Medya ve Bilgi Kirlili¤i Nagehan Alç

Medya ve Bilgi Kirlili¤i
Nagehan Alç›
Günümüzde dört bir koldan “bilgi” ile kuşatılmış durumdayız. İnter-
netten, telefonlardan, televizyonlardan, gazetelerden bilgi adeta
yağıyor. Bu “sağanak” altında bazen bilginin yanı sıra başka şeyler de
yağıyor. Bu nedenle bugün medya denince akla gelen ilk ve en can
sıkıcı kavramlardan biri “bilgi kirliliği”. Bilgi kirliliği bilgi devriminin
en büyük yan etkisi olarak kabul ediliyor.
“Bilgi” artık ulaşmak değil ayıklamak ile doğru ve gerekli bilgi haline
gelebiliyor. Bunu yapacak olan da medya. Oysa medya çeşitli sebep ve
yapı itibarı ile zaman zaman ayrıştırma işini “ideal” şekilde yapmıyor,
yapmak istemiyor.
“Bilgi kirliliği” isminin sahibi Jacob Nielsen. İnternet uzmanı Nielsen
241
Medya ve Bilgi Kirlili¤i
konu ile ilgili çeşitli makaleler yayınlamış ve böylece kavram dilde
dolaşıma girmiş. Bilgi kirliliğinin çeşitli katmanlarda farklı zararlar
verdiği ileri sürülüyor. Bu katmanlar şöyle:
Bireye etkisi: Bireyin doğru ve sağlıklı bilgi almasını önleme, hatta
bilgi bombardımanı söz konusu olduğunda bireyi strese sokup, paralize etme.
Topluma etkisi: Toplumun ahlaki değerlerinde erozyona sebep olma,
bakış açılarında bozukluğa yol açma.
İş hayatına etkisi: Karar alma sürecinde tahribat yaratma, süreci
yavaşlatma ve ekonomiyi bu yolla olumsuz etkileme.
Bilgi kirliliğinin başlıca kaynağı internettir. İnternet üzerinden
sınırsızca ve kontrolü zor bir şekilde sürekli bilgi alış verişi yapılıyor.
Bunların dolaşıma sokulması diğer medya araçlarına göre çok daha
kolay olduğu için önüne geçmek de bir o kadar güç.
Bilgi kirliliğine çarpıcı bir örnek EXPO zamanında Türkiye”de
yaşananlar. İzmir ve Milano”nun EXPO 2015”i alma sürecindeki
mücadelenin aktarıldığı gün Anadolu Ajansı İzmir”in mücadeleden
galip çıktığını duyurmuş ve bu haber kısa sürede tüm yurda
yayılmıştı. İzmir valisi Mustafa Cihat Kıraç halka hitap etmiş, Sertab
Erener konser vermişti. Oysa Anadolu Ajansı bu haberi uzaktan el kol
hareketlerine dayanarak ve başka kaynağa tasdikletmeden yapmıştı.
Başka ilginç bir örnek ise birkaç yıl önce Güney Amerika”da yaşandı.
2004”te Venezuela’ nın en büyük gazetelerinden olan El Universal bir
Kolombiya haber ajansına dayanarak verdiği haberde bir Pentagon
belgesinin varlığından bahsetti. O belgenin Venezuela hükümetinin
242
Nagehan Alç›
2002”de FARC gerillalarına 1 milyon dolar verdiğinin kanıtı olduğunu
ileri sürdü. Ancak haberde ilginç noktalar vardı. Örneğin Pentagon
belgesinden alıntılar vardı ama belgenin tam metni yoktu. Kolombiya
haber ajansının ismi belirtilmiyordu. Sonuçta böyle bir belge
iddiasının Venezuela medyasına nasıl girdiği anlaşılamadı. Daha sonra
Miami’ deki El Nuevo Herald adlı gazete bu haberi aldı ve Venezuela
Hükümeti”nin FARC’a yardım ettiğinin kanıtı olarak sundu. El
Universal de bu habere dayanarak “Venezuela Hükümeti”nin yardımı
kanıtlandı” dedi. Yani kendi haberini dolaşıma sokarak yeniden üretti
ve gerçekliğini tasdikledi.
Bu tip bilgi kirliliğine özellikle savaş ve kargaşa ortamlarında daha sık
rastlanıyor. Özellikle gizli servisler ve istihbarat örgütleri bundan
amaçlarına hizmet etmesi için yararlanıyor. Normal zamanlarda ise
ülkede gruplar arasındaki çıkar çatışmalarında sıklıkla başvurulan bir
yöntem bilgi kirliliği. Bunun bir örneğini de son günlerde ülkemizde
Ergenekon soruşturması kapsamında yaşıyoruz. Bilgi kirliliğinin ana
unsuru gerçeğin bir kısmını açıklarken bir kısmını görmezden gelme
ya da yok sayma.
Bu gün bu kirliliğin önüne geçilememesinde medyanın filtreleme sis-
temlerinde ciddi eksiklikler olmasının önemli bir rolü var. Filtreleme
mekanizmaları basılı ve görsel medyada kısmen uygulansa da inter-
nette bunun hayata geçirilmesi ve doğru adapte edilmesi ciddi
regülasyonlar gerektiriyor.
Bu regülasyonların uygulanamamasının başta gelen nedenlerinden
biri Türk medyasında editörlük sistemine yeterince yatırım yapılma-
ması. Editörler “metin kısaltan” gibi anlaşılıyor ve bu iş için yeterli
deneyim aranmıyor. Oysa editör tüm haberlere hakim olan, o haber243
Medya ve Bilgi Kirlili¤i
lerin veriliş tarzı ve içinde hangi unsurları barındırabileceğine karar
vermesi gereken kişi.
Ancak böyle bir öngörüyü henüz edinmemiş genç gazeteciler editör-
lük masalarına oturtulduğu için haberlerde zaman zaman gereksiz ya
da yanlış bilgiler yer alabiliyor.
Dezenformasyonun daha da farklı hali, bazı gelişmeleri engellemek
için, o gelişme potansiyelini boğacak tehdit edici, bastırıcı haber ve
yorumlar yapmak. Bunun örneklerini de Türk medyasında zaman
zaman görüyoruz. Özellikle PKK ile ilgili yapılan haberlerde.
Sonuç olarak bilgi kirliliği önemli bir manipülasyon aracıdır. Çıkar
gruplarının elindeki önemli bir silah. Bu silah toplumların
şeffaflaşmasının önünde ciddi bir engel teşkil ediyor ve onu önlemek
tamamen mümkün olmasa da en aza indirmek için mekanizmalar
geliştirmek şart.
244