IRAK`TA SU KAYNAKLARI Y NET M

Transkript

ORSAM Rapor No: 122
ORSAM SU ARAŞTIRMALARI PROGRAMI
Rapor No: 15, Mayıs 2012
IRAK’TA SU KAYNAKLARI YÖNETİMİ
WATER RESOURCES MANAGEMENT
IN IRAQ
ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ
CENTER FOR MIDDLE EASTERN STRATEGIC STUDIES
ORSAM
WATER RESOURCES MANAGEMENT IN IRAQ
ORSAM Rapor No: 122
ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 15
Mayıs 2012
ISBN: 978-605-4615-17-9
Ankara - TÜRKİYE
ORSAM © 2012
Bu raporun içeriğinin telif hakları ORSAM’a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kaynak gösterilerek
kısmen yapılacak makul alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, yeniden yayımlanamaz. Bu raporda yer alan değerlendirmeler yazarına aittir; ORSAM’ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır.
ORSAM
STRATEJİK BİLGİ YÖNETİMİ, ÖZGÜR DÜŞÜNCE ÜRETİMİ
Tarihçe
Türkiye’de eksikliği hissedilmeye başlayan Ortadoğu araştırmaları konusunda kamuoyunun
ve dış politika çevrelerinin ihtiyaçlarına yanıt verebilmek amacıyla, 1 Ocak 2009 tarihinde Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) kurulmuştur. Kısa sürede yapılanan kurum,
çalışmalarını Ortadoğu özelinde yoğunlaştırmıştır.
Ortadoğu’ya Bakış
Ortadoğu’nun iç içe geçmiş birçok sorunu barındırdığı bir gerçektir. Ancak, ne Ortadoğu ne de
halkları, olumsuzluklarla özdeşleştirilmiş bir imaja mahkum edilmemelidir. Ortadoğu ülkeleri,
halklarından aldıkları güçle ve iç dinamiklerini seferber ederek barışçıl bir kalkınma seferberliği başlatacak potansiyele sahiptir. Bölge halklarının bir arada yaşama iradesine, devletlerin
egemenlik halklarına, bireylerin temel hak ve hürriyetlerine saygı, gerek ülkeler arasında gerek ulusal ölçekte kalıcı barışın ve huzurun temin edilmesinin ön şartıdır. Ortadoğu’daki sorunların kavranmasında adil ve gerçekçi çözümler üzerinde durulması, uzlaşmacı inisiyatifleri cesaretlendirecektir Sözkonusu çerçevede, Türkiye, yakın çevresinde bölgesel istikrar ve refahın
kök salması için yapıcı katkılarını sürdürmelidir. Cepheleşen eksenlere dâhil olmadan, taraflar
arasında diyalogun tesisini kolaylaştırmaya devam etmesi, tutarlı ve uzlaştırıcı politikalarıyla
sağladığı uluslararası desteği en etkili biçimde değerlendirebilmesi bölge devletlerinin ve halklarının ortak menfaatidir.
Bir Düşünce Kuruluşu Olarak ORSAM’ın Çalışmaları
ORSAM, Ortadoğu algalımasına uygun olarak, uluslararası politika konularının daha sağlıklı
kavranması ve uygun pozisyonların alınabilmesi amacıyla, kamuoyunu ve karar alma mekanizmalarına aydınlatıcı bilgiler sunar. Farklı hareket seçenekleri içeren fikirler üretir. Etkin
çözüm önerileri oluşturabilmek için farklı disiplinlerden gelen, alanında yetkin araştırmacıların ve entelektüellerin nitelikli çalışmalarını teşvik eder. ORSAM; bölgesel gelişmeleri ve trendleri titizlikle irdeleyerek ilgililere ulaştırabilen güçlü bir yayım kapasitesine sahiptir. ORSAM,
web sitesiyle, aylık Ortadoğu Analiz ve altı aylık Ortadoğu Etütleri dergileriyle, analizleriyle,
raporlarıyla ve kitaplarıyla, ulusal ve uluslararası ölçekte Ortadoğu literatürünün gelişimini desteklemektedir. Bölge ülkelerinden devlet adamlarının, bürokratların, akademisyenlerin,
stratejistlerin, gazetecilerin, işadamlarının ve STK temsilcilerinin Türkiye’de konuk edilmesini
kolaylaştırarak bilgi ve düşüncelerin gerek Türkiye gerek dünya kamuoyuyla paylaşılmasını
sağlamaktadır.
www.orsam.org.tr
ORSAM Su Araştırmaları Programı
ORSAM
Program Hakkında
Su, sadece insanlar için değil ekosistemi oluşturan tüm bitki ve hayvanlar için yeri doldurulamaz,
değerli, yaşamın devamlılığını sağlayan en önemli elementlerden biridir. Yeraltı ve yüzey sularından; tarım, taşıma, madencilik, endüstriden içme suyuna kadar, ekonomik amaçlar da dâhil olmak
üzere pek çok alanda istifade edilmektedir. Ancak su kaynakları üzerinde, gerek insan faaliyetleri
gerek doğanın yarattığı değişimler nedeniyle çift yönlü bir baskı vardır. Özellikle su sıkıntısı olan
bölgelerde aşırı nüfus artışı, kırsal kesimden şehirlere doğru artan göç ve bunun sonucunda oluşan nüfus değişimleri, gıda güvenliği, sosyo-ekonomik refahın artması, tarımsal, evsel ve sanayi
kaynaklı kirlilik, küresel iklim değişikliği sonucu yağış rejimlerinin değişmesi, hidrolojik döngünün
tüm elemanlarını etkilemektedir. Bunun sonucunda su kaynakları gün geçtikçe hem miktar hem de
kalite açışından değişime uğramaktadır. Suyun arzı ile tüketim talebi arasındaki uçurum her geçen
gün büyümektedir. Su kaynaklarının yönetimine ilişkin sorunlar yaşanırken, çevre sorunlarının da
su kaynakları üzerindeki etkisi her geçen gün artmaktadır. Türkiye ve yakın çevresi, ama bilhassa
Ortadoğu, söz konusu sorunların en fazla hissedildiği bölgelerdendir.
Diğer taraftan, su kaynağı potansiyelinin yüzde 40’tan fazlası sınıraşan su havzalarında yer alan
Türkiye’nin, özellikle Fırat-Dicle Havzaları kıyıdaşı olan komşularıyla ilişkileri büyük önem arz etmektedir. Gerek Türkiye’nin gerek bölge ülkelerinin, bölgesel istikrar ve refahın artışı ile komşuluk
ilişkilerinin derinleştirilmesi yönünde harcadığı çabaların hedefine ulaşmasında, su kaynaklarının
kullanımı konusunda bilgiye dayalı, iyi niyetli ve aktif bir işbirliği içinde olunması tüm taraflar için
elzemdir. Ek olarak, Türkiye’nin, Avrupa Birliği adaylığı sürecinde AB Su Çerçeve Direktifi’ni kendi
ulusal mevzuatı ile uyumlaştırma gündemi, önümüzdeki dönemde su politikalarının yeni bir içerik
kazanmasını beraberinde getirecektir.
Bu etkenler doğrultusunda, dünyadaki ve Türkiye’nin yakın çevresindeki su gündemine ilişkin güncel gelişmelerin ve su politikalarıyla ilgili trendlerin izlenmesi, elde edilen verilerin analiz edilmesiyle ortaya çıkan aydınlatıcı bulguların kamuoyuna ve karar alıcılara sunulması amacıyla ORSAM
bünyesinde 1 Ocak 2011’de “ORSAM Su Araştırmaları Programı” kurulmuştur.
Ortadoğu’da, gerek iklimsel şartlar gerek kaynakların verimsiz kullanımı nedeniyle hidrolojik su
bütçesindeki sıkıntıların ve buna bağlı olarak da politik, ekonomik ve toplumsal sorunların büyük
artış göstermesi nedeniyle, ORSAM Su Araştırmaları Programı çalışmalarında Ortadoğu bağlantılı
konulara öncelik verilmiştir.
ORSAM Su Araştırmaları Programı, su politikaları konusunda farklı hareket seçenekleri içeren fikirler üretmeyi, etkin çözüm önerileri oluşturabilmek için farklı disiplinlerden gelen, alanında yetkin
araştırmacıların ve entelektüellerin nitelikli çalışmalarını teşvik edip çeşitlendirmeyi, Türkiye’deki
su çalışmaları literatürünün gelişiminin desteklenmesini amaç edinmiştir.
ORSAM Su Araştırmaları Programı bu kapsamda, bölge ülkelerinde su çalışmalarıyla ilgili olan
akademisyenler, sivil toplum örgütü temsilcileri, bürokratlar, devlet adamları, stratejistler, gazeteciler ve işadamlarının Türkiye’de konuk edilmesini kolaylaştırarak, bilgi ve düşüncelerinin gerek
Türkiye gerek dünya kamuoyuyla paylaşılmasını sağlamayı da hedeflemektedir.
www.orsam.org.tr/tr/SuKaynaklari/
TAKDİM
Artan nüfus, değişen iklim şartları, kentleşme, su talebinin gün geçtikçe artması ve insan faaliyetler sonucu ortaya çıkan kirlilik doğal kaynaklar üzerinde baskıyı gittikçe arttırmaktadır.
Dünya üzerinde su kaynakları eşit olarak dağılmamıştır. Türkiye’nin de içinde bulunduğu Ortadoğu bölgesinde su kaynakları ve yağış oranları dünya ortalamasının altında kalmaktadır.
Türkiye’nin komşusu ve Fırat-Dicle havzasının kıyıdaş ülkelerinden biri olan Irak için de durum çok farklı değildir. Yıllık yağış ortalaması yıllar içinde düşüş yaşayan Irak, uzun zamanlara
yayılmış kuraklıklara da maruz kalmaktadır. Bununla birlikte uzun yıllardır ülkede hakim olan
savaş, işgal ve iç savaş döngüsü su yapılarına büyük zarar vermiştir. Su miktarında, kaynaktan
kullanıcıya ulaşıncaya kadar büyük kayıplar yaşanmaktadır.
Bu raporda ORSAM Su Araştırmaları Programı uzmanları, Şubat 2012’de Kuzey Irak’ta gerçekleştirdikleri saha çalışmasından ve literatürde yer alan kaynaklardan faydalanarak Irak’ın su
kaynakları ve yönetimini değerlendiren Irak’ta Su Kaynakları Yönetimi başlıklı raporu hazırlamışlardır.
ORSAM Su Araştırmaları Programı önümüzdeki dönemlerde de Ortadoğu’daki su sorunlarına
ilişkin çalışmalarını sürdürecektir. Su politikası çalışmaları ile ilgili fikir ve değerlendirmelerinize her zaman açık olduğumuzu belirtmek isteriz.
Hasan KANBOLAT
ORSAM Başkanı
4
Dr. Tuğba Evrim Maden
Tuğba Evrim Maden Lisans eğitimini Hacettepe Üniversitesi Hidrojeoloji Mühendisliği bölümünde, yüksek lisans eğitimini Hacettepe Üniversitesi Hidropolitik ve Stratejik
Araştırmalar Merkezinde tamamlamıştır. Doktora derecesini 2010 yılında Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsünden almıştır. 2010 Aralık ayından itibaren Ortadoğu
Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) Su Araştırmalar Programında “Hidropolitik
Uzmanı” olarak görev yapmaktadır.
Dr. Seyfi Kılıç
Seyfi Kılıç Lisansını Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler bölümünde, Yüksek Lisansını Hacettepe Üniversitesi Hidropolitik Anabilim Dalı’nda tamamlamıştır. Ankara Üniversitesi Sosyal Çevre Bilimleri Anabilim Dalı’ndan doktora derecesine sahiptir. Seyfi
Kılıç, Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) Su Araştırmalar Programında “Hidropolitik Uzmanı” olarak görev yapmaktadır.
5
İçindekiler
Takdim ......................................................................................................................................................4
Özet .........................................................................................................................................................7
Giriş .........................................................................................................................................................8
I. Irak’ın Su Kaynakları ..........................................................................................................................8
I.I. Yüzey suları...................................................................................................................................8
I.I.I. Fırat-Dicle Havzasının Hidrolojisi........................................................................................9
I.I.II Havzadaki Ana Krizler............................................................................................................12
I.I.III Tarafların Uyuşmazlığına İlişkin Görüşleri.......................................................................15
I.II. Yeraltı suları......................................................................................................................................16
I.III. Barajlar ............................................................................................................................................16
II. Irak’ta Su Kullanımı ve Yönetimi ...................................................................................................17
II. I. Irak’ta Su Sorunu.......................................................................................................................18
II. II. Irak’ta Su Kaynakları Yönetimi..............................................................................................19
II. III. Irak’ın Federal Yapısı ve Su Yönetimine İlişkin Sorunlar...............................................21
III. Kürt Bölgesel Yönetiminde Su Kaynakları ..................................................................................24
Sonuç.........................................................................................................................................................26
Kaynakça...................................................................................................................................................30
6
ORSAM
ORSAM Rapor No: 122
ORSAM Su Araştırmaları Programı, Rapor No: 15, Mayıs 2012
ORSAM
Hazırlayanlar: Dr. Tuğba Evrim Maden
Dr. Seyfi Kılıç
Özet
Özellikle, Ortadoğu gibi yarı kurak ve kurak bölgelerde su sorunları günden güne daha kronik
bir hale gelmektedir. Sadece tarım gibi ekonomik faaliyetler ve günlük yaşam değil, sınıraşan
bir suyoluna kıyıdaş olan ülkeler arasındaki ilişkilerde bu kıtlıktan etkilenmektedir. Fırat-Dicle
havzasında kıyıdaş devletlerin su kaynaklarını geliştirmeye başlamasıyla krizler ortaya çıkmıştır. Fırat-Dicle havzasındaki su sorunu birçok batılı uzman tarafından bir çatışma nedeni
olarak gösterilmek istenmektedir. Ancak Türkiye’nin sınıraşan suyolları konusundaki yaklaşımı
oldukça açık ve işbirliğine yöneliktir. Bir aşağı kıyıdaş ülke olan Irak sıklıkla Türkiye’yi Fırat ve
Dicle’nin sularını kesmekle suçlamakta ve Irak’ta yaşanan su sorununun ana kaynağı olarak
Türkiye’nin faydalanmalarını görmektedir. Ancak uzun süren savaş, işgal ve iç savaş döngüsü
Irak’ın su alt yapısını tahrip etmiştir. Ayrıca, Irak’ın karşı karşıya kaldığı temel sorunlar su kaynaklarının uygun olmayan kullanımı ve kötü yönetimidir. Bu raporda, Irak’ın su kaynakları ve
su yönetimine ilişkin sorunları teknik, politik ve hukuki olarak tartışılmıştır.
7
ORSAM
Giriş
Irak’ın yüzölçümü 438,320 km2’dir. Bu rakamın yüzde 13,7’si yani yaklaşık 6 milyon hektarı ekilebilir alandır. Ekilen alan miktarı ise 6
milyon hektardır. Astropikal ve yarı kurak iklimin hakim olduğu Irak’ta yağış dağılımı eşit
değildir ve coğrafi özelliklere göre değişiklik
göstermektedir. Yağışlar özellikle kış aylarında, Aralık ve Şubat’ta gözlenmektedir. Yıllık
ortalama yağış 216 mm’dir. Dünya Bankasının
2006 yılında basılan raporuna göre (ise) bu rakam 154 mm’dir.1 Coğrafik özelliğe göre değişiklik gösteren bu rakam kuzeyde 1200 mm/
yıl iken güneyde 100 mm/yıl’a düşmektedir.2
Irak kuzey bölgesinde bulunan dağlık bölge,
Irak’ın merkezine ve çöle göre daha fazla yağış
alınmaktadır. Yağışa bağlı sulama da bu bölgede yaygındır.
Toplam nüfusu 2009 yılında 32,03 milyon
olan Irak’ta, gayri safi yurt içi hasıla 2010 yılı
rakamlarına göre yaklaşık 82,1 milyar ABD
dolarıdır. Tarım faaliyetleri bu rakam içerisinde yüzde 5’lik bir orana sahiptir. 1975 yılında tarım işçisi oranı ekonomi içerisinde aktif
olan nüfusun % 31 iken, bu rakam 2004 yılında yüzde 8’e düşmüştür.3
Irak’ın toplam su miktarı yılda 75,61 milyar m3 iken toplam su tüketimi ise 66 milyar
m3’tür. Bu miktarın yüzde 79’u tarımsal, yüzde 6,5’i evsel ve yüzde 14,5’i sanayi amacıyla
kullanılmaktadır. 1991 yılında suya ulaşım şehirlerde yüzde 100 ve kırsalda yüzde 54 dür.
Su arzı ve tesisatın durumu savaş nedeniyle
kötüleşmiştir. 2006 yılına gelindiğinde ise nüfusun iyi içme suyuna ulaşımının yüzde 77
oranına yükseldiği bildirilmiştir.4
Tablo 1: 2006 yılında yayımlanan Dünya Bankası Raporuna göre Irak’ta su kaynakları
miktarı (milyar m3)
Dönem
Fırat
Dicle
Yeraltı suyu
Toplam
1932-1970
30
48
1
79
1971-2003
19
48
1
68
I. Irak’ın Su Kaynakları
I.I. Yüzey suları
Türkiye’de doğan Fırat ve Dicle nehirleri
Irak’ın sınır aşan sularıdır. İki nehir birleşmeden önce Fırat nehri 1000 km, Dicle nehri ise
1300 km Irak topraklarında akmaktadır. Irak
sınırları içerisinde Dicle Nehir havzası büyüklüğü 253 bin km2’dir. Bu rakam toplam Dicle
havzasının yüzde 54’üne tekabül etmektedir.
DSİ’nin rakamlarına göre Dicle’nin Türkiye’yi
terk ettiği noktada Cizre ölçüm istasyonunda
akımı 16,24 km3’dir. Dicle’nin kolları sırasıyla
şunlardır;5
8
• Türkiye’de doğan Büyük Zap, Dicle Nehrine 13,18 milyar m3 katkıda bulunmaktadır.
Büyük Zap Havzasının yüzde 62’si Irak sınırları içerisindedir. Büyük Zap’ın günlük
akım değeri 118 m3/sn ve 2439 m3/sn arasında değişmektedir. 1970–1973 döneminde Eskikelek İstasyonunda yapılan ölçümde Büyük Zap’ın akım değeri 323 m3/sn’dir,
• İran’da doğan Küçük Zap, 7,17 milyar
m3 akışa sahiptir. Küçük Zap’ın günlük
akım değeri 82 m3/sn ve 1265 m3/sn arasında değişmektedir,
• Al-Adhaim kolu 13 bin km2’lik alanı ile
Irak sınırları içerinde yer alır. Dicle nehrine katkısı 0,79 milyar m3’tür,
• İran’da doğan Diyala, Dicle Nehrine 5,74
milyar m3 katkıda bulunmaktadır,
• İran sınırları içerisinde doğan Nahr at Tib,
Doveyriç ve Şebabi nehirleri, yaklaşık 8 bin
km2’den büyük bir drenaj alanına sahiptir.
Dicle nehrine 1 milyar m3 tuzlu su6 olarak
katılırlar,
• İran’da doğan Karkheh nehri, 46.000 km2
büyüklüğünde bir havzaya sahiptir. Dicle
nehrine katkısı 6.43 milyar m3 ‘tür.
Fırat Dicle havzası sularından faydalanma
4000 yıl öncesine kadar dayanır.7 Diğer havzalar gibi bu faaliyet, havzanın aşağı kısımlarında daha önce ortaya çıkmıştır. Ancak, 12.
ve 13. Yüzyılda Moğol istilası nedeniyle topraklar büyük ölçekte terk edilmiştir. Sulama
altyapısını düzenleyen merkezi bir hükümetin yokluğunda havzadaki çok büyük alanlar
ekilmeden bırakılmıştır.
20. yüzyılla beraber modern inşaat mühendisliği teknikleri büyük ölçekli sulama ağının yapımını kolaylaştırmıştır. Havzadaki
ana kıyıdaşlar olan Türkiye, Suriye ve Irak su
kaynaklarını geliştirme faaliyetlerine aynı zamanda, 1950’lerde başlamışlardır.
Nisan’dan Haziran’a kadar olan süreç hariç
olmak üzere, havzada sulama için yeterli su
bulunmadığı için büyük depolama yapıları
olmadan havzada su yönetimi mümkün değildir. Bu düşük akım durumu, nehirden biraz
uzaklıktaki ürünler için yeterli su olmamasından dolayı ürün kaybına neden olmaktadır.
Tersine, Nisan’dan Haziran’a kadar olan sürede yüksek akım durumu yetersiz sulama sistemleri ile düzenlenemediği için fazla su nedeniyle ürün kaybına yol açmaktadır. Bununla
birlikte fazla su, bir diğer önemli sorun olan
tuzlanmaya neden olmaktadır.
ORSAM
I.I.I. Fırat-Dicle Havzasının Hidrolojisi
Havzadaki su kaynaklarının geliştirilmesinin
önemini ve etkilerini anlamak için havzanın
hidrolojisini anlamak hayati bir önem taşımaktadır.
Gerek Fırat gerek Dicle Nehirleri’nin rejimi
yüksek kar erimeleri tarafından belirlenmektedir. Dicle Nehri’nin pik akımı Nisan ayında
görülürken, Fırat’ın akımı Mayıs ayında görülmektedir. Her iki nehir Türkiye’nin doğu
bölgesine sadece 30 kilometrelik bir uzaklıkta
doğmaktadır. Ancak Dicle Nehri’nde Irak ve
İran’daki yüksek bölgeler de nehrin akımına
katkıda bulunurlar. Fırat Nehri Türkiye’de Erzincan ili yakınlarında, Dicle Nehri ise Elazığ
ilindeki Hazar Göl’ünden doğmaktadır. Her
iki nehrin doğduğu Doğu Anadolu yükseltileri 1000 mm’den fazla yağış almaktadır. Fırat-Dicle havzasında yağış Ekim’den Nisan’a
kadar süren, özellikle kış aylarında görülmektedir. Kış yağışının sonucu olarak da yağışın
büyük bir kısmı kar olarak düşmekte, yükseltilerde katı olarak beklemekte ve baharda ve
yazın ilk zamanlarında akışa geçmektedir.
İki nehrin akım rejimi arasında birçok benzerlik olduğu gibi, bazı açılardan da farklılık
göstermektedir. İlk farklılık, kar erime piklerinde görülmektedir. Dicle Nehri’nde pik
akım ayı Nisan’dır. Bununla beraber Fırat’ta
bir ay sonra Mayıs ayındadır. Irak’ta Fırat
Nehri’nin maksimum akışı genellikle Nisan ve Mayıs aylarında gözlemlenmektedir.
Fırat’ın maksimum akımı Dicle’ninkinden
daha kısa sürmektedir. Fırat’ın Nisan ve Mayıs ayındaki maksimum akımı toplam yıllık
akımının %42’sine denk gelmektedir. Fırat
Nehri’nin toplam yıllık akımı üzerinde tam
bir uzlaşma olmamasına rağmen kabaca 3132 milyar metreküp civarındadır. Dicle Nehri,
Fırat’tan daha yüksek bir akıma sahiptir. Dicle Nehri’nin yıllık toplam akımı ise 50 milyar
metreküp civarındadır.8
9
ORSAM
İki nehrin arasındaki ikinci farklılığı akım
özellikleri oluşturmaktadır. Fırat Nehri, akımının neredeyse tümünü %88 gibi bir oranla
Türkiye’den alırken, Dicle Nehri Irak içerisinde yol alırken birçok yan kollardan ciddi miktarda su almaktadır.
Beumont’un 1985 yılında yayımlanan kitabında, Fırat nehrinin Kuzey Irak’taki akım değeri
31.820 milyar m3, Dicle nehrinin ki ise 52,665
milyar m3 olarak belirtilmiştir. Dicle nehrine,
Kuzey Irak’ta birçok koldan da su katkısı sağlanmaktadır. Dicle nehrinin Musul’da akımı
23.210 milyar m3’dür ve yan kolların katkısı ise
29,455 milyar m3’dür.9 Büyük Zap, Dicle’nin
önemli kollarından biridir ve Dicle nehrine
katılan su potansiyelinin yüzde 50’sini oluşturmaktadır. Diğer kollar ise Küçük Zap, Adhaim ve Diyala’dır.
Fırat –Dicle havzasında akım değerleri değişkenlik göstermektedir ve bu durum havzanın
önemli sorunlarından birini teşkil etmektedir.
Tarihsel veriler içerisinde su elde edilebilirliğinin en az olduğu “Kritik Kurak Periyot”
ve su akımının en çok olduğu “ Kritik Sulu
Periyot”’tur. Bu şartlar, havzada su tahsisinde problemlere neden olabilmektedir. Yukarı
Fırat havzasında, 1937-1964 yılları arasında
tutulan akım kayıtlarında 1961 yılında akım
değeri 16.871 milyar m3’e düşerken, 1963 yılında 43,457 milyar m3’e yükseldiği de kayde-
10
dilmiştir. Kayıtlara göre suyun en fazla olduğu
dönem 1969 yılıdır ve Türkiye sınırında Fırat
nehrinin akış değeri 53,548 milyar m3’dür.
Dicle nehrinin ise Cizre istasyonunda ortalama değeri 16,800 milyar m3’dür. Bugüne kadar
kaydedilmiş en düşük akım 7,891 milyar m3
iken en yüksek akım 34,340 milyar m3 olarak
kayıt altına alınmıştır.10 1960’ların ortalarında
iki nehrin toplam akışının 68 milyar m3 olduğu kaydedilmiştir. 1970’lerin ortasında bu
rakam 84 milyar m3 olarak ölçülmüştür. Akış
değerlerinde yaşanan bu dalgalanmalar zarar
verici taşkınların yanında kurak dönemlerde
de su sıkıntısına sebep olmaktadır. Özellikle
Irak’ın güneyinde taşkınlara maruz kalan bölgelerde evler, köprüler ve yollar yüksek bentler üzerinde inşa edilmektedir. 1950’lerde
planlanan Tartar rezervuarı da Bağdat’ı taşkınlardan koruma amacı ile inşa edilmiştir.11
Dicle Nehri, daha önce belirtildiği gibi
Türkiye’den doğmaktadır ve Türkiye’nin Dicle
nehrine katkısı yüzde 32’dir. Türkiye sınırları
içerisinde doğan Büyük Zap’ın da katılımıyla
Türkiye’nin katkısı yüzde 44’e ulaşmaktadır.
Fırat nehri de, Dicle nehri gibi Türkiye’den
doğmaktadır ve Türkiye’nin Fırat nehrine katkısı yüzde 88’dir. Geriye kalan yüzde 12’lik
oran ise yine Türkiye’den doğan Sajur, Balık
suları ve Habur nehrinin katkısıyla oluşmaktadır.12
ORSAM
Harita 1: Irak’ta Su Kaynakları
Dicle Nehri’ni dikkate aldığımızda Irak için
küp civarındadır. Türkiye bu suyun küçük bir
daha yüksek miktarda fazla su bulunmak-
miktarını, yaklaşık 5.500 milyon metreküpü-
tadır. Her şeyden önce, yukarıda belirtildiği
nü kullanmayı planlamaktadır. Rakamlardan
gibi, yıllık sadece 16.240 milyon metreküp
da görüldüğü gibi Irak’ın Dicle Nehri suları
su Cizre’de Türkiye-Irak sınırını geçerken
üzerinde Türkiye’den daha fazla kontrolü bu-
nehrin toplam akımı 52.000 milyon metre-
lunmaktadır. Türkiye’nin planlanan faydalan-
11
ORSAM
malarından sonra hala yaklaşık olarak Irak’ın
küp su tüketim oranı ile 3.628.000 hektar ya
faydalanmaları için 47.000 milyon metreküp
da hektar başına 10.000 metreküplük oranla
su bulunmaktadır. Bu büyük miktardaki su,
4.716.500 hektar alanı sulayabilmektedir.13
teorik olarak, hektar başına 13.000 metreTablo 2: Dicle Althavzasının Bir Yıllık Ortalama Genel Su Bilançosu (milyar m3/yıl)14
Cizre’de Doğal Akış
17.5
Irak Sınırında Zapsuyunun Doğal Akışı
4.5
Suriye ve Irak’a Geçen Diğer Yan Kollara Doğal Akış
2.0
Türkiye’den Kaynaklanan Doğal Akış
+24.0
Batı ve Orta Dicle Rezervuarları Buharlaşma Miktarı
-1.0
Batı ve Orta Dicle Sulamaları (650.000 ha)
-6.5
Batı ve Orta Dicle Sulamadan Dönen Su Miktarı (ana kol)
+0.5
Batı ve Orta Dicle Sulamadan Dönen Su Miktarı ( yan kollara)
+0.5
Doğu Dicle Rezervuar Buharlaşmaları
-0.5
İçme ve kullanma suyu kayıp farkı
-0.5
Dicle Alt havzasından Türkiye’den Suriye’ye ve Irak’a Akış
+16.5
Suriye’den Eklenen
0.0
Suriye Sulamaları
-0.5
Dicle Alt havzasında Irak’ Geçen Su Miktarı
+16.00
İran’dan Eklenen
+10.00
Irak’tan Eklenen
+23.00
Irak’ta ki Rezervuarlarda Buharlaşma Miktarı
-6.0
Irak’ta ki Sulamalar (Fırat Dahil) (3.500.000 ha)
-45.0
Irak’ta Sulamadan Dönen Su Miktarı
+7.0
İçme ve Kullanma Suyu Kayıp Farkı
-1.0
Dicle’den Şatt-ül-Arab’a ve Deltadan Körfeze Akış
+4.0
Irak için önemli bir diğer nehir ise Karun
nehridir. İran’ın, Huzistan bölgesinde Karun
nehri, 58.000 km2 büyüklüğündeki havzasıyla birlikte 24,7 milyar m3 akıma sahiptir. Karun nehrinin önemli kollarından biri de Dez
nehridir. Karun nehri, güneyde Al Muhamara
şehrinde 14,4 milyar m3/yıl debisiyle Şatt-ül
Arab nehrine katılmaktadır.15
12
I.I.II Havzadaki Ana Krizler
20. yüzyılın ikinci yarısından önce Fırat-Dicle
Havzası sularından kayda değer herhangi bir
faydalanma eyleminin olmadığı belirtilmelidir. Ancak, 1950’lerden sonra bu durum değişmiş ve yukarı kıyıdaş su depolama projeleri, tıpkı aşağı kıyıdaş saptırma projeleri gibi
ivme kazanmaya başlamıştır.
Türkiye, 1965 yılında yukarı Fırat’ta hidroelektrik üretme amacıyla Keban Barajı inşaatına başlamıştır. Bu baraj, 17.000 milyon metreküpü aktif depolama olmak üzere toplamda
30.700 milyon metreküp depolama hacmine
sahiptir. Bu barajdan sonra mansaba akan su
miktarında bir değişme olmamakla birlikte
Fırat Nehri’nin akımı ciddi bir şekilde daha
az dalgalı hale gelmiştir. Minimum akım 400
metreküp/saniye’ye maksimum akım ise 1000
metreküp/saniye’ye sabitlenmiştir.16 Fırat
Nehri ana kolunda sadece Keban barajının
inşası ile düşük akım ya da taşkın riskinin ortadan kalktığı açıktır. 1960’lardan bu yana üç
ana kıyıdaş devlet, Fırat-Dicle havzasındaki su
kaynaklarını geliştirmek amacıyla büyük miktarda kaynak kullanmış ve çaba göstermiştir.
Ancak Fırat-Dicle Havzası suları üzerinde bir
uzlaşmazlık bulunmaktadır. Fırat-Dicle suları
üzerindeki genel anlaşmazlığın ötesinde, yukarı kıyıdaş olarak Türkiye ve ara kıyıdaş olarak Suriye su kaynaklarını geliştirme faaliyetine başladığı zaman kıyıdaşlar arasında krizler
ortaya çıkmaktadır.
1960’lara kadar havzada büyük projeler başlamadan önce kıyıdaş ülkelerin Fırat-Dicle havzası suları ilişkileri uyumlu olarak değerlendirilebilir. Bu dönemde, Suriye ve Irak’ın temel
kaygısı taşkınlar ile ilgilidir.17 Tüm kıyıdaşlar
1960’larda büyük su kaynaklarını geliştirme
projelerine başlamışlardır. Türkiye 1965 yılında Keban Barajı inşasında başlarken, Suriye Sovyet yardımı ile 1966 yılında Tabka
Barajı’nın temelini atmıştır. Bu dönemde Irak
petrol gelirlerinden gelen büyük mali kaynaklarla yeni sulama planlarını açıklamıştır.18
Türkiye’nin Keban Barajı’nı inşa etme kararından sonra Fırat-Dicle Havzası’nda yeni bir
dönem açılmıştır. Keban barajı Fırat sularını
düzenleyerek, Suriye ve Irak depolama yapıları üzerinde çok olumlu bir etkiye sahiptir.19
Ancak Irak, Keban Barajı’nın dolumu sırasında Türkiye’nin saniyede 350 metreküp su
ORSAM
bırakmayı garanti etmesi konusunda ısrar
etmiştir. Keban Barajı’nın finansmanını sağlayan kurumlar da Türkiye’ye bu yönde baskı
yapmışlar ve Türkiye Ankara’da 1966 yılında
imzalanan bir anlaşma ile saniyede 350 metreküp suyun mansaba bırakılması konusunda
tüm önlemleri alacağını belirtmiştir. Türkiye
Keban Barajı’nın mansabında yer alan Karakaya Barajı’nı inşa etme kararı aldığında, finansmanı sağlayan yeni kuruluş olarak Dünya
Bankası da, rezervuarın dolumu ve işletilmesi
sırasında mansaba miktarı garanti altına alınmış su bırakılması konusunda ısrar etmiştir.
Türkiye’nin bu iki deneyimi, konuya üçüncü
tarafların dahil olması konusunda olumsuz
bir yaklaşıma sahip olmasına neden olmuştur. Finansmanı sağlayanların müdahalesi,
hem yukarı kıyıdaş hem de aşağı kıyıdaşların
haklarını savunan dengeli bir yaklaşım olarak
değil, sadece aşağı kıyıdaş ülkelerin haklarını
savunan bir tavır olarak algılanmıştır. Kıyıdaşların ilk toplantısı Keban Barajı’nın dolumu
sırasında nehrin akımı konusunda karar vermek üzere 22-27 Haziran 1964 tarihinde yapılmıştır. Irak sabit bir miktar üzerinde ısrarcı
olurken, Türkiye tek bir formülle ulaşmanın
imkansız olduğunu belirtmiştir.20 Suriye ve
Türkiye delegasyonlarının buluştuğu ikinci
bir toplantı Ankara’da yine 1964 yılı içinde yapılmıştır. İki taraf da birbirine Keban ve Tabka
barajları projelerindeki gelişmeleri bildirmişlerdir. Bu iki taraflı toplantılardan sonra ilk üç
taraflı toplantı 1965 yılında Bağdat’ta yapılmış
ve taraflar Keban, Tabka ve Haditha barajlarına dair bilgileri birbirleri ile paylaşmışlardır. Bu toplantıda Ortak Teknik Komite’nin
(OTK) kurulması taraflar arasında tartışılmıştır.21 Irak, bir anlaşma ve bu anlaşmanın
uygulanması konusunda OTK’nın denetim
yetkisi olmasını önermiştir. Suriye, Türkiye ile
paralel şekilde öneriyi reddetmiş ve bir karşı
öneri olarak OTK’nın Dicle Nehri’nden Fırat
Nehri’ne su transferi ihtimalini araştırması
gerektiğini ileri sürmüştür. Ancak Irak, bu
öneriyi reddetmiş ve tartışmanın her iki ne-
13
ORSAM
hir üzerinde değil sadece Fırat Nehri üzerinde olduğu konusunda ısrarcı olmuştur. Ancak
Suriye bu tavrını 1980’lerde değiştirmiş ve bu
değişim Türkiye’ye karşı ortak Arap duruşu
olarak algılanmıştır.
Bu dönemde kıyıdaş ülkeler arasındaki müzakere sürecindeki başarı, ad hoc şeklinde
de olsa bir OTK’nın kurulmasıdır. Üç kıyıdaş
gözlem istasyonları ve su kaynaklarını geliştirme projelerine ortak geziler konusunda
anlaşmışlardır. Üç kıyıdaşın gözlemlerinden
sonra Irak, Irak’ın su ihtiyacının 18 milyar
metreküp olduğunu ileri sürmüştür. Ancak
Türk heyeti bu rakamı Irak’ın gelecekteki
faydalanmalarını garanti altına alma çabası
olarak değerlendirmiş ve Irak’ın ileri sürdüğü rakamları reddetmiştir. Türk heyeti aynı
zamanda Irak’taki aşırı su tüketiminin Irak’ın
taleplerini meşru olmaktan çıkardığını vurgulamıştır.22 Sulamada uygun olmayan su kullanımı taraflar arasındaki müzakerelerde, hala
önemli bir konudur.
Suriye’deki Tabka Barajı ve Türkiye’deki Keban Barajı sırasıyla 1974 ve 1975 yıllarında tamamlanmıştır. Bu nedenle iki barajın dolum
işleminin birbirini takip etmesi Irak’ta bir su
sıkıntısına yol açmıştır. Bu sıkıntı iki aşağı
kıyıdaş olan Suriye ve Irak’a 1975 baharında
durumu siyasi bir krize çevirme gerekçesi de
vermiştir.23 Bu iki düşman Baas rejimi, Suudi Arabistan’ın araya girmesiyle ve Suriyeliler
tarafından ilave su bırakılmasıyla savaşın eşiğinden dönmüştür.
1976 yılında Türkiye, Keban’ın mansabında
Güneydoğu Anadolu Projesi’nin (GAP) ilk
aşaması olarak Karakaya Barajı’nın inşaatına
başlamıştır. Türkiye mansaba saniyede 500
metreküp su bırakmayı kabul ettiği için barajın dolum aşamasında ve işletilmesi sırasında
herhangi bir kriz ortaya çıkmamıştır.
14
1980’lerde Türkiye, bölgeyi esas olarak Fırat
Nehri sularıyla sulama planlarını uygulamaya başladığı için aşağı kıyıdaş ülkeler tarihi
haklar iddiasına dayanarak itirazlarını yükseltmişlerdir. Türkiye’nin Fırat Nehri’nden
daha fazla su kullanmayı planladığının farkında olan Suriye ve Irak, Türkiye’nin her iki
nehri tek bir havza olarak değerlendirmek
önerisini reddetmiştir. İki nehrin tek bir havza oluşturduğu gerçeğinin kabul edilmesiyle
birlikte, Dicle Nehri’nden Fırat Nehri’ne su
transferi Fırat Nehri’nin Irak kısmında iddia
edilen sıkıntıyı çözebilecektir. Bir ara kıyıdaş
olarak Suriye, Irak’ın daha fazla su almasının
kendisinin de daha fazla su kullanması anlamına geldiğinin farkındadır. Diğer yandan
Irak, Türkiye’nin faydalanma planlarının Fırat
üzerinde yoğunlaştığını düşünerek, sadece
Fırat’ın sularını müzakere etme kararını vermiştir.24
1987’de Türk-Suriye Ortak Ekonomi Komisyonu toplanmış ve Türkiye ve Suriye arasında
ekonomik işbirliği protokolünü imzalamışlardır. Protokol sadece su konusunda değildir. Ancak Türkiye, Türkiye-Suriye sınırında
saniyede 500 metreküp su bırakmayı taahhüt
ettiği için önemlidir. Bu protokolün altıncı
maddesine göre, Atatürk Barajı’nın dolumu
aşamasında ve Fırat sularının üç ülke arasında
nihai tahsisine kadar Türkiye, Türkiye-Suriye
sınırından yıllık ortalama saniyede 500 metreküpten fazla su bırakmayı ve aylık ortalama
akımın saniyede 500 metreküpün altına düştüğü zamanlarda, farkı bir sonraki ayda telafi
etmeyi kabul etmiştir.
Protokolün 7., 8. ve 9. maddeleri Fırat ve Dicle
nehirleri suları konusunda Irak ile ortak çabaları, bölge suları konusunda OTK’nın çalışmaları ve ortaklaşa sulama ve hidroelektrik
santral projelerinin yapımı ve işletilmesi konusunda prensipleri düzenlemektedir. Protokolün 6. maddesinin, aşağı kıyıdaşların kaygılarına uygun bir şekilde akımı garanti altına
alırken, protokolün 7., 8. ve 9. maddelerinin
Türkiye’nin Fırat-Dicle konusundaki tavrını
yansıtmakta olduğu açıktır. Ancak 1987 protokolü ile aşağı kıyıdaş ülkeler somut bir kazanım elde ederken, Türkiye sadece genel iyi
niyet ifadeleri elde edebilmiştir. Buna rağmen,
Suriye ve Irak bu protokolün geçici bir uzlaşma olduğu ve Fırat Nehri sularının üç kıyıdaş
arasında eşit bir şekilde paylaşılması gerektiği
görüşüne dayanarak tatmin olmamışlardır.
1987 Protokolünde yer alan açık maddeye
rağmen, Atatürk Barajı’nın 1990 yılında dolum aşamasında Suriye ve Irak tepkilerini
dile getirmişlerdir. Türkiye her iki hükümeti
Kasım 1989’da uyarmış ve kesintinin arkasındaki teknik nedenleri açıklamıştır. Ancak Fırat Nehri’nin akımının 13 Ocak’tan 12 Şubat
1990 tarihine kadar kesildiği sürede Türkiye,
Suriye’nin Atatürk Barajı’nın mansabında kalan Fırat Nehri’nin kolları yoluyla en az saniyede 120 metreküp su alacağını belirtmiştir.
Ayrıca Türkiye dolum sürecinin başlangıcından önce 1989 Kasım’ından 13 Ocak 1990’a
kadar saniyede 750 metreküp su bırakmıştır. Bu kesinti ve bu kesintiye yönelik Suriye
ve Irak’ın tepkileri bir su savaşları senaryosu
dalgasına yol açmıştır.25 Bu dönemde (Kasım
1989-12 Şubat 1990) Türkiye, 1987 Protokolüne uygun olarak ortalama saniyede 509
metreküp su bırakmıştır. Ayrıca Türkiye, her
iki ülkede de sulama ihtiyacının en az olduğu
dönemde dolum işlemini planladığını vurgulamıştır. 1990 Nisan ayında 13. OTK toplantısı
Bağdat’ta yapılmıştır. Bu toplantıda Suriye ve
Irak, Fırat Nehri sularının %42’sini Suriye’ye,
% 58’ini ise Irak’a tahsis eden bir anlaşma imzalamışlardır.
Türkiye Atatürk Barajı’nın hidroelektrik üretimi sırasında yol açtığı ekstrem akımı düzenlemesi için planlanan Birecik Barajı’nın inşaatına başladığında, Fırat Nehri kıyıdaşları arasında yeni bir kriz ortaya çıkmıştır. Gerek Suriye gerek Irak, Aralık 1995 ve Ocak 1996’da
ORSAM
Türkiye’ye Birecik Barajı’nın, Fırat Nehri sularını kalite ve miktar olarak olumsuz etkileyeceğini ileri süren resmi notalar iletmişlerdir.26
I.I.III Tarafların Uyuşmazlığına İlişkin
Görüşleri
Dicle-Fırat havzasında bir ara kıyıdaş olarak
Suriye ve bir aşağı kıyıdaş olarak Irak, küçük
farklılıklarla paralel çözümler teklif etmişlerdir.
Irak’ın önerisi, sorunun ortaya çıktığı
1960’lardan Türkiye’nin Dicle Nehri üzerinde barajlar inşa etme planlarına kadar geçen
sürede sadece Fırat ile ilgilidir ve üç aşamaya
dayanmaktadır. Birinci aşama olarak her kıyıdaş ülke sadece tamamlanmış projeler için
değil aynı zamanda ilerideki planları için de
su ihtiyacını açıklayacaktır. İkinci aşamada,
üç kıyıdaş arasında hidrolojik veriler karşılıklı olarak değiştirilecek ve en sonunda OTK
işletmede, inşa halinde ve planlanan projeler
için su taleplerini hesaplayacaktır. Irak’ın önerisine göre, her projenin ne kadar suya ihtiyaç
duyduğu yine o ülke tarafından kararlaştırılacaktır.27
Suriye’nin önerisi, Fırat ve Dicle nehirlerinin “paylaşılan kaynak” olduğu yaklaşımına
dayanmakta ve kıyıdaş ülkeler arasında bir
kotaya göre bölünmesini temel almaktadır.
Bu kota, her kıyıdaş ülkenin her nehre ilişkin
ihtiyacını belirlemesini ve üç kıyıdaşın bildirdiği toplam miktarı geçmezse, nehirlerin suları bildirilen miktarlara göre üç ülke arasında
paylaştırılması ile belirlenecektir. Toplam talebin toplam su miktarını geçmesi durumunda ise fazla olan kısım her ülkenin payından
oransal olarak düşürülecektir.28
Türkiye’nin önerisi ise “Fırat-Dicle Havzası’nın
Sınıraşan Suyollarından Optimum, Hakça
ve Makul Faydalanma için Üç Aşamalı Plan”
olarak bilinmektedir. Bu plan Fırat ve Dicle
15
ORSAM
nehirlerinin tek bir havza oluşturduğu ilkesine dayanmaktadır. Söz konusu plan ilk olarak 1960’larda, havzadaki su sorununun su
kaynaklarının yanlış yönetimi ve tahsisinden
kaynaklandığı anlayışına dayanarak Devlet
Su İşleri’nde (DSİ) şekillenmeye başlamıştır.
Türkiye havzada işbirliğinin havzanın temel
verileri elde edilerek ulaşılabileceğini belirtmektedir. Havzanın tüm verilerine ulaşıldıktan sonra ortak projeler ve su yönetiminde
işbirliği gerçekleşebilecektir.29 Türkiye’nin
nihai amacı, havza bazında planlamadır.
Türkiye’nin planı olan, Fırat-Dicle Havzası’nın
Sınıraşan Suyollarından Optimum, Hakça ve
Makul Faydalanma için Üç Aşamalı Plan, ilk
aşama olarak, havzanın su envanterinin çıkarılması, ikinci olarak ise havzanın toprak
kaynaklarının belirlenmesi ve üçüncü ve son
aşama olarak da su ve toprak kaynaklarının
eşleştirilerek suyun her ülkeye tahsisinin belirlenmesi şeklinde özetlenebilir.
Bu plan gerek Irak gerek Suriye tarafından egemenliklerine arar vereceği düşüncesi ile reddedilmiştir. Esasen egemenliğe vurgu yapmak
uluslararası arenada genellikle Türkiye’nin
karşı karşıya kaldığı bir suçlamadır.
I.II. Yeraltı suları
Irak’ta akiferler, Fırat ve Dicle nehirlerinin
alüvyol çökeltilerini ihtiva ederken, Mezopotamya klastik ve karbonat formasyonundan
oluşmuştur. Alüvyal akiferler, kötü su kaliteleri sebebiyle verimli değildir. Kuzeybatı dağ
eteklerinde Mezopotamya klastik formasyonu Fars, Bahtiyari ve Alüvyol sedimentler
içermektedir. Kireçtaşı ara katmanlı jips ve
anhidritten oluşan Fars formasyonu Irak’ta
geniş bir alan kaplamaktadır. Bahtiyari Alüvyol formasyon ise kil, kum, çakıl, konglomera
ve büyük kaçaklardan oluşmaktadırlar.
16
Bu formasyonların su kalitesi 300-1000 ppm
arasında değişmektedir. Bir diğer önemli akifer sistemi ise Zagros dağlarında yer alan karbonat formasyonlarıdır. İki ana akifer kireçtaşı ve dolomit tabakalarında ve Kuvaterner
alüvyol çökeltilerde yer almaktadır. Kireçtaşı
akiferi büyük miktarda su ihtiva etmekte ve
kaynaklarda yüzeylenmektedir. Alüvyol akiferler ise büyük miktarda, yaklaşık 620 milyon
metreküp su rezervine sahiptir ve bu akifer
yağmurların süzülmesi ve yüzey akışından
beslenmektedir. Su kalitesi 150-1400 ppm
arasında değişmektedir.30
İyi kalite de yeraltı suyu ülkenin kuzeyinde
yaralan dağlık bölgede yer almaktadır. Irak’ın
kuzeyinde yer alan akifer 5-50 metre derinlikte 10-40 m3/sn emniyetli verime sahiptir.
Güneye doğru inildikçe yeraltı suyu tuzluluğu
artmakta ve 0,5-1 mg/lt değerlerine ulaşmaktadır. Fırat nehrinin batısında yer alan jips ve
dolomitten oluşan akiferlerde 300 metre derinlikte su bulunabilmektedir. Bu akiferlerin
emniyetli verimi saniyede 13 m3’dür. Batıda
suyun tuzluluk değeri 0,3 mg/lt’dir. Bu rakam
doğu kesiminde 0,5-1 mg/lt aralığındadır. İyi
kalitede suya ulaşmak tuzluluk sorunu nedeniyle sınırlıdır. Ayrıca, Suudi Arabistan’da bulunan Umm er Radhuma akiferinden tahmini
olarak yılda 0.08 milyar m3 su akışı gerçekleşmektedir.31
I.III. Barajlar
Irak’ta su kaynakları yerüstü, yeraltı suları
olarak sınıflandırılırken, rezervuarlarda su
depolama amacıyla kullanıldıkları için kaynak
olarak değerlendirilebilmektedir. Mevsimsel
nehirler, taşkınlar, kurak periyotlar, sulama
dönemlerinde sorunlara neden olmaktadır.
Bu problemin üstesinden gelmenin en iyi yollarından biride baraj yapmaktır. Irak, elektrik
üretmek, taşkın kontrolü, sulama ve şehirlere
su sağlamak amacıyla barajlar yapmıştır.
ORSAM
Tablo 3: Irak’ta barajlar ve depolama kapasiteleri ve hidroelektrik üretimi 32
Barajın adı
Nehir
Depolama
kapasitesi
(Milyar m3)
Hidroelektrik üretimi
(Megawatt)
Musul barajı
Dicle
11,11
750
Dokan barajı
Küçük Zap
6,8
400
Darbandikhan barajı
Diyala
3,00
240
Hemrin barajı
Diyala
2,45
50
Haditha barajı
Fırat
8,28
660
Duhok barajı
Royar Duhok
0.047
-
Al-Udaim
1.5
27 inşa halinde
Tartar Rezervuarı
Dicle
85,39
35.81 milyar m3 ölü hacim
Habbaniye Rezervuarı
Fırat
3.31
-
Al-Udaim barajı
Toplam (Tartar hariç)
Dokan Barajı KBY sınırları içerisinde Süleymaniye vilayetindedir ve 1961 yılında sulama
ve enerji amacıyla inşa edilmiştir. Kerkük’ün
75 km kuzeydoğusunda yer alan barajın talvegden yüksekliği 116 metredir ve normal su
kotunda 6800 milyon metreküp göl hacmine
sahiptir.
Barajın üzerinde yer aldığı Küçük Zap Suyu
İran’dan doğmaktadır. Samad ve binlerce çiftçi için önemli bir su kaynağı olan Küçük Zap
Suyu, Dicle ile birleşmeden önce Kerkük’ten
geçmektedir. Yağış oranının düşmesi Dokan
Barajı’nda depolanan su miktarının düşmesine de neden olmuştur. Şubat 2011’de Dokan
barajı su seviyesi bir önceki yıla kıyasla 6 metre düşmüştür. Dokan barajından Kerkük su
projesine ulaşan su miktarı normal dönemde
saniyede 75 metreküpken, şimdi bu rakamın
saniyede 30 metreküp olduğu ifade edilmektedir. Çiftçiler bu su miktarının içme suyu
için bile yeterli olmadığını belirtmişlerdir.33
Büyük Zap üzerinde Bakhma barajı ve Dicle nehri üzerinde Badush barajı inşa edi-
33.14
len iki yeni barajdır. Ayrıca, Su Kaynakları
Bakanlığı’na göre, 85.000 km uzunluğunda
drenaj sistemi ve 43.000 km uzunluğunda sulama şebekesi geliştirilmektedir.34
Üçüncü Nehir veya diğer adlarıyla Saddam
nehri ve Masab Elam Kanalı, 1992 yılında inşa
edilmiştir ve 565 km uzunluğunda olup saniyede 210 metreküp debiye sahiptir. Bu kanalın amacı, su aktarma verimliliğini arttırmak,
kayıpları ve toprağın suyu emmesini azaltmak
ve su kalitesini arttırmaktır. 1,5 milyon hektar sulanan tarımsal alandan dönen sulanan
alandan dönen suları da toplamaktadır. 1995
yılında yaklaşık 17 milyon ton tuz Üçüncü
Nehir tarafından Körfez’e taşınmıştır. Bu kanal ile sulamadan dönen sular ana nehire karışmadan denize ulaşmaktadır.35
II. Irak’ta Su Kullanımı ve Yönetimi
Irak’ta farklı sektörlerde yoğun bir su ihtiyacı
söz konusudur. Hidroelektrik enerji üretimi,
sulama, ekosistemin korunması ve evsel kullanım amacıyla su ihtiyacı vardır. Irak’ta 1990
17
ORSAM
yılında 42,8 milyar m3 su çekilmiştir. Bu suyun yüzde 92’si sulama için, yüzde 3’ü evsel
kullanım için ve yüzde 5’i de sanayide kullanılmıştır. FAO’nun 2009 tarihli raporunda
2000 yılında 66 milyar m3 su kullanılmıştır. Bu
suyun yüzde 79’u sulamada, yüzde 6,5’i evsel
kullanımda ve yüzde 14,5’i ise sanayide kulla-
nılmıştır. Hidroelektrik enerji Irak’ta elektrik
üretiminin yüzde 17’sini karşılamaktadır. Ancak, Dünya Bankası’nın raporuna göre, 20034 yıllarında 51,7 milyar m3 su kullanılmıştır
ve bu rakamın yüzde 90’ı sulamada, yüzde 4’ü
evsel tüketimde ve yüzde 6’sı ise sanayide kullanılmıştır.36
Tablo 4: Sektörlere göre su kullanımı37 (BCM)
1990
%
1998-2002
%
2003/4
%
Tarım
39.4
92
39.4
92
46.0
90
İçme
1.3
3
1.4
3
2.1
4
Sanayi
2.1
5
2.0
5
3.6
9
Toplam
42.8
100
42.8
100
51.7
100
II. I. Irak’ta Su Sorunu
Irak’tan alınan bilgiler, yağış miktarında
düşüş olduğunu belirtmektedir ve bu doğrultuda da su sıkıntısının yaşandığına ilişkin şikayetler gün geçtikçe artmaktadır.
Birleşmiş Milletler, Irak’ta altı milyon insanın
temiz suya ulaşamadığını ve su kaynaklarının
yüzde ellisinin heba olduğunu belirtmektedir.38 Geleneksel sulama tekniklerinin tercih
edilmesi su kaybına ve ayrıca hızlı buharlaşma
nedeniyle toprakta tuzlanmaya neden olmaktadır. Yoğun yağış olan dönemlerde büyük
taşkınların yaşandığı Irak’ta, su miktarının
azlığından ziyade, su kaynakları yönetiminin
yetersizliği ve su kaynakları geliştirme projelerinin tamamlanamaması sorun olarak öne
çıkmaktadır. Su kaynaklarına ilişkin projeler
için bütçenin yetersizliği projelerin tamamlanamamasına ve uzun süre işlevsiz kalmasına
sebep olmaktadır. Ortalama yağış miktarının 216 mm olduğu Irak’ta, su kaynaklarının
18
yüzde 79’u sulama amacıyla kullanılmaktadır.
Kişi başına kullanılabilir su miktarının yılda
2400 metreküp olduğu Irak’ta39, artan nüfus,
şehirlerin büyümesi, sanayinin gelişmesi, sulak alanlar ve bataklıkların öneminin anlaşılması ve gündeme gelmesi, su kaynaklarına
olan talebi ve kullanıcılar arası rekabeti arttırmaktadır.
BM’lere bağlı “Inter-Agency Information
and Analysis Unit”in araştırmalarında Irak’ın
2015 yılına kadar yüzde 91 oranında hanelerin güvenli içme suyunu kullanmasını sağlama hedefini yerine getirmede zorlanacağı
ifade edilmiştir. Günümüzde hanelerin yüzde
20’sinin güvenli olmayan su kaynağı kullandığı ve yüzde 16’sında suyun günlük temininde
problem yaşandığı belirtilmiştir. Durumun
daha kötü olduğu kırsal bölgelerde yüzde 43
oranında güvenli içme suyuna erişememe
söz konusudur. Bu durum kırsaldan şehirlere
göçü arttırmaktadır.
Nehrin membada görünümü; herhangi bir kanalizasyon deşarjı yok
ORSAM
1 km içinde şehir kanalizasyonun deşarjı ve nehir yatağının bozulması sonucu nehrin durumu
Resim 1- Kulyasan (Qlyasan) nehri (Süleymaniye) (Şubat 2012)
Yağışların azalması ile Irak’ta yeraltı suları
ile su ihtiyacı giderilmeye başlanmıştır. Kanalizasyon borularından ve fosseptiklerde
meydana gelen sızıntılar içme sularını kirletmektedir. Buna ek olarak taşkınlar, sulamadan dönen sular, evsel ve sanayi atıkları, su
kaynaklarının kalitesinin bozulmasına sebep
olmaktadır.
Hanelerin yüzde 80’i içme suyunu arıtmadan
kullanmaktadır. Yalnızca atık suyun yüzde
18’i arıtılmakta, geri kalan ise suyollarına bırakılmaktadır. 2015 yılı için Irak’ın tahmini su
gereksinimi toplam 66,85 milyar metreküptür. Irak Sulama Bakanlığı’nın 2010 yılı araştırmalarına dayanan bu bilgiye göre söz konusu rakamın 8,4 milyar metreküpü buharlaşma
ve diğer yollar ile kaybolacaktır. Geriye kalan
su miktarının 40,5 milyar metreküpü tarım
amacıyla, 11 milyar metreküpü sulak alanlarda, 3,78 milyar metreküpün evsel kullanımda,
2,77 milyar metreküpün sanayide, 0,4 milyar
metreküp suyun da enerji üretimi için kullanılacağı hesaplanmıştır.40
II.II. Irak’ta Su Kaynakları Yönetimi
Yıllık ortalama yağış miktarı ile Irak’ın yüzölçümü ile çarptığımızda kabaca ortaya çıkan
rakam 94,68 milyar metreküptür. FAO verilerine göre Irak’a yıllık yağış oranı 216 mm’dir
ve Irak’ın yüzölçümü ise 438.320 kilometre
karedir. FAO rakamlarına göre, söz konusu
rakamlar 2000 yılına aittir, yılda kişi başına
2.632 metreküptür. Dünya Bankasına göre bu
rakam 2006 yılı raporuna göre 2.500 metreküpün üstündedir. BM tarafından hazırlanan
“Water in Iraq Factsheet” başlıklı yayınında
2010 yılı için bu değer 2400’dür. 2011 yılında
yayımlanmış “Water Resources and war in
Iraq”, adlı eserde Irak’ta yıllık ortalama yağış
154 mm/yıl olarak belirtilirken, kişi başına
düşen yenilenebilir su miktarı da 3.287 metreküp/kişi başı/yıl olarak belirtilmiştir. Verilerdeki tutarsızlık kendi başına büyük bir sorun
teşkil etmektedir.41
Uzun yıllar savaş içerisinde olan Irak’ın su
depolama yapıları ve su taşıma sistemleri
büyük zarar görmüştür. Ayrıca, su kaynaklarının verimli kullanılamamasından kaynaklanan yönetim içersindeki aksaklıklar yaşanan
su sorununu arttırmaktadır. Savaş öncesinde Dünya Sağlık Örgütü ve UNICEF’in 1995
verilerine göre şehirlere yüzde 96 oranında,
kırsal kesime de yüzde 48 oranında güvenli
su temin edilmiştir. Şehir nüfusunun yüzde
93’ü ve kırsal nüfusun yüzde 31’i, farklı sani-
19
ORSAM
tasyon şekillerinde temiz suya ulaşabilmektedir. ABD’nin Mart 2003’de Irak’ı işgal etme
sürecinde barajlar, pompalama istasyonları,
kanallar, deniz suyu arıtım tesisleri ve atıksı
arıtım tesisleri zarar görmüştür. 2004 yılı verilerine göre savaştan sonra, şehir nüfusunun
yüzde 73’ü, kırsal nüfusun yüzde 43’ü temiz
suya ulaşabilmektedir.
Irak’ta su kaynakları ile ilgili yasal düzenlemeler;
Bağdat’ta yaşayanların yüzde 25’i ise su dağıtım ağına dahil değildir. 2007 yılı verilerine
göre atık suyun sadece yüzde 17’si arıtılarak
nehirlere deşarj olmaktadır. Bunun sonucunda çocuklarda su kaynaklı hastalıklar çoğalmış, yüzey suları ve akiferlerde kalite sorunu
gözlenmeye başlanmıştır. BM’nin hazırladığı
“Water in Iraq Factsheet” verilerine göre 2010
yılında yüzde 57’si beş yaş altı çocuk olmak
üzere, 884.000 diyare vakası tespit edilmiştir.
Su kaynaklı hastalıklar sebebiyle, 1000 çocuktan 41’i beş yaşına gelmeden yaşamını yitirmektedir. Su kalitesinin de büyük bir sorun
haline geldiği Irak’ta içme ve tarım amacıyla
kullanılan suyun kalitesi Irak Ulusal Standartları ve Dünya Sağlık Örgütü değerlerinin çok
altında kalmaktadır.42
• Sulama ve Drenaj Sisteminin Bakım Kanunu, Sayı 12, 1995,
Irak’ta, su kaynakları, Su Bakanlığı yönetimi
altında beş komisyon ve altı şirket tarafından
yönetilmektedir. Su Bakanlığı, tüm ülkeye su
sağlamakla yükümlüyken ayrıca, ulusal su
planlamasından, barajların işletilmesinden,
hidroelektrik istasyonlarından ve pompalama
istasyonlarından sorumludur. Ayrıca, Tarım
Bakanlığı, Enerji Bakanlığı, Şehir ve Kamu
İşleri Bakanlığı, Çevre Bakanlığı ve yerel valilikler su yönetimi ile ilgili diğer kurumlardır.
Üniversiteler ve enstitüler de su konusunun
teknik destek kısmında yer almaktadırlar.43
Su kaynakları yönetim ve planları 1960 ve
1980’lerde hazırlanmıştır. İki farklı dönemde
yapılan bu çalışmalarda, Irak’ın su kaynaklarının yönetimi ve geliştirilmesi için ihtiyaçlar,
fırsatlar ve planların analizleri yapılmıştır.
20
• Su Kaynakları Bakanlığı Kanunu, Sayı.50,
2008,
• Su Kaynaklarının Korunmasına İlişkin Düzenleme, Sayı. 2, 2001,
• Çevre Kanunu, Sayı 3, 199744,
• Sulama Kanunu, Sayı 6, 1962.
BM’ye göre Irak 2015 yılında, hanelerin yüzde
91’ine güvenilir içme suyu sağlama hedefine
ulaşmakta zorluk yaşayacaktır. Irak Su Kaynakları Bakanlığı, gelecek yıllarda artacak su
yönetimi sorununa çözüm bulmak için 20152035 yıllarını kapsayan 20 yıllık Irak’ın Su ve
Toprak Kaynakları Stratejisi planı çalışmalarına başlamıştır. Başlangıçta veri toplama ve
planı uygulamak için gerekli analitik araçların
toplanmasına odaklanan bu plan içerisinde
ülke bütününe dağılmış 121 sulama projesinin, 7 büyük barajın ve 18 bentin değerlendirilmesi ve detaylı haritalanması yer almaktadır. Planın ilk beş yılı yoğun bir dönem olarak planlanırken 2035 yılına kadar her 5 yılda
bir planın güncellenmesi tasarlanmıştır.45
“Irak’ın Su ve Toprak Kaynakları Stratejisi”
planının içeriği aşağıda sıralanmıştır;46
• Mevcut ve gelecek tarımsal gelişme ve verimlilik,
• Mevcut sulama ve ilgili su yapılarının etkinliği,
• Evsel, kırsal ve sanayi amaçlı suyun tahsisi,
atık su arıtma, geri dönüşümü ve atıksa ve
drenajdan dönen suyun tekrar kullanımı,
• Yeraltı suları ( yeraltı suyu ve yüzey suyu
bağlantısı),
• Her bir sulama projesi için mevcut durum
ve gelecek için su tahsisi,
• Drenaj sistemi,
• Tuzluluk ve tarıma etkisi,
• Meraların durumu,
• Hidroelektrik,
• Ulaşım ve nakliye,
• Balıkçılık,
• Taşkın kontrolü,
• Basra Bataklıkları,
• Yukarı kıyıdaş ülkelerin projelerinin etkilerinin araştırılması,
• Çölleşme ve tarım alanlarına etkisi,
• İklim değişimi gibi su yönetimini ve sürdürülebilir kullanımı etkileyebilecek diğer
etkenler.
Bu plan kurulan yönetim komitesi ile birlikte
bakanlıklardan seçilmiş karar vericiler ve teknik komite ile paydaşların desteği ile yürütülecektir. Bu plan entegre su kaynakları yönetimi
yaklaşımı ile 2015, 2020, 2025 ve 2035 yılları
için master plan hazırlanacaktır. Entegre yaklaşım içerisinde su yapılarının özelleştirilmesi
ve sürdürülebilir kalkınma için farklı sektörlerden sermaye yatırımı da söz konusudur.
Ayrıca bu plan, Fırat-Dicle havzası kıyıdaşları ile “güvenli etkin” ve hakça kullanım ile
zarar vermeme ilkelerini temel alarak müzakereler yapılmasını da öngörmektedir. İtalya
ORSAM
ve Ürdün’den üç şirket tarafından oluşturulan
konsorsiyum ile planın 42 ay içerinde tamamlanması öngörülmektedir.
II.III. Irak’ın Federal Yapısı ve Su Yönetimine İlişkin Sorunlar
Irak su sıkıntısı yaşayan bir ülke olarak tanınmaktadır. Bulunduğu coğrafyanın kurak
ve yarı kurak bir iklime sahip olduğu dikkate
alındığında bu beklenebilecek bir durumdur.
Ancak Irak’ın yaşadığı su sıkıntısını sadece
coğrafi ve iklimsel nedenlere bağlamak sorunun tamamını gözden kaçırmak anlamına
geleceği için yetersiz kalacaktır.
Irak’ın yaşadığı su sıkıntısının önemli bir bileşeni su alt yapısının uzun süredir devam eden
savaş, ambargo, işgal ve iç savaş döngüsü nedeniyle tahrip olmasıdır. Irak’ta kişi başına
düşen su miktarı, FAO rakamlarına göre yıllık
2461 metreküptür.47 Bu miktar çevre ülkeler
ile karşılaştırıldığında yüksek bir miktardır.
Kişi başına düşen yıllık su miktarı Türkiye’de
1652 metreküp,48 Suriye’de 837 metreküp,49
İran’da 1880 metreküp,50 Ürdün’de 155,5 metreküp,51 Suudi Arabistan’da ise 89,52 metreküptür.52
Irak çevresindeki ülkelerle kıyaslandığında
kişi başına düşen su miktarının yüksek olmasına rağmen yoğun bir su sıkıntısı yaşamaktadır. Irak’ın başkenti Bağdat’ın %25’i su şebekesine sahip değildir ve burada yaşayan nüfus,
arz güvenliği olmayan ve pahalı kaynaklara
dayanmak zorundadırlar. Bağdat dışındaki
diğer şehirlerde de nüfusun %30’u su hizmetlerine ulaşma imkanından yoksundurlar. Bu
oran kırsal kesimde çok daha yüksektir.
Irak’ın doğal kaynakları arasında petrol ve doğal gaz en önde gelen iki kaynak durumundadır. Bu iki kaynak gerek Irak içinde gerek uluslararası alanda Irak ile ilgili değerlendirmelerde dikkate alınan en önemli konular arasında
21
ORSAM
yer almaktadır. Ayrıca bu iki doğal kaynak
Irak’ta yeni yönetim şekli olan federalizm tartışmalarında da etnik ve dini konuların yanı
sıra tartışmaların temelini oluşturan bir konu
olmuştur. Ancak Irak’ta uzun zamandır dile
getirilen ve son zamanlarda daha sık olarak
duyulmaya başlanan bir sıkıntı olan su sorunu da gündemde ön sıralarda yer almaya başlamıştır.
Irak genel olarak ülkede yaşanan su sıkıntısının kaynağı olarak komşu ülkeleri ve özellikle
Türkiye’yi görmektedir. Türkiye’nin uygulamaya koyduğu çok yönlü bir kalkınma projesi olan Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)
nedeniyle ülkeye giren Fırat ve Dicle nehirlerinin sularında bir azalma meydana geldiğini
ve Irak’ta su sıkıntısının baş gösterdiğini iddia
etmektedir.
ABD öncülüğündeki koalisyon güçlerinin
2003 yılında Irak’ı işgali ve Saddam Hüseyin’i
iktidardan uzaklaştırması ile birlikte, yeni
Irak yönetiminin nasıl şekilleneceği tartışılmaya başlanmıştır. Bu dönemde etnik ve dini
çekişmeler su yüzeyine çıkmış ve iç savaş
boyutunda, olumsuz gelişmeler yaşanmıştır.
Yeni yönetim şeklinin federalizmi temel alacağı Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin
1546 sayılı kararı ile ortaya çıkmıştır. Söz konusu kararda federal, demokratik, çoğulcu
ve birleşik bir Irak’tan söz edilerek, Irak’ın
geleceği de çizilmiştir.53 Daha sonra kurulan
Geçici Yönetim Konseyi ile birlikte Geçiş Dönemi İdari Yasası hazırlanmış ve 2005 tarihli
Irak Anayasası’nın temeli oluşturulmuştur.
15 Ekim 2005 Tarihinde kabul edilen Irak
Anayasasının 1. maddesine göre Irak parlamenter, demokratik federal bir cumhuriyettir.54 Ayrıca 2006 Ekim ayında çıkan federalizm yasası ile federal bölgelerin kurulması ve
düzenlenmesi öngörülmüş ancak yasa gerek
merkezi yönetim ile Bölgesel Kürt yönetimi;
gerekse etnik, dini ve mezhepsel gruplar arasındaki gerilimler nedeniyle yürürlüğe girememiştir.
22
Irak’ta oluşan federal yapı etnik ve dini kimliklerden ayrı tutulamamaktadır. Bu nedenle
de birleştirici olması beklenen yapı ayrıştırıcı
bir niteliğe bürünmüş görünmektedir. Siyasi
partilerin de etnik ve dini temelde örgütlenmiş olması Irak’ta demokrasi için hala uzun
bir yol olduğu düşüncesini kuvvetlendiren temel argüman durumundadır. Irak’ta her grup
federalizme farklı bakmaktadır. Özellikle Bölgesel Kürt Yönetimi federalizmi, merkezi yönetimin Kürt bölgeleri üzerindeki etkisini kırıcı ve Bölgesel Yönetimin etkisini artırıcı bir
mekanizma olarak değerlendirmektedirler.
Geçmişte yaşanan acı olaylar da bu yöndeki
kararlılıklarını güçlendirmektedir.
Şii gruplar arasında ise federalizme karşı olan
gruplar olduğu gibi dokuz vilayeti kapsayan
bir Şii bölgesinin kurulmasını isteyen gruplar da bulunmaktadır. Sünni kesim ise Irak’ın
federal bir yapıya dönüşmesi ile birlikte bütünlüğünü koruyamayacağı endişesi taşımaktadırlar.55
Irak Anayasasına göre, Bağdat ve geçici olarak Kerkük hariç olmak üzere, diğer vilayetler
kendi aralarında birleşerek bölge oluşturabilirler. Ancak şu ana kadar ülkenin kuzeyindeki Bölgesel Kürt Yönetimi’nden başka bölge
oluşturulmamıştır. Bu yönde zaman zaman
istek oluşsa da şimdilik bu fikirlere karşı olanların baskın geldiği düşünülebilir.
Bölgesel Kürt Yönetimi Duhok, Süleymaniye
ve Erbil vilayetlerinden oluşmaktadır. Irak’ın
kuzeyindeki dağlık alanı kapsayan bu bölge
Irak’ın diğer bölgeleri dikkate alındığında su
kaynakları açısından oldukça zengindir. Dicle
nehrinin birçok kolu bu bölgede bulunmaktadır. Ayrıca Dokan ve Darbandikhan hidroelektrik santralleri de Bölgesel Kürt Yönetimi
sınırları içinde bulunmaktadır. Ülkenin en
büyük barajı ve hidroelektrik santrali olan
ve Dicle Nehri ana kolu üzerinde bulunan
Musul Barajı da her ne kadar Bölgesel Kürt
Yönetimi’nin sınırları içinde bulunmasa da fiilen, KDP ve KYB’nin ortak kontrolü altında
bulunmaktadır.
Irak anayasası 111. maddede petrol ve doğal
gaz kaynaklarının tüm Iraklılara ait olduğunu
vurgulamaktadır. Ancak hemen arkasından
gelen 112. maddede federal hükümetin petrol
ve doğal gaz kaynaklarını üretici durumundaki vilayetler ve bölgelerle birlikte yöneteceği
ve Irak halkına eşit bir biçimde dağıtacağı
belirtilmiştir. Bu maddede aynı zamanda eski
rejim tarafından yoksun bırakılan bölgelere öncelik tanınacağı da ifade edilmiştir. Bu
ifadeler petrol ve doğal gazdan elde edilecek
gelirlerin yönetimi ve dağıtımına ilişkin tüm
taraflara yeterli argümanı sağlamakta ve belirsiz bir düzenleme getirmektedir.
Su kaynakları konusuna gelindiğinde ise aynı
belirsizlik yeniden ortaya çıkmaktadır. Anayasa su kaynaklarını Irak dışından ve Irak içinde
olarak ikiye ayırmakta ve Irak dışından gelen
su kaynaklarına ilişkin federal hükümete açık
yetki vermektedir. Anayasanın 110. maddesi
federal hükümetin münhasır yetkilerini düzenlemektedir. Maddenin 8. paragrafına göre
“Uluslararası hukuk ve sözleşmelere uygun
bir şekilde, Irak dışından gelen su kaynakları ile ilgili planlama politikaları ve Irak’a akan
suların oranını garanti altına almak ve Irak
içinde adil bir şekilde dağıtımını sağlamak”
Irak federal hükümetinin yetkisi dahilindedir.
Anayasanın 114. maddesi de federal yönetim
ile bölgesel yönetimler tarafından ortaklaşa
kullanılacak yetkileri düzenlemektedir. Söz
konusu maddenin 7. paragrafında federal ve
bölgesel hükümetlerin, dahili su kaynaklarının adil dağıtımını garanti altına alan su politikasını düzenleme yetkilerinin paylaştırıldığı
belirtilmektedir. Bunun bir kanun vasıtasıyla
olacağı da hüküm altına alınmıştır.
ORSAM
Irak Anayasası’nın 115. maddesinde ise, bölgesel ve federal hükümetlerin yürüttükleri
politikalar konusunda ihtilafa düşmeleri durumunda, bölgesel ve bölge halinde örgütlenmemiş vilayetlerin politikalarının önceliğe sahip olduğu açıkça belirtilmiştir.56 Ayrıca yine
aynı konuda Irak Anayasası’nın 121. maddesi
de, federal hükümetin münhasır yetkisi içinde
olmayan konularda, federal hükümetin kullanacağı yasama yetkisinin bölgesel yasama yetkisi ile çatışması durumunda, bölgesel yönetimin ulusal düzeydeki düzenlemeyi bölgesel
düzeyde değiştirmeye yetkisi olduğuna işaret
etmektedir.
Bölgesel Kürt Yönetimi ile merkezi hükümetin su kaynaklarının geliştirilmesine dair
politikalar konusunda ihtilafa düşmeleri durumunda Irak yeni bir sorun ile karşı karşıya kalacaktır. Mevcut anayasa ise bu konuda
çözüme dair fazla bir umut vermemektedir.
Bölgesel Kürt Yönetimi’nin 1992 yılından bu
yana içselleştirmiş göründüğü bölgesel yönetim deneyimi ve mevcut anayasa tarafından
verilmiş hakları konusunda geçmişte yaşadığı
acı tecrübeleri de öne sürerek kıskanç davranacağı açıktır. Ancak su yönetiminde havza
bazında yönetimin öneminin anlaşıldığı günümüzde parçalı bir su yönetiminin sorun yaratacağı da tüm taraflarca dikkate alınmalıdır.
Ancak Irak Anayasası, su yönetimi konusunda bölgesel ve federal hükümetler arasında
görev ve yetki paylaştırmasına giderken bir
konu açık değildir. Ülke dışından gelen sulara
ilişkin federal hükümet yetkili iken buradan
kastedilenin Fırat ve Dicle nehirlerinin ana
kolları olduğu anlaşılmaktadır. Fırat nehrine
Irak’ta hiçbir kol katılmamaktadır ve Irak anayasası açısından bir sorun bulunmamaktadır.
Sorun Dicle nehrine ilişkin olarak değerlendirilmelidir. Dicle nehri ana kolunun Türkiye
topraklarını terk etmeden hemen önce Cizre
ölçüm istasyonunda yıllık ortalama akımının
sadece 16 milyar metreküp olduğu unutulma-
23
ORSAM
malıdır. Nehrin yıllık ortalama akımı ise 50
milyar metreküp civarındadır. Bu iki rakam
arasında kalan miktarın bir kısmı Irak’ın kuzeyinden kaynaklanmakla birlikte, önemli bir
miktarı da Türkiye’den kaynaklanan Habur
suyu, Büyük Zap gibi yan kollar ile İran’da
Zagros dağlarından kaynaklanan Küçük Zap
gibi yan kollardan kaynaklanmaktadır. Irak
Anayasası’nda ülke dışından gelen sular ve
ülke içinden kaynaklanan sular üzerindeki yönetim hakkı konusunda ayrıma gidilmesinden
dolayı hangi suların hangi kapsama girdiğinin
belirlenmesi gerekmektedir. Eğer, Dicle nehrine başka ülkelerde doğup Irak içinde katılan
kollar, Federal hükümetin yetki alanı içinde
kabul edilirse, Bölgesel Kürt Yönetimi’nin su
yönetimine ilişkin faaliyet alanı oldukça daralacaktır. Fakat söz konusu suların ülke içindeki su kaynakları şeklinde değerlendirilmesi
durumunda da hidrolojik bir gerçeklik inkar
edilmiş olacak ve Irak’ta su yönetimine ilişkin
sorunlara başka bir boyut daha eklenecektir.
Bu sorunun ortadan kalkması için yasal bir
düzenleme ile konunun açıklığa kavuşturulması gerekmektedir.
III. Kürt Bölgesel Yönetiminde Su
Kaynakları
KBY-Kürt Bölgesel Yönetimi’nde su kaynakları yeraltı suları, yüzey sularıdır. KBY’de,
üç önemli baraj yer almaktadır. Söz konusu
Dokan, Darbandikan ve Duhok barajlarının
toplam kapasitesi 9.852 milyon metreküptür.
Duhok’da yer alan küçük barajların kapasitesi
1.505 milyon metreküptür. Bu barajlar sırasıyla; Benata, Bilijonka, Ghilishe, Kora, Ghilbob,
Bihere, Darkor ajom, Basali, Beghabor, Levo
ve Girbir barajlarıdır. Ayrıca, inşa halinde
olan ve planlanan barajlar da söz konusudur.
Bu barajların toplam kapasitesi 38.000 milyon
metreküptür.57
KBY bölgesinde nehirler, kaynaklar ve
Dicle’nin sularını diğer bölgelere taşıyan kanallar vardır. Bölgeye Zaho’da giren Dicle
nehri, bölgenin en önemli nehridir. Büyük
Zap, Küçük Zap, Uzayim, Sirwan ve Habur
diğer önemli nehirlerdir.
Tablo 5: Nehirlerde su miktarı 58
Nehirler
Uzunluk
Alan (km2)
(km)
Atık Su
Oranı(m37sec)
Dicle
Nehrine
Akış Oranı
%
Toplam su
sağlanımı
(milyarm3)
Büyük Zab
473
26,470
421.4
32.6
14.32
Küçük Zab
456
22,250
226.0
16.7
7.07
Uzayim
220
1,200
27.6
1.6
0.79
Sirvan
386
17,850
160.6
13.6
5.86
Habur
160
6,268
-
-
-
Yeraltı suyu özellikle de kaynaklar KBY’de
ğış ve kar miktarlarını incelediğimizde, yağış
önemli kaynaklardır. Yeraltı suyu, yağışlar-
oranlarında farklar olduğu gözlenmektedir.
dan ve kardan beslenirken, kurak dönemler
24
yeraltı suyunun potansiyelini doğrudan etki-
Erbil’de 2000-2001 yılları arası yağış miktarı
lemektedir. 2000-2008 yılları arası KBY’de ya-
yıllık 61 milyar metreküptür, 2007-2008 yılla-
ORSAM
rı arasında bu rakam ortalama 19 milyar metreküpe düşmüştür. Süleymaniye, 2000-2001
yılları arasında 68 milyar metreküptür, 20072008 yılları arasında 21 milyar metreküptür.
Duhok’da bu değerler, 2000-2001 yılları arasında 27 milyar metreküptür.
timinde kullanılmaktadır. Kurak dönemler,
hem üretimi ve hem de ürünün maliyetini
etkilemektedir. Ayrıca, mineral su da suyun
sanayi alanında kullanımcılarından biridir. 61
Bölgede çok sayıda kuyu bulunmaktadır, bunların bir kısmı yasal ve bir kısmı yasal değildir.
Öncelikli olarak kuyular içme suyu amacıyla
kullanılmaktadır. Bölgede, yasal kuyuların sayısı 14.392’dir, yasal olmayan kuyuların sayısı
ise 18.652’dir.59
Erbil’in nüfusu 850.000’dir ve kişi başına tahsis edilen su miktarı 350 litredir, tüm şehrin
nüfusu için bu rakam 297.500 metreküptür.
Süleymaniye’de ise günde 50.000 metreküp
su Dukan barajından gelirken, Serçınar Projesinden 30.000 metreküp, yerel kuyulardan ise
4000 metreküp su elde edilir, toplam elde edilen su miktarı 84.000 metreküptür. Bu suyun
yüzde 20’si boru hatlarında kaybolmaktadır
ve bu miktar 16.800 metreküptür. Şehre net
olarak ulaşan su miktarı 67.200 metreküptür.
Süleymaniye’nin nüfusu 800.000’dir. Erbil gibi
Süleymaniye’de de kişi başına tahsis edilen
su miktarı 350 litredir, Süleymaniye’nin toplam su ihtiyacı günlük 280.000 metreküptür.
Duhok’da ise birden çok su kaynağı vardır.
Çum Barakat, Gali Duhok Projesi ve yeraltı
suyu Duhok vilayeti için önemli su kaynaklarıdır. Bu kaynaklardan günlük toplam 56.160
metreküp sağlamaktadır. KBY’de su kaynakları, merkezi yönetimden bağımsız olarak yönetilmektedir.
• Tarım Sektörü
Bölgede iki tür tarım yapılmaktadır. Tahıl üretiminin yanında, meyve, sebze ve baklagiller
de üretilmektedir. Bölgede 300-375 bin ton
buğday üretilmektedir. Fakat bölgenin buğday
talebi 500 bin tondur. 2006 yılı verilerine göre
Erbil’de ekilen alanın büyüklüğü 1.479.092
dönümdür. Süleymaniye’de bu rakam 921.202
ve Duhok’da ise 533.241 dönümdür .60
• Sanayi
Sanayide yeraltı suyu kullanımı yoğundur ve
suyun büyük bölümü beton ve demir üre-
• Evsel Kullanım
Irak’ta Basra Bataklığı sorunu
Irak’ta yaşanan su sıkıntısı ile birlikte Irak’ın güneyinde yer alan bataklık (marshland) alanın
yok olma tehlikesi de sık sık gündemde yerini almaktadır. Sosyo-kültürel ve çevresel önemi ile
Basra/Mezopotamya bataklığı Ortadoğu’nun en büyük sulak alanıdır. Basra, Meysan (Missan)
ve Zikar (Thi-Qar) vilayetleri sınırları içerisinde yer alan bataklık alan birbiri ile bağlantılı
üç bataklıktan oluşmaktadır. Bu bataklıklar Merkez bataklık, Al-Hammar bataklığı ve AlHwizeh bataklığıdır.62 1970’lerden itibaren tahrip olmaya başlayan alanın günümüzde yüzde
90’nı kaybolmuştur. 63Önlemler alınmaz ise söz konusu alanın beş yıl içerisinde tamamen yok
olacağı öngörülmektedir. Bataklık alanın başlıca problemleri bataklık alanın bozunması, içme
suyunun ve sanitasyonun yokluğudur. Su kalitesi tarım ilaçları, arıtılmamış sanayi atıkları,
kanalizasyon ve tuzlanma nedeniyle insan sağlığını ve yaşam türlerini tehdit eder bir boyuta
ulaşmıştır.
25
ORSAM
Yaklaşık 500 bin Iraklının geçim ve su kaynağı olan bölgenin, 1980’li yıllarda ve 1991 sonrası,
drene edilmesi sazlıklardan ve balıkçılıktan geçimini sağlayan bölge halkının yaşantısını
olumsuz etkilemiştir. UNEP, 2004 yılında Basra bataklığı çevresel yönetimi için destek
çalışmasına başlamıştır. Bu projenin amacı bataklık alanın sürdürülebilir yönetimini sağlamak
ve restorasyonunu yapmaktır. Yaklaşık 15.540 km2 büyüklüğünde bir yüzölçümüne sahip olan
bataklık alanın restorasyonu bölgeyi terk etmiş bataklık Arapların geri dönüşü için bir umut
ışığı olmuştur.64 2009 yılında tamamlanan ve üç aşamadan oluşan UNEP projesinin birinci
aşaması 2004-2007 yılları arasında gerçekleşmiştir. Japon hükümetinin maddi desteği ile
gerçekleşen aşama içerisinde veri toplama ve analiz, kapasite oluşturma, EST (Environmentally
Sound Technology) sistemlerinin oluşturulması ve toplumun bilinçlendirilmesi yer almaktadır.
Birinci aşamaya paralel olarak süren ve İtalyan ve Japon hükümeti tarafından desteklenen
A ve B olarak iki bölümde ilerleyen ikinci aşama 2006-2008 yılları arası devam etmiştir. A
aşaması içerisinde su kaynaklarına ilişkin veri toplama ve analizlerin desteklenmesi, çevresel,
sosyo-ekonomik ve toprak planlama çalışmalarının desteklenmesi yer almaktadır. Ayrıca,
bataklık alan yönetim planı için kurumlar arası veri paylaşımını sağlayacak koordinasyonun
sağlanması da ele alınan bir diğer konudur. B aşaması içerisinde ele alınan konular ise içme
suyu sağlanımı için pilot proje uygulaması, EST sistemlerinin uygulanması ve topluluk
katılımın sağlanması, bilinçlendirmenin arttırılmasıdır. 2007-2009 yılları arasını kapsayan
son aşama Japon hükümeti tarafından desteklenmiştir. Son aşamada sulak alan ve katı atık
arıtımı için kapasite oluşturma, EST sistemlerinin ve toplum iştirakinin sağlanması, elde
edilen verilerin analizi ve dağıtımı yer almaktadır. Bu proje içerisinde Irak Su Kaynakları
Bakanlığı, Irak Bataklıkları Restorasyon Merkezi, Irak Çevre Bakanlığı ve Irak Belediye ve
Kamu Bakanlığı yer almıştır. Proje dahilinde içme suyu, sanitasyon, bataklık rehabilitasyonu
ve yönetimi pilot projeleri uygulanmıştır. Kurulan istasyonlar ile bataklık izlemesi, su kalitesi
ve biyolojik çeşitlilik verileri toplanabilmektedir. Başarı ile tamamlandığı belirtilen projede,
ekosistem rehabilitasyonu ve yeniden geliştirmenin önlemler ve müdahaleler ile uzun bir süreç
olduğu belirtilmiştir. Bu alanın sürdürülebilir yönetiminin öncelikli olarak ulusal kalkınma
gündeminde yer alması gerekliliği belirtilmiştir. İki yıl süren kuraklık, 2009 yılında bataklık
alanda su seviyesinin düşmesine, bitki örtüsünün zarar görmesine sebep olmuştur.65 Kuraklık,
çölleşme, iklim değişikliği, yağış oranının düşmesi tüm ülkenin su sıkıntısını etkilemiştir.66
Ortadoğu’nun en büyük sulak alanı, ekolojik olarak büyük öneme sahiptir. Ayrıca, bataklık
Arapları olarak anılan ve bu bölgede yaşamını devam ettiren halk için önemli bir yaşam alanıdır.
Bataklıkların tekrar eski haline gelebilmesi için, Irak Su Bakanlığı, 2015 yılı için oluşturduğu
su ihtiyacı miktarı hesaplarının içine bataklık alanın onarımı için 11 milyar metreküp su
ihtiyacını da eklemiştir.67 Bu su miktarı toplam 66,85 milyar metreküp su ihtiyacı içerisinde
yüzde 16,4’e tekabül etmektedir. Ülkede tarımsal kullanımdan sonra tahsis edilen en büyük su
miktarı bataklıkların onarımına ayrılmıştır.
26
Sonuç
Irak’ta bir su sorunu yaşandığı açıkça ortadadır. Ancak bu sorun Irak’ın uzun süredir ileri
sürdüğü gibi Fırat-Dicle havzasındaki yukarı
kıyıdaş faydalanmalarından değil, Irak’ta kötü
su kaynakları yönetiminden ve etkin olmayan
faydalanmalardan kaynaklanmaktadır.
Irak’ta su kaynaklarının etkin kullanımı için
öncelikle su alt yapı sistemlerinin en kısa
sürede onarılması ve projelerin tamamlanması gerekmektedir. Su kaybının hem sızıntılar hem de buharlaşma nedeniyle fazla
olduğu tarımsal kullanımında, modern sulama tekniklerine geçilmesi ve uygun bitki
deseni oluşturulması gerekmektedir. Irak Su
Bakanlığı’nın bu yıl yaptığı açıklamalarda da
sulamaya ilişkin projeler geliştirildiği, sulama
donanımı ve teknikleri için bir bütçe ayarlandığı belirtilmiştir.
Önümüzde aylarda yağışlarda meydana gelecek düşüş ve yaz mevsiminin iklim şartları
ile Irak’ta su sıkıntısı daha da artacak ve bu
durum Irak basınında sıkça yer alacaktır. Gelecek günlerde, Irak Türkiye’den daha fazla su
talebini dile getiren açıklamalar yapılacaktır.
Bu durum Fırat- Dicle havzası kıyıdaş ülkeleri
doğrudan etkileyecektir.
ORSAM
Irak’ta su yönetimindeki bir diğer temel sorun
2005 tarihli Irak anayasasıdır. Anayasaya göre
Irak’ın dışından kaynaklanan sular Bağdat’taki Federal Hükümet’in yetkisi altındayken,
Irak içinden kaynaklanan diğer sular bölgesel
hükümetlerin kontrolü altındadır. Su kaynakları yönetimindeki bu ikiliğin Irak içinde sorunlara yol açacağı düşünülmektedir. Irak’taki su yönetimi suyun etkin ve akılcı kullanımı
için tüm ülkeyi kapsamalıdır.
Havza sularının optimum, hakça ve makul
kullanımı için Fırat-Dicle havzasında işbirliği bir gerekliliktir. Ancak kıyıdaşlar arasında
işbirliğinin bölgede iyi niyet ve siyasi istikrar
gerektirdiği açıktır.
2011 yılı Dünya Su Gününde BM yaptığı açıklamada, Irak’ta suların kullanım aşamasında
yüzde 50 oranında kayıp olduğu belirtmiştir.
Mevcut su kaybı, su kaynaklarının kötü yönetimi ve daha öncede belirtildiği gibi tahrip
olmuş su yapılarından (barajlar, kanallar, su
şebekeleri, sulama sistemleri vb.) kaynaklanmaktadır. Irak’ın “Su ve Toprak Kaynakları
Stratejisi” planı uygulanabilir ve başarıya ulaşırsa, su kaynaklarının etkin kullanımı açısından Irak için büyük fayda sağlayacağı ve yaşanan su sorununu çözeceği düşünülmektedir.
27
ORSAM
SONNOTLAR
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
28
World Bank, “Iraq: Country Water Resource Assistance Strategy: Addressing Major Threats to People’s
Livelihoods”, Juna 28, 2006, s.10.
FAO, Irrigation in the Middle East region in figures; Aquastat Survey-2008, FAO Water Reports 24, Roma,
2008, s.199
World Bank Data, www.dataworldbank.org; FAO AQUASTAT, Factsheets, http://www.fao.org/nr/water/aquastat/data/factsheets/aquastat_fact_sheet_irq_en.pdf
FAO AQUASTAT, Country Profiles, http://www.fao.org/nr/water/aquastat/countries/ıraq/index.stm
DSİ, DSİ Ajandası 2011, DSİ, Ankara.
Tuzlu su; jeolojik formasyonlardan veya tarımdan dönem sulardan dolayı da nehirlerde tuzlanma gözükmektedir.
Bağış, Ali İhsan, “Turkey’s Hydropolitics of the Euphrates-Tigris Basin”, Water Resources Development,
Vol. 13, no:4, 1997, s.587.
Beaumont, Peter, “Middle Eastern Natural Environments”, Yale F&ES Bulletin, 1998, s. 169.
Beaumont, Peter & Keith S. McLachlan, eds, 1985. Agricultural Development in the Middle East. Chichesler: Wiley.
M.L. Kavvas, Z.Q. Chen, M.L. Anderson, N.Ohara, J.Y. Yoon, “ A Hydro –Climate Model of the Tigris-Euphrates Watershed fort he Study of Water Balances”, M.Karpuzcu, M.D. Gürol, S.Bayar,(ed.), Transboundary Waters and Turkey, Gebze Institute of Technology, Kocaeli, 2009, s.63.
Beumont, s. 170.
Beumont, s. 170.
Beaumont, s. 177.
Ü. Öziş, Y. Özdemir, “Turkey’s Transboundary Watercourses and the Euphrates-Tigris Basin”, M.Karpuzcu,
M.D. Gürol, S.Bayar,(ed.), Transboundary Waters and Turkey, Gebze Institute of Technology, Kocaeli,
2009, s.36.
FAO, s.188.
Beaumont, s. 172.
Kibaroğlu, Ayşegül “Dispute Over the Euphrates and Tigris: Institutions as Possible Responces”, paper
presented at the Water 98 Conference: Legal and Regulatory Issues, Dundee, 1998.
Warriner, Doreen, Land Reform and Development in the Middle East, Oxford University Press, London,
1962, s. 127.
Bilen, Özden, Turkey and Water Issues in the Middle East, DSİ, Ankara, 2009, s. 41.
Kibaroğlu, Ayşegül, Building a Regime for the Waters of the Euphrates-Tigris River Basin, Kluwer Law
International, London, The Hague, New York, 2002, s.223.
Kibaroğlu, 2002, s. 224.
Kibaroğlu, 2002, s. 225
Kut, Gün, “Burning Waters: Hydropolitics of the Euphrates and Tigris”, New Perspectives on Turkey, 1993
Kibaroğlu, 2002, p, 228.
Bulloch, John and Darwish, Adel, Water Wars: Coming Conflicts in the Middle East, London, 1993.
Turkish Ministry of Foreign Affairs “Water Issues between Turkey, Syria and Iraq”, Perceptions: Journal of
International Affairs, 1996 vol. 1, s.105.
16. OTK toplantısının nihai bildirisi (1980-1992), Kibaroğlu 2002’ye atıfla, s. 252.
a.g.e.
Kibaroğlu, 2002,s. 254.
FAO, 2009, s. 204; Z. Stevanovic, A. Iurkiewicz, “Groundwater Management in Norther Iraq”, Hydrogeology Journal, 2009, 17, p. 367.
FAO, 2009 s.205.
Managinig The Tigris Euphrates Watershed: The Challange Facing Iraq, August 2010, s.31.
“Water - a New Battleground Between Kurds and Arabs”, Zanko Ahmed, 31/03/2011, http://www.aina.org/
news/20110330205446.htm; “Dukan Dam at Center of Ethnic Conflict in Northern Iraq”, 14/04/2011, http://
www.ooskanews.com/middle-east-africa/dukan-dam-center-ethnic-conflict-northern-iraq
Managinig The Tigris Euphrates Watershed: The Challange Facing Iraq, August 2010, s.19
World Bank, Iraq: Country Water Resource Assistance Strategy: Addressing Major Threats to People’s
Livelihoods, 28 June 2006, s.19; FAO, s.204.
FAO, 2009, s. 205; World Bank, 2006, s. 18.
World Bank, 2006, s. 18.
http://iq.one.un.org/documents/161/Water%20Fact%20Sheet%20March%202011.pdf
http://iraqidinarnews.net/blog/2011/05/10/iraq%E2%80%99s-water-resources-develop-a-newplan-for-2011-for-the-purchase-of-equipment/ ORSAM SU ARAŞTIRMALARI PROGRAMI
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
ORSAM
T.E.Maden, Iraq’s Water Problem and the Facts, ORSAM, 27/05/2011, online at: http://www.orsam.org.tr/
en/WaterResources/showAnalysisAgenda.aspx?ID=604
http://www.unesco.org/new/en/iraq-office/natural-sciences/water-sciences/water-in-iraq/
T.E.Maden, Iraq: Water Resources Management and Studies for Forthcoming Period, 01/04/2012, EMWIS, online at: http://www.emwis.net/thematicdirs/news/2012/01/iraq-water-resources-management-andstudies-forthcoming-period
FAO, 2009, s.206.
FAO, 2009, s.212.
Maden, EMWIS,2012.
http://waterwebster.org/IraqWater.html
http://www.fao.org/nr/water/aquastat/data/factsheets/aquastat_fact_sheet_irq_en.pdf
DSİ, Su ve DSİ, Ankara, DSİ, 2009.
http://www.fao.org/nr/water/aquastat/data/factsheets/aquastat_fact_sheet_syr_en.pdf
http://www.fao.org/nr/water/aquastat/data/factsheets/aquastat_fact_sheet_irn_en.pdf
http://www.fao.org/nr/water/aquastat/data/factsheets/aquastat_fact_sheet_jor_en.pdf
http://www.fao.org/nr/water/aquastat/data/factsheets/aquastat_fact_sheet_sau_en.pdf
http://daccess-dds ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N04/381/16/PDF/N0438116.pdf?OpenElement
http://www.uniraq.org/documents/iraqi_constitution.pdf
Duman, Fatma Ceren Türkmen, http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/20111021_inceleme3.pdf
Bu rakamlar, 2012 Şubat ayında Irak Saha Araştırmasında elde edilmiştir.
Su Kaynakları Bakanlığı -Irak, Yıllık Rapor, 2008.
http://www.unep.or.jp/ietc/Publications/Water_Sanitation/Support_for_EnvMng_of_IraqiMarshlan ds_20049.pdf
http://www.greenprophet.com/2011/03/restoring-iraqs-marshlands/, http://arwafreelance.wordpress.
com/2011/03/09/restoring-iraqs-marshland/
http://data.iucn.org/dbtw-wpd/edocs/2011-010.pdf
http://in.reuters.com/article/2009/02/03/us-iraq-marsh-water-refile-idINTRE5121N220090203
http://www.unep.or.jp/ietc/Publications/Water_Sanitation/Support_for_EnvMng_of_IraqiMarshlands_2004-9.pdf
29
ORSAM
KAYNAKÇA
Bağış, A. İ., “Turkey’s Hydropolitics of the Euphrates-Tigris Basin”, Water Resources Development, Vol. 13,
no:4, 1997.
Beaumont, P., “Middle Eastern Natural Environments”, Yale F&ES Bulletin, 1998.
Bilen, Öz., Turkey and Water Issues in the Middle East, DSİ, Ankara, 2009.
Bulloch, J.and Darwish, Adel, Water Wars: Coming Conflicts in the Middle East, London, 1993.
2009.
M.L. Kavvas, Z.Q. Chen, M.L. Anderson, N.Ohara, J.Y. Yoon, “ A Hydro –Climate Model of the Tigris-Euphrates Watershed fort he Study of Water Balances”, M.Karpuzcu, M.D. Gürol, S.Bayar,(ed.), Transboundary
Waters and Turkey, Gebze Institute of Technology, Kocaeli, 2009.
International, London, The Hague, New York, 2002.
Kut Gün, “Burning Waters: Hydropolitics of the Euphrates and Tigris”, New Perspectives on Turkey, 1993.
Managinig The Tigris Euphrates Watershed: The Challange Facing Iraq, August 2010.
Öziş Ü., Y. Özdemir, “Turkey’s Transboundary Watercources and the Euphrates-Tigris Basin”, M.Karpuzcu,
M.D. Gürol, S.Bayar,(ed.), Transboundary Waters and Turkey, Gebze Institute of Technology, Kocaeli, 2009.
Stevanovic Z. , A. Iurkiewicz, “Groundwater Management in Norther Iraq”, Hydrogeology Journal, 2009,
17, p. 367
International Affairs, 1996 vol. 1, p.105.
World Bank, “Iraq: Country Water Resource Assistance Strategy: Addressing Major Threats to People’s Livelihoods”, Juna 28, 2006, s.10.
30
ORSAM
RSAM
AKADEMİK KADRO
Hasan Kanbolat
Prof. Dr. Hayati Aktaş
Doç. Dr. Veysel Ayhan
Doç. Dr. Hasan Ali Karasar
Doç. Dr. Tarık Oğuzlu
Doç. Dr. Mehmet Şahin
Doç. Dr. Harun Öztürkler
Doç. Dr. Özlem Tür
Habib Hürmüzlü
Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen
Yrd. Doç. Dr. Canat Mominkulov
Yrd. Doç. Dr. Bayram Sinkaya
Dr. Abdullah Alshamri
Dr. Neslihan Kevser Çevik
Dr. Didem Danış
Dr. Jale Nur Ece
Doç.İlyas
Dr. İlyas
Kemaloğlu (Kamalov)
Dr.
Kamalov
Dr. Yaşar Sarı
Dr. Bayram Sinkaya
Dr. Süreyya Yiğit
Av. Aslıhan Erbaş Açıkel
Fazıl Ahmet Burget
Volkan Çakır
Esra Demir
Bilgay Duman
Ogün Duru
Noyan Gürel
Selen Tonkuş Kareem
Oytun Orhan
Sercan Doğan
Nebahat Tanriverdi
Uğur Çil
Nazlı Ayhan
Leyla Melike Koçgündüz
Ufuk Döngel
Göknil Erbaş
Aslı Değirmenci
Jubjana Vila
Mavjuda Akramova
ORSAM Başkanı
ORSAM Trabzon Temsilcisi, KTÜ Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Abant İzzet Baysal Üniversitesi
ORSAM Danışmanı, ORSAM Avrasya Stratejileri Koordinatörü - Bilkent Üniversitesi
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Uluslararası Antalya Üniversitesi
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Gazi Üniversitesi
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu Ekonomileri - Afyon Kocatepe Üniversitesi
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - ODTÜ
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Ahi Evran Üniversitesi
ORSAM Uzmanı, Ortadoğu – El Farabi Kazak Milli Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu – Yıldırım Beyazıt Üniversitesi
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - ORSAM Riyad Temsilcisi
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Galatasaray Üniversitesi
ORSAM Danışmanı, Deniz Emniyeti ve Güvenliği
ORSAM Danışmanı, Avrasya
ORSAM Danışmanı, Avrasya – ORSAM Bişkek Temsilcisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniv.
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Atatürk Üniversitesi
ORSAM Danışmanı, Avrasya
ORSAM Danışmanı, Enerji-Deniz Hukuku
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Afganistan
ORSAM Danışmanı, Afrika - ORSAM Antananarivo (Madagaskar) Temsilcisi
ORSAM Uzmanı, Ortadoğu
ORSAM Yönetici Editörü
ORSAM İzmir Temsilcisi
ORSAM Erbil (Irak) Temsilcisi
ORSAM Uzmanı, Ortadoğu
ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu
ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu & Projeler
ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu & Projeler
ORSAM Uzman Yardımcısı, Karadeniz
Dr. Tuğba Evrim Maden
Dr. Seyfi Kılıç
Kamil Erdem Güler
Çağlayan Arslan
ORSAM Su Araştırmaları Programı Hidropolitik Uzmanı
ORSAM Su Araştırmaları Programı Hidropolitik Uzmanı
ORSAM Uzman Yardımcısı, ORSAM Su Araştırmaları Programı
ORSAM Uzman Yardımcısı, ORSAM Su Araştırmaları Programı
ORSAM DANIŞMA KURULU
Dr. İsmet Abdülmecid
Hasan Alsancak
Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık
Prof. Dr. Ahat Andican
Prof. Dr. Dorayd A. Noori
Prof. Dr. Tayyar Arı
Prof. Dr. Ali Arslan
Başar Ay
Prof. Dr. Mustafa Aydın
Doç. Dr. Ersel Aydınlı
Doç. Dr. Veysel Ayhan
Prof. Dr. Hüseyin Bağcı
Itır Bağdadi
Prof. Dr. İdris Bal
Yrd. Doç. Dr. Ersan Başar
Kemal Beyatlı
Barbaros Binicioğlu
Prof. Dr. Ali Birinci
Doç. Dr. Mustafa Budak
Dr. Hasan Canpolat
E. Hava Orgeneral Ergin Celasin
Volkan Çakır
Doç. Dr. Mitat Çelikpala
Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya
Dr. Didem Danış
Esra Demir
Prof. Dr. Volkan Ediger
Prof. Dr. Cezmi Eraslan
Prof. Dr. Çağrı Erhan
Dr. Amer Hasan Fayyadh
Av. Aslıhan Erbaş Açıkel
18
Irak Danıştayı Eski Başkanı
ORSAM Trabzon Temsilcisi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
BP & BTC Türkiye, Enerji Güvenliği Direktörü
ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü
Devlet Eski Bakanı, İstanbul Üniversitesi
Irak’ın Ankara Büyükelçiliği Kültür Müsteşarı Yardımcısı
Uludağ Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
İstanbul Üniversitesi, Tarih Bölümü
Türkiye Tekstil Sanayi İşveren Sendikası Genel Sekreteri
Kadir Has Üniversitesi Rektörü
Bilkent Üniversitesi Rektör Yardımcısı & Fulbright Genel Sekreteri
ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü
ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
İzmir Ekonomi Üniversitesi Öğretim Görevlisi, Uluslararası İlişkiler ve Avrupa Birliği Bölümü
TBMM 24. Dönem Milletvekili
Karadeniz Teknik Üniversitesi, Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliği Bölüm Başkanı
Irak Türkmen Basın Konseyi Başkanı
Ortadoğu Danışmanı
Polis Akademisi Öğretim Üyesi
Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdür Yardımcısı
İçişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı
23. Hava Kuvvetleri Komutanı
ORSAM Danışmanı, Afrika
Kadir Has Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
YÖK Başkanı
ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Galatasaray Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü
İzmir Ekonomi Üniversitesi, Ekonomi Bölümü
Başbakanlık Atatürk Araştırma Merkezi Başkanı
Ankara Üniversitesi ATAUM Müdürü, SBF Uluslararası İlişkiler Bölümü
ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Ahi Evran Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
Bağdat Üniversitesi, Siyaset Bilimi Fakültesi Dekanı
ORSAM Danışmanı, Enerji-Deniz Hukuku
Rapor No: 12, Şubat 2012
31
ORSAM
SINIRAŞAN AKİFERLER HUKUKU TASLAK MADDELERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME
Cevat Gök
Mete Göknel
Osman Göksel
Timur Göksel
Prof. Dr. Muhamad Al Hamdani
Habib Hürmüzlü
Numan Hazar
Doç. Dr. Pınar İpek
Dr. Tuğrul İsmail
Doç.
Dr. İlyas
Kemaloğlu (Kamalov)
Dr. İlyas
Kamalov
Doç. Dr. Şenol Kantarcı
Selçuk Karaçay
Doç. Dr. Nilüfer Karacasulu
İsmet Karalar
Dr. Hasan Canpolat
Prof. Dr. M. Lütfullah Karaman
Yrd. Doç. Dr. Şaban Kardaş
Av. Tuncay Kılıç
Doç Dr. Elif Hatun Kılıçbeyli
Prof. Dr. Aleksandr Knyazev
Prof. Dr. Alexander Koleşnikov
Prof. Dr. Erol Kurubaş
Prof. Dr. Talip Küçükcan
Arslan Kaya
Dr. Hicran Kazancı
İzzettin Kerküklü
Prof. Dr. Mustafa Kibaroğlu
Dr. Max Georg Meier
Prof. Dr. Mosa Aziz Al Mosawa
Prof. Dr. Mahir Nakip
Doç. Dr. Tarık Oğuzlu
Prof. Dr. Çınar Özen
Murat Özçelik
Doç. Dr. Harun Öztürkler
Dr. Bahadır Pehlivantürk
Prof. Dr. Victor Panin
Doç. Dr. Fırat Purtaş
Prof. Dr. Suphi Saatçi
Dr. Yaşar Sarı
Ersan Sarıkaya
Yrd. Doç. Dr. Bayram Sinkaya
Doç. Dr. İbrahim Sirkeci
Dr. Aleksandr Sotnichenko
Zaher Sultan
Dr. Irina Svistunova
Doç. Dr. Mehmet Şahin
Prof. Dr. Türel Yılmaz Şahin
Mehmet Şüküroğlu
Doç. Dr. Oktay Tanrısever
Prof. Dr. Erol Taymaz
Prof. Dr. Sabri Tekir
Dr. Gönül Tol
Doç. Dr. Özlem Tür
M. Ragıp Vural
Dr. Ermanno Visintainer
Dr. Umut Uzer
Prof. Dr. Vatanyar Yagya
Dr. Süreyya Yiğit
OR
Irak El Fırat TV Türkiye Müdürü
BOTAŞ Eski Genel Müdürü
BTC ve NABUCCO Koordinatörü
Beyrut Amerikan Üniversitesi Öğretim Üyesi
Irak’ın Ankara Büyükelçiliği Kültür Müsteşarı
ORSAM Ortadoğu Danışmanı
Emekli Büyükelçi
Bilkent Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü
TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü
ORSAM Avrasya Danışmanı
Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü
Vodafone Genel Müdür Yardımcısı (Türkiye)
Dokuz Eylül Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü
Edremit Belediye Başkanı Danışmanı
İçişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı
Fatih Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
Edremit Belediye Başkanı
Çukurova Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
Rus-Slav Üniversitesi (Bişkek, Kırgızistan)
Diplomat
Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
Marmara Üniversitesi, Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü Müdürü
KPMG, Yeminli Mali Müşavir
Irak Türkmen Cephesi Türkiye Temsilcisi
Kerkük Vakfı Başkanı
Okan Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
Hanns Seidel Vakfı Proje Müdürü (Bişkek)
Bağdat Üniversitesi Rektörü
Erciyes Üniversitesi İİBF Öğretim Üyesi
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Uluslararası Antalya Üniversitesi
Ankara Üniversitesi, SBF Uluslararası İlişkiler Bölümü
Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarı
ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisat Bölümü
Pyatigorsk Üniversitesi (Pyatigorsk, Rusya)
Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü, TÜRKSOY Genel Sekreter Yardımcısı
Kerkük Vakfı Genel Sekreteri
ORSAM Danışmanı, Avrasya – ORSAM Bişkek Temsilcisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniv.
Türkmeneli TV – (Kerkük, Irak)
ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi
Regent’s College (Londra, Birleşik Krallık)
St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu)
Lübnan Türk Cemiyeti Başkanı
Rusya Strateji Araştırmaları Merkezi, Türkiye-Ortadoğu Araştırmaları Masası Uzmanı
ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü
Gazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü
Enerji Uzmanı
ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölümü
ODTÜ, Kuzey Kıbrıs Kampusü Rektör Yardımcısı (KKTC)
İzmir Üniversitesi, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dekanı
Middle East Institute Türkiye Çalışmaları Direktörü (ABD)
ORSAM Ortadoğu Danışmanı, ODTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü
2023 Dergisi Yayın Koordinatörü
Vox Populi Direktörü (Roma-İtalya)
İstanbul Teknik Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri
St. Petersburg Şehir Parlamentosu Milletvekili, St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu)
ORSAM Avrasya Danışmanı
ORTADOĞU ETÜTLERİ YAYIN KURULU
Meliha Benli Altunışık
Bülent Aras
Tayyar Arı
İlker Aytürk
Recep Boztemur
Katerina Dalacoura
F. Gregory Gause
Fawaz Gerges
Ahmet K. Han
Raymond Hinnebusch
Rosemary Hollis
Bahgat Korany
Peter Mandaville
Emma Murphy
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanı
Uludağ Üniversitesi
Bilkent Üniversitesi
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Londra Ekonomi Üniversitesi (Birleşik Krallık)
Vermont Üniversitesi (ABD)
Londra Ekonomi Üniversitesi (Birleşik Krallık )
Kadir Has Üniversitesi
St. Andrews Üniversitesi (Birleşik Krallık)
City Üniversitesi (Birleşik Krallık)
Durham Üniversitesi (Birleşik Krallık)
George Mason Üniversitesi (ABD)
Durham Üniversitesi (Birleşik Krallık)
ORTADOĞU ANALİZ YAYIN KURULU
Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık
Hasan Kanbolat
32
ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü
ORSAM Başkanı
ORSAM Danışmanı, Ahi Evran Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
Rapor No: 12, Şubat 2012
19
ORSAM Report No: 122
ORSAM WATER RESEARCH PROGRAMME
Report No: 15, May 2012
IN IRAQ
ORSAM
ORSAM Water Research Programme Report No: 15
May 2012
ISBN: 978-605-4615-17-9
Ankara - TURKEY
ORSAM © 2012
Content of this report is copyrighted to ORSAM. Except reasonable and partial quotation and exploitation under the Act No.
5846, Law on Intellectual and Artistic Works, via proper citation, may not be used or re-published without prior permission by
ORSAM. Assessments expressed in this report reflect only the opinions of its authors and do not represent the instiutional
opinion of ORSAM.
ORSAM
Strategıc Informatıon Management and
Indepentdent Thought Productıon
center for mıddle eastern strategıc studıes
History
In Turkey, the shortage of research on the Middle East grew more conspicuous than ever during
the early 90’s. Center for Middle Eastern Strategic Studies (ORSAM) was established in January 1, 2009 in order to provide relevant information to the general public and to the foreign
policy community. The institute underwent an intensive structuring process, beginning to concentrate exclusively on Middle affairs.
Outlook on the Middle Eastern World
It is certain that the Middle East harbors a variety of interconnected problems. However, neither the Middle East nor its people ought to be stigmatized by images with negative connotations. Given the strength of their populations, Middle Eastern states possess the potential to
activate their inner dynamics in order to begen peaceful mobilizations for development. Respect
for people’s willingness to live together, respect for the sovereign right of states and respect
for basic human rights and individual freedoms are the prerequisities for assuring peace and
tranquility, both domesticalhly and internationally. In this context, Turkey must continue to
make constructive contributions to the establishment of regional stability and prosperity in its
vicinity.
ORSAM’s Think-Tank Research
ORSAM, provides the general public and decision-making organizations with enlightening information about international politics in order to promote a healtier understanding of international policy issues and to help them to adopt appropriate positions. In order to present effective
solutions, ORSAM supports high quality research by intellectuals and researchers that are competent in a variety of disciplines. ORSAM’s strong publishing capacity türansmits meticulous
analyses of regional developments and trends to the interested parties. With its web site, its
books, reports, and periodicals, ORSAM supports the development of Middle Eastern literature
on a national and international scale. ORSAM supports the development of Middle Eastern
literature on a national and international scala. ORSAM facilitates the sharing of knowledge
and ideas with the Turkish and international communities by inviting statesmen, bureaucrats,
academics, strategicts, businessmen, journalists, and NGO representatives to Turkey.
www.orsam.org.tr
ORSAM Water Research Programme
ORSAM
About the Programme
Water is irreplaceable, valuable and one of the most important substances for the sustainability of
the life not only for human beings, plants and animals but also for the whole ecosystem. The surface
and ground waters are utilized for domestic, agricultural and industrial aims. However, there is a
dual pressure over water sources due to the human activities and natural changes. Especially, in
the places where water shortage is experienced, over-population, immigration from rural areas to
urban, food security policies, growing socio-economic wealth, agricultural, domestic and industrial
based contamination, the changes in precipitation due to the global climate changes, affects the hydrological cycle. Thus, the water sources are exposed to some changes in respect of their quantity
and quality. While demand for water has been gradually growing up, in water stressed areas, the
water supply stays stable. While the problems on the management of water resources are experienced, on the other hand the effects of environmental problems on water resources are gradually
increasing. Turkey and its close environment, especially, the Middle East are the most influenced
regions by such problems.
On the other hand, Turkey’s relations with Euphrates-Tigris Basin riparian neighbours are very important when taken into consideration that Turkey has more than 40 percent of the water resources
potential on the transboundary basins. In order to reach the political target which both Turkey and
other riparian states pursue, of establishing regional stability, augmention of welfare and deepening the relationship among the neigbouring states, it is essential for all the parties, to have good
faith and knowledge based active cooperation in the water resources utilization. In addition, during
the process of Turkey’s EU candidacy, the agenda of harmonization of EU Water Framework Directive with her own national legislation will along with bring the future water policies to have a new
content.
In accordance with the foregoing factors, “ORSAM Water Research Programme” was established
on 1st January, 2011 within ORSAM, for the aim of presentation of the enlightening findings and the
observations of the current developments on water issues of Turkey’s close environment and in the
worldwide , to the public opinion and to the decision-makers, which have been acquired by means
of analysis.
In the studies of ORSAM Water Research Programme, the Middle East engaged issues are given priority as there is a big increase in the political, economic and social problems, due to the both climate
changes and inefficient utilization of water sources in the Middle East and as existing problems in
the water budget.
ORSAM Water Research Programme aims to produce new ideas that offer different political alternatives on water issues, to encourage and diversify the qualified studies of competent reseachers and
intellectuals from different disciplines in order to form vigorous solution offers and to support the
development of water literature in Turkey.
In this scope, ORSAM Water Research Programme aims both, to facilitate the hosting of academics, the representitives of the non-governmental organizations, bureaucrats, statesmen, diplomats,
strategists, journalists and businessmen, who studies on the water issues in region countries and
to provide the sharing of informations and considerations of those, with the public opinion both in
Turkey and in the worldwide.
www.orsam.org.tr/tr/SuKaynaklari/
PRESENTATION
Population growth, climate change, urbanization, increasing water demand increases pressure
on natural resources gradually. Water resources are not distributed to the worldwide equally.
In the Middle East region which Turkey is also located, water resources and precipitation is
under the global average. For the Iraq, Turkey’s neighbour and one of the riparians of the
Euphrates-Tigris basin, situation is almost the same. Iraq experiences decreasing precipitation rates, and long periodical droughts. Besides, long lasting war, occupation and civil war
circle demolished the water infrastructure in Iraq. Thus big losses have been occurred during
the process of water delivery.
In this report, ORSAM Water Research Programme Specialists write the report titled “Water
Resources Management in Iraq” which depends both on the field research in Northern Iraq
in February 2012 and to the sources in the related literature and evaluate the water resources
and management in Iraq.
The ORSAM Water Research Program is going to continue its on the water policy issues in
the Middle East, in the forthcoming period. We would like to indicate that we are always open
to your opinions and assessments about all the subjects related to the Water policy studies.
Hasan KANBOLAT
ORSAM Director
38
Tuğba Evrim Maden (Phd)
Tuğba Evrim Maden, who completed her undergraduate study at Hacettepe University
Department of Hydrogeological Engineering, did her master’s degree at Hacettepe University Hydropolitics and Strategic Research Center .In 2010, she received her Ph.D.
from Ankara University, Institute of Social Sciences. She is working in Center for Middle Eastern Strategic Studies (ORSAM) – Water Research Programme as “Hydropolitics
Specialist”.
Seyfi Kılıç (Phd)
Seyfi Kılıç, who completed his undergraduate study at Gazi University Department of
International Relations, did his master’s degree at Hacettepe University Hydropolitics
and Strategic Research Center .In 2010, he received his Ph.D. from Ankara University,
Institute of Social Sciences. He is working in Center for Middle Eastern Strategic Studies (ORSAM) – Water Research Programme as “Hydropolitics Specialist”.
39
Contents
Presentation.............................................................................................................................................38
Executive Summary ...............................................................................................................................41
Introduction.............................................................................................................................................42
I. Water Resources in Iraq.....................................................................................................................42
I.I Surface Waters.................................................................................................................................42
I.I. I Hydrology of the Euphrates-Tigris Basin ............................................................................43
I.I. II Main Crisis in the Basin......................................................................................................... 46
I.I.III Views of the Parties Relating to the Dispute.....................................................................49
I.II Groundwater....................................................................................................................................50
I.III Dams in Iraq....................................................................................................................................50
II. Water Use and Management...........................................................................................................52
II.I Water problems in Iraq..............................................................................................................52
II.II Water Management in Iraq.....................................................................................................53
II.III Iraq’s Federal Structure and Water Management Issues..................................................56
III. Case Study: Water Resources in Kurdish Regional Government (KRG)..............................58
Conclusion................................................................................................................................................60
References.................................................................................................................................................65
40
ORSAM
ORSAM Water Research Programme Report No: 15 May 2012
ORSAM
By:
Tuğba Evrim Maden (Phd)
Seyfi Kılıç (Phd)
IN IRAQ
Executive Summary
Water problems are getting more acute day by day especially in arid and semi-arid regions
like Middle East. Not only economic activities like agriculture and daily life but also relations
among countries which are riparians to a transboundary watercourse are also affected directly
by this shortage. In the Euphrates-Tigris basin crisis erupted when a riparian state started to
develop its water resources. The water problem in the Euphrates-Tigris basin is wanted to indicate as a conflict factor by many western specialists. However, the approach of Turkey on
the transboundary watercourses issue is quite clear and cooperative. Iraq which is a downstream country often accuses Turkey by interrupting the waters of Euphrates and Tigris and
sees Turkey’s utilizations the main source of the water problem in Iraq. However, long lasting
war, occupation and civil war circle demolished the water infrastructure in Iraq. Additionally,
improper utilizations and mismanagement of water resources are the main problems that Iraq
faces. In this report, the water resources of Iraq and water management issues are discussed in
technical, political and legal aspects.
41
ORSAM
Introduction
Iraq, with a total area of 438 320 km2, have a
total cultivated area of about 6 million ha. The
climate in Iraq is subtropical and semi arid.
Rainfall distribution is not even. Rainfall is
seasonal and seen in the winter from December to February. Average annual precipitation
is estimated at 216 mm (According to World
Bank report annual precipitation is 154 mm),1
and ranges from 1200 mm in the northeast to
less than 100 mm in the south of the country.2
The mountains region of Northern Iraq gets
more precipitation than the central and southern desert region. Rainfed agriculture is
applied in the northern region of the country.
The Gross Domestic Product (GDP) was US$
82,1 billion in 2010 and total population is
about 32,03 million in 2010. In 2000, the agricultural sector accounted for 5 percent of
GDP. While the agricultural labour force represented 31 percent of the economically active population in 1975, it decreased to about 8
percent in 2004.3
Total amount of water in Iraq is 75.61 billion
m3 annually while total water withdrawal is 66
billion m3 of which 79 percent for agricultural
purposes, 6.5 percent for domestic supplies
and 14.5 percent for industrial use. In 1991
urban areas have access in 100 percent to safe
water supplies but only 54 percent in rural
areas. The water supply and sanitation situation has deteriorated as a result of the wars. In
2006, access to improved drinking water sources reached 77 percent of the population.4
Table 1: According to World Bank report 2006, water resources in Iraq (BCM)
Period
Euphrates
Tigris
Groundwater
Total
1932-1970
30
48
1
79
1971-2003
19
48
1
68
I. Water Resources in Iraq
I.I Surface Waters
Originating in Turkey, the Tigris and the
Euphrates are transboundary rivers in Iraq.
Before their confluence, the Euphrates flows
for about 1.000 km and the Tigris for about
1.300 km within the territory of Iraq. The area
of the Tigris River Basin in Iraq is 253 thousand km2, which is 54 percent of the total river
basin area. According to DSİ data, the average
annual runoff is 16,24 MCM at Cizre gauging
station. The Tigris tributaries are;5
• The Greater Zab, which originates in Turkey, generates 13.18 billion m3 at its confluence with the Tigris and 62 percent of
42
the total area of this river basin is in Iraq.
The daily flow of the Greater Zab is varied
from 118 m3/sec to 2.439 m3/sec. in 19701973 period the Greater Zab’s average flow
was 313 m3/sec at Eskikelek station,
• The Lesser Zab, which originates in Iran,
generates about 7.17 km3. The daily flow of
the Lesser Zab is varied from 82 m3/sec to
1265 m3/sec,
• The Al-Adhaim drains about 13.000 km2
entirely in Iraq and generates about 0.79
billion m3 at its confluence with the Tigris,
• The Diyala originating from Iran generates
about 5.74 billion m3 at its confluence with
the Tigris,
• The Nahr at Tib, Doveyrich and Shehabi
rivers, draining together more than 8.000
km2, bring together about 1 billion m3 of
highly saline waters6 in the Tigris,
• Karkheh river originates from Iran is. Its
discharge area is 46.000 km2 and annual
discharge is 6.43 billion m3.
Utilizing Euphrates-Tigris basin waters dates
back about to four thousand years.7 Like any
other basins, this activity occurred primarily
in the lower parts of the basin. However with
the twelfth and thirteenth centuries, large
scale land abandonment has occurred due to
the Mongol invasion. Without a central government, this arranges the irrigation schemes; vast areas of land in the basin remained
uncultivated.
By the twentieth century, modern civil engineering techniques pave the way to build large
scale irrigation network. The main riparian’s,
namely Turkey, Syria and Iraq started to develop their water resources at the same time,
in 1950’s.
Without big store facilities water management of the basin limited since there is not
enough water for irrigation throughout the
year out of from April to June. This low flow
conditions causes crop failures because there would not be enough water for the crops
at some distance from the river. Adversely in
the period from April to June high flood conditions could not be arranged by inadequate
irrigation systems, thus crop failure could occur by excess amounts of water. Beside, excess
water causes salination of soil which is another primary concern.
I.I. I Hydrology of the Euphrates-Tigris
Basin
In order to understand the effects and importance of the development of water resources
in the basin, it is vital to understand the hydrology of the basin. Both the Euphrates and the
ORSAM
Tigris rivers regimes depend on strong snowmelt peaks. Tigris River’s peak recharges seen
on April, while Euphrates’ seen on May. Both
rivers originate from Turkey’s eastern regions, just 30 kilometres far away. However for
the Tigris River, Iraq’s and Iran’s highland regions also contribute to the flow of the river.
The Euphrates River originates near Erzincan
province in Turkey. Tigris River originates
from Hazar Lake in Elazığ province. Eastern
Anatolia highlands that two rivers originate
have more than 1,000 mm precipitation level.
Precipitation in the Euphrates-Tigris basin is
particularly seen in winter months from October to April. As a consequence of winter
precipitation, a large total falls as snow and
stays as solid on the highlands and flows in
spring and early summer.
Though there are many similarities on flow
regimes of the two rivers, in some respects
they differ. First difference is about snow-melt
peaks. On the Tigris River month of peak
discharge is in April. However on the Euphrates it is on May, one month later. In Iraq, maximum flow of the Euphrates can be observed
usually in April and May. It is shorter than the
Tigris’ maximum flow. Euphrates’ maximum
flow in April and May accounts for approximately 42% of the total annual flow. Though
there is some controversy on the total annual
flow of the Euphrates River it is roughly between 31-32 billion cubic meters. Tigris River
has a greater volume than the Euphrates. Total annual discharge of the Tigris is around 50
billion cubic meters. 8
Second difference between two rivers is on
their discharge patterns. While Euphrates
takes nearly all of its discharge from Turkey
with a rate of 88%, the Tigris River receives
water from serious major tributaries in the
mid-portion of its course, in Iraq.
43
ORSAM
According to Beaumont’s book (1985), the
the contribution of the tributaries is 29,455
Euphrates’ flow is 31.820 MCM and the Tig-
MCM.9 Greater (Upper) Zap is the main tri-
ris’ flow is 52,665 MCM. Tigris River receives
butary and it produces half of the contributi-
water from tributaries in Northern Iraq. Tig-
on of all tributaries. The other tributaries are
ris’ discharge in Mosul is 23.210 MCM and
Lesser (Little) Zap, Adhaim and Diyala Rivers.
Map 1: Water Resources in Iraq
44
In Euphrates-Tigris River; the rate of the
flow changes from year to year. This situation is the main problem in the basin. Critical drought period has defined as the period
the least amount of water is available in the
basin during the historical period. Besides
this, critical wet period is the period that the
largest excess water is available in the basin.
Under the circumstances, water supply has
been problem in the basin. Before the constructions of the big dams in Upper Euphrates (1937-1964) long term records had set
out that minimum flow can decline to 16,871
BCM in 1961, maximum value is recorded as
43,457 BCM in 1963. Wettest year was recorded in 1969 and discharge of the Euphrates
river discharge at the Turkish border point is
53,548 BCM. As to Tigris River, the average
discharge of the river is 16,800 BCM in Cizre
station in Turkey. The minimum flow value
was 7,891 BCM in 1961 and the maximum
flow value was 34.340 BCM.10 On the other
hand, there have been years in the mid-1960s
when 68 km3 were recorded in the two rivers
and years in the mid-1970s when the amount
reached over 84 km3. Such variations in annual discharge have caused large and possibly
disastrous floods as well as periodic severe
droughts. In the southern part of the country,
immense areas are regularly inundated, levees often collapse, and villages and roads must
be built on high embankments. The Tharthar
Reservoir was planned in the 1950’s to protect
ORSAM
Baghdad from the ravages of the periodic flooding of the Tigris.11
Tigris Rivers is originated from Turkey and
Turkey provides nearly 32% of the river’s mainstream flow with the addition of the Greater
Zab which originates in Turkey, contribution
of Turkey is 44%. Euphrates river is originates from Turkey like Tigris river. The contribution of Turkey is 88% and the rest which is
nearly 12%, is coming from Sajur, Balikh and
Khabur rivers. These rivers occur in Turkey’s
territory.12
When we take into consideration the Tigris
River, it has more excess water for Iraq. First
of all, as mentioned above, just 16,800 million cubic meters of water annually passes
the Turkey-Iraq border in Cizre, while total
volume of the river is around 52,000 million
cubic meters. Turkey plans to utilize a small
portion of that water, nearly 5,500 million cubic meters. As seen from the figures, Iraq has
a greater control on the waters of the Tigris
than Turkey. After the Turkey’s planned utilizations, there are still approximately 47,000
million cubic meters of water are available for
Iraq’s utilizations. This huge amount of water
can irrigate, theoretically, 3.628.000 ha. with
a rate of 13.000 cubic meters per hectare or
4.716.500 ha. with a rate of 10.000 cubic meter per hectare.13
45
ORSAM
Table 2: Approximate Water Balance for a Year of Average Hydraulic Data in Tigris Subbasin ( BCM/year)14
Natural flow at Cizre in Turkey
17.5
Natural flow of Greater Zab from Turkey
4.5
Natural flow of the other tributaries from Turkey
2.0
Total natural flow originating from Turkey
+24.0
Evaporation from Middle Tigris reservoirs
-1.0
Irrigation in Middle Tigris (650.000 ha)
-6.5
Return flow in Middle Tigris (to main river)
+0.5
Return flow in Middle Tigris ( to tributaries)
+0.5
Evaporation from Eastern Tigris reservoirs
-0.5
Water losses in Urban & Industrial users
-0.5
Flow from Turkey to Syria-Iraq in Tigris
+16.5
Flow originating from Syria
0.0
Irrigation in Syria
-0.5
Flow to Iraq in Tigris
+16.00
Flow originating from Iran
+10.00
Flow originating from Iraq
+23.00
Evaporation from reservoirs in Iraq
-6.0
Irrigation in Iraq (incl. Euphrates) (3.500.000 ha)
-45.0
Return flow in Iraq (-)
+7.0
Water losses in Urban & Industrial users
-1.0
Flow from the Tigris to Shatt-al-Arab and Gulf delta
+4.0
Karun River is another important river, which
is originated form Khozestan province in
Iran. Its catchment area is 58.000 km2 and its
annual discharge is 24.7 BCM. Karun River’s
tributary is Dez River. Karun River joins Shatt
Al-Arab at the South of Al Muhamara city
with discharge of 14.4 BCM.15
I.I. II Main Crisis in the Basin
It should be noted that, before the second half
of the twentieth century, there was no substantial upstream utilization from the waters
46
of the Euphrates-Tigris basin. However, after
the 1950’s situation has changed and upstream water storage projects gained momentum
like downstream diversion efforts.
Turkey started to construct Keban dam in
1965 on the upper Euphrates which is for the
generation of hydroelectricity. This dam has a
total of 30,700 million cubic meters capacity
which 17,000 million cubic meters is active
storage. After this dam the volume of water
flowing downstream did not changed; however flow pattern of the Euphrates River unifor-
med considerably. The minimum flow limited
to 400 cubic meters per second and maximum to 1000 cubic meters per second.16 It is
clear that just with the Keban dam low flow or
flood risk eliminated at the main tributary of
the Euphrates River. Since 1960’s, three main
riparian states namely Turkey, Syria and Iraq
have invested huge amounts of resources and
efforts in order to develop water resources in
the Euphrates-Tigris basin. However, there
is friction on the waters of Euphrates-Tigris
basin. Above all the general disagreement
on the waters of Euphrates-Tigris basin, the
frictions have been occurred when a riparian
state, generally Syria and Turkey, midstream
and upstream respectively, implement water
resources development project.
Before the major projects in the basin, to the
1960’s, riparian countries relations on Euphrates-Tigris basin waters can be deemed as
harmonious. In this era, Syrian and Iraqi
concerns were just about the flooding.17 All
riparian’s launched big water resources development projects in 1960’s. While Turkey
started to build Keban dam in 1965, Syria put
the cornerstone of the Tabka dam in 1966
with Soviet assistance. In this era Iraq announced new irrigation schemes with abundant
fiscal resources that come from oil revenues.18
After the Turkey’s decision to construct Keban dam, a new era opened for EuphratesTigris basin. The Keban dam has a very positive impact for Syrian and Iraqi storage facilities by regulating the Euphrates waters.19
However Iraq insisted that a guaranteed flow
of 350 cubic meters per second must be released by Turkey during the impounding period of the Keban dam. Donors of the Keban
dam pressured Turkey in this aspect and Turkey guaranteed to undertake all measures to
maintain 350 cubic meters of water flow to
downstream with an agreement that signed
in Ankara in 1966. While Turkey decided to
ORSAM
construct Karakaya dam, downstream of Keban, the World Bank, new donor, also insisted
a guaranteed flow to downstream during the
impounding period and operation of reservoir. These two experiments of Turkey caused a
negative approach for third party involvement
to the issue. Donor’s intervention has perceived as to defend just the rights of downstream countries, not a balanced attitude both for
upstream and downstream. The first meeting
of the riparians’ held in 22-27 June 1964 in order to decide the flow of the river during the
impounding period of Keban dam. While Iraq
insisted on a fixed amount, Turkey asserted
that it was impossible to reach a single formula.20 The second meeting of the riparian
was held in Ankara again in 1964, which delegations of Syria and Turkey met. Both sides
gave each other the achievements on Keban
and Tabqa dam projects. After those bilateral meetings, the first trilateral meeting was
held in Baghdad in 1965 and exchanged the
information about Keban, Tabqa and Haditha
dams.21 In this meeting, establishing the Joint
Technical Committee (JTC) discussed among
the riparians. Iraq proposed an agreement
which contains a permanent JTC and to have
authority to supervise the implementation of
the agreement. In accordance with Turkey,
Syria rejected the Iraqi proposal and claimed
a counter proposal that, JTC might have investigated possibilities of water transfer from
Tigris River to Euphrates River. However Iraq
opposed this proposal and insisted that the
debate is on the Euphrates not the both rivers.
However Syria changed its attitude in 1980’s
and this change perceived as an Arab stance
against Turkey.
In this era, the achievement on the negotiation process among the riparian countries was
forming a JTC at least on ad hoc basis. Three
riparians agreed on joint trips to gauging stations and main water resources development
projects. After the observations of three ri-
47
ORSAM
parians, Iraq asserted that, Iraq’s water needs
was about 18 billion cubic meters. However
Turkish delegation evaluated this figure as
Iraq’s effort in order to guarantee future utilizations and rejected the Iraq’s figures. Turkish delegation also emphasised that wasteful
utilization of water in Iraq refutes the Iraqi
demands.22 Inappropriate utilization of water
in irrigation is still an issue in negotiations
among the riparians.
The Tabqa dam in Syria and Keban Dam in
Turkey were complicated in 1974 and 1975
respectively. Thus impounding period of two
dams caused a water shortage in Iraq. This
shortage gave a reason to two downstream riparians Syria and Iraq to escalate the situation
to a political crisis in the spring of 1975.23 The
two hostile Baath regimes, which were in the
brink of a war, were mediated by Saudi Arabia
and additional water was released by Syrians.
In 1976 Turkey started to construct Karakaya dam at the downstream of Keban as a first
step of Southeastern Anatolia Project, with
the Turkish acronym GAP (Güneydoğu Anadolu Projesi). Since the Turkey guaranteed to
release 500 cubic meters to the downstream,
no crisis had erupted during the impounding
period and operation of the dam which became operational in 1987.
In 1980’s Turkey started to implement the
plans to irrigate the region mainly from the
Euphrates river waters, downstream countries raised their objection based on historical
rights claims. Being aware of Turkey planned
to utilize more from the Euphrates, Syria and
Iraq both rejected the Turkish proposal to
evaluate both rivers as a single basin. By admitting the hydrological reality that both rivers constitutes a single basin, water transfer
from Tigris to the Euphrates river can solve
the alleged shortage in the Iraqi part of the
Euphrates river. However as a midstream country Syria was aware of that if Iraq gets more
48
water Syria could utilize those waters because
of her location. On the other hand Iraq concluded that, Turkey’s utilization plans focused
on Euphrates not Tigris, hence decided to negotiate just Euphrates’ waters.24
In 1987 the Turkish-Syrian Joint Economic
Commission have met and signed a protocol named Protocol of Economic Cooperation between Turkey and Syria. Protocol was
not only about the water issue. However this
protocol is important since Turkey pledged
to release 500 cubic meters per second at
the Turkish Syrian border. According to the
article 6 of the protocol, during the filling up
period of Atatürk Dam reservoir and until
the final allocation of the waters of Euphrates
among three riparian countries, the Turkish
side undertakes to release a yearly average
of more than 500 cubic meters per second at
the Turkish-Syrian border and in cases where
monthly flow falls below the level of 500 cubic
meters per second, the Turkish side agrees to
make up the difference during the following
month.
Article 7, 8 and 9 arranges joint efforts on
Euphrates and Tigris rivers’ waters with Iraq,
JTC works on regional waters and principle about to construct and operate irrigation
and hydroelectric power projects. It is clear
that while article 6 of the Protocol guarantees
the flow pursuant to downstream concerns,
articles 7, 8 and 9 reflects Turkey’s attitude
on Euphrates-Tigris issue. However with the
1987 Protocol downstream countries get a
concrete gain with article 6, Turkey just managed to get general goodwill expressions.
Even so, Syria and Iraq did not satisfy with
this protocol on the base that this is an interim reconciliation and the waters of Euphrates River must be shared equally by the three
riparians.
Despite the clear article of the 1987 Protocol,
in the impounding period of Atatürk dam in
1990 both Syria and Iraq raised reactions.
Turkey urged both governments in November 1989 and explained technical reasons
behind the interruption. However, during
the interruption of Euphrates River from 13
January to 12 February 1990, Turkey assured
Syria would receive at least 120 cubic meters
per second from the tributaries downstream
of the Atatürk dam and released water at a
rate of 750 cubic meters per second from November 1989 to 13 January 1990, the starting
period of impounding. This interruption and
Syrian and Iraqi reactions was caused a wave
of water war scenarios.25 In this period, (from
November 1989 to 12 February 1990), Turkey
released an average flow of 509 cubic meters
per second which is proper to the 1987 Protocol. Additionally Turkey emphasized that, the
impounding period was planned when the irrigation needs of both countries at the lowest
level. In April 1990 13th JTC held in Baghdad.
In this meeting Syria and Iraq signed an agreement which allocates Euphrates river waters
in a rate of 42% to Syria and 58% to Iraq.
There was another crisis among the riparians
of the Euphrates River when Turkey started
to construct Birecik dam which was planned
to regulate the extreme flow of the Atatürk
dam during the hydroelectricity production.
Both Syria and Iraq sent official notes to Turkey in December 1995 and January 1996 by
asserting that the Birecik dam would affect
adversely quality and quantity of the Euphrates waters.26
I.I.III Views of the Parties Relating to the
Dispute
Syria, as a midstream and Iraq as a downstream country in the Euphrates-Tigris basin,
proposed parallel solutions with small disparities.
ORSAM
Iraqi proposal, in the beginning of the dispute
from 1960’s to the Turkey’s plans to construct
dams in Tigris river, based on three stages and
on just about Euphrates river. As a first step,
each riparian would announce its water needs
not only for completed projects but also for
future plans. In the second step, hydrological
data would be exchanged among the three
riparians and at the end JTC would calculate
the demands of water for the projects in operation, then in construction and for planned
projects. According to the Iraqi proposal, determination of how much water was needed
for each project might depend on the each
riparian country.27
Syrians proposal was based on an approach
that, Euphrates and Tigris rivers are “shared
resources” and should be divided among the
riparian countries according to a quota. This
quota would be determined by an approach
that, each riparian should declare its needs on each river and if the demand of three
riparian’s does not exceed total flow of each
river, the waters should be shared according
to riparian’s demands. If total demand exceeds the amount of each river, the exceeding
amount should be deduced proportionally
from the demand of each riparian state.28
However Turkey’s proposal was Three Stage
Plan for Optimum, Equitable and Reasonable
Utilization of the Transboundary Watercourses of the Euphrates-Tigris Basin. This plan
was based on the criteria that, Euphrates-Tigris rivers constitutes a single basin. The plan
was first emerged in 1960’s in State Hydraulic
Works (DSİ) and depends on the approach
that the water problem stems from mismanagement and misallocation of water resources.
Turkey claimed that cooperation in the basin
could be reached by an agreement on fundamental data on water and land resources of
the basin. After reaching the whole data of the
basin, coordination on water management
49
ORSAM
and joint projects could be realized.29 The final goal of the Turkish plan was a basin-wide
planning. Turkey’s Three Stage Plan for Optimum, Equitable and Reasonable Utilization
of the Transboundary Watercourses of the
Euphrates-Tigris Basin can be summarized
as the first stage, water inventory of the basin
should be determined, for the second stage
land resources of the basin should be studied.
At the third and final stage water and land resources should be matched and allocation of
water to each country would be determined.
This plan was rejected both by Iraq and Syria
since the belief that this plan could harm their sovereignty. In fact emphasising on sovereignty is a common criticism for Turkey in
international arena.
I.II Groundwater
Groundwater aquifers are formed by extensive alluvial deposits of the Tigris and Euphrates rivers, and are composed of Mesopotamian-clastic and carbonate formations. The alluvial aquifers potential is restricted cause of
the poor water quality. The Mesopotamianclastic aquifers in the north western foothills
consist of Fars, Bakhtiari alluvial sediments.
The Fars formation which cover a large area
in Iraq, is compose of anhydrite and gypsum
inter-bedded with limestone. The Bakhtiari
alluvial formations are formed by a variety of
material, including silt, sand, gravel, conglomerate and boulders, with a thickness of up
to 6000 metres.
Water quality ranges from 300 to 1.000 ppm.
The other significant aquifer system is contained in the carbonate layers of the Zagros
Mountains. Two main aquifers are found in
the limestone and dolomite layers, as well as
in the Quaternary alluvium deposits. The li-
50
mestone aquifer contributes large volumes of
water through a number of springs. The alluvial aquifers contain large volume reservoirs
and annual recharge is estimated at 620 million m3 from direct infiltration of rainfall and
surface water runoff. Water quality is good,
ranging from 150 to 1.400 ppm.30
Subterranean water with good quality has
been placed in the foothills of the mountains
in the northeast of the country and in the area
on the right bank of the Euphrates. The aquifer
in the northeast of Iraq has an estimated safe
yield of between 10 and 40 m3/sec at depths
of 5–50 metres. Its salinity increases towards
the southeast of the area until it reaches between 0.5 and 1 mg/l. Gypsum and dolomite
reserved the aquifers on the right bank of the
Euphrates River, at depths increasing towards
the west where water is found at 300 m (at
Abu-Aljeer), have an estimated safe yield of
13 m3/sec. When comparing with the eastern
section 0.5–1 mg/l, the salinity of the water in
the western part of that area is only 0.3 mg/l.
Good quality water is fairly limited in other
areas of the country cause of the high levels
of salinity. Also, An estimated 0.08 km3/year
of water from the Umm er Radhuma aquifer
enters Iraq from Saudi Arabia.31
I.III Dams in Iraq
Water resources in Iraq can be classified as
surface, groundwater and reservoirs which
are used as a source of water storage. Seasonality of rivers’ discharge, floods, drought period causes problems in agriculture periods,
to overcome those problems, building dams
and barrages are the best solution. So, Iraq
has construct dams and reservoirs on both
rivers and tributaries. Dams have been built
for hydropower, irrigation, flood control and
water supplying for cities.
ORSAM
Table 3: Iraq’s dam and their storage capacity and hydropower generation32
Name of dam
River
Storage with
normal level BCM
Energy produced by
hydroelectric station
(Megawatt)
Mosul dam
Tigris
11,11
750 main dam, 60
organization’s dam, 200
pumped storage
Dokan Dam
Lesser Zab
6,8
400
Darbandikhan
Dam
Diyala
3,00
240
Himreen Dam
Diyala
2,45
50
Haditha Dam
Euphrates
8,28
660
Dohuk Dam
Royar
Dohuk
0.047
-
Al-Udaim Dam
Al-Udaim
1.5
27 being constructed
Thartar Reservoir
Tigris
85,39
35.81 bcm dead storage
Habaniye Reservoir Euphrates
3.31
-
Total (ex. Thartar)
33.14
The Dokan Dam, which was built in 1961 for
irrigation and energy production purposes,
is located within the borders of the Kurdish
Regional Government in Suleimaniyah. The
dam is located at 75 kilometres northeast of
Kirkuk, 116 metres high and has a reservoir capacity of 6800 million cubic metres. The
river Little Zab on which the dam is located
originates from Iran and runs through Kirkuk before it meets river Tigris. This river
is an important water source for Samad and
thousands of its farmers. The recent decrease
in the levels of precipitation has resulted in a
corresponding decrease in the Dokan Dam’s
level of water.
Comparing to the previous year, the water level have decreased by 6 metres by February
2011. The amount of water that used to flow
from the Dokan Dam to the Kirkuk water
project was 75 cubic metres per second. At
the present, this amount is said to be reduced
to 30 cubic metres per second. The farmers of
the region have noted that this is not enough
even for their drinking needs.33
Two more dam will build; Bakhma Dam on
the Greater Zab and Badoosh Dam on Tigris
are under construction. In total, according to
the Ministry of Water Resources, 85.000 kilometres of draining systems and 43.000 kilometres of irrigation streams are being developed.34
Furthermore, Third River (The Main Outfall
Drain/ Masab Elam Canal), which is constructed in 1992, is 565 km with total discharge of 210 m3/ sec. The aim of the Third River;
is increasing water transport efficiency; minimize losses and water logging, and improve
water quality. It collects drainage water from
more than 1,5 million hectares of irrigated
51
ORSAM
agricultural land. In 1995, approximately 17
million tons of salt have been transported to
the Gulf through the Third River. By this river; much of the drainage water has reached
the sea without polluting the mainstream.35
II. Water Use and Management
There is a high demand on water resources
from different sectors in Iraq. Water demands
for hydropower production, managing sustainable ecosystems, agriculture, households
and industry. 42,8 BCM water had withdrawed in 1990 in Iraq. 92 percent of water was
used for agriculture purposes, 3 percent of
water was used for households’ supplies and
5 percent was used for industry. According to
FAO report 2008, total water withdrawal was
66 BCM in 2000. 79 percent of water was used
for agriculture, 6.5 percent of water was used
for household’s purposes and the rest, 14,5
percent was used for industry. Hydroelectric
power generation is about 17 percent of the
total energy production in Iraq. Considering
the World Bank report in 2003/4, 51,7 BCM
water had been withdrawed. 90 percent of the
water was used for irrigation, 4 percent of water was used for households and 6 percent of
the water is used for industry.36
Table 4: Water Withdrawals by sector37 (BCM)
Withdrawals for:
1990
%
1998-2002
%
2003/4
%
Agriculture
39.4
92
39.4
92
46.0
90
Domestic
1.3
3
1.4
3
2.1
4
Industry
2.1
5
2.0
5
3.6
9
Total
42.8
100
42.8
100
51.7
100
II.I Water problems in Iraq
The information provided from Iraq states
that there is a decline in precipitation, and
because of that the complaints related to the
fact that water problem exists are increasing
with each passing day.
The United Nations states that in Iraq six
million people do not have an access to clean
water and that 50 per cent of water resources
is wasted.38 The fact that traditional irrigation
techniques are leads to excessive amount of
water loss, besides it creates the risk of salination in the soil because of the rapid evaporation. During the periods, when precipitation is
dense; in Iraq, where severe floods take place,
insufficient management of water resources
52
and incomplete water resources development
projects rather than insufficient water quantity come to the forefront. The inadequacy of
budget for the projects related to water resources leads to the fact that the projects cannot
be completed and that they stay disfunctional
for a long period of time. In Iraq, where the
average precipitation is 216 mm, 79% of water
resources are used for irrigation. In Iraq, where the available amount of water per capita in
a year is 2400 cubic meters,39 the fact that population has increased, cities are expanding
and industry is growing. Additionally, the importance of wetland areas and marshes have
increased and have been brought to the agenda, thus the demand for water resources and
the competition between the users have been
increased.
ORSAM
The studies of the “Inter-Agency Information
drinking water source, and 16% of them have
and Analysis Unit” which is an UN body indi-
problem with supplying the daily water. In ru-
cate that Iraq will have difficulties in meeting
ral areas, where the situation is much worse,
the goal of enabling 91% of households with
43% of households can access safe drinking
safe drinking water supply by 2015. It was
water. And this situation increases the rural-
stated, today 20% of households uses unsafe
urban migration. River status in the upstream without discharge of any
sewage
River status in 1 km after discharge of sewage and
destruction of the river bed
Picture 1- Qlyasan River in Suleimaniyah (February 2012)
Because of the decline in precipitation, the
groundwaters have started to be used in order to meet the water demand in Iraq. The
leakages in sewer pipes and septic tanks contaminate drinking water. In addition to this,
floods; waters returning from irrigation; domestic and industrial wastes also lead to impairment of quality in water resources.
80% of the households use drinking water
without any purification. Only 18% of waste
water is purified; and the rest is left to watercourses. For 2015, the estimated water demand in Iraq is 66,85 billion cubic meters in
total. According to this information, which is
provided by the 2010 studies of the Iraq Ministry of Irrigation, 8,4 billion cubic meters of
the aforesaid figure will disappear as a result
of evaporation and through other ways. According to estimates, among the rest of the
water; 40,5 billion cubic meters will be used
for agriculture; 11 billion cubic meters will be
used in wetland areas; 3,78 billion cubic meters will be reserved for the household uses;
2,77 billion cubic meters for industrial use;
and 0,4 billion cubic meters will be used for
the energy generation.40 II.II Water Management in Iraq
When we multiply the annual average precipitation with the surface area of Iraq, the average figure we obtain is 94, 68 billion cubic
meters. According to the FAO datum, the annual average precipitation rate in Iraq is 216
mm, and her surface area is 438.320 square
kilometres. According to the figures of FAO,
the aforesaid figures belong to year 2000, and
its annual amount is 2632 cubic meters per
capita. According to the World Bank, this fi-
53
ORSAM
gure is over 2500 cubic meters, as the report
of year 2006 indicates. In the publication entitled, “Water in Iraq Factsheet”, prepared by
the UN, this value is 2400 for the year 2010.
While the annual average precipitation in Iraq
was indicated as 154 mm/year in the work
entitled, “Water Resources and war in Iraq”,
which was published in 2011; the renewable
amount of water per capita was indicated as
3287 cubic meters/capita/year. The inconsistency in datum constitutes a major problem
on its own.41 The water storage structures and water transportation systems of Iraq, who had been in
war for many years, were damaged to a great
extent. In addition to this, the troubles in management, which stem from the lack of productive use of water resources, increase the
current water problem. According to the data
of World Health Organization (WHO) and
UNICEF in 1995, before the war, safe water
supply was provided to cities at the rate of 96
per cent; and to rural areas at the rate of 48
per cent. The 93 per cent of the city population and 31 per cent of the rural population can
reach clean water through different sanitation
methods. As a result of the U.S. invasion in
March 2003; dams, pumping stations, canals,
sea water desalination plants and wastewater
treatment plants were damaged. According to
the datum after the American invasion in the
year 2004, 73 per cent of the city population,
and 43 per cent of the rural population can
have access to clean water. And 25 per cent of
the population, who lives in Baghdad, is not
included in water distribution network. According to the datum of the year 2007, only 17
per cent of the wastewater is treated and discharged into rivers. As a result, waterborne diseases increased among children, and quality
problem started to be observed in surface waters and aquifers. According to the datum of
the Water in Iraq Factsheet, this was prepared
by the UN, 884.000 diarrhoea cases, among
54
which 57 per cent is children under the age of
5 years, were detected in 2010. Because of waterborne diseases, 41 children out of 1000 die
before the age of 5 years. In Iraq, where the
water quality also became a major problem,
the quality of water, which is used for drinking and agricultural purposes, remain way
below the values of Iraqi National Standards
and the World Health Organization.42
In Iraq, The Ministry of Water Resources
(MWR) is the main institution which consists
of five commissions and eleven companies.
The MWR is responsible for supplying water for the whole country and national water
planning, operating dams, hydropower station and pumping stations. Also, the Ministry
of Agriculture, the Ministry of Energy, the
Ministry of Municipalities and Public Works,
the Ministry of Environment and local governorates are the other institutions which are
related with water works. Universities and
institutions have a role to provide technical
support on water issues.43
Water resources development and management plans were prepared in the 1960’s and
1980’s. These studies included a comprehensive and detailed analysis of needs, opportunities and plans for the development and management of Iraq’s water resources.
The legal regulations about water resources in
Iraq are;
• Ministry of Water Resources Law, No. 50
of 2008,
• Regulations on Preservations of Water Resource, No. 2 of 2001,
• Maintained of Irrigation and Drainage
Systems Law, No. 12 of 1995,
• Law on Environment, No.3 of 1997,44 • Irrigation Law, No. 6 of 1962.
According to UN, it is predicted that Iraq will
have difficulty in fulfilling the amount of domestic use of water, which is targeted to be
91 per cent, in 2015. The Iraqi Ministry of
Water Resources has started to work on 20
year Strategy for Water and Land Resources
in Iraq, which covers the years between 2015
and 2035, in order to find a solution for the
problem of water management that will increase in the forthcoming years. The evaluation and detailed mapping of 121 irrigation
projects, 7 major dams and 18 barrages across the country take place within this plan,
which firstly focuses on collecting data and
collecting analytic tools, which are necessary
to implement the plan. While the first 5 years
of the plan is planned as a busy period, it is
planned to update the plan every 5 years until
2035.45 The content of the plan of “Strategy for Water
and Land Resources in Iraq” is as follows;46 • Current and Forthcoming agricultural development and productivity,
• The efficiency of the current irrigation and
relevant water structures, • The appropriation of water for domestic,
rural and industrial purpose; waste water
treatment, its recycle, and reuse of water
turning back from drainage, • Ground waters (connection between ground water and surface water),
• Current situation for each irrigation project, and appropriation of water for the future,
• Drainage system,
• Salinity and its effect on agriculture,
ORSAM
• The status of pastures,
• Hydroelectric,
• Transportation and transfer,
• Fishery,
• Flood control,
• Basra Marshes,
• Searching effects of the projects of upper
riparian countries,
• Desertification and its effect on agricultural lands,
• Other factors such as climate change,
which could affect water management and
sustainable utilization.
This plan will be conducted by the assistance of the management committee, decisionmakers and technical committee, which are
selected from ministries, and also by the assistance of shareholders. With the approach
of integrated water resources management,
a master plan will be prepared for the years
2015, 2020, 2025 and 2035. The water structures will be privatized within this integrated
approach, and capital will be invested by different sectors for sustainable development.
In addition, this plan also includes conducting
negotiations by recognizing the principles of
a “secure-efficient” and equitable use of water
with the Euphrates-Tigris basin riparian’s and
the principle of not causing significant harm.
It is foreseen that this plan will be completed
within 42 months with a consortium, created
by three companies from Italy and Jordan.
55
ORSAM
II.III Iraq’s Federal Structure and Water
Management Issues
Iraq is known as a water stress country. This
is an expected situation due to arid and semiarid climate conditions of Iraq’s geographical
location. However, relating Iraq’s water stress
with only geographical and climatic conditions is inadequate since it means ignoring the
whole problem.
One of the most important components of
Iraq’s water stress is destroyed water infrastructure due to long lasting circle of war, embargo, occupation and civil war. According
to FAO datum, water per capita per annum
in Iraq is 2461 cubic meters.47 This amount is
high relative to neighbouring countries. Water per capita per annum is 1652 cubic meters
in Turkey,48 837 cubic meters in Syria,49 1880
cubic meters in Iran,50 155, 5 cubic meters in
Jordan51 and 89, 52 cubic meters in Saudi Arabia.52
Despite the fact that water per capita per annum is higher compared to the neighbouring
countries, Iraq faces a heavy water stress. 25%
of the capital Baghdad does not have water
network and the population depends on unsecured and expensive water resources. 30%
of the urban population out of Baghdad is
deprived of water services. This ratio is much
higher in rural areas.
Oil and natural gas are the two leading natural resources of Iraq. Those two resources are
the most important issues that take attention
both in Iraq and in assessments about Iraq.
As an addition, those resources are also constitutes the ground for the debates about federalism, new administration system in Iraq,
along with the ethnic and sectarian issues.
However, water issue is mentioned as a prob-
56
lem for a long time and this issue gradually
became on the agenda in Iraq.
Iraq sees neighbouring countries in general
and Turkey specifically as responsible for the
water problem in the country. Iraq asserts
that, because of the Southeast Anatolia Project (GAP) which Turkey implements as a
multi dimensional project, the amount of water which flows to the country from Turkey is
decreased.
After the invasion of Iraq and overthrow of
Saddam Hussein by coalition forces with the
leadership of USA, the debates were about
the new government system in the country.
In this era ethnic and sectarian strife emerged
and caused a civil war. With the United Nations Security Council’s Resolution No: 1546 it
is come on the scene that, new governmental system will depend on federalism. In that
resolution federal, democratic, pluralist and
united Iraq is mentioned and therefore future
of Iraq is constituted.53 After forming of Interim Administration Council, Transitional
Period Administrative Law has been adopted
and this law constituted the basic of 2005 Iraqi Constitution.
According to the first article of the Iraqi
Constitution, dated 15 October 2005, Iraq
is a parliamentarian, democratic and federal
republic.54 Moreover, with the federalism law
adopted in October 2006, establishment and
regulation of federal regions are provided however, not only because of the tension between federal government and Kurdish Regional
Government but also among sectarian and
ethnic groups, the law could not come into
force.
Federal structure of Iraq cannot be considered apart from the ethnic and sectarian identities. Thus, the structure expected to be a
unifier seems to have a secessionist character.
The basic argument that strengthens the thought that there is a long way for democracy in
Iraq is the organization of political parties in
ethnic and sectarian basis. Each group in Iraq
considers federalism differently. Particularly,
the Kurdish Regional Government considers
federalism as a mechanism softening the power of federal government on Kurdish areas
and increasing the influence of regional government. Tragic events in the past strengthen their determination on this issue.
There are some groups rejecting federalism
as well as some groups that consider establishing a Shi’ite region composed of 9 governorates. Iraqi Sunnis are concerned that federalism will harm the unified Iraq.55
According to the Iraqi Constitution, governorates have the right to organize into a region except Baghdad and temporarily Kirkuk
governorates. However to date there is no
region other than the Kurdish Regional Government have been established. Even if there
are demands for establishing regions, it can
be considered that dissents to these demands
are more dominant.
Kurdish Regional Government is constituted
from Dohuk, Suleimaniyah and Erbil. The
region that covers the mountainous areas of
northern Iraq has rich water resources with
respect to other areas of Iraq. Many tributaries of the Tigris River are in this region. Moreover Dukan and Darbandikhan HEPP’s are
also located in this region. Even if the greatest
dam and HEPP of the country, Mosul Dam, is
not located in the borders of the Kurdish Regional Government, de facto, it is controlled
jointly by KDP and PUK.
ORSAM
Iraqi Constitution states in article 111 that oil
and natural gas resources belong to all Iraqis.
On the other hand, in article 112 points out
that the federal government will manage oil
and natural gas resources with the producing
governorates and distributes its revenues in a
fair manner in proportion to the population
distribution in all parts of the country. At the
same time this article stresses that the regions
which were deprived of by the old regime will
have priority in this distribution. These expressions bring an ambiguous regulation and
provide sufficient arguments to all parties
about the management and distribution of oil
and natural gas revenues.
The same ambiguity appears about water resources. Constitution diversifies the water
resources as external and internal and gives
exclusive authority to the federal government
on waters which comes outside Iraq. Article
110 arranges exclusive authorities of the federal government. According to the 8. paragraph of the article, “Planning policies relating
to water sources from outside Iraq and guaranteeing the rate of water flow to Iraq and
its just distribution inside Iraq in accordance
with international laws and conventions” is
in the authority of federal government. 114.
Article arranges the competencies shared
between the federal authorities and regional
authorities. 7. Paragraph of the related article
expresses that the competencies about formulating and regulating the internal water resources policy in a way that guarantees their
just distribution are shared between federal
and regional governments and this will be arranged by a law.
It is explicitly stated in the article 115 of the
constitution that, in the case of conflicting
water resources development policies between federal and regional governments, the policies of the regional governments have prio-
57
ORSAM
rity.56 Furthermore, article 121 states, “in case
of a contradiction between regional and national legislation in respect to a matter outside the exclusive authorities of the federal government, the regional power shall have the
right to amend the application of the national
legislation within that region.”
In the case of a disagreement about water resources development policies between Kurdish Regional Government and Federal Government Iraq will face a new problem. Current constitution does not give much hope
for a solution. Kurdish Regional Government
has much experience on regional government
practices since 1992. It is clear that Kurdish
Regional Government will behave jealously,
by stating their tragic experiences, on the
rights given by the current constitution. Nowadays, importance of holistic approach in
water management is understood. Consequently, it must be taken into account by all parties that a disintegrated water management
will create heavy problems.
In the Iraqi Constitution authority shared
between federal and regional governments
is not clear about waters originate inside
and outside Iraq. By the definition “the waters originate outside Iraq” on which federal
government has exclusive authority, Tigris
and Euphrates rivers are implied. There is no
tributary in Iraq that joins Euphrates River,
thus there is no problem with respect to the
constitution in this issue. The issue must be
considered for Tigris River. It must be kept in
mind that just before leaving Turkish territory, in Cizre gauging station, main tributary
of the Tigris River’s average flow is 16 billion cubic meters. Average annual flow of the
river is about 50 billion cubic meters. A part
of the difference between these two figures
originates from northern Iraq while another
important part of it comes from tributaries
such as Khabur, Greater Zap that originate
58
from Turkey and Lesser Zap that originates
from Zagros mountains in Iran. Since there
is a distinction of authority for waters originating inside and outside Iraq, it must be determined that which water will be included in
which scope. If Tigris River’s tributaries that
originate from other countries and join Tigris in Iraq are included in the authority of the
federal government, water management competency of Kurdish Regional Government
will be limited. On the other hand, in the case
that these waters are considered as waters
originating inside Iraq, this implies ignoring
of a hydrological fact and another dimension
will be created in water management issues
in Iraq. In order to solve this problem a legal
arrangement is required.
III. Case Study: Water Resources in Kurdish Regional Government (KRG)
Water resources in KRG can be classified as
surface and ground waters. There are three
important dams in KRG. They are Dukan,
Darbandikan and Dohuk Dams. The total
amount of the storage capacity of these dams
is 9.852 MCM. In addition to this, there are
small dams in Dohuk with 1.505 MCM storage capacities. The names of the dams are respectively; Benata, Bilijonka, Ghilishe, Kora,
Ghilbob, Bihere, Darkor-ajom, Basali, Beghabor, Levo and Girbir. Also, there are several
dams which are under construction or planned. These dams’s storage capacity will be
38.000 MCM.57
KRG has many rivers, springs and channels
which are diverting Tigris River waters to the
other areas. Tigris River is the most important river in KRG which enters into region in
Zakho. There are five tributaries of Tigris in
KRG. These rivers are Upper Zab, Lower Zab,
Uzaym, Sirwan and Chabour.
ORSAM
Table 5: Quantity of Water from the Rivers58
Rivers
Length
(km)
Area (km2)
Rate of waste
water(m37sec)
Rate of
Water to
Tigris %
Total Water
Supply
(bcm)
Greater Zab
473
26,470
421.4
32.6
14.32
Lesser Zab
456
22,250
226.0
16.7
7.07
Uzaym
220
1,200
27.6
1.6
0.79
Sirwan
386
17,850
160.6
13.6
5.86
Chabour
160
6,268
-
-
-
Groundwater especially springs are important water resources in KRG. Groundwater is
fed by rainfall and snow and the drought periods affect the groundwater potential.
When we compare the rainfall and snowfall
quantities in KRG between the years of 2000
and 2008 there is deficit between the amounts
of the precipitation.
In Erbil; amount of precipitation in 20002001 was 61 MCM, in 2007-2008 that amount was 19 MCM. In Suleimaniyah; amount
of precipitation in 2000-2001 was 68 MCM,
in 2007-2008 that amount was 21 MCM. In
Dohuk; amount of precipitation in 2000-2001
was 27 MCM.
There are number of wells in the region, just
some of them are legal. Primarily, the wells are
used for drinking water. In KRG, the number
of legal wells is 14.392 and the number of the
illegal wells is 18.652.59
• Agriculture Sector
There are two type of agriculture in the region. One of them is cereals and the other is
fruits, vegetables and legumes. The amount of
wheat produced is 300-375 thousand tonnes
in the region and wheat demand of the region
is 500 thousand tones.
The area of cultivated land is 1.479.092 dunam in Erbil, 921.202 dunam in Suleimaniyah
and 533.241 dunam in Dohuk in 2006.60
• Industry
Goundwater is used in the industry sector
and the largest portion of that water is used
for producing concrete and iron products. In
the drought periods, the production of those
have decreased and affected the price of the
products. Also, the other consumer of the
groundwater resources in industry sector is
mineral water production.61
• Household sector
The population of Erbil is nearly 850.000.
Water which is allocating for per capita is nearly 350 lt. per day according to the planning,
which equals 297.500 m3 per day for the all
population of the city. In Suleimaniyah governorate, water is pumping from Dukan Project and the city receives 50.000 m3 of water
per day. The other water source is Sarchinar
Project with capacity of 30.000 m3 per day.
Local well production is another source of the
city with 4000 m3 per day. Total supply of the
water is 84.000 m3. 20 percent of this water is
wasted cause of the network losses; this amount is equal to 16,800 m3 per day. With calculation, actual water supply amount is 67,200
m3 per day. The population of the Suleimani-
59
ORSAM
yah is 800.000. Water which is allocating per
capita is 350 lt. per day as in Erbil, total need
of the Suleimaniyah is 280.000 m3 per day.
In Dohuk governorate, there are three sources for water needs of the governorate, one
of them are Chum Barakat area, the second
is substitution water and Gali Dohuk Project,
and the third is groundwater. The total water
supply is 56,160 m3 per day. Water resources
has managed by own policy of the KRG apart
from federal government.
Basra Marshlands Issue
In addition to the water shortage in Iraq, the risk of destruction of marshlands in the southern
Iraq is frequently brought to agenda. With its socio-cultural and environmental importance,
the Basra marshland is the largest wetland area of the Middle East. The wetland, which is
located within the borders of Basra, Missan, and Thi-Qar provinces, is composed of three
marshes that are connected to each other. These marshes are the Central marsh, Al Hammar
marsh, and Al-Hawizeh marsh.62 Nowadays, 90% of the area, which started to be destroyed
as from 1970’s, has been lost.63 If measures are not taken, the area is estimated to be totally
destructed within five years. The primary problems of the wetland area are the destruction of
the wetland, the lack of drinking water, and the lack of sanitation. The water quality reached
such dimension that it threatens human health, and living organisms because of pesticides,
untreated industrial wastes, sanitary sewerage, and salinization.
The fact that the region, which was the source of income and water resource of approximately
500.000 Iraqis, was drained in the post-1980 and post-1991 negatively affected the local
community making their livings from reeds and fishing. In 2004, UNEP (United Nations
Environment Programme) started to the support studies for the environmental management
of Iraq’s marshlands. The goal of this study is to provide the sustainable management of
the wetland, and to restore the area. The restoration of the wetland, whose surface area is
approximately 15.540 km2, has become a glimmer of hope for the return of the Marsh Arabs,
who left the region.64 In the first stage of the UNEP project, which was completed in 2009,
and which is composed of three stages, was carried out between the years 2004-2007. Within
the stage, which was carried out by the financial contribution of the Japanese government, is
found creating data collection and analysis, capacity building, EST (Environmentally Sound
Technology) systems, and raising the awareness of the society. Advancing in two parts (A and
B parts) the second stage, which was carried out in parallel with the first stage, and which was
supported by the Italian and Japanese governments, continued between the years 2006-2008.
The A stage is composed of studies such as; supporting the data collection related to water
resources and analysis, and supporting the environmental, socioeconomic and land planning.
Besides, providing the coordination that would enable the inter-institutional data sharing for
the wetland management plan is another subject, which has been dealt with. And the B stage
deals with subjects such as; implementing pilot project in order to provide drinking water,
implementing EST systems, providing social participation, raising the awareness. The last stage,
which covers the years between 2007 and 2009, was supported by the Japanese government.
The last stage contains capacity building for the wetland and solid waste treatment, enabling
EST systems and social participation, the analysis and distribution of the obtained datum.
The Iraq Ministry of Water Resources, the Centre for the Restoration of the Iraq Marshes,
60
ORSAM
the Iraq Ministry of Environment, and the Iraq Ministry of Municipalities and Public Works
also participated in the project. Within the project, pilot projects such as; drinking water,
sanitation, marsh rehabilitation and management were implemented. Thanks to the established
stations, marsh monitoring, water quality, biological diversity datum could be collected. In the
project, which was indicated to have been successfully completed, it was stated that ecosystem
rehabilitation and redevelopment was a long process along with precautions and interventions.
Above all, the requirement of the sustainable management of this area was indicated to take
place on the national development agenda. The two-year-long drought led to a decrease in the
level of water in the marshland in 2009, and to the destruction of the vegetation.65 Drought,
desertification, climate change, decrease in the precipitation affected the whole country.66
The largest wetland of the Middle East has a great importance in ecological terms. Besides it
is an important living land for the people, who are also called “Marsh Arabs”, and who live in
this region. The Iraq Ministry of Water Resources also added 11 billion cubic meters water
need for the restoration of the marshlands to the amount of water requirement calculations
that the Ministry made for 2015, in order to restore the marshes again. 67Among 66,85 billion
cubic meters of water requirement in total, this amount of water equals with 16,4%. Following
the agricultural use in the country, the second greatest amount of water was reserved for the
restoration of marshes. Conclusion
It is clear that there is a water problem in Iraq.
However this problem is not stem from upstream utilizations of the Euphrates-Tigris Basin as Iraq asserts for a long time, but because
of ineffective utilization and inappropriate
water management of water resources in Iraq.
For the efficient use of water resources in
Iraq, above all water infrastructure systems
are supposed to be repaired as soon as possible, and the projects are supposed to be completed. In agricultural utilization, where water
loss is huge both because of leakages and evaporation, it is necessary to adopt modern irrigation techniques, and to implement proper
plant patterns. According to statements that
the Iraq Ministry of Water made this year, it
was indicated that projects related to irrigation have been carried out, and budget for irrigation equipment and techniques have been
arranged.
In the forthcoming months, the fact that water problem will increase as a result of decline
in precipitation since climate conditions of
summer season and will frequently take place on the Iraqi press. In the near future, Iraq
will made statements indicating her water demand from Turkey. This situation will directly
affect the riparian relations of the EuphratesTigris basin.
Another fundamental problem in water management in Iraq is the Iraqi constitution dated 2005. According to the Constitution while waters that flows outside Iraq is under the
authority of Federal Government in Baghdad,
other waters which originate in Iraq is under
the control of regional governments. This
duality in water resources management also
seems to create problems inside Iraq. Water
management in Iraq must cover the whole
country to reach effective and reasonable utilization of water.
Cooperation in the Euphrates-Tigris Basin is
a necessity for optimum, equitable and reasonable utilization of the basin’s waters. However, it is clear that the cooperation among the
riparians needs goodwill and political stability in the region.
61
ORSAM
In the statement on World Water Day, 2011,
the UN indicated that, 50 per cent of water at
the level of usage is lost in Iraq. The current
water loss stems from mismanagement of
water resources and damaged water structures (dams, canals, water networks, irrigation
62
systems etc.), as indicated above. If the Strategy for Water and Land Resources in Iraq can
be implemented and succeeds, it is believed
that it will provide a major benefit for Iraq in
terms of the efficient use of water resources,
and will eliminate the current water problem. WATER RESOURCES MANAGEMENT IN IRAQ
ORSAM
ENDNOTES
1
World Bank, “Iraq: Country Water Resource Assistance Strategy: Addressing Major Threats to People’s
Livelihoods”, Juna 28, 2006, s.10.
2
2009, p.199
3
World Bank Data, www.data.worldbank.org.; FAO AQUASTAT, Fact Sheets, http://www.fao.org/nr/water/
aquastat/data/factsheets/aquastat_fact_sheet_irq_en.pdf
4
5
DSİ, DSİ Ajandası 2011, DSİ, Ankara.
6
Saline Water; Salinity is originating from both jeological formations and drainage waters.
7
Bağış, Ali İhsan, “Turkey’s Hydropolitics of the Euphrates-Tigris Basin”, Water Resources Development,
Vol. 13, no:4, 1997, p.587.
8
Beaumont, Peter, “Middle Eastern Natural Environments”, Yale F&ES Bulletin, 1998, p. 169.
9
Beaumont, Peter & Keith S. McLachlan, eds, 1985. Agricultural Development in the Middle East. Chichesler: Wiley
10 Kavvas M.L., Z.Q. Chen, M.L. Anderson, N.Ohara, J.Y. Yoon, “ A Hydro –Climate Model of the Tigris-Euphrates Watershed fort he Study of Water Balances”, M.Karpuzcu, M.D. Gürol, S.Bayar,(ed.), Transboundary Waters and Turkey, Gebze Institute of Technology, Kocaeli, 2009, p.63.
11 Beaumont, p.170.
12 Beaumont, p. 170.
13 Beaumont, p. 177.
14 Ü. Öziş, Y. Özdemir, “Turkey’s Transboundary Watercourses and the Euphrates-Tigris Basin”, M.Karpuzcu,
M.D. Gürol, S.Bayar,(ed.), Transboundary Waters and Turkey, Gebze Institute of Technology, Kocaeli,
2009, p.36.
15 FAO, p. 188.
16 Beaumont, 172.
17 Kibaroğlu, Ayşegül “Dispute Over the Euphrates and Tigris: Institutions as Possible Responces”, paper
presented at the Water 98 Conference: Legal and Regulatory Issues, Dundee, 1998.
18 Warriner, Doreen, Land Reform and Development in the Middle East, Oxford University Press, London,
1962, p. 127.
19 Bilen, Özden, Turkey and Water Issues in the Middle East, DSİ, Ankara, 2009, p. 41.
20 Kibaroğlu, Ayşegül, Building a Regime for the Waters of the Euphrates-Tigris River Basin, Kluwer Law
International, London, The Hague, New York, 2002, p.223.
21 Kibaroğlu, 2002, p. 224.
22 Kibaroğlu, 2002, p, 225
23 Kut, Gün, “Burning Waters: Hydropolitics of the Euphrates and Tigris”, New Perspectives on Turkey,
1993.
24 Kibaroğlu, 2002, p, 228.
25 Bulloch, John and Darwish, Adel, Water Wars: Coming Conflicts in the Middle East, London, 1993.
26 Turkish Ministry of Foreign Affairs “Water Issues between Turkey, Syria and Iraq”, Perceptions: Journal of
27 The final communiques of the 16. JTC meetings (1980-1992), quoted by Kibaroğlu, 2002, p 252.
28Ibid.
29 Kibaroğlu, 2002, p. 254.
30 FAO, p. 204; Z. Stevanovic, A. Iurkiewicz, “Groundwater Management in Norther Iraq”, Hydrogeology
Journal, 2009, 17, p. 367.
31 FAO, p.205.
32 Managinig The Tigris Euphrates Watershed: The Challange Facing Iraq, August 2010, p.31.
33 “Water - a New Battleground Between Kurds and Arabs”, Zanko Ahmed, 31/03/2011, http://www.aina.org/
news/20110330205446.htm; “Dukan Dam at Center of Ethnic Conflict in Northern Iraq”,14/04/2011, http://
www.ooskanews.com/middle-east-africa /dukan-dam-center-ethnic-conflict-northern-iraq
34 Manginig The Tigris Euphrates Watershed: The Challange Facing Iraq, August 2010, p.19
35 World Bank, Iraq, 2006, p.19. FAO, p.204.
36 FAO, 2009, p. 205; World Bank, 2006, p. 18.
37 World Bank, 2006, p. 18.
38 http://iq.one.un.org/documents/161/Water%20Fact%20Sheet%20March%202011.pdf
39 http://iraqidinarnews.net/blog/2011/05/10/iraq%E2%80%99s-water-resources-develop-a-newplan-for-2011-for-the-purchase-of-equipment/
40T.E.Maden, Iraq’s Water Problem and the Facts, ORSAM, 27/05/2011, online at: http://www.orsam.
org.tr/en/WaterResources/showAnalysisAgenda.aspx?ID=604
63
ORSAM
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
64
http://www.unesco.org/new/en/iraq-office/natural-sciences/water-sciences/water-in-iraq/
T.E.Maden, Iraq: Water Resources Management and Studies for Forthcoming Period, 01/04/2012, EMWIS,
online at: http://www.emwis.net/thematicdirs/news/2012/01/iraq-water-resources-management-and-studies-forthcoming-period
FAO, 2009, p.206
FAO, 2009, p.212.
Maden, EMWIS, 2012.
http://waterwebster.org/IraqWater.html
http://www.fao.org/nr/water/aquastat/data/factsheets/aquastat_fact_sheet_irq_en.pdf
http://www.fao.org/nr/water/aquastat/data/factsheets/aquastat_fact_sheet_syr_en.pdf
http://www.fao.org/nr/water/aquastat/data/factsheets/aquastat_fact_sheet_irn_en.pdf
http://www.fao.org/nr/water/aquastat/data/factsheets/aquastat_fact_sheet_jor_en.pdf
http://www.fao.org/nr/water/aquastat/data/factsheets/aquastat_fact_sheet_sau_en.pdf
http://daccess-dds ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N04/381/16/PDF/N0438116.pdf?OpenElement
Duman, Fatma Ceren Türkmen, http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/20111021_inceleme3.pdf
This information had been obtained during the Northern Iraq field research in 2012.
Ministry of Water Resources, Annual Report, 2008.
http://www.unep.or.jp/ietc/Publications/Water_Sanitation/Support_for_EnvMng_of_IraqiMarshlan ds_20049.pdf
http://www.greenprophet.com/2011/03/restoring-iraqs-marshlands/, http://arwafreelance.wordpress.
com/2011/03/09/restoring-iraqs-marshland/
http://data.iucn.org/dbtw-wpd/edocs/2011-010.pdf
http://in.reuters.com/article/2009/02/03/us-iraq-marsh-water-refile-idINTRE5121N220090203
http://www.unep.or.jp/ietc/Publications/Water_Sanitation/Support_for_EnvMng_of_IraqiMarshlands_2004-9.pdf
ORSAM
REFERENCES
Bağış, A. İ., “Turkey’s Hydropolitics of the Euphrates-Tigris Basin”, Water Resources Development, Vol. 13,
no:4, 1997.
Beaumont, P., “Middle Eastern Natural Environments”, Yale F&ES Bulletin, 1998.
Bilen, Öz., Turkey and Water Issues in the Middle East, DSİ, Ankara, 2009.
Bulloch, J.and Darwish, Adel, Water Wars: Coming Conflicts in the Middle East, London, 1993.
2009.
M.L. Kavvas, Z.Q. Chen, M.L. Anderson, N.Ohara, J.Y. Yoon, “ A Hydro –Climate Model of the Tigris-Euphrates Watershed fort he Study of Water Balances”, M.Karpuzcu, M.D. Gürol, S.Bayar,(ed.), Transboundary
Waters and Turkey, Gebze Institute of Technology, Kocaeli, 2009.
International, London, The Hague, New York, 2002.
Kut Gün, “Burning Waters: Hydropolitics of the Euphrates and Tigris”, New Perspectives on Turkey, 1993.
Managinig The Tigris Euphrates Watershed: The Challange Facing Iraq, August 2010.
Öziş Ü., Y. Özdemir, “Turkey’s Transboundary Watercources and the Euphrates-Tigris Basin”, M.Karpuzcu,
M.D. Gürol, S.Bayar,(ed.), Transboundary Waters and Turkey, Gebze Institute of Technology, Kocaeli, 2009.
Stevanovic Z. , A. Iurkiewicz, “Groundwater Management in Norther Iraq”, Hydrogeology Journal, 2009,
17, p. 367
World Bank, “Iraq: Country Water Resource Assistance Strategy: Addressing Major Threats to People’s Livelihoods”, Juna 28, 2006, s.10.
65
ORSAM
ORSAM ACADEMIC STAFF
Hasan Kanbolat
Assoc. Prof. Dr. Veysel Ayhan Assoc. Prof. Dr. Hasan Ali Karasar
Assoc. Prof. Dr. Tarık Oğuzlu
Asst. Prof. Dr. Mehmet Şahin
Assoc. Prof. Dr. Harun Öztürkler Assoc. Prof. Dr. Özlem Tür Habib Hürmüzlü
Asst. Prof. Dr. Serhat Erkmen Asst. Prof. Dr. Canat Mominkulov
Asst. Prof. Dr. Bayram Sinkaya
Dr. Abdullah Alshamri
Dr. Neslihan Kevser Çevik
Dr. Didem Danış
Dr. Jale Nur Ece Dr. İlyas Kamalov Dr. Yaşar Sarı
Dr. Bayram Sinkaya Dr. Süreyya Yiğit Att. Aslıhan Erbaş Açıkel (LL.M.) Hamburg
Fazıl Ahmet Burget
Volkan Çakır Esra Demir
Bilgay Duman Ogün Duru
Noyan Gürel
Selen Tonkuş Kareem
Oytun Orhan Sercan Doğan Nebahat Tanriverdi Uğur Çil Nazlı Ayhan Leyla Melike Koçgündüz Göknil Erbaş Aslı Değirmenci Ufuk Döngel
Jubjana Vila
Mavjuda Akramova
ORSAM Director
ORSAM Trabzon Represantative, Karadeniz Technical University Department of International Relations
ORSAM Advisor, Gulf of Basra - Abant Izzet Baysal University, Department of IR
ORSAM Advisor, ORSAM Eurasian Strategies Coordinator - Bilkent University
ORSAM Advisor, Middle East – Antalya International University Department of Political Science and IR
ORSAM Advisor, Middle East - Gazi University, Department of IR
ORSAM Advisor, Middle East Economies - Afyon Kocatepe University, Department of Economics
ORSAM Advisor, Middle East - METU, Department of IR
ORSAM Advisor, Middle East
ORSAM Advisor, Middle East -Ahi Evran University, Department of IR
ORSAM Researcher, Middle East – Al Farabi Kazakh National University
ORSAM Advisor, Middle East – Yıldırım Beyazıt University, Department of IR
ORSAM Advisor, Middle East – ORSAM Riyadh Representative
ORSAM Advisor, Middle East - METU, Department of IR
ORSAM Advisor, Middle East - Galatasaray University, Department of Sociology
ORSAM Advisor, Maritime Safety and Security
ORSAM Advisor, Eurasia
ORSAM Advisor, Eurasia - ORSAM Bishkek Represantative, Kyrgyzstan-Turkey Manas University
ORSAM Advisor, Middle East - Atatürk University
ORSAM Advisor, Eurasia
ORSAM Advisor, Energy-Maritime Law
ORSAM Advisor, Middle East - Afghanistan
ORSAM Advisor, Africa - ORSAM Antananarivo (Madagascar) Representative
ORSAM Researcher, Middle East
ORSAM Managing Editor
ORSAM İzmir Represatative
ORSAM Erbil (Iraq) Represantative
ORSAM Researcher, Middle East
ORSAM Research Assistant, Middle East
ORSAM Research Assistant, Middle East & Projects
ORSAM Research Assistant, Middle East & Projects
ORSAM Research Assistant, Black Sea
Dr. Tuğba Evrim Maden Dr. Seyfi Kılıç Kamil Erdem Güler Çağlayan Arslan ORSAM Water Research Programme Hydropolitics Researcher
ORSAM Water Research Programme Hydropolitics Researcher
ORSAM Water Research Programme Research Assistant
ORSAM Water Research Programme Research Assistant
ORSAM ADVISORY BOARD
Dr. Ismet Abdulmecid Prof. Dr. Hayati Aktaş Dr. Abdullah Alshamri
Hasan Alsancak Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık Prof. Dr. Ahat Andican Prof. Dorayd A. Noori Prof. Dr. Tayyar Arı Prof. Dr. Ali Arslan Başar Ay Prof. Dr. Mustafa Aydın Assoc. Prof. Dr. Ersel Aydınlı Assoc. Prof. Dr. Veysel Ayhan Prof. Dr. Hüseyin Bağcı Itır Bağdadi Prof. Dr. İdris Bal Assist. Prof. Dr. Ersan Başar Kemal Beyatlı Barbaros Binicioğlu Prof. Dr. Ali Birinci Assoc. Prof. Dr. Mustafa Budak Dr. Hasan Canpolat
Ret. (Air) Gen. Ergin Celasin Assoc. Prof. Dr. Mitat Çelikpala Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya Dr. Didem Danış Esra Demir
Prof. Dr. Volkan Ediger Prof. Dr. Cezmi Eraslan Prof. Dr. Çağrı Erhan Asst. Prof. Dr. Serhat Erkmen 66
Former President of Iraqi Council of State
ORSAM Trabzon Represantative, Karadeniz Technical University Department of International Relations
ORSAM Advisor, Middle East – ORSAM Riyadh Representative
BP & BTC Turkey, Energy Security Director
METU, Director of Institute of Social Sciences
Former Minister & Istanbul University
Vice-Undersecretary in Iraq’s Embassy in Ankara
Uludağ University, Head of Department of International Relations
Istanbul University, Department of History
General Secretary, Turkish Textile Employers’ Association
President of Kadir Has University
Vice-President of Bilkent University, Fulbright Executive Director
ORSAM Advisor, Middle East - Abant Izzet Baysal University, Department of IR
METU, Head of Department of International Relations
İzmir Economy University, Department of International Relations and European Union
Member of Parliament in the 24th Legislative Term of Grand National Assembly of Turkey
Karadeniz Techinical University, Maritime Transportation and Management Engineering
Head of Iraqi Turkman Press Council
ORSAM Advisor, Middle Eastern Economies
Police Academy
Deputy Director General in Prime Ministerial State Archives
Deputy Undersecretary of Turkish Ministry of Interior
23rd Commander of Air Forces
Kadir Has University, Head of Deparment of International Relations
President of The Council of Higher Education
ORSAM Advisor, Immigration Studies & Iraqi Refugees, Galatasary Uni., Dep. of Sociology
İzmir Economy University, Department of Economics
President of Atatürk Research Center, Istanbul University, Department of History
Ankara University, Faculty of Political Science, Department of IR & Director of ATAUM
ORSAM Middle East Advisor, Ahi Evran Uni., Head of the Dep. of Int. Relations
s
s
Dr. Amer Hasan Fayyadh Aslıhan Erbaş Açıkel (LL.M.) Hamburg) Cevat Gök
Mete Göknel Osman Göksel Timur Göksel Prof. Muhamad Al Hamdani Numan Hazar Habib Hürmüzlü Assoc. Prof. Dr. Pınar İpek Dr. Tuğrul İsmail Dr. İlyas Kamalov Assoc. Prof. Dr. Hasan Ali Karasar
Assoc.Prof.Dr. Şenol Kantarcı Selçuk Karaçay Assoc. Prof. Dr. Nilüfer Karacasulu İsmet Karalar
Prof.Dr. M. Lütfullah Karaman Asst.Prof. Dr. Şaban Kardaş Att. Tuncay Kılıç
Assoc. Prof. Dr. Elif Hatun Kılıçbeyli Prof. Dr. Aleksandr Knyazev Prof. Dr. Alexander Koleşnikov
Prof. Dr. Erol Kurubaş Prof. Dr. Talip Küçükcan
Arslan Kaya Dr. Hicran Kazancı İzzettin Kerküklü Assoc. Prof. Dr. Mustafa Kibaroğlu Dr. Max Georg Meier
Prof.Dr. Mosa Aziz Al-Mosawa Prof. Dr. Mahir Nakip Assoc.Prof.Dr. Tarık Oğuzlu
Prof.Dr. Çınar Özen Murat Özçelik Assoc. Prof. Harun Öztürkler Dr. Bahadır Pehlivantürk Prof. Dr. Victor Panin Assoc.Prof.Dr. Fırat Purtaş
Prof. Suphi Saatçi Ersan Sarıkaya Asst. Prof. Dr. Bayram Sinkaya
Assoc.Prof.Dr. İbrahim Sirkeci Dr. Aleksandr Sotnichenko Zaher Sultan
Dr. Irina Svistunova Asst. Prof. Dr. Mehmet Şahin Prof. Dr. Türel Yılmaz Şahin Mehmet Şüküroğlu
Assoc. Prof. Dr. Oktay Tanrısever Prof. Erol Taymaz Prof. Sabri Tekir Dr. Gönül Tol Asst. Prof. Dr. Özlem Tür Mehmet Üneş
M. Ragıp Vural Dr. Ermanno Visintainer Dr. Umut Uzer Prof. Dr. Vatanyar Yagya Dr. Süreyya Yiğit ORSAM
Baghdad University, Dean of Political Sciences Faculty (Iraq)
ORSAM Advisor, Energy-Maritime Law
Turkey Represantative of Iraqi Al Fırat TV
Former Director of Petroleum Pipeline Corporation (BOTAŞ)
BTC & NABUCCO Coordinator
Beirut American University (Lebanon)
Cultural Undersecretary in Iraq’s Embassy in Ankara
Retired Ambassador
ORSAM Middle East Advisor
Bilkent University, Department of International Relations
TOBB University of Economics & Technology, Department of International Relations
ORSAM Eurasia Advisor
Kırıkkale University, Department of International Relations
Deputy Director, Vodafone (Turkey)
Dokuz Eylül University, Department of International Relations
Advisor to Mayor of Edremit/Balıkesir
Fatih University, Head of the Department of International Relations
TOBB Economy and Technology University, Department of International Relations
Mayor of Edremit/Balıkesir
Çukurova University, Head of the Department of International Relations
Kyrgyz Slavic University (Bishkek)
Diplomat
Kırıkkale University, Head of the Department of International Relations
Director of Marmara University, Institute of Middle East Studies
KPMG, Sworn-in Certified Financial Accountant
Iraqi Turkman Front Turkey Representative
President of Kirkuk Foundation
Okan University, Head of Department of International Relations
Hanns Seidel Foundation, Projects Director (Bishkek)
President of Baghdad University (Iraq)
Erciyes University, Faculty of Economic and Administrative Sciences
ORSAM Advisor, Middle East–Antalya International Uni. Dep. of Pol. Science and IR
Ankara University, Faculty of Political Science, Department of International Relations
Undersecretary of Public Order and Security
ORSAM Middle East Economies Advisor, Afyon Kocatepe Uni., Dep. of Economics
TOBB Economy and Technology University, Department of International Relations
Pyatigorsk University (Pyatigorsk, Russian Federation)
Gazi University Department of Int. Relations, Deputy Secretary General of TÜRKSOY
Secretary-General of Kirkuk Foundation
Türkmeneli TV (Kirkuk, Iraq)
ORSAM Middle East Advisor – Yıldırım Beyazıt University
Reader in Demography and Marketing Regent’s College, (London, UK)
St. Petersburg University (Russian Federation)
President of Lebanese Turkish Association
Russia Strategic Research Center, Turkey-Middle East Studies Expert (Russian Fed.)
ORSAM Advisor, Middle East, Gazi University, Department of International Relations
Gazi University, Department of International Relations
Energy Expert
METU, Department of International Relations
Vice President of the METU North Cyprus Campus (TRNC)
Dean of İzmir University, Faculty of Economics and Administrative Sciences
Director of Middle East Institute Turkish Studies (USA)
ORSAM Advisor, Middle East, METU, Department of International Relations
Kastamonu University
General Coordinator of 2023 (Magazine)
Director of Vox Populi (Rome,Italy)
Istanbul Technical University, Humanities and Social Sciences
St. Petersburg City Council Member, St. Petersburg University (Russian Federation)
ORSAM Eurasia Advisor
EDITIORIAL BOARD OF MIDDLE EAST STUDIES
Meliha Altunışık Bülent Aras Tayyar Arı İlker Aytürk Recep Boztemur Katerina Dalacoura
F. Gregory Gause Fawaz Gerges Ahmet K. Han Raymond Hinnebusch Rosemary Holiis Bahgat Korany Peter Mandaville Emma Murphy Middle East Technical University (Turkey)
Ministry of Turkish Foreign Affairs, Head of Center for Strategic Strategic Research
Uludağ University (Turkey)
Bilkent University (Turkey)
Middle East Technical University (Turkey)
London School of Economics (UK)
Vermont University (USA)
London School of Economics (UK)
Kadir Has University (Turkey)
St. Andrews University (UK)
City University (UK)
Durham University (UK)
George Mason University (USA)
Durham University (UK)
MIDDLE EAST ANALYSIS EDITORIAL BOARD
Prof. Dr. Meliha Altunışık Hasan Kanbolat Assoc. Prof. Dr. Hasan Ali Karasar Asst. Prof. Dr. Serhat Erkmen Middle East Technical University , Director of Institute of Social Sciences
ORSAM Director
ORSAM Middle East Advisor, Ahi Evran Uni., Head of Dep. of International Relations
67
Mithatpaşa Caddesi 46/4 Kızılay-ANKARA
Tel: 0 (312) 430 26 09 Fax: 0 (312) 430 39 48
www.orsam.org.tr, [email protected]

IRAK`TA SU KAYNAKLARI Y NET M

Transkript

Benzer belgeler

Iraq FOR PLANNING PURPOSES ONLY

Syrian Refugees in Egypt, Iraq, Jordan, Lebanon and Turkey