Vestel RoHSNet

DOGA UYUMLU
ÜRÜN UYGULAMALARI
ERSİN KÖSEOĞLU
Sorumlu,QMS&EMS
“Rekabet Gücünü Artırmak İçin Doğa Uyumlu Elektronik
Tasarım Çalıştayı”, 2 Eylül 2005-KALYON Otel, İstanbul
INDEX
F
FİİRMA
RMA TANITIMI
TANITIMI
¾
Zorlu
¾
¾
Zorlu Holding
Holding
¾
Vestel
¾
¾
Vestel Grup
Grup
¾
Vestel
¾
¾
Vestel 200
2004
4
¾
Vestel
¾
¾
Vestel Performans
Performans
DO
DOĞ
ĞA
A UYUMLU
UYUMLU Ü
ÜR
RÜ
ÜN
N UYGULAMALARI
UYGULAMALARI
¾
Vestel
¾
¾
Vestel’’de
de Ç
ÇYS
YS Uygulamalar
Uygulamalarıı
¾
Do
¾
¾
Doğ
ğa
a Uyumlu
Uyumlu ü
ürrü
ün
n Konsepti
Konsepti
¾
RoHS
¾
¾
RoHS Ç
Çal
alış
ışmalar
malarıı
¾
Vestel
¾
¾
Vestel RoHSNet
RoHSNet
¾
RoHS
¾
¾
RoHS Sertifikas
Sertifikasıı
¾
Green
¾
¾
Green Logo
Logo
¾
WEEE(AEEE)
¾
¾
WEEE(AEEE) Ç
Çal
alış
ışmalar
malarıı
ZORLU HOLDİNG
4 milyar $ ciro ve 22,000
çalışan
Aktiviteler
•
•
•
•
•
•
Elektronik
Beyaz Eşya
Tekstil
Finans
Enerji Dağıtım
Turizm
VESTEL GRUP GENEL GÖRÜNÜM
VESTEL ÜRETİM TESİSLERİ
VESTEL SOĞUTUCU
VESTEL A/C
VESTEL
KOMUNIKASYON
VESTEL ÇAMAŞIR
MAKİNESİ
VESTEL ELEKTRONIK
VESTEL HIGH-END
VESTEL RUSYA
VESTEL GRUP
- Üretim
„
„
„
„
VESTEL
VESTEL
VESTEL
VESTEL
„
„
„
„
VESTEL ELEKTRONIK - DISPLAY ÜRÜNLER
VESTEL KOMUNIKASYON - DIGITAL TEKNOLOJİLER
CABOT KOMUNIKASYON - DIGITAL TEKNOLOJİLER
VESTEL USA - DISPLAY ÜRÜNLER, DIGITAL
TEKNOLOJİLER
VESTEL HONG KONG - DISPLAY ÜRÜNLER, DIGITAL
TEKNOLOJİLER
VESTEL TAIWAN - DISPLAY ÜRÜNLER, DIGITAL
TECHNOLOJİLER
- ARGE
„
„
ELEKTRONIK
KOMUNIKASYON
BEYAZ EŞYA
RUSYA
- Pazarlama&Satış
„
VESTEL DIŞ TİCARET
„
VESTEL FRANSA
„
VESEG
„
VESTEL IBERIA
„
VESTEL ITALY
„
VESTEL HOLLAND
„
VESTEL BENELUX
„
VESTEL UK
„
VESTEL RUSSIA
„
VESTEL ROMANIA
„
VESTEL PAZARLAMA
VESTEL GRUP GENEL BAKIŞ
†
†
†
†
†
†
Ciro : 3.0 Milyar $
Toplam çalışan sayısı: 13,600
Yenilikçi Tasarımlar
45% Yıllık Büyüme
Japon Müşteriler ile birlikte
Deneyim ve Uzmanlık
Avrupanın en büyük
dünyanın 3.büyük üretim
kapasitesi
Aşağıdaki kıta ve
bölgelerde yeralan
100 den fazla ülkeye
ihracat
Avrupa
Avrupa
CIS
CIS ve
ve Baltık
Baltık Ülkeleri
Ülkeleri
Ortadoğu
Ortadoğu
Afrika
Afrika
Amerika
Amerika
Avustralya
Avustralya
CİRO GELİŞİMİ (X000,000 USD)
3,500
3,050
3,000
2243
2,500
2,000
1,500
1,033
781
1,421
554
1,000
0
1,118
950
500
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
İHRACAT GELİŞİMİ (X000,000 USD)
2,500
2,225
2,000
1543
1,500
1,000
1,019
634
450
256
500
0
1995
133
88
1996
1997
1998
1999
462
2000
664
2001
2002
2003
2004
ÜRÜNLER
DOGA UYUMLU
ÜRÜN UYGULAMALARI
VESTEL’DE ÇYS UYGULAMALARI
POLİTİKA-YENİ ÜRÜN/PROJE VE OPERASYONLARDA ÇEVRE FAKTÖRÜNÜN
DİKKATE ALINMASI
29 Adet Zararlı Kimyasalların Speklere Eklenerek Malzeme Seçiminde
Kriter Olarak Gözönüne Alınması
Minumum Hammadde Kullanımına Yönelik Tasarımların
Gerçekleştirilmesi Ve Sürekliliğinin Sağlanması (Hacim /Ağırlık /
Kullanılan Malzeme Adedinin Azaltılması)
Servis Ve Söküm Kolaylığı Olan Ürünlerin Tasarlanması
-Kızaklı Ve Kilitlemeli Yapılar
Ürün Ömrünün Arttırılmasına Yönelik Tasarım Ve Testlerin
Uygulanması Ve Geliştirilmesi
Arıza Durumunda Ürünlerin Olumsuz Çevresel Etkilere Yol Aşmayacak
Şekilde Tasarlanması
Ürün Enerji Kullanım Verimliliğin Arttırılması(Powe Conversion)
Standby Güç Tüketiminin Azaltılması (<1W)
Yeni Proseslerde Çevre Etki Değerlendirilmesinin Yapılması
VESTEL’DE ÇYS UYGULAMALARI
POLİTİKA-DOĞAL KAYNAKLARIN TASARRUFU(1)
Boyahane Kimyasal Arıtma Tesisi Çıkış Suyunun Tekrar
Boyahane Proseslerinde Kullanılarak , Boyahane Bölümünde
%30 Su Tasarrufu Sağlanması
Yeni Enjeksiyon Makinalarının Farklı Teknolojilerden Seçilerek
Makina Başına Enerji Tüketiminde %70 , Soğutma Suyu
Kullanımında %90 Tasarruf Sağlanması , 1.5 Ton Hidorlik Yağ
Kullanımı Ve Atığının Ortadan Kaldırılması
Elektrik Tasarrufuna Yönelik Otomatik Kapanma Sistemlerinin
Kullanılması
VESTEL’DE ÇYS UYGULAMALARI
POLİTİKA -ATIKLARIN AZALTIMI/GERİ DÖNÜŞÜMÜ /TEKRAR KULLANIMI (1)
Atıkların Azaltımına Yönelik Scrap Management
Organizasyonun Kurulması
İZAYDAŞ Firmasında Yakılarak Bertaraf Edilen Boya
çamurlarının Geri Dönüşümü Sağlayarak Anti-pas Maddesi
Olarak Tekrar Kullanılması
Lehim Curuflarının , Nitrojen Sistemi Kurularak Azaltılması
Elektronik Şase Atıklarının İşlemden Geçirilerek Metallerin
Tekrar Kazanılması
VESTEL’DE ÇYS UYGULAMALARI
POLİTİKA -ATIKLARIN AZALTIMI/GERİ DÖNÜŞÜMÜ / TEKRAR KULLANIMI (2)
MOSB(Manisa Organize Sanayi Bölgesi)’tan Alınan Buharın
Kullanılması İle Baca Gazı Emisyonlarının Azaltılması
Plastik Hurdalarının Kırılması Ve Tekrar Kullanılması
Tedarikçiden Gelen Straforlardan Polystren Elde Edilerek
Ürünlerde Kullanılması
Kullanma Kılavuzlarında Geri Dönüşmüş Kağıt Kullanılması
VESTEL’DE ÇYS UYGULAMALARI
POLİTİKA – ACİL HALLER UYGULAMALARI(1)
Fabrika Çapında Yangın Alarm Sisteminin Kurulması
Belirlenen Yerlerde Otomatik Yangın Söndürme Sistemlerinin
Kurulması
VESTEL’DE ÇYS UYGULAMALARI
POLİTİKA – ACİL HALLER UYGULAMALARI(2)
Kimyasalların Herhangi Bir Acil Hale Sebebiyet Vermemesi İçin
Uygun Ekipman Ve Kaplar İle Kullanılması
VESTEL’DE ÇYS UYGULAMALARI
POLİTİKA – ACİL HALLER UYGULAMALARI(3)
Malzeme Güvenlik Bilgi Kartlarının Oluşturulması, Çalışanlara
Yangın Eğitimleri Verilmesi
VESTEL’DE ÇYS UYGULAMALARI
POLİTİKA – ACİL HALLER UYGULAMALARI(4)
Termal Kamera ile Elektriksel Pano ve Elemanların Kontrol
Altında Tutulması
DOĞA UYUMLU ÜRÜN
TEMEL ÖĞELERİ
ZARARLI
KİMYASALLARIN
AZALTILMASI
DOĞAL
KAYNAKLARIN
TASARRUFU
REUSE
RECYCLE
REDUCE
ENERJİ
TÜKETİMİ
VE
UZUN
ÖMÜRLÜLÜK
DOĞA UYUMLU ÜRÜN KONSEPTİ
Safety
Reliability
Maliyet
ECODESIGN
Performans
EMC
1
ZARARLI KİMYASALLARIN AZALTILMASI
Ürünlerde Zararlı Maddelerin Sınırlandırılması (RoHS -2002/95/EC)
Ambalajlarda Agır Metallerin Sınırlandırılması (Total<100 ppm)
Mercury&lead&cadmıum Free Pil Kullanımı
Kursunsuz Lehim Kullanımı (Lead Free Solder)
Su Bazlı Boya Kullanımı (Water Based Paint)
Su Bazlı Flux Kullanımı(VOC-Volatile Organic
Compounds-free)
Üründe Kabul Edilebilir VOC Emisyonu Sağlanması (TVOCs : 72µg/m³)
(Önerilen değer <300 µg/m³)
VESTEL RoHS KALİTE YÖNETİM SİSTEMİ
ALTERNATİF MALZEME ONAYI
GİRİS
KK
TASARIM
PROSES
KONTROL
KALİTE
GUVENCE
TEDARİK
MALZEME
DEPO
ÜRÜN
DEPO
DEGİŞİKLİK YÖNETİMİ
RoHS
RoHS SİSTEM
MALZEME YÖNETİMİ
PROSES DEĞİSİKLİĞİ
MACHINE
UPDATE
LABRATORY
IQC
SUPPLIER
NYTROGEN
CADMIUM
MERCURY
PBB
PBDE
CR+6
KURŞUN
SOLDER
KURŞUNSUZ
LEHİM
FLUX
X-RAY
SOFTWARE
MATERIAL
MODIFICATION
SUBCON
RoHS
VESTEL RoHS LİMİTLERİ
Avrupa / EICTA
Amerika / EIA
WEEE Direktifi
ROHS Direktifi
Elektronik Geridönüşüm
Ambalaj Geridönüşüm
Enerjinin korunması
Japonya
JEITA
Proposition65
Mercury Control
JEITA : Japon Elektronik ve Bilgi Teknolojisi Endüstrileri Birliği
EIA : Elektronik Endüstrileri Birliği
EICTA : Avrupa Haberleşme,Bilgi ,Tüketici Elektroniği Endüstrileri Birliği
Bu 3 birlik , ürünlerdeki kimyasal maddeler konusundaki tartışmalar sonucunda 29 adet kimyasal’da
karar kıldılar. (July2003)
VESTEL ; BU 29 ADET KİMYASAL MADDEYİ KENDİSİNE ADAPTE EDEREK LİMİT OLARAK
BELİRLEMİŞTİR.
RoHS
VESTEL RoHS LİMİTLERİ
Environmental Hazardous Substances
Kimyasallarla ile ilgili yasa çıkarmış ülkeler
Lead and its compounds
Avrupa Birliği(RoHS dahil 3 yasa) , Japonya(4 ayrı yasa) , Almanya , ABD
Cadmium and its compounds
Avrupa Birliği(RoHS dahil 3 yasa) , Japonya, Almanya , Hollanda , ABD
Mercury and its compounds
Avrupa Birliği(RoHS dahil 3 yasa) , Japonya , Almanya , ABD(25 ayrı yasa)
Hexa-chromium and its compounds
Avrupa Birliği(RoHS dahil 2 ayrı yasa) , Japonya(4 ayrı yasa) , ABD(25 ayrı yasa)
PBBs (Polybromibnated Biphenyles)
Avrupa Birliği(RoHS ) , Almanya(Dioxin Law)
PBDEs(Polybrominated diphenyl Ethers)
Avrupa Birliği(RoHS ) , Almanya(Dioxin Law)
TBTO (Tributyl tin oxide)
Almanya
Tribuytl tins&Triphenly tins
Japonya (2 ayrı yasa)
PCBs(Polychlorinated biphenyls)
Avrupa Birliği , Japonya (3 ayrı yasa)
PCNs(Polychlloronapthalenes)
Japonya (Chemical Law)
Shortchain Clorinated parrafins
Almanya
Asbestos
Avrupa Birliği , Japonya, Almanya , IARC(Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı)
Azo-colorants
Japonya , Basel Anlaşması
Ozon depleting substances
Avrupa Birliği, Japonya , Almanya, Montreal Protokolu
Radioactive Substances
Nükleer Maddeler Kanunu , Fuel material Reactors-1986
RoHS
VESTEL RoHS LİMİTLERİ
Environmental Hazardous Substances
Level
Limit
(ppm)
Lead and its compounds
A
500
Cadmium and its compounds
A
30
Mercury and its compounds
A
Hexa-chromium and its compounds
Environmantal Hazardous
Substances
Level
Limit
(ppm)
Antimony and its compounds
B
Watch
Arsenic and its compounds
B
Watch
100
Berillyum and its compounds
B
Watch
A
100
Bismuth and its compounds
B
Watch
PBBs (Polybromibnated Biphenyles)
A
500
Nickel and its compounds
B
Watch
PBDEs(Polybrominated diphenyl Ethers)
A
500
Selenium and its compounds
B
Watch
TBTO (Tributyl tin oxide)
A
Prohibit
Magnesium
B
Watch
Tribuytl tins&Triphenly tins
A
Prohibit
Brominated compounds
B
Watch
PCBs(Polychlorinated biphenyls)
A
Prohibit
PVC(Vinyl Chloride polymer)
B
Watch
PCNs(Polychlloronapthalenes)
A
Prohibit
Phtalates
B
Watch
Shortchain Clorinated parrafins
A
Prohibit
Copper and copper compounds
B
Watch
Asbestos
A
Prohibit
Gold and gold compounds
B
Watch
Azo-colorants
A
Prohibit
Palladium and palladium compounds
B
Watch
Ozon depleting substances
A
Prohibit
Silver and silver compounds
B
Watch
Radioactive Substances
A
Prohibit
RoHS
MALZEMELER&KOMPONENTLER&DOGRULAMA
Yeni Komponent Kodları Yaratılması Ve Tedarikçilerin Bu Kodlar Altına
Onaylanması
Malzeme Spek Degişiklikleri İle Vestel Rohs Limitlerinin Speklere
Yansıtılması
Malzemlerdeki Fiziksel İyileştirmeler (Kursunsuz Lehimlemeye
Ve Rohsa Yönelik Güvenilirligi Ve Üretilebilirliği Arttırmak )
Güvenilirlik , Diğer Test Ve Kontroller
Microsectioning
RoHS
VESTEL RoHSNet
Tedariği Yapılan Malzemelerin
Rohs İçeriklerinin ,
Tedarikcilerden
Alınması İçin Web Sitesi
Oluşturuldu
Tedarıkçiler , Kendilerine
Verilen Şifre Yardımıyla ,
Vestel’e Tedarik Ettikleri
Malzemeleri Görebilmekte Ve
Kimyasal İçerik İle
Weee Bilgilerini Girmekteler.
RoHS
VESTEL RoHSNet
Rohsnet Web Sitesi İçine
Vestel Rohs Limitleri
Tablosu –Eu Rohs Kimyasallarını
Da İçerecek Şekilde
Yerleştirilmiştir.
Vestel Rohs Kimyasalları Ana
Başlıkları Altına
Alt-kimyasallar
Da Yerleştirilmiştir.
RoHS
VESTEL RoHSNet
Rohsnet Programı Aynı Zamanda
Tedarikçiden Taahhüt Alma
Görevini De Görmektedir.
Üründe Karşılacak Sonuçlar İle
İlgili Yükümlülüğün Tedarikçide
Olduğu Açılış Sayfası İle
Belirtilmiştir
Programda ; Tedarikçiden
Malzemenin Weee Bilgileri De
İstenmektedir.
Bilgiler ; Ürün Listesi İçine
Transport Edileceğinden , Her
Ürüne Ait Weee Datası Otomatik
Olarak Oluşacaktır.
RoHS
GİRİŞ&PROSES KONTROL
Giriş Kalite Kontrol
Aşamasında Kullanılan Malzemelerin Rohs
Uygunluğu 3 Temel Yolla Kontrol Edilir.
Tedarikçi Raporlarının Kontrolu
Vestel Rohsnet Web Girişlerinin Kontrolu
X-ray Analiz Cihazı İle Örnekleme
Yapılması
Proses Kontrol
Periyodik Kontroller
Bütün İstasyonlarda Kurşunsuz Lehim
Kullanımın Garanti Altına Alınması
RoHS
QA-ALTERNATİF KOMP-DEGİŞİKLİK YÖN.
Kalite Güvence
Son Üründe RoHS Kontrolu
Giriş Kalite Raporlarının Kontrolu
Rohs Olmayan Komponentler İçin İyileştirme Yol Haritası
Belirlenmesi
Dükümantasyon(kalite Sistemleri), Rohs Yönetim Prosedürü
Alternatif Malzeme Onayları
Tedarikçilerın Rohs Revizeli Speklere Göre Seçilmesi
Rohs Free Gelen Partilerin Sürekliliği
Degişiklik Yönetimi
Rohs Free Komponentlerdeki Degişiklikler
RoHS
RoHS UYGUNLUK SERTİFİKASI
20/21” Model %100 Rohs Uygunluk Sertifikası
RoHS
VESTEL GREEN LOGO
10 adet tasarım arasından Vestel green logosu olarak seçilmiştir.
RoHS
2
DOĞAL KAYNAKLARIN KORUNMASI(REUSE/RECYCLE/REDUCE)
Karton Kutu Ağırlıklarının Azaltılması
Karton Kutularda Yapılan Malzeme Değişikliği İle , Ortalama %2,7-3,7
Oranında Kutu Ağırlıkları Azaltılmıştır.
Karton Kutu Hacimlerinin Azaltılması
Design Değişikliği İle , Hacimlerde Ortalama%3 Oranında Azalma
Sağlanmıştır.Hacimdeki Bu Azalma %21 Oranında , Sevkiyat
Konteynerleri Sayısındakiazalmayı Da Beraberinde Getirmiştir.
Geri Dönüşmüş Kağıt Kullanılması
Kullanma Kılavuzlarında , Müşterilerin De Onayı Alınarak Geri Dönüşmüş
Kağıt Kullanımına Başlanmıştır. Bu Uygulama İle 312 Ton Yeni Kağıt
Kullanımının Önüne Geçilmiştir.Bu Miktar Basit Hesapla , Her Yıl 624
(530 Ton) Ağaç Kesilmesinin Ve 74880 Litre Su , 1.466.400 Kwh Elektrik
Harcanmasının Önüne Geçilmesianlamına Gelmektedir.
2
DOĞAL KAYNAKLARIN KORUNMASI(REUSE/RECYCLE/REDUCE)
Atık Plastiklerin Üründe Tekrar Kullanımı
Üretimden Kaynaklanan Ret Plastikler , Kırılarak Ürünlerde
Kullanılmaktadır.Bu Uygulama , Hammadde Kullanımınında Ortalama
4200 Ton Hammaddeden Tasarruf Edilmektedir.
Tüp Köpüklerinden Plastik Hammade Elde Edilerek Ürünlerde
Kullanılması
Tedarikçi Firmalardan Tüpler İle Birlikte Gelen , Straforlar İşlemden
GeçilerekPlastik Hammaddeye Dönüştürülmekte Ve Hammadde
Kullanımında Ortalama 240ton/Ay Tasarruf Edilmektedir.
Lehim Atıklarının Tekrar Kullanımı (İşlem Sonrası)
Geri Dönüşüm Firmalarına Satılarak Değerlendirilen Lehim Curuflarının
İşletme İçinde Geri Dönüşümünün Sağlanarak Tekrar Kullanıma Alınması
2
DOĞAL KAYNAKLARIN KORUNMASI(REUSE/RECYCLE/REDUCE)
Lehim Atıklarının Azaltılması
Lehim Atıklarının Azaltılması Ve Daha İyi Lehimleme Kalitesi Amacıyla
Lehimleme Makinalarına Nytrogen Covering Sistemi Kurulmuştur.
Polystren Kullanımının Azaltılması (Kalıp Design Deg.)
Karton Kutulardaki Hacim Azaltmalarına Paralel Ve Aynı Zamanda
Bağımsız Olarak Straforlarda %5 Oranında Hammadde Tasarrufu
Getirecek TasarımDeğişiklikleri Gerçekleştirilmiştir.
Boya Kullanımının Azaltılması (Eco-gray Malzeme)
Arka Kapaklarda ,Uzaktan Kumandalarda Boyalı Kalitesinde Plastik
Malzeme Kullanıp Baskı Alarak, Boyama İşlemi İptal Edilmiştir. Bu
Uygulama İle %50 Oranında Boya Kullanımı Azaltılmıştır.
2
DOĞAL KAYNAKLARIN KORUNMASI(REUSE/RECYCLE/REDUCE)
Plastik Hammadde Kullanımının Azaltılması (Kalıp Desıgn Deg.)
Arka Kapaklarda , Safety Kuralları İhlal Edilmeden , Havalandırma
DelikleriSayısı Arttırılarak Hammadde Kullanımında Azalma Sağlanmıştır
Tedarikçilerden Gelen Paketleme Malzemelerinin Farklı
Amaçlarla Yeniden Kullanımı
Tedarikçilerden Gelen Özel Kutular , Yurtiçi Yansanayilerden Tedarik Edilen
Malzemelerin Taşınmasında Kullanılarak Tekrar Değerlendirilmektedir.
Komponent Type Değişikliği İle Ebatın Ve Malzeme Çeşitliliğinin
Azaltılması
-Plastik Kafesli Elektronik Malzemeler Yerine Open Type (Plastik Kabinsiz)
Malzemelerin Seçimi
-Metal Malzeme Kalınlıklarının İnceltilmesi
3
ENERJİ TÜKETİMİ VE LONG TERM USE
Standby’da Çekilen Gücün Azaltılması
Güncel Ürünlerde
: <2.5w
Yeni Design’larda
: <1 W
Ürün Ömrünün Arttırılması
Relex Programı ile Reliability Analizleri
Son 2 yılda 800.000 Euro Yatırım
Temp Stress Test
Laser Test
Dısplay Temp Test
Garanti Süresinin 3 Yıldan 7 Yıla Çıkarılması
Ürün Enerji Kullanım Verimliliğinde %10 iyileşme sağlanması
UYGULAMALARIN ÖZETİ
Recycled plastic
Restrict hazardous
substances
Reused plastic
Reduce the volume
And weighjt
VO
Cf
r ee
fl u x
Le
Recycled paper
ad
fr
s
ee
old
Restrict hazardous
substances
er
Water based paint
Restrict hazardous
substances
Eliminateheavy metals
Eliminate
heavy
metals
Box
I/B
RC
Plastizoid Shield/Bag
C
VO
e
l
n
a b io
pt iss
ce mm
c
A e
Restrict hazardous
substances
Restrict hazardous
substances
W
ba ater
s
pa ed
in t
WEEE (AEEE)-TEMMUZ2005 İTİBARİYLE SON DURUM
Adaptasyon Tamamlandı.
Uygulama :01 Ocak 2006
Adaptasyon Tamamlandı.
Uygulama :23 Mart 2006
Adaptasyon tamamlanmadı
Adaptasyon tamamlandı
Adaptasyon tamamlanmadı
01 Ocak 2006
WEEE (AEEE)
Weee İşaretlemeleri
Ana Üründe
Ürün Etiketine (Ratıng Label)
Weee Sembolu Koyulması
Tüketici İcin Weee Bilgilendirme
Sayfasının Koyulması
İkincil EE Cihazlara Weee
Uygulamasının Yapılması