ÜNİTE: SES BİLGİSİ KONU: Ünlüler ve Ünsüzlerle İlgili Kurallar, Dil

ÜNİTE: SES BİLGİSİ
KONU: Ünlüler ve Ünsüzlerle İlgili Kurallar, Dil, Sorular ve Çözümleri
ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ:
1.
Aşağıdakilerden hangisi Türkçe’nin özelliklerinden biri değildir?
A)
B)
C)
D)
Sondan eklemeli (bitişken) bir dil olması
Başta çift ünsüz (sessiz) bulunması
Büyük ve küçük ünlü uyumu olması
Ural – Altay dil ailesinin Altay kolundan olması
Çözüm:
Dil : İnsanlar arasında anlaşmayı sağlayan bir işaretler sistemidir.
Köken Bakımından Diller:
a) Hint – Avrupa dil ailesi
b) Çin – Tibet dil ailesi
c) Hami – Sami dil ailesi
d) Bantu dil ailesi
e) Ural – Altay dil ailesi (Türkçe bu dil ailesinin Altay kolundandır.)
Yapı Bakımından Diller:
a) Tek heceli diller
b) Bükümlü (çekimli) diller
c) Bitişken (sondan eklemeli) diller (Türkçe bitişken bir dildir. Yapım ve çekim ekleri sözcüklerin sonuna
getirilir. Gelen ekler de büyük ve küçük ünlü uyumu kuralına uyar.)
Seçenekleri inceleyelim:
A’ da sondan eklemeli olması
C’ de büyük ve küçük ünlü uyumlarının olması
D’ de Ural – Altay dil ailesinin Altay kolundan olması doğrudur.
B’ de ise Türkçe’nin hece kurallarına göre başta iki ünsüz bulunmaz. Bulunan sözcükler Türkçe değildir.
Krom, tren, gri (Türkçe sözcükler değildir.)
2.
Aşağıdaki sıfat tamlamalarının hangisinde düz ünlülerin tamamı vardır?
A) yeni çırak
B) sarı yaprak
C) yeşil yaprak
D) kıvırcık koyun
Çözüm:
Ses: Dilin en küçük parçasıdır.
Harf: Sesleri yazıda göstermek için kullandığımız işaretlerdir. Türkçede 29 harf vardır. Bunların sekizi ünlü
(sesli) yirmi biri ünsüz (sessiz) dir.
Ünlü harfler: a-e-ı-i-u-ü-o-ö
Türkçede ünlüler:
1. Kalın ünlüler: a-ı-o-u
2. İnce ünlüler: e-i-ö-ü
Dil durumuna göre
3. Düz ünlüler: a-e-ı-i
4. Yuvarlak ünlüler: o-ö-u-ü
Dudakların biçimine göre
5. Geniş ünlüler: a-e-o-ö
6. Dar ünlüler: ı-i-u-ü
Ağız açıklığına göre
Seçenekleri inceleyelim:
B’ de yalnız a-ı düz ünlüleri var e-i yok
C’ de yalnız e-i-a düz ünlüleri var, ı yok.
D’ de yalnız (ı) var, o ve yuvarlaktır.
A’ da ise (e-i-ı-a) düz ünlülerinin dördü de bulunmaktadır.
TÜRKÇE
171
İLKÖĞRETİM 8
3.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükler Türkçe değildir?
A) Şoför iki yıldır ailesinden uzakta yaşıyor.
C) Derenin suyunda elimizi yüzümüzü yıkadık.
B) Şu küçük adayı çok seviyorum.
D) Dışarıda büyük bir gürültü vardı.
Çözüm:
Ünlü Harflerin Özellikleri:
1. Ses yolunda bir engele uğramadan ve tek başına söylenir.
2. Hece olabilir. O – kul
3. Sözcük olabilir. O, benim annemdir.
4. Hepsi aynı değerdedir. Uzunu kısası yoktur.
5. Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelmez. saat gibi
6. Türkçe bir sözcükte (o-ö) yuvarlak ünlüleri yalnız ilk hecede bulunur. okul – ördek
Seçenekleri inceleyelim:
B, C, D seçeneklerindeki altı çizili sözcükler dil kurallarına uydukları için Türkçe’dir. A’ da “şoför” sözcüğünün
ikinci hecesinde yuvarlak “ö” ünlüsü olduğundan “aile” sözcüğünde iki ünlü “a-i” yan yana geldiğinden Türkçe
sözcükler değildir.
4.
Sen de büyüyeceksin bir gün
Senin de kolların
Kitaplarla dolacak
Parklarda, sahillerde dolaşacaksın
Senin de okulun olacak
Çocuk.
Yukarıdaki dizelerde büyük ünlü uyumuna aykırı kaç sözcük kullanılmıştır?
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
Çözüm:
Türkçe sözcüklerin ilk hecesindeki ünlü kalınsa, diğer hecedekiler de kalın olur; ilk hecedeki ünlü inceyse,
diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur. Bu kurala büyük ünlü uyumu kuralı denir.
Bir sözcükteki ünlülerin hepsi ya kalın ya ince olacak. Kalınlık – incelik uyumu. Bu kurala uymayan sözcükler
Türkçe değildir.
Karınca – çiçek → Büyük ünlü uyumuna uyar.
↓↓ ↓ ↓ ↓
kk k
i i
Selam → Büyük ünlü uyumuna uymaz.
↓↓
ik
Not: Yabancı ve büyük ünlü uyumuna aykırı Türkçe sözcüklere gelen ekler, sözcüğün sadece son hecesine
uyar.
Seçenekleri inceleyelim:
Kitap sahil
↓ ↓
↓ ↓
i k
k i
Kitap ve sahil sözcükleri hem kalın hem ince ünlü aldıklarından büyük ünlü uyumuna uymaz. Diğer sözcükler
ya kalın ya ince ünlülerden oluştukları için uyar.
5.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde Türkçe olduğu halde büyük ünlü uyumuna uymayan sözcük
vardır?
A) Burası güzel bir yerdi.
C) Beni böyle ağlatan bu dertlerdir.
İLKÖĞRETİM 8
B) Yarışmacılar birbirlerine başarılar dilediler.
D) Annesini çağıracağımı ona söyledim.
172
TÜRKÇE
Çözüm:
Bazı Türkçe sözcükler İstanbul Türkçe’sinin etkisiyle, ses değişikliğine uğrayarak asılları bozulduğu için
büyük ünlü uyumu kuralına aykırı düşmüştür. Anne, elma, kardeş, bahçe gibi. Bunların asıl şekilleri “ana,
alma, kardaş, bahça” dır ve büyük ünlü uyumuna uyar.
hani → aslı hangı
inanmak → aslı ınanmak
seçenekleri inceleyelim:
A, B, C seçeneklerinde büyük ünlü uyumuna uymayan sözcük yoktur.
D’ de ise “anne” sözcüğü aslında Türkçe olduğu halde büyük ünlü uyumuna uymamaktadır. Çünkü “a” kalın
“e” ince ünlüleri almıştır.
6.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük ünlü uyumuna uymayan ek kullanılmamıştır?
A) Okuldaki olay beni çok üzdü.
C) Sabahleyin erken kalkar mısın?
B) Durakta seni bekliyordu.
D) Bu kitaplardan yararlanmalısın.
Çözüm:
Türkçe’de ekler de büyük ünlü uyumuna uyacak şekilde şekillenir.
gel → ecek-miş → gelecekmiş.
Gel sözcüğündeki “e” ünlüsü ince olduğundan “ecek” ve “miş” ince ünlüsü bulunan ekler sözcüğe getirilmiş.
Bak sözcüğüne eklediğimizde aynı ekler bakacakmış şeklinde oluyor.
Türkçe’de büyük ünlü uyumuna uymayan yedi ek vardır. Çünkü bu eklerin ya kalın, ya ince bir şekli vardır.
Yerine göre değişmiyor. Bu ekler şunlardır:
-yor → alıyor (uymuş)
geliyor (uymamış)
-ken → gelirken (uyar)
atarken (uymaz)
-ki → geceki (uyar)
sabahki (uymaz)
-leyin → geceleyin (uyar)
sabahleyin (uymaz)
-gil → dedemgil (uyar)
dayımgil (uymaz)
-i(mtrak) → sarımtrak (uyar)
yeşilimtrak (uymaz)
meslektaş (uymaz)
-daş → vatandaş (uyar)
Seçenekleri inceleyelim:
A’ da okuldaki → (-ki) uyumu bozmuş.
↓ ↓ ↓↓
k k ki
B’ de bekliyordu → (-yor) uyumu bozmuş.
↓↓ ↓ ↓
k k k i
C’ de sabahleyin → (-leyin) uyumu bozmuş.
↓ ↓ ↓↓
k k i i
D‘ de büyük ünlü uyumu kuralına uymayan “ki, yor, leyin, mtrak, daş, gil, ken” eklerinden kullanılmamıştır.
7.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük küçük ünlü uyumuna uymaz?
A) Ayakkabıların çamur olmuş.
C) Kucağında bebeğini taşıyordu.
B) Oyunda onları yendik.
D) Bülbül daldan dala konar.
Çözüm:
Küçük Ünlü Uyumu Kuralı: Sözcüklerdeki ünlülerin düzlük ya da yuvarlaklık bakımından uymasıdır.
a) Türkçe’de bir sözcüğün ilk hecesinde düz ünlü varsa, diğer hecedekiler de düz olur. dinlenecek, arı
b) İlk hecede yuvarlak ünlü “o-u-ö-ü” varsa, sonraki hecelerde:
– Ya düz – geniş “a-e” kova, böcek
– Ya da dar yuvarlak “u-ü” olur. koru, kuyu, küçük, gözlük
– yor ve –ki ekleri küçük ünlü uyumuna uymaz. Bazı sözcüklerde –ki yuvarlaşır. dünkü veriyor, alıyor, onunki
TÜRKÇE
173
İLKÖĞRETİM 8
– Tek heceli, bileşik, yabancı sözcüklerde ve özel adlarda küçük ünlü uyumu aranmaz. çok, birçok,
Afyonkarahisar
İkinci hecesinde (b-m-v) dudak ünsüzü bulunan bazı Türkçe sözcüklerde düz ünlüden sonra yuvarlak ünlü
gelebilir.
Armut-kabuk-savunmak
Yansıma sözcükler ve bazı ünlemler de küçük ünlü uyumuna uymayabilir.
Abuu ohoo
Seçenekleri inceleyelim:
Oyunda, kucağında, konak sözcükleri küçük ünlü uyumuna uyar.
A’ da ise “çamur” sözcüğünün ilk hecesinde “a” düz ünlüsü var. Sonra “u” yuvarlak ünlü geldiğinden kurala
uymamış.
8.
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisinde ünlü uyumu aranır?
A) Akşama İstanbul’a gidecekmiş.
C) Evin camları kırılmış.
B) Yere çok sert düştü.
D) İmambayıldı yemeğini çok seviyor.
Çözüm:
Ünlü uyumlarının aranmadığı sözcükler de vardır. Bunlar
1. Tek heceli sözcüklerde aranmaz. Gel, git, kum (Bunlarda tek ünlü var.)
2. Özel adlarda aranmaz. Ahmet, Bursa
3. Bileşik sözcüklerde aranmaz. hanımeli, denizyolu
4. Yabancı sözcüklerde aranmaz. ansiklopedi, oksijen
Seçenekleri inceleyelim:
A’ da İstanbul (özel ad), B’ de sert (tek heceli) D’ de imambayıldı (bileşik sözcük) olduğu çin büyük ve küçük
ünlü uyumu aranmaz.
C’ de camları sözcüğünde bu özellikler olmadığı için aranır.
Camları
↓ ↓↓
k kk
9.
Aşağıdaki harflerden hangisinin özelliği doğru verilmemiştir?
A) B: yumuşak, süreksiz
C) S: yumuşak, sürekli
B) K: sert, süreksiz
D) F: sert, sürekli
Çözüm:
Ünsüz (sessiz) harfler çeşitli şekillerde gruplandırılır.
1. Sert ünsüzler: f-s-t-k-ç-ş-h-p
2. Yumuşak ünsüzler: b-c-d-g-ğ-j-l-m-n-r-v-y-z
3. Sürekli ünsüzler: f-h-s-ş-j-l-m-n-r-v-y-z
4. Süreksiz ünsüzler: p-ç-t-k-b-c-d-g
Seçenekleri inceleyelim:
A, B, D seçeneklerinde belirtilenler doğrudur.
C’ de ise (s) ünsüzü sürekli – sert ünsüzdür. Yumuşak değil.
10.
Türkçe sözcüklerde hece sonlarında bulunmayan yumuşak ünsüzler hangileridir?
A) p, ç, t, k
İLKÖĞRETİM 8
B) b, c, d, g
C) y, ş, s, n
174
D) c, ğ, m, n
TÜRKÇE
Çözüm:
Ünsüz Harflerin Özellikleri:
1. Ünlü olmadan okunmaz. Ak-ba
2. Hepsi aynı değerdedir.
3. Türkçe sözcüklerin başında c-j-ğ-f-h-l-m-n-r-z harfleri (yansıma sözcükler hariç) bulunmaz. jandarma,
cadde, filiz…
4. Türkçe sözcükler iki ünsüzle başlamaz. krem, spor, tren…
5. Türkçe sözcüklerin sonunda b-c-d-g ünsüzleri bulunmaz. Bunlar sertleştirilerek p-ç-t yapılır (g) ünsüzüne
dokunulmaz.
ilac → ilaç
derd → dert
ürolog → urolog(g) aynen
anlam karışıklığını önlemek için bazı sözcüklerin sonundaki (b-c-d-g) ünsüzleri korunmuştur.
hac-harç
od-ot
sac-saç
ad-at
(farklı anlamda sözcüklerdir.)
Seçenekleri inceleyelim:
Yukarıda da söylediğimiz gibi Türkçe sözcüklerin sonlarında (b-c-d-g) ünsüzleri bulunmaz.
11.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük Türkçe hece kurallarına aykırıdır?
A) Arkadaşlarına çok sert davranıyor.
C) Türk halkı misafirperverdir.
B) Bu iş kazanç getirir.
D) Biraz sonra tren gelecek.
Çözüm:
Hece: Ağzımızın bir hareketiyle çıkan ses ya da ses topluluğudur.
Her hece bir ünlü sesle oluşturulur.
Hece Çeşitlerimiz Şunlardır:
1. Tek ünlüden oluşanlar: a-e-ı-i-o-ö-u-ü
2. Bir ünlü, bir ünsüzden oluşanlar: ak,el,iş
3. Bir ünsüz, bir ünlüden oluşanlar: ka,le,ci
4. Bir ünlü, iki ünsüzden oluşanlar: ilk,alt
5. Bir ünsüz, bir ünlü, bir ünsüzden oluşan: kar,bil,lik
6. Bir ünsüz, bir ünlü, iki ünsüzden oluşanlar: Türk, çark
Bunun dışındakiler Türkçe değildir.
Seçenekleri inceleyelim:
A’ da “sert” , B’ de “zanç” , C’ de “Türk” heceleri bir ünsüz + bir ünlü + iki ünsüz sesten oluştuğu için Türkçe
hece kurallarına uyar.
D’ de “tren” sözcüğü ise iki ünsüz + bir ünlü + bir ünsüz harften oluştuğu için Türkçe hece kurallarına
aykırıdır.
12.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük Türkçedir?
A) Sokak lambaları yanmıyor.
C) Adam oğluna şiddet uyguluyordu.
B) Bu millet en güzel şeylere layıktır.
D) Adam hiddetle yerinden kalktı.
Çözüm:
Türkçe sözcüklerin içinde aynı iki ünsüz yan yana gelmez. Gelenler Türkçe değildir. İzzet, cinnet
sözcüklerinde olduğu gibi (zz) (nn) şeklinde kullanılmaz.
Seçenekleri inceleyelim:
B’ de millet → iki-lC’ de şiddet → iki-dD’ de hiddet → iki-d- bulundurdukları için Türkçe sözcükler değildir.
A’ da –sokak- sözcüğünde bu durum görülmemektedir.
TÜRKÇE
175
İLKÖĞRETİM 8
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük
ünlü uyumuna aykırı bir sözcük vardır?
A)
B)
C)
D)
2.
6.
A) “a” ünlüsü; kalın, düz, geniş ünlüdür.
B) “o” ünlüsü; kalın, yuvarlak, geniş
ünlüdür.
C) “i” ünlüsü;ince, düz, dar ünlüdür.
D) “u” ünlüsü ; kalın, düz, dar ünlüdür.
Boş vakitlerinde saz çalar.
Bu konuda yanlış karar vermemeliyiz.
Mağazada aradığım eteği bulamadım.
Ülkemizin iki kıtada toprağı var.
Aşağıdaki cümlelerde yer alan altı çizili
sözcüklerden hangisi küçük ünlü
uyumuna uyar?
7.
A)
B)
C)
D)
3.
Buraya seni savunmak için gelmiş.
Bir an çocukluk günlerimi hatırladım.
Yağmurlu havada yürümeyi severim.
Radyonun sesini çok açmışsın.
Aşağıdakilerin hangisinde geniş
ünlülerin tümü verilmiştir?
A) a, ı, o, u
B) a, e, ı, i
C) a, e, o, ö
D) ı, i, u, ü
A) -leyin
B) -yor
C) -ki
D) -de
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, büyük
ünlü uyumu kuralına aykırı bir ek aldığı
halde, kurala uyan bir sözcük
kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdakilerden hangisi, büyük ünlü
uyumu kuralına uymayan eklerden biri
değildir?
9.
5.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bilgi
yanlışı yapılmıştır?
A) Türkçe sözcüklerde (o-ö) ünlüleri yalnız
ilk hecede bulunur.
B) Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana
bulunmaz.
C) Türkçe sözcüklerde düz ünlülerden
sonra yuvarlak ünlüler gelebilir.
D) Ki ve yor ekleri ünlü uyumları kuralını
bozan eklerdir.
8.
4.
Aşağıda ünlülerden hangisi için
söylenenler yanlıştır?
Yolda giderken saatimi düşürmüşüm.
Ekmeği karşıdaki fırından aldım.
Sabahleyin işe geç kalmış.
Ben yokken neler yaptın?
Türkçe’de ekler sözcüğün son hecesindeki
ünlüye uyar.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem
büyük ünlü uyumuna hem de küçük ünlü
uyumuna uymayan sözcük vardır?
Aşağıdakilerden hangisinde bu kurala
aykırı bir ek bulunmaktadır?
A)
B)
C)
D)
A)
B)
C)
D)
TÜRKÇE
Bu konuyu ne zaman işlediniz?
Arkadaşına olan borcunu ödedin mi?
Bu evin sahibi salonda oturuyor.
Verdiğim soruları cevapladın mı?
176
Ders anlatırken birden fenalaştı.
Sorduğum soruları cevaplandıramadı.
Çocuk sandalyeden düştü.
Eşyalarını toplamayı unutmuş.
İLKÖĞRETİM 8
10.
Aşağıdaki cümlelerdeki bilgilerden
hangisi yanlıştır?
14.
A) Her hecede bir ünsüz bulunur.
B) Dört harfli hecelerde başta iki ünsüz
bulunmaz.
C) Ünlü harf olmadan ünsüzle hece olmaz.
D) Bir hecede en fazla üç ünsüz harf
bulunur.
15.
11.
En fazla sert ünsüzün bulunduğu sözcük
aşağıdakilerden hangisidir?
A) fıstıkçı
B) fotoğrafçı
C) elmacık
D) tulumba
16.
12.
A) canlanma
B) balık
C) monolog
D) tavşan
Aşağıdakilerin hangisinde ünlülerin
tümü yuvarlak ünlüdür?
A) koşmuyordu
B) ortasında
C) sözlerinde
D) sorunları
“a, e, o, ö” ünlülerinin ortak özelliği
aşağıdakilerden hangisidir?
A) kalınlık
B) incelik
C) darlık
D) genişlik
Türkçe’de yuvarlak bir ünlüde sonra ya düz
– geniş (a-e) ya da dar – yuvarlak (u-ü) ünlü
gelir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı
çizili sözcük bu kurala uymaz?
A)
B)
C)
D)
13.
Aşağıdaki sözcüklerden hangisi
Türkçe’nin sözcük kuralına uygun
değildir?
17.
İki ördek besliyorum.
Kolileri nereye koydun?
Komşular kömür almış.
Kahvaltıda yumurta yer misin?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili
sözcüklerin hangisinde “süreksiz sert
ünsüz” harflerin tamamı kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
TÜRKÇE
Aşağıdaki atasözlerinden hangisinde
küçük ünlü uyumuna aykırı bir sözcük
vardır?
18.
Kapıya bir paket bırakmışlar.
Arabanın plakasını değiştirdik.
Trafik kurallarına uymalıyız.
Sabah kitapçıya uğradım.
Hangi seçenekte büyük ünlü (sesli)
uyumuna aykırı sözcük kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
177
Ayağını yorganına göre uzat.
Güneş girmeyen eve doktor girer.
Damlaya damlaya göl olur.
Deveyi yardan uçuran bir tutam ottur.
Burcu yolunu şaşırdı.
Arılar çiçeklerin süsüdür.
Antep fıstığını severim.
Bu yaz bol bol dinlendim.
İLKÖĞRETİM 8
19.
Türkçe’de bazı eklerin tek biçimi vardır,
ünlü uyumlarından etkilenmez.
23.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu
eklerden biri ünlü uyumuna uymuştur?
Aşağıdaki sözcüklerden hangisinde bu
kurala uyulmamıştır?
A)
B)
C)
D)
A) yağmurluk
B) bakınca
C) perdelik
D) sakınca
Gelirken iki ekmek al.
Sabahleyin erken kalacağım.
Meslektaşlarımla iyi anlaşırız.
Akşamki toplantıya katılacak mısın?
24.
20.
Aşağıdaki sözcüklerin hangisinde ünlü
uyumu aranmaz?
A) dargın
B) ılıman
C) sert
D) sıcak
25.
21.
“Garip bülbül gibi dolanıp durdum.
Kaderin ağında kendimi buldum.”
Bu dizelerde büyük ünlü uyumuna
uymayan kaç sözcük var?
A) 1
22.
“Türkçe sözcüklerde düz ünlülerden sonra
yine düz ünlüler gelir.”
B) 2
C) 3
Aşağıdaki sözcüklerden hangisi
yuvarlak – geniş ünlülerden
oluşmuştur?
A) şarkı
B) zalim
C) şoför
D) kısır
Aşağıdaki cümlelerde, altı çizili
sözcüklerin hangisinde hece kurallarına
uymayan bir sözcük vardır?
A)
B)
C)
D)
D) 4
Yediği yemeğin hesabını ödememiş.
Aldığı ekmek 250 gramdan azdı.
Sokaktan geçenleri sayıyordu.
Koşmaktan sırt kemikleri ağrımış.
Aşağıdaki sözcüklerin hangisinde
süreksiz sert ünsüz harflere örnek
yoktur?
A) deste
B) yağmur
C) hatıra
D) kuzu
İLKÖĞRETİM 8
178
TÜRKÇE
ÜNİTE: SES BİLGİSİ
KONU: Ses Olayları
ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ
1.
I. Şemsiyesini alıp dışarı çıktı.
II. Kadıncağız yorgun ve uykuludur.
III. O da ablasıyla gidecekmiş.
IV. Şu an saat yedi buçuktur.
Yukarıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin hangilerinde ünsüz benzeşmesi olmuştur?
A) I ve II
B) II ve III
C) III ve IV
D) I ve IV
Çözüm:
Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi): Sonunda sert ünsüzlerden biri (f-s-t-k-ç-ş-h-p) bulunan bir sözcüğe (c-d-g)
ile başlayan bir ek getirildiğinde, ekin başındaki bu yumuşak ünsüzler sertleşerek (ç-t-k) ye dönüşür. Buna
ünsüz benzeşmesi denir.
baş-gan → başkan
iş-ci → işçi
git-di → gitti
Bu dönüştürme işlemi yapılmazsa, ünsüz uyumuna uyulmadığı için yazım yanlışı olur. Bu kurala,
rakamlardan ve kısaltmalardan sonra getirilen eklerde de uyulur.
1983’ de değil → 1983’te (Çünkü üç rakamı –ç sert ünsüzüyle bitmiştir.)
TEK’de değil → TEK’te
Özel adlarda da bu kurala uyulur.
Sinop’ta Mehmet’ten Arapça
Yabancı ve bileşik sözcüklerde, bazı terimlerde bu kural aranmaz.
İşgal, Akdeniz, beşgen…
Seçenekleri inceleyelim:
I. çık-dı → çıktı
IV. buçuk-dur → buçuktur
Bu sözcüklerde ünsüz benzeşmesi var.
2.
Türkçede “p,ç,t,k” sert ünsüzleriyle biten sözcüklerin sonuna ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde
sözcüğün sonundaki bu sert ünsüzler yumuşar.
Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi bu kuralı örneklemez?
A)
B)
C)
D)
Veysel, toprağı yâri gibi görürdü.
Bu işin zahmeti çoktur.
Kitabı masamın üstüne koydu.
Kutudaki çekici bana verir misin?
Çözüm:
p, ç, t, k süreksiz sert ünsüzlerinden biriyle biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde ya da bu
sözcük ünlüyle başlayan bir sözcükle birleştirildiğinde, sonlarındaki bu harfler yumuşayarak b, c, d, g, ğ
ünsüzlerine dönüşür. Bu olaya ünsüz yumuşaması (değişmesi) denir.
kitap → kitabı
ilaç → ilacı
kağıt → kağıdı
renk → rengi
kayıp ol → kaybol
Bazı Türkçe sözcüklerde, özel adların yazımında yumuşama olmaz.
Sinop’u Ahmet’ten
Bazı tek heceli sözcüklerde, yabancı sözcüklerde, bazı eylem tabanlarında yumuşama olmaz.
küp-ü → küpü
millet-e → millete
ak-ıntı → akıntı
birik-im → birikim
(-t) ekiyle türetilmiş sözcüklerde yumuşama olmaz.
TÜRKÇE
179
İLKÖĞRETİM 8
taşıt-ı → taşıtı yakıt-a → yakıta
Seçenekleri inceleyelim:
toprak-ı → toprağı
kitap-ı → kitabı
çekiç-i → çekici
Bu sözcüklerdeki (k-p-ç) sert ünsüzleri yumuşamış (ğ-b-c) olmuş.
B’ de zahmet-i → zahmeti
Bu sözcükte yumuşama olmamıştır.
3.
Türkçe’de, küçültme eki alan bazı sözcüklerde ünsüz düşmesi görülür.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, altı çizili sözcük bu kuralı örnekler?
A)
B)
C)
D)
Küçücük yaşıyla neler yapıyor.
Konuştukça ağzından bal akardı.
Kolumdaki sıyrık hâlâ geçmedi.
Onu öyle görünce içim sızladı.
Çözüm:
Ünsüz Düşmesi:
(k) sert ünsüzü ile biten bazı sözcükler (cik, cük, cek) küçültme ekini aldıklarında, sözcüğün sonundaki bu
sert ünsüzün düştüğü görülür.
sıcak-cık → sıcacık
büyük-cek → büyücek
küçük-cük → küçücük
Aynı sözcüklere (-l) yapım eki getirildiğinde de (-k) ünsüzünün düştüğü görülür.
alçak-l → alçal
yüksek-l → yüksel
küçük-l → küçül
Bazı bileşik sözcüklerin oluşumunda da ünsüz düşmesi görülür.
Ast-teğmen → asteğmen
Seçenekleri inceleyelim:
B, C, D’ deki sözcüklerde ünlü düşmesi var.
A’ da ise küçük-cük küçücük (k) ünsüzü düşmüştür.
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte ünsüz türemesi olmuştur?
A)
B)
C)
D)
Bu ilacı içersen kendini iyi hissedersin.
Burada bazı el becerileri öğrenebilirsin.
Bu soru da çözülebilir.
O Ankara’da oturuyor.
Çözüm:
Ünsüz Türemesi: Çeşitli şekillerde olur.
Birleşmede: zan-etmek → zannetmek , af-etmek → affetmek
Yabancı sözcüklerde: fiat → fiyat
tualet → tuvalet
milion → milyon
Kaynaştırmada: ara-a → araya iki-er → ikişer kapı-ı → kapını kafa-ı → kafası
Seçenekleri inceleyelim:
B, C, D seçeneklerinde ünsüz türemesi görülmemektedir.
A’ da yardımcı fiille kurulmuş hissetmek bileşik fiilinde ünsüz türemesi görülmektedir. His-etmek → hissetmek
İLKÖĞRETİM 8
180
TÜRKÇE
5.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, altı çizili sözcük kaynaştırma harfi almamıştır?
A)
B)
C)
D)
Kolayı buzluktan çıkar, ısınsın.
Büyüklerin sözünü dinlemelisin.
Sokak satıcısı bağırıp duruyor.
Babam çayı çok sıcak içer.
Çözüm:
Kaynaştırma: Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelmez. Ünlü ile biten sözcükler yine ünlüyle başlayan bir
ek aldıklarında, araya “ünlü çatışmasını önlemek için” bir ünsüz harf girer. Bu olaya kaynaşma, araya giren
(n, s, y, ş) harflerine de kaynaştırma harfleri denir.
baba-n-ı → babanı
baba-s-ı → babası
dere-y-e → dereye
iki-ş-er → ikişer
Bu olay da görüldüğü gibi bir ünsüz türemesidir.
Ünlüyle biten bazı sözcüklere ünsüzle başlayan bir ek gelmesine rağmen, araya-n- kaynaştırma ünsüzünün
girdiği görülür.
Kara-n-lık
o-n-da
Seçenekleri inceleyelim:
A’ da kola-y-ı → kolayı
B’ de sözü-n-ü → sözünü
C’ de satıcı-s-ı → satıcısı sözcükleri (y-n-s) kaynaştırma ünsüzlerini almıştır.
D’ de ise çay sözcüğündeki (y) sözcüğün kendi harfidir. Kaynaştırma yoktur.
6.
Dilimize yabancı dillerden giren sözcüklerde “b” ünsüzünden önce gelen (n) ünsüzü “m” ye dönüşür.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala uymayan bir sözcük vardır?
A)
B)
C)
D)
Bugün pembe bir kazak giymişti.
Perşembe günü toplantımız var.
Bahçesinde sümbüller açmış.
Tabloda Safranbolu evlerini görüyorum.
Çözüm:
(n-b) Çatışması:
Türkçe sözcüklerde, bileşik sözcükler ve özel adlar dışında, -b ünsüzünden önce –n ünsüzü gelmez. İç
seslerinde -nb- ünsüzleri bulunan sözcüklerde -b- nin etkisiyle (n) m’ye dönüşür. Buna boğumlama
benzeşmesi (nb çatışması) de denir.
tonbul → tombul
kanbur → kambur
Ancak İstanbul, sonbahar gibi özel adlarda ve bileşik sözcüklerde bu kurala uyulmaz.
Seçenekleri inceleyelim:
A’ da penbe → pembe olmuş
B’ de perşenbe → perşembe olmuş
C’ de sünbül → sümbül olmuş
D’ de Safranbolu hem özel hem de bileşik sözcük olduğundan bu kurala uyulmamıştır.
7.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, ünlü düşmesine uğrayan bir sözcük yoktur?
A)
B)
C)
D)
TÜRKÇE
Onun yanında boynu bükük duruyor.
Duvara çarpınca burnum kanadı.
Omzunda güzel bir şal vardı.
Akıl yaşta değil baştadır.
181
İLKÖĞRETİM 8
Çözüm:
Ünlü Düşmesi (Hece Düşmesi):
Ünsüzle biten iki heceli bazı Türkçe sözcükler ünlü ile başlayan ek aldıklarında ikinci hecedeki dar ünlünün
düştüğü görülür.
karın → karnı
ağız → ağzı
Bazı yabancı sözcüklerde de görülür.
kabir → kabri
Bazı bileşik ve türemiş sözcüklerin oluşumunda da görülür.
cuma ertesi → cumartesi
sızı-ladı → sızladı
sarı-ardı → sarardı
yumurta-la → yumurtla
İki heceli olup da ikinci hecesinde dar ünlü bulunan sözcükler (et-ol) yardımcı eylemleriyle birleştiklerinde ya
da yapım eki aldıklarında, sözcüğün ikinci hecesindeki dar ünlünün düştüğü görülür.
devir-ol → devrol
seyir-et → seyret
yalın-ız → yalnız
ayır-ıntı → ayrıntı
sarı-ar → sarar
kavur-ul → kavrul
İkinci hecedeki dar ünlünün düşmesi yazımda gösterilmezse yazım yanlışı olur.
Seçenekleri inceleyelim:
A’ da boyun-u → boynu (u düşmüş)
B’ de burun-u → burnu (u düşmüş)
C’ de omuz-u → omzu (u düşmüş)
D’ de akıl-akıl (ünlü düşmesi yoktur.)
8.
“Sabah kahvaltısında annesinden börek istedi.” cümlesinde, hangi sözcük üzerinde aşınma
olmuştur?
A) kahvaltısında
B) annesinden
C) börek
D) istedi
Çözüm:
Aşınma: Bazı sözcüklerde ünlü harflerin aşınması olayıdır. Günümüzde ses aşınmasına uğramış bu
sözcüklerin her iki biçimi de kullanılmaktadır. Bu yönüyle ses düşmesinden farklıdır.
ne asıl → nasıl
o aradan → ordan
cuma ertesi → cumartesi
ne için → niçin
yukarıda → yukarda
pazar ertesi → pazartesi
Seçenekleri inceleyelim:
“annesinden, börek, istedi” sözcüklerinde aşınma olayı görülmemektedir. A’ da “kahvaltısında” sözcüğünün
aslı “kahve altı” dır. (ve) düşmüş. Her iki türlü de kullanılmaktadır.
9.
Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi ek alırken ünlü değişimine uğramıştır?
A)
B)
C)
D)
Bugün seni çok aradık.
Nerede olduğunu bana neden haber vermedin.
Sokakta bazı insanlara sordum.
Seni bulunca rahatladım.
İLKÖĞRETİM 8
182
TÜRKÇE
Çözüm:
Ünlü Değişimi:
Birinci ve ikinci tekil kişi zamirleri (adılları) olan (ben ve sen) sözcükleri, adın “-e” durum ekini alınca,
sözcüğün kökünde ünlü değişimi olur.
ben-e → bana sen-e → sana
bazı bileşik sözcüklerin oluşumunda da ünlü değişimi görülür.
Sütlü aş → sütlaç
güllü aş → güllaç
ahçı → aşçı
Bu sözcüklerde hem ünlü düşmüş hem de ş, h ünsüzleri değişmiş ç, ş olmuş.
Seçenekleri inceleyelim:
A, C, D seçeneklerinde ses değişimine uğramış sözcük yoktur.
B’ de ise “ben” sözcüğündeki “e” değişerek “a” olmuş (ek alınca) ben, bana olmuş.
10.
Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünlü daralması yoktur?
A)
B)
C)
D)
Camdan arkadaşlarına el sallıyordu.
Dışarıda beni bekliyor.
Ayakkabısının bağını bağlıyor.
Dışarda yağmur yağıyor.
Çözüm:
Ünlü Daralması:
Sonunda düz – geniş ünlü (a-e) bulunan eylemlere, şimdiki zaman eki (yor) getirildiğinde, bu geniş ünlüler
darlaşarak (ı-i-u-ü) dar ünlülerine dönüşür. Bu olaya ünlü darlaşması denir.
bekle-yor → bekliyor
anla-yor → anlıyor
Bazı tek heceli sözcüklerde de “y” kaynaştırma ünsüzünden önce daralma olabilir.
de → diyen
ye → yiyen
ne → niye
Bazı “ecek” eki almış sözcüklerde söylerken de –y kaynaştırma ünsüzünden önce darlaşma görülür. Ancak
yazıda gösterilmesi yazım hatasıdır.
anlıyacak (yanlış)
anlayacak(doğru)
Seçenekleri inceleyelim:
A’ da salla-yor → sallıyor (daralma var)
B’ de bekle-yor → bekliyor (daralma var)
C’ de bağla-yor → bağlıyor (daralma var)
D’ de yağ-ıyor → yağıyor (daralma yoktur)
11.
Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki pekiştirilmiş sözcükte ünlü türemesi olmuştur?
A)
B)
C)
D)
TÜRKÇE
Deprem olduğu halde ev sapasağlam kalmış.
Akşamüstü masmavi gökyüzü kararmıştı.
Yemyeşil kırlarda dolaşalım.
Bugün sımsıcak bir hava var.
183
İLKÖĞRETİM 8
Çözüm:
Ünlü Türemesi :
Ünsüzle biten bazı (tek heceli) sözcüklere küçültme eki (cik, cık, cük, cuk) getirildiğinde, arada bir ünlünün
türediği görülür.
bir-i-cik → biricik
gül-ü-cük → gülücük
genç-e-cik → gencecik
dar-a-cık → daracık
Ünsüzle biten eylemlere şimdiki zaman eki (-yor) getirildiğinde, oraya bir ünlünün girdiği görülür.
gel-i-yor → geliyor
gül-ü-yor → gülüyor
Bazı pekiştirilmiş sözcüklerde de ünlü türemesi görülür.
çep-çevre – çepeçevre
güp-gündüz → güpegündüz
Seçenekleri inceleyelim:
B, C, D seçeneklerinde ünlü türemesine örnek sözcük yoktur.
A’ da sapsağlam pekiştirme sözcüğü (a) ünlüsünü alınca ünlü türemesi olmuştur. Sapasağlam
12.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ulama” yoktur?
A)
B)
C)
D)
Bebeğin odasını pembe boyattık.
Ödevlerimi tatilden eve döndüğümde yaptım.
Onu da buraya getir.
Bu işin altından kalkılmaz.
Çözüm:
Ulama: Ünsüzle biten bir sözcükten sonra ünlüyle başlayan bir sözcük geldiğinde, ilk sözcüğün sonundaki
ünsüz harf, ikinci sözcüğün başındaki ünlüye bağlanarak okunur. Buna ulama denir. Ulamada iki sözcüğün
bulunması, birincinin ünsüzle bitmesi, ikincinin ünlüyle başlaması ve bu iki sözcük arasında noktalama
işaretinin bulunmaması gerekir.
sabah oldu → sabaholdu
çocuk ağlar → çocukağlar
ulama
Ahmet, öğretmendir.
ulama
ulama olmaz
Ulama yazıda yapılmaz. Yazılırsa yazım yanlışı olur.
Seçenekleri inceleyelim:
A’ da bebeğin odası → bebeğinodası
B’ de
ulama
tatilden eve → tatildeneve
D’ de
işin altından → işinaltından
C seçeneğinde ulama yoktur.
İLKÖĞRETİM 8
184
TÜRKÇE
1.
Dilimizde, ad tamlamalarının tamlayan
sözcüğü “n” , tamlanan sözcüğü “s”
kaynaştırma harflerini alır.
Aşağıdaki cümlelerde geçen ad
tamlamalarından hangisinde bu kurala
uymayan (aykırı) bir sözcük vardır?
A)
B)
C)
D)
5.
Türkçe’de bazı sözcüklere, ünlü ile
başlayan ek geldiğinde, sözcüğün ikinci
hecesindeki dar ünlü düşer.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ulama
yoktur?
A)
B)
C)
D)
4.
Sorunuzu tam olarak anlayamadım.
Biriktirdiğimiz parayla bir araba aldık.
Ondan dün bir mektup aldım.
Yanına şemsiyeni aldın mı?
“-me” olumsuzluk eki aşağıdaki
cümlelerin hangisinde “-yor” eki
nedeniyle değişime uğramıştır?
A)
B)
C)
D)
TÜRKÇE
C) iyilik
D) dostluk
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “idi”
sözcüğünün, kendinden önceki sözcüğe
eklenişi yanlıştır?
Gelen kimin annesiydi?
Yediğim et çok sertti.
Dün gördüğümde gözünün altı şişdi.
Park çok güzeldi.
Kalp kalbe karşıdır.
Verdiğim şekeri ağzına attı.
Bebeğin karnı acıkmıştı.
Onu üzmeye gönlüm razı olmaz.
7.
3.
B) ağız
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı
çizili sözcükte bu kural örneklenmemiştir?
A)
B)
C)
D)
A) küçük
Okulun kapısı açık kalmış.
Bahçenin duvarını onardılar.
Suyun tadı değişmiş.
Binanın önünde bir adam duruyor.
6.
2.
Aşağıdaki sözcüklerden hangisinin
sonuna ünlü bir harf getirildiğinde hece
düşmesi olur?
8.
Bugün gelmeyeceğini sanıyorum.
Yüzüme bile bakmıyor.
Sözlerime kızmayın, diyordu.
Sinemaya yolmadım diye ağlıyor.
Aşağıdaki sözcüklerden hangisine ünlü
ile başlayan bir ek getirildiğinde,
sözcükte ünsüz yumuşaması olmaz?
A) bayrak
B) ahlâk
C) balık
D) damak
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, ek
aldığı için ünlü düşmesine uğramış bir
sözcük vardır?
A)
B)
C)
D)
185
Manzaranın seyrine doyum olmuyor.
Çocuk boylu boyunca yere uzanmıştı.
Gül yüzlü kızından haber alamıyordu.
Kendinize özen göstermelisiniz.
İLKÖĞRETİM 8
9.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hece
düşmesine uğramış bir sözcük yoktur?
A)
B)
C)
D)
10.
14.
Vaktini boşa harcamamalısın.
Alnındaki şişlik hâlâ dinmemiş.
Kendi fikrini kendine sakla.
Yandaki komşular tatile çıktı.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bileşik
eylemdeki ses olayı diğerlerinden
farklıdır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdakilerin hangisinde hem
yumuşama hem de hece düşmesi
vardır?
15.
A) çorabı
B) ömrü
C) kutbu
D) bağrı
“Topu çöpün üstüne düşürdü”
cümlesindeki “top” ve “çöp” sözcükleri
sert ünsüzle bitip ünlüyle başlayan ek
aldıkları halde neden değişmeye
uğramamıştır?
A)
B)
C)
D)
11.
hece düşmesi
ünsüz benzeşmesi
ünsüz yumuşaması
ulama
16.
ünlü düşmesi – ulama
ünlü düşmesi – ünsüz benzeşmesi
ünlü türemesi – kaynaştırma
ünlü türemesi – ünsüz benzeşmesi
17.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü
yumuşaması nedeniyle yanlış yazılmış
bir sözcük vardır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı
çizili sözcükte, ünsüz benzeşmesine
uyulmadığından yanlışlık yapılmıştır?
A) Ders saat 8’de başlayacak.
B) 1999’ da bu göreve atandım.
C) Onunla saat 13’de okulun önünde
buluşacağız.
D) Toplantı saat 2’de başladı.
Yakında Mehmet’in askerliği bitecek.
Bu çiçeğin kokusuna bayılıyorum.
Hukukun üstünlüğü tartışılmaz.
Babası Zonguldağa gidecekmiş.
İLKÖĞRETİM 8
“Güneşten korunmayı akledemeyince
1
2
3
başına güneş çarptı.”
4
5
cümlesi için aşağıdakilerden hangisi
yanlıştır?
A) 1.ve 5.sözcüklerde ünsüz benzeşmesi
var.
B) 2.ve 5.sözcüklerde kaynaştırma harfi
var.
C) 3.sözcükte hece düşmesi var.
D) 2.ve 4. sözcükte kaynaştırma var.
“Ömrüm bu yollarda geçti.” cümlesinde
aşağıdaki ses olaylarından hangileri
bulunmaktadır?
A)
B)
C)
D)
13.
“p” sesi ile bittikleri için
sert ünsüzle başladıkları için
tek heceli oldukları için
yabancı kökenli oldukları için
“Güneşin sıcaklığı tenimizi yakıyor.”
cümlesinde aşağıdakilerden hangisi
vardır?
A)
B)
C)
D)
12.
Yeni aldığım saat kayboldu.
Onun buraya geleceğini hissediyorum.
Öğretmen seni affeder.
Başaracağını zannediyorum.
186
TÜRKÇE
18.
“Yaprakların sarardığı bu mevsime
bayılıyorum.”
22.
Yukarıdaki cümlede altı çizili sözcükte
görülen ses olayı aşağıdakilerden
hangisidir?
A)
B)
C)
D)
19.
Yukarıdaki şiirde, aşağıdakilerden
hangisi yoktur?
ünlü düşmesi – yumuşama
ünsüz düşmesi – yumuşama
ünlü daralması – ünlü düşmesi
ünüz benzeşmesi – ünlü düşmesi
A)
B)
C)
D)
23.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz
yumuşamasına örnek sözcük yoktur?
A) Parmağındaki yüzüğü lavaboya
düşürmüş.
B) Tornavidayı dolabın çekmecesine
koydu.
C) Atatürk, sanata çok önem verirdi.
D) Yurdumuzun her köşesi cennet gibidir.
“Onu gördükçe çocukluğumu görüyorum.”
cümlesinde hangi ses olayı olmuştur?
TÜRKÇE
“Sen bir ömre bedelsin
Her çiçekten güzelsin.”
A)
B)
C)
D)
25.
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili
sözcüklerin hangisinde, ünlü daralması
olmamıştır?
A)
B)
C)
D)
Aklı fikri resmimdeydi.
Üşüttüğü için karnı ağrıyordu.
Odanın şeklini değiştirdik.
Akıl akıldan üstündür.
Yukarıdaki dizelerde aşağıdakilerin
hangisi yoktur?
A) ses düşmesi, ünsüz benzeşmesi,
yumuşama
B) kaynaştırma, benzeşme, yumuşama
C) ulama, kaynaştırma, ses düşmesi
D) kaynaştırma, benzeşme, düşme
21.
ünsüz benzeşmesi
ünsüz yumuşaması
ulama
aşınma
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hece
düşmesi olmamıştır?
A)
B)
C)
D)
24.
20.
“Yol boyunca ağaçlar
Bahar saçtı kalbime
Güneşin ışıkları
Sızdı ta yüreğime”
“Gittin gideli güller açmıyor bu yerde.”
dizesinde aşağıdaki ses olaylarından
hangisi yoktur?
A)
B)
C)
D)
Yarın neler yapacağını söylüyorum.
Babam yarın akşam geliyor.
Çantamı kurcalamanı istemiyorum.
Verdiğin resmi saklıyorum.
187
hece düşmesi
ulama
yumuşama
ünsüz benzeşmesi
ünsüz benzeşmesi
ünsüz yumuşaması
ünlü darlaşması
kaynaştırma
İLKÖĞRETİM 8
1.
Çiçeğin rengi soldu
Yüreğim gamla doldu.
5.
Yukarıdaki altı çizili sözcüklerde görülen
ses olayı aşağıdakilerden hangisinde
yoktur?
A)
B)
C)
D)
A)
B)
C)
D)
Sen tek mutluluğumsun
Biricik çocuğumsun
Sensiz ne yaparım ben
Kalbimde uğurumsun
6.
2.
Demir kapı
Sınıfın duvarı
Altın kolye
Kırmızı kalem
7.
3.
A)
B)
C)
D)
Yarın matematik dersimiz var.
Havalar gittikçe ısınıyor.
Bu valizleri içeri taşı.
Çamaşır makinesi bozulmuş.
8.
Geri dönersin diye seni bekliyorum.
Benden çok uzaklardasın.
Seni asla unutmadım.
Gel, bitsin bu çile.
Aşağıdakilerin hangisinde ünsüz
benzeşmesine uğrayan sözcük yoktur?
A)
B)
C)
D)
4.
Her şeyi yüzüne gözüne bulaştırdın.
Mal canın yongasıdır.
Erken öten horozun başını keserler.
Ava giden avlanır.
Aşağıdakilerin hangisinde ulamaya
örnek gösterilebilir?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisi bütün
sözcükler büyük ünlü uyumu kuralına
uyar?
Akşamki yemeği beğendin mi?
Koşarken ayağı taşa takıldı.
Akşam dayımgil bize gelecek.
Raftaki bardaklar düzgün yıkanmamış.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçük
ünlü uyumuna uymayan bir sözcük
kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki tamlamaların hangisinde düz
ünlülerin tamamı bulunmaktadır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili
sözcüklerden hangisi büyük ünlü
uyumuna uygun bir ek almıştır?
Dün verdiğim ödevi yapmamış.
Fazla inatçı birine benziyor.
Onun işyeriyle ilişki kurduk.
Lafçı birine benziyor.
Aşağıdaki sözcüklerden hangisi küçük
ünlü uyumuna uymaz?
9.
A)
B)
C)
D)
Çocukluk
Kalemlik
Uçurtma
Sabunluk
İLKÖĞRETİM 8
188
Aşağıdaki sözcüklerin hangisinin
sonunda yumuşak ünsüz harf vardır?
A) kafes
B) toprak
C) peynir
D) dolap
TÜRKÇE
10.
“Arkadaşımın ablası doğa resimleri çiziyor.”
1
2
3
4
14.
A)
B)
C)
D)
Yukarıdaki cümlede altı çizili sözcüklerden hangisi büyük ünlü uyumuna uymaz?
A) 1
B) 2
C) 3
12.
Sonundaki ünsüzlere göre, aşağıdaki
sözcüklerden hangisi Türkçe değildir?
A) yağ
B) saç
C) ot
D) gong
13.
16.
Gençler gölde serinliyorlar.
Her koyun kendi bacağından asılır.
Yemeğini evde yiyecekmiş.
Söylediklerinden bir şey anlamıyorum.
TÜRKÇE
“Oğlum, tatilde niçin gelmiyorsun?”
cümlesinde aşağıdaki ses olaylarından
hangisine örnek yoktur?
A)
B)
C)
D)
17.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
kaynaştırma harfi kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
kaynaştırma ünsüzü bulunan sözcük
yoktur?
A) Yalancının mumu yatsıya kadar yanar.
B) Aşure yemeğe giden kaşığını taşır.
C) Sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek
yer.
D) Taşıma su ile değirmen dönmez.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü
daralması yoktur?
A)
B)
C)
D)
Bu elbiseyi almıyorum.
Senin şarkılarını beğeniyorum.
Yarın tatil başlıyor.
Çamaşırları katlıyor.
D) 4
15.
11.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü
daralması yoktur?
Aşağıdakilerin hangisinde ses düşmesi
farklı bir nedenden kaynaklanmaktadır?
A)
B)
C)
D)
Onun sözlerine inanıyorum.
Eskiden bu evde otururduk.
Dostluğu burada buldum.
Parktaki çiçeklere bayıldım.
189
Ünlü düşmesi
Ünlü daralması
Ünsüz yumuşaması
Büyük ünlü uyumuna uymayan sözcük
Adamın karnı ağrıyormuş.
Ömrü uzaklarda geçti.
Pazartesi günü sinemaya gidelim.
Sıcak çay ağzımı yaktı.
İLKÖĞRETİM 8
18.
“Sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek yer.”
atasözünde aşağıdaki ses olaylarından
hangisi yoktur?
A)
B)
C)
D)
22.
Yukarıdaki dizelerde büyük ünlü
uyumuna uymayan kaç tane sözcük
vardır?
Ünsüz benzeşmesi, yumuşama
Ünlü düşmesi
Ünlü türemesi, ünlü darlaşması
Kaynaştırma, ulama
A) 1
23.
19.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz
yumuşamasına örnek yoktur?
A)
B)
C)
D)
Yemeğin tadını beğenmedi.
Yaprağın rengi solmuş.
Uzun bir yolculuktan sonra oraya vardık.
Benimle durağa kadar geldi.
24.
20.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü
daralması diğerlerinden farklıdır?
A)
B)
C)
D)
21.
Roman yazan bu yazar, artık yazmıyor.
Sana diyecek söz bulamadım.
Biraz sonra film başlıyor.
Deminden beri burada ağlıyor.
C) 3
D) 4
Aşağıdaki sözcüklerin hangisinde geniş
ünlüler kullanılmamıştır?
A) vapur
B) kılıç
C) yollar
D) tarhana
Eklerde bulunan ünlüler, sözcüğün son
hecesindeki ünlüye uyar.
A)
B)
C)
D)
25.
190
Okullar açılacağı için sevinçliyiz.
Duvar saati çalışmıyor.
Çocuk kalemini evde unutmuş.
Yağmur suları evin içine girmiş.
Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden
hangisinde ünsüz düşmesi olmuştur?
A)
B)
C)
D)
Kaynaştırma
Ünsüz düşmesi
Ulama
Ünsüz benzeşmesi
İLKÖĞRETİM 8
B) 2
Aşağıdakilerin hangisinde bu kuralın
dışında bir kullanım vardır?
“Küçücük bir olayı büyüttün.” cümlesinde
aşağıdaki ses olaylarından hangisi
yoktur?
A)
B)
C)
D)
“Ey bu topraklar için toprağa düşmüş asker”
“Destanlar yazılmış bu vatan uğruna”
Alçacık duvarın üstünden atladı.
Bugün biricik kızı geldi.
Yasemin bademcik ameliyatı olmuş.
Daracık yola arabayı sokma.
TÜRKÇE
1.
Aşağıdaki ikilemelerden hangisini
oluşturan sözcükler gerçek anlamıyla
kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
5.
A)
B)
C)
D)
Çevresindekilere acı acı gülümsedi.
Sarı sarı yapraklar yerleri doldurmuş.
Kara kara günler geride kaldı.
Yanımdaki bayan sıkı sıkı giyinmiş.
6.
2.
Aşağıdaki sözcüklerden hangisinin
sesteşi yoktur?
A) kız
B) kaz
C) diz
D) tuz
“-den” eki aşağıdaki cümlelerin
hangisinde “neden-sonuç” ilişkisi
kurmuştur?
A)
B)
C)
D)
Dünden beri başım ağrıyor.
Çorbadan biraz daha istiyorum.
Yorgunluktan iş yapamıyor.
Polislerden biri kamyonu durdurdu.
Aşağıdakilerin hangisi bir paragrafın
giriş cümlesi olabilir?
A)
B)
C)
D)
TÜRKÇE
Gezi yazısı
Anı (hatıra)
Günlük
Öykü (hikâye)
“Biyografi” yazı türünde neler anlatılır?
A) Yazan kişinin başından geçen ya da
tanık olduğu olaylar
B) Bir eserin çeşitli yönleriyle incelenip
değerlendirilmesi
C) Değişik alanlarda tanınmış kişilerin
yaşamları, eserleri, yaptıkları
D) Yaşanmış ve yaşanması mümkün olan
olaylar
8.
4.
Kerim Amca balkonda oturuyor.
Sevdalı sesiyle şarkı söylüyor.
Geçmişteki günlere özlem duyuyor.
Bir yandan da yağmur yağıyor.
Bir yazarın duygu ve düşüncelerini tarih
atarak günü gününe yazdığı eserlere ne
ad verilir?
A)
B)
C)
D)
7.
3.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
türemiş sözcük kullanılmamıştır?
Aşağıdakilerden hangisinde “düşünce
yönü ağır basan türler” bir arada
verilmiştir?
A)
B)
C)
D)
Sonunda böyle olacağını anlamıştım.
Zaten başka türlü olamazdı.
Bu davranışlar ancak ondan beklenirdi.
Genç adamla aynı işyerinde çalışıyoruz.
191
Makale, deneme
Öykü, roman
Roman, fıkra
Masal, sohbet
İLKÖĞRETİM 8
9.
“Düşmüşüm dağ başına
Hayranım yâr aşına
Kalem çekmiş kaşına
Saçı sırmalı güzel.”
13.
Yukarıdaki dörtlüğün kafiye (uyak) çeşidi
nedir?
A) Yarım
B) Tam
C) Zengin
D) Cinaslı
14.
10.
11.
B) Lirik
C) Pastoral
D) Didaktik
12.
15.
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin hangisinde hece düşmesi olmamıştır?
A)
B)
C)
D)
Çınaraltı lokantasında buluştuk.
Sofraya gelin kahvaltı hazır.
Gelin kaynana iyi anlaşıyorlar.
Pazartesi günü adaya gideceğiz.
Aşağıdaki cümlelerde, altı çizili sözcüklerin hangisinde ünsüz yumuşaması
olmamıştır?
A)
B)
C)
D)
16.
Yarın balığa çıkacağız.
Şu dağın arkası ormanlıktır.
Bu kuşun kanadı kırılmış.
Yemeğin tadı lezzetli olmuş.
İLKÖĞRETİM 8
A) kafesi
B) devesi
C) altmışar
D) sabunu
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ulama
vardır?
A)
B)
C)
D)
Yiğitlik, kahramanlık konularını coşkulu
bir biçimde işleyen şiir türü aşağıdakilerden hangisindir?
A) Epik
Aşağıdaki sözcüklerin hangisinde
kaynaştırma harfi kullanılmıştır?
Aşağıdaki sözcüklerden hangisi yapım
eki alırken kökünde ses düşmesi
olmuştur?
A) gizlemek
B) kaçırmak
C) dinlemek
D) sararmak
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “k”
ünsüzünün düşmesine örnek vardır?
A)
B)
C)
D)
192
Arkadaşım, annesinin yanına gitti.
Getirdiği paketin ipini kesti.
Bu konuyu daha sonra tartıştım.
Çocuklar beni yanlarına çağırdılar.
Hemen oracıkta yere yığıldı.
Küçücük elleri kalem tutuyor.
Daracık ayakkabı ayağını sıkmış.
Azıcık dinlensem iyi olur.
TÜRKÇE
17.
18.
Türkçe sözcüklerin sonunda bulunmayan ünsüzler aşağıdakilerden
hangileridir?
A) b, c, d, g
B) n, s, y, ş
C) p, ç, t, k
D) k, l, m, n
A)
B)
C)
D)
Suyu halının üstüne döktü.
Çiçeği arkadaşının saçına taktı.
Hava kararınca mumu yaktı.
Arkadaşından bir kitap aldı.
23.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
ulamaya örnek yoktur?
25.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü
daralmasına örnek vardır?
TÜRKÇE
“Gizem kaydını başka okula aldırmış.”
cümlesindeki altı çizili sözcükte hangi
ses olayları vardır?
A)
B)
C)
D)
A) Çatma! Kurban olayım, çehreni ey nazlı
hilâl
B) Kahraman ırkıma bir gül, ne bu şiddet bu
celal!
C) Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra
helal
D) Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklal
A)
B)
C)
D)
Onun beni koruduğunu hissettim.
Bu yaptıklarını affediyorum.
Onunla gideceğimi zannediyor.
Şu anda beni seyrediyor.
Yağmurdan kaçarken doluya tutulmak
Dili tutulmak
Dereyi görmeden paçaları sıvamak
Aklı başından gitmek
24.
21.
Bilim ve tekniğe önem verilmelidir.
Okumanın yaşı yoktur.
Eğitim sorunu çözülmelidir.
Eğitim küçük yaşta başlar.
Aşağıdaki cümlelerde, altı çizili
sözcüklerden hangisindeki ses olayı
diğerlerinden farklıdır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki deyimlerin hangisinde küçük
ünlü uyumuna uymayan bir sözcük
vardır?
A)
B)
C)
D)
20.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz
yumuşamasına örnek vardır?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz
benzeşmesine örnek yoktur?
A)
B)
C)
D)
19.
22.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir ses
olayı yoktur?
A)
B)
C)
D)
Yarın oğlum geliyor.
Her gün bir elma yiyorum.
Fidanı dikmek için yeri kazıyor.
Biraz sonra ders bitiyor.
193
ünlü türemesi – ünsüz yumuşaması
ünlü düşmesi – ünsüz benzeşmesi
ünlü düşmesi – ünsüz yumuşaması
ünsüz düşmesi – ünsüz yumuşaması
Bugün halası gelecekmiş.
O kalemi hâlâ saklıyorum.
Yakında gelecek ya çok sevindim.
Ekip sığınağı bulamadı.
İLKÖĞRETİM 8
1.
“Ufacık boyuyla raftan tabak almaya
çalışıyor.”cümlesinde, aşağıdaki ses
olaylarından hangisine örnek
gösterilemez?
A)
B)
C)
D)
5.
A) Çarşıya terlik ile çıkılmaz.
B) Sinemanın başlaması için daha zaman
var.
C) Bana göre o, işi bırakacak.
D) Halamlar karşı sokakta oturuyor.
ünsüz düşmesi
ünsüz benzeşmesi
ünlü daralması
kaynaştırma
6.
2.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemi
zaman yönüyle niteleyen bir eylemsi
kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
3.
İşten çıkınca yanıma uğra.
Çocuk koşarak yanıma geldi.
Bugün hiç dinlenmeden çalıştı.
Evinde iş yaparak geçimini sağlıyor.
7.
Aşağıdaki sorulardan hangisi “dolaylı
tümleci” bulmaya yöneliktir?
A)
B)
C)
D)
Kapının kilidini kim onardı?
Kapının kilidini ne zaman onardı?
Kapının kilidini nerede onardı?
Adam neyi onardı?
İLKÖĞRETİM 8
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “güzel”
sözcüğü zarf görevinde kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
Sararan yapraklar dökülmeye başladı.
Giden bayan senin annen mi?
Yol bilen bana yolu göstersin.
Sensiz geçen günlere acıyorum.
8.
4.
Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde adıl
(zamir) yoktur?
A) Komşu komşunun külüne muhtaç.
B) Kimse ayranım ekşi demez.
C) Bana arkadaşını söyle sana kim
olduğunu söyleyeyim.
D) Ne katarsan aşına, o gelir kaşığına
“Yürüyen dağı aşmış, yürümeyen yolda
kalmış.” cümlesindeki “-en, -an” eki almış
sözcükle, aşağıdaki cümlelerin
hangisinde görevce özdeş sözcük
vardır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı
çizili sözcük edat değildir?
194
Bu güzel şarkılar dinlenmez mi?
Orada güzel bir doğum günü kutladık.
O hepimizden güzel giyiniyordu.
Şu güzeli görüyor musun?
Şu karşıki ufka bak
Kıpkızıl çember gibi
Güneş yere eğilmiş
Sanki, selam der gibi
Dörtlükte bulunan aşağıdaki sözcüklerin
hangisinde “ses düşmesi” olmuştur?
A) kıpkızıl
B) çember
C) ufka
D) karşıki
TÜRKÇE
9.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde mecaz
anlamda bir sözcük kullanılmamıştır?
A)
B)
C)
D)
10.
14.
Onu öyle görünce içim parçalandı.
Yine kara düşüncelere dalmışım.
O acı günler geride kaldı.
Kirli formasıyla okula gelmişti.
A) Sabah kahvaltısını mutfağın balkonunda
yaptık.
B) Karşı sokakta bir kaza olmuş.
C) Gördüklerini, duyduklarını bana anlattı.
D) Akıl yaşta değil baştadır
Eylem kök ya da gövdelerine “-mek, -me,
-iş” ekleri getirilerek ad-eylem yapılır.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu
açıklamaya uygun bir eylemsi
kullanılmamıştır?
A)
B)
C)
D)
11.
15.
Bize gelmek istersen bana haber ver.
İki gün burada kalmayı düşünüyorum.
Kasaptan yarım kilo kıyma alır mısın?
Gülüşü hoşuma gidiyor.
Oyuncak vererek küçük kızı sevindirdi.
Zavallı kadın üzülerek evine baktı.
Sınav sorularını kolayca çözdü.
Halıyı duvara astırdı.
Aşağıdaki cümlelerden hangisinin
yüklemi etken çatılı değildir?
16.
Ondan bir haber alamadım.
Çocukların durumunu telefonla bildirdi.
İkizler saat 13.55’te doğdular.
Babaları oldukça heyecanlı görünüyor.
17.
“Gençliğin kıymeti ihtiyarlıkta bilinir.”
atasözünde büyük ünlü uyumuna
uymayan kaç sözcük bulunmaktadır?
A) 1
TÜRKÇE
Aşağıdaki cümlelerin hangisi, birleşik bir
cümle değildir?
A) Nerede, o haşmetle kurulmuş koca
tahtalar!
B) Erken gelenler, salonda sohbet
ediyorlar.
C) Çiçek açmış dokunduğum bütün dallar.
D) Güzel günlerin varlığına inanıyordu.
“Biraz sonra burada olurlar.” cümlesindeki
eylemin kişisi aşağıdakilerden
hangisinde vardır?
A)
B)
C)
D)
13.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
oldurgan bir fiil var?
A)
B)
C)
D)
A) Çocukları görmek için heyecanla
bekliyor.
B) Eşyalar yukarı taşındı.
C) Elini sıcak suya soktu.
D) Bütün soruları tek tek inceledi.
12.
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili
sözcüklerin hangisinde farklı bir ses
olayı görülmektedir?
B) 2
C) 3
“Sakin davranışlarıyla hepimizin yüreğine
su serpmeyi başarıyordu.” cümlesi ile ilgili
aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A)
B)
C)
D)
D) 4
195
Fiil cümlesi
Olumlu cümle
Devrik cümle
Bileşik yapılı cümle
İLKÖĞRETİM 8
18.
l. Yemekten sonra odama kapandım.
ll. Kitap masamın üzerinde bıraktığım gibi,
sayfaları açık öyle duruyordu ki korktum
ondan. lll. Kitabın çağrısında, ona dönmek,
kendimi ona bütünüyle vermek için içimde
yükselen istekte kaba bir kuvvet vardı.
IV. Kendimi tutamayacağımı düşünerek
sokağa çıktım.
22.
A) Etle tırnak gibi olmak: İki candan dost
olmak
B) Gözü dönmek: Öfkesinden ne yaptığını
bilmemek.
C) Gölge gibi izlemek: Yanından hiç
ayrılmamak.
D) Keyfi kaçmak: Hasta olmak.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden
hangisi basit cümledir?
A) l
B) ll
C) lll
D) IV
23.
19.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi öznesi
ortak sıralı bir cümledir?
24.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yan
cümle yoktur?
A) Acıkınca annesinden yumurta
pişirmesini istedi.
B) Kırılan kapıyı kış gelemeden
onarmalıyız.
C) Bütün bu güzellikleri sen de görmelisin.
D) Sinirli oluşunun kendince sebepleri
vardı.
21.
25.
Basit yapılıdır.
Fiil cümlesidir.
Olumlu cümledir.
Kurallı cümledir.
İLKÖĞRETİM 8
Büyüyünce avukat olacakmış.
Yemeğini hep evde yer.
Yolları nihayet yaptılar.
Yaşlı kadını trene bindirdi.
“Ama” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin
hangisinde pekiştirme görevinde
kullanılmıştır?
A) Çok çalıştım ama iyi not alamadım.
B) Oraya gelirim ama fazla kalmam.
C) Birlikte fuara gittik ama birbirimizi
kaybettik.
D) Güzel ama ne güzel bir gün geçirdik.
“Sen gelince evimizin her yanı neşe
doluyor.” cümlesi ile ilgili aşağıdaki
bilgilerin hangisi yanlıştır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde türemiş
bir sözcük kullanılmamıştır?
A)
B)
C)
D)
A) İstasyonda bir lokomotif manevra
yapıyordu, baktık.
B) Yeni hayatım düzenli, disiplinli, güzeldi.
C) Sırtında taşıdığı çantayı sınıfa bıraktık,
bir süre sonra o geri aldı.
D) Beni bekliyordu, geciktim.
20.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim
açıklamasıyla birlikte verilmemiştir?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylem,
farklı bir kökten türemiştir?
A)
B)
C)
D)
196
Şu an çiçekleri suluyorum.
Bahçe kapısından içeri girdi.
Trafik polisine mi yakalandın.
Sabah kahvaldısını yapmalıydın.
TÜRKÇE