ЯСЯРЛЯРИ

ÙÖÑÅÉÍ ÚÀÂÈÄ
ßÑßÐËßÐÈ
ÁÅØ ÚÈËÄÄß
II ÚÈËÄ
“ËÈÄÅÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ”
ÁÀÊÛ-2005
Áó êèòàá “Ùöñåéèí Úàâèä. ßñÿðëÿðè. Äþðä úèëääÿ. I, II úèëäëÿð”
(Áàêû, Éàçû÷û, 1982) íÿøðëÿðè ÿñàñûíäà òÿêðàð íÿøðÿ ùàçûðëàíìûøäûð
Òÿðòèá åäÿíè:
Òóðàí Úàâèä
Ðåäàêòîðó:
Òåéìóð Êÿðèìëè
894.3611 - dc 21
AZE
Ùöñåéèí Úàâèä. ßñÿðëÿðè. Áåø úèëääÿ. II úèëä. Áàêû, “Ëèäåð íÿøðèééàò”,
2005, 352 ñÿù.
XX éöçèë áÿäèè ôèêðèìèçèí ìÿðäëèê âÿ ÿéèëìÿçëèê ñèìâîëóíà ÷åâðèëÿí
øÿõñèééÿòè, áþéöê ìöòÿôÿêêèð Ùöñåéí Úàâèäèí íÿñèëëÿðÿ þðíÿê îëàúàã çÿíýèí
âÿ áÿíçÿðñèç éàðàäûúûëûã èðñè çàìàí êå÷äèêúÿ äàùà ÷îõ àêòóàëëûã êÿñá
åòìÿêäÿäèð.
Øàèð âÿ ÿäèáëÿðèìèç è÷ÿðèñèíäÿ ÿí ìöñòÿñíà, ÿí çÿðèô âÿ íàðûí áèð äèëëÿ
éàçàí Úàâèä éàðàäûúûëûüà ïîåçèéà èëÿ áàøëàñà äà, Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòû òàðèõèíäÿ äàùà ÷îõ äðàìàòóðã êèìè øþùðÿò òàïìûø, äðàìàòèê æàíðûí áèð ÷îõ òÿêðàðñûç íöìóíÿëÿðèíè éàðàòìûøäûð. Úàâèäèí ýåò-ýåäÿ äðàìàòèê íþâöí àüûðëûüû èëÿ
ìöøàéèÿò îëóíàí ÿäÿáè ôÿàëèééÿòèíäÿ ôÿëñÿôè ðóùóí ùàêèì êÿñèëäèéè ïîåçèéàñûíäàí ýÿëÿí ÷àëàðëàðûí àïàðûúû îëäóüó àøêàð äóéóëìàãäàäûð; îíóí äðàì ÿñÿðëÿðèíèí ìöùöì áèð ãèñìèíèí ìÿíçóì ôîðìà äàøûìàñû áóíóíëà øÿðòëÿíèð.
ßäèáèí “ßñÿðëÿðè”íèí II úèëäèíÿ “Àíà”, “Ìàðàë” âÿ “Øåéäà” ïéåñëÿðè èëÿ
éàíàøû, Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòûíûí èëê ìÿíçóì äðàìëàðûíäàí “Øåéõ Ñÿíàí”,
“Ó÷óðóì” ôàúèÿëÿðè äàõèë åäèëìèøäèð.
Áþéöê ñÿíÿòêàðûí þç ÿñÿðëÿðèíèí ñîíóíäà åòäèéè “Èìëàñûíà òîõóíìàìàëû!”
ãåéäèíÿ ÿìÿë îëóíìóø, ìÿòíëÿðèí äèë âÿ öñëóáóíóí ãîðóíóëìàñûíà ÷àëûøûëìûøäûð.
ISBN 9952-417-26-6
© “ËÈÄÅÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ”, 2005
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè
ÈËÙÀÌ ßËÈÉÅÂÈÍ
“Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ëàòûí ãðàôèêàñû
èëÿ êöòëÿâè íÿøðëÿðèí ùÿéàòà
êå÷èðèëìÿñè ùàããûíäà”
12 éàíâàð 2004-úö èë òàðèõëè ñÿðÿíúàìû
èëÿ íÿøð îëóíóð âÿ þëêÿ êèòàáõàíàëàðûíà
ùÿäèééÿ åäèëèð
ÀÍÀ
Äðàì – 1 ïÿðäÿ
ßØÕÀÑ
Ñ ÿ ë ì à – Àíà.
à à í ï î ë à ä – Îíóí îüëó.
È ñ ì ÿ ò – Ãàíïîëàäûí íèøàíëûñû (÷ÿðêÿñ ãûçû).
Ñ ÿ ë è ì – Èñìÿòèí ãàðäàøû.
Ý ÿ í ú á è ð ë ÿ ç ý è – Ñÿëèìèí àðãàäàøû.
Î ð õ à í – Èñìÿòÿ âóðóëìóø áèð äÿëèãàíëû.
Èççÿò
– Îðõàíûí àðãàäàø âÿ ãîíàãëàðû.
Ìóðàä
}
Ñÿùíÿ Äàüûñòàíäà îòëó, àüàúëû êö÷öê áèð áàü÷à ÿðç åäÿð. Áàü÷àíûí óúóíäà ñàäÿ âÿ
ôÿãèðàíÿ áèð åâúèéÿç ýþðöíöð. Óçàãäà ëÿòèô, ðÿíýàðÿíý áóëóòëàð, éöêñÿê âÿ ìàâè äàüëàð
íÿçÿðÿ ÷àðïàð.
Ñÿëìà
(Ãàïû þíöíäÿ îòóðóá ïÿê äöøöíúÿëè ýþðöíöð, èêè äÿãèãÿ ñîíðà ãàëãûá
éöçöíö ýþé ñÿìòèíÿ òóòàð. Ñèíèðëè âÿ ùÿéÿúàíëû áèð ñÿñëÿ)
Åé ìÿðùÿìÿò êàíû, åé óëó Òàíðû!
Åé éåðëÿðèí, ýþéëÿðèí ùþêìäàðû!
Èíàéÿò ãûë, éîã áàøãà áèð ùàâàäàð,
Éàëíûç âàðûì-éîãóì òÿê áèð îüëóì âàð.
Àù, Ãàíïîëàä!.. Íóðè-äèäÿì, åâëàäûì!
Ö÷ àé âàð êè, ìÿêòóáóíó àëìàäûì.
Ö÷ àé âàð êè, òàãÿò ãàëìàìûø áÿíäÿ,
Ýþçöì éîëëàðäà, èíòèçàð è÷èíäÿ.
Ùÿð ýåúÿ ýþðäöéöì ãàíëû ðþéàëàð
Ýþñòÿðèð êè, ãîðãóëó áèð õÿáÿð âàð.
Áèð éûëäàí ôÿçëÿäèð ùÿð àé, ùÿð îí áåø
Ìÿêòóá éîëëàðäû, åéëÿðäè ñèïàðèø.
7
Íè÷èí î øèìäè îëñóí áþéëÿ ãàôèë?
Õàéûð, õàéûð, îüëóì âÿôàñûç äåéèë.
Ëàêèí áÿíè ìÿùâ åäÿð áó èíòèçàð,
Ýöíäÿí-ýöíÿ ãÿëáèìäÿ øöáùÿ àðòàð.
(Èñìÿòèí ýÿëäèéèíÿ äèããÿò åäÿðÿê)
Àù, ýÿëèéîð Èñìÿò, íàñûë äà ìÿùúóá!
Ãûç äåéèë, áèð ìÿëÿêäèð...
Èñìÿò
(Ýöëÿð éöçëÿ)
Èøòÿ ìÿêòóá!
Ñÿëìà
Êèìäÿí, ãóçóì?
Èñìÿò
Ãàíïîëàääàí.
Ñÿëìà
Êèì âåðäè?
Èñìÿò
Ãîìøóìóç, Ãîðãìàç îüëó Ìöñëèì âåðäè.
Ñÿëìà
Íàñûë Ãàíïîëàäûì?
Èñìÿò
Øöêöð, ñàï-ñàüëàì...
Ñÿëìà
Ýÿëìèéîðìó?
8
Èñìÿò
Ìÿêòóáäà éàçìûø òàìàì.
Ñÿëìà
Àù, ýþçÿë Èñìÿòèì, îòóð åâäÿ ñÿí,
Áèð àç òÿêáàøûíà ÷àëüû ÷àë, ÿéëÿí.
Áÿí äÿ øèìäè ìÿêòóáäà ùÿð íÿ âàðñà
Îãóòäóðóá òåç ýÿëèðèì...
Èñìÿò
Ïÿê ÿ’ëà.
(Ñÿëìà ýåäÿð)
Èñìÿò
(Êÿíäè êÿíäèíÿ)
Îô! Ãàíïîëàä êèì áèëèð øèìäè íåðäÿ?
Áÿí áóðäà éàëíûç, î, ãöðáÿò åëëÿðäÿ.
Áèð éûë ÿââÿë íèøàíëàíäûì áÿí îíà,
Òàëå î ýöíäÿí äöøìàí îëìóø áàíà.
Àðòûã îíñóç ùÿð øåé ýþçöìäÿ ìÿùçóí,
Áèð àí ùÿéàòûìäàí îëìàäûì ìÿìíóí.
Èøòÿ áàùàð îëìóø, ùÿð éåð ýöëöìñÿð,
Ãóøëàð úèâèëäÿøèð, áöëáöëëÿð þòÿð,
À÷ûëìûø ùÿð éàíäà ýöëëÿð, ÷è÷ÿêëÿð,
Ãûçëàð, îüëàíëàð ñåâèøèð, ñåéð åäÿð.
Áÿçÿíìèø áèð ýÿëèí êèáè êàèíàò,
Ôÿãÿò áÿíèì ãÿëáèì à÷ûëìàç, ùåéùàò!..
(Ãàïûéû à÷ûá è÷ÿðè ýèðÿð. Áèð àç ñîíðà Î ð õ à í èëÿ È ç ç ÿ ò
áèð òÿðÿôäÿí ÷ûãàð.)
Îðõàí
Èççÿò, Èççÿò! Ñÿí áèð òÿðÿôäÿ áÿêëÿ,
Ñàãûí! Èñìÿò ñÿíè ýþðìÿñèí ùÿëÿ.
9
Èççÿò
Êèì áèëèð! Áÿëêÿ ùè÷ î éîãäóð åâäÿ.
(Áó ñûðàäà ãàðìîí ñÿñè åøèäèëèð.)
Îðõàí
Èøòÿ ãàðìîí ñÿñè! Îäóð ÿëáÿòòÿ.
Îäóð, î!.. Áàã, íàñûë ðóùëó áèð ÷àëüû?
Èççÿò
ßâÿò, ìÿùçóí ýþíöë, ìÿùçóí ìóñèãè.
Îðõàí
Àù, ãûç íÿ ãûç! Ñóëòàíëàðà ëàéèãäèð,
Ôÿãÿò çàëûì Ãàíïîëàäà àøèãäèð.
Ùÿð ýöí õÿáÿð òóòàð ýåäèá-ýÿëÿíäÿí,
Îíóí àäû áèð àí äöøìÿç äèëèíäÿí.
Çàâàëëû! Êÿíäè ùöñíöíäÿí õÿáÿðñèç,
Áèëìèéîð êè, åøãèíäÿ äèâàíÿéèç!
Áèëìÿì îíà íàñûë äÿðä àíëàòìàëû,
Éàëíûç éàëâàðìàëû, éà ãîðãóòìàëû.
Êÿíäèñè àðãàñûç, éîãñóëäóð ýÿð÷è
Ëàêèí î ãûçäà áèð áþéöêëöê âàð êè,
Ùÿð çàìàí ðàñò ýÿëñÿì ðóùóì ñàðñûëûð,
Äèëèì ñþç ñþéëÿìÿêäÿí àúèç ãàëûð.
Èççÿò
Îðõàí, ñÿí áèð éèýèäñÿí! Äöøöí áèð àç,
Áèëëàù, áó ùàë ñàíà ÿñëà éàðàøìàç.
Îðõàí
Ïÿêè íÿ éàïìàã ýÿðÿê?
10
Èççÿò
Áûðàã âàðñûí,
Ãûç êÿíäèñè ýÿëñèí ñàíà éàëâàðñûí.
Îðõàí
Õàéûð, áó èø ìöìêöí äåéèëäèð ùàøà!
Áÿí äÿðäèìè à÷ûá äà áàøäàí-áàøà
Åøãèìè ñþéëÿðèì, ðèçà ýþñòÿðñÿ
Õîøáàõò îëóð...
Èççÿò
Áöñáöòöí ðÿää åäÿðñÿ?
Îðõàí
Ãÿì éåìÿ, Îðõàí ïÿê äÿ àúèç äåéèë.
(Ãàðìîíóí ñÿñè êÿñèëèð)
Ùàéäû, Èççÿò, ñóñäó ãàðìîí, ñÿí ÷ÿêèë!
Èççÿò äþðä-áåø àäûì ÷ÿêèëèð.
Îðõàí
(Ãàéÿò ùèääÿòëè)
Èíàí êè, àëò-öñò åéëÿðèì àëÿìè,
Èñìÿò Îðõàíû ðÿää åäÿð, þéëÿìè?!
Àëëàù øàùèä, áàíà îëìàçñà äÿìñàç,
Áó òîïðàãäà îíäàí áèð èç äÿ ãàëìàç.
Éàøàð äàüëàð áàøûíäà ãàðòàë êèáè,
Ãîøàð ñÿùðàëàðäà áèð ìàðàë êèáè.
Áÿíäÿí áàøãà áóëóíìàç áèð ÿíèñè...
Çÿðÿð éîã, ýÿëñÿ ýÿëñèí íèøàíëûñû;
Ýÿëñèí Ãàíïîëàä, ãàðøû ãîéñóí áàíà,
Èñìÿò éà ãèñìÿòäèð áàíà éà îíà.
11
Áó ñûðàäà Èñìÿò äûøàðû ÷ûãàð.
Îðõàí
Àìàí, íÿ éîñìà ãûç!
Èççÿò
Àù!..
Îðõàí
×ÿêèë, ÷ÿêèë!
(Èççÿò ÷ÿêèëèð, Îðõàí êÿíäè-êÿíäèíÿ)
Éàçûã! ßñëà ãûçûí êþíëö øàä äåéèë,
Àëëàù, Àëëàù! Ùÿì äàëüûí, ùÿì äÿ ìÿùçóí.
Áèð áàãûøäà åéëÿð èíñàíû ìÿúíóí.
(Èñìÿòÿ äîüðó)
Àìàí, éàðÿáá, Èñìÿò, Èñìÿò!
Èñìÿò
(Îðõàíû ýþðöíúÿ ùåéðÿòëÿ)
Àù, Îðõàí!
Îðõàí
Íÿ âàð, íÿ éîã?
Èñìÿò
×îã øöêöð, Ãàíïîëàääàí
Áó ýöí áèð ìÿêòóá ýÿëäè...
Îðõàí
Íåðäÿ Ñÿëìà?
12
Èñìÿò
Ãîìøóäàäûð, øèìäè ýÿëèð...
Îðõàí
Ïÿê ÿ’ëà,
Ôÿãÿò íè÷èí?
Èñìÿò
Ýåòìèø ìîëëàéû áóëñóí,
Ìÿêòóáó îãóòñóí, õàòèðúÿì îëñóí.
Îðõàí
Ïÿêè, åâäÿ êèì âàð?
Èñìÿò
Êèìñÿ éîã...
Îðõàí
(ßëèíè Èñìÿòèí îìóçóíà ãîéàðàã)
Èñìÿò!
Àëëàù ÿñèðýÿñèí, íÿäèð áó ùàëÿò?
Áÿò-áÿíèçèí ñîëìóø, ÷þùðÿí äÿéèøìèø,
Ãîëàé ñàíìà, äåéèë áó ñàäÿ áèð èø.
Èñìÿò
(Ýåðè ÷ÿêèëÿðÿê)
ßâÿò äîüðó, ôÿãÿò ìÿðàã, èíòèçàð
Áèð àç ñûãìûø áÿíè...
Îðõàí
Ãÿðèá ùàëûí âàð!
Ãàíïîëàä ýåòñèí ãöðáÿòäÿ ñöðöíñöí,
Ñÿí áóðäà àíúàã ñîë, ãàéüû ÷ÿê, äöøöí!
13
Èñìÿò
Ëàêèí òÿùÿììöëäÿí áàøãà ÷àðÿ íÿ?
Îðõàí
Éàçûã Èñìÿò, éàçûã!.. Ñÿíèí ùöñíöíÿ
Áÿíèì êèáè áèíëÿðúÿ àøèã âàðêÿí...
Èñìÿò
Àù, ñóñ, Îðõàí, ñóñ!
Îðõàí
Àëëàùûí ñåâÿðñÿí,
Ñþéëÿäèéèì ñþçëÿð éàëàíìû? Ñþéëÿ!
Ñþéëÿ, Èñìÿò, éàëàíìû? Áèð ôèêð åéëÿ
Áöòöí Äàüûñòàíäà âàð áèð øþùðÿòèì,
Éöêñÿê äàüëàðäàí áþéöêäöð ùÿøìÿòèì,
Ùöðìÿòèì, èççÿòèì, âàðûì, ñÿðâÿòèì,
Íÿñëèì, íÿúàáÿòèì, ýöúöì, ãöäðÿòèì.
Ýöíÿø êèáè ïàðëàéîðêÿí, ôÿãÿò áÿí
Éàëíûç ìÿôòóíóì ñàíà, àù, éàëíûç ñÿí!..
Èñìÿò
Îðõàí! Éåòÿð, éåòÿð...
Îðõàí
Èñìÿò, áèð äöøöí!
Ñÿíäÿí áàøãà áèð äöøöíúÿì éîã áó ýöí.
Áöòöí ãûçëàð ÿñèð èêÿí åøãèìÿ,
Áÿí ñÿíèí åøãèíäÿ áàòìûøûì ãÿìÿ.
Ñÿáðèì òöêÿíìèø, òàãÿòèì êÿñèëìèø,
Ùóøóì, ÿãëèì ó÷ìóø, óéãóì ÷ÿêèëìèø.
Ñÿíäÿ ÿñëà ìÿðùÿìÿò éîãìó?
Èñìÿò
(Áàðìàüûíäàêû éöçöéö ýþñòÿðÿðÿê, ùèääÿòëÿ)
14
Îðõàí!
Èøòÿ áàðìàüûìäà ýþðäöéöí íèøàí
Ãàíïîëàääàí áèð éàäèýàðäûð áàíà,
Þìðöì îëäóãúà áàüëûéûì áÿí îíà.
Îðõàí
Áèð éöçöêäÿíìè åéëÿðñÿí èùòèðàç?
Èñìÿò
ßâÿò, áó áèð çÿíúèð êè, ùè÷ ãûðûëìàç.
Îðõàí
Èñìÿò, îíóí ùè÷ áèð ìÿ’íàñû éîãäóð,
Î áèð áîø õÿéàëäûð, ñÿíè ãîðãóäóð.
Éöçöê, íèøàí éàëíûç ýþíöëäöð, ýþíöë!
Îëìà ÷îúóã... Ñÿí ýÿë áàíà âåð ýþíöë!
Éàðûí àòëàíûá áó êþéäÿí ÷ûãàëûì,
Éèýèò êèìñÿ, ãàðøû ÷ûãñûí áàãàëûì.
(Êÿíäè-êÿíäèíÿ ùåéðÿòëÿ)
Àëëàù, Àëëàù, éåíÿ ÷àòûëäû ãàøëàð!
Äÿùøÿò âåðèð ãàðòàëâàðè áàãûøëàð!
(Èñìÿòÿ)
Ñþéëÿ, ôèêðèí íÿäèð? Úàâàá âåð, Èñìÿò!
Èñìÿò
(Óñàíìûø âÿ ñèíèðëè áèð ùàëäà)
Àðòûã éåòÿð, Àëëàù è÷èí, ÷ÿêèë ýåò,
Ùöðìÿòèí, èççÿòèí, âàðûí, øþùðÿòèí,
Íÿñëèí, íÿúàáÿòèí, ýöúöí, ãöäðÿòèí
Ùÿï ñÿíèí îëñóí, ýåò, ÷ÿêèë ýåò, Îðõàí!
Áÿí àéðûëìàì î éîãñóë Ãàíïîëàääàí.
Áöòöí äöíéà àëò-öñò îëóá äàüûëñà,
Îíäàí áàøãà ñåâäèéèì éîãäóð ÿñëà!
15
Îðõàí
Èñìÿò, àðòûã áÿíèì òÿùÿììöëöì éîã...
Ñÿí ýÿë áó èøäÿ ïÿê èíàä åòìÿ ÷îã.
Èíàí, ýþçÿë, ñÿìÿð âåðìÿç áó èíàä,
Íÿ ñÿí ñàü ãàëàðñûí, íÿ äÿ Ãàíïîëàä.
Èñìÿò
Ýåò, íÿ éàïàðñûí éàï, ÷ÿêèë ýåò, äóðìà!
Îðõàí
Àù, þéëÿìè?
Èççÿò
(Ýþðöíÿðÿê)
Îðõàí, êÿíäèíè éîðìà!
Áèð ýöúñöçÿ éàëâàðìàãäàí íÿ ùàñèë?
Èñìÿò
Àù, âèúäàíñûç, àë÷àã!..
Îðõàí
Èççÿò, ñÿí ÷ÿêèë!
Èççÿò
(×ÿêèëÿðÿê)
Ïÿêè, áÿí ÷ÿêèëäèì, ñÿí éàëâàð, éàãàð,
Ñàíêè éàëâàðäûãúà ìÿùÿááÿò àðòàð!
Îðõàí
Àðòûã àíëàäûã, ÷ÿêèë, äÿô’ îë, Èççÿò!
16
Èñìÿò
Àù, õàèí îüëó õàèí!..
Èççÿò
Ïÿêè.
(×ÿêèëèð.)
Îðõàí
Èñìÿò!
Î ìÿúíóíäóð, îíäàí áèð øåé óìóëìàç,
Ñà÷ìàäûð ùÿð ñþçö, ÿñëà òóòóëìàç.
Èñìÿò
(Èñòåùçà èëÿ)
ßâÿò, äîüðó... éîãñà ñÿíè áóëìàçäû,
Ñÿíèíëÿ ñèðäàø, àðãàäàø îëìàçäû.
Îðõàí
Ùÿð íÿ ñþéëÿðñÿí ñþéëÿ, õîøäóð áÿíúÿ,
Áÿëëèäèð êè, îëìàç äèêÿíñèç ãþí÷ÿ.
Ùÿð íàçûíà áÿí åéëÿðèì òÿùÿììöë,
Àíúàã àéðûëûüà òàá åòìÿ ìöøêöë...
Áÿíäÿ àðòûã úàí ãàëìàìûø... ìÿðùÿìÿò,
Ìÿðùÿìÿò ãûë, èíñàôñûç îëìà, Èñìÿò!
Éà ýÿë úàíûìû àë, éà âåð òàçÿ úàí,
Èøòÿ ñÿí, èøòÿ õÿíúÿð, èøòÿ Îðõàí!
(Õÿíúÿðèíè ÷ÿêèá Èñìÿòÿ óçàòûð.)
Èñìÿò
(Àëàðàã èñòåùçà èëÿ)
Àôÿðèí, àôÿðèí áó çÿðáè-äÿñòÿ!
Ùè÷ ðàñò ýÿëìÿäèì áþéëÿ çÿðáè-øÿñòÿ!
17
×îúóãëóãäàí áÿðè áó ìÿìëÿêÿòäÿ
Âàðäûì áó ñèííÿ, àììà ñÿí ôèòðÿòäÿ,
Ñÿí õèñëÿòäÿ áèð ãÿùðÿìàí ýþðìÿäèì,
Ñÿí òÿáèÿòäÿ áèð èíñàí ýþðìÿäèì.
Áó ùàãñûçëûã, áó àúèçëèê, ìèñêèíëèê
Áèð ìÿðä è÷èí ÷ÿêèëìÿç äÿðäè-ìöùëèê!..
Éàçûã Îðõàí! Áèëëàù éàçûãëàð îëñóí,
Ñÿí áèð éèýèòñèí, ñàíà ÷îã àð îëñóí!
(ßëèíäÿêè õÿíúÿðè áèð òÿðÿôÿ àòûá ýåäÿðÿê)
ßâÿò, ÷îã àð îëñóí!..
Îðõàí
Ýåòìÿ, äóð, Èñìÿò!
Èñìÿò
Ùÿçéàí åøèòìÿéÿ éîã áÿíäÿ ãöäðÿò.
Îðõàí
Äóð, äåäèì, äóð!
Èñìÿò
Àðòûã ÷ÿêèë ýåò, éåòÿð!
Îðõàí
Áèëëàù, ìÿùâ îëóðñóí...
Èñìÿò
(Õÿíúÿðè ýþñòÿðÿðÿê)
Àë, èøòÿ õÿíúÿð!
(Óçàãëàøûð)
Èççÿò
(×ûãûá éîëà áàãàðàã)
Îðõàí! Ýÿëÿí âàð, àìàí, ÷ÿêèë, äóðìà!
18
Îðõàí
Àù, çàëûì!..
Èççÿò
Ýÿë úàíûì, êÿíäèíè éîðìà.
Îðõàí
(Àçàúûã ÷ÿêèëÿðÿê)
Èñìÿò, Èñìÿò! Ýåòäèì, óíóòìà ëàêèí...
Èñìÿò
Ýåò ùÿð íÿ èñòÿðñÿí éàï, àë÷àã, ìèñêèí!
(Å’òèíàñûçúà åâÿ ýèðÿð)
Îðõàí
Àù, áÿíìè?
Èççÿò
Ñóñ, úàíûì, ñóñ!
Îðõàí
Èñìÿò!
Èççÿò
Îðõàí!
Ýÿë, ùàéäû...
Îðõàí
Óôô... Ñåâèìëè, ïàðëàã éûëàí!
(Ùÿð èêèñè øàøûðìûø áèð ùàëäà òåç àüàúëûüà ÷ÿêèëèá ñàãëàíûðëàð.)
19
Èñìÿò
(Áèð àç ñîíðà òÿêðàð äûøàðû ÷ûãàð, ÿòðàôûíà áàãàðàã)
Ýåòìèø, àðòûã ÿñÿð éîã ãÿùðÿìàíäàí,
Ìöòëÿã áÿíè åéëèéîðìóø èìòèùàí!
Ôÿãÿò áèëìÿç êè, Èñìÿò Ãàíïîëàäñûç
Ìÿùâ îëóð äà äþíöêëöê åòìÿç ùÿðýèç.
Àù, øó õÿíúÿð íÿ? Âàé, çàâàëëû Îðõàí!
Øöáùÿ éîã, óíóòìóø øàøûðäûüûíäàí.
(Õÿíúÿðè éåðäÿí àëàðàã)
Ýåð÷ÿêäÿí ïÿê ýþçÿë, ïÿê ñöñëö õÿíúÿð,
Áèð ïàð÷àúûã ïîëàä, ëàêèí áèð ÿæäÿð...
Áèð âóðóøäà ìÿùâ îëóéîð áèð èíñàí.
(Áèðäÿí-áèðÿ Ñÿëèìè ýþðöá õÿíúÿðè ýèçëèéÿðÿê)
Àù, Ñÿëèì!
Ñÿëèì
Èñìÿò! Ñþéëÿ, Ãàíïîëàääàí
Íÿ õîø õÿáÿð âàð? Íÿ éàçìûø, íÿ åòìèø?
Èñìÿò
Áèëìÿì...
Ñÿëèì
Ñÿëìà íåðäÿ?
Èñìÿò
Ãîíøóéà ýåòìèø.
Ñÿëèì
Íèéÿ?
20
Èñìÿò
Ìÿêòóáäàí áèð õÿáÿð áèëìÿéÿ.
Ñÿëèì
Ôÿãÿò áèð òÿëàø âàð ñÿíèí éöçöíäÿ.
Èñìÿò
Íàñûë, òÿëàø?
Ñÿëèì
Èøòÿ ñÿí! Èøòÿ ÷þùðÿí!
Ñÿíäÿ áèð èø âàð, ýèçëèéîðñóí áÿíäÿí.
Èñìÿò
Èíàí êè, éîã áóðäà ùè÷ áèð ýèçëè èø.
Ñÿëèì
Ïÿêè, ñÿáÿá íÿ þéëÿ ðÿíýèí ãà÷ìûø?
Èñìÿò
Êå÷ÿí ýåúÿ áèð õåéëè ôèêðÿ äàëäûì,
Äöøöíäöì, äöøöíäöì, óéãóñóç ãàëäûì.
Îäóð êè, áÿíäÿ ãàëìàìûø áÿò-áÿíèç...
Ñÿëèì
Õàéûð, áó óéäóðìà áèð ñþçäöð éàëíûç.
Èñìÿò
Àù, íåéëÿéèì, ãàðäàøûì! Ãàíïîëàäñûç
Ýöíöì áèð éûë êå÷ÿð... áèð íèøàíëû ãûç
Íåðäÿ ýþðöëìöø áþéëÿ ãàéüû ÷ÿêñèí,
Áèð éûë áàøäàí-áàøà ýþç éîëà äèêñèí.
Àëëàù è÷èí, ñþéëÿ, ùàãñûçìûéûì?
21
Ñÿëèì
(Èñìÿòèí ãîëóíäàí òóòóá ÷ÿêÿðÿê)
Ýÿë!
×îúóã îëìà...
Èñìÿò
Ñÿí ýåò!
(Õÿíúÿð äöøÿð)
Àù!
Ñÿëèì
Èøòÿ ÿíýÿë?!
(Õÿíúÿðè éåðäÿí àëàðàã)
Èñìÿò, Èñìÿò. Áó õÿíúÿð íÿ éàíûíäà?
Áó ÿæäÿð íÿ, ñàãëàìûøñûí ãîéíóíäà?
Èñìÿò
Øèìäè áóðäàí êå÷ÿðêÿí éåðäÿ áóëäóì,
Ìÿðàã åòäèì, êèìèíäèð äåéÿ àëäûì.
Ñÿëèì
Áÿí ñÿíè áèð äîüðó ãûç çÿíí åäÿðäèì,
Ñÿíäÿ êè, àëäàòìàã äà âàðìûø?!
Èñìÿò
Ñÿëèì!
Èíàí, ùè÷ áèð ñþçöìäÿ éîãäóð õèëàô,
Áÿí éàëàí áèëìÿì.
Ñÿëèì
(Ãûçüûí)
22
Èñòÿìÿç áàøãà ëàô!
Ñþéëÿ, à÷ûã ñþéëÿ, ùÿð íÿ âàð, ñþéëÿ!
Äîüðó ñþéëÿ, Èñìÿò! Øàøûðìà áþéëÿ.
Èñìÿò
(Êÿíäèñè)
Àëëàù, Àëëàù! Áèð áÿëàéà òóø îëäóì.
Ñÿëèì
Íè÷èí ñóñäóí?
Èñìÿò
Äåäèì éà! Éåðäÿ áóëäóì.
Ñÿëèì
Î ÷èüíÿíìèø áèð ñþç, àíëàäûã, ïÿêè
Êèìèíäèð áó õÿíúÿð, ñþéëÿ?
Èñìÿò
Òóùàô øåé!
Ýþðöá áèëìÿäèéèì áèð èøäÿí éàíà,
Íàñûë ìÿ’ëóìàò âåðÿéèì áÿí ñàíà!?
Ñÿëèì
Ýþðöá áèëìÿäèéèí áèð èø, þéëÿìè?
Áÿí èíàíìàì, èíàíäûðñàí àëÿìè...
(Õÿíúÿðè ýþñòÿðÿðÿê)
Ìÿúíóíìó áþéëÿ áèð ñèëàù ñàùèáè,
Àòûá ýåòñèí áóíó áèð ÷îúóã êèáè?
Áó áèð îéóíúàã äåéèë, óíóòóëñóí,
Ñîíðà Èñìÿò ýÿëèá äÿ éåðäÿ áóëñóí!
Áèð éèýèò ñèëàùäàí íàñûë àéðûëûð?
Ñèëàù ìÿðä îüóëà áèð àðãàäàøäûð.
23
Èñìÿò
Áÿëêÿ áûðàãìûø áèð äèâàíÿ ñÿðõîø.
Ñÿëèì
Õàéûð, éà áóðäà áèð úèíàéÿò îëìóø,
Éàõóä îëìàã öçðÿ èìèø...
Èñìÿò
Ãàðäàøûì!
Áÿí éîðóëäóì, àðòûã àüðûéîð áàøûì.
(Åâÿ äîüðó ýåòìÿê èñòÿð)
Ñÿëèì
(Èñìÿòè éàãàëàéàðàã)
Èñìÿò, èíàí, ãàëäûì øöáùÿ è÷èíäÿ,
Úàâàá âåð, ñîíðà ýåò, áèð èø âàð ñÿíäÿ.
Èñìÿò
Ñÿëèì! Âàç êå÷, áûðàã...
Ñÿëèì
(Èíàäëû)
Èñìÿò, ùè÷ îëìàç.
Èñìÿò
(Ñèíèðëè)
Àëëàù Èñìÿòè þëäöðñöí!..
(Ñÿëèìèí ÿëèíäÿí ãóðòóëóá äöøöíúÿëè áèð ùàëäà åâÿ äîüðó ýåäÿð.)
Ñÿëèì
(Êÿíäèñè)
24
Àù, ãóðíàç!
Áàã, íÿ ãàäàð ìàùèð, íàñûë øèâÿáàç!..
Áèð èø âàð, àíúàã ñàãûíûð ãûçúûüàç;
Ñèðð âåðìÿê èñòÿìÿç, à÷ìàç àüçûíû,
Õàéûð, áó ùàëäà áÿí ýþðìÿäèì îíó.
Àù, áó ãûç áèð ãûç äåéèë, áèð àôÿòäèð;
Ùÿð áèð ùàëû èíñàíà äÿùøÿò âåðèð.
Êèì áèëèð! Áÿëêÿ Ãàíïîëàääàí éàíà,
Òöêÿíìèø ñÿáðè, ãûéìàã èñòÿð úàíà.
Ëàêèí áó õÿíúÿðè î êèìäÿí àëìûø?!
Áó åâäÿ áþéëÿ øåé éîã, íåðäÿ áóëìóø?
Õàéûð, õàéûð, ùÿð àí øöáùÿì àðòûéîð,
Øèìäè áÿí Èñìÿòè åéëÿðèì ìÿúáóð;
Áó ñèððè à÷ñûí, ýÿðÿê ùÿï ñþéëÿñèí;
Éà àíä è÷ñèí, áÿíè ðàùÿò åéëÿñèí.
(Èñìÿòè ÷àüûðàðàã)
Èñìÿò, Èñìÿò!
Èñìÿò
Íÿ âàð?
Ñÿëèì
Ñþçöì âàð ñàíà.
Èñìÿò
Àëëàùûí ñåâÿðñÿí, ÷ûã ýåò áèð éàíà!
Ñÿëèì
Ýÿë áÿðè, Èñìÿò! Áÿðè ýÿë...
Èñìÿò
Ñÿëèì, ýåò!
25
Ñÿëèì
(Èñìÿòÿ éàãûíëàøàðàã)
Ýåòìÿê ãîëàé, àíúàã ñÿí å’òèðàô åò!
Àíëàò áàøûíäàí êå÷ÿíè áöñáöòöí;
Éîõñà áÿí ñàíà ðàùÿò âåðìÿì áó ýöí.
Ãûéìàãìû èñòèéîðäóí ñÿí êÿíäèíÿ?
Áó õÿíúÿðëÿ îéíàìàãäàí ìÿãñÿä íÿ?
Èñìÿò
Ñÿëèì, ÷ûëäûðäûíìû?
Ñÿëèì
ßâÿò, ÷àðÿ áóë!
Èñìÿò
Áÿíäÿ áèð øåé éîã, ãàðäàøûì, ÿìèí îë!
Ñÿëèì
Êèìèí áó õÿíúÿð, õÿáÿðèí éîãìó?
Èñìÿò
Éîã...
Ñÿëèì
Àù, áó éàëàí áèð ñþç, çÿùÿðëè áèð îã,
Àüçûíäàí ó÷óá ãÿëáèìÿ ñàïëàíûð.
Âöúóäóìäà ãàí úîøàð, àëàâëàíûð.
Ñþéëÿ, Èñìÿò!
Èñìÿò
Éîã õÿáÿðèì, äåäèì éà!
Ñÿëèì
Þéëÿ èñÿ, àíä è÷, áèòñèí áó ãàâüà.
26
Èñìÿò
Íàñûë! Àíä è÷ìÿêìè?
Ñÿëèì
(Èñìÿòèí éàãàñûíäàí òóòóá ñèëêÿðÿê)
Øöáùÿñèç...
Èñìÿò
(Êÿíäèñè)
Åéâàù!
Ñÿëèì
Ñþéëÿ, Èñìÿò, ñþéëÿ êè: âàëëàù, áèëëàù,
Áó õÿíúÿðäÿí ùè÷ õÿáÿðèì éîã áÿíèì,
Ùÿì äÿ êèìèíäèð áèëìÿì ÿñëà...
Èñìÿò
Ñÿëèì!
Áöòöí äöíéà äàüûëñà, áÿí àíä è÷ìÿì.
Ñÿëèì
(Ùèääÿòëè)
Áÿí äÿ, èíàí, ûñðàðûìäàí âàç êå÷ìÿì,
Ñÿëèì ÷îúóã äåéèë, ùÿðýèç àëäàíìàç;
“Áèëëàù” äå, ãóðòóë...
Èñìÿò
(Êÿíäèñè)
Àù, èíàäëû ãàíìàç!
Àíä è÷ìÿñÿì ñóñäóðìàã îëìàç îíó,
Àíä è÷ñÿì îëóðóì Àëëàù äöøìàíû;
Ôÿãÿò, õàéûð, ìöìêöí äåéèë àíä è÷ìÿê,
Ùÿð íÿ âàðñà à÷ûá ñþéëÿéèì ýÿðÿê.
27
Ñÿëèì
Èñìÿò, ñþéëÿ íè÷èí ñóñäóí?
Èñìÿò
Àù, Ñÿëèì!..
Ñÿëèì
Áÿíäÿí ãîðãìà, ùè÷ ãîðãìà!
Èñìÿò
Àù, ñþéëÿéèì,
Ñþéëÿéèì, ãàðäàøûì, àíúàã áó ñèððè
Áèð ñÿí áèëìÿëèñèí, áèð áÿí...
Ñÿëèì
(Èñìÿòè áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêÿðÿê)
Ýÿë áÿðè!..
Ùè÷ ãÿì åéëÿìÿ...
Èñìÿò
Ôàø åäèëñÿ áó ñèðð,
Èíàí êè, ïÿê áþéöê ôÿëàêÿò âåðèð.
Ñÿëèì
Ïÿêè, àíëàäûã, ñþéëÿ àðòûã...
Èñìÿò
Øèìäè,
Áàü÷àéà ÷ûãìûøäûì, Îðõàí ýþðöíäö...
Ñÿëèì
Íàñûë Îðõàí? Áó êèì, áó ùàíêè Îðõàí?
28
Èñìÿò
Ãîìøóìóç õàíçàäÿ, çÿíýèí áèð úàâàí.
Ñÿëèì
×îõ ýþçÿë, áèëäèì, î áèçèì ÿùáàáäûð;
Ñîíðà?
Èñìÿò
Ýþðäöì éàâàø-éàâàø éàãëàøûð.
Ñÿëèì
ßâÿò, ñîíðà?
Èñìÿò
Ìÿêòóáäàí, Ãàíïîëàääàí
ßùâàë ñîðäó; úàâàá âåðäèì... áèð çàìàí
Ãöââÿòèíäÿí, âàðûíäàí ÷îã ñþéëÿäè.
Ñîíðà áèðäÿí å’ëàíè-åøã åéëÿäè,
Ýÿë ãà÷àëûì – äåäè – áàøãà áèð éàíà...
Ñÿëèì
Ïÿêè, úÿâàá âåðìÿäèíìè ñÿí îíà?
Èñìÿò
ßìèí îë, ïÿê ýþçÿë úÿâàáëàð âåðäèì;
Äÿô’ îë! äåäèì, ýþçëÿðèíÿ òöêöðäöì.
Ñÿëèì
Íèùàéÿò?
Èñìÿò
Ïÿê ÷îã éàëâàðûá éàãàðäû,
Õÿíúÿðèíè òåç ãûíûíäàí ÷ûãàðäû.
29
Âåðäè áàíà, þëäöð! – äåäè – Îðõàíû,
Þëäöð! Èøýÿíúÿäÿí ãóðòóëñóí úàíû.
Ñÿëèì
Þéëÿìè? Þéëÿìè? Àù, ðÿçèë, õàèí!
Ïÿêè, íÿ éàïäûí ñÿí?
Èñìÿò
Äåäèì: ýåò, ìèñêèí!
×ÿêèë ýåò! – äåäèì, ÿäÿáñèç, ùÿéàñûç!
Ñîíðà ÷ÿêèëäèì åâÿ å’òèíàñûç.
Ñÿëèì
Àôÿðèí äîñòóìóç, àôÿðèí Îðõàí!
Ñîíðà?!
Èñìÿò
Åâäÿ ýåúèêäèì àç áèð çàìàí;
×ûãäûì, áèð äÿ áàãäûì, îíäàí éîã õÿáÿð.
Àíúàã ãàëàí éàäèýàð, áèð áó õÿíúÿð!..
Ñÿëèì
Ùè÷ çÿðÿð éîã, ôÿãèðëÿð àúèç äåéèë,
Ñÿí áÿêëÿ Ñÿëìàéû, îíäàí õÿáÿð áèë,
Ñîíðà åâèìèçÿ ýåò, áóðäà ýåúèêìÿ!
Ùÿì äÿ ñþç à÷ìà áó èøäÿí ùè÷ êèìÿ!
Èñìÿò
Èíñàí êÿíäèíè ùè÷ åéëÿðìè ðöñâà?
Ñÿëèì
Ùàéäû, ýåò åâäÿ áÿêëÿ, áóðäà äóðìà!
Èñìÿò
Ïÿêè, èòàÿò áîðúóìäóð, ãàðäàøûì!
30
(Åâÿ äîüðó ýåäÿðÿê êÿíäè êÿíäèíÿ)
Àù, íÿëÿð ÷ÿêÿúÿê àüðûìàç áàøûì.
(È÷ÿðè ýèðÿð.)
Ñÿëèì
(Êÿíäè êÿíäèíÿ ùèääÿòëÿ)
Îðõàí èñòÿð õàí îëñóí, èñòÿð ñóëòàí;
Ùàãñûçëûã ÿôâ îëóíìàç ùè÷ áèð çàìàí.
Øèìäè éàëíûç áóëóá ýèçëè áèð éåðäÿ,
Àíëàòûðûì ùÿääèíè áèð õÿíúÿðäÿ.
(Îðõàíûí õÿíúÿðèíÿ äèããÿòëÿ áàãàðàã)
Ýÿð÷ÿêäÿí ïÿê êÿñêèí ñèëàùäûð, éèíÿ
ßí íèùàéÿò ãèñìÿò îëñóí êÿíäèíÿ.
Áèð äÿ, äîñòà ÿéðè áàãàí àçüûíëàð,
Åøèòñèíëÿð äÿ ãîé èáðÿò àëñûíëàð.
(Õÿíúÿðè ãîëòóüóíäà ýèçëÿð. ßòðàôûíà áàãàðàã óçàãëàøûð. Ñîíðà Îðõàí
âÿ Èççÿò àüàúëûãäàí ÷ûãàðëàð.)
Îðõàí
(Ãÿùãÿùÿ âÿ èñòåùçà èëÿ)
Îä-àëàâ ñà÷ûéîð ãÿùðÿìàí Ñÿëèì,
Åéâàù, äåìÿê ñîí íÿôÿñèìäèð áÿíèì!
(Ñÿëèìèí ýåòäèéè òÿðÿôÿ áàãàðàã)
Ýåò, áàãàëûì, ýåò àðà, áóë Îðõàíû!
Ýåò, áóë ñàíà äîñò ýþðöíÿí äöøìàíû!
Ìÿùâ åò, ïàð÷àëà! Àíëàñûí ùÿääèíè,
Áóíäàí ñîíðà êö÷öê ñàéìàñûí ñÿíè.
Èççÿò
Äöøìàí ùÿð íÿ ãàäàð àúèç îëñà äà,
Ìÿüðóð îëóá êö÷öê ñàíìà, õàíçàäà!
31
Îðõàí
Ñþçöí äîüðó, ïÿê äîüðó... ëàêèí, Èççÿò!
Êèì éèýèòñÿ ñþç îíóíäóð íèùàéÿò.
Ùè÷ òÿëÿñìÿ, áóðäà äóð, øèìäè áèð äÿ
Èòìàìè-ùþúúÿò åéëÿðèì Èñìÿòÿ;
Òÿêëèôèìè õîø ýþðöðñÿ íÿ ÿ’ëà!
Ðÿää åäÿðñÿ, èíàí, éàøàòìàì ÿñëà!
Èççÿò
(Øàøãûí áèð ùàëäà ýþñòÿðÿðÿê)
Àù, áó ýÿëÿí êèì?
Îðõàí
(Óñàíìûø áèð ùàëäà)
Àëëàùûí áÿëàñû!..
Èççÿò
Ñÿùèù êèìäèð?
Îðõàí
Ãàíïîëàäûí àíàñû...
(Ùÿð èêèñè òÿêðàð àüàúëûüà ÷ÿêèëèð. Áó ñûðàäà Èñìÿò äûøàðû ÷ûãûá
áàãûíûð.)
Ñÿëìà
(Ýÿëÿðÿê, ñåâèíú èëÿ)
Èñìÿò! Ãûçûì, ìöæäÿìè âåð, ìöæäÿìè!
Áóíäàí ñîíðà ýöë, ñåâèí, òÿðê åò ãÿìè!
Øöêöð, ÷îã øöêöð, ñàï-ñàüëàì, êþíëö øàä!
Áó ýöí, éàðûí ýÿëìÿê öçðÿ Ãàíïîëàä.
32
Èñìÿò
(Êÿíäèñè)
Àëëàùà øöêöð!..
(Àøêàð)
Ýÿëìÿê öçðÿìè?
Ñÿëìà
Ùàé, ùàé!
Éàçäûüûíäàí áÿñ áÿëëèäèð êè, áèð àé,
Òàìàì áèð àé òÿäàðöê åòìÿêäÿäèð;
×îã åùòèìàë âàð êè, áó àãøàì ýÿëèð.
Èñìÿò
(Ùåéðÿòëÿ)
Íàñûë?
Ñÿëìà
ßâÿò, éà áó àãøàì, éà ñàáàù,
Ãàâóøòóðóð ñèçè î ãàäèð Àëëàù.
(Èñìÿòè ñöçÿðÿê)
Ùÿì äÿ éàçìûø êè, ñþéëÿðñÿí Èñìÿòÿ;
Òîé áàøëàíìàëûäûð ýÿëäèéèì ùÿôòÿ!
(Èñìÿò óòàíûá áàøûíû àøàüû äèêÿð)
Ýÿë, óòàíìà, ùèôç åòñèí ñèçè Òàíðûì;
Ýÿë, þïÿéèì ñÿíè, ýÿë, ãóçóì, éàâðóì!
(Èñìÿòè ãóúàãëàéûá þïÿðÿê)
Ýöë ðÿíýèí àôÿò ýþðìÿñèí, ñîëìàñûí!
Èñìÿò! Ùè÷ áèð ýöíöì ñÿíñèç îëìàñûí!
Ýÿë åâÿ, åëìàñûì!
33
Èñìÿò
Ðöõñÿò âåðñÿíèç
Øèìäè ýåäèá åâèìèçÿ ñþéëÿðèì òåç,
Éåíÿ òåç ýÿëèðèì; ÷öíêè àíàìýèë
Ùÿï ìöíòÿçèðäèð, êèìñÿ ðàùÿò äåýèë.
Ñÿëìà
Ïÿêè, ãóçóì! Ýåò ñþéëÿ, àíëàò áöòöí;
Ãîé ñåâèíñèíëÿð, ôÿãÿò ñÿí ÷àáóã äþí!
×öíêè åâäÿ áèð àç ùàçûðëûã ýþðÿê.
Èñìÿò
(Ýåäÿðÿê)
×îã ýåúèêìÿì...
Ñÿëìà
Ùàéäû ýåò, ïàðëàã ÷è÷ÿê!
Èñìÿò
(Óçàãëàøàðàã êÿíäè êÿíäèíÿ)
Àù, ôÿãÿò èíòèãàì äèëÿðñÿ Îðõàí,
Èñìÿò õîøáàõò èêÿí îëóð áàüðû ãàí.
(Ýþéÿ äîüðó)
Åé áèçè éîãäàí éàðàäàí áèð Àëëàù!
Ðÿùì åéëÿ, ñÿíäÿí áàøãà éîã áèð ïÿíàù.
Ñÿëìà
(Èñìÿòèí ýåäèøèíè ñåéð åäÿðÿê)
Àù, ãûçúûüàç ñåâèíúèíäÿí øàøûðìûø;
Îüëóìà ïÿê äÿðèí áèð åøãè âàðìûø.
34
Áÿí îüóë àíàñû, î áèð íèøàíëû;
Ëàêèí î áÿíäÿí äàùà èñòèãàíëû!
Ãàíïîëàäñûç ùÿð øåé îíà úÿùÿííÿì...
Áÿëêÿ îíñóç úÿííÿòÿ àòìàç ãÿäÿì.
Áó ãûç áåø ýöí ñîíðà ýÿëèí îëóðñà,
Øó ùèúðàí ãàéüûñûíäàí ãóðòóëóðñà,
Ãîðãàðûì êè, ñåâèíúèíäÿí ÷ûëäûðñûí.
(Ùåéðÿòëÿ)
Èíñàí ñåâÿð, äåéèë êè, áþéëÿ ãûçüûí!
(Àçàúûã äöøöíäöêäÿí ñîíðà, ýöëöìñÿéÿðÿê)
Àù, íÿ éàïñûí! Ìÿ’ñóì ÷îúóã, ìÿëÿê ãûç
Áèð ñÿíÿ âàð êè, ãàëìûø éàïà-éàëíûç.
Ùàãëûäûð, ÿâÿò, ùàãëûäûð Èñìÿòèì;
Áÿíèì äÿ ùÿï áóäóð äóàì, ùàúÿòèì:
Ãàíïîëàä áóíñóç, áó îíñóç îëìàñûí!
Àëëàù áèð-áèðèíäÿí àéðû ñàëìàñûí!
(Åâÿ ýèðÿð. Î ð õ à í èëÿ È ç ç ÿ ò éåíÿ ýþðöíöðëÿð)
Îðõàí
Àù, äåìÿê êè, Ãàíïîëàääàí õÿáÿð âàð!
Èççÿò
ßâÿò, éàðûí øöáùÿñèç ýÿëèð, ÷ûãàð.
Îðõàí
Çÿðÿð éîã, îíó áÿí ñàü ãîéñàì ÿýÿð,
Äöíéàäà éîã áÿíäÿí àë÷àã áèð íÿôÿð.
Èççÿò
(Éàíà)
Ìÿðä àòàëàð áèð ìÿñÿë ñþéëÿìèøëÿð:
“Äàëäàí àòûëàí äàø òîïóüà äÿéÿð”.
35
Îðõàí
Áèð àé ïóñìàã ëàçûì ýÿëñÿ àú, ñóñóç
Áÿêëÿðèì îíó ðàùàòñûç, óéüóñóç;
Àìàí âåðìÿì êè, ñàü ãàâóøñóí åâÿ,
Íàçëû éàðûíû þïñöí ñåâÿ-ñåâÿ!
Èççÿò
Àù, ñÿí íè÷èí ãàíäûðìàäûí Èñìÿòè?
Íè÷èí ÿëèíäÿí ÷ûãàðäûí ôöðñÿòè?
Áèð ùÿôòÿ ÿââÿë ãûçû áèðäÿí-áèðÿ
Àëûá ãà÷ûðñàéäûí áàøãà áèð éåðÿ.
Øèìäè ýþçÿë-ýþçÿë ñöðöá êåéôèíè,
Ãàíïîëàääàí ÷ûãàðìûøäûí ùåéôèíè.
Îðõàí
Îô! Àüðûäàí ñàíêè ÷àòëûéîð áàøûì...
Èççÿò
Éèýèò ùÿð çàìàí éèýèòäèð, ãàðäàøûì,
Éåíÿ àç-÷îã ÿëäÿ ôöðñÿò âàð ùÿëÿ;
Éàëíûç à÷ûãýþç îë, ñÿí âàãòû áÿêëÿ!
Îðõàí
Õàéûð, áÿêëÿäèêúÿ ùåâñÿëÿì áèòÿð.
Èççÿò
Ùàéäû, ýÿë, ýåäÿëèì, àðòûã ýÿë, éåòÿð.
Îðõàí
Àù, ãÿëáèìÿ ñàíêè îä-àëåâ äîëìóø!
36
Èççÿò
Ýÿë, úàíûì, ýÿë!
Îðõàí
Ïÿêè...
Èççÿò
Áàã, àãøàì îëìóø!
(Ñÿùíÿ éàâàø-éàâàø ãöðóá çàìàíûíû ýþñòÿðèð, áèð àç ûøûüû ÿêñèëèð)
Îðõàí
(ßòðàôà áàãàðàã ñèíèðëè âÿ ãûçüûí áèð ùàëäà)
Åé ùÿøìÿòëè, ãàðëû, ãàðòàëëû äàüëàð!
Øàùèä îëóí, ðóùóì áó ýöí ãàí àüëàð.
Åé ìàâè ýþéëÿð! Åé éåøèë îðìàíëàð!
Åé áàúàëàðäàí éöêñÿëÿí äóìàíëàð!
Ôèêðèì êèáè, åé äàüûëìûø áóëóòëàð!
Îðõàí øèìäè ãîðãóíú áèð àäûì àòëàð.
Ïàðëàã ýöíÿø! Åé, ýþéëÿðèí ÿðóñó!
Íè÷èí ñàðàðäûí, åé âÿðÿì éàâðóñó?
Éîãñà áèçèì þëêÿéè òÿðê åäÿðñèí?
Ñåéð è÷èí áàøãà áèð éóðäà ýåäÿðñèí?
Íÿ ýþðäöíñÿ, ýåò ñþéëÿ, àé äà áèëñèí;
Éûëäûçëàð äà áó ùàëû ñåéðÿ ýÿëñèí;
Áèð ãÿùðÿìàí èêÿí øàøûðäûüûíäàí,
Áèëìÿç ýöëñöíìö, àüëàñûíìû Îðõàí!?
(Ãàïûéà äîüðó áàãàðàã, ùÿéÿúàíëû)
Àù, ýþçÿë ÷ÿðêÿñ ãûçû, íàçëû Èñìÿò!
Ìÿëÿê éöçëö øåéòàí, èíúÿáåë àôÿò!
Áóíëàð ùÿï ñÿíèí éöçöíäÿí, óô...
37
Èççÿò
Îðõàí!
Áóðäà áÿêëÿìÿêäÿí íÿ ùàñèë?
Îðõàí
Èíàí,
Áóðäàí ýåòìÿì Èñìÿòè ýþðìÿéèíúÿ...
Èççÿò
Øàøûðäûíìû?
Îðõàí
Íàñûë?
Èççÿò
Èñìÿò øèìäèúÿ
Ìöæäÿ è÷èí ýåòìÿäèìè?
Îðõàí
Õàéûð, áÿí
Ýþðìÿäèì, ùè÷ ýþðìÿäèì...
Èççÿò
Àù, áó ýöí ñÿí
Ïÿê áàøãà áèð ùàë êå÷èðìÿêäÿñÿí...
Îðõàí
Ýÿë!
Èççÿò
Íÿ éàïìàã èñòèéîðñóí? Ñþéëÿ ÿââÿë!
38
Îðõàí
Èççÿò! Ýÿë! ×îã ñþéëÿìÿ, ÷îã óçàòìà!
Øèìäè áóëìàëûéûì áÿí îíó!..
Èççÿò
Àììà,
Áþéëÿ òÿëÿñìÿêäÿí áèð øåé óìóëìàç,
Òÿùÿììöë ýÿðÿê, ãàðäàøûì...
Îðõàí
Ùè÷ îëìàç!
ßð êèøèäÿ îëóð áèð ñþç, áèð ìÿðàì.
ßçì åéëÿäèì, ìÿùâ îëñà àëÿì òàìàì,
Äþíìÿì ýåðè, ùÿð éàí áàíà à÷ûã éîë...
(Èççÿòèí ãîëóíäàí òóòóá ÷ÿêÿðÿê)
Ùàéäû, ýÿë ýåäÿëèì, ôÿãÿò ÿìèí îë;
Éà ýÿðÿê Èñìÿò åøãèìÿ èíàíñûí,
Éà Ãàíïîëàä àë ãàíëàðà áîéàíñûí.
(Ýåäèðëÿð)
Ñÿëìà
(Áèð àç ñîíðà äûøàðû ÷ûãàðàã ñåâèíú èëÿ)
Éàðÿá, øöêöð äÿðýàùûíà, ÷îã øöêöð!
Ñÿëìà äà, àãèáÿò, õîø áèð ýöí ýþðöð.
(ßëèíäÿêè ìÿêòóáà áàãàðàã)
Ýåð÷ÿê, êèì çÿíí åäÿðäè áèðäÿí-áèðÿ
Áèð êàüûç áþéëÿ ðóùó øÿíëÿíäèðÿ.
Îüëóì Éóñèô êèáè ùÿáñÿ äöøìöøäö;
Øöêöð, ãóðòóëìàã õÿáÿðè éåòèøäè.
39
Àù, îíó éàëíûç áèð äÿ ñàü ýþðñÿéäèì;
Äöíéàäà îëìàçäû ùÿñðÿòèì, äÿðäèì.
Ñÿëèì
(Áèð òÿðÿôäÿí ÷ûãàðàã)
Ñÿëìà áàúû! Ìöæäÿìè âåð, ìöæäÿìè!
Ñÿëìà
Íàñûë ìöæäÿ?
Ñÿëèì
Ýÿëäè îüëóí...
Ñÿëìà
(Òÿëàø èëÿ)
Êþéäÿìè?
Ñÿëèì
ßâÿò, êþéäÿ, øèìäè ýÿëèð...
Ñÿëìà
(Ñåâèíú èëÿ)
Àù, éàâðóì!
Ùÿð áÿëàäàí ñàãëàñûí ñèçè Òàíðûì!
Ñþéëÿ, íÿ ìöæäÿ èñòÿðñèí, àðñëàíûì?
Ñÿëèì
Àðòûã ñÿí áèëèðñèí...
40
Ñÿëìà
Ïÿêè, ñóëòàíûì!
(ßúÿëÿ è÷ÿðè ýèðÿð)
Ñÿëèì
(Êÿíäè êÿíäèíÿ)
Ýÿçäèì, äîëàøäûì, óüðàäûì ùÿð åëÿ,
Áÿí áþéëÿ áèð ãàäûí ýþðìÿäèì ùÿëÿ.
Áþéöêëöêäÿ, ìÿðùÿìÿòäÿ ñå÷èëìèø,
Àëèúÿíàáëûã áîéóíà áè÷èëìèø.
Ñþç éîã, áþéëÿ ãÿëáè ýåíèø ãàäûíäàí
Äîüàð Ãàíïîëàä êèáè áèð ãÿùðÿìàí.
Ñÿëìà
(ßëèíäÿ áèð êÿìÿð ÷ûãàðàã)
Èøòÿ ýöìöø êÿìÿð! Ùÿì äÿ éåï-éåíè,
Ñîíðà éåíÿ ìÿìíóí åéëÿðèì ñÿíè.
Ñÿëèì
×îã ñàü îë...
Ñÿëìà
Òîéäà äà áèð õÿëÿòèí âàð.
Ñÿëèì
Áó áÿíúÿ ÿí äÿéÿðëè áèð éàäèýàð,
Áèð éàäèýàð êè, ùè÷ óíóòìàì áóíó.
(ßúÿëÿ ãîøóá ýåäÿðÿê)
Øèìäè ýåäèá ãàðøûëàéûì îüëóíó.
41
Ñÿëìà
Ýåò, àðñëàíûì, ýåò, ñåâèíäèðäèí áÿíè,
Îüëóì, øàäèêàì åòñèí Àëëàù ñÿíè!
Àù, éöðÿéèì ñàíêè äþíìöø ìÿø’ÿëÿ,
Éà Ðÿáá, òÿùÿììöë âåð, ñÿáð ÿòà åéëÿ!
Ùÿð àíàéû åò áÿíèì êèáè äèëøàä!
(Ñåâèíú èëÿ)
Îô, éåíÿ ñàü ýÿëèá ÷ûãäû Ãàíïîëàä!
Ãîðãàðûì êè, õÿáÿð äóéàðñà Èñìÿò,
Ñåâèíúèíäÿí ìÿúíóí îëóð íèùàéÿò.
(Áó ñûðàäà éàãûíäà äþðä-áåø ÿë øèääÿòëè òàïàí÷à àòûëûð. Ñÿëìà òÿëàø èëÿ
áåø-îí àäûì ñÿñ ýÿëÿí òÿðÿôÿ éöðöéÿðÿê)
Àù, áó ãóðøóí íÿ? Ðóùà äÿùøÿò âåðèð;
Àìàí éàðÿáá! Ùÿï òöêëÿðèì öðïÿðèð;
Êþéäÿ ìöòëÿã ãàíëû áèð àòûøìà âàð,
Éîãñà éåíÿ ÷àðïûøûðìû ãà÷àãëàð?
Ìóðàä
(ßëèíäÿ áèð áîø òàïàí÷à îëäóüó ùàëäà òÿëàø èëÿ ãîøàðàã)
Åéâàù, úàí ãóðòàðàí éîãìóäóð?
Ñÿëìà
Íÿ âàð?
Ìóðàä
Èìäàä! Ùÿìøèðÿ, èìäàä, áÿíè ãóðòàð!
Ñÿëìà
Ýÿë, îüëóì, ýÿë, ùè÷ ãîðãìà!
42
Ìóðàä
Àù, ìÿðùÿìÿò!..
Éîãñà ìÿùâ åäÿðëÿð áÿíè áó ñàÿò.
Ñÿëìà
(Åâè ýþñòÿðÿðÿê)
Ùàéäû ýèð, ÷àáóã áèð òÿðÿôäÿ ñàãëàí;
Àëëàù áþéöêäöð, áèð øåé îëìàç, èíàí!
Ìóðàä
Àù, õàíûì, áèð ñÿíñèí áÿíèì ïÿíàùûì;
Áÿí ãÿðèá êèìñÿéèì, éîã áèð ýöíàùûì.
Ñÿëìà
Ùàéäû ýèð è÷ÿðè, ýèçëÿí áèð éàíäà;
Òÿëàø åòìÿ, êÿíäèíè áèë àìàíäà!
Ìóðàä
(Êÿíäè êÿíäèíÿ)
Îðõàí! Îðõàí! Èøòÿ ñÿíèí éöçöíäÿí,
Ãàòèë îëäóì...
Ñÿëìà
Àðòûã ÷ÿêèë, äóðìà ñÿí!
Ìóðàä
Àëëàù ðàçû îëñóí...
Ñÿëìà
Òåç ÷ÿêèë, äóðìà!
43
Ìóðàä
Àù!
(Äåéÿ è÷ÿðè ýèðÿð.)
Ñÿëìà
Çàâàëëû! Ïÿê ÷îã ãîðãóéîð àììà;
Êèì áèëèð! Ùàíêè âèúäàíñûç ãóäóðìóø.
Áè÷àðÿéè ìÿùâ åòìÿê èñòèéîðìóø.
Ùÿì ãÿðèá, ùÿì êèìñÿñèç, ùÿì êþìÿêñèç...
Áöòöí äöíéà òîïëàíûá ýÿëñÿ ùÿðýèç,
Àëëàù øàùèä, áÿí îíó âåðìÿì ÿëÿ.
Èíñàô éîãìó? Ñÿëìà þëìÿìèø ùÿëÿ!
Ñÿëèì
(ßëèíäÿ õÿíúÿð, òÿëàø èëÿ ãîøàðàã)
Àù, î õàèí íåðäÿ? Î ãàòèë íåðäÿ?
Ñÿëìà
Êèì? Îüëóì!..
Ñÿëèì
Àù, î ìèñêèí, ðÿçèë íåðäÿ?
Ñÿëìà
Éàâðóì! Ãàíïîëàääàí õÿáÿð âåð áàíà!
Ñÿëèì
Áóðäàí áèðè ãà÷ìàäûìû áèð éàíà?
(ßúÿëÿ áàøãà áèð òÿðÿôÿ ãîøìàã èñòÿð)
44
Ñÿëìà
(Ãîëëàðûíäàí òóòóá òÿëàø èëÿ)
Î êèì? Íàñûë ãàòèë áó?
Ñÿëèì
×ÿðêÿñ Ìóðàä...
Îðõàíûí éîëäàøû, àë÷àã áèð úÿëëàä!
Ñÿëìà
Ñÿëèì, âàç êå÷, îüëóì! Ãà÷àí ãîâóëìàç.
Ñÿëèì
Õàéûð, áèð âÿùøèéÿ ìÿðùÿìÿò îëìàç.
Ñÿëìà
Êèì êèìè þëäöðìöø? Áèð ñþéëÿ, àíëàò!
Ñÿëèì
Ñîðìà, àù, áèëìÿì...
Ñÿëìà
Íÿ âàð, ñþéëÿ?
Ñÿëèì
Ùåéùàò!..
Áó áèð úèíàéÿòäèð êè, àüçûì, äèëèì
Ñþéëÿìÿêäÿí àúèç...
Ñÿëìà
Àù, Ñÿëèì, Ñÿëèì!
Ùÿð íÿ âàð, à÷ ñþéëÿ, àíëàò ùÿïñèíè...
45
Ñÿëèì
Èøòÿ ñÿôèë Îðõàí, âèúäàíñûç äÿíè
Âóðóëìóø Èñìÿòÿ; ãàðøûëûã éàëíûç
Òÿùãèð åéëÿìèø îíó áè÷àðÿ ãûç,
Àë÷àã ùÿðèô áóíäàí ÷îã þôêÿëÿíìèø,
Ãàíïîëàäûí ýÿëäèéèíè þéðÿíìèø;
Ôöðñÿòäèð äåéÿ êÿñìèø éîëó úÿëëàä,
Ïóñóá äóðìóø éàíûíäà Èççÿò, Ìóðàä.
Áèðäÿí-áèðÿ ùÿð ö÷ö...
Ñÿëìà
Ñþéëÿ, ñþéëÿ!
Ñÿëèì
Ùöúóì åéëÿìèø ãóðøóíëà, õÿíúÿðëÿ,
Áÿí ãîøàðàã ãà÷ûðìàéûá ôöðñÿòè;
Âàðûá ýþðäöì êè, Îðõàíû, Èççÿòè
Èëê àòÿøäÿ Ãàíïîëàä éåðÿ ñÿðìèø;
Ùÿð èêèñè ïàð÷àëàíìûø, ýÿáÿðìèø.
Ñÿëìà
Ñöäöì ùàëàë îëñóí, îüóë, Ãàíïîëàä!
Ïÿêè, ñîíðà?
Ñÿëèì
Àù, ôÿãÿò õàèí Ìóðàä
Íèøàíëàìûø Ãàíïîëàäûí ãÿëáèíè;
Ñÿëìà
Àù!..
Ñÿëèì
Ñàüàëìàç áèð éàðà à÷ìûø äÿíè...
46
Ñÿëìà
(Òÿùÿññöðëÿ)
Îô! Ãóçóì, òîé ãèñìÿò îëìàäû ñàíà!
(Øèääÿòëÿ àüëàð, áèð àç ñîíðà òÿáäèëè-òåâð èëÿ)
Õàéûð, õàéûð, ýþç éàøû äþêìÿì îíà!
Ýÿð÷è äöíéàäàí àëìàìûø êàìûíû,
Ãàíëûñûíäàí àëìûø èíòèãàìûíû.
Ñÿëèì
Ôÿãÿò Ìóðàä!? Ãà÷ñà äà ñàü ãóðòóëìàç.
(Áèð òÿðÿôÿ ãîøìàã èñòÿð)
Ñÿëìà
(Ùèääÿòëè)
Ñÿëèì, áûðàã ýåòñèí, ãà÷àí ãîâóëìàç.
Éöçëÿðúÿ þéëÿ ìèñêèí ïàð÷àëàíñà,
Áèð òöêöíÿ äÿéìÿç îüëóìóí ÿñëà!
Ñÿëèì
(Ýÿëäèéè òÿðÿôÿ áàãàð, áèðäÿí-áèðÿ ùÿéÿúàí èëÿ)
Ýÿë, àíà, îüëóí ýÿëäè èøòÿ!
Ñÿëìà
(Éîëà áàãàðàã)
Åéâàù!
Êàø êè, þëÿéäèì, ýþðìèéÿéäèì, Àëëàù!
47
(Ùÿð èêèñè éîëà äîüðó ãîøàð, ñîíðà Ãàíïîëàä éàðàëàíìûø îëäóüó
ùàëäà áèð ëÿçýèíèí éàðäûìèëÿ ýþðöíöð. Ñÿëèì, Ñÿëìà äà ÿòðàôûíû àëìûø
îëóðëàð.)
Ñÿëìà
(Îüëóíó áàüðûíà áàñûá àüëàéàðàã)
Îüóë, îüóë!
Ãàíïîëàä
Îô, àíà!
Ñÿëìà
Úàí, Ãàíïîëàä!
Àù, ñàíà êèì ãûéäû, êèì? Ùàíêè úÿëëàä?
Ãàíïîëàä
... Àüëàìà, ùè÷ êèìñÿ ãûéìàìûø áàíà,
Äöøìàíûì ãàíëû òàëåéèìäèð, àíà!
(Áó ñûðàäà àíàñûíûí ãóúàüûíà éûãûëûá óçàíàðàã)
Àíà! Ùè÷ òÿëàø åòìÿ, ùè÷ ñûãûëìà!
Ñÿëìà
Àù, éàâðóì! Êàø êè, ìÿùâ îëàéäû Ñÿëìà,
Ýþðìèéÿéäè ñÿíè àë ãàí è÷èíäÿ...
Ëÿçýè
(ùèääÿò âÿ òÿÿññöôëÿ)
Àù, Ìóðàä, àë÷àã Ìóðàä.
48
Ñÿëèì
Äóðìà ñÿí äÿ,
Ùàéäû, ôöðñÿòäèð, èíòèãàì àëìàëû!
Ãàíïîëàä
Ñÿëèì! Èñòÿìÿç...
Ëÿçýè
Õàéûð, òåç áóëìàëû!
ßâÿò, õàèí ýÿðÿê ùÿääèíè áèëñèí,
Íàìÿðä èçè éåð éöçöíäÿí êÿñèëñèí.
(Ùÿð áèðè áèð òÿðÿôÿ ãîøóá ýåäÿð)
Ãàíïîëàä
Ñÿëèì! Áûðàã, ùàãñûç éåðÿ äþêìÿ ãàí!
Áÿí êÿíäèì èíòèãàì àëäûì îíëàðäàí.
Ñÿëìà
Àù, éàâðóì, ãóçóì! Ñÿí ðàùàòñûç îëìà!
Íàñûë? Éàðàí íàñûë?
Ãàíïîëàä
Îô, éàíäûì, àíà!
Àëàâëàíäû ãÿëáèì, òöêÿíäè ñÿáðèì;
Àù, áèð àç ñó... Àòÿø àëìûø ùÿð éåðèì.
Ñÿëìà
Àìàí, åâëàäûì, ñó çÿðÿðäèð ñàíà...
Ãàíïîëàä
Àù, íåðäÿ Èñìÿò? ×àüûð ýÿëñèí áàíà!
49
Ñÿëìà
Îüëóì! Øèìäè ýÿëèð, áóðäàéäû ÿââÿë...
Ãàíïîëàä
Èñìÿò, ñîí íÿôÿñèìäèð, àù, ÷àáóã ýÿë!
Ýÿë, ýåäèéîð Ãàíïîëàä...
Ñÿëìà
Àù, àðñëàíûì!
Ãóðáàí îëñóí ñàíà äÿéÿðñèç úàíûì.
Ãàíïîëàä
ßëâèäà!.. ßëâèäà!.. Ýþçÿë Èñìÿòèì!
Ñÿëìà
(Àéàüà ãàëãàðàã)
Àìàí, éàðÿá! Óô, êÿñèëäè òàãÿòèì...
Ãàíïîëàä
Èñìÿò! Àù ñÿíìèñèí?
Ñÿëìà
Éàðÿá, ìÿðùÿìÿò!
Ìÿðùÿìÿò, éàðÿá.
(Áó ñûðàäà Èñìÿò ýÿëèð)
Èøòÿ ýÿëäè Èñìÿò...
(Èñìÿò èëê áàãûøäà øàøûðàðàã äîíóá ãàëûð.)
50
Ãàíïîëàä
Èñìÿò!
Èñìÿò
Àù, Ãàíïîëàä!
Ãàíïîëàä
ßëâèäà!..
Èñìÿò
Åéâàù!..
(Ùþíêöð-ùþíêöð àüëàéàðàã Ãàíïîëàäû ãóúàãëàð.)
Ãàíïîëàä
ßøùÿä... ÿí...ëà èëàùÿ... èëëÿëëàù...
Ñÿëìà
(Ùÿéÿúàíëû)
Àù, ýåòäèí? Ñÿíè ÷îã ýþðäöìö Òàíðûì?
Ãûçûë ýöëëÿð à÷ìûø êþêñöíäÿ, éàâðóì!
Èñìÿò
(Ñèíèðëè)
Ãàíïîëàä! Ñÿí íÿ òåç óíóòäóí áÿíè?
Õàéûð, éàëíûç áûðàãìàì ÿñëà ñÿíè.
(Ãàíïîëàäûí õÿíúÿðèíè ÷ÿêèá þçöíö âóðìàã èñòÿð.)
51
Ñÿëìà
(Õÿíúÿðè îíóí ÿëèíäÿí àëàðàã ùèääÿòëÿ)
Áÿí ñÿíäÿí äàùà ìöñòÿùÿããèì, Èñìÿò!
Ëàêèí Àëëàù íÿùé åòìèø áóíó... ëÿ’íÿò,
Ëÿ’íÿò áó èãáàëà, áó þìðÿ ëÿ’íÿò!..
Èñìÿò
(Úÿíàçÿéè ãóúàãëàéàðàã)
Àù, Ãàíïîëàä! Êþíëöìäÿ ãàëäû ùÿñðÿò...
(Øèääÿòëè ùû÷ãûðûãëàð è÷èíäÿ áîüóëàðàã áèùèññ ãàëûð.)
Ñÿëìà
(Ãàïûéà éàãûíëàøàðàã øàøãûí âÿ ñèíèðëè áèð ùàëäà)
Àëëàù, Àëëàù! Òÿùÿììöë âåð, ñÿáèð âåð!
À÷ûë, éàðûë, ïàð÷àëàí, åé àë÷àã éåð!
Éàðûë! Áó òàëåñèçè ÷ÿê ãÿ’ðèíÿ!
Áÿíäÿ àðòûã òÿùÿììöë éîã ãÿùðèíÿ!
Éàëíûç áèð ïÿíàùûì, áèð îüëóì âàðêÿí,
Ãàíëû òîïðàã! Àéûðäûí îíó áÿíäÿí.
Éàðÿá, ÿäàëÿò! Áÿíè þëäöð, ãóðòàð!
Ùÿð éåð áàíà çèíäàí êèáè îëäó òàð.
(Ãàïûéà äîüðó áàãàðàã)
Àù, áó õàèí ãîíàã àìàí èñòÿðêÿí
Íè÷èí áÿí îíà éåð âåðäèì áèëìÿäÿí.
Îüëóìóí êþêñöíö éàðñûí äà ýÿëñèí,
Áèð úÿëëàä êÿíäèíè àìàíäà áèëñèí?!
Õàéûð, õàéûð, áó ìöìêöí äåéèë ÿñëà!
Ñàü áóðàãìàì... Áÿíèì ïÿíúÿìäÿ ùàëà!
Îíóí ùÿääèíè áèëäèðèð áó ÿëëÿð!
52
Ãÿëáèíÿ éåðëÿøñèí ýÿðÿê áó õÿíúÿð!
Ýÿðÿê áóëñóí úÿçàñûíû...
(Òÿáäèëè-òåâð èëÿ)
Àù, ôÿãÿò;
Îüëóìóí ðóùó áÿëêÿ åéëÿð íèôðÿò,
Áÿëêÿ áÿíäÿí èíúèíèð, ÷öíêè øèìäè
Ãàí äþêìÿéÿ ÿñëà ðèçà âåðìÿäè.
Ùÿì ìöëòÿúè, ùÿì ãÿðèá, ùÿì ìèñàôèð;
Õàéûð, âèúäàíûì îëìàç áóíà ãàäèð.
Áèð äÿ ùÿð íÿ éàïñàì áó äÿðäè ñèëìÿç,
Ìÿùâ îëñà àëÿì, Ãàíïîëàä äèðèëìÿç.
Õàéûð, ÿôâ åòìÿëè!.. Ýåòñèí äÿ ìèñêèí
Õÿúàëÿòäÿí þëñöí, éåðëÿðÿ êå÷ñèí!
(Äþíöá Èñìÿòëÿ îüëóíà áàãàðàã)
Éàðÿá! Àù, áó íàñûë ìÿíçÿðÿ? Äÿùøÿò!..
Ñîíñóç áèð èôòèðàã è÷èíäÿ âöñëÿò!
Øÿôÿã çÿíí îëóíàí øåé éàíüûí îëäó;
Ãþí÷ÿëÿð à÷ìàäàí ñàðàðäû, ñîëäó!
Àù, íàñûë èêè ùåéêÿë êèáè áèùóø,
Áèð-áèðèíè åéëÿìèøëÿð äÿðàüóø!?
(ßòðàôà áàãàðàã)
Õàéûð, ýåúèêäèðìÿñè ïÿê ñÿìÿðñèç;
Áóðäàí øó ãàíëû äÿô’ îëñóí ýÿðÿê òåç,
Éîãñà õàèí ïàð÷àëàíûð ÿëëÿðäÿ...
(Éîëëàðà áàãìàã è÷èí ÷ÿêèëÿðÿê)
Áèð áàãàéûì êèì âàð? Ñÿëèìýèë íåðäÿ?
(Áöñáöòöí óçàãëàøûá ýåäÿð, ñîíðà Ìóðàä ÿëèíäÿ òàïàí÷à åâäÿí äûøàðû
÷ûãàð. Ùÿìÿí ýþçö Ãàíïîëàäûí úÿíàçÿñèíÿ èëèøÿðÿê òèòðÿð, øàøãûí âÿ
ãîðãóëó áèð ùàëäà.)
53
Ìóðàä
Àù, áÿí íÿ éàïäûì? Íÿ ýöíàù èøëÿäèì!
Äóðäóüóì éåðäÿ áÿí íÿ õÿëò åéëÿäèì?
Ãàíïîëàä!.. Èøòÿ, ãûéäûüûì íåâúÿâàí
Òöêÿíìÿç áèð óéüóéà äàëìûø... àìàí!
Àìàí, éàðÿá, íÿäèð áó ãîðãóíú ÿùâàë?
(Èñìÿòèí ùàëûíà äèããÿò åäÿðÿê)
Àù, áó ãûç íè÷èí áþéëÿ ïÿæìöðäÿùàë?
Áó Èñìÿòìè? Ñîëüóí áèð ýöëÿ äþíìöø,
Îðõàíû éàíäûðàí àòÿøìè ñþíìöø?
Îäóð, î... ãûçúûüàç íàñûë äà áàéüûí!
Àù, áÿíèì áàèñ... ÿëëÿðèì ãûðûëñûí!
(ßòðàôà ýþç ýÿçäèðÿðÿê)
Õàéûð, áóíäàí ñîíðà äóðóëìàç áóðäà,
Òåç ñàâóøìàã ýÿðÿê áàøãà áèð éóðäà.
Éîãñà áóüóì-áóüóì äîüðàðëàð áÿíè;
Ãóðòàðàúàã éîã áèð ùàâàäàð áÿíè.
(ßëèíäÿêè òàïàí÷àéà áàãàðàã)
Áîø áèð ñèëàù!.. Ïÿê òóùàô, øèìäè áóíäàí
Ùÿì äàøûéàí ãîðãóäà, ùÿì äÿ äöøìàí.
(Ãà÷ìàüà ùàçûðëàíûðêÿí Ñÿëìà ãàðøûñûíà ÷ûãàð)
Ìóðàä
(Òÿëàøëû âÿ øàøãûí)
Àù!
Ñÿëìà
Ãîíàã ãàðäàø, äóð! Òÿëàø åòìÿ ñÿí,
Ãîðãìà, áèð çÿðÿð ýÿëìÿç ñàíà áÿíäÿí.
54
Àìàíäàñûí; ùè÷ ãîðãìà, ùè÷ ñûãûëìà!
Ñöíêè áÿí ÿââÿëäÿí ñþç âåðäèì ñàíà.
Ñÿí áèð ãîíàãñûí, ãàòèë îëñàí áåëÿ,
Ñÿëìà ùÿëàê îëóð äà, âåðìÿç ÿëÿ.
Ìóðàä
(Òàïàí÷àéû éåðèíÿ ãîéàðàã)
Àìàí! Àù, íÿ áþéöê ãàäûíñûí!
Ñÿëìà
Àììà,
Áèð ðèúàì âàð, ñÿíèí àäûí íÿ?
Ìóðàä
Ñîðìà!
Ñÿëìà
Áèëìÿê èñòÿðèì, ñþéëÿ!
Ìóðàä
(Ìöòÿðÿääèä áèð òþâðëÿ)
×ÿðêÿñ Ìóðàä...
Ñÿëìà
(Ñèíèðëè âÿ ÷ûëüûí áèð ùàëäà)
Éàðÿá, ìÿðùÿìÿò! Àù, îüóë! Ãàíïîëàä!
Ìóðàä
(Áàøûíû àøàüû äèêÿðÿê êÿíäè êÿíäèíÿ ùèääÿòëÿ)
Þëäöðäöéöí Ãàíïîëàä, Ñÿëìà ïÿíàù...
Ìóðàä! Ñÿí íÿ âèúäàíñûç îëäóí, åéâàù!
55
Ñÿëìà
Àìàí, íÿ ìöøýöë ìåâãåäÿ ãàëäûì, àù,
Àù, íÿ òàëåñèç àíà îëäóì, Àëëàù!
Èñìÿò áó ñûðàäà ñà÷ëàðûíû àðàëàéàðàã, áàøûíû ãàëäûðûá áàãûíûð
Ñÿëìà
(Éóìøàã ñÿñëÿ)
Ìóðàä! Ñÿí ùÿì ãÿðèáñèí, ùÿì ìöëòÿúè...
Áóðäàí ñàü ãóðòóëóá ýåäÿðñèí øèìäè.
Ôÿãÿò áèëìÿëèñèí, øó ãàíëû àðñëàí,
Øó ãûéäûüûí úàâàí îüëóìäóð...
Èñìÿò
(×ûüûðàðàã)
Àìàí!
Àù, íåðäÿñèí Ñÿëèì! Ýÿë, èøòÿ ôöðñÿò!
Ãàíëûìûç áóðäà...
Ìóðàä
Àù!
Ñÿëìà
(Èñìÿòÿ)
Ñóñ, ãûçûì, Èñìÿò!
Ñóñ! Ãÿðèá áèð ãîíàã âåðèëìÿç ÿëÿ...
Èñìÿò
(Ñÿëìàäàêû õÿíúÿðè àëìàüà ÷àëûøàðàã)
Õàéûð, áþéëÿ âèúäàíñûç ýÿðÿê þëÿ!
56
Ñÿëìà
(Èñìÿòè ÿëè èëÿ ðÿää åäÿðÿê)
Àìàíäàäûð, éàâðóì, áèëäèíìè?
Èñìÿò
(Ùÿéÿúàíëû áèð ùàëäà Ìóðàäà)
Úÿëëàä!..
(Úÿíàçÿéè ãóúàãëàéàðàã)
Àù, ãàíûí éåðäÿ ãàëäûìû, Ãàíïîëàä!?
Ìóðàä
(Ñÿëìàíûí ÿëèíäÿí õÿíúÿðè ãàïàðàã Èñìÿòÿ)
Õàéûð, áó ãàí éåðäÿ ãàëìàç, áàã èøòÿ!
(Éöðÿéèíÿ ñàïëàìàã èñòÿäèéè ùàëäà Ñÿëìà øèääÿòëÿ ãîëóíà âóðóð,
õÿíúÿð éåðÿ äöøÿð, äÿðùàë êÿíäèñè àëûð.)
Ñÿëìà
(Ùèääÿòëè)
Ìóðàä!..
Ìóðàä
Äîüðàéûí áÿíè ðèøòÿ-ðèøòÿ!
ßâÿò, äîüðàéûí, ìÿùâ îëìàëû çàëûì!
Àù, áèð àë÷àüà ìÿðùÿìÿò íÿ ëàçûì?
Ãàíëû áèð úàíàâàð ñàü áûðàãûëìàç;
Áÿí áèð õàèíèì, þëäöðöí!
57
Ñÿëìà
Ùè÷ îëìàç!
Ìóðàä
Éàøàòìà, þëäöð, àíà! Áÿíúÿ ùàëà,
Áèëëàù, ýÿáÿðìÿê éàøàìàãäàí åâëà.
Ñÿëìà
Õàéûð, ñÿí áàíà åéëÿðêÿí èëòèúà,
Ñþç âåðìèøèì, äþíìÿì ñþçöìäÿí ÿñëà!
(Áó ñûðàäà áèð-èêè ûñëûã âÿ òàïàí÷à ñÿñè åøèäèëèð)
Ìóðàä
(Äèêñèíÿðÿê)
Àìàí, éàðÿá!
Ñÿëìà
(Ãîëóíäàí òóòóá ÷ÿêÿðÿê)
Ýÿë! Ùè÷ òÿëàø åòìÿ, ýÿë!
Ãà÷ìàã ýÿðÿê... Ãîðãàðûì àðòà ÿíýÿë...
Ìóðàä
(Êÿíäèñè)
Ùÿð òÿðÿô ãîðãóëóã, ãà÷ìàã ñÿìÿðñèç.
(Àøêàð)
Àù, áÿí íÿ áèð éîë áèëèðèì, íÿ áèð èç.
58
Ñÿëìà
Ýÿë, ùè÷ ãÿì åòìÿ, ýÿë! Áàã, èøòÿ áèð éîë...
Äöç, ãîðãóñóç áèð äÿðÿäèð, ÿìèí îë!
Áóðäàí ÷ûãàð áèð êþéÿ, ùÿì ÷îã ñöðìÿç,
Ñàü ãóðòóëóá ýåäÿðñèí, êèìñÿ ýþðìÿç.
Èñìÿò
(Áàøûíû ãàëäûðûá ùÿçèí âÿ àòÿøëè áèð àùÿíýëÿ)
Éàðÿá, íÿ áÿõòèéàð èìèø þëÿíëÿð!..
Ìóðàä
(Ñÿëìàéà)
Àù, íÿ ãàäàð àëèúÿíàáñûí...
Ñÿëìà
(Ìóðàäà)
Éåòÿð!
Éåòÿð ýåò, äóðìà ýåò! Ùàéäû, ÷ÿêèë ýåò!
Àðòûã ñàâóø! Äóðìàã âàãòû äåéèë, ýåò!
Ìóðàä Ñÿëìàäàêû áþéöêëöéÿ ãàðøû ñûãûëàðàã øàøãûí áèð ùàëäà éöðöð. Áèð-èêè àäûì
ýåòäèêäÿí ñîíðà äþíöá áàãàð âÿ äÿðèí áèð àù ÷ÿêÿðÿê áöñáöòöí óçàãëàøûð.
Ñÿëìà
(Ìóðàäûí ýåòäèéè òÿðÿôÿ äîüðó ùèääÿòëè âÿ ùÿéÿúàíëû áèð ñÿñëÿ)
Ýåò, íàìÿðä ãîíàã, ýåò! Àë÷àã ìöëòÿúè!
Ýåò, ìèñêèí ùÿðèô, ýåò! Úÿëëàä, éûðòûúû!
Ýåò, âèúäàíñûç! Êÿíäèíè ãóðòàð, éàøà!
Àíúàã âèúäàíñûçëàðû áÿñëÿð äöíéà!
59
(Äàùà ñèíèðëè âÿ ãûçüûí)
Ýåò, ýþçöì ýþðìÿñèí! Óçàãëàø, äÿô’ îë!
Íÿ ùàãñûçëûã åòäèíñÿ Àëëàùäàí áóë!
Ýåò, ÷ÿêèë ýåò! Äèíñèç, Àëëàùñûç õàèí!
Ìóðäàð èçèí áó òîïðàãäàí ñèëèíñèí!
Îüëóìó ñþíäöðäöí, éàíäûðäûí áÿíè,
Ýåò, êàìÿ èðäèðìÿñèí Àëëàù ñÿíè!
(Ýþéÿ äîüðó äèòðÿéÿðÿê)
Ìÿðùÿìÿò! Éàðÿá, ìÿðùÿìÿò, èíàéÿò!
Òÿùÿììöë âåð! Ãàëìàìûø áÿíäÿ òàãÿò;
Àù, ãÿëáèì àç ãàëûð ïàòëàñûí Àëëàù!
(Úÿíàçÿéÿ äîüðó ãîøàðàã ÷ûëüûíúà)
Àëëàù, íÿ áÿäáÿõò àíà îëäóì... Åéâàù!
Ùÿñðÿòè êþíëöíäÿ úàí âåðÿí åâëàä!
Àù, ãÿùðÿìàí îüóë, íàêàì Ãàíïîëàä!
(Ùàìàí îüëóíó ãóúàãëàéàðàã øèääÿòëè âÿ éàãûúû ùû÷ãûðûãëàð è÷èíäÿ
áîüóëóá äöøÿð. Áó ñûðàäà Ñ ÿ ë è ì èëÿ à ð ã à ä à ø û äÿõè áèðÿð òÿðÿôäÿí
÷ûãàðàã ùèääÿòëè âÿ ìÿáùóò áèð ùàëäà áàãà ãàëûðëàð.)
Ïÿðäÿ
60
ÌÀÐÀË
Ôàúèÿ – 4 ïÿðäÿ
ßØÕÀÑ
Ò ó ð õ à í á ÿ é – Îðòàáîéëó, øèøìàíúà áèð ìöëêÿäàð, ìèëëè ãèéàôÿòäÿ, 48 éàøûíäà.
Ì à ð à ë – Òóðõàí áÿéèí ùÿðÿìè; ùÿññàñ, íàðèí âöúóäëó, ÿñìÿð áÿíèçëè áèð ãûçúûüàç,
16 éàøûíäà.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é – Òóðõàí áÿéèí îüëó. Çÿèô ÿíäàìëû áèð ýÿíú, 27 éàøûíäà.
Á ÿ é ï î ë à ä – Éöúÿ áîéëó, ãàðòàë áàãûøëû áèð òåõíèê (ìöùÿíäèñ), ìèëëè (äàüûñòàíëû)
ãèéàôÿòèíäÿ, 45 éàøûíäà.
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò – Áÿéïîëàäûí ùÿìøèðÿñè, ÿñêè äàüûñòàíëû ãèéàôÿòèíäÿ, 42 éàøûíäà.
Ù ó ì à é – Áÿéïîëàäûí ùÿìøèðÿçàäÿñè... Îëäóãúà ýþçÿë âÿ ìÿ’ëóìàòëû áèð ãûç, 22
éàøûíäà.
Í à ä è ð á ÿ é – Äàâà âÿêèëè, 36 éàøûíäà.
× è í ý è ç á ÿ é – Òîï÷ó àëàéûíà ìÿíñóá áèð çàáèò, 32 éàøûíäà.
À ð ñ ë à í á ÿ é – Òóðõàí áÿéèí ÿãðÿáàñûíäàí; ýþçÿë ñèìàëû, ìèðàñõîð áèð áÿéçàäÿ;
ìèëëè ãèéàôÿòäÿ, 25 éàøûíäà.
à à ç û – ßáóñ ÷þùðÿëè áèð èõòèéàð, 70 éàøûíäà.
Ä î ê ò î ð – Îðòà éàøëû áèð ðóñ.
À ø û ã Ñ ó ë ò à í – Ùàãã àøûüû; êþéëö ãèéàôÿòèíäÿ.
Í à ç ë û – Åéè ðóùëó, äèíäàð áèð ãàäûí, ÿñêè ãèéàôÿòäÿ.
Á à é ð à ì – Òóðõàí áÿéèí õèäìÿò÷èñè, 30 éàøûíäà.
Ú à â à í á è ð ë ÿ ç ý è – Áÿéïîëàäûí õèäìÿò÷èñè.
ÁÈÐÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Âÿã’ÿ Ãàôãàñéà øÿùÿðëÿðèíäÿí áèðèíäÿ âàãå îëóð.
Ñÿùíÿ: ãöðóá çàìàíû Òóðõàí áÿéèí åâèíäÿ äèâàðû, äþøÿìÿñè õÿëèëÿð èëÿ ñöñëö,
àëàôðàíãà áèð ãÿáóë îäàñû ýþñòÿðèð. Äèâàðäà Øåéõ Øàìèëèí ðÿñìè èëÿ áèð áþéöê äèâàð ñààòû
âÿ áèð àéíà àñûëìûø, ñàüäà âÿ ñîëäà áèðÿð ãàïû, áàü÷àéà íàçèð èêè-ö÷ ïÿíúÿðÿ, èêè áþéöê
ëàìïà, ñàíäàëèéÿëÿð, ìàñàëàð âÿ ñàèðÿ...
Ì à ð à ë ñîë òÿðÿôäÿêè – à÷ûã áûðàãûëìûø ãàïûäàí è÷ÿðè ýèðÿð, êÿíäè ùàëûíäàí ìÿìíóí îëìàäûüû éöç-ýþçöíäÿí ñåçèëèð. Ïÿíúÿðÿëÿðäÿí áèðèíè à÷ûá áàü÷àéû ñåéð åäÿð âÿ
åøèäèëìÿêäÿ îëàí áöëáöë íÿüìÿëÿðèíè äèíëÿéÿðÿê ìÿùçóí âÿ äöøöíúÿëè áèð ùàëäà äàëûá
ýåäÿð.
61
Í à ç ë û (ñàü ãàïûäàí äàõèë îëàðàã). Ìàðàë! Ìÿëÿéèì, íÿ äöøöíöéîðñóí?
Ì à ð à ë . Ùè÷, Íàçëû áàúû, ùè÷...
Í à ç ë û . Áÿí ñàíà àíà éåðèíäÿéèì, éàâðóì! Íÿ äÿðäèí âàðñà, à÷,
ñþéëÿ!
Ì à ð à ë . Àëëàù ãûçúûüàçûíû ñàíà ÷îã ýþðìÿñèí! Áó åâäÿ éåíÿ àç÷îã ñÿíèíëÿ òÿñÿëëè áóëóðóì.
Í à ç ë û (áàü÷àéû ýþñòÿðÿðÿê). Áàã, øó áàùàð ÷è÷ÿêëÿðè, øó áöëáöë
íÿüìÿëÿðè íÿ ãàäàð ýþçÿë!.. Àçàúûã ýåäèá ýÿç äÿ, êþíëöí à÷ûëñûí.
Ì à ð à ë . Àù, áó ýþçÿë áàùàð ùÿð êÿñèí êþíëöíö à÷äûüû ùàëäà, íÿäÿíñÿ áÿíè ñûãûéîð. Î ðÿíýàðÿíý ÷è÷ÿêëÿðèí ëÿòèô ðàéèùÿëÿðè ñàíêè áÿíè
áîüóéîð. Î øÿòàðÿòëè áöëáöëëÿðèí ñåâèìëè íÿüìÿëÿðè ýóéà áàíà ýöëöéîð,
éàõóä áÿíèì òàëåñèçëèéèìÿ àüëûéîð.
Í à ç ë û (éàïìà áèð ýöëöøëÿ). Àëëàù åøãèíÿ, ùè÷ áþéëÿ ïàäøàù
ñàðàéûíäà éàøàéàí áèð õàíûì äà òàëåéèíäÿí øèêàéÿò åäÿðìè?
Ì à ð à ë . Ùàããûí âàð, Íàçëû áàúû!.. Ëàêèí áó ýåíèø äàèðÿ, áó ìöçÿééÿí âÿ ýþçÿë îäàëàð áàíà äàð âÿ ãàðàíëûã ìÿçàðëàðäàí äàùà ñûãûíòûëû
ýÿëèéîð. Îôô, áÿõòèéàðëûã è÷èíäÿ þëìÿê – êÿäÿðëÿð, öçöíòöëÿð è÷èíäÿ
éàøàìàãäàí áèí ãàò õåéèðëè èìèø. Èêè ñÿíÿ ÿââÿë áþéëÿ ìÿø’óì, ãàðà
ýöíö êèì õàòûðëàðäû? Ìÿñ’óä áèð ýþâÿð÷èí êèáè ñàô âÿ àçàäÿ éàøûéîðäóì;
ìÿêòÿáè áèòèðìÿê öçðÿ èêÿí çàâàëëû áàáàì òÿðêè-ùÿéàò åòäè. Éöç éåðäÿí
ýþðöúö ýÿëìÿêäÿ èêÿí, éîã îëàñû Òóðõàí áÿé áÿëà éûëäûðûìû êèáè öñòöìöçö àëäû. Àðòûã îíóí àäû ýÿëèíúÿ ùÿð êÿñ ñóñìàüà áàøëàäû. Ùÿòòà Àðñëàí
äà, ñåâýèëè Àðñëàí äà ñöêóòà ìÿúáóð îëäó.
Í à ç ë û . Éàðàäàíà ãóðáàí îëàéûì, ùÿð øåé îíóí ÿëèíäÿ... Áèð ýöí
èíñàíû ùÿì áÿäáàõò åäÿð, ùÿì õîøáàõò...
Ì à ð à ë . Àù... Íàçëû áàúû, èíñàí î âàãò õîøáàõò îëàðäû êè, äöíéàéà
ùè÷ ýÿëìÿéÿéäè!..
Ùÿð èêèñè ìÿùçóíàíÿ âÿ äöøöíúÿëè áèð ñöêóò èëÿ áàãûøûá äóðóðëàð. Áó ñûðàäà Á à é ð à ì
ÿ ñ ý ÿ ð â à ð è ãîëëàðûíû ñàëëàéàðàã, àéàãëàðûíû éåðÿ âóðà-âóðà ãàëûí âÿ ìöùèá áèð ñÿñëÿ:
“Áÿí áèð òöðêöì, äèíèì, úèíñèì óëóäóð;
Ñèíÿì, þçöì àòÿø èëÿ äîëóäóð.
Äîëóäóð, äîëóäóð,
Äóð! Äóð! Äóð...”
äåéÿ ñîë òÿðÿôäÿêè ãàïûäàí è÷ÿðè ýèðÿð, áàøûàøàüû îëàðàã îäàíûí î áèðè áàøûíà ãàäàð
àäûìëàð. Í à ç ë û âÿ Ì à ð à ë îíóí øó ñÿðñÿì âÿ ÷îúóãúà ùÿðÿêÿòèíè ùåéðÿòëÿ ñåéð
åäèá äóðóðëàð.
62
Á à é ð à ì (áàøûíû ãàëäûðûá îíëàðû ýþðöíúÿ øàøûðûð. Ìàðàëà èòèðàç èëÿ).
Àù, ÿôâ åäÿðñèíèç, ùè÷ ñèçèí áóðàäà îëäóüóíóçó áèëìèéîðäóì.
Ì à ð à ë (íàçèêàíÿ). Áàéðàì, Àëëàù àüûë ïàéëàäûãäà ñÿí íåðÿäÿ èäèí?
Á à é ð à ì (ñûðûòàðàã). Ýþéýþç ìîëëàíûí éàíûíäà “øÿêêèééàò” þéðÿíèéîðäóì.
Í à ç ë û . Âàé, ñÿíè éîã îëàñàí! Ùÿëÿ óòàíìàäàí úàâàá äà âåðèéîð.
(Áàéðàì ìÿ’íàñûç ãÿùãÿùÿëÿðëÿ äèýÿð îäàéà êå÷ÿð.)
Ò ó ð õ à í á ÿ é (ñàãàëûíû òûðàø åòäèðìèø îëäóüó ùàëäà äàõèë îëàðàã).
Àãøàìëàð õåéèð îëñóí, Ìàðàë! Íàñûëñûí, èêè ýþçöì? Êåéôëÿð åéèìè?
Ì à ð à ë (ìÿùçóíàíÿ). Òÿøÿêêöð åäÿðèì.
Ò ó ð õ à í á ÿ é (Ìàðàëûí ÿëèíè ÿëëÿðè è÷èíÿ àëàðàã). Ëàêèí ñÿíè àçàúûã
äöøöíúÿëè ýþðöéîðóì. Ùÿð äóðóøóíäà, ùÿð áàãûøûíäà áèð äàðüûíëûã, áèð
êöñêöíëöê âàð. Áèëèðìèñèí, Ìàðàëûì!.. Áó ìÿ’ñóì ÷þùðÿéè áèð äÿãèãÿ
áåëÿ ìÿùçóí ýþðìÿê èñòÿìÿì. Áóðàäà ñûãûëàúàã áèð øåé éîã! Úàíûí íÿ
èñòÿðñÿ, ãÿëáèíäÿí íÿ êå÷èðñÿ, áèð àí è÷èíäÿ ìöùÿééà îëóð, ìÿëÿéèì!
Áÿíèì âàðûì-éîõóì, ìöëêöì-ìàëûì, áàøûì-úàíûì ñÿíèí ÿí êö÷öê
áèð àðçóí è÷èí ôÿäà åäèëìÿéÿ ùàçûðäûð. (Íàçëû ëàìïàëàðû éàãûá ÷ûãàð.)
Ñþéëÿ, Ìàðàëûì, ñþéëÿ! Íè÷èí áó ãàäàð äöøöíöéîðñóí?
Ì à ð à ë (éàïìà áèð íÿçàêÿòëÿ). Äîüðóñó, éàëíûçëûã, àðãàäàøñûçëûã
áàíà ÷îõ òÿ’ñèð åäèéîð.
Ò ó ð õ à í á ÿ é (îíóí ñþçëÿðèíäÿí áèð ìÿ’íà ÷ûãàðìûø êèáè ãÿùãÿùÿ
èëÿ ýöëÿðÿê). Å...éé, àíëàøûëäû, ýöëöì, àíëàøûëäû... Èíøàëëàù áèð-èêè àé
ñîíðà îüëóì Úÿìèë Áàðæîìäàí ýÿëèð. ×àïóúàã îíà äà áèð ãûç íèøàíëàðûç,
âóð-ïàòëàñûí, ÷àë-îéíàñûí, ÿéëÿíúÿëè áèð òîé ìÿúëèñè ãóðóëóð. Èøòÿ î çàìàí, ñàíà äà, ñÿíèí êèáè ýþçÿë, ìèíè-ìèíè áèð àðãàäàø áóëóíìóø îëóð.
Ùÿì äÿ èñòÿäèéèí ãàäàð ýöëÿðñèí, îéíàðñûí.
Á à é ð à ì (ÿúÿëÿ è÷ÿðè ñîãóëóð). ßôÿíäèì, äîñòóíóç, äàâà âÿêèëè
Íàäèð áÿé ýÿëìÿê èñòèéîð.
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Ùàéäû, ñþéëÿ áóéóðñóíëàð. (Áàéðàì ÷ûãàð, Òóðõàí
áÿé Ìàðàëû þïÿðÿê ìöòÿùÿññèðàíÿ.) Ýåò, Ìàðàëûì, ñÿí äÿ ýåò... Èøòÿ
ìèñàôèð ýÿëèéîð.
(Ìàðàë ýåäÿúÿê îëóð.)
Ò ó ð õ à í á ÿ é (àðãàñûíúà). Ìàðàë!
Ì à ð à ë (äþíöá áàãàðàã). ßìðèíèç?
63
Ò ó ð õ à í á ÿ é (îíóí ýþçëÿðèíÿ äèããÿò åäÿðÿê). Ùè÷, éàâðóì, ýåò!
(Ìàðàë ÷ûãàð, Íàçëû äàõèë îëóá ìàñà öçÿðèíÿ èêè-ö÷ êöë ãàáû ãîéóá
ýåäÿð, Òóðõàí áÿé, Íàçëûéà åøèòäèðÿúÿê áèð àùÿíýëÿ.) Ñàíêè àíàñû äîüàðäîüìàç ãûçúûüàçûí ýþçëÿðèíÿ áàãûá äà îíà ýþðÿ àä ãîéìóø. Ýåð÷ÿêäÿí
Ìàðàë äåéèë, àäÿòà ìàðàë áàãûøëû áèð ìÿëÿê!..
Í à ä è ð á ÿ é (äàõèë îëàðàã). ßññÿëàìö-ÿëåéêöì...
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Âÿÿëåéêöì-ÿññÿëàì, ÿôÿíäèì, áóéóðóí áàãàëûì.
(ßë âåðèá ãàðøû-ãàðøûéà îòóðóðëàð.)
Í à ä è ð á ÿ é (Òóðõàí áÿéèí ñàãàëûíû òûðàø åòäèðìèø îëäóüóíà ùåéðÿò åäÿðÿê). Áó íÿ ùàë, áó íÿ ãèéàôÿò, úàíûì? Ìàøàëëàù, áöñáöòöí äÿéèøìèøñèíèç!
Ò ó ð õ à í á ÿ é (ÿëèëÿ áûéûãëàðûíû îãøàéàðàã). Äîüðóñó, áó ñîí âàãòëàðäà ñàãàëäàí î äÿðÿúÿ íèôðÿò åäèéîðóì êè, ÿñëà ýþðìÿéÿ ýþçöì éîã.
Í à ä è ð á ÿ é . Ýåð÷ÿêäÿí Ìàðàë õàíûìûí öçÿðèíèçäÿ ïÿê áþéöê
òÿ’ñèðè âàðèìèø! Ñèçè áèð éûë ÿââÿë ýþðìöø îëàíëàð, ÿìèí îëóíóç êè, øèìäè
òàíûéàìàçëàð.
Ò ó ð õ à í á ÿ é (ëàöáàëè). Å...é, íÿ éàïàëûì, ÿçèçèì, þìöð êå÷äèêúÿ
åøãèí, ñåâäàíûí êå÷ÿúÿéèíè äÿ ùÿð êÿñ ñþéëÿð, äóðóð! Ôÿãÿò éàëàí!.. Ùÿì
äÿ ïÿê áþéöê áèð éàíëûø... Áèð øàì éàíûá, ÿðèéèá äÿ ñþíìÿê öçðÿ èêÿí
íàñûë øèääÿòëè áèð íóð ñà÷àðñà, èøòÿ ãîúà áèð êþíöë äÿ åøãÿ, ìÿùÿááÿòÿ
ãàðøû î äÿðÿúÿ áþùðàíëû áèð ùÿðàðÿò, õÿéàëà ñûüìàç áèð øèääÿò ýþñòÿðèð.
Í à ä è ð á ÿ é (òÿáÿññöìëÿ). Ëàêèí ùÿð íàñûë îëñà, éåíÿ àçàúûã àüûð
äàâðàíìàëûñûíûç. Äîüðóñó, ñèçèí éåðèíèçÿ áÿí Úÿìèë áÿéäÿí óòàíûéîðóì. Éàðûí ýÿëèá äÿ áó éàøäà áèð ãûç àëäûüûíûçû ýþðöðñÿ íÿ äåð, ÿúÿáà?!
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Áûðàã Àëëàù åøãèíÿ, ÷îëóã-÷îúóã àüçûíà áàãàúàã
äåéèëèç, à!..
Í à ä è ð á ÿ é . Ïÿêè Úÿìèë íÿ éàçûéîð? Ùàëà ýÿëìèéîðìó?
Ò ó ð õ à í á ÿ é . “Ùöãóã”äàí äèïëîìàñûíû àëûá äà Áàðæîìà ýÿëìèø,
éîðüóíëóüóíó ÷ûãàðìàã è÷èí éàçû îðàäà êå÷èðÿúÿêìèø.
Í à ä è ð á ÿ é . Áàðæîìóí íåðÿñèíäÿ åâ êèðàëàìûø?
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Éàçäûüûíà ýþðÿ Áÿéïîëàä èñìèíäÿ äàüûñòàíëû áèð
ìöùÿíäèñëÿ áóëóøìóø, îíóí àèëÿñèëÿ áèð éåðäÿ éàøûéîðìóø...
Í à ä è ð á ÿ é . ×îã åùòèìàë âàð êè, áèð àç ñîíðà áÿí äÿ ýåäÿðèì.
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Ñèçè ýþðöð-ýþðìÿç, èíàí êè, Úÿìèë ñåâèíúèíäÿí
÷ûëäûðûð.
Í à ä è ð á ÿ é . ßëèìäÿêè èøëÿðè éîëóíà ãîéà áèëñÿéäèì, àðòûã áóðàäà
äóðìàçäûì.
64
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Åéè õàòèðèìÿ ýÿëäè, áèð õîø õÿáÿð äàùà...
Í à ä è ð á ÿ é (ìÿðàãëà). Íàñûë? Íÿ èìèø, ÿúÿáà?
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Úÿìèëè åâëÿíäèðìÿê èñòèéîðóì, éàëíûç ýÿëèá ÷ûãìàñûíû áÿêëèéîðóì.
Í à ä è ð á ÿ é . Êèì áèëèð! Áÿëêÿ î, øèìäèéÿ ãàäàð áèðèëÿ ñåâèøèá
åâëÿíìèø äÿ, éàëíûç áèçèì õÿáÿðèìèç éîã...
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Õàéûð, îüóë áÿíèìñÿ, õÿáÿðñèç èø òóòìàç. Îíóí è÷èí
áèð ãûç áóëìóøóì êè, ðþéàñûíäà áåëÿ ýþðÿìÿç. Ùÿì ýþçÿë, ùÿì àíàáàáàñûíûí áèð äàíÿñè, ùÿì äÿ ñîí äÿðÿúÿ çÿíýèí.
Í à ä è ð á ÿ é . Áÿíúÿ ýþçÿëëèê çåâãÿ àèä áèð øåéäèð. Ñÿðâÿò èñÿ, äöøöíäöéöíöç êèáè, èíñàíû ïÿê äà ìÿñ’óä åäÿìÿç. Áèð äÿ áèð ãûçû ñÿðâÿòè
è÷èí äåéèë, äèëõàù âÿ òÿðáèéÿëè îëäóüó è÷èí àëûðëàð.
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Íàäèð! Íàäèð! Ùè÷ áèð ùèññ, ùè÷ áèð ãöââÿò, ùè÷ áèð
éåð éîã êè, îðàäà àëòûí, ýöìöø ðîë îéíàìàñûí. ßìèí îëóíóç êè, äöíéàíûí áöòöí èççÿòè áöòöí ñÿàäÿòè àíúàã ïàðà èëÿ ÿëäÿ åäèëÿ áèëèð.
Í à ä è ð á ÿ é (éåðèíäÿí ãàëãàðàã). ßâÿò, ùÿð øåé ïàðà èëÿ ÿëäÿ åäèëèð; èëëà ôÿçèëÿò âÿ èíñàíèééÿò!..
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Õàéûð! Õàéûð... Ôÿçèëÿò äÿ ïàðàäàäûð, èíñàíèééÿò äÿ...
Í à ä è ð á ÿ é . Éàíûëûéîðñóíóç, ÿôÿíäèì, ñèçÿ èíñàí ãûëûüûíäà þéëÿ
÷óëñóç-ïàëàíñûç óçóíãóëàãëàð ýþñòÿðÿ áèëèðèì êè, éàëíûç àëòûíäàí éàïûëìûø áèð ïàëàíëàðû ÿñêèêäèð.
Òóðõàí áÿé èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ýöëÿð.
Á à é ð à ì (ÿúÿëÿ è÷ÿðè ýèðÿð). ßôÿíäèì, àøûã Ñóëòàí ýÿëìèø.
Í à ä è ð á ÿ é . Ùàíêè Ñóëòàí? Áèçèì êþé èøëÿðèíÿ áàãàíìû?
Á à é ð à ì . ßâÿò, ÿôÿíäèì.
Ò ó ð õ à í á ÿ é (Íàäèð áÿéÿ). Íÿ åéè òÿñàäöô!.. Îíóí ñàç ÷àëìàñûíû
âÿ äÿéÿðëè àøûã ñþçëÿðèíè ÷îãäàí áÿðè åøèòäèéèì éîã.
Í à ä è ð á ÿ é (Áàéðàìà). Ñþéëÿ, è÷ÿðè ýÿëñèí.
Á à é ð à ì . Êÿíäèñè éàëíûç äåéèë, ÿôÿíäèì, éàíûíäà äàüûñòàíëû áèð
áÿé äÿ âàð.
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Ïÿêè, àäûíû þéðÿíÿìÿäèíìè?
Á à é ð à ì . Àäû Áÿéïîëàääûð, ÿôÿíäèì.
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Ùàéäû, ñþéëÿ áóéóðñóíëàð.
(Á à é ð à ì ÷ûãàð)
65
Í à ä è ð á ÿ é . ßúÿáà áó ùàíêè Áÿéïîëàääûð?
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Çÿííèìúÿ Úÿìèëèí àðãàäàøû îëìàëû...
Í à ä è ð á ÿ é . Ïÿêè, îíóí áóðàäà íÿ èøè?..
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Î, ìöùÿíäèñäèð, åùòèìàë êè, äÿìèðéîëà áàãìàã
è÷èí ýÿëìèø.
Í à ä è ð á ÿ é . Åùòèìàë êè...
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Î îëñà ôÿíà îëìàç, Úÿìèëäÿí åéè áèð õÿáÿð áèëìèø
îëóðóç.
Áó ñûðàäà Áÿéïîëàä èëÿ àøûã Ñóëòàí è÷ÿðè ýèðÿð, ñàëàìëàøàðàã àäëàðûíû áèð-áèðèíÿ
ñþéëÿðëÿð. Ùÿð ö÷ö îòóðóð, éàëíûç àøûã àéàãäà äóðóð.
Ò ó ð õ à í á ÿ é (Áÿéïîëàäà). Òÿøðèôèíèç Áàðæîìäàíìû, ÿôÿíäèì?
Á ÿ é ï î ë à ä . ßâÿò...
Í à ä è ð á ÿ é . Úÿìèë áÿéèí êåéôè íàñûë?
Á ÿ é ï î ë à ä . ßââÿëëÿð àçàúûã éîðüóí êèáè èäè, ëàêèí øèìäè åéèäèð.
Ùÿì äÿ ñèçÿ ìÿõñóñè ñàëàìû âàð.
Í à ä è ð á ÿ é . Òÿøÿêêöð åäÿðèì.
Á à é ð à ì (äàõèë îëóð, Òóðõàí áÿéÿ). ßôÿíäèì, ×èíýèç áÿé àäàì
ýþíäÿðìèø, äèéîð êè, áÿé ÿôÿíäè åâäÿ èñÿ áóéóðñóíëàð, áèð àç âàãò
êå÷èðÿëèì.
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Ñþéëÿ êè, ìèñàôèðèìèç âàð, ÿýÿð àðçó åäÿðñÿ êÿíäèñè
áóéóðà áèëèð.
Á à é ð à ì ÷ûãàð.
À ø û ã Ñ ó ë ò à í (Òóðõàí áÿéÿ). Áÿíäÿíèç ýåäÿéèììè, ÿôÿíäèì?
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Ýåäÿ áèëèðñèí, ÿçèçèì, ôÿãÿò ñàçûíû àëûá ýåðè
äþíìÿê øÿðòèëÿ.
Àøûã Íàäèð áÿéÿ áàãàð.
Í à ä è ð á ÿ é . Çÿðÿð éîã, ìàäàì êè, àðçó åäèéîðëàð, ñàçûíû àë äà,
ýÿë, ôÿãÿò ÷îã ýåúèêìÿ!
À ø û ã Ñ ó ë ò à í . Áàø öñòöíÿ, ÿôÿíäèì... (×ûãàð.)
Ò ó ð õ à í á ÿ é (Áÿéïîëàäà). Äîüðóñó, áþéëÿ áèðäÿí-áèðÿ òÿøðèô
åòìÿíèç áÿíè î ãàäàð ñåâèíäèðäè êè!.. Íàñûë òÿøÿêêöð åäÿúÿéèìè áèëìèéîðóì.
66
Á ÿ é ï î ë à ä . ßñêèê îëìàéûí, ÿôÿíäèì...
Í à ä è ð á ÿ é (Áÿéïîëàäà). Íàñûë? Úÿìèë êÿíäèíÿ åéè àðãàäàøëàð
áóëìóøìó?
Á ÿ é ï î ë à ä . Õàéûð, î êèìñÿéÿ ãàðûøìàç.
Í à ä è ð á ÿ é . Ïÿêè, éàëíûç áàøûíà ñûãûëìûéîðìó?
Á ÿ é ï î ë à ä . Íè÷èí ñûãûëñûí! Ñÿùÿð-àãøàì ùÿìøèðÿìèí ãûçû Ùóìàé
èëÿ áÿðàáÿð ñåéðÿ ÷ûãàðëàð.
Í à ä è ð á ÿ é . Çÿíí åäÿðñÿì, Úÿìèë òÿáèÿòäÿêè ýþçÿëëèêëÿðÿ ïÿê
ìÿôòóí îëìàëû!
Á ÿ é ï î ë à ä . Îíó ùè÷ ñîðìàéûíûç!.. Éà î, éà Ùóìàé õàíûì êö÷öúöê áèð øÿëàëÿ ãàðøûñûíäà ñààòëàðúà äàëûá ýåäÿðëÿð.
Ò ó ð õ à í á ÿ é (Íàäèð áÿéÿ). Åé, òÿáèÿòäÿêè ýþçÿëëèéÿ îíëàð ìÿôòóí îëìàéûá äà, áÿíìè îëàúàéûì? Ýÿíúëèê þéëÿ áèð íå’ìÿò êè, îíóíëà
ùÿð øåé èíñàíà õîø ýþðöíöð. Þìöð àðòäûãúà ùÿéàòäàêû íÿø’ÿ äÿ î íèñáÿòäÿ ÿêñèëèð; íÿø’ÿ ÿêñèëäèêúÿ ãåéäè-ùÿéàò àðòàð, ãåéä àðòäûãúà áèíëÿðúÿ
ñûãûíòû-öçöíòö èíñàíû ñàðìàüà áàøëàð. (Äèâàðäàêû ñààòû ýþñòÿðÿðÿê). Èøòÿ
áó ñààòûí ùÿð âóðóøó ùÿéàòûìûç è÷èí ÿí ìöäùèø áèð çÿðáÿ äåìÿêäèð...
Áó ñûðàäà × è í ý è ç áÿéëÿ À ð ñ ë à í áÿé äàõèë îëóðëàð.
× è í ý è ç á ÿ é (úèääè âÿ ìÿüðóð áèð àùÿíýëÿ). Úàíûì, áèç àë÷àã êþíöëëö ïåéüÿìáÿðëÿðäÿíèç; äàü áèçÿ ýÿëìÿçñÿ, áèç äàüûí ÿòÿéèíÿ ýåäÿðèç.
Ò ó ð õ à í á ÿ é (ãÿùãÿùÿ èëÿ). Ùè÷ ×èíýèç àäûíäà ïåéüÿìáÿð åøèòäèíèçìè?
× è í ý è ç á ÿ é (Òóðõàí áÿéÿ). Àëëàù åøãèíÿ, ñÿí... ñÿí ùÿëÿ áÿíè
òàíûìàäûíìû? (Ìÿúëèñäÿêèëÿð èëÿ ýþðöøöðëÿð).
Ò ó ð õ à í á ÿ é (òÿêðàð ýöëÿðÿê). Îòóð áàãàëûì, ÿçèçèì, îòóð. Ñÿíèíëÿ ñîíðà ãîíóøàúàéûì (×èíýèç áÿé âÿ Àðñëàí áÿé îòóðóðëàð).
× è í ý è ç á ÿ é (Áÿéïîëàäû äèããÿòëÿ ñöçÿðÿê). ßôñóñ êè, áÿé ÿôÿíäèéè òàíûéàìûéîðóì.
Ò ó ð õ à í á ÿ é (×èíýèçÿ). Íàñûë!? Ùà, ùà, ùà... Èøòÿ, Áÿéïîëàä ùÿçðÿòëÿðè; Úÿìèëèí Áàðæîì àðãàäàøû, ùÿì äÿ ïÿê àëèúÿíàá âÿ ìþùòÿðÿì
áèð çàò!
× è í ý è ç á ÿ é (áþéöê áèð ùåéðÿòëÿ éåðèíäÿí ãàëãàðàã). Àìàí, íÿ
äèéîðñóíóç!
Ò ó ð õ à í á ÿ é . ßâÿò, ÿçèçèì!
× è í ý è ç á ÿ é (òÿêðàð Áÿéïîëàäûí ÿëèíè ñûãàðàã ñÿìèìè áèð úèääèééÿòëÿ). Øöáùÿñèç, Äàüûñòàí òÿðÿôèíäÿíñèíèç, äåéèëìè?
67
Á ÿ é ï î ë à ä . ßâÿò, ãàðäàøûì!.. Äàüûñòàí òöðêëÿðèíäÿíèì.
× è í ý è ç á ÿ é . Àù, áó ýþðöøäÿí íÿ ãàäàð ìÿìíóí îëäóì, áèëèðìèñèíèç?
Á ÿ é ï î ë à ä . ßñêèê îëìàéûí.
Ò ó ð õ à í á ÿ é (Áÿéïîëàäà). ßôÿíäèì, ×èíýèç áÿé Äàüûñòàí õàëãûíà ãàðøû ïÿê áàøãà ùþðìÿò, ïÿê áàøãà áèð ìÿùÿááÿò áÿñëÿð; äàüûñòàíëû
àäû åøèòäèìè, áöñáöòöí ÷ûëäûðûð.
× è í ý è ç á ÿ é . Ôÿãÿò ùàãñûçìûéûì? Îíó ñþéëÿéèíèç!.. (Øåéõ Øàìèëèí äèâàðäà àñûëìûø ðÿñìèíÿ éàãëàøàðàã êÿñêèí áèð àùÿíý èëÿ). Èøòÿ ùÿì
ôàçèë, ùÿì úÿíýàâÿð áèð äàüûñòàíëû! Èøòÿ Øåéõ Øàìèë!.. Áàãûíûç, éàëíûç
øó ùåéêÿëè-úÿëàäÿò, øó ãîúà ãÿùðÿìàí, èëÿëÿáÿä äàüûñòàíëû àäûíû éàøàòìàã è÷èí êàôèäèð! Àù, íÿäÿíñÿ áèëìÿì, äàèìà øó áþéöê ñèìàéà ãàðøû
ãÿëáèìäÿ äÿðèí áèð ùþðìÿò, áþéöê áèð ìÿùÿááÿò ùèññ åäÿðèì. Øó ïàðëàã
íàñèéÿäÿ, øó äöøöíúÿëè ýþçëÿðäÿ þéëÿ ìÿ’íàëû áèð ÿçÿìÿò, þéëÿ ÿçÿìÿòëè áèð ìÿùàáÿò âàð êè, éàëíûç äîñòëàðû äåéèë, äöøìàíëàðû áåëÿ áèð áàãûøäà ùåéðàí îëóá ãàëûðëàð.
Ò ó ð õ à í á ÿ é (éåðèíäÿí ãàëãàðàã). Éàøà, ×èíýèç, éàøà!.. Äîüðóñó,
ñþçëÿðèíèçèí ùÿð áèðè áèðÿð åëìàñ ïàð÷àñûíäàí äàùà äÿéÿðëèäèð. (Áó ñûðàäà àøûã Ñóëòàí è÷ÿðè ýèðÿð). Îòóð, àøûã, îòóð, áàãàëûì. (Ãàïûéà) Áàéðàì!
Áàéðàì! (Áàéðàìäàí úàâàá ýÿëìÿç, Àðñëàí áÿé îíó ÷àüûðìàã è÷èí
ãàëãàð).
Ò ó ð õ à í á ÿ é (Àðñëàí áÿéÿ). Ðèúà åäÿðèì, ñþéëÿ ÷àé ýÿòèðñèíëÿð...
À ð ñ ë à í á ÿ é . Áó ñààò, ÿôÿíäèì. (Ñàü ãàïûäàí ÷ûãàð).
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Ùàéäû, Ñóëòàí, ñþéëÿ áàãàëûì!..
À ø û ã Ñ ó ë ò à í . Áÿéëÿð, ÿôÿíäèëÿð íÿ ÿìð åäÿð?
× è í ý è ç á ÿ é . Ñÿíèí êåéôèí íÿ èñòÿðñÿ, îíó...
À ð ñ ë à í á ÿ é (äàõèë îëóá Òóðõàí áÿéÿ). Èøòÿ ýÿëèéîð, ÿôÿíäèì...
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Àëëàù îíóí áÿëàñûíû âåðñèí.
Á à é ð à ì ÷àé ýÿòèðèð. Ïàéëàäûãäàí ñîíðà ÷ûãàð.
À ð ñ ë à í á ÿ é (×èíýèçèí ãóëàüûíà ùåéðÿòëÿ). Àù, Ìàðàë, íÿ Ìàðàë!..
Ìàðàë äåìÿ, áèð úÿííÿò ïÿðèñè...
× è í ý è ç á ÿ é (ùèääÿòëè, ôÿãÿò àë÷àãäàí). Àðñëàí! Ýþçëÿðèìèí è÷èíÿ
áèð åéè áàã!..
À ð ñ ë à í á ÿ é (òÿëàø èëÿ). Àìàí! Ðèúà åäÿðèì.
× è í ý è ç á ÿ é (åéíè àùÿíýëÿ). Ñÿí âèúäàíûíû íåðäÿ ãàéá åòäèí?
68
À ð ñ ë à í á ÿ é (øàøãûí). ×èíýèç!..
Í à ä è ð á ÿ é . Ùàéäû, Ñóëòàí, ñþéëÿ áàãàëûì... (×èíýèçëÿ Àðñëàí
áÿéÿ òÿáÿññöìëÿ). Ýèçëè ñþùáÿò éàñàãäûð, ÿôÿíäèëÿð!..
À ø û ã Ñ ó ë ò à í (áàøëàð) Å...ééé...
Âèúäàíëàðû ïàðëàã òóòàí ñåâýèäèð,
Ñåâýèñèç êþíöë éà äàøäûð, éà äÿìèð...
Áèð êþíöëÿ èêè ñåâýè éàðàøìàç,
Êþíöë áèð, ñåâýè áèð, áþéöê Òàíðû áèð...
(Ìöêÿððÿð.)
Ò ó ð õ à í á ÿ é (áàøûíû ñàëëàéàðàã ìöòÿôÿëñÿôàíÿ òÿêðàð åäÿð).
Êþíöë áèð, ñåâýè áèð, áþéöê Òàíðû áèð...
À ø û ã Ñ ó ë ò à í . ßôÿíäèëÿð!..
Ñåâýèäÿäèð àíúàã Àëëàù ðèçàñû,
Ñåâýèñèç áèð ýþíöë øåéòàí éóâàñû...
Ãàðäàøûì! Áó äöíéà êèìñÿéÿ ãàëìàç,
Àëäàíìà! ×öðöêäöð ÿñëè, ÿñàñû...
(Ìöêÿððÿð.)
× è í ý è ç á ÿ é . Éàøà, Ñóëòàí, éàøà!
Àøûã áèð-èêè þêñöðöð. Áó ñûðàäà Á à é ð à ì , áÿíçè ó÷ìóø áèð ùàëäà è÷ÿðè ýèðèá äþøÿìÿéè
ýþçäÿí êå÷èðèð, úèáëÿðèíè àðàøäûðàðàã øàøãûí âÿ ìöòÿúÿññèñ áèð ùàëäà ÷ûãûá ýåäÿð.)
À ø û ã Ñ ó ë ò à í . Ààõõ...
Èíñàí áèð ýöí äèêÿí, áèð ýöí ÷è÷ÿêäèð,
Èíñàí ýàù áèð øåéòàí, ýàù áèð ìÿëÿêäèð.
Ôÿíàëûã, åéèëèê áèë íÿ äåìÿêäèð!
Éàðûí àäûí äàñòàí îëóð äèëëÿðäÿ...
(Ìöêÿððÿð)
Ùÿð òÿðÿôäÿí Ñàü îë! Âàð îë! – äåéÿ àøûüû àëãûøëàðëàð.
69
À ø û ã (éåíÿ äÿâàì åäÿð). Àüàëàð!..
Íÿ áóëäóëàð Èñýÿíäÿðëÿð, ×èíýèçëÿð!?
Ãàíëàð äþêöá, úàíëàð éàãûá ýåòäèëÿð!..
Úèùàíû òèòðÿäèá àëò-öñò åòäèëÿð,
Ãàíëû áèð èç áûðàãäûëàð åëëÿðäÿ...
(Ìöêÿððÿð)
× è í ý è ç á ÿ é (íèôðÿòëÿ). Àøûã!..
À ø û ã. ßôÿíäèì...
× è í ý è ç á ÿ é (ãàïûéû ýþñòÿðÿðÿê ùèääÿòëè). Àðòûã éåòèøèð, ùàéäû äÿô’
îë!..
Ò ó ð õ à í á ÿ é (ùåéðÿòëÿ). Íèéÿ, úàíûì!? Íÿ îëäó êè?
Í à ä è ð á ÿ é (ìÿ’íàëû áèð ãÿùãÿùÿäÿí ñîíðà). Çÿðÿð éîã, Ñóëòàí,
ñÿí ýåò. (Àøûã ýåäÿð).
Ò ó ð õ à í á ÿ é (×èíýèçÿ). Éàçûã äåéèëìè éà!.. Íè÷èí êþíëöíö ãûðäûí?
× è í ý è ç á ÿ é (ñèíèðëè). Àëëàù åøãèíÿ, ñþéëÿòìÿ áÿíè...
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Ïÿêè, íÿ îëäó êè?! Ñþéëÿñÿíÿ!..
× è í ý è ç á ÿ é (ãûçüûí). Äàùà íÿ îëàúàã!.. Áþéöê ×èíýèç, î ñàðñûëìàç ùþêìäàð òàðèõèìèçèí ÿí øàíëû áèð ãÿùðÿìàíû îëäóüó ùàëäà, òÿùãèð
åäèëèéîð äà êèìñÿ ÿùÿìèééÿò âåðìèéîð.
Ò ó ð õ à í á ÿ é (×èíýèç áÿéÿ). Áó, òÿùãèð äåéèë, ÿçèçèì, áÿëêÿ òàðèõëÿðäÿ ýþðöíìöø áèð ùÿãèãÿòäèð.
× è í ý è ç á ÿ é (àéàãäà ýÿçèíÿðÿê ãàéÿò ñèíèðëè). ßôâ åäÿðñèíèç,
ÿôÿíäèì! Þéëÿ ÷öðöê ùÿãèãÿòëÿð áèð òàãûì áîø ãàôàëàðà éåðëÿøÿ áèëèð.
Ìöùàêèìÿëè áèð àäàì, þéëÿ èôòèðàëàðà ÿñëà ãóëàã âåðìÿç. (Äàùà øèääÿòëè).
Àçàúûã èíñàô åòìÿëè, èøòÿ ùÿð ìèëëÿòèí òàðèõè ìåéäàíäà... ßúíÿáèëÿð áþéöê Èñýÿíäÿð, áþéöê Íàïîëåîí äåéÿ þç ãÿùðÿìàíëàðûíà àáèäÿëÿð éàïäûðûéîð, ùåéêÿëëÿð äèêäèðèéîðëàð. Ôÿãÿò áèçëÿð!.. Áèçëÿð èñÿ ×èíýèç êèáè
úèùàíýèðëÿðÿ, Òåéìóð êèáè ãÿùðÿìàíëàðà õóíõàð, úàíàâàð äåéÿ ëÿêÿëÿìÿê èñòèéîðóç!
Á ÿ é ï î ë à ä (×èíýèç áÿéÿ). Äîüðóñó, áó õöñóñäà áÿí äÿ ñÿíèíëÿ
ùÿìôèêèðèì. Ýåð÷ÿêäÿí, ìèëëÿòèìèç ïÿê ñþíöê, ïÿê ìöùàêèìÿñèç...
Äàèìà äöøìàí àüçûíäàí åøèòäèéè èôòèðàëàðû áèð ùÿãèãÿò çÿíí åäèá äÿ, îíà
ýþðÿ ñþç ñþéëÿð. Ùÿì äÿ áó èôòèðàëàð, áó ùÿãàðÿòëÿð ÿí çèéàäÿ Øÿðã
êèòàáëàðûíà ìÿõñóñ áèð ùàãñûçëûãäûð.
70
Ò ó ð õ à í á ÿ é (Íàäèð áÿéÿ). Ïÿêè, áó õöñóñäà ñÿí íàñûë äöøöíöéîðñóí?
Í à ä è ð á ÿ é (ñàíäàëèéÿäÿí ãàëãàðàã ìÿùàðÿòëè áèð íàòèã òåâðèëÿ).
Ùÿð êÿñ åéè áèëèð êè, áÿí ÿñëà ãàí äþêöëìÿñèíè ñåâìÿì. Äåéèë êè,
ìÿõëóãàòûí ÿí øÿðÿôëèñè îëàí èíñàíëàðûí, ùÿòòà çÿèô, àúèç áèð ãàðûíúàíûí
áåëÿ ãàíûíà ýèðìÿê, áÿíúÿ, ÿôâ åäèëìÿç áèð úèíàéÿòäèð. Ôÿãÿò, òàðèõèàëÿì áèð äÿôÿ ýþçäÿí êå÷èðèëñèí... Øèìäèéÿ ãàäàð ãàíñûç, ìöùàðèáÿñèç
ùàíêè âÿã’ÿéÿ ðàñò ýÿëÿ áèëèðñèíèç? Áèðèíúè îëàðàã òàðèõè-ìöãÿääÿñè àëûí.
Íÿ áóëóðñóíóç?.. Èëê ñÿùèôÿäÿ Ãàáèë êèáè õàèí úÿëëàä áèð ãàðäàø ñèéàù
íàñèéÿñèëÿ ãàðøûíûçäà äèêèëèá äóðóð. Ñîíðà éàïðàãëàðû ÷åâèðèí! Äèíèñèéàñè áèíëÿðúÿ ãàíëû ñÿùèôÿëÿð ýþçëÿðèíèçè ãàìàøäûðûð. Äèí âÿ ìÿçùÿá
áàéðàüû àëòûíäà äþêöëÿí ãàíëàð áèð éàíà, ñèéàñÿò íàìèíÿ åäèëÿí ìÿçàëèìè
ñàéûá áèòèðìÿê è÷èí áèíëÿðúÿ, ìèëéîíëàðúà êèòàá ëàçûì... Éàëíûç ×èíýèçè,
éàõóä îíóí êèáè áèð-èêè úèùàíýèðè ùàãñûç ýþðöá äÿ áàøãàëàðûíû ùàãëû
ýþñòÿðìÿê, çÿííèìúÿ ïÿê áþéöê áèð ùàãñûçëûãäûð.
Á ÿ é ï î ë à ä . ßâÿò, äîüðó, ùÿì äÿ ïÿê äîüðó...
Í à ä è ð á ÿ é . Ëàêèí éåíÿ òÿêðàð åäÿðèì, áÿíúÿ, ÿñèë ãÿùðÿìàíëûã
éàðà áàüëàìàãäàäûð, àáàä åòìÿêäÿäèð. Éîãñà ùÿìúèíñèíÿ ãûéìàãäàí,
éàãûá-éûãìàãäàí çåâã àëàíëàð, áàøãàñûíûí ôÿëàêÿòèíäÿ ñÿàäÿò àðàéàíëàð, áèðÿð àäè úÿëëàääàí áàøãà áèð øåé äåéèëäèð.
× è í ý è ç á ÿ é (øèääÿòëè ãÿùãÿùÿëÿðëÿ). Þéëÿ èñÿ áöòöí èíñàíëàð,
áöòöí òÿáèÿò, áöòöí êàèíàò áèðÿð úÿëëàä äåìÿêäèð.
Á ÿ é ï î ë à ä (ñààòûíà áàãàðàã öìóìà). ßôñóñ êè, øÿðÿôè-ìöñàùèáÿòèíèçäÿí ìÿùðóì îëìàã çàìàíû éåòèøäè (Òóðõàí áÿéÿ). Ìöñàèäÿ
áóéóðóëñà...
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Íÿ ÿúÿëÿ åäèéîðñóíóç, úàíûì!..
Á ÿ é ï î ë à ä . Âÿçèôÿì, ðÿñìè âÿçèôÿäèð ÿôÿíäèì, áèð àç äàùà ýåúèêñÿì áîéíóìà ìÿñ’óëèééÿò ýÿëèð. ×öíêè øóðà áàíà ìöíòÿçèðäèð.
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Áó øóðà íè÷èíäèð, ÿúÿáà?
Á ÿ é ï î ë à ä . Äÿìèðéîë ìÿñÿëÿñèíÿ àèääèð, ÿôÿíäèì!
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Ïÿêè, áó ýÿëèá-ýåòìÿêäÿí áèç íÿ àíëàäûã?!
Á ÿ é ï î ë à ä . Èíøàëëàù, éåíÿ ýþðöøöðöç.
Áó ñûðàäà Á à é ð à ì øàøãûí áèð ùàëäà äàõèë îëóð, éåíÿ ÿòðàôû ýþçäÿí êå÷èðèð, áèð äàùà
úèáëÿðèíè éîãëàð. Áîø ãÿäÿùëÿðè òîïëàéûá ýþòöðìÿê öçðÿ èêÿí áèð-èêèñèíè äöøöðöð.
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Íÿ îëóðñóí, áÿ!? ×ûëäûðäûíìû?!
71
Á à é ð à ì . ßôÿíäèì, ÿôâ åäÿðñèíèç... (Éàøàðìûø ýþçëÿðèíè ñèëÿðÿê).
Àù, áèëìÿì ÷àëäûëàðìû? Êÿíäèììè äöøöðäöì? Èêè àéëûã ìààøûì ãîëòóã
úèáèìäÿ èäè... (Ùþíêöð-ùþíêöð àüëàéàðàã). Ýåòäè, ÿâÿò, ýåòäè... Áöòöí
ÿìÿéèì ùÿäÿð îëäó, ýåòäè...
Á ÿ é ï î ë à ä (êÿñêèí âÿ ùèääÿòëè áèð òåâð èëÿ Áàéðàìà). Ýÿë áóðàéà,
îüëóì!
Áàéðàì îíà éàãëàøûð âÿ äîíóã áèð âÿçèééÿòëÿ áàãûá äóðóðêÿí Áÿéïîëàä ñÿðò âÿ àòÿøëè
áèð ñèëëÿ åøã åäÿð, ìÿúëèñäÿêèëÿðè äÿðèí áèð ùåéðÿò àëûð, Áàéðàì äà äóðäóüó éåðäÿ äîíà
ãàëûð.
Á ÿ é ï î ë à ä (Áàéðàìà). Ãåéá åòäèéèí ïàðà íÿ ãàäàðäè?
Á à é ð à ì (òèòðÿê ñÿñëÿ). Èêè àëòûí, ÿôÿíäèì...
Áÿéïîëàä úèáèíäÿí èêè àëòûí ÷ûãàðûá Áàéðàìà âåðìÿê èñòÿð.
Ò ó ð õ à í á ÿ é (ìàíå îëàðàã). Àìàí, ðèúà åäÿðèì! Íÿ éàïûéîðñóíóç? (×àíòàñûíû ÷ûãàðûð).
Á ÿ é ï î ë à ä . Õàéûð, ÿôÿíäèì, áÿíèìëÿ Áàéðàìûí àðàñûíà êèìñÿíèí
ýèðìÿñèíè èñòÿìÿì. (Áàéðàì ÿëëÿðèëÿ ýþç éàøûíû ñèëÿð. Òóðõàí áÿéÿ
áàãàðàã âåðèëÿí ïàðàéû ãÿáóë åòìÿê èñòÿìÿçñÿ äÿ, Áÿéïîëàä çîðëà àâúóíà ñûãûøäûðûð âÿ ÿëèíè îíóí îìóçóíà ãîéàðàã ñÿðò âÿ êÿñêèí áèð àùÿíý
èëÿ). Áàéðàì! Îüëóì, Ãóëàãëàðûíû åéèúÿ à÷! Ñþçöìö, íÿñèùÿòèìè äèíëÿ!..
Ñÿí áèð áàáà éèýèòñÿí, áó ùàë ñàíà éàðàøìàç. Ñÿí áèð òöðê îüëóñóí,
ìÿðä îüóë êþêöíö óíóòìàç. ßð îüëó ÿð îë, ãÿëáèíè äàð òóòìà!.. Áàã íÿ
äèéîðóì ñàíà, ñþçëÿðèìè óíóòìà!.. (Ãàéÿò øèääÿòëè âÿ àüûð áèð àùÿíý èëÿ).
Ùåéñèééÿòëè áèð áàáà éèýèò, íÿ îéíàð... íÿ ýöëÿð... íÿ äÿ àüëàð... ×öíêè
îéíàìàã ÷èíýÿíÿëÿðèí èøèäèð, ýöëìÿê ÷îúóãëàðûí ïàéûäûð, àüëàìàã äà
äóë ãàäûíëàðà éàðàøûð... Àíëàäûíìû? Èøòÿ áó ãàäàð! Ùàéäû, ýåò!..
Áàéðàì ãÿäÿùëÿðè àëûá ÷ûãàð.
Á ÿ é ï î ë à ä . ßôÿíäèëÿð! Úÿñàðÿòèìèí ÿôâ åäèëÿúÿéèíÿ ÿìèíèì,
÷öíêè ñÿìèìèééÿòäÿí èëÿðè ýÿëÿí ãöñóðëàð äàèìà ÿôâ åäèëèð. Áèð äÿ
áÿíèì òÿáèÿòèì áó!.. Íåðäÿ áîéíó áöêöê âÿ ìèñêèí áèð åðêÿéÿ ðàñò
ýÿëñÿì, äÿðùàë ñèíèðëÿðèìÿ òîãóíóð, áàõöñóñ î àäàì òöðê ãåâìèíÿ
ìÿíñóá îëóðñà!..
× è í ý è ç á ÿ é (Áÿéïîëàäà). Çàòÿí áó áþéöê áèð ìÿçèééÿò, áþéöê
áèð ôÿçèëÿòäèð, ÿôÿíäèì!
72
Á ÿ é ï î ë à ä (Öìóìà). Íÿ èñÿ, òÿêðàð ÿôâèíèçè èñòèðùàì åäÿð, Àëëàùà ûñìàðëàðûì, ãàðäàøëàð! (Àüûð àäûìëàðëà ÷ûãàð, ìÿúëèñäÿêèëÿð äÿ îíó
òÿ’ãèá åäÿð).
Ò ó ð õ à í á ÿ é (÷ûãäûãëàðû ñûðàäà Áÿéïîëàäà). Ýÿëèøèíèç áèçè íÿ
ãàäàð ìÿìíóí åòäèñÿ... ÿìèí îëóíóç êè, ýåäèøèíèç äÿ áèð î ãàäàð ìÿùçóí åäèéîð.
Á ÿ é ï î ë à ä (ãàïû àðàñûíäà). Èíøàëëàù, éåíÿ ýþðöøöðöç.
Àðòûã ýþðöíìÿç îëóðëàð. Ñîíðà Ì à ð à ë äàõèë îëóð, ìèñàôèðëÿðèí ÷ûãäûüû ãàïûéà äîüðó
èëÿðèëÿéÿðÿê áàãûíûá äöøöíöð.
Í à ç ë û (ýÿëÿðÿê). Ýåòäèëÿðìè?
Ì à ð à ë . ßâÿò, ýåòäèëÿð. (Éåðäÿ ñàðû áèð ýöë ýþðöá àëûð. Íàçëûéà
ýþñòÿðÿðÿê éàðû ìÿùçóí, éàðû ìöòÿáÿññèì áèð ùàëäà). Áàã!.. Áèð áàã,
Íàçëû áàúû!.. Àéàãëàð àëòûíäà ÿçèëÿí áó áÿäáÿõò ýöëö, áó âÿðÿìëè ÷è÷ÿéè
ýþðöéîðìóñóí?! Áåø ýöí ñîíðà, èøòÿ áÿí äÿ áóíóí êèáè òÿâÿððöì
åäÿðèì!
Í à ç ë û (ìöòÿÿññèð âÿ íÿâàçèøêàð áèð ñÿñëÿ). Àù, éàâðóì!..
Ì à ð à ë . ßâÿò, áåø ýöí ñîíðà, áÿí äÿ áóíóí êèáè ñþíöá ýåäÿðèì.
Í à ç ë û (ìàñà öçÿðèíäÿ áèð úûüàðà ãóòóñó ýþðöá àëàðàã). Áó íÿ?
Áó ýöìöø ãóòóéó êèì óíóòìóø?
Ì à ð à ë . Êèì áèëèð!.. Áÿëêÿ éåíè ýÿëÿí ìèñàôèðèíäèð.
Í à ç ë û . Áàãûíûç, èøòÿ, éàçûñû äà âàð.
Ì à ð à ë (àëûá îãóéàðàã). Áóíó Àðñëàí áÿéÿ éàäèýàð âåðìèøëÿð...
(Äÿðèí áèð àù ÷ÿêÿð).
Í à ç ë û . Þéëÿ èñÿ Áàéðàìû ÷àüûðàéûì äà, òåç ãîøóá êÿíäèñèíÿ
âåðñèí.
Ì à ð à ë (äÿðèí áèð ñöêóòëà äöøöíöð).
Í à ç ë û . ×àüûðàéûììû?..
Ì à ð à ë . Ïÿêè, ÷àüûð!
Íàçëû ñàü ãàïûäàí ÷ûãàð. Ìàðàë ìÿùçóí áèð íÿçÿðëÿ ãóòóéà áàãûá äöøöíöð. Áó ñûðàäà
Àðñëàí áÿé ñîë ãàïûäàí ÿúÿëÿ è÷ÿðè ýèðÿð.
Ì à ð à ë . Àù!.. (äåéÿ øàøûðûð, ãóòó ÿëèíäÿí äöøö âåðèð).
À ð ñ ë à í á ÿ é . Àìàí, ÿôâ åäÿðñèíèç... Ãàëèáà ñèçè ðàùàòñûç åòäèì?
Ì à ð à ë (ìÿùúóá). Õàéûð, õàéûð... (Ãóòóéó éåðäÿí àëìàã èñòÿð).
À ð ñ ë à í á ÿ é (÷àïóúàã êÿíäèñè àëàðàã). Àìàí, çÿùìÿò åòìÿéèíèç!..
73
Ì à ð à ë (éàðû íàç, éàðû ìÿùúóáèééÿòëÿ). Õàéûð, íÿ çÿùìÿòè âàð.
À ð ñ ë à í á ÿ é . Ìöñàèäÿíèçëÿ, ñèçÿ êö÷öê áèð ðèúà åòìÿê èñòÿðèì,
àììà...
Ì à ð à ë (ñöêóò åäÿð).
À ð ñ ë à í á ÿ é . Øó ÿëèíèçäÿêè ýöëö áàíà âåðèðìèñèíèç?
Ì à ð à ë (ñöçýöí áèð áàãûøëà óçàòàðàã). Àëûíûç!..
À ð ñ ë à í á ÿ é (ýöëö àëûá ãîãëàéàðàã). Àù, áèëñÿíèç áó éàäèýàðà...
ÿâÿò, ÿëëÿðèíèçè þïìöø îëàí áó ìóíèñ ýöëÿ, þìðöì îëäóãúà ïÿðÿñòèø
åäÿúÿéèì. Ùÿì äÿ ñîí íÿôÿñèìäÿ áóíó ãîãóëàéàðàã äöíéàäàí
ýåäÿúÿéèì. (Ïÿðÿñòèøêàðàíÿ âÿ ìÿôòóíàíÿ áàãûøëàðäàí ñîíðà, ùàìàí
äûøàðû ôûðëàð).
Ì à ð à ë (ãàïûéà äîüðó èëÿðèëÿð, ìÿùçóí âÿ éàðàëû áèð ñÿñëÿ). Àù,
Àðñëàí, Àðñëàí, Àðñëàí!.. (äåéÿ ÿëè àëíûíäà, áîéíó áöêöê âÿ äàëüûí áèð
ùàëäà ãàïûéà äàéàíûð).
Ïÿðäÿ
ÈÊÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Ñÿùíÿ èêè ùÿôòÿ ñîíðà Áàðæîìäà ñÿùÿð âàõòû, ïÿê êÿíàðäà à÷ûã âÿ ìÿíçÿðÿëè áèð
ýóøÿ ÿðç åäÿð. Òÿê-òöê ñÿðâ àüàúëàðû âÿ èêè-ö÷ äàíÿ äÿ áû÷ãû èëÿ êÿñèëìèø àüàú êþòöéö
ýþðöíöð. Úÿìèë áÿé ÿëèíäÿ áèð êèòàá îëäóüó ùàëäà, Áÿéïîëàä èëÿ áÿðàáÿð, àüûð àäûìëàðëà
éöðöéÿðÿê ýÿëèðëÿð. Óçàãäà ÷îáàí äöäöéö ÷àëûíûð âÿ áöëáöë øàãûðòûñû åøèäèëèð.
Á ÿ é ï î ë à ä . Èøòÿ, ùÿð çàìàíêû éåðèìèç!.. Áóðàúûãäà îòóðóá éîðüóíëóüóìóçó àëñàã åéè îëìàçìû éà?..
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Îòóðàëûì, ÿôÿíäèì, áóðàñû ãàäàð ýþçÿë, áàãûìëû áèð
éåð áó úèâàðäà ïÿê àç áóëóíóð. (Ùÿð èêèñè àüàú êþòöêëÿðè öçÿðèíäÿ îòóðóðëàð).
Á ÿ é ï î ë à ä (êþòöêëÿðè ýþñòÿðÿðÿê). Èøòÿ, áþéëÿ òÿáèè éåðëÿðèí
ñàíäàëèéÿëÿðè äÿ êÿíäèíÿ ìÿõñóñ!..
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Àëëàù åøãèíÿ áèð áàãûíûç!.. Îðìàíëàðû èíëÿòÿí øó âÿùøè
ìóñèãè, ðóùóìóçó ýöëäöðÿí øó áöëáöë íÿüìÿëÿðè íÿ ãàäàð ìóíèñ! Íÿ
ãàäàð äèëáÿð! Ùÿëÿ íÿçÿðèìèçè îãøàìàãäà îëàí øó ëÿòèô ìÿíçÿðÿëÿðÿ, øó
òÿáèè ýþçÿëëèêëÿðÿ íåðäÿ ðàñò ýÿëÿ áèëèðèç?!
Á ÿ é ï î ë à ä . Þéëÿ éà... Úÿííÿòè áó ãàäàð òÿ’ðèô, òåâñèô åäÿðëÿð, èøòÿ
áóðàñû äà úÿííÿòäÿí áèð ïàð÷à äåìÿêäèð.
74
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Øöáùÿìè âàð?!
Á ÿ é ï î ë à ä (òÿãäèðàìèç). Àììà ñèçèí áàü÷àíûí ÷è÷ÿêëÿðèíäÿí äÿ
êå÷èëìÿç ùà! Òóðõàí áÿéäÿí àéðûëäûüûì ýåúÿ ýþçÿë áèð ìåùòàá âàð èäè,
ýþçëÿðèì áàü÷àéû øÿíëÿòÿí ÷è÷ÿêëÿðÿ èëèøäè, äîüðóñó, àèëÿíèçäÿêè ùöñíèòÿáèÿòÿ ùåéðàí îëäóì.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Õàéûð, ÿôÿíäèì, î áàü÷àéû êå÷ÿí ñÿíÿ ýþðìÿëèéäèíèç. Äèâàðëàðûíà âàðûíúàéà ãàäàð ðÿíýàðÿíý ÷è÷ÿêëÿðëÿ áÿçÿíìèøäè.
Òàâóñ òöêëÿðè êèáè ùÿð áàãûøäà èíñàíà áàøãà áèð ýþçÿëëèê ÿðç åäÿðäè.
(Ìÿùçóíàíÿ). Ôÿãÿò çàâàëëû àíàúûüûì âÿôàò åäÿëè ïÿê ÷îã äåéèë... îíóí÷èí áó éûë áàü÷àéà åéè áàãìàäûã. Äîüðóñó, êþíöë à÷ûãëûüû îëìàéûíúà,
èíñàíäàêû íÿø’ÿ äÿ àëò-öñò îëóéîð. Àðòûã ùè÷ áèð øåéÿ ùÿâÿñ ãàëìûéîð.
Á ÿ é ï î ë à ä . Å...éé, úàâàíëûãäà èíñàíûí ùèññèééàòû ïÿê äàøüûí, ïÿê
ùÿéÿúàíëû îëóð. Áàã, ñèç áó äÿðÿúÿ ìÿùçóí îëäóüóíóç ùàëäà, Òóðõàí
áÿéäÿ ùè÷ þéëÿ áèð ùàë ýþðöíìöéîðäó.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Îíóí ãàéüû èëÿ, ñûãûíòû èëÿ íÿ èøè!? Î, éàëíûç êÿíäèíè
äöøöíöð, êÿíäè êåéôèíÿ áàãàð. Ùÿëÿ éàçûéîðëàð êè, áó ýöíëÿðäÿ åâèíÿ îí
àëòû éàøûíäà áèð ýÿëèí äÿ ýÿòèðìèø!..
Á ÿ é ï î ë à ä . Ýÿëèí äåäèí äÿ åéè õàòèðèìÿ ýÿëäè. Òóðõàí áÿéäÿí
àéðûëäûüûì çàìàí, áÿíè áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêèá äåäè êè: “Ãîìøóìóçäà ìèëéîí÷ó áèð áÿé âàð, êÿíäèñè áÿíèìëÿ ÿùáàá... ùÿì äÿ ýþçöíöí àüûãàðàñû áèð äàíÿúèê ãûçû âàð. Øèìäè Úÿìèëè áÿêëèéîðëàð, ñþéëÿ ÷îúóãëóã
åòìÿñèí! Ôöðñÿò ÿëäÿí ÷ûãàð, ñîíðà ïåøèìàí îëóð. ×îã ýåúèêñÿ áèð ìÿêòóá éàçñûí, íèøàí éöçöéöíö ýþíäÿðÿëèì äÿ, èø áèòñèí, ýåòñèí...”
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (éàðûì ãÿùãÿùÿ èëÿ). Àììà äà íÿ ýþçÿë ôöðñÿò. Íÿ
õîø õÿáÿð!.. Äåìÿê êè, òàëåéèìèçèí éûëäûçû äîüìàüà áàøëàìûø äà, õÿáÿðèìèç éîã... (ùåéðÿòëÿ) Àëëàù, Àëëàù! Äöíéàäà íÿ ÿúàéèá ìöùàêèìÿëÿð
âàð èìèø!.. Áþéëÿ ãàðàíëûã äàìà äàø àòìàã, éà ãåéáäÿí ñÿàäÿò óììàã,
ÿúÿáà ùàíêè äèâàíÿíèí õÿéàëûíäàí êå÷ÿð!.. (Ãûçüûí âÿ ñèíèðëè). Äåìÿê
êè, áèð ãûçû âÿ éà áèð îüëàíû ìÿùâ åòìÿê è÷èí éàëíûç àíà-áàáàñûíûí ðèçàñû
êàôè èìèø!..
Á ÿ é ï î ë à ä . Áó íÿ äåìÿê!.. Øöêöð Àëëàùà, ÿãëèí, êÿìàëûí ùÿð êÿñäÿí çèéàäÿ... Åéèúÿ äöøöíöá äàøûíûðñûí, êÿíäè ùèññèééàòûíû äèíëÿðñèí...
Ñàíà çîð åäÿúÿê äåéèëëÿð, à!?
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Ýþðöíöð êè, áèçèì éåðèí àäÿòèíäÿí ÿñëà õÿáÿðèíèç
éîã... Çîð åòìÿê äåéèë, èíñàíû ãÿùð åòìÿê áåëÿ îíëàðúà ÿùÿìèééÿòñèç
áèð èø.
75
Á ÿ é ï î ë à ä . Ñÿí áó õöñóñäà ùè÷ ìÿðàã åòìÿ!.. Ñèçèí éåðèí àäÿòèíè
áèëìÿñÿì äÿ Òóðõàí áÿéè ýþðöá òàíûäûì... Çÿííèìúÿ î, áþéëÿ áèð
ùàãñûçëûüû ÿñëà ðÿâà ýþðìÿç.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Áÿëêÿ áÿí éàíûëûéîðóì!.. Àëëàù àüçûíûçäàí åøèòñèí!
(ßòðàôà áàãàðàã). Èøòÿ, Ñÿëòÿíÿò õàíûì äà ýÿëäè.
Á ÿ é ï î ë à ä . Ïÿê ýþçÿë, ýÿëñèí áàãàëûì, ùÿìøèðÿ õàíûìäà íÿ õÿáÿð âàð...
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò (ýÿëÿðÿê). Éåíÿ áèð ýóøÿéÿ ÷ÿêèëèá äÿ íÿ ùÿñá-ùàë åäèéîðñóíóç?
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (éåðèíäÿí ãàëãàðàã òÿ’çèì èëÿ). Ùè÷... Þéëÿ áèð øåé
äåéèë; òÿáèÿòèí ýþçÿëëèéèíäÿí, èíñàíëàðäàêû åéè-ôÿíà ùàëëàðäàí áÿùñ
åäèéîðóç.
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò (Úÿìèë áÿéÿ). Îòóð, ÿçèçèì, îòóð!..
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (áèð àüàúà äàéàíàðàã). Áþéëÿ äàùà åéè...
Á ÿ é ï î ë à ä (Ñÿëòÿíÿòÿ). Ùóìàé íåðäÿ... ùÿìøèðÿ?
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . Íèøàíëûñû Øàùìàð áÿéäÿí ìÿêòóá àëìûø. (Úÿìèë áÿéèí
ùàëû äÿéèøèð). Çÿíí åäÿðñÿì îíà úàâàá éàçûéîð.
Á ÿ é ï î ë à ä . Ïÿêè, Øàùìàðäàí íÿ õÿáÿð?
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . Áó ýöíëÿðäÿ Ãàçàíäàí Ïåòåðáóðãà ýåòìèø...
Á ÿ é ï î ë à ä . Àììà áó çàáèò ãûñìû äÿ ïÿê òóùàô øåé!.. ßãèëëèñè
ýåð÷ÿêäÿí áþéöê áèð ôÿçèëÿòÿ ìàëèê îëóð, Øàùìàð êèáèëÿð äÿ ÿñèë òèìàðõàíÿäÿí áàøãà áèð éåðÿ éàðàìàç. Øèìäè êèì áèëèð, éåíÿ ùàíêè ìåéõàíÿ
áóúàüûíäà ñûçûá ãàëìûø...
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . Ùÿíóç ýÿíúäèð, ãàðäàøûì, éàâàø-éàâàø éóìóøàð, óñëàíûð.
Á ÿ é ï î ë à ä (ùåéðÿòëÿ). Êèì!.. Øàùìàðìû?.. Éàçûãëàð îëñóí! Àäàì
òàíûìàãäà åéè ìÿùàðÿòèíèç âàð!.. Äöíéàíûí áöòöí äÿëèëÿðè óñëàíûð äà,
èíàí êè, î éåíÿ óñëàíìàç. Îíóí àäû ýÿëèíúÿ, ñàíêè Ùóìàéû ãàðøûìäà
àüëàð ýþðöéîðóì.
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . Íÿ éàïàëûì? Øèìäè ùÿð ùàíñû ãûçà áàãñàíûç, ÿí áèðèíúè
àðçóñó åâëÿíÿúÿéè àäàìûí çàáèò îëìàñûäûð.
Á ÿ é ï î ë à ä (àúû ãÿùãÿùÿ èëÿ). Îíà øöáùÿìè âàð!.. Ùÿð êÿñ áèëèð êè,
çàáèò ùÿéàòû ÿí ìÿñ’óä áèð ùÿéàòäûð! Áàõöñóñ, Øàùìàð êèáè áèð àáäàëûí
èøè íÿ îëà áèëèð?.. Ãûëûúûíû øàãûðäàòàðàã âàãòûíäà ìààø àëìàã, ýåúÿ-ýöíäöç êëóáëàðäà, òåàòðîëàðäà áîøáîüàçëûã åòìÿê... Íåðÿéÿ ýåòñÿ ðÿôèãÿñè
õàíûì ÿôÿíäè äÿ áÿðàáÿð... Áþéëÿ ãàéüûñûç áèð ùÿéàòû ÿúÿáà ùàíêè ãûç
ñåâìÿç?!
76
Áó ùàëäà éàãûíäà áèð òöôÿíý à÷ûëûð. Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò äèêñèíèð. Á ÿ é ï î ë à ä âÿ Ú ÿ ì è ë ñÿñ
ýÿëÿí òÿðÿôÿ áàãàðëàð.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (òèòðÿê âÿ ñèíèðëè). ßúÿáà èíñàíëûãäà áó úÿëëàäëûã, áó
õóíõàðëûã íÿ âàãòà ãàäàð äÿâàì åäÿúÿê! (ßëèëÿ èøàðÿ åäÿðÿê). Áèð øó
àâúûéà, øó âèúäàíñûç ùÿðèôÿ äåéÿí éîã êè, î ýöíàùñûç ãóøúûüàçû ìÿùâ
åòìÿêäÿ íÿ ìÿ’íà âàð? Áèð àç ÿââÿë, çàâàëëû äàëäàí-äàëà ãîíàðàã øàãûðøàãûð þòöéîðäó. Àù, ìÿðùÿìÿòñèç úÿëëàä! Ìÿäÿíè úàíàâàð!
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò (Úÿìèë áÿéÿ). Òóùàô øåé!.. Ñÿí áóíó áèðèíúè äÿôÿìè
ýþðöéîðñóí?
Á ÿ é ï î ë à ä (Úÿìèëèí ãîëóíäàí òóòàðàã). Áèëèðìèñèí, Úÿìèë! Ñÿí
áó ÿñð è÷èí äåéèë, áÿëêÿ áàøãà áèð çàìàí è÷èí éàðàäûëìûøñûí. Ùèññèééàòûí
î ãàäàð íÿúèá, î ãàäàð àëè êè, øó ìöùèò ñÿíèí è÷èí ïÿê äàð, ïÿê ãàðàíëûãäûð... (ßëèëÿ ýþñòÿðÿðÿê). Ùàéäû ýÿë, áó òÿðÿôäÿí øó ãàðøûêû òÿïÿéÿ
÷ûãàëûì; îðàñû ïÿê ìÿíçÿðÿëè áèð éåð...
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . ßâÿò, îðàñû ïÿê ýþçÿë... ßòðàôû ýþçäÿí êå÷èðäèêúÿ
èíñàíûí êþíëö à÷ûëûð. Ôÿãÿò Úÿìèë áÿé àçàúûã çÿèô, ôÿçëÿúÿ éîðüóíëóã
âöúóäóíó öçÿð äåéÿ ãîðãóéîðóì.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . ßâÿò, äîêòîð äà þéëÿ äèéîð. Ùÿëÿ éîãóø ÷ûãûá êÿíäèìè éîðìàãäàí áöñáöòöí ìÿí’ åäèéîð.
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò (Úÿìèëÿ). Ùóìàé ýÿëèá áèçè ñîðàúàã îëóðñà, éåðèìèçè
ñþéëÿðñèí. Àðçó åäÿðñÿ î äà ýÿëèð; èñòÿìÿçñÿ áóðàúûãäà ñÿíèíëÿ áÿðàáÿð
ãîíóøóá ýÿçèíèð.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Ïÿêè, ÿôÿíäèì, ñþéëÿðèì...
Á ÿ é ï î ë à ä èëÿ Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò Úÿìèë áÿéÿ éöíöë áèð òÿìÿííà åäÿðÿê éàâàø-éàâàø
ýåäÿðëÿð.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (áèð-èêè ýÿçèíÿðÿê ìÿùçóí áèð ùàëäà). Ùóìàé,
Ùóìàé! Àù, î ýþçÿë õèëãÿòè äöøöíäöêúÿ áöòöí ðóùóì, áöòöí âöúóäóì
ñàðñûëûéîð. Éàøàäûüûì ìöääÿòäÿ éàëíûç îíóí ýöë éöçöíö ýþðìÿê, îíóí
ëÿòèô ñÿñèíè åøèòìÿê èñòÿðèì. (Òÿáäèëè-òåâðèëÿ). ßâÿò, î áÿíèì, éàëíûç
áÿíèì îëàúàã. (Àçàúûã äöøöíÿðÿê ìÿ’éóñàíÿ). Àù, ôÿãÿò Øàùìàðäàí
êå÷ìÿçñÿ?
Áó ñûðàäà éàðàëû âÿ àüûð áèð àùÿíýëÿ, øèêÿñòÿ ìÿãàìûíäà îëàðàã àøàüûäàêû òöðêö,
îðìàíûí íàìÿ’ëóì áèð ýóøÿñèíäÿí åøèäèëèð. Úÿìèë áÿé, äàëüûí âÿ éîðüóí àäûìëàðëà
àçàúûã ñÿñ ýÿëÿí òÿðÿôÿ äîüðó èëÿðëÿð. ßëèíäÿêè êèòàáû âÿ øàïêàéû áèð éàíà àòàð, ñÿùíÿíèí áèð áóúàüûíäà óçàíûá ìÿçêóð ñÿñè äèíëÿìÿéÿ áàøëàð.
77
ÈØÒß ÒÖÐÊÖ
Àëàýþç áèð ìÿëÿê ýþðäöì, âóðóëäóì,
Äÿðäÿ äöøäöì, àù ÷ÿêìÿêäÿí éîðóëäóì,
Ùÿíóç úàâàí èêÿí ñàðàðäûì, ñîëäóì,
Åøã àòÿøè ùÿð àí éàãûá úàíûìû,
ßëèìäÿí àëäû ñÿáðö èìêàíûìû.
Áóëóíìàç îëìóø äÿðäèìèí äÿðìàíû,
Ôÿðéàäûì èíëÿòèð âÿùøè îðìàíû.
Ýÿçèá àëò-öñò åòäèì áöòöí úèùàíû,
Áèð àü ýöí ýþðìÿäèì, ñÿôà ýþðìÿäèì;
Ùè÷ áèð ýþçÿëäÿ áèð âÿôà ýþðìÿäèì.
Ù ó ì à é (äöøöíúÿëè áèð ùàëäà äèýÿð òÿðÿôäÿí ÷ûãàð, ýÿçèíäèéè ñûðàäà
Úÿìèë áÿé ýþçöíÿ èëèøèð. Òÿëàø èëÿ). Úÿìèë! Ãàëã, ÿçèçèì, ãàëã... Ñîüóã
àëûðñûí äà åéè îëìàç.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (úàâàá âåðìÿç).
Ù ó ì à é . Úÿìèë!
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (Øàøãûí). Êèì î?
Ù ó ì à é . Áÿíèì, áÿí!.. Ùàéäû, ãàëã, åâÿ ýåò, áóðàñû ñÿíèí è÷èí åéè
äåéèë, âöúóäóí ïÿê çÿèô...
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (ãàëãàðàã). Àù, Ùóìàé! Ñåâýèëè Ùóìàé! Íÿ çàìàí
ýÿëäèí?
Ù ó ì à é . ×îã äåéèë, ÿçèçèì, øèìäèúèê...
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (ùåéðÿò âÿ ñåâèíú èëÿ). Àù, ùÿð óéóéàí îéàíäûüû çàìàí
áàøû óúóíäà ñÿíèí êèáè áèð ìÿëÿê ýþðÿúÿéèíè äöøöíñÿéäè, øöáùÿñèç óéóìàüû îéàíûãëûüà òÿðúèù åäÿðäè. Ìÿçàðäàí áàø ãàëäûðäûüû çàìàí, èíñàí
ñÿíè çèéàðÿò åäÿúÿéèíè áèëñÿéäè, ùàìàí áèð àí ÿââÿë þëöìöí ïÿíúÿéèãÿùðèíÿ àòûëûðäû...
Ù ó ì à é (ýöëöìñÿéÿðÿê). Úÿìèë! Ñÿíäÿ áèð áàøãà ùàë ýþðöéîðóì,
áó ýöí ñàíà áèð øåéìè îëìóø?
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (ñöêóò åäÿð).
Ù ó ì à é . Íè÷èí úàâàá âåðìèéîðñóí?
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Øèìäè ðþ’éàäà ýþðäöì êè...
Ù ó ì à é (ìàðàãëà). Íÿ ýþðäöí? Àëëàù åøãèíÿ, ñþéëÿ!
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Ñþéëÿìÿéÿ äèëèì âàðìûéîð, Ùóìàé!
78
Ù ó ì à é (ùåéðÿòëÿ). Íàñûë?!
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (äöøöíöð, úàâàá âåðìÿç).
Ù ó ì à é . Íè÷èí ñóñäóí? Àðòûã, áÿíè ìÿðàãëàíäûðûéîðñóí.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Øèìäè êè, ìÿðàã åäèéîðñóí, äèíëÿ!
Ù ó ì à é . Äèíëèéîðóì, èøòÿ ñþéëÿ!
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Ùóìàé! Ýþðäöì êè, Áàðæîì ìèñàôèðëÿðè éàâàø-éàâàø
äàüûëûéîð, ùÿð êÿñ ýÿëäèéè éåðÿ ýåäèéîð...
Ù ó ì à é (ìÿðàãëû âÿ ýöëÿðéöçëÿ). Ñîíðà?
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Ñîíðà áèç äÿ éîë òÿäàðöêöíÿ áàøëàäûã. Ñÿíäÿí àéðûëàúàüûìû ñàíêè ùè÷ äöøöíìÿìèøäèì, àéðûëûã çàìàíû éàãëàøûíúà áèðäÿíáèðÿ ýþçëÿðèì éàøàðäû. Òÿùÿììöë åäÿìèéÿðÿê þêñöç ÷îúóãëàð êèáè àüëàéûá ñûçëàìàüà áàøëàäûì.
Ù ó ì à é (èíúÿ ãÿùãÿùÿ èëÿ). Äîüðóñó, òóùàô òÿáèÿòèíèç âàð! Ïÿêè,
àéðûëäûãäàí ñîíðà òÿêðàð ýþðöøìÿê ýöúìö éà?!
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (àçàúûã äöøöíÿðÿê, áèðäÿí-áèðÿ Ùóìàéûí ÿëèíè ÿëëÿðè
è÷èíÿ àëûð). Ùóìàé!.. Ñÿí ùè÷ áÿíè ñåâÿðìèñèí?
Ù ó ì à é (éàðûì ãÿùãÿùÿ èëÿ). ×îúóãìó îëäóí, Úÿìèë! Ïÿêè, øèìäèéÿ ãàäàð, ñàíà ãàðøû ùàíêè ñåâìÿìÿçëèêäÿ áóëóíäóì?
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Äåìÿê, áÿíè ñåâèéîðñóí, äåéèëìè?
Ù ó ì à é . Øöáùÿñèç...
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Ìÿñÿëà, íÿ êèáè?
Ù ó ì à é . Ñåâýèëè áèð ãàðäàø êèáè.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Äàùà?..
Ù ó ì à é . ßçèç áèð àðãàäàø êèáè, ñÿìèìè áèð ÿùáàá êèáè...
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (÷îúóãúà). Äàùà? Äàùà?
Ù ó ì à é . Äàùàñû éîã, ÿçèçèì...
Úÿìèë äèç ÷þêÿðÿê îíóí ÿëèíè þïìÿê èñòÿðñÿ äÿ, Ùóìàé íàçèêàíÿ áèð òåâðëÿ ýåðè
÷ÿêèëèð.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (ñèíèðëè âÿ àøèãàíÿ). Ùóìàé!..
Ù ó ì à é (ùåéðÿòëÿ). Úÿìèë!..
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (éàëâàðàðàã). Ìÿðùÿìÿò, Ùóìàé! Ìÿðùÿìÿò!
Ù ó ì à é . Áóýöíêö ùàëûí ïÿê ãàðûøûã, Úÿìèë, íÿ äåìÿê èñòÿäèéèíè
áèëìèéîðóì.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (ÿôñöðäÿùàë). Áèëìÿç êèáè ýþðöíìÿ, Ùóìàé, ãÿùð
åòìÿ áÿíè!.. Ñåâèéîðóì, èøòÿ ñåâèéîðóì ñÿíè. Ùÿì äÿ áèð Ìÿúíóí êèáè
ñåâèéîðóì, àíëàäûíìû?!
79
Ù ó ì à é (òÿçéèô èëÿ). Ëàêèí íèøàíëû áèð ãûç îëäóüóìó óíóòóéîðñóí...
Ùÿì äÿ áó ùÿðÿêÿòèíè äàéûì áèëñÿ, ñÿíèí÷èí ÿñëà õåéèðëè îëìàç.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (àúû-àúû ýöëÿðÿê). Áèð þëöéÿ ßçðàèëäÿí áÿùñ åòìÿê
òóùàô äåéèëìè éà!.. Ùè÷ ðóùñóç áèð èñêåëåò ïàð÷àëàíìàãäàí ìöòÿÿññèð
îëóðìó? Ùè÷ ãóðó áèð ùåéêÿë å’äàì åäèëÿúÿéè è÷èí òÿëàø åäÿðìè? (Ìÿùçóíàíÿ). Ùóìàé! Áÿí ÷îãäàí ÿðèéèá áèòìèøèì. Ýþðöéîðñóí êè, áÿíäÿ
ùÿéàòäàí ÿñÿð éîã... Áÿíè éàøàòàúàã éàëíûç, éàëíûç ñÿíèí ìÿùÿááÿòèíäèð. Èíàí êè, ñÿíäÿí àéðûëñàì, éàëíûç þëöìëÿ áèðëÿøèðèì. ßâÿò, ñåâäèéèíÿ ãàâóøìàéàíëàð, ôÿãÿò ìÿçàðûñòàíà ãàâóøóðëàð.
Ù ó ì à é (áåø-ö÷ àäûì óçàãëàøàðàã). Ëàêèí... Ëàêèí!..
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (áîéíó áöêöê áèð ùàëäà). Ìÿðùÿìÿò, Ùóìàé, ìÿðùÿìÿò!..
Ù ó ì à é (áèð àç äàùà óçàãëàøàðàã). Õàéûð, Úÿìèë, õàéûð... Áó ùàë,
ÿñëà øàéàíè-ìÿðùÿìÿò äåéèë, îëñà-îëñà àíúàã ëàéèãè-íèôðÿò îëà áèëèð!..
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (ãàéÿò ìöòÿÿññèð). Àù, íèôðÿòìè?! (Ãÿùðèç õÿíäÿ èëÿ).
Èøòÿ áÿí äÿ áóíó áèëìÿê èñòèéîðäóì. Àíëàøûëäû, Ùóìàé, àíëàøûëäû...
ßâÿò, áÿíèì íÿ ãàäàð àë÷àã, íÿ ãàäàð øÿðÿôñèç, íÿ ãàäàð áÿäáàõò áèð
ñÿôèë îëäóüóì àíëàøûëäû... (Ñèíèðëè). Íèôðÿò! Íèôðÿò! Íÿ òàòëû ìöêàôàò!..
Ù ó ì à é (ìÿðùÿìÿòëè). Úÿìèë, Úÿìèë! Íè÷èí äöøöíìöéîðñóí?
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (éàðàëû áèð ñÿñëÿ). Éåòèøèð, Ùóìàé, éåòèøèð! Éàðàëû êþíëöìÿ áûðàãìûø îëäóüóí éàíüûíû, ÿìèí îë êè, äÿðéàëàð áåëÿ ñþíäöðÿìÿç.
(Ñöð’ÿòëè âÿ ñÿðñÿìúÿ àäûìëàðëà óçàãëàøûá ýåäÿð).
Ù ó ì à é (Úÿìèëèí ýåòäèéè òÿðÿôÿ áàãàðàã íÿäàìÿò âÿ òÿÿññöôëÿ).
Àù, íÿ ôÿëàêÿòëè òÿñàäöô!.. Çàâàëëû õÿñòÿëèêäÿí áöñáöòöí õÿðàá îëàúàã...
Áó ñûðàäà Áÿéïîëàäûí õèäìÿò÷èñè ÿëèíäÿ áèð òåëãðàô êàüûçû áóëóíäóüó ùàëäà, ãîøàðàã
Ùóìàéûí éàíûíà ýÿëèð.
Î íÿ?
Õ è ä ì ÿ ò ÷ è . Òåëãðàôäûð, õàíûì, Áÿéïîëàäà éåòèøìÿëèäèð.
Ù ó ì à é (êàüûçû àëûá áàãàðàã). Êèì áèëèð, î øèìäè íåðäÿ?
Õ è ä ì ÿ ò ÷ è . Èøòÿ ýÿëèéîðëàð.
Ù ó ì à é . Ùàéäû, àë äà êÿíäèñèíÿ âåð! (Ùóìàé ýÿçèíìÿê áÿùàíÿñèëÿ
áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêèëèð).
Á ÿ é ï î ë à ä (Ñÿëòÿíÿòëÿ áÿðàáÿð ýÿëÿðÿê òåëãðàôû àëûá îõóð. Ãàôàñûíû îéíàòàðàã ìÿìíóí áèð òåâð èëÿ). Íÿ ÿ’ëà!.. Íÿ ÿ’ëà!..
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . ßúÿáà íåðäÿí?
80
Á ÿ é ï î ë à ä . Ïåòåðáóðãäàí...
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò (ìÿðàãëû). Êèìäÿí? Øàùìàðäàíìû?
Á ÿ é ï î ë à ä . Õàéûð, Øàùìàðäàí äåéèë, ôÿãÿò îíà äàèðäèð...
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . Ïÿêè, íÿ âàð? Íÿ îëìóø?
Á ÿ é ï î ë à ä (êÿñêèí âÿ ìÿ’íàëû áèð àùÿíýëÿ). Øàùìàð áÿé éåíè ñåâìèø îëäóüó áèð ðóñ ãûçû è÷èí èíòèùàð åòìèø!..
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . Íÿ? Èíòèùàðìû?
Á ÿ é ï î ë à ä (ñîüóããàíëû). ßâÿò!
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò (ñèíèðëè). Íèøàíëûñû îëäóüó ùàëäà, þéëÿìè?
Á ÿ é ï î ë à ä . ßâÿò!
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò (ùÿéÿúàíëû). Àù, ðÿçèë! Àë÷àã!..
Á ÿ é ï î ë à ä (Ñÿëòÿíÿòèí ãîëóíäàí òóòàðàã ìÿ’íàëû áèð òÿáÿññöìëÿ).
Ýÿë, úàíûì, ýÿë!.. Ùàéäû, ýåäÿëèì äÿ Ùóìàé õàíûìà áàø ñàüëûüû âåðÿëèì!.. (Ýåäÿðëÿð).
Ïÿðäÿ
Ö×ÖÍÚÖ ÏßÐÄß
Âÿã’ÿ áèð àé ñîíðà, ýöíäöçöí Áàðæîìäà âàãå îëóð. Ñàü òÿðÿôäÿ áèð ñîôà (êîðèäîð),
ñîëäà òÿê ãàïûëû, èêè ïÿíúÿðÿëè, êö÷öê, ñàäÿ áèð îäà. Ïÿíúÿðÿ þíöíäÿ áèð ÷àðïàéû, áèð
ìàñà, äþðä-áåø ñàíäàëéà âÿ ìàñà öçÿðèíäÿ áèð ñöðàùè, áèð-èêè ãÿäÿù âÿ áèð òàãûì èëàú
øèøÿëÿðè ýþðöíöð. Òÿììóç... èêèíäè ÷àüû... Úÿìèë áÿé õÿñòÿ îëàðàã éàòàãäà óéóð.
Ù ó ì à é (ñîôàäà áÿò-áÿíèçè ó÷ìóø âÿ ìÿùçóí áèð ùàëäà äöøöíöð.
Éöçöíö ýþé ñÿìòèíÿ òóòàðàã). Àìàí, éàðÿááè! Áó íÿ ôÿëàêÿòëè ùàë!..
Úÿìèëè àçàðëàäûüûì î ìÿíôóð ñàÿò, î ìÿø’óì äÿãèãÿëÿð êàø êè, éàðàíìàéàéäû!.. Àù, ýåäèá àéàãëàðûíà ãàïàíìàã èñòèéîðóì, ôÿãÿò, ùåéùàò!..
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò (Ùóìàéà ðàñò ýÿëÿðÿê). Íÿ äöøöíöéîðñóí, éàâðóì?
Ù ó ì à é . Ùè÷!..
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . Íè÷èí è÷ÿðè ýèðìèéîðñóí? Ùàéäû, ýÿë, Úÿìèëèí êåéôèíè
ñîðàëûì...
Ù ó ì à é . Äîüðóñó, îíó áó ùàëäà ýþðìÿéÿ ãÿëáèìäÿ ãöââÿò áóëàìûéîðóì. (Ýåäÿð).
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò (äÿðèí áèð àù ÷ÿêÿðÿê). Éàçûãäûð... Àëëàù êþìÿéè îëñóí!.. (Ãàïûéû à÷ûá è÷ÿðè ýèðÿð, Úÿìèë áÿéÿ éàãëàøàðàã). Úÿìèë! Úÿìèë!..
Íàñûëñûí, îüëóì?..
81
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (ñàéûãëàéàðàã ñîüóã áèð òÿðçäÿ). Ùà-ùà-ùà-ùà...
Áûðàãûí!.. Áûðàãûí, úàíûì!.. Áÿí... Áÿí Àëëàùû ýþðìÿê èñòèéîðóì.
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò (ýþçëÿðè éàøàðûð, ìÿíäèë èëÿ ñèëÿðÿê). Úÿìèë, éàâðóì!..
Á ÿ é ï î ë à ä (äàõèë îëàðàã). Úÿìèë íàñûë, ùÿìøèðÿ?
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . Èøòÿ óéóéîð, ôÿãÿò çàâàëëû ýþçöìÿ ïÿê áèùàë ýþðöíöéîð. Ùÿëÿ ñàéûãëàìàñû, ñÿðñÿì êèáè ñþéëÿíèá äóðìàñû, áöñáöòöí áÿíè
ìÿ’éóñ åäèð.
Á ÿ é ï î ë à ä . Äîêòîð ùÿíóç ýÿëìÿäèìè?
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . Õàéûð... Áèð äÿ äîêòîðóí ýÿëìÿñèíäÿí íÿ ÷ûãàð! Ùÿð íÿ
ñîðñà, ñöêóòäàí áàøãà úÿâàá àëàìàç. Éàçäûüû èëàúëàð äà ùÿï ôàéäàñûç...
(Ýþêöñ êå÷èðÿðÿê). Úÿìèëèí øÿôàñû, áÿíúÿ éàëíûç ùÿêèìëÿð ùÿêèìè,
áèêÿñëÿð ïÿíàùû îëàí áèð éàðàäàíà ãàëìûø...
Á ÿ é ï î ë à ä . ßâÿò, øó äîêòîðëàðäàí ùè÷ áèð øåé ÷ûãìàç... Çàòÿí
îíëàðûí áöòöí äöøöíúÿñè, éàëíûç èøëÿê áèð ìàêèíÿ êèáè þòÿéÿ-áÿðèéÿ
ãîøìàã, çÿíýèíëÿøìÿê è÷èí õàëãûí âàð-éîãóíó ñîéìàãäàí èáàðÿò...
Õ è ä ì ÿ ò ÷ è (äàõèë îëàðàã). ßôÿíäèì, äîêòîð ýÿëèéîð.
Á ÿ é ï î ë à ä . Ïÿêè, ñþéëÿ ýÿëñèí.
Õ è ä ì ÿ ò ÷ è ÷ûãàð.
Ä î ê ò î ð (äàõèë îëóð, ÷àïóúàã øàïêàñûíû áèð òÿðÿôÿ ãîéóá ýþðöøäöêäÿí ñîíðà éàòàüà éàãëàøûð. Ñÿëòÿíÿòÿ). Áó ýöí õÿñòÿíèç íàñûë?
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . Íàñûë îëäóüóíó ñèç äàùà åéè áèëèðñèíèç; èêè-ö÷ ýöíäÿí
áÿðè ýþçëÿðèíÿ ùè÷ óéãó ýèðäèéè éîã èäè, ëàêèí øèìäè áèð ñààòäàí çèéàäÿäèð êè, áþéëÿ óéóéîð.
Ä î ê ò î ð (àçàúûã õÿñòÿíèí ýþêñöíö äèíëÿð, ñîíðà íÿáçèíè éîãëàéàðàã). Åéè, åéè... Áó ýöí ïÿê ýþçÿë!.. (Ðå÷åòÿ éàçìàãëà ìÿøüóë îëàðàã).
Íÿáçè äÿ åéè àòûéîð, óéóìàã îíóí÷èí ïÿê ôàéäàëûäûð. Î øèìäè èñòèðàùÿòÿ
ìþùòàú... ñàãûí, îéàíäûðìûéàñûíûç!
Ðå÷åòÿéè âåðèð, ùàìàí øàïêàñûíû àëûá ÷ûõàð. Î ÷ûãäûãäàí ñîíðà Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò âÿ
Á ÿ é ï î ë à ä û äÿðèí áèð äöøöíúÿ àëûð.
Ù ó ì à é (äîêòîðó ñîôàäà ãàðøûëàéàðàã). Äîêòîð ÿôÿíäè! Áó ýöí
õÿñòÿéè íàñûë áóëäóíóç?
Ä î ê ò î ð . Øöêöð Àëëàùà, ïÿê åéè... Àðòûã, ìÿðàã åäèëÿúÿê áèð øåé
éîã...
Ù ó ì à é . Àìàí, ðèúà åäÿðèì, ÿëèíèçäÿí ýÿëÿíè ÿñèðýÿìÿéèíèç.
82
Ä î ê ò î ð . Õàéûð, õàéûð, ÿìèí îëóíóç! (ßëè øàïêàñûíäà òÿìÿííà
åäÿðÿê ÷ûãàð).
Ù ó ì à é . ßñêèê îëìàéûí, ÿôÿíäèì!.. (äåéÿ ÷ÿêèëèá ýåäÿð).
Á ÿ é ï î ë à ä (Ñÿëòÿíÿòÿ). Õàéûð, áó ñÿðñÿì ùÿðèôÿ èíàíìàã îëìàç,
áàøãàñûíà ìöðàúèÿò åòìÿëè...
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò (óñàíìûø áèð ùàëäà). Åù...ù, Àëëàù ùÿïñèíèí áÿëàñûíû
âåðñèí!..
Áó ñûðàäà õèäìÿò÷è äàõèë îëóá Áÿéïîëàäà áèð âèçèò êàüûçû âåðèð.
Á ÿ é ï î ë à ä (êàüûçà áàãàðàã Ñÿëòÿíÿòÿ). Àäâîêàò Íàäèð áÿé!..
Úÿìèëèí ÿãðÿáàñûíäàí ìþùòÿðÿì áèð çàò... (Õèäìÿò÷èéÿ). Ùàéäû, îüëóì,
ñþéëÿ áóéóðñóíëàð, ùÿì äÿ áó îäàéà... (Õèäìÿò÷è ÷ûãàð).
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . Ïÿêè, áó îäàéà íè÷èí?!
Á ÿ é ï î ë à ä . Áàøãà àäàì îëñàéäû, ìèñàôèð îäàñûíà ãÿáóë åòìÿê
ëàçûì ýÿëèðäè. Ôÿãÿò î, ÿí ÿââÿë Úÿìèëè ýþðìÿê èñòÿéÿúÿê. Äàùà åéèñè
øèìäèäÿí áóðàéà ýÿëñèí... (Ùÿð èêèñè ñîôàéà ÷ûãàð. Ñÿëòÿíÿò òåç î áèðè
îäàéà êå÷ìÿê èñòÿð).
Á ÿ é ï î ë à ä (Ñÿëòÿíÿòÿ). Ùÿìøèðÿ! Ùóìàéû äà êÿíäèíëÿ áÿðàáÿð
àëûá ýÿëèðñèí...
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . Ïÿêè... (äåéèá ÷ÿêèëèð).
Í à ä è ð á ÿ é (ñîôàéà äàõèë îëàðàã Áÿéïîëàäà). ßññÿëàìóí ÿëåéêöì!..
Á ÿ é ï î ë à ä . Âÿÿëåéêóì-ÿññÿëàì, ÿôÿíäèì!.. Áóéóðóí, áóéóðóí,
ãàðäàøûì! (Ýþðöøöðëÿð).
Í à ä è ð á ÿ é . Úÿìèëèí õÿñòÿëèéè íàñûë?
Á ÿ é ï î ë à ä . Ñèçÿ êèì ñþéëÿäè?
Í à ä è ð á ÿ é . Áÿí áóðàéà ýåúÿ âàðèä îëäóì... áèëäèêëÿðèìäÿí áèðè
áàíà þéëÿ àíëàòäû. (Úÿìèëèí îäàñûíà ýèðÿðëÿð).
Á ÿ é ï î ë à ä (õÿñòÿéè ýþñòÿðÿðÿê òÿÿññöôëÿ). Èøòÿ Úÿìèë, ýþðäöéöí
Úÿìèë äåéèë... Áöñáöòöí äÿéèøìèø!..
Í à ä è ð á ÿ é (Úÿìèë áÿéèí éàòàüûíà éàãëàøàðàã ùåéðÿòëÿ). Àìàí,
éàðÿááè!.. Úÿìèë! Áó íÿ ùàë?.. (Ýþçëÿðè éàøàðûð, äÿðèí áèð òÿÿññöôëÿ).
Úÿìèë!.. Úÿìèë!
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (ñàéûãëàð). Âÿôàñûç ìÿëÿê!.. Àù, úÿííÿò ãóøó.
Í à ä è ð á ÿ é (éåíè áèð øåé êÿøô åòìèø êèáè áàøãà áèð âÿçèééÿò àëûð âÿ
øàøãûí áèð ùàëäà). Úÿìèë, Úÿìèë! Îô... Äöøìàíëàðûí áåëÿ ñÿíè áó ùàëäà
ýþðìÿñèí!.. (Úÿìèë áÿéèí éöç-ýþçöíö þïÿð).
83
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (ýþçëÿðèíè éàðû à÷àðàã ñàéûãëàð áèð òåâð èëÿ). Ýåò...
ýåò!.. Àù, áÿíäÿí íÿ èñòèéîðñóí?
Íàäèð áÿé äöøöíöð.
Á ÿ é ï î ë à ä . Úÿìèë! Úÿìèë! Íàäèð áÿé ñÿíè ýþðìÿéÿ ýÿëìèø...
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Ùà... Êèì?.. Íàäèð?.. (Äèããÿòëÿ áàãàðàã). Àù, Íàäèð!.. Ðþ’éàìû ýþðöéîðóì, Íàäèð! (Éàòàãäàí ãàëãìàã èñòÿð).
Í à ä è ð á ÿ é (Úÿìèëè ãîëëàðûíûí àðàñûíà àëàðàã). Õàéûð, èêè ýþçöì,
õàéûð... Ýþðäöéöí ðþ’éà äåéèë... Áÿíèì, áÿí!.. Ñÿíè úàíûíäàí çèéàäÿ ñåâÿí Íàäèð... Òàëåñèç Íàäèð...
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (Íàäèð áÿéè ãóúàãëàéàðàã). Ýåäèéîðóì. Íàäèð,
ýåäèéîðóì. Åéè êè ñîí íÿôÿñèìäÿ áèð äàùà ýþðöøÿ áèëäèê.
Í à ä è ð á ÿ é . ×îúóã îëìà, Úÿìèë!.. Ñÿíäÿ ùè÷ áèð øåé éîã. Èíøàëëàù, áó ýöí-éàðûí åéèëÿøèðñèí...
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (àúû òÿáÿññöìëÿ). Åéèëÿøìÿê ùà? Áÿíèì òÿáèáèì
ÿúÿë, èñòèðàùÿòýàùûì äà ìÿçàðûñòàíäûð.
Í à ä è ð á ÿ é . Ìÿ’éóñ îëìà, Úÿìèë, Àëëàù áþéöêäöð.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (ãÿùðèç õÿíäÿ èëÿ). Áÿíèì äÿðäèìäÿíäÿìè áþéöêäöð?
Í à ä è ð á ÿ é (Úÿìèëè éàòàüûíà éàòûðàðàã). Ãóçóì, àçàúûã óçàí äà,
ðàùàòëàí, éîãñà êÿíäèíè öçÿðñèí...
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (óçàíûð, ôÿãÿò áó ñûðàäà ïÿíúÿðÿäÿí äûøàðû áàãàðàã
áèðäÿí-áèðÿ). Àù, ìÿëÿêëÿðäÿí þëÿíìè âàð, íÿäèð? Éåíÿ ýþé éöçöíäÿ
ìàòÿì ÿëàìÿòè ýþðöíöéîð!..
Áÿéïîëàä âÿ Íàäèð áÿé ùåéðÿòëÿ áèð-áèðèíÿ áàãàðëàð, Úÿìèë äÿ éöçöíö äèâàð òÿðÿôèíÿ
÷åâèðèá éàòàð.
Í à ä è ð á ÿ é (Áÿéïîëàäà). ßôÿíäèì, äîêòîðëàð íÿ äèéîð?
Á ÿ é ï î ë à ä . Ãîðãóëó áèð õÿñòÿëèê îëìàäûüûíû ñþéëöéîðëàð, ôÿãÿò
áàíà ãàëûðñà õÿñòÿëèéèí íÿ îëäóüóíó åéè ôÿðã åäÿìèéîðëàð.
Í à ä è ð á ÿ é (ãàôàñûíû îéíàòàðàã). ßâÿò, áèëìÿçëÿð, ùÿì äÿ áèëÿìÿçëÿð... ÷öíêè îíëàðûí äàðöëôöíóíëàðäà þéðÿíäèêëÿðè õÿñòÿëèêëÿð áàøãà,
áó èñÿ äàùà áàøãà áèð øåéäèð...
Áó ñûðàäà Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò èëÿ Ù ó ì à é äàõèë îëóð.
Á ÿ é ï î ë à ä (Íàäèð áÿéÿ). Èøòÿ ùÿìøèðÿì Ñÿëòÿíÿò! Áó äà ùÿìøèðÿçàäÿì Ùóìàé...
84
Íàäèð áÿé ùÿð èêèñèëÿ ÿë-ÿëÿ âåðèá ýþðöøöð âÿ Ùóìàéûí ðóùóíó îãóìàã è÷èí
ýþçëÿðèíÿ äèããÿò åäÿð.
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò (Íàäèð áÿéÿ). Õîø ýÿëäèíèç, ñÿôà ýÿòèðäèíèç, ÿôÿíäèì!
(Ñàíäàëèéÿéÿ îòóðóð).
Í à ä è ð á ÿ é . Äîüðóñó, ñèçëÿðè çèéàðÿò åòäèéèì è÷èí êÿíäèìè ïÿê
áÿõòèéàð ñàíûðûì.
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . ßñêèê îëìàéûí, ÿôÿíäèì, (Òÿÿññöðëÿ). Àù, ëàêèí Úÿìèë
áÿéèí õÿñòÿëèéè...
Í à ä è ð á ÿ é . Ùè÷ ìÿðàã åòìÿéèí, èíøàëëàù êå÷ÿð, ýåäÿð.
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . Èíøàëëàù, áÿéèì, èíøàëëàù!
Í à ä è ð á ÿ é (Ùóìàéà). Íè÷èí áþéëÿ àéàãäà äóðóéîðñóíóç?
Ù ó ì à é . Ðàùàòñûç åòìÿê èñòÿìèéîðóì.
Í à ä è ð á ÿ é . Áóðàäà ðàùàòñûç îëàúàã êèìñÿ éîã...
Ù ó ì à é (éàðàëû áèð àùó áàãûø èëÿ Úÿìèëÿ äîüðó áàãäûãäàí ñîíðà
ìöòÿÿññèð áèð ùàëäà Íàäèð áÿéÿ). Ìöñàèäÿíèçëÿ, ÿôÿíäèì...
Á ÿ é ï î ë à ä (Ùóìàéà). Îòóðñàí à!.. Ïÿêè ýåäèá äÿ éàëíûç áàøûíà
íÿ éàïàúàãñûí?
Í à ä è ð á ÿ é (Ùóìàéà íàçèêàíÿ). Ðèúà åäÿðèì. Íàñûë àðçó áóéóðóëñà...
Ù ó ì à é . Òÿøÿêêöð åäÿðèì.
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . Ùàéäû, éàâðóì, ñÿí ýåò, øèìäè áèç äÿ ýÿëèéîðóç...
Ùóìàé ìÿùçóí âÿ äöøöíúÿëè áèð ùàëäà ÷ûãàð.
Í à ä è ð á ÿ é . Äîüðóñó, Úÿìèëèí áó ùàëäà áóëóíìàñû áöòöí àèëÿíèçè
ìöòÿÿññèð åòìèø äåñÿì, õÿòà åòìÿìèø îëóðóì.
Á ÿ é ï î ë à ä . Îíäà øöáùÿìè âàð, ÿôÿíäèì?
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . Àù, ùÿëÿ Ùóìàé! Ùÿëÿ Ùóìàé!.. Çàâàëëû ãûçúûüàç
õÿñòÿíèí õÿñòÿñè îëìóø... Íÿ éåäèéè áÿëëèäèð, íÿ è÷äèéè... Áèð ÷îúóã áåëÿ
éöçöíÿ áàãàúàã îëñà, áè÷àðÿíèí ÷ÿêäèéè ÿçàáëàðû, êå÷èðäèéè ñûãûíòûëàðû
àíëàìàãäà ÿñëà ýöúëöê ÷ÿêìÿç. Ùÿòòà Úÿìèëè áó ùàëäà ýþðìÿìÿê è÷èí,
õÿñòÿ éàòàëû áÿðè îäàñûíà ýèðìÿéÿ áåëÿ úÿñàðÿò åäÿìèéîð.
Í à ä è ð á ÿ é Áó, òÿáèè áèð ùàëäûð. Èíñàíëàð àðàñûíäà öëôÿò çèéàäÿëÿøäèêúÿ, øöáùÿñèç, êþíöëäÿêè òÿÿññöðàò âÿ ìÿùÿááÿò äÿ î íèñáÿòäÿ
àðòìàüà áàøëàð.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (ñàéûãëàð). Îô... Ýÿë!.. Ýÿë.. (Ýöëöøÿáÿíçÿð áèð òÿðçäÿ,
àðàñû êÿñèëìÿêñèçèí). Ùà-ùà-ùà-ùà-ùà-ùà...
85
Ùÿð ö÷ö Úÿìèëÿ äîüðó áàãûá äöøöíöðëÿð.
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò (ãàëãàðàã Íàäèð áÿéÿ). Áÿëêÿ Úÿìèëè ðàùàòñûç åäèéîðóç, ÿôÿíäèì, äàùà åéèñè, î áèðè îäàéà êå÷ÿëèì.
Í à ä è ð á ÿ é . Íàñûë èñòÿðñÿíèç...
Á ÿ é ï î ë à ä . ßâÿò, ýåäÿëèì, áèð ãÿäÿù ãÿùâÿ è÷ÿëèì, ùÿì äÿ áó
õöñóñäà áèð àç ÿòðàôëûúà ãîíóøàëûì.
Í à ä è ð á ÿ é . Äàùà åéè... (Ñÿëòÿíÿò èëê þíúÿ ñîôàäàí êå÷èá ýåäÿð,
Áÿéïîëàä èëÿ Íàäèð äÿ îíó èçëÿð. Íàäèð áÿé ñîôàäà Áÿéïîëàäûí ãîëóíäàí
òóòàðàã). Ìöñàèäÿíèçëÿ, ÿôÿíäèì, ñèçÿ õöñóñè áèð-èêè ñþç ñîðàúàéûì?
Á ÿ é ï î ë à ä . Ñþéëÿ, áÿéèì!..
Í à ä è ð á ÿ é . Ùóìàé áèðèñèíÿ íèøàíëûìû?
Á ÿ é ï î ë à ä . ßââÿëëÿðè þéëÿ áèð øåé âàð êèáè èäè, ôÿãÿò øèìäè, õàéûð...
Í à ä è ð á ÿ é (äöøöíöð).
Á ÿ é ï î ë à ä . Ëàêèí áó ñóàë íÿäÿí èúàá åäèéîð?
Í à ä è ð á ÿ é . Áèëèðìèñèíèç? Áÿí Úÿìèëèí õÿñòÿëèéè ùàããûíäà áàøãà
øåéëÿð ùèññ åäèéîðóì.
Á ÿ é ï î ë à ä . Íàñûë?
Í à ä è ð á ÿ é . Åùòèìàë êè, äèããÿò åòäèíèç, áÿí Úÿìèëè ýþðäöéöì
çàìàí ïÿê ìöçòÿðèá èäèì...
Á ÿ é ï î ë à ä . ßâÿò.
Í à ä è ð á ÿ é . Ëàêèí î, ñàéûãëàðêÿí: “Âÿôàñûç ìÿëÿê! Àù, úÿííÿò
ãóøó!” – äåð-äåìÿç ùàëûíû äÿéèøäè.
Á ÿ é ï î ë à ä . ßâÿò, ïÿê äîüðó...
Í à ä è ð á ÿ é . Èøòÿ, áÿí Úÿìèëèí õÿñòÿ îëìàãäàí çèéàäÿ, åøã äèâàíÿñè îëäóüóíà ùþêì åäèéîðóì.
Á ÿ é ï î ë à ä (ùåéðÿòëÿ). Ôÿãÿò øèìäèéÿ ãàäàð áèç îíóí àüçûíäàí
þéëÿ áèð øåé äóéìàäûã...
Í à ä è ð á ÿ é . ßôÿíäèì! Äÿðèí áèð åøã, ùÿãèãè áèð ìÿùÿááÿò äàèìà
äèëñèçäèð...
Á ÿ é ï î ë à ä . Áèëìÿì!.. Ëàêèí î êèìè ñåâÿ áèëèð?
Í à ä è ð á ÿ é . Çÿíí åäÿðñÿì, Ùóìàéû...
Á ÿ é ï î ë à ä . Íàñûë?... Ùóìàéûìû?
Í à ä è ð á ÿ é ... ßâÿò... ùÿòòà äåéÿ áèëèðèì êè, Ùóìàé äà îíó ñåâèéîð, ôÿãÿò îðòàäà èíúÿ áèð ìàíè âàð; èøòÿ îíó êÿøô åäÿìèéîðóì.
Á ÿ é ï î ë à ä (êÿñêèí áèð òåâðëÿ). ßìèí îëóíóç êè, Úÿìèëèí ñàüàëìàñû è÷èí, íÿ ìàíè ðàñò ýÿëñÿ êþêöíäÿí ãàëäûðìàüà ùàçûðûì, êàø êè,
äåäèéèíèç êèáè îëñà?
86
Í à ä è ð á ÿ é . Çÿíí åäÿðñÿì éàíûëìûéîðóì, ÷öíêè áèð àé ÿââÿë
Úÿìèëäÿí àëäûüûì áèð ìÿêòóáäà “Ùóìàé úÿííÿò ãóøóäóð” – äåéÿ
éàçûéîðäó. Øèìäè þéëÿ ñàéûãëàìàñû äà àïà÷ûã èøèí ùÿãèãÿòèíè àíëàòäû.
Á ÿ é ï î ë à ä . Áèëìÿì... Áÿëêÿ äÿ þéëÿäèð...
Í à ä è ð á ÿ é . Ùóìàé èñÿ, øèìäè áóðàéà ýÿëäèéè çàìàí äîüðó Úÿìèëÿ áàãìàã èñòÿìèéîðäó, ëàêèí ðóùóíäà ïÿê äÿðèí áèð èçòèðàá âàð èäè.
Îíóí õÿñòÿëèéèíÿ, ôÿëàêÿòèíÿ êÿíäèñè ñÿáÿá îëìóø êèáè, áþéöê áèð âèúäàí ÿçàáû êå÷èðèéîðäó...
Á ÿ é ï î ë à ä . ßâÿò... ßâÿò!..
Í à ä è ð á ÿ é . Ñîíðà éàðàëû áèð àùó íàñûë áàãàðñà, èøòÿ î äà, Úÿìèë
áÿéÿ þéëÿ áàãäû. Íèùàéÿò, áóðàäà äàéàíàìûéàúàüûíû äöøöíÿðÿê äÿðùàë
ýåòìÿê èñòÿäè.
Áó ñûðàäà ñÿùíÿíèí èøûüû éàâàø-éàâàø àçàëûð.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (ñàéûãëàéàðàã). Ùóìàé! Ùóìàé!.. àù... íåðÿéÿ ýåäèéîðñóí?
Ùÿð èêèñè ùåéðÿòëÿ äèíëÿð.
Í à ä è ð á ÿ é . Èøòÿ! Åøèäèéîðìóñóíóç?
Á ÿ é ï î ë à ä . Åøèäèéîðóì, ÿâÿò, åøèäèéîðóì.
Í à ä è ð á ÿ é . Áÿíúÿ áó ìÿñÿëÿíèí ùÿëëèíÿ òåç áàãìàëû, éîãñà...
Á ÿ é ï î ë à ä . Ýåäÿëèì, ÿôÿíäèì, øèìäè Úÿìèëÿ ñöäöíö è÷èðìÿê è÷èí
Ùóìàéû Ñÿëòÿíÿòëÿ áÿðàáÿð ýþíäÿðèðèç, ùÿìøèðÿì ùÿð èêèñèíÿ äèããÿò
åäèá èøè àíëàð.
Í à ä è ð á ÿ é . Ñèç áèëèðñèíèç, ÿôÿíäèì, ëàêèí Ùóìàé èëÿ Úÿìèëèí
éàëíûç áóëóíìàñû áÿíúÿ äàùà åéè... ÷öíêè, åøã, þêñöç áèð ÷îúóã êèáè
äàèìà éàëíûçëûãäàí õîøëàíûð.
Á ÿ é ï î ë à ä . Çÿðÿð éîã... Ñÿëòÿíÿò ñîôàäà áÿêëÿð.
Ýåäÿðëÿð.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (éàòàãäàí ãàëãàð. Ïÿíúÿðÿäÿí öôöãëÿðè ñåéðÿ äàëàðàã
òÿëàø èëÿ). Ýÿëèéîð... Èøòÿ ýÿëèéîð. Áàíà äîüðó ýÿëèéîð... (Òÿáäèëè-òåâðèëÿ).
Àù, Ùóìàé! Ýþçÿë ìÿëÿê... Éàíàãëàðûíû ýÿòèð þïÿéèì äÿ, øÿôà àëàéûì... Äîäàãëàðûíû âåð ÿìÿéèì äÿ, ùÿéàò áóëàéûì. Ëöòô åò äÿ, ñåâäà
ïÿðèñè êèáè ãóúàüûìà ýÿë... Ãÿùð åò äÿ, þëöì ìÿëÿéè êèáè éàòàüûìà ýÿë!..
87
(Óñàíìûø áèð ùàëäà). Îôô! Áÿõòèéàðëûã è÷èíäÿ òàëåñèçëèê, íÿ áþéöê
ôÿëàêÿò!.. Ùÿì ìÿðùÿìÿò, ùÿì èñòèüíà! Íÿ ýöëöíú ùÿãàðÿò... (Àúû-àúû
ýöëÿðÿê ÿëè àëíûíäà ïÿíúÿðÿéÿ äàéàíûð. Áó ñûðàäà Ñÿëòÿíÿòëÿ Ù ó ì à é
ÿëèíäÿ áèð ãÿäÿù ñöò îëäóüó ùàëäà ñîôàäà ýþðöíöðëÿð).
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . Ùàéäû, éàâðóì!.. Íÿ îëóð? Éàçûãäûð, ñöäöíö è÷èðèðñèí,
éàðûì ñààò ãàäàð äÿ êÿíäèñèëÿ ãîíóøóðñóí, áÿëêÿ êþíëö à÷ûëûð.
Ù ó ì à é (ìöòÿðÿääèä). Ïÿêè áèð àéäûð îäàñûíà àéàã áàñäûüûì éîã...
Øèìäè íàñûë ýþçöíÿ ýþðöíÿ áèëèðèì!?
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . Çÿðÿð éîã, ãóçóì, ùè÷ çÿðÿð éîã... ßìèí îë êè, ñÿíè
ýþðäöéö êèáè ñåâèíèð. Ùàéäû, åëìàñûì, äöøöíìÿ!.. Èøòÿ áÿí ýåäèéîðóì.
(Ýåäèð).
Ùóìàé áèð-èêè àäûì èëÿðëÿð. Ìöòÿðÿääèä áèð úÿñàðÿòëÿ éàðû à÷ûëìûø ãàïûäàí öñóëëóúà è÷ÿðè ýèðÿð. Ñÿëòÿíÿò òÿêðàð ñîôàéà äþíÿð, ñîíðà Í à ä è ð á ÿ é ë ÿ Á ÿ é ï î ë à ä äà ýÿëèð.
Úÿìèëè äèíëÿéÿðÿê ùåéðÿòëÿ áàãûøûðëàð.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (éåíÿ ñèíèðëè âÿ ÷ûëüûí áèð ñÿñëÿ äÿâàì åäÿð). Àù,
àìàí!.. Àìàí, éàðÿááè, ó÷óéîð... Áàíà êöñìöø äÿ ãà÷ûéîð. (Áþéöê áèð
òÿëàøëà). Ùóìàé! Ùóìàé!.. Ó÷ìà äà, ñÿáð åò, áÿðàáÿð ó÷àëûì. Áûðàã ðóù
áÿäÿíäÿí àéðûëñûí äà ãîë-ãîëà ó÷àëûì, ÿë-ÿëÿ ó÷àëûì, äîäàã-äîäàüà
ó÷àëûì, øó ôÿëàêÿò çèíäàíûíäàí õèëàñ îëóá äà ãà÷àëûì... Óúó-áóúàüû éîã
ôÿçàëàðà ãàäàð ó÷àëûì... (Ùóìàé ùÿçèí áèð àù ÷ÿêÿðÿê Úÿìèëÿ äîüðó èêèö÷ àäûì äàùà èëÿðëÿð. Úÿìèë áÿé ìÿ’éóñàíÿ áèð ôÿðéàä èëÿ). Õàéûð, õàéûð,
ýåòäè! Ó÷äó, ýåòäè!.. Àù, èíñàôñûç!.. Ìÿðùÿìÿòñèç! (Óñàíìûø áèð ùàëäà
éöçö äèâàðà îëàðàã éàòàüà äöøÿð. Ùóìàéûí ýþçëÿðè éàøàðûð, áèð àç äàùà
îíà éàãëàøàðàã ìöòÿÿññèðàíÿ áàãûá äóðóð).
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (áèòàá). Îôô!
Á ÿ é ï î ë à ä (Íàäèð áÿéÿ). Àù, Íàäèð! Ñÿí íÿ ðóùàøèíà ùÿêèì
èìèøñèí!?
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò . Þéëÿ, éà!.. Áèð áàãûøäà äÿðäèíè áèëäè.
Í à ä è ð á ÿ é . Ôÿãÿò äÿðäè áèëìÿêëÿ èø áèòìÿç. Äÿðìàíûíû äà áóëìàã ëàçûì...
Á ÿ é ï î ë à ä . Àðòûã ùè÷ ìÿðàã åòìÿìÿëè, ùÿïñè äöçÿëèð.
Ù ó ì à é (òèòðÿê ñÿñëÿ). Úÿìèë! Úÿìèë!
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Àù, ýåòäè!
Ù ó ì à é (éàðàëû âÿ ìÿðùÿìÿòëè). Îôô, àìàí, éàðÿááè! (Úÿìèë áÿéÿ).
Úÿìèë! Ãàëã, ñöäöíö è÷!
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Ùà?
88
Ù ó ì à é . Úÿìèë!
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Ùà!.. (Äåéÿ òÿêðàð ÷åâðèëèð, Ùóìàéû ýþðöð-ýþðìÿç).
Ñÿíìè!? Ùóìàé, ñÿíìèñèí?!. (Áþùðàíëû). Àù, éûãäûüûí ùåéêÿëè
äèêìÿéÿìè ýÿëäèí? Éîãñà Èñà êèáè þëö äèðèëòìÿêìè èñòèéîðñóí?! Ùàùà-ùà-ùà-ùà. Ùè÷ þëö äèðèëèðìè, éà?.. (Ùóìàéûí ÿëèíäÿêè ãÿäÿù äöøöá
ãûðûëûð, äàùà äà øàøãûíëàøûð. Úÿìèë áÿé òÿêðàð ãÿùãÿùÿ èëÿ ýöëÿðÿê).
Ùóìàé! Ùè÷ þëö äèðèëèðìè, éà?!
Ù ó ì à é (áèð ñþç ñþéëÿìÿê èñòÿð êèáè). Úÿìèë! Íè÷èí...
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (áèð Ùóìàéà, áèð äÿ ãûðûëìûø ãÿäÿùÿ áàãàðàã çÿùðõÿíäÿ èëÿ). Çàâàëëû ãÿäÿù! Èøòÿ áÿíèì ãÿëáèì êèáè ïàð÷à-ïàð÷à îëäó!
(Ùóìàé ýåòìÿê èñòÿð, Úÿìèë òÿëàø èëÿ). Ùóìàé! Íåðÿéÿ? Íåðÿéÿ ýåäèéîðñóí? Àù, áÿíäÿí éåíÿìè íèôðÿò åäèéîðñóí?
Ù ó ì à é . Õàéûð, Úÿìèë, õàéûð... Ñöò è÷èí ýåäèéîðóì.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Àìàí, ýåòìÿ!.. Ëàçûì äåéèë... Éàëíûç âåð ÿëëÿðèíè
ÿìÿéèì, èøòÿ êàôè!.. (Éàòàãäàí äöøÿúÿê îëóð).
Ù ó ì à é (îíó òóòàðàã). Úÿìèë! Íè÷èí êÿíäèíè öçöéîðñóí?..
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (Ùóìàéà ñàðûëûð, ÿëèíè-ãîëóíó þïÿðÿê, òèòðÿê âÿ
ìÿ’ñóìàíÿ áèð àùÿíýëÿ). Ñþéëÿ, Ùóìàé, ñþéëÿ! Øèìäè áÿíè ñåâèéîðñóí,
äåéèëìè?
Ù ó ì à é . ßâÿò, Úÿìèë, ñåâèéîðóì.
Ñ ÿ ë ò ÿ í ÿ ò (ñîôàäà). Áþéöêñöí, Èëàùè!
Áÿéïîëàä âÿ Íàäèð áÿé ìÿìíóíàíÿ áàãûøûðëàð.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (áþùðàíëû). Õàéûð, õàéûð, ñÿí áÿøÿð äåéèëñèí, Ùóìàé!..
Àù! Ñÿí ÿúÿëèí ïÿíúåéè-ãÿùðèíäÿ ìÿëÿéÿí, ôÿëàêÿò çÿíúèðèíäÿ èíëÿéÿí
áèð ÿñèðè ãóðòàðìàã è÷èí Àëëàù òÿðÿôèíäÿí ýþíäÿðèëìèø øÿôãÿòëè,
ìÿðùÿìÿòëè áèð ìÿëÿêñèí!.. (Ùÿð èêèñè ìÿùçóí âÿ ìÿìíóí áèð ùàëäà
áàãûøûðëàð).
Á ÿ é ï î ë à ä (ñîôàäàêûëàðà ìÿ’íàëû áèð àùÿíýëÿ). Ùàéäû, ýåäÿëèì...
Ìÿùÿááÿò Ùóìàé èëÿ Úÿìèëè áèðëÿøäèðäè.
Ýåäèðëÿð.
Ïÿðäÿ
89
ÄÞÐÄÖÍÚÖ ÏßÐÄß
Ñÿùíÿ áèðèíúè ïÿðäÿäÿ îëäóüó êèáè Òóðõàí áÿéèí åâèíè ýþñòÿðèð. Ñàëîíóí áàü÷àéà
íàçèð ïÿíúÿðÿëÿðèíäÿí áèð-èêèñè à÷ûã áóëóíàðàã øàèðàíÿ áèð ìÿíçÿðÿ ÿðç åäÿð. Åéëöë...
Ýöíäöç... Ïÿðäÿ à÷ûëäûãäà Ù ó ì à é Ú ÿ ì è ë áÿéëÿ áÿðàáÿð ñàëîíà äàõèë îëóð.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Áàã, áèð àé ÿââÿë íåðäÿ èäèê, øèìäè íåðäÿ áóëóíóéîðóç! Áàðæîìäà êå÷èðäèéèìèç î øÿòàðÿòëè, î äèëáÿð ùÿéàòû ùè÷ áèð çàìàí
óíóòìàéàúàüûì. Ùÿëÿ îðàíûí î ÷ÿìÿíëè-÷è÷ÿêëè ìÿíçÿðÿëÿðè íÿ ãàäàð
ýþçÿë!..
Ù ó ì à é (ýöëöìñÿéÿðÿê ïÿíúÿðÿäÿí áàü÷àéû ýþñòÿðèð). Àëëàù åøãèíÿ,
áàü÷àìûçäàêû ýöëëÿðèí, ÷è÷ÿêëÿðèí ùàíêè áèðèñèíÿ îðàäà ðàñò ýÿëÿ áèëèðèç?
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Ðèúà åäÿðèì, îíó ùè÷ ñþéëÿìÿ! Îðàäà áÿíèì ÿëèìÿ
þéëÿ áèð ùÿìèøÿáàùàð ýöëö êå÷äè êè, èíàí, ùÿëÿ ìèñëèíè ýþðìÿäèì.
Ù ó ì à é . Íÿ? Ùÿìèøÿáàùàðìû?
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . ßâÿò...
Ù ó ì à é . Ïÿêè, íè÷èí îíó áàíà ýþñòÿðìÿäèí?
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (ýöëöìñÿéÿðÿê). Èøòÿ, àéèíÿéÿ áàãñàí, øèìäè äÿ ýþðÿ
áèëèðñèí...
Ù ó ì à é (ýþçëÿðèíè ñöçÿðÿê). Éåíÿ øàèðëèéèí òóòäóìó? Ùàéäû, ýÿë,
áàü÷àéà åíÿëèì äÿ, áèð àç ýÿçèíÿëèì.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Ùàéäû, åíÿëèì... (Ãîë-ãîëà âåðèá ñîë ãàïûäàí ÷ûãàðëàð. Ò ó ð õ à í á ÿ é åéíè ãàïûäàí è÷ÿðè ýèðÿð. Ãûçüûí âÿ äöøöíúÿëè áèð
ùàëäà áåø-îí àäûì ýÿçèíèð. Øèìäè àðòûã ñàãàëû òûðàø åäèëìÿìèøäèð).
Í à ç ë û (ñàü ãàïûäàí äàõèë îëóð, îíóí ùàëûíà äèããÿò åäèíúÿ, òÿëàøëà).
Àìàí, ÿôÿíäèì, áó ýöí ñèçäÿ áàøãà ùàëëàð ýþðöéîðóì. Àëëàù åòìÿñèí!
Éåíÿ áèð øåéìè îëìóø?
Ò ó ð õ à í á ÿ é (ùèääÿòëè). Äàùà íÿ îëàúàã! Úÿìèëè ìÿêòÿáÿ âåðäèéèì ýöí, êàø êè, áîéíóì ãûðûëàéäû... Áÿäáàõò! Ýöë êèáè ìèëéîí÷ó ãûçû
áóðäà ãîéäó äà, ýþð, ýåòäè íÿ áóëäó?! Àðñûçëûüû, äèâàíÿëèéè ïàðà èëÿ
ñàòûí àëìàã, èøòÿ áóíà äåðëÿð. Ùÿëÿ Ùóìàé!.. Ùÿëÿ Ùóìàé! Àìàí,
éàðÿááè!.. Íÿäèð î à÷ûã-ñà÷ûã ùàëëàð?!.
Í à ç ë û . Éàðàäàíà ãóðáàí îëàéûì... Êèìèíÿ ñàëåù åâëàä âåðèð, ñåâèíäèðèð, êèìèíÿ äÿ Úÿìèë êèáè àüûëëû áèð äÿëè êÿðàìÿò åäÿð. Íÿ åòìÿëè?
Áóíëàð ùÿïñè Àëëàù èøèäèð, áÿéèì!..
Ò ó ð õ à í á ÿ é (àúû-àúû ýöëÿðÿê). ßâÿò, Àëëàù èøèäèð! (Úèääè). Áÿí
ãîìøóéà ýåäèéîðóì, ñîðàúàã îëóðëàðñà, äåðñèí êè, áó ñàÿò ýÿëèð... (Ñîë
ãàïûäàí ÷ûãàð).
90
Í à ç ë û . Áàø öñòöíÿ, ÿôÿíäèì...
Ì à ð à ë (ýÿëÿðÿê). Äÿô’ îëäóìó?
Í à ç ë û . ßâÿò, ýåòäè...
Ì à ð à ë (Òóðõàí áÿéèí ÷ûãäûüû ãàïûéà éàãëàøàðàã). Ýåò-ýåò, Àëëàùûí
èêè àéàãëû áÿëàñû!.. Ýåò êè, ýþçëÿðèì î áöðöøìöø, ìóðäàð éöçöíö ýþðìÿñèí!.. Ãóëàãëàðûì î ýþíöë áóëàíäûðûúû ñÿñèíè åøèòìÿñèí (Ãàïûéû ãàïàð).
Èëàùè!.. Áÿí íÿ ýöíàù èøëÿäèì êè, áþéëÿ èøýÿíúÿëÿð è÷èíäÿ ìÿùâ îëóá
ýåäÿéèì!.. (Ïÿíúÿðÿäÿí áàü÷àéà áàãàðàã ñèíèðëè âÿ ìöòÿÿññèð). Àù, áÿõòèéàð Ùóìàé!
Í à ç ë û . Éàðàäàíà ãóðáàí îëàéûì!.. Êèìèíè àüëàäûð, êèìèíè ýöëäöðöð.
Á à é ð à ì (äûøàðûäàí áàüûðûð). Íàçëû áàúû! Àé Íàçëû áàúû!..
Í à ç ë û (Ìàðàëà). Ñÿáèðëè îë, ãûçûì, ÿëèìèçäÿí íÿ ýÿëèð?! (Ñàü ãàïûäàí ÷ûãàð.)
Ì à ð à ë (ìÿíäèëèíè ÷ûãàðûá ýþç éàøûíû ñèëìÿê èñòÿðêÿí áèð ðÿñèì
äöøÿð, äÿðùàë éåðäÿí àëûá ùÿñðÿòëÿ áàãàð, ùàëû äÿéèøÿðÿê). Àù, Àðñëàí!
Ñåâýèëè Àðñëàí! (Þïÿðÿê). Áèð äàùà ñÿíè ýþðñÿéäèì, þëìÿçäèì. ßâÿò,
ùè÷ îëìàñà ñÿíèí ãîëëàðûíûí àðàñûíäà þëñÿéäèì, éåíÿ ìÿñ’óä îëóðäóì.
Á à é ð à ì (äàõèë îëàðàã, ìÿùðÿìàíÿ). Õàíûì, Àðñëàí áÿé ýÿëìèø...
Ì à ð à ë . Ïÿêè, íÿ äèéîð.
Á à é ð à ì . Äèéîð êè, àðòûã ùÿð øåé ùàçûð... Ìàðàëà ñþéëÿ êè, âàãòû
ãåéá åòìÿñèí, øèìäè ôàéòîí ýÿëÿúÿê...
Ì à ð à ë . Àù, ïÿê ýþçÿë... Ôÿãÿò ñàãûí, êèìñÿ äóéìàñûí! (Áàéðàìûí
ÿëèíÿ äþðä-áåø àëòûí ñûãûøäûðàðàã). Àë, èøòÿ áóíëàðû äà åâèíèçÿ ýþíäÿðèðñèí.
Á à é ð à ì . Òÿøÿêêöð åäÿðèì.
Ì à ð à ë . Áÿí øèìäè êÿíäè îäàìà ýåäèðèì, ôàéòîí ýÿëäèéè êèáè õÿáÿð
âåðÿðñèí.
Á à é ð à ì . Áàø öñòöíÿ, õàíûì...
Ì à ð à ë (ñàü ãàïûäàí ÷ûãàðàã). Àù, øó áàéãóø éóâàñûíäàí áèð ãóðòóëà áèëñÿéäèì...
Ùóìàé èëÿ Úÿìèë ÿëëÿðèíäÿ áèðÿð ÷è÷ÿê äÿìÿòè îëàðàã ñîë ãàïûäàí ýèðÿðëÿð. Áó ñûðàäà
åøèê ãàïû ÷àëûíûð.
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Áàéðàì, ýþð ãàïûéû ÷àëàí êèìäèð? Íàäèð áÿé îëñà
ýÿëèá ñþéëÿðñèí.
Á à é ð à ì (äûøàðû ôûðëàéàðàã). Ïÿêè, ÿôÿíäèì!
91
Ù ó ì à é (Úÿìèë áÿéÿ). Ùàéäû, ýåäÿëèì, áó ýöíêö ãÿçåòÿéÿ áèð ýþç
ýÿçäèðÿëèì, áàãàëûì íÿ âàð, íÿ éîã...
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Íÿ îëàúàã! Ùÿð ýöíêö ñà÷ìà, ùÿð ýöíêö ôÿëàêÿò!..
Èøòÿ ùÿð òÿðÿôäÿ ùàã íàìèíÿ áèð ùàãñûçëûãäûð ýåäèéîð... (Ñàü ãàïûäàí
÷ûãàðëàð. Áó ñûðàäà Ò ó ð õ à í á ÿ é , Í à ä è ð á ÿ é , Á à é ð à ì ñîë ãàïûäàí äàõèë îëóðëàð).
Ò ó ð õ à í á ÿ é (Áàéðàìà). Úÿìèë íåðäÿ?
Á à é ð à ì . Îäàñûíäàäûð, ÿôÿíäèì.
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Éàëíûçìû?
Á à é ð à ì . Õàéûð, Ùóìàé õàíûì äà éàíûíäà.
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Îíà øöáùÿìè âàð!.. Ùè÷ î, Ùóìàéäàí àéðûëûðìû?
(Ãûçüûí âÿ ñèíèðëè). Úàíûì, áó ãûç áèð áÿëà îëóá äà áàøûìûçà êå÷äè; àðòûã
îíóí ÿëèíäÿí ÷àðñóéà, áàçàðà ÷ûãàìûéîðóç. Íåðÿéÿ ýåòñÿí, õàëãûí àüçûíäà “Úÿìèë-Ùóìàé” ñþçöíäÿí áàøãà áèð ëàãûðòû éîã.
Åøèê ãàïû òÿêðàð ÷àëûíûð, Á à é ð à ì ÷ûãàð.
Í à ä è ð á ÿ é . Ôÿãÿò àâàì úàìààòûí ùÿð ñþçöíÿ ãóëàã âåðèëèðìè, éà?
Ò ó ð õ à í á ÿ é (ùèääÿòëè). Ïÿê ÿ’ëà, àâàì úàìààòà ãóëàã âåðìÿäèê,
ëàêèí áó ãûçûí éöçö-ýþçö à÷ûã ýÿçìÿñèíÿ íÿ äåðñèí?
Í à ä è ð á ÿ é . Çàòÿí î, òà ÷îúóãëóãäàí áÿðè à÷ûã âÿ ñÿðáÿñò îëàðàã
áþéöìöøäöð.
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Ïÿêè, áó ùÿðÿêÿò øÿðèÿòÿ ìöâàôèãìè éà?
Í à ä è ð á ÿ é . ßëáÿòòÿ, îíà øöáùÿìè âàð?..
Ò ó ð õ à í á ÿ é (àúû ãÿùãÿùÿ èëÿ). Éàíûëûéîðñóí, ÿçèçèì, éàíûëûéîðñóí...
Í à ä è ð á ÿ é . Áèëìÿì!.. Ôÿãÿò áÿíúÿ: øÿðèÿò èíñàíëàðûí íèúàò âÿ
ñÿàäÿòè è÷èí éàïûëìûø áèð ãàíóíäóð. Õàëãû òÿùëèêÿëè ó÷óðóìëàðà éóâàðëàéàí áèð ãàíóí èñÿ ïÿê ÷öðöê âÿ ìÿ’íàñûç áèð ÿôñàíÿ äåìÿêäèð. Áèð äÿ
íÿ èñëàì øöàðû, íÿ òöðêëöê ñÿúèééÿñè ãàäûíëàðà “þðòöí!” äåéÿ, ÿñëà ìÿúáóð åòìÿç âÿ áó ùàë éàëíûç å’òèéàääàí äîüìà áèð ìÿùêóìèééÿòäèð êè,
î äà åð-ýåú çàèë îëàð.
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Ïÿê ýþçÿë, áó øÿùèðäÿ Ùóìàéäàí áàøãà ãûç-ýÿëèí
éîãìó éà?
Í à ä è ð á ÿ é (ìöòÿáÿññèì). Äåäèì éà... áèð àç ñîíðà ùÿïñèíè Ùóìàéà àðãàäàø áóëóðñóíóç...
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Íÿ äåìÿê èñòèéîðñóí, Íàäèð?! Ñÿí äÿìè øàøûðäûí?
92
Í à ä è ð á ÿ é . Äîüðóñó, äàü êå÷èñè êèáè âÿùøè áþéöìöø áèð ãàäûíà
äåéÿúÿê éîã... Ëàêèí ñàüëàì áèð òÿðáèéÿéÿ, ñàðñûëìàç áèð ÿõëàãà ìàëèê
îëàí õàíûìëàðûí à÷ûã ýÿçìÿñèíäÿ ùè÷ áèð ìÿùçóð ýþðÿìèéîðóì. Áóíóíëà áÿðàáÿð ÿúíÿáèëÿðäÿ îëàí ìÿ’íàñûç ñÿðáÿñòëèéÿ äÿ ÿñëà òÿðÿôäàð
äåéèëèì. Ùÿëÿ îíóí-áóíóí ãîëòóüóíäà ðÿãñ åäÿí, ùÿð ðàñò ýÿëäèéè àäàìëà ãîë-ãîëà ýÿçÿí áèð õàíûì, áÿíúÿ ãàäûíëûã íàìûíà áþéöê áèð ëÿêÿäèð.
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Àëäàíûéîðñóí, Íàäèð, àëäàíûéîðñóí! Àù, ãàäûíëàðà
ùöððèééÿò ùà!? (Àúû ãÿùãÿùÿäÿí ñîíðà, úèääè âÿ ùÿéÿúàíëû). Íàäèð! Íàäèð!
Ãóéðóãëó éûëäûçëàð óüðàäûüû éåðëÿðè íàñûë çÿùÿðëÿðñÿ, íàñûë éàãûá-éûãàðñà,
ÿìèí îë êè, ñÿðáÿñò ãàäûíëàð äà åéíè ðîëó îéíàéàúàã, åéíè ôÿñàäû òþðÿäÿúÿêäèð.
Í à ä è ð á ÿ é . Ôÿãÿò åéèúÿ äöøöíöëöðñÿ, òÿðáèéÿëè ãàäûíëàðûí òþðÿòäèêëÿðè ôÿñàä, éàðàòäûãëàðû ôÿçèëÿòÿ íèñáÿòëÿ ùè÷ äÿðÿúÿñèíäÿäèð.
Ò ó ð õ à í á ÿ é (èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ). Þéëÿìè?.. Þéëÿìè?!
Í à ä è ð á ÿ é . Þéëÿ éà... Òàðèõèìèçèí ÿí øàíëû ãÿùðÿìàíëàðûíû, ÿí
áþéöê äàùèëÿðèíè âöúóäà ýÿòèðÿí, ÿúÿáà ãàäûíëàð äåéèë äÿ êèìëÿðäèð!?
Ò ó ð õ à í á ÿ é . ßôñóñ êè, äöíéàíûí ÿí áþéöê ãÿùðÿìàíëàðû éåíÿ
îíëàðûí ëÿòèô âÿ éóìøàã ÿëëÿðèëÿ ìÿùâ îëóá ýåòìèøëÿð...
Í à ä è ð á ÿ é . Ëàêèí áèð ãà÷ èñòèñíà, ùè÷ áèð ÿùÿìèééÿòè ùàèç îëàìàç...
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Áÿí îíó-áóíó áèëìÿì. Àíúàã øèìäèéÿ ãàäàð íåðäÿ áèð ôÿëàêÿò, íåðäÿ áèð úèíàéÿò åøèòäèìñÿ, îðäà ìöòëÿã áèð ãàäûí ïàðìàüû îëäóüóíó ýþðäöì.
Í à ä è ð á ÿ é (ãÿùãÿùÿ èëÿ). Äîüðóñó, ôÿíà ìöùàêèìÿ äåéèë! Íÿäÿíñÿ ãàäûíëàðäàêû ìÿ’ñóìàíÿ âÿ ìÿëÿêàíÿ õèñëÿòëÿð, îíëàðûí áÿøÿðèééÿòÿ âåðäèéè öëâèééÿò âÿ ñÿàäÿòëÿð, áèð äöðëö íÿçÿðèíèçè úÿëá åäÿìèéîð äà, äàèìà ÿêñèíè ýþðöéîðñóíóç, þéëÿ ýþðìÿê èñòèéîðñóíóç...
à à ç û (áàøûíäà ãîúàìàí áèð ñàðûã, áóðíóíóí óúóíäà ïÿê ÿñêè âÿ
áþéöúöê áèð ýþçëöê îëäóüó ùàëäà, Áàéðàìëà áÿðàáÿð äàõèë îëàðàã).
ßññÿëàìó ÿëåéêöì... (Òóðõàí áÿéëÿ Íàäèð áÿé éåðèíäÿí ãàëãàðàã
“ÿëåéêöì-ÿññÿëàì” – äåéÿ ñàëàìëàøûðëàð).
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Áóéóðóí, ãàçû ÿôÿíäè, áóéóðóí, áàãàëûì... (Áàéðàìà). ×àïóã áèð íàðýèëÿ ùàçûðëà!
Á à é ð à ì òåç ÷ûãàð.
à à ç û . Õàéûð, çÿùìÿò åòìÿéèíèç! (Àðà-ñûðà äöøìÿê öçðÿ îëàí ýþçëöéöíö ÿëè èëÿ òóòàðàã äöøìÿñèíÿ ìàíå îëóð).
93
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Ïÿêè, áèç áó ýÿëèá-ýåòìÿêäÿí íÿ àíëàäûã?
à à ç û . Ôÿãÿò øÿð’è áèð ìÿñÿëÿ è÷èí ýÿëäèì. Éîãñà îòóðàúàã äåéèëèì.
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Íàñûë ìÿñÿëÿ? Õåéèð îëà!?
à à ç û (àúû-àúû ýöëÿðÿê, ùåéðÿòëÿ). Äîüðóñó, áó àðèôàíÿ òÿúàùöëöíöç
ïÿê ìÿ’íèäàðäûð!
Ò ó ð õ à í á ÿ é . ßôâ åäÿðñèíèç, ñþçöíöçäÿí ùè÷ áèð ìÿ’íà ÷ûãàðàìûéîðóì.
à à ç û . Ñöáùàíàëëàù!.. Øÿùèðäÿ áöòöí öíàñ-çöêóð, ìöñëèì, ãåéðèìöñëèì ùÿð êÿñèí áèëäèéè áèð èøè, ñèç íè÷èí áèëìèéÿñèíèç?!
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Íàñûë, ÿôÿíäèì? Íÿ èìèø, ÿúÿáà?
à à ç û (ãàôàñûíû îéíàòàðàã). Òÿÿññöô îëóíóð!.. Òÿÿññöô îëóíóð. Òóðõàí áÿé ÿôÿíäè!.. Àòàäàí-áàáàäàí ñèçèí íàìóñëó, ùåéñèééÿòëè áèð õàíÿäÿí îëäóüóíóçó áöòöí âèëàéÿò áèëèð, ëàêèí... ëàêèí ÷îã òÿÿññöô îëóíóð
êè, áþéëÿ øÿðÿôëè áèð õàíÿäàíû ñèç ëÿêÿëÿìÿê èñòèéîðñóíóç!
Ò ó ð õ à í á ÿ é (ñèíèðëè). Ðèúà åäÿðèì, ùÿð íÿ ñþéëÿìÿê èñòèéîðñóí,
ãûñà âÿ à÷ûã ñþéëÿ!
à à ç û (áèðäÿí-áèðÿ áàüûðàðàã). Íÿ ñþéëÿéèì êè, õàëãûí àðàñûíà éåíè
áèä’ÿò ãîéóðñóíóç... Ýÿëèíèí èñëàì ãûçû îëäóüó ùàëäà áèð õûðèñòèéàíäàí
ñå÷èëìèéîð (Ãàéÿò ñèíèðëè). Àù... Àù!.. Ìöñÿëìàíëûã áþéëÿ ýåäÿðñÿ, ÷îã
ñöðìÿç êè, åâ-åøèéèìèç Ëóò øÿùðè êèáè éåðèí äèáèíÿ êå÷ÿð!
Í à ä è ð á ÿ é . ßôâ åäÿðñèíèç, ãàçû ÿôÿíäè!.. ßââÿëà, áó, âèúäàíè áèð
ìÿñÿëÿäèð. Ñàíèéÿí, áóíó ñèç áèä’ÿò áèëäèéèíèç ùàëäà ÿí áþéöê öëÿìà
òàìàìèëÿ øÿðèÿòÿ ìöâàôèã ýþðöéîð.
à à ç û . Êèì? Öëÿìàìû?.. (Çÿùðõÿíäÿ èëÿ). Áèð òàãûì øÿðèÿò õàèíëÿðè
öëÿìà ñûðàñûíàìû êå÷äè?.. Éîãñà ñèçèí êèáè ñÿðñÿìëÿðÿ àëÿò îëìóøëàð äà,
îíóí÷öíìö?!
Í à ä è ð á ÿ é . Çÿíí åäÿðñÿì ùÿääèíè ÷îã òÿúàâöç åäèéîðñóí, áó
äÿðÿúÿ òÿðáèéÿñèçëèéèí ëöçóìó éîã...
à à ç û (ùèääÿòëÿ éåðèíäÿí ãàëãàðàã). Áàíàìû? Àù, àðòûã áàíàìû
òÿðáèéÿñèç äèéîðñóí?
Í à ä è ð á ÿ é (êÿñêèí). ßâÿò, ñþéëÿäèêëÿðèíÿ äèããÿò åòñÿí, íÿ äÿðÿúÿäÿ àüçû áîçóã áèð ñÿôèë îëäóüóíó àíëàðñûí!..
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Íàäèð! Ðèúà åäÿðèì, àðòûã éåòèøèð...
à à ç û (÷ûëüûí áèð ùàëäà áàüûðàðàã). Áèð àëèìÿ áó äÿðÿúÿ áèùþðìÿòëèê ùà?..
Í à ä è ð á ÿ é (ãÿùãÿùÿ èëÿ ýöëÿðÿê). Àëèìëÿðè òÿùãèð åäèéîðñóí...
à à ç û . Àù, ñàïãûíëàð!.. Àçüûíëàð!.. Øÿðèÿò õàèíè ìÿë’óíëàð! (Ãàïûéû
øèääÿòëÿ ãàïàéûá ÷ûãàð).
94
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Õàéûð, õàéûð, îíäà ùè÷ áèð ãÿáàùÿò éîã... Áöòöí áó
ðÿçàëÿòëÿðè òþðÿäÿí áÿíèì î ùåéñèééÿòñèç, øÿðÿôñèç îüëóìäóð (Ùèääÿòëè
âÿ ñèíèðëè áèð ùàëäà áàüûðàðàã). Àù, Úÿìèë, Úÿìèë! Àëëàù ñàíà õîø ýöí
ýþñòÿðìÿñèí...
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (øàøûðìûø áèð ùàëäà äàõèë îëàðàã). Éåíÿ íÿ âàð? Íÿ
îëìóø?..
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Äàùà íÿ îëàúàã!.. Äàùà íÿ îëñóí êè, äîñò-äöøìàí
è÷èíäÿ áèçè éåðëÿðÿ ñîãäóí!
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Áÿíìè!
Ò ó ð õ à í á ÿ é (íèôðÿòëÿ). Àëëàùûíû ñåâÿðñÿí, ñþéëÿòìÿ áÿíè!..
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . ßýÿð áÿíèì áó øÿùèðäÿ îòóðìàì ñèçè ñûãûéîðñà, äÿô’
îëóá ýåòìÿéÿ ùàçûðûì.
Í à ä è ð á ÿ é . Áó ñþçëÿðèí íÿ ëöçóìó âàð, úàíûì!
Ò ó ð õ à í á ÿ é (Úÿìèëÿ). Óçóí ëàô èñòÿìÿì, áèð ùÿôòÿéÿ ãàäàð éà
î ãûç áó øÿùèðäÿí ÷ûãìàëûäûð, éà áÿí...
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (äàðüûí). Õàéûð, áèð ùÿôòÿ ïÿê óçàã... Áó ñàÿò!.. ßâÿò,
áó ñàÿò ãóëëóüóíäàí ìöðÿõõÿñ îëà áèëèðèç.
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Áóéóðóí!.. Áóéóðóí! Óüóðëàð îëñóí!
Úÿìèë ÷ûãìàã èñòÿð.
Í à ä è ð á ÿ é (éàãàëàéàðàã). Íÿ éàïûéîðñóí, Úÿìèë! Äèâàíÿìèñèí?
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . Éåòèøèð, Íàäèð, àðòûã éåòèøèð...
Í à ä è ð á ÿ é (èñðàð èëÿ). Àëëàù åøãèíÿ, ÷îúóãëóüó áûðàã!
Ú ÿ ì è ë á ÿ é . ßìèí îëóíóç êè, áöòöí äöíéà áÿíè áó ôèêðèìäÿí âàç
êå÷èðÿìÿç.
Ò ó ð õ à í á ÿ é (àúû-àúû ýöëÿðÿê, Úÿìèëÿ). Ýåð÷ÿêäÿí ýåäèéîðñóí
ùà!?
Ú ÿ ì è ë á ÿ é (êöñêöí âÿ ñèíèðëè). ßâÿò, ýåäèéîðóì, áàáàúûüûì! Ñàüëûãäà ãàëûíûç!.. (Ñàü ãàïûäàí ÷ûãàð).
Í à ä è ð á ÿ é (Òóðõàí áÿéÿ). Úàíûì, ñþçö áèð àç ìöëàéèì ñþéëÿñÿíèç, îëìàçìû éà?..
Ò ó ð õ à í á ÿ é (ãûçüûí). Íàäèð! Íàäèð! Àðòûã áÿí Úÿìèë àäûíäà åâëàä òàíûìûéîðóì, çÿðÿð éîã, äÿô’ îëóá ýåòñèí!.. Áàáà ñþçöíäÿí ÷ûãìàã
íÿ îëäóüóíó èøòÿ ñîíðà àíëàð!..
Á à é ð à ì (ñîë ãàïûäàí òåç è÷ÿðè ýèðèá Òóðõàí áÿéÿ). ßôÿíäèì, øÿùèð
ùàêèìè ïîëèñ ýþíäÿðìèø, ñèçè ÿúÿëÿ èñòèéîð.
95
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Ïÿêè, áàãàëûì áó íÿ äèéîð? (Áàãûá äûøàðû ÷ûãàð.
Áàéðàì äà àðãàñûíúà ýåäÿð. Íàäèð áÿé ñèíèðëè âÿ äöøöíúÿëè áèð ùàëäà
îäàäà áèð àøàüû, áèð éóãàðû ýÿçèíèá äóðóð. Áó ñûðàäà ñàü ãàïû íàçèêàíÿ
âóðóëóð).
Í à ä è ð á ÿ é . Êèì î?
Ù ó ì à é (áÿíçè ó÷ìóø áèð ùàëäà äàõèë îëàðàã). Íàäèð! Úÿìèë ñèçè
ýþðìÿê èñòèéîð, áÿí äÿ Òóðõàí áÿéè âèäà åòìÿéÿ ýÿëäèì...
Í à ä è ð á ÿ é (øàøãûí). Àëëàù, Àëëàù... Íÿ ìöíàñèáÿòñèç ùàëëàð! (Ãàéÿò
ãûçüûí âÿ ñèíèðëè). Õîúàëàðûìûç øþéëÿ! Èõòèéàðëàðûìûç áþéëÿ!.. Ýÿíúëÿðèìèç þéëÿ!.. Èíñàí äöøöíäöêúÿ ãàôàñû äþíöéîð... Ùÿð òÿðÿôÿ áàãñàí
éà èôðàòäûð, éà òÿôðèò. Êèìñÿ êèìñÿéè àíëàìûéîð!.. Êèìñÿ êèìñÿéè
äèíëÿìèéîð!.. Íÿ âÿùøèëÿð êèáè âÿùøèéèç, íÿ ìÿäÿíèëÿð êèáè ìÿäÿíè!..
Ù ó ì à é (ìÿùçóíàíÿ). ßâÿò, ïÿê äîüðó, ÿôÿíäèì!.. Ëàêèí íÿ éàïìàëû!? (Ñàü ãàïûäàí ÷ûãàðëàð).
Ì à ð à ë èíúÿ, íèìøÿôôàô áèð øàë þðòöíìöø îëäóüó ùàëäà Í à ç ë û èëÿ áÿðàáÿð äàõèë îëóð.
Áþéöê áèð èçòèðàá è÷èíäÿ áèð øåé àðàð êèáè áàãûíûá äóðóð.
Í à ç ë û (òÿëàø èëÿ). Éåíÿ ýþçöìÿ ïÿê ïÿðèøàí ýþðöíöéîðñóí? Íÿ
âàð? Íÿ îëìóø! Áÿò-áÿíèçèí íè÷èí þéëÿ ó÷ìóø?
Ì à ð à ë . Áàéðàì íåðäÿ?
Í à ç ë û . Íÿ éàïàúàãñûí?
Ì à ð à ë (ìöçòÿðèá). Àù!
Í à ç ë û . Ìàðàë! Ñÿíäÿ áèð õÿáÿð âàð, ôÿãÿò áÿíäÿí ýèçëèéîðñóí... Ùÿð
äÿðäèíÿ øÿðèê îëäóüóìó áèëäèéèí ùàëäà, íè÷èí éöðÿéèíè áàíà à÷ìûéîðñóí?
Ì à ð à ë . Îô, ùÿð äÿãèãÿ éàãûúû õöëéàëàð, âÿðÿìëè õÿéàëëàð áåéíèìÿ
ùöúóì åäèá äóðóéîð, íÿ ñþéëÿéÿúÿéèìè êÿíäèì äÿ áèëìèéîðóì.
Í à ç ë û . Ñþéëÿ, éàâðóì, ñþéëÿ!.. Ñÿíèí éîëóíäà ÿëèìäÿí ýÿëÿíè ÿñèðýÿìÿì. Ñþéëÿ, ùè÷ ÷ÿêèíìÿ!..
Ì à ð à ë (Íàçëûíûí ãîëëàðûíà ñàðûëàðàã, ìÿùçóíàíÿ). Ýåäèéîðóì,
Íàçëû áàúû, ýåòìÿê èñòèéîðóì.
Í à ç ë û (ùåéðÿòëÿ). Íåðÿéÿ?
Ì à ð à ë (ìÿùúóá). Àù... Àðñëàí áÿéÿ ñþç âåðäèì, êþíöë âåðäèì...
Í à ç ë û (øàøãûí). Íàñûë?! Ãîøóëóá ãà÷ìàãìû?
Ì à ð à ë (òèòðÿê ñÿñëÿ). ßâÿò.
Í à ç ë û (ìöëàéèìÿòëÿ). Ìàðàë! Ìàðàë!.. Ùÿéàò áåø ýöíëöêäöð, ôÿãÿò
íàìó...ñ! Íàìóñ ÿáÿäèäèð!
Ì à ð à ë (ìöòÿÿññèð). Îô, àìàí, éàðÿááè!
96
Í à ç ë û (êÿñêèí). Ìàðàë! Éàâðóì! Àëëàùûí ÿìðè... Ïåéüÿìáÿðèí øÿðèÿòè... àéàãëàð àëòûíà àëûíìàç, ãûçûì! Àíëàéîðìóñóí? Ùÿëÿ áóíó úÿëëàä
ñèôÿòëè Òóðõàí áÿé äóéàðñà, èíàí êè, ñÿíè ÿñëà ñàü áûðàãìàç!
Ì à ð à ë (ñèíèðëè). Àù, øèìäèéÿ ãàäàð þéëÿ áèð íÿçàêÿòäÿ áóëóíñàéäû,
äàùà ìÿìíóí îëóðäóì!
Í à ç ë û . Óô, éàâðóì!
Ì à ð à ë . Ñþéëÿ, Àëëàù è÷èí ñþéëÿ! ßúÿáà õàèí áèð úÿëëàä ÿëèíäÿ ãÿùð
îëìàã, øÿðèÿòÿ èòàÿòìè äåìÿêäèð?
Í à ç ë û . Ãûçûì, áèð äöøöí!.. Êèìñÿñèç àíàí, î çàâàëëû ãàäûí àéàãäà
äóðàúàã ùàëû éîã èêÿí, øèìäè áþéëÿ äÿùøÿòëè áèð õÿáÿð äóéàðñà, ýþð íÿ
îëóð?!
Ì à ð à ë . Àðòûã òÿùÿììöëöì ãàëìàäû. Éåòÿð! Àù, äàùà ñþéëÿìÿ!
(Áó ñûðàäà “Íàçëû! Àé Íàçëû” äåéÿ Úÿìèë áÿéèí ñÿñè åøèäèëèð).
Í à ç ë û . Øèìäèúèê ýÿëèéîðóì, åëìàñûì, ìÿðàã åòìÿ! Àëëàù êÿðèìäèð (Ñàü ãàïûäàí ÷ûãàð).
Ì à ð à ë . Àëëàù êÿðèìäèð! (Ìÿ’éóñ áèð ùàëäà äöøöíöð).
Á à é ð à ì (ñîë ãàïûäàí è÷ÿðè ýèðÿð). Õàíûì, Àðñëàí áÿé ýÿëäè, ñèçè
áÿêëèéîð.
Ì à ð à ë . Ñþéëÿ êè, êåôèì éîã, áó ýöí ýåäÿìÿì.
Á à é ð à ì (äöøöíöð).
Ì à ð à ë . Ùàéäû, ýåò!.. Ýåò, ñþéëÿ! Ùÿì äÿ è÷ÿðè ýÿëìÿê èñòÿñÿ, ñàãûí,
áûðàãìà!
Á à é ð à ì . Ùè÷ áó ìöìêöíìö éà!.. Øèìäèúÿ ýåòìÿê è÷èí ñþç âåðìÿäèíìè?
Ì à ð à ë (ùèääÿòëè). Ñàíà íÿ ñþéëÿðëÿðñÿ, îíà áàã!
Á à é ð à ì . Ïÿêè... (×ûãàð).
Ì à ð à ë (øàøãûí âÿ ñÿðñÿì áèð ùàëäà). Àù, àìàí éàðÿááè! Ùÿð èêè
òÿðÿôèì òÿùëèêÿëè ó÷óðóì... Áóðàäà ãàëñàì Òóðõàí áÿéèí ìóðäàð íÿôÿñè,
ãîøóëóá ãà÷ñàì íàìóñ, èôôÿò ìÿñÿëÿñè áÿíè áèòèðÿúÿê, áÿíè ìÿùâ åäÿúÿêäèð.
À ð ñ ë à í á ÿ é ñîë ãàïûäàí ÿúÿëÿ è÷ÿðè ýèðÿð, Ìàðàë öðêÿðÿê áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêèëèð.
À ð ñ ë à í á ÿ é . Ìàðàë!
Ì à ð à ë . Àù, Àðñëàí! (Áèð àç äàùà ÷ÿêèëèð).
À ð ñ ë à í á ÿ é . Ìàðàë! Áó íÿ êåôñèçëèêäèð?
Ì à ð à ë . Ùè÷, Àðñëàí! Ùè÷..
97
À ð ñ ë à í á ÿ é (Ìàðàëûí ÿëëÿðèíè éàãàëàéàðàã). Þéëÿ èñÿ íè÷èí äóðóéîðñóí? Ùàéäû, ýåäÿëèì.
Ì à ð à ë . Õàéûð, õàéûð, Àðñëàí, äàùà ýåäÿìèéÿúÿéèì. Àðòûã áóíäàí
ñîíðà...
À ð ñ ë à í á ÿ é . Àìàí, íÿ äåìÿê èñòèéîðñóí?!
Ì à ð à ë . ßâÿò, àðòûã áóíäàí ñîíðà áÿíè óíóò!.. Áó ÷àðÿñèç áÿäáàõòû
óíóò!
À ð ñ ë à í á ÿ é . Ìàðàë, Ìàðàë!.. Àù, íÿëÿð åøèäèéîðóì!?
Ì à ð à ë (ìöçòÿðèá). Àìàí, éàðÿááè!
À ð ñ ë à í á ÿ é . Ìàðàë!?
Áó ùàëäà Òóðõàí áÿé ýÿëèð, îíëàðû áþéëÿ ýþðöíúÿ øàøûðûá äóðóð.
Ì à ð à ë . Àù, Àðñëàí!.. Àðñëàí!..
Ò ó ð õ à í á ÿ é (äÿðùàë ðåâîëâåðèíè ÷ûãàðûð. Ìàðàëûí ñþçöíö êÿñÿðÿê
àúû ãÿùãÿùÿ èëÿ). Éà!.. Ñÿíäÿêè âÿôà áó èìèø ùà!?
Ì à ð à ë (ìÿçëóìàíÿ). Àìàí, áÿéèì!
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Óçóí ñþç ëàçûì äåéèë... Àë, èøòÿ áó ñÿíèí... (Ðåâîëâåð ïàòëàð, Ìàðàë – “Àù” äåéÿ äöøö âåðèð. Ñîíðà Àðñëàí áÿéè íèøàíëàéàðàã). Áó äà... (Ðåâîëâåð à÷ûëìàç).
À ð ñ ë à í á ÿ é (ùöúóì åäÿðÿê). Àù, íàìÿðä! Àë÷àã! Î, ìÿëÿê êèáè
ìÿ’ñóìäóð (Ùàìàí õÿíúÿð èëÿ Òóðõàí áÿéè ýþêñöíäÿí éàðàëàð âÿ äûøàðû
ôûðëàð).
Ò ó ð õ à í á ÿ é . Õàèí!.. Âèúäàíñûç!..
(Äåéÿ Àðñëàíû èçëÿð)
Ì à ð à ë (ùÿçèí âÿ éàðàëû áèð ñÿñëÿ). Óô... (Ñîôàäà áèð-èêè ãóðøóí
äàùà ïàòëàð).
Ù ó ì à é (òÿëàø èëÿ äàõèë îëàðàã). Åéâàù, áó íÿ ôÿëàêÿò!.. (Ìàðàëû
ãóúàãëàéàðàã). Ìàðàë!.. Ìàðàë!..
Ì à ð à ë (ìÿùçóí âÿ àúû òÿáÿññöìëÿ). Àù, Ùóìàé! Ñÿíìèñèí?..
Ù ó ì à é . Ñåâýèëè Ìàðàë, ùàíêè úÿëëàä ñàíà ãûéäû?
Ì à ð à ë . Ùè÷ ñîðìà!..
Í à ä è ð ë ÿ Ú ÿ ì è ë ýÿëèð, ìÿíçÿðåéè-ôàúèÿéè ýþðöíúÿ “àù” – äåéÿ äîíà ãàëûðëàð. Åéíè
çàìàíäà Òóðõàí áÿé äÿ ýþêñöíö ñàü ÿëè èëÿ òóòìóø îëäóüó ùàëäà ýåðè äþíÿð. Øàøãûí
âÿ íàäèì áèð úÿëëàä òåâðè èëÿ áàãûá äóðóð.
98
Ì à ð à ë . Ùóìàé!.. ßëâèäà!.. Àù, áÿíäÿí àíàìà... ñàëàì! Óíóòìà!..
Óô!.. ßë...âèäà!.. (Òÿñëèìè-ðóù åäÿð).
Ù ó ì à é (éàðàëû áèð ôÿðéàä èëÿ). Àù, Ìàðàë!.. Ìàðàë!.. Ìàðàë!..
(Äåéÿ þïöá áàüðûíà áàñàð âÿ øèääÿòëè ùû÷ãûðûãëàð è÷èíäÿ áîüóëóá äöøÿð).
Ëàêèí Ùóìàé èëÿ Ìàðàëûí ñîí ñþçëÿðè äÿâàì åòäèéè ñûðàäà Íàäèðëÿ Úÿìèëèí ñàáèò âÿ
ÿçèúè íÿçÿðëÿðè äàèìà éóãàðûäàí àøàüûéà îëàðàã Òóðõàí áÿé öçÿðèíÿ äèêèëè ãàëûð.
Ïÿðäÿ
ÑÎÍ
Ýÿíúÿ, 1913
99
ØÅÉÕ ÑßÍ’ÀÍ
ÔÀÚÈß – 4 ÏßÐÄß
Ãåéä
“Øåéõ Ñÿí’àí” ìþâãó-òàìàøàéà ãîíóëäóüó çàìàí èêèíúè ïÿðäÿíèí áèðèíúè
ñÿùíÿñè èëÿ èêèíúè ñÿùíÿñè áèð éåðäÿ òÿìñèë åäèëèð.
Ö÷öíúö ïÿðäÿíèí èêèíúè ñÿùíÿñè èëÿ ñîíäàêû èëàâÿ èñÿ áöòöí-áöòöíÿ àòûëûð.
Ù.Ú.
ßØÕÀÑ
Ø å é õ Ê ÿ á è ð – ôÿçèëÿò âÿ èðôàíèëÿ, èðøàä âÿ èúòèùàäèëÿ ìÿøùóð, àüñàãàë âÿ íóðàíè
áèð ìöðøèä.
Ø å é õ ß á ó ç ÿ ð – Øåéõ Êÿáèðèí àèëÿñèíÿ ìÿùðÿì, åâ èøëÿðèíÿ íÿçàðÿò åäÿð áèð
èõòèéàð.
Ç ÿ ù ð à – Øåéõ Êÿáèðèí ãûçû.
ß ç ð à – Çÿùðàíûí ðÿôèãÿñè, Øåéõ ßáóçÿðèí ãûçû.
Ø å é õ Ñ ÿ í ’ à í – îòóç éàøûíäà, õîøñèìà áèð òÿëÿáÿ.
Øåéõ Ùàäè
Ø å é õ Ñ ÿ ä ð à – Øåéõ Ñÿí’àíûí éàãûí àðãàäàøëàðû.
ßáöëöëà
Ø å é õ Ì ÿ ð â à í – òÿêýþçëö, îðòà éàøëû áèð øÿõñ.
Ø å é õ Í ÿ è ì – Øåéõ Ìÿðâàíûí ìÿñëÿêäàøû.
Øåéõ ßáöëëÿùéÿ
îðòà éàøëû, èêè çàùèäìÿñëÿê àðãàäàø. Ôÿãÿò ßáäöëëÿùéÿØåéõ Úÿôÿð
íèí ñàãàëû àøûðû äÿðÿúÿäÿ óçóíäóð.
Îüóç
– èêè ýöðáöç äÿëèãàíëû
Þçäÿìèð
Ä ÿ ð â è ø – íóðàíè áèð èõòèéàð.
Èêè êîð ÿðÿá, äÿâÿ÷è, ìÿëÿêëÿð, ñàèð øåéõëÿð âÿ ìöðèäëÿð.
Õ ó ì à ð (Òàìàðà) – îëäóãúà ýþçÿë âÿ ìÿ’ñóì ðóùëó áèð ýöðúö ãûçû.
Í è í à – Õóìàðûí ðÿôèãÿñè.
Àíòîí
– èêè øûã äÿëèãàíëû.
Ñèìîí
Ï ë à ò î í – Õóìàðûí áàáàñû.
Ñ å ð ü î – Ïëàòîíóí õèäìÿò÷èñè.
Ï à ï à ñ – ñàüëàì âöúóäëó, ìöùèá ñèìàëû áèð êåøèø.
}
}–
}
}
Ñ à è ð ä ÿ ë è ã à í ë û ë à ð , ã û ç ë à ð âÿ ÷î ú ó ã ë à ð ...
Ø å é õ ë ÿ ð âÿ ì ö ð è ä ë ÿ ð – ÿðÿá ãèéàôÿòèíäÿ; ýöðúöëÿð èñÿ ÿñêè ýöðúö
ãèéàôÿòèíäÿäèðëÿð.
100
ÁÈÐÈÍÚÈ ÏßÐÄß
I ÑßÙÍß
Ìÿäèíåéè-Ìöíÿââÿðÿäÿ, Øåéõ Êÿáèðèí åâèíäÿ öëÿìàéÿ ìÿõñóñ áèð ãÿáóë îäàñû...
Îäàíûí èêè ãàïûñû, ö÷-äþðò ïÿíúÿðÿñè âàð. Ãàïûíûí áèðè Øåéõèí ùÿðÿìõàíÿñèíÿ à÷ûëûð.
Ïÿíúÿðÿëÿðäÿí èêèñè õóðìàëûãäàí èáàðÿò ýþçÿë áèð áàü÷à ÿðç åäÿð.
Ïÿðäÿ à÷ûëäûãäà, Øåéõ ßáóçÿð îäàíûí áèð ýóøÿñèíäÿ èêèíäè íàìàçûíû áèòèðìèø, ÿëëÿðè
âÿ éöçö ýþéÿ äîüðó äóàéà ìÿøüóë ýþðöíöð.
Çÿùðà
(ß ç ð à èëÿ áÿðàáÿð ùÿðÿìõàíÿ ãàïûñûíäàí äàõèë îëàðàã)
Øåéõ, éà Øåéõ!
ßçðà
Øåéõ!
Øåéõ ßáóçÿð
(íèéàçêàð)
Éà Àëëàù!
Çÿùðà
Áàíà áàã...
Øåéõ ßáóçÿð
(ìöòÿâÿêêèë)
Ëà èëàùÿ-èëëÿëëàù!
Çÿùðà
(éàãëàøàðàã)
Øåéõ ßáóçÿð!
101
Øåéõ ßáóçÿð
(äþíÿðÿê)
Íÿäèð, ãûçûì?
Çÿùðà
ßë’àí,
Áèð õÿáÿð éîãìó Øåéõ Ñÿí’àíäàí?
Øåéõ ßáóçÿð
Èêè-ö÷ äÿôÿ ýåòäèì åâëÿðèíÿ...
Çÿùðà
ßúÿáà õàñòàëàíìàìûø êè éåíÿ?
Øåéõ ßáóçÿð
Ãîìøóëàð ñþéëöéîð êè, ùÿï ýåúÿëÿð
Óéóìàã áèëìèéîð ñàáàùÿ ãàäàð.
Ãîøóéîð ùÿð ñÿùÿð áèéàáàíÿ,
Ùÿì äÿ ÿñëà ãàðûøìàç èíñàíÿ.
Ùàëû ïÿæìöðäÿ, ñàíêè áèð ìÿúíóí;
Àíëàøûëìàç íÿäèð ìÿðàìû îíóí?!
Øàøûðûð ùÿï Ìÿäèíÿ ÿùëè áöòöí
Îíó ýþðäöêúÿ ìöçòÿðèá, äöøêöí.
Çÿùðà
Íÿ îëóð? Áèð äÿ ýåò, ðèúà åäÿðèì.
Øåéõ ßáóçÿð
Ïÿêè, ýåäÿðèì.
(Ãàëãûá ýåäÿð. ×ûãäûüû ñûðàäà ìÿ’íàëû áèð áàãûøëà Çÿùðàéà áàãàðàã)
102
Áóíäà áèð ñèðð âàð, åäèëìÿç ôàø,
Íÿ è÷èí, àíëàìàì, ÿúÿá áó òÿëàø!?
ßçðà
Áó ìÿðàã èøòÿ ôÿçëÿäèð, Çÿùðà!
Çÿùðà
Ñîðìà, ùè÷ ñîðìà, íàçÿíèí ßçðà!..
ßçðà
Ñÿíäÿ áèð þéëÿ ùöñíö úàçèáÿ âàð,
Êè îëóð, ùÿð ýþðÿí ïÿðÿñòèøêàð.
Ñÿíè Ñÿí’àí àðàð äà êÿíäè áóëóð,
Äàèìà åøã ùöñíÿ ìàèë îëóð.
Çÿùðà
Ãàëìàìûø áÿíäÿ çÿððÿ ñÿáðö ãÿðàð,
Áàíà Ñÿí’àíñûç îëìóø àëÿì òàð.
Àëòû éûëäûð êè, çàðö äÿðáÿäÿðèì,
Ùÿï îíóíäóð ìÿñÿððÿòèì, êÿäÿðèì.
Àëòû éûëäûð ÿñèðö ìÿäùóøèì,
Îíóí åøãèëÿ ìÿñòö áèùóøèì.
Àçàúûã áÿíäÿ âàðñà ùöñíö úÿìàë,
Îíäà ùÿì ùöñí âàð, ùÿì åëìö êÿìàë.
ßçðà
Êèìñÿñèç áèð çàâàëëûäûð Ñÿí’àí,
Ñÿíäÿ âàðäûð ôÿãÿò íÿúàáÿòö øàí.
Áèð áàáàí âàð, úèùàíäà øþùðÿòýèð:
Ôàçèëè-áèíÿçèð, Øåéõ Êÿáèð.
Çÿùðà
Äîüðó, ïÿê äîüðóäóð ñþçöí, ëàêèí,
Áÿíúÿ ìÿ’íàñû éîã ùÿñÿá-íÿñÿáèí.
103
Ãàðà ãóëäàí äà àë÷àã îëñà, èíàí,
Éåíÿ áÿíäÿí øÿðÿôëèäèð Ñÿí’àí.
ßçðà
(ïÿíúÿðÿéÿ áàãàðàã)
Ýÿëèéîð, èøòÿ, ýþçëÿðèí àéäûí...
Çÿùðà
(øàøãûí)
Êèì? Î êèìäèð?
ßçðà
(ÿëèëÿ ýþñòÿðèð)
Çàâàëëû ïÿê äàëüûí...
Çÿùðà
(áàãàðàã)
Àù, Ñÿí’àí! Íàñûë äà ùàëû ôÿíà!..
Áèçè éàëíûç áûðàã äà...
(îäàäàí ÷ûãäûüû ñûðàäà ßçðàéà)
Ñîíðà ñàíà
Ñþéëÿíèð, øöáùÿñèç áöòöí ÿùâàë.
Áþéöê áèð òÿëàø è÷èíäÿ ãàïûéà éàãûí áèð ýóøÿäÿ áÿêëÿð. Ø å é õ Ñ ÿ í ’ à í äàõèë îëóá
áàãûíûð. Çÿùðàéû ýþðöíúÿ ùàëû äÿéèøèð.
Ñþéëÿ, Ñÿí’àí, íÿäèð áó ìöäùèø ùàë?
Øåéõ Ñÿí’àí ñöêóò åäÿð.
Íÿ áÿëà âàð áàøûíäà? Ñþéëÿ, íÿ âàð?
104
Øåéõ Ñÿí’àí úÿâàá âåðìÿç.
Ñþéëÿ, à÷ ñþéëÿ...
Øåéõ Ñÿí’àí
Åòìÿ ýÿë èñðàð.
Çÿùðà
Ñÿíäÿ âàð áÿëëè, áèð éûüûí ÿñðàð.
Ñþéëÿ, à÷ ñþéëÿ, áèâÿôà, ãÿääàð!
Íÿ ãèéàôÿò áó? Ñàíêè àüëàðñûí?
Øåéõ Ñÿí’àí
Øèìäè ýåò, ñîíðà, ñîíðà, àíëàðñûí.
Çÿùðà
Áÿíäÿ áèëìÿì íÿäèð áó òàëåéè-øóì!
Ñàíà ùàëûì äåéèëìèäèð ìÿ’ëóì?
Àëòû éûëäûð ñÿíèí ÿñèðèí èêÿí,
Øèìäè áèýàíÿéèììè ýþíëöíÿ áÿí?
Íÿ òÿáèÿò áó ñÿíäÿ? Ùÿì íÿ òóùàô!
Éîãìóäóð ñÿíäÿ ìÿðùÿìÿò, èíñàô?
Íåðäÿ ÿââÿëêè âÿ’äëÿð ÿúÿáà?
ßúÿáà éîãìó, éîãìó, ñÿíäÿ âÿôà?
Î ìÿùÿááÿòëÿ ïàðëàéàí ýþçëÿð,
Øèìäè áèð áàøãà ìàúÿðà ñþéëÿð.
Ãàëìàìûø áÿíäÿ çÿððÿ òàáö òÿâàí,
Ìÿíè ãÿùð åò äÿ, ëàêèí àòìà, àìàí!..
Øåéõ Ñÿí’àí
Ñÿíè àòìàãìû!? Áèð äöøöí, ÿúÿáà
Áó îëóð øåéìè, íàçÿíèí Çÿùðà?
Ñÿí ìÿëÿêñèí, ñåâèìëè àôÿòñèí...
105
Çÿùðà
(Øåéõ Ñÿí’àíà ñàðûëàðàã)
Àù, ñÿí õàëèãè-ôÿçèëÿòñèí.
Áó ñûðàäà ñÿùíÿíèí èøûüû ÷ÿêèëèð, òà óúäà èêèíúè ïÿðäÿ ãàëãàð. Àçàúûã éöêñÿêäÿ, îëäóãúà
øàèðàíÿ, úàçèáÿäàð, áåùèøòè áèð ìÿíçÿðÿ ýþðöíöð. Àëòûí ãàíàòëû ìÿëÿêëÿð ÿë-ÿëÿ, ãîë-ãîëà
îëàðàã èíúÿ ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ýöëöøöá ýÿçèíèðëÿð. Òÿáèè, ìÿëÿê ãèéàôÿòèíäÿ îëàí Õ ó ì à ð äà
îíëàðûí è÷èíäÿ áóëóíóð.
Õóìàð
Øåéõ, ýÿë-ýÿë! Ñåâèìëè Ñÿí’àí, ýÿë!
Ñàíà ëàéèã äåéèë î éåð, éöêñÿë!
Øåéõ Ñÿí’àí
(øàøãûí âÿ ùÿéÿúàíëû)
Àù, î... Úÿííÿò ïÿðèñè, íàçëû ìÿëÿê!
Áàíà éöêñÿë äèéîð ýöëöìñÿéÿðÿê.
Çÿùðà
Ñþéëÿ, Ñÿí’àí, íÿ âàð? Íÿ îëäó éåíÿ?
ßúÿáà êèì ýþðöíäö ýþçëÿðèíÿ?
Øåéõ Ñÿí’àí
Áàã äà ýþð, èøòÿ úÿííÿò, èøòÿ ìÿëÿê!
Çÿùðà
Íåðäÿ?
Øåéõ Ñÿí’àí
Áàã, äèíëÿ, øèìäè ñþéëÿéÿúÿê.
106
Çÿùðàäà äÿðèí áèð ùåéðÿò.
Õóìàð
(Øåéõ Ñÿí’àíà)
Äóðìà, éöêñÿë, ÿíèñè-ðóùóì, ýÿë!
Ìöòÿðÿääèä ýþðöíìÿ! Ýÿë, éöêñÿë!
Îãóíóð ýþçëÿðèíäÿ íóðè-äÿùà,
Éöêñÿë, åé øåéõ! Ýÿë, äöøöíìÿ äàùà!..
Øåéõ Ñÿí’àí
Îô, áÿíäÿí íÿ èñòèéîðñóí, ýåò!
Áÿíäÿ úàí ãàëìàìûø, áèð èíñàô åò.
Õóìàð ãöðóð âÿ èñòèüíà èëÿ ýåäÿúÿê îëóð. Øåéõ Ñÿí’àí áþéöê áèð òÿëàø âÿ íÿäàìÿòëÿ.
Ýåäèéîð... à-ù... ýåòìÿ, àòìà áÿíè!
Ìÿðùÿìÿò ãûë, àìàí, óíóòìà áÿíè!
Ýåòäè, åéâàù, ýåòäè...
Çÿùðà
Ñÿí’àí, êèì?
Øåéõ Ñÿí’àí
(Õóìàðà)
Ýåòìÿ, ýÿë à-ù, íàçÿíèí ìÿëÿýèì!..
Õóìàð
(÷ÿêèëÿðÿê)
Ãàë, ñÿëàìÿòëÿ ãàë, áþéöê Ñÿí’àí!
Óúäàêû ïÿðäÿ ãàïàíûð, ñÿùíÿ àéäûíëàøûð.
107
Øåéõ Ñÿí’àí
Ýåòäè, åéâàù, êöñäö ýåòäè... Àìàí!
Ìÿúíóíàíÿ áèð û÷ãûðûãäàí ñîíðà áàéüûí áèð ùàëäà äöøÿúÿê îëóð.
Çÿùðà
(äÿðùàë òóòàð, áàøûíû äèçè öñòöíÿ àëàðàã)
Íÿ ôÿëàêÿòëè ùàë, àìàí, éà Ðÿá!
ßçðà
(ýÿëÿðÿê)
Áó íÿ äÿùøÿò! Íÿäèð áó ùàëÿ ñÿáÿá?
Áó ñûðàäà Ø å é õ Ì ÿ ð â à í èëÿ Ø å é õ ß á ó ç ÿ ð ãàïû àðàñûíäà ýþðöíöð.
Øåéõ Ìÿðâàí
(èñòåùçàëû áèð òþâð èëÿ)
Øåéõ ßáóçÿð! Áàã, èøòÿ ñåéð åéëÿ.
Ùÿð íÿ ýþðäöíñÿ ýåò äÿ à÷, ñþéëÿ.
Îëìóø àüóøè-íÿðìè Çÿùðàíûí
Áÿñòÿðè-íàçè Øåéõ Ñÿí’àíûí.
ßçðà
(áóíëàðû ýþðöíúÿ Çÿùðàéà)
Ýÿëäèëÿð à-ù, àìàí, ÷àáóã ýåäÿëèì.
Äóðìà, Çÿùðà!..
Çÿùðà
Ôÿãÿò, éàçûã!..
108
ßçðà
Ýåäÿëèì!
Ùÿð èêèñè ÷ÿêèëèá ýåäÿð. Ø å é õ ß á ó ç ÿ ð ë ÿ Ø å é õ Ì ÿ ð â à í ùàìàí Ñÿí’àíûí
öñòöíö àëûðëàð.
Øåéõ ßáóçÿð
Áó íÿ ïÿæìöðäÿ ùàë... Àìàí, Ñÿí’àí!
Øåéõ Ìÿðâàí
Áöñáöòöí ùèéëÿäèð, èíàí...
Øåéõ ßáóçÿð
Ñÿí’àí!
Øåéõ Ìÿðâàí
Õàèí, àë÷àã! Íàñûë äà áàã, ñóñóéîð?
Ñàíêè áèð òèëêè ñåéä è÷èí ïóñóéîð.
Øåéõ ßáóçÿð
Ñóñ áÿ!
Øåéõ Ìÿðâàí
Àëäàíìà òèëêèäèð, òèëêè.
(àúû-àúû ýöëÿð)
Øåéõ ßáóçÿð
(ùèääÿòëè)
Íÿ òÿáèÿò áó ñÿíäÿ, áèëìÿì êè!..
109
Øåéõ Ìÿðâàí
(ìöñòÿùçè)
ßùëè-ùàë åøã è÷èí ÿâÿò, áàéûëûð,
Ùàéäû, Çÿùðàéû ýåò, ÷àüûð, àéûëûð.
Øåéõ ßáóçÿð
Ñóñ, éåòÿð, èøòÿ ýÿëäè Øåéõ Êÿáèð.
Øåéõ Ìÿðâàí
Ýÿëñèí, åòñèí äÿ áàðû áèð òÿäáèð...
Ø å é õ Ê ÿ á è ð äèýÿð øåéõëÿð âÿ ìöðèäëÿð èëÿ äàõèë îëóð. Áþéöê áèð ùåéðÿòëÿ ÿòðàôû
ñàðàðëàð. Ø å é õ Ù à ä è Øåéõ Ñÿí’àíûí áàøûíû ãîëëàðû àðàñûíà àëûð.
Øåéõ Êÿáèð
Áó íàñûë áÿò-áÿíèç? Îüóë, Ñÿí’àí!
(Øåéõ ßáóçÿðÿ)
Ñó ýÿòèð, ùàéäû ãîø!
Øåéõ Ùàäè
Ýåúèêìÿ, àìàí!
Øåéõ ßáóçÿð ýåäÿð.
Øåéõ Êÿáèð
Ùè÷ ñÿáÿáñèç äåéèë áó ìöäùèø ùàë!?
Øåéõ Ùàäè
Íÿ äÿ áàéüûí!.. Éîã îíäà òàáö ìÿúàë.
110
Øåéõ Êÿáèð
Øöáùÿñèç, áóðäà áèð ôÿëàêÿò âàð.
Öìóì
Øöáùÿñèç, øöáùÿñèç áèð èëëÿò âàð.
Øåéõ Ìÿðâàí
Øöáùÿñèç, âàð úÿçàñû ùÿð ÿìÿëèí,
Ùè÷ çÿðÿð éîã, úÿçàñûäûð ÷ÿêñèí.
Øåéõ Êÿáèð
(ùèääÿòëè)
Ñþéëÿ, Ìÿðâàí, íàñûë úÿçà? Íÿ ÿìÿë!?
Øåéõ Ìÿðâàí
Ìþùòÿðÿì Øåéõ! Àëòû ýöí ÿââÿë
Âàðäû Ñÿí’àíëà áèð ìöáàùèñÿìèç,
Áàüûðûá ñþéëöéîðäó ïÿðâàñûç;
“Îëñà ìå’ðàú, îëóð äà ðóùàíè,
Ùÿï éàëàíäûð öðóúè-úèñìàíè.
Áèð áÿøÿðäèð, äèéîðäó ïåéüÿìáÿð,
Ùè÷ ýþðöëìöøìö ÷ûãñûí ÿðøÿ áÿøÿð?”
Öìóì
(ùåéðÿòëÿ)
Àëëàù, Àëëàù!
Øåéõ Ùàäè
Ñàãûí, èíàíìàéûíûç!
×öíêè Ñÿí’àíû ñþéëÿòÿí éàëûíûç
111
Øöáùÿäèð... Éîãñà øöáùÿäÿí áàøãà
Éîã îíóí áèð ãöñóðó, éîã ÿñëà.
Ñó ýÿëèð, ùÿì Ñÿí’àíÿ è÷èðèð, ùÿì äÿ áàøûíû àâóøäóðóðëàð.
Øåéõ Êÿáèð
Øöáùÿäèð ùÿð ùÿãèãÿòèí àíàñû,
Øöáùÿäèð ÿùëè-ùèêìÿòèí áàáàñû.
Øöáùÿ åòìÿêäÿ ùàãëûäûð èíñàí,
×öíêè ùÿð êÿñúÿ áÿëëèäèð: Éàðàäàí
Ùÿð çàìàí, ùÿð òÿðÿôäÿ íóðÿôøàí,
Ôÿðãñèç îíúà ùÿï çàìàíö ìÿêàí...
Îíà ìÿõñóñ éîãñà áèð ìÿ’âà,
ßðøÿ ÷ûãìàãäà âàðìû áèð ìÿ’íà?
Øåéõ Íÿèì
Ñàäÿ ìå’ðàúû åòìèéîð èíêàð,
Ùÿëÿ òþâùèä è÷èí äÿ øöáùÿñè âàð.
Ñþéëöéîð: “Ýþðìÿéèíúÿ õàëèãè áÿí,
Èúòèíàá åéëÿðèì ïÿðÿñòèøäÿí”.
Øåéõ Ìÿðâàí
Áó çÿëàëÿòäèð èøòÿ...
Øåéõ Ùàäè
Ñóñ, ñÿí ñóñ!
Øåéõ Ìÿðâàí
Ñàíêè áÿí ñóñäóì, þéëÿäèð, ÿôñóñ.
Øåéõ Êÿáèð
(áþéöê áèð äàëüûíëûãäàí ñîíðà)
112
Øöáùÿ àðòàðñà, ùÿì éÿãèí àðòàð,
Ìÿ’ðèôÿò íóðó øöáùÿäÿí ïàðëàð,
Çÿíí åäÿðñÿì éàíûëìûéîð Ñÿí’àí,
×öíêè õÿëëàã è÷èí øÿðÿôëè ìÿêàí
Åéè, ïàðëàã êþíöëëÿð îëñà ýÿðÿê...
Êèì êè, Àëëàùû èñòèéîð ýþðìÿê,
Àðàñûí ãÿëáè-òàáíàêèíäÿ,
Àðàñûí êÿíäè ðóùè-ïàêèíäÿ,
Ùÿð êèìèí ãÿëáè, ðóùó äöçýöíäöð,
Äàèìà ùèññ åäÿð äÿ ùàããû ýþðöð.
Ôåéëÿñóôàíÿ ðóùà ìàëèê îëàí
Éàøàìàç àéðû ùÿðýèç Àëëàùäàí.
Øåéõ Ñÿí’àí ýþçëÿðèíè à÷àðàã äîíóã áèð âÿçèééÿòëÿ áàãûíûð.
Øåéõ Êÿáèð
“Âÿ ìèíÿë ìàè êöëëè-øåé’öí ùåé”
Øåéõ Ùàäè
Ñó èëÿ úàíëàíûð, ÿâÿò, ùÿð øåé.
Øåéõ Ñÿí’àí
Îô...
Øåéõ Ùàäè
Ñÿí’àí!
Øåéõ Êÿáèð
Íàñûëñûí, åâëàäèì?
Öìóì
×îã øöêöð!..
113
Øåéõ Ìÿðâàí
(Ñÿí’àíà)
Òóòäóüóíäàí îë íàäèì,
Áèð äÿ ùè÷ øöáùÿ åòìÿ!..
Øåéõ Ñÿäðà
(Ìÿðâàíà)
Ñóñ, éàùó!
Øåéõ Ñÿí’àí
(îòóðàðàã, áèòàá)
“Âÿùäÿùó ëà èëàùÿ èëëà ùó”
Øåéõ Êÿáèð
(Øåéõ Ìÿðâàíà)
Ùè÷ óòàíäûíìû?
Øåéõ Ùàäè
(ùàêÿçà)
Âàð ñþçöíìö éåíÿ?
Øåéõ Íÿèì
Ùÿëÿ “Øÿããöëãÿìÿð” ùåêàéÿñèíÿ,
Âåðèéîð áàøãà äöðëö áèí ìÿ’íà.
Øåéõ Êÿáèð
(Íÿèìÿ)
Éåòèøèð, ñÿí äÿ ñóñ!..
114
Øåéõ Ùàäè
(éàíà)
Ñÿôèë, ÿäíà!..
Øåéõ Ìÿðâàí
(Íÿèìÿ, õöñóñè)
Ùÿëÿ, Çÿùðà!..
Øåéõ Íÿèì
Íàñûë?
Øåéõ Ìÿðâàí
Òóùàô áèð ñèðð,
Î äà áàìáàøãà áèð ðÿçàëÿòäèð.
Øåéõ Êÿáèð
(ìûðûëäàíìàãäà îëàí Øåéõ Ìÿðâàí èëÿ Øåéõ Íÿèìÿ)
Áþéëÿ äàð ðóùà ìàëèê îëäóüóíóç
Ùè÷ äÿ ëàéèã äåéèë... Éåòÿð, ñóñóíóç!
(äèðñÿêëÿíèá îòóðìàãäà îëàí Ñÿí’àíà)
Ñþéëÿ, Ñÿí’àí, íÿ âàð? Íÿ îëäó ñàíà?
Øåéõ Ñÿí’àí
Ìþùòÿðÿì Øåéõ! Ñîðìà, ùè÷ ñîðìà!
Øåéõ Êÿáèð
Íåðäÿñèí? Ö÷ ýöí îëäó ìöíòÿçèðèç,
Ñþéëÿ, áèð ñþéëÿ...
115
Øåéõ Ñÿí’àí
(ìÿùúóá)
À-ù, ÿôâ åäèíèç.
Øåéõ Êÿáèð
Éàøàìàã÷èí ùèúàá ãîðãóëóäóð,
Óòàíàíëàð ïÿê àç ìöâÿôôÿã îëóð.
Áó ñûãûëìàãäà áÿíúÿ éîã ìÿ’íà,
Ùÿð íÿ âàð, ùè÷ ÷ÿêèíìÿ, ñþéëÿ áàíà.
Øåéõ Ñÿí’àí
×öíêè äÿùøÿòëè ýþðäöéöì ðþ’éà...
Øåéõ Êÿáèð
Ñþéëÿ...
Øåéõ Ñÿí’àí
Ùè÷ âàðìûéîð äèëèì ÿñëà.
Áó ñûðàäà Ç ÿ ù ð à èëÿ ß ç ð à éàðû à÷ûëìûø ãàïû àðàñûíäà ýþðöíÿðÿê îíëàðû áþéöê áèð
ìÿðàã èëÿ äèíëÿéèá äóðóðëàð.
Øåéõ Ùàäè
(Ñÿí’àíà)
Áó òÿðÿääöä, èíàí êè, áèúàäûð.
Øåéõ Êÿáèð
Áèð ùÿãèãÿò äåéèë áó, ðþ’éàäûð.
Øåéõ Ñÿí’àí éåðèíäÿí ãàëãàðàã ðþ’éàñûíû ñþéëÿìÿéÿ áàøëàð. Øåéõ Êÿáèð îíóí ñþçëÿðèíè
äèíëÿéÿðÿê éåðè ýÿëäèêúÿ áàøûíû òÿùÿððöêëÿ òÿñäèã âÿ äÿâàì ÿëàìÿòëÿðè ýþñòÿðèð.
116
Øåéõ Ñÿí’àí
Åé áþéöê Øåéõ! Ýþðäöì ÿòðàôè
Ñàðûéîð èíúÿ, õîø áèð àéäûíëûã.
Ýåúÿíèí ñàíêè õÿíäåéè-ñàôè
Ñà÷ûéîð êàèíàòÿ áàéüûíëûã.
Ðóùó òÿñõèð åäÿí ýþçÿë ìÿùòàá,
Äÿìáÿäÿì íÿøð åäÿðäè ìåâúåéè-íóð,
Ýÿëäè áèð øåéõ î äÿì éöçöíäÿ íèãàá,
Áÿíè òà ýþðäö, îëäó ïÿê ìÿñðóð.
Ñàíêè áèð òèôë èäèì... Ãóúàãëàéàðàã
Áèð çàìàí þïäö, ñåâäè, ùîïëàòäû.
Ñîíðà îìçóíäà ÷îã àòûá òóòàðàã,
Ýàù ýÿçäèðäè, ýàù îéíàòäû.
Àãèáÿò áÿí î ìþùòÿðÿì øåéõèí
Ñèëëÿëÿð åíäèðèá äÿ éöç-ýþçöíÿ,
ßéëÿíèðäèì... õèëàñ åäèëìÿê è÷èí,
Õåéëè éàëâàðäû, áàãìàäûì ñþçöíÿ.
Àçàúûã êå÷äè, øåéõè-íàìÿ’ëóì,
Áèð äÿ ýþðäöì äèéîð êè: “Áàã, Ñÿí’àí!
Áàã íÿ ìöäùèø, íàñûë äÿðèí ó÷óðóì.
Èøòÿ ñîí ìÿíçèë! Èøòÿ Ýöðúöñòàí!”
Áàãäûì åéâàù, àòûá äà áîéíóíäàí,
Áÿíè áèð àí è÷èíäÿ ìÿùâ åäÿúÿê.
Áàüûðûá Ùàãäàí èñòÿéèíúÿ àìàí
Ãîøäó èìäàäÿ áèð çèéàëû ìÿëÿê...
Øåéõ Êÿáèð
Ñîíðà?
Øåéõ Ñÿí’àí
Òà øåéõÿ åéëÿäèì äèããÿò,
Áÿíè òèòðÿòäè áèð äÿðèí ùåéðÿò.
Øåéõ Êÿáèð
ßúÿáà êèìäè øåéõ?
117
Øåéõ Ñÿí’àí
Ñîðìà!..
Øåéõ Êÿáèð
Íè÷èí?
Øåéõ Ñÿí’àí
Ñÿí èäèí àù, î øåéõ, ÿâÿò, ñÿí èäèí.
Ùÿð êÿñäÿ áþéöê áèð ùåéðÿò. Øåéõ Êÿáèð èñÿ ìÿ’íàëû áèð òÿðçäÿ áàøûíû òÿùÿððöêëÿ, áèð
ãàäàð ñöêóò èõòèéàð åäÿð.
Áÿíè, øåéõèì, áàüûøëà, ìÿ’çóðèì;
×öíêè ìÿüäóð, ùÿì äÿ ìÿíôóðèì.
Øåéõ Ìÿðâàí
(éàðûì ñÿñëÿ Íÿèìÿ)
Èøòÿ ýþðäöíìö? Áàã, íàñûë õàèí!..
Øåéõ Íÿèì
(Øåéõ Êÿáèðè ýþñòÿðÿðÿê, åéíè àùÿíýëÿ èñòåùçàëû)
Áàãàëûì, áèð íÿ ñþéëöéîð êàùèí!
Øåéõ Ùàäè
(Ñÿí’àíû òÿñëèéÿòëÿ)
Áóíúà äÿùøÿò, èíàí êè, áèúàäûð.
Øåéõ Ñÿäðà
Ùè÷ òÿëàø èñòÿìÿç, áó ðþ’éàäûð.
118
Øåéõ Êÿáèð
(Ñÿí’àíà)
Îüëóì! Åð-ýåú òóòàð úèùàíû àäûí,
Ñþéëÿíèð èúòèùàäö èðøàäûí.
Úàùèë-àðèô, áþéöê-êö÷öê éåêñÿð,
Ñÿíè þçëÿð, ñåâÿð, ïÿðÿñòèø åäÿð.
Áÿíè áèð ýöí ýÿëèð äÿ õàëã óíóòóá
Ñàíà ùÿï ÿùëè-ùàë îëóð ìÿúçóá.
Ùÿð êÿñäÿ ãèáòÿëè áèð ùåéðÿò.
Øåéõ Ùàäè
(àðãàäàøëàðûíà)
Áó íÿ òàëå, íàñûë ìÿçèééÿòäèð?!
Øåéõ Ñÿäðà
Øöáùÿñèç ÿí áþéöê ñÿàäÿòäèð.
ßáöëöëà
Êèìñÿ áèð áþéëÿ øàíëû ýöí ýþðìÿç...
Øåéõ Êÿáèð
Áó ñÿàäÿò ôÿãÿò óçóí ñöðìÿç.
(Ñÿí’àíà)
×öíêè ðþ’éàäà ýþðäöéöí ó÷óðóì
Ñÿíè åéëÿð áó ôåéçäÿí ìÿùðóì,
Áàø âåðèð ñÿíäÿí þéëÿ áèð ùÿðÿêÿò
Êè, áöòöí õàëã åäÿð ùÿìàí íèôðÿò.
Àë÷àëûð, ðóùóí àë÷àëûð... Àíúàã,
Ñÿíè àë÷àëäàí åùòèðàñ îëàúàã.
119
Øåéõ Ìÿðâàí
(Íÿèìÿ)
Áó, ôÿçèëÿò äåéèë, ðÿçàëÿòäèð...
Øåéõ Íÿèì
(Ìÿðâàíà)
Áó, ñÿàäÿò äåéèë äÿ, çèëëÿòäèð.
Øåéõ Ñÿí’àí ìÿáùóò áèð ùàëäà àçàúûã äöøöíöð. Ñîíðà àüëàéàúàã äÿðÿúÿäÿ áèð òóòãóíëóãëà Øåéõ Êÿáèðèí àéàãëàðûíà ãàïàíûð. Øåéõ Êÿáèð îíóí ãîëóíäàí òóòóá ãàëäûðûð âÿ ÿëèíè
îìóçóíà ãîéàð.
Øåéõ Êÿáèð
Ñÿíè àííÿí äîüóðäó Òóðàíäà,
Éàøàäûí áèð çàìàí äà Èðàíäà,
Êÿñáè-èðôàí è÷èí, ôÿçèëÿò è÷èí
Ñîíðà Èðàíû òÿðê åäèá ýÿëäèí,
ßðÿáèñòàíû èõòèéàð åòäèí.
Ýÿíú èêÿí êÿñáè-èøòèùàð åòäèí.
Ëàêèí ÿí ñîí éåðèí, çÿêè Ñÿí’àí!
Îëàúàã ñîí íÿôÿñäÿ Ýöðúöñòàí.
Ãàïûëûá ùèññÿ îëìàñàí ýöìðàù,
Îëàúàã ìÿãáÿðèí çèéàðÿòýàù.
Øåéõ Ñÿí’àí
Øåéõèì, ÿôâ åò, ôÿãÿò áèð ÿðçèì âàð.
Øåéõ Êÿáèð
Ñþéëÿ, éàâðóì, ñûãûëìà, éîã èúáàð.
Øåéõ Ñÿí’àí
Ùàíêè øåéäèð ñÿáÿá ôÿëàêÿòèìÿ?
Îíó ìöìêöíñÿ, ñþéëÿ, ýèçëÿòìÿ!
120
Çÿùðà
À-ù!..
Øåéõ Êÿáèð
Î éàëíûç ãàäûíäûð, èøòÿ ãàäûí!
Øåéõ Ìÿðâàí
(èñòåùçàëû áèð òþâð èëÿ Øåéõ ßáóçÿðÿ)
Ñþéëÿ Çÿùðàéÿ: “Ýþçëÿðèí àéäûí!”
Øåéõ Ñÿí’àí
(ýþéÿ äîüðó)
Åé áþéöê Òàíðû, åé áþéöê Éàðàäàí!
Ùÿð ãóëóí ùàëû, ôèêðè ñÿíúÿ ÿéàí.
Áÿíè ñÿíäÿí ýþçÿë áèëÿí, òàíûéàí,
Âàðìû, åé õàëèãè-çÿìèíö çàìàí!
(Øåéõ Êÿáèðÿ)
Áÿí îòóç éûë úèùàíäà çàùèäâàð,
Áèëìÿäèì ãûç-ãàäûí íÿäèð çèíùàð.
Íÿ ãàäàð áÿíäÿ âàðñà ùèññö ùÿéàò,
Åùòèðàñàòÿ äöøìÿíèì... ùåéùàò!
Áàíà áèýàíÿ, çåâãè-íÿôñàíè,
Ñåâäèéèì éàëíûç åøãè-ðóùàíè...
Äàùà ýþíëöìäÿ ãåéðè åøãÿ, èíàí,
Éåð áóëóíìàç, õàéûð... õàéûð...
Áó ñûðàäà òÿêðàð ñÿùíÿíèí èøûüû àçàëûð, èêèíúè ïÿðäÿ ãàëãàðàã òà óúäà ÿââÿëêè áåùèøòè
ìÿíçÿðÿ ýþðöíìÿéÿ áàøëàð.
Õóìàð
(ñûòìàëû áèð àùÿíýëÿ)
121
Ñÿí’àí!
Íÿ ÷àáóã ÷ûãäû õàòèðèíäÿí?
Øåéõ Ñÿí’àí
Àìàí!..
Áÿí øàøûðäûì. Ñàãûí, èíàíìà!
Õóìàð
Éàëàí!..
Ùÿð êÿñäÿ áþéöê áèð ùåéðÿò...
Øåéõ Ñÿí’àí
Àù, ýÿë, ýÿë, ãöñóðÿ áàãìà...
Øåéõ Êÿáèð
Íÿ î?
Íÿäèð, îüëóì?
Øåéõ Ñÿí’àí
Îäóð, î!.. Áàã, éåíÿ î!
(Õóìàðà)
Áÿíè ÿôâ åò!..
Õóìàð
Ñåâèìëè Ñÿí’àí, ýÿë!
Ýÿë, ýÿë!.. Îëäóíñà ýÿð ïåøèìàí, ýÿë!
(ýåäÿúÿê îëóð)
Øåéõ Ñÿí’àí
(Õóìàðà äîüðó ãîøàðàã øàøãûí âÿ ìÿúíóíàíÿ)
Ýåäèéîð... À-ù, ýåòìÿ!
122
Øåéõ Êÿáèð
Êèìäèð î, êèì?
Èêèíúè ïÿðäÿ éàâàø-éàâàø ãàïàíìàüà áàøëàð.
Øåéõ Ñÿí’àí
(éàðàëû âÿ ùÿéÿúàíëû)
Ýåòìÿ, äóð!.. Ýåòìÿ, íàçÿíèí ìÿëÿýèì!
(ãîøóá Õóìàðû ãóúàãëàìàã èñòÿð, ëàêèí ìöâÿôôÿã îëàìàç, áàéûëûá äöøÿð.)
Øåéõ Êÿáèð
Àëëàù-Àëëàù, íÿäèð áó ÿôñàíÿ!?
Øåéõ Ìÿðâàí
Èøòÿ äèâàíÿäèð î, äèâàíÿ!..
Øåéõ Ñÿí’àíûí ãîðãóíú ùàëûíû ñåéð åòìÿêäÿ îëàí Çÿùðà ïÿê ùÿçèí âÿ äÿðèí áèð àù
÷ÿêÿðÿê, áèòàá áèð ùàëäà ßçðàíûí ãîëëàðû àðàñûíà äöøÿð; áó ñûðàäà ïÿðäÿ éàâàø-éàâàø
åíìÿéÿ áàøëàð.
Ïÿðäÿ
II ÑßÙÍß
Ìÿêêåéè-ìöÿççÿìÿäÿ áþéöê áèð éîë... Éîë êÿíàðûíäà áèð òàãûì åâëÿð, óçàãäà áþéöê
úàìå’ëÿð, áèëõàññÿ ãàðà þðòöëö Êÿ’áÿ ýþðöíöð. Âÿã’ÿ îí éûë ñîíðà âàãå îëäóüó è÷èí
áèðèíúè ñÿùíÿäÿêè ÿøõàñ, ñèìàúà ýþçÿ ÷àðïàúàã äÿðÿúÿäÿ äÿéèøìèøäèð.
Ïÿðäÿ à÷ûëäûãäà ÿëèíäÿ ñó äÿñòèñè îëäóüó ùàëäà êö÷öúöê áèð ÿðÿá ãûçûíûí éîëäàí êå÷äèéè
ýþðöëöð. Ø å é õ Ñ ÿ ä ð à èëÿ ß á ö ë ö ë à äèýÿð òÿðÿôäÿí ÷ûãàðëàð.
Øåéõ Ñÿäðà
Áó íÿ ìöäùèø ùàâà, ñóñóçëóãäàí
Àäÿòà ãàâðóëóá éàíàð èíñàí.
123
ßáöëöëà
(Êÿ’áÿéè ýþñòÿðÿðÿê)
Øöáùÿñèç îëìàñàéäû Áåéòóëëàù,
Ìÿêêÿ îëìàçäû ùè÷ èãàìÿòýàù.
Áóðäà þìð åéëÿìÿê ôÿëàêÿòäèð,
Øèìäè áèëäèì Ìÿäèíÿ úÿííÿòäèð.
Øåéõ Ñÿäðà
(éîëäàí êå÷ÿí ãûçà)
Ýÿë, ãûçûì, áèð è÷èì ñó âåð áàíà ñÿí.
(Ãûç ìÿìíóí áèð òþâð èëÿ ýöëöìñÿéÿðÿê äÿñòèéè âåðèð)
ßáöëöëà
Áàø-áåéèí ÷àòëûéîð ùÿðàðÿòäÿí.
Øåéõ Ñÿäðà
(àçàúûã ñóäàí è÷ÿð, äÿñòèéè èàäÿ èëÿ)
Ñàíà, éàâðóì, Õóäà ÿúèð âåðñèí.
ßáöëöëà
Ñó íàñûëäûð? Ñÿðèíìè?
Øåéõ Ñÿäðà
Ñîðìà!..
ßáöëöëà
Íè÷èí?
124
Øåéõ Ñÿäðà
Èñòèéîðñàí àë è÷ äÿ áàã, ãàíäûð,
Ñó äåéèë, àäÿòà éàïûøãàíäûð.
Àëëàù-Àëëàù! Òÿíÿôôöñ åòäèêúÿ,
Ðóùó òÿçéèã åäÿð áèð èøýÿíúÿ.
Ùàëûì, åéâàù, ïÿê ìöøÿââÿøäèð,
Éóääóüóì ùÿï àëàâäûð, àòÿøäèð.
Ùÿð èêèñè áþéöê áèð èíòèçàð è÷èíäÿ ÷ÿêèëèá ýåäÿð. Áó ñûðàäà Ø å é õ Ì ÿ ð â à í èëÿ
Ø å é õ Í ÿ è ì ýþðöíöð.
Øåéõ Íÿèì
(Øåéõ Ìÿðâàíà)
Äöøöíöðñöí äÿ ùÿï èíèëäÿðñèí,
Ñþéëÿ, Ìÿðâàí, íè÷èí ìöêÿääÿðñèí?
Ùÿï äÿéèøäèí Ìÿäèíÿäÿí ÷ûãàëû...
Øåéõ Ìÿðâàí
Ñîðìà, ýþíëöì éàðàëûäûð, éàðàëû,
Êîð îëàéäû øó òÿê ýþçöì äÿ áÿíèì,
Êàø êè, Çÿùðàéû ýþðìèéÿéäè, Íÿèì!..
Øåéõ Íÿèì
Øó ôÿñàùÿòëÿ ñÿí íè÷èí ÿúÿáà
Îíó ðàì åòìÿäèí!?.
Øåéõ Ìÿðâàí
Õàéûð, ÿñëà,
Éîãäó ÿñëà òÿøÿááöñöìäÿ ãöñóð,
Êèì êè, ìÿ’éóá îëóðñà, ðÿää îëóíóð*.
__________
*
Êöëë ìÿ’éóá ìÿðäóä.
125
Èøòÿ ÷èðêèíëèê þéëÿ áèð èëëÿò
Êè, äÿìàäÿì ãàçàíäûðûð íèôðÿò.
Øåéõ Íÿèì
Áàòèíèí ÿêñèäèð ôÿãÿò çàùèð.
Øåéõ Ìÿðâàí
Áèð éàëàí ñþçäöð èøòÿ øþùðÿòýèð.
Øåéõ Íÿèì
Áóíúà ÿíäèøÿ áèñÿìÿð... çèðà
Øåéõ Ùàäè, ßáöëöëà, Ñÿäðà
Áèð-áèðèíäÿí çÿêè, ýþçÿë èíñàí;
Éåíÿ Çÿùðàúÿ ìþùòÿðÿì Ñÿí’àí!
Øåéõ Ìÿðâàí
(ùèääÿòëè)
Îíó õÿëëàãè-åøãÿ ñîðìàëûäûð.
Øåéõ Íÿèì
Õàéûð, èíñàíäà òàëå îëìàëûäûð.
Øåéõ Ìÿðâàí
(éîëà áàãàðàã, óñàíìûø áèð ùàëäà)
ßúÿáà íåðäÿ ãàëäûëàð áóíëàð?
Øåéõ Íÿèì
Áàãàëûì, áÿëêÿ áàøãà ìàíåÿ âàð.
Ùÿð èêèñè ýåðè äþíÿð. Áó ñûðàäà è ê è ê î ð ÿ ð ÿ á ýþðöíÿðÿê, áèðèíúè ñóçèøëè âÿ òóòãóí
àùÿíýëÿ óä ÷àëàð, èêèíúè äÿ éàðàëû ñÿñëÿ ùèúàç ìÿãàìûíäà îëàðàã àøàüûäàêû ÿáéàòû îãóð.
126
Èêèíúè êîð
Íÿ åøã îëàéäû, íÿ àøèã, íÿ íàçëû àôÿò îëàéäû,
Íÿ õÿëã îëàéäû, íÿ õàëèã, íÿ ÿøêè-ùÿñðÿò îëàéäû.
Íÿ äÿðä îëàéäû, íÿ äÿðìàí, íÿ ñóð îëàéäû, íÿ ìàòÿì,
Íÿ àøèéàíåéè-âöñëÿò, íÿ áàðè-ôèðãÿò îëàéäû.
Ýþíöëäÿ íóðè-ìÿùÿááÿò, ýþçöìäÿ ïÿðäåéè-çöëìÿò...
Íÿ íóð îëàéäû, íÿ çöëìÿò, íÿ áþéëÿ õèëãÿò îëàéäû.
Íÿäèð áó õèëãÿòè-áèìÿðùÿìÿò, øó ïÿðäÿëè ùèêìÿò?
Áó çöëìÿ ãàðøû íîëóð áèð äÿ áèð ÿäàëÿò îëàéäû.
Òöêÿíäè òàãÿòö ñÿáðèì, ÿäàëÿò! Àù, ÿäàëÿò!
Íÿ þíúÿ þéëÿ ñÿàäÿò, íÿ áþéëÿ çèëëÿò îëàéäû.
Ãÿçÿë áèòìÿê öçðÿ èêÿí äÿâÿ÷è ãèéàôÿòèíäÿ áèð ÿ ð ÿ á ñöð’ÿòëÿ ýÿëèá êå÷ÿð.
Áèðèíúè êîð
Åé êå÷ÿí àðãàäàø!..
Äÿâÿ÷è
Íÿäèð äÿðäèí?
Áèðèíúè êîð
Áèçÿ Ñÿí’àíû ýþñòÿð, Àëëàù è÷èí.
Äÿâÿ÷è
Øèìäè ÿë’àí î, Ìÿêêÿäÿí ÷ûãûéîð.
Áèðèíúè êîð
Áèçè áèð äÿðäè-áèàìàí ñûãûéîð,
Îíà Ñÿí’àí áóëóð äà áÿëêÿ äÿâà...
Äÿâÿ÷è
Íÿ èìèø äÿðäèíèç ñèçèí ÿúÿáà?
127
Áèðèíúè êîð
Áèç åøèòäèê éûüûí-éûüûí êîð, ëàë,
Ùÿð òÿðÿôäÿí ñàüûð, ÷îëàã âÿ òîïàë,
Øåéõ Ñÿí’àíÿ èëòèúà åäèéîð,
Ùÿð êÿñ îíäàí øÿôà àëûá ýåäèéîð.
Èøòÿ êîðäóð áèçèì äÿ ýþçëÿðèìèç,
Éàëâàðûá áèç äÿ áèð øÿôà äèëÿðèç.
Äÿâÿ÷è
(àúû-àúû ýöëÿðÿê)
Áó êÿðàìÿòëÿ éà íè÷èí Ñÿí’àí
Øåéõ Ìÿðâàíÿ åéëÿìÿç äÿðìàí?!
Áàðû à÷ñûí îíóí äà òÿê ýþçöíö,
Õàëã ñåéð åéëÿñèí äÿ ìþ’úöçöíö.
Áèðèíúè êîð
Øåéõè ýþñòÿð äÿ, áÿëêÿ ÷àðÿ áèëèð...
Äÿâÿ÷è
Áóðäà ñèç áÿêëÿéèí, î øèìäè ýÿëèð.
Äÿâÿ÷è ýåäÿð. Êîðëàð ìÿ’éóñ áèð ùàëäà äöøöíöð. Áó ñûðàäà Çÿùðà èëÿ ßçðà åðêÿê ãèéàôÿòèíäÿ ýþðöíöðëÿð. Çÿùðà øèìäè ïÿê äÿéèøìèø, áÿò-áÿíèçè ó÷ìóø... Àäÿòà ñàðû áèð
ýöë éàïðàüû ãàäàð ñîëüóí, äàèìà äöøöíúÿëè âÿ ìÿùçóíäóð.
ßçðà
Õàñòàñí, õàñòà... Íàçÿíèí Çÿùðà,
Ñÿíè åð-ýåú õÿðàá åäÿð áó ùàâà.
Áó íàñûë áÿò-áÿíèç? Äåéèëìè éàçûã?
Íèéÿ áèëìÿì Ìÿäèíÿäÿí ÷ûãäûã.
128
Çÿùðà
Ãàëìàìûø áÿíäÿ èõòèéàð ÿñëà,
Íåéëÿéèì, áàøãà ÷àðÿ éîã, ßçðà!
Ñîí íÿôÿñäèð, äöøöí äÿ ãûë òÿäáèð...
ßçðà
Íÿ ýÿëèð ÿëäÿí à-ù! Øåéõ Êÿáèð
Îëäó ìàíå ñÿíèí ñÿàäÿòèíÿ,
Îëäó áàèñ ñÿíèí ôÿëàêÿòèíÿ.
Äåäè Ñÿí’àíÿ: “Ãàôèë îëìà, ñàãûí!
Ñàíà äöøìàí ãàäûíäûð, èøòÿ ãàäûí...”
Äèíëÿéèá øåéõè áèíÿâà î çàìàí,
Äÿéèøèá îëäó áàøãà áèð èíñàí...
Çÿùðà
Äàùà áèð ÷àðÿ éîã, êå÷ÿí êå÷ìèø,
×öíêè Ñÿí’àí éöðÿêëÿ àíä è÷ìèø.
Ùÿï ãàäûíëàðäàí åéëèéîð íèôðÿò,
Áàøãà áèð ôèêðÿ áÿñëèéîð ùþðìÿò.
(ùÿçèí áèð àù èëÿ)
Îíó ñîí äÿìäÿ áèð äÿ ýþðñÿéäèì,
Äàùà ãàëìàçäû ùÿñðÿòèì, äÿðäèì.
Äÿâÿ÷è
(ýåòìèø îëäóüó òÿðÿôäÿí åâäÿòëÿ ýÿëèá êå÷ÿðÿê, êîðëàðà)
Øèìäè Ñÿí’àí ìöðèäëÿðèëÿ ýÿëèð,
Ñîðóíóç, áÿëêÿ, áÿëêÿ ÷àðÿ áèëèð...
Êîðëàð
Òàíðû âåðñèí úÿçàéè-õåéð ñàíà.
129
Áèðèíúè êîð óäó òîðáà è÷èíÿ ãîéóá ñàãëàð.
Çÿùðà
(ßçðàéÿ)
Áÿíè òóò, à-ù, áèð øåé îëäó áàíà.
ßçðà
Ýÿë äÿ éîëäàí áèð àç êÿíàð îëàëûì.
Çÿùðà
Áàã, ôÿíàëàøäû áöñáöòöí ùàëûì.
ßçðà
Öçöëöðñöí, àìàí, àìàí, Çÿùðà!
Çÿùðà
(ßçðàíûí éàðäûìèëÿ áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêèëÿðÿê)
Áÿíäÿ úàí éîã, èíàí, èíàí, ßçðà!
Àéðû äöøäöêúÿ Øåéõ Ñÿí’àíäàí,
Áàíà ýóéà úèùàí îëóð çèíäàí.
Áó ñûðàäà ø å é õ ë ÿ ð âÿ ì ö ð è ä ë ÿ ð ýþðöíìÿéÿ áàøëàð
Øåéõ Ìÿðâàí
Íÿ ñÿôÿðäèð áó, àíëàìàì êè?!
Øåéõ Íÿèì
ßâÿò,
Ùè÷ äÿ ìÿ’íàñû éîã áóíóí, ÿëáÿò.
130
ßáöëöëà
Éàëûíûç áîðúóìóç èòàÿòäèð.
Øåéõ Ñÿäðà
Áàøãà ñþç ñþéëÿìÿê úÿùàëÿòäèð.
Øåéõ ßáöëëÿùéÿ
Íÿ ÷ûãàð áþéëÿ áîø ñÿéàùÿòäÿí?
Õÿëãè ìÿùðóì åäÿð èáàäÿòäÿí.
Øåéõ Úÿôÿð
Áÿíúÿ ùè÷ øöáùÿ éîã êè, èíñèëÿ úèí
Éàðàòûëìûø ôÿãÿò èáàäÿò è÷èí.
Øåéõ Ñÿäðà
Áóíà èäðàêûíûç âàðûðìû ñèçèí?
Ñèçúÿ ìÿúùóë... ãÿäðè øåéõèíèçèí.
Ùÿð êèìèí ãÿëáè êîðñà, êå÷ìèø îëà!..
Øåéõ Ñÿí’àíû àíëàìàç ÿñëà.
ßáöëöëà
Øåéõèìèç ñàùèáè-êÿðàìÿòäèð,
Ùÿð íÿ ñþéëÿðñÿ åéíè-ùèêìÿòäèð.
Äÿâÿ÷è
(÷àáóã äþíÿðÿê)
ßúÿáà øåéõ íåðäÿäèð?.. Äÿâÿëÿð,
Éöê àüûðäûð, ÿçèëäèëÿð éåêñÿð.
131
Øåéõ Ìÿðâàí
Ïÿê òÿáèè áó, éöêëÿíÿí ÿçèëèð.
Øåéõ Ñÿäðà
Ùè÷ ìÿðàã åòìÿ, øèìäè ýÿëèð.
Äÿâÿ÷è ñöð’ÿòëè àäûìëàðëà ýÿëäèéè òÿðÿôÿ äþíÿð.
Áèðèíúè êîð
Áèçÿ èìäàä åäèí, àìàí!
Èêèíúè êîð
Ùÿëÿ äóð!
ßáöëöëà
(éîëà áàãàðàã, àðãàäàøëàðûíà)
Ýÿëèéîð, èøòÿ øåéõèìèç ýÿëèéîð.
Ùÿð êÿñ áèð òÿð òÿðÿôÿ ÷ÿêèëèá øåéõèí âöðóäóíà ìöíòÿçèð îëóð; Ø å é õ Ñ ÿ í ’ à í ,
Ø å é õ Ù à ä è âÿ Ø å é õ ß á ó ç ÿ ð ñöð’ÿòëè àäûìëàðëà ýÿëèðëÿð.
Øåéõ Ùàäè
(öìóìà)
Ìþùòÿðÿì àðãàäàøëàð! Îí ñÿíÿäèð,
Òÿðê ãûëìûø úèùàíû Øåéõ Êÿáèð.
Øåéõ Ñÿí’àí êè, áÿùðè-ùèêìÿòäèð,
Èøòÿ îíäàí áèçÿ ÿìàíÿòäèð.
Èúòèùàäèëÿ áÿëëè áèð óñòàä.
Áèçè îí éûëäûð åéëèéîð èðøàä.
Øèìäè ÿçì åéëèéîð äÿ Òóðàíÿ,
Êå÷ÿúÿê ñîíðà õàêè-Èðàíÿ.
Áó ñÿôÿðäÿí ìÿðàìû øåéõèìèçèí,
132
Ïÿê áþéöê, ïÿê àüûðäûð, èøòÿ áèëèí!
Áÿí äÿ éîëäàøëàðûìëà áèð éàíäàí,
Ùèíäÿ ÿçì åòìÿê öçðÿéèì ÿë’àí.
Ïÿê áþéöêäöð áó éîëäà íèééÿòèìèç,
Áþéöê îëñóí ýÿðÿê äÿ ùèììÿòèìèç,
Ìÿãñÿä àíúàã Ìÿùÿììÿäèí äèíè
Áöðöñöí àç çàìàíäà éåð éöçöíö,
Éîëà ýÿëñèí äÿ áÿ’çè ñàïãûíëàð,
Ùàã íÿäèð àíëàñûíëàð àçüûíëàð.
Äèíè-èñëàìÿ èñòÿìÿç ïÿðäÿ,
Íÿøð åäèëñèí ýÿðÿê î ùÿð éåðäÿ.
Áþéëÿ ùàã éîëäà êèì îëóðñà ôÿäà,
Îíà éàðäûì÷ûäûð ðÿñóëè-õóäà...
Øåéõëÿð
Þéëÿäèð, þéëÿ...
Ìöðèäëÿð
Øöáùÿ éîã àðòûã.
Êîðëàð
Øåéõ, éà øåéõ!
Øåéõ ßáóçÿð
(êîðëàðà)
Áÿêëÿéèí àçàúûã.
Øåéõ Ñÿí’àí
(ïàðëàìàãäà îëàí ýöíÿøè ýþñòÿðèð)
Àðãàäàøëàð! Øó ïàðëàéàí ýöíÿøèí,
Ôåéçè áèðäèð úèùàíä ùÿð êÿñ è÷èí.
Òöðê, ùèíäó, ÿðÿá, ÿúÿì áèëìÿç,
133
Íóðó ùÿð éàíäà àðòàð, ÿêñèëìÿç.
Ìÿ’íÿâè áèð ýöíÿø äÿ âàð: íÿââàð –
Î äà èñëàì äèíèäèð, ïàðëàð.
Ïàðëàð, àôàãû íóðÿ ãÿðã åéëÿð.
Ùÿã, ùÿãèãÿò íÿäèðñÿ ùÿï ñþéëÿð.
Ïÿê ìöãÿääÿñäèð, èøòÿ ìÿãñÿäèìèç,
Áóíó ëàêèí, ñàãûí óíóòìàéûíûç:
Áèð ÷îã àëèìíöìà õÿéàíÿòêàð,
Äèíè-èñëàìÿ ðÿõíÿ ñàëìûøëàð.
Áèð éûüûí èúòèùàäè-áèìÿ’íà.
Ãàëäûðûð ùÿð òÿðÿôäÿ áèð äÿ’âà.
Øåéõ Ñÿí’àí ñþéëÿäèéè ñûðàäà: ýþéÿ, Êÿ’áÿéÿ, ùÿìàéèëèíäÿêè Ãóð’àíè-øÿðèôÿ èøàðÿòëÿ
áèðÿð-áèðÿð ýþñòÿðèð.
Õàëèãè-êàèíàò ùàëáóêè áèð...
Èøòÿ Ãóð’àí âÿ Êÿ’áÿ ùÿï áèðäèð.
ßùëè-èñëàìà ùÿï øó áèðëèéè áèç
Íÿøðö èñáàòà ãåéðÿò åòìÿëèéèç.
Áó ñûðàäà ßáöëöëà, Øåéõ ßáöëëÿùéÿ âÿ Øåéõ Úÿôÿð êÿíäè àðàëàðûíäà ãîíóøóðëàð. Øåéõ
Ñÿí’àí ñþçöíÿ äàâàì èëÿ
Àðãäàøëàð! Áó éîëäà çÿùìÿò âàð;
Èñòèðàùÿò äåéèë, ÿçèééÿò âàð.
Úÿáð éîã, çîð éîã, èñòÿéÿí ãàëñûí,
Êèì êè, ìÿìíóí äåéèëñÿ àéðûëñûí.
ßáöëöëà
Øåéõ Úÿôÿðëÿ, Øåéõ ßáöëëÿùéÿ,
Øåéõÿíà! Äþíìÿê èñòèéîð ýåðèéÿ.
Øåéõ Úÿôÿð
(Øåéõ Ñÿí’àíà)
Èõòèéàðûç äà, øåéõ! Ìÿ’çóðóç,
Ñÿôÿð åòìÿêäÿí èøòÿ ãîðõóéîðóç.
134
Øåéõ ßáöëëÿùéÿ
Èçí âåðñÿí äþíöá äÿ ùÿð èêèìèç,
Ùÿï èáàäÿòëÿ èøòèüàë åäÿðèç.
Øåéõ Ùàäè
(ìÿ’íàëû âÿ èñòåùçàëû áèð ãÿùãÿùÿ èëÿ Øåéõ ßáöëëÿùéÿéÿ)
ßéèëèá ãàëãàúàã, éåéèá è÷ÿúÿê,
Ñîíðà ãûë êþïðöäÿí ãîëàé êå÷ÿúÿê!
(ùÿð èêèñèíÿ)
Èõòèéàð, äóë ãàäûíëàðûí äà áöòöí,
Ùÿï áó ìÿðêÿçäÿäèð ìÿðàìû áó ýöí!
ßúÿáà!.. Ùÿçðÿòè-Ðÿñóëöëëàù,
Úöìëÿ ÿñùàá – ßëè, Þìÿð ùÿìðàù,
Äàèìà ùÿðáýàùÿ ãîøìóøëàð,
Ùàããû òÿáëèü è÷èí âóðóøìóøëàð.
Áó íè÷èí? Ñþéëÿéèí, íè÷èí, ÿúÿáà?
Éîãñà áèð àëäàíûøìûäûð?
(Øåéõ Úÿôÿð âÿ Øåéõ ßáöëëÿùéÿ)
Ùàøà!..
Øåéõ Ñÿí’àí
(ùÿð èêèñèíÿ)
Ùè÷ çÿðÿð éîã, ýåäèí Ìÿäèíÿéÿ ñèç,
Áóíó ëàêèí óíóòìàéûí ùÿðýèç,
Ãóðó, áîø ñÿúäÿíèí éîã àãèáÿòè,
Ùàã ñåâÿð éàëíûç ÿùëè-ìÿ’ðèôÿòè.
Êîðëàð
Åé áþéöê øåéõ, ìÿðùÿìÿò!.. Èìäàä!..
135
Øåéõ Ñÿí’àí
Ñèç íÿ èñòÿðñèíèç?
Áèðèíúè êîð
Ôÿãÿò èìäàä,
Áèçÿ èìäàä åäèá øÿôà âåðèíèç!
Ýþðìöéîð êàèíàòû ýþçëÿðèìèç.
Øåéõ Ñÿí’àí
Áþéëÿ å’úàçêàð áèð èíñàí,
Õàéûð, ÿñëà éàðàòìàìûø Éàðàäàí.
Áèð ãóëóì áÿí äÿ ïÿê ùÿãèð, àúèç,
Áó éàëàí èôòèðàéÿ óéìàéûíûç.
Ùÿì äÿ ýþðìÿêäÿ áèð ìÿçèééÿò éîã,
Êÿäÿð, èøêÿíúÿ âàð; ìÿñÿððÿò éîã.
Ýÿð÷è ýþðìÿê äÿ áàøãà íå’ìÿòäèð,
Ýþðìÿìÿê ÿí áþéöê ñÿàäÿòäèð.
Áèðèíúè êîð
Áèçè ðÿää åòìÿ, àù, èíàéÿò ãûë!
Èêèíúè êîð
Íÿ îëóð, øåéõ, áèð êÿðàìÿò ãûë!..
Øåéõ Ñÿí’àí
Íÿ çàìàíäàí òóòóëäó ýþçëÿðèíèç?
Áèðèíúè êîð
Àíàäàí äîüìàäûð áÿíèìêè òÿìèç.
Øåéõ Ñÿí’àí
Ùÿï úèíàéÿò!.. Ãàäûí úèíàéàòû!
Ùÿï ãàäûí úöðìè-åùòèðàñàòû!
136
Àù, áóíëàð íè÷èí äîüàð-äîüóðóð?
Øó ãàäûíëàð, íè÷èí äîüàð-äîüóðóð?
(èêèíúè êîðà)
Àíàäàí äîüìà êîðìóñóí ñÿí äÿ?
Áèðèíúè êîð
Áÿíäÿ ÿñðàðû ùÿï îíóí, áÿíäÿ...
Àüëàìàãäàí áó ùàë ýÿëìèø îíà,
×öíêè àøèãäè áèð ýþçÿë ãàäûíà.
Øåéõ Ñÿí’àí
Ùÿï úèíàéÿò, ãàäûí úèíàéàòû!
Ùÿï ãàäûí úöðìè-åùòèðàñàòû!
(øåéõëÿðÿ âÿ ìöðèäëÿðÿ)
Ùÿð ñÿôàëÿò äîüàð ãàäûíëàðäàí,
Áàø âåðèð ùÿð ôÿëàêÿò îíëàðäàí.
Þíúÿ Ùÿââà, î ìþùòÿðèñ íÿíÿìèç,
Èøëÿéèá áèð úèíàéÿò, à÷äû áèð èç.
Áèçè ãîâäóðäó áàüè-úÿííÿòäÿí,
Ãûëäû ìÿùðóì ãöðáè-ðÿùìÿòäÿí,
Ãàäûí èíñàíû ùàãäàí àéðû ñàëûð.
Ùÿï ãàäûíëàð áàøà áÿëà ñàéûëûð.
(Êîðëàðû ýþñòÿðèð)
Èøòÿ áóíëàð, çàâàëëû èíñàíëàð,
Íÿéÿ ñûçëàð, éàíàð?.. Ñÿáÿá îíëàð!..
Áèðèíúè êîð
Øåéõ, éà øåéõ! Ýþðìÿê èñòèéîðóç.
Èêèíúè êîð
Áèçè ìÿ’éóñ ãûëìà, ìÿüäóðóç.
137
Øåéõ Ñÿí’àí
Íÿéè ýþðìÿê äèëÿðñèíèç, áèëìÿì?
Éàíûéîð çöëì è÷èíäÿ ùÿï àëÿì!
Ýþðìÿìÿê÷èí øó ÷èðêèí èøëÿðè ñèç,
Éàëâàðûá ùàããà, ùÿìäö øöêð åäèíèç.
Äÿâÿ÷è
(ýÿëÿðÿê)
Áóéóðóí, øåéõ ÿôÿíäè!..
Øåéõ Ñÿí’àí
Ïÿê ýåð÷ÿê,
Ýåäÿëèì, ùàéäû, éîë÷ó éîëäà ýÿðÿê...
Ýåäÿðëÿð.
Çÿùðà
(ßçðà èëÿ áÿðàáÿð ýÿëÿðÿê)
Ýåòäèëÿð, àù, ýåòäèëÿð...
ßçðà
Çÿùðà!
Ùè÷ òÿëàø åòìÿ, ýÿë!
Çÿùðà
(íèéàçêàð)
Àìàí, ßçðà!..
138
ßçðà
(ÿëèëÿ ýþñòÿðèð)
Äþíäö Ñÿí’àí, áàã, èøòÿ áàã, ýÿëèéîð,
Ýÿëèéîð, ùÿì äÿ áàã, íàñûë ìÿñðóð...
Çÿùðà
Àù, éàðÿááè, ÷îã øöêöð!.. Ëàêèí,
Áó ýÿëèø, êèì áèëèð, ÿúÿá íÿ è÷èí?..
Øàøãûí áèð ùàëäà äþðä-áåø àäûì ÷ÿêèëèá áÿêëÿðëÿð. Ø å é õ Ñ ÿ í ’ à í , Ø å é õ
ß á ó ç ÿ ð , Ø å é õ ß á ö ë ë ÿ ù é ÿ âÿ Ø å é õ Ú ÿ ô ÿ ð áÿðàáÿð äþíöá ýÿëèðëÿð.
Øåéõ Ñÿí’àí
Øåéõ ßáóçÿð! Ñÿíèí äÿ ñèííèí ÷îã,
Ùÿì âöúóäóíäà èñòèòàÿò éîã.
Ñÿí äÿ áóíëàðëà øèìäè áèð éåðäÿ
Ýåò, òàïûí ðþâçåéè-ïåéÿìáÿðäÿ.
Äàèìà åéëÿ Ùàããà ùÿìäö ñÿíà...
Àçàúûã õàñòàäûð ôÿãÿò Çÿùðà.
( ùÿð ö÷öíÿ)
Ýåúÿ-ýöíäöç õÿáÿð áèëèí îíäàí,
Óíóòóá ãàôèë îëìàéûí áèð àí.
Ùÿì íÿçàêÿò áó, ùÿì ñÿâàá èøäèð...
ßçðà
(Øåéõ Ñÿí’àíÿ éàãëàøàðàã)
Ñÿíè Çÿùðà âèäàéÿ ýÿëìèøäèð.
(Øåéõ Ñÿí’àíäà äÿðèí áèð ùåéðÿò... Çÿùðàéû ýþñòÿðÿðÿê)
139
Èøòÿ, ãàðøûíäà òèòðÿéèð äóðóéîð,
Èøòÿ, ñîëüóí ÷è÷ÿê ãàäàð ìÿüäóð!..
Øåéõ Ñÿí’àí
Àù, Çÿùðà! Çàâàëëû, ñîëüóí íóð!
Ñÿíè Ñÿí’àí ýþðöíúÿ àë÷àëûéîð.
Ýÿëìÿç ÿëäÿí ÿéèëìÿìÿê... ßëáÿò,
Ñÿíäÿ âàð ÷öíêè áàøãà öëâèééÿò.
Áÿíè ÿôâ åéëÿ, åé øèêÿñòÿ ùÿéàò!
Ñÿí ìÿëÿêñèí... Ôÿãÿò... Ôÿãÿò... Ùåéùàò...
Çÿùðà
Àù, Ñÿí’àí!.. Àìàí!.. Áþéöê Ñÿí’àí!..
(Ùÿìÿí áàéûëûá ßçðàíûí ãîëëàðû àðàñûíà äöøÿð)
Øåéõ Ñÿí’àí
(àúû âÿ äÿùøÿòëè áèð ñöêóòäàí ñîíðà)
Øåéõ ßáóçÿð! Ìöâàçèá îë... ùÿð àí
Îíó òÿñêèí è÷èí ÷àëûø... Çèðà
Ïÿê ôÿíà õàñòàäûð...
(ßçðàéà)
Ñàãûí, ßçðà!
Îíó ýþçäÿí àéûðìàéûí ÿñëà.
(äþðò-áåø àäûì óçàãëàøàðàã)
ßëâèäà!.. ßëâèäà!.. Ýþçÿë Çÿùðà!..
Ïÿðäÿ
140
ÈÊÈÍÚÈ ÏßÐÄß
I ÑßÙÍß
Ãàôãàñéàäà, øèìäèêè Òèôëèñ úèâàðûíäà êö÷öê áèð äàü ÿòÿéèíäÿ ìÿíçÿðÿëè áèð éåð... Áèð
òÿðÿôäÿ Êöð íÿùðè, äèýÿð òÿðÿôäÿ äàüà äîüðó óúó ýþðöíìÿç ÿéðè áèð úûüûð íÿçÿðëÿðè
îãøàð. Ãàðøûäà èêè-ö÷ ÷àäûð ýþðöíöð. Ìöðèäëÿðäÿí áèð ãà÷ êèøè ÷àäûðëàðäàí ÷ûãàðàã ÿëëÿðèíäÿ äÿñòè Êöðäÿí ñó ýÿòèðèð.
Áàùàð ìåâñèìè... Ýöðúö éîðòóñó. Èêèíäè ÷àüû... Ãöðóáÿ ãàðøû... Ø å é õ Ñ ÿ í ’ à í Ø å é õ
Ñ ÿ ä ð à èëÿ áÿðàáÿð ýÿçèíÿðÿê þòöøìÿêäÿ îëàí áöëáöëëÿðè äèíëÿð âÿ øàøãûí áèð áàãûøëà
ÿòðàôû òàìàøà åäÿð...
Øåéõ Ñÿí’àí
(ìÿúçóá áèð ùàëäà)
Èøòÿ Ãàôãàñ!.. Ñÿôàëû áèð ìÿ’âà!
Àëëàù-Àëëàù, íÿäèð áó àáö ùÿâà!?
Íÿ ãàäàð øàèðàíÿ áèð õèëãÿò!
Éåðÿ åíìèøäèð àäÿòà úÿííÿò.
Áó òàìàøàéÿ ãàðøû ùÿð èíñàí,
Áÿíúÿ áèèõòèéàð îëóð ùåéðàí.
Íÿ ãàäàð äèëðöáà éåøèë òÿïÿëÿð!
Ñåéðÿ äàëäûãúà ðóùó úÿçá åéëÿð.
Ýöëöøöð ïÿìáÿ, àë, áÿéàç ýöëëÿð,
Þòöøöð ùÿð òÿðÿôäÿ áöëáöëëÿð.
Íèííè ñþéëÿð êö÷öê ñóëàð õÿíäàí,
Ýþðöíöð ùÿð òÿðÿôäÿ áèð îðìàí.
Ãàðëû, ãàðòàëëû áèð éûüûí äàüëàð,
Òà óçàãëàðäà áÿìáÿéàç ïàðëàð.
Î áóëóòëàð íÿ, þéëÿ ðÿíýàðÿíý!?
Áó íÿ ãöäðÿò! Íÿ äèëôèðèá àùÿíý?!
Áóðäà ãûçüûí ýöíÿø äÿ ïÿê ìóíèñ
Ýåúÿëÿð áöñáöòöí íÿäèìåéè-ùèññ...
Ùÿëÿ Êöð íÿùðè áàøãà áèð àëÿì!
Ýåúÿ ìÿùòàáÿ ãàðøû ïÿê ùÿìäÿì
Ýàù îëóð áèð äÿðèí ñöêóòÿ âàðûð,
Ýàù ÷àüëàð äà áèð ôÿüàí ãîïàðûð;
×ûðïûíûð Êöð áîéóíúà ïÿê äèëáÿð
141
Ãîéó êöë ðÿíýè, ýþê ýöâÿð÷èíëÿð,
Èøòÿ îíëàð: ùÿï îéíàøàí, ãîøóøàí
Äàëüàúûãëàðäûð þéëÿ õÿíäÿôÿøàí...
Î äà áèð êàðèâàí, àãûá ýåäèéîð,
Áèð ÿäÿìýàùÿ äîüðó ÿçì åäèéîð,
Áèð ñÿôÿðäèð áó àäÿòà ìÿúùóë...
Ãàéÿ ìÿúùóë, èáòèäà ìÿúùóë...
Èøòÿ, èíñàíëàðûí äà ùàëû áóäóð,
Àíëàøûëìàç íè÷èí ýÿëèá ýåäèéîð!?
Áó ñûðàäà àøàüûäàêû òöðêö åøèäèëìÿéÿ áàøëàð, ùÿð êÿñ äÿðèí áèð ìÿúçóáèééÿòëÿ äèíëÿð,
äóðóð.
Éöúÿ äàüëàð àøäûì, îðìàíëàð êå÷äèì,
Ýþçÿëëÿð è÷èíäÿ áèð ýþçÿë ñå÷äèì,
Áÿí î ýöíäÿí éàðàäàíà àíä è÷äèì,
Äöíéà ýþçÿë îëñà, äþíìÿì éàðûìäàí.
Áÿíèì éàðûì àë éàíàãëû ìÿëÿêäèð,
Òàçÿ à÷ìûø ñåâèìëè áèð ÷è÷ÿêäèð,
Ãÿùð îëñóí î ãÿùðÿìàí êè, äþíÿêäèð,
Äöíéà ýþçÿë îëñà, äþíìÿì éàðûìäàí.
Òöðêö ñþéëÿìÿêäÿ îëàí Þ ç ä ÿ ì è ð ë ÿ Î ü ó ç ýþðöíìÿéÿ áàøëàð.
Øåéõ Ñÿäðà
Áàíà áàã, àðãàäàøëàð!
Þçäÿìèð
ßìð åäèíèç!
Øåéõ Ñÿäðà
Ùàíêè ñîéäàíñûíûç? Íÿ äèíäÿñèíèç?
Þçäÿìèð
Ñîéóìóç òöðê, äèíèìèç èñëàì...
142
Øåéõ Ñÿí’àí
Ïÿê ýþçÿë...
Øåéõ Ñÿäðà
Ýÿë, éàãûí ýÿë, èøòÿ òàìàì.
Øåéõ Ñÿí’àí
Áó úèâàðëàðäà ÷îãìó, àçìûñûíûç?
Þçäÿìèð
Äîãóç-îí êþé ãàäàð âàðûç éàëûíûç.
Îüóç
Øåéõ! Òÿøðèôèíèç ÿúÿá íåðÿäÿí?
Øåéõ Ñÿí’àí
Êÿ’áÿäÿí, Ìÿêêåéè-ìöêÿððÿìÿäÿí...
Ùÿð èêèñè áþéöê ùþðìÿò âÿ ñÿìèìèééÿòëÿ Øåéõ Ñÿí’àí âÿ Øåéõ Ñÿäðàíûí ÿëèíè
þïÿðëÿð.
Øåéõ Ñÿí’àí
Àðãàäàø, èñìèíèç íÿäèð?
Þçäÿìèð
Ãóëóíóç
Þçäÿìèð...
Øåéõ Ñÿí’àí
Ïÿê ýþçÿë, îíóíêó?
143
Þçäÿìèð
Îüóç...
Øåéõ Ñÿí’àí
ßúÿáà, áþéëÿ øèìäè ñèç íåðÿéÿ?
Þçäÿìèð
Ýåäèéîðóç éàãûíäà ãîìøó êþéÿ.
Îüóç
(éîëà äîüðó áàãàðàã áþéöê áèð ìÿðàãëà)
Þçäÿìèð, Þçäÿìèð! Áàã, èøòÿ îäóð,
Äÿëè äÿðâèøÿ áàã, íàñûë ýÿëèéîð.
Áó ñûðàäà àü ýåéèìëè, íóðàíè áèð ä ÿ ð â è ø éîë êÿíàðûíäà ýþðöíöð. Ùåéðÿòëè âÿ êÿñêèí
áèð íÿçÿðëÿ áàãûíûá äóðóð.
Øåéõ Ñÿí’àí
ßúÿáà!?
Þçäÿìèð
Ñþéëÿòèá äÿ áèëìÿëèäèð.
Îüóç
Äÿëèäèð, øåéõ ÿôÿíäè, ïÿê äÿëèäèð.
Øåéõ Ñÿäðà
Êèì áèëèð, áÿëêÿ ùèéëÿäèð...
144
Îüóç
ßñëà!
Øó ùÿðèô áèð áÿëàäûð, èøòÿ áÿëà...
Þçäÿìèð
Äèíëÿìÿç ùÿð íÿ ñþéëÿñÿí, éàëûíûç
Êÿíäè ñþéëÿð äÿ ùÿïñè ìÿ’íàñûç.
Éåìÿç, è÷ìÿç, éàãûí-óçàã áèëìÿç,
Ùÿëÿ èíñàíÿ ùå÷ éàãûí ýÿëìÿç.
Øåéõ Ñÿí’àí
(äÿðâèøÿ éàãëàøàðàã)
Áàáà äÿðâèø! Ãûëìàéûí, ëöòôÿí,
Áèçè ìÿùðóì ôåéçè-ñþùáÿòäÿí.
Äÿðâèø ñöêóò åäÿð.
Êèìñèíèç? Ìÿñëÿêö òÿðèãÿòèíèç
Íÿ èìèø? Ñþéëÿéèí, ðèúà åäÿðèç.
Äÿðâèø úÿâàá âåðìÿç.
Øåéõ Ñÿäðà
(ùåéðÿòëÿ)
Ïÿê òóùàô!.. Éà ñàüûð, éà äèëñèçäèð.
Øåéõ Ìÿðâàí
(ýÿëÿðÿê)
Õàéûð, àëäàíìàéûí, î ùÿì ñàùèð,
Ùÿì ìöçÿââèðäèð åòñÿíèç äèããÿò.
145
Øåéõ Ñÿí’àí
Êÿúíÿçÿðëÿð éàíûíäà þéëÿ, ÿâÿò,
Áÿíúÿ, ëàêèí î ÷þùðÿ ïÿê íàäèð,
Ïÿê áþéöê áèð çÿêàéÿ ìàëèêäèð.
(Äÿðâèøÿ)
Ñÿí íè÷èí ùÿï ñöêóòÿ ìàèëñèí?
Ñþéëÿ áèð, ùàíêè äèíÿ ãàèëñèí?
Ùàíêè ìÿçùÿáäÿñèí, íÿñèí, êèìñèí?
ßúÿáà, ùàíêè ôèêðÿ õàäèìñèí?
Äÿðâèø, äÿøòè ìÿãàìûíäà ëàöáàëè âÿ ìÿúíóíàíÿ áèð àùÿíýëÿ ôÿãÿò çÿíýóëÿñèç îëàðàã,
áàøëàð; Øåéõ Ñÿí’àí ùåéðÿòëÿ äèíëÿð. Äèýÿð øåéõëÿð âÿ ìöðèäëÿð äÿ ýÿëèá áèðÿð-áèðÿð
ÿòðàôûíà òîïëàøûðëàð.
Äÿðâèø
Ñàãûí, ùè÷ ñîðìà! Áèð äèâàíÿéèì áÿí,
Äÿìàäÿì ÷ûðïûíûð ïÿðâàíÿéèì áÿí.
Áàáàì ùåéðÿò, àíàìäûð øöáùÿ... ßñëà
Áèëèíìÿç áÿí êèìèì, åé øåéõè-âàëà!
Ôÿãÿò ïÿæìöðäÿ áèð ñÿééàùè-çàðèì,
Øÿðèÿòäÿí, òÿðèãÿòäÿí êÿíàðèì,
Ùÿãèãÿò èñòÿðèì, éàëíûç ùÿãèãÿò!
Éåòÿð àðòûã øÿðèÿò, éà òÿðèãÿò.
Ãóëàã âåðìÿì áÿí ÿñëà áèð õèòàáÿ,
Ïÿðÿñòèø åéëÿìÿì ùè÷ áèð êèòàáÿ.
ßâÿò, Ãóð’àí, Çÿáóð, Èíúèëö Òåâðàò
Áèðÿð ðþ’éà êè, çîð òÿôñèðè, ùåéùàò!
Áèðÿð ðþ’éà áöòöí ÿëâàùè-àëÿì,
Áèðÿð ÿôñàíÿ, úÿííÿò, éà úÿùÿííÿì.
Øåéõ Ñÿí’àí
Òÿáèè, ñÿíäÿ âàð áèð õåéëè ÿñðàð,
Íè÷èí ìÿõôè òóòàð, ãûëìàçñûí èçùàð?
146
Íÿ âàð ìÿðäöìýèðèç îëìàãäà áèëìÿì,
Íîëóð îëñàí áèçÿ ùÿìðàù, ùÿìäÿì?
Äÿðâèø
Áèðÿð ÿôñàíÿäèð ùÿð áèð ñóàëûí,
Ýþçöíäÿí áÿëëèäèð ôèêðèí, õÿéàëûí,
Ýöëÿð ðóùóíäà áèð éàëäûçëû õöëéà,
Ñÿíèí áèð áàøãà ñåâäà âàð áàøûíäà.
Íÿäèð éàëíûçëûã?! Àíëàðñûí, äöøöíñÿí.
Áó ðÿìçè ýåò äÿ ñîð, Àëëàùäàí þýðÿí!
ßýÿð ôåâãÿëáÿøÿð îëìàã äèëÿðñÿí,
Êÿíàð îë äàèìà úèíñè-áÿøÿðäÿí!..
(Àúû âÿ ëàöáàëè áèð ãÿùãÿùÿäÿí ñîíðà, ìöðèäëÿðè ýþñòÿðèð.)
Áó øàøãûí õàëãà ÿñëà âåðìÿ çÿùìÿò!
Ôÿãÿò éàëíûç áóëóí, åé òèôëè-ùèêìÿò!
( êÿñêèí âÿ ìÿ’íàëû áèð áàãûøäàí ñîíðà óçàãëàøìàã èñòÿð.)
Øåéõ Ñÿí’àí
(îíà éàãëàøàðàã)
Àìàí, åé ïèð ìöðøèä, ìÿðùÿìÿò ãûë!
Äÿðâèø
(óçàãëàøàðàã, áþéöê áèð èñòèüíà èëÿ)
Óçàã áÿíäÿí, óçàã, åé ìÿðäè-ãàôèë!
Òÿðÿääöä ðóíöìà ùÿï ýþçëÿðèíäÿ,
×ÿêèë ýåò! Éîã ñÿäàãÿò ñþçëÿðèíäÿ,
Âÿôà éîã ñÿíäÿ, øåéõèì, òåç úàéàðñûí,
Ùÿìÿí, áèð áàøãà õöëéàéà óéàðñûí.
147
Øåéõ Ñÿí’àí
(èëÿðèëÿéÿðÿê)
Àìàí! Åé ïàêäàìÿí ïèðèì, ÿôâ åò!
Àìàí! Ñÿáð åò, ñþçöì âàð...
Äÿðâèø
(åòèíàñûç)
Èñòÿìÿì, ýåò!
Äÿðâèø “ýåò!” ìÿ’íàñûíû àíëàòûð áèð òåâð èëÿ ÿëèíè ñàëëàð. Ôåéëÿñóôàíÿ áàãûøëàðëà, ìÿúíóíàíÿ àäûìëàðëà óçàãëàøûá ýåäÿð. Øåéõ Ñÿí’àíû áþéöê áèð øàøãûíëûã âÿ äöøöíúÿ àëûð.
Ìÿ’éóñ îëàðàã áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêèëèð.
Øåéõ Ñÿäðà
(îíó òÿñêèí èëÿ)
Ìþùòÿðÿì øåéõ! Áèð äöøöí... çèðà
Ñàíà ëàéèã äåéèë áó ùàë ÿñëà.
Ôÿçëÿäèð áÿíúÿ áþéëÿ áèð òÿøâèø,
Ñÿí áþéöê øåéõ; î, ñÿðñÿðè äÿðâèø...
Èêè ìöáùÿì ñþçöí íÿ ãèéìÿòè âàð!?
Áþéëÿ ñÿðñÿì ÿãèäÿäÿí íÿ ÷ûãàð?
Øåéõ Ñÿí’àí
Ìÿùâ îëóá ýåòäè ùÿï äöøöíúÿëÿðèì,
Áÿíè éàëíûç áûðàã, ðèúà åäÿðèì.
Øåéõ Ñÿäðà èòàÿò âÿ òÿñëèìèééÿòëÿ ýåðè ÷ÿêèëèð, Áó ñûðàäà óçàãäàí èíúÿ âÿ íàðèí àùÿíýëÿ
÷àëüû ñÿñè åøèäèëìÿéÿ áàøëàð. Øåéõëÿð âÿ ìöðèäëÿð ùåéðÿòëÿ áàãûøûðëàð. Øåéõ Ìÿðâàí èëÿ
Øåéõ Íÿèì âÿ ìöðèäëÿðäÿí áÿ’çèñè áàðìàãëàðûéëà ãóëàãëàðûíû òûõàìàã èñòÿðëÿð.
Øåéõ Ñÿäðà
(ùåéðÿò âÿ òÿçéèôëÿ îíëàðà)
148
Ïÿê ÿúàéèá øó ùàëûíûç!.. Ìóòëàã,
Áóðäà ëàçûììûäûð ãóëàã òûãàìàã?
Öðôö øÿð’ îëìóéîð áó ôèêðÿ øÿðèê,
×ÿêèëèð øåéìèäèð áó ñÿðñÿìëèê!
Ìóñèãè, íÿüìÿ ÿí ýþçÿë ñÿí’ÿò,
Áóíó ùè÷ ìÿí’ åäÿðìè áèð ùèêìÿò!?
Èøòÿ, áöëáöëëÿðèí òÿðàíÿëÿðè,
Íåâáàùàðûí íÿñèìè-íÿüìÿýÿðè,
Èíúÿ éàïðàãëàðûí þïöøìÿëÿðè,
Íàçëû àôÿòëÿðèí ýöëöøìÿëÿðè,
Íÿüìåéè-øóõè ùÿçðÿòè-Äàâóä,
Éàõóä àùÿíýè-øå’ð ýèðéåéè-óä,
Ùÿï áèðÿð ìóñèãè äåéèëìè?
Øåéõ Ìÿðâàí
(êèíàéÿ âÿ èñòåùçà èëÿ)
ßâÿò,
Áó äà áèð èúòèùàäè-ïöðùèêìÿò.
Øåéõ Ñÿäðà
Åòñÿíèç èúòèùàäÿ ýÿð äèããÿò,
Î äà áèð áàøãà ìóñèãèäèð, ÿâÿò!..
Éàí òÿðÿôäÿêè úûüûðäàí, þíäÿ ÷àëüû÷ûëàð îëäóüó ùàëäà, ñöñëÿíìèø ýöðúö ãûçëàðû, ÿëâàí
ýåéèìëè ÷îúóãëàð âÿ äÿëèãàíëûëàð ýþðöíìÿéÿ áàøëàð. Øåéõëÿð âÿ ìöðèäëÿð áèð òÿðÿôÿ
÷ÿêèëèá îíëàðû òàìàøà åäÿðëÿð.
à û ç ë à ð âÿ ÷ î ú ó ã ë à ð
(àøàüûäàêû øÿðãèéè ÷àëüûéà óéäóðàðàã ùÿï áèð éåðäÿ ñþéëÿðëÿð)
ßñÿð íÿñèìè-äèëýöøà,
Ýöëÿð áàùàðè-íÿø’ÿçà.
×ÿìÿí, ÷è÷ÿê, ýöíÿø, ùàâà,
Úèùàíû õöëäçàð åäÿð.
149
Äÿëèãàíëûëàð
Ñÿôàëûäûð ÷ÿìÿí, ÷è÷ÿê,
Ôÿãÿò íÿ ÷àðÿ åéëÿìÿê
Êè, ùÿð áàãûøäà áèð ìÿëÿê
Êþíöëëÿðè øèêàð åäÿð.
Ãûçëàð âÿ ÷îúóãëàð
Ìÿùÿááÿò ÿùëè äàèìà
Îëóð áÿëàéÿ àøèíà.
Úÿôàéÿ åòìÿç å’òèíà,
Íèýàðÿ úàí íèñàð åäÿð.
Äÿëèãàíëûëàð
Ýþçÿëëÿðèí âÿôàñû éîã,
Úÿôàñû âàð, ñÿôàñû éîã,
Áó ñþçëÿðèí ÿñàñû éîã,
Íÿ åòñÿ éàðÿ, éàð åäÿð.
Äÿëèãàíëûëàðäàí äþðò-áåøè øåéõëÿðè ñàëàìëàð; áèðèñè äÿ ÷àëüû÷ûëàðà “÷àë!” äåéÿ, áèð ãûçëà
áÿðàáÿð ðÿãñÿ áàøëàð. Îüóçëà Þçäÿìèð äÿ îíëàðà éàãëàøûá ÿë ÷àëàð. Ñîíðà äÿëèãàíëûëàðäàí áèð-èêèñè Îüóçà ÿë âÿ ýþç èøàðÿòëÿðèëÿ îéíàìàñû è÷èí ðèúà åäÿðëÿð. Î äà áèð ãûçëà
áÿðàáÿð ëÿçýèúÿ ðÿãñ åéëÿð. Ðÿãñ áèòäèêäÿ ùÿïñè áèð éåðäÿ ÿââÿëêè øÿðãèéè ÷àëüûéà óéäóðàðàã îãóéà-îãóéà óçàãëàøûá ýåäÿðëÿð. Þçäÿìèðëÿ Îüóç äà øåéõëÿðÿ éöíöë áèð òÿìÿííà åäÿðÿê îíëàðû èçëÿð.
Øåéõ Ìÿðâàí
(Þçäÿìèðëÿ Îüóçó ýþñòÿðèá èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Øåéõ Ñÿí’àíû øèìäè ýÿë ãàíäûð,
Ñàíêè áóíëàð äà áèð ìöñÿëìàíäûð.
Øåéõ Ñÿäðà
Îíëàðûí áàãìûéûá äà çàùèðèíÿ,
Áàã ðèéàñûç òÿìèç éöðÿêëÿðèíÿ.
Âàð ôÿãÿò áÿ’çè øåéõ áÿäáàòèí,
150
Çàùèðè-ùàëû õîø, éöðÿê õàèí...
×ÿêìÿç ÿë øåéòÿíÿòëÿ âÿñâÿñÿäÿí,
Ùÿï ìöçÿââèðëèê îíúà äàíèøö ôÿíí...
Øåéõ Ñÿí’àí
(ñÿðñÿì áèð ùàëäà äÿðâèøèí ýåòäèéè òÿðÿôÿ äîüðó èëÿðèëÿéÿðÿê)
À-ù, î äÿðâèø, î ðóùè-ìöñòÿñíà!..
Øåéõ Ñÿäðà
(Ñÿí’àíà éàãëàøàðàã)
Ìþùòÿðÿì øåéõ, ùàëûíûç íÿ ôÿíà?!
Øåéõ Ñÿí’àí
Íåðäÿ äÿðâèø? Î íåðäÿ, ýþñòÿðèíèç?
Øåéõ Ìÿðâàí
Äÿëèäèð, øåéõ, î ùÿì äÿ áèð äèíñèç.
Øåéõ Ñÿí’àí
Äÿëèëèê áàøãà áèð ôÿçèëÿòäèð,
Äèíñèç îëìàã äà áèð òÿðèãÿòäèð.
Äÿëèäèð, ñþçëÿðèíäÿ ìÿ’íà âàð,
Ñÿðñÿðèäèð, áàøûíäà ñåâäà âàð.
Î äåéèë ýÿð÷è çàùèðÿí Ìÿíñóð,
Ùÿï “ÿíÿëùÿã” äèéîð äà, ÷ûðïûíûéîð.
Øåéõ Ñÿäðà
(÷ÿêèëìÿêäÿ îëàí Ñÿí’àíû èçëÿéÿðÿê)
Ýåòäè, øåéõèì, ÷ÿêèëäè, ýåòäè èíàí,
Ùè÷ áèëèíìÿç î íåðäÿäèð ÿë’àí?
151
Øåéõ Ñÿí’àí
Áàøãà ëàô èñòÿìÿì, õàéûð... éàëûíûç
Àçàúûã øèìäè áÿíäÿí àéðûëûíûç;
Áèð ãàäàð Êöð áîéóíúà òÿê-òÿíùà,
Äöøöíöá ýÿçìÿê èñòÿðèì...
Øåéõ Ìÿðâàí
ßúÿáà!
ßúÿáà áèç äÿ ýÿëñÿê îëìàçìû?
Øåéõ Ñÿí’àí
Éåíèäÿí ñèç äÿ äåøìÿéèí éàðàìû.
Øåéõ Íÿèì
(ýÿëÿðÿê)
Øåéõ!..
Øåéõ Ñÿí’àí
Ýåò, ýåò, äöøöíúÿñèç áóäàëà!
Øåéõ Ñÿäðà
Áÿí íàñûë?
Øåéõ Ñÿí’àí
(ÿëèëÿ ðÿää åäÿðÿê)
Èñòÿìÿì, õàéûð!.. ßñëà!..
Ïÿê äàëüûí àäûìëàðëà óçàãëàøûá ýåäÿð. Ùÿð êÿñè äÿùøÿòëè áèð ùåéðÿò èñòèëà åäÿð âÿ
øåéõèí ýåòäèéè ñûðàäà ïÿðäÿ åíìÿéÿ áàøëàð.
Ïÿðäÿ
152
II ÑßÙÍß
Éîë öçÿðèíäÿ êö÷öê áèð áàëêîí... Ãàðøûäà ùàâóçëó, ÷è÷ÿêëè áèð áàü÷à... Ýöíäöç...
Ñåðüî
(àøüûäàêû òöðêöéö ÷àüûðàðàã áàü÷àéû ñóëàìàãëà ìÿøüóë îëóð)
Óçàãëøäûì ýöëöìäÿí, ñåâýèëèìäÿí,
Àéðû äöøäöì âÿòÿíèìäÿí, åëèìäÿí.
Ùÿï ñûçëàðûì, áèð øåé ýÿëìÿç ÿëèìäÿí,
Éàð-éàð äåéèá ýåúÿ-ýöíäöç àüëàðûì.
×îãäàí áÿðè íàçëû éàðû ýþðìÿäèì,
Þïìÿäèì, ýöë éöçöíäÿí ýöë äÿðìÿäèì,
Ýöëÿð éöçëÿ ùè÷ áèð þìöð ñöðìÿäèì,
Éàð-éàð äåéèá ýåúÿ-ýöíäöç àüëàðûì.
Àíòîí
(ÿëèíäÿ áèð ÷è÷ÿê äÿìÿòè îëäóüó ùàëäà, áàü÷à òÿðÿôèíäÿí ýÿëÿðÿê)
Ñåðüîúàí, Ñåðüî!..
Ñåðüî
Âàé, ÿôÿíäèúèéèì!
Àíòîí
(áèð áÿõøèøëÿ áÿðàáÿð äÿìÿòè Ñåðüîéà âåðèð)
Øóíó ëöòôÿí Õóìàðà âåð äÿ...
Ñåðüî
Áÿéèì!
Äàùà áèð áàøãà ÿìðèíèç?
153
Àíòîí
Íÿ äåéèì!
Ñþéëÿ Àíòîíäóð åéëÿéÿí òÿãäèì.
(×ÿêèëèá ýþðöíìÿç áèð ýóøÿäÿ áÿêëÿð)
Ñåðüî
(áàëêîíà ÷ûãûá äà ãàïûéà éàãëàøûð, éàðûì ñÿñëÿ)
Ýÿë, Õóìàð! Íåðäÿñèí, Õóìàð, áàíà áàã!
Õóìàð
(àü ýåéèì ýåéìèø îëäóüó ùàëäà ÷ûãàð, Ñåðüîíóí ÿëèíäÿêè äÿìÿòÿ
áàãàðàã)
Øóíó êèì âåðäè?
Ñåðüî
Àíòîí...
Õóìàð
(ùèääÿòëè)
Àé àõìàã!
Àë, ýþòöð ùàéäû, âåð äÿ êÿíäèñèíÿ.
Å’òèíàñûç áèð òåâð èëÿ è÷ÿðè ýèðÿð. Ñåðüî äþíöá òÿêðàð ÷è÷ÿê äÿìÿòèíè Àíòîíà èàäÿ åäÿð.
Àíòîí
Íÿ äèéîð?
Ñåðüî
Ðÿää åäèá äÿ àòäû éåíÿ...
154
Ñàíêè áèëìÿçñèíèç òÿáèÿòèíè?
Àëëàù àëñûí îíóí øó õèñëÿòèíè.
Àíòîí
(äÿìÿòè éåðÿ àòûá ÷èýíÿéÿðÿê, çÿùðõÿíä èëÿ)
Ñÿí äÿ áè÷àðÿ òàëåéèì êèáè ñîë,
Àéàã àëòûíäà ÷èýíÿíèá ãÿùð îë.
(Ìÿ’éóñ áèð ùàëäà ÷ûãûá ýåäÿð)
Ñåðüî
(ùÿì Àíòîíà, ùÿì äÿ áàëêîíà áàãàðàã ùåéðÿòëÿ)
Ãûç äåéèë, áèð áÿëàäûð èøòÿ Õóìàð,
Î, áèð àòÿø êè, ùÿï úèùàíû éàãàð.
(÷ÿêèëèá áèð òÿðÿôÿ ýåäÿð)
Ñèìîí
(øàøãûí âÿ äöøöíúÿëè àäûìëàðëà éîëäàí êå÷ÿð. Ýþçö áàëêîíà èëèøèíúÿ)
Èøòÿ äèëáÿð, ñåâèìëè áèð ìÿëÿéèí,
Ãÿñðè-ïöðíóðè!.. Èøòÿ õöëäè-áÿðèí!
Äîëàøûá ýàèíàòû ñåéð åòñÿì,
Íåðäÿ ÿéëÿíúÿ âàðñà, ùÿï ýåòñÿì,
Éåíÿ êþíëöì à÷ûëìûéîð ÿñëà.
À-ù, î!.. Éàëíûç î ùöñíè-ìöñòÿñíà
Ãÿëáèìèí àøèíàéè-ýèðéÿñèäèð.
Ðóùè-ìÿúðóùèìèí íÿäèìÿñèäèð.
Áó ñûðàä Õ ó ì à ð ÿëèíäÿ èïÿêëè èøëÿìÿ îëäóüó ùàëäà áàëêîíà ÷ûãàð.
Ñèìîí
(îíó ýþðöð-ýþðìÿç)
155
Äàùà éîã áÿíäÿ çÿððÿ ñÿáðö ãÿðàð,
Ìÿðùÿìÿò, ìÿðùÿìÿò!.. Ñåâèìëè Õóìàð!
Õóìàð
Ôÿçëÿ, ùÿï ôÿçëÿäèð áó èñòèðùàì,
Ýåò, ÷ÿêèë ýåò, áöòöí î ùèññö ìÿðàì
Êè, ñèçèí ãÿëáèíèçäÿ âàð ÿë’àí,
Áÿíäÿ éîã, éîã î ùèññÿ ùþðìÿò, èíàí!
Øåéõ Ñÿí’àí
(äàëüûí áèð ùàëäà éîëäàí êå÷ÿð, áàøûíû ãàëäûðûá Õóìàðû ýþðöíúÿ
ìöòÿùÿééèð)
Î íÿ! Ðþ’éàìû ýþðäöéöì, åéâàù!
Îìóäóð?.. Ëàèëàùÿ èëëÿëëàù!..
(éåíÿ ìöòÿðÿääèä âÿ øàøãûí àäûìëàðëà éîëóíà äÿâàì åäÿð)
Ñèìîí
(áèð ãàäàð äöøöíäöêäÿí ñîíðà, Õóìàðà)
Íÿ îëóð, à-ù! Èíàäû, ýÿë, òÿðê åò!..
Õóìàð
Éåòèøèð, ýåò, ýåò, Àëëàù åøãèíÿ ýåò!
Ïëàòîí
(éàðûìñÿðõîø áèð ùàëäà, è÷ÿðèäÿí ÷ûãàðàã)
Éåíÿ êèìäèð î, ãåéëö ãàë åäèéîð?
(ìöòÿÿññèð âÿ ïÿðèøàí àäûìëàðëà óçàãëàøìàãäà îëàí Ñèìîíó ýþðöíúÿ)
156
Éåíè àøèãìè ÿðçè-ùàë åäèéîð?
Õóìàð áàøûíû àøàüû äèêÿð, áó ñûðàäà Ïëàòîíóí äîñòëàðûíäàí ãàëûí âÿ ãàáà ñÿñëè áèð
ï à ï à ñ éîëäàí êå÷ÿð, Ïëàòîíó ýþðöíúÿ
Ïàïàñ
Âàé, ÿôÿíäèì, íàñûëñûíûç?
Ïëàòîí
Áóéóðóí,
Áóéóðóí, ëöòô åäèá áèð àç îòóðóí.
Áèð-áèðèíèí ÿëèíè ñûãàðëàð, Õóìàð äà ïàïàñûí ÿëèíè þïÿð.
Ïàïàñ
(ÿëè èëÿ Õóìàðûí ñà÷ëàðûíû îãøàéàðàã)
Éåíÿ áèð áàøãà ùàë âàð ñÿíäÿ,
Éîã ìÿñÿððÿò ñåâèìëè ÷þùðÿíäÿ.
Ùàéäû, ëöòôÿí, ãûçûì, áèð àç ñó ýÿòèð,
Ùè÷ ìÿðàã èñòÿìÿç, ùÿð èø äöçÿëèð.
Ïëàòîí
Èñòÿìÿç, íÿø’ÿñèç ñóäàí íÿ ÷ûãàð!
Ýåäÿëèì ïÿê ýþçÿë øÿðàáûì âàð.
Ùÿì äÿ ïÿê ÿñêè, àëòû éûëëûãäûð,
È÷ äÿ ýþð, ïàäøàùà ëàéûãäûð.
Ïàïàñ
(Õóìàðû äèããÿòëÿ ñöçÿðÿê ìÿ’íàëû áèð àùÿíýëÿ)
Áÿíúÿ ãàëñûí î áèð øÿðÿôëè ýöíÿ,
Ñÿðô åäèëñèí éàðûíêû áèð äöýöíÿ.
157
Ïëàòîí
(ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Áèð õÿéàë èøòÿ, áèð õÿéàëè-ìöùàë,
Ùÿì áó ñþçëÿð Õóìàðúà áèð áÿä ôàë,
×öíêè ùÿï áÿùñ åäÿð ìàíàñòûðäàí,
ßðÿ ýåòìÿê þëöìäöð îíúà, èíàí!..
Ïàïàñ
Èøòÿ áèð àðèçó êè, áÿíúÿ ÿáÿñ...
Õàéûð, åòìÿç Õóìàð î ôèêðÿ ùÿâÿñ.
(Õóìàðà)
Ùÿï úàâàíëàð ñÿíèí ÿñèðèí èêÿí,
Áþéëÿ áèð ñþç ýöëöíú îëóð ñÿíäÿí.
Ïëàòîí
(ïàïàñûí ãîëóíäàí òóòàðàã)
Ýÿë, úàíûì, ýÿë!.. Áöòöí áó ñþçëÿðèíèç
Ôÿçëÿäèð îíúà, äèíëÿìÿç ùÿðýèç.
(ïàïàñûí êþêñöíäÿêè õà÷à èøàðÿòëÿ)
Èøòÿ Ìÿðéÿìëÿ, ðóùè-Èñàéÿ,
Øó áþéöê õà÷ÿ, ùÿì êÿëèñàéÿ,
ßùä åäèá, áÿí éöðÿêëÿ àíä è÷äèì;
Èëê òàëèá Õóìàð è÷èí ùÿð êèì,
Ùÿð êèì îëìóø îëóðñà, ðÿää åòìÿì,
Áûãäûì àðòûã, íÿäèð áó úåâðö ñèòÿì?
Ïàïàñ
Ñÿíè ìÿúáóð åäÿíìè âàð ÿúÿáà!
Íè÷èí àíä è÷äèí? À-ù, èøòÿ õÿòà!..
158
Ïëàòîí
Éà õÿòà, éà ñÿâàá... ùàéäû áûðàã,
Ýÿë, ñþçöì ñþçäöð, åòìÿ ôÿçëÿ ìÿðàã.
Ïàïàñëà Ïëàòîí è÷ÿðè ýèðÿð. Õóìàð ÿëè àëíûíäà îëàðàã áàëêîíäà èñêÿìëÿéÿ îòóðóá
äöøöíöð.
Íèíà
(áàü÷à òÿðÿôèíäÿí ýÿëÿðÿê)
Éåíÿ áèëìÿì íÿäèð áó êöñêöí ùàë?
Äàèìà ùÿìäÿìèí äöøöíúÿ, õÿéàë...
Íÿ ãàäàð ãûç éåòèðñÿ Ýöðúöñòàí,
Ñàíà áÿíçÿð ìÿëÿê éåòèðìÿç, èíàí.
Ñàíà ùÿð êÿñ, áþéöê, êö÷öê ìÿôòóí,
Ñÿí íè÷èí áþéëÿ äàèìà ìÿùçóí?..
Õóìàð
Úöìëÿ ÿùâàë ÿéàíäûð èøòÿ ñàíà,
×àðÿ éîã, ÷àðÿ éîã, ýþçÿë Íèíà!..
Òóòìàñàì àííÿìèí âÿñèééÿòèíè,
Òóòàúàã ñîíäà áÿä äóàñû áÿíè.
Áàíà ñþéëÿðäè äàèìà: “Éàâðóì!
ßðÿ ýåòìÿê ùÿéàò è÷èí ó÷óðóì...
Éîãäóð åðêÿêëÿðèí âÿôàñû, Õóìàð!
Éåðèí îëñóí ôÿãÿò ìàíàñòûðëàð”.
Íèíà
Íåéëÿñèí áèíÿâà ãàäûí!.. Ùÿð àí
Îíà äöíéàéû òàð åäÿðäè áàáàí.
Áàáàí îëäóãúà è÷êèäÿí ñÿðñÿì,
Êÿäÿðèíäÿí çàâàëëû îëäó âÿðÿì...
Øåéõ Ñÿí’àí
(òÿêðàð äþíÿðÿê Õóìàðû ýþðöíúÿ)
159
À-ù, î, ìöòëÿã î!.. Ýþðäöéöì ðþ’éà!
(éàãëàøàðàã)
Èøòÿ, íàçÿíäÿ ùåéêÿëè-ñåâäà!..
Õóìàð
Ñþéëÿ êèìñèí?
Øåéõ Ñÿí’àí
Çàâàëëû áèð ìÿôòóí...
Íèíà
Êèì áèëèð... Áÿëêÿ...
Õóìàð
Ãàëèáà ìÿúíóí...
Øåéõ Ñÿí’àí
Áÿëêÿ ìÿúíóíèì, åéëÿìÿì èíêàð,
Áàèñ àíúàã î ùöñíè-ÿôñóíêàð...
Ñåðüî
(Ýÿëÿðÿê)
Øó ùÿðèô êèì?.. Íÿ ñþéëÿíèá äóðóéîð?
(Øåéõ Ñÿí’àíûí ÿáàñûíäàí òóòóá áàüûðàðàã)
Ñþéëÿ êèìñèí?.. Íÿ èñòèéîðñóí?
Ïëàòîí
(ÿëèíäÿ øÿðàá èëÿ äîëó áèð ãÿäÿù îëäóüó ùàëäà ïàïàñëà áÿðàáÿð äûøàðû
÷ûãàðàã, ùèääÿòëÿ Ñåðüîéà)
160
Äóð!
Áèð ìèñàôèð êè ýÿëäè, èêðàì åò,
Øó áàüûðìàã íÿ? Ùàéäû, äÿô’ îë, ýåò!
(Ñåðüî áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêèëèð, Ïëàòîí Ñÿí’àíà)
Øåéõ! Áèð ÿìðèíèçìè âàð ÿúÿáà?
Øåéõ Ñÿí’àí
Îíó êÿíäèì äÿ àíëàìàì ÿñëà.
Ïëàòîí
Ñþéëÿéèí, ùè÷ ÷ÿêèíìÿéèí çèðà...
Øåéõ Ñÿí’àí
À-ù, ðþ’éà, î ýþðäöéöì ðþ’éà!
Ïëàòîí
Øåéõ, ñþçñöç äåéèëñèíèç ÿëáÿò...
Øåéõ Ñÿí’àí
(Õóìàðà èøàðÿòëÿ)
Èñòÿéèì éàëíûç èøòÿ áèð øÿôãÿò,
Áèð òÿáÿññöì î ùöñíè-äèëáÿðäÿí,
Áèð íÿâàçèø î ìàâè ýþçëÿðäÿí...
Ïàïàñ
(ãàáà áèð ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Àøèã îëìóø Õóìàðÿ çÿíí åäÿðèì.
161
Øåéõ Ñÿí’àí
(Õóìàðà)
Áÿí íè÷èí áþéëÿ çàðö äÿðáÿäÿðèì?
Ñþéëÿ, åé íàçÿíèíè-ãþí÷ÿäÿùÿí!
Ñþéëÿ, ðóùóì, íÿ òåç óíóòäóí ñÿí,
Áàíà “ýÿë-ýÿë!” äåéÿí íÿâàçèøëÿ,
ßúÿáà ñÿí äåéèëìèñèí? Ñþéëÿ..
Ïëàòîí
(ùåéðÿòëÿ, Øåéõ Ñÿí’àíà)
Áó ýþðöø îëäó ùàíêè ìÿ’âàäÿ?
Øåéõ Ñÿí’àí
Ýåúÿ ðþ’éàäÿ, ÿðøè-ÿ’ëàäÿ.
Ïàïàñ
(çÿùðõÿíä èëÿ)
Øöáùÿ éîã, øöáùÿ éîã êè, ìÿúíóíäóð.
Ïëàòîí
Ýþðöíöð ùÿì Õóìàðÿ ìÿôòóíäóð.
Áó ñûðàäà ø å é õ ë ÿ ð âÿ ì ö ð è ä ë ÿ ð ýÿëèðëÿð.
Øåéõ Ìÿðâàí
Áóðäà øåéõ...
Øåéõ Íÿèì
Èøòÿ àãèáÿò, áóëäóã.
162
Øåéõ Ñÿäðà
Àìàí Àëëàù, íàñûë äà ùàëû áîçóã.
Ïëàòîí
(ïàïàñà éàðûì ñÿñëÿ)
Ãàëèáà øåéõ ìþùòÿðÿì áèð çàò.
Ïàïàñ
Ôàçèë èíñàíà áÿíçèéîð...
Øåéõ Ñÿí’àí
(øåéõëÿðÿ ìÿ’íàëû áèð àùÿíýëÿ)
Ùåéùàò!..
Øåéõ Ñÿäðà
Ìþùòÿðÿì øåéõ! Àãûí-àãûí èíñàí
Ñÿíè ùÿñðÿòëÿ áÿêëèéîð ÿë’àí.
Áöòöí èñëàì ùÿï çèéàðÿò è÷èí
Òîïëàíûá ýÿëìèø...
Øåéõ Ñÿí’àí
Èñòÿìÿì, ÷ÿêèëèí!
Áÿíäÿí îëìàç áèð èñòèôàäÿ ñèçÿ,
Áàøãà ìöðøèä áóëóí äà êÿíäèíèçÿ,
Øåéõèíèç ùÿð íÿ âàðñà òÿðê åòäè.
Ýåòäè, ùÿï ÿñêè áÿíëèéèì ýåòäè,
Øèìäè áèð áàøãà ôèêðÿ ìÿôòóíèì.
(Õóìàðû ýþñòÿðèð)
Îíóí åøãèëÿ èøòÿ ìÿúíóíèì.
163
Øåéõ Ìÿðâàí
Ñÿí êè, ÿââÿë ãàäûíäàí öðêÿðäèí,
Øèìäè ôèêðèí íè÷èí äÿéèøäè, íè÷èí?
Øåéõ Ñÿí’àí
(Øåéõ Ìÿðâàíÿ)
Îíó ñå÷ìÿç ñÿíèí ýþçöí ÿñëà,
Î ìÿëÿêäèð, ãàäûí äåéèë, ùàøà!..
(ìÿúçóá áèð ùàëäà öìóìÿ)
Ñåéð åäèí áèð î ùöñíè-ìÿáùóòè,
Î áàãûøëàð íàñûë äà ëàùóòè!
Îãóíóð ýþçëÿðèíäÿ öëâèééÿò,
Ñàíêè áèð ùåéêÿëè-öëóùèééÿò!
Øåéõ Íÿèì
Ìþùòÿðÿì øåéõ, óíóòìà íèééÿòèíè,
Áèð äöøöí èëëÿòè-ÿçèìÿòèíè!
Åéëÿäèí Êÿ’áÿ ãàðøûñûíäà éÿìèí,
Î áó ýöí ìÿùâ îëóðìó áèð ãûç è÷èí?
Øåéõ Ñÿí’àí
Âÿòÿíèì, úöìëÿ íèééÿòèì, Êÿ’áÿì,
Øèìäè éàëíûç îäóð, î, âàç êå÷ìÿì.
Ïëàòîí
(ïàïàñà)
Êàø êè, àíä è÷ìèéÿéäèì ÿââÿëäÿí,
×àðÿ, áèð ÷àðÿ áóë.
164
Ïàïàñ
ßìèí îë ñÿí,
Âàç êå÷ÿð, øèìäè âàç êå÷ÿð...
(Øåéõ Ñÿí’àíà)
Ëàêèí,
Ãûçà íèñáÿòëÿ ôÿçëÿäèð ñèííèí.
Øåéõ Ñÿí’àí
Ìÿ’íÿâè åøãÿ ãàðøû ùÿð èíñàí
Áèð äåìÿê... áèðäèð èøòÿ ïèðö úàâàí.
Ïàïàñ
Î ùÿìàèë íÿ þéëÿ?
Øåéõ Ñÿí’àí
Ãóð’àíäûð.
Ïàïàñ
Øèìäè èñáàò åäèá äÿ ýÿë ãàíäûð!
Ùè÷ áó ìöìêöíìö èñÿâè áèð ãûç
Áèð ìöñÿëìàíÿ âàðñûí? Àíëàòûíûç...
Øåéõ Ñÿí’àí
Áèðñÿ Ùàã, úöìëÿ äèí äÿ áèð... íà÷àð,
Õàëãû éàëíûç àéûðìûø àçüûíëàð,
Ùÿð êÿñ óéìóø úèùàíäà áèð ùèññÿ...
Ïàïàñ øÿðàá èëÿ äîëó ãÿäÿùè Ïëàòîíäàí àëûá øåéõÿ âåðèð.
Ïàïàñ
È÷èíèç áó øÿðàáû þéëÿ èñÿ.
165
Øåéõ Ñÿí’àí
Çàòÿí îíñóç äà ñÿðõîøóì ÿë’àí...
Ïàïàñ
Õàéûð, àë è÷, ñþçöí äåéèëñÿ éàëàí.
Øåéõ Ñÿí’àí ïÿðÿñòèøêàðàíÿ áàãûøëàðëà Õóìàðû ñöçÿðÿê, ùÿìÿí ãÿäÿùè àëûá è÷ìÿê
èñòÿð, ëàêèí áèð äöðëö úÿñàðÿò åäÿìÿç âÿ áèð òàãûì ìöòÿðÿääèäàíÿ âÿçèééÿòëÿðäÿ áóëóíóð. ßí íèùàéÿò êÿñêèí áèð ãÿðàð èëÿ ñîí äàìëàñûíà âàðûíúàéà ãàäàð è÷ÿð. Øåéõ Ñÿäðà
äàëüûí áèð ùàëäà áàãûíûá äóðóð.
Öìóì
(Øåéõ Ñÿí’àí øÿðàáû è÷äèéè ñûðàäà)
Øåéõ, àìàí! Äóð...
Øåéõ Ìÿðâàí
(èñòåùçà èëÿ Øåéõ Íÿèìÿ)
Ìöðÿââèúè-èñëàì!..
Øåéõ Íÿèì
(Ñÿí’àíà)
ßúÿáà è÷äèéèí äåéèëìè ùÿðàì?
Øåéõ Ñÿí’àí
Öðÿôà ìÿøðÿáèíúÿ âàð ìèãéàñ.
Ïàïàñ
(úèáèíäÿí êö÷öê áèð õà÷ ÷ûãàðûá Øåéõÿ âåðèð)
Ïÿê ýþçÿë, øåéõèì, àë øó õà÷û äà àñ.
166
Øåéõ Ñÿí’àí
(àëûá àñàðàã, éàðûì ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Èáí Ìÿðéÿì àñûëäû äàðÿ, ôÿãÿò
Îíó òÿêðàðÿ âàðìûäûð ùàúÿò?
Áóìó Èñàíûí ÿðøÿ ìå’ðàúû?
Áÿí íÿéèì øèìäè? Úàíëû äàð àüàúû...
Øåéõ Ìÿðâàí
Ñàíà ëàéèãìèäèð áó èø, éàùó?
Øåéõ Ñÿí’àí
Èøòÿ áèð ïàð÷àúûã ýöìöøäöð áó,
Áóíó àñìàãëà áèð éöçöê òàõìàã
Áÿíúÿ áèðäèð, áèð... àíëàäûíìû áóíàü!
Ïàïàñ
(Øåéõ Ñÿí’àíà)
Ñóñ, ÷ÿêèëìÿç áó äöðëö èñòåùçà...
Øåéõ Ñÿí’àí
Õàéûð, îíñóç äà ùÿçðÿòè-Èñà
Áèçúÿ ÿí ìþùòÿðÿì, áþéöê ñèìà...
Ïàïàñ
Ìÿãñÿäèí àíëàøûëäû, ïÿê ðÿ’íà,
Øèìäè Ãóð’àíû àë äà éàã...
Øåéõ Ñÿí’àí
ßúÿáà!
Îíó éàãìàãäà âàðìû áèð ìÿ’íà?
167
Ùÿð êÿñäÿ ùÿéÿúàí âÿ ùåéðÿò...
Ïàïàñ
Ôÿçëÿäèð ùÿï áÿùàíÿ, öçð àíúàã,
Éàãàúàãñûí...
Øåéõ Ñÿí’àí
(Ãóð’àíû ÷ûãàðûá âåðèð)
Àë, èøòÿ êÿíäèí éàã!
Öìóì
Øåéõ, Ãóð’àí éàãûëìàç!..
Øåéõ Ñÿí’àí
Èëëÿò âàð.
Øåéõ Ñÿäðà
Ñóñóíóç, áÿëêÿ áàøãà ùèêìÿò âàð!
Øåéõ Ñÿí’àí
Ùþêìè-Ãóð’àí èëÿëÿáÿä óúàëûð,
Éàãûëàí ùÿï êàüûç, ìöðÿêêÿáäèð.
Áó ñûðàäà ùàâàéû áóëóò ãàïëàð, øèääÿòëè ýþé ýóðóëòóñó áàøëàð. Áó ýóðóëòó ïÿðäÿíèí
ñîíóíà ãàäàð àðà-ñûðà ìöäùèø áèð ùàëäà äÿâàì åäèá äóðóð.
Ïàïàñ
(Ãóð’àíû àëìàéàðàã èñðàð èëÿ)
Îíó àòÿøäÿ éàãìàéûíúà, èíàí,
Ñàíà ÿñëà îëóíìàç èòìèíàí.
168
Øåéõ Ñÿí’àí
Ùþêìè-Ãóð’àíû òóòìóéàí ìÿüðóð,
Îíó àòÿøäÿ éàãìûø ÿää îëóíóð.
Áèð äÿ áèùóäÿ åòäèéèí èñðàð,
Áóíäà Èñà âÿ Ìÿðéÿìèí àäû âàð.
Õóìàð âÿ Íèíà
À-ù!..
Ïëàòîí
Øåéõ, èñòÿìÿç, áûðàã äóðñóí.
Öìóì
Òþâáÿ, éà øåéõ, òþâáÿ, òþâáÿ!..
Øåéõ Ñÿäðà
Ñóñóí!..
Øåéõ Ñÿí’àí
Åøãäÿí áàøãà ùÿð íÿ âàðñà, ÿâÿò,
Òþâáÿ, áèí òþâáÿ!.. Åéëÿäèì íèôðÿò.
Øåéõ Íÿèì
Áèð äöøöí, øåéõ, óíóòìà Êÿ’áÿéè.
Øåéõ Ñÿäðà
Äóð!
Øåéõ Ñÿí’àí
(Õóìàðà èøàðÿòëÿ)
Èøòÿ Êÿ’áÿì äÿ, úÿííÿòèì äÿ áóäóð.
169
Ïàïàñ
(Ïëàòîíà)
Äàùà áèð ÷àðÿ éîã, íÿ èñòÿðñÿí,
Î ãà÷ûðìàç áîéóí èòàÿòäÿí.
Ïëàòîí
Øåéõèì, àíúàã áèð èø äÿ éàïìàëûñûí,
Èêè éûë òàì äîìóç îòàðìàëûñûí.
Ùÿð êÿñäÿ áþéöê áèð ãÿëÿéàí.
Øåéõ Ñÿäðà
(Øåéõ Ñÿí’àíà)
Õàéûð, àðòûã áó ïÿê ôÿíà òÿùãèð,
Ñÿíè èêðàù è÷èí áó áèð òÿäáèð...
Øåéõ Ñÿí’àí
(Ïëàòîíà)
Îíóí åøãèéëÿ áÿí êè äÿðáÿäÿðèì,
Ùÿð íÿ ÿìð åòñÿíèç ãÿáóë åäÿðèì.
Øåéõëÿð âÿ ìöðèäëÿð “àù” äåéÿ ìöòÿÿññèð áèð ùàëäà ýåðè ÷ÿêèëÿð.
Ýåäèíèç, àðãàäàøëàðûì... Ýåäèíèç!
Áàøãà áèð øåéõÿ èãòèäà åäèíèç.
Èøòÿ áÿí íàèëè-âöñàë îëäóì,
Àðàäûì íóðè-ùÿããè, òà áóëäóì.
Ñåéð åäèá êàèíàòû ùÿï éîðóëóí,
Àðàéûí, ñèç äÿ íóðè-ùÿããè áóëóí.
Óíóòóí ùÿï çàâàëëû Ñÿí’àíû,
Óíóòóí ñèç î ñÿðñÿì èíñàíû.
170
Øåéõ Ñÿäðà
Ìþùòÿðÿì øåéõ, áèð òÿñÿââöð åäèí...
Øåéõ Ñÿí’àí
Éåòèøèð, ùàéäû, äÿô’ îëóí äà, ýåäèí!
Øåéõ Ìÿðâàí
Íåðäÿ ÿââÿëêè ãàéåéè-ÿìÿëèí?
Øåéõ Ñÿí’àí
(ãÿùðàìèç áèð ùèääÿòëÿ áàüûðàðàã)
Äóðìàéûí, ùàéäû, äÿô’ îëóí, ÷ÿêèëèí!
Øåéõ Ñÿäðà äÿðèí áèð ùåéðÿò âÿ äàëüûíëûã è÷èíäÿ äöøöíöá äóðóð.
Ìöðèäëÿðäÿí áèðèíúè ãûñûì
(áþéöê áèð òÿÿññöð âÿ òÿÿññöôëÿ)
Ýåäÿëèì, äîüðó Êÿ’áÿéÿ âàðàëûì,
Õàëèãè-êàèíàòà éàëâàðàëûì.
Áÿëêÿ øàìèë îëóð äà ìÿðùÿìÿòè,
Øåéõè åéëÿð èùàòÿ ìÿüôèðÿòè.
Èêèíúè ãûñûì
(Ìÿðâàí âÿ Íÿèìëÿ áèð éåðäÿ)
Øåéõèìèç àòäû ùþêìè-Ãóð’àíû,
Øåéõèìèç ñàòäû äèíè, èìàíû,
Þíúÿ èñëàìÿ áèð ìöðÿââèú èêÿí,
Õà÷ àñûá ÷ûãäû äèíö ìÿçùÿáäÿí.
171
Áèðèíúè ãûñûì
Ýåäÿëèì, Ùàããà èëòèúà åäÿëèì,
Ýåäÿëèì, øåéõ è÷èí äóà åäÿëèì...
Èêèíúè ãûñûì
Ýåäÿëèì, òà êè áèç äÿ ñàïìûéàëûì,
Ýåäÿëèì, áèç äÿ õà÷ÿ òàïìûéàëûì...
Øåéõ Ñÿí’àí
Ýåäèíèç, ýÿð÷è ùèéëÿ éà òÿçâèð
Ñèçúÿ õîø... áÿíúÿ åøã éöêñÿêäèð!..
Áöòöí øåéõëÿð âÿ ìöðèäëÿð ÷ÿêèëìÿéÿ áàøëàð. Éàëíûç Øåéõ Ñÿäðà ÿí àðãàäà ãàëàðàã
øàøãûí âÿ äîëüóí áàãûøëàðëà àüûð âÿ ìöòÿðÿääèä àäûìëàðëà óçàãëàøûá ýåäÿð.
Ïÿðäÿ
Ö×ÖÍÚÖ ÏßÐÄß
I ÑßÙÍß
Áèð áó÷óã ñÿíÿ ñîíðà, ñîí áàùàðäà ìåùòàáëû áèð ýåúÿ... Ñÿùíÿíèí óúóíäà äîìóç
éàòûðûëìàüà ìÿõñóñ áèð äàì... Äàìûí ãàïûñû þíöíäÿ 2-3 äîìóç éàòìûø, éàí òÿðÿôäÿ áèð
ñó äÿñòèñè âàð. È÷ÿðèéè ñþíöê áèð èøûã àéäûíëàòûð. Ïÿê êÿíàðäà Õóìàðûí îäàñû ýþçÿ ÷àðïàð
êè, ïÿíúÿðÿñèíäÿí ñà÷ûëìàãäà îëàí èíúÿ áèð àéäûíëûãëà íÿçÿðè-äèããÿòè úÿëá åäÿð, ÿòðàô
àüàúëûãäûð.
Ñ å ð ü î ÿëèíäÿ øÿðàá äÿñòèñè, òàõòàäàí éàïûëìûø áèð ãÿäÿù âÿ 2-3 ÿêìÿê îëäóüó ùàëäà
òöðêö ÷àüûðà-÷àüûðà éàðûìñÿðõîø âÿ ëàöáàëè áèð òåâð èëÿ äîìóç äàìûíäàí ÷ûãàð.
Ñåðüî
(ýþéÿ áàãàðàã)
Ýþêéöçöíö áÿçÿð ïàðëàã éûëäûçëàð,
Éåð éöçöíö áÿçÿð ýöëéöçëö ãûçëàð,
172
Ýþçÿë åøãèíäÿ ýþíöë éàíàð-ñûçëàð,
Èíñàô, ìÿðùÿìÿò éîã íàìÿðä ôÿëÿêäÿ...
(ÿëèíäÿêèëÿðè éåðÿ áûðàãûá ãàïûíûí þíöíäÿ îòóðóð, øÿðàáäàí áèð ãÿäÿù
äþêöá è÷ÿðÿê)
Óô, ûøûãëàíäû ýþçëÿðèì àíúàã.
(Øåéõ Ñÿí’àíû ÷àüûðûð)
Åé, ÷îáàí øåéõ! Íåðäÿñèí? Áàíà áàã!
Øåéõ Ñÿí’àí
(ýöðúö ÷îáàíëàðûíà ìÿõñóñ áèð ãèéàôÿòäÿ, ñà÷û-ñàãàëû óçàíìûø îëäóüó
ùàëäà áàü÷à òÿðÿôèíäÿí ýÿëÿðÿê)
Áóðäàéûì, Ñåðüî!..
Ñåðüî
Ýÿë éåéèá-è÷ÿëèì.
Øåéõ Ñÿí’àí
Ñÿí éå-è÷, àðãàäàø, áÿí àú äåéèëèì.
Ñåðüî
Ýÿë, úàíûì, áàøãà áèð øÿðàáäûð áó...
Øåéõ Ñÿí’àí
Àäÿòèì ñÿíúÿ áÿëëèäèð, éàùó!
Ñåðüî
ßçèç àãøàìäûð, èøòÿ, ýÿë...
173
Øåéõ Ñÿí’àí
Âàç ýå÷!
Ñåðüî
(ãÿäÿùè äîëäóðàðàã)
Áèð ãÿäÿù ýÿë Õóìàðûí åøãèíÿ è÷!
Øåéõ Ñÿí’àí
Àëëàù, Àëëàù! Øó çÿùðèìàð ÿúÿáà
È÷èëèð øåéìè?
Ñåðüî
Ñþéëÿíèá äóðìà,
Ýÿë, äöäöê ÷àë äà, éà ìàñàë ñþéëÿ,
Éà ýþçÿë áèð ùåêàéÿ íÿãë åéëÿ.
Øåéõ Ñÿí’àí
Éåíÿ ùàëûì áèð àç ôÿíà... ßôâ åò!
(Áèð òÿðÿôÿ ýåäÿð.)
Ñåðüî
(øÿðàáäàí áèð ãÿäÿù è÷ÿðÿê, ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Ïÿê ýþçÿë, àíëàøûëäû äÿðäèí, ýåò!..
(äàùà áèð ãÿäÿù äþêöá è÷ÿðÿê òöðêö ÷àüûðìàüà áàøëàð)
Úîøãóí øÿðàá åøã îäóíó ñþíäöðìÿç,
Éàð ñà÷ûíäàí áèð òåë êÿñèá ýþíäÿðìÿç.
Òàëå áàíà ýþç âåðèð, ûøûã âåðìÿç,
Èíñàô, ìÿðùÿìÿò éîã íàìÿðä ôÿëÿêäÿ...
174
Áó ñûðàäà áàü÷àíûí áèð ýóøÿñèíäÿí êþïÿê ùàâëàìàñû åøèäèëèð.
ßúÿáà áàøãà áèð àäàììû?
(Áàüûðàðàã)
Êèì î?
Þçäÿìèð
(ÿëèíäÿ õóðúóí, Îüóçëà áÿðàáÿð ýÿëÿðÿê)
Áèç èäèê, áàøãà êèìñÿ éîã, Ñåðüî.
Ñåðüî
Âàé, ÿôÿíäèì, íàñûëñûíûç?
Þçäÿìèð
Åéèéèç.
Ñåðüî
Áóéóðóí...
Þçäÿìèð
Øåéõ íåðäÿ?..
Ýåòìÿëèéèç.
Ñåðüî
Éàëíûç Àëëàù áèëèð îíóí éåðèíè.
Þçäÿìèð
(õóðúóíó Ñåðüîéà âåðèð)
Áóíó âåð øåéõÿ; ùÿì äÿ øåéëÿðèíè
Òåç áîøàëòûí... ùÿìÿí äþíöá ýåäÿðèç.
175
(Ñöð’ÿòëè àäûìëàðëà ÷ÿêèëèá ýåäÿðëÿð)
Ñåðüî
Ùè÷ ìÿðàã åòìÿ, úàáÿúà åäÿðèç.
Õ ó ì à ð Í è í à èëÿ áÿðàáÿð ÿëèíäÿ áèð ãàá éåìÿê îëäóüó ùàëäà îäàñûíäàí ÷ûãûá
ýÿëÿðÿê.
Õóìàð
Áàíà áàã, Ñåðüî!..
Ñåðüî
Ñþéëÿ, ñóëòàíûì!
Õóìàð
Øåéõ éàòìûøìû?
Ñåðüî
(ùåéðÿòëÿ)
Ùè÷ éàòàðìû, úàíûì!
Èøòÿ äàèì îíóí òÿáèÿòè áó...
Ùè÷ äöøöíìÿç íÿäèð éåìÿê, óéãó.
Ýåúÿ éûëäûçëà, àéëà ñþùáÿò åäÿð,
Äöøöíöð äàèìà ñàáàùÿ ãàäàð.
Õóìàð
(éåìÿýè Ñåðüîéà âåðäèéè ñûðàäà)
Ìöìêöí îëäóãúà ùþðìÿò åéëÿ îíà,
Ùÿð íÿ ÿìð åòñÿ, ýÿë äÿ, ñþéëÿ áàíà.
Íèíà
Ïÿê íÿçàêÿòëè çàò èìèø Ñÿí’àí.
176
Õóìàð
(Íèíà èëÿ áÿðàáÿð îäàñûíà äîüðó éöðöéÿðÿê, îíó òÿñäèã èëÿ)
ßâÿò, ÿí ìþùòÿðÿì, íÿúèá èíñàí...
Ùÿëÿ äóðñóí êÿìàëû, ìÿ’ðèôÿòè,
Îíäà âàð ñàíêè åâëèéà ñèôÿòè.
Ñåðüî äÿðùàë õóðúóíó àëûð, áîøàëòìàã è÷èí äîìóç äàìûíà ýèðÿð.
Øåéõ Ñÿí’àí
(áèð òÿðÿôäÿí ÷ûãàð, Õóìàðûí ýåòäèéèíè ýþðöíúÿ)
Ýåäèéîð èøòÿ íàçëû úàíàíûì,
Ýåäèéîð àøèíàéè-âèúäàíûì,
Ýåäèéîð èøòÿ äèíö èìàíûì,
Ýåäèéîð ñÿáðö òàãÿòèì, úàíûì...
(Ìÿùçóí âÿ ìöòÿÿññèð áàãûøëàðëà äîìóç äàìûíà éàãëàøûð.)
Ñåðüî
(÷ûãàðàã)
Àðãàäàø! Ýÿë, éåìÿê ýÿòèðäè Õóìàð.
Øåéõ Ñÿí’àí
Èøòàùûì éîã...
Ñåðüî
Ýÿë!..
Øåéõ Ñÿí’àí
Èñòÿìÿç èñðàð,
Éîðüóíóì, ñûòìà âàð úàíûìäà áèð àç.
(è÷ÿðè ýèðÿð)
177
Ñåðüî
Àçàúûã éàòñàíûç ôÿíà îëìàç.
(ÿòðàôà)
Ýþðöíöð äÿðäè òàçÿëÿíäè éåíÿ,
×öíêè úàíàí ýþðöíäö ýþçëÿðèíÿ.
Ñèìîí
(èêè äÿëèãàíëû èëÿ áÿðàáÿð ýÿëÿðÿê)
Ñåðüîúàí, Ñåðüî!
Ñåðüî
Âàé, Ñèìîí, ýÿë...
Ñèìîí
Ñóñ!
Íåðäÿ Ñÿí’àí!
Ñåðüî
Çàâàëëû ïÿê ÿôñóñ,
Äàèìà ãÿìëè, äàèìà äöøêöí...
Éàòûéîð, èøòÿ õàñòàëàíäû áó ýöí.
Ñèìîí
Ñÿí íÿ äåðñèí, øó äÿðáÿäÿð Ïëàòîí
Øåéõ Ñÿí’àíÿ ãûç âåðèðìè?..
Ñåðüî
Ñèìîí!
Î áèð èíñàí êè, ïÿê ôöðóìàéÿ...
178
Àíä è÷èá Òàíðû îüëó Èñàéÿ,
Áàñìûø Èíúèëÿ ÿë, èíàí, âåðÿúÿê...
Ñèìîí
Øó ùÿðèô ïÿê èíàä÷ûäûð ýåð÷ÿê,
Ãûçû áÿäáÿõò åäèá äÿ þëäöðÿúÿê.
Ñåðüî
(ãàôàñûíû îéíàòàðàã)
Áóðäà çÿííèìúÿ ñÿùâèí îëñà ýÿðÿê,
×öíêè ãûç, áàøãà äöðëö áèð õèëãÿò,
Îíó ìöòëÿã ýþðÿí åäÿð ùåéðÿò.
Øåéõÿ ïÿê áàøãà áèð ìÿùÿááÿòè âàð,
Äàèì èêðàì åäÿð äÿ, ùþðìÿòè âàð.
Áèðèíúè äÿëèãàíëû
Ùÿï ìàíàñòûð äåéèá äóðóðäó Õóìàð,
Íÿ ÷àáóã ôèêðè äþíäö?
Ñåðüî
(äîìóç äàìûíû ýþñòÿðèð)
Ìàíåÿ âàð;
Áó ó÷óã äàì Õóìàð è÷èí ÿë’àí
Äàùà ãèéìÿòëèäèð ìàíàñòûðäàí.
Áó îíóí ñÿúäÿýàùû, ãèáëÿñèäèð,
Øåéõ îíóí ùåéêÿëè-ìöãÿääÿñèäèð.
Èêèíúè äÿëèãàíëû
(Ñèìîíà)
Øèìäè ôèêðèí íÿ? Øöáùÿ ãàëìàäû ùè÷,
Ãûç äåìÿê øåéõèí îëäó, ñÿí âàç ýå÷!
179
Ñåðüî
Øöáùÿñèç, áèòìÿê öçðÿäèð ìöääÿò,
Øåéõè ðÿää åéëÿìÿç Õóìàð ÿëáÿò.
Ñèìîí
(ãÿùðõÿíä èëÿ)
Äèðèäèð, þëìÿìèø Ñèìîí ùàëà,
Îíà ôöðñÿò âåðèðìèéèì?
(ãàéÿò ùÿéÿúàíëû)
ßñëà!..
(Úèáèíäÿí ïàðà èëÿ äîëó áèð êèñÿ ÷ûãàðûð; ÿëèíäÿ àòûá òóòäóãäàí ñîíðà
Ñåðüîéà âåðÿðÿê)
Äîëóäóð ùÿï ýöìöøëÿ àëòûí, àë!
Áó îíóí ãàí áàùàñû îëñóí, àë!
Þíúÿ Ñèìîí, ñîíðà àðãàäàøëàðû õÿíúÿðëÿðè ÷ÿêÿðÿê øåéõèí éàòàüûíà ùöúóì åòìÿê
èñòÿðëÿð.
Ñåðüî
(Ñèìîíà)
Íÿ èìèø àíëàäûì, ñÿíèí ÿìÿëèí.
(ùÿð ö÷öíÿ)
Øèìäè îëìàç, ýåäèí äÿ, ñîíðà ýÿëèí.
Áó ñûðàäà Þ ç ä ÿ ì è ð ýÿëèð, àðãà òÿðÿôäÿ ïóñóá îíëàðû äèíëÿð. Í è í à äà Õóìàðûí
îäàñûíäàí ÷ûãàðàã äÿðèí áèð ùåéðÿòëÿ áó ÿùâàëû òàìàøà åäÿð.
180
Áèðèíúè äÿëèãàíëû
(Ñèìîíà)
Äîüðó, ïÿê äîüðó ñþéëöéîð, ýåäÿëèì,
Ýåúÿ êå÷ñèí, ýÿëèá äÿ þëäöðÿëèì.
Ñèìîí
Áÿíúÿ ôöðñÿò ãàíàòëû áèð ãóøäóð,
Êèì êè, ÿëäÿí ó÷óðñà, ñÿðõîøäóð.
Ùÿìÿí ùöúóì åòìÿê èñòÿð, Íèíà áþéöê áèð èçòèðàá è÷èíäÿ áàãûá äóðóð. Þçäÿìèð ÷àð÷àáóã Ñèìîíóí áèëÿéèíè éàãàëàð, õÿíúÿð ÿëèíäÿí äöøöâåðèð. Äÿëèãàíëûëàð èñÿ ùÿð áèðè áèð
òÿðÿôäÿí Þçäÿìèðè éàãàëàéûá ãûìûëäàíìàñûíà èìêàí âåðìÿçëÿð.
Èêèíúè äÿëèãàíëû
(Þçäÿìèðÿ)
Ìÿùâ îëóðñóí, ñàãûí, ãûìûëäàìà, äóð!
Áó ñûðàäà Î ü ó ç ýÿëÿðÿê àüûð âÿ ìÿüðóð áèð áàãûøäàí ñîíðà àðãàäàí ùÿð ÿëèëÿ áèð äÿëèãàíëûíûí áîüàçûíäàí òóòóá øèääÿòëÿ ñûãàð. Ùÿð èêèñè áîüóëàúàã áèð ùàëà ýÿëèðëÿð, ùÿð êÿñè
äÿùøÿò àëûð.
Îüóç
Èøòÿ õàèíëÿðèí úÿçàñû áóäóð!
Þçäÿìèð
(Ñèìîíà)
Áèð äöøöí, áèð óòàí, ãûçàð, éàùó!
Ñÿíäÿ áèëìÿì íàñûë òÿáèÿò áó?
Øåéõ, î áèð ìþùòÿðÿì, çÿðÿðñèç àäàì,
Ùÿì ìèñàôèð, ãÿðèá âÿ àúèç àäàì...
ßúÿáà ñÿíäÿ éîãìóäóð âèúäàí?
Áþéëÿ íàìÿðä îëóðìó ùè÷ èíñàí!?
181
Îüóç
Ùàíêè õàèí áó íåâ åäÿð ðÿôòàð?
Àù, íàìóñà êöñìöø àë÷àãëàð!
Ñèçìè, Ñÿí’àíìû þëìÿéÿ øàéàí?
Áàã, øó õÿíúÿð âåðèð úÿâàá ÿë’àí.
(Ùÿìÿí õÿíúÿðèíè ÷ÿêÿðÿê Ñèìîíà ùöúóì åäÿð)
Þçäÿìèð
(Îüóçó òóòàðàã àüûð áèð àùÿíýëÿ)
Äóð!.. Õàéûð, èñòÿìÿç áó ùèääÿòö êèí,
Ïÿêè, îíäàí íÿ ôÿðãèí îëäó ñÿíèí?
Îüóç
Ãîé ýÿáÿðñèí!
Þçäÿìèð
Õàéûð, áó ùè÷ îëìàç,
Ýöúëö ýöúñöçäÿí èíòèãàì àëìàç.
(Ñèìîíëà àðãàäàøëàðûíà)
Äÿô’ îëóí, ùàéäû, äóðìàéûí!.. Ëàêèí,
Ëàêèí ÿñëà óíóòìàéûí, øåéõèí
Ãàíûíû è÷ìÿê èñòÿéÿí àë÷àã
ßí íèùàéÿò ÿëèìäÿ ãÿùð îëàúàã.
Ùÿð ö÷ö ñèëàùëàðûíû àëûá ýåäÿðëÿð.
Øåéõ Ñÿí’àí
(äîìóç äàìûíäàí ÷ûãàðàã)
Íÿ èìèø? Ñþéëÿéèí, íÿ âàð, ÿúÿáà?
182
Þçäÿìèð
Þéëÿ áèð øåé äåéèë, ÿôÿíäè áàáà!..
Îüóç
(Ñåðüîíóí ÿëèíäÿêè êèñÿéè àëàðàã)
Áó íÿ?
Ñåðüî
(êÿêÿëÿéÿðÿê)
Áèëìÿì... ÿâÿò, áó êèñÿ... õàéûð...
Îüóç
Øåéõ è÷èí éîãñà ãàí áàùàñûìûäûð?
(Ñÿðò âÿ àòÿøëè áèð ñèëëÿ åøã åäÿð)
Øåéõ Ñÿí’àí
Àëëàù, Àëëàù!.. Îüóç, íÿ éàïäûí ñÿí?..
Îüóç
Ñàíà ãÿñä åòäèðÿí øó õàèíè áÿí,
Àçàúûã åòìÿê èñòÿäèì òÿ’äèá.
Øåéõ Ñÿí’àí
Ïÿê éàçûã!.. Áèð äöøöí, çàâàëëû ãÿðèá.
(ýþéÿ äîüðó)
Áó ôÿëàêÿòëÿðèí áöòöí ñÿáÿáè,
Ùÿï áÿíèì, áÿí... áàüûøëà, éàðÿááè!..
183
Îüóç
(Ñåðüîéà)
Áàãûíûá äóðìà, ùàéäû, êèñÿéè àë!
Ýÿë, èøèì âàð ñÿíèíëÿ, ýÿë, àáäàë!
(Ñåðüî êèñÿéè éåðäÿí àëûá Îüóçó èçëÿð.)
Þçäÿìèð
Øèìäè ôèêðèí íÿäèð, áþéöê øåéõèì?
Çÿíí åäÿðñÿì îëóð íÿòèúÿ âÿõèì.
Ñÿíè áóíëàð åïåéúÿ èíúèäÿúÿê,
Øöáùÿñèç, ÿí ñîíóíäà ðÿää åäÿúÿê,
Ùàëûíûç ùÿì äÿ õåéëè ãîðãóëóäóð,
Êèì áèëèð, áÿëêÿ áèð úèíàéÿò îëóð.
Ãûçû èñòÿðñÿíèç àëûá ýåäÿëèì,
Ùÿì äÿ êèì ãàðøû ÷ûãñà, ìÿùâ åäÿëèì.
Øåéõ Ñÿí’àí
Þçäÿìèð! Ïàð÷à-ïàð÷à äîüðàíñàì,
Éåíÿ áèð áþéëÿ ùàãñûç èø éàïìàì.
Þçäÿìèð
Áèð ñþçöì éîã áó ðÿ’éÿ ãàðøû áÿíèì,
Ëàêèí îëäóãúà åùòèéàò ëàçèì...
Øåéõ Ñÿí’àí
Ýåäèíèç, ÷öíêè ïÿê óçàã éîëóíóç,
Áÿíè Òàíðûì ãîðóð, ÿìèí îëóíóç!
Þçäÿìèð
(õóðúóíó éåðäÿí àëûð, øåéõèí ÿëèíè þïÿðÿê)
Áèð ãÿçà âàãå îëñà, øåéõèì, èíàí,
184
×ûãàðûç ùÿï éîëóíäà âàð-éîãäàí.
Äàèìà áîðúóìóç èòàÿòäèð,
Áèçúÿ ùÿð ÿìðèíèç ñÿàäÿòäèð.
(÷ÿêèëèá ýåäÿð)
Øåéõ Ñÿí’àí
Úöìëÿ èêðàìö ëöòôöíöç ìÿëóì,
Ñàü îëóí, ÿñêèê îëìàéûí, îüëóì.
(Þçäÿìèðèí óçàãëàøäûüûíû ýþðöíúÿ)
Ó÷óðóì, èøòÿ ùÿð òÿðÿô ó÷óðóì!
Àíëàìàì áÿí, íÿäèð áó òàëåéè-øóì!?
Íÿ ôÿëàêÿò!.. Íÿäèð áó, éàðÿááè!?
Íèíà
(Ñÿññèç àäûìëàðëà ÷ÿêèëèð, Õóìàðûí îäàñûíà ýèðäèéè ñûðàäà)
Ñåðüîäóð èøòÿ ùÿïñèíèí ñÿáÿáè.
Øåéõ Ñÿí’àí
(ýþéÿ äîüðó)
Äåéèë ÿñëà áèð èøòèêà, áó íèäà!
×öíêè öëâè Õóìàðûí óüðóíäà
Ùÿð áÿëà áÿíúÿ áèð ñÿàäÿòäèð,
Ùÿð úÿôà ñàíêè áèð ìÿùÿááÿòäèð.
Ãàïûíûí þíöíäÿêè äÿñòèéè àëûð, ñó ýÿòèðìÿê è÷èí áàü÷àíûí áèð òÿðÿôèíÿ ýåäÿð. Àçàúûã
ñîíðà Àíòîí àü ýåéèìäÿ äèýÿð òÿðÿôäÿí ÷ûãàð, ÿáóñ ÷þùðÿëè áèð ýöðúö äÿ ÿëèíäÿ éàãûúû
ìàéå èëÿ äîëó áèð äÿñòè òóòàðàã îíó èçëÿð.
Àíòîí
(éàðûì ñÿñëÿ)
Ñåðüîúàí, Ñåðüî!..
185
Àðãàäàøû
Èñòÿìÿç, áèð äóð.
(Äîìóç äàìûíà áàãàðàã)
Èøòÿ Ñÿí’àí éàòàãäà... Áàã óéóéóð.
Àíòîí
Ñåðüî!..
Àðãàäàøû
Ëàçûì äåéèë. Áûðàã, ýåäÿðèì
Äîüðàéûá øåéõè, øèìäè ìÿùâ åäÿðèì.
(Äÿðùàë è÷ÿðè ôûðëàð)
Àíòîí
(ãàïûäàí áàãàðàã)
Äàùà âóð! Áèð äÿ, áèð äÿ...
(êÿíäè-êÿíäèíÿ)
Øèìäè Õóìàð
Áÿí êèìèì, éà íÿéèì, äóéàð, àíëàð.
Àðãàäàøû
(÷ûãàðàã ùåéðÿò âÿ äÿùøÿòëÿ)
Øó ùÿðèô àíëàìàì íÿ ñåùð åòìèø,
Áèð òÿñàäöô êè, èøòÿ ïÿê ìöäùèø!..
Îíà ùè÷ õÿíúÿð åòìèéîð òÿ’ñèð,
Éàëíûç èúðà îëóíäó ñîí òÿäáèð.
Ãàïûéû ãàïàð, áó ñûðàäà è÷ÿðèäÿ àëàâ ïàðëàìàüà áàøëàð.
186
Àíòîí
Éîãñà àòÿøëÿäèíìè?
Àðãàäàøû
Þéëÿ, ÿâÿò;
Éàíäû Ñÿí’àí, êöë îëäó, ýåòäè...
Àíòîí
Ôÿãÿò,
Øèìäè äèëáÿð Õóìàðÿ ìöæäÿ ýÿðÿê,
Òà ýÿëèá ñåéðÿ äàëñûí èíëèéÿðÿê.
Õ ó ì à ð Í è í à èëÿ áÿðàáÿð îäàñûíäàí ÷ûãàð, îíëàðû ýþðöð-ýþðìÿç áþéöê áèð ùåéðÿò
âÿ òÿëàø è÷èíäÿ áàãà ãàëûðëàð.
Àðãàäàøû
(Àíòîíà èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Øèìäè Ñÿí’àí éàòûá äà ðþ’éàäÿ,
Çåâãÿ äàëìûø áåùèøòè-ÿ’ëàäÿ.
(òÿëàø èëÿ)
Äàùà äóðìàã õàòàëû... Ýÿë, ýåäÿëèì...
Ýåäÿëèì, ùàéäû...
Àíòîí
Ïÿê ýþçÿë, ýåäÿëèì.
Ñöð’ÿòëè àäûìëàðëà óçàãëàøûðëàð.
Õóìàð
Àù!.. Áóíëàð äà áèð úèíàéÿò àðàð.
187
Íèíà
Øöáùÿñèç, áàøãà áèð ôÿëàêÿò âàð.
Áó ñûðàäà øèääÿòëè éåë ÿñìÿñè, ýþê ýóðóëòóñó, éàíüûí ÷ûòûðäûñû áàøëàð. Òà ïÿðäÿíèí
ñîíóíà ãàäàð äàâàì åäÿð.
Õóìàð
(Íèíà èëÿ áÿðàáÿð øàøãûí áèð ùàëäà äîìóç äàìûíà éàãëàøàðàã)
Àíëàäûì, øèìäè àíëàäûì, áèëäèì.
(ùèääÿò âÿ òÿëàø èëÿ)
Ñåðüî, ýÿë, Ñåðüî! Íåðäÿñèí?
Ñåðüî
(ýþðöíÿðÿê)
Ýÿëäèì.
Õóìàð
Ùàéäû, ãîø, äóðìà!.. Ýÿë, òåç à÷ ãàïûéû!
Íèíà
Õàèí, àë÷àã, ÿäÿáñèç, à÷ ãàïûéû!
Ñåðüî ãàïûéû à÷äûüû êèáè éàíüûíäàí ùàñèë îëàí ãûçûë àëàâ ñÿùíÿéè àéäûíëàòûð.
Ýèð, ÷àáóã ýèð, çàâàëëû øåéõè ÷ûãàð!
Õóìàð
Äóðìà, áè÷àðÿ éàíäû, òåç ãóðòàð!
Ñåðüî è÷ÿðè ýèðìÿê èñòÿð, ôÿãÿò úÿñàðÿò åäÿìÿç.
188
Ãîìøóëàð
(ö÷-äþðò êèøè ýÿëÿðÿê)
Ñþéëÿéèí áèð, íÿ âàð? Íÿ îëìóø?..
Õóìàð
Àìàí!..
Éàíäû, ìÿùâ îëäó áèíÿâà Ñÿí’àí...
Ãîìøóëàð
Áàãàëûì, áÿëêÿ éàíìàìûø...
Íèíà
(ùèääÿòëÿ Ñåðüîéà)
Úÿëëàä!..
Õóìàð
À-ù, áè÷àðÿ øåéõ!.. Àìàí!.. Èìäàä!..
Áèòàá îëàðàã äöøÿúÿê îëóð. Íèíà ùÿìÿí êÿíäèñèíè äóòàð. Áó ñûðàäà Ø å é õ Ñ ÿ í ’ à í
ÿëèíäÿ äÿñòè áèð òÿðÿôäÿí ÷ûãàð, ùÿð êÿñ ùåéðÿòèíäÿí äîíà ãàëûð.
Øåéõ Ñÿí’àí
(ïÿðÿñòèøêàðàíÿ áèð òåâð èëÿ)
Øåéõè ìÿùâ îëäó ñàíìàéûí çèíùàð!
Èøòÿ ãàðøûíäàéûì, ñåâèìëè Õóìàð!
Êèì êè, åøã àòÿøèëÿ îëäó ùÿäÿð,
Îíó éàíäûðìàç þéëÿ àòÿøëÿð.
Áÿíè þëäöðñÿëÿð äÿ, áÿí éàøàðûì,
Òÿðê åäèá õÿëãè õàëèãÿ ãîøàðûì.
ßáÿäèééÿò áÿíèì ìÿçàðûìäûð,
×öíêè ñóëòàíè-åøã éàðûìäûð.
189
Åøã è÷èí úàí íèñàð åäÿí ÿðëÿð
ßáÿäè áèð ùÿéàò è÷èíäÿ ýöëÿð.
Áÿíè ùÿï ïàð÷à-ïàð÷à äîüðàñàëàð,
Ðóùóì þëìÿç, ñÿìàéè-åøãÿ ó÷àð.
Ó÷àð ÿí ìþùòÿøÿì ôÿçàëÿð àøàð,
Éåíÿ úÿííÿòäÿ ùÿï ñÿíèíëÿ éàøàð.
Ñîí áåéò áèòìÿê öçðÿ èêÿí ùÿìÿí ïÿðäÿ ãàïàíûð.
Ïÿðäÿ
II ÑßÙÍß
Ìÿäèíÿäÿ ùÿñèð èëÿ äþøÿíìèø áèð îäà... ßòðàôäà îòóðóá äàéàíìàã è÷èí ìèíäÿðëÿð âÿ
äþøÿêëÿð... Èêè ãàïû... Áàü÷àéà à÷ûëûð èêè-ö÷ ïÿíúÿðÿ... Ýöíÿø éåíè äîüìàüà áàøëàéûð.
Ïÿðäÿ à÷ûëäûãäà õèäìÿò÷è ãàðà ÿðÿá äþøÿêëÿðè äöçÿëòÿðÿê ÷ûãàð. Áó ñûðàäà Ø å é õ
Ù à ä è èëÿ ß á ö ë ö ë à äàõèë îëóð.
Øåéõ Ùàäè
×îã øöêöð Ðÿááè-çöëúÿëàëèìèçÿ,
Îëäó ãèñìÿò éåíÿ Ìÿäèíÿ áèçÿ.
(Ïÿíúÿðÿëÿðäÿí áèðèíè à÷àðàã)
Íÿ ìöãÿääÿñ ùàâàñû âàð... ùÿð àí
Íÿôÿñ àëäûãúà ãÿøø îëóð èíñàí.
Àäÿòà ðóùÿ áèð ñÿôà ýÿëèéîð,
Àäÿòà ãÿëáÿ áèð øÿôà ýÿëèéîð.
ßáöëöëà
Øåéõ Ùàäè! Íÿ äåðñèíèç ýåð÷ÿê,
Èñòÿðèì áèð ÷ûãûá õÿáÿð áèëìÿê.
Øåéõ Ùàäè
Ñîðóøóá áèð íÿ âàð, íÿ éîã áèëñÿí,
Áèõÿáÿð ãàëìàéûç ùÿâàäèñäÿí.
190
(ïÿíúÿðÿéè ãàïàéàðàã)
Éîðüóíóì, áÿí äÿ áèð éàðûì ñàÿò
Óçàíûá îëìàã èñòÿðèì ðàùÿò.
(ßáöëöëà ÷ûãäûüû ñûðàäà)
Ôÿãÿò èëê þíúÿ Øåéõ Ñÿí’àíäàí
Áèð õÿáÿð áèë!..
ßáöëöëà
Ïÿêè!
Øåéõ Ùàäè
Óíóòìà, àìàí,
Ùÿì äÿ Çÿùðàéû ñîð äà, ýþð î íàñûë?
Õàñòàäûð áÿëêÿ, ýåò èéàäÿò ãûë.
ßáöëöëà ýåäÿð. Øåéõ Ùàäè ÿáàñûíû éöçöíÿ ÷ÿêÿðÿê óçàíûð. Áó ñûðàäà ñÿùíÿíèí ûøûüû
÷ÿêèëèá óúäàêû èêèíúè ïÿðäÿ ãàëãàð.
Øåéõ Ñÿí’àí
(àòÿøëÿð, àëîâëàð è÷èíäÿ ýþðöíÿðÿê éàðû ìÿùçóí, éàðû ìÿìíóí áèð
ôÿðéàä èëÿ)
Éàíäûì, Àëëàù!.. Íÿäèð áó èøýÿíúÿ?
Ùÿì íÿ äÿùøÿòëè, äàòëû ÿéëÿíúÿ!..
Àòÿøè-åøã áèð ñÿàäÿò èìèø,
Áó äà áèð áàøãà äöðëö úÿííÿò èìèø.
Áÿíäÿ éîã èøòèêà, ôÿãÿò, éàðÿáá!
Éîãìóäóð ñÿíäÿ ìÿðùÿìÿò?! Éà Ðÿáá!..
Ýÿëèéîð ùÿï áó ùèéëÿëÿð ñÿíäÿí,
Áÿíè áèëìÿì íè÷èí éàðàòäûí ñÿí?!
Áÿ’çè ìåâùóì ÿëëÿðäÿ õÿíúÿðëÿð, ãûëûúëàð ïàðëàéàðàã Øåéõ Ñÿí’àíà ùöúóì åäèëäèéè
ýþðöëöð.
191
Áèð ìÿëÿê
(ýþéäÿí åíÿð êèáè ýÿëÿðÿê)
Ùè÷ ìÿðàã åòìÿ, ìþùòÿðÿì Ñÿí’àí!
Ñÿíè ÿñëà óíóòìàìûø Éàðàòàí.
Ñàíà õàëèã îëóá éåýàíÿ ïÿíàù,
Ùÿì øÿôàÿò÷èäèð Ðÿñóëöëëàù.
Ñÿíè òÿãäèñ åäÿð ìÿëÿêëÿð, èíàí,
Ùè÷ òÿëàø åòìÿ, ýÿë, áþéöê Ñÿí’àí!
Øåéõ Ñÿí’àíûí ÿëèíäÿí òóòóá êÿíàðà ÷ÿêìÿê öçðÿ èêÿí èêèíúè ïÿðäÿ åíÿð. Ñÿùíÿ
àéäûíëàøûð.
Øåéõ Ùàäè
(ñÿðñÿì êèáè ãàëãàðàã)
ßúÿáà!? Ëàèëàùÿ èëëÿëëàù!
Áó íÿ äÿùøÿòëè ùàë!?
Øåéõ ßáóçÿð
Éà Àëëàù!
Ø å é õ ß á ö ë ë ÿ ù é ÿ âÿ Ø å é õ Ú ÿ ô ÿ ð ë ÿ áÿðàáÿð äàõèë îëóð. Ãóúàãëàøûá þïöøöðëÿð.
Øåéõ Ùàäè
Áóéóðóí!
Øåéõ ßáóçÿð
Êåéôèíèç íàñûë?
Øåéõ Ùàäè
Åéèéèì.
192
Øåéõ ßáóçÿð
Ïàðëàñûí èúòèùàäûíûç äàèì,
Ñèçÿ ÿúð åéëÿñèí ÿòà ãàäèð.
Øåéõ Ùàäè
Ýþðäöíöçìö ßáöëöëàéû?..
Øåéõ ßáóçÿð
Õàéûð.
Øåéõ Ùàäè
Ñþéëÿéèí áèð, íÿ âàð, íÿ éîã, Çÿùðà
Åéèëÿøìèøìè?
Øåéõ ßáóçÿð
Ùàëû õåéëè ôÿíà,
Éàøûéîð úàíëû áèð úÿíàçÿ êèáè.
Øåéõ Ùàäè
Ñÿí áþéöêñöí, Èëàùè, éàðÿááè!
Øåéõ ßáóçÿð
Éåìÿç-è÷ìÿç, çàâàëëû ïÿê äöøýöí...
Àüëàìàç, àüëàòûð úèùàíû áöòöí.
Ùÿì ñå÷èëìÿç î áèð ìöãÿââàäÿí,
Þëöäöð, êþ÷ìÿìèø áó äöíéàäÿí,
Äàèìà òöðáåéè-Ðÿñóëÿ ýåäÿð,
Éàëâàðûá Ùàããà ÿðçè-ùàúÿò åäÿð.
Øåéõ Ùàäè
Äàùà êàôè øó ãÿìëè ãèññÿ, àìàí!
Àçàúûã ñþéëÿ Øåéõ Ñÿí’àíäàí.
Éîãìó ùè÷ áèð õÿáÿð, ýÿëÿí, éà ýåäÿí?
193
Øåéõ ßáóçÿð
Éîë÷ó âàð Ìÿêêåéè-ìöêÿððÿìÿäÿí,
Ñþéëÿíÿí ñþçëÿð îëñà ùÿï ýåð÷ÿê,
Øåéõ Ñÿí’àí, äåìÿê éàðûí ýÿëÿúÿê.
Øåéõ Ùàäè
×îã øöêöð, ÷îã øöêöð, áþéöê Òàíðû!
Øåéõ ßáóçÿð
Àíëàòûá ñÿí äÿ ñþéëÿ áèð áàðû,
Ïÿê óçóí ñöðäö àäÿòà áó ñÿôÿð.
Ãàðäàøûì, ñþéëÿ áèð íÿ âàð, íÿ õÿáÿð?
Øåéõ Ùàäè
Ñîðìàéûí, ñîðìàéûí íÿ ùàëÿòäèð,
Áó ñÿôÿð áèð éûüûí ôÿëàêÿòäèð.
Àù, ÿâÿò øèìäè éàëíûç îí êèøèäÿí
Ñàü ãàëàí áèð ßáöëöëà, áèð áÿí...
Ùÿð ö÷ö
(áþéöê áèð éÿ’ñ âÿ ùåéðÿò è÷èíäÿ àùÿíýè-ìÿõñóñ èëÿ)
“Èííà-ëèëëàùè âÿ èííà-èëåéùè ðàúèóí”.
Øåéõ ßáöëëÿùéÿ
(äÿðèí áèð ñöêóòäàí ñîíðà)
Íÿ ôÿëàêÿòëè ùàë, àìàí, éà Ðÿá!
Øåéõ Úÿôÿð
Íÿ èìèø, êèì áèëèð, áó ùàëÿ ñÿáÿá?
194
Øåéõ ßáóçÿð
Íÿ òÿÿññöôëö áèð õÿáÿð... Åéâàù!..
(Øåéõ Ùàäèéÿ)
Ùÿð íÿ êå÷ìèøñÿ åéëÿ ùÿï èçàù!
Øåéõ Ùàäè
Êÿ’áÿäÿí áèç î ýöí êè, àéðûëäûã,
Âÿ’çö òÿáëèüÿ áàøëàäûã àðòûã.
Ýÿçäèê àç-÷îã Éÿìÿí äèéàðèíäÿ,
Àçàúûã ñîíðà àòëàäûã Ùèíäÿ.
Åäÿðÿê ùÿð òÿðÿôäÿ íèòã èðàä,
Õÿëãè äÿ’âÿòëÿ åéëÿäèê èðøàä.
Åéëÿéèá ÿðçè-åùòèðàìö ñÿëàì,
Áèçè àëãûøëûéîðäó ùÿï èñëàì,
Áàøãà äèíëÿðäÿ áèð ÷îã èíñàíëàð
Ùÿï ñîðàð, ùÿï àðàðäû áöðùàíëàð.
×öíêè ïÿê ýöú äåéèëäè èëçàìû,
Ùÿï ãÿáóë åòäè äèíè-èñëàìû.
Øåéõ ßáöëëÿùéÿ
ßâÿò, èñëàì éöêñÿëèð, åíìÿç.
Øåéõ Úÿôÿð
Íóðè-ùÿã äàèìà éàíàð, ñþíìÿç.
Øåéõ Ùàäè
Î úèâàðëàðäà èøòÿ áèð ìöääÿò
Ýþñòÿðèá ùèììÿò, åéëÿäèê äÿ’âÿò
Íàýÿùàí áàøëàéûá âÿáà, òàóí
Ñàðäû ÿòðàôû, õÿëãè åòäè çÿáóí.
×àðÿñèç, áèç äÿ Ùèíäè òÿðê åäÿðÿê,
195
Ýåðè äþíäöê òÿÿññöô åéëÿéÿðÿê.
Áÿùðè-Öììàíäà ñîíðà áèð òóôàí,
Áèð áÿëà ãîïäó, ñàðñûëûðäû úèùàí.
Ýåúÿäÿí êå÷ìÿìèøäè áèð î ãàäàð,
Îëäó äÿùøÿòëÿ ðóíöìà ìÿùøÿð.
Ïÿê éàãûíäûã î äÿìäÿ ñàùèëÿ áèç,
Ñàðñûëûá äóðäó íàýÿùàí ýÿìèìèç.
Ãîúàìàí äàëüàëàð ùöúóì åäÿðÿê,
×ûëäûðûá û÷ãûðûðäû êöêðÿéÿðÿê.
Äÿëè éåëëÿð àëàé-àëàé ãîøàðàã,
Ýÿìèíèí éåëêÿíèëÿ ÷àðïûøàðàã,
Ãûëäû ùÿï ïàð÷à-ïàð÷à áèð àíäà,
Ùþêì åäèá äóðäó éÿ’ñ ùÿð éàíäà.
Ùÿð òÿðÿôäÿí óúàëäû àùö ôÿüàí;
Àüëàéàí, èíëÿéÿí, äöøÿí, áàüûðàí,
Áèð éûüûí áèíÿâà, ñÿôèë èíñàí
Éàëâàðûá Ùàããà èñòèéîðäó àìàí.
×ûðïûíûðêÿí õèëàñ è÷èí ùÿïèìèç
Äàùà äÿùøÿòëÿíèá ãóäóðäó äÿíèç.
Òîïà òóòìàãëà éûëäûðûì ùÿð àí,
Ýóðëàéûá éîë÷óëàðäà ãîéìàäû úàí,
Áèð òÿðÿôäÿí äÿ ïàðëàéûá øèìøÿê,
Õÿëãè òèòðÿòäè ùÿï ãûëûíú ÷ÿêÿðÿê.
Ýþê äÿíèçäÿí ñå÷èëìèéîð ÿñëà;
Éåð áÿëà, ýþê áÿëà, ìöùèò áÿëà...
×àðïûøûð éîë÷óëàðëà ôûðòûíàëàð,
Ùÿð êÿñèí ýþçëÿðèíäÿ äÿùøÿò âàð.
Ñîí íÿôÿñ èøòÿ, éîã öìèäè-íèúàò,
Ýÿìèìèç áàòìàã öçðÿäèð, ùåéùàò!
Øåéõ ßáöëëÿùéÿ
Áèð òÿñàäöô êè, ùÿï ôÿëàêÿò èìèø.
Øåéõ Úÿôÿð
Áèð óìóëìàç ãÿçà êè, äÿùøÿò èìèø!..
196
Øåéõ Ùàäè
(äÿâàì èëÿ)
Éîë÷óëàð ÷àðÿñèç ãàëûá íàýàù,
Èêè-áèð, ö÷-áèð îëäóëàð ùÿìðàù.
Ýÿìèäÿí ôûðëàéûá äà ÷ûðïûíàðàã,
Èñòèéîðëàðäû ùÿï õèëàñ îëìàã.
Ñóäà áèð õåéëè ãîë-ãàíàò ÷àëäûã,
Ùÿï éîðóëäóã äà äóéüóñóç ãàëäûã.
Áþéëÿ ìöçòÿð ýþðöíúÿ ùàëÿòèìè,
Ñþéëÿäèì êÿëìåéè-øÿùàäÿòèìè,
×àðïûøûðêÿí öìèäö éÿ’ñëÿ áÿí,
Ýÿëäè áèð ñÿñ áó àíäà ñàùèëäÿí,
Ñÿñ ýÿëÿí ñÿìòè èçëÿéèá áóëäóì,
Àëëàùûí éàðäûìèëÿ ãóðòóëäóì.
Ýåúÿ áèëìÿì íàñûë êå÷èá ýåòäè.
ßí íèùàéÿò ýöíÿø òöëó’ åòäè.
Áàãäûì, ÿôñóñ, ãóðòóëàí áèçäÿí
Éàëûíûç áèð ßáöëöëà, áèð áÿí...
Øåéõ ßáóçÿð
Òàíðû ãÿðã åéëÿñèí äÿ ðÿùìÿòèíÿ,
ßôâ ãûëñûí ðÿñóëó ùþðìÿòèíÿ.
Ñèçÿ ñÿáðè-úÿìèë åäèá åùñàí,
Þìðöëÿð åéëÿñèí ÿòà Ñöáùàí.
ßáöëöëà
(äàõèë îëàðàã)
Øåéõ Ñÿäðà éàíûíäà ùÿï èõâàí
Ýÿëèéîð...
Øåéõ Ùàäè
Ïÿê ýþçÿë, ôÿãÿò Ñÿí’àí?!
197
ßáöëöëà
Îíó áÿí ýþðìÿäèì, õàéûð...
Øåéõ Ùàäè
(òÿëàø âÿ ùåéðÿòëÿ)
ßúÿáà!
Áèð ùÿãèãÿòìè ýþðäöéöì ðþ’éà?!
(ïÿíúÿðÿéè à÷ûá ýþéÿ äîüðó áàãàðàã)
Àù, òàð îëäó ýþçëÿðèìäÿ ôÿçà,
Âàð èìèø øåéõèìèí áàøûíäà ãÿçà.
Ìÿ’éóñ áèð ùàëäà äàëûá ýåäÿð. Ø å é õ Ñ ÿ ä ð à þíäÿ îëàðàã áöòöí øåéõëÿð âÿ ìöðèäëÿð
éîðüóí àäûìëàðëà äàõèë îëóðëàð. Øåéõ Ùàäè áàøûíû ãàëäûðûð. Ýÿëÿíëÿðè àüûð âÿ êÿñêèí áàãûøëàðëà ñöçäöêäÿí ñîíðà Øåéõ Ñÿäðàéÿ.
Ñþéëÿ, Ñÿäðà, íÿ îëäó øåéõèíèçÿ?
ßáÿäè áèð âèäàìû åòäè ñèçÿ?
Øåéõ Ñÿäðà ìöòÿðÿääèä áèð ùàëäà äöøöíöð.
Äöøöíöá äóðìà áþéëÿ ùåéðÿòëÿ,
Ñþéëÿ, à÷!.. Ùÿð íÿ âàðñà à÷, ñþéëÿ!..
Øåéõ Ñÿäðà
Øåéõè áèçäÿí àéûðäû Ýöðúöñòàí,
Øèìäè àðòûã î, áàøãà áèð èíñàí...
Øåéõ Ùàäè
Ñàü éà?
Øåéõ Ñÿäðà
ßëáÿòòÿ!
198
Øåéõ Ùàäè
(ýþéÿ äîüðó)
×îã øöêöð, éà Ðÿá!
(Øåéõ Ñÿäðàéÿ)
Íè÷èí àéðûëäûíûç, íÿ îëäó ñÿáÿá?
Øåéõ Ñÿäðà ñöêóò åäÿð.
Ñþéëÿ, ýèçëÿòìÿ!
Øåéõ Ìÿðâàí
(Øåéõ Ñÿäðàéÿ)
Ñþéëÿ, ùÿï ñþéëÿ!
Øåéõ Ùàäè
(Øåéõ Ìÿðâàíÿ)
Ùàéäû, ñÿí ñþéëÿ, ñÿí äÿâàì åéëÿ!
Øåéõ Ìÿðâàí
Øåéõèìèç ñàòäû äèíè, èìàíû,
Øåéõèìèç àòäû ùþêìè-Ãóð’àíû,
Ùþêìè-Ãóð’àíû àòäû áèð ãûç è÷èí,
Ùÿì øÿðàá è÷äè, ùÿì õà÷ àñäû, áèëèí!
Î ãàäûíäàí ãà÷àí áþéöê Ñÿí’àí,
Äîìóç îòëàòìàã öçðÿ îëäó ÷îáàí.
Øåéõ Ùàäè
(ìÿ’íàëû áèð àùÿíýëÿ)
Áþéëÿ ýþðäöêäÿ, øöáùÿñèç, ùÿïèíèç,
Îíà íèôðÿòëÿ äóéüó áÿñëÿäèíèç!
199
(Èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Ýÿëäèíèç?.. Ùÿì äÿ Øåéõ Ñÿí’àíñûç!..
Úöìëÿíèç áèð úÿñÿä êè, ùÿï úàíñûç.
Ãàëèáà ñèçúÿ þéëÿ áèð óñòàä,
Îëóíóð øèìäè ëÿ’íö òÿ’íëÿ éàä!?
Øåéõ Ìÿðâàí
Îíó òÿêôèðÿ ãàëãûøàí âèúäàí
Áèð ãÿáàùÿòìè èøëèéîð?
Øåéõ Ùàäè
(ãàéÿò ùèääÿòëè)
Ìÿðâàí!
Ýþðìÿäèì áÿí ñÿíèí ãàäàð íàíêîð,
Áèð ýþçöí êîð äåéèë êè, âèúäàí êîð.
Ùÿð êÿñäÿ äÿðèí áèð ñöêóò.
(öìóìà)
Ñèçäÿ èíñàô éîã, ùÿìèééÿò éîã!
Ìöðøèäè-áèíÿçèðÿ ùþðìÿò éîã.
×öíêè éîã ðóùóíóçäà öëâèééÿò,
Ãÿëáèíèç ùÿï çÿáóíè-ñöôëèééÿò...
Òóòñà àôàãû øþ’ëåéè-ùèêìÿò,
Îíó äóéìàç äóìàíëû ýþçëÿð, ÿâÿò.
Øåéõ Ñÿí’àí, î øÿìñè-àëÿìòàá
Îëäó êàôèð, õà÷ àñäû, è÷äè øÿðàá;
Ùÿð íÿ éàïäèñÿ, øöáùÿñèç, ñèç äÿ –
Ñèç äÿ ùÿï éàïìàëûéäûíûç, ñèç äÿ,
Ñèç äÿ ùÿï îëìàëûéäûíûç òÿðñà,
Ìÿ’ñèéÿòäÿíìè ãîðãäóíóç éîãñà!..
Ùàëáóêè êöôðö Øåéõ Ñÿí’àíûí.
Î ôÿçèëÿòëè ïèðè-èðôàíûí
Ñèçèí èìàíûíûçäàí óëàäûð,
Ùàã áèëèð, ùÿì äÿ áèí ãàò ÿ’ëàäûð.
200
Öìóì
Õåéëè éàëâàðäûã, èøòÿ ðÿää åòäè.
Øåéõ Ìÿðâàí
Áèçè íèôðÿòëÿ òÿðê åäèá ýåòäè.
Øåéõ Ùàäè
Ùÿïèíèç ÷öíêè êÿúíÿçÿð, õàèí,
Ùÿì äÿ çàùèðïÿðÿñò, áÿäáàòèí...
Ñèçäÿ îëñàéäû øöáùÿñèç âèúäàí,
Áèëÿðÿê Øåéõè Êÿ’áåéè-èìàí,
Îíà ùè÷ ñþéëÿìÿçäèíèç àçüûí,
Îíó çÿíí åéëÿìÿçäèíèç ñàïãûí.
(Øåéõ Ñÿäðàéÿ)
Ñþéëÿ, Ñÿäðà, éàëàíìû ñþéëÿäèéèì?
Øåéõ Ñÿäðà
Äîüðó, ïÿê äîüðó, ìþùòÿðÿì øåéõèì!
(òÿáäèëè òåâð èëÿ)
Øöáùÿ éîã, ýÿð÷è ñèçúÿ ìÿíôóðóç
Ëàêèí àç-÷îã áó èøäÿ ìÿ’çóðóç.
Øåéõ Ùàäè
Ìÿñÿëà?.. Øÿðù åäèá äÿ ñþéëÿ íàñûë?
Øåéõ Ñÿäðà
Øåéõè òÿðê åéëÿéèá òàìàì áèð éûë
Ýÿçèá ÿòðàôû îëìàäûã ìÿ’éóñ,
Äèíè òÿáëèüÿ áàøëàäûã... ßôñóñ!..
Áèð äÿ äþíäöê, áóëóíúà Ñÿí’àíû,
201
Ýþðäöê îëìóø î áèð äîìóç ÷îáàíû.
Èêè ýöí éàëâàðûá ðèúà åòäèê,
Ýåúÿ-ýöíäöç ùÿï èëòèúà åòäèê.
Éåíÿ ðÿää åòäè... Áàãäûì îëìóø ÿñèð,
Íÿ ãàäàð éàëâàðûëñà éîã òÿ’ñèð.
Øåéõ Ùàäè
Ïÿê ýþçÿë, ñèç ãàëàéäûíûç îðàäà.
Øåéõ Ñÿäðà
Èøòÿ ùÿï àðãàäàøëàðûì áóðàäà!
Ãàëàëûì ñþéëÿäèì äÿ, áàãìàäûëàð,
Å’òèðàç åòäèëÿð áöòöí... Íà÷àð
Áÿí ôÿãÿò ãàëìàã èñòÿäèì òÿíùà,
Áóëäó Ñÿí’àí áó ôèêðè ïÿê áèúà.
ßí íèùàéÿò øèêÿñòÿïÿð, ìÿ’éóñ,
Åéëÿäèê úöìëÿìèç âèäà, ÿôñóñ.
Øåéõ Ùàäè
Øåéõ Ñÿí’àí, î áèð áþéöê öììàí,
Îíäà éîã ãÿ’ðö èáòèäà, ïàéàí.
Îíó èäðàê è÷èí êÿìàë èñòÿð,
ßùëè-çåâã èñòÿð, ÿùëè-ùàë èñòÿð
Àù, ÿâÿò, øèìäè ýþðäöéöì ðþ’éà
Íÿ òóùàô ëåâùÿ, áèëñÿíèç...
Øåéõ Ìÿðâàí
(Øåéõ Íÿèìÿ ìöñòÿùçè)
ßúÿáà?!
Øåéõ Ñÿäðà
(Øåéõ Ùàäèéÿ)
Ëöòô åäèá ñþéëÿéèí, ðèúà åäÿðèì.
202
Øåéõ Ùàäè
Ýþðäöì ÿë’àí êè, øåéõè-äÿðáÿäÿðèì
Éàíûéîð... ùàëû ïÿê ìöøÿââÿøäèð.
Áöòöí ÿòðàô àëàâäûð, àòÿøäèð.
Ïàðëàð ÿëëÿðäÿ ùÿï ãûëûú, õÿíúÿð,
Òèòðÿòèá øåéõè çÿùðÿ÷àê åéëÿð.
Ùÿð êÿñäÿ äÿðèí áèð ùåéðÿò.
Íàýÿùàí áèð ýþçÿë, ñåâèìëè ìÿëÿê
Åíäè ýþéäÿí, òÿáÿññöì åéëÿéÿðÿê.
Øåéõè ãàëäûðäû ñÿìòè-áàëàéÿ,
ßðøè-ÿ’ëàéÿ, ãöðáè-ìþâëàéÿ.
Öìóì
Øåéõèìèç ðÿùíöìàéè-èðôàíäûð!..
Øåéõ ßáóçÿð
Øöáùÿñèç, ëöòôè-ùÿããÿ øàéàíäûð.
Áèðèíúè øåéõ
Éà íè÷èí þéëÿ øåéõè òÿðê åòäèê?
Èêèíúè øåéõ
Íÿ õÿòà åéëÿäèê, íÿ êÿú ýåòäèê!?
Øåéõ Ùàäè
×öíêè ñèç êîðñóíóç... Î, ìÿíáåéè-íóð...
ßáöëöëà
Ôÿãÿò ÿí ñîí íÿäàìÿò ÿôâ îëóíóð.
203
Áèðèíúè øåéõ
Éåíÿ ùÿï øåéõÿ äîüðó ãîøìàëûéûç.
Èêèíúè øåéõ
Øöáùÿñèç, øöáùÿñèç, áóëóøìàëûéûç.
Øåéõ Ñÿäðà
(ãàôàñûíû îéíàòàðàã, èñòåùçàëû âÿ ìÿ’íàëû áèð àùÿíýëÿ)
Ïÿê òÿáèè äåéèëìèäèð, ÿúÿáà?!
Àçàúûã òàð îëóðñà øèìäè ùàâà,
Ñåâèíèð ùÿð òÿðÿôäÿ øÿáïÿðÿëÿð
Àëäàíûá ãàôèëàíÿ ðÿãñ åéëÿð.
Çÿíí åäÿðëÿð ýöíÿø öôóë åòìèø,
Áöñáöòöí íóðó ìÿùâ îëóá ýåòìèø...
Áèð ãàäàð ñîíðà ïàðëàéûá òÿêðàð,
Áöòöí àôàãû íóðè-ùöñíö éàãàð.
Öðêÿðÿê ùÿïñè áóíúà øÿ’øÿÿäÿí,
Øàøûðûð, äèêñèíèð... Íÿ áàòèë çÿíí!..
Øåéõ Ùàäè
Áèð ãÿáàùÿò áó, ùÿì äÿ ïÿê ìöäùèø!
Áàøãà áèð ÷àðÿ éîã, êå÷ÿí êå÷ìèø...
Ôÿçëÿäèð áÿíúÿ âÿãòè ãåéá åòìÿê,
Øèìäè ôöðñÿòäÿí èñòèôàäÿ ýÿðÿê.
Ýåäÿëèì òöðáåéè-ðÿñóëà, ýÿëèí,
Ùÿì çèéàðÿò, ùÿì ÿðçè-ùàúÿò è÷èí.
Åäÿëèì ÿðçè-åùòèðàìö ñÿëàì,
Åäÿëèì ùÿï øÿôàÿò èñòèðùàì.
Ãîøàëûì ñîíðà Øåéõ Ñÿí’àíÿ,
Ãîøàëûì ðÿùíöìàéè-èðôàíÿ.
Öìóì
Ýåäÿëèì, ùàéäû äóðìàéûí, ýåäÿëèì;
Ýåäÿëèì, øåéõÿ úàí íèñàð åäÿëèì.
204
Øåéõ Ùàäè èëÿ Øåéõ Ñÿäðà ÷ûãàð. Áöòöí øåéõëÿð âÿ ìöðèäëÿð äÿ îíëàðû èçëÿð.
Øåéõ Ìÿðâàí
(÷ûãäûüû ñûðàäà Øåéõ Íÿèìÿ)
Ùÿïñè áîø áèð õÿéàëÿ àëäàíûéîð,
Çöëìÿòè-êöôðö íóðè-ùÿã ñàíûéîð!..
ßáöëöëà
(ÿí àðãàäà îëàðàã ìÿ’íàëû áèð àùÿíýëÿ, ùÿð èêèñèíÿ)
Áèð ùÿãèãÿòäèð èøòÿ, ýþçñöçëÿð
Êîð îëóð, íóðè-ùÿããè ýþðìÿçëÿð...
Ïÿðäÿ
ÄÞÐÄÖÍÚÖ ÏßÐÄß
I ÑßÙÍß
Èêèíúè ïÿðäÿíèí ñÿùíÿñèíäÿ îëäóüó êèáè, éîë öçÿðèíäÿ êö÷öê áèð áàëêîí... Ãàðøûäà
÷è÷ÿêëè áèð áàã÷à; ìàéûñ... Ïàçàð ýöíö... Ïÿðäÿ à÷ûëäûãäà äþðò-áåø äÿëèãàíëû ýöðúö
ñÿðõîø áèð ùàëäà éîëäàí êå÷ÿðëÿð. Áóíëàðäàí áèðè þíäÿ ÷àëüû ÷àëàð, áèðè äÿ òóùàô âÿ
ýöëöíú âÿçèééÿòëÿðëÿ îéíàð, äèýÿðëÿðè èñÿ ÿë ÷àëàðëàð. Í è í à áàëêîíà ÷ûãûá îíëàðû òàìàøàéÿ äàëàð. Äÿëèãàíëûëàð ÷àëûá îéíàäûãëàðû ùàëäà óçàãëàøûá ýåäÿðëÿð. Áó ñûðàäà Õ ó ì à ð
äà ÷ûãàð.
Íèíà
(Õóìàðà)
Äàèìà åâäÿ ñàíêè áèð äóòñàã...
Íÿ îëóð áèð ÷ûãûá ùàâà àëñàã!?
Øèìäè âàð ùÿð ýþíöëäÿ çåâãÿ ùÿâÿñ,
×àëàð, îéíàð äà ÿéëÿíèð ùÿð êÿñ.
Áàã, úèùàí ùÿï ýöëöìñöéîð, áèð áàã!
Ñÿí ôÿãÿò, ñÿí áó ôåéçäÿí ïÿê óçàã...
205
Õóìàð
Áÿíè ñÿí ùè÷ ìÿëàìÿò åòìÿ, ýöëöì!
Ùÿð íÿ éàïñàì à÷ûëìûéîð ýþíëöì.
Øó äèëàðà, ñåâèìëè ìÿíçÿðÿëÿð
Àðòûðûð áÿíäÿ ñàíêè ùöçíö êÿäÿð.
Áó ñûðàäà þíúÿ ÿëâàí ýåéèíìèø ãûçëàð âÿ ÷îúóãëàð, ñîíðà äÿëèãàíëûëàð, íÿø’ÿëè, ìóíèñ
áèð àùÿíýëÿ øÿðãè ÷àüûðà-÷àüûðà ýÿëèá êå÷ÿðëÿð.
Ãûçëàð âÿ ÷îúóãëàð
À÷ìûø ìÿíÿêøÿ, ñöíáöë,
Õÿíäàí îëóð ãûçûëýöë;
Þòäöêúÿ, ñàíêè áöëáöë
Ðÿãñ åòäèðèð õÿéàëè...
Äÿëèãàíëûëàð
Ùÿðäÿì ýöíÿø ýöëöìñÿð,
Ñöñëÿð úèùàíû éåêñÿð;
Ìÿúçóá åäÿð ñÿðàñÿð
ßíçàðè-ÿùëè-ùàëè...
Ãûçëàð âÿ ÷îúóãëàð
Äöíéà òÿðÿáëÿ äîëìóø,
Áèð ïàð÷à úÿííÿò îëìóø,
Ùÿð ðóù íÿø’ÿ áóëìóø,
Ùÿð ãÿëá à÷ûã, ñÿôàëè...
Äÿëèãàíëûëàð
Ùÿð ýþçäÿ áèð ìÿùÿááÿò,
Ùÿð éöçäÿ áèð ñÿàäÿò;
Ùÿï ÿùëè-çåâãö èøðÿò
Ñÿðìÿñòö ëàöáàëè...
Áó àíäà ñöð’ÿòëè áèð ñóðÿòäÿ êèëèñÿäÿ ÷àëûíìàãäà îëàí ÷àí ñÿñè åøèäèëìÿéÿ áàøëàð.
206
Õóìàð
Íèíà, áàã, èøòÿ äèíëÿ ÷àí ñÿñèíè,
Äèíëÿ þìðöí øèêÿñòÿ íàëÿñèíè.
Õàëã áèð éàíäà øÿðãèëÿð ÷àüûðûð,
×àëàð, îéíàð äà, ùÿï ýöëÿð, áàüûðûð,
Áàøãà áèð éàíäà áèð çàâàëëû ôÿãÿò
Çåâãè-äöíéàéÿ ùÿï ãàëûð ùÿñðÿò.
Ñàðñûëûð úöìëÿ ÿãðÿáàñû îíóí
Äàèìà éàñëû, äàèìà ìÿùçóí...
Íèíà
Ñÿí ìÿðàã åòìÿ, ùè÷ ñûãûëìà, Õóìàð!
×öíêè áèð ôÿðä þëöð äÿ, äþðäö äîüàð.
Õóìàð
Äîüàð, àììà äîüóá äîüóðìàãäàí
Íÿ ÷ûãàð ñàíêè!?
Íèíà
(éîëà áàãàðàã)
Èøòÿ ýÿëäè áàáàí!
Õóìàð
(ïàïàñû áàáàñû èëÿ áÿðàáÿð ýþðöíúÿ, èñòèêðàùëà)
Øó ïàïàñ, àù! Ïÿê õÿéàíÿòêàð,
Éåíÿ áÿñáÿëëè áèð õÿéàíÿòè âàð.
Ùÿð èêèñè è÷ÿðè ýèðÿð, òÿêðàð ÷àí ñÿñè åøèäèëèð.
Ïàïàñ
Èøòÿ áàã, äèíëèéîðìóñóí, Ïëàòîí?
207
Ïëàòîí
Éåíÿ êèìäèð þëÿí?
Ïàïàñ
Çàâàëëû Ñèìîí.
Ïëàòîí
Àù, éàçûã! Ñþéëÿ áèð, íÿ îëäó? Íàñûë?
Ïàïàñ
Àøèã îëìóø Õóìàðÿ òàì èêè éûë,
Àüëàéûá ñûçëàìûø... ôÿãÿò íà÷àð,
Àãèáÿò âåðìèø èíòèùàðÿ ãÿðàð.
Ïëàòîí
Ïÿê éàçûã!.. Áàøãà áèð éèýèòòè Ñèìîí.
Ïàïàñ
Ùÿëÿ áè÷àðÿ Àíòîí, à-ù, Àíòîí!..
Ñàíêè áèòìèø äÿ, éîã ùÿéàò îíäà,
Î äà åð-ýåú îëóð Õóìàðÿ ôÿäà.
Ïëàòîí
Øåéõ Ñÿí’àíû ìöòìÿèí åòäèì,
×àðÿ éîã, ñþç âåðèá éÿìèí åòäèì.
Ïàïàñ
Áóëóíóð øåéìè þéëÿ áèð åâëàä!
Ãûçû áÿäáÿõò åäÿðñèí, åòìÿ èíàä!
208
Ïëàòîí
(ëàöáàëè ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Ïÿê òóùàô!.. Êèì? Õóìàðìû?! Ïÿê éàíûëûø...
Ôÿðã éîã, îíúà áèð äåìÿê éàç-ãûø.
Ùÿï ìöñàâèäèð, îíúà ùöçíö íÿøàò,
Îíúà áèðäèð ÿâÿò, ùÿéàòö ìÿìàò.
Ïàïàñ
Àíëàìàì áÿí íÿäèð áó ëàôö ýÿçàô
Ïëàòîí, ñÿíäÿ éîãìóäóð èíñàô?
Ïëàòîí
(Ïàïàñûí ãîëóíäàí òóòàðàã)
Ïÿê ýþçÿë... Àíëàäûì ìÿðàìûíû, ýÿë!
Äèíëÿðèç ùÿð íÿ îëñà ùþêìè-ÿçÿë.
Ùÿð èêèñè è÷ÿðè ýèðÿð. Áó ñûðàäà Ø å é õ Ñ ÿ í ’ à í çèíäÿ âÿ íóðàíè áèð ñèìà èëÿ, ôÿãÿò ñà÷û,
ñàãàëû áöñáöòöí àüàðìûø, ÿëèíäÿ áèð ÷îáàí äÿýíÿýè îëäóüó ùàëäà áàü÷à òÿðÿôèíäÿ
ýþðöíöð, àüûð âÿ äöøöíúÿëè àäûìëàðëà áàëêîíà äîüðó èëÿðëÿìÿéÿ áàøëàð. Áó àíäà Õ ó ì à ð
äà áàëêîíà ÷ûãàð. Øåéõ Ñÿí’àí Õóìàðûí ãàðøûñûíäà äóðàðàã ìÿ’íàëû âÿ ñþç ñþéëÿéÿúÿê
áèð áàãûøëà áàãûá äóðóð.
Õóìàð
Éîãñà áèð õàùèøèíìè âàð, Ñÿí’àí?
Ùÿð íÿ ãÿëáèíäÿ âàðñà, åéëÿ áÿéàí...
Øåéõ Ñÿí’àí
Ñþéëÿ, åé àøèíàéè-âèúäàíûì!
Ñþéëÿ, ñÿí ñþéëÿ, íàçëû ñóëòàíûì.
Ñþéëÿ, ñÿí ñþéëÿ... áÿíäÿ òàãÿò éîã,
Áèð äÿ çÿííèìúÿ ÿðçÿ ùàúÿò éîã.
Áÿëëèäèð ÷öíêè ñÿíúÿ ùÿð ùàëûì,
×öíêè ñÿíñèí ïÿðèéè-àìàëûì...
209
Õóìàð
(íàçèêàíÿ)
Ôèêðèíèç ïÿê äóìàíëû, ïÿê ìöáùÿì...
Íÿ äåìÿê èñòèéîðñóíóç, áèëìÿì?..
Àçàúûã ñöêóò.
Ñåðüî
(ýÿëÿðÿê, Øåéõ Ñÿí’àíÿ)
Ñîðóøóá áèð éûüûí ñàðûãëû àäàì,
Ñÿíè, øåéõèì, àðàðäû áèàðàì.
Ãàëèáà ùÿïñè ÿñêè éîëäàøëàð,
Àçàúûã ñîíðà ùÿï ýÿëèð äÿ ÷ûãàð.
Øåéõ Ñÿí’àí
(ùèääÿòëè âÿ óñàíìûø áèð ùàëäà)
Î äîìóçëàð êè, îòëàòûð Ñÿí’àí
Øöáùÿñèç, ôÿðãè éîãäóð îíëàðäàí.
Èñòÿìÿì ýþðìÿê, èñòÿìÿì... Ñÿí ýåò,
Éîëäà ãàíäûð, ÷åâèð, ùÿìÿí äÿô’ åò!
Ñåðüî äÿðùàë óçàãëàøûá ýåäÿð.
(ïÿðÿñòèøêàðàíÿ áèð âÿçèééÿòëÿ)
Áèð äöøöí!.. Íàçÿíèí, ñåâèìëè Õóìàð!
Áÿëëèäèð èøòÿ ñÿíúÿ ùÿï ÿñðàð.
Ýåòäè óüðóíäà äèíö èìàíûì,
Ýåòäè ùÿï ôÿçëö øþùðÿòèì, øàíûì.
Óíóòóá úöìëÿ ùþêìè-Ãóð’àíû,
Îëäóì àõûðäà áèð äîìóç ÷îáàíû.
(áàøûíû à÷àðàã)
210
Ñàãàëûì, ùÿï ñà÷ûì àüàðäû áöòöí,
Èêè éûëäûð êè, ýöëìÿäèì áèð ýöí.
Áÿíè éàëíûç éàøàòäû áèð ðþ’éà,
Þéëÿ ðþ’éà êè, äàòëû áèð õöëéà...
Äÿðäè-ùÿñðÿòëÿ äàèìà éàíàðàã,
Éàøàäûì áèð õÿéàëÿ àëäàíàðàã.
Ñþéëÿ, ÿìðèí íÿäèð, ýþçÿë ìÿëÿýèì?
Ùÿäÿð îëñóíìó øèìäè ùÿï ÿìÿýèì?
Õóìàð
(ñÿìèìè âÿ ìöòÿÿññèð)
Ìþùòÿðÿì øåéõ!.. Åé áþéöê Ñÿí’àí!
(àðòûã ñþçöíÿ äÿâàì åäÿìÿç)
Øåéõ Ñÿí’àí
Ñþéëÿ, ðóùóì! Äöøöíìÿ, ñþéëÿ, àìàí!
Ñþéëÿ, ÿñëà ÷ÿêèíìÿ, ñþéëÿ, Õóìàð!
Áÿíäÿ ùÿð ÿìðÿ ãàðøû ùþðìÿò âàð.
Ìÿçùÿð îëäóãúà ùÿð õèòàáèíÿ áÿí,
Êå÷ÿðèì ñàíêè êÿíäè-êÿíäèìäÿí.
Ñþéëÿ, ýöëäöð áó ðóùè-íàëàíû,
Ýöë, ñåâèíäèð áó ãÿëáè-ýèðéàíû,
Áàíà ñÿíäÿí ýÿëèðñÿ ãÿùðö èòàá,
Éåíÿ ýþíëöì åäÿð ãÿáóëÿ øèòàá.
Ñÿíèí óüðóíäà ìÿùâ îëóá ýåòìÿê
ßí áþéöê áèð ñÿàäÿò îëñà ýÿðÿê...
Áó ñûðàäà Ï à ï à ñ , Ï ë à ò î í âÿ Í è í à áàëêîíà ÷ûãàðëàð.
Ïëàòîí
(Õóìàðÿ)
Éåíÿ Ñÿí’àí íÿ èñòèéîð ÿúÿáà?
211
Øåéõ Ñÿí’àí
Òÿê âÿôà èñòÿðèì äÿ, âÿ’äÿ âÿôà.
Ïàïàñ
Íÿ äåìÿê èñòèéîðñóí? Èçàù åò!
Øåéõ Ñÿí’àí
(àçàúûã ùèääÿòëè âÿ å’òèíàñûç)
Ñàíà ðàúå äåéèë ñþçöì, êå÷ ýåò!
Ïàïàñ
(Ïëàòîíà)
Çÿíí åäÿðñÿì øó äÿðáÿäÿð ìÿúíóí.
Øåéõ Ñÿí’àí
(çÿùðõÿíä èëÿ)
Õÿëãè ìÿúíóíëàð ÿää åäÿð ìÿúíóí.
Ïëàòîí
Ñîðàëûì áèð Õóìàðÿ...
Ïàïàñ
Îëìàç, èíàí,
Õàéûð, ÿñëà áó èøäÿ éîã èìêàí.
Øó ùÿðèô ÷öíêè òóòìàìûø ñþçèíè,
Èçëèéîðìóø ùÿï ÿñêè éîë-èçèíè.
Ïëàòîí
Íÿ äèéîðñóí, úàíûì!?
212
Ïàïàñ
ßìèí îëóíóç,
Ýþðìÿäèì áþéëÿ Òàíðûñûç, éîëñóç,
Éåíÿ Ãóð’àí îãóð, íàìàç ãûëàð,
Éåíÿ èñëàìÿ ãàðøû ùöðìÿòè âàð.
Øåéõ Ñÿí’àí
(Ïëàòîíà)
Ùÿï éàëàí, èôòèðà!.. Èíàíìà, ñàãûí!
Ïàïàñ
(ùöúóì èëÿ øåéõèí ýþêñöíö à÷àðàã)
Ùàíû, ýþñòÿð íÿ îëäó, íåðäÿ õà÷ûí?
(õà÷û áóëàìàéûíúà, ãàéÿò ùèääÿòëè)
Èøòÿ ýþðäöíìö? Ñàéüûñûç, õàèí!
Âàðìûäûð ñàíêè ñÿíäÿ ìÿçùÿá, äèí?
Øåéõ Ñÿí’àí
(çÿùðõÿíä èëÿ)
Àðèô îë, àðèô!.. Àòìà âèúäàíû,
Àðà ãÿëáèíäÿ äèíè, èìàíû.
(Ïàïàñûí ýþêñöíäÿêè áþéöê õà÷à èøàðÿòëÿ)
Çàùèðèí ïÿê ýþçÿë, ôÿãÿò íÿ ÷ûãàð?
Îéíàøûð áàòèíèíäÿ øåéòàíëàð.
Ïàïàñ
(øàøãûí âÿ ùèääÿòëè)
Àù, ñóñ!.. Èíñàí ãûëûãëû øåéòàí, ñóñ!
213
Øåéõ Ñÿí’àí
Ñàíêè áÿí ñóñäóì, þéëÿäèð ÿôñóñ.
Ïàïàñ
Ùàéäû, ýåò! Áóðäà äóðìà, ýåò, äÿô’ îë!
Ýåò! ßâÿò, áàøãà áèð ïÿíàù àðà, áóë.
Õóìàð
À-ù!
Ïëàòîí
(Ïàïàñà)
Ýÿë, ýÿë!.. Çàâàëëû øåéõè áûðàã!
Ïàïàñ
(Øåéõ Ñÿí’àíà)
Ýåò, ÷ÿêèë, äóðìà!.. Ñÿðñÿðè, àë÷àã!
Øåéõ Ñÿí’àí
À-ù, àë÷àãìû? Ñÿðñÿðèìè?!.
Ïàïàñ
ßâÿò,
Ñàíà ëàéèã úÿçà áóäóð ÿëáÿò...
Äÿðùàë Õóìàð èëÿ Ïëàòîíó éàãàëàð, áÿðàáÿð è÷ÿðè ýèðÿðëÿð. Éàëíûç Íèíà äûøàðûäà ãàëûá
øàøãûí áèð ùàëäà äöøöíöá äóðóð.
Øåéõ Ñÿí’àí
(Õóìàðûí ýåòäèéèíè ýþðöíúÿ, ñóçèøëè âÿ ìÿúíóíàíÿ)
214
Ýåòìÿ, ýÿë!.. Íàçÿíèí Õóìàðûì, ýÿë!
Äàùà éîã ñÿáðö èõòèéàðûì, ýÿë!
Áèòäè, ìÿùâ îëäó áÿíëèýèì, ùåéùàò!..
Áÿíäÿ éîã ãåéðè àðèçóéè-ùÿéàò.
Ýåòäè, ùÿï ñþíäö, ýåòäè ùÿð ÿìÿëèì,
Ýþçÿëèì! Ýÿë äÿ áèð âèäà åäÿëèì.
Ýÿë!.. Àìàí, ýÿë!.. Ýåúèêìÿ ýÿë, ìÿëÿýèì!
(ýåðè ÷ÿêèëèá éîë öçÿðèíäÿ ìöíôÿèë âÿ ìöòÿùÿññèð áèð ùàëäà áàãàðàã)
ßëâèäà!.. ßëâèäà!.. Ýþçÿë ìÿëÿýèì!..
(ìöòÿðÿääèä âÿ ìÿúíóíàíÿ àäûìëàðëà ñàü òÿðÿôäÿí ÷ÿêèëèá ýåäÿð.)
Õóìàð
(÷ûãàðàã, Íèíàéà)
Íåðäÿ Ñÿí’àí? Íÿ îëäó?
Íèíà
Ýåòäè, Õóìàð!
Ýåòäè, ìÿúíóíè-åøãèí åòäè ôÿðàð.
Õóìàð
Î áþéöê ãÿëáè ãûðäûëàðìû?.. Àìàí,
Îíó òÿùãèð åäÿí íàñûë èíñàí?
(éîëà äîüðó åíÿðÿê, øåéõèí ýåòäèéè òÿðÿôÿ)
Åé áþéöê øåéõ! Åé áþéöê Ñÿí’àí,
Àçàúûã áÿêëÿ, ýåòìÿ, ýåòìÿ, àìàí!..
Ùÿìÿí ãîøàðàã øåéõè èçëÿð, Íèíà êÿíäèñè äÿ Õóìàðû èçëÿð. Áó ñûðàäà Þ ç ä ÿ ì è ð ë ÿ
Î ü ó ç þíäÿ îëàðàã Ø å é õ Ù à ä è , áöòöí øåéõëÿð âÿ ìöðèäëÿðëÿ áÿðàáÿð éîëóí ñîë òÿðÿôèíäÿí ÷ûãàðëàð.
215
Öìóì
(ùÿéÿúàíëû áèð àùÿíýëÿ)
Íåðäÿäèð? Íåðäÿ ðÿùáÿðè-âèúäàí?
Ñþéëÿéèí íåðäÿ ãèáëåéè-èìàí?
Øåéõèìèç íåðäÿ, íåðäÿäèð Ñÿí’àí?
Ñþéëÿéèí íåðäÿ Êÿ’áåéè-èðôàí?..
Ïàïàñ
(Ïëàòîíëà áÿðàáÿð áàëêîíà ÷ûãàðàã)
Êèìè èñòÿðñèíèç? Íÿ âàð, íÿ õÿáÿð!?
Öìóì
Øåéõ Ñÿí’àíû ëöòô åäèá ýþñòÿð!
Ïàïàñ
Êèì áèëèð íåðäÿ øåéõèíèç? ßë’àí
Äÿô’ îëóá ýåòäè, áóðäà éîã Ñÿí’àí!
Öìóì
(ùÿéÿúàíëû âÿ ñàðñûëìûø áèð ùàëäà ïàïàñà)
Ñàíà ëàéèãìè áþéëÿ áèð òÿ’áèð,
Øåéõè ùÿääèíìè åéëÿìÿê òÿùãèð?
Ñàíà ëàéèãìè áþéëÿ áèð ùÿçéàí?
Áèð äöøöí, áèð äöøöí, ñÿôèë èíñàí.
Ïëàòîí
Àðãàäàøëàð, ãöñóðÿ áàãìàéûíûç,
Àçàúûã áóðäà áÿêëÿéèí éàëûíûç,
Øèìäè íåðäÿéñÿ øåéõèíèç Ñÿí’àí,
Ýÿëèð ÿëáÿò... ýÿëèð ÷ûãàð ÿë’àí.
216
à û ç ë à ð , ÷ î ú ó ã ë à ð âÿ ä ÿ ë è ã à í ë û ë à ð áèð éåðäÿ ãàðûøûã ñÿñëÿ òÿðàíÿñàç îëàðàã
ýÿëèðëÿð. Ùÿð êÿñ îíëàðà ìöëòÿôèò îëóð.
À÷ìûø ìÿíÿêøÿ, ñöíáöë,
Õÿíäàí îëóð ãûçûëýöë,
Þòäöêúÿ ñàíêè áöëáöë,
Ðÿãñ åòäèðèð õÿéàëè...
Áó ñûðàäà Í è í à áþéöê áèð òÿëàø èëÿ ñàü òÿðÿôäÿí ãîøóá ýÿëèð âÿ ùÿð êÿñèí íÿçÿðäèããÿòèíè úÿëá åäÿð.
Íèíà
Ýåòäè, åéâàù, ýåòäè, ýåòäè Õóìàð,
Î äà Ñÿí’àíÿ óéäó, åòäè ôÿðàð.
Ïëàòîí
(áþéöê áèð ùèääÿòëÿ ïàïàñà)
Èøòÿ ýþðäöíìö? Ñàéüûñûç áóäàëà!
Áÿíè àëÿìäÿ åéëÿäèí ðöñâà...
Ïàïàñ
(éîëäàí êå÷ÿí ýöðúöëÿðÿ)
Äöøöíöí áèð íÿ ñþéëöéîð Íèíà,
Äàùà äóðìàãäà âàðìû áèð ìÿ’íà!?
Ýöðúöëÿð
Ôöðñÿò ÿëäÿí ÷ûãàð, ùÿìÿí ýåäÿëèì.
(Äÿðùàë ãîøóá ýåäÿðëÿð.)
Øåéõ Ùàäè
(éàíûíäàêûëàðà)
Ýåäÿëèì, áèç äÿ øåéõè äÿðê åäÿëèì.
217
Öìóì
Ýåäÿëèì, ùàéäû äóðìàéûí, ýåäÿëèì!
Ýåäÿëèì, øåéõÿ úàí íèñàð åäÿëèì...
Îíëàð äà ùÿéÿúàíëû âÿ ñöð’ÿòëè àäûìëàðëà ýöðúöëÿðè èçëÿð. Àðòûã ñîí áåéò áèòìÿê öçðÿ
èêÿí ïÿðäÿ ãàïàíìûø îëóð.
Ïÿðäÿ
II ÑßÙÍß
Ãöðóá çàìàíû, áèð òÿðÿôäÿ Êöð íÿùðè, áÿðèäÿ, Êöð áîéóíúà éàë÷ûí áèð ãàéà... Êÿíàðäà,
ãàéàíûí òà þòÿñèíäÿ áèð îðìàíúûã... Ýþðöíìÿç òÿðÿôäÿí ãàéàíûí òÿïÿñèíÿ éîë âàðñà äà,
ñÿùíÿ òÿðÿôè ôÿãÿò áèð ó÷óðóìäàí èáàðÿòäèð.
Ïÿðäÿ à÷ûëäûãäà, óçàãëàðäà, ñÿùðàéè âÿ ìÿùçóíàíÿ áèð ÷îáàí äöäöýö èíèëòèñè ðóùëàðû
ìÿúçóá åäÿð.
Ø å é õ Ñ ÿ í ’ à í ÿëèíäÿ äÿýíÿê, áàøû à÷ûã, ñà÷ëàðû äàüûíûã, äöøöíúÿëè âÿ éîðüóí áèð
ùàëäà ãàéà áàøûíäà ýþðöíöð. Àüûð-àüûð íÿôÿñ àëûð, áèð ãà÷ àäûì àòàðàã äþíöá ýåðè áàãàð.
Áèð-èêè äÿðèí àù ÷ÿêèá éåíèéëÿ àëíûíûí òÿðèíè ñèëÿð. Áó ñûðàäà èõòèéàð, íóðàíè Ä ÿ ð â è ø
àüàúëûãäàí ÷ûãàð. Øåéõ Ñÿí’àíû áó ùàëäà ýþðöíúÿ èñòåùçàëû áèð áàãûøäàí ñîíðà ëàöáàëè âÿ
àüûð ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ýöëÿð. Øåéõ èñÿ öðêÿê áèð òåâð èëÿ Äÿðâèøÿ áàãìàüà áàøëàð.
Äÿðâèø
Íÿ ãèéàôÿò áó! Ñþéëÿ, ñþéëÿ íÿ âàð?
Íåðäÿ ÿââÿëêè øåéõëÿð, õîúàëàð?
Ñþéëÿ, åé øåéõè-äÿðáÿäÿð, áó íÿ ùàë?
Íåðäÿ ÿââÿëêè åùòèøàìö úÿëàë?
Øåéõ Ñÿí’àí
(éàí òÿðÿôÿ áàãàðàã, ÿëèëÿ Äÿðâèøÿ ýþñòÿðèð)
Éàëûíûç øåéõëÿð äåéèë, ùÿòòà
Øèìäè áàã, èçëèéîð ïàïàñëàð äà.
Áàíà îëìóø úèùàí ïÿðÿñòèøêàð,
Øèìäè ïÿê áàøãà áèð úÿëàëûì âàð.
Ñàíìà èñëàìÿ ðÿùáÿðèì òÿíùà,
Ïåéðÿâèìäèð õûðèñòèéàíëàð äà.
218
Äÿðâèø
(Øåéõèí ýþñòÿðäèéè òÿðÿôÿ áàãàðàã, ùåéðÿòëÿ)
Áó ýÿëèø áèð ùöúóìó àíäûðûéîð,
Èøòÿ áàã, éîãìó ñÿíäÿ ÿãëö øöóð!?
Ùÿïñèíèí éöç-ýþçöíäÿ ãàí úîøóéîð,
Ùÿïñè áèð èíòèãàì è÷èí ãîøóéîð.
Øåéõ Ñÿí’àí
(äèããÿòëÿ áàãàðàã)
À-ù, ÿâÿò, ùÿïñè áèâÿôà, ãÿääàð...
Ãîøóéîð, ùÿì äÿ þíëÿðèíúÿ Õóìàð!
Äÿðâèø
Áèð ñÿáÿáñèç äåéèë áó ùèääÿòö êèí?
Øåéõ Ñÿí’àí
Èõòèëàô, èõòèëàôè-ìÿçùÿáö äèí...
Äÿðâèø
(éàðûì ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Èøòÿ ýþðäöíìö äèí íÿëÿð äîüóðóð?
Íÿ áÿëàëàð, íÿ ôèòíÿëÿð äîüóðóð?
Äèí áèð îëñàéäû éåð éöçöíäÿ ÿýÿð,
Äàùà ìÿñ’óä îëóðäó úèíñè-áÿøÿð.
Øåéõ Ñÿí’àí
(óçàã öôöãëÿðÿ äîüðó, äÿùøÿòëè âÿ éàðàëû áèð àùÿíýëÿ)
Øåéõ, éà øåéõ, ýÿë äÿ ñåéð åéëÿ,
Éàíäûì àòÿøäÿ êÿíäè ðÿ’éèìëÿ.
219
Áÿí ãóëàã âåðìÿäèì äÿýÿðëè ñþçÿ,
Ùÿï ãàäûíäàí ýÿëèð íÿ ýÿëñÿ áèçÿ.
Äÿðâèø
(ìöòÿáÿññèì)
Øó õÿéàëè õèòàá ÿúÿá êèìÿäèð?
Øåéõ Ñÿí’àí
Àù, ñàü îëñàéäû øèìäè Øåéõ Êÿáèð,
Àòàðàã ñåéð åäÿðäè ïÿê ÿëÿíè,
Êÿíäè ìþ’úöçíöìà êÿðàìÿòèíè.
Äÿðâèø
Áàãìà, øåéõèì, øó ùàëè-ïöðãÿìèíÿ,
Ýèðèéîðñóí ùÿãèãÿò àëÿìèíÿ.
Ôÿçëè-ùÿãã ðóíöìà êÿìàëûíäà,
Ïàðëûéîð íóðè-ùÿãã úÿìàëûíäà.
Ñÿíäÿ áèð ÿùëè-ùàë ÿëàìÿòè âàð,
Ñÿíäÿ ÿë’àí Õóäà ãèéàôÿòè âàð.
Øåéõ Ñÿí’àí
(óñàíìûø áèð òåâð èëÿ)
Ñþéëÿíèá äóðìà, ñÿí äÿ ýåò, äÿô îë!..
Ýåò äÿ áèð áàøãà ñàéüûñûç àðà, áóë!
ßëâåðèð, èñòÿìÿç øó ìåâùóìàò,
Ýåòäè, ìÿùâ îëäó áÿíëèéèì, ùåéùàò!..
Áÿíè ñÿí åéëÿäèí áó äÿðäÿ äö÷àð,
Ýåò, ÷ÿêèë, äóðìà...
(Õóìàðûí ýÿëäèéèíè ýþðöíúÿ)
Àù, Õóìàð, Õóìàð!
220
Íèéÿ ýÿëäèí? Äåéèë áó èëëÿòñèç?
Áÿíè ìÿùâ åéëÿìÿêìè íèééÿòèíèç?
Õóìàð
(éàãëàøàðàã)
Øåéõ, éà øåéõ! Äóðìà, ýÿë ãà÷àëûì,
Ýÿë, àìàí, ýÿë ãà÷ûá äà ãóðòóëàëûì.
Øåéõ Ñÿí’àí
(ñÿðñÿìúÿ)
Àù, áÿíäÿí íÿ èñòèéîðñóí? Ýåò!..
Õóìàð
(áèð àç äàùà éàãëàøàðàã)
Ìþùòÿðÿì øåéõ! Èíàäû ýÿë òÿðê åò.
Äÿðâèø
Ôÿçëÿäèð, øåéõèì, þéëÿ áèð òÿùãèð,
Äàùà êàôè... Íÿäàìÿò ÿôâ åäèëèð.
Õóìàð
ßâÿò ÿôâ åò, ãöñóðÿ áàãìà, àìàí!
Ñÿíäÿäèð êþíëöì, à-ù, ñÿíäÿ... èíàí!
Ïÿê ìöãÿääÿñäèð èøòÿ áÿíúÿ ñÿíèí
Ùÿð øåéèí, ùÿï òÿðèãÿòèí, äèíèí.
Øåéõ Ñÿí’àí
(Õóìàðûí ñà÷ëàðûíû îãøàéàðàã)
Áÿíè õàòûðëàéûá äà ýÿëìèøñèí,
Ýþðöíöð áèâÿôà äåéèëìèøñèí.
221
Äÿðâèø
(ãàôàñûíû îéíàòàðàã, éàðûì ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Áÿ’çè äèëáÿð ìÿëÿêëÿðèí, Ñÿí’àí,
Ùàëû áèð êþëýÿäÿí ñå÷èëìÿç, èíàí.
Îíó òÿ’ãèáÿ áàøëàéûíúà ãà÷àð,
Éöç ÷åâèðñÿí, ùÿìÿí ïåøèíúÿ ó÷àð.
Òÿêðàð ìÿ’íàëû áèð òÿðçäÿ ãàôàñûíû îéíàòàðàã ëàöáàëè àäûìëàðëà ÷ÿêèëèá ýåäÿð. Øåéõè äöøöíúÿ, Õóìàðû ùåéðÿò àëûð. Áó ñûðàäà éàí òÿðÿôäÿí Þ ç ä ÿ ì è ð ë ÿ Î ü ó ç , áöòöí øåéõëÿð âÿ ìöðèäëÿð ãîøàðàã ýÿëèðëÿð. Øåéõ Ñÿí’àíû ãàéàíûí òÿïÿñèíäÿ ýþðöíúÿ.
Öìóì
Èøòÿ øåéõ, èøòÿ ìþùòÿðÿì Ñÿí’àí!
Ñàíà ÷îã-÷îã øöêöð, áþéöê Éàðàäàí!..
Øåéõ Ñÿí’àí
(ùåéðÿòëè âÿ èñòåùçàëû áèð òÿáÿññöìëÿ)
Ñÿðñÿðèëÿð, çàâàëëû øàøãûíëàð!
Ýåäèíèç, ùàéäû, ùàéäû, àçüûíëàð!
Øåéõ Ùàäè
(Øåéõ Ñÿí’àíûí ñà÷-ñàãàëûíûí àüàðäûüûíà äèããÿò åäÿðÿê)
Ùÿï äÿéèøìèø ñåâèìëè ñèìàñû.
Øåéõ Ñÿäðà
(Ñÿí’àíÿ)
Øåéõèì, åí ýÿë, õÿòÿðëèäèð îðàñû.
Øåéõ Ñÿí’àí
Éöêñÿëÿí ìÿùâ îëóð, ôÿãÿò åíìÿç!
Íóðè-ùÿãã äàèìà éàíàð, ñþíìÿç!
222
Øåéõ Ùàäè
Øó ñîüóãëóã, øó èüáèðàð íÿäÿí?
Øåéõ! Óíóòäóíìó éîãñà áèçëÿðè ñÿí?
Åí ýÿë, åí ýÿë! Çèéàðÿò åéëèéÿëèì,
Ñàíà ùÿï ìàúÿðàéû ñþéëöéÿëèì.
Øåéõ Ñÿí’àí
Õàéûð, àë÷àëìàì, èñòÿéÿí ýÿëñèí,
Áÿíè ùÿð êèì ñåâÿðñÿ, éöêñÿëñèí.
ßáöëöëà
Øåéõèì, ÿôâ åéëÿ, ÷öíêè ìÿ’çóðóç,
Ãöðáÿò åëäèð, éîë-èç íÿ, áèëìèéîðóç.
Øåéõ Ñÿí’àí
Êèì éîë-èç áèëìèéîðñà, äÿô’ îëñóí,
Áÿíè àíúàã áó ùàë åäÿð ìÿìíóí.
Îüóç
(Øåéõ Ùàäèéÿ)
Áàøãà áèð éîë äà âàð, ýÿëèí ýåäÿëèì.
Øåéõ Ùàäè
Ýåäÿëèì, ùàéäû, øåéõè äÿðê åäÿëèì.
Öìóì
(Îüóçó èçëÿéÿðÿê)
Äóðìàéûí, äóðìàéûí... Ùàìàí âàðàëûì,
Ýåäÿëèì, áÿëêÿ øåéõè ãóðòàðàëûì.
Ãîøóá ýåäÿðëÿð.
223
Õóìàð
(ÿòðàôà áàãàðàã áþéöê áèð òÿëàø èëÿ)
Ãà÷àëûì, øåéõ, ýÿëäèëÿð, ãà÷àëûì,
Ýÿëäèëÿð ùÿï áèçèìêèëÿð, ãà÷àëûì.
Øåéõ Ñÿí’àí
Áàã, Õóìàð! Èøòÿ ùÿð òÿðÿô ó÷óðóì...
Õóìàð
Èñòÿñÿí áÿí ñÿíèíëÿ ìÿùâ îëóðóì.
Ï à ï à ñ âÿ Ï ë à ò î í þíäÿ îëàðàã, ýöðúöëÿðëÿ áÿðàáÿð ãàéàíûí öçÿðèíäÿ ýþðöíöðëÿð.
Õóìàð “àù!” äåéÿ Øåéõ Ñÿí’àíûí ãîëëàðû àðàñûíà ñûüûíûð, ýöðúöëÿðäÿí áèð-èêèñè ùöúóì
åòìÿê èñòÿð.
Ïàïàñ
(ýöðúöëÿðÿ)
Àçàúûã ñÿáð åäèí...
(Õóìàðà)
Õóìàð! Õóìàð!
Ñàíà ëàéèãìè áþéëÿ áèð ðÿôòàð?
Áèð äöøöí, áèð äöøöí, íÿ éàïäûí ñÿí?
Éöç ÷åâèðìèøìèäèð Õóäà ñÿíäÿí?
(Øåéõ Ñÿí’àíà èøàðÿòëÿ)
Àù! Î, èíñàí ãûëûãëû øåéòàíäûð,
Àéðûë îíäàí, î, õàèí èíñàíäûð!
Õóìàð
Áó òÿìÿííàéû áèð äÿ åòìÿ, ñàãûí!
Úàí úÿñÿääÿí ðÿâàìû àéðûëñûí!?
224
Ïëàòîí
Ãÿùð îëóðñóí, Õóìàð, èíàí!.. Ùÿì äÿ
Áÿíè áÿäíàì åäÿðñèí àëÿìäÿ.
Øåéõ Ñÿí’àí
(èñòèðùàì èëÿ, Õóìàðÿ)
Ýåò, áàáàíäûð, Õóìàð, èòàÿò ãûë!
Ùÿð íÿ ÿìð åòñÿ äèíëÿ, ùöðìÿò ãûë!
Õóìàð
Èñòÿìÿì, øåéõèì, èëòèìàñû áûðàã,
Èñòÿìÿì, ñÿíñèç èñòÿìÿì éàøàìàã.
Ïàïàñ
(áàòìàãäà îëàí ýöíÿøè Õóìàðà ýþñòÿðÿðÿê)
Áàã, ãûçàðìûø ýöíÿø, ñÿáÿá âàð éà!
Óòàíûá ãà÷ìàã èñòèéîð... Ýóéà
Î äà ãûçüûí ñÿíèí çÿëàëÿòèíÿ,
Î äà êöñêöí ñÿíèí áó ùàëÿòèíÿ.
Õóìàð
(àúû òÿáÿññöìëÿ)
Áÿí äÿ ÿë’àí ÿâÿò, åíèá ýåäÿðèì,
Áàøãà áèð êàèíàòÿ ÿçì åäÿðèì.
Øåéõ Ñÿí’àí
(Õóìàðû ãîëëàðû àðàñûíà àëàðàã)
Åíìÿéèç, åíìÿéèç, õàéûð, éàëûíûç
ßðøè-ÿ’ëàéÿ éöêñÿëèá ó÷àðûç.
225
Ó÷àðûç ùÿããÿ äîüðó áÿðãàñà,
Íåòÿêèì ó÷äó ùÿçðÿòè-Èñà.
Ïàïàñ
(ùèääÿòëÿ, ýöðúöëÿðÿ)
Íÿ äóðóá áÿêëèéîðñóíóç ÿúÿáà?
Äàùà áàãìàãäà éîã ñÿìÿð ÿñëà.
Ýöðúöëÿðäÿí áèð ãûñìû ùöúóì åòìÿê èñòÿð, áó ñûðàäà Ø å é õ Ù à ä è éàíûíäàêûëàðëà
áÿðàáÿð ãîøóá ýÿëèðëÿð.
Þçäÿìèð
(ùöúóìà ùàçûðëàøàí ýöðúöëÿðÿ)
Äóð, äóð, ÿë ñàãëà!..
Îüóç
Äóð!
Øåéõ Ùàäè
Íÿ âàð?
Ïàïàñ
Ñÿí’àí
Ãûçû òÿðê åòìèéîð...
Øåéõ Ùàäè
(ùåéðÿòëÿ)
Òóùàô âèúäàí!..
Øåéõ Ñÿí’àí Õóìàðÿ òàëèáäèð,
Õóìàð îíäàí çèéàäÿ ðàüèáäèð.
226
(Øåéõ Ñÿí’àíà äîüðó éàãëàøàðàã)
Øåéõ Ñÿí’àí
Éàãëàøìà, äóð... ×ÿêèë, àñè!
(Ïàðìàüèëÿ õÿéàëè áèð äàèðÿ éàïàðàã)
×öíêè Áåéòöëùÿðàì äåìÿê áóðàñû,
Äàõèë îëìàã éàñàãäûð ÿüéàðÿ.
Ñÿí êè, ìÿùðÿì äåéèëñèí ÿñðàðÿ!
Øåéõ Ìÿðâàí
(áèð àäûì èëÿðèëÿéÿðÿê)
Øåéõ!
Øåéõ Ñÿí’àí
Äÿô îë, ÷ÿêèë... Ñÿôèë, àáäàë!
Ïàïàñ
Àëëàù, Àëëàù! Íÿäèð áó ìöäùèø ùàë?!
Øåéõ Ñÿí’àí
(Õóìàðÿ)
Ñþéëÿ, ÿìðèí íÿäèð?
Õóìàð
Õèëàñ îëìàã!
Øåéõ Ñÿí’àí
(àðãàäàêû íÿùðè ýþñòÿðÿðÿê)
Ó÷óðóìäóð ïÿíàùýàù àíúàã.
227
Ïëàòîí
(òÿëàø âÿ ùÿéÿúàí èëÿ)
Àìàí, Àëëàù, áûðàãìàéûí...
Õóìàð
(Øåéõ Ñÿí’àíà)
Ãà÷àëûì...
Øåéõ Ñÿí’àí
(íÿùðÿ äîüðó áàãàðàã)
Ó÷àëûì, ùàããà äîüðó, ýÿë ó÷àëûì!
Ïëàòîí
Àù, Õóìàð!
Õóìàð
ßëâèäà!..
Øåéõ Ñÿí’àí
Éà Àëëàù!..
Ùÿð èêèñè ÿë-ÿëÿ âåðèá íÿùðÿ àòûëàðëàð.
Ýöðúöëÿð
Ýåòäèëÿð...
Øåéõëÿð âÿ ìöðèäëÿð
Ó÷äóëàð...
Ïëàòîí
Àìàí, åéâà-ù!..
(äåéÿ áèèõòèéàð íÿùðÿ àòûëìàã èñòÿð. Îüóç ìàíå îëóð.)
228
Ïàïàñ
(ùèääÿòëÿ)
Ïëàòîí!
Ïëàòîí
Àù! Ýåòäè, ýåòäè...
Ïàïàñ
(ñîüóããàíëû)
Áûðàã!
Ïëàòîí
(÷ûëüûí áèð ùàëäà)
Èøòÿ ñÿíñèí ñÿáÿá... Ðÿçèë àë÷àã!
(Õÿíúÿðëÿ ïàïàñà ùöúóì åäÿð, ýöðúöëÿð ìàíå îëóð)
Øåéõ Ùàäè
(íÿùðÿ òÿðÿô áàãàðàã)
Ýåäÿëèì, áÿëêÿ âàð öìèäè-íèúàò...
Øåéõëÿð âÿ ìöðèäëÿð
Ýåäÿëèì...
Ýöðúöëÿð
Ùàéäû, äóðìàéûí!..
Ïëàòîí
(ìÿéóñ)
Ùåéùàò!..
Ïÿðäÿ
229
ÈËÀÂß
Àéäûí áèð ìàéûñ ýåúÿñè... Êöðäÿí àçàúûã êÿíàðäà ÷è÷ÿêëè éåøèë áèð äàü êÿìÿðè...
Ø å é õ Ñ ÿ í ’ à í Õ ó ì à ð û ãîëëàðû àðàñûíäà òóòìóø îëäóüó ùàëäà ïÿê ýöú íÿôÿñ àëàðàã,
éîðüóí àäûìëàðëà äàüûí òÿïÿñèíÿ ÷ûãìàã èñòÿð, ôÿãÿò éöðöìÿéÿ òàãÿòè ãàëìàäûüûíäàí,
Õóìàðûí äóéüóñóç, ùÿðÿêÿòñèç âöúóäóíó éåðÿ áûðàãûð âÿ áàøûíû äèçè öñòöíÿ àëàðàã, äàüûíûã ñà÷ëàðûíû îãøàìàüà áàøëàð.
Øåéõ Ñÿí’àí
Ðóùóì, åé ãþí÷åéè-áàùàð Õóìàð!
Íàçÿíèí äèëáÿðèì Õóìàð, Õóìàð!
Ñÿí íè÷èí áþéëÿ äóéüóñóç ãàëäûí?
Íÿ ÷ÿòèí éåðäÿ óéãóéà äàëäûí?
(Áþéöê áèð ùåéðÿò âÿ ìÿúçóáèééÿòëÿ)
Íÿ ãàäàð øàèðàíÿ, ñîëüóí íóð!
Àìàí, Àëëàù, íàñûë äà õîø óéóéóð.
(àëíûíäàí þïÿðÿê)
Áó èëàùè ñöêóòÿ ãàðøû, Õóìàð!
Ùÿï ìÿëÿêëÿð îëóð ïÿðÿñòèøêàð.
Õàëèãè-ùöñíö åøã, õàëèãè-ùèññ,
Ñÿíè, ùè÷ øöáùÿ éîã, åäÿð òÿãäèñ.
(ñà÷ëàðûíû îãøàéàðàã)
Óéó, åé ýöëíèùàëè-ãöäñèééÿò!
Óéó, íàçÿíäÿ ùåéêÿëè-èôôÿò!
Óéó, åé éàðè-ìÿùúÿáèíèì, óéó!
Óéó, åé òèôëè-íàçÿíèíèì, óéó!..
Øåéõ Ùàäè
(ñöð’ÿòëè àäûìëàðëà ýÿëÿðÿê)
Øåéõ, éà øåéõ! Ãàëã, àìàí, ýåäÿëèì.
230
Øåéõ Ñÿí’àí
(ìÿúíóíàíÿ)
Íÿ äèéîðñóí, íÿ?.. Ñþéëÿ êèìñèí, êèì?
Øåéõ Ùàäè
Ñÿíè èòëàô è÷èí ãîøàð úöùÿëà;
Ýåäÿëèì, áàøãà ÷àðÿ éîã ÿñëà.
Øåéõ Ñÿí’àí
Àù! Ñÿðõîøìóñóí, íàñûë ýåäÿëèì!?
Óéóéîð èøòÿ ãàéåéè-ÿìÿëèì.
Øåéõ Ùàäè äàùà éàãëàøàðàã Õóìàðûí íÿáçèíÿ áàãìàã èñòÿð, Øåéõ Ñÿí’àí îíà ñÿðò áèð
ñèëëÿ åøã åäÿðÿê, ùèääÿòëÿ.
Õàèí, àë÷àã! Òÿúàâöç åòìÿ, ñàãûí!
Áèð äöøöí ñÿí íÿ éàïäûí, àù, àçüûí!
Øåéõ Ùàäè
Øåéõ, áèùóäÿ åòäèéèí èñðàð,
×öíêè ïÿê ÷îã óçàãäà øèìäè Õóìàð.
Ñàíà áèýàíÿäèð î òèôëè-ÿìÿë,
Îíó ñÿíäÿí, ÿâÿò, àéûðìûø ÿúÿë.
Øåéõ Ñÿí’àí
(÷ûëüûí)
Íÿ äèéîðñóí, íÿ! Ùè÷ þëöðìö ìÿëÿê?
Øåéõ Ùàäè
Ìþùòÿðÿì øåéõ, áèð äöøöí...
231
Øåéõ Ñÿí’àí
(ïÿê ùèääÿòëè)
Íÿ äåìÿê!?
Âàðìû áèð ìÿãñÿäèí, ñÿôèë èíñàí!
Áó ñûðàäà Ø å é õ Ì ÿ ð â à í ýÿëÿðÿê éàãëàøìàã èñòÿð.
Øåéõ Ùàäè
(Øåéõ Ìÿðâàíÿ)
Ýÿëìÿ!..
Øåéõ Ñÿí’àí
Éàãëàøìà, à-ù, êîð øåéòàí!
(ùÿð èêèñèíÿ)
Áèçè ìÿùâ åéëÿìÿêìè ìÿãñÿäèíèç?
Ýåäèíèç, ùàéäû, äÿô’ îëóá ýåäèíèç!..
Ùÿð èêèñè ÷ÿêèëèá áèð òÿðÿôäÿ äóðóð. Øåéõ Ìÿðâàí ìöüáÿð âÿ ùèääÿòëè, Øåéõ Ùàäè èñÿ
ìöòÿÿññèô âÿ ìÿðùÿìÿòëè áàãûøëàðëà Øåéõ Ñÿí’àíûí ùàëûíû ñåéðÿ äàëàð.
Îéàí àðòûã, Õóìàð, îéàí, ýåäÿëèì,
Øó ìöëÿââÿñ ìöùèòè òÿðê åäÿëèì.
Ùÿð òÿðÿôäÿí ùöúóì åäÿð ÿüéàð,
Ãàëã, îéàí, íàçÿíèí Õóìà-ð, Õóìàð!
(Õóìàðûí ÿëëÿðèíè àëûá þïÿð, ëàêèí áûðàãäûãäà áèùèññ îëàðàã äöøöâåðäèéèíè ýþðöíúÿ ùàëû äÿéèøèð, òÿêðàð éöç-ýþçöíö, ñà÷ëàðûíû þïöá îãøàéàðàã,
øàøãûí âÿ ñàðñûëìûø áèð ùàëäà)
Áèçÿ äöøìàíäûð èøòÿ ùÿï àëÿì,
Õóìàð, èíñàô åò, îô! Ãûëìà ñèòÿì.
232
(Áèð ãàäàð ÷ûëüûí âÿ ñÿðñÿìúÿ áàãìàãäà äÿâàì åäÿð, ñîíðà øèääÿòëè,
ôÿãÿò ãîðãóíú áèð ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Éåíè ýöëìÿê äèëÿðäè òàëåéè-äóí,
Àù, âÿôàñûç ìÿëÿê, íè÷èí ñóñäóí?
Áÿíè àòìàãìû èñòèéîðñóí? À-ù!
Áàíà ñÿíñèí ôÿãÿò éåýàíÿ ïÿíàù.
(òÿêðàð çÿùðõÿíä èëÿ)
Áó ñöêóòóíäà áàøãà ìÿ’íà âàð,
Éåíÿ êöñäöíìö? Ñþéëÿ, ñþéëÿ, Õóìàð!
Íàçÿíèíèì! Äöøöí, äåéèëìè ýöíàù,
Àòñà ùÿìðàùû éîëäà áèð ùÿìðàù?
(òÿáäèëè-òåâð èëÿ)
Ãà÷àìàçñûí, õàéûð, õàéûð... ùÿð àí
Ñÿíè èçëÿð øó äÿðáÿäÿð Ñÿí’àí.
(Àçàúûã ìÿúíóíàíÿ áàãûøëàðëà Õóìàðû ñöçäöêäÿí ñîíðà áöòöí-áöòöíÿ
ñàðñûëàðàã éàðàëû áèð àùÿíýëÿ)
Ãàëã, îéàí, äèëáÿðèì, àìàí, ýåäÿëèì,
Õóìàð, èíñàô åò! Àù, îéàí ýåäÿëèì!
(Õóìàðû ãàëäûðìàã èñòÿð, ôÿãÿò áöñáöòöí ðóùñóç áèð úÿñÿä îëäóüóíó
ýþðöíúÿ ìÿ’éóñ âÿ ÷ûëüûí áèð ùàëäà ýþéÿ äîüðó)
Ìÿðùÿìÿò éîãìó? Åé áþéöê Éàðàäàí!
À-ù ÿäàëÿò!?
(Õóìàðÿ)
Õóìàð, åé àôÿòè-úàí!
(Éàðàëû âÿ äÿðèí àùëàð ÷ÿêÿðÿê ýàù ýþéÿ, ýàù Õóìàðà áàãàð. Ñîíðà
ìÿúíóíàíÿ áèð òåâð èëÿ ñûðûòàðàã ùÿì ýöëìÿê, ùÿì äÿ àüëàìàã èñòÿð,
233
ëàêèí ùè÷ áèðèíÿ ìöâÿôôÿã îëàìàç. Ýþçëÿðè äûøàðû ôûðëàìûø îëäóüó ùàëäà,
Øåéõ Ùàäè èëÿ Øåéõ Ìÿðâàíà ùöúóì åòìÿê èñòÿð. Áèðäÿí-áèðÿ äþíöá
Õóìàðà áàãàð, òÿêðàð ñûðûòàðàã ôÿëÿêçÿäÿ áèð ñÿðõîø êèáè éàðûì ñÿñëÿ
– “À-ù!” äåéÿ äöøöâåðèð.)
Øåéõ Ùàäè
Ýåòäè, Ñÿí’àí äà ñþíäö, ýåòäè... ÿâÿò,
Ñþíäö, ìÿùâ îëäó øþ’ëåéè-ùèêìÿò.
Øåéõ Ìÿðâàí
(éàïìà áèð òÿëàø èëÿ ãîøàðàã)
Áàãàëûì, áÿëêÿ âàð öìèäè-íèúàò...
Øåéõ Ùàäè
Ùè÷ òÿëàø åòìÿ, ÷àðÿ éîã, ùåéùàò!..
Îíó éàëíûç áûðàãìàìûøäû Õóìàð.
Î, Õóìàðñûç íàñûë úèùàíäà éàøàð?
Áÿëëèäèð, àé ýöíÿøäÿí àéðûëìàç,
Ýöíÿø îëìàçñà, àé ûøûã ñàëìàç.
Øåéõëÿð âÿ ìöðèäëÿð
(ãîøóá ýÿëÿðÿê àùÿíýè-ìÿõñóñ èëÿ)
Íÿ ìöäùèø ñÿàäÿò! Íÿ äèëáÿð ôÿëàêÿò!
Îéàí, ãàëã! Îéàí, åé ÿñèðè-ìÿùÿááÿò!
Îéàí, øåéõ! Îéàí, øåéõè-ñàùèáêÿðàìÿò!
Äåéèë øèìäè ÿñëà äÿìè-èñòèðàùÿò.
Îéàí, øåéõ, îéàí, øåéõ, îéàí, Øåéõ Ñÿí’àí!
Àéûë õàáè-ðàùÿòäÿí, åé ïèðè-èðôàí!
Ýöðúöëÿð
(ýÿëÿðÿê àùÿíýè-ìÿõñóñ èëÿ øåéõëÿðÿ)
234
Íÿ îëäó? Ñþéëÿéèí, íÿ âàð?
Íÿäèð áó ùàëè-ïöðôÿüàí?
Áó ëåâùÿ íóðè-ãÿì ñà÷àð,
Íÿäèð áó õàáè-íàç, àìàí?
(Õóìàðÿ)
Îéàí, ÿðóñè-íåâáàùàð!
Àéûë, åé àôÿòè-úèùàí!
Îéàí, Õóìàð, îéàí, Õóìàð!
Îéàí, îéàí, Õóìàð, îéàí!..
Øåéõëÿð âÿ ìöðèäëÿð
Ãàâóøäóí, áþéöê øåéõ! Î äèëáÿð Õóìàðÿ,
Ôÿëÿê âåðìÿäè ôöðñÿò àììà... íÿ ÷àðÿ.
Áàùàðè-öìèäèí äþíöá ñîí áàùàðÿ,
Íèùàéÿò âèäà åòäèí ÿüéàðÿ, éàðÿ...
Îéàí, øåéõ, îéàí, øåéõ, îéàí, Øåéõ Ñÿí’àí!
Àéûë õàáè-ðàùÿòäÿí, åé ïèðè-èðôàí!
Ýöðúöëÿð
Õóìàð, îéàí, ýþçÿë ìÿëÿê!
Íÿ òåç äÿéèøäè ùàëÿòèí!
Ïîçóëäó ñàíêè áèð ÷è÷ÿê,
Òÿðàâÿòèí, ëÿòàôÿòèí.
Âèñàëÿ èðìÿäèí, äåìÿê
Ýþíöëäÿ ãàëäû ùÿñðÿòèí...
Îéàí, Õóìàð, îéàí, Õóìàð!
Îéàí, îéàí, Õóìàð, îéàí!
Äÿðâèø
(Äàüûí òÿïÿñèíäÿí åíÿðÿê, èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
ßúÿáà íåðäÿ øåéõ? Íåðäÿ Õóìàð?
Àëëàù, Àëëàù, íÿ úàùèë èíñàíëàð?
Íÿ è÷èí àíëàìàì øó àùö ôÿüàí?
235
(úÿíàçÿëÿðÿ èøàðÿòëÿ)
Áóíëàðûí ôÿðãè âàðìû òîïðàãäàí?
Ìöðèäëÿð
(Äÿðâèøÿ)
Ñÿíäÿ áèð ñþç âàð, à÷, áÿéàí åéëÿ.
Ýöðúöëÿð
Íÿ äåìÿê èñòèéîðñóí? À÷ ñþéëÿ!..
Öìóì, áþéöê áèð ìÿðàã èëÿ úÿíàçÿëÿðèí ÿòðàôûíû ñàðàðëàð.
Äÿðâèø
(öìóìÿ)
Ïÿê òóùàô, áÿí íÿ ñþéëÿéèì!.. Ùÿïèíèç
Àäÿòà úàíëû áèð úÿíàçÿñèíèç.
Øåéõ Ñÿí’àí Õóìàðû èçëÿéÿðÿê,
Ðÿãñ åäÿð ýþéäÿ øèìäè, ñàíêè ìÿëÿê.
Ñèçäÿ éàëíûç ýóðóëòó, äÿùøÿò ÷îã;
Ôÿùìö èäðàê éîã, áÿñèðÿò éîã.
Ùÿð êèìèí êîð äåéèëñÿ âèúäàíû,
Ýþðöð ÿë’àí Õóìàðû, Ñÿí’àíû.
Áó ñþçëÿðäÿí ùÿð êÿñÿ áþéöê áèð øàøãûíëûã ýÿëèð. Äÿðâèø ñàü ÿëè èëÿ öôöãëÿðÿ èøàðÿòëÿ.
Áàãûíûç, ÿðøÿ éöêñÿëèð îíëàð,
Áàãûíûç èøòÿ Øåéõ! Èøòÿ Õóìàð!
Ùÿð êÿñ äèããÿòëÿ áàãìàüà áàøëàð. Øåéõ Ùàäè èëÿ Øåéõ Ñÿäðà äàëüûí, Äÿðâèø èñÿ
ìÿüðóð âÿ ëàöáàëè áèð âÿçèééÿò àëûð.
Øåéõ Ìÿðâàí
Ùÿï éàëàí, ñà÷ìà... Ùÿïñè ìåâùóìàò...
236
Øåéõ Íÿèì
Ùÿì äÿ ÿùìÿãúÿ áèð éàëàí...
Äÿðâèø
Ùåéùàò!
Ùÿð êèìèí êîðñà ãÿëáè, âèúäàíû,
Åäÿìÿç äÿðê î, íóðè-éÿçäàíû.
Áó ñûðàäà ñÿùíÿíèí èøûüû ÷ÿêèëèð, òà óúäà èêèíúè ïÿðäÿ ãàëãàð. Õóìàð èëÿ Øåéõ
Ñÿí’àíûí ãîë-ãîëà îëàðàã áóëóòëàð è÷èíäÿ ó÷óøäóãëàðû ýþðöëöð.
Äÿðâèø
(òÿêðàð ýþñòÿðèð)
Áàãûíûç èøòÿ!..
Ýöðúöëÿð
(òÿñäèã èëÿ)
À-ù, ÿâÿò, îíëàð...
Ìöðèäëÿð
Ó÷óéîð èøòÿ øåéõ!
Ýöðúöëÿð
Èøòÿ Õóìàð!
Äÿðâèø
Ó÷óéîðëàð ôÿçàäÿ ñàíêè ìÿëÿê.
Öìóì
Ó÷óéîðëàð, ÿâÿò ýöëöìñöéÿðÿê...
237
Äÿðâèø
Àëëàù, Àëëàù! Íàñûë äÿ úàçèáÿäàð?
Àõûøûð ñàíêè ýþéäÿ éûëäûçëàð,
Èøòÿ ãåéá îëìàã èñòèéîðëàð...
Öìóì
À-ù!..
Áó ñûðàäà ïàïàñ ýÿëèð, øàøûðìûø áèð ùàëäà áàãûá äóðóð.
Ìöðèäëÿð
Àù! Ãåéá îëäóëàð, ÿâÿò...
Ýöðúöëÿð
Åéâà-ù!..
Äÿðâèø
Àëäû àüóøÿ ãàëèáà ìÿëÿêóò,
Èøòÿ ãåéá îëäóëàð, ñöêóò, ñöêóò!
Óúäàêû ïÿðäÿ ùàìàí ãàïàíûð, ñÿùíÿ òÿêðàð àéäûíëàøûð.
Ïàïàñ
(èëÿðèëÿéÿðÿê ãàëûí âÿ ÷ûëüûí áèð ñÿñëÿ, àùÿíýè-ìÿõñóñ èëÿ, öìóìÿ)
Åé ýþðýöñöç áè÷àðÿëÿð!
Àëäàíìàéûí ùÿð êàùèíÿ.
Åé äóéüóñóç àâàðÿëÿð!
Àëäàíìàéûí ùÿð õàèíÿ.
Àëäàíìàéûí, àëäàíìàéûí!
ßôñóí÷óäóð, äèâàíÿäèð.
Àëäàíìàéûí, àëäàíìàéûí!
Ùÿï ñþçëÿðè ÿôñàíÿäèð.
238
Öìóì
(ïàïàñà)
Ñÿí áèõÿáÿðñèí øöáùÿñèç,
Ãÿëáèíäÿ éöç áèí øöáùÿ âàð.
Ýþðäöê ôÿãÿò áèç úöìëÿìèç,
Éöêñÿëäèëÿð, ãåéá îëäóëàð.
Òÿãäèñÿ ëàéèãäèð, èíàí,
Ùÿì Øåéõ Ñÿí’àí, ùÿì Õóìàð.
ßôñóñ, åäèá ÿçìè-úèíàí,
Ãåéá îëäóëàð, ãåéá îëäóëàð!
Ïàïàñ
(ùèääÿòëè)
Ýöìðàù îëàí èíñàí è÷èí
Úÿííÿòäÿ éîã ÿñëà ìÿêàí,
Àëäàíìàéûí, àëäàíìàéûí!
Ó÷ìàã éàëàí, ãà÷ìàã éàëàí...
Àëäàíìàéûí, äèâàíÿëÿð!
Ìöìêöí äåéèë, ó÷ìàç áÿøÿð.
Îíëàð íàñûë áèáàëö ïÿð,
Ýþéëÿðäÿ éöêñÿëìÿê äèëÿð?..
Öìóì
(óçàã öôöãëÿðÿ èøàðÿòëÿ)
Éöêñÿëäèëÿð Èñà êèáè,
Èøýÿíúÿäÿí ãóðòóëäóëàð.
Ðóùàøèíà ðþ’éà êèáè,
Ãåéá îëäóëàð, ãåéá îëäóëàð!
Éöêñÿëäèëÿð, éöêñÿëäèëÿð,
Úÿííÿòäÿ ðàùÿò áóëäóëàð
Éöêñÿëäèëÿð, éöêñÿëäèëÿð,
Ãåéá îëäóëàð, ãåéá îëäóëàð.
ÑÎÍ
239
ØÅÉÄÀ
ÔÀÚÈß – 5 ÏßÐÄß
ßØÕÀÑ
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è – ìÿòáÿÿ ìöäèðè.
ß ø ð ÿ ô – îíóí îüëó.
Øåéäà Ðÿìçè
– ìöùÿððèðëÿð.
Ðÿóô
Ì à ê ñ Ì ö ë ë å ð – ðÿññàì – àëìàí.
Ð î ç à – Ìöëëåðèí ãûçû.
Ì à ð è é à – Ðîçàíûí àíàñû.
Ì ÿ ñ ’ó ä – áàø ìöðÿòòèá.
Ãàðà Ìóñà
– ìöðÿòòèá.
Éóñèô
}
}
Ìÿçàð÷û, ãàðà ýåéèìëè ìÿëÿê, ñàèð ìöðÿòòèáëÿð, ÷àëüû÷ûëàð, ïîëèñëÿð âÿ ùÿáñõàíÿ
ìÿ’ìóðëàðû...
ÁÈÐÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Ìÿòáÿÿéÿ ìÿõñóñ áþéöê áèð ìöäèðèééÿò îäàñû. Îäàíûí áèð ãàïûñû èëÿ èêè ïÿíúÿðÿñè
– ñàü òÿðÿôäÿí úàääÿéÿ à÷ûëûð. Äèýÿð ãàïûñû äà ñîë òÿðÿôäÿ – ìÿòáÿÿéÿ åíìÿê öçðÿ
äàèìà à÷ûãäûð. Äèâàðëàðäà òÿãâèìëÿð, õÿðèòÿëÿð, òåëåãðàô êàüûçëàðû âÿ ìÿêòóáëàð àñûëìûø... Ñàüäà âÿ ñîëäà ñàíäàëéÿëÿð âÿ áèð íå÷ÿ ìàñà... Ìàñàëàð öçÿðèíäÿ èäàðÿéÿ ìÿõñóñ êèòàáëàð, ðèñàëÿëÿð, ìÿúìóÿëÿð, ãÿçåòëÿð âÿ ñàèðÿ... Ãûøûí èêèíäè çàìàíû...
Ïÿðäÿ à÷ûëäûãäà ìóíèñ âÿ çèíäÿ ÷þùðÿëè Ðÿóô ïÿíúÿðÿ þíöíäÿêè ìàñà ãàðøûñûíäà
éàçû éàçìàãëà ìÿøüóë ýþðöíöð. Ñàðûøûí, ùÿññàñ áàãûøëû Øåéäà èñÿ úûüàðàéû äóìàíëàòàðàã
ÿëè àëíûíäà äöøöíöá äóðóð.
Ð ÿ ó ô . Øåéäà! Éåíÿ äÿ äöøöíöéîðñóí?
Ø å é ä à . Ùè÷ ñîðìà, ÿçèçèì, ùàëûì ïÿê ôÿíà... ïîñëàéû øàøûðìûø áèð
ýÿìèúè êèáè íÿ éàïàúàüûìû áèëÿìèéîðóì.
Ð ÿ ó ô (éàðûìãÿùãÿùÿ èëÿ). Èøòÿ ýþðäöíìö éà!.. Àëòû àé ÿââÿë ñàíà
íÿ ñþéëÿäèì? Ìöùÿððèðëèê øàãà äåéèë à!.. Èíñàí íÿ ãàäàð ãÿùðÿìàí îëñà
éåíÿ ÿí íèùàéÿò éîðóëóð, áûãûð, óñàíûð. Ùÿëÿ áèçèì êèáè ýÿíú ìöùÿððèðëÿð, àäÿòà ÷ûëäûðàúàã äÿðÿúÿäÿ ÿñÿáèëÿøèéîð.
Ø å é ä à . Õàéûð, Ðÿóô, õàéûð... Íÿ ìöùÿððèðëèéèí âåðäèéè éîðüóíëóã,
íÿ ìöäèðèí óñàíäûðûúû ÿìðëÿðè, íÿ ñàíñîð èñòèáäàäû, íÿ äÿ ìÿèøÿòäàðëûüû
ÿñëà áÿíè äöøöíäöðìöéîð, ÿñëà áÿíè ñûãìûéîð. Áÿíè öçöá áèòèðÿí áèð
240
ãöââÿò âàð êè, î äà éàëíûç ùÿéàòäàêû áîøëóãäàí, ùÿéàòäàêû ìÿ’íàñûçëûãäàí èáàðÿòäèð (Éåðèíäÿí ãàëãàðàã ñîí äÿðÿúÿ ñèíèðëè âÿ ùÿéÿúàíëû).
Àëëàù åøãèíÿ, áèð äöøöí!.. Áþéëÿ ùåéâàíúàñûíà éåéèá-è÷ìÿê, ÷àëûøûá÷àáàëàìàã íè÷èí!? Óñàíìàäàí ñîéóíóá-ýåéèíìÿê, éàòûá-ãàëãìàã
íè÷èí!? Äóéüóñóç áèð ìàêèíà êèáè äöøöíöá-äàøûíìàã, éàçûá-ïîçìàã
íè÷èí!? Àù, øó ìÿ’íàñûç “íè÷èí”ëÿðè, áó òÿìÿëñèç ùÿéàòûí ùè÷ëèéèíè äöøöíäöêúÿ, àäÿòà êÿñêèí äûðíàãëû áèð ãàðòàë úèýÿðëÿðèìè ãîïàðûéîð, êèíëè áèð
ÿæäÿùà áåéíèìè ýÿìèðèéîð. Ýöëìÿê èñòèéîðóì äà ýöëÿìèéîðóì. Àüëàìàã èñòèéîðóì äà, àüëûéàìûéîðóì. Äàèìà ûññûç áèð ãàðàíëûã, ñèñëè áèð
äóðüóíëóã áöòöí áÿíëèéèìè ñàðñûéîð. Äàèìà ÿìÿëñèç áèð áîøëóã, àúû áèð
éîðüóíëóã áÿíè áîüóéîð, áÿíè ìÿùâ åäèéîð. Êþíëöìö ñåâèíäèðÿúÿê ùè÷
áèð ùèññ, ùè÷ áèð ãöââÿò éîã. Ðóùóìó ýöëäöðÿúÿê ùè÷ áèð öìèä, ùè÷ áèð
òÿñëèéÿò éîã... Õÿéàëûìû îãøàéàúàã áèð øþ’ëÿ, áèð éûëäûç àðûéîðóì äà
áóëàìûéîðóì. Èíòèùàð åäèá äÿ ãóðòóëìàã èñòèéîðóì, ùåéùàò! Îíà äà
ìöâÿôôÿã îëàìûéîðóì.
Ð ÿ ó ô . Íàôèëÿ, ÿçèçèì, ùÿï íàôèëÿ... ×öíêè ùÿð öìèäñèçëèêäÿ áèð
öìèä, ùÿð ãàðàíëûãäà áèð èøûã éàøûéîð, éàëíûç ñÿáèð âÿ ìÿòàíÿò ëàçûì.
(Ïÿíúÿðÿäÿí äûøàðû áàãàðàã). Èøòÿ ÿí ôöñóíêàð áèð øþ’ëÿ! ßí ïàðëàã áèð
éûëäûç!.. Ùÿì äÿ ñÿí îíó àðàéàúàüûíà, î ñÿíè àðûéîð. Èøòÿ àëìàí ÷è÷ÿéè!
Ðÿññàìûí ãûçû, ýþçÿë Ðîçà ýÿëèéîð.
Ø å é ä à . Àëëàùûíû ñåâÿðñèí, áÿíèìëÿ àç ÿéëÿí...
Ð ÿ ó ô (éàðûìãÿùãÿùÿ èëÿ). ßâÿò, øàøãûíëàð äàèìà ÿñÿáè âÿ áÿäáèí
îëóðëàð.
Áó ñûðàäà Ð î ç à , ìÿêòÿáëè ãèéàôÿòèíäÿ äàõèë îëóð. Øåéäà äÿðùàë éåðèíäÿí ãàëãûð,
ïÿðÿñòèøêàðàíÿ áèð òåâðëÿ îíà äîüðó èëÿðèëÿð. Ðîçàíûí óçóí, ãóìðàë êèðïèêëÿðè, úàçèáÿëè,
ìàâè ýþçëÿðè, ìÿ’ñóìàíÿ áàãûøëàðû, ìÿëÿêàíÿ ÿäàëàðû êÿíäèñèíÿ øàéàíè-ïÿðÿñòèø áèð
öëâèééÿò áÿõø åäÿð.
Ð î ç à (íàçèêàíÿ áèð áàø òÿìÿííàñèëÿ Ðÿóôó ñàëàìëàéàðàã, Øåéäàéà). Íàñûëñûí, ÿçèçèì!..
Ø å é ä à . Òÿøÿêêöð åäÿðèì.
Ð î ç à . Áàáàì íåðäÿ?
Ø å é ä à . Ùÿíóç èäàðÿéÿ ýÿëäèéè éîã...
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è (ìÿòáÿÿäÿí). Ðÿóô, Ðÿóô... Áóðàéà ýÿëñÿíÿ...
Ð ÿ ó ô . Áó ñàÿò, ÿôÿíäèì (Ùàìàí ìÿòáÿÿéÿ åíÿð).
Ð î ç à . ×îã øöêöð. Ñÿíè ýÿ ýþðìÿê îëóðìóø. Èøòÿ, áó èêèíúè äÿôÿäèð
êè, ñÿíèí÷èí, ôÿãÿò ñÿíèí÷èí áóðàéà ýÿëèéîðóì.
241
Ø å é ä à . Àù, áó íÿâàçèøÿ, áó àëèúÿíàáëûüà ãàðøû ñûãûëìàìàã ãàáèë
äåéèë... Áþéëÿ óìóëìàç áèð ñÿàäÿòÿ ìÿçùÿð îëäóãúà, èçòèðàá âÿ ñåâèíúëÿ
ãàðûøûã áèð äóéüó, ôåâãÿëàäÿ áèð ùÿéÿúàí àäÿòà áÿíè ÷ûëäûðòûéîð, õÿñòÿ
ðóùèìè ðÿãñ åòäèðèéîð.
Ð î ç à (ìöòÿáÿññèì). Ïÿêè, îíëàð ñîíðàéà ãàëñûí, áó àãøàì äÿíèç
ãûéûñûíà ÷ûãàëûììû?
Ø å é ä à . Ìàäàì êè, àðçó åäèëèéîð, ÿëáÿòòÿ ÷ûãàðûç.
Ð î ç à . Áó ýåúÿëÿðè ãÿôëÿòëÿ êå÷èðìÿê íÿ áþéöê ýöíàùäûð áèëñÿí!..
Ùÿëÿ ìÿùòàáà ãàðøû ãàéûã ýÿçèíòèñè éàïìàã íÿ ãàäàð íÿ’øÿëè, íÿ ãàäàð
õÿéàëïÿðâÿð!..
Áó ñûðàäà øûã ýåéèìëè, ïåíñíåëè ß ø ð ÿ ô äàõèë îëóð.
Ø å é ä à (òÿáäèëè-òåâð åòìèø îëàí Ðîçàéà). Ãàëèáà ßøðÿô áÿéè òàíûìûéîðñûíûç?.. Èøòÿ ìÿòáÿÿ ìöäèðè Ìÿúèä ÿôÿíäèíèí îüëó, êÿíäèñè äÿ
Àâðîïàäàí éåíè ýÿëìèø... (ßøðÿôÿ). Áó äà ðÿññàìûìûç àëìàíèéàëû Ìàêñ
Ìöëëåðèí ãûçû ìàäåìóàçåë Ðîçà!..
ß ø ð ÿ ô (ïÿðÿñòèø åäÿðúÿñèíÿ ÿë âåðÿðÿê). Ñèçè òàíûìàãëà êÿíäèìè
ñîí äÿðÿúÿ áÿõòèéàð ñàíûðûì.
Ð î ç à . Òÿøÿêêöð åäÿðèì.
Ì à ê ñ Ì ö ë ë å ð (äàõèë îëóð, éàðûàüàðìûø åíëè ñàãàëûíû îãøàäûüû
ùàëäà). Ðîçà! Ñÿí áóðàäàìûñûí?
Ð î ç à . ßâÿò, áàáàúûüûì! Ñÿíèí è÷èí ýÿëäèì.
Ì à ê ñ Ì ö ë ë å ð . Ïÿê ýþçÿë, øó ðÿñèìëÿðè âåðÿéèì äÿ áÿðàáÿð ýåäÿëèì. (Ãîëòóã ÷àíòàñûíäàí áèð ãà÷ ðÿñì ÷ûãàðûá, ìàñà öçÿðèíÿ áûðàãàðàã) Ìÿúèä ÿôÿíäè íåðäÿ?
Ø å é ä à . Ìÿòáÿÿäÿäèð, ÿôÿíäèì.
Ì à ê ñ Ì ö ë ë å ð . Øåéäà! Ñàíà áèð ìöæäÿ âåðìÿê èñòÿðèì.
Ø å é ä à . Íàñûë ìöæäÿ?
Ì à ê ñ Ì ö ë ë å ð . Ñÿí áèð ùÿôòÿäèð êè, îäà àðûéîðñóí; áèçèì åâäÿêè
áîøáîüàç éÿùóäè äÿëëàëû îòóðäóüó îäàéû áîøàëòìûø, Ðóñèéàéà ýåäèéîð.
Áó ýöí îðàéà êþ÷ÿðñèí.
Ø å é ä à (îíóí ÿëèíè ñûãàðàã). Àù, áèëñÿíèç áó õÿáÿðäÿí íÿ ãàäàð
ìÿìíóí îëäóì. Áó àãøàì ÿâÿò, áó àãøàì êþ÷ÿðèì.
Ì à ê ñ Ì ö ë ë å ð . Ñàáàù àãøàì ÷àéûíû äà Ðîçàíûí àíàñû âåðèð, áèð
åâëè êèáè éàøàðûç, ùè÷ ñûãûëìàçñûí. Áèëèðñèí éà, áÿí ñÿíè ïÿê ñåâèðèì:
÷öíêè ñÿíäÿ áöòöí ìÿ’íàñèëÿ òöðê íÿúàáÿòè ýþðöéîðóì.
Ø å é ä à . Òÿøÿêêöð åäÿðèì.
242
Áó ñûðàäà øèøìàíúà, îðòàáîéëó, úèääè ñèìàëû Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è Ð ÿ ó ô èëÿ áÿðàáÿð
÷ûãàð.
Ì à ê ñ Ì ö ë ë å ð . ßôÿíäèì, èøòÿ, ùÿôòÿëèê ìÿúìóÿíèç è÷èí ýÿòèðäèéèì ðÿñèìëÿð.
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è (ðÿñèìëÿðè àëûá áàãàðàã). Ïÿê ÿ’ëà, ïÿê ýþçÿë!..
Åéè êè, ýÿëäèíèç, ñèçèíëÿ õöñóñè áèð èøèì äàùà âàð, ýåäÿëèì äÿ ìàüàçàäà
ãîíóøàëûì.
Ì à ê ñ Ì ö ë ë å ð . Ïÿêè ÿôÿíäèì, áóéóðóí áàãàëûì...
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è , Ì à ê ñ Ì ö ë ë å ð , Ð î ç à ÷ûãàðëàð.
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è (÷ûãäûüû ñûðàäà Øåéäàéà). Ìöðÿòòèáëÿð ýÿëäèêëÿðè
êèáè èøÿ áàøëàñûíëàð, áó ýöí èø ïÿê ÷îã, ñàãûí, òÿíáÿëëèê åòìÿñèíëÿð.
Ø å é ä à . Áàø öñòöíÿ, ÿôÿíäèì...
ß ø ð ÿ ô (ìÿúçóáèééÿò âÿ ùåéðÿòëÿ). Àìàí, Øåéäà! Áó íÿ ëÿòàôÿò, áó
íÿ úàçèáÿ? Ùàìàí, áèð áàãûøäà èíñàíû òÿñõèð åäèéîð. Ôàóñò ìöùÿððèðè ñàü
îëñàéäû, ÿìèí îë êè, ýþçÿë Ìàðãàðèòàñûíû óíóòóð äà Ðîçàéà ïÿðÿñòèø
åäÿðäè. Ùÿì äÿ ìåâùóì áèð õÿéàë äåéèë, ïàðëàã áèð ùÿãèãÿò ãàðøûñûíäà
áóëóíìóø îëóðäó.
Ø å é ä à . ßâÿò, Ðîçà ýåð÷ÿêäÿí ïÿê ñåâèìëè õèëãÿò, ïÿê íàçëû àôÿò...
ß ø ð ÿ ô . Äîüðóñó, áÿí ùÿíóç áþéëÿ ôöñóíêàð áèð ýþçÿëÿ òÿñàäöô
åòìÿäèì. (Áèð úûüàðà éàãûá äà äöøöíúÿëè àäûìëàðëà ÷ûãàð).
Ð ÿ ó ô (Øåéäàéà). Èøòÿ, ñàíà ìöäùèø áèð ðÿãèá!..
Ø å é ä à . ßâÿò, ùÿðèô ïÿê ìöòÿÿññèð îëäó.
Áó ñûðàäà Ã à ð à Ì ó ñ à èëÿ É ó ñ è ô äàõèë îëóð. Ìóñà, ãàðà áÿíèçëè, îðòàéàøëû, îðòàáîéëó,
ãîðãóíú ñèìàëû áèð òèïäèð. Ñîë ÿëè áèëÿéèíèí éàðûñûíà ãàäàð àü áåç èëÿ ñàðûíìûø, öçÿðèíäÿêè
ÿëáèñÿ îëäóãúà ÿñêè âÿ éàìàëûäûð. Ãàðäøû Éóñèô èñÿ âÿðÿìèí ñîí äåâðëÿðèíè êå÷èðìÿêäÿ
îëàí ñîëüóí áÿíèçëè áèð ýÿíúäèð.
Ð ÿ ó ô (îíëàðû ýþðöð-ýþðìÿç). Ýÿë, áàãàëûì. Ìóñà ÿôÿíäè, íàñûëñûí? ßëèí åéèëÿøäèìè?
Ì ó ñ à . Õàéûð, ÿôÿíäèì, áèëÿêñ, ýöíäÿí-ýöíÿ ôÿíàëàøûéîð.
Ð ÿ ó ô . Îòóðñàíà, íè÷èí àéàãäà äóðóéîðñóí?
Ì ó ñ à (ãàðäàøûíà). Îòóð, Éóñèô, ñÿí îòóð... Áÿí Ìÿúèä ÿôÿíäèéè
ýþðöð äÿ øèìäè ýÿëèðèì. Úàíûí ñûãûëñà áÿíè áÿêëÿìÿçñèí, ôàéòîíà îòóðóð
äà åâÿ ýåäÿðñèí. (Ðÿóôëà Øåéäàéÿ) Ìöñàèäÿíèçëÿ, ÿôÿíäèì, ñèçèíëÿ ñîíðà
ýþðöøöðöç. (×ûãàð.)
243
Ø å é ä à (Éóñèôÿ). Íåðäÿí ÿúÿáà, äîêòîðäàíìû ýÿëèéîðñóíóç?
É ó ñ è ô . ßâÿò. (Áèð-èêè þêñöðöð.)
Ø å é ä à . Êÿíäèíè íàñûë ùèññ åäèéîðñóí? Êå÷ÿíëÿðÿ íèñáÿòÿí åéèñèí,
äåéèëìè?
É ó ñ è ô (àúû âÿ ìÿ’íàëû òÿáÿññöìëÿ). Øöáùÿñèç, ÿôÿíäèì!.. Øèìäè
îëìàñà áåëÿ, àçàúûã ñîíðà áöñáöòöí åéèëÿøèðèì, ùÿì äÿ øó èçòèðàáëðà
âèäàéëà ÿáÿäèééÿí ðàùàòëàíûðûì. (Ìÿíäèëèíè àüçûíà òóòàðàã áèð ãà÷ äÿôÿ
þêñöðöð).
Ø å é ä à (ìöòÿÿññèð). Éóñèô, íè÷èí áèð äöøöíìöéîðñóí? Áþéëÿ ãàðà
õöëéàëàðÿ óéìàãäàí íÿ ÷ûãàð? Àù, ñÿí íèùàéÿò êÿíäèíè õàðàá åäÿúÿêñèí.
Ð ÿ ó ô . ßâÿò, ÿçèçèì, ùÿð èøäÿ ñÿáèð âÿ ìÿòàíÿò ëàçèì... Ùèññèééàòà
ãàïûëûá äà ùÿð øåé è÷èí ìÿðàã åäÿíëÿð òÿùëöêÿéè êÿíäè ÿëëÿðè èëÿ äÿ’âÿò
åòìèø îëóðëàð. Èíøàëëàù, àç áèð çàìàíäà ñàüàëûá, åéèëÿøèðñèí, ôÿãÿò áèð
äàùà ìÿòáÿÿäÿ ÷àëûøìàéàúàüûíà ÿìèíèì.
É ó ñ è ô . Õàéûð, ÿôÿíäèì, õàéûð... Ùÿð èêèíèç éàíûëûéîðñóíóç, éàõóä
þéëÿ ýþðöíìÿê èñòèéîðñóíóç. Ùàëáóêè äîêòîðëàðûí ìÿ’éóñ áàãûøëàðû,
áèëäèêëÿðèí ñþíöê òÿñÿëëèëÿðè, Ìóñàíûí, î áÿäáàõò ãàðäàøûìûí èçòèðàá âÿ
ÿíäèøÿëÿðè, ùÿï ñþíöá áèòäèéèìÿ áèðÿð àéäûí øàùèääèð. (Ñöðÿêëè âÿ øèääÿòëè þêñöðöêëÿðäÿí ñîíðà éåðèíäÿí ãàëãàðàã). Óô, óô! Ùè÷ áèð òÿñÿëëè
èñòÿìÿì. Þëöì áÿíúÿ ÿí ñåâèìëè áèð òÿñÿëëè, ÿí äÿéÿðëè áèð õèëàñêàðäûð.
Ùÿð êÿñ þëöìäÿí ãà÷àð, ôÿãÿò, áÿí îíó äþðò ýþçëÿ áÿêëèéîðóì. ×öíêè
áÿí éàëíûç îíóí ãàðà ãàíàòëàðû àëòûíäà ìÿñ’óä îëà áèëèðèì. ßâÿò, éàëíûç
îíóí ûññûç ãóúàüûíäà ðàùàò áóëà áèëèðèì. (Éàðàëû þêñöðöêëÿð è÷èíäÿ áîüóëàðàã ìÿ’éóñ áèð ùàëäà). Óô... ßôâ åäÿðñèíèç... Ðàùàòñûç åòäèì... Ñàüëûãëà, ÿôÿíäèëÿðèì... Áÿëêÿ áèð äàùà ýþðöøÿìÿäèê...
Àðàñû êÿñèëìÿêñèçèí þêñöðÿðÿê, ìÿíäèëè àüçûíäà ÷ûãàð. Îðòàëûüû àúû âÿ äÿùøÿòëè áèð
ñöêóò ãàïëàð. Áó ñûðàäà ìöðÿòòèáëÿð áèðÿð-áèðÿð, èêèøÿð-èêèøÿð, êèðëè èø ÿëáèñÿñèíäÿ äàõèë
îëóðëàð. Êèìè ñàüëàì, êèìèíèí áÿíçè ñîëìóø, êèìè ãàíáóðëàøìûø; áèðèñè äÿ ýþçöíö ãàðà
ìÿíäèëèëÿ ñàðìûø... Ãàëûí ýåâäÿëè, ýóð ñÿñëè Ì ÿ ñ ’ ó ä èñÿ ÿí àðãàäà ýÿëèð.
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á (àðãàäàøëàðûíà). Éóñèôè ýþðäöíöçìö? Àëëàù,
Àëëàù, áó íÿ ùàë, áó íÿ ãèéàôÿò!? Èíñàí éöçöíÿ áàãìàüà áåëÿ úÿñàðÿò
åäÿìèéîð.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Ñÿí íÿ çÿíí åòäèí, ïàøàì? Áó ìöðÿòòèáëèêäèð, øàêà äåéèë
à! Ùÿðèô òàì àëòû éûëäûð êè, ìÿùáÿñäÿí ôÿðãè îëìàéàí øó ìÿíùóñ ìÿòáÿÿäÿ ÷àëûøûá äóðìóø...
244
È ê è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . Çàâàëëû!.. Ùè÷ îëìàñà áèð ãàäàð ïàðàñû îëñàéäû...
Ì ÿ ñ ’ ó ä (ëàöáàëè). ×îúóãìóñóí, éàùó, ìöðÿòòèáäÿ ïàðàìû áóëóíóð? Îí èêè éûëäûð êè, áó êàðýàùè-àëÿìïÿíàùäà ÷àëûøûá ÷àïàëûéîðóì âÿ
êàìàëè-èôòèõàð èëÿ áàø ìöðÿòòèáëèê âÿçèôÿñèíè èôà åäèéîðóì; ùàëáóêè úèáèùóìàéóíóìäà áèð ôöëóñ áåëÿ áàéàò ïàðà éîã.
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á (òÿÿññöôëÿ). Èøòÿ Ãàðà Ìóñà ýþç þíöíäÿ!..
Ãóðøóí òîçó éóòàðàã, àëûí òÿðè äþêäöéö ùàëäà àëäûüû ìöêàôàò íÿ!? Áèð
äàíÿúèê ìÿ’ñóì éàâðóñó ñûòìàëàð è÷èíäÿ ãÿùð îëóá ýåäèéîð, êÿíäèñè äÿ
áèí äöðëö ìöñèáÿò, áèí äöðëö ôÿëàêÿò ãàðøûñûíäà ÷ûðïûíûá äóðóéîð. Çàâàëëû!.. Àèëÿñèíè áÿñëÿéÿúÿê áèð ÿëÿ, íàñûðëû, ìèííÿòñèç áèð ÿëÿ ýöâÿíèðêÿí, Òàíðû îíó äà îíà ÷îã ýþðäö.
È ê è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . Ïÿêè, áóíäàí ñîíðà áÿäáàõòûí ùàëû íÿ îëàúàã?
Äÿðìàíñûç, àèëÿñèíè íàñûë áÿñëÿéÿúÿê? Íàñûë áÿñëÿéÿ áèëÿúÿê!?
Ì ÿ ñ ’ ó ä (àúû òÿáÿññöìëÿ). Ìÿðàã åòìÿ, îðàñû ïÿê ãîëàé... Îòóðäóüó åâ Ìÿúèä ÿôÿíäèíèí éàíûíäà ðÿùí... ùÿì äÿ éàðûôèàòûíà... Øèìäèéÿ
ãàäàð î ïàðàäàí ö÷äÿ èêè ïàéûíû àëûá õÿñòÿëÿðèíÿ éåäèðìèø, ãàëàí áèð
ïàéûíû äà, øöáùÿñèç, áó ýöíëÿðäÿ àëûá áèòèðèð. Èøòÿ ÿñèë ôÿëàêÿò, ÿñèë ñÿôàëÿò äÿ áóíäàí ñîíðà áàøëàð.
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . Àù, èíñàôñûç, ìÿðùÿìÿòñèç!..
È ê è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . Õàëãûí ãàíûíà ýèðäèéè éåòèøìèéîðìóø êèáè áèð
äÿ åâ-åøèéèíÿ, âàð-éîãóíà ýþç äèêèéîð.
Ø å é ä à . ßúÿáà ãöñóð êèìäÿ?.. Ìÿúèä ÿôÿíäèäÿìè? Éîãñà îíäàí
èíñàô, ìÿðùÿìÿò óìàí ñàäÿäèëëÿðäÿìè? Áó äöíéà ÷ÿêèøèá-÷àðïûøìà
äöíéàñûäûð. Òÿáèè, î ñèçèí ãàíûíûçû ñîðóá ñöìöðìÿê èñòÿð: ôÿãÿò ñèçäÿ
äÿ ùèììÿò îëìàëû, ÿëäÿí ýÿëäèéè ãàäàð êÿíäèíèçè ìöäàôèÿ åòìÿëèñèíèç,
éîãñà èíñàô, ìÿðùÿìÿò õöëéàëàðû èëÿ ñöðöíÿúÿê îëñàíûç; íÿòèúÿäÿ çèëëÿò
âÿ ñÿôàëÿòäÿí áàøãà áèð øåé áóëàìàçñûíûç. Áó ýöí Éóñèôëÿ Ìóñàíûí
áîüàçëàíäûüûíû ýþðöá äÿ ãîéóí ñöðöñö êèáè êÿíàðäàí ñåéð åäèéîðñóíóç;
ùàëáóêè éàðûí ùÿïèíèç, ÿâÿò, ùÿïèíèç øó ãàíëû, øó ó÷óðóìëó êå÷èääÿí
êå÷ìÿéÿ ìÿúáóð îëàúàãñûíûç. ßôñóñ êè, ñîí íÿäàìÿò, ñîí ôÿðéàä ùè÷
áèð ôàéäà âåðìÿéÿúÿê.
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . Íÿ éàïìàëû, ÿôÿíäèì, íÿ éàïìàëû? Ùÿïèìèç àúèç, ùÿïèìèç ýöúñöç...
È ê è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . Àù, øó èñòèáäàä ãîðãóñèëÿ êå÷èíìÿê áÿëàñû
îëìàñàéäû!..
Ø å é ä à . Õàéûð, ÿçèçèì! Áÿíúÿ øó áÿùàíÿëÿðèí ùè÷ áèð ÿùÿìèééÿòè,
ùè÷ áèð ìÿ’íàñû éîã. Éåð éöçöíö ñàðìûø îëàí áöòöí ÿìÿëÿëÿð, áöòöí
245
ôöãÿðàéè-êàñèáÿ ùÿï ñèçèí êèáè äöøöíñÿëÿð, áÿøÿðèééÿò áèð ÷îã ÿñðëÿð
äàùà àéàãëàð àëòûíäà ÿçèëìÿéÿ ìÿùêóì îëóð. Ùàëáóêè áöòöí úèùàíû
áÿñëÿéÿí, áöòöí îðäóëàðû ñèëàùëàíäûðàí, áöòöí ñÿðìàéÿäàðëàðû – áöòöí
ñàùèáêàðëàðû ñÿðñÿìëÿòÿí ùÿï øó àúèç ñàíäûüûíûç ÿìÿëÿëÿð, ùÿï î íàñûðëû
ÿëëÿðäèð. Áó ýöí éåð éöçöíöí áöòöí ñÿàäÿò âÿ ôÿëàêÿòè éàëíûç î ÿëëÿðÿ
áàãûéîð. ßìèí îëóíóç êè, î ÿëëÿð áèð ýöí ÷àëûøìàç îëóðñà, áöòöí áÿøÿðèééÿò øàøûðûð, áöòöí äöíéà ùÿðÿêÿòñèç ãàëûð.
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . Èøòÿ éàëíûç ãåéðÿò âÿ úÿñàðÿò èñòèéîð.
È ê è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . ßâÿò, éàëíûç ñÿáàò âÿ ìÿòàíÿò èñòèéîð.
Ì ÿ ñ ’ ó ä (ñààòà áàãàðàã). Àðòûã âàãò êå÷èéîð. Ùàéäû, èø áàøûíà, àðø!..
Ìöðÿòòèáëÿð ýóðóëòó èëÿ ìÿòáÿÿéÿ åíÿðëÿð.
Ì ó ñ à (äàõèë îëàðàã, Ðÿóôà). Éóñèô íÿ îëäó, ýåòäèìè?
Ð ÿ ó ô . ßâÿò, ñÿí ÷ûãäûüûí êèáè ýåòäè.
Ø å é ä à . Ýÿë áàãàëûì, íÿ éàïäûí? Ìÿúèä ÿôÿíäèéè ýþðÿ áèëäèíìè?
Ì ó ñ à . Õàéûð, ÿôÿíäèì, ìàüàçàäà éîã...
Ø å é ä à . Îòóð áàãàëûì, íåðäÿ îëñà, øèìäè ýÿëèð, ÷ûãàð.
Ìóñà áèð òÿðÿôäÿ îòóðóð, áó ñûðàäà ìöðÿòòèáëÿð òÿðÿôèíäÿí ìÿòáÿÿäÿ ýóðóëòóëó,
ùÿéÿúàíëû áèð àùÿíýëÿ àøàüûäàêû ìàðø ñþéëÿíìÿéÿ áàøëàð.
Éàø çèíäàíëàð éóâàìûç,
Ôÿëàêÿò àøèíàìûç;
Îðäóëàð éûãàí ãóðøóí
Îëìóø áèçèì ãèäàìûç.
Àðãàäàø, ýþç à÷, àìàí!
Ãàëã þëöì óéãóñóíäàí!
Çöëìÿ ÷îã ÿéäèí áîéóí,
×îã ÿçèëäèí, ãàëã, îéàí!
Ìàðø áàøëàíäûüû êèáè Ìÿúèä ÿôÿíäè äàõèë îëóð. Øàøãûí áèð ùàëäà àçàúûã äèíëÿð, ùàìàí
ùèääÿòëÿ ìÿòáÿÿéÿ åíÿð.
Ð ÿ ó ô (Øåéäàéÿ). Íÿäèð áó éàùó; ùè÷ þéëÿ áèð éàçû áþéëÿ àáäàëëàðà,
áþéëÿ ñÿðñÿì ùÿðèôëÿðÿ âåðèëÿðìè éà!?
Ø å é ä à . Íÿ éàïàëûì, ÿçèçèì. Íÿ éàïàëûì! Õÿáÿðèì îëìàäàí äÿôòÿðëÿðèìèí àðàñûíäàí ÷àëìûøëàð.
246
Ð ÿ ó ô . Êàüûç ÿëÿ êå÷ÿðñÿ ïÿê ôÿíà... Ùÿì äÿ Ìÿúèä ÿôÿíäè ÿñëà
éàãàíû áûðàãìàç.
Ø å é ä à . Àðòûã êå÷ìèø.
Àçàúûã ñöêóò.
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è (ìÿòáÿÿäÿí ÷ûãàð, ÿëèíäÿ òóòìóø îëäóüó êàüûçû
ùèääÿòëÿ ñöçÿðÿê). Øåéäà! Áóíëàðû ñÿíìè éàçäûí?
Ø å é ä à (ñöêóò åäÿð).
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è . Ìöùÿððèðëÿð è÷èíäÿ ñÿíäÿí áàøãà áþéëÿ éàçû
éàçàí éîã... (Ãûçüûí.) Áóíëàðû ñÿíìè éàçäûí?..
Ø å é ä à (ãûñà áèð òÿðÿääöääÿí ñîíðà). ßâÿò...
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è . Þéëÿ èñÿ, äàùà áóðàäà ñÿíëèê áèð èø éîã. Àù,
áÿíè Íèêîëàéûí úàíäàðìàëàðûíà òÿñëèì åòìÿêìè èñòèéîðñóí? Ñþéëÿ, ñàíà
áóðàñû ìÿòáÿÿìè, éàõóä èíãèëàá îúàüûìû?
Øåéäà äöøöíöá äóðóð.
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è . Äöøöíìÿ, ìÿòáÿÿäÿ áèð àëàúàüûí âàðñà, ñþéëÿ!..
Ø å é ä à . Õàéûð...
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è . Äàùà áÿêëÿéèá äóðìàãäà ìÿ’íà éîã... Ùàéäû,
ýåäÿ áèëèðñèí.
Ø å é ä à (ïàëòîñóíó àëàðàã ñèíèðëè âÿ ìöòÿÿññèð). Ëàêèí... Ëàêèí...
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è (ñþçöíö êÿñÿðÿê). Ùàéäû, éàâðóì, ùàéäû!.. Áàøãà
ëàô èñòÿìÿì.
Ø å é ä à (êèíëè áèð áàãûøëà Ìÿúèä ÿôÿíäèéè ñöçÿðÿê éàðûì ñÿñëÿ). Àù,
ÿâÿò!.. (Äåéÿ ãàïûéû ãàïàéûá ÷ûãàð).
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è (Ìóñàéà). Ïÿêè, ñÿí íÿ èñòèéîðñóí?
Ì ó ñ à . ßýÿð ìöìêöí îëñà...
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è . Ñþéëÿ, áèòèð! Áÿêëÿéÿúÿê âàãòûì éîã...
Ì ó ñ à . ßýÿð ìöìêöí îëñà áèð ãàäàð ïàðà âåðèíèç, áèð äÿ...
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è (óñàíìûø áèð ùàëäà). Ïÿêè, áèð äÿ?..
Ì ó ñ à . Ìÿòáÿÿäÿ áèð èø âåðèíèç. Òÿê ÿëèìëÿ äÿ îëñà, ÷àëûøìàã èñòÿðèì.
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è (ïàðà ÷àíòàñûíû ÷ûãàðûð, áèð ãà÷ ãàèìÿ âåðÿðÿê).
Àë, èøòÿ áó äà åâèíÿ áè÷èëÿí ãèéìÿòèí ö÷äÿ áèðè, ñîí ãèñòè... Äàùà áèð àëàúàüûí ãàëìûéîð... Èêè àé ñîíðà åâäÿí ÷ûãûá äà êÿíäèíÿ áàøãà éåð áóëìàëûñûí, àíëàäûíìû!? (Áþéöê áèð äÿôòÿð à÷àð. Èêè-ö÷ ñþç éàçàðàã). Ùàéäû,
ýÿë äÿ, èìçà åò...
247
Ì ó ñ à (èìçà åäÿðÿê). ßôÿíäèì, øó ïàðà äà àíúàã èêè àé åâè èäàðÿ
åäÿð. Ëàêèí ñîíðà... Àù, ùÿð ùàëäà áàíà áèð èø âåðìÿëèñèíèç.
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è . Èø éîã äåéèë, ôÿãÿò òÿê ÿëäÿí ñÿñ ÷ûãìàç.
Ì ó ñ à . Ïÿêè, áó ÿë êè, ìÿòáÿÿäÿ ÿçèëìèø, î ÿë ñàùèáèíÿ áóðàäà äà
èø áóëóíìàçñà, ÿúÿáà, íåðäÿ áóëóíóð?
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è . Íÿ éàïàëûì? Ãöñóð êÿíäèíäÿ. Öñóëëóúà ùÿðÿêÿò
åòìÿëèéäèí.
Ì ó ñ à . ßôÿíäèì, áÿí ùè÷... Ôÿãÿò ÷îëóã-÷îúóüóìó äöøöíìÿëèñèíèç.
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è . Éîã äåäèëÿð. Àðòûã áèòäè.
Ì ó ñ à (÷ûãìàã öçðÿ ãàïûéà éàãëàøûð, áèð äàùà äþíÿðÿê). ßôÿíäèì!
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è . Ùàéäû, ýåò, äàùà ñþéëÿíèá äóðìà!
Ì ó ñ à (ñèíèðëè). ßôÿíäèì, áÿí ñèçäÿí éàðäûì äèëÿìèéîðóì, ìÿðùÿìÿò óììóéîðóì. Éàëíûç áèð èø, áèð âÿçèôÿ èñòèéîðóì. (Ùÿéÿúàíëû.)
Éàëíûç áèð èø... éàëíûç áèð âÿçèôÿ!..
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è (ñîí äÿðÿúÿ ùèääÿòëÿ). Äåäèì éà, ñà÷ìà äèíëÿìÿéÿ âàãòûì éîã... Òÿê ÿë èøÿ éàðàìàç, åøèòìèéîðìóñóí?
Ì ó ñ à (øàøãûí âÿ ÷ûëüûí). Òÿê ÿë èøÿ éàðàìàç, þéëÿìè!? (Àúû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ.) Àù, àë÷àã, âèúäàíñûç!..
Ïÿðäÿ
ÈÊÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Êö÷öê, ñàäÿ áèð îäà... Ñàüäà èêè ïÿíúÿðÿ, ñîëäà áèð ãàïû, óúäà áèð éàòàã êàðéîëàñû...
Ïÿíúÿðÿ þíöíäÿ áèð ìàñà âÿ áèð ãà÷ èñêÿìëÿ... Ìàñà öçÿðèíäÿ áèð-èêè ãÿäÿù, ñó âÿ ðàãû
ñöðàùèñè, ãàðìàãàðûøûã áèð òàãûì ãÿçåòëÿð, ìÿúìóÿëÿð âÿ êèòàáëàð... Äèâàðäà áöéöúÿê áèð
àéíà, áèð òàãûì øàèðàíÿ ðÿñèìëÿð âÿ ëåâùÿëÿð... Ëàìïàíûí þëýöí çèéàñû îäàéû àéäûíëàòûð.
Îäàíûí ãàïûñû áàëêîíà, ïÿíúÿðÿëÿð èñÿ áàü÷àéà à÷ûëûð. Íèñàíûí ñîí ýåúÿñè... Àéäûíëûã...
Ðÿóô èëÿ Ìÿñ’óä áàü÷à òÿðÿôèíäÿ ýþðöíÿðÿê ïÿíúÿðÿéÿ äîüðó éàãëàøûðëàð.
Ð ÿ ó ô (ïàðìàüèëÿ ïÿíúÿðÿéÿ âóðàðàã). Øåéäà! Øåéäà!
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Îäàñûíäà éîã, ýåäÿëèì.
Ð ÿ ó ô . Øåéäà! Éàùó, íåðäÿñèí?
Ì ÿ ñ ’ ó ä (áîéëàíûá îäàéà áàãàðàã). Õàéûð, áóðäà éîã... Ýåäÿëèì,
ñîíðà áèð äàùà ýÿëèðèç. (Ýåäÿðëÿð).
Ì à ð è é à (îäàéà äàõèë îëóð, ëàìïàéû àéäûíëàòàðàã). ßøðÿô áÿé,
ßøðÿô áÿé! Áÿðè ýÿëñÿíÿ!..
248
ß ø ð ÿ ô (ýÿëÿðÿê). Íÿ èìèø, Ìàðèéà? Øåéäà áóðàäàìû?
Ì à ð è é à . Õàéûð, êÿíäèñè éîã... éàëíûç àéèíÿéè-ùÿéàòû îëàí îäàñûíû
ñåéð åäÿ áèëèðñèíèç.
ß ø ð ÿ ô (éàðûìãÿùãÿùÿ èëÿ). Àììà äà îäà ùà, ýåð÷ÿêäÿí ïÿê òóùàô
ìÿíçÿðÿ!.. Ùÿð òÿðÿôäÿ áèð ãûðûãëûã, áèð ïÿðèøàíëûã, ùÿð ýóøÿäÿ áèð
þêñöçëöê, áèð ìÿùçóíëóã éàøûéîð, ùÿì äÿ ùÿð òÿêëèôäÿí, ùÿð ãåéääÿí
àçàäÿ... (Ïÿíúÿðÿäÿí áàü÷àéà áàãàðàã.) Èøòÿ ÿí ëàöáàëè, ÿí øàèðàíÿ áèð
ùÿéàò!..
Ì à ð è é à . Àù, áèëìÿì êè, Ìàêñ Ìöëëåð øó ñÿðñÿìè áó îäàéà íè÷èí
ýÿòèðäè. Áþéëÿ ÿñÿáè ãîìøó ùÿð ùàëäà èíñàíû óñàíäûðûð.
Ð î ç à . Øåéäà íåðäÿ?
Ì à ð è é à . Êèì áèëèð, éåíÿ øèìäè ùàíêè ìåéõàíÿäÿ ãàôàéû äóìàíëàòûéîð.
Ð î ç à (ßøðÿôÿ). Èíàí, Øåéäàéû ýþðñÿíèç, òàíûéàìàçñûíûç, ìÿòáÿÿäÿí ÷ûãàëû áÿðè áöñáöòöí äÿéèøìèø. (Ìàñà öçÿðèíäÿêè ðàãû ãÿäÿùèíè
ýþñòÿðèð). Ùÿì è÷êèéÿ ïÿê äöøêöí, ùÿì äÿ ñîí äÿðÿúÿ ñèíèðëè âÿ áÿäáèí
îëìóø...
Ì à ð è é à . Ýåúÿëÿð ÷ûëüûí, ñÿðñÿì áèð àêòéîð êèáè ùÿï ÷ûüûðûá áàüûðûéîð. Ùÿéÿúàíëû âÿ ãîðãóíú ýóðóëòóëàð èëÿ êèìñÿéÿ ðàùÿò âåðìèéîð.
ß ø ð ÿ ô . Òÿáèè, ñÿáÿáñèç äåéèë à!?
Ð î ç à (òÿáÿññöìëÿ). Êèì áèëèð!
Ì à ð è é à (÷ûãàðàã). Íÿìèçÿ ëàçèì, úàíûì, ùàéäû ýÿëèíèç áèð ãÿùâÿ
è÷ÿëèì.
ß ø ð ÿ ô (Ìàðèéà ÷ûãäûüû êèáè Ðîçàíûí ÿëèíè þïÿð). Ðîçà, éåíÿ Øåéäàéû ñåâèéîðñóí, äåéèëìè?
Ð î ç à (ùåéðÿò âÿ òÿáÿññöìëÿ). Ñåâìÿêìè!? Ùåéùàò! Áÿí éàëíûç
îíà àúûéîðóì, ùÿì äÿ áèð çàâàëëûéà àúûð êèáè àúûéîðóì.
ß ø ð ÿ ô . Àù, íÿ ãàäàð ìÿðùÿìÿòëè, íÿ ãàäàð àëèúÿíàáñûí! (Òÿêðàð
ÿëëÿðèíè þïìÿéÿ áàøëàð.)
Ì à ð è é à (äûøàðûäàí). ßøðÿô áÿé! Ðîçà!
Ð î ç à . Ýåäÿëèì àðòûã, âàëèäÿì áÿêëèéîð.
ß ø ð ÿ ô . Øåéäàéÿ éàçûëàúàã áèð-èêè ñþçöì âàð. Ñÿí ýåò, áÿí äÿ
øèìäè ýÿëèðèì.
Ð î ç à (÷ûãàðàã). Ñàãûí, ÷îã ýåúèêìÿ...
ß ø ð ÿ ô . Áó ñàÿò ýÿëèðèì. (Ìàñà öçÿðèíäÿí áèð ïàð÷à êàüûç àëûð,
ëàêèí áèð øåé éàçàìàç, úûüàðàéû äóìàíëàòàðàã àüûð âÿ äöøöíúÿëè àäûìëàðëà îäàäà ýÿçèíìÿéÿ áàøëàð.)
249
Ø å é ä à (ïÿðèøàí áèð ãèéàôÿòäÿ äàõèë îëàðàã). Âàé, ÿôÿíäèì! Õîø
ýÿëäèíèç, ñÿôà ýÿòèðäèíèç... (ßøðÿôèí ÿëèíè ñûãàðàã.) Íàñûë îëäó äà áèðäÿíáèðÿ äÿðâèøëÿðè éàä åòäèíèç?
ß ø ð ÿ ô (ùåéðÿòëÿ). Äÿðâèøìè? Âàëëàùû áÿí áó äÿðâèøëèéè ñóëòàíëûüà
òÿðúèù åäÿðèì.
Ø å é ä à (àúû òÿáÿññöìëÿ). Áÿëêÿ!..
ß ø ð ÿ ô . Ëàêèí ýþçöìÿ ïÿê ìÿùçóí ýþðöíöéîðñóí.
Ø å é ä à . Îðàñûíû ùè÷ ñîðìà.
ß ø ð ÿ ô . Òÿáèÿòèìè áèëèéîðñóí, Àëëàù åøãèíÿ ñþéëÿ, ãÿëáèíäÿ íÿ âàðñà
ùÿïñèíè à÷, ñþéëÿ!
Ø å é ä à (ìöçòÿðèá). Íÿ ñþéëÿéèì, ãàðäàøûì, íÿ ñþéëÿéèì! Òàì èêè
àéäûð êè, òàëå, èãáàë, öìèä, öìèäè-èñòèãáàë, ùÿð øåé, ÿâÿò, ùÿð øåé áÿíúÿ
ìÿùâ îëóá áèòìèø... Ëàêèí áóíúà öìèäñèçëèêëÿðÿ ãàðøû, éåíÿ êÿíäèìäÿ
áèð àç ìÿòàíÿò, áèð àç ìöãàâèìÿò ùèññ åäèéîðäóì. (Ùÿéÿúàíëû.) ßôñóñ,
ÿôñóñ êè, î äà ãåéá îëäó. ßâÿò, éàëíûç Ðîçàíûí åøãè èëÿ éàøûéîðäóì,
éàëíûç î ãÿääàð àôÿòëÿ òÿñÿëëè áóëóéîðäóì; ÿôñóñ êè, î äà áÿíè àòäû, î äà
áÿíè óíóòäó. Áèð áèíàäà éàøûéîðêÿí ùÿôòÿëÿðëÿ ýþçöìÿ ýþðöíìöéîð.
ß ø ð ÿ ô . Õàéûð, Øåéäà! Éàíûëûéîðñóí, ÷öíêè î ñîí äÿðÿúÿ ëöòôêàð âÿ
ìÿðùÿìÿòëè áèð ìÿëÿêäèð.
Ø å é ä à (ìÿ’éóñ). ßâÿò, åùòèìàë êè...
Ð î ç à (äàõèë îëàðàã). Àãøàìëàð õåéèð, Øåéäà, íàñûëñûíûç? (ßëèíè
Øåéäàéà óçàòûð).
Ø å é ä à (ÿë âåðÿðÿê). Òÿøÿêêöð åäÿðèì.
ß ø ð ÿ ô (Øåéäàéà). Áèëèðìèñèí, éàðûí ìàéûñûí áèðèäèð. Îíóí÷èí ìöðÿòòèáëÿð áèð ñÿùðà ýÿçèíòèñè, ñÿùðà çèéàôÿòè éàïûéîðëàð, áèçè äÿ ìèñàôèð
äÿ’âÿò åäèéîðëàð.
Ð î ç à . Íåðÿéÿ? ßúÿáà ùàíêè òÿðÿôÿ ýåäèéîðëàð!?
ß ø ð ÿ ô . Ùàíû éà, øÿùÿðäÿí êÿíàð, òÿïÿ áàøûíäà ìÿíçÿðÿëè áèð áàü÷à
éîãìó éà? Èøòÿ îðàéà ýåòìÿê èñòèéîðëàð.
Ð î ç à . ×àëüû òàãûìû äà îëàúàãìû?
ß ø ð ÿ ô . Òÿáèè, ÷àëüûñûç áèð çèéàôÿò íÿéÿ éàðàð?
Ð î ç à . Íÿäÿíñÿ áèëìÿì; Øÿðã ìóñèãèñè áÿíèì ñîí äÿðÿúÿ õîøóìà
ýåäèéîð.
ß ø ð ÿ ô . Òÿíÿççöë áóéóðóëñà ïÿê ìÿìíóí îëóðóç.
Ð î ç à . Çàòÿí, áÿí ñÿùðà ýÿçèíòèñèíè ïÿê ñåâÿðèì, ìàíåÿ ÷ûãìàçñà
áÿðàáÿð ýåäÿðèç.
ß ø ð ÿ ô . Áàãàëûì, Øåéäà íÿ äèéîð?
250
Ð î ç à . Øöáùÿñèç, ðÿää åòìÿç.
ß ø ð ÿ ô . (Øåéäàéÿ). Ýÿëÿúÿêìèñèí?
Ø å é ä à (éàðû ìöòÿðÿääèä). Ýÿëèðèì, ÿôÿíäèì.
Ì à ð è é à (äûøàðûäàí). Ðîçà! Íÿ îëäóíóç?
Ð î ç à (ãàïû àðãàñûíäàí). Ýÿëèéîðóç, ýÿëèéîðóç. (Ùÿð èêèñèíÿ).
Ùàéäû, áèðÿð ãÿùâÿ è÷ÿëèì.
Ø å é ä à . Òÿøÿêêöð åäÿðèì.
ß ø ð ÿ ô (Øåéäàéÿ). Ùàéäû, áàãàëûì...
Ø å é ä à . Àçàúûã ðàùàòñûçûì, ñèç áóéóðóí, áÿí äÿ ñîíðà ýÿëèðèì.
ß ø ð ÿ ô (Ðîçàéà). Çÿðÿð éîã, áèç ýåäÿëèì.
Ì à ð è é à (äûøàðûäàí). Ðîçà!..
Ð î ç à . Ýÿëèéîðóç.
ßøðÿôëÿ áÿðàáÿð ÷ûãàð. Øåéäà àëíûíû îâóøòóðàðàã äöøöíúÿéÿ äàëàð.
Ì ÿ ñ ’ ó ä (äûøàðûäàí). Ìöñàèäÿ áóéóðóëóðìó?
Ø å é ä à . Êèì î? Ýÿë áàãàëûì.
Ì ÿ ñ ’ ó ä (áèðèíúè âÿ èêèíúè ìöðÿòòèáëÿ áÿðàáÿð äàõèë îëàðàã.) ×îã
øöêöð, íèùàéÿò áóëà áèëäèê.
Ø å é ä à . Áóéóðóí, ÿôÿíäèëÿð, îòóðóí... (Èñêÿìëÿ âÿ êàðéîëà öçÿðèíäÿ
îòóðóðëàð.)
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Íåðäÿñèí, éàùó? Áó àãøàì áèð êÿðÿ êÿíäèì, áèð äàùà
Ðÿóôëà áÿðàáÿð ýÿëäèê. Îäàäà éîã èäèí...
Ø å é ä à . Àçàúûã ùàâà àëìàã è÷èí äûøàðû ÷ûãìûøäûì.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Éåíÿ íÿ îëìóø? Ýþçöìÿ ïÿê äàëüûí ýþðöíöéîðñóí.
Ø å é ä à . Úàíûì ñûãûëûéîð.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Ôÿãÿò íè÷èí?
Ø å é ä à . Ùè÷ êÿíäèì äÿ áèëìèéîðóì.
Ì ÿ ñ ’ ó ä (éåðèíäÿí ãàëãàðàã àðãàäàøëàðûíà). Ùàéäû, ýåäÿëèì, ðàùàòñûç åòìèéÿëèì. Éàðûí áàü÷àäà óçóí-óçàäûéà ãîíóøóðóç.
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . Àçàúûã îòóðñàíà, íÿ ÿúÿëÿ åäèéîðñóí?
Ø å é ä à . Îòóð, îòóð, áàãàëûì íÿ éàïûéîðñóíóç. Èøëÿð íÿ éîëäà?
Ì ÿ ñ ’ ó ä (àðãàäàøëàðûíà èøàðÿòëÿ). Îíó èíãèëàá÷ûëàðà ñîðìàëû...
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á (Øåéäàéÿ). Ìÿ’ëóì éà, ñèç Ìÿúèä ÿôÿíäèéè
äàùà åéè òàíûéîðñóíóç. Áó ùÿðèô áèçÿ ýþç âåðèéîð äà, èøûã âåðìèð. Áèðèñè
õÿñòÿ, éà ñÿãÿò îëäóìó, ÿñëà óìóðóíäà äåéèë; ìààøëàð ùÿï ÿñêè ùàëäà,
áèð ãóðóø àðòäûüû éîã, ëàêèí èø, âÿçèôÿ ãóúàã-ãóúàã... Ùÿì äÿ ýöíäÿí251
ýöíÿ öñòöíÿ ýÿëèéîð äà, ÿêñèëìèéîð. Àðòûã áó ðÿçàëÿò ÷ÿêèëìÿç, áó
èñòèáäàäà òÿùÿììöë åäèëìÿç.
Ø å é ä à . Ïÿêè, ÷àðÿ?
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . ×àðÿñè ïÿê ãîëàé... (Êÿñêèí áèð àùÿíýëÿ).
Èøäÿí ÷ÿêèëìÿê, ùàããûìûçû òÿëÿá åòìÿê, èøòÿ áó ãàäàð!..
Ø å é ä à . Ïÿê ýþçÿë... Òÿëÿáíàìÿ éàçûëìûøìû?
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . ßâÿò, áàãà áèëÿðñèí... (Ãîëòóã úèáèíäÿí áþéöê ãèò’ÿäÿ áèð êàüûç ÷ûãàðàð).
Ø å é ä à (àëûá áàãàðàã). Ùÿð ùàëäà ÿë áèðëèéè, äèë áèðëèéè ÿí áþéöê
øÿðò. Ùÿì äÿ ñîí äÿðÿúÿ äèããÿò âÿ åùòèéàò ëàçûìäûð.
È ê è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . ßìèí îë, áÿéèì! Ùÿïñè þíúÿ äöøöíöëìöø...
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Ôÿãÿò øó òÿëÿáëÿð ñîí äÿðÿúÿ àüûð âÿ êÿñêèí... Áàíà
ãàëûðñà, àçàúûã éöíýöë âÿ ìöëàéèì éàçûëìàëûéäû.
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . Éàíûëûéîðñóí, Ìÿñ’óä, ïÿê éàíûëûéîðñóí. Áèð
êÿðÿ äöøöí êè, áèç òÿëÿá åäÿúÿéèç; áîéóí áöêöá éàëâàðìûéàúàüûç.
Ø å é ä à . ßâÿò, ùàãã àëûíûð, âåðèëìÿç.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Ëàêèí î ýöúëö, áèç àúèç... Î ùàëäà íÿ éàïà áèëèðèç?
Ø å é ä à . Ôèð’îíó ãÿùð åäÿí Ìóñà áèð ÷îáàíäàí áàøãà áèð øåé äåéèëäè. Ëàêèí ñàðñûëìàç áèð ðóù èëÿ ìåéäàíà àòûëäû. Þéëÿ ãÿääàð, çàëûì áèð
èìïåðàòîðà ãàëèá ýÿëäè. Çþùùàêû ìÿùâ åäÿí Ýàâÿ éîãñóë, àðãàñûç áèð
äÿìèð÷è èäè. Ôÿãÿò àòÿøëè áèð ãÿëáëÿ èíãèëàáà áàøëàäû, þéëÿ õóíõàð,
ìÿüðóð áèð ùþêìäàðûí òàõòûíû áàøûíà ÷åâèðäè. Ìÿúèä ÿôÿíäè êèìäèð?...
Éàëíûç î äåéèë, ùÿòòà îíó ãóäóðòàí ãîúàìàí ðóñ ÷àðëûüû áåëÿ áó ýöíéàðûí éåðèí äèáèíÿ áàòûð.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Ïÿê ÿ’ëà, íàñûë èñòÿðñÿíèç, þéëÿ éàïàðûç. (Ñààòûíà áàãàðàã). Ýåòìèéÿëèììè? Âàãò ïÿê ýåú...
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . ßâÿò, àðòûã ìàíå îëìàéàëûì.
Ø å é ä à . Õàéûð, ìàíå äåéèëñèíèç... ôÿãÿò øó êàüûç áÿíäÿ ãàëñûí, åéèúÿ
îãóð, äöøöíöðöì äÿ, éàðûí êÿíäè ôèêðèìè ñþéëÿðèì.
È ê è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . Äàùà åéè, äàùà åéè...
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Ùàéäû, ýåäÿëèì.
Á è ð è í ú è âÿ è ê è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . Àëëàùà ûñìàðëàäûã...
Ø å é ä à . Èççÿò âÿ ñÿàäÿòëÿ...
Îíëàð òÿìÿííà åäèá ÷ûãäûüû ñûðàäà Øåéäà áàü÷à òÿðÿôÿ îëàí ïÿíúÿðÿéè à÷ûð. ßëëÿðèíè
ýþêñöíäÿ ÷àïðàç åäÿðÿê äàëüûí âÿ äöøöíúÿëè áèð ùàëäà áàü÷àéà áàãàð.
Ð î ç à (ýÿëÿðÿê). Øåéäà! Íè÷èí ýÿëìèéîðñóí? Áàáàì ñÿíè áÿêëèéîð.
252
Ø å é ä à (ùÿçèí áèð àù ÷ÿêÿðÿê úÿâàá âåðìÿç).
Ð î ç à . ßúÿáà, íÿ âàð, íÿ îëìóø?.. Áó ýåúÿ ñÿíäÿ àüëàð ýþçëö áèð
þêñöç ðóùó, ïöðøèêÿñòÿ áèð øàèð èçòèðàáû âàð.
Ø å é ä à (îíà éàãëàøàðàã). Õàéûð, õàéûð... Îëñà-îëñà, áÿíäÿ àíúàã
ñÿðñÿðè áèð ìÿúíóí ãÿëáè, ôÿëÿêçÿäÿ áèð àøèã ùèññè îëà áèëèð. Ôÿãÿò î
ãÿëáè àâóòàúàã áèð íÿçÿðè-øÿôãÿò èñòÿð êè, î äà éàëíûç ñÿíèí ìÿ’ñóìàíÿ
áàãûøëàðûíäûð. Î, ùèññè îãøàéàúàã áèð øÿùïÿðè-òÿñëèéÿò èñòÿð êè, î äà éàëíûç ñÿíèí íóðäàí äþêöëìöø ÿëëÿðèíäèð.
Ð î ç à . Øåéäà! Ïÿê ôÿíà ùèññèééàòà ãàïûëìûøñûí, ùÿì äÿ íàôèëÿ éåðÿ
öçöëöéîðñóí.
Ø å é ä à (Ðîçàíûí ÿëèíè éàãàëàð, ñèíèðëè âÿ ùÿéÿúàíëû). ßâÿò... Ëàêèí
áèð äöøöí êè, ñÿí õûð÷ûí áèð ÷îúóã êèáè øó ìöçòÿðèá ãÿëáèìëÿ îéíàäûí,
ùÿì äÿ àéëàðúà ÿëèíäÿ àòûá-òóòäóí, àäÿòà îíó áèð ÷îúóã îéóíúàüû çÿíí
åòäèí... Àù, ôÿãÿò, íèùàéÿò, íèùàéÿò áèðäÿí-áèðÿ ãûðûá ïàð÷àëàäûí, áèðäÿíáèðÿ àéàãëàð àëòûíäà ÷èýíÿìÿéÿ áàøëàäûí.
Ð î ç à (ÿëèíè ÷ÿêÿðÿê). Ñàëîíäà áÿêëèéîðëàð, øèìäè ýåäÿëèì äÿ, ñîíðà...
ß ø ð ÿ ô (ýÿëèð. ßââÿë Ðîçàíûí, ñîíðà Øåéäàíûí ÿëèíè ñûãàðàã). Ìöñàèäÿíèçëÿ, áÿí ýåäèéîðóì.
Ð î ç à . Íè÷èí? ßúÿëÿ áèð èøèíèçìè âàð?
ß ø ð ÿ ô . ßâÿò, áàáàì óøàã ýþíäÿðìèø. Áèð ìÿñÿëÿ è÷èí áÿíè ýþðìÿê èñòèéîðìóø.
Ð î ç à . Ùè÷ áó îëäóìó éà!? Ùÿôòÿäÿ áèð ýÿëèðñèíèç, î äà áþéëÿ...
ß ø ð ÿ ô . Èøòÿ òàëåñèçëèê, áÿíèì è÷èí áþéöê òàëåñèçëèê. (Øåéäàéÿ) Ñàüëûãëà, ÿçèçèì, éàðûí òÿêðàð ýþðöøöðöç. (Òÿìÿííà åäÿðÿê ÷ûãàð, Ðîçà äà
êÿíäèñèíè èçëÿð).
Ì à ê ñ Ì ö ë ë å ð (äÿõè ÷ûãàð, ßøðÿôÿ). ßøðÿô áÿé! Åâèìèçè òàíûäûíûç, øöáùÿñèç òåç-òåç ýÿëèðñèíèç. (Øåéäàéÿ) Øåéäà! Áóéóðóí, ãÿùâÿ è÷ÿëèì. (È÷ÿðè ýèðÿð).
Ø å é ä à . Òÿøÿêêöð åäÿðèì.
Ì à ð è é à í û í ñ ÿ ñ è (äûøàðûäàí). ßøðÿô áÿé! Éàðûí àãøàìëàéûí
éåíÿ áÿêëÿðèç.
Ð î ç à í û í ñ ÿ ñ è . Ñàãûí, óíóòìà, ýÿë ùà!..
ß ø ð ÿ ô è í ñ ÿ ñ è . Ïÿêè, ÿôÿíäèì, ïÿêè.
Øåéäà ãàïûéû ãàïàð. “Àù” äåéÿ ãûñãàíú âÿ ìÿ’éóñ áèð òåâð èëÿ ÿëè àëíûíäà îëàðàã
èñêÿìëÿéÿ îòóðóð.
Ïÿðäÿ
253
Ö×ÖÍÚÖ ÏßÐÄß
Áàü÷àäà ÿòðàôû éåøèëëèêëÿð, ýöëëÿð âÿ ÷è÷ÿêëÿðëÿ ñöñëÿíìèø ôÿââàðÿëè áèð ùàâóç... Êÿíàðäà ÷èíàðëàð, ñÿðâëÿð... îòóðìàüà ìÿõñóñ óçóí ñûðàëàð... Òà óçàãëàðäà ýþçÿë âÿ øàèðàíÿ
ìÿíçÿðÿëÿð... Ìàéûñ, èêèíäè ÷àüû. À÷ûã ùàâà...
Ïÿðäÿ à÷ûëäûãäà Øåéäà éåøèë ÷ÿìÿí öçÿðèíäÿ, éàíöñòö îëàðàã óçàíìûø ýþðöíöð. Úûüàðàñûíû äóìàíëàòàðàã, äöøöíúÿëè áèð áàãûøëà ÿòðàôû ñåéðÿ äàëàð. Áó ñûðàäà Ãàðà Ìóñà ñöð’ÿòëè
àäûìëàðëà ãàðøû òÿðÿôäÿí êå÷èá ýåäÿð.
Ø å é ä à (ùÿìÿí éåðèíäÿí ãàëãàðàã). Ìóñà ÿôÿíäè, Ìóñà!..
Ì ó ñ à (èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ). Õàéûð, ÿçèçèì, áÿí àðòûã áèëäèéèí Ìóñà
äåéèëèì. Øèìäè áàíà ñÿôèëëÿð êðàëû, ñÿðñÿðèëÿð ñóëòàíû äåðëÿð. (Éîëóíà
äÿâàì åòìÿê èñòÿð).
Ø å é ä à (áûðàãìàéàðàã). Éàùó, íåðÿéÿ? Áó ñöðÿòëÿ íåðÿéÿ?
Ì ó ñ à . Ýåäÿúÿê áèð éåðèì éîã... Éàëíûç áèð øèêàð èçëèéîðóì. Áîüóá
ïàð÷àëàìàã è÷èí áèð òèëêè àðûéîðóì.
Ø å é ä à . Ìóñà! Øó ìöÿììàëàðû áûðàã äà, ýÿë àçàúûã ãîíóøàëûì.
Ì ó ñ à . Øöáùÿìè åäèéîðñóí?.. Èøòÿ èñáàò! (Éàìàãëû ïàëòîñóíóí úèáèíäÿí áþéöúÿê áèð òàáàí÷à ÷ûãàðûð).
Ø å é ä à . Àëëàù åøãèíÿ, ùè÷ òàáàí÷à èëÿ øèêàð åäèëèðìè éà?
Ì ó ñ à . Çàòÿí áÿíèì àâëàéàúàüûì øèêàðëàðû áó äàùà ýþçÿë
íèøàíëàéà áèëèð.
Ø å é ä à (îíóí ñàðûãëû ÿëèíÿ èøàðÿòëÿ). ßëèí íàñûë? Ùÿíóç ñàüàëûá áèòìÿäèìè?
Ì ó ñ à (àúû-àúû ýöëÿðÿê). Ìÿòáÿÿ éàäèýàðû îëàí øó áàðìàãëàðà éöðÿê
ãàíû ñöðöëìÿäèêúÿ ìöìêöí äåéèë, ñàüàëìàç, ùÿì äÿ î ãàí éàëíûç çÿíýèí, ïÿê çÿíýèí áèð èíñàí ãàíû îëìàëû, àíëûéîðìóñóí?
Ø å é ä à (ìöòÿÿññèð âÿ ìÿðùÿìÿòëè). Àíëûéîðóì, ÿâÿò, àíëûéîðóì.
Ì ó ñ à . Èøòÿ áó ãàäàð! (Óçàãëàøìàã èñòÿð).
Ø å é ä à . Ìóñà, Ìóñà!
Ì ó ñ à (ÿëè èëÿ ðÿää åäÿðÿê). Äàùà âàãòûì éîã.
Ùàìàí ñöð’ÿòëè àäûìëàðëà ÷ÿêèëèá ýåäÿð. Øåéäà îíóí àðãàñûíúà áèð ãàäàð øàøãûí íÿçÿðëÿðëÿ áàãìàãäà äÿâàì åäÿð. Áó ñûðàäà ìöðÿòòèáëÿðèí ÷àëüû èëÿ ùÿìàùÿíý îëäóãëàðû
ùàëäà, ìàðø ñþéëÿéÿðÿê éàãëàøäûãëàðû åøèäèëèð. Øåéäà åéíè òÿðÿôÿ äîüðó èëÿðëÿð. Ìöðÿòòèáëÿð òÿ’òèë ýöíëÿðèíÿ ìÿõñóñ ÿëáèñÿäÿ, ÿëëÿðèíäÿ áèðÿð ãûçûëýöë îëàðàã ýÿëèðëÿð. Ôÿãÿò
Øåéäà îíëàðûí àðàñûíäà ýþðöëìÿç.
254
Ìöðÿòòèáëÿðèí ñþéëÿäèéè ìàðø:
Éàø çèíäàíëàð éóâàìûç,
Ôÿëàêÿò àøèíàìûç,
Îðäóëàð éûãàí ãóðøóí
Îëìóø áèçèì ãèäàìûç.
Àðãàäàø, ýþç à÷, àìàí!
Ãàëã þëöì óéãóñóíäàí!
Çöëìÿ ÷îã ÿéäèí áîéóí,
×îê ÿçèëäèí, ãàëã, îéàí!
Ýþçëÿðäÿ ãàëìàìûø íóð,
Êþíöëëÿðäÿ éîã ñöðóð;
Ãàíû áèòìèø úÿñÿäëÿð
Åð-ýåú ñþíÿð, ìÿùâ îëóð.
Àðãàäàø, àéûë áèð àí!
Ùàãñûçúà îëìà ãóðáàí!
Éåòÿð, ìèñêèíëèê éåòÿð,
Ãàëã! Îéàí, îéàí, îéàí!
Ìàðø áèòäèéè ñûðàäà ìöðÿòòèáëÿð èêè-áèð, ö÷-áèð ñûðàëàðà îòóðóðëàð. Áèð ãà÷û äà ýÿëèøè ýþçÿë îò
öçÿðèíÿ óçàíûâåðèð. Õàíÿíäÿ âÿ ñàçÿíäÿëÿð èñÿ ÷àëüû òàãûìûíû áûðàãûá áèð òÿðÿôÿ ýåäÿðëÿð.
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á (àðãàäàøëàðûíà). Éàùó, Øåéäà íÿ îëäó?
Ð ÿ ó ô . Íÿ îëàúàã?! Ðîçàéû ýþðìÿéèíúÿ ìÿ’éóñ îëóá äà áàü÷àéû
òÿðê åòäè.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Äîüðóñó ìÿùÿááÿò ÷ÿêèëìÿç áèð áÿëàäûð.
Ð ÿ ó ô . ßâÿò, áÿëà... Ôÿãÿò ÿí ñåâèìëè áèð áÿëà...
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . Õàéûð, ìÿùÿááÿò áóëóíìàç áèð ñÿàäÿòäèð.
È ê è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . ßâÿò, ñÿàäÿò... Ôÿãÿò ÿí ôÿëàêÿòëè áèð ñÿàäÿò!
Áó ñûðàäà ìöðÿòòèáëÿðäÿí áèð ãà÷û ñàü òÿðÿôäÿ, ïÿê óçàãäà ìÿðàãëû áèð øåé ýþðìöø êèáè
áàãûøûðëàð. Ùàìàí ñåâèíú âÿ òÿëàø èëÿ àðàñû êÿñèëìÿêñèçèí ûñëûã ÷àëìàüà áàøëàðëàð.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Êèì î? Éåíÿ êèìè ÷àüûðûéîðñóíóç?
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . Ìóñàéû, Ãàðà Ìóñàéû...
Ð ÿ ó ô . Ýåð÷ÿêäÿí îìó?
255
È ê è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . ßâÿò!
Ð ÿ ó ô (äèããÿòëÿ áàãàðàã). ßâÿò, òàì êÿíäèñè...
Ì ÿ ñ ’ ó ä (ìöðÿòòèáëÿðäÿí áèðèíÿ). Ùàéäû, îíó áóðàéà ÷àüûð.
Áèð ìöðÿòòèá äÿðùàë ãîøóá ýåäÿð.
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . Ôÿãÿò òóùàô àäàì, áèð êÿðÿ îëñà äà äþíöá
áàãìàã èñòÿìèéîð.
È ê è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . Áÿëêÿ áóðàäà áóëóíäóüóìóçó áèëìèéîð.
Ð ÿ ó ô . Êèì áèëèð; çàâàëëûíûí áàøûíäà éåíÿ íÿ ôÿëàêÿò âàð.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Àëëàù åòìÿñèí, úàíûì, éàçûãäûð. Èêè àé éîã êè, ùÿì ãàðäàøû Éóñèôè, ùÿì äÿ áèð äàíÿúèê îüëóíó ãàðà òîïðàãëàðà ýþììöø.
Ð ÿ ó ô . Ôÿëàêÿò áèðìè éà! Âàð-éîã áèð åâè âàðäû, äöí Ìÿúèä ÿôÿíäè
îíó äà ÿëèíäÿí àëäû. Ùÿì äÿ çîðëà, ùþêóìÿò ÿëè èëÿ...
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Àù, èíñàôñûç, ìÿðùÿìÿòñèç!..
Ð ÿ ó ô . Ùÿëÿ ßøðÿô, ùÿëÿ ßøðÿô!
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Ïÿêè, î íÿ éàïìûø?
Ð ÿ ó ô . Åâè ýöíöíäÿ áîøàëòìàäûüû è÷èí áè÷àðÿéè àë÷àãúàñûíà òÿùãèð
åòìèø, àüçûíà ýÿëÿíè ñàâóðìóø.
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . Èøòÿ ñîí ìöêàôàò!
È ê è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . Èøòÿ áèçèì êèáè ñÿôèëëÿðèí úÿçàñû!
Ì ÿ ñ ’ ó ä . ßâÿò, áó ýåäèøëÿ êè, áèç ýåäèéîðóç, äàèìà þíöìöç ó÷óðóìäóð. Ùÿì äÿ þéëÿ ôÿëàêÿòëè ó÷óðóì êè, ÿñëà ãóðòóëóø éîã, ÿñëà ÷àðÿ
éîã...
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á (ãîëòóüóíäàêû òÿëÿáíàìÿéè ÷ûãàðûá ñèëêÿðÿê).
Èøòÿ ÷àðÿñè ïÿê ãîëàé!.. Éàëíûç ùÿìèééÿò, ãåéðÿò ëàçûì... Éàëíûç åðêÿêúÿ
ìÿòàíÿò ëàçûì... Éîãñà, ùÿøÿðàò êèáè éöçöñòö ñöðöíäöêúÿ, ÿñëà àü ýöí
ýþðìèéÿúÿéèç. Ùÿì äÿ ýöíäÿí-ýöíÿ ÿçèëèá ìÿùâ îëàúàüûç.
È ê è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . Äàùà äöøöíìÿê ëàçûì äåéèë, éàðûí òÿëÿáíàìÿéè âåðìÿëè, ùöãóãóìóçó òÿëÿá åòìÿëè!
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . ßâÿò, éà äåäèéèìèçè éöðöòìÿëè, éà ìÿòáÿÿéè
òÿðê åòìÿëè!
È ê è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á (éåðèíäÿí ãàëãàðàã). Ùÿì äÿ áàøãà ñþç èñòÿìÿç. Éà ÿâÿò, éà õàéûð.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Áàíà ãàëûðñà, áèð àç ìöëàéèì îëìàëû; ùÿð èøäÿ ùèääÿòäÿí
çèéàäÿ ìöùàêèìÿ àðàìàëû.
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á (ùèääÿò âÿ ùÿéÿúàí èëÿ). Õàéûð, áàøãà ëàô
èñòÿìÿç. Éà ÿâÿò, éà õàéûð.
256
Áó ñûðàäà Ì ó ñ à é û ÷àüûðìàã è÷èí ýåäÿí ìöðÿòòèá ýÿëèð.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Íÿ îëäó? Ýÿëìÿäèìè?
Ì ö ð ÿ ò ò è á . Õàéûð, ñöð’ÿòëè àäûìëàðëà àøàüûêè ãàïûäàí ÷ûãûá ýåòäè.
Ð ÿ ó ô . Åéè êè, ýÿëìÿìèø, ßøðÿôè ýþðäöéö êèáè ãàíû õàðàá îëàúàãäû.
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á (ÿòðàôà áàãàðàã). Èøòÿ ýÿëèéîðëàð.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Ùàéäû, ÿôÿíäèëÿð! Êåéô âàãòûíäà êåéô, èø âàãòûíäà èø,
àíëàøûëäûìû?
Á è ð è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á (êàüûçû úèáèíÿ ãîéàðàã). ßâÿò, ñþçöìöç ñþçäöð.
È ê è í ú è ì ö ð ÿ ò ò è á . Þëäö âàð, äþíäö éîã!
Ì ÿ ñ ’ ó ä (ýÿëÿí ÷àëüû÷ûëàðà). Ùàéäû, áàøëàéûí, áàãàëûì, ÷îãäàí áÿðè
ðóùóìóçà ãèäà âåðèëìÿäè.
Îíëàð ùàçûðëàíäûüû ñûðàäà Ð î ç à èëÿ ß ø ð ÿ ô ýÿëÿð.
Ð ÿ ó ô . Ìàøàëëàù, áóéóðñóíëàð ÿôÿíäèì.
Ùÿð êÿñ éåðèíäÿí ãàëãàð, òÿìÿííà åäÿð.
ß ø ð ÿ ô . Àìàí, ðèúà åäÿðèì, îòóðóíóç, áèç áèð ãàäàð ýÿçèíìÿê èñòèéîðóç.
Ð î ç à . Øó òÿðÿô äàùà ýþçÿë äåéèëìè?
ß ø ð ÿ ô . ßâÿò (ìöðÿòòèáëÿðÿ). Ëàêèí áèçè áóðàäà áÿêëÿìÿéèí, äîüðó
÷èíàð àëòûíà ýåäÿðñèíèç, áèç äÿ øèìäè îðàéà ýÿëèðèç.
Ð ÿ ó ô (÷àëüû÷ûëàðà). Ùàéäû, áèð ñåýàù ÷àë, áàãàëûì.
×àëüû áàøëàð.
ß ø ð ÿ ô (Ðîçà èëÿ áÿðàáÿð óçàãëàøàðàã). ×àëûí, îãóéóí! Áèç äÿ
óçàãäàí çåâãèíèçÿ èøòèðàê åäÿðèç.
Õ à í ÿ í ä ÿ (àéäûí áèð àùÿíýëÿ áàøëàð).
Éàä åéëÿäèêúÿ âÿñëèíè, åé ìàùè-òÿë’ÿòèì!
Àüëàð ýþçöìäÿ ãàíÿ äþíÿð ÿøêè-ùÿñðÿòèì,
Ñÿíñèç ôöçóí îëóð ýåúÿ-ýöíäöç ôÿëàêÿòèì,
Ñÿáðèì òöêÿíäè, éîã ãÿìè-ùèúðàíÿ òàãÿòèì,
Ýÿë, ýÿë! Áÿíèì ýþçÿë ìÿëÿéèì, íàçëû àôÿòèì.
Ðþ’éàäà áÿí êå÷ÿí ýåúÿ åéëÿðêÿí àùö çàð,
Ñÿí âåðìÿäèíìè áèð ÿáÿäè âÿñë è÷èí ãÿðàð!?
257
Èíñàôÿ ýÿë, àìàí! Áÿíè ìÿùâ åòäè èíòèçàð,
Ñÿáðèì òöêÿíäè, éîã ãÿìè-ùèúðàíÿ òàãÿòèì,
Ýÿë, ýÿë! Áÿíèì ýþçÿë ìÿëÿéèì, íàçëû àôÿòèì.
Ðóùóì! Ñÿàäÿòèì ñàíà âàáÿñòÿ ùÿð çàìàí,
Ñÿíñèç úèùàíäà áÿí éàøàìàã èñòÿìÿì, èíàí!
Àðòûã áûðàã ñèòÿìëÿðè, ýÿë, áàüðûì îëäó ãàí,
Ñÿáðèì òöêÿíäè, éîã ãÿìè-ùèúðàíÿ òàãÿòèì.
Ýÿë, ýÿë! Áÿíèì ýþçÿë ìÿëÿéèì, íàçëû àôÿòèì.
Áó ñûðàäà, ìöðÿòòèáëÿð ùÿïñè õàíÿíäÿ èëÿ ùÿìàâàç îëàðàã, õöñóñè àùÿíýëÿ.
Ýÿë, ñåâýèëè éàðûì, ýþçÿëèì, ãþí÷ÿ äÿùàíûì!
Ýÿë, ðóùè-ðÿâàíûì!
Âàçåùäèð, ÿìèíèì, ñàíà ùÿð ðàçè-íèùàíûì,
Åé àôÿòè-úàíûì!
Ñÿí áèð ýöëè-õÿíäàí, áÿí áöëáöëè-íàëàí,
Áèç ùÿð èêèìèç áèð ÷ÿìÿíèñòàíÿ øèòàáàí.
Ìÿñ’óäóí èøàðÿòèëÿ ùÿð êÿñ éåðèíäÿí ãàëãàðàã, îãóéà-îãóéà ýåäÿðëÿð.
Ñÿíñèç áàíà çèíäàí ýþðöíöð ñàíêè áó àëÿì,
Ùè÷ êþíëöì à÷ûëìàç.
Ñàðìûø áöòöí ÿòðàôûìû ãÿì-ãöññÿ, íÿ åòñÿì,
Áèð éàíÿ ãà÷ûëìàç.
Ýÿë, äþíìÿ âÿôàäàí! Âàç êå÷ áó ÿäàäàí!
Ýÿë, ýÿë, ìÿëÿéèì! Ýÿë, áÿíè ãóðòàð áó áÿëàäàí.
Îíëàð ÷ÿêèëäèêäÿí ñîíðà, Ðîçà èëÿ ßøðÿô ãîë-ãîëà ýÿëèðëÿð.
ß ø ð ÿ ô . Àù, øó ýþçÿë ìÿíçÿðÿëÿðè ñåéðÿ äàëäûãúà, èíñàí úÿííÿòèí
õÿéàëäàí çèéàäÿ ùÿãèãÿò îëäóüóíà èíàíìàã èñòèéîð.
Ð î ç à . ßâÿò, ýåð÷ÿêäÿí áàùàð àëÿìè, áàøãà áèð àëÿì...
Áó ñûðàäà Øåéäà, àðãà òÿðÿôäÿ, àüàúëàð àðàñûíäà ýþðöíöð. Ìöòÿúÿññèñ âÿ ãûñãàíú áèð
òåâðèëÿ îíëàðû äèíëÿð.
ß ø ð ÿ ô (Ðîçàéû ìÿôòóíàíÿ áèð áàãûøëà ñöçÿðÿê). Ðîçà, Ðîçà, Àëëàù
åøãèíÿ, áàãìûéîðìóñóí!? Àìàí, éàðÿááè! Øó áóëóòëàðûí áèð-áèðèíÿ
258
ñàðûëìàñû, òà þòÿäÿ èêè ãóøúóüàçûí áàø-áàøà âåðèá äÿ ùÿñá-ùàë åòìÿñè,
ÿòðàôûìûçäàêû ÷è÷ÿêëÿðèí äîäàã-äîäàüà þïöøìÿñè íÿ ãàäàð ìóíèñ, íÿ
ãàäàð øàèðàíÿ!?
Êö÷öê áèð òÿðÿääöä âÿ ñöêóòäàí ñîíðà ùÿð èêèñè àøèãàíÿ áèð íÿçÿðëÿ áàãûøàð âÿ èêè
äîäàã áèèõòèéàð áèð-áèðèíÿ éàãëàøàð, ôÿãÿò þïöøìÿçëÿð.
Ø å é ä à (ìÿúíóíàíÿ áèð ôÿðéàä èëÿ). Ðîçà! Àù Ðîçà!
– äåéÿ èëê þíúÿ ùöúóì åòìÿê èñòÿð. Ôÿãÿò íèôðÿò âÿ ùèääÿòëÿ ýåðè ÷ÿêèëèð. Ùàìàí ñöð’ÿòëè
àäûìëàðëà óçàãëàøûá ýåäÿð. Ðîçà èëÿ ßøðÿô øàøûðûá äà íÿ éàïàúàãëàðûíû áèëìÿçëÿð. Øåéäà
÷ÿêèëäèéè ñûðàäà ãàðøû òÿðÿôäÿí ãàáà âÿ ãîðãóíú áèð ãÿùãÿùÿ åøèäèëèð. Áó ãÿùãÿùÿäÿí
îíëàðà äàùà áþéöê áèð øàøãûíëûã ýÿëèð.
Ð î ç à (ìöçòÿðèá). ßøðÿô, ßøðÿô! Àðòûã ýåäÿëèì.
Ì ó ñ à (ÿëèíäÿ òàáàí÷à îëäóüó ùàëäà ãàðøûäàí ÷ûãàð, àìèðàíÿ áèð
òåâðëÿ). Õàéûð, ýåäÿìèéÿúÿêñèíèç.
ß ø ð ÿ ô (øàøãûí). Àù, Ìóñà!
Ì ó ñ à (çÿùðõÿíäëÿ). ßôâ åäÿðñèíèç, ðàùàòñûç åòäèì.
Ð î ç à . Ýåäÿëèì, ßøðÿô, ýåäÿëèì.
Ì ó ñ à (òàáàí÷àéû ÿëèíäÿ ñàëëàéàðàã). Äåäèì éà, ýåäÿìèéÿúÿêñèíèç.
ß ø ð ÿ ô . Ìóñà! Àãëûíû áàøûíà òîïëà, éîãñà...
Ì ó ñ à . Éà! Éîãñà... (Èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿð èëÿ ýöëÿð.)
ß ø ð ÿ ô (ÿëèíè ñöð’ÿòëÿ úèáèíÿ ñîãàðàã òÿùäèäàìèç). Ìóñà!
Ì ó ñ à . Áÿíè òÿùäèä ùà!? (Ãÿùãÿùÿ èëÿ òàáàí÷àñûíû ýþñòÿðèð.) Ùè÷
ìÿðàã åòìÿ, ÿçèçèì! Áóíäà éàëíûç ö÷ äàíÿúèê ãóðøóí âàð. Îíëàðûí èêèñè
Ìÿúèä ÿôÿíäèéëÿ ñàíà, áèðè äÿ éàëíûç, éàëíûç êÿíäèìÿ ìÿõñóñäóð.
(Ìöñòÿùçè.) ßâÿò, áÿí ñèçèí êèáè èíñàôñûç äåéèëèì. Ñèçÿ ðÿâà ýþðäöéöìö
ÿñëà êÿíäèìäÿí ÿñèðýÿìÿì.
ß ø ð ÿ ô (éàíûíäà ñèëàù îëìàäûüû àíëàøûëûð áèð òÿðçäÿ, ÿëèíè úèáèíäÿí
÷ûãàðûð, éàðûêèíëè, éàðûìöëàéèì). Ìóñà! Ìóñà!
Ì ó ñ à (ñàðûëû ÿëè èëÿ ñàü ÿëèíè ýþñòÿðèð). Áàã, áó òÿê ÿëè ýþðöéîðìóñóí? Èøòÿ, ñÿíè òÿëàøà äöøöðÿí äÿ éàëíûç áóäóð, áó! (Òÿáäèëè òåâðëÿ).
Òÿê ÿë èøÿ éàðàìàçìûø, òÿê ÿëäÿí ñÿñ ÷ûãìàçìûø; þéëÿìè!? (Àúû âÿ øèääÿòëè ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ýöëÿð).
ß ø ð ÿ ô (ìöçòÿðèá). Ìóñà!
Ì ó ñ à . Òÿê ÿë èøÿ éàðàìàçìûø, äåéèëìè? Òÿê ÿëäÿí ñÿñ ÷ûãìàçìûø, þéëÿìè!? (Ìÿúíóíàíÿ ãÿùãÿùÿ èëÿ). Ùàëáóêè áèð äàíÿúèê éàâðóìó,
âÿðÿìëè ãàðäàøûìû áóíóíëà, èøòÿ áó òÿê ÿëèìëÿ ãàðà òîïðàãëàðà ýþì259
äöì. Ùÿòòà áó ýöí ñÿíè äÿ, êÿíäèìè äÿ, î âèúäàíñûç áàáàíû äà, éåíÿ áó
òÿê ÿëèìëÿ ðàùàòëàíäûðàúàüûì; ùÿì äÿ áó ýöí, àíëûéîðìóñóí?
Áó ñûðàäà ùàâà òóòóëóð. Àðà-ñûðà ýþé ýöðëÿìÿñè äÿâàì åäÿð.
Ð î ç à (ãîðãó âÿ èçòèðàáëà). Àù, àìàí, éàðÿááè!
ß ø ð ÿ ô (ïàðà ÷àíòàñûíû ÷ûãàðûá à÷àð, Ìóñàéà äîüðó áèð-èêè àäûì
èëÿðèëÿéÿðÿê). Ìóñà! Áó èøèí ñîíó õåéèðëè îëìàç. Àë, íÿ ãàäàð ïàðà èñòèéîðñóí, àë! Ëàêèí...
Ì ó ñ à (çÿùðõÿíä èëÿ). Õàéûð! Õàéûð. Î ïàðàëàðà áèð àç ñîíðà íÿ ñÿíèí
åùòèéàúûí îëóð, íÿ áÿíèì. Ùÿì äÿ áó ýöí ñèçÿ þéëÿ áèð úÿçà âåðìÿëèéèì êè, áóíäàí ñîíðà ùÿð êÿñÿ èáðÿò îëñóí (ãÿùðàìèç) âÿ ñèç ðóùäà îëàí
çÿíýèíëÿð, î âèúäàíñûç ùàéäóòëàð, î å’òèáàðëû õûðñûçëàð áèð äàùà áÿíèì
êèáèëÿðèí ãàíûíû è÷ìÿñèíëÿð. Áèð äàùà ýöúñöçëÿðè ÷åýíÿéèá ÿçìÿñèíëÿð,
àðòûã àíëàñûíëàð êè, éàëíûç éàøàìàã äåéèë, éàøàòìàã äà ëàçûììûø! (Âÿùøèúÿ áèð áàãûøäàí ñîíðà ùàìàí íèøàí àëûð.)
Ð î ç à . Àù!
ß ø ð ÿ ô . Ìóñà!
Ì ó ñ à . Ñóñ, äàùà êàôè!
Òàáàí÷à ïàòëàð, ßøðÿôèí ñîë ãîëó éàðàëàíûð.
ß ø ð ÿ ô (ñàü ÿëè èëÿ éàðàëû ãîëóíó òóòàðàã). Àù!..
Ñûðàéà îòóðóð.
Ð î ç à (ßøðÿôÿ ñàðûëàðàã). Àìàí, éàðÿááè! (Ìóñàéà). Úÿëëàä!
Ì ó ñ à . Õàéûð, áó îëìàäû.
Ð î ç à (íèéàçêàð). Ìóñà!
Ì ó ñ à (ñîí äÿðÿúÿ êèíëè âÿ ãûçüûí). ×ÿêèë!
Ð î ç à . Àëëàù åøãèíÿ...
Ì ó ñ à . ×ÿêèë, äèéîðóì, ñàíà!
Òàïàí÷à áèð äàùà ïàòëàð. ßøðÿôëÿ Ìóñàíûí àðàñûíäà äóðàí Ðîçàíûí êþêñöíÿ èñàáÿò
åäÿð. Ìóñà äÿðùàë ÷ÿêèëèð.
Ð î ç à . Àù, àííÿúèéèì!.. (Áèòàá îëàðàã ñûðà öçÿðèíÿ äöøÿð).
Ïÿðäÿ
260
ÄÞÐÄÖÍÚÖ ÏßÐÄß
ßòðàôû ñÿðâëÿðëÿ ÿùàòÿ îëóíìóø áèð õûðèñòèéàí ìÿçàðëûüû, ñÿùíÿíèí óúóíäà, ìÿçàð÷ûéà
ìÿõñóñ áèð îäà, ùÿíóç ýöíÿø áàòìàìûø... Ì à ð è é à ìàòÿì ÿñâàáûíäà îëàðàã, ÿòðàôû,
öçÿðè ÿêëèëëÿðëÿ, ÷è÷ÿêëÿðëÿ ñöñëÿíìèø òàçÿ áèð ìÿçàð ãàðøûñûíäà äàëûá ýåäèð. Ì ö ë ë å ð
èñÿ ìöòÿÿññèð áèð ùàëäà äöøöíöá äóðóð. Áó ñûðàäà àøàüûäàêû òöðêö – øèêÿñòÿ ùàâàñûíäà
îëàðàã – éàðàëû âÿ òóòãóí áèð àùÿíýëÿ ÿòðàôäàí åøèäèëìÿéÿ áàøëàð.
Òöðêö
Ôÿëÿê ùÿð ýöí ãûéàð áèð íîâúÿâàíÿ,
Ùÿð ýöí ãûëàð áèð àøèãè äèâàíÿ.
Ùÿð òÿðÿô ìÿçàðëûã, ùÿð éåð ãÿìõàíÿ,
À÷ûëìàäàí ñîëìóø ÷è÷ÿêëè áàüëàð.
Áèð ýöëÿí éîã øó ãàéüûëû äöíéàäÿ,
×îãëàð íàêàì îëóá èðìÿç ìóðàäÿ,
Êèìñÿíè ýþðìÿäèì çåâãö ñÿôàäÿ,
Áöëáöë àüëàð, ñöíáöë àüëàð, ýöë àüëàð.
Ì à ê ñ Ì ö ë ë å ð . Àðòûã ýöíÿø áàòûéîð, ýåòìèéÿëèììè?
Ì à ð è é à . Àù, áÿíèì éåíè äîüìóø ýöíÿøèì áàòäûãäàí ñîíðà, áàøãà
ýöíÿøëÿðèí áàòûá ÷ûãìàñûíäà íÿ ÿùÿìèééÿò îëà áèëèð!? (Ýþçëÿðè éàøàðìûø îëäóüó ùàëäà). Àù, Ðîçà, Ðîçà, ìÿëÿê Ðîçà!
Ì à ê ñ Ì ö ë ë å ð (îíóí ãîëóíäàí òóòàðàã). Ýåäÿëèì, Ìàðèéà, âàãò
êå÷èéîð. (Èñòèðùàì âÿ íÿâàçèøëÿ). Ùàéäû, ãàëã, Ìàðèéà!
Ì à ð è é à . Àù, áÿíè áóðàúûãäà, éàâðóúûüàçûìûí éàíûíäà áûðàãûá ýåòñÿí, äàùà ìÿìíóí îëóðóì.
Ì à ê ñ Ì ö ë ë å ð . Ìàðèéà! Ýåäÿëèì; ãàëã, ýåäÿëèì, éàðûí éåíÿ ýÿëèðèç.
Ì à ð è é à (ãàëãàðàã). Ýåäÿëèì, îô, ýåäÿëèì. (Ìöëëåðèí éàðäûìû èëÿ
äþðä-áåø àäûì éöðöð, áèðäÿí-áèðÿ éàðàëû àùó áàãûøèëÿ äþíöá áàãàðàã.)
ßëâèäà! Éàâðóì, ÿëâèäà!
Ùÿð èêèñè ìÿùçóí âÿ ìöòÿÿññèð àäûìëàðëà ÷ÿêèëèð. Áó ñûðàäà Ð ÿ ó ô èëÿ Ì ÿ ñ ’ ó ä ýÿëèð.
Ð ÿ ó ô (Ìàðèéàíûí óçàãëàøäûüû òÿðÿôÿ áàãàðàã). Çàâàëëû Ìàðèéà, áèð
àí ñÿáð âÿ àðàìû éîã.
261
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Íÿ éàïñûí? Ýþçöíöí èøûüû, éåýàíÿ öìèäè, áèð ãûçúûüàçû
âàð èäè, î äà ÿëèíäÿí ýåòäè. ßâÿò! Ìàðèéàíûí ùàëû ïÿê àúûíàúàã áèð ùàë...
Ëàêèí øó Ìóñàéà íÿ äåðñèí? Áèð ùÿôòÿ âàð êè, ùþêóìÿò ùÿðèôè àðûéîð äà,
áèð äöðëö áóëàìûéîð.
Ð ÿ ó ô . Äîüðóñó, áÿí îíóí ñàü ãàëäûüûíà ÿñëà èíàíàìûéîðóì. Àëëàù
Ìÿúèä ÿôÿíäèíèí áÿëàñûíû âåðñèí, ùÿðèôè äóðäóüó éåðäÿ áÿäáàõò åòäè.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Ùÿëÿ Øåéäà, ùÿëÿ Øåéäà! Îíó óíóòóéîðìóñóí?
Ð ÿ ó ô . Îíó ùè÷ ñþéëÿìÿ! Øåéäàíûí äÿðäè ÷ÿêèëèð äÿðäëÿðäÿí
äåéèë... Î, Ðîçàíûí ìÿúíóíó îëìóø, áÿí äÿ îíóí. Éîãñà øèìäè áÿíèì
áóðàëàðäà íÿ èøèì?
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Íÿ åòìÿëè; ÿçèçèì, ìÿùÿááÿò ÿñàðÿòäèð.
Ð ÿ ó ô . ßí òóùàôû áó êè, Øåéäà Ðîçàíûí þëöìöíÿ ÿñëà èíàíìàã
èñòÿìèéîð.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Þéëÿ èñÿ îíóí áóðàäà íÿ èøè?!
Ð ÿ ó ô . Êèì áèëèð, áÿëêÿ...
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Áÿëêÿ áèëèéîð äà, ñåçäèðìèéîð, ñåçäèðìÿê èñòÿìèéîð.
Ð ÿ ó ô . Õàéûð, èíàí êè, ßçðàèë áåëÿ øÿùàäÿò åéëÿñÿ éåíÿ èíàíìàç.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Ùàéäû, êÿíäèñèíè áóëàëûì äà, áÿí èøèí ùÿãèãÿòèíè øèìäè
àíëàðûì.
Áó ùàëäà ìÿçàð÷û îäàñûíäàí ÷ûãàð.
Ð ÿ ó ô (ìÿçàð÷ûéà). Àðãàäàø! Äöíêö ùÿðèôè ýþðäöíìö?
Ì ÿ ç à ð ÷ û . Øûã áÿéèìè? Èõòèéàðûìû? Äàüûíûã ñà÷ëû äÿëèãàíëûéûìû?
Ùàíêèñèíè ñîðóéîðñóí?
Ì ÿ ñ ’ ó ä (Ðÿóôà). Øó áþéëÿ èõòèéàð êèì èìèø, ÿúÿáà?
Ð ÿ ó ô . Áÿé áèçèì ßøðÿô, èõòèéàð äà áàáàñûäûð.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Ïÿêè, îíëàð áóðàäà íÿ éàïûéîð?
Ð ÿ ó ô (Ðîçàíûí ìÿçàðûíà èøàðÿòëÿ). ßøðÿô áÿé øó ìÿçàðûí äàèìè
ìöúàâèðëÿðèíäÿíäèð. Áàáàñû äà ùÿð àãøàì îüëóíóí àðãàñûíúà ãîøóá
äóðóéîð, êþëýÿñè êèáè ïåøèíäÿí àéðûëìûéîð.
Ì ÿ ç à ð ÷ û (ÿòðàôà). ßúàèá øåé! Íåðäÿ áèð øàøãûí, ñÿðñÿðè âàðñà ùÿï
áóðàéà òîïëàøûð.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Ùàéäû, Øåéäàéû áóëàëûì äà åâÿ ýåäÿëèì.
Ð ÿ ó ô . ßâÿò, ýåäÿëèì, áÿëêÿ øàä áèð õÿáÿð äóéàðûç.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Íÿ øàä õÿáÿð?
Ð ÿ ó ô . Èíãèëàá õÿáÿðè...
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Íàñûë èíãèëàá?
262
Ð ÿ ó ô . Éÿãèíäèð êè, ãîúàìàí øèìàë àéûñûíûí äÿðèñè ïàð÷àëàíñûí.
Ìöñòÿáèä ðóñ çÿíúèðè öçÿðèìèçäÿí ãàëãñûí âÿ ùÿð ìèëëÿò êÿíäè éóðäóíà,
êÿíäè ùöãóãóíà ãàâóøñóí.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Ýÿë úàíûì, ýÿë... ñÿí äÿ Øåéäà êèáè õÿéàëïÿðÿñò îëìà!..
Ýåäÿðëÿð.
Ì ó ñ à áàøûíäà ÿñêè, éûðòûã áèð øàïêà, òÿáäèëè-ãèéàôÿò åòìèø îëäóüó ùàëäà ìÿçàð÷û
îäàñûíäàí ÷ûãàð. Ðÿóôëà Ìÿñ’óä ýåòäèéè òÿðÿôÿ áàãàðàã ìÿçàð÷ûéà.
Ì ó ñ à . Îíëàðû òàíûéîðìóñóí? Èøòÿ áèçèì ÿñêè àðãàäàøëàð!
Ì ÿ ç à ð ÷ û . Àìàí, îäàéà ÷ÿêèë; áàøãà áèð àäàì äàùà ýÿëèéîð.
Ì ó ñ à (ìöñòÿùçè). Èøòÿ î äà áèçèì áàøûìûçûí ñàùèáè Ìÿúèä ÿôÿíäè!
(Ìÿìíóí). Àììà íÿ åéè òÿñàäöô. Ùè÷ øèìäèéÿ ãàäàð áèð àâûí àâ÷ûéû
èçëÿäèéèíè åøèòäèíìè?
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è . Ùàéäû, ñþéëÿíìÿ, îäàéà ýåò; áÿí äÿ øóðàäàêû
îäóíëàðû ýÿòèðÿéèì.
Ì ó ñ à . Ïÿêè, àðãàäàø, ïÿêè... (îäàéà ýèðÿð, ìÿçàð÷û äà áèð òÿðÿôÿ
ýåäÿð).
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è (àüûð àäûìëàðëà ìÿçàð÷ûíûí îäàñûíà éàãëàøàðàã). Áàíà áàã! Îðàäà êèì âàð?
Ì ó ñ à (÷ûãàð. Òàíûíìàéàúàã áèð ñÿñëÿ). Êèìè èñòèéîðñóí?
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è . ßøðÿô áóðàéà ýÿëìÿäèìè?
Ì ó ñ à (ñöêóò åäÿð).
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è . Ùÿð àãøàì áóðàéà ýÿëÿí äÿëèãàíëûéû ýþðìÿäèíìè?
Ì ó ñ à (úÿâàá âåðìÿêñèçèí îíà éàãëàøàð).
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è (ãîðãó âÿ ùèääÿòëÿ). Ñàüûðìûñûí, éàùó? Íè÷èí úÿâàá âåðìèéîðñóí?
Ì ó ñ à . ßâÿò, àë÷àãúà ñþçëÿðè åøèòìÿìÿê è÷èí ñàüûðûì.
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è . Àù! (Äåéÿ ýåðè ÷ÿêèëèð).
Ì ó ñ à . Àë, èøòÿ ñàíà ÿí êÿñêèí úÿâàá! (Äÿðùàë ðåâîëâåðëÿ êþêñöíäÿí âóðóð).
Ì ÿ ú è ä ÿ ô ÿ í ä è . Àù, àõ... (Äåéÿ àðãàñû öñòÿ äöøÿð).
Ì ó ñ à (âÿùøèéàíÿ). Ýÿáÿð!.. Ýÿáÿð, àë÷àã ùÿðèô, ýÿáÿð!.. Íèùàéÿò
úÿçàíû áóëäóí! (Ìöñòÿùçè). Òÿê ÿë èøÿ éàðàìàçìûø, òÿê ÿëäÿí ñÿñ
÷ûãìàçìûø, þéëÿìè? (×ûëüûíúà ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ýöëÿð).
Ì ÿ ç à ð ÷ û (ãîëòóüóíäà áåø-àëòû îäóí ïàð÷àñû îëàðàã ýÿëèð, ùåéðÿò
âÿ òÿëàøëà). Àìàí, øó ùÿðèô êèì? Áóíà íÿ îëäó?
263
Ì ó ñ à (àúû ãÿùãÿùÿ èëÿ). Èøòÿ ñàíà éåíè áèð ìöøòÿðè äàùà!
Ì ÿ ç à ð ÷ û (øàøãûí). Íÿ éàïäûí? Éàùó, íÿ éàïäûí?
Ì ó ñ à . Áàøãà ëàô èñòÿìÿç. (Úÿíàçÿéÿ èøàðÿòëÿ). Ùàéäû, àë äà øóðàúûãäàêû áîø ìÿçàðÿ ýþì! (Òÿáäèëè-òåâðëÿ). Àììà øèêàð ïÿê éàüëû øèêàð!
Ñàãûí, úèáëÿðèíè óíóòìà!
Ì ÿ ç à ð ÷ û . Àù, ñÿí áàøûìûçû áÿëàéÿ ñîãàúàãñûí!
Ì ó ñ à . Ùàéäû, ÷îã ñþéëÿíìÿ! Øèìäèéÿ ãàäàð ñÿí áàíà ÿìð åòäèí.
Àðòûã áóíäàí ñîíðà ñûðà áÿíèìäèð.
Úÿíàçÿéè àéàüûíäàí òóòóá ýþñòÿðäèéè òÿðÿôÿ ÷ÿêÿð, ìÿçàð÷û äà îäóí ïàð÷àëàðûíû áûðàãàðàã áàø òÿðÿôäÿí éàãàëàð, áÿðàáÿð ýþòöðöðëÿð.
ß ø ð ÿ ô (îíëàð ÷ÿêèëäèéè ñûðàäà, éàðàëû ãîëó àü ìÿíäèëëÿ áàüëû îëàðàã
ýÿëèð, éàðàëû-ìÿùçóí áàãûøëàðëà Ðîçàíûí ìÿçàðû ãàðøûñûíäà äàëûá ýåäÿð,
ñîíðà ìÿçàðû òóòàðàã, ñèíèðëè âÿ òèòðÿê áèð ñÿñëÿ). Ðîçà! Ðîçà! Íè÷èí
áÿíè éàëíûç áûðàãäûí, íè÷èí!?
Àíè áèð ùèññ èëÿ äþíöá ÿòðàôà áàãàð. Ùàìàí úÿíàçÿ ýþòöðöëÿí òÿðÿôÿ ýåòìÿê èñòÿð, áó
ñûðàäà Ø å é ä à áàøûà÷ûã, ñà÷ëàðû äàüûíûã, ñîëüóí âÿ ïÿðèøàí áèð ùàëäà éàí òÿðÿôäÿí ãàðøûñûíà ÷ûãàð.
ß ø ð ÿ ô (áèð-èêè àäûì ýåðè ÷ÿêèëÿðÿê). Êèì î?
Ø å é ä à . Àù, õàèí, ìÿðùÿìÿòñèç!.. Ñÿíèí áóðàäà íÿ èøèí? Éîãñà,
éîãñà áÿíè ìÿùâ åòìÿê è÷èíìè ýÿëäèí?
ß ø ð ÿ ô (ìöçòÿðèá). Øåéäà, ÿìèí îë êè...
Ø å é ä à (îíóí ñþçöíö êÿñÿðÿê). Òàíûéîðóì, áÿí ñÿíè òàíûéîðóì,
áÿùàíÿ èñòÿìÿç. Ãÿëáèìè íàñûë ïàð÷àëàäûíñà, âöúóäóìó äà þéëÿ ïàð÷àëà, áÿëêÿ ðàùàòëàíàéûì. (Ùÿéÿúàíëû) Ôÿãÿò ñÿí!.. Ñÿí éàøà! Ðîçà èëÿ
áÿðàáÿð éàøà! Ðîçà èëÿ áÿðàáÿð ìÿñ’óä îë!
Áó ùàëäà ßøðÿôÿ äîüðó áèð ãóðøóí à÷ûëûð. Ùÿð èêèñè øàøûðûá äóðóð. Ôÿãÿò ùè÷ áèðèíÿ
äÿéìÿç.
Ì ó ñ à (ýÿëÿðÿê Øåéäàéà). Õàéûð! Õàéûð! Éàøàéàúàã ñÿíñèí, ñÿí...
Éàëíûç õàèíëÿð ýÿáÿðìÿëè, õàèíëÿð ìÿùâ îëìàëûäûð.
ß ø ð ÿ ô . Íÿ èñòèéîðñóí, éàùó, áÿíäÿí íÿ èñòèéîðñóí?
Ø å é ä à (èêèñèíèí àðàñûíà ýèðÿð. Èñòåùçàëû âÿ ìÿúíóíàíÿ áèð áàãûøëà
Ìóñàéà). ×ûëüûí ùÿðèô, ñÿíäÿìè øàøûðäûí! Áÿõòèéàðëàðûí þëìÿñèíäÿ, òàëå264
ñèçëÿðèí éàøàìàñûíäà íÿ ìÿ’íà âàð? Èøòÿ ìÿùâ îëàúàã áÿíèì, áÿí...
Àíëûéîðìóñóí?!
Ì ó ñ à . Àëäàíûéîðñóí, Øåéäà, àëäàíûéîðñóí... ×ÿêèë þíöìäÿí, ÷ÿêèë.
Ø å é ä à . Õàéûð, õàéûð! Áÿí áó èíòèãàìà ðàçû äåéèëèì. Áàãñàíà, áóðàñû
õûðèñòèéàí ìÿçàðëûüû... øó õà÷ëàðû ýþðìöéîðìóñóí? Ùè÷ Èñàéû õàòûðëàìûéîðìóñóí? Èíàí êè, ÿôâ åòìÿê, èíòèãàì àëìàãäàí äàùà ìöäùèøäèð. (Áó
ñûðàäà Ðîçàíûí õÿéàëû ýþðöíöð, òÿêðàð ÷ÿêèëèð). Áàã, áàã, Ðîçàéû ýþðìöéîðìóñóí? Èøòÿ î äà èíòèãàìäàí ñûãûëûéîð, î äà ÿôâ åòìÿíè äèëèéîð.
(Ãûñà áèð ãÿùãÿùÿäÿí ñîíðà) ßâÿò! “Äöøìàíëàðûíû ñåâ. ßýÿð áèð êèìñÿ
ñàü éàíàüûíà âóðñà, îíà äèýÿð éàíàüûíû ÷åâèð!” Àíëàäûíìû? Ùè÷ àíëûéîðìóñóí? (Èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ýöëÿð. ßøðÿôèí ãîëóíäàí òóòóá èòÿðÿê). Ùàéäû, ÿôÿíäèì, ýåò! Ýåò äÿ, ðàùÿò éàøà, Ðîçà èëÿ áÿðàáÿð éàøà!
Ì ó ñ à . Õàéûð, ýåòìÿéÿúÿê, ýåäÿìèéÿúÿê!
Òÿêðàð òàïàí÷à èëÿ íèøàí àëìàã èñòÿð, áó ñûðàäà Ð ÿ ó ô ë à Ì ÿ ñ ’ ó ä áèð òÿðÿôäÿí,
ì ÿ ç à ð ÷ û äà äèýÿð òÿðÿôäÿí ÷ûãàð.
Ð ÿ ó ô . Ìóñà! Ìóñà! Íÿ éàïûéîðñóí?
Ì ÿ ñ ’ ó ä (ßøðÿôèí ãîëóíäàí òóòàðàã). Áàíà áàã, ñþéëÿéÿúÿê ñþçöì âàð.
Áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêèëèðëÿð. Ìóñà îíëàðû èçëÿìÿê èñòÿð.
Ì ÿ ç à ð ÷ û (ìàíå îëàðàã). Äóð áÿ, øàøãûí ùÿðèô! Ùè÷ íÿ éàïäûüûíû
äöøöíöéîðìóñóí? (Áó ñûðàäà áèð ãà÷ êÿðÿ ûñëûã ñÿñè åøèäèëèð. Ìÿçàð÷û
òÿëàøëà). Àù, øèìäè ïîëèñëÿð ÿòðàôûìûçû ñàðàúàã.
Ì ó ñ à . Ôÿãÿò éûëàíû þëäöðöá äÿ éàâðóñóíó áûðàãìàã ñÿðñÿìëèê
äåéèëìè éà?!
Ì ÿ ç à ð ÷ û . Ñóñ áÿ, éàùó, ÷ûëäûðûéîðìóñóí? Áÿðè ýÿë, ñÿíèíëÿ èøèì
âàð. (Ìóñàéû áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêÿð).
Ð ÿ ó ô (Øåéäàéà). Ïÿêè, ãàëïàüûíû íåðäÿ áûðàãäûí?
Ø å é ä à (àúû òÿáÿññöìëÿ). Ðóçèýàðûí õîøóíà ýåòäè äÿ, àëûá ýþòöðäö.
Ð ÿ ó ô . Âàãò êå÷èéîð, àðòûã ýåäÿëèì.
Ø å é ä à . Õàéûð, ñèç ýåäèíèç, áÿíúÿ áóðàñû äàùà åéè... (Ìÿçàðëàðà
èøàðÿòëÿ). ×öíêè áóíëàð, áó úàíñûç úÿñÿäëÿð, áó äóéüóñóç áè÷àðÿëÿð ñèçÿ
íèñáÿòëÿ äàùà ñÿìèìè, äàùà ìóíèñ. Ùÿì äÿ áóíëàð ñèçëÿð êèáè éàëàí÷û,
õàèí äåéèëëÿð; ùèéëÿ âÿ øåéòÿíÿò áèëìÿçëÿð.
Ð ÿ ó ô (ìöòÿÿññèð âÿ ìÿðùÿìÿòëè). Øåéäà! Øåéäà!
265
Ì ÿ ñ ’ ó ä (ýÿëÿðÿê). Äàùà íÿ áÿêëèéîðñóíóç? Ùàéäû, ýåäÿëèì.
Áó ñûðàäà Ð î ç à í û í õÿéàëû òÿêðàð Ø å é ä à é à ýþðöíöð.
Ø å é ä à . Àù, ýåäèéîð. Ðîçà ýåäèéîð, èøòÿ ñèçèí þëìöø áèëäèéèíèç àôÿò
ìÿçàðëàðû äîëàøûéîð, ñåâýèëèñèíè àðûéîð, ßøðÿôè àðûéîð.
Ðÿóô èëÿ Ìÿñ’óä øàøãûí âÿ ìöòÿÿññèð áèð òåâðèëÿ áàãûøûðëàð. Ðîçàíûí õÿéàëû, ýþçëÿðè éåðÿ
äèêèëìèø îëäóüó ùàëäà, áèð ãà÷ àäûì éöðöð, ñîíðà áèðäÿí-áèðÿ äþíÿðÿê ÿçèúè âÿ êÿñêèí
áèð áàãûøëà Øåéäàéû ñöçìÿéÿ áàøëàð.
Ðîçà! Ðîçà! Àëëàù åøãèíÿ! Áÿíè ðàùÿò áûðàã!
Ð ÿ ó ô . Øåéäà! Íè÷èí êÿíäèíÿ àúûìûéîðñóí? Íè÷èí êÿíäèíè öçöéîðñóí?
Ðîçàíûí õÿéàëû, ìóíèñ âÿ ÿôñóíêàð áèð òÿáÿññöìëÿ ÷ÿêèëèá ýåäÿð.
Ø å é ä à (ñÿáèðñèç). Àù! Áàíà äàðûëäûíìû? Àìàí, íåðÿéÿ ýåäèéîðñóí? (Éàðàëû áèð ôÿðéàäëà). Ðîçà! Ðîçà! Ðîçà!
Ñöð’ÿòëè àäûìëàðëà õÿéàëà äîüðó èëÿðèëÿð, àðãàäàøëàðû äà êÿíäèíè èçëÿð, áó ñûðàäà èêè
ïîëèñ ÿëëÿðèíäÿ ñèëàù îëàðàã ãîøóá ýÿëèðëÿð.
Á è ð è í ú è ï î ë è ñ . Åé, íÿ ãà÷ûéîðñóíóç?
È ê è í ú è ï î ë è ñ . Ãûìûëäàíìà, äóð!
Ùÿð ö÷ö äóðäóüó éåðäÿ äîíà ãàëûð, ïîëèñëÿð äÿðùàë ö÷öíöí äÿ ÿëëÿðèíè êÿëÿï÷ÿ èëÿ
áàüëàð.
Á è ð è í ú è ï î ë è ñ (áàðìàüèëÿ èøàðÿò åäÿðÿê, àìèðàíÿ). Ùàéäû, áóéóðóí!
È ê è í ú è ï î ë è ñ . Äîüðó ãàðàãîëà!
Ð ÿ ó ô . ßôÿíäèì, áèçäÿ ñèëàù éîã..
Ì ÿ ñ ’ ó ä (úèáëÿðèíè, ãîëòóãëàðûíû ýþñòÿðÿðÿê). Èøòÿ áàãà áèëèðñèíèç.
Á è ð è í ú è ï î ë è ñ . Ñþéëÿíèá äóðìàã ôÿçëÿ...
È ê è í ú è ï î ë è ñ . Ùàéäû, ãàðàãîëà!
Ìóñà èëÿ ìÿçàð÷û äà ÿëè áàüëû îëàðàã, äèýÿð òÿðÿôäÿí èêè ïîëèñëÿ áÿðàáÿð ýÿëèð, ùÿïñè
áèð éåðäÿ ÷ÿêèëèá ýåäÿðëÿð.
Ïÿðäÿ
266
ÁÅØÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Öñò ãàòäà ùÿáñõàíÿéÿ ìÿõñóñ áöéöúÿê áèð îäà... Îäàíûí áèð ãàïûñû, ö÷-äþðò óôàã ïÿíúÿðÿñè âàð. Ðÿóô èëÿ Ìÿñ’óä áèð òÿðÿôäÿ éàòûéîð, Øåéäà èñÿ äèýÿð òÿðÿôäÿ, ïÿíúÿðÿ þíöíäÿ,
þêñöðöá èíèëäèéîð, ùÿð ö÷ö äóòñàã ãèéàôÿòèíäÿäèð. Ëàìïàíûí äîíóã âÿ ãÿñâÿòëè èøûüû ìàðò
ñàáàùûíà ãàðøû ýåòäèêúÿ ñþíöê âÿ þëýöí áèð òåâð àëûð. Øåéäàíûí ñîëüóí ÷þùðÿñè, äàüûíûã
ñà÷ëàðû àúûíàúàã áèð ëåâùÿ ÿðç åäÿð.
Ø å é ä à (ñàéûãëàð). Áûðàãûíûç, áûðàãûíûç!.. Àù, áÿíäÿí íÿ èñòèéîðñóíóç? (×åâðèëÿðÿê). Îô... (Ñèíèðëè âÿ äàðüûí). Õàéûð, õàéûð, ùåéùàò! Ùåéùàò!..
Ð ÿ ó ô . Çàâàëëû, çàâàëëû ÷îúóã!
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Éà, éà... ìÿùÿááÿò ôÿëàêÿòäèð.
Ð ÿ ó ô (ãàëãûá îòóðóð). ßâÿò, ôÿëàêÿò, ùÿì äÿ ÿí äÿùøÿòëè áèð
ôÿëàêÿò!..
Ì ÿ ñ ’ ó ä (ãàëãàð, áèð-èêè éóòóì ñó è÷ÿðÿê). Àëëàù ùÿáñõàíÿ ìöäèðèíèí áÿëàñûíû âåðñèí. Áÿí áþéëÿ ãàáà ðóùëó, ìÿðùÿìÿòñèç ùÿðèô ýþðìÿäèì. Áèð äóòñàã áó ýöí õÿñòÿëÿíäèìè, éàðûí îíó õÿñòÿõàíÿéÿ àëûðëàð.
Ùàëáóêè Øåéäà áèð àéäûð úàí ÷ÿêèøèéîð äà êèìñÿíèí óìóðóíäà äåéèë.
Ð ÿ ó ô . Ìÿðàã åòìÿ, áó ýöí øöáùÿñèç àëûá ýþòöðÿúÿêëÿð, ÷öíêè äîêòîð ñþç âåðìèø.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Åøèò, èíàíìà!.. Þéëÿ òàòëû ñþçëÿð ïÿê ÷îã, ôÿãÿò ÿìÿë
éîã, íÿòèúÿ éîã; ùàíéà? Áèð çàìàí ñÿí äÿ êàùèíëèê åäèéîðäóí, “áèçè
äþðò ýöíëöéÿ ùÿáñ åòìèøëÿð” äèéîðäóí, íÿ îëäó? Î ñþçëÿð íÿ îëäó?
Øèìäè äîãóç àéäûð áóðàäà éàòûéîðóç äà ùÿíóç ãóðòóëóø öìèäè éîã.
Ð ÿ ó ô . Ùè÷ òÿëàø åòìÿ! Ùÿð íàñûë îëñà, èêè-ö÷ ýöí ñîíðà ÷ûãàðûç.
Ì ÿ ñ ’ ó ä (èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ). ßâÿò, èêè-ö÷ ýöí ñîíðà!?
Ð ÿ ó ô . Éàùó! Áèð äöøöíìÿëè êè, èøèí ÿââÿëèíäÿ ìÿçàð÷û èëÿ Ìóñàéû
áèçäÿí àéûðäûëàð, ùÿì äÿ àøàüû ãàòäà ãÿñâÿòëè âÿ ãàðàíëûã áèð áîäðóìà
éåðëÿøäèðäèëÿð. Äåìÿê êè, áèç úèíàéÿòäÿ ïÿê äÿ ìöòòÿùèì äåéèëèç.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Ùÿï õöëéà, ÿôÿíäèì, ùÿï õöëéà!..
Ð ÿ ó ô . ßâÿò, õöëéà, ñàüëûã îëñà, èêè ýöí ñîíðà àíëàðñûí.
Ì ÿ ñ ’ ó ä (å’òèìàäñûç). Áàãàëûì!
Ð ÿ ó ô . Ùÿëÿ òóùàô áèð õÿáÿð âàð êè, ñÿí äåéèë, ùÿòòà áÿí êÿíäèì äÿ
èíàíàìûéîðóì. Ñþéëÿíÿí ñþçëÿð äîüðó ÷ûãàðñà, éàëíûç áèç äåéèë, áöòöí
ìèëëÿò, áöòöí ìÿìëÿêÿò ãóðòóëìóø îëóð.
Ì ÿ ñ ’ ó ä (ìöòÿáÿññèì). Î íÿ èìèø, ÿúÿáà!?
Ð ÿ ó ô . Áþéöê âÿ äÿùøÿòëè áèð èíãèëàá, ìöñòÿáèä Ðóñèéàéû àëò-öñò
åäÿúÿê áèð èíãèëàá.
267
Ì ÿ ñ ’ ó ä . ßâÿò! Ðþ’éàí ôÿíà ðþ’éà äåéèë (Éîðüóí áèð ùàëäà éàòàüûíà óçàíûð).
Ð ÿ ó ô (ñåâèíúëÿ). Àìàí, ðþ’éà äåäèí äÿ, åéè õàòèðèìÿ ýÿëäè. Øèìäèúÿ ýþçëÿðèìè ãàïàìûøäûì, áèð äÿ ýþðäöì äàìûí öñòö éàðûëäû, ýþéäÿí
íóðàíè áèð çàò åíäè. Îíóí êö÷öê áèð èøàðÿòè èëÿ, øó áþéöê äèâàð ùàâàéà
ãàëãäû; äÿðùàë ö÷öìöç äÿ ãóø êèáè ãàíàòëàíûá ó÷ìàüà áàøëàäûã. Ôÿãÿò
áèç èêèìèç éóúà áèð äàü öçÿðèíÿ åíäèê; Øåéäà èñÿ ó÷äóãúà ó÷äó, éöêñÿëäèêúÿ éöêñÿëäè. Íèùàéÿò áóëóòëàðà ãàâóøàðàã áöñáöòöí ãåéá îëäó.
(Ìÿñ’óäóí éàíû áàøûíäà óçàíûâåðèð).
Ì ÿ ñ ’ ó ä (óñàíìûø áèð ùàëäà). Àëëàùûíû ñåâÿðñÿí, øó ðþ’éàëàðû áûðàã
äà àçàúûã ðàùàòëàíàéûì, áó ýåúÿ ýþçöìÿ óéãó ýèðäèéè éîã... (Áó çàìàí
Øåéäàíûí éàíûíäàêû ïÿíúÿðÿéÿ ïàðìàã óúó èëÿ âóðóëàðàã “Øåéäà! Øåéäà!..” äåéÿ Ðîçàíûí ñÿñè åøèäèëèð).
Ø å é ä à . Õàéûð, õàéûð, ýÿëìÿì. Ýåò, Àëëàù åøãèíÿ, ýåò!
Òÿêðàð ïÿíúÿðÿéÿ âóðóëàðàã “Øåéäà! Øåéäà!” äåéÿ ÿââÿëêè ñÿñ åøèäèëèð.
Ø å é ä à . Íÿ èñòèéîðñóí? Àù, áÿíäÿí íÿ èñòèéîðñóí? (Öçýöí áèð ùàëäà
ãàëãûá îòóðóð. Ïÿíúÿðÿéè à÷àðàã áèð ãàäàð àëûã-àëûã äûøàðûéà áàãäûãäàí
ñîíðà). Ðîçà! Ðîçà! Íåðÿéÿ ýåòäèí? Íè÷èí ýÿëäèí äÿ, íè÷èí ýåòäèí? Àù,
íè÷èí áàíà ðàùÿò âåðìèéîðñóí? Ãÿùð îëìóø áèð çàâàëëûäàí íÿ èñòèéîðñóí?
Ð î ç à í û í õÿéàëû éàëäûçëû íóðëàð è÷èíäÿ, ìÿëÿê ãèéàôÿòèíäÿ îëàðàã ýþðöíöð. Ñöçýöí
âÿ ìóíèñ áàãûøëàðëà Øåéäàéà äîüðó èëÿðèëÿð.
Ø å é ä à (äþíöá áàãûíúà). Àù, ðþ’éàìû ýþðöéîðóì?
Ð î ç à (íÿâàçèøëÿ). Øåéäà!
Ø å é ä à (ùåéðÿòëÿ). Àìàí, éàðÿááè!
Ð î ç à (ùÿñðÿòëÿ). Øåéäà!
Ø å é ä à . Àù, íÿ èñòèéîðñóí?
Ð î ç à (òÿáÿññöìëÿ). Øåéäà!
Ø å é ä à (äàðüûí). Ðîçà, Ðîçà! Àëëàù åøãèíÿ, ýåò!
Áó ùàëäà ãÿùðÿìàí ñèìàëû, äóðüóí áàãûøëû, ãàðà ýåéèìëè áèð ì ÿ ë ÿ ê ýÿëèð. Øåéäà
äóðìàç.
Ð î ç à . Øåéäà! Áÿíè óíóòäóíìó?
Ø å é ä à (ýþêöñ êå÷èðÿðÿê, ñèíèðëè). Õàéûð, õàéûð, ñàíà ïÿðÿñòèø åòäèéèì ýöíëÿðè, ñàíà ñàðûëäûüûì äÿãèãÿëÿðè ùÿíóç óíóòìàäûì. Èëê åøãè268
ìèçëÿ ñöçöëÿí áàãûøëàðûíû, î ìÿ’ñóìàíÿ òÿáÿññöìëÿðèíè ùàëà õàòûðëûéîðóì. Ëàêèí, óô!.. Áÿíè àòìûø îëàí âÿôàñûç Ðîçàéû, î ìÿðùÿìÿòñèç
àôÿòè áèð äàùà õàòûðëàìàì, áèð äàùà ýþðìÿê èñòÿìÿì.
à à ð à ý å é è ì ë è ì ÿ ë ÿ ê (éàðûíÿâàçèøêàð, éàðû-àìèðàíÿ áèð òåâðëÿ).
Íÿ ñþéëöéîðñóí, Øåéäà, íÿ ñþéëöéîðñóí!? Î ñÿíèí ìÿôòóíóíñà, ñÿí äÿ
îíóí ìÿúíóíóñóí.
Ø å é ä à (ìöçòÿðèá). Àù, ñÿí êèìñèí?
à à ð à ý å é è ì ë è ì ÿ ë ÿ ê . Áÿí áÿíèì, ìöñòÿðèù îë!.. Áÿí îéàì êè,
áöòöí àüëàð ýþçëÿð, éàðàëû êþíöëëÿð, áöòöí èçòèðàáëàð âÿ ùÿéÿúàíëàð ùÿï
áÿíèì ñàéÿìäÿ ðàùÿò áóëóð, ùÿï áÿíèìëÿ ìöòÿñÿëëè îëóð.
Ø å é ä à (îíóí äóðüóí âÿ ìÿ’íàëû áàãûøëàðûíäàí ñàðñûëàðàã). Óô,
àìàí, éàðÿááè!
à à ð à ý å é è ì ë è ì ÿ ë ÿ ê (ìöòÿáÿññèì). Øåéäà! Ñÿí áÿõòèéàðñûí.
ßâÿò, øèìäè, áÿõòèéàðñûí.
Ø å é ä à . Õàéûð... õàéûð... Áÿí ùè÷ áèð òÿñÿëëè èñòÿìÿì (òÿëàøëà). Àù,
î ìóíèñ ÷þùðÿí íÿ ãàäàð íÿâàçèøêàð èñÿ, äÿðèí âÿ äóðüóí áàãûøëàðûí äà
áèð î ãàäàð ãîðãóíúäóð.
à à ð à ý å é è ì ë è ì ÿ ë ÿ ê . Ãîðãìà, ùè÷ ãîðãìà! Áÿí ñÿíè ñûãìàã
è÷èí äåéèë, éàëíûç êþíëöíö àëìàã, àúûëàðûíû óíóòäóðìàã è÷èí ýÿëäèì.
(Ïàðìàãëàðû àðàñûíäà ïàðëàìàãäà îëàí éöçöéö ýþñòÿðèð). Èøòÿ áó åëìàñ
éöçöéö ýþðöéîðìóñóí? ßáÿäè áèð íèøàí îëìàã öçðÿ Ðîçàéà òÿãäèì
åäèéîðóì, ñÿíèí òÿðÿôèíäÿí òÿãäèì åäèéîðóì. Èøòÿ, áó, ãûðûã êþíöëëÿðèíèçè áèðëÿøäèðèð, êöñêöí ðóùëàðûíûçû áàðûøäûðûð.
Ø å é ä à (Ðîçàéà èøàðÿòëÿ). Õàéûð, áÿí îíà èíàíìûéîðóì, àù, èíàíìàã èñòÿìèéîðóì.
à à ð à ý å é è ì ë è ì ÿ ë ÿ ê . ßìèí îë, Øåéäà, ÿìèí îë! Áóíäàí ñîíðà
ùè÷ áèð ìàíåÿ, ùè÷ áèð ãöââÿò ñèçè áèð-áèðèíèçäÿí àéûðàìàç. (À÷ûã
ïÿíúÿðÿéÿ èøàðÿòëÿ). Áàãñàíà! Èøòÿ áó èëàùè åøãè éûëäûçëàð äà àëãûøëûéîð,
ìÿëÿêëÿð äÿ òÿãäèñ åäèéîð.
Ø å é ä à (áàãàð, ñîí äÿðÿúÿ ùåéðÿò âÿ ñåâèíúëÿ). Àìàí, éàðÿááè! Î
èíúÿ áóëóòëàðûí òîããóøìàñû, øó ïàðëàã éûëäûçëàðûí àãûøìàñû íÿ ýþçÿë!..
Àù, î ðÿíýàðÿíý ãóøëàð, øó àë ãàíàòëû ìÿëÿêëÿð íàñûë äà îéíàøûéîð, íåúÿ
äÿ ó÷óøóéîð!..
Áó ñûðàäà Ðîçàíûí õÿéàëû èëÿ ãàðà ýåéèìëè ìÿëÿê ùàìàí ãåéá îëóðëàð.
Ð ÿ ó ô (ýþçëÿðèíè îâóøäóðóá éåðèíäÿí ãàëãàð. Øåéäàéû áó ùàëäà ýþðöíúÿ òÿëàø âÿ ìÿðùÿìÿòëÿ). Àìàí, íÿ éàïûéîðñóí?
269
Ø å é ä à (ìöëòÿôèò îëìàéàðàã). Îô.. øó áåùèøòè ìÿíçÿðÿ íÿ ãàäàð
ëÿòèô, íÿ ãàäàð öëâè... (Äþíöá Ðÿóôó éàíûíäà ýþðöíúÿ). Àù, îíëàð íÿ
îëäó? Îíëàð íåðÿéÿ ýåòäè?
Ð ÿ ó ô (ùåéðÿòëÿ). Êèìè àðûéîðñóí?
Ø å é ä à (ñÿáèðñèçëèêëÿ). Àëëàù åøãèíÿ, îíëàð íÿ îëäó?
Ð ÿ ó ô . Êèìè ñîðóéîðñóí?
Ø å é ä à (ñèíèðëè). Ðîçà!.. Àù, ìÿðùÿìÿòñèç ìÿëÿê!..
Ð ÿ ó ô (Øåéäàíûí à÷ìûø îëäóüó ïÿíúÿðÿíè ãàïàéàðàã). Ùè÷ áó îëóð
øåéìè éà!? Ñÿí íèùàéÿò, êÿíäèíè õÿðàá åäÿúÿêñèí.
Éàòàð. Áó ñûðàäà ãîìøó îäàäàí éàðàëû áèð àùÿíýëÿ äÿøòè ìÿãàìû öçÿðèíÿ ñþéëÿíÿí
àøàüûäàêû øÿðãè åøèäèëÿð.
Èëàùè, áèãÿðàðûì, áèãÿðàðûì,
Éàíàð ðóùóì, äÿìàäÿì ÿøêáàðûì;
Âóðóëäóì áèð âÿôàñûç èøâÿêàðÿ,
ßñèðèì áÿí, ÿñèðè-åøãè-éàðûì.
Áó ñûðàäà ãàðà ýåéèìëè ì ÿ ë ÿ ê òÿêðàð ýþðöíöð.
Ø å é ä à . Óô, áó ñÿñ ñàíêè áÿíèì ðóùóìó òÿðÿííöì åäèéîð (îíó ýþðöíúÿ). Àù, éåíÿìè ýÿëäèí?
à à ð à ý å é è ì ë è ì ÿ ë ÿ ê . ßâÿò, ýÿëäèì äÿ áÿðàáÿð ýåäÿëèì.
Ø å é ä à . Ïÿêè, íåðÿéÿ, íåðÿéÿ ýåäÿúÿéèç?
à à ð à ý å é è ì ë è ì ÿ ë ÿ ê . Áàøãà àëÿìëÿðÿ, äàùà éöêñÿêëÿðÿ.
Ø å é ä à . Õàéûð, áÿí éàëíûç, éàëíûç Ðîçàéû èñòÿðèì.
à à ð à ý å é è ì ë è ì ÿ ë ÿ ê (Ðîçàíûí ýþðöíìÿêäÿ îëàí äóâàãëû õÿéàëûíà èøàðÿòëÿ). Èøòÿ, ýÿëèéîð, ùÿì äÿ ýÿëèí äóâàüûíäà...
Ø å é ä à . Îô, ýÿë, ýÿë äÿ áÿðàáÿð ýåäÿëèì.
à à ð à ý å é è ì ë è ì ÿ ë ÿ ê (Ðîçàíûí ýþêñöíö ñöñëÿìÿêäÿ îëàí
ïÿíáÿ ýöëö Øåéäàéà óçàòàðàã). Èøòÿ úÿííÿò ôèäàíëàðûíäàí äÿðèëìèø áèð
ãþí÷ÿ... Àë, àë äà ãîãëà, áàã, íÿ ãàäàð ýþçÿë ãîãóéîð.
Ø å é ä à (ìöòÿðÿääèä). Àù, õàéûð... õàéûð...
Ð î ç à . Ðÿää åòìÿ, àë!
Ø å é ä à . Ðîçà, Ðîçà! Øó ìóíèñ ÷þùðÿ êþíëöìÿ äÿùøÿò âåðèéîð.
Îíóí ýþçëÿðèíÿ ÿñëà èíàíàìûéîðóì, ñàíêè î áÿíè ñÿíäÿí àéûðìàã èñòèéîð.
à à ð à ý å é è ì ë è ì ÿ ë ÿ ê (ìÿ’íàëû áèð òÿáÿññöìäÿí ñîíðà). ßâÿò,
áÿí ÷îã àíàëàðû éàâðóñóç, ÷îã éàâðóëàðû àíàñûç ãîéäóì. Áèð äöéöí, éàñ
270
îëóðñà áÿíèì ÿëèìëÿ îëóð. Áèð ìÿìëÿêÿò ïàäøàùñûç ãàëûðñà, éåíÿ ñÿáÿá
áÿíèì. ßâÿò, áèð ÷îãëàðûíû åøèíäÿí àéûðäûì. ×îã àøèãëÿðè ñåâýèëèñèíÿ
ùÿñðÿò ãîéäóì. Ëàêèí, ëàêèí ñèçè àéûðìàã äåéèë, áèë’ÿêñ ÿáÿäè áèð åøãëÿ,
ñþíìÿç áèð ìÿùÿááÿòëÿ ãàâóøòóðìàã èñòÿðèì.
Ð î ç à . Øåéäà! Áöòöí ñÿàäÿò âÿ ôÿëàêÿòëÿð îíóí ÿëèíäÿ... Î, ëÿòèôÿ
áèëìÿç, ùÿì äÿ ùÿð ñþçö äÿéèøìÿç áèð ãàíóíäóð.
Ø å é ä à (øàøãûí âÿ ñàðñûëìûø áèð ùàëäà). Ðîçà, Ðîçà! Àù, ôÿãÿò,
ùåéùàò!..
Ð î ç à . Ìÿðàã åòìÿ, ùè÷ ìÿðàã åòìÿ!..
à à ð à ý å é è ì ë è ì ÿ ë ÿ ê (ýöëö Øåéäàíûí áóðíóíà òóòàðàã). Èøòÿ
áàã, íÿ ìöÿòòÿð ÷è÷ÿê! Íÿ ýþçÿë ðàéèùÿ!
Ø å é ä à (ãîãëàäûãäàí ñîíðà, àçàúûã àðãà òÿðÿôÿ ìàèë îëàðàã). Îô...
ßâÿò...
à à ð à ý å é è ì ë è ì ÿ ë ÿ ê (áèð àç äàùà éàãëàøàðàã). Èøòÿ ýþðöéîðìóñóí? Íÿ ãàäàð ñåâèìëè, íÿ ãàäàð ðóùàøèíà!..
Ø å é ä à (áèð äàùà ãîãëàð, äÿðÿúÿ-äÿðÿúÿ àðãàéà ìàèë îëàðàã ñþíöê
âÿ òèòðÿê áèð ñÿñëÿ). ßâÿò, ïÿê ëÿòèô, ïÿê ýþçÿë... Ëàêèí, ëàêèí (ìöçòÿðèá
âÿ áèòàá). Ðîçà!.. Ðîçà!..
Ðîçàéà äîüðó ãîëëàðûíû à÷ìûø îëäóüó ùàëäà, àðãàñû öñòö äöøÿð, òÿñëèìè-ðóù åäÿð. Áó
ñûðàäà ùÿáñõàíÿ ñàÿòè áèð êèëèñÿ ÷àíû êèáè âóðìàüà áàøëàð. Ñàáàù îëóð.
Ð ÿ ó ô . Ùàéäû, Ìÿñ’óä, ãàëã!
Ùÿð èêèñè ÿúÿëÿ ýåéèíèá ùàçûðëàíûð.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . Àðòûã éàòûá-ãàëãìàãäàí óñàíäûã, Àëëàù Øåéäàéÿ èíñàô
âåðñèí.
Ð ÿ ó ô . Ìÿ’éóñ îëìà, ÿçèçèì, ìÿ’éóñ øåéòàíäûð. Áèð ýöí ýÿëèð êè, øó
ãàðàíëûã ïÿðäÿëÿð ãàëãàð. Çàëûìëàð, ìöñòÿáèäëÿð õóäêàì ñÿðìàéÿäàðëàð,
ùÿï ÿêäèêëÿðèíè áè÷ÿðëÿð, ùÿï èíòèãàì øÿðáÿòèíè è÷ÿðëÿð.
Áó ñûðàäà óçàãäàí Ì à ð ñ å ë é î ç ó àíäûðûð ýóðóëòóëó âÿ ùÿéÿúàíëû áèð àùÿíýëÿ àøàüûäàêû ìàðø åøèäèëèð. Ùÿð èêèñè ñîí äÿðÿúÿ ùåéðÿòëÿ ïÿíúÿðÿéè à÷ûá äèíëÿðëÿð.
Ìàðø
Àðãàäàø! ßëâåðèð áóíúà çèëëÿò,
Áóíúà ãÿôëÿò éåòÿð, ãàëã, îéàí!
271
Ãÿùð îëóá ýåòäè çöëìö ôÿëàêÿò,
Àðòûã ôöðñÿò! Ýþçÿë áèð çàìàí...
×îã ÿçèëäèí éåòÿð, ùàéäû äîüðóë, ÿð îë!
Ùàã ñÿíèíäèð áó ýöí, àðãàäàø! Ùàçûð îë!
Ùàã ñÿíèí, ÷öíêè çÿùìÿò ñÿíèí...
Ýöú ñÿíèí, ñÿ’éö ãåéðÿò ñÿíèí...
Ð ÿ ó ô . Èøòÿ èíãèëàá ìàðøû, èíãèëàá íÿüìÿñè! Îô, íèùàéÿò èñòèáäàä
ùåéêÿëè äåâðèëäè. Ðóñèéà ÷àðëûüû ìÿùâ îëäó, ãàðà áóëóòëàð ÷ÿêèëäè.
Ì ÿ ñ ’ ó ä . ßâÿò, áó äà áàøãà áèð õöëéà, áó äà áàøãà áèð ðþ’éà!
Ð ÿ ó ô . Éàùó! ×îã êå÷ìÿç, ñÿí ýöíÿøè äÿ èíêàð åäÿðñèí, ùÿòòà þç
âàðëûüûíà äà èíàíìàçñûí.
Äûøàðûäà ýóðóëòóëó ñÿñëÿð åøèäèëÿð.
à à ð à Ì ó ñ à (øèääÿòëÿ ãàïûéû à÷àð). Àðãàäàøëàð, àðòûã çÿíúèðëÿð
ãûðûëäû, ùàãã éåðèíè áóëäó. Èøòÿ ñÿàäÿò ýöíÿøè ïàðëûéîð, ùöððèééÿò ïÿðèñè
ýöëöìñöéîð. Èøòÿ áó ýöí ìÿçëóìëàð è÷èí øÿðÿôëè áèð áàéðàì, çàëûìëàð
è÷èí ãîðãóíú áèð èíòèãàì ýöíöäöð (Øåéäàéà éàãëàøûð). Øåéäà!.. Øåéäà!..
(Ãîëóíäàí òóòóá ãàëäûðìàã èñòÿð, ùÿðÿêÿòñèç áèð ùàëäà éàíûíà
äöøäöéöíö ýþðöíúÿ ùåéðÿòëÿ). Àù, þëìöø... Øåéäà... Øåéäà... (äåéÿ àúû
áèð ôÿðéàä èëÿ ãóúàãëàð).
Ïÿðäÿ
272
Ó×ÓÐÓÌ
ÔÀÚÈß – 4 ÏßÐÄß
ßØÕÀÑ
Ú ÿ ë à ë – ùÿññàñ, óçóíñà÷ëû áèð ðÿññàì.
Ý þ â ÿ ð ÷ è í – Úÿëàëûí ùÿðÿìè.
Ó ë ó ü á ÿ é – Ýþâÿð÷èíèí áàáàñû.
É û ë ä û ð û ì – Ýþâÿð÷èíèí ãàðäàøû. Óçóíñà÷ëû, îðòàáîéëó, ýþçÿë áèð òÿëÿáÿ.
À é ä ÿ ì è ð – Óëóü áÿéèí êþé èøëÿðèíÿ áàãàí ãàðàñàãàëëû áèð øÿõñ. ßñêè ãèéàôÿòäÿ.
ß ê ð ÿ ì – ïÿðèøàí ñà÷ëû ìöòÿôÿêêèð áèð ýÿíú. (Úÿëàë èëÿ Éûëäûðûìäàí áèð ãà÷ éàø
áþéöê).
À í æ å ë – ýÿíú, ôåâãÿë’àäÿ ýþçÿë âÿ èøâÿêàð áèð ôðàíñûç ãûçû.
Å ä ì î í – îðòàéàøëû, ñîëóã ÷þùðÿëè áèð ôðàíñûç.
Õ è ä ì ÿ ò ÷ è , ä à é ÿ âÿ õ è ä ì ÿ ò ÷ è ã û ç .
ÁÈÐÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Èñòàíáóëäà Úÿëàëà ìÿõñóñ åëåêòðèêëÿ òÿíâèð åäèëìèø áþéöê áèð êöòöáõàíÿ... Äèâàðëàð áèð
÷îõ äÿéÿðëè ëåâùÿëÿð, òàðèõè ðÿñèìëÿðëÿ ñöñëÿíìèø, ìàñà öçÿðèíäÿ áèð òàãûì ìÿúìóÿëÿð,
êèòàáëàð, ùåéêÿëúèêëÿð âÿ áèð ãàôà òàñû ýþðöíöð. ßòðàôäà ðÿíýàðÿíý ýöë äÿìÿòëÿðè ýþçÿ
÷àðïàð. Êöòöáõàíÿíèí äÿíèçÿ áàãàð èêè-ö÷ ïÿíúÿðÿñè, èêè ãàïûñû âàðäûð. Ãàïûëàðäàí áèðè
ñîôàéà, äèýÿðè ñàëîíà à÷ûëûð.
Ïÿðäÿ à÷ûëäûãäà Ý þ â ÿ ð ÷ è í – ñà÷ëàðû ýÿëèøè ýþçÿë éöçöíÿ äàüûëìûø îëäóüó ùàëäà – äÿíèçè òàìàøàéÿ äàëàð, ñîíðà ùÿçèí âÿ òèòðÿê áèð àùÿíýëÿ àøàüûäàêû øÿðãèéè ñþéëÿð.
Ýþâÿð÷èí
Åøã àòÿøè úàí éàãûéîð,
Éöðÿêäÿí ãàíëàð àãûéîð,
Òàëå áàíà éàí áàãûéîð,
Ùÿì ýöëöìñÿð, ùÿì àüëàðûì.
Êþíöë ùÿï ñûçëàð, ùÿï èíëÿð,
Õÿçàí ôÿðéàäûíû äèíëÿð,
Àíûëäûãúà êå÷ÿí ýöíëÿð,
Ùÿì ýöëöìñÿð, ùÿì àüëàðûì.
273
Ùÿð ñÿôàäÿ úÿôà áóëäóì,
À÷ìàäàí ñàðàðäûì, ñîëäóì,
Ñÿðáÿñò èêÿí ÿñèð îëäóì,
Ùÿì ýöëöìñÿð, ùÿì àüëàðûì.
Úÿëàë
(ýÿëÿðÿê)
Ýþâÿð÷èí, Ýþâÿð÷èí, ýþçÿë Ýþâÿð÷èí!
Áó êöñêöí áàãûøëàð íè÷èí? Àù, íè÷èí?
Ñþéëÿ, íÿäÿí ñîëìóø ïÿíáÿ éàíàãëàð?
Íè÷èí, íè÷èí ýöëìÿç î ýöë äîäàãëàð?
Ýþâÿð÷èí
Úÿëàë! Ùå÷ ñîðìà, óô, ìÿùâ îëäóì àðòûã,
Õàéûð, õàéûð, ÷ÿêèëìÿç áó àéðûëûã.
Úÿëàë
Ëàêèí äöøöí, úèñìÿí àéðûëñàì äà áÿí,
Êþíöë áèð àí àéðû éàøàðìû ñÿíäÿí?
Äàèì ñÿíèíëÿäèð ôèêðèì, õÿéàëûì,
Ñÿíèíëÿäèð ùÿï öìèäèì, èãáàëûì.
Áöòöí áÿíëèéèìèí ôåâãèíäÿ éàëíûç
Ïàðëàð, äóðóð àë ãàíàòëû áèð éûëäûç;
Èøòÿ î éûëäûç, ñåâýèëèì, ùÿï ñÿíèí,
Ñÿíèí åøãèíäèð, íàçÿíèí Ýþâÿð÷èí!
Ýþâÿð÷èí
Ùÿíóç èëê þïöøëÿðèí ñûúàãëûüû
Äîäàãëàðûìäàí ýåòìÿäÿí øó ãàéüû,
Øó àéðûëûã ãàéüûñû ïÿê àìàíñûç...
Õàéûð, ùÿï õÿéàëäûð î åøã, î éûëäûç.
274
Úÿëàë
(ìàñà öçÿðèíäÿ à÷ûëìûø óôàã áèð ÷àíòàéà áèð ãà÷ êèòàá ãîéàðàã)
Ýþâÿð÷èí, Ýþâÿð÷èí, èíàí íÿ åòñÿì,
Íåðäÿ áóëóíñàì áÿí, íÿ éîëäà ýåòñÿì,
ßñëà òàïûíäûüûì ìÿëÿêäÿí äþíìÿì,
Ñÿíäÿí áàøãà áèð êèìñÿéè äöøöíìÿì.
Áó ñûðàäà É û ë ä û ð û ì äàõèë îëóð.
Éûëäûðûì
Ýþâÿð÷èí, áó íÿ ùàë?
Ýþâÿð÷èí
Ñîðìà, ãàðäàøûì!
Éûëäûðûì
Íÿ îëìóø?
Ýþâÿð÷èí
Àù, áèëìÿì, ùÿï øàøûðìûøûì.
Éûëäûðûì
Î ãóìðàë ñà÷ëàð, î ÷àòûëìûø ãàøëàð,
Î äàëüûí ýþçëÿð, î öçýöí áàãûøëàð,
Ñàíà ïÿê áàøãà áèð ëÿòàôÿò âåðìèø,
Èíàí, êèì ýþðöðñÿ åéëÿð ïÿðÿñòèø.
Úÿëàë êèìè ðÿññàì îëñàéäûì ùÿìÿí,
Øó ëåâùÿéè òÿñâèð åäÿðäèì äÿ áÿí,
Ùÿð êÿñ áàãûá-áàãûá ùåéðàí ãàëûðäû,
Ìÿùçóí ýþçÿëëèêäÿí áèð çåâã àëûðäû.
Ýþâÿð÷èí
ßâÿò, áó áèð íÿâàçèøäèð áÿñáÿëëè,
Õàéûð, ãàðäàøûì, èñòÿìÿì òÿñÿëëè.
275
Éûëäûðûì
Ýþâÿð÷èí, Ýþâÿð÷èí, éåòÿð ÷îúóãëóã.
(Áèð úûüàðà éàãûá âîëòÿ âóðóð)
Úÿëàë
Ýÿë, áàãàëûì, ùàéäû, àðòûã âàãûò éîõ...
(Áèð ÿëèíäÿ ÷àíòà, áèð ÿëèíäÿ Ýþâÿð÷èíèí ÿëè îëàðàã ñàëîíà êå÷ÿð.)
Àéäÿìèð
(ñåâèíúëÿ äàõèë îëóð)
Éûëäûðûì áÿé, ìöæäÿ!
Éûëäûðûì
Íÿ îëìóø, éàùó?
Àéäÿìèð
Ýÿëäè ßêðÿì áÿé.
Éûëäûðûì
Ùàíêè ßêðÿìäèð î?
Àéäÿìèð
Êþé ãîìøóìóç, ñÿíèí ÿí éàãûí äîñòóí.
Éûëäûðûì
Íÿ õîø õÿáÿð, ùÿìÿí ñþéëÿ, áóéóðñóí.
(Àéäÿìèð ÷ûõàð)
Øöáùÿñèç øàøûðûð ßêðÿì áÿé, áèçè
Úÿëàëûí åâèíäÿ ýþðöðñÿ øèìäè.
276
ßêðÿì
(Ëÿçýè ãèéàôÿòèíäÿ äèýÿð ãàïûäàí äàõèë îëàðàã)
Éûëäûðûì!
(Þïöøöðëÿð)
Éûëäûðûì
ßêðÿì! Àù, ñåâèìëè ßêðÿì!
Ñÿíìèñèí, ðþ’éàìû ýþðäöéöì, áèëìÿì?
Íÿ îëäóí éàùó, áó íàñûë ãèéàôÿò?
Ïÿê óçóí ñöðäö éàïäûüûí ñÿéàùÿò.
ßêðÿì
ßâÿò, áèð ãà÷ äàüëàð, äÿíèçëÿð àøäûì,
Áöòöí Òóðàí åëëÿðèíè äîëàøäûì,
Äàüûñòàíäà êå÷äè ñîí ñÿéàùÿòèì,
Îíóí÷öí äÿéèøìèø ùÿï ãèéàôÿòèì.
Éûëäûðûì
Ïÿê òóùàô, ñÿí Èñòàíáóëà âàðûðêÿí,
Áèç ÷ûõìàã öçðÿéèç áó øóõ þëêÿäÿí,
Áèçèìëÿ àðãàäàø îëñàéäûí ÿýÿð,
Ôðàíñàäà ÿéëÿíèðäèí áèð ãàäàð.
ßêðÿì
Ôÿãÿò ÿéëÿíúÿäÿí ìÿðàìûíûç íÿ?
Éûëäûðûì
Áÿí Ôèðÿíýèñòàíûí øóõ ùÿéàòèíÿ
Éàõûíäàí àøèíà îëìàã èñòÿðèì.
Áèð ãàäàð Ïàðèñäÿ ãàëìàã èñòÿðèì.
Úÿëàë èñÿ ïÿê ìàðàãëû áèð ðÿññàì,
ßñêè, éåíè ëåâùÿëÿðè áèòòàìàì
277
Ýþðöá áèëìÿê, áèð øåé ñåçìÿê èñòèéîð,
Ñîíðà Èòàëéàíû ýÿçìÿê èñòèéîð.
ßêðÿì
ßâÿò, áó ïÿê ýþçÿë äöøöíúÿ, ëàêèí
Ñÿéàùÿòäÿí çåâã àëàí áèð òöðê è÷èí
Êðûì éàëûëàðû, Èäèë áîéëàðû,
Ãàôãàç äàüëàðû, øàíëû òöðê ñîéëàðû,
Áèðÿð ñÿðýèäèð – ñåéðèíÿ äîéóëìàç,
Ýÿíú áèð ðÿññàì è÷èí äÿéÿðñèç îëìàç,
Ùÿì íÿ ùÿãèãè ëåâùÿëÿð, áèëñÿíèç!
Ùÿð çåâãè, ùÿð ãÿëáè îãøàð øöáùÿñèç.
Áó ñûðàäà Ú ÿ ë à ë ãàïû àðãàñûíäà ýþðöëöð, äèíëÿð, ùå÷ áèðè äóéìàç.
Éûëäûðûì
Úÿëàë ùÿãèãÿòäÿí çèéàäÿ – áÿíúÿ –
Õÿéàë äöøêöíöäöð, îíóí çÿííèíúÿ
Õÿéàëäàí äîüàðìûø áöòöí áþéöêëöê,
Ùÿãèãè ëåâùÿëÿð îíúà ïÿê ñþíöê...
(Äèâàðäàêû ðÿñèìëÿðè ýþñòÿðèð)
Èøòÿ áóíëàð îíóí ñîí ÿñÿðëÿðè,
Ùÿïñèíäÿ ÷ûðïûíûð õÿéàë øÿùïÿðè.
(Áèð ðÿñèìÿ èøàðÿòëÿ)
Èøòÿ îíó ïàðëàòàí áèð øàù ÿñÿð
Ðþ’éà ýþðöðêÿí áèð ìÿëÿê ýöëöìñÿð.
ßêðÿì
(áàãàð)
ßâÿò, ýåð÷ÿêäÿí äÿýÿðëè ñÿíÿòêàð,
Ñÿáèðñèç îëìàñà ïÿê ÷àïóã ïàðëàð.
278
Éûëäûðûì
Îíäàí ÿìèí îë, ýþçÿëëèê ïÿðèñè
Äàèìà Úÿëàëûí íÿäèìè-ùèññè...
Áèð àé ÿââÿë áóðäà áóëóíìàëûéäûí,
Îíóí áèð òàáëîñè÷èí åðêÿê, ãàäûí,
Áöòöí Èñòàíáóë àëãûøëàðëà äîëäó,
Îíäàêû ãöäðÿòÿ ùÿð êÿñ âóðóëäó.
(ßòðàôäàêû ýöë äÿìÿòëÿðèíè ýþñòÿðèð)
Áàã, øó ýöëëÿð ùÿï ÿñÿðè-ïÿðÿñòèø,
Ùÿð áèðèíè áèð ýþçÿë ãûç ýþíäÿðìèø.
ßêðÿì
Áÿí þéëÿ áèð ðÿññàì îëñàéäûì ÿýÿð
Ùèúàç þëêÿñèíÿ åéëÿðäèì ñÿôÿð.
Óüðàøûá äóðóðäóì áèð õåéëè ìöääÿò,
Áèð ÷îã äöøöíúÿäÿí ñîíðà, íèùàéÿò
Òÿñâèð åéëÿð èäèì ýÿíúëèê ÷àüûíäà
Áþéöê Ìÿùÿììÿäè Ùèðà äàüûíäà,
Áèð ùàëäà êè, ýþéäÿí åíÿí áèð ìÿëÿê
Ãàðøûñûíäà ýöëöìñÿð íóð ñÿðïÿðÿê:
Òÿáëèüè-âÿùé åäÿð... Ôÿãÿò äàèìà
Äàèìà äàëüûí î ñàðñûëìàç äÿùà...*
Éûëäûðûì
Ùèðà – ìÿëÿê ùÿï áèðÿð ÿôñàíÿ... Áèç
Øèìäè àðòûã ùÿãèãÿò äåâðèíäÿéèç.
Úÿëàë
(ýÿëÿðÿê)
Àù, ñåâýèëè ßêðÿì, âÿôàëû ßêðÿì!..
__________
*
Äÿùà – äàùè éåðèíÿ ãóëëàíûëìûø
279
(ßêðÿìëÿ ãóúàãëàøûá þïöøäöêäÿí ñîíðà)
ßùä åéëÿäèì àðòûã, ñþçöìäÿí äþíìÿì,
Èíàí êè, éûëëàðúà áèð àøèã êèáè
Óüðàøûð, èçëÿðèì øó èíúÿ ôèêðè.
ßêðÿì
ßýÿð ìöâÿôôÿã îëóðñàí, øó ëåâùÿí
Ïàðëàð áèð ýöíÿø êèáè ÷îã ñöðìÿäÿí,
Ñÿí äÿ ýöíÿøäÿí íóð àëàí àé êèáè
Ïàðëàð äà, òÿñõèð åäÿðñèí ùÿð ãÿëáè.
Éûëäûðûì
(ïÿíúÿðÿëÿðèí áèðèíè à÷àðàã)
Ñåéð åäèí, àù, ñåéð åäèí, ñàíêè àéäà
Õàñòà áèð ãàäûí ÷þùðÿñè ùöâåéäà...
Úÿëàë
Áÿíúÿ î, ñîëìóø, èõòèéàð áèð ñÿáè...
Éöðöð óéãóäà ñåéð åäÿíëÿð êèáè.
ßêðÿì
Õàéûð, î áèð ìþ’úöçíöìà ëåâùÿ êè,
ßêñ åòäèðèð áèçÿ ùÿï òàðèõëÿðè.
Áÿí îíó ñåéðÿ äàëäûüûì çàìàíëàð,
Áèðÿð-áèðÿð, ùÿï ÿñêè ãÿùðÿìàíëàð,
Ùÿï ÿñêè âÿã’ÿëÿð äþíÿð ãàðøûìäà,
Ùÿï ÿñêè òóôàíëàð ãîïàð áàøûìäà.
Àù, î ìÿùçóí ÷þùðÿ íÿëÿð ýþðìÿìèø!
Íÿ ÿñðàðëû ñàÿòëÿð êå÷èðìÿìèø!
Î, øàùèääèð áöòöí ñÿàäÿòëÿðÿ,
Î, âàãèôäèð áöòöí ôÿëàêÿòëÿðÿ.
Î, ýþðìöø ùÿð çöëìö, ùÿð úèíàéÿòè,
Î, äóéìóø ùÿð åøãè, ùÿð ìÿùÿááÿòè.
280
Î, ìÿùðÿìäèð ùÿð ñèððÿ, ùÿð äóéüóéà,
Î, ìóíèñäèð ùÿð ñåâäàëû óéãóéà.
Úÿëàë
Êàø êè, áÿí äÿ þéëÿ ñÿðáÿñò îëàéäûì!
Áÿõòèéàð ñàíûðäûì êÿíäèìè äàèì;
Ùÿð éåðäÿ ñîëüóí íóðèìè ñÿðïÿðäèì;
Ëÿòèô, ìÿðìÿð ñèíÿëÿðè þïÿðäèì,
Ùÿï îãøàðäûì ïÿíáÿ, ýöë éàíàãëàðû,
Ìÿùÿááÿòëÿ òèòðÿéÿí äîäàãëàðû.
Áó ñûðàäà ñàëîíäà ìöçòÿðèá âÿ éàðàëû áèð àùÿíýëÿ ïèàíî ÷àëûíìàüà áàøëàð, ùÿìÿí
îðòàëûüû ñöêóò ãàïëàð.
Éûëäûðûì
(Úÿëàëà)
Èøòÿ áèð êþíöë êè, ùÿï èíèëäèéîð,
Ñàíà “âÿôàñûç, ìÿðùÿìÿòñèç” äèéîð.
ßêðÿì
Àôÿðèí!.. Øó ùÿññàñ ïàðìàãëàð êèìèí?
Úÿëàë
Ñåéð åò äÿ ýþð!
(Ãàïûéû à÷àð.)
ßêðÿì
Ýþâÿð÷èí, àù, Ýþâÿð÷èí!
(äåéÿ øàøãûí àäûìëàðëà ñàëîíà êå÷ÿð. Éûëäûðûìëà Úÿëàë äà îíó èçëÿð.)
281
Óëóü áÿé
(Àéäÿìèðëÿ áÿðàáÿð ñîôà ãàïûñûíäàí äàõèë îëàðàã.)
Àù, øó óçóíñà÷ëû õûð÷ûí ÷îúóãëàð,
Ùÿð áèðè ýöíäÿ áèð õÿéàë ñàéûãëàð.
Àéäÿìèð
Çÿííèìúÿ Éûëäûðûì áèð ãàäàð ùàãëû,
Î, ýÿíú áèð òÿëÿáÿ, ùÿì äÿ ìàðàãëû...
Ëàêèí áó ùàë Úÿëàë è÷èí ïÿê ýöúäöð,
×öíêè Ýþâÿð÷èíè ùÿï äöøöíäöðöð.
Ý þ â ÿ ð ÷ è í ñà÷ëàðû áèð þðýö èëÿ þðöëìöø îëäóüó ùàëäà äàõèë îëóð.
Óëóü áÿé
Éàâðóì, ãóçóì! Íÿ âàð, íÿ îëìóø éåíÿ?
Ñþéëÿ øó êöñêöí ÷þùðÿéÿ ñÿáÿá íÿ?
Ýþâÿð÷èí
Ñÿáÿá êÿíäèì, êÿíäè òàëåñèçëèéèì...
Àéäÿìèð
Àéðûëûüà ïÿê äàéàíìàçäûð, áÿéèì!
Óëóü áÿé
Éàâðóì, ñÿíèí êèáè õóäêàì îëàíëàð,
Ùÿï ãûñãàíú, èíàäëû, õûð÷ûí ãàäûíëàð,
Áóëóíìóø îëóðëàð èøèí ñîíóíäà
Äÿùøÿòëè áèð ôÿëàêÿò ãàðøûñûíäà.
Ñÿí Úÿëàëû àíúàã îíà âåðäèéèí
Ùöððèééÿòëÿ çÿíúèðëÿéÿ áèëèðñèí,
Ñàãûí! Ìàíå îëìà; áó ùàë áèð ãöñóð...
282
Ýþâÿð÷èí
Ãöñóð, ôÿãÿò òÿðêèìöùàë áèð ãöñóð.
(Áàáàñûíà ñàðûëûð.)
Àéäÿìèð
(Óëóü áÿéè ýþñòÿðèð)
Äöøöí, ýöëöíú äåéèëìè éà áó ùàëëàð?
Ñÿíèí Óëóü áÿé êèáè áèð áàáàí âàð.
Ãÿëáèí ôÿçà ãàäàð ýåíèø îëìàëû,
Ùè÷ áèð çàìàí ñûãìàìàëû Úÿëàëû.
Óëóü áÿé
ßâÿò, ïÿê äîüðó ñþéëèéîð Àéäÿìèð,
Äàðëûãäàí èíñàíÿ êè÷èêëèê ýÿëèð.
Éûëäûðûì
(Ýÿëÿðÿê.)
ßôÿíäèì! ßêðÿì áÿé ñèçè áÿêëèéîð.
Óëóü áÿé
Ýÿë áàãàëûì, ñÿééàù íÿëÿð ñþéëèéîð.
(Ýþâÿð÷èíëÿ áÿðàáÿð ñàëîíà êå÷ÿð.)
Àéäÿìèð
Àù, çàâàëëû ßêðÿì!..
Éûëäûðûì
(ùåéðÿòëÿ)
Íÿ âàð, íÿ îëìóø?
283
Àéäÿìèð
Î, âàãòèëÿ Ýþâÿð÷èíÿ âóðóëìóø,
Ùÿì äÿ áèð ÷îã öìèäëÿð áÿñëÿìèøäè,
Éàçûã!.. Áèð äöøöí, î íÿ ùàëäà øèìäè!?
Éûëäûðûì
Ôÿãÿò áó âÿã’ÿéè ñÿí íåðäÿí áèëäèí?
Àéäÿìèð
Ö÷ éûë ÿââÿë êþéäÿ èêÿí Ýþâÿð÷èí
Áèëèðñèí éà, äÿðñ îãóðäó ßêðÿìäÿí!
Èøòÿ áó ñèððè î çàìàí äóéäóì áÿí.
Éûëäûðûì
Áûðàã úàíûì, î ùÿï êèòàá äöøýöíö,
Ùÿï õÿéàë è÷èíäÿ êå÷ÿúÿê ýöíö.
Î, Èñà ðóùëó äÿðáÿäÿð, ãÿëÿíäÿð;
Áþéëÿ òÿñàäöôëÿðäÿí åòìÿç êÿäÿð.
Õ è ä ì ÿ ò ÷ è ÿëèíäÿ èêè éîë ÷àíòàñû îëàðàã ñàëîí òÿðÿôèíäÿí ýÿëèá êå÷ÿð.
Úÿëàë
(Ýþâÿð÷èíëÿ áÿðàáÿð ýÿëèð, Éûëäûðûìà.)
Òàì âàãûòäûð, ùàéäû, ÿôÿíäèì, áóéóð,
Øèìäè àðãàäàøëàð áèçè áÿêëèéîð.
Éûëäûðûì
ßâÿò, éîë÷ó éîëäà ýÿðÿê, ýåòìÿëè,
Ýþçÿë Èñòàíáóëà âèäà åòìÿëè.
(Àéäÿìèðëÿ áÿðàáÿð ñàëîíà êå÷èð.)
284
Ýþâÿð÷èí
(Úÿëàëà)
Àù, ýåäèéîðñóí, þéëÿìè?
Úÿëàë
Ýþâÿð÷èí!
Áó öçýöí áàãûøëàð íè÷èí, àù, íè÷èí?
Ýþâÿð÷èí
Áåø ýöíëöê âèñàë ÿúÿáà ÷îãìó éà!?
Ñÿíäÿ ùè÷ èíñàô, ìÿðùÿìÿò éîãìó éà!?
Äèíëÿ áèð øó ÷àðïàí þêñöç ãÿëáèìè,
×ûðïûíûð, áàã, éàðàëû áèð ãóø êèìè.
Úÿëàë
Ùàãëûñûí, ìÿëÿéèì, ùàãëûñûí, ÿâÿò,
Ëàêèí àéûðìûéîð áèçè øó ôèðãÿò.
Èíàí, áèð ÷îã äàüëàð, äÿíèçëÿð àøñàì,
Éåð éöçöíö áàøäàí-áàøà äîëàøñàì,
Àíúàã ñÿíè àðàð, ñÿíè þçëÿðèì,
Àíúàã ñÿíè ýþðöð, ñÿíè èçëÿðèì.
Ó ë ó ü á ÿ é , ß ê ð ÿ ì âÿ É û ë ä û ð û ì ýÿëèð, Ýþâÿð÷èí ñàëîíà êå÷ÿð.
ßêðÿì
Ñàüëûã îëñà, èêè àé ñîíðà áÿí äÿ
Áóëóíóðóì Ïàðèñäÿ éà Áåðëèíäÿ.
Éûëäûðûì
Èøòÿ áó íèééÿò ýåð÷ÿêäÿí ïÿê ýþçÿë,
Ìöìêöí îëñà ýåúèêìÿ, ïÿê ÷àïóã ýÿë!
285
Óëóü áÿé
(ÿëèíè Éûëäûðûìûí îìóçóíà ãîéàðàã)
Îüëóì, Éûëäûðûì! Ìÿêòóá éàç äàèìà,
Ýþâÿð÷èíè, ùÿìøèðÿíè óíóòìà;
Áèëèðñèí, Ýþâÿð÷èí ñÿíè ïÿê ñåâÿð,
Ùÿð ùÿôòÿ ýþçëÿðèç éåíè áèð õÿáÿð.
Éûëäûðûì
Áÿíè ñàéüûñûç áèëìÿéèí, áÿé áàáà!
Õàéûð, ùÿìøèðÿìè óíóòìàì ÿñëà!
(Éûëäûðûìëà Úÿëàë Óëóü áÿéèí ÿëèíè þïÿðëÿð âÿ ßêðÿìëÿ ÿë âåðèá
þïöøöðëÿð.)
Óëóü áÿé
Ùàéäû, éàâðóì, ýåäèí, óüóðëàð îëñóí!
Ýåäèí, áþéöê Òàíðû ñèçÿ éàð îëñóí!
Ôÿãÿò áèëìÿëè êè, áèð ÷îã éèýèòëÿð,
Øó éàëäûçëû éîëäà îëìóøëàð ùÿäÿð.
ßâÿò, áèëìÿëè êè, Ôèðÿíý åëëÿðè
Ùÿì áÿñëÿð, ùÿì ñîëäóðóð ÿìÿëëÿðè;
Àâðîïàäà èøûã äà âàð, çöëìÿò äÿ,
Îðäà ñÿôàùÿò äÿ âàð, ôÿçèëÿò äÿ.
Î áèð ÿíýèí äÿíèç êè, ïÿê ãîðãóíúäóð.
Èíñàí ýàù èíúè áóëóð, ýàù áîüóëóð;
Àéûã äàâðàíìàëû, ìÿòèí îëìàëû,
Ùÿï íóðÿ ãîøìàëû, ùàããû áóëìàëû.
Áó ñûðàäà Ý þ â ÿ ð ÷ è í ãóúàüûíäà ìèíè-ìèíè éàâðóñó äàõèë îëóð.
Óëóü áÿé
(Ìÿíÿêøÿíèí éàíàãëàðûíû îãøàð âÿ Úÿëàëà.)
Èøòÿ ìÿëÿêúèéÿç!.. Ñîí ñþçöì ñàíà,
Ñàãûí, ýþçÿë Ìÿíÿêøÿéè óíóòìà!
286
Úÿëàë
(Ìÿíÿêøÿíè àëûá þïÿð.)
Ìÿíÿêøÿì, àù, íàçëû äèëáÿð Ìÿíÿêøÿì,
Èñòÿìÿì ñÿíäÿí àéðûëìàã, èñòÿìÿì.
(×ûãàðëàð. ßêðÿì äÿ îíëàðû èçëÿìÿê èñòÿð.)
Óëóü áÿé
Íàñûë!? Ýåòìÿêìè èñòèéîðñóí, ßêðÿì?
ßêðÿì
ßâÿò, àðòûã çÿùìÿò âåðìÿê èñòÿìÿì.
Óëóü áÿé
Õàéûð, ìöìêöí äåéèë, ñÿíè áûðàãìàì,
Ýþâÿð÷èíÿ ìèñàôèðèç áó àãøàì.
ßêðÿì
Ùè÷ ðàùàòñûç îëìàéûí...
Óëóü áÿé
Áÿíè äèíëÿ,
Áÿí äÿ êþéÿ äþíìÿëèéèì ñÿíèíëÿ.
Èñòàíáóëäàí éîðóëäóì, áûãäûì àðòûã!
Ýþçÿë øÿùÿð, ôÿãÿò éàçûã, ïÿê éàçûã!
Áèð òàãûì äóéüóñóç, ñþíöê ãöââÿòëÿð
Øó þëêÿéè áèð ùè÷ëèéÿ ñöðöêëÿð.
Óçàã ãàëäûãúà Áîñôîð ìöùèòèíÿ,
Èíñàí àç-÷îã òÿñÿëëè áóëóð éåíÿ.
Éàãëàøûíúà êþíöë ùÿìÿí äèêñèíèð,
Ùÿï íÿçÿð äÿéèøèð äÿ ðóù èíúèíèð.
(Ãàôàñûíû ìÿ’íèäàð áèð òåâð èëÿ ñàëëàð.)
Ýþðìÿêäÿí äàùà äàòëûäûð åøèòìÿê.
287
Ñîôà ãàïûñûíäàí ÷ûãàð, áó ñûðàäà Ýþâÿð÷èí Ìÿíÿêøÿéè áàüðûíà áàñäûüû ùàëäà ýåðè
äþíÿð, ìÿ’éóñ àäûìëàðëà ñàëîíà êå÷ÿð.
ßêðÿì
(Îíó äèããÿòëÿ ñöçÿðÿê, éàëíûç)
Ýþâÿð÷èí! Àù, ýþçÿë, ôöñóíêàð ìÿëÿê!..
(ßëè àëíûíäà, ñàðñûëìûø âÿ äöøöíúÿëè áèð ùàëäà ñàíäàëèéÿéÿ îòóðóð.)
Ïÿðäÿ
ÈÊÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Áåø àé ñîíðà. Ïàðèñäÿ ñîí äÿðÿúÿ ñöñëö, ÷è÷ÿêëè áèð ñàëîí... Ñàëîíóí ñàü òÿðÿôèíäÿ èêè
ãàïû: îíëàðäàí áèðè Àíæåëèí òóàëåò îäàñûíà, äèýÿðè Úÿëàëûí èø îäàñûíà, ñîëäàêû ö÷öíúö
ãàïû èñÿ ñîôàéà à÷ûëûð. Ãàðøûäàêû áþéöê ïÿíúÿðÿäÿí ýöíÿøèí áàòìàãäà îëäóüó ýþðöëöð.
Ïÿíúÿðÿ þíöíäÿ Úÿëàë àü âÿ óçóí èø êþìëÿéèíäÿ ÿëèíäÿ òóòìóø îëäóüó áþéöê áèð
ðÿñèìÿ äèããÿòëÿ áàãûá äöøöíöð. Äèâàðà àñûëû èêè áþéöê ðÿñèì äÿ íÿçÿðëÿðè îãøàð.
Àíæåë
(Àøàüûäàêû øÿðãèéè áèëëóðèí áèð ñÿñëÿ òÿðÿííöì åäÿðÿê ñàëîíà êå÷ÿð.)
Áÿí þíúÿ áèð ìÿëÿêäèì,
Éöêñÿêëÿðäÿ ó÷àðäûì.
Ïàðëàã áèð éûëäûç êèáè
ßòðàôÿ íóð ñà÷àðäûì.
Áÿí øóõ áèð êÿëÿáÿêäèì,
Äàëäàí äàëà ãîøàðäûì;
À÷ìàìûø áèð ÷è÷ÿêäèì,
Ýöëëöêëÿðäÿ éàøàðäûì,
Ùÿð êÿñè ìÿëÿê ñàíäûì,
Ùÿð ñåâýèéÿ èíàíäûì,
Õàëãà ÿéëÿíúÿ îëäóì,
Àù, áèëìÿäèì, àëäàíäûì.
288
Ú ÿ ë à ë èø îäàñûíà êå÷ìÿê èñòÿð.
Úÿëàë, ñþéëÿ, íÿ îëìóø?
Ñÿíäÿ áèð áàøãà ùàë âàð,
Éåíÿ äàëüûí ýþçëÿðèí
Áèëìÿì, íÿëÿð ñàéûãëàð!..
Úÿëàë
Àíæåë, ñåâèìëè Àíæåë!
Ñÿíñèç ðóùèìè ãàïëàð
Éûüûí-éûüûí ãàéüûëàð,
Ùÿï çÿùÿðëè õÿéàëëàð.
Ëàêèí äóéäóüóí êèáè
Î èíúÿ äèëáÿð ñÿñè,
Ãàëãàð ìÿùçóí êþíëöìöí
Òàð-äóìàíëû ïÿðäÿñè.
ßâÿò ñÿíè ýþðäöêäÿ
Ñþíÿð ùÿï äöøöíúÿëÿð,
Àðòûã, þêñöç ðóùèìè
Ýÿìèðìÿç èøýÿíúÿëÿð.
Àù, øó ñöçýöí áàãûøëàð,
Áèëñÿí, íàñûë ôöñóíêàð,
Ýàù ðóùóìó ýöëäöðöð,
Ýàù äà ãÿëáèìè éàãàð.
(Àíæåëè þïÿð.)
Àíæåë
Îô, øó ÷ûëüûí þïöøëÿð
Ùÿéàòûìû éàëäûçëàð,
Ñÿðñÿì êþíöë ôÿðÿùäÿí
Ùÿì ðÿãñ åäÿð, ùÿì ñûçëàð.
Úÿëàë
Ñÿí ýþçÿëëÿð è÷èíäÿ
Áèð àôÿòñèí, ìÿëÿêñèí,
289
Þìðöìöí áàùàðûíäà
Ýöëöìñÿð áèð ÷è÷ÿêñèí.
Àíæåëè ãîëëàðû àðàñûíà àëûð, èêè äîäàã ìÿúçóá áèð ùàëäà éåêäèýÿðèíÿ éàãëàøûð, áó ñûðàäà
Ýþâÿð÷èíèí äàüûíûã ñà÷ëû, ìÿùçóí áàãûøëû “õÿéàëû” ïÿíúÿðÿ þíöíäÿ ýþðöíöð. Úÿëàë “àù”
äåéÿ Àíæåëè áûðàãû âåðèð. Øàøãûí âÿ ñÿðñÿì áàãûøëàðëà áàãìàãäà äÿâàì åäÿð, “õÿéàë”
àðòûã ýþðöíìÿç îëóð.
Àíæåë
(Åëåêòðèê ëàìïàúûãëàðûíû éàãàðàã.)
Àìàí, éåíÿ ýþçëÿðèí
Áàøãà áèð øåé ñþéëèéîð,
Ñàíêè áèð äÿùøÿò ñÿíè
Ùÿð àí òÿùäèä åéëèéîð.
Úÿëàë
Õàéûð, õàéûð, ñåâýèëèì,
Áó ùàë ÷îã ñöðìÿç, êå÷ÿð,
Áó áèð ñèíèð ùàëûäûð,
Ìÿðàã åòìÿ, òåç êå÷ÿð.
Àíæåë
Ôÿãÿò ñÿáÿáñèç äåéèë,
Áó ñèððè àíëàò áàíà.
Úÿëàë
Ñîðìà, õàéûð, ùè÷ ñîðìà,
Áó ñèðð à÷ûëìàç ñàíà.
Õ è ä ì ÿ ò ÷ è ñîôà ãàïûñûíäàí ýèðÿð. Úÿëàëà áèð êàðò-âèçèò âåðèð.
Àíæåë
Êèìäèð ýÿëÿí?
290
Úÿëàë
ßêðÿì áÿé!
Àíæåë
Àù, øó ùÿðèô úàí ñûãàð,
Îíóí ñÿðò áàãûøëàðû
Ñàíêè áåéíèìè éàãàð.
Úÿëàë
Ùàéäû ýåò, ñþéëÿ, ýÿëñèí.
Õèäìÿò÷è ãûç ÷ûãàð.
Àíæåë
Ôÿãÿò îíóí ùÿð ñþçö
Êÿñêèí áèð ãûëûú êèáè,
Àéûðìàã èñòÿð áèçè.
Êÿíäè îäàñûíà êå÷ÿð, Úÿëàë èø êþìëÿéèíè ÷ûãàðûá áèð òÿðÿôÿ àòû âåðèð: ß ê ð ÿ ì àâðîïàëû
ãèéàôÿòèíäÿ äàõèë îëóð.
Úÿëàë
Ýÿë áàãàëûì, íåðäÿñèí?
Ýþðöíìÿç îëäóí àðòûã;
Ùè÷ ýþðöëìöøìö áþéëÿ
Àðãàäàøëûã, éîëäàøëûã!?
ßêðÿì
Êèìñÿäÿ áèð ãöñóð éîã,
Éàëíûç ãÿáàùÿò ñÿíäÿ;
ßéëÿíèéîðñóí ãîðãóíú
Ó÷óðóìëàð þíöíäÿ.
Ùàëáóêè, ïÿê óçàãäà
Éóðäóí, éóâàí, åøèí âàð.
Ýþâÿð÷èí éàâðóñèëÿ
291
Éîëà ýþç äèêìèø, àüëàð.
Ñÿí éàáàí÷û åëëÿðäÿ
Áèð êîêîòó òóòìóøñóí,
Óéóá áèð ðÿããàñÿéÿ
Ùÿð øåéè óíóòìóøñóí.
Úÿëàë
Ùÿï äîüðó, ëàêèí Àíæåë
Ïÿê íàçëû áèð ìÿëÿêäèð,
Ýþçÿëëèê ñÿðýèñèíäÿ
Î áèð ëÿòèô ÷è÷ÿêäèð.
ßêðÿì
ßâÿò ìÿëÿêäèð, ôÿãÿò
Øåéòàí ðóùëó áèð ìÿëÿê!
Ëÿòèô ÷è÷ÿêäèð, ôÿãÿò
Ïÿê çÿùÿðëè áèð ÷è÷ÿê!
Áèð ñÿí äåéèë, ùÿð êÿñëÿ
Î èñòÿð ùÿìäÿì îëìàã,
Ëàêèí éàãûøìàç ñàíà
Ùÿð êþëýÿéÿ âóðóëìàã.
Áåø àéäûð Ïàðèñäÿñèí,
Ñþéëÿ, íÿ éàïäûí, ñþéëÿ?
Èíàí êè, ìÿùâ îëóðñóí
Áó ñàéüûñûç ýåäèøëÿ.
Úÿëàë
(äèâàðäàêû ðÿñèìëÿðè ýþñòÿðèð)
Ñåéð åéëÿ èøòÿ!.. Áóðäà
ßí øþùðÿòëè ðÿññàìëàð,
(ÿëèíè êþêñöíÿ âóðóð)
Úÿëàëäàêû ñÿíÿòè
Ùÿï àëãûøëàð, ñÿëàìëàð.
292
ßêðÿì
Øó ÿôñóí÷ó ãàäûíäàí
Óçàãëàøìàçñàí ÿýÿð,
Þéöíäöéöí èñòå’äàä,
Ñÿíÿò, äÿùà ùÿï ñþíÿð.
Úÿëàë
Àù, áó ñþçëÿð íÿ ëàçûì!
Ìöìêöí äåéèë... ãÿùð îëñàì,
Ìÿùâ îëñàì áåëÿ, ùåéùàò!
Áÿí Àíæåëäÿí àéðûëìàì!
ßêðÿì
(Ùèääÿòëÿ éåðèíäÿí ãàëãàðàã)
ßôâ åäÿðñèí, î ùàëäà
Áèð äàùà çÿùìÿò âåðìÿì,
Àëëàùà ûñìàðëàäûã...
(Ýåäÿúÿê îëóð.)
Úÿëàë
.......................
ßêðÿì! Áèð äöøöí, ßêðÿì!..
ßêðÿì
Õàéûð, àðòûã äöøöíìÿê,
Ñþç ýöëÿøäèðìÿê éåòÿð...
Úÿëàë
ßêðÿì, ìÿ’çóðóì, ßêðÿì!..
ßêðÿì
Öçðöí ñó÷óíäàí áåòÿð!
(×ûãàð.)
293
Úÿëàë äà êÿíäèñèíè èçëÿð. À í æ å ë ñöðÿêëè âÿ èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ îäàñûíäàí ÷ûãàð;
õèäìÿò÷è ãûçûí ýÿòèðäèéè êàðòà áàãàð.
Àíæåë
Ìöñéî Åäìîí! Äóðìà, ýåò,
Ñþéëÿ ýÿëñèí...
(Ãûç ÷ûãàð, Àíæåë ãÿùãÿùÿéëÿ)
Áèëìÿì êè,
ßêðÿì íÿ ñàíìûø áÿíè?
Ùàëáóêè Àíæåëäÿêè
Ýþçÿëëèéÿ áèð éûüûí
Úÿëàëëàð ãóðáàí îëìóø.
Ýÿíú ãðàôëàð, ïðåíñëÿð
ßëèìäÿí ýöú ãóðòóëìóø...
(Åäìîí ýèðÿð)
Åäìîí, àù, ìöñéî Åäìîí!
Àðòûã óíóòäóí áÿíè..
Åäìîí
Äöí íÿ è÷èí ýÿëìÿäèí?
Áèð ÷îã áÿêëÿäèì ñÿíè.
Áÿêëÿäèì ãûçûë èøûã
Ñÿðïÿí êö÷öê îäàìäà.
Áèð îäà êè, ùÿï ñà÷àð
Åùòèðàñ, åøã, ñåâäà...
Óô, øó ýþçëÿð, øó ýþçëÿð
Éàãàð ÷ûëüûí ðóùóìó,
Àëëàù åøãèíÿ, ñÿíäÿ
Èíñàô, ìÿðùÿìÿò éîãìó?!
(Áèð äàùà þïìÿê èñòÿð.)
294
Àíæåë
(Ìÿüðóð âÿ èøâÿëè áèð áàãûøëà ýåðè ÷ÿêèëèð.)
Àðòûã þïöø ÿëâåðèð...
Åäìîí
(îíóí áèëÿéèíè éàãàëàð)
Éà?.. Ñîüóäóíìó áÿíäÿí!?
Àíæåë
(ÿëèíè ÷ÿêÿðÿê)
Áûðàã øó ìÿúíóíëóüó,
Àëëàùûíû ñåâÿðñÿí.
Åäìîí
ßâÿò, øèìäè àíëàäûì,
Øèìäè àíëàäûì, ÿâÿò,
Ñþíöê áèð õöëéà èìèø
ßñêè åøã, ÿñêè öëôÿò.
(Àíæåë øèääÿòëè ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ýöëÿð. Åäìîí ñèíèðëè.)
Áó äàòëû ãÿùãÿùÿíëÿ
Âàð-éîãóìó òöêÿòäèí.
(Àíæåëèí áàðìàüûíäàêû éöçöêëÿðè, áîéíóíäàêû èíúèëÿðè ýþñòÿðèð, ÷ûëüûíúà.)
Øó åëìàñëàð, èíúèëÿð,
Ñþéëÿ, êèìèí, àù, êèìèí?
Àíæåë
(òÿêðàð ýöëÿðÿê)
Ìÿðàã åòìÿ, ñÿíèíêè
×îãäàí ñàòûëäû, ýåòäè.
295
Áàã, øó èíúèëÿð éîãìó?
Úÿëàë ùÿäèééÿ åòäè.
(éöçöêëÿðè ýþñòÿðèð)
Åëìàñ äåéèë áóíëàð äà,
Ïûðëàíòàäûð, ÿçèçèì!
Áóíó Ìîñêîâäàí ýÿëÿí
Áèð ãðàô åòìèø òÿãäèì.
Áó äà ýÿíú áèð èðàíëû
Øàùçàäÿäÿí éàäèýàð...
Áàã, íÿ ñåâèìëè øåéëÿð,
Éûëäûç êèáè ïàðûëäàð.
Åäìîí
Éà, ñÿíèí ùÿð ýåúÿíäÿí
Áþéëÿ áèð éûëäûç äîüàð,
Þéëÿ áèð ìÿòàùñûí êè,
Ùÿð éåðäÿí ìöøòÿðèí âàð.
Àíæåë, ÿìèí îë, áó ùàë
Áþéëÿ ýåòìÿçäÿí áèð ýöí,
Êÿíäèíè áèð úèíàéÿò
Ãàðøûñûíäà ýþðöðñöí.
Àíæåë
(éàïìà ñÿìèìèééÿòëÿ)
Åäìîí! ×îúóãìó îëäóí?
Íÿ ñà÷ìàëàð ñþéëÿðñèí?
Ùàéäû, øèìäè ýåò, éàðûí
Àãøàì áÿíè áÿêëÿðñèí.
Ùÿï áàøäàí êåúÿíëÿðè
Ýÿëèð, ñþéëÿðèì ñàíà,
Ùàãëû áóëóðñóí áÿëêÿ,
Áÿëêÿ àúûðñûí áàíà.
296
Åäìîí
(îíóí ÿëèíè þïÿðÿê)
Ïÿê ýþçÿë, þéëÿ îëñóí,
Ýåäÿð, áÿêëÿðèì, àìà
Ìöìêöíñÿ åðêÿíúÿ ýÿë,
Ñàãûí, ñàãûí, óíóòìà!
Åäìîí ÷ûãàð, áó ñûðàäà Ú ÿ ë à ë ýÿëèð.
Úÿëàë
Àíæåë! Áó êèìäèð éåíÿ?
Ñþéëÿ, êèìäèð áó ìöñéî?
Àíæåë
(ìÿüðóð âÿ ìöñòÿùçè)
Áÿíèì ÿñêè áèëäèéèì,
ßñêè ñåâýèëèìäèð î.
Úÿëàë
Äöøöí, áó ùàëëàðûíëà
Áÿíè ìÿùâ åéëèéîðñóí.
Àíæåë
×öíêè âóðüóíóì îíà...
Úÿëàë
Àíæåë! Íÿ ñþéëèéîðñóí?
Àíæåë
(ëàöáàëè âÿ èøâÿëè ãÿùãÿùÿëÿðäÿí ñîíðà, úèääè)
Áèëñÿí, ùÿðèô ýÿëìèø äÿ
Íÿ ùÿçéàíëàð ñþéëèéîð?
297
ßñêè åøãè àíûá äà
Áÿíè òÿùäèä åéëèéîð.
Úÿëàë
Úàâàá âåðìÿäèíìè éà?
Àíæåë
Ñþçëÿðèíè äèíëÿäèì,
Éàðûí áÿêëÿðñèí äåéÿ –
Áàøûìäàí äÿô’ åéëÿäèì.
Úÿëàë
Éàëàí ñàòìàã íÿ ëàçèì,
Áèð êÿðÿ êÿñ öëôÿòè!
Àíæåë
Àù, î êèíëè áèð ùÿðèô,
Âàð úèíàéÿò íèééÿòè.
Úÿëàë
Ùè÷ áèð òÿëàø èñòÿìÿç,
Íÿ îëñà ðÿää åòìÿëè...
Àíæåë
ßí åéèñè, êþ÷ìÿëè,
Ôðàíñàäàí ýåòìÿëè.
Úÿëàë
Ëàêèí ãöðáÿò åëëÿðäÿ
Úàíûí ñûãûëìàçìû éà!
298
Àíæåë
Ùÿð éåðäÿ áèð äåéèëìè
Èíñàí, ýöíÿø, ýþé, ùàâà?
Úÿëàë
Áöòöí áèëäèêëÿðèíäÿí,
Éàãûíëàðûíäàí óçàã,
Ýöí êå÷èðìÿê ãîëàéìû?
Àíæåë
... Àëëàù åøãèíÿ, áûðàã!
Áàíà úèùàíäà éàëíûç
Ñÿíñèí éåýàíÿ ùÿìäÿì,
Ñÿíäÿí, ñÿíèí åøãèíäÿí
Áàøãà áèð øåé èñòÿìÿì.
Áó ñûðàäà õ è ä ì ÿ ò ÷ è ã û ç áèð êàðò-âèçèò ýÿòèðèð.
Úÿëàë
(êàðòû àëûá áàãàð, Àíæåëÿ)
Ùàéäû, áèð ãàäàð áèçè
Ìöìêöíñÿ éàëíûç áûðàã...
Àíæåë
Àù, øó ýåäèá-ýÿëÿíäÿí
Áèð êÿðÿúèê ãóðòóëñàã!..
Êÿíäè îäàñûíà êå÷ÿð. É û ë ä û ð û ì äàõèë îëóð.
Úÿëàë
Áóéóðñóíëàð, ÿôÿíäèì,
Íÿ âàð, íÿ éîã?..
299
Éûëäûðûì
Úÿëàë, áèç...
Éàðûí àãøàì Ïàðèñäÿí
×ûãûá ýåòìÿê èñòÿðèç.
Úÿëàë
Ïÿê ýþçÿë, Èñòàíáóëäàí
Áèð õÿáÿð éîãìó? Ñþéëÿ?
Éûëäûðûì
Ýþâÿð÷èí éàâðóñèëÿ
Äèëáÿð Ìÿíÿêøÿñèéëÿ
Ðÿñìèíè àëäûðìûø äà,
Èøòÿ ñàíà ýþíäÿðìèø.
(Úÿëàëà áèð ôîòîãðàô ðÿñèìè âåðèð.)
Úÿëàë
Àù, øó øÿôÿã ëåâùÿñè,
Àìàí, éàðÿá, íÿ ìöäùèø!
Éûëäûðûì
Ýþâÿð÷èíèí øó ùàëû,
Àíäûðûð ïÿê ñèíèðëè,
Ïÿê ÷ûëüûí áèð äÿíèçäÿ
Öìèäñèç áèð ùåéêÿëè.
Úÿëàë
Ýþâÿð÷èíäÿí àéðûúà
Ìÿêòóá éîãìóäóð áàíà?
Éûëäûðûì
Ïÿêè íÿ éàçñûí, ñÿí êè,
Úàâàá âåðìÿçñèí îíà.
300
Úÿëàë
ßâÿò, ùàãñûç äåéèë î,
Ãöñóð áÿíäÿäèð, áÿíäÿ...
Éûëäûðûì
Àðòûã êå÷ÿíëÿð êå÷ìèø,
Éàðûí áèçèìëÿ ñÿí äÿ
Ýåòìÿê èñòèéîðìóñóí?
Úÿëàë
Õàéûð, áÿí ÿùä åòìèøèì:
Èòàëéàéû ýþðìÿäÿí
Èñòàíáóëà äþíìÿéèì.
Éûëäûðûì
Çÿðÿð éîã, äöøöí, äàøûí,
Áÿëêÿ ôèêðèí äÿéèøäè,
Î òàëåñèç Ýþâÿð÷èí
Ñÿíè áÿêëèéîð øèìäè;
ßâÿò, áÿêëèéîð ñÿíè
Ìÿ’ñóì Ìÿíÿêøÿñèéëÿ...
(ßëèíè Úÿëàëà óçàäûá âèäàëàøìàã èñòÿð.)
Úÿëàë
Àìàí, ðèúà åéëÿðèì,
Áèð ãàäàð áÿíè áÿêëÿ!
(Äÿðùàë èø îäàñûíà êå÷ÿð.)
Àíæåë
(äàõèë îëóð)
Éûëäûðûì, àù, Éûëäûðûì!
Àðòûã ýþðöíìÿç îëäóí,
301
Éîãñà áÿíäÿ íèôðÿòÿ
Ëàéèã áèð øåéìè áóëäóí?
Éûëäûðûì
Àíæåë, íÿ ñþéëèéîðñóí,
Îëìàçìû áèð äöøöíñÿí?
Ýþçÿëëèéÿ ùàëáóêè
Ïÿðÿñòèø åéëÿðèì áÿí.
Ôÿãÿò áÿíúÿ ýþçÿëëÿð
Ïàðëàã áèð éûëäûç êèáè
Ýöëöìñÿéèá óçàãäàí,
Ãÿëáè òÿñõèð åòìÿëè...
Àíæåë
Àù, ñÿíèí áþéëÿ ìÿüðóð,
Èñòèüíàëû ùàëëàðûí
Áÿíè áèð âóðüóí êèáè
Àç ãàëûð êè, ÷ûëäûðñûí.
Éûëäûðûì
Ëàêèí áÿíäÿ êÿíäèìè
Ñåâäèðÿúÿê áèð øåé éîã.
Íÿäÿíñÿ éàëíûç ñÿíèí
Ëöòôöí ùàããûìäà ïÿê ÷îã...
Àíæåë
Õàéûð, Éûëäûðûì, õàéûð,
Áþéëÿ ãà÷äûãúà áÿíäÿí,
Áèð ÷îúóã êèáè ñàíà
Ñàðûëìàã èñòÿðèì áÿí.
Úÿëàë
(ßëèíäÿ áþéöúÿê áèð òàáëî èëÿ áèð ìÿêòóá äàõèë îëóð.)
Èøòÿ, ñàíà êå÷ÿí ýöí
Ñþéëÿäèéèì ëåâùÿ, áàã!
302
Èøòÿ, ÷ûëüûí ôûð÷àìûí
ßí ñîí ìÿùñóëó... àíúàã
Áóíà âåðäèéèì ÿìÿê
Áåø ýöí îëìàäû áåëÿ.
Éûëäûðûì
ßìèí îë êè, þìðö äÿ
Àíúàã îëóð áèð þéëÿ;
Áèð ÿñÿð êè, ñÿí îíà
Õîð áàãûá äà ñàéìàäûí,
Ñÿíèí êèáè ùÿð êÿñ äÿ
Ñàéìàç, õîð áàãàð éàðûí.
Úÿëàë
ßâÿò, áÿíèì øó çÿ’ôèì
ßôâ åäèëìÿç õÿòàäûð.
Éûëäûðûì
Ôÿíà éàðàòìàãäàíñà,
Éàðàòìàìàã åâëàäûð.
(ýåòìÿê èñòÿð.)
Úÿëàë
Èøòÿ, éàçäûüûì ìÿêòóá!..
Éûëäûðûì
(ìÿêòóáó àëûð, ìÿ’íàëû áèð áàãûøëà)
Ïÿê ýþçÿë!..
Àíæåë
(Éûëäûðûìà)
Áèð àç îòóð!
303
Éûëäûðûì
Ãöñóðà áàãìà, Àíæåë,
Àðãàäàøëàð áÿêëèéîð.
(Ùÿð èêèñèíèí ÿëèíè ñûãûá ÷ûãàð)
Àíæåë
Úÿëàë! Íÿ îëäóí, Úÿëàë!
Íÿäèð øó ñèñëè ùàëëàð?
Éåíÿ ñàðäû ÷þùðÿíè
Ôûðòûíàëû õÿéàëëàð.
Úÿëàë
×öíêè éàãàð áåéíèìè
Áèð ÷îã çÿùÿðëè äóéüó.
Íåéëÿéèì, òàëåéèì áó,
Àù, áÿíèì õèëãÿòèì áó!..
Àíæåë
Þíúÿ ýöëÿð éöçöíäÿ
Ïàðëàðäû áÿõòèéàðëûã.
Ùÿï ñþéëÿð, ÿéëÿíèðäèí,
Íÿ îëäó, ñóñäóí àðòûã!..
Éîãñà Ôðàíñàéû òÿðê
Åòìÿêìè èñòèéîðñóí?
Áÿíäÿí óçàãëàøûá äà
Ýåòìÿêìè èñòèéîðñóí?
Úÿëàë
ßâÿò, ýöëöì, Ïàðèñäÿí
×ûãûá ýåòìÿê èñòÿðèì.
Éàðûí åðêÿí Ðîìàéà
Ñÿôÿð åòìÿê èñòÿðèì.
Ôÿãÿò ñÿíñèçìè... ùåéùàò!
304
Ìöìêöí äåéèë áó ÿñëà!
Áàíà éàëíûç ñÿíèíëÿ
Õîø ýþðöíöð áó äöíéà.
Ùÿï äèðëèéèì, áÿíëèéèì,
Éàëíûç áàüëûäûð ñàíà.
Þìðöí ùÿð ýþçÿëëèéè
Ñÿíñèç ÷èðêèíäèð áàíà.
(Àíæåëè ãîëëàðû àðàñûíà àëûá þïìÿê èñòÿð. Áó ñûðàäà èøûã àçàëûð, Ýþâÿð÷èíèí õÿéàëû – ãóúàüûíäà ìèíè-ìèíè ëÿòèô áèð ÷îúóã áóëóíäóüó ùàëäà –
ìÿùçóí, ùÿñðÿòëè áàãûøëàðëà ýþðöíöð.)
Ýþâÿð÷èí
(÷îúóüóíó óçàòàðàã)
Úÿëàë, àë Ìÿíÿêøÿéè!..
Úÿëàë
(Àíæåëè áûðàãàðàã)
Åéâàù!..
Àíæåë
Íÿ îëäó, Úÿëàë?
Úÿëàë
Ýþâÿð÷èí, àù, Ýþâÿð÷èí!..
(ùû÷ãûðûá äöøÿð)
Àíæåë
(ìÿáùóò âÿ ìöòÿùÿééèð)
Àìàí, íÿ äÿùøÿòëè ùàë!..
Ïÿðäÿ
305
Ö×ÖÍÚÖ ÏßÐÄß
I ÑßÙÍß
Èñòàíáóëäà ñöñëö áèð ñàëîí, Áîñôîðà íàçèð áèð áàëêîí... Ãàðøûäà ñàüäà âÿ ñîëäà áèðÿð ãàïû...
Ãàðøûäàêû ãàïû áàëêîíà à÷ûëûð. Ìÿçêóð ãàïûíûí ñîë òÿðÿôèíäÿ èïÿêëè ïÿðäÿëÿðëÿ ãàïàëû
êö÷öê áèð îäà ýþðöíöð... Åéëöë... Ýöíäöç...
Ýþâÿð÷èí
(ìÿùçóí âÿ òèòðÿê áèð àùÿíýëÿ àøàüûäàêû øÿðãèéè ñþéëÿð)
Åøèíäÿí àéðûëàí áèð áöëáöë êèáè
Êþíöë ôÿðéàäûíû äèíëÿð, àüëàðûì.
Õÿçàíÿ óüðàìûø áèð ñöíáöë êèáè
Éàð èíòèçàðûíäà èíëÿð, àüëàðûì.
Ýöëöìñÿð éàñÿìÿí, ìÿíÿêøÿ, ëàëÿ,
Ùÿð êÿñ ãàïûëìûø äàòëû áèð õÿéàëÿ,
Ëàêèí áÿí ùÿñðÿò ãàëûá äà âèñàëÿ,
Éàð èíòèçàðûíäà èíëÿð, àüëàðûì.
Áÿí àüëàìàçäûì áÿíè àüëàòäûëàð,
Ãàéüû áèëìÿç êþíëöìö ãàíàòäûëàð,
Áåø ýöíëöê þìðöìÿ àüó ãàòäûëàð,
Éàð èíòèçàðûíäà èíëÿð, àüëàðûì.
Éûëäûðûì
(ýÿëèð, Ýþâÿð÷èíè ñöçÿð, ýöëöìñÿð áèð ùàëäà)
Àìàí, ñåâèìëè ùÿìøèðÿì, àüëûéîðñóí, þéëÿìè?
Ýþâÿð÷èí
Àëëàù åøãèíÿ ýåò, éåòÿð, òûðìàëàìà êþíëöìö.
Éûëäûðûì
Éàçûã ñàíà, ùàëà áöòöí ÷îúóãëóüóí öñòöíäÿ...
Íè÷èí öçÿðñèí êÿíäèíè? Òÿùÿììöë åò áåø ýöí äÿ,
306
Àéðûëûãäàí ñîíðà ãàâóøìàíûí áàøãà çåâãè âàð;
Úÿëàë íåðäÿ îëñà èíàí, ÷îã ñöðìÿç, ýÿëèð ÷ûãàð.
Áó ñûðàäà ä à é ÿ ãóúàüûíäà Ì ÿ í ÿ ê ø ÿ îëäóüó ùàëäà ýÿëèá êå÷ÿð; Éûëäûðûì ÷îúóüó
àëûá þïÿð, äàéÿñèíÿ âåðäèêäÿí ñîíðà Ýþâÿð÷èíÿ.
Èøòÿ ñÿíèí ÿí ñåâýèëè, ÿí äÿéÿðëè ÿéëÿíúÿí,
Èøòÿ áó íóð òîïó êèìè, ìèíè-ìèíè Ìÿíÿêøÿí!
Îíó þïöá îãøàìàãëà ìÿùçóí êþíëöíö àâóò,
Ïÿíáÿ áèð ýöë êèáè ãîãëà! Óíóò, ùÿð äÿðäè óíóò!
Ýþâÿð÷èí
Õàéûð, õàéûð, øèìäè áÿíèì ùè÷ áèð øåé éîã ýþçöìäÿ,
Ùÿð êÿñÿ ãàðøû áèð éûüûí êèí áÿñëÿðèì þçöìäÿ.
×öíêè áÿíäÿí ùÿð êÿñ ãà÷àð, êèìñÿ äóéìàç ùàëûìû,
Áàáàì áåëÿ àòìûø áÿíè, ôÿðã åòìÿç ìÿëàëûìû.
Éûëäûðûì
(øóõ ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Éàëàí, éàëàí... Èøòÿ ìÿêòóá, áó ýöí áóðäà!..
Ýþâÿð÷èí
(ìÿêòóáó àëûð)
Àù, õàèí!
Øó ìÿêòóá äà ÷îãìó áàíà?
Éûëäûðûì
Óíóòäóì, ÿôâ åäÿðñèí.
Áó ñûðàäà ãàïû ïàðìàã óúèëÿ âóðóëóð.
Ýÿë!
À é ä ÿ ì è ð ÿëèíäÿ éîë ÷àíòàñû ýèðÿð.
307
Ýþâÿð÷èí
(ùåéðÿò âÿ ñåâèíúëÿ)
Àéäÿìèð!..
Éûëäûðûì
Áàáàì íåðäÿ?
Àéäÿìèð
Èøòÿ!
(×àíòàéû áûðàãûá ýåäÿð)
Ýþâÿð÷èí
(ãàïûéà äîüðó èëÿðëÿð)
ßâÿò!
Óëóü áÿé
(ÿëèíäÿ ÿñà, ãîëóíäà éàç ïàëòîñó ýÿëèð)
Àù, éàâðóì!
Î, Ýþâÿð÷èíèí àëíûíû, Ýþâÿð÷èí äÿ ãàðäàøèëÿ áÿðàáÿð îíóí ÿëèíè þïÿð, ìÿùçóí
áàãûøëàðëà ñöêóòà âàðûð.
Íàñûëñûí, ìÿëÿéèì, ñþéëÿ, ñàãëàñûí ñÿíè Òàíðûì.
Ýþâÿð÷èí
Ñîðìà, áàáàúûüûì, ñîðìà!
Óëóü áÿé
Íè÷èí?
308
Ýþâÿð÷èí
Àù, áÿäáàõò îëäóì.
(Ìÿçëóìàíÿ áèð òåâð èëÿ áàáàñûíûí ãîëëàðû àðàñûíà ñûüûíûð.)
Óëóü áÿé
Ùè÷ ñûãûëìà, ùÿð ýåúÿíèí ñîíó ýöíäöçäöð, ãóçóì!
(Éûëäûðûìà)
Îüëóì! ßêðÿì éîãìó?
Éûëäûðûì
Õàéûð.
Óëóü áÿé
Ýÿëìÿëèéäè î øèìäè,
Êþéäÿí áÿðàáÿð ÷ûãìûøûç, áàã ýþð, íè÷èí ýåúèêäè?
(Éûëäûðûì ÷ûãàð; Óëóü áÿé Ýþâÿð÷èíÿ)
Þíúÿ áÿíè äèíëÿìÿäèí, ùÿð ñà÷ìàéà èíàíäûí,
Èñòàíáóëóí ñöñëö-ïöñëö ùÿéàòûíà àëäàíäûí.
Áèëìÿäèí êè, ïÿê ñèñëèäèð, çÿùÿðëèäèð ùàâàñû,
Áèëìÿäèí êè, áó òîïðàüûí òÿìÿëñèçäèð âÿôàñû.
Íÿ éàïìàëû, êå÷ìèø àðòûã, óíóò, ùÿïñèíè óíóò!
Øèìäè, éàâðóì, àíúàã ñÿíèí áîðúóí òÿùÿììöë, ñöêóò...
Ñàü ãàïûäàí ýèðÿðëÿð. Áèð àç ñîíðà É û ë ä û ð û ì ë à ß ê ð ÿ ì ñîëäàí äàõèë îëóð.
ßêðÿì
Ïÿêè, ðÿññàìäàí íÿ õÿáÿð?
Éûëäûðûì
Áèð àéäûð êè, õÿáÿð éîã,
Øöáùÿñèç êè, Èòàëéàäà ÿéëÿíèéîð...
309
ßêðÿì
Àù, ÷îúóã...
Éàçûã î èñòå’äàäà êè, Úÿëàë áÿéäÿ ñàãëûäûð.
Éûëäûðûì
“Ñÿíÿòêàðëàð ùÿï ìÿðèçäèð” äåéÿíëÿð ïÿê ùàãëûäûð.
ßêðÿì
ßâÿò, éàçûãëàð îëñóí êè, Àíæåë, î íàçëû àôÿò,
Úÿëàë êèìè ÷îãëàðûíû éóðäóíà ãîéìóø ùÿñðÿò.
Éûëäûðûì
Èñòÿñÿéäèì, Àíæåë îíó ÷îãäàí àòûá ýåòìèøäè.
ßêðÿì
Þéëÿ éàïñàéäûí Ýþâÿð÷èí ìÿñ’óä îëóðäó øèìäè.
Éûëäûðûì
Ïÿê éàíûëäûì, áÿí Úÿëàëû áóíúà àçüûí áèëìÿçäèì,
Éîãñà îíó òÿêáàøûíà áþéëÿ àòûá ýÿëìÿçäèì.
ßêðÿì
Êå÷ìèø àðòûã, áó àçüûíëûã áèð ñèðð îëóá ãàëìàëû,
Äöøöíìÿëè, äàøûíìàëû, éàëíûç ÷àðÿ áóëìàëû...
Àéäÿìèð
(ýÿëèð)
Ýþçëÿðèíèç àéäûí!
Éûëäûðûì
Íÿ âàð?
310
Àéäÿìèð
Èøòÿ ýÿëäè Úÿëàë áÿé!
Ùÿð èêèñè ãàïûéà äîüðó èëÿðèëÿð.
Úÿëàë
(äàõèë îëóð)
Ìÿðùÿáà!..
ß ê ð ÿ ì âÿ É û ë ä û ð û ì
Ìÿðùÿáà!..
(Þïöøöðëÿð)
Úÿëàë
(Àéäÿìèðÿ)
×ûã äà áèð àç éàðäûì åò!
Àéäÿìèð
Ïÿêè.
(×ûãàð.)
Úÿëàë
(ñÿìèìè áèð ãÿùãÿùÿéëÿ)
Ùè÷ øöáùÿ éîã “ñàïãûí!” äåéÿ ùÿï äàðûëäûíûç áàíà;
Ñÿôÿð åòäèì Ðàôàåëèí, Ìèêåëàíúåë éóðäóíà,
Íÿëÿð ýþðäöì, àù, áèëñÿíèç, íÿëÿð, íÿëÿð, àù, íÿëÿð!?
Íÿ ùåéêÿëëÿð, ìàäîííàëàð!.. Íÿ ïàðëàã íöìóíÿëÿð!..
Ñèçäÿí àéðûëäûüûì èøòÿ èêè àéäàí ÷îã äåéèë...
311
Éûëäûðûì
Ýþâÿð÷èí ïÿê ðàùàòñûçäûð, áÿêëÿòìÿ àðòûã...
Úÿëàë
Àíæåë!..
Ôÿãÿò Àíæåë!? Èñòàíáóëó ýþðìÿê è÷èí Àíæåë äÿ
Ìàðàãëàíûá ýÿëìèø...
Éûëäûðûì
Íàñûë?
ßêðÿì
Èøòÿ áþéöê òÿùëèêÿ.
Úÿëàë
Õàéûð, åâäÿ ùÿð êÿñ îíó áèð ìèñàôèð çÿíí åäÿð,
Áåø-àëòû ýöí ãàëàð, ñîíðà ùÿìÿí äÿô’ îëóá ýåäÿð.
ßêðÿì
Èøòÿ ðÿçàëÿòèí ñîíó! Ùè÷ áó îëóð øåéìè éà?
Éûëäûðûì
Íè÷èí îëìàç? Îëóð, ôÿãÿò, ôÿãÿò áåø ýöí ãàëûðñà.
Úÿëàë
(ìÿìíóí áèð ùàëäà Éûëäûðûìûí ÿëèíè ñûãàðàã)
Èíàí, ñþçöì ñþçäöð, èíàí, áèð ùÿôòÿ ñöðìÿç áåëÿ.
(È÷ÿðè ýèðÿð.)
ßêðÿì
Éàëàí, ùÿï éàëàí ñþéëèéîð, áàãìà î ãóðíàç äèëÿ!
312
Éûëäûðûì
Ùè÷ çÿðÿð éîã, áèð ùÿôòÿ áÿêëÿðèç, éàëàí ÷ûãàðñà,
Àíæåëè àâëàìàã ðîëó ãàëûð áÿíèì áîéíóìäà.
Þéëÿ áèð îéóí îéíàðûì, Úÿëàë øàøûðûá äîíàð;
Àíæåë îíó ñåâìÿê äåéèë, áèð äÿ ïÿê ÷ÿòèí àíàð.
ßêðÿì
Éà! Ñÿíè äÿ Úÿëàë êèáè çÿùÿðëÿéèá éàãàðñà?..
×öíêè áàøãà, ïÿê áàøãà îíäàêû èøâÿ, íàç, ÿäà...
À é ä ÿ ì è ð ÿëèíäÿ èêè éîë ÷àíòàñû îëàðàã ýÿëèá êå÷ÿð. À í æ å ë äÿ ÿëèíäÿ øÿìñèéÿ îíó
èçëÿð. ßêðÿì äÿðùàë íàìÿìíóí áèð òåâð èëÿ ÷ûãàð.
Éûëäûðûì
(ñîí äÿðÿúÿ ñåâèíú èëÿ îíóí ÿëèíè þïÿð)
Àù, Àíæåë! Åéè êè, ýÿëäèí, èìäàäûìà éåòèøäèí.
Àíæåë
Ñÿí êè, áÿíäÿí ùÿï ãà÷àðäûí, áèðäÿí íàñûë äÿéèøäèí?
Éûëäûðûì
Èëê àòàìûç Àäÿì êèáè þíúÿ ñàïäûì, àëäàíäûì;
Ñîíðà “Ìÿëÿê, úÿííÿò!” äåéÿ àù ÷ÿêìÿêäÿí óñàíäûì.
Áó ýöíëÿðäÿ Èñòàíáóëó àòûá ýÿëìÿê öçðÿéäèì,
Äèëÿðäèì êè, éàëíûç ñÿíè áèð êÿðÿúèê ýþðÿéäèì.
×îõ øöêöð Òàíðûéà ïÿê äÿ ìÿíùóñ äåéèëìèø áÿõòèì.
Àíæåë
(èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ)
Èøòÿ ýþðäöíìö áÿí ñÿíäÿí äàùà âÿôàëû ÷ûãäûì.
313
Éûëäûðûì
ßâÿò, ÿâÿò, ñÿí âÿôàëû áèð ìÿëÿêñèí, ôÿãÿò áÿí
Öðêöá ãà÷äûì áèð éàðàñà êèáè ïàðëàã ýöíÿøäÿí.
Òàëå áàíà ýöëöìñÿäè, éöç ÷åâèðäèì äàèìà.
Àíæåë, Àíæåë, ÿôâ åò áÿíè, àðòûã ãöñóðÿ áàãìà.
(×ûëüûíúà áèð ìÿôòóíèééÿòëÿ Àíæåëè ãîëëàðû àðàñûíà àëûð.)
Ïÿðäÿ
Ö×ÖÍÚÖ ÏßÐÄß
II ÑßÙÍß
Áèð ùÿôòÿ ñîíðà, éåíÿ êå÷ÿí ñÿùíÿäÿêè ìÿíçÿðÿ... Ýåúÿ... Ìÿùòàá. Ú ÿ ë à ë ñàëîíóí
îðòàñûíäà áöéöúÿê áèð ãîëòóüà éàñëàíàðàã, éàðûì ñÿðõîø áèð ùàëäà úûüàðàéû äóìàíëàòûð
âÿ þíöíäÿêè êîíéàê øèøÿñèíäÿí áèð-èêè ãÿäÿù òþêöá è÷ÿð. Áó ñûðàäà É û ë ä û ð û ì ë à
ß ê ð ÿ ì äàõèë îëóð. Èêèíúè, ãîëòóüóíäàêû áèð éûüûí êèòàáû ìàñà öçÿðèíÿ áûðàãûð.
Éûëäûðûì
Úÿëàë! Ýþçöí àéäûí, ßêðÿì áÿé éåíÿ
Èñòàíáóëó òÿðê åòìÿê èñòèéîð...
Úÿëàë
Íÿ!?
(Êèòàáëàðäàí èêèñèíè à÷àðàã.)
Äóð, áàãàëûì áóíëàð íÿ?
ßêðÿì
Ùÿï ôÿëñÿôÿ.
Ýÿçìÿêäÿí éîðóëäóì, ÷ÿêèëèá êþéÿ
Áèð ãàäàð äöøöíöá äàëìàã èñòÿðèì,
Ñÿùðàéèëèêäÿí çåâã àëìàã èñòÿðèì.
314
Úÿëàë
Ùè÷ áó îëóð øåéìè, íÿ òåç óñàíäûí?
Øÿùÿð êþéäÿí ôÿíàìû?
ßêðÿì
Ñÿí íÿ ñàíäûí?
Êþé ùÿéàòû ýöðöëòöñöç áèð ùÿéàò;
Îðäà áöòöí õèëãÿò, áöòöí êàèíàò
Òÿñëèéÿò øÿùïÿðèëÿ ðóùó îãøàð,
Êþéäÿ èíñàí äàùà ãàéüûñûç éàøàð.
Ëàêèí ñèçèí Èñòàíáóëäà íÿ âàðìûø!?
Ùÿð èøè, ùÿð çåâãè áöòöí àëäàíûø...
Ùÿð éàíäà áèð ýþñòÿðèø, áèð âÿëâÿëÿ...
Ùÿð ÷þùðÿäÿ áèð äÿñèñÿ, áèð ùèéëÿ.
Ùÿð àäûìäà áèð õÿéàíÿò, áèð ôÿñàä,
Ùÿð íÿôÿñäÿ áèð àù, ñþíöê áèð ôÿðéàä.
Èøòÿ ãàðøûíäà è÷äèéèí çÿùèð äÿ,
Àíëàòäûüûì ôàúèÿäÿí áèð ïÿðäÿ...
Úÿëàë
(Êîíéàêäàí áèð äàùà òþêöá è÷ÿð, ñÿðõîøúà ãÿùãÿùÿ èëÿ.)
Àù áó çÿùèð äåéèë, àãàð áèð àòÿø!..
Áèð àòÿø êè, îíóíëà ãàëãàð ÿòÿø.
Îíóíëà ãàëãàð éöðÿêäÿí êÿäÿðëÿð,
Îíóíëà èçòèðàá àòÿøè ñþíÿð.
(áèð ãÿäÿù äàùà è÷ÿðÿê)
Ñþíöê ðóùèì îíóíëà ïàðëàð, éàíàð,
Ìÿùçóí êþíöë âÿúäÿ ýÿëèð äÿ îéíàð.
Áåéíèì âóëêàí êèáè ùÿï àëåâ ñà÷àð,
Ó÷ìàã èñòÿðèì, éåð àëòûìäàí ãà÷àð.
315
ßêðÿì
Ñàíà éàëíûç ìöãÿääÿñ Àëòàéëàðäàí,
Øàíëû ÿúäàäûíäàí éàäèýàð ãàëàí,
Àü êþïöêëö êûìûçäûð êè, è÷äèêúÿ,
Ùÿì ðóù, ùÿì áÿäÿí áóëóð çåâã, íÿ’øÿ.
Ëàêèí éûïðàìûø éóíàíûí øó ñöí’è,
Øó àòÿøëè çÿùðè ìÿùâ åäÿð ñÿíè.
Úÿëàë
(áèð äàùà è÷ÿðÿê ãÿùãÿùÿ èëÿ)
Ñÿíèí êèáè çàùèä ðóùëó ãÿëÿíäÿð,
Áóíäàêû çåâãè ÷îã çîð èäðàê åäÿð.
Äöøöí, áèð äöøöí, áÿí øèìäè íåðäÿéèì?
Îëèìï äàüëàðûíäà ñåéð åòìÿêäÿéèì.
ßñêè òàíðûëàð, ùÿï ÿñêè ïÿðèëÿð,
Ãàðøûìäà ñÿôáÿñÿô ðÿãñ åäèá ýöëÿð.
(áèð äàùà òþêöá è÷ìÿê èñòÿð.)
ßêðÿì
Àðòûã éåòÿð...
Éûëäûðûì
(øèøÿéè àëàðàã)
Áûðàã, áûðàã!
Úÿëàë
Éûëäûðûì!
(øèøÿéè ýåðè àëìàã èñòÿð).
ßêðÿì
Éàùó, áèð áàíà áàã!
316
Éûëäûðûì
(äèýÿð îäàéà êå÷ÿðÿê)
Áûðàã!
Úÿëàë
(îíó èçëÿéÿðÿê)
Éûëäûðûì!?
Îíëàð ÷ûãäûüû ñûðàäà Ý þ â ÿ ð ÷ è í ìÿùçóí âÿ ïÿðèøàí áèð ùàëäà äàõèë îëóð.
ßêðÿì
Ýþâÿð÷èí!..
Ýþâÿð÷èí
Àù, ßêðÿì!
ßêðÿì
Íÿäèð áó ùàëÿò?
Ýþâÿð÷èí
Íèôðÿò, áöòöí þìðÿ, ùÿéàòÿ íèôðÿò!
Êÿíäèìè ìÿùâ åòäèì êÿíäè ÿëèìëÿ,
Êþéäÿ íÿ áÿõòèéàð èäèì... Àù, þéëÿ
Âÿùøè ãóøëàð êèáè éåøèë áàüëàðäà,
Òàðëàëàðäà, îðìàíëàðäà, äàüëàðäà
Ýöí êå÷èðñÿéäèì, ùè÷ áþéëÿ ñîëìàçäûì,
Øó àëòûí ãÿôÿñäÿ ÿñèð îëìàçäûì.
ßêðÿì
Õàéûð, ìÿ’éóñ îëìà! Êÿäÿðëè ýöíëÿð
Ãàðà áóëóò êèáè òåç ýÿëèá êå÷ÿð.
Ñÿàäÿò éûëäûçû åð-ýåú ýöëöìñÿð,
317
Áó ýöíêö äÿùøÿòäÿí ãàëìàç áèð ÿñÿð.
Óíóò, óíóò ùÿð äÿðäè, èçòèðàáû,
Ýÿë ñåéð åò áó äèëáÿð, ëÿòèô ìÿùòàáû.
Éåòÿð, àðòûã éåòÿð òÿùÿññöð, ìÿëàë,
Ýÿë, ýþçÿë Áîñôîðó òàìàøàéÿ äàë.
(áàëêîíäàêû ìÿíçÿðÿéè ýþñòÿðèð)
Ýþâÿð÷èí
Áîñôîð ýþçÿë îëñà áóðäàí ãà÷ìàçäûí,
Èñòàíáóëó àòûá êþéÿ ó÷ìàçäûí.
ßêðÿì
Áÿí êþé ùÿéàòûíû òÿãäèñ åéëÿðèì;
×öíêè áöòöí ñÿàäÿòëè ýöíëÿðèì,
Áöòöí åøãèì, áöòöí ùèññèì, õÿéàëûì,
Ôÿðÿùëè äÿìëÿðèì, ùöçíöì, ìÿëàëûì
Ýöëÿð áàíà êþéöí ùÿð ýóøÿñèíäÿ,
Ìÿëÿê ÷îúóã! Ùÿòòà ñÿí äÿ, àù ñÿí äÿ!?
(Ýþâÿð÷èíèí ÿëëÿðèíè äîäàãëàðûíà ýþòöðöð, þïìÿê èñòÿð.)
Ýþâÿð÷èí
(ñàðñûëìûø áèð ùàëäà ýåðè ÷ÿêèëèð)
Õàéûð, êèìñÿäÿí ïÿðÿñòèø èñòÿìÿì,
Éåòÿð åðêÿêëÿðäÿí ýþðäöéöì ñèòÿì.
ßâÿò, î àë÷àëäûñà áÿí àë÷àëìàì,
Ìÿùâ îëóðóì, ñàïãûíëûãäàí çåâã àëìàì.
ßêðÿì
Õàéûð, Ýþâÿð÷èí, éàíûëìà, àëäàíìà!
Êþíöë ñåâìèø ñÿíè éàëíûç, äàèìà
Ìöãÿääÿñ, èëàùè èäåàë êèáè,
ßë âóðóëìàç éöêñÿê áèð õÿéàë êèáè.
Éîã áÿíäÿ ìþùòÿðèñ, àë÷àã áèð íèééÿò.
Úÿëàë ñÿíèí, ñÿí äÿ îíóíñóí, ÿâÿò.
318
Ýþâÿð÷èí
Õàéûð, ùè÷ áèð òÿñÿëëè èñòÿìÿì, àù!
Àðòûã éåòÿð, áÿíèì÷èí ÿí ñîí ïÿíàù
Èøòÿ Áîñôîðóí øÿôãÿòëè ãóúàüû!
Èøòÿ ãàéüûñûç ãóðòóëóø îúàüû!
ßâÿò, òà ÿñêèäÿí áèð ÷îã ìÿ’ñóìëàð,
Áÿíèì êèáè áÿõòè äþíìöø ìÿçëóìëàð,
Ùÿï øó Áîñôîðà åòìèø äÿ èëòèúà,
Ðàùÿòëÿ äàëìûø ÿáÿäè óéãóéà.
ßêðÿì
(ÿëèíäÿí òóòàðàã)
×îúóãëóã éåòèøèð, ìÿëÿê ùÿìøèðÿì,
Ýÿë, ùàéäû, ýÿë...
Ýþâÿð÷èí
Õàéûð, èíàí êè, ßêðÿì,
Áó ÷ûðïûíûø áèð ùÿôòÿ ñöðìÿç áåëÿ,
Åð-ýåú óüðàøûá ÷ûãàðàì ñàùèëÿ.
Ú ÿ ë à ë ýåðè äþíÿð, øöáùÿëè áàãûøëàðëà îíëàðû äèíëÿð.
ßêðÿì
Ýþâÿð÷èí, ïÿê äÿ àëäàíûéîðñóí... ßâÿò,
Äöíéàäà éîã ôÿëàêÿòñèç ñÿàäÿò,
ßâÿò, ùÿð ýåúÿäÿí äîüàð áèð ýöíÿø...
Úÿëàë
(èñòåùçàëû âÿ ñÿðõîøúà áèð ãÿùãÿùÿéëÿ)
ßâÿò, ùÿð êþìöðäÿí ïàðëàð áèð àòÿø!?
(Ýþâÿð÷èí ÿëèíè ÷ÿêÿðÿê äèýÿð îäàéà êå÷ÿð.)
ßêðÿì
Úÿëàë, Úÿëàë! Éåòÿð ÿéëÿíúÿ àðòûã,
Äöøöí, àðòûã ÿëâåðèð ñàéüûñûçëûã.
319
Øó õàèí Àíæåëè ùÿìÿí äÿô’ åéëÿ
Éîãñà ìÿùâ îëóð áöòöí áèð àèëÿ.
(Êèòàáëàðûíû àëûá ñîë ãàïûäàí ÷ûãìàã öçðÿ èêÿí áèð äàùà äþíÿðÿê.)
Ñàãûí, Ýþâÿð÷èíè éàëíûç áóðàãìà!
Úÿëàë
(éàðûì ãÿùãÿùÿéëÿ)
Øèìäè ïÿê ñÿðõîøóì, ãöñóðÿ áàãìà!
ßêðÿìëÿ áÿðàáÿð ÷ûãàð, áó ñûðàäà É û ë ä û ð û ì ë à À í æ å ë ñàü òÿðÿôäÿí äàõèë îëóð. Àíæåë
éàçëûã ÿëáèñÿ ýåéìèø; êþêñö, ãîëëàðû à÷ûã âÿ îìóçóíäà èïÿêëè, ñöä ìàâè áèð øàë âàð.
Àíæåë
Íåðäÿñèí? Áèð ùÿôòÿäèð áèð êÿðÿ äÿ
Ýÿëäèéèí éîã Àíæåëè çèéàðÿòÿ...
Éûëäûðûì
×öíêè óçàã áóëóíäóãúà Àíæåëäÿí
Éåíÿ àç-÷îã òÿñÿëëè áóëóðóì áÿí.
Àéðûëûãäà ùÿï ãÿëáèìÿ ùþêì åäÿí
Éàëíûç ñÿí îëóðñóí, ýöëöì, éàëíûç ñÿí!..
Ëàêèí ñàíà éàãëàøûðêÿí äàèìà,
Úÿëàë êèáè ðÿãèá ÷ûãàð ãàðøûìà.
Àíæåë
Áóíúà ãûñãàíú îëìàíû àðçó åòìÿì.
Éûëäûðûì
(ÿçàáè-âèúäàí èëÿ ÿòðàôà)
Àù, Ýþâÿð÷èí!.. Àù, çàâàëëû ùÿìøèðÿì!..
Àíæåë
(áàëêîíà áàãàðàã)
Àìàí, éàðÿá, íÿ øàèðàíÿ ìÿùòàá!..
320
Éûëäûðûì
ßâÿò, ýþçÿë... ëàêèí êÿäÿð, èçòèðàá,
Ðóùóìó ãàïëàéàí ãàðà òåéèôëÿð,
Ãîðãóíú õÿéàëëàð ùÿï áÿíè ìÿùâ åäÿð.
Ýþçëÿðèìäÿ ñàíêè ùÿð øåé áèð ñÿðàá...
Áÿíúÿ ùÿï ôÿðãñèç çöëìÿòëÿ ìÿùòàá.
Áÿí ìÿùòàáû éàëíûç êÿíäè ðóùóìäà,
Êÿíäè ãÿëáèìäÿ ýþðìÿê èñòÿðèì...
Àíæåë
(ùåéðÿò âÿ òÿáÿññöìëÿ)
Éà!?
Î ìÿùòàá íÿ èìèø?
Éûëäûðûì
Ñàíêè áèëìèéîð?
Åøãè òÿìñèë åäÿí î ïÿíáÿ áèð íóð,
Î áèð íóð êè, úÿçá åäÿð ùÿð àøèãè;
Î áèð íóð êè, ñÿíñèí îíóí õàëèãè.
Àíæåë
Ñÿí êè, äàèì åøãÿ ýöëÿðäèí; íè÷èí,
Íè÷èí áþéëÿ áèðäÿí-áèðÿ äÿéèøäèí?
Éûëäûðûì
×öíêè ùÿíóç ùè÷ áèð ýþçÿëëèê áÿíè
ßñèð åòìÿìèøäè... Òà ýþðäöì ñÿíè,
Òà ñÿíäÿí àéðûëäûì, ÿñèðèí îëäóì,
Ùÿï ñûçëàéûá äóðäó çàâàëëû ðóùóì.
Ùÿð ÷è÷ÿêäÿ äóéäóì ñÿíèí ÿòðèíè,
Ùÿð ÷þùðÿäÿ êþíëöì ñÿíè äèíëÿäè.
ßìèí îë, ìÿëÿéèì, ÿìèí îë, øèìäè
Áÿíúÿ ÿí êå÷èëìÿç ãàéåéè-ÿìÿë
Ñÿíñèí, ôÿãÿò ñÿí!.. Àù, ñåâèìëè Àíæåë!
321
Àíæåëè ãîëëàðû àðàñûíà àëûá áàëêîíà êå÷ÿð. Ý þ â ÿ ð ÷ è í ë ÿ À é ä ÿ ì è ð áó ñûðàäà äàõèë
îëóá ìÿíçÿðÿéè ñåéð åäÿðëÿð.
Àéäÿìèð
Àù Úÿëàëûí øó ÿõëàãñûç ìåòðåñè
Äîüðó éîëäàí ñàïäûðàúàã ùÿð êÿñè.
Ùÿòòà î åëìàñ ðóùëó Éûëäûðûì äà,
Øó ÿô’èéÿ âóðóëäó èëê àäûìäà.
Ýþâÿð÷èí
(àúû òÿáÿññöìëÿ)
Íÿ éàïñà õîøäóð, ùÿì ÷ûãìàç ãöñóðëó,
×öíêè Ôðàíñà ÿðìÿüàíûäûð áó.
Àíæåë
Ñÿí Ïàðèñäÿ åòìÿñÿéäèí ÷îúóãëóã,
Èíàí, øèìäè äàùà ìÿñ’óä îëóðäóã.
Éûëäûðûì
ßôâ åò, ãöñóðëóéóì, ÿôâ åò, ñåâýèëèì!
Çàòÿí áó áèð òÿáèè ùàëäûð, ýöëöì!
Ãàðà áóëóò ñàðìàäûãúà ñÿìàéû,
Èíñàí äóéìàç ýöíÿøäÿêè ñÿôàéû,
Áàùàð ÿëäÿí ÷ûãìàäûãúà àíûëìàç.
Àíæåë
(ëàöáàëè ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Àìàí, éàðÿá, íè÷èí ôèêèðëè, ãóðíàç!
Àéäÿìèð
(ñîí äÿðÿúÿ ñèíèðëè)
Úÿëàëûí Òàíðû âåðñèí áÿëàñûíû.
Ýþâÿð÷èí
Àìàí, àìàí, áó åâäÿí ÷ûãàð áÿíè.
322
(ùÿð èêèñè äèýÿð îäàéà êå÷ÿð)
Éûëäûðûì
(Àíæåë èëÿ áÿðàáÿð ñàëîíà êå÷ÿðÿê)
Õàéûð, õàéûð, Áîñôîðó òÿðê åòìÿëè,
Áó åâäÿí ÷ûãìàëû, àðòûã ýåòìÿëè.
Àíæåë
Ñÿíèí ýàù äàü êèáè ìÿòàíÿòèí ÷îã,
Ýàù õûð÷ûí áèð ÷îúóã ãàäàð ñÿáðèí éîã...
Éûëäûðûì
Õàéûð, õûð÷ûí äåéèë, áèð õÿñòÿéèì áÿí,
Êþíöë éàëíûç äèëÿð øÿôàéû ñÿíäÿí.
Ýåäÿéèì, Ýþâÿð÷èí áÿêëèéèð áÿíè,
Ñÿí äÿ ùÿìÿí äöøöí-äàøûí ùÿïñèíè.
(äèýÿð îäàéà êå÷ÿð)
Úÿëàë
(Ñîôà ãàïûñûíäàí äàõèë îëóð. Éûëäûðûìûí ÷ûõäûüûíû ýþðöíúÿ Àíæåëè
éàãàëàð, äèããÿòëÿ ýþçëÿðèíÿ áàãàðàã.)
Àíæåë! Éåíÿ øó ÿôñóíêàð áàãûøëàð,
Ñàíêè äÿùøÿòëè áèð õÿáÿð ñàéûãëàð.
Àíæåë
Àù, øó ìöÿììàëû ñþçëÿð íÿ ëàçûì!?
Úÿëàë
Ïÿêè ñÿíäÿí íÿ èñòèéîð Éûëäûðûì?
Àíæåë
Îíäà ïÿðÿñòèøäÿí áàøãà áèð øåé éîã,
Çàòÿí î, áèð ÷îúóã, ìÿ’ñóì áèð ÷îúóã.
323
Úÿëàë
(êèíàéÿëè áèð òÿáÿññöìëÿ)
Ëàêèí ñåâèìëè áèð ÷îúóã, äåéèëìè?
Àíæåë
Ùè÷ îíó èíêàð åéëÿìÿê ãàáèëìè!?
(ñàëîíó òÿðê åòìÿê èñòÿð.)
Úÿëàë
(îíó éàãàëàð, ùèääÿò âÿ ùÿéÿúàí èëÿ)
Õàéûð, áÿí íÿ ãàäàð îëñàì äà ñÿðñÿì,
Êèìñÿéÿ ÿéëÿíúÿ îëìàã èñòÿìÿì.
Äöøöí áèð íåðäÿñèí? ßëâåðèð ñöêóò,
Àðòûã Ôðàíñàéû óíóò, ùÿï óíóò!..
Àíæåë
(ìÿùçóí)
Áÿí áóíó ÿââÿëäÿí áèëèðäèì, ÿâÿò,
Ýåäÿð äÿ ùöððèééÿò, ýÿëèð ÿñàðÿò.
Úÿëàë
Õàéûð, áÿí äåìÿäèì ÿñèð îë ñàíà,
Ôÿãÿò áÿ’çÿí òóòäóãëàðûí ïÿê ôÿíà...
(êÿñêèí)
Áàøûíäàí ÷ûãìàëû áîø äöøöíúÿëÿð,
Éåòÿð, éåòÿð, áóíúà ñàïãûíëûã éåòÿð!..
Ùèääÿòëÿ ñàü ãàïûäàí ÷ûãàð, Àíæåë îíóí ÷ûãäûüûíû ýþðöíúÿ ëàöáàëè âÿ èñòåùçàëû
ãÿùãÿùÿëÿðëÿ ýöëìÿéÿ áàøëàð.
Åäìîí
(ñîôà ãàïûñûíäàí è÷ÿðè ñîãóëàðàã)
Èøòÿ êàíàðéàìû áóëäóì øàêàðêÿí...
324
Àíæåë
Àù, ñèç êèìñèíèç?!
Åäìîí
(çÿùðõÿíä èëÿ)
Áÿí áÿíèì, ñÿí äÿ ñÿí...
(Éàïìà ñàãàëûíû ãîïàðûð.)
Àíæåë
(ùåéðÿòëÿ)
Ñÿí áóðàéà íàñûë ýèðäèí?..
Åäìîí
(èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ)
Àù, ýöëöì!
Áóëóòëàðäàí ö÷äóì, áàúàäàí äöøäöì,
Ñÿí óíóòäóí Åäìîíó, ëàêèí Åäìîí
Åëäÿí-åëÿ ãîøàð ñÿíèí÷èí...
Àíæåë
Åäìîí!
ßôâ åò áÿíè, ÿôâ åò! Áÿíäÿ ãöñóð ÷îã...
Åäìîí
(àúû òÿáÿññöìëÿ)
Õàéûð, õàéûð, ñÿíäÿ ùè÷ áèð ãöñóð éîã,
Áÿíèì èäðàêûìû êîð åòäè Òàíðû,
Èëê þíúÿ ÿëäÿí ãà÷ûðäûì øèêàðû,
Ñîíðà äöøäÿ ó÷àí áèð õÿéàë êèáè,
Ýþâÿð÷èí èçëÿéÿí áèð ãàðòàë êèáè,
Àâðîïàéû þëêÿ-þëêÿ äîëàøäûì;
Îðìàíëàðäàí êå÷äèì, äàüëàðäàí àøäûì;
Òóôàíëàð ãîïàðêÿí ñÿðñÿì áàøûìäà,
Íÿùàéÿò áóëäóì Àíæåëè ãàðøûìäà.
325
Àíæåë
(ìöçòÿðèá)
Àù, áó ýÿëèøäÿí ìÿãñÿäèí íÿ, ñþéëÿ?
Åäìîí
(èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ)
Áèð àç ÿéëÿíìÿê èñòÿðäèì ñÿíèíëÿ.
Àíæåë
(äèâàðäà àñûëû õÿíúÿðè ýþñòÿðèð)
Áÿíè ìÿùâ åòìÿê èñòèéîðñóí ÿýÿð,
Àë äà âóð, èøòÿ êþêñöì! Èøòÿ õÿíúÿð!
Åäìîí
Õàéûð, î íÿðìèí, î ëÿòèô ñèíÿéè
Èñûðìàã÷ûí äîäàã õÿíúÿðäÿí åéè...
Ëàêèí èñûðìàã ãóäóçëóãäóð, õàéûð,
ßììÿê, þïöá ÿììÿê äàùà äàòëûäûð.
(Àíæåëè ãîëëàðû àðàñûíà àëûá äà þïìÿê èñòÿð.)
Àíæåë
Àëëàù åøãèíÿ äóð, Åäìîí! Àìàí, äóð!
Úÿëàë äóéñà ùÿìÿí ÷ûëäûðûá äóðóð.
Íÿ ñÿí ñàü ãàëûðñàí, íÿ áÿí... ùàéäû, ýåò!
Ùè÷ çÿðÿð éîã, ýåò, áèð ãàäàð äÿ ñÿáð åò!
Éàðûí àãøàìëàéûí êþïðö áàøûíäà,
Ìöòëÿã Àíæåëè áóëóðñóí ãàðøûíäà.
Åäìîí
Ôÿãÿò, ñàãûí, ñþçöí éàëàí ÷ûãàðñà,
Ãóðòóëàìàçñûí ÿëèìäÿí áèð äàùà.
Àíæåë
Õàéûð, àðòûã äþíöêëöê óììà áÿíäÿí,
Éàëíûç, éàëíûç éàðäûì èñòÿðèì ñÿíäÿí.
326
Åäìîí
(îíóí ÿëèíè þïÿðÿê)
Ïÿêè, áèð äàùà èìòèùàí åéëÿðèì,
Éàðûí ñþéëÿäèéèí éåðäÿ áÿêëÿðèì.
Ìöòÿðÿääèä àäûìëàðëà ÷ûãàð. Àíæåë äÿ äöøöíúÿëè áèð ùàëäà áàëêîíà êå÷ÿð. Éûëäûðûì ýåòäèéè îäàäàí äþíÿðÿê Àíæåëèí éàíûíà ýÿëèð. Å ä ì î í òÿêðàð ñàëîíà ýèðèá îíëàðû äèíëÿð.
Éûëäûðûì
(Àíæåëèí ÿëèíè ÿëëÿðè àðàñûíà àëàðàã, ùåéðÿòëÿ)
Àìàí, íè÷èí áþéëÿ äÿéèøäèí, íè÷èí?
Õàéûð, ñÿí äÿìèíêè Àíæåë äåéèëñèí.
Ñàíà ãàïëàíëàðìû ùöúóì åéëÿäè?
Éîãñà Úÿëàë áÿéìè áèð øåé ñþéëÿäè?
Àíæåë
ßâÿò, ÿçèçèì, áèð øåé îëìóø áàíà,
Ôÿãÿò îíó ñîíðà ñþéëÿðèì ñàíà.
Éûëäûðûì
×ÿêèíìÿ, ñþéëÿ, ùÿð ÿìðèíè èíàí,
Èúðàéÿ ùàçûðäûð Éûëäûðûì ÿë’àí.
Àíæåë
Õàéûð, ÿìð åòìÿê äåéèë, áèð ðèúàì âàð,
Éàëíûç áÿíè ÷àïóã áó åâäÿí ÷ûãàð!
(Äÿðùàë îìóçóíäàêû øàëà áöðöíÿðÿê.)
Øó ìÿùáÿñäÿí ÷ûãàð äà ãóðòàð áÿíè,
Ùÿì äÿ áó ñàÿò, áó ñàÿò, áèëäèíìè?
Éûëäûðûì
Ëàêèí áóíúà ñÿáèðñèçëèê íÿ ëàçûì?
Ùÿð èøäÿ áèð ãàäàð äöøöíúÿ ëàçûì...
327
Àíæåë
Áÿíèì ùÿëàêûìû èñòÿðñÿí ÿýÿð
×ûã ýåò! Éîãñà äöøöíúÿ âåðìÿç ñÿìÿð.
Äöøöí, áèòìèø àðòûã òàáûì, òÿâàíûì,
Ó÷óðóìäóð ñàüûì, ñîëóì, ùÿð éàíûì.
Éûëäûðûì
Ôÿçëÿäèð áóíúà èçòèðàáö äÿùøÿò,
Ýÿë, ýåäÿëèì, ýÿë! Éîã òÿëàøÿ ùàúÿò!
Åäìîí äÿðùàë ãàðøûäàêû êö÷öê îäàéà êå÷ÿð.
Àíæåë
(Éûëäûðûìëà áÿðàáÿð ñîôà ãàïûñûíà éàãëàøàðàã)
Ñàíêè îéàð ãÿëáèìè õàèí áèð ÿë,
Ùÿð òÿðÿô ôÿëàêÿò... Ýÿë, ýåäÿëèì, ýÿë!
(×ûãàðëàð.)
Åäìîí
Õàèíëÿð, àù, ñÿôèëëÿð! Ýåäèí, ýåäèí!
Ôÿãÿò ÿñëà ãóðòóëóø éîã ñèçèí÷èí.
Îíëàðû èçëÿð. Î ÷ûãäûãäàí ñîíðà Ý þ â ÿ ð ÷ è í éàâðóñó ãóúàüûíäà, ñîí äÿðÿúÿ ìÿùçóí
áèð ùàëäà ñàëîíà äàõèë îëóð.
Àéäÿìèð
(ñîôà ãàïûñûíäàí ýÿëÿðÿê)
Ãóçóì, àðòûã áöòöí ôÿëàêÿòëÿðèí
Éà ñîíóäóð, éà áàøëàíüûúû...
Ýþâÿð÷èí
Íè÷èí?
Ñÿíäÿ âàð ýþðöíöð áàøãà áèð õÿáÿð.
328
Àéäÿìèð
Øèìäè Àíæåë Éûëäûðûìëà áÿðàáÿð
Äÿô’ îëóá ýåòäè, ñÿí, ñàãûí, Úÿëàëû
Åâäÿí áûðàãìà!
Ýþâÿð÷èí
Àù, áó ïÿê õÿòàëû...
Àéäÿìèð
Ìÿðàã åòìÿ, îíëàðû áÿí èçëÿðèì,
Íÿ îëñà ùÿï ýÿëèð, ñàíà ñþéëÿðèì.
(ùÿìÿí äûøàðû ôûðëàð)
Úÿëàë
(Ýÿëèð, ÿëèíäÿêè êîíéàê øèøÿñèíäÿí ñîí ãÿäÿùè òþêöá è÷ÿð. Øèøÿéè áèð
òÿðÿôÿ àòàðàã èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ.)
Ýþâÿð÷èí, áàíà áàã, ýþçÿë Ýþâÿð÷èí!
Íè÷èí ýåäèá éàòìûéîðñóí, àù, íè÷èí?
Íè÷èí ìöçòÿðèáñèí, íÿ îëìóø ñàíà!
Éîãñà êöñöá äàðûëìûøìûñûí áàíà?
Ýþâÿð÷èí
Áÿíèì ùÿï äèðëèéèì áó, òàëåéèì áó,
Ýþðäöéöì éîã áèð ýåúÿ ðàùÿò óéãó...
Äàèìà ùÿìäÿìèì ãàéüû, èçòèðàá,
Äÿíèç ñàíäûüûì öìèäëÿð ùÿï ñÿðàá...
Úÿëàë
(èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Êèì áèëèð, áÿëêÿ áàøãà áèð ñÿáÿá âàð?
Èíñàí, ãàäûí ãÿëáèíè ïÿê ýöú àíëàð.
ßâÿò, êèì áèëèð, áÿëêÿ ãÿëáèí ñÿíèí
Øèìäè ÷àðïûéîð éåíè áèð åøã è÷èí.
329
Ýþâÿð÷èí
(ñîí äÿðÿúÿ ñàðñûëìûø ùàëäà)
Íàñûë åøã, î íàñûë åøã èìèø, Úÿëàë!?
Úÿëàë! Áó èôòèðà ïÿê ìöäùèø... Úÿëàë!
Äöøöí, áèð äöøöí, ýþð íÿ ñþéëèéîðñóí?
Úÿëàë
(øèääÿòëè ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Ñÿí áÿíè ñÿðõîøìó çÿíí åéëèéîðñóí?
(ÿòðàôà)
Àù, øöáùÿäÿí áåéíèì àëåâ è÷èíäÿ...
(Ýþâÿð÷èíÿ)
Äÿìèí ÿëèí ßêðÿì áÿéèí ÿëèíäÿ
Ñþéëÿ, ùàíêè àëÿìëÿðÿ äàëìûøäûí?
Ñþéëÿ, íè÷èí ñóñäóí? Ñàéüûñûç ãàäûí!
Ýþâÿð÷èí
Ñóñ, éåòÿð, ñóñ, àðòûã, àù, ìÿùâ îëäóì áÿí,
Íÿ ýöíàù èøëÿñÿì, èíàí, ñÿáÿá ñÿí...
(Ýåòìÿê èñòÿð.)
Úÿëàë
(ÿòðàôÿ)
Øöáùÿ, àù, øöáùÿ?..
(Ýþâÿð÷èíÿ)
Ýåòìÿ, äóð!
Ýþâÿð÷èí
Àù, ñÿôèë!..
Úÿëàë
Áÿíìè?
330
Ýþâÿð÷èí
ßâÿò, ýþçÿë áÿëëÿ, åéè áèë.
(êÿíäè ÿëèíè ýþñòÿðèð)
Èñòÿñÿéäèì ãàíëà êèðëÿíñèí øó ÿë,
Èíàí, íÿ ñÿí ñàü ãàëûðäûí, íÿ Àíæåë.
Úÿëàë
(èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Áó ùèéëÿéè ßêðÿì þéðÿòìèø, áÿëëè.
Ýþâÿð÷èí
(àúû òÿáÿññöìëÿ)
Øöáùÿñèç...
Úÿëàë
Ùàëáóêè, ñÿíñèí þëìÿëè,
Èøòÿ ýþç þíöíäÿ ùÿð ãÿáàùÿòèí,
ßâÿò, ìÿùâ îë äà, àç ÷ûðïûíûá äèäèí.
Ýþâÿð÷èí
Àù, ÿâÿò, áÿëêÿ áÿí ãÿáàùÿòëèéèì,
×öíêè çåâãèíÿ, êåéôèíÿ ìàíåéèì:
(ÿëèíäÿêè ÷îúóüó óçàäàðàã)
Ôÿãÿò, äöøöí, áóíóí áèð ýöíàùû éîã...
(Áàëêîíà êå÷ÿðÿê.)
Úÿëàë
Íàñûë!.. Ýöíàùñûçìû î ìÿíùóñ ÷îúóã?
Î ïÿê ÷èðêèí, ïÿê àúû áèð âàñèòÿ,
Îðòàìûçäà ãûðûëìàç áèð ðàáèòÿ...
331
Ýþâÿð÷èí
(ñèíèðëè)
Íè÷èí ãûðûëìàç? Àë äà ãûð, ìÿùâ îëñóí!
Áèð àç ñåâèí, âèúäàíûí ðàùÿò áóëñóí.
Úÿëàë
(áàëêîíäàí àøàüûéà áàãàðàã, ùåéðÿòëÿ)
Î êèì? Àíæåëìè? Àù, èøòÿ êÿíäèñè!
(ùÿéÿúàí âÿ òÿëàø èëÿ)
Àíæåë, ýþçÿë ìÿëÿê! Úÿííÿò ïÿðèñè!
Ýåòìÿ äóð, ýÿëäèì èøòÿ, õàèí àôÿò!..
(Ñàëîíà êå÷ìÿê èñòÿð.)
Ýþâÿð÷èí
Úÿëàë! Ìÿðùÿìÿò, øó òèôëÿ ìÿðùÿìÿò!..
(×îúóüóíó îíà äîüðó óçàäàðàã ýåòìÿñèíÿ ìàíå îëóð.)
Úÿëàë
Áûðàã, áûðàã!
Ýþâÿð÷èí
Àìàí, áèð äöøöí...
Úÿëàë
×ÿêèë!..
Ýþâÿð÷èí
(éàâðóñóíó ÿëëÿðè öçÿðèíäÿ òóòàðàã èñòèðùàì èëÿ)
Úÿëàë!
Úÿëàë
Äÿô’ îë!..
332
(Ýþâÿð÷èíè áàëêîíóí áèð òÿðÿôèíÿ èòÿð, ÷îúóã ÿëèíäÿí äöøöâåðèð.)
Ýþâÿð÷èí
(ìÿ’éóñ âÿ ÷ûëüûíúà áèð ôÿðéàä èëÿ)
Éàâðóì!
(äåéÿ êÿíäèñèíè áàëêîíäàí àøàüû àòìàã èñòÿð)
Úÿëàë
(øèääÿòëÿ ñàëîíà äîüðó èòÿð)
×ÿêèë!..
Ýþâÿð÷èí
Àù, ãàòèë!..
Áàéûëûá äöøÿð. Àúû âÿ äÿùøÿòëè ñöêóò...
Ïÿðäÿ
ÄÞÐÄÖÍÚÖ ÏßÐÄß
Êþéäÿ ñàäÿ áèð ãîíàã, áàü÷àéà åíìÿê öçðÿ çÿðèô áèð áàëêîí, ÿòðàôäà, ñîí áàùàðà ìÿõñóñ ÷è÷ÿêëÿð âÿ àüàúëàð... Òà óúäà áèð òÿïÿéÿ ÷ûõìàã öçðÿ – ùÿð èêè òÿðÿôè ó÷óðóìëàðëà
ìóùàò – ýèðèíòèëè, ÷ûãûíòûëû áèð úûüûð... Áàü÷àäàí úûüûðà êö÷öê âÿ äàðúûã áèð êþïðö èëÿ êå÷èëèð. Èêèíäè ÷àüû, áóëóòëó ùàâà...
Éûëäûðûì
(Àíæåë èëÿ áÿðàáÿð ýÿëÿðÿê)
Èøòÿ, áèçèì ÿñêè éóðò,
Áàã, íÿ ýþçÿë êþéúöýÿç!
Ùÿð òÿðÿô éåøèë îðìàí,
Èñòÿäèéèí ãàäàð ýÿç.
Ùÿì íÿ ãàäàð áàãûìëû,
Ñàíêè ùÿð éåð ýöëöìñÿð;
Áóðäà ñîí áàùàð áÿíúÿ,
Èëê áàùàðäàí äà äèëáÿð...
333
Øó åâ áÿé áàáàìûíäûð,
Óëóü áÿéÿ ìÿõñóñäóð.
(Àíæåëèí ãîëóíäàí òóòóá ñàü òÿðÿôäÿêè éîëäàí êÿíàð áèð ýóøÿéè ýþñòÿðèð.)
Áÿíèìêè, òà... óçàãäàí
Èíñàíà ýöëöá äóðóð.
Àíæåë
Àù, áó êþé õàòûðëàòäû
Êå÷ìèø ýöíëÿðè áàíà,
Òà ÷îúóãêÿí àøèãäèì
Éåøèëëèéÿ, îðìàíà.
Éûëäûðûì
Èøòÿ, áóðäà ïÿê ÿñêè
×îáàí øàèðëÿð êèáè
Ñåéð åéëÿðèç áèð çàìàí
Øó öðéàí ýþçÿëëèéè.
Ãûøû ãèñìÿò îëóðñà
Èñòàíáóëà äþíÿð äÿ,
Ùÿï éàøàðûç ãàéüûñûç,
Ýöðöëòöñöç áèð éåðäÿ.
Áó ñûðàäà ýþðöíìÿç áèð ýóøÿäÿí òèòðÿê âÿ ùÿçèí áèð àùÿíýëÿ àøàüûäàêû øÿðãè åøèäèëèð.
Ýþâÿð÷èíèí ñÿñè
Ýþâÿð÷èíèì, Ýþâÿð÷èí,
Àüëàðûì è÷èí-è÷èí.
Áÿí áó ãàðà áÿõò èëÿ
Íè÷èí äîüäóì, àù, íè÷èí!?
Éûëäûðûì
Éàíûëìûéîðñàì áó ñÿñ
Ýþâÿð÷èíèí îëìàëû,
334
ßâÿò î, òàì êÿíäèñè!
Çàâàëëû, àù, çàâàëëû!
Äåìÿê éåðñèç äåéèëìèø
Ñþéëÿíÿí ñþçëÿð, ÿâÿò,
Úÿëàëûí úèíàéÿòè
Ùÿãèãÿòìèø, ùÿãèãÿò!
Ôÿëàêÿò áÿêëèéîðìóø
Áèçè ùÿð øåéäÿí ÿââÿë,
Áóðäà äóðìàã íàôèëÿ...
Ýÿë, ýåäÿëèì, äóðìà, ýÿë!
Ýåäÿðëÿð. Ýþâÿð÷èíèí ñÿñè.
Åé ñàðàðìûø ÷è÷ÿêëÿð!
Åé ñóñìóø êÿëÿáÿêëÿð!
Ýþçö éîëëàðäà ãàëìûø
Ìÿíÿêøÿì ñèçè áÿêëÿð.
Ó ë ó ü á ÿ é äàëüûí áèð ùàëäà áàëêîíà ÷ûãàð: Ýþâÿð÷èíè äèíëÿð. Äàëüûíëûüû äàùà äà àðòàð.
Ý þ â ÿ ð ÷ è í – ãóúàüûíäà áèð éûüûí ìÿíÿêøÿ îëàðàã – àüûð âÿ ïÿðèøàí àäûìëàðëà ýÿëèá
êå÷èð.
Óëóü áÿé
Ýþâÿð÷èí, óíóò, éàâðóì,
Óíóò êå÷ìèø ýöíëÿðè!
Éàëíûç ñûüûí Òàíðûéà,
ßôâ åéëÿ õàèíëÿðè.
Î ùèéëÿýÿð Áîñôîðó
Àíìà àðòûã áèð äàùà,
Î éûïðàíìûø Áèçàíñû
Ñàãûí, äöøöíìÿ ÿñëà!
Ýþâÿð÷èí
Ùÿð àúûéû óíóòìàã
ßâÿò, áþéöê òÿñÿëëè...
Ëàêèí òÿùÿììöëöì éîã,
335
Ñÿáðèì éîã, íÿ åòìÿëè!?
Èñòàíáóë õàòèðàòû
Äèêÿíëè áèð îò êèáè
Ïàð÷àëûéîð ãÿëáèìè,
Àìàí, àìàí, éàðÿááè!..
(Ìÿ’éóñ áèð ùàëäà áàáàñûíûí ãîëëàðû àðàñûíà ñûüûíûð. Áó ñûðàäà
áóëóòëàð ÷ÿêèëèð, ñÿùíÿ àéäûíëàøûð.)
Óëóü áÿé
Ãóçóì, áàã, øó áóëóòëàð,
Íàñûë ýÿëèá êå÷ÿðñÿ,
Ùÿéàòäàêû äÿùøÿòëÿð,
Ãàéüûëàð äà þéëÿúÿ
Êå÷èá ýåäÿí øåéëÿðäèð,
Ìÿðàã åòìÿê íàôèëÿ;
Éàëíûç õÿñòÿ ðóùëóëàð
×ûðïûíûð åéâàù èëÿ.
À é ä ÿ ì è ð ýÿëèð. Ýþâÿð÷èí è÷ÿðè ýèðÿð.
Àéäÿìèð
ßôÿíäèì, ñþéëèéîðëàð
Äÿìèíúèê áèð ãà÷ íÿôÿð
Ýþðìöø Éûëäûðûì áÿéè
Àíæåë èëÿ áÿðàáÿð.
Óëóü áÿé
Ùàéäû, áàã, ýþð íåðäÿäèð?
Ùÿìÿí áóë, ýÿòèð áàíà!
Äóðìà ýåò, ñþéëÿ, éàëíûç
Áèð ãà÷ ñþçöì âàð îíà.
Àéäÿìèð
Ïÿêè...
336
(ýåäÿðêÿí äþíÿð)
Äèéîðëàð ùÿòòà
Úÿëàëû äà ýþðìöøëÿð.
Óëóü áÿé
Úÿëàë-ôèëàí èñòÿìÿç,
Éûëäûðûìû áóë, éåòÿð!
Àéäÿìèð óçàãëàøûð. ß ê ð ÿ ì – ñàäÿ áèð ãèéàôÿòäÿ ãîëòóüóíäà èêè-ö÷ êèòàá îëäóüó ùàëäà
ýÿëèð. Óëóü áÿé éåðèíäÿí ãàëãàð, ñîí äÿðÿúÿ ñÿìèìèééÿòëÿ ßêðÿìèí ÿëèíè ñûãàðàã.
Ýÿë, áàãàëûì, ÿçèçèì!
Íåðäÿ ãàëäûí, íÿ îëäóí?
Èíñàíëàðäàí ãà÷ûá äà
Íÿ êÿøô åòäèí, íÿ áóëäóí?
Ùÿï äàëàð, äöøöíöðñöí,
Ñÿí áó ÷ûãûëìàç, äÿðèí
Êèòàáëàðûí è÷èíäÿ
Ãÿðã îëóá ýåäÿúÿêñèí.
ßêðÿì
Ôÿãÿò áó ÷ûðïûíûøëà
Êÿøô åòäèéèì áèð øåé éîã,
Ùÿð íÿ ãàäàð óüðàøñà
Èíñàí ÷îúóãäóð, ÷îúóã.
Þíúÿ ñàíäûì ýöëöìñÿð
Áàíà áèð ëÿì’ÿ, áèð íóð,
Íèùàéÿò äóéäóì àíúàã
Úÿùàëÿòèì àðòûéîð.
Óëóü áÿé
ßâÿò, áèð ÷îã áèëýèúëÿð,
Ôåéëÿñóôëàð, ÿäèáëÿð,
Ñÿíèí êèáè áó éîëäà
Ùÿï èúòèùàä åòìèøëÿð.
Ùÿð êÿñ äóéìàã èñòÿìèø
337
Ìöÿììàëû õèëãÿòè,
Äÿðê îëóíìàç Òàíðûéû,
Î ñàðñûëìàç ãöââÿòè.
Ùÿð êÿñ ó÷äóãúà ó÷ìóø,
Éöêñÿëäèêúÿ éöêñÿëìèø,
Ôÿçàëàðû àøäûãúà
×ûðïûíûá âÿúäÿ ýÿëìèø;
Ôÿãÿò øÿùïÿðè éàíìûø
Øàøãûí áèð ãàðòàë êèáè,
Ãåéá åòìèøäèð íèùàéÿò
Èçëÿäèéè êåâêÿáè.
Ñàðìàã èñòÿðêÿí áöòöí
Êàèíàòû áèð àíäà,
Äîíóá ãàëìûø ÿí êö÷öê
Áèð çÿððÿ ãàðøûñûíäà.
ßêðÿì
ßâÿò, ïÿê äîüðó, ëàêèí
Áó ÷ûðïûíûøëàð áÿíúÿ:
Ïÿê äàòëû áèð ÿéëÿíúÿ,
Ìÿðàãëû áèð ÿéëÿíúÿ...
Óëóü áÿé
Áþéöê Èáí Ñèíàëàð
Ñîêðàòëàð, ßôëàòóíëàð
Äàùè áèð óñòàä èêÿí
ßúÿá, íÿ áóëäó îíëàð!?
Ôÿëñÿôÿ áèð ÷ûãûëìàç
Éîë êè, éîðìóø ùÿð êÿñè,
×îãëàðûíû áîüìóø äà,
Äóéóëìàç îëìóø ñÿñè.
ßêðÿì
Ôÿãÿò áó ýöíëÿð áÿíèì
Ïÿê áàøãàäûð ÿéëÿíúÿì,
338
Ýþâÿð÷èíäÿí, Úÿëàëäàí
Áàøãà áèð øåé äöøöíìÿì.
Úÿëàëäàêû ãóäóçëóã,
Àçüûíëûã, ñàéüûñûçëûã,
Àëò-öñò åäèá ôèêðèìè,
Áÿíè ÷ûëäûðòìûø àðòûã.
Èíñàíëûã áó èìèøñÿ
Íèôðÿò, áèíëÿðúÿ íèôðÿò!
Áþéëÿ ìþùòÿðèñ, ñÿôèë
Àë÷àëìûø þìðÿ ëÿ’íÿò!
Óëóü áÿé
(ãàôàñûíû ñàëëàéàðàã ñîí äÿðÿúÿ ñèíèðëè âÿ ãûçüûí)
Î ýöí êè, Èñòàíáóëäà
Ýÿíúëèê ôðàíñûçëàøäû,
Ýåòäèêúÿ òöðê åâëàäû
Ó÷óðóìà éàãëàøäû.
Éóðäóìóçó ñàðäûãúà
Äöøêöí Ïàðèñ ìîäàñû,
Ùÿð êÿñúÿ þðíÿê îëäó
Ñÿðñÿì ôèðÿíý ÿäàñû.
Ñÿðõîøëóã, èôôÿòñèçëèê
Ñàðäû áöòöí ýÿíúëÿðè,
Çÿùÿðëÿíäè ýåòäèêúÿ
Ìÿìëÿêÿòèí ùÿð éåðè.
Ãÿùðÿìàí Îüóçëàðûí,
Áþéöê ßðòîüðîëëàðûí
Ñàðñûëìç õÿëÿôëÿðè
Øèìäè ùÿï ñàïãûí, àçüûí...
Àâðîïàäàí ôÿçèëÿò,
Ùèììÿò, úèääèééÿò, âöãàð
Äóðóðêÿí éàëíûç ÷öðöê
Áèð çöïïÿëèê àëäûëàð.
Áó ñûðàäà É û ë ä û ð û ì À é ä ÿ ì è ð ë ÿ áÿðàáÿð ýÿëèð. Àéäÿìèð ÷ÿêèëèá ýåäÿð, Éûëäûðûì
èñÿ äóðäóüó éåðäÿ äîíà ãàëûð.
339
Éûëäûðûì, ýÿë, éàãûí ýÿë,
Ýÿë, áàãàëûì, íåðäÿñèí?
Åøèòäèì Úÿëàë êèáè
Áàøãà àëÿìëÿðäÿñèí.
Áÿí ñÿíè òà êö÷öêêÿí
Þç ðóùóìà áÿñëÿäèì.
Áÿíèì îüëóì äà áèð ýöí
Àçàðìûø!.. Ùè÷ áèëìÿäèì.
(àúû òÿáÿññöìëÿ)
Ñþéëÿ, ñåâýèëèí íåðäÿ?
Íåðäÿ Ïàðèñ òþùôÿñè?
Î ôÿëàêÿò áàéãóøó,
Î ñîãàã ñöïöðýÿñè.
Éûëäûðûì
Áÿé áàáà! ßôâ åäÿðñèí,
Ãÿáàùÿòëè îëñàì äà,
Ìÿ’çóðóì èøòÿ, ÷öíêè
Áÿíèì íèééÿòèì áàøãà...
Áÿí èñòÿäèì êè, ñó÷ñóç
Áèð àèëÿ ñåâèíñèí,
Èøýÿíúÿäÿí ãóðòóëóá
Ìÿñ’óä îëñóí Ýþâÿð÷èí.
Éîãñà áÿíèì Àíæåëÿ...
ßñëà äîãóíäóüóì éîã,
ßìèí îë, ñÿíèí îüëóí
Äåéèë àçüûí áèð ÷îúóã...
Ýþâÿð÷èíèí ñÿñè
Ñþíäö ïàðëàã ÿìÿëëÿð,
Áÿí àüëàðûì, åë ýöëÿð;
Éàðàëû, ìÿùçóí êþíöë,
Ùÿï ÷ûðïûíûð, ùÿï èíëÿð.
340
Óëóü áÿé
(Éûëäûðûìûí ãîëóíäàí òóòàðàã)
Èøòÿ äèíëèéîðìóñóí?
Äóðìà, àðòûã, ýÿë áÿðè,
Ñÿíè ýþðñÿ, øöáùÿñèç,
Úîøàð ÿñêè äÿðäëÿðè.
Ùÿð ö÷ö ýþðöíìÿç áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêèëèð. Ñîíðà Ý þ â ÿ ð ÷ è í ýÿëèð:
Ýþâÿð÷èí
(éàðàëû ñÿñëÿ)
Ìÿíÿêøÿì, àù, íóð éàâðóì!
Ñÿíè àëäûìû Òàíðûì;
Ýÿë áàíà, óô, íåðäÿñèí?
Ñÿíñèç ãàí îëäó áàüðûì.
(àðãà òÿðÿôÿ áàãàð, Úÿëàëûí ýÿëäèéèíè ýþðöíúÿ)
Àù, éåíÿ î! Íåðäÿ éàâðóì?
Úÿëàë
Ìÿðùÿìÿò!
Ýþâÿð÷èí
Áÿíäÿí íÿ èñòèéîðñóí, ýåò, ÷ÿêèë ýåò!
Úÿëàë
ßôâ åò, áÿí áèð äèâàíÿéèì, ñó÷óì ÷îã,
Ôÿãÿò äöøöí, äèâàíÿéÿ ãÿëÿì éîã...
ßôâ åò, úöðìöì, ãÿáàùÿòèì ÷îãñà äà,
ßôâ åò, ýÿð÷è ëÿéàãÿòèì éîãñà äà...
341
Ýþâÿð÷èí
Ùè÷ çÿðÿð éîã, áÿí ÿôâ åéëÿäèì ñÿíè,
Ôÿãÿò ñÿí äÿ øó ùàëäàí ãóðòàð áÿíè!
Ýÿë, éàãûí ýÿë, êþêñöìö, ýÿë, ïàð÷àëà,
Áÿëêÿ ðóùóì èøýÿíúÿäÿí ãóðòóëà...
Øèìäè Ìÿíÿêøÿì, î ñþíìöø ïÿíáÿ íóð,
Áÿíè ûññûç ìÿçàðûíäà áÿêëèéîð.
Úÿëàë
Ýþâÿð÷èí, ãàíàòìà êþíëöìö, éåòÿð...
×ÿêäèéèì ÿçàáëàð þëöìäÿí áåòÿð,
Èøëÿäèéèì ñó÷óí úÿçàñû íÿéñÿ,
Èòàÿò åéëÿðèì, áàøûì äà ýåòñÿ.
Ýþâÿð÷èí
(óñàíìûø âÿ ÷ûëüûíúà áèð ôÿðéàä èëÿ)
Éàâðóì!.. Íåðäÿ éàâðóì!?
Úÿëàë
ßôâ åò!
Ýþâÿð÷èí
Àù, ÷ÿêèë!
Úÿëàë
Ýþâÿð÷èí, Ýþâÿð÷èí!?..
Ýþâÿð÷èí
(Úÿëàëà)
×ÿêèë ýåò, ñÿôèë!..
342
(Äåéÿ ñèíèðëè âÿ íèôðÿòëè áàãûøëàðëà è÷ÿðè ýèðÿð. Úÿëàë èñÿ øàøãûí áèð
ùåéêÿë êèáè éåðèíäÿ äîíà ãàëûð.)
Àíæåë
(éàí òÿðÿôäÿí ÷ûãàðàã, Úÿëàëû Éûëäûðûì çÿííèëÿ)
Éûëäûðûì!..
(òÿáäèëè-òåâð èëÿ)
Àù, Úÿëàë, ñÿíìèñèí?..
Úÿëàë
(àúû ýöëöìñÿéèøëÿ)
ßâÿò,
ßâÿò, áÿíÿì, ýþçÿë, ñåâèìëè àôÿò!
Àíæåë
Àù, áó íàñûë ÷þùðÿ? Íàñûë ãèéàôÿò?!
Àìàí, ÿôâ åò...
Úÿëàë
Àðòûã éåòÿð, øåéòÿíÿò!
Éåòÿð äàüûòäûí éóðäóìó, éóâàìû,
ßëèìäÿí àëäûí çåâãèìè, ñÿôàìû,
Éàãûá-éûãäûí ôèêðèìè, õÿéàëûìû,
×èýíÿäèí ùÿï ìöãÿääÿñ àìàëûìû.
Éåòÿð óíóòäóðäóí áàíà Òàíðûìû,
Ãàïëàí êèáè ïàð÷àëàòäûí éàâðûìû.
Áÿí àë÷àëìàçäûì, ñÿí áÿíè àë÷àëòäûí,
Ñÿí áÿíè ìÿùâ åòäèí, àù, ðÿçèë ãàäûí!..
343
Ùÿìÿí ñöð’ÿòëè âÿ íèôðÿòëè àäûìëàðëà ÷ÿêèëèá ýåäÿð. Àíæåë øàøãûí áàãûøëàðëà áàãûíûá äóðóð. Áó ñûðàäà Å ä ì î í àüàúëàð àðàñûíäà ýþðöíöð, ôÿãÿò Éûëäûðûìûí ýÿëìÿêäÿ îëäóüóíó ýþðöíúÿ ÷ÿêèëèð âÿ îíëàðû äèíëÿéèá äóðóð.
Éûëäûðûì
(ãàðøû òÿðÿôäÿí ÷ûãàðàã, àúû òÿáÿññöìëÿ)
Ýþçëÿðèí éàøàðìûø, ñþéëÿ áó ùàë íÿ?
Ùàíêè àøèãèíè áÿêëÿðñèí éåíÿ?
Àíæåë
(øàøãûí âÿ ñèíèðëè)
Ñÿðõîøìóñóí, Éûëäûðûì, àù, Éûëäûðûì!?
Éûëäûðûì
Ñÿðõîø èäèì, ÿâÿò, øèìäè àéûëäûì,
Áèëìÿì ýþçëÿðèìÿ íÿëÿð ýþðöíäö,
Ñþíäö ÿñêè ìÿúíóíëóüóì, ùÿï ñþíäö.
Þíúÿ íàñûë éàãëàøûá ãàâóøäóãñà,
Þéëÿ äÿ àéðûëìàëûéûç...
Àíæåë
Àù, éîãñà,
Éîãñà àòìàãìû èñòèéîðñóí áÿíè?
Õàéûð, õàéûð, ÿôñóíëàìûøëàð ñÿíè.
Áèð äöøöí, ñÿíäÿí àéðûëûðñàì, áàíà
Êèì áàãàð, êèì òÿñÿëëè åäÿð?..
Éûëäûðûì
(èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ)
Úÿëàë, Åäìîí, áöòöí úèùàí ìöøòÿðè...
Êèì ðÿää åäÿð ñÿíèí êèáè äèëáÿðè?
344
Àíæåë
(ñàðñûëìûø áèð ùàëäà)
Àìàí, éàðÿá! Äöøöí, äöøöí áèð êÿðÿ
Êèì äàéàíûð áó ÷èðêèí òÿùãèðëÿðÿ!?
Éûëäûðûì
Çÿíí åäÿðñÿì àðòûã ÿëâåðèð ñöêóò,
Ìÿëÿê äÿ îëñàí óíóò áÿíè, óíóò!
Àíæåë
Íè÷èí, ñþéëÿ íè÷èí?
Éûëäûðûì
Ñîðìà, ùè÷ ñîðìà!
×ÿêèë! Àðòûã éåòÿð, ÷ÿêèë ýåò, äóðìà!
(Ñÿðò áàãûøëàðëà è÷ÿðè ýèðÿð, Àíæåë èñÿ áþùò âÿ ùåéðÿò è÷èíäÿ äîíà ãàëûð.)
Åäìîí
(àüàúëàð àðàñûíäàí ÷ûãàðàã àúû âÿ èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðëÿ)
Èøòÿ ñàïãûíëûüûí àúû ìåéâÿñè!
Èøòÿ àçüûíëûüûí ñîí íÿòèúÿñè!
ßñêè ùàë íåðäÿ? Áàã, øèìäè íÿ îëäóí?
Ñþéëÿ, Åäìîíó àòûá äà íÿ áóëäóí?
Àíæåë
(àüëàð êèáè ýþðöíöð, ìÿíäèë èëÿ ýþç éàøûíû ñèëÿðÿê)
Àðòûã ÿëâåðèð ÷ÿêäèéèì ôÿëàêÿò,
Áèð äÿ íÿ ëàçûì áóíúà òÿ’íÿ, òþùìÿò?
Åäìîí
(éàðûì ãÿùãÿùÿéëÿ)
Éà! Ïåøèìàí îëäóíìó éîãñà?.. Ùåéùàò!
Ýþç éàøëàðûí äåéèë, áöòöí êàèíàò,
345
Áöòöí úèùàí àëò-öñò îëóá äàüûëñà,
Äàüëàð, îðìàíëàð êöë îëóá ñàâðóëñà,
Äÿíèçëÿð ãàí ïöñêöðñÿ äÿ, äîüðóñó,
Ñþíìÿç áÿíäÿêè èíòèãàì äóéüóñó.
Àíæåë
(êþêñöíö à÷àðàã)
Þéëÿ èñÿ ýÿë, ýÿë äÿ, ìÿùâ åò áÿíè,
Ýÿë èíòèãàì àë äà, àâóò êþíëöíè...
Åäìîí
(îíà éàãëøàðàã)
Õàéûð, áÿíè ïÿê çÿíí åòìÿ ñÿðñÿì!
×öíêè ñÿíè áèð âóðóøäà þëäöðñÿì,
×ÿêäèéèí èçòèðàáäàí ãóðòóëóðñóí,
Åäìîíóí ÿëèëÿ ìÿñ’óä îëóðñóí.
(ñèíèðëè)
Ñàíà áèð úÿçà âåðìÿê èñòÿðèì êè,
Þìðöí îëäóãúà ùÿï ýÿìèðñèí ñÿíè,
Ùÿð ýþðÿí ñÿíäÿí èáðÿò àëñûí àíúàã...
(Òÿùãèðàìèç âÿ êèíëè áèð òåâð èëÿ éàãàëàéûá áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêÿðÿê.)
Ùàéäû, ýÿë, äóðìà, ýÿë, øÿðÿôñèç, àë÷àã!..
Îíëàð ÷ÿêèëäèéè êèáè Ý þ â ÿ ð ÷ è í ÷ûãàð, äàëüûí àäûìëàðëà êþïðöéÿ äîüðó éàãëàøûð. Áó
ñûðàäà É û ë ä û ð û ì äÿõè òÿêðàð À í æ å ë è èçëÿìÿê öçðÿ ß ê ð ÿ ì ë ÿ áÿðàáÿð ÷ûãàð. Óëóü
áÿé äÿ åéíè çàìàíäà àüàúëàð àðàñûíäà ýþðöíÿðÿê îíëàðû äèíëÿð.
Éûëäûðûì
Àíæåë ñÿôèë îëñà äà áèð ãàäûíäûð,
Îíó êþéäÿ éàëíûç áûðàãìàì, õàéûð,
Êÿíäèì ýåòìÿñÿì äÿ áèð áàøãàñûéëà
Ùÿð ùàëäà ýåòìÿëè î, Èñòàíáóëà...
346
ßêðÿì
Áûðàã, úàíûì, î, øåéòàíäàí ÷îã áèëèð.
Éûëäûðûì
×îã áèëñÿ äÿ ãÿðèáäèð, êèìñÿñèçäèð.
(Ýåòìÿê èñòÿð.)
ßêðÿì
(áûðàãìàç)
Äÿô åòäèí áàøûíäàí, éåòÿð, ýåòìÿ, äóð!
Éûëäûðûì
(ìöòÿðÿääèä)
Ëàêèí áó ùè÷ âèúäàíûìà ñûüìûéîð.
Óëóü áÿé
(÷ûãàð)
Ñàãûí, ìÿðàã åòìÿ, îüëóì, î øèìäè,
Øûã áèð ôðàíñûçëà ñàâóøäó, ýåòäè.
(èñòåùçàëû òÿáÿññöìëÿ)
ßâÿò, þéëÿ ýþçÿë, éîñìà àôÿòëÿð,
Ñÿíèí êèáè ÷îãëàðûíû úÿçá åéëÿð.
Ùÿòòà äÿìèíúèê ýþðìöøëÿð Úÿëàëû,
Î äà Àíæåë è÷èí ýÿëìèø îëìàëû...
ßêðÿì
Õàéûð, éàíûëìàéûí, ÿôÿíäèì, õàéûð,
Úÿëàëûí äÿðäè çÿííèìúÿ áàøãàäûð,
Î, êÿíäèíè ÿôâ åòäèðìÿê èñòèéîð,
Áÿëêÿ Ýþâÿð÷èíè ýþðìÿê èñòèéîð.
347
Óëóü áÿé
(ñèíèðëè)
Íàñûë!? Äåìÿê ñÿðõîøëóüó ýåòäèìè?
Ùÿï àçüûíëûã, ñàéüûñûçëûã áèòäèìè?
Ùåéùàò! Óíóòìàëû êå÷ìèø ýöíëÿðè,
Éàéûíäàí ãóðòóëàí îã äþíìÿç ýåðè!
É û ë ä û ð û ì ë à áÿðàáÿð è÷ÿðè ýèðÿð; ßêðÿì äÿ øàøãûí áèð âÿçèééÿòëÿ äöøöíöá äóðóð. Áó
ñûðàäà Ú ÿ ë à ë òÿïÿ áàøûíäà ýþðöíÿðÿê ÿòðàôû ó÷óðóìëó úûüûð èëÿ èëÿðèëÿð. Ýþâÿð÷èí îíó
ýþðöíúÿ íèôðÿòëÿ ýåðè äþíìÿê èñòÿð.
Úÿëàë
Ýþâÿð÷èí, Ýþâÿð÷èí, ìÿëÿê Ýþâÿð÷èí!
Áó íèôðÿòëÿð íè÷èí? Ñþéëÿ, àù, íè÷èí?
(Ýþâÿð÷èí óñàíìûø áèð òåâð èëÿ ÷ÿêèëèá ýåòìÿê èñòÿð, Úÿëàë àúû âÿ éàðàëû
ãÿùãÿùÿëÿðëÿ.)
Ãàðòàëäàí öðêÿí áèð ýþâÿð÷èí êèáè,
Áÿíäÿí ãà÷ìàã èñòèéîðñóí, þéëÿìè?
Ùè÷ òÿëàø åòìÿ äóð, ñàãûí, ýåòìÿ äóð!
Øèìäè ÿôâ îëóíóð éàïäûüûì ãöñóð.
Ýþâÿð÷èí
Õÿéàë, áîø áèð õÿéàë, ñþíöê áèð õÿéàë!
Ãûðûëìûø áèð êþíöë, ñàüàëìàç, ìöùàë!..
(ñîí äÿðÿúÿ ñèíèðëè)
Àðòûã óíóò, ùÿð øåé ìÿùâ îëóá ýåòäè,
ßâÿò Úÿëàë! Ýåò! Áèòäè... ùÿð øåé áèòäè...
(Áàëêîíà äîüðó èëÿðëÿð.)
Úÿëàë
Ñîí ýþðöøäöð, ÿôâ åò, õÿéàë îëñà äà,
Ñîí íÿôÿñäèð, ÿôâ åò, ìÿùàë îëñà äà...
348
(ßëëÿðèíè êþêñöíäÿ ÷àïðàç åäÿðÿê, éÿñ’ âÿ äÿùøÿò è÷èíäÿ áàãà ãàëûð.)
ßêðÿì
Úÿëàë, øàøûðäûíìû? Àù, äöøöí áèð àç,
ßð êèøèéÿ öìèäñèçëèê éàðàøìàç!
Ùÿð äÿðä è÷èí øöáùÿñèç, áèð ÷àðÿ âàð,
Áÿñáÿëëè, ùÿð ãûøû èçëÿð áèð áàùàð.
Úÿëàë
Õàéûð, áó äÿðä è÷èí áóëóíìàç ÷àðÿ,
Õàéûð, áó áèð ãûø êè, ÷ûãìàç áàùàðÿ.
ßêðÿì
(áèð àç éàãëàøûð)
Ýÿë áÿðè, ýÿë éåòÿð ÷îúóãëóã, éåòÿð,
Ýÿë, ñÿíè áÿêëèéîð ïàðëàã ÿìÿëëÿð.
ßâÿò, ñÿí’ÿò, äÿùà, àëãûø, ïÿðÿñòèø,
Ùÿï ñÿíè áÿêëèéîð...
Úÿëàë
Èñòÿìÿì... êå÷ìèø...
Õàéûð, ùè÷ áèð øåé èñòÿìÿì, øèìäè áÿí
Éàëíûç ìÿ’ñóì Ýþâÿð÷èíèí ãÿëáèíäÿí
Ñèëèíìÿç ëÿêÿéè ñèëìÿê èñòÿðèì,
×îã àë÷àëäûì äà, éöêñÿëìÿê èñòÿðèì.
ßêðÿì
Úÿëàë! Áó ÷ûëüûí ùàë èëÿ ÿìèí îë,
Ôÿëàêÿò äîüóðóð ùÿï òóòäóüóí éîë.
Úÿëàë
(Ãîðãóíú âÿ àúû ãÿùãÿùÿëÿðäÿí ñîíðà, ãîðõàã, øàøãûí âÿ ìÿúíóíàíÿ
áàãûøëàðëà áàãàð. Þíúÿ ùÿçèí âÿ òèòðÿê... ñîíðà ýåòäèêúÿ ñèíèðëè âÿ
ùÿéÿúàíëû áèð ôÿðéàä èëÿ)
349
Ó÷óðóì: ãàðàíëûã, ÷ûãûëìàç éîëóì,
Ó÷óðóì: ó÷óðóì ùÿï ñàüûì, ñîëóì.
Ó÷óðóì: äóéäóüóì ùÿãèãÿò, õÿéàë.
Ó÷óðóì: ó÷óðóì éàëäûçëû àìàë.
Ó÷óðóì: ÷àüëàéàíëàð, êÿùêÿøàíëàð,
Ó÷óðóì: äÿíèçëÿð, äàüëàð, îðìàíëàð.
Ó÷óðóì: öôöãëÿð, ÿíýèí ôÿçàëàð.
Ó÷óðóì: ó÷óðóì ÷ûëüûí äÿùàëàð,
Ó÷óðóì: ñöðÿêëè, úîøãóí àëãûøëàð,
Ó÷óðóì: ó÷óðóì ñöçýöí áàãûøëàð,
Ó÷óðóì: øó ÷èðêèí, øó àë÷àã ùÿéàò,
Ó÷óðóì: ó÷óðóì áöòöí êàèíàò!..
(Ó÷óðóìà éàãëàøûð.)
ßêðÿì
Úÿëàë, áèð äöøöí, àù, íÿ äÿùøÿòëè ùàë!..
Úÿëàë
Ó÷óðóì!.. Ó÷óðóì!..
(ó÷óðóìà àòûëûð.)
Ýþâÿð÷èí
(Ãîëëàðûíû Úÿëàëà äîüðó à÷àðàã, ñîí äÿðÿúÿ ìöòÿÿññèð)
Úÿëàë, àù, Úÿëàë!..
(Áàéûëûá ßêðÿìèí ãîëëàðû àðàñûíà äöøöâåðèð.)
Ïÿðäÿ
ÑÎÍ
350
ÌÖÍÄßÐÈÚÀÒ
Àíà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Ìàðàë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Øåéõ Ñÿí’àí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Øåéäà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Ó÷óðóì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
351
Áóðàõûëûøà ìÿñóë:
ßçèç Ýöëÿëèéåâ
Òåõíèêè ðåäàêòîð:
Ðþâøÿí Àüàéåâ
Òÿðòèáàò÷û-ðÿññàì:
Íÿðýèç ßëèéåâà
Êîìïéóòåð ñÿùèôÿëÿéèúèñè:
Åìèë Ìÿììÿäîâ
Êîððåêòîð:
Ïÿðâàíÿ Ìÿììÿäîâà
Éûüûëìàüà âåðèëìèøäèð 05.08.2004. ×àïà èìçàëàíìûøäûð 14.02.2005.
Ôîðìàòû 60õ90 1/16. Ôèçèêè ÷àï âÿðÿãè 22. Îôñåò ÷àï öñóëó.
Òèðàæû 25000. Ñèôàðèø 24.
Êèòàá “PROMAT” ìÿòáÿÿñèíäÿ ÷àï îëóíìóøäóð.