Harita bilgisi

HARİTA BİLGİSİ, KOORDİNAT SİSTEMLERİ,
1/25000 ÖLÇEKLİ HARİTALARIN TANITIMI
VE KULLANMA TEKNİKLERİ İLE
TOPRAK HARİTALARININ YAPILMASI
HARİTA
Harita,yeryüzünün bütününü yada bir parçasını tam tepeden
görünüşe göre ve belli oranlarda küçültülmüş olarak gösteren
çizimlerdir.
ÇEŞİTLİ ÖLÇEKLİ HARİTALARIN NUMARALANMA SİSTEMİ
PARALEL NEDİR ?
Ekvatora paralel olarak geçen dairelerdir. Her iki kutuptan eşit
uzaklıkta geçen daireye Ekvator denir. Türkiye 360 ila 420 Kuzey
Paralelleri arasında yer alır.
MERİDYEN NEDİR?
Bir kutup noktasından başlayıp diğer kutup noktasında
sona eren ekvatoru dik açıyla kesen yaylardır. Türkiye
260 ila 450 Doğu meridyenleri arasında yer alır.
ENLEM NEDİR?
Herhangi bir nokta ile ekvator arasında kalan meridyen
yayının derece, dakika ve saniye cinsinden değeridir.
BOYLAM NEDİR ?
Herhangi bir nokta ile başlangıç meridyeni arasında kalan yayın
açı, derece, dakika ve saniye cinsinden değeridir.
Enlemi ve boylamı verilen bir noktanın dünya üzerindeki yeri
kolaylıkla bulunabilir. Örneğin İstanbul’un enlemi 41°00’16”,
boylamı ise 28°58’59” dır.
KOORDİNAT SİSTEMLERİ NEDİR ?
Bir noktanın dünya üzerindeki yerinin eksenlerle (enlemler-boylamlar)
yaptığı açı cinsinden veya bu eksenlere uzaklığının metre cinsinden
belirtildiği sistemlere denir.
4 çeşit koordinat sistemi vardır. Bunlar ;
1- Coğrafi Koordinat Sistemleri(Enlem-Boylam)
2- Dik Koordinat Sistemi (X, Y)(Grid Koordinatları veya Memleket
Koordinatları)
3- Kutupsal Koordinat Sistemleri
4- Uzaysal Koordinat Sistemleri
Ormancılık çalışmalarında Coğrafi ve Dik Koordinat sistemleri
kullanılmaktadır.
Coğrafi Koordinat Sistemi :
Bir noktanın dünya üzerindeki yeri eksenlerle (enlemler-Boylamlar)
yaptığı açılarla belirleniyorsa bu sisteme Coğrafi Koordinat Sistemi denir.
Coğrafi Koordinatların Bulunması
1° = 60’
1’ = 60”
1g = 100’
1’ = 100”
1/25000 lik paftalarda;
1 derece dakikası enlemde 73,5 mm.dir.
1 derece dakikası boylamda 57,5 mm dir.
Koordinatını bulmak istediğimiz noktadan enleme ve boylama
dikler çıkılır. Çıkılan diklerin kendisine en yakın dakika işaretinden cm.
olarak mesafesi ölçülür. Yukarıdaki katsayılar kullanılarak dakika
cinsinden değeri bulunur.
X ekseninde kendisine soldan en yakın, Y ekseninde kendisine alttan en
yakın dakika değeri üzerine eklenerek noktanın coğrafi koordinatı
bulunur .
390 21// 18/
E
260 46// 26/
B
Coğrafi Koordinatı bulunacak noktanın en yakın enleme mesafesi
E = 22 mm.
Enlemi =
22 X 60 sn.
= 17,9
73,5
39
o
21/ 18//
Coğrafi Koordinatı bulunacak noktanın en yakın boylama mesafesi
B = 25 mm.
Boylamı =
25 X 60 sn.
= 26,1
57,5
26
o
46/ 26//
DİK KOORDİNAT SİSTEMİ:
Bir noktanın dünya üzerindeki yeri eksenlere
ya da başlangıç noktasına uzaklığı metre
cinsinden belirleniyorsa bu sisteme Dik
Koordinat Sistemi (Gauss-Kruger
Koordinatlar, Grid Koordinatları veya
Memleket Koordinatları) denir.
Dik (Grid-Gauss-Krüger-Memleket Koordinatları) Koordinatlarının
Bulunması;
Dik Koordinat Sisteminde harita gridlere bölünmüştür.
 1/25000 ölçekli haritalarda grid aralığı 1000m.(1 Km. 4 cm.)
 1/50000 ölçekli haritalarda grid aralığı 1000m.(1 Km. 2 cm.)
 1/100000 ölçekli haritalarda grid aralığı 5000m.(5 Km. 5 cm.)
 1/250000 ölçekli haritalarda grid aralığı 10000m.(10 Km. 4 cm.)
Koordinatı bulunacak noktadan kendisine soldan(batıdan) en yakın y
eksenine ve alttan(güneyden) en yakın x eksenine dikler çıkılır. Bu diklerin
grid eksenlerine olan mesafeleri mm. cinsinden ölçülür. 1/25000 ölçekli
haritalarda grid aralığı(x ve y eksenleri) 1000 m.= 40 mm. olduğundan
hareketle 1 mm. = 25 m.dir. Buna göre ölçülen aralığın haritadaki uzunluğu
hesaplanır ve y değeri için kendisine en yakın sol(batı), x değeri için
kendisine en yakın alt (güney) grid koordinatı değerleri üzerine eklenerek
noktamızın dik koordinatı(Gauss-Krüger-Memleket Koordinatı) bulunur.
y
43 56 275
4 80 525
x
Dik Koordinatı bulunacak noktanın en yakın X eksenine mesafesi
y = 21 mm.
y koordinatı =
21 X 1000 m.
40
= 525 m.
480525
Dik Koordinatı bulunacak noktanın en yakın Y eksenine mesafesi
x = 11 mm.
x koordinatı =
11 X 1000 m.
40
= 275
4356275
PROJEKSİYON(İZ DÜŞÜM) NEDİR ?
Yeryüzünün şekli kutuplarda basık, ekvatorda şişkince bir elipsoid olarak kabul edilir.
Dünya haritalarını en az hata ile çizmek için geliştirilen yöntemlere projeksiyon (iz
düşüm) denir.
Harita projeksiyonu eğri yüzeylerin belli bir ölçek dahilinde matematiksel ve geometrik
yöntemlerle harita düzlemine geçirilmesidir. Dünya üzerinde herhangi bir şekli haritaya
geçirirken bazı bozulmalar olur. İşte bu bozulmaları en aza indirgeyen sistemler
projeksiyon sistemleridir.
En çok kullanılan projeksiyon sistemleri :
1- Merkator
2-Gauss-Kruger (Universal Transversal Merkator), ( UTM)
3- Universal Polar Siteografik (UPS)
Türkiye’deki 1/25000’lik haritaların yapımında Gauss-Kruger projeksiyon
kullanılmıştır. Bu sistemde dünya bir silindirin açılımı şeklinde çizilmektedir.
GAUSS-KRUGER PROJEKSİYON SİSTEMİ
sistemi
DİLİM NEDİR ?
Gauss-Krüger projeksiyon sisteminde başlangıç meridyenleri (boylamları) 6°de
veya 3°de bir değiştirilerek böylelikle 6°lik ve 3°lik dilimler Oluşturulmuştur.
1/25.000 lik haritalarda Türkiye 6°lik 4 dilim üzerinde gösterilmiştir. Her
dilimdeki bir noktanın koordinatları hesaplanırken dilim ekseni x (apsis-yukarı
değer), ekvator çizgside y (ordinat-sağa değer) olarak alınmıştır.Türkiyedeki
6°lik dilimlerin başlangıç meridyenleri (boylamları) 27° (4 nolu), 33°
(5 nolu)
, 39° (6 nolu) ve 45° (7 nolu) dir.
T
Ü
R
K
İ
Y
E
GPS’ler 6°lik dilim sistemine göre koordinat değerlerini coğrafi (açı),
grid(memleket) (metre) olarak vermektedir.
Grid bölge işareti
35 S
UTM
Merkator
projeksiyon
sistemi
0524035
(sağa değer,y) →
27°16' 26,4"
E(Doğu) boylamı
4213488
(yukarı
→
38°04' 05,5"
N (Kuzey)enlemi
değer,x)
DÖNÜŞÜM FORMÜLÜ
1/25.000 ölçekli haritadan veya GPS ile tespit edilen 6°lik koordinatları
3°liğe çevirmek için ;
X3 = X6 / 0,9996
y3 = [(y6-500.000) / 0,9996] + 500.000
formülü kullanılır.
X6 = 4223264
Y6 = 508642
X3 = 4224954
Y3 = 508645
1/5000 ölçekli orman tahdit haritasındaki 3°lik koordinatları 6°liğe
çevirmek için ;
X6 = X3 x 0,9996
y6 = [(y3 – 500.000) x 0,9996 ] + 500.000
X3 = 4224954
X6 = 4223264
Y3 = 508645
Y6 = 508642
TOPOĞRAFİK HARİTALAR
Yunanca kökenli topos (yer) ve grafik (çizgilerden oluşturulmuş
şekil) sözcüklerinden köken alan ve çizgilerden oluşmuş yer şekillerini
gösteren haritalara Topoğrafik haritalar denir.
Bu haritalar, arazilerin doğal ve kültürel görünümlerini yatay ve
dikey durumlarını, yatay bir düzlemde ve belli bir ölçek altında
gösterirler.
Harita kenar bilgileri:
Haritanın hangi matematiksel yöntemle(projeksiyon) üretildiğini,
ölçeğini, ortalama sapma miktarını ve kim tarafından üretildiğini
gösterir.
Özel işaretler(Harita Lejandı) :
Haritalar bir alanın doğal ve beşeri özelikleri ile ilgili bir çok bilgi
içerdiğinden ve bu bilgilerin tamamını da harita üzerinde vermeye
olanak olmadığından bazı bilgiler haritanın kenarında harita lejandı
olarak verilmiştir.
Topografik haritalar üzerinde bulunan başlıca öğeleri sayacak olursak ;
Engebeler, yeryüzü şekilleri (dağlar, tepeler, sırtlar, v.b)
Drenaj ağı, akarsu ağı ( ırmak, çay, dere, kurudere)
Durgun sular (göller, denizler, barajlar)
Buzullar ve sürekli karlar
Bitki örtüsü
Kültürel yapıtlar (bina, yol, köprü,cami,v.b.)
Diğer öğeler’dir.
Topografik haritalarda en yoğun kullanılan rölyefi gösteren eş yükselti
eğrileridir. 1/25000 lik haritada bu çizgilerden kalın olanları her 50 m.de bir,
ince çizgiler her 10 m.de bir geçirilmiştir. Eğimin çok düşük olduğu yerlerde ise
her 5 m.de bir geçirilmiştir. (Kırık çizgiler halinde)
Eş yükselti eğrisinin deniz seviyesine göre yüksekliğine o eğrinin yüksekliği,
rakımı veya kotu denir.
Eş yükselti eğrileri hiçbir zaman kesişmezler, dik eğrilerde eş yükselti
eğrileri birbirlerine çok yaklaşırken düzlüklerde aralıklı bir konum alırlar.
Eş yükselti eğrileri vadilerde iç bükey, sırtlarda dış bükey şeklinde
çizilmiştir.
Topografik haritalarda üç temel yön vardır;
Coğrafi yön
Manyetik yön
Grid yön
Coğrafi Yön : Yerküresi üzerinde bulunduğumuz bir noktayı kuzey kutup
noktasına birleştiren doğru üzerinde bulunan ve kuzey kutup noktasına yönelik
okun gösterdiği yön Coğrafi Yöndür.
Manyetik Yön : Pusulamızın mıknatıs iğnesinin kuzey ucunun gösterdiği yön
Manyetik Kuzey olarak isimlendirilir.
Grid Yön : Bir grid boylamı üzerinde kuzeye yönelik okun gösterdiği yön
grid kuzeyidir.
Grid kuzeyi ile manyetik kuzey arasındaki açıya “iğne sapması” denir.
GK
MK
1 o 15 / (iğne sapması)
Ortalama yıllık değişim miktarı artı 3 /
Arazi çalışmalarında içinde bulunduğumuz paftada pusulamızla manyetik kuzeyi
doğru olarak bulabilmemiz için paftanın sağ alt köşesindeki grid kuzeyi ile
manyetik kuzey arasındaki iğne sapmasına (1 o 15 / ) harita yapım tarihi ile
içinde bulunduğumuz yıl arasındaki farkı yıllık sapma miktarına çarparak
bulduğumuz değeri eklememiz gerekir.
Örnek :
Paftamızın iğne sapması 1 o 15 /
Paftamızın yapım tarihi 1960
Paftamızın yıllık sapması +3 /
(2004 – 1960) = 44 yıl X 3 / = 132 /=2 o 12 /
1 o 15 / + 2 o 12 / = 3 o 27 /
o
/
Pusulamızın gösterdiği değere 3 27 düşülerek gerçek kuzeyi bulabiliriz.
ARAZİDE HARİTANIN
MANYETİK KUZEYE
YÖNLENDİRİLMESİ
Haritalarda manyetik
kuzeyi bulmak için
haritanın kuzeydoğu
kenarında bulunan derece
bölüntülü sapma
göstergesi üzerinde grid
kuzeyi ile manyetik kuzey
arasında biraz önce
bulduğumuz açı değeri
işaretlenir ve güney doğu
kenarında bulunan sabit P
noktası ile birleştirilir.
Pusula bu çizgi üzerine
konarak harita gerçek
kuzeye yönlendirilmiş
olur.
TOPOGRAFİK HARİTALAR ÜZERİNDE YAPILAN ÖLÇÜMLER
Harita üzerinde cetvelle ölçülen iki nokta arasındaki mesafelerin ölçülmesi ;
Gerçek uzaklık = Haritadaki uzaklık x ölçeğin paydası
Örnek : 1/25.000 lik haritada 2 cm uzaklık gerçekte ;
L = 2 cm x 25.000 = 50.000 cm – 0,5 km dir.
İki nokta arasındaki yükseklik farkı ;
Doğrudan harita üzerindeki eş yükselti eğrilerinden okunur.
Örnek : A noktası 550 m.
B noktası 700 m.
yükseklik = B-A = 150 m. dir.
Yamaç Eğiminin Belirlenmesi ;
Yamaç Eğimi =
Yükseklik Farkı(m)
X 100
Yatay Uzaklık (m)
l = 4000 m.
120 m
Yamaç Eğimi =
= 0,03 = % 3 dür.
4000 m
Açı cinsinden yamaç eğimi (1/25000 lik haritada)
p
y
K
I : Yatay uzaklık = 12000 m.
h : Yükseklik = 645 m.
P1
kp = Yamaç uzunluğu (Harita üzerinde 2,58 cm)
kp1= Yatay uzaklık (Harita üzerinde 48 cm)
Yamaç uzunluğu (Y) = √ I2 + h2 dir. (Pissagor Bağıntısı)
Y= √ (12000)2 + (645)2
Y= 12017 m
Alan Ölçme
1/25000 lik pafta üzerinde tamlık, yarım ve çeyreklik noktalı şablonlar
kullanılarak olan ölçmeleri yapılabilir.
Amenajman planlarında alanlar tamlık şablonlar (1 nokta bir ha.)
kullanılarak ölçülmüştür. Hassas ölçümlerde çeyreklik (1 nokta 0,25 ha)
şablonlar kullanılmalıdır.
Harita üzerinde ölçtüğümüz bir alanı gerçek alana şu formülle
çevirebiliriz ;
Gerçek Alan = Haritadaki alan x (ölçek paydası)2
Örnek : 1/25.000 lik haritada 4 cm2 olarak ölçülen bir yerin gerçek
alanı ;
Gerçek Alan = 4 cm2 x (25000)2 cm2
= 4 cm2 x 625.000.000 cm2
= 25 Ha.
Gerçek Alanı bilinen bir yerin haritada ne kadar bir alanı kapladığını bulmak
için ;
Haritadaki Alan = Gerçek Alan / (ölçek paydası)2
Örnek : Gerçek Alanı 25 ha olan bir yerin 1/25000 ölçekli haritadaki
alanı ;
Haritadaki Alan = 25 x 108 cm2 / 625 x 106 cm2 = 4 cm2
Harita Ölçeğinin Bulunması
Bir yerin gerçek alanı ile haritadaki alanı biliniyorsa aşağıdaki formül
kullanılır
Ölçek = √ Haritadaki Alan
Gerçek Alan
Örnek : 100 km2 bir alanın 4 cm2 olarak gösterildiği bir alanın harita
ölçeği ;
Ölçek : √
4 cm2
100 km2
=
√ 1 cm2
=
1
.
25 km2
500.000
1 cm2
5 km2
=
1 cm
.
=
500.000 cm
TOPRAK HARİTALARININ YAPILMASI
Sahada yapılacak faaliyet türlerinin belirlenmesi, yatırımların başarıya
ulaşması başlangıçta toprak etütlerinin çok sağlıklı bir şekilde yapılıp
değerlendirilmesine bağlı olduğu açıktır.
Toprak etütleri için öncelikle aday proje sahasının sınırları 1/25000 ölçekli
topografik pafta üzerine işlenir. Daha sonra önceden aydınger kağıdına
çizdiğimiz 1,30 x 1,30 cm lik karelaj şebekesinin delikli köşe noktalarını proje
sahası üzerine aktarılır. Her köşe noktasına sağa doğru 1’den başlamak üzere
sıra numarası verilir.
Köşe noktalarının koordinatları GPS’ye yüklenerek arazide doğru bir şekilde
yerlerinin bulunması sağlanabilir.
Toprak profillerinin yer seçiminde de anlatıldığı gibi ;
- Fizyolojik arazi birimleri (dağlık, düzlük, vadi, plato, v.b.) değiştiğinde ,
- Eğimlerin değiştiğinde,
- Doğal bitki örtüsü değiştiğinde profiller açılmalıdır.
- Ayrıca toprak yüzeyinde saptanan renk, taş, çakıl, çatlak, v.b. durumlarda
gerektiği kadar ara profiller açılmalıdır
120 cm derinliğe veya anakaya’ya kadar açılan profillerde gerekli incelemeler
yapılarak yetişme ortamı etüt çizelgesi doldurulacaktır.
Kızılçam, Fıstıkçamı gibi türler için gerektiğinde Ceviz, Kestane ve özel
ağaçlandırmalarda kullanılan Zeytin ve benzeri türler için proje sahasını temsil
eden ve değişik özellikler gösteren (anakaya, toprak bünyesi, taşlılığı, v.b)
profillerden alınacak toprak örnekleri Toprak Laboratuar Müdürlüklerinde tahlil
ettirilir. Bazen anakayasının tespitinde zorlandığımız kaya parçalarını da
Laboratuar Müdürlüğüne getirilerek türün belirlenmesi konusunda yardım
alınmalıdır.
Arazide gerekli etütler yapılırken taşlılığı % 81’den fazla olduğu litosolik
sahalar ile kayalık sahalarında GPS ile koordinatları alınmalıdır.
Büroda yetişme ortamı etüt çizelgesi, 1/500000 ölçekli jeoloji haritaları,
Avan projelerdeki 1/100000 ölçekli toprak ve jeoloji haritaları ile toprak analiz
cetvelleri göz önüne alınarak 1/25000 ölçekli harita üzerinde 4125 sayılı
tamimin “Toprak Haritası Özel İşaretleri” kullanılarak toprak haritası tanzim
edilir.
Toprak profilleri açılan noktalar toprak haritası üzerinde veya proje sınırları
çizilmiş ayrı bir krokide içerisine sıra numarası verilmiş ( 3 ) yuvarlaklarla
gösterilecektir