Otobiyagrafik Bellek

Ali İ. Tekcan
Boğaziçi Üniversitesi
Otobiyografik ve Diğer Bellek Türleri
 Otobiyografik Anıların Hatırlanması

 Yaşam Boyu Hatırlama Eğrisi
 Otobiyografik Bellek Yanılmaları
Benlik ve Otobiyografik Bellek
 Otobiyografik ve Toplumsal Bellek


Bellek ve Anılar
Temel Bilgi İşleme Modeli
Dikkat
Kısa süreli bellek
Tekrar
Uzun süreli bellek
Uzun Süreli Bellek
Semantik Bellek
 Prosedürel Bellek
 Epizodik Bellek

Otobiyografik Anıların
Diğerlerinden Farkı
Otobiyografik anılar nasıl şeylerdir ?
 Semantik bilgiden ayrıştıran özellikleri
nelerdir ?

Hayatınızdaki en önemli anı
(Odaman, Boduroğlu, & Tekcan, 2011)

“...Çok uzun zamandır hasta olan babamın
hastalığı ciddileşmişti. 14 yaşındaydım.
Amcam işten eve gelmeden babama uğrar
sonra beni alıp eve götürürdü. Yaşım küçük
olduğundan hastaneye alınmadığımdan,
babamın durumunu amcam anlatırdı. Bir
akşam eve giderken amcama babamı
sordum. Amcam bitkin ve üzgündü.Bana
duraksayarak, iyi olduğunu ve iyiye gittiğini
söyledi.

Evimizin kapısına vardığımızda ise o unutamadığım
an yaşandı. Kapıyı açan annem, kollarını iki yana
açmış bir şekilde ablam ve bana doğru: “Siz metin
çocuklarsınız...” dedi. Çok net hatırladığım; o an ilk
tepkimin, arkamı dönüp yürümek olduğudur. Bunu
bilinçsizce yaptım ve annem, “Nereye gidiyorsun?”
diye bağırınca farkettim. Geri dönüp anneme
sarıldım. Babam ölmüştü ve evimizde birçok kişi
biryerlerde ağlıyordu. Bense; ağlamıyor ve sadece
mide bulantımı geçirmek için nefes alıyordum.”
Hayatınızdaki en önemli anı...II

...Ortaokul yıllarında çok yakın olduğum
arkadaşlarımdan ayrılacak olma ihtimali beni
üzüyordu. Üstelik, bu arkadaşlarımdan biri üç
senedir aşık olduğum ama bu aşkı itiraf
edemediğim biriydi. O gece, güzel bir grubun
çaldığı yavaş parçalar sırasında herkes birbirini
dansa kaldırıyordu. ...Aşık olduğum kız geldi ve
“Şarkımız çalıyor duymuyor musun? Nerdesin?”
dedi. Beraber elele, salonun içine yürüyüp
ortasında dansetmeye başladık. Sanıyorum
hayatımın en heyecanlı anıydı. Dansederken hiç
konuşmadık ve gözlerimize de bakmıyorduk ama
ikimizin de titrediği hissediliyordu.
Otobiyografik (epizodik) anıların özellikleri
Deneyimlerin duyusal, algısal, kavramsal ve
duygusal özelliklerinin özetini içerir
 Kısa zaman dilimlerindeki deneyimleri temsil
eder
 Çoğunlukla (görsel) imgeler eşlik eder
 Bir perspektif içerir
 Hatırlama hissi ve zamanda geriye yolculuk
hissi vardır
 Benlik ve amaçlar/hedefler ile ilgilidir


Sanıyorum hayatımın en
heyecanlı anıydı.
Dansederken hiç
konuşmadık ve
gözlerimize de
bakmıyorduk ama
ikimizin de titrediği
hissediliyordu
Duyusal ve Yeniden
Yaşama

“Her yer toz dumandı.
Annem yanımda
olmasına rağmen onu
göremiyor sadece elini
tutmakla yetiniyordum.O
güne baktığımda
sahneler ve görüntüler
hala aklımda..”
İmgelem
Benlik / hedefler ile bağlantılı
 “Takıma seçilmemek utanç
vericiydi. Takım listesini
astılar, ve benim ismim
olmadan o liste uzun zaman
orada asılı durdu. Gerçekten
çok kızdığımı hatırlıyorum...

Daha sonraları ne zaman
antrenman yapmaktan
yorulup, durmam gerektiğini
düşünsem, gözlerimi kapar
soyunma odasındaki,
üzerinde ismimin olmadığı o
listeyi düşünürdüm,
çoğunlukla bu çalışmaya
devam etmemi sağlardı.
Otobiyografik Anıların
Hatırlanması
Crovitz-Galton Yöntemi
 En .... anınız

Otobiyografik anı hatırlama eğrisi
50
45
Anıların Oranı
40
35
Yakınlık
30
Anı Tümseği
25
20
15
10
5
Çocukluk Amnezisi
0
0-9
10 - 19
20 - 29
30 - 39
Olay sırasındaki yaş
40 - 49
50 - 59
Tümsek çok tutarlıdır

İpucu kelimelerle OB çalışmaları

En canlı anılar (Fitzgerald, 1988)
Kişisel ve Toplumsal Olayların Hatırlanma
Eğrileri (Aydın & Tekcan, in prep)
50
Personal Events
Public Events
45
Anıların Oranı
40
35
30
25
20
15
10
5
0
0-9
10-19
20-29
30-39
40-49
50-59
Olay sırasındaki yaş
60-69
70-79
80-89
Genel kültür (Rubin, Rahhal, & Poon, 1998)
 En akılda kalıcı okuma deneyimi (Larsen, 1999)


Tümsek, Alzheimer hastaları için de tutarlıdır
(Fromholt & Larsen, 91)
Neden?

Bilişsel Açıklama
 Canlılık, tekrarlama, retroaktif ketleme

Benlik / Kimlik Açıklaması
 Benlik hissi oluşturulur
 Kişisel, sosyal, ideolojik vb. olarak kim
olduğunuzu keşfedersiniz
 Bu tarz olaylar erken yetişkinlikte meydana gelir

Yaşam Seyri Beklentileri Kuramı (Bernsten &
Rubin, 2002; Rubin & Berntsen, 2003; Berntsen & Rubin, 2004)
“Yaşam Seyri Beklentileri” Nedir?

“Dünyaca kabul edilmiş bir gerçektir ki, hali
vakti yerinde olan her bekar erkeğin
mutlaka bir eşe ihtiyacı vardır.”- Jane Austen,
Pride and Prejudice
“Yaşam Seyri Beklentileri” Nedir?

Tipik bir yaşamda gerçekleşmesi olası
olaylar hakkında beklentiler ve bu olayların
zamanlaması

“Senaryolar” üzerine kuruludur (örn.
Lokantaya gitmek) (Schank & Abelson, 1977)
 Önemli
olan bireyin kendi deneyimleri değil,
toplumun tipik bir kişinin deneyimleri hakkındaki
beklentileridir
Olumlu olayların insanlar gençken mi
olması beklenir?
Erdoğan, Figure 1, ↑(top)
180
160
Olumlu
Olay sayısı
140
120
100
80
60
Olumsuz
40
Nötr
20
0
0
10
20
30
40
50
60
70
Olay sırasındaki yaş
Figür 1. Olumlu, olumsuz ve nötr olayların tahmini gerçekleşme yaşı dağılımları (yeni doğan yaşam seyri
beklentileri)
80
Cinsiyete göre yaşam seyri beklentileri
Positive
35
Erkekler den erkekler için Kadınlardan erkekler için
yaşam seyri beklentileri yaşam seyri beklentileri
Negative
Neutral
Kadınlardan kadınlar için
yaşam seyri beklentileri
Erkeklerden kadınlar için
yaşam seyri beklentileri
30
Olay %
25
20
15
10
5
0
0 10 20 30 40 50 60 70 80
0 10 20 30 40 50 60 70 80
0 10 20 30 40 50 60 70 80
0 10 20 30 40 50 60 70 80
Olay sırasındaki yaş
Figür 2. Katılımcı ve hedef cinsiyetine göre ppzitif, negatif ve nötr olayların tahmini gerçekleşme yaşı
dağılımları (Yenidoğan bebek için yaşam seyri beklentileri)
Çocukluk Amnezisi
En erken anınız ?
 Olayın nitelikleri etkiler mi?
 Cinsiyet farkı
 Eğitim Farkı
 Kültür Farkı
 Neden ?

Otobiyografik anılar ne kadar güvenilir ?

Nasıl sınanır?

Tutarlılık?

Yeterli mi?

Hatırlanan ne?
Tutarlılık

Anne-çocuk arası tutarlılık 65-80%

Öyleyse doğru sayılabilri

Ancak 20-35% hata
Hatanın kaynağı

Sonra gelen bilgi/deneyimin karıştırıcı
etkisi

Loftus & Palmer (1984) çalışması






________ arabaların hızları neydi?
Gr1: contacted
Gr2: hit
Gr3: bumped
Gr4: collided
Gr5: smashed
Grupların hız tahminleri
Estimated Speed (mph)
42
40
38
36
34
32
30
contacted
hit
bumped
collided
Word used in question
smashed
Bir hafta sonra

Aynı katılımcılar

“Yerde cam kırıkları var mıydı?”
Cam kırıkları hatırlayan katılımcı yüzdesi
35
30
25
20
15
10
5
0
Contacted
Smashed
Word used in question
Otobiyografik deneyimler için söz
konusu mu?

Gerçek hayatta “sahte anılar” olur mu?

İnsanlar hiç yaşamadıkları deneyimleri
hatırlayabilirler mi?
Loftus & Pickrell (1995)

Universite öğrencilerinden 4 olayın
ayrıntılarını hatırlamaları istendi

3 gerçek; 1 sahte olay

1. mülakat sonrası olay hakkında bol bol
düşünmeleri istendi

2 hafta sonra katılımcıların %25’i olay
hakkında birşeyler “hatırladı”.
Hyman & Billings (1998)

Sahte olay: düğünde
masa devrilmesi

1 hafta sonra %25’i
olay ayrıntısı
hatırladı
Sonuç

Otobiyografik anılar çoğunlukla doğru
hatırlanıyor

Ancak dış etkenlere açık

Kaynak amnezisi (özellikle zaman
geçtikten sonra)
Benlik – Bellek İlişkisi

Otobiyografik anılar benliğimiz ve kendi kimliğimize
ilişkin oluşturduğumuz anlatılar ile yakından bağlantılıdır
(Conway;,2000; McAdams, 2001; Singer, 2004; Singer & Salovey,1993; Thorne,
2000).

Otobiyografik anıların farklı boyutlarının kültür (Wang, 2006),
yaş (Singer et al., 2007), sosyal roller (Rathbone et al., 2008) , benlik
kurgusu (Fitzgerald, 2010), cinsiyet (Pillemer, 2003) gibi
değişkenlerden etkilendiği gösterilmiştir.

Bu konuşmada otobiyografik anıların bir alt türü olarak
nitelendirilebilecek benlik tanımlayıcı anıların (self
defining memories) cinsiyetten nasıl etkilendiğini
inceleyen iki araştırmadan söz edeceğim.


Önceki çalışmalar cinsiyetin otobiyografik anıları
etkilediğini ortaya koymuştur.
Örneğin,
 Kadınların en eski (ilk) çocukluk anıları daha erken
yaşlardadır (e.g., Mullen, 1994).
 Kadınlar daha fazla otobiyografik deneyim hatırlıyorlar (e.g.,
Seidlitz & Diener, 1998); bu özellikle sosyal ve kişilerarası
deneyimler için daha belirgindir (Loftus et al., 1987).
 Kadınların otobiyografik anıları daha spesifik (Pillemer et al., 2003).
 Kız çocuklar erkeklerden daha bütünlüklü ve ayrıntılı anılar
anlatıyorlar (Buckner & Fivush, 1998).

Neden ?
 Sosyokültürel gelişim kuramı (Nelson & Fivush, 2004)
BENLİK TANIMLAYICI ANILAR

Benlik Tanımlayıcı Anılar (Self Defining
Memories; SDM, Singer & Salovey, 1993)
 Bireyin kim, nasıl biri olduğunu betimleyen anılar
 otobiyografik anı türü ...
 “canlı, tekrar tekrar hatırlanan, benzer anılarla
tematik olarak bağlantılı, and süregelen ya da
çözüme ulaşmamış meselelere odaklanan” (Singer,
Rexhaj, & Baddeley, 2007)
Benlik Tanımlayıcı Anı Anketi

Sizden kendinizi tanımlayan, benliğinizi (kim olduğunuzu) yansıtan iki anı
hatırlamanızı istiyoruz. Bunlar:

Net bir biçimde hatırladığınız ve hala önemli bulduğunuz

Sizde olumlu, olumsuz ya da her iki türden de yoğun duygular
uyandıran

Hayatınızda süregelen bir tema, olay, ya da çözülmemiş bir
meseleyi içeren

Sizin bir birey olarak kim olduğunuzu tanımlayan ve sizi yakından
tanımasını istediğiniz birine anlatmak isteyebileceğiniz


Sık sık hatırladığınız

Benzer bir temayı ya da meseleyi içeren başka anılarla bağlantılı ve
onları çağrıştıran

Benlik Tanımlayıcı Anılar

Cinsiyet Tanımlayıcı Anılar
Temel Değişkenler
 Spesifiklik
 Anlam/ders çıkarma
 İçerik (ana olay)
 Anıdaki İnsanlar


Özetlemek gerekirse, bu anılar, yeni tanıştığınız
ve kendinizi olduğunuz gibi ve doğru bir şekilde
tanıtmak istediğiniz birine anlatabileceğiniz
türden, sizin şu andaki siz olmanızda katkısı
olmuş anılardır. Lütfen bu tanıma uygun ve 1
seneden eski iki anınızı mümkün olduğunca
ayrıntılı biçimde yazınız.
ANLAM DERS ÇIKARMA

4-5 yaşlarındayken ailece pikniğe gitmiştik. Babam arabanın
yanında kitap okuyor, biraz uzağında annem yiyecekleri
hazırlıyordu. Babaannem ve dedem de bizimle birliktelerdi. Ben
dere kıyısına fazlaca yaklaşmış olmalıyım ki, nasıl olduğunu
hatırlayamadan ayağım kaydı ve suya yuvarlandım. Burdan
sonrasını, derenin beni sürükleyişini hatırlamıyorum. Kardeşim
anneme haber vermiş durumu, annemse yüzme bilmemesine
rağmen arkamdan suya atlamış. İkimiz bir süre sürüklenmişiz.
Babam daha uzakta olduğu için bunlardan habersizmiş. Kardeşim
koşa koşa babamı çağırmış, arkamızdan da babam atlamış dereye.
İkimizi de kurtarmış. Çok fazla su yuttuğumu hatırlıyorum. Dere de
hızlı akıyordu,bayağı sürüklemiş bizi. Bir de en sevdiğim terliğimin
tekinin suda kaybolduğunu hatırlıyorum. Ölüme sadece o anda bu
kadar yaklaştım ve annemin, daha doğrusu annelik duygusunun ne
kadar fedakarlık gerektirdiğini bu anımı hatırladıkça daha iyi
anlarım.



Geçen yılbaşında geceyi evde kutlama kararı almıştım. Evde
teyzem, annem, babam, ablam ve ben olacaktık. Ben başıma çok
kötü bir ağrı girmiş, midem bulanır bir şekilde yatıyordum. Biraz
uzandıktan sonra telefonuma bir mesaj geldi. Mesaj küs olduğum
bir arkadaşımdan geliyor ve şunlardan bahsediyordu kısaca:
Hayatın üzülmek için çok kısa olduğu ve barışmamız gerektiği.
Bense inatçılık yapıp barışmadım. Ama içim içimi yiyordu. Çok da
üzülüyordum.
Yemeğe geçtiğimizde benim başım biraz düzelmeye başlamıştı.
Ablam haftalardır belli olan terfi haberini bize söylemek için yeni yılı
beklemişti. Tabii ki de hepimiz çok sevindik.
Sonra düşündüm ki mutluluk da mutsuzluk da birbirine çok kısa
zaman dilimleri içinde gerçekleşiyor. O günden beri insanlara daha
toleranslı davranmaya başladım
Cinsiyet ve Anlam/Ders Çıkarma
70
60
50
%
40
30
20
10
0
Kadın
Erkek
Temalar (Olaylar)

Anıların temaları Thorne
ve McLean’in (2001)
kodlama şemasına göre
değerlendirildi:
 İlişki
 Başarı
 Hayati Tehlike
 Boş Zaman Uğraşıları
 Suçluluk/Utanma
Tema
%
İlişki
32.0
Başarı
24.3
Hayati Tehlike
24.3
Boş Zaman
12.6
Suçluluk /
Utanma
2.9
Diğer
3.9
 Diğer
Cinsiyete Göre Temalar
Kadın
45
40
35
% 30
25
20
15
10
5
0
İlişki
Başarı
Hayati Tehlike
Boş Zaman
Suç/Utanma
Erkek
Diğer
Erkekler için, İlişki, Başarı, and Hayati Tehlike anıları eşit sıklıkla hatırlanırken,
kadınlar için İlişki anıları Başarı ve Hayati Tehlike’den daha sık belirtilmiştir.
Erkekler ile kadınlar arasındaki en önemli fark kadınların daha fazla İlişki anısı,
erkeklerin de daha fazla Hayati Tehlike anısı anlatmış olmalarıdır.
Cinsiyet Tanımlayıcı Anılar








Sizden bir erkek olarak kendinizi tanımlayan iki anı hatırlamanızı
istiyoruz. Bu anılar aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır:
Net bir biçimde hatırladığınız
Hala önemli bulduğunuz
Sizde olumlu, olumsuz ya da her iki türden de yoğun duygular
uyandıran
Hayatınızda süregelen bir tema, olay, ya da çözülmemiş bir
meseleyi içeren
Sizin bir erkek olarak kim olduğunuzu tanımlayan ve sizi yakından
tanımasını istediğiniz birine anlatmak isteyebileceğiniz
Sık sık hatırladığınız
Benzer bir temayı ya da meseleyi içeren başka anılarla bağlantılı ve
onları çağrıştıran
Cinsiyet ve Anlam/Ders Çıkarma
70
60
50
40
%
30
20
10
0

Anıların %60’ından fazlası
anlam/ders çıkarma
içermektedir.

Cinsiyetin anlam çıkarma
içeren anı sayısı açısından
bir etkisi bulunmamıştır, p >
.10.
Kadın
Erkek
Cinsiyet Tanımlayıcı Anıların
Temaları
Tema
%
İlişki
29.2
Başarı
21.5
Hayati Tehlike
30.8
Boş Zaman
6.2
Suçluluk/Utanma
9.2
Diğer
3.1
Temalardaki Farklılıklar- Kadınlar
%
Tema
I. Çalışma
II.
Çalışma
İlişki
40
27.5
Başarı
22
20
Hayati Tehlike
20
22.5
Boş Zaman
10
10
Suçluluk/Utan
ma
2
15
Diğer
6
5
Temalardaki Farklılıklar- Erkekler
%
Tema
I.
Çalışma
II.
Çalışma
İlişki
23
32
Başarı
23
24
Hayati Tehlike
30
44
Boş Zaman
16
0
Suçluluk/Utanm
a
5
0
2.3
0
Other
Toplumsal Bellek
Toplumsal Bellek

“ Ama burası Türkiye, toplumsal hafızası zayıf olan
insanların yaşadığı bir ülke!”
Mehmet Yılmaz, Hürriyet, 19 Ekim 2007

“Belki toplumsal hafızamızın zayıf olmasının bir
nedeni de acılarla ve dertlerle uzun süre
yaşanmayacağını biliyor olmamız.”

“Ama Türkiye'nin toplumsal hafızası çok zayıf.
Aynı hatayı onlarca kez tekrarlamakta
üstümüze yok”
Türkiye’nin Toplumsal Hafızasında
Hangi Olaylar Var ?
???
 Antropoloji (Cole, 1998)
 Tarih (Crane, 1997)
 Sosyoloji (Halbwachs, 1992)

 Belirli olayların farklı gruplar tarafından
hatırlanması
 Kültürel ürünler, ritüeller, bayramlar

Psikoloji
Hatırladıklarıyla ve Unuttuklarıyla
Türkiye’nin Toplumsal Hafızası
Derleyen: Esra Özyürek, 2001, İletişim Yayınları
 Rıfat N. Bali
 “Varlık Vergisi üzerine yazılmış Salkım Hanım Taneleri romanın
ve ondan uyarlanan filmin üretim ve tüketim aşamalarına bakıp,
bu uygulamanın bugün farklı topluluklar tarafından nasıl
hatırlandığını gösteriyor”


Cihan Tuğal
 “Diasporada yaşayan Ermeni cemaatlerinin ürettiği ve tükettiği,
Ermeni techiri üzerine yazılmış anı kitaplarını inceliyor”

Nazlı Ökten
 “10 Kasım ritüellerine ve Atatürk’ün ölüm gününün o dönemi
yaşayanlar tarafından nasıl anlatıldığına bakarak Türk siyasi
kültürü hakkında çıkarımlarda bulunuyor.
Toplumsal Bellek Tanımı
Tanım, tanımlar
 Wertsch (2002)

 “Toplumsal belleğin temel kategorileri ve
nasıl araştırılması gerektiği hakkında görüş
birliği yok”

Bilimsel tanımlar farklı olsa da
hepimizin, toplumsal bellek hakkında
kuramları ve inançları var.
Kollektif Belleğe İlişkin “Kuramlar”

“Toplumsal belleği zayıf bir toplumuz” Mehmet Y.

“uzun dönemli hali mevcut olmayan, kısa dönemli
refleksif tepkiler şeklinde kendini gösteren ve kısa
bir zaman sonra izi bile kalmadan silinip giden
hafıza biçimidir” brunhilde

yüzde 80 kadarı yakın tarihin futbol maçlarını,
kalan kısmı da "depreme biz evde yakalandık,
acayip salladı abi" datalarını hatırlamaya yarar.
Yılmaz
gerrain

medyanın asparagas ve manipülasyonlarla kayba
uğrattığı hafıza modelidir. teenspirit

türk toplumunda "toplumsal hafıza"nın olmadığı ya da çok zayıf
olduğu iddiası sıklıkla paylaşılmakta ve dillendirilmekle birlikte, neyi
mesnet alıyor bilemiyorum.
türkiye'de gündem çok hızlı değişmekte ama cumhuriyet
kutlamaları, ermeni techiri, osmanlı'nın 700. kuruluş yıldönümü ve
mirası, türk-yunan nüfus mübadelesi, varlık vergisi, lozan, sevr,
menderes tecrübesi, 12 eylül gibi konular sürekli gündemde.
ama nihai kertede türk toplumunun "selektif bir bellek" sahibi
olduğunu kabul etmekle birlikte toplumsal hafıza yoksunu olduğu
iddiasını paylaşmıyorum” gari
Ortak Belleğimiz: Türkiye neleri hatırlıyor ?

Bizim toplumsal belleğimiz zayıf mı?
 Neleri unutup, neleri hatırlıyoruz?

Kuşak/grup etkisi ?
 “Evrensel bir toplumsal hafızadan söz edilemez”
 “Toplumsal bellek zaman ve mekanda sınırlı bir
grubun toplumal hafızası olarak ortaya çıkar”
Halbwachs
 Mannheim (1928/1952)
○ Her kuşak kendi gençliğindeki olaylardan özellikle etkinlenir
○ Kuşakların gerçekten ayrıştırılabilmesi tarihsel sosyal bilinç
düzeyindeki farklılaşmalar temelinde olabilir.

“Yakın tarih konusunda hiçbir yerde
yurttaşların arasında mutlak uyum
sağlanması mümkün değildir; hele olaylı
ve trajik dönemler için, bu bilhassa
böyledir” İlber Ortaylı, Milliyet, 19 Temmuz 2005
Schuman & Scott, 1989

“Son 50-60 yılda, yaklaşık 1930’dan bu
yana ulusal ve uluslararası birçok önemli
olay ve değişiklik oldu. Bunların içinden
size özellikle önemli gelen 1-2 olayı
belirtin.”
Schuman & Scott’un Bulguları
II. Dünya Savaşı
% 29
Vietnam Savaşı
% 22
Uzay Çalışmaları
% 13
Kennedy Suikasti
%9
Yurttaşlık Hakları
%8
Nükleer Savaş Tehdidi
%6

II. Dünya Savaşı’nı en sık
belirtenler
 16-24 yaşları arasında

Vietnam Savaşı’nı en sık
belirtenler
 15-27 yaşları arasında

Mannheim’ın “kuşak” kavramı
 17-25 yaşları
I. Çalışma:
Gençlerin Toplumsal Belleği

170 B.Ü. öğrencisi

“Son 50-60 yılda, yaklaşık 1950’den bu
yana ulusal ve uluslararası birçok önemli
olay ve değişiklik oldu. Bunların içinden
size özellikle önemli gelen 1-2 olayı
belirtin.”

Son 1 yılda ...
Üniversite öğrencilerine göre son 1 yılın en önemli
toplumsal olayları
(Mayıs 2007)
Cumhuriyet Mitingleri
% 43
AB Süreci
%8
Hrant Dink Cinayeti
% 28
Orhan Pamuk Nobel
%6
Küresel Isınma
% 28
Saddam Hüseyin İdamı
%4
Irak Savaşı
%9
İsrail/Lübnan/Filistin
%4
“e- muhtıra”
%8
Yargıtay Saldırısı
%4
Üniversite öğrencilerine göre son 50 yılın en
önemli toplumsal olayları
11 Eylül 2001
% 28
SSCB’nin Yıkılması
% 13
Irak Savaşı
% 27
Cumhuriyet Mitingleri
% 10
12 Eylül 1980
% 21
Darbeler
%9
17 Ağustos Depremi
% 19
27 Mayıs 60 Darbesi
%9
Teknolojik Gelişmeler
% 13
Küresel Isınma
%7
Son 1 yıl - 50 yıl kesişmesi
Son 1 yıl
Son 50 yıl
Cumhuriyet Mitingleri
% 43
%10
Küresel Isınma
% 28
%7
Hrant Dink Cinayeti
% 28
%5
II. Çalışma
Yetişkinlerin Toplumsal Belleği

20-80 yaşları arasında115 öğrenci olmayan
katılımcı

Sizden yaşadığınız süre içerisinde ülkenizi ya da
dünyayı ilgilendiren, etkileyen, bir değişime yol
açan, sarsıcı olarak nitelendiren en önemli
gördüğünüz 3 olayı belirtmenizi istiyoruz
Son 80 yılın en önemli olarak
değerlendirilen toplumsal olayları
17 Ağustos Depremi
% 42
Kıbrıs Çıkartması
%9
11 Eylül 2001
% 21
1960 Askeri Darbesi
%6
12 Eylül 1980
% 17
İsrail-Filistin Krizi
%5
Irak Savaşı
% 16
Körfez Savaşı
%4
AKP 2002 Seçim
Kazanması
% 11
2000 Ekonomik Krizi
%4
Duygusal Tepkiler: Olumlu-Olumsuz
17 Ağustos Depremi
- 2.8
Kıbrıs Çıkartması
11 Eylül 2001
- 2.3
1960 Askeri Darbesi
- 2.0
12 Eylül 1980
- 1.4
28 Şubat Süreci
- 2.5
Irak Savaşı
- 2.5
İsrail-Filistin Krizi
- 2.9
Körfez Savaşı
- 2.8
AKP 2002 Seçim
Kazanması
0.9
0.2
Olay Anındaki Yaşın Etkisi
16
14
Kişi Sayısı
12
10
1999 Depremi
8
11.Eyl
1980 Darbesi
6
Irak'ın İşgali
AKP İktidarı
4
2
0
0-9
10-19
20-29
30-39
40-49
Olay Anındaki Yaş
50-59
60-69
Çalışma III
Önemli Olaylar
 Farklı duygu uyandıran olaylar
 Olaylarla İlgili Değerlendirmeler

Olumlu – Olumsuz
Kimliğimin bir parçasıdır
Milli kimliğimin bir parçasıdır
Yaşamımda bir mihen taşı / dönüm noktasıdır
Olayın anısı ile şu andaki hayatım arasında
bağlantılar fark ediyorum
 Tarih yeni baştan yaşanacak olsaydı, olayın tarih
içinde yer almasını isterdim





Katılımcılar
Erkek
% 58
Kadın
% 42
İlkokul
Ortaokul
Lise
Üniversite
Lisansüstü
%2
%2
%19
% 64
% 14
CHP
AKP
% 37
% 12
Bağımsız
GP
Diğer
% 29
%2
%2
Sol
% 76
Orta
% 16
Sağ
%8

Önemli 1-2 olay
 Son 70 yıldır, yaklaşık 1940lardan beri... en
önemli gördüğünüz 1-2 olayı

Değişik Duygu Yükü Olan Olayların
Hatırlanması






En sevindirici
En üzücü
En gurur verici
En korkutucu
En utandıran
En travmatik
En Önemli Olaylar
12 Eylül 1980
% 21
1999 Depremi
% 11
22 Temmuz 2007 Seçim Sonuçları
%7
PKK Saldırıları
%5
1974 Kıbrıs Barış Harekatı
%5
27 Mayıs 1960 Darbesi
%5
En Sevindirici Olay
Dünya Kupası 3.lüğü
% 24
GS’nin UEFA Kupası’nı Kazanması
% 11
AB Adaylığı / Süreci
%9
Orhan Pamuk’un Nobel Ödülü
%7
Abdullah Öcalan’ın Yakalanması
%7
En Üzücü Olay
1999 Depremi
% 35
Hrant Dink Cinayeti
% 12
12 Eylül 1980 Darbesi
%8
PKK Terörü
%4
6-7 Eylül Olayları
%4
Terör
%4
En Gurur Verici Olay
Orhan Pamuk’un Nobel Ödülü Alması
% 26
Eurovision Şarkı Yarışması Birinciliği
% 14
Futbol Dünya Kupası Üçüncülüğü
% 12
1974 Kıbrıs Barış Harekatı
% 12
GS’nin UEFA Kupasını Alması
% 7
1 Mart Tezkeresi’nin TBMM’den Geçmemesi % 7
En Korkutucu Olay
1999 Depremi
% 13
HSBC/Sinagog Bombalanması
% 10
Sivas/Madımak Olayı
% 8
Milliyetçiliğin Yükselişi
% 8
Terör
% 6
En Utandıran Olay
Hrant Dİnk Cinayeti
% 14
Sivas Katliamı
% 10
12 Eylül 1980
%8
6-7 Eylül Olayları
%6
Adnan Menderes’in İdamı
%6
En Travmatik Olay
1999 Depremi
% 24
12 Eylül 1980 Darbesi
% 17
Hrant Dink Cinayeti
%7
PKK Terörü
%4
1980 Öncesi Anarşi
%4
Faili Meçhul Siyasi Cinayetler
%4
Temel Sonuçlar

Toplumsal bellğimiz zayıf mı ?
 Kişisel yaşanmışlık ile sınırlı değil
○ 6/10 doğrudan yaşadıkları olaylar
○ Darbeler (’60 ve ’80, %40)
○ SSCB’nin yıkılması
 Dolaylı (eğitim, aile vb.) öğrendikleri olaylar da
toplumsal belleklerinin bir parçası
Değişken bir kuşak etkisi
 Olumsuz olaylar ağırlıklı

 Kültürel Farklılıklar
O ânı hiç unutmayacağım

Öyle olaylar vardır ki, bu olayı ilk kez
duyduğumuzda nerede ve kiminle
olduğumuzu, nasıl ve kimden
duyduğumuzu üzerinden yıllar geçse
bile hatırlarız
Toplumsal Olaylar Hakkında Neler
Hatırlıyoruz ?

İlk duyduğumuz an ?
 3 N, 1 K ya da 2N, 2 K
 Nereden/Kimden duydunuz ?
 Neredeydiniz ?
 Ne Yapıyordunuz ?
 Kiminleydiniz ?

Olayla ilgili ayrıntılar ?
 11 Eylül: gün,kaç uçak, hedefler...

Brown & Kulik (1977)
 J. F. Kennedy suikastı
 79/80 ayrıntılı anılar
 özel bir mekanizma
 Özel = sıradan otobiyografik anıları
hatırlamamızı sağlayan süreçlerden farklı
Uzun süreli mi?
Atatürk’ün ölüm haberini aldığınız anı
hatırlıyor musunuz ?
 Bellek puanı 6.77/8
 %70’i 7 ya da 8 puan
 Gençlik dönemi etkisi

O anlar gerçekten unutulmaz mı ?
2.00
1.80
1.60
Anı Skoru
1.40
Kimden
Nerede
1.20
Ne yapıyor
1.00
Kiminle
Tarih
0.80
Uçak sayısı
Bölge/Yer
0.60
0.40
0.20
0.00
3 gün
6 ay
Zaman
1 yıl
Tutarlılık
2.00
1.80
1.60
Anı Skoru
1.40
1.20
Kişisel Ayrıntı
1.00
Olay Ayrıntı
0.80
0.60
0.40
0.20
0.00
3 gün - 6 Ay
3 Gün - 1 Yıl
Zaman
6 Ay - 1 Yıl
Olay anındaki yaşın etkisi
309 katılımcı (15-93 yaşları arasında)
 Atatürk’ün ölümü
 Menderes’in uçak kazası
 Kennedy suikasti
 Papa (II. Jean Paul) suikast girişimi
 Challenger Uzay mekiği kazası
 Turgut Özal’ın ölümü
 11 Eylül saldırıları

Flaş anı ayrıntılarının olay anındaki yaşa
göre hatırlanması
1
Flaş anısı olan katılımcı oranı
0.9
0.8
ataürk
0.7
menderes
0.6
jfk
0.5
pope
challenger
0.4
özal
0.3
11-Sep
0.2
0.1
0
0-9
10-19
20-29
30-39
40-49
50-59
Olay anında yaş
60-69
70-79
>80
Çalışma IV:
“O ânı” hiç unutamadığınız olaylar var mı?

36 katılımcı
 (15 E, 21K)
 Yaş 50-90; 50, 60, 70, 80
 %44 orta-okul/lise, %55% üniversite mezunu

Otobiyografik Anılar, Flaş Anılar
Belirtilen Olaylar

50-68 yaş grubu

69-90 yaş grubu

Kişisel olay %17

Kişisel olay %44

Kıbrıs harekatı
HSBC/Sinagog
60 askeri darbesi
99 depremi % 8
80 askeri darbesi
Menderes
Deniz Gezmiş

Menderes
Atatürk
60 askeri darbesi
6-7 Eylül olayları
II. Dünya Savaşı
99 depremi % 5






%13
%12
% 8



% 7
% 5
% 5


%
%
%
%
%
9
8
6
6
5
Otobiyografik Anıların Dağılımı
30
Anıların yüzdesi
25
20
15
10
5
0
0-9
10-19
20-29
30-39
40-49
50-59
Olay anındaki yaş
60-69
70-79
80-89
Flaş Anıların Dağılımı
40
Anıların yüzdesi
35
30
25
20
15
10
5
0
0-9
10-19
20-29
30-39
40-49
50-59
Olay anındaki yaş
60-69
70-79
80-89
8 yaş öncesi Otobiyografik ve Flaş Anı
Oranları
35
Anıların yüzdesi
30
25
20
Otobiyografik
Flaş
15
10
5
0
0
1
2
3
4
5
Olay anındaki yaş
6
7
8
Sonuçlar
Aradan yarım yüzyıl geçse de
beklenmedik, yoğun duygusal tepkiye
neden olan olayları ilk duyduğumuz anı
“hatırlıyoruz”.
 “Hatırlama” ayrıntılarda hatayı da içerebilir.
 Toplumsal olayların hatırlanması sıradan
otobiyografik olaylara benzer bir dağılım
gösteriyor

 Anı tümseği ve çocukluk amnezisinin bitişi flaş
anılar için daha geç.






Türkiye’nin – elbette – kollektif hafızası var.
Farklı biçilerde sorulsa da aynı toplumsal
olaylar ortaya çıkıyor.
Kuşak etkisi olaya bağlı; Mannheim’
desteklemiyor. Örnek, Turgut Özal’ın ölümü
Sevindirici, gurur verici olaylar...
Siyasal tercih vb. etkileri
Kollektif bellek psikolojinin de işidir...