hatay-ziyaret tepesi

HATAY-ZİYARET TEPESİ
RÜZGÂR SANTRALLERİ BÖLGESİNİN
ORNİTOLOJİK DEĞERLENDİRMESİ
AĞUSTOS-EKİM 2011
Hazırlayanlar:
İlker ÖZBAHAR, Uzman Biyolog
Riyat GÜL, Kuş araştırmacısı
İçindekiler
GİRİŞ: ................................................................................................................................................... 5
RÜZGÂR TÜRBİNLERİNİN KUŞLAR AÇISINDAN OLUŞTURDUĞU RİSKLERLE İLGİLİ LİTERATÜR
BİLGİLERİ:............................................................................................................................................. 5
Risk faktörleri ile ilgili araştırmalar: ................................................................................................ 5
Saptanan olası risk faktörleri:.......................................................................................................... 9
GÖÇ HAKKINDA GENEL BİLGİLER: ...................................................................................................... 10
ÇALIŞMANIN AMACI: ......................................................................................................................... 17
ÇALIŞMA ALANININ TANIMI: ............................................................................................................. 17
ÇALIŞMA SIRASINDAKİ HAVA KOŞULLARI.......................................................................................... 18
METODOLOJİ: .................................................................................................................................... 18
BULGULAR: ........................................................................................................................................ 19
Alanda saptanan göç koridorları: .................................................................................................. 19
Alandan süzülerek göç eden kuş türlerinin alandaki rotaları: ....................................................... 20
Alandan çıkış rotaları:.................................................................................................................... 31
Çalışma sırasında gözlenen kuş-pervane çarpışmaları ve risk faktörleri: ...................................... 32
Çalışma sırasında gözlenen ve bölgede bulunan kuş türleri: ......................................................... 33
SONUÇ VE ÖNERİLER: ........................................................................................................................ 38
KAYNAKÇA ......................................................................................................................................... 39
Ek-1: Arazi gözlem formu .................................................................................................................. 40
Ek-2: Kuş-türbin çarpışma kayıt formu .............................................................................................. 41
Ek-3: Alanın krokisi ve türbinlerin yerleşimi ...................................................................................... 42
Ek-4: Çalışma sırasında kaydedilen süzülerek göç eden kuşların listesi ............................................ 43
2
Şekiller listesi
Şekil 1: Planörün (ve kuşların) havadaki termalleri kullanarak uçması ................................................. 10
Şekil 2: Batı Palearktik bölgedeki ana göç yolları .................................................................................. 11
Şekil 3: Türkiye’de süzülerek uçan kuşların ana göç koridorları ve darboğazlar. .................................. 11
Şekil 4: Türkiye üzerinden geçen leyleklerin göç rotaları....................................................................... 12
Şekil 5: Leyleklerin Türkiye üzerindeki rotaları ...................................................................................... 13
Şekil 6: Çalışma bölgesi üzerinden geçen sonbahar göçünün rotaları. Ok kalınlığı geçen kuş miktarını
belirtmektedir. ....................................................................................................................................... 14
Şekil 7: Çalışma bölgesi üzerinden geçen ilkbahar göçünün rotaları. Ok kalınlığı geçen kuş miktarını
belirtmektedir. ....................................................................................................................................... 15
Şekil 8:Sukuşlarının sonbahar göç rotaları ............................................................................................ 16
Şekil 9:Sukuşlarının Türkiye’de göç sırasında sıklıkla kullandıkları dinlenme noktaları ........................ 16
Şekil 10: Çalışma alanının genel görünümü .......................................................................................... 17
Şekil 11: Türbinlerin konumu ................................................................................................................. 18
Şekil 12: Arı şahininin takip ettiği rotalar .............................................................................................. 20
Şekil 13: Şahinin takip ettiği rotalar ...................................................................................................... 21
Şekil 14:Küçük orman kartalının takip ettiği rotalar ............................................................................. 22
Şekil 15:Küçük kerkenezin takip ettiği rotalar ....................................................................................... 23
Şekil 16: Saz delicesinin takip ettiği rotalar ........................................................................................... 24
Şekil 17: Çayır delicesinin takip ettiği rotalar ........................................................................................ 26
Şekil 18: Kara çaylağın takip ettiği rota ................................................................................................ 27
Şekil 19: Yaz atmacasının takip ettiği rotalar ........................................................................................ 28
Şekil 20: Ak pelikanların takip ettiği rotalar .......................................................................................... 29
Şekil 21: Turnaların takip ettiği rota...................................................................................................... 30
Şekil 22: Asi nehri vadisine inen kuşların doğu rüzgârındaki güney rotaları ........................................ 31
Şekil 23: Batı rüzgârlarında alandan çıkış rotaları ................................................................................ 31
3
Fotoğraflar listesi
Foto 1: 9 nolu türbin civarından geçen Arı şahini.................................................................................. 20
Foto 2: Göç eden bozkır şahini .............................................................................................................. 21
Foto 3: Göç eden küçük orman kartalı .................................................................................................. 22
Foto 4: Göç eden küçük kerkenez .......................................................................................................... 23
Foto 5: 10 no’lu türbin civarından geçen Saz delicesi............................................................................ 24
Foto 6: Aynı birey................................................................................................................................... 25
Foto 7: Göç eden genç çayır deliceleri ................................................................................................... 26
Foto 8: Göç eden kara çaylak ................................................................................................................ 27
Foto 9: 10 no’lu türbin civarından geçen yaz atmacası ......................................................................... 28
Foto 10: Göç eden Ak pelikanlar............................................................................................................ 29
Foto 11: Göç eden turnalar ................................................................................................................... 30
4
GİRİŞ:
Rüzgar türbinleri (RT) ile elektrik enerjisi elde etme yöntemi, son yıllarda “yenilenebilir enerji”
prensibiyle gittikçe artan bir hızla yayılmaktadır. Danimarka’da enerjinin % 6’sı bu yolla elde
edilmekte, Amerika’daki California-Altamond Pass santralleri 1,6 milyon haneye enerji sağlamaktadır.
Türkiye’de bu yöntemle elektrik elde etme çalışmaları son yıllarda başlamış olup giderek
yaygınlaşmaktadır.
Rüzgar enerjisinin gelişimi tüm dünya için, yenilenebilir bir enerjinin sürekliliği ve karbon
emisyonunun azaltılması açısından çok önemli bir faktör olmuştur. Ancak bu tür enerjinin de çevreye
olan zararları, mevcut gelişme hızı karşısında bu teknolojilerin zararlarının pek bilinmemesi,
önemsenmesi gereken bir paradokstur. RT’nin en çok tartışıldığı konu kuşlara verdiği potansiyel
zararlardır. Belirgin bir zararı işaret eden az sayıda da olsa bazı çalışmalar, uygun olmayan yerlere inşa
edilen RT’nin kuş popülâsyonlarına ciddi zararlar verebildiklerini göstermektedir. Bu olası zararlar
çoğu yayında kuş-pervane çarpışması, yer değiştirme, bariyer etkisi (engelleme) ve habitat kaybı
başlıklarında toplanmıştır.
RÜZGÂR TÜRBİNLERİNİN KUŞLAR AÇISINDAN OLUŞTURDUĞU RİSKLERLE
İLGİLİ LİTERATÜR BİLGİLERİ:
Risk faktörleri ile ilgili araştırmalar:
RT sıklıkla sahillerde veya dağ sırtlarında, süzülen kuşların da kullandığı hatlarda, sıralar halinde
kurulmaktadır. Bu nedenle kuş çarpışması ve kuşların ölüm riski ortaya çıkmaktadır.
Manevra kabiliyeti düşük olan iri kuşlar (kuğular, kazlar, iri yırtıcılar) genellikle daha ciddi
çarpışma riski taşırlar (Brown et al. 1992). Ayrıca karanlıkta uçan kuşların da türbinlerden sakınma
şansları azdır (Larsen & Clausen 2002). Çarpışma riski ayrıca aynı tür içinde de yaş, üreme dönemi ve
davranış farklılıkları açısından değişebilmektedir. Örneğin bazı sumrularda özellikle civcivleri
besledikleri dönemde erişkinlerin daha alçaktan uçtukları ve hemen yukarıdaki tellere çarpma
olasılıklarının arttığı saptanmıştır (Henderson et al. 1996). Risk ayrıca hava durumuna bağlı olarak ta
değişebilmektedir. Her ne kadar bu gibi durumlarda kuşların uçuş tarzları ve yüksekliklerinin
değişmesine neden olsa da görüş mesafesinin az olduğu zamanlarda bu riskin arttığı kesindir. Göç
halindeki kuşların bu tür hava durumlarından kaçınma şansları olmadığından daha alçaktan uçma
zorunlulukları doğmaktadır. Güçlü cephe rüzgârları kuşların daha alçak bir rakımda uçmalarına neden
olmuştur (Winkelman 1992b, Richardson 2000).
RT’lerinin inşa yeri de büyük önem taşımaktadır. Bazı kuşların yükselmek için kullandıkları
topografik noktalar birçok kuşun zorunlu olarak türbin alanına doğru yönlenmesine neden olacaktır.
5
Bu tür alanlar ayrıca kuşların sahili takip ettikleri veya iki sırt arasındaki uçuşları gibi manevralar
nedeniyle uçuş yüksekliğini azalttığı yerlerdir(Alerstam 1990, Richardson 2000).
Bir çalışmada rüzgar türbinlerinin (RT) kuş ölümlerinin Gigawatt/saat başına 0.3-0.4’ünden; öte
yandan fosil yakıtlı santrallerin ölümlerin Gigawatt/saat başına 5.2’sinden sorumlu olduğu
saptanmıştır 1. Bu çalışmada petrole dayalı elektrik üretiminin, RT’e nazaran 10 katı daha fazla
ölümlere neden olduğunu vurgulanmıştır. RT’lerinin elektriğin % 9’unu ürettiği Danimarka’da yılda 30
bin kuş RT ile çarpışmadan ölmektedir 2. ABD’nde türbinler yılda 70 bin kuşun ölümüne neden
olmaktadır (Ruane, Laura, 2008). Öte yandan uçak çarpışmasında 80 bin3 ve kediler tarafından 500
milyon kuşun öldüğü bilinmektedir. Bu sayılardan daha fazla kaybın, kuşların binalarla çarpışması
sonucu oluştuğu saptanmıştır 4. Diğer çalışmalar 57 milyon kuşun arabalarca, 97,5 milyon kuşun
camlara çarparak ve yüz milyonlarcasının kedilerce öldürüldüğünü belirtmektedir5. Nature
dergisindeki bir makalede bir RT’nin yılda ortalama olarak 4,27 kuşu öldürdüğü bildirilmiştir6.
İngiltere kraliyet kuşları koruma derneği (RSPB), “eldeki bulgular, doğru yerleştirildiği takdirde
RT’nin kuşlar açısından belirgin bir tehlike oluşturmadığı”nı belirtmiştir7. Yazıda ayrıca iklim
değişikliğinin, yaban hayatı üzerinde çok daha ciddi bir risk oluşturduğu vurgulanmış, bu nedenle RT
ve diğer “yenilenebilir enerji” kaynakları desteklenmiştir. Aynı kurum 2009’da korumada öncelikli kuş
türlerinin RT civarındaki bölgelerde azaldığını saptamıştır8. Amerikadaki “National Audubon Society”
de küresel ısınmayı azalttığı için RT’ni desteklemiş ancak RT’nin yer seçiminin kuşlar ve diğer yaban
hayatı açısından önemli bölgelere kurulurken özen gösterilmesini belirtmiştir9.
Bunun yanında Norveç’teki Smola’daki türbinlerin, Avrupa’nın en iri yırtıcısı olan Akkuyruklu
kartal (Haliaetus albicilla) popülâsyonu üzerinde ciddi bir negatif etkisi olduğu saptanmıştır. RT’nin
İskoçya’da tekrar yerleştirilmeye çalışan tür üzerinde olumsuz etkisinin olabileceği
düşünülmektedir10.
Teksas’taki “Penascal wind power project” ’te türbinler önemli bir kuş göç yolunun ortasına
kurulmuş ve alana kurulan ve NASA ve US Hava Kuvvetleri tarafından geliştirilen “Kuş radarı” ile
kuşları 4 milden saptama olanağı bulunmuştur. Kuşların çalışan türbinlerin pervanesine doğru
yöneldikleri anda o RT anında kapatılmaktadır 11.
Kaliforniya’daki Altamond Pass Wind Farm’da Audubon Derneği ile alanda 5000’den fazla
türbini yönetmekte olan “Californians for Renewable Energy and NextEra Energy Sources” arasında
bir anlaşma imzalanmış ve buna göre küçük türbinlerin yarısından fazlası kuşlar açısından daha iyi
olan büyük türbinlerle değiştirilmiş ve yırtıcı habitatlarının iyileştirilmesi için de ayrıca 2,5 milyon
dolar ayrılmıştır12.
Özellikle gece göç eden kuşların rotaları pek bilinmemektedir. Bir çalışmada, özellikle hafif
rüzgârlarda göç eden kuşların türbinlerden sakındıkları belirtilmiştir13. 2005’te Danimarka’daki bir
dergide yayımlanan çalışmada (Biology Letters 2005:336) verici takılan kuşların denizdeki RT
etrafındaki hareketleri araştırılmıştır. Çalışma hafif rüzgârlarda ve gece karanlığında gerçekleştirilmiş
ve göç eden kuşların % 1’inden azının türbinlere yaklaştığını ve çarpışma olasılığı olduğunu
saptamıştır.
6
Önceleri RT’lerin kuş ölümleri açısından enerji nakil hatları (ENH) gibi diğer insani yapılara
nazaran daha az zararlı olduğu sanılmakta ise de (Nelson & Curry 1995; Osborn et al. 1998), bu ifade
çok az veriye dayanmaktaydı. İleriki çalışmalar kuşların gerek RT’i ile gerekse de bunların nakil
hatlarıyla çarpıştıklarını göstermiştir (Avery, Springer & Cassel 1976). Bazı araştırmacılar çok düşük
oranda kuş ölümleri bulmuş (Byrne 1983; Karlsson 1983; Winkelman 1985), ancak diğerleri özellikle
yırtıcılarla olmak üzere birçok çarpışma bildirmişlerdir. Ayrıca RT’inin, habitat kaybı nedeniyle
beslenen ve üreyen sukuşlarını da etkileyebileceği saptanmıştır (Osborn et al. 1998; Larsen & Madsen
2000; Guillemette & Larsen 2002).
RT’de çarpışmayı azaltabilmek için öncelikle çarpışmaya neden olan faktörlerin saptanması
gerekmektedir. Bu konuda RT’nin yapısal özellikler ve dizilişlerini de içeren birçok faktör önerilmiştir.
Örneğin ızgara şeklindeki kulelerin, boru şeklindeki kulelere nazaran konmaya daha elverişli olduğu
ve daha riskli olduğu bulunmuştur (Osborn et al. 1998, 2000). Hava durumu, dolayısıyla türbinlerin
görülebilirliği de önemli olabilmektedir (Winkelman 1985). Bunun yanında kuşların habitat kullanımı
uzun süre göz ardı edilmiştir. Bazı süzülen kuşlar yoğun miktarda türbinlerin yerleştirildiği dağ
sırtlarını tercih etmektedirler.
Avrupa-Afrika arasındaki göç yollarının önemli darboğazlarından biri olan Cebelitarık
boğazında yapılan bir çalışmada bölgede yer alan rüzgâr türbinleri ile enerji nakil hatları kuş ölümü
açısından kıyaslanmıştır14.
RT tarafından oluşan ölümlerin ENH‘dekilere göre daha yüksek olduğu, daha çok yerli
kuşlardan Kızıl akbaba’nın (Gyps fulvus) (0-15 birey/ türbin/yıl) ve Kerkenez’in (Falco tinnunculus) (019 birey/türbin/yıl) etkilendiği bulunmuştur. Ölümlerin, RT’nin yapısı ve görülebilirliğiyle ilgisi
saptanmamıştır. Çarpışmaların çoğu, termallerin bulunmadığı Sonbahar-Kış aylarında ve özellikle 2
türbin civarında gerçekleşmiştir. Termal yokluğunda bu kuşların yükselmek için yamaçları kullanmak
zorunda kalmalarının bu çarpışmalarda önemli rol oynadığı gözlenmiştir.
Kerkenezlerin ölümü ise çoğunlukla ovada, tek bir türbinin etrafında gerçekleşmiş ve bunun
türün beslenme alışkanlığına bağlı olduğu düşünülmüştür. Ayrıca göç eden kuşların çok azının
türbinlerle karşı karşıya geldiği de belirtilmiştir.
Çalışmada 68 kuşun pervanelerle çarpıştığı görülmüştür. Bu kuşların 51’inin orta-büyük kuşlar
(Ciconiformes, Falconiformes, Strigiformes) ve 17’sinin küçük kuşlardan oluştuğu saptanmıştır. En çok
çarpışmanın Kızıl Akbaba (Gyps fulvus) ve Kerkenez (Falco tinnunculus) ile olduğu; ölüm oranının Kızıl
akbabada 0,12 ve Kerkenezde 0,14 olduğu hesaplanmıştır. Tüm kuşlarda herhangi bir elektrik şokuna
rastlanmamış ve tüm ölümlerin çarpışma sonucu gerçekleştiği görülmüştür. Biri hariç tüm ölümlerin
yeterli ışıkta gerçekleşmesi, türbinlerin görülebilirliğinin tartışılmasına yol açmıştır. Ayrıca rüzgâr
hızının da önemli bir faktör olduğu; hız 4,6-8,5 m/sn iken risk indeksinin 0,343 olduğu, orta ve şiddetli
rüzgârda bu oranın sırasıyla 0,195-0,037’ye kadar düştüğü hesaplanmıştır. Uçuş şeklinin önemi de
vurgulanmış ve havada daireler çizerek yükselmeye çalışan kuşlarda, düz hatta uçanlara nazaran daha
sık çarpışma olduğu görülmüştür.
Bu çalışmada belirlenen risk faktörleri şunlardır:
-
Mevsim (bazı kuş ölümleri belli mevsimlerde yoğunlaşmaktadır),
7
-
Göç faktörü (alanın ana göç yolları üzerinde olup olmadığı),
-
Kuşun türü (Bazı türlerde çarpışma diğer türlere oranla çok daha fazla olmaktadır),
-
Kuşun uçuş şekli (Termalleri kullanan kuşlarda çarpışma oranı yüksek),
-
Türbinin yeri (Bazı türbinlerde olasılık yükselmekte, birbirine yakın türbinlerde çarpışma
olasılığı artmakta).
Çalışmada “en sağlıklı yaklaşımın, ölümlerin çoğunun oluştuğu türbinlerin belli rüzgar
durumlarında ve mevsimlerde durdurulması” olduğunu vurgulamışlardır. Ayrıca yapılacak her yeni
türbinin yerinin ayrıntılı bir çalışma sonunda belirlenmesi gerektiğini belirtmişlerdir.
Off-shore türbinlerle ilgili bir çalışmada ise özellikle küçük kuşların, santrallerin ışıklarından
etkilendiği ve ciddi oranda çarpışma saptandığı belirtilmiştir. Bu nedenle özellikle denizin üzerinden
göç edebilen küçük kuşların (Passerines) önemli göç yolları üzerindeki türbinlerin bu dönemlerde
tamamen kapatılmasını, ışıklarının söndürülmesini ve sürekli ışık yerine kuşları uyarıcı aralıklı ışıkların
kullanılmasını, türbinlerin göç yönüne paralel olarak yerleştirilmesini, türbinlerin birkaç km aralıklarla
“serbest göç koridoru” oluşturarak sıralanmasını önermişlerdir15.
Minnesota, ABD’de 73 türbinin bulunduğu bir alanda 1995 yılında yapılan bir diğer çalışmada 20
ay boyunca 12 ölü kuşun bulunduğu, bunların 8’inin çarpışma sonucu olduğu saptanmıştır16. Bu
çalışmadaki veriler Tablo-1’de gösterilmiştir.
Tablo 1: Minnesota’da yapılan 20 aylık çalışmanın sonuçları
Yine ABD’de yapılan bir çalışmada17, türbin çapı ile yüksekliğinin kuş ölümlerini etkilemediği
ancak yüksek türbinlerde yarasa ölümlerinin hatırı sayılır ölçüde arttığını saptamışlardır. Bir başka
çalışmada RT’lerinin kuşlar üzerindeki 4 ana etkisi olan çarpışma, rahatsızlık nedeniyle yer değiştirme,
bariyer etkisi ve habitat kaybı tartışılmıştır 18. Kuş ölümlerinin sadece pervanelere çarpmadan değil
aynı zamanda türbinin diğer kısımlarına, enerji kablolarına çarpma, hatta türbinin oluşturduğu girdap
nedeniyle yere çarpma sonucu da olabildiği belirtilmiştir. RT’lerinin, özellikle yavaş üreyen ve geç
erginleşen türlerin yaşadığı bölgelerde o türün popülâsyonlarında ciddi değişikliklere yol açabileceği
de hatırlatılmaktadır.
8
Saptanan olası risk faktörleri:
i-
Kuş-pervane çarpışması:
Literatür tarandığında yıllık türbin başına çarpışma oranları 0,01-23 arasında değişmektedir. Elde
edilen yüksek değerlerden bazıları özellikle nadir ve uzun yaşayan Kızıl akbaba (Gyps fulvus) ve Kaya
kartalı (Aquila chrysaetos) gibi yavaş üreyen yırtıcıların yoğun olarak bulunduğu Kaliforniya’daki
Altamond geçidi (Howell & DiDonato 1991, Orloff & Flannery 1992) ve Cebelitarık boğazına yakın olan
İspanya’daki Tarifa ve Navarre’de (Barrios & Rodriguez, yayınlanmamış) elde edilmiştir.
Kaliforniya’daki örnekte çok sayıda Kaya Kartalı, besinin çok bol bulunduğu bu bölgede toplanmakta;
İspanya’daki örnekte ise RT’lerinin yoğun olarak yer aldığı bölge, topografik olarak doğal bir darboğaz
oluşturmakta ve her yıl çok fazla sayıda göç kuşu alandan geçmek zorunda kalmaktadır. Her nekadar
bu iki bölgedeki yıllık türbin başına ölüm oranı düşükse de (0,02 ve 0,15), 7000 civarında türbin
bulunan bu alanlardaki toplam kayıp ciddi rakamlara ulaşmaktadır. Altamond’da (Kalifornia) yıllık 75
kaya kartalı, Navarre’de yıllık 400’ün üzerinde kızıl akbaba çarpışma sonucu ölmektedir. Kaya kartalı
nüfusunun o bölgede düşmekte olduğu saptanmışsa da diğer araştırmaların çoğunda bu tür
çarpışmaların o türün toplam popülâsyonunu etkilemediği belirtilmiştir. Ayrıca hemen tüm
çalışmalarda çarpışmaların ya tek ya da bir grup türbinde gerçekleştiği de görülmüştür.
ii- Yer değiştirme:
Özellikle inşaat alanında yerleşik kuşların, gerek yapım aşamasında oluşan habitat kaybı
nedeniyle gerekse de daha sonraki gürültü ve yoğun personel hareketleri dolayısıyla yaşama
alanlarını değiştirmesi olasıdır. Yapılan çalışmalarda beklenenden daha az kuşun görüldüğü
“rahatsızlık mesafesi” 0 ile 800 arasında değerler bulunmuş olup bu mesafe ortalama 600 m. olarak
kabul edilmektedir. Yapılan 2 çalışmada Sakarca kazının (Anser albifrons) RT inşaatından sonra
beslenme alanını 600m. öteye taşıdığı (Kruckenberg & Jaene 1999), Küçük sakarca’nın da (Anser
brachyrhynchus) 100m.ye ötelediği saptanmıştır (Larsen & Madsen 2000). Bununla birlikte RT inşası
sonucu gerek azalan gerekse de artan kuş popülasyonlarının saptanması bu konuda kesin bir yargıya
varılmasını engellemektedir.
Off-shore türbinlerle ilgili daha az çalışma mevcuttur. Bir çalışmada bölgeden geçen kuşların
türbinler nedeniyle rotalarını gündüzün 3 km.ye kadar, geceleri ise 1 km.ye kadar değiştirerek türbin
gruplarının çevresinden dolaştıkları saptanmıştır (Kahlert et al. 2004a, 2004b, Desholm 2005).
iii- Bariyer etkisi
Uzun mesafeli göç eden veya yakın kışlama, beslenme bölgelerine göçmek durumunda kalan
kuşların, yapılan RT’nin etrafından dolaşmalarının, zaten sınırlı olan enerjilerinin daha fazla israfına
yol açtığı ve bu açıdan zarar verebileceği düşünülmüştür. Kuşların, yapılan RT’ler nedeniyle rotalarını
belirgin biçimde değiştirdiklerine dair birçok çalışma vardır. Bir ördek türünün (Somateria mollissima),
RT inşasından sonra 480m aralıklı türbinlerin arasından yeni bir rota oluşturduğu saptanmıştır
(Christensen et al. 2004, Kahlert et al. 2004a, Petersen et al. 2004).
Genel olarak literatüre bakıldığında RT inşasının kuşlarda bariyer etkisi oluşturduğuna dair kesin
kanıtlar bulunmamaktadır.
9
iv- Habitat kaybı
Her ne kadar yapılan inşaatın boyutlarıyla doğru orantılı olsa da genel olarak RT inşası bir miktar
habitat kaybına, özellikle akarsular ve göller civarında iseler ciddi ekolojik sorunlara veya yamaçlarda
toprak kaymalarına yol açabileceklerinden kuşların yaşam alanlarını daralttığı düşünülmektedir.
Bunun tersine, RT inşasının yaban hayatına faydalı olduğunun görüldüğü çalışmalar da mevcuttur.
Altamond geçidindeki RT inşasından sonra alanda küçük memeli nüfusunun ciddi oranda arttığı,
dolayısıyla yırtıcıların besinlerinde bir artma olduğu görülmüşse de aynı zamanda bu durum kuşpervane çarpışma olasılığını da arttırmıştır (Thelander et al. 2003).
GÖÇ HAKKINDA GENEL BİLGİLER:
Kuşlar âleminin bir kısmı yerleşik olarak yaşamakta iken bir kısmı da azalan besin miktarı ve
üreme güvenliği nedeniyle daha güvenli ve bol besinli yerlere göç etmektedirler. İri kuşlar (leylek,
turna, bazı yırtıcılar vs.), ısınan havanın oluşturduğu sıcak hava sütunlarını kullanarak (termaller)
hemen hiç enerji harcamadan tıpkı bir planör gibi süzülerek uzun yollar kat ederler (Şekil-1). Bu
nedenle bu tür göçmen türler genellikle gündüz, sürü halinde ve karadan, bilinen bazı sabit koridorları
kullanarak yüksek irtifada göç ederler. Daha küçük kuşlar ise gündüz ve/veya gece aktif olarak yani
kanat çırparak göç ederler.
Şekil 1: Planörün (ve kuşların) havadaki termalleri kullanarak uçması
Batı Palearktik diye adlandırılan ve Avrupa, Türkiye, Orta-Doğu ve Kuzey Afrika’yı içeren bölgede
4 ana göç yolu olduğu bilinmektedir (Şekil-2). Bu yolların 2 tanesi Türkiye’den geçmektedir.
10
Şekil 2: Batı Palearktik bölgedeki ana göç yolları
Sonbaharda Kuzeybatıda İstanbul boğazından ve Kuzey-doğuda Artvin-Borçka’daki
darboğazlardan geçen 200-400 bin süzülerek göç eden kuş, kışlama alanları olan Afrika’nın değişik
bölgelerine göç ederler. Bu kuşların önemli bir bölümü, Hatay’ın Belen geçidindeki darboğazı
kullanarak Orta-Doğu üzerinden geçerler. İlkbaharda kuşlar hemen hemen aynı koridorları kullanarak
kuzeydeki üreme bölgelerine geri dönerler.
Şekil 3: Türkiye’de süzülerek uçan kuşların ana göç koridorları ve darboğazlar.
Türkiye üzerinde süzülen göçmen kuşların kullandığı üç ana darboğaz bulunmaktadır. Türkiye’ye
girişte Kuzey ve Doğu Avrupa üzerinden gelen kuşların yoğunlaştığı İstanbul ve Çanakkale Boğazı,
11
Sibirya ve Rusya bölgesinden Afrika’ya geçen yırtıcıların kullandığı Artvin bölgesi ve çıkışta güneyde
Hatay bölgesindeki Belen geçidi ana darboğaz noktalarıdır. Bunun dışında Ege adaları üzerinden ve
Doğu Anadolu’dan geçen bazı rotalar olduğu bilinse de bu konuda detaylı bir bilgi ve araştırma
bulunmamaktadır. İstanbul ve Artvin darboğazlarından geçtikten sonra Anadolu üzerinde kuşların
daha geniş bir bölgede yayıldıkları bilinse de Amanos Dağlarının yayılımı sebebiyle bu iki rota
İskenderun bölgesinde birleşmekte ve Amanosların en alçak geçit noktası olan Belen Geçidi’nde
yoğunlaşmaktadır.
Şekil 4: Türkiye üzerinden geçen leyleklerin göç rotaları
Üstteki haritaları destekleyen bir çalışmada 21 Türkiye üzerinden geçen leyleklerin hareketleri
incelenmiştir. Şekilde görülebileceği üzere Afrika’nın değişik noktalarına dağılıyor olsalar da bu
hayvanların ortak noktası Türkiye’de çok benzer noktaları kullanmış olmaları ve Hatay üzerinde
yoğunlaşmalarıdır.
12
Şekil 5: Leyleklerin Türkiye üzerindeki rotaları
Türkiye üzerindeki detaylı haritadan da görülebileceği üzere Hatay bölgesi ülkemizden geçen
süzülen göçmen kuşların Afrika’ya dönebilecekleri en kestirme nokta olması nedeniyle büyük önem
taşımaktadır. Bu bölgede geçmiş dönemde yapılan en detaylı çalışmada 20 bölgeden geçen kuşlar
değişik noktalardan gözlem yapılarak Hatay üzerinden geçen kuşların kullandığı koridorlar
belirlenmiştir. Bu çalışmada 150.000 civarında kuşun bölgeden geçtiği saptanmıştır. Ayrıca, sayım
yapılmayan günlerle birlikte yaklaşık olarak 250.000 kuşun her yıl bu bölgeden geçti belirtilmiştir.
Can, çalışmasında çalışma sahasına yakın bir yerden de gözlem yaparak sonbahar göçünde
Antakya-Samandağ koridorunun önemli olduğunu ortaya koymuştur. Belen Geçidi kadar dar bir geçiş
alanına sahip olmasa da çalışma sahası Avrupa ve Türkiye’den Afrika’ya göçen kuşların önemli bir
kısmına geçici olarak ev sahipliği yapar. Sonbahar döneminde Akıncı burnu haricinde toplanan kuşlar
çoğunlukla Belen geçidi ve çevresinden yoğun bir şekilde geçtikten sonra Amik Ovası üzerinde iki
değişik yoldan birini takip etmektedirler. Birinci yol Kırıkhan üzerinden güneye ya da güneydoğuya
yönelerek Reyhanlı üzerinden Suriye’ye geçmektedir. İkinci yol ise Belen’den geçtikten sonra
güneybatıya doğru dönerek Antakya ve Samandağ yönüne yönelmektir. Bu yolu tercih eden
yırtıcıların birçoğunun Asi Vadisi üzerinden deniz kıyısına kadar gittikten sonra deniz kıyısını takip
ederek göçe devam ettiği düşünülmektedir(Şekil-6).
13
Şekil 6: Çalışma bölgesi üzerinden geçen sonbahar göçünün rotaları. Ok kalınlığı geçen kuş miktarını
belirtmektedir.
Sonbahar göçü Türkiye’nin yapısı itibarıyla Çanakkale ve İstanbul boğazları ve Artvin üzerinden
yoğunlaşarak geçen kuşların ülke içinde yayılarak gelmesi sebebiyle dağınık olarak gerçekleşir.
Kuşların Hatay bölgesine farklı farklı giriş noktaları vardır, hatta bazıları kıyıları dolanmak yerine
Adana’nın güneyinde bulunan Yumurtalık ve Akyatan Lagünleri üzerinden Akıncı burnuna deniz
üzerinden de geçiş yapmaktadır. Dolayısıyla sonbahar döneminde alandan geçişlerin dağınık
görünmesi normaldir.
İlkbahar döneminde ise özellikle alanın yapısı ve hâkim rüzgârların yönü göz önüne alındığında
göçün önemli bir kısmının çalışma alanı üzerinden geçeceği tahmin edilmektedir. Güneyden gelecek
olan göçün ana yoğunlaşma noktasının Samandağ bölgesi olduğu düşünüldüğünde alana yakın
bölgelerden yoğun miktarda geçiş olması beklenmektedir.
Süzülerek göç eden kuşların karalara bağımlı olması ve doğal koridorların ve rüzgârların
durumuna göre göç rotalarını şekillendirmesi çalışma alanının değerlendirilmesinde ve gözlem
takibinde bu türlerin izlenmesine öncelik verilmesine sebep olacaktır.
14
Şekil 7: Çalışma bölgesi üzerinden geçen ilkbahar göçünün rotaları. Ok kalınlığı geçen kuş miktarını
belirtmektedir.
Sukuşları ve ötücüler ise aktif uçarak, sıklıkla uzun mesafeler kat ederek cephe halinde uçarlar.
Birçoğu termallere gerek duymadığından rotaları üzerindeki deniz ve boğazların üzerinden uçabilirler
(Şekil-8).
Sukuşları genellikle uzun mesafelerden sonra yol üzerindeki sulak alanlarda mola verirler (Şekil9). Bu açıdan sulakalanların varlığı, su kuşlarının göçü açısından hayati öneme haizdirler. Belli bir
mesafe sonra konaklaması ve beslenmesi gereken sukuşları eğer mola yerinde bir sulak alan
bulamazsa göçe devam edecek enerjiyi sağlayamadığından telef olabilir.
Ötücüler ise genelde kısa mesafeli uçuşlar yaparak sık sık beslenme molası veririler. Çoğunun
sabit bir rotası olmayıp sadece güney ve kuzey yönlerine doğru hareket ederler. Ancak yol üzerindeki
belirli beslenme alanlarını (dere, orman, çayır vs) düzenli olarak kullandıkları görülmüştür. Göç öncesi
birçok ötücünün ağırlığının 2 katına çıktığı ve bu sayede göç için yeterli yağı biriktirdiği görülmüştür.
15
Eylül-Ocak arasında sukuşlarının göç hareketleri
Şekil 8:Sukuşlarının sonbahar göç rotaları
Şekil 9:Sukuşlarının Türkiye’de göç sırasında sıklıkla kullandıkları dinlenme noktaları
16
ÇALIŞMANIN AMACI:
Bu çalışma, adı geçen rüzgâr santralleri bölgesinde yerleşik ve göç eden kuşların varlığının
saptanması; olası göç koridorlarının varlığının araştırılması, varsa kuş-türbin çarpışmalarının
belirlenmesi ve riskin araştırılmasıdır. Elde edilen bulgular ve gözlemler sonucu gerekli öneri ve
görüşler sunulmuştur.
Belen geçidinin ve Hatay ilinin Batı Palearktik’te yer alan birkaç önemli darboğazdan biri olduğu
ve süzülerek uçan kuşların gerek sonbahar gerekse de ilkbahar göçlerinde çok önemli bir yer olduğu
bilinmektedir. Bu nedenle alanın kuş göç koridorları üzerinde olup olmadığının, göç eden kuşların alan
civarında izledikleri rotaların ve varsa kuş-pervane çarpışması riskinin belirlenmesi hayati önem
taşımaktadır. Alanda geçmiş yıllarda yapılmış sayımlara göre her yıl ilkbahar ve sonbahar göçlerinde
Hatay bölgesinden toplam beş yüz bine yakın kuşun geçtiği tahmin edilmektedir. Ancak bölge
üzerinden geçerken gerek ilkbahar, gerekse sonbahar göçlerinde farklı rotaları izledikleri
bilinmektedir. Bu konuda rastlanabilen tek kaynak 19, kuzeyden gelen kuşların Orta-Doğu’ya geçiş
rotaları üzerine yapılmış bir yüksek lisans tezidir. Yaptığımız çalışma ayrıca bu konuda bilgi
edinilmesine yararlı olacaktır. Çalışmada, kuşların en azından bazılarının izledikleri yönlerin
belirlenmesi ve ayrıca civarda yerleşik olabilecek kuşlarla santrallerin ilişkisinin belirlenmesine
odaklanılmıştır.
ÇALIŞMA ALANININ TANIMI:
Çalışma alanı, Hatay ili, Samandağ ilçesine bağlı Koyunoğlu beldesi, Değirmenbaşı ve Aknehir
köyleri arasında yer alan, Kuzey-batısında Koyunoğlu vadisi, kuzey ve kuzey-doğusunda Büyüknehir
(Karaçay), doğu ve güneyinde Asi nehri ile batısında Samandağ ilçesinin bulunduğu; rakımları 100500m arasında değişen çok sayıda tepeden oluşmaktadır (Şekil-10). Alanda bir adet ziyaret ve alanın
batısında St. Simon Stilit manastırı bulunmaktadır. Alanda 14 sayıda türbin kurulmuş olup ayrıca 9
tanesi yapım aşamasındadır.
Şekil 10: Çalışma alanının genel görünümü
17
ÇALIŞMA SIRASINDAKİ HAVA KOŞULLARI
Çalışma boyunca hava çok az bulutlu (0-1) idi. Çalışma alanı sürekli Batı, istisnaen Doğu (5 Eylül, 4 ve 9
Ekim) rüzgârlarına maruz kaldı. Rüzgâr şiddeti genellikle 5-6, seyrek olarak 4 şiddetindeydi (Beaufort
skalasına göre).
METODOLOJİ:
Alandaki çalışmalar 25 Ağustos-11 Ekim 2011 tarihleri arasında aralıklı olarak 3 ayrı periyotta
toplam 30 gün olarak gerçekleştirilmiştir. Çalışmalar 08:30-17:30 arasında yapılmış, çalışmaları aynı
anda 2 deneyimli kuş gözlemcisi gerçekleştirmiştir.
Kuş-türbin çarpışmalarının saptanması amacıyla 3 günde bir tüm türbinlerin etrafı dolaşılmış ve
ölü-yaralı kuşların varlığı araştırılmıştır. Gözlemciler, rüzgâr durumuna göre ya tamamen 9 no’lu
türbinin bulunduğu tepeden (475m) iki yöne bakarak (Kuzey- Koyunoğlu vadisi ve Kuzey-batı, Kuzeydoğu ve Asi vadisi); ya da biri aynı yerden Kuzeyi gözleyerek, diğeri de Ziyaret tepesinden (400m) Asi
vadisini gözleyerek çalışmayı tamamlamışlardır.
Gözlemler 8x40 dürbünle ve 20-60x teleskopla yapılmıştır. Tüm gözlemler –ve varsa çarpışmalarEk-1 ve Ek-2’de görülen formlara işlenmiş, ayrıca göç eden kuşların rotaları kurumdan elde edilen
krokilere işaretlenmiştir (Ek-3). Tüm kayıtlar Ek-4’te sunulmuştur.
Şekil 11: Türbinlerin konumu
18
BULGULAR:
Alanda saptanan göç koridorları:
Bu çalışmada, rüzgâr türbinlerinin bulunduğu alanda, bölgeden geçtiği bilinen kuş sayısına
oranla çok az sayıda süzülerek göç eden kuşa rastlanmıştır. Bu nedenle alanın ana göç koridorları
üzerinde olmadığı değerlendirilmiştir. Bununla birlikte az sayıda göçmen kuşun alandan düzenli
olarak geçtiği gözlenmiştir. Çalışma ile kuşların, rüzgârın yönü ve hava koşullarına göre değişik
koridorları kullandıkları belirlenmiştir.
Batı rüzgârları: Alanda hemen her zaman görülen batı rüzgârları estiğinde kuşların
hemen tamamının alana kuzeyden yaklaştıktan sonra Değirmenbaşı köyü civarında batıya yönelerek
Koyunoğlu vadisini veya büyük yırtıcıların (örn. Küçük orman kartalı) vadinin kuzey-batısındaki
dağların eteğini kullandığı gözlenmiştir. Daha küçük yırtıcıların vadinin hemen üzerinden geçerek
güneye, Asi nehri vadisine yönelmişler, büyük yırtıcılar daha batıya, Samandağ ilçesinin üzerine kadar
uçarak daha çok sahilden Asi nehri ağzına yönelmişlerdir.
Doğu rüzgârları: Çalışma boyunca sadece 3 gün öğleye kadar kuvvetli bir doğu rüzgârı
esmiştir. Bu dönemde göç eden kuşların hemen hepsi Karaçay nehrini takip ederek türbin alanına
yaklaşmadan doğuya doğru uçup direkt olarak Asi nehri vadisini kullanmışlardır. Birçoğunun ziyaretin
hemen kuzeyinden veya üzerinden geçtikleri ve ziyaret civarında termallere girdikleri görülmüştür.
19
Alandan süzülerek göç eden kuş türlerinin alandaki rotaları:
i-
Arı şahini (Pernis apivorus)
Foto 1: 9 nolu türbin civarından geçen Arı şahini
Şekil 12: Arı şahininin takip ettiği rotalar
Şekil-12’de görüldüğü üzere Arı şahinleri rüzgârın yönüne göre değişik rotalar izlemişlerdir.
Doğu rüzgârları sırasında hemen hepsi alanın doğusunu takip etmişler, Değirmenbaşı köyü civarında
yükselerek direkt Asi vadisine yönelmişlerdir. Sıklıkla alana girmeden yükseldiklerinden hemen hepsi
yüksek irtifadan uçmuşlardır. Batı rüzgârlarında ise tamamen batı koridorunu kullanmış, genellikle 7-8
no’lu türbinler civarından geçerek 10 no’lu türbini dolaşarak arka sıradaki türbinlerin kuzeyinden Asi
vadisine yönelmişlerdir.
20
ii-
Bozkır Şahini (Buteo buteo vulpinus)
Şahinler de gerek batı gerekse de doğu rüzgârlarında Arı şahinleriyle benzer rotaları
kullanmışlardır.
Foto 2: Göç eden bozkır şahini
Şekil 13: Şahinin takip ettiği rotalar
21
iii-
Küçük orman kartalı (Aquila pomarina)
Küçük orman kartalları ise doğu rüzgârlarında az sayıda Asi nehri vadisine yönelmişler, batı
rüzgârlarında ise çok sayıda geçiş yapmışlardır. Batı rüzgârlarında tüm bireyler alanın kuzeybatısından alana girmiş, kuzey-batıdaki dağ silsilesinin eteklerinden, alanın 1-2 km. ötesinden
geçmişler ve Samandağ ilçesi üzerine kadar batıya yönelmişlerdir. Oldukça yüksek irtifadan (10001500m) uçan bireyler kıyı açıklarından yine güney-doğudaki dağlara doğru uçmuşlar, alana istisnaen
yaklaşmışlardır.
Foto 3: Göç eden küçük orman kartalı
Şekil 14:Küçük orman kartalının takip ettiği rotalar
22
iv-
Küçük kerkenez (Falco naumanni)
Alandan az sayıda küçük kerkenez geçmiş ve hepsi alanın batısından Koyunoğlu vadisi
boyunca alçaktan ilerlemiş, 11 ile 10 no’lu türbinlerin kuzeyindeki vadide yükselerek güney-doğuya
uçmuşlardır.
Foto 4: Göç eden küçük kerkenez
Şekil 15:Küçük kerkenezin takip ettiği rotalar
23
v-
Saz delicesi (Circus aeruginosus)
Foto 5: 10 no’lu türbin civarından geçen Saz delicesi
Şekil 16: Saz delicesinin takip ettiği rotalar
24
Bu tür de genellikle batı koridorunu kullanmış ve 8 no’lu türbinin üzerinden geçen bir birey dışında
yine 10-11 no’lu türbinlerle 12-14 no’lu türbin sırasının arasından geçmiştir.
Foto 6: Aynı birey
25
vi-
Çayır delicesi (Circus pygargus)
Çalışma süresince 2 kez geçiş yapmıştır. Bir birey batıdan alana girmiş ve 7 no’lü türbinin
30m. kadar yakınından ve pervanelerin hizasından (400m rakımdan) geçmiştir. Diğeri batıdan gelerek
8 ve 9 no’lu türbinlerin arasından doğuya yönelmiştir.
Şekil 17: Çayır delicesinin takip ettiği rotalar
Foto 7: Göç eden genç çayır deliceleri
26
vii-
Kara çaylak (Milvus migrans)
Şekil 18: Kara çaylağın takip ettiği rota
Foto 8: Göç eden kara çaylak
27
viii-
Yaz atmacası (Accipiter brevipes)
Şekil 19: Yaz atmacasının takip ettiği rotalar
Göç eden yırtıcılar arasında en alçak irtifadan uçan ve türbinlere en çok yaklaşan tür olmuştur.
Genellikle Koyunoğlu vadisi üzerinden gelerek 7 no’lu ve 10 türbinlere yakın geçerek ikisinin
arasındaki koridordan doğuya yönelmişlerdir. Birçoğunun 9 ile 10 no’lu türbinler arasında yükselmeye
çalıştıkları, güçlü rüzgârlarda 10 no’lu türbine doğru savruldukları gözlenmiştir.
Foto 9: 10 no’lu türbin civarından geçen yaz atmacası
28
ix-
Ak pelikan (Pelecanus onocrotalus)
Şekil 20: Ak pelikanların takip ettiği rotalar
Alandan 2 kez geçiş yapmışlardır. İlk gözlemde gözlemciler ziyarete doğru yol alırken
görüldüklerinden alana geçiş rotaları saptanamamış, ilk olarak 7 ve 8 no’lu türbinlerin 200m kadar
üzerinden ve güneyinden Asi vadisine doğru alçaldıkları sırada görülmüşlerdir. Diğer gözlemde ise
alana hiç girmemişlerdir.
Foto 10: Göç eden Ak pelikanlar
29
x-
Turna (Grus grus)
Şekil 21: Turnaların takip ettiği rota
Foto 11: Göç eden turnalar
30
Alandan çıkış rotaları:
Alana giren kuşların genel olarak göçe devam ettikleri rotalar batı rüzgârının hâkim olduğu
dönemlerde tepenin arkasından geçmekle birlikte, doğu rüzgârının hâkim olduğu zaman Asi Vadisi
üzerinden deniz kıyısına gitmek yerine direk güneye yönelerek Sürütme, Olgunlar ve Yeditepe
yerleşimleri üzerinden Yayladağı yönüne doğru şekillendiği gözlenmiştir. (Şekil-22)
Şekil 22: Asi nehri vadisine inen kuşların doğu rüzgârındaki güney rotaları
Batı rüzgârları estiğinde ise birçok kuş alanın batısından girerek alanın güneyinden veya içinden
geçerek doğuya yönelmiştir. Kuşların bir kısmı hemen Asi vadisine girmiş, bir kısmı ise Samandağ
üzerine kadar batıya devam etmişlerdir. Alandan çıkarken az bir kısmı Samandağ üzerinden Asi nehri
deltasına yönelmiş, çoğunluğu yine doğuya yönelerek adı geçen tepeler üzerinden yola devam
etmişlerdir. (Şekil-23)
Şekil 23: Batı rüzgârlarında alandan çıkış rotaları
31
Çalışma sırasında gözlenen kuş-pervane çarpışmaları ve risk faktörleri:
Çalışma sırasında yapılan gözlemlerde herhangi bir kuş-pervane çarpışmasına rastlanmamıştır.
Ayrıca çeşitli sıklıklarda pervanelerin altı kontrol edilip gözlemlenemeyen bir çarpışma durumu olup
olmadığı belirlenmeye çalışılmıştır. Yapılan kontrollerde çarpışma olduğuna dair herhangi bir bulguya
rastlanmamıştır.
Herhangi bir çarpışma gözlenmemesine rağmen kuşların bazı durumlarda pervanelerle çarpışma
menziline girdikleri gözlenmiştir. Kuşların genellikle pervanelerin hareketlerinden rahatsız olarak uçuş
sırasında yaklaşmamaya çalıştıkları gözlenmiş, bir şahinin 10 numaralı türbinin pervanesinden
sakınmak için şiddetli rüzgâra rağmen geldiği yönün tersine gitmeye çalıştığı da gözlenmiştir. Fakat
bazı bireylerin pervanelerden yeterince uzaktan geçmediği hatta bir çayır delicesinin (Circus
pygargus) 7 numaralı türbinin gövdesine yaklaşık 30 metre uzaktan yani pervane menzilinden geçtiği
gözlenmiştir.
Pervane menzili içerisinden ya da çok yakınından geçen türler ve ilgili bilgiler aşağıdaki tabloda
gösterilmiştir.
Tarih
03.09.2011
04.09.2011
15.09.2011
Tür
Saz delicesi
Yaz atmacası
Arı şahini
Yaz atmacası
Çayır delicesi
Şahin
Arı şahini
Şahin
Saz delicesi
Tanımsız doğan
Şahin
Sayı
1
1
6
1
2
1
1
1
1
1
1
Geliş yönü
K
KB
K
K
K
GB
K-KB
K
K
KB
K
Gidiş yönü
G
GB
G
GB
GB
G
D-G
G
GD
G
GD
Mesafe
100
50
100
50
30
70
80
50
50
80
70
Türbin numarası
14
10
1,2,5,6
10
7
10
17
7
8
11
19
Görülebileceği üzere kuşların en çok yakınlaştığı türbinler 10 ve 7 numaralı türbinlerdir. Bu
yakınlaşmaların çoğu batı yönünden esen rüzgârların kuşları tepenin kuzeye bakan yamacını
kullanmaları sırasında beklemedikleri şekilde sürüklenmeleri sebebiyle yaşanmaktadır. Koyunoğlu
Vadisi üzerinden gelen kuşlar genellikle 10 numaralı türbinin altındaki vadiden geçerken rüzgârı
karşıdan alarak istemedikleri bir yükselme ve sürüklenme yaşamaktadırlar. Bu sebeple geri dönmeye
çalışan kuşlar 7 ve 8 numaralı pervanelere yaklaşmakta, bazıları ise 10 ve 11 no’lu türbinlerle 9 no’lu
türbinlerin arasındaki düşük bele yönelmektedir.
En yüksek çarpışma riski içeren türbinlerin vadi kenarlarına yakın bölgelerde bulunan 7, 10,
19 numaralı türbinler olduğu düşünülmektedir. Kuşlar genellikle rüzgâr türbinlerinin bulunduğu
bölgenin ortasından geçmekten kaçınmaktadır. Diğer türbinlere yaklaşma sebepleri ise genellikle
kuvvetli rüzgârlar yüzünden savrulmalarıdır.
32
Alanda kuşların geçişi sırasında rastlanılan bir diğer problem ise türbinlerin ürettiği enerjileri
taşıyan nakil hatlarına kuşların fazla yaklaşmaları riskidir. Kuşların göç sırasında yaşadıkları en önemli
problemlerden biri olan elektrik nakil hatlarıyla çarpışma bu bölgede de yaşanma riskine sahiptir.
Özellikle 10-11 ve 9 numaralı türbinlerin arasındaki vadi ve Koyunoğlu Vadisinin kuzeyindeki vadinin
girişinde bulunan ve kuşların geçiş yönüne dik olarak geçen enerji nakil hatlarının risk oluşturduğu
düşünülmektedir.
Çalışma sırasında gözlenen ve bölgede bulunan kuş türleri:
Çalışma süresinde alanda toplam 38 kuş türü gözlemlenmiştir. Bunlardan süzülen göçmen kuşlar
arasında bulunan ve gözlemler sırasında sayılan tür sayısı ise 13 adettir. Bu türlerden toplam 1603
adet kuş sayılmıştır. Ayrıca 33 birey ise tanımlanamayacak kadar uzaktan geçmiştir.
Bu sayımın bölgeden geçen bütün kuşları içermediğinin bilinmesi gerekir. Gözlem noktalarından
dürbün ve teleskop mesafesi içinden geçen kuşlar sayılmış olmakla birlikte uzaktan geçen kuşların
gözden kaçmış olması muhtemeldir. Ayrıca ekibin araziden ayrıldığı dönemlerde yüksek sayıda kuş
geçişinin olduğu arazide bulunan güvenlik görevlileri tarafından teyit edilmiştir. Aynı zamanda göçün
2011 yılı içerisinde geç başladığı ve Kasım ayının başına kadar devam edeceği düşünülmektedir.
(*) Çalışma sırasında gözlenen kuşlar
Hatay Ziyaret tepesi ve çevresi kuş listesi
*Çalışma sırasında gözlenen türler
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
Türkçe adı
Küçük batağan
Bahri
Ak pelikan*
Balaban
Küçük balaban
Gece balıkçılı
Küçük akbalıkçıl
Büyük akbalıkçıl
Gri balıkçıl
Erguvani balıkçıl
Kara leylek
Leylek
Çeltikçi
Suna
Fiyu
Çamurcun
Yeşilbaş
Latince adı
Tachybaptus ruficollis
Podiceps cristatus
Pelecanus onocrtotalus
Botaurus stellaris
Ixobrychus minutus
Nycticorax nycticorax
Egretta garzetta
Casmerodius albus
Ardea cinerea
Ardea purpurea
Ciconia nigra
Ciconia ciconia
Plegadis falcinellus
Tadorna tadorna
Anas penelope
Anas crecca
Anas platyrhynchos
33
Statüsü
h
h
G
g
g
g
g
k
h
g
g
G,y
g
g
k
k
h
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
Kaşıkgaga
Arı şahini*
Kara çaylak*
Küçük akbaba*
Kızıl akbaba
Yılan kartalı
Saz delicesi*
Bozkır delicesi
Çayır delicesi*
Çakır
Atmaca*
Yaz atmacası*
Şahin*
Kızıl şahin*
Küçük orman kartalı*
Bozkır kartalı
Şah kartal
Küçük kartal
Balık kartalı
Kerkenez*
Aladoğan
Delice doğan*
Kınalı keklik
Bıldırcın
Su kılavuzu
Bataklık suyelvesi
Sutavuğu
Sakarmeke
Turna*
Küçük halkalı cılıbıt
Kızkuşu
Suçulluğu
Çulluk
Çamurçulluğu
Yeşil düdükçün
Dere düdükçünü
Gümüş martı
Kaya güvercini*
Kumru*
Üveyik
Küçük kumru*
Kukumav
Peçeli baykuş
Çobanaldatan
Anas clypeata
Pernis apivorus
Milvus migrans
Neophron percnopterus
Gyps fulvus
Circaetus gallicus
Circus aeruginosus
Circus macrourus
Circus pygargus
Accipiter gentilis
Accipiter nisus
Accipiter brevipes
Buteo buteo
Buteo rufinus
Aquila pomarina
Aquila nipalensis
Aquila heliaca
Hieraeetus pennatus
Pandion haliaetus
Falco tinnunculus
Falco vespertinus
Falco subbuteo
Alectoris chukar
Coturnix coturnix
Rallus aquaticus
Porzana parva
Gallinula chloropus
Fulica atra
Grus grus
Charadrius dubius
Vanellus vanellus
Gallinago gallinago
Scolopax rusticola
Limosa limosa
Tringa ochropus
Actitis hypoleucos
Larus michahellis
Columba livia
Streptopelia decaocto
Streptopelia turtur
Streptopelia senegalensis
Athene noctua
Tyto alba
Caprimulgus europaeus
34
k
G
G
g
h
y,g
g
g
g
h
h
G
G,K
k,g
G
G
h
g
g
H
g
g
H
g,k
k
g
H
g
g
g
k
K
k
g
K
g
k
H
H
Y,g
H
h
h
y
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
Ebabil*
Boz ebabil
Akkarınlı ebabil
Küçük ebabil
İzmir yalıçapkını
Yalıçapkını
Arıkuşu*
İbibik
Boyunçeviren
Alaca ağaçkakan
Bozkır toygarı
Tepeli toygar*
Tarlakuşu
Orman toygarı
Kum kırlangıcı*
Kaya kırlangıcı
Kır kırlangıcı*
Kızıl kırlangıç*
Ev kırlangıcı*
Kır incirkuşu
Ağaç incirkuşu
Çayır incirkuşu
Kızıl gerdanlı incirkuşu
Dağ incirkuşu
Sarı kuyruksallayan*
Ak kuyruksallayan*
Sarıbaşlı
kuyruksallayan
Dağ kuyruksallayanı
Çıtkuşu
Arapbülbülü*
Dağ bülbülü
Sürmeli dağbülbülü
Karatavuk*
Tarla ardıcı
Öter ardıç
Kızıl ardıç
Dikkuyruklu ötleğen*
Kamışbülbülü
Ağaç kamışçını
Bıyıklı kamışçın
Kındıra kamışçını
Çalı kamışçını
Saz kamışçını
Apus apus
Apus pallidus
Apus melba
Apus affinis
Halcyon smyrnensis
Alcedo atthis
Merops apiaster
Upupa epops
Jynx torquilla
Dendrocopos syriacus
Calandrella brachydactyla
Galerida cristata
Alauda arvensis
Lullula arborea
Riparia riparia
Ptyonoprogne rupestris
Hirundo rustica
Hirundo daurica
Delichon urbica
Anthus campestris
Anthus trivialis
Anthus pratensis
Anthus cervinus
Anthus spinoletta
Motacilla flava
Motacilla alba
Y
y
Y
Y,g
h
h
y,G
Y,g
k,g
H
g
H
H
k
Y
h
Y,G
Y,g
Y
g
g
K,g
k
k
G
H
Motacilla citreola
Motacilla cinerea
Troglodytes troglodytes
Pycnonotus xanthopygos
Prunella modularis
Prunella ocularis
Turdus merula
Turdus pilaris
Turdus philomelos
Turdus iliacus
Prinia gracilis
Cettia cetti
Locustella fluviatilis
Acrocephalus melanopogon
Acrocephalus schoenobaenus
Acrocephalus palustris
Acrocephalus scirpaceus
g
g
H
H
k
k
H
k
K
k
H
H
g
g
g
g
G
35
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
Büyük kamışçın
Ak mukallit
Zeytin mukallidi
Pembe göğüslü ötleğen
Maskeli ötleğen*
Kara boğazlı ötleğen*
Çizgili ötleğen
Küçük
akgerdanlı
ötleğen
Akgerdanlı ötleğen
Boz ötleğen
Karabaşlı ötleğen*
Orman çıvgını
Çıvgın
Söğütbülbülü
Boz çıvgın
Çalı bülbülü
Kızılgerdan
Benekli bülbül
Bülbül
Mavigerdan
Kara kızılkuyruk
Kızılkuyruk
Çayır taşkuşu
Taşkuşu
Sibirya taşkuşu
Boz kuyrukkakan
Kuyrukkakan
Kıbrıs kuyrukkakanı
Karakulaklı
kuyrukkakan
Aksırtlı kuyrukkakan
Taşkızılı
Gökardıç
Benekli sinekkapan*
Küçük sinekkapan
Halkalı sinekkapan
Kara sinekkapan
Uzunkuyruklu
baştankara
Çam baştankarası
Büyük baştankara
Kaya sıvacısı*
Çulhakuşu
Acrocephalus arundinaceus
Hippolais pallida
Hippolais olivetorum
Sylvia mystacea
Sylvia melanocephala
Sylvia rueppellii
Sylvia nisoria
g
Y
y
g
H
y
g
Sylvia curruca
Sylvia communis
Sylvia borin
Sylvia atricapilla
Phylloscopus sibilatrix
Phylloscopus collybita
Phylloscopus trochilus
Phylloscopus bonnelli
Cercotrichas galactotes
Erithacus rubecula
Luscinia luscinia
Luscinia megarhynchos
Luscinia svecica
Phoenicurus ochruros
Phoenicurus phoenicurus
Saxicola rubetra
Saxicola rubicola (torquata)
Saxicola maura
Oenanthe isabellina
Oenanthe oenanthe
Oenanthe cypriaca
Y
y
g
K,G
g
K,g
G
g
y
K,G
g
Y
g
G
g
g
K,G
g
Y,g
g
g (Nadir)
Oenanthe hispanica
Oenanthe finschii
Monticola saxatilis
Monticola solitarius
Muscicapa striata
Ficedula parva
Ficedula albicollis
Ficedula hypoleuca
y,g
g
g
y
G
g
g
g
Aegithalos caudatus
Parus ater
Parus major
Sitta neumayer
Remiz pendulinus
k
k
H
h
h
36
147 Sarıasma
Kızılsırtlı
148 örümcekkuşu*
149 Karaalınlı örümcekkuşu
150 Kızılbaşlı örümcekkuşu
151 Maskeli örümcekkuşu
152 Ekin kargası
153 Leş kargası*
154 Alasığırcık
155 Sığırcık
156 Serçe*
157 Söğüt serçesi
158 İspinoz
159 Dağ ispinozu
160 Küçük iskete
161 Florya
162 Saka*
163 Karabaşlı iskete
164 Ketenkuşu
165 Kocabaş
166 Kaya kirazkuşu
167 Kirazkuşu
168 Kızıl kirazkuşu
169 Küçük kirazkuşu
170 Karabaşlı kirazkuşu
171 Tarla kirazkuşu
H
Y
K
G
h
y
k
g
Oriolus oriolus
Y
Lanius collurio
Lanius minor
Lanius senator
Lanius nubicus
Corvus frugilegus
Corvus corone cornix
Sturnus roseus
Sturnus vulgaris
Passer domesticus
Passer hispaniolensis
Fringilla coelebs
Fringilla montifringilla
Serinus serinus
Carduelis chloris
Carduelis carduelis
Carduelis spinus
Carduelis cannabina
Coccothraustes coccothraustes
Emberiza cia
Emberiza hortulana
Emberiza caesia
Emberiza pusilla
Emberiza melanocephala
Miliaria calandra
Y,G
g
Y,g
y
k
H
g
k
H
g,y
K
k
K
H
H
k
K
k
h
Y
y
g (Nadir)
y
H
Her zaman (Yaygın)
Yaz göçmeni (Yaygın)
Kış göçmeni (Yaygın)
Göç konuğu (Yaygın)
Her zaman (Az sayıda)
Yaz göçmeni (Az sayıda)
Kış göçmeni (Az sayıda)
Göç konuğu (Az sayıda)
Kaynak: www.kusbank.org
37
SONUÇ VE ÖNERİLER:
Yapılan çalışmada alanın, sonbahar göçünde ana göç koridorları üzerinde olmadığı saptanmıştır.
Belen geçidinden geçen kuş sayısının yüz binleri bulduğu göz önüne alınınca ana göç hattının Amik
ovası üzeri olduğu, göç popülâsyonunun az bir kısmının batıya yönelerek alandan geçtiği
düşünülmektedir.
Çalışma süresince kuş-pervane çarpışmasına rastlanmamıştır. Çalışma alanında göç döneminde
yapılan 30 günlük gözlem sonucunda rüzgâr türbinlerinin sonbahar göçünde süzülerek göçen kuşlarda
çarpışma riskinin düşük olduğu düşünülmektedir. Yapılan gözlemlerde sayılan toplam 1603 birey
kuştan 18 adedinin rüzgâr türbinlerine tehlikeli olarak yaklaştığı ve kuşların genel olarak türbinlerden
kaçınmaya meyilli oldukları gözlenmiştir.
Özellikle ilkbahar göçünün batı rüzgârıyla birlikte kuşların hareketlerine etki edebileceği
düşünüldüğünden en az bir dönem ilkbahar gözlemi yapılması önerilmektedir. Güney hattından toplu
halde gelecek olan kuşların Asi vadisi yakınındaki 19, 17 ve 16 numaralı türbinlere yaklaşma durumları
tespit edilmelidir.
Göç sırasında alanda yüksek sayıda avcılık faaliyetleri gözlenmiş, bir Küçük Orman Kartalının 10
no’lu türbin yakınlarında vurulduğu gözlenmiştir. Bu nedenle bir sosyal sorumluluk projesi olarak
bölgede Türkiye’nin başka hiçbir yerinde olmayan yırtıcı kuşların yasadışı avlanmasına yönelik eğitim
bilinçlendirme ve kontrol projeleri geliştirilebilir.
38
KAYNAKÇA
1- Sovacool, B. K. (2009). "Contextualizing avian mortality: A preliminary appraisal of bird and bat
fatalities from wind, fossil-fuel, and nuclear electricity". Energy Policy 37: 2241–2248.).
2- Sustainable Energy Without the Hot Air. UIT. 2008-09-14.
3- Newest Air Defense: Bird Dogs". USA Today. 2008-11-07.)
4- Balogh, Anne L. & Ryder, Thomas B. & Marra, Peter P. "Population demography of Gray Catbirds in the
Suburban Matrix: Sources, Sinks and Domestic Cats", Journal of Ornithology, 2011, DOI
10.1007/s10336-011-0648-7; Lomborg, Bjørn (2001). The Skeptical Environmentalist. New York
City: Cambridge University Press.).
5- Cats Indoors! The American Bird Conservancy's Campaign for Safer Birds and Cats". National Audubon
Society. Retrieved 2011-07-08.)
6- Emma Marris; Daemon Fairless (10 May 2007). "Wind farms' deadly reputation hard to shift". Nature.
pp. 447 126. Retrieved 2008-01-15)
7- Wind farms". Royal Society for the Protection of Birds. 2005-09-14. Retrieved 2008-09-07)
8- Upland birds face displacement threat from poorly sited wind turbines. Royal Society for the Protection
of Birds. 2009-09-26. Retrieved 2009-09-30)
9- Audubon's Position on Wind Power". National Audubon Society. Retrieved 2008-09-05
10- Wind farms condemned as eagles fall prey to turbines.
11- Matthew McDermott. Texas wind farms uses NASA radar to Prevent Bird Deaths. Treehugger.
Retrieved 2 May 2009.
12- Andrew Dalton (7 December 2010). Altamond pass to get Less-Deadly Wind Turbines
13- Wind turbines a breeze for migrating birds. New Scientist (2504): 21. 18 June 2005).
14- Behavioural and environmental correlates of soaring-bird mortality at on-shore wind turbines: Luis
Barrios, Alejandro Rodriguez. Journal of Applied Ecology, Volume 41, Issue 1, pages 72–81, February
2004).
15- Bird migration studies and potential collision risk with offshore wind turbines: OMMO
HÜPPOP, JOCHEN DIERSCHKE, KLAUS-MICHAEL EXO, ELVIRA FREDRICH, REINHOLD HILL: 27 MAR
2006, Ibis, Special Issue: Wind, Fire and Water: Renewable Energy and Birds. Volume 148, Issue
Supplement s1, pages 90–109, March 2006
16- Bird Mortality Associated with Wind Turbines at the Buffalo Ridge Wind Resource Area, Minnesota;
ROBERT G. OSBORN, KENNETH F. HIGGINS, ROBERT E. USGAARD, CHARLES D. DIETER, and REGG D.
NEIGER, The American Midland Naturalist 143(1):41-52. 2000
17- Variation in bat and bird fatalities at wind energy facilities: assessing the effects of rotor size and tower
height: Canadian Journal of Zoology, Robert M.R. Barclay, E.F. Baerwald, J.C. Gruver, Department of
Biological Sciences, University of Calgary, Calgary, AB T2N 1N4, Canada.
18- Assessing the impacts of wind farms on birds: ALLAN L. DREWITT, ROWENA H. W. LANGSTON; Article
first published online: 27 MAR 2006; Ibis: Special Issue: Wind, Fire and Water: Renewable Energy and
Birds Volume 148, Issue Supplement s1, pages 29–42,March 2006
19- Studies on soaring bird migration at the Belen pass and Hatay province, Can, O., MSc thesis, 2001.
20- Development of a GIS-based Bird Model Migration Model for the Middle East, Judy Shamoun-Baranes,
PhD thesis, 2003
39
Ek-1: Arazi gözlem formu
Doğa Araştırmaları Derneği Rüzgâr Santrali Değerlendirme Çalışması Arazi Formu
Gözlem Noktası
Koordinatları
Gözlem Yerinin
Tarifi
Gözlem
Başlangıç Saati
Gözlem Tarihi
Rüzgâr Yönü ve
Şiddeti (Bofor skalası)
Saat
Gözlenen Tür
Hava
(0/8)
Kuş
Sayısı
Grubun
Yerden
Tahmini
Yüksekliği
Gözlem
Bitiş Saati
Bulutluğu
Sıcaklık
En
Yakın
Geçti
Grubun
ği
Grubun
Geliş
Tribü
Gözlemciye Yönü
Grubun Herhangi
Bir nün
Tahmini
(KD, KB, Gidiş
Tribüne En Yakın Numa
Mesafesi
vs..)
Yönü
Geçiş Mesafesi
rası
40
Ek-2: Kuş-türbin çarpışma kayıt formu
Doğa Araştırmaları Derneği Rüzgâr Santrali Değerlendirme
Çalışması Arazi Formu
Çarpışma Kayıt Formu
Çarpışma Kaydı
Noktası
Koordinatları
Çarpışma
Yerinin Tarifi
Hayvanın
Bulunduğu Saat
Olay Tarihi
Çarpışmanın
gerçekleştiği tribün
numarası
Rüzgâr Yönü ve
Şiddeti (Bofor skalası)
Biliniyorsa
Çarpışma Saati
Çarpışma ile ilişkin
notlar
Hava
Bulutluğu
(0/8)
Hayvanın cinsi
(kuş, yarasa, vs)
Sıcaklık
Biliniyorsa Türü
Ölü Yaralı
Şokta
Sağlıklı
Notlar
Hayvanın
Durumu
Kırık
Şok
Göç
yorgunluğu
Diğer
Notlar
Diğer
Notlar
Canlı ise Sağlık
Problemi (Kırık, şok,
vs..)
Teda
Rehabilitasyon
vi Edildi
Merkezine Gönderildi
Hayvan Canlı ise
Yapılan İşlem
Tahmini Ölüm
Sebebi
Halkalı ya da başka bir şekilde işaret taşıyan kuşların üzerindeki
halka numarasını not ediniz. Hayvanın üzerinde verici var ise alıp
saklayınız.
Çekilen
Fotoğrafın Numarası
41
Ek-3: Alanın krokisi ve türbinlerin yerleşimi
42
03.09.2011 14:38 Saz delicesi
04.09.2011 09:50 Yaz atmacası
05.09.2011 08:10 Şahin
Arı şahini
08:20 Arı şahini
KOK
10:05 Arı şahini
10:12 Arı şahini
10:25 Arı şahini
10:50 Arı şahini
11:20 Arı şahini
11:28 Arı şahini
12:39 Arı şahini
13:20 Arı şahini
13:50 Arı şahini
14:00 Arı şahini
Ak pelikan
Küçük akbaba
14:20 Yaz atmacası
14:30 Arı şahini
14:41 Arı şahini
Yaygın Arıkuşu
geçişi
07.09.2011 10:12 Delice doğan
14.09.2011 10:59 Yaz atmacası
11:40 Kara çaylak
12:00
12:15
12:18
14:10
14:20
14:45
15:00
15.09.2011 13:30
17.09.2011 08:35
08:40
08:45
09:02
09:41
KOK?
Arı şahini
Yaz atmacası
Şahin
Çayır delicesi
Şahin?
Küçük kerkenez
Arı şahini
Yaz atmacası
Yaz atmacası
Arı şahini
Kerkenez
Yaz atmacası
En yakın
geçtiği türbin
Türbine
mesafesi
Sayı
Gidiş yönü
Tür
Geliş yönü
Saat
Grubun
gözlemciye
mesafesi
Tarih
Grubun
yerden yüks.
Ek-4: Çalışma sırasında kaydedilen süzülerek göç eden kuşların listesi
1
1
18
15
15
1
6
2
3
1
2
3
2
18
6
18
220
1
3
6
1
550
575
400
400
500
600
500
750
400
250
2000
1500
2000
1700
350
600-1500
1200
1500
600
200
300
200
200
1000
1000
1000
1000
750
400
500
400
1500
500
1500
1200
500
500
800
1000
400
700
700
K
KB
K
K
K
D
KD
KD
K
K
K
KB
KB
K
K
K
K
K
K
KB
KB
G
GB
GB
GB
G
G
G
G
G
G
G
G
GD
G
G
G
GD
G
G
G
G
100
5
1000
1000
1000
1000
1000
1000
750
1000
1250
750
1500
1500
100
1000
1200
200
400
600
14
10
Yeni
Yeni
Yeni
Yeni
Yeni
Yeni
Yeni
Yeni
Yeni
Yeni
6
6
1,2,5,6
6
6
6
13
10
10
1
1
1
400-1000
800
1100
300
500
800
KB
KB
k
GD
GB
GB
200
500
700
10
7 ve 10
7 ve 10
1200
400
400
800
400
300
100
700
750
750
400
250
K
K
K
K
GB
K
K-KB
K
K
K
K
KB
GB
GB
GB
GB
G
G
D-G
GB
1000
50
300
30
70
600
80
500
400
750
200
150
7
10
7 ve 10
7
10
10
17
7 ve 10
7 ve 10
10
10
9
50
1
1
1
2
1
1
1
1
1
1
1
1
100-500
Asi nehri
ağzına yakın
bölgede
yüksekteydiler.
1700
700
500
400
450
1000
500
250
350
150
350
300
43
GB/G
G
0
G
Vuruldu !!!
18.09.2011
20.09.2011
04.10.2011
10:10 Tanımsız yırtıcı
10:29 Yaz atmacası
11:02 Arı şahini
Küçük orman
13:45 kartalı
13:50 Tanımsız yırtıcı
14:10 Arı şahini
Küçük orman
14:15 kartalı
Küçük orman
14:32 kartalı
Küçük orman
14:55 kartalı
Küçük orman
15:00 kartalı
15:18 Arı şahini
15:21 Arı şahini
15:25 Arı şahini
15:30 Tanımsız yırtıcı
Küçük orman
15:35 kartalı
15:49 Saz delicesi
11:20 Saz delicesi
12:05 Şahin
12:20 Saz delicesi
Küçük orman
13:40 kartalı
Küçük orman
14:00 kartalı
Küçük orman
14:15 kartalı
14:25 Delice doğan
14:50 Kara çaylak
15:05 Tanımsız yırtıcı
10:45 Çayır delicesi
10:50 Arı şahini
09:30 Arı şahini
10:10 Şahin
Küçük orman
10:15 kartalı
10:30 Arı şahini
11:00 Arı şahini
11:10 Şahin
11:30 Arı şahini
Küçük orman
11:40 kartalı
Şahin
Arı şahini
15:00 Delice doğan
1
1
1
300
250
800
1000
600
600
K
K
B
G
G
G
750
500
300
4
2
1
1400-2000
1000
1000+
1000
2000
1500
K
KB
K
G
G
G
1000
1700
1500
10
10
10,11
3
1000+
1500
K
B-G
1500
10,11
1
450
600
K
B-G
500
10
10
1000+
1000+
K
G
1500
10
2
4
1
1
2
1400
800
700
500
1200
1500
1500
300
500
1000
K
K
K
K
K
G
G
D
D
G
1500
1500
300
500
1500
10
10
7,8
10
7
9
1
1
1
1
700-1500
450
350
400
300
1000+
100
1000
350
300
K
K
K
K
K
G
G
GB
G
GD
1500
200
1000
50
50
7 ve 10
10
7
7
8
17
500
1000
K
G
1000
10
2
500
1000
K
G
1000
10
4
6
1
25
1
1
8
4
450
400
300
800
250
200
700
800
1000
1000
600
1500
200
150
1000
600
K
K
K
KB
K
K
KD
KD
G
G
GB
G
GD
GD
GB
GB
1000
1000
400
1000
1000+
1000+
10
10
10
10
9
9
6
17
2
4
65
10
4
850
700
850
800
600
800
800
800
900
600
KD
KD
D
KD
KD
GB
GB
G
G
G
800
800
1000+
1000+
700
17
17
17
17
6
2
4
1
1
800
700
300
500
600
600
500
300
K
K
K
KB
G
G
G
G
400
400
400
300
23
23
23
11
44
200-300
700-800
10
10
10
16:00
05.10.2011 15:30
16:15
10:50
12:00
13:30
10.10.2011 10:40
10:50
11:00
Turna
Tanımsız doğan
Tanımsız doğan
Şahin
Yaz atmacası
Şahin
Şahin
Tanımsız yırtıcı
Şahin
Şahin
Şahin
Şahin
Yaz atmacası
Yaz atmacası
Yaz atmacası
Küçük orman
kartalı
Küçük orman
kartalı
Küçük orman
kartalı
Ak pelikan
Şahin
Şahin
Şahin
107
1
1
1
1
25
61
1
22
60
30
12
1
1
1
900
750
200
600
500
600
350
350
600
600
K
KB
KB
KB
K
KD
KD
KD
KD
KD
KD
KD
KB
KB
KB
G
G
GD
GD
GD
GD
GD
GD
GD
GD
GD
GD
GD
GD
GD
800
800
1000+
1000+
1000+
1000+
1000+
1000+
1000+
1000+
1000+
1000+
3
11
11
17
17
17
17
17
17
17
17
17
17
17
17
1
KD
GD
1000+
17
2
KD
GD
1000+
17
1
450
1
500
1
500
4
700
KD
K
K
KD
KD
GD
GD
GB
GB
GB
1000+
1000+
1000+
800
1000+
17
23
17
17
17
800
800
1000artı
45
700+
80
400+