öğrenme faaliyeti - 1

Transkript

T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü
BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ
İŞLETİM SİSTEMLERİ
(AÇIK KAYNAK)
MODÜLER PROGRAMI
(YETERLİĞE DAYALI)
2008
ANKARA
ÖN SÖZ
Günümüzde mesleklerin değişim ile karşı karşıya olması ve daha
karmaşık bir yapıda bulunmaya başlaması nedeniyle, meslekî yeterliklerin de
geniş tabanlı bilgilere, becerilere ve tavırlara dayalı olmasını ve programların
buna göre geliştirilmesini zorunlu hâle getirmektedir.
Program çalışmaları kapsamında yapılan sektör tarama ve inceleme
çalışmaları sonucunda sektörde faaliyet gösterilen meslekler saptanarak, bu
meslekler ikinci, üçüncü ve dördüncü seviye meslek gruplarına ayrılmıştır.
Sektörde çalışan kişilerin görüş ve önerilerinden yola çıkılarak her meslek
dalına ait anket soruları hazırlanmış, daha sonra anketler yurdun çeşitli
bölgelerinde uygulanarak mesleklere özgü yeterlikler belirlenmiştir.
Program geliştirme sürecinin her aşamasında üniversitelerin ve
ülkemizin önde gelen sektör temsilcileri ile iş birliği yapılmış kişi ve kurumların
program çalışmalarına doğrudan katkıları sağlanmıştır. Sektör ve
yükseköğretim kurumlarının beklentileri programa yansıtılarak, mesleklere ait
belirlenen yeterlikler öğretim programları ve modüllerin temel dayanağını ve
içeriğini oluşturmuştur.
Uluslararası düzeyde meslek elemanlarından beklenen yeterlikler çeşitli
araştırmalar ve yerli/yabancı uzman görüşlerine dayanılarak tespit edilmiş, elde
edilen sonuçlar program çalışmalarına aktarılmıştır.
Bilişim Teknolojileri alanı öğretim programları, gelişmelere bağlı olarak
esnek ve sürekli güncellenmeye uygun bir yapıda tasarlanmıştır. Bireyler
kazandıkları
güncel
meslekî
yeterlikler
doğrultusunda
istihdam
edilebileceklerdir.
Bilişim Teknolojileri alanı altında yer alan mesleklerde ulusal ve
uluslararası düzeyde standartlara uygun, her yaşta ve düzeyde bireye meslekî
yeterlikler kazandıracak eğitim ve öğretim olanağı sunulmuştur.
1
İÇİNDEKİLER
ÖN SÖZ ............................................................................................................................................... 1 İŞLETİM SİSTEMLERİ (AÇIK KAYNAK) PROGRAMINA İLİŞKİN AÇIKLAMALAR ...................................... 3 MESLEK ELEMANI TANIMI .................................................................................................................. 3 GİRİŞ KOŞULLARI ................................................................................................................................ 3 İSTİHDAM ALANLARI .......................................................................................................................... 3 EĞİTİM‐ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ............................................................................ 3 EĞİTİMCİLER ....................................................................................................................................... 3 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .............................................................................................................. 3 BELGELENDİRME ................................................................................................................................ 3 YATAY VE DİKEY GEÇİŞLER .................................................................................................................. 4 EĞİTİM SÜRESİ.................................................................................................................................... 4 ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ .................................................................................................... 4 İŞ BİRLİĞİ YAPILACAK KURUM VE KURULUŞLAR ................................................................................ 4 ÖĞRENCİ/KURSİYER KAZANIMLARI .................................................................................................... 4 EĞİTİM‐ÖĞRETİM FAALİYETLERİ ........................................................................................................ 5 MESLEKİ GELİŞİM MODÜLLERİ ........................................................................................................... 5 MODÜL VE İÇERİKLERİ ........................................................................................................................ 6 YETERLİK VE MODÜL TABLOSU .......................................................................................................... 6 2
İŞLETİM SİSTEMLERİ (AÇIK KAYNAK) PROGRAMINA İLİŞKİN
AÇIKLAMALAR
ALAN
MESLEK
MESLEK SEVİYESİ
: BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ
: İŞLETİM SİSTEMLERİ (AÇIK KAYNAK)
:
MESLEK ELEMANI TANIMI
Açık kaynak işletim sisteminin kurulumu ve yönetimini yapabilen kişidir.
GİRİŞ KOŞULLARI
1. Okuma yazma bilmek veya ilkokul mezunu olmak.
2. Mesleğin gerektirdiği işleri ve yeterlikleri yapacak bedensel ve fiziksel
özelliklere sahip olmak.
İSTİHDAM ALANLARI
Mesleğin gerektirdiği yeterlikleri kazanan bireyler Bilişim sektöründe;
1. Bilgisayar teknik servisi hizmeti veren bilgisayar firmalarında, kamu kurum
ve kuruluşlarında,
2. Ağ kurulum ve yönetimi hizmeti veren ya da bu hizmete ihtiyaç duyan firma,
kamu kurum ve kuruluşlarında,
3. Kullanıcı ara yüzüne sahip uygulama ve veri tabanı programları kullanımı ve
yönetimi hizmeti veren ya da bu hizmetlere ihtiyaç duyan firma, kamu kurum
ve kuruluşlarında,
4. Web tasarımı hizmeti veren veya web ortamında çalışan etkileşimli
programlar hazırlayan yazılım şirketlerinde ya da bu hizmetlere ihtiyaç
duyan firma, kamu kurum ve kuruluşlarında vb. yerlerde çalışabilirler.
EĞİTİM-ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI
1. Mesleki Eğitim Merkezleri, Halk Eğitimi Merkezleri ve sektördeki işletmelerde
eğitim verilmektedir.
2. Programın uygulanabilmesi için Bilişim Teknolojileri alanı standart
donanımları ve mesleklerin gerektirdiği ekipmanlar sağlanmalıdır.
EĞİTİMCİLER
1. Programın uygulanmasında Bilişim Teknolojileri alanında eğitim almış ve
tercihen sektör deneyimi olan alan öğretmenleri görev almalıdır.
2. Programın uygulanmasında gerektiğinde Bilişim Teknolojileri alanında
sektör deneyimi olan teknisyen ve meslek elemanlarından yararlanılabilir.
3. Usta öğretici, bu programla ilgili modül ve yeterlikleri almış olmalıdır.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Bireylerin, çeşitli ölçme araçları kullanılarak;
1. Modüllerin sonunda kazandığı yeterlikler ölçülecektir.
2. Modüller ile kazandıkları bilgi, beceri ve tavırları ölçülecektir.
3. Ölçme sonuçları program sonunda değerlendirilecektir.
4. Eğitim kurumunda, işletmede ve kendi kendilerine yaptıkları tüm öğrenim
faaliyetleri değerlendirilecektir.
BELGELENDİRME
Sertifika programlarında; meslek elemanlarının sahip olduğu yeterlikleri
kazandırmaya yönelik eğitim ve öğretim verilir. Bu programlarda mesleğin
yeterliklerine sahip meslek elemanları yetiştirmek amaçlanmaktadır.
3
•
•
•
•
•
•
Sertifika öğretim programı sürecinde bireylerin tamamladığı modüller, aldığı
eğitimin tümü ve kazandıkları yeterlikler belgelendirilir.
Öğretim programının sonunda mesleğin yeterliklerini kazanan bireylerin
aldığı belgeler mevzuat doğrultusunda sertifikada değerlendirilir. Bireyler
mesleğin düzeyine göre mesleğinde sertifika alabilir.
Bireyler gelecekte meslek değiştirmek veya mesleğin ilişkili olduğu diğer
mesleklere geçmek amacıyla eğitim almak isterse, kazandığı yeterlikler
değerlendirilecektir.
Fark modüllerini tamamlayanlar ikinci bir meslekte kendini yetiştirebilecektir.
Öğretim programından ayrılan bireyin kazandığı yeterlikler belgelendirilerek
istendiğinde diğer sertifika programlarında değerlendirilir.
Mesleğin seviyesine ve yeterliklerine sahip olanlar sertifika almaya hak
kazanır ve ilgili iş yerlerinde çalışabilirler.
YATAY VE DİKEY GEÇİŞLER
Mesleğe yönelik geniş tabanlı yeterlikler kazandırmak hedeflenmiştir.
1. Eğitimin sonunda, mesleğinde sertifika alan birey gerektirdiğinde fark eğitimi
alarak diploma programını tamamlayabilir.
2. Mesleki eğitim alan veya bitirmiş olan birey; gerekli modülleri tamamlayarak
alandaki diğer meslekler arasında geçiş yapabilir.
EĞİTİM SÜRESİ
1. Meslek programının toplam eğitim süresi 120/96 saat olarak planlanmıştır.
2. Eğitim süresinin okul, işletme ve bireysel öğrenme için ayrılmış dağılımı,
modüller ile ilgili açıklamalarda belirtildiği gibi uygulanır.
ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ
Modüler öğretime yönelik olarak bireysel öğrenme yöntem ve teknikleri
uygulanır.
1. Eğitimciler bireylere rehberlik eder.
2. Bireyler kendi kendine öğrenmeye teşvik edilir.
3. Bireylerin aktif olması sağlanır.
4. Bireyler araştırmaya yönlendirilir.
5. Bireyler kendi kendilerini değerlendirebilir.
6. Bireylere mesleki yeterlik kazandırmaya yönelik yöntem ve teknikler
uygulanır.
İŞ BİRLİĞİ YAPILACAK KURUM VE KURULUŞLAR
Bireyler programın gerektirdiği öğretim faaliyetleri, istihdam olanakları ve
planlama konularında çevredeki üniversiteler, sivil toplum örgütleri, bilişim
sektöründe yer alan firmalar, meslek odaları ve meslek elemanları ile iş birliği
yapılarak yönlendirilir.
ÖĞRENCİ/KURSİYER KAZANIMLARI
Programın sonunda mesleğe yönelik olarak öğrenci/kursiyer;
1. Mesleğin ait olduğu alandaki temel bilgi ve becerileri kazanabilecektir.
2. Alanın gerektirdiği temel yeterliklere sahip olabilecektir.
3. Mesleğin gerektirdiği işleri yapabilecektir.
4. Mesleğin gerektirdiği özel mesleki yeterlikleri kazanabilecektir.
5. Öğrenci/Kursiyer merkezli daha aktif ve kendi hızına göre öğrenme olanağı
tanıyan kazanımlara sahip olabilecektir.
4
EĞİTİM-ÖĞRETİM FAALİYETLERİ
Sertifika programında yer alan modüllerde öngörülen eğitim öğretim
uygulamaları yapılır.
MESLEKİ GELİŞİM MODÜLLERİ
1. Öğrenci/kursiyerin yaşam boyu kullanabileceği ve mesleki gelişmesine
yararlı olabilecek, üretken, bilim ve teknoloji üretimine yatkın, beceri düzeyi
yüksek olarak yetiştirilmesi, iyi ilişkiler kurabilmesi, işe uyum sağlayabilmesi
gibi genel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı modüllerdir.
2. Bu modüller ile öğrenci/kursiyerlere ulusal ve uluslararası iş gücünden
beklenen yeterlikleri kazandırmak amaçlanmaktadır.
3. Meslekî Gelişim modül tablosundan, çevrenin istihdam durumu,
öğrenci/kursiyerlerin hazır bulunuşluk düzeyi göz önüne alınarak modüller
seçilecek ve yeterlik tablosunda yer alan süreye ilave edilecektir.
4. Dördüncü seviye meslek elemanları, bütün Mesleki Gelişim modüllerini
tamamlamış olacaklardır.
5. Meslekî gelişim modülleri programlardan bağımsız olarak da
kullanılabilecektir.
KAZANDIRILAN YETERLİKLER
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Sosyal hayatta sağlıklı ve etkili iletişim
kurmak ve sürdürmek
İş hayatında sağlıklı ve etkili iletişim
kurmak ve sürdürmek
Türkçe’yi doğru konuşmak
DERSİN MODÜLLERİ
SÜRE
Sosyal Hayatta İletişim
40/16
İş Hayatında İletişim
40/16
Diksiyon 1
40/32
Diksiyon 2
40/32
Mesleği ile ilgili gelişmeleri izlemek ve
Kişisel Gelişim
kendini kişisel olarak sürekli geliştirmek
İşletme, finansman, pazarlama, reklam,
satış, iş hukuku, kariyer gelişimi ve iş
Girişimcilik
kurma becerileri kazanmak
Çevreye karşı duyarlı olmak ve çevreyi
Çevre Koruma
korumak
Meslek etiği gereklerine uymak
İş yerinde plan, program ve iş
organizasyonu yapmak
İşçi sağlığı mevzuatına uymak ve iş
güvenliği önlemlerini almak
Temel düzeyde araştırma yapmak
5
40/16
40/24
40/16
Meslek Etiği
40/16
İş Organizasyonu
40/16
İş Güvenliği ve İşçi
Sağlığı
40/24
Araştırma Teknikleri
40/16
MODÜL VE İÇERİKLERİ
• Öğrenme süresi her modül için toplam 40 saattir.
• Kazandırılacak yeterliğe bağlı olarak her modül 40/8, 40/16, 40/24, 40/32 ve
40/40 olabilir.
• Modüllerde önerilen bu süreler öğrenme faaliyetlerindeki teorik ve
uygulamalı tüm içeriği kapsar.
• Modül içeriğindeki öğrenme faaliyetinin uygulanması imkânı olmadığında,
diğer okullarla ve işletmelerle iş birliği çerçevesinde uygulamalar yapılabilir.
• Kursiyer/öğrencinin önceden kazandığı yeterlikleri tekrar alma zorunluluğu
yoktur.
• Modül ve yeterlikler programdaki uygulama sırasına göre alınacaktır.
• Programda yer alan modül ve yeterliklerin uygulama sırası zümre kararı ile
belirlenir.
NOT: İşletim Sistemleri (Açık Kaynak) programı yeterlikler tablosu ve modülleri
aşağıda verilmiştir.
YETERLİK VE MODÜL TABLOSU
YETERLİKLER
MODÜLLER
SÜRE
1
Açık kaynak kodlu işletim sisteminin
kurulumunu ve temel ayarlarını
Açık Kaynak İşletim Sistemi 1 40/32
yapmak
2
araçlarını kullanmak
3
yönetimini gerçekleştirmek
TOPLAM:3
120/96
6
MODÜL BİLGİ SAYFASI
ALAN
: BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ
MESLEK/DAL
: WEB PROGRAMCILIĞI/AĞ İŞLETMENLİĞİ
DERS
: AÇIK KAYNAK İŞLETİM SİSTEMİ
MODÜL
: AÇIK KAYNAK İŞLETİM SİSTEMİ – 1
KODU
:
SÜRE
: 40/32
ÖN KOŞUL
:
AÇIKLAMA
: Uygulamalı olarak laboratuar ortamında işlenmelidir.
GENEL AMAÇ :
Öğrenci bu modül ile gerekli ortam sağlandığında; açık kaynak kodlu işletim
sisteminin kurulumunu ve temel ayarlarını yapabilecektir.
AMAÇLAR:
1.
2.
3.
4.
Açık kaynak kodlu işletim sisteminin kurulumunu gerçekleştirebilecektir.
İşletim sisteminin dosya işlemlerini yapabilecektir.
İşletim sistemi temel ağ ayarlarını yapabilecektir.
İşletim sistemi ortamı için internet bağlantısını oluşturabilecektir.
İÇERİK :
A. AÇIK KAYNAK İŞLETİM SİSTEMİ YAPISI
1. Açık kaynak işletim sisteminin tarihçesi ve gelişimi
2. Açık kaynak işletim sisteminin Kurulumu
3. Masaüstü sistemleri
4. Temel kavramlar (pencere,fontlar,klavye ayarları vs.)
B. AÇIK KAYNAK İŞLETİM SİSTEMİ DOSYA SİSTEMİ VE DOSYA İŞLEMLERİ
1. Dosya tipleri ve dosyaların sınıflandırılması
2. Dizin hiyerarşisi
3. Temel dosya işlem komutları
4. Temel yazıcı işlemleri
5. Temel arşivleme ve yedekleme komutları
C. TEMEL AĞ PROGRAMLARI VE AĞ AYARLARI
1. Ağ Konfigürasyon Dosyaları ve Scriptleri
2. Temel Ağ Komutları
3. Temel e-posta ve Haber Grubu Araçları
D. İNTERNET BAĞLANTISI
1. Modem Ayarları
2. Bağlantı Türleri
T.C.
MEGEP
(MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)
AÇIK KAYNAK İŞLETİM SİSTEMİ-1
ANKARA, 2008
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak
yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında
amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim
materyalleridir (Ders Notlarıdır).

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye
rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve
geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
uygulanmaya başlanmıştır.

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği
kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması
önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik
kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında
satılamaz.
2
İÇİNDEKİLER
AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iv
GİRİŞ .......................................................................................................................................1
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 .....................................................................................................3
1. AÇIK KAYNAK KODLU İŞLETİM SİSTEMİ YAPISI.................................................... 3
1.1. Temel Kavramlar .......................................................................................................... 3
1.1.1. İşletim Sistemi .......................................................................................................3
1.1.2. Açık Kaynak Kodlu Yazılım ................................................................................. 4
1.1.3. GNU Genel Kamu Lisansı (GPL).......................................................................... 5
1.2. UNIX Tarihçesi ve Gelişimi ......................................................................................... 6
1.2.1. Unix’in Oluşumu ...................................................................................................6
1.2.2. Linux’un Ortaya Çıkışı .......................................................................................... 7
1.3. Açık Kaynak Kodlu İşletim Sistemi Kurulumu ............................................................ 7
1.3.1. Hangi Linux? .........................................................................................................7
1.3.2. Kuruluma Hazırlık.................................................................................................8
1.3.3. Sistem Kurulumu .................................................................................................14
1.3.4. Disk Bölümlendirme ve Biçimlendirme .............................................................. 18
1.3.5. Sistem Yöneticisi.................................................................................................23
1.3.6. Kullanıcı Ekleme .................................................................................................24
1.3.7. Sistem Yükleyicisi ............................................................................................... 25
1.3.8. Kurulumun Tamamlanması ................................................................................. 26
UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 28
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 29
ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ..................................................................................................30
2. TEMEL MASAÜSTÜ KAVRAMLARI VE İŞLEMLERİ ............................................... 30
2.1. X-Window................................................................................................................... 30
2.1.1. KDE Masaüstü Ortamı ........................................................................................ 30
2.2. Sisteme Giriş............................................................................................................... 31
2.3. Temel Masaüstü Ayarları............................................................................................ 32
2.4. Masaüstü Bileşenleri ...................................................................................................33
2.4.1. Panel .................................................................................................................... 33
2.4.2. Pardus Menüsü ....................................................................................................37
2.4.3. Uygulama Düğmeleri........................................................................................... 38
2.4.4. Programcıklar ......................................................................................................38
2.4.5. Görev Çubuğu......................................................................................................38
2.4.6. Masaüstü Simgeleri ............................................................................................. 40
2.4.7. Masaüstüne Simge Ekleme.................................................................................. 41
2.4.8. Pencereler ............................................................................................................ 41
2.4. 9. Masaüstü Arkaplanını Değiştirme ......................................................................44
2.4.10. Çeşitli Ayarlar....................................................................................................44
2.5. Masaüstü Kısayolları...................................................................................................48
2.6. Sistemden Çıkış .......................................................................................................... 48
2.6.1. Bilgisayarı Kapatma ............................................................................................ 49
i
ÖĞRENME FAALİYETİ–3 ..................................................................................................53
3. DOSYA SİSTEMİ ve ÇALIŞMA MANTIĞI....................................................................53
3.1. Dosya Sistemi ............................................................................................................. 53
3.1.1. Dosya Tipleri ve Dosyaların Sınıflandırılması .................................................... 53
3.2. Dizin Hiyerarşisi .........................................................................................................54
3.2.1. Bağlama ve Ayırma Kavramları .......................................................................... 55
3.2.2. Kök Dizini ........................................................................................................... 56
3.4. Dosya ve Dizin İşlemleri............................................................................................. 58
3.4.1. Dosya Yöneticisi: Konqueror .............................................................................. 58
3.4.2. Pardus’ta Komutlarla Çalışmak........................................................................... 62
3.4.3. Temel Dosya ve Dizin İşlem Komutları .............................................................. 63
3.5. Temel Yazıcı İşlemleri................................................................................................ 81
3.5.1. Pardus’ta Yazıcı Tanıtımı .................................................................................... 81
3.6. Temel Arşivleme ve Yedekleme Komutları ............................................................... 86
3.6.1. Tar........................................................................................................................ 86
ÖĞRENME FAALİYETİ-4 ...................................................................................................96
4. AÇIK KAYNAK İŞLETİM SİSTEMİ TEMEL ARAÇLARI VE UYGULAMALARI ...96
4.1. Hesap Makinesi........................................................................................................... 96
4.2. Ofis Uygulamaları: OpenOffice.org ........................................................................... 97
4.2.1. OpenOffice.org'un özellikleri .............................................................................. 97
4.3. OpenOffice.org Writer: Kelime İşlemci Editörü ........................................................ 98
4.3.1. Araç Çubukları ve Menüler ................................................................................. 98
4.3.2. Çalışma Alanı ......................................................................................................98
4.3.3. Alt Araç Çubuğu ve Bilgi Alanı .......................................................................... 99
4.3.4. Biçemler ve Biçimlendirme Penceresi.................................................................99
4.3.5. Özelleştirme.........................................................................................................99
4.3.6. Çalışma sayfası ..................................................................................................100
4.3.7. Sayfa Özellikleri ................................................................................................ 102
4.3.8. Alan Ekleme ......................................................................................................102
4.3.9. Üst bilgi ve Alt bilgi ekleme.............................................................................. 102
4.3.10. Resim ekleme ..................................................................................................102
4.3.11. Yazı tipi özelliklerini belirleme .......................................................................103
4.3.12. Biçemlerle çalışmak......................................................................................... 104
4.4. OpenOffice.org Calc: Hesap Tablosu Programı ....................................................... 105
4.4.1. Kullanım ............................................................................................................ 106
4.4.2. İşlevler ve Formül Ekleme................................................................................. 106
4.4.3. Aralık tanımlama ............................................................................................... 108
4.4.4. Hücre, Satır ve Sütun ekleme ............................................................................ 109
4.4.5. Sütun Genişliği ve Satır Yüksekliğini Belirleme............................................... 110
4.4.6. Otomatik Biçimlendirmeyi Kullanma ............................................................... 110
4.4.7. Calc'a çizelge ekleme......................................................................................... 111
4.5. OpenOffice.org Impress: Sunum programı............................................................... 113
4.5.1. Çalışma alanı ve görünümler ............................................................................. 115
4.5.2. Resim ve Şekil Ekleme ...................................................................................... 117
4.5.3. Düzenlerle çalışma............................................................................................. 120
ii
UYGULAMA FAALİYETİ ............................................................................................ 121
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................. 122
ÖĞRENME FAALİYETİ-5 .................................................................................................123
5. TEMEL AĞ PROGRAMLARI VE AĞ AYARLARI .................................................... 123
5.1. Ağ Konfigürasyon Dosyaları ve Scriptleri................................................................ 123
5.1.1. /etc/sysconfig/network Dosyası .........................................................................123
5.1.2. /etc/sysconfig/network-scripts Dizini ................................................................ 124
5.1.3. IP Adresi Çözücü Ayarları................................................................................. 124
5.1.4. DNS Ayarlarının Yapılması ( /etc/resolv.conf Dosyası) ...................................125
5.2. Temel Ağ Komutları ve Programları ........................................................................126
5.2.1. Telnet Komutu ...................................................................................................126
5.2.2. Ftp Komutu........................................................................................................127
5.2.3. Nslookup Komutu.............................................................................................. 129
5.2.4. Whois Komutu...................................................................................................131
5.2.5. Netstat Komutu..................................................................................................132
5.2.6. Arp Komutu.......................................................................................................135
5.2.7. Ping Komutu......................................................................................................136
5.2.8. Traceroute Komutu............................................................................................ 137
5.3. Temel E-posta ve Haber Grubu Araçları ..................................................................138
5.3.1. KMail................................................................................................................. 138
5.3.2. Kmail Hesap Ayarları ........................................................................................ 139
5.3.3. Yapılan Ayarların Test Edilmesi .......................................................................140
5.4. Ağ Ayarları ve Ağ Programları................................................................................. 141
5.4.1. Ethernet Kartı İle Bağlantı................................................................................. 142
5.42. Kablosuz Bağlantı............................................................................................... 143
ÖĞRENME FAALİYETİ-6 .................................................................................................148
6. İNTERNET BAĞLANTISI ............................................................................................. 148
6.1. Modem Ayarları........................................................................................................148
6.1.1. Pardus Modem Bağlantısı.................................................................................. 148
6.2. Ağ Tarayıcısı............................................................................................................. 149
6.2.1. Mozilla Firefox ..................................................................................................149
MODÜL DEĞERLENDİRME ............................................................................................ 156
CEVAP ANAHTARLARI ...................................................................................................157
ÖNERİLEN KAYNAKLAR................................................................................................ 159
KAYNAKÇA ....................................................................................................................... 160
iii
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD
481BB0048
ALAN
Bilişim Teknolojileri
DAL/MESLEK
Ağ İşletmenliği / Bilgisayar Teknik Servisi
Web Programcılığı /
MODÜLÜN ADI
Açık Kaynak İşletim Sistemi - 1
MODÜLÜN TANIMI
SÜRE
Bu modül, açık kaynak işletim sisteminin kurulumu ve temel
ayarlarına ait bilgilerin verildiği öğretim materyalidir.
40/32
ÖN KOŞUL
YETERLİK
Açık kaynak kodlu işletim sisteminin kurulumunu ve temel
ayarlarını yapmak.
Genel Amaç
Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında; açık kaynak kodlu
işletim sisteminin kurulumunu ve temel ayarlarını
yapabileceksiniz.
Amaçlar
MODÜLÜN AMACI
EĞİTİM ÖĞRETİM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
1. Açık kaynak kodlu işletim sisteminin kurulumunu
gerçekleştirebileceksiniz.
2. İşletim
sistemi
temel
masaüstü
işlemlerini
yapabileceksiniz.
3. İşletim sisteminin dosya işlemlerini yapabileceksiniz.
4. İşletim sistemi temel araçlarını kullanarak düzenlemeler
yapabileceksiniz.
5. İşletim sistemi temel ağ ayarlarını yapabileceksiniz.
6. İşletim sistemi ortamı için internet bağlantısını
oluşturabileceksiniz.
Ortam
Ağ ile birbirine ve internete bağlı bilgisayar laboratuarı,
Donanım
Açık kaynak kodlu işletim sistemi CD’si ve araçları
Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili değerlendirme
soruları ile kendinizi değerlendireceksiniz.
Modül sonunda ise kazandığınız bilgi ve becerileri ölçmek
amacıyla hazırlanan ölçme araçları
(uygulama, çoktan
seçmeli, soru cevap) ile kendinizi değerlendireceksiniz.
iv
GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
İşletim sistemi bilgisayarda temel unsurdur. Donanımla kullanıcıyı buluşturan en
önemli yazılımdır. Bilişim Teknolojileri Alanını seçen siz sevgili öğrencilerimiz için de
işletim sistemleri oldukça önemli bir uğraşı alanı olacaktır. Bilgisayarı kullanmanın biraz
ötesine geçmek istediğiniz zaman karşınıza işletim sistemi kurulumu ve ayarları çıkar. Bir
işletim sistemini ne kadar kişiselleştirebilirsiniz. Tabii ki işletim sisteminin kendisi
tarafından belirlenen bazı sabit ayarları öğrenerek onun izin verdiği ölçüde… Peki, bir
işletim sistemini edinmek için ne kadar para ödemeniz gerekir? (Ülkemizde Lisanslı yazılım
kullanımı pek yaygın olmasa da bu bir kanuni sorumluluktur !)
Sizce bedava işletim sistemi olur mu?
“Olmaz!” ya da “Olsa bile ne kadar iyi ve kullanışlı olur ?” dediğinizi duyar gibiyim.
İşte bazı tekel markalar yüzünden bugüne kadar çoğu bilgisayarcının sadece ismini
duyduğu, duyduğu halde de yok saydığı bir işletim sisteminden, Linux’tan bahsediyoruz.
Kaynak kodu açık yani serbestçe dağıtılan bu işletim sistemiyle tanışmadıysanız bu modül
sizin için çok önemli bir fırsattır. Evet! Bedava dağıtılan işletim sistemi Linux dünyada
Windows’un karşısındaki tek rakiptir. Herkes Linux’u bedava alıp üzerinde değişiklik yapıp
kullanma hakkında sahiptir.
Bir de söylemeden geçemeyeceğimiz bir unsur daha var. Linux işletim sistemi internet
üzerindeki sunucuların büyük çoğunluğunda kullanılmaktadır. En önemli özelliği ise
Linux’ta Virüs Yoktur! Bu özelliği bile Linux’u hemen kullanmaya başlamaya yetecek bir
sebeptir.
Linux bir çekirdektir. Bu çekirdeği kullanan değişik isimlerle anılan Linux’lar vardır.
Bunların için de bizi ilgilendirenler de vardır. Açık Kaynak İşletim Sistemi dersinin
1.modülü olan bu modülde RedHat Linux ve TUBİTAK tarafından geliştirilen Pardus Linux
işletim sistemlerinin genel yapıları, dosya ve dizin sistemleri ve işlemleri, temel ağ ayarları
ve programları ve internet bağlantısı konularında gerekli bilgi ve uygulama faaliyetlerine
ulaşabileceksiniz.
Şimdiden hepinize başarılar!
1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
ÖĞRENME FAALİYETİ-1
AMAÇ
Açık kaynak kodlu işletim sisteminin kurulumunu gerçekleştirebileceksiniz.
ARAŞTIRMA

Açık Kaynak kodlu bir işletim sisteminin sağladığı avantajlar nelerdir?
Araştırınız.

Linux dağıtımı ne demektir? Kullanılan Linux dağıtımlarına örnekler veriniz.

Türkçe Linux dağıtımları varsa araştırınız.

Pardus nedir? Araştırınız.
1. AÇIK KAYNAK KODLU İŞLETİM
SİSTEMİ YAPISI
1.1. Temel Kavramlar
1.1.1. İşletim Sistemi
İşletim sistemi, bilgisayar donanımının doğrudan denetimi ve yönetiminden, temel
sistem işlemlerinden ve uygulama programlarını çalıştırmaktan sorumlu olan sistem
yazılımıdır. İşletim sistemi, bütün diğer yazılımların belleğe, girdi/çıktı aygıtlarına ve kütük
sistemine erişimini sağlar. Birden çok program aynı anda çalışıyorsa, işletim sistemi her
programa yeterli sistem kaynağını ayırmaktan ve birbirleri ile çakışmamalarını sağlamaktan
da sorumludur.
Şekil 1.1: İşletim sistemi katmanları
3
İşletim sistemlerinde kullanıcı ile bilgisayar donanımı arasında genel olarak üç
katmandan söz edilebilir. Şekil 1.1’de görülen bu katmanlar; kabuk, sistem çağrıları ve
çekirdek olarak adlandırılır.
İşletim sisteminin kullanıcıya görünen kısmı kabuk (shell) olarak nitelendirilir.
Örneğin bir programı çalıştırmak için kullanıcının komut vermesi kabuk üzerinden
gerçekleştirilir. DOS komut yorumlayıcısı ya da Pardus için “konsole”, kabuğa örnek olarak
gösterilebilir. Grafik kullanıcı arayüzü ise kabuk üzerinde çalışan bir katman olarak
düşünülebilir.
İşletim sisteminin kalbi, yazılımların donanımlar üzerinde çalışabilmesini sağlayan
katman ise çekirdek (kernel) katmanıdır. Kabuk, çekirdeğin çevresini sararken; donanımlar
ile iletişim kurmak ise çekirdeğin işidir.
Sistem çağrıları (system calls), kabuk ile çekirdek arasındaki iletişimi sağlayan alt
düzey işlevlerdir.
1.1.2. Açık Kaynak Kodlu Yazılım
Açık kaynak yazılım (open-source software) veya açık kaynak kodlu yazılım, kaynak
kodu isteyen herkese açık olan yazılımlardır. Bu tür yazılımların ayırt edici özelliği
kullanıcıya yazılımı değiştirme özgürlüğü sağlamasıdır. Açık kaynak kodlu yazılımlar,
uyarlanabilir, sağlam, hızlı ve güvenlidir. Açık kaynak kod dünyası, yeni bir yazılım üretme
biçimi, yeni iş modelleri sunmaktadır. Dünyanın her tarafından bilişim uzmanlarınca imece
yöntemi ile endüstri standartlarında geliştirilen açık kaynak kod yazılımları, insanlığın ortak
malıdır.
Programcılar yazılımları geliştirirken kullandıkları programlama dilleriyle kaynak
dosyaları oluştururlar. Daha sonra derlemeli dillerde (C, C++, Java, Pascal) bu dosyayı
derleyerek çalıştırılabilir hale çevirirler. Açık kaynaklı yazılım savunucuları her üretilen ve
dağıtılan programla birlikte kaynak kodunun da dağıtılmasını savunurlar. Bu sayede
geliştirme esnasında ve ilerde yeni sürümlerin ortaya çıkması esnasında daha çok sayıda
gözün süzgecinden geçmiş daha kaliteli bir yazılım çıktığını düşünürler. En iyi bilinen açık
kaynak kodlu yazılımlar; Linux, Open Office, GNU, Debian'dır.
Açık kaynaklı yazılımlar, en küçüğünden cep telefonu, saat gibi gömülü sistemlerden,
en büyüğünden süper bilgisayarlara, ev kullanıcılarından KOBİ'lere, kamu kurumlarından
her türden okullara, tüm kurum ve bireylerin rahatça kullanabileceği, gereksinimlere göre
basitleştirilebilen, sağlamlaştırılabilen, güçlendirilebilen yazılımlardır. Açık kaynak kod
yazılımlar, her alanda çözümler sunarak, kapalı kod yazılımlara karşı tüketiciye seçenekler
sunmaktadır. Almanya, İspanya, Meksika, Brezilya, Çin, Kore, Hindistan gibi birçok ülke,
kamu kurumlarında açık kaynak kodlu yazılımlarının kullanımını benimsemiş ve bilgi
toplumu stratejilerin bir parçası yapmışlardır. Avrupa Birliği, UNESCO, Dünya Bankası gibi
kuruluşlar güvenlik ve tasarruf gibi gerekçelerle açık kaynak yazılımlarını önermektedir.
4
Dünya üzerindeki hemen her ülke kendi gereksinimlerine göre açık kaynak kodlu bir
Linux dağıtımı geliştirmiştir. Türkiye'de TÜBİTAK'ın girişimi ile bu yönde ULUDAĞ:
Ulusal Dağıtım Projesi başlatılmış ve bir Linux dağıtımı olan Pardus Ulusal İşletim Sistemi
hazırlanmıştır.
1.1.3. GNU Genel Kamu Lisansı (GPL)
Piyasaya sürülen her yazılım, üretici şahıs ya da firmanın haklarını ve kullanıcının
haklarını korumaya yönelik bir lisans anlaşması içerir. Bir lisans anlaşması görevini
yaparken, programın kopyalanması sırasında izlenecek yöntemler, lisans ücreti, destek
meselesi, kullanıcının yazılım üzerinde ne gibi hakları olduğu konularına açıklık
getirmelidir. Serbest yazılım anlaşmaları arasında en popüleri kuşkusuz Genel Kamu Lisansı
(GPL, General Public License)’dır.
GPL lisans anlaşması, 1983 yılında Richard Stallman tarafından geliştirilmiş, çok
akıllıca detaylarla bağlayıcılığı bulunan, teşvik edici, gerek kullanıcı gerekse üretici tarafa
büyük olanaklar sağlayan bir lisans türüdür. GPL'nin en çok üzerinde durduğu konu
yazılımların kaynak kodu ile birlikte dağıtılmasının gerekliliğidir. Üretici firma yazılımını
binary olarak dağıtsa bile kaynak kodunu da herkes tarafından erişilebilir bir yere bırakmak
zorundadır. Kullanıcı, bu kaynak kodu alıp inceleyebilir, üzerinde istediği değişikliği
yapabilir, kendi projelerinde, yazılımlarında kodun tamamını ya da bir parçasını kullanabilir.
Hatta başkasının kod parçasını alıp bir kaç değişiklik yapıp, satarak maddi kazanç da elde
edebilir. Ama tek bir şartla, yeni üretilen program da GPL ile lisanslanmak zorundadır.
GPL, özellikle programın kaynak kodunun açık olmasının gerekliliğini savunan bir
yapıdadır. Temel amaçları, şeffaflık, kullanıcının ne kullandığını bilmesi, yazılımın çok kişi
tarafından hızlıca geliştirilmesi olarak sayılabilir. GPL, yazılımın ücretlendirilmesi hakkında
hiçbir fikir beyan etmez. Pek çok lisans anlaşması ücretsiz kategorisine girerken GPL
yazılımları ücretsiz olmak zorunda değildir. Üretici firma ya da kuruluş, yazılımını GPL ile
lisanslayıp, dağıtabilir ve karşılığında da bir ücret talep edebilir. Bu madde en baştan beri
sözleşme içerisinde olmasına rağmen gariptir ki, GPL yazılımların çok büyük bir kısmı
ücretsizdir. Genel bir yaklaşım yazılımdan değil, kullanıcıya sunulan destekten para
kazanılması şeklindedir. Bu özelliği ile GPL, pek çok lisanstan ayrılmaktadır. Örneğin
yazılım konusunda teknik destek, öğrenme materyali, geliştirme kursları gibi arka planda
yürütülen faaliyetler ücretli olarak kullanıcıya sunulabilir.
GPL yazılımların kopyalanmasında piyasada bulunan pek çok yazılımdan farklı bir
mantık geçerlidir. İsteyen istediği gibi istediği medya ile bir GPL yazılımı kopyalayabilir,
dağıtabilir, dağıtması için bir üçüncü şahısa devredebilir. Bunda hiç bir kısıtlama mevcut
değildir. Eğer yazılıma karşılık olarak bir ücret talep ediyorsa, bu yazılımı kullanan kişi
ücretini ödemekle yükümlüdür. Değilse, herhangi bir hukuki yükümlülük altında kalınması
sözkonusu değildir.
5
Şüphesiz, GPL, bir lisans anlaşmasının temel amaçlarından olan kullanıcıyı koruma
kısmını oldukça başarı ile yerine getirir. Kullanıcı neredeyse yazılımı üreten kişi ile aynı
haklara sahiptir ki en basitinden kodu istediği gibi değiştirip kendi amaçlarına uygun hale
getirebilir ve bunu satıp maddi kazanç elde edebilir. Kullanıcı aynı zamanda, çok sayıda
yazılımın kodunu inceleyebildiği için, kendisini geliştirme imkanı bulur, eninde sonunda bir
gün de üretici konumuna gelip, o da GPL yazılım üretmeye başlar.
1.2. UNIX Tarihçesi ve Gelişimi
1.2.1. Unix’in Oluşumu
1960'larda AT&T'nin Bell Laboratuarları, MIT ve General Electric'in ortaklaşa
yürüttükleri bir projede “Multics” isimli bir işletim sisteminin patentini aldılar. Bell
Laboratuarı bu projeden çekilene kadar iki çalışanı, Dennis Ritchie ve Ken Thompson, bu
projede çalıştı. Bell Laboratuarları bu projeden çekildikten sonra bu iki kişi yeni bir projede
bir işletim sistemi ortaya çıkardılar. İşletim sistemine “Multics” adından esinlenerek “Unics”
ismi takıldıysa da daha sonraları bu isim UNIX olarak değiştirildi. UNIX'in en temel özelliği
Dennis Ritchie tarafından yaratılan C dili ile oluşturulmasıydı. İşletim sistemleri o güne
kadar sistemin mimarisine bağlı olan makine dili ile yazılmaktaydı. UNIX işletim sistemi
makine dili yerine C dili temel alınarak kodlanmıştı. Bu da işletim sisteminin diğer
platformlara taşınmasını kolaylaştırıyordu. UNIX işletim sistemi duyulmaya başladıktan
sonra başta üniversiteler olmak üzere birçok kişi ve kurumun ilgisini çekti. Özellikle
üniversitelerin bilgisayar bilimleri bölümlerinde okuyan ve çalışan kişilerin desteği ile
birlikte UNIX kısa zamanda büyük bir ilerleme kaydetti. Bunun sonucu olarak da en önemli
bilgisayar işletim sistemi unvanını eline geçirdi.
1980'lerin başında AT&T UNIX işletim sisteminden para kazanma yoluna gitti ve
işletim sistemini özel lisanslar ile pazarlamaya başladı. UNIX'in ortaya çıktığı günden
itibaren işletim sisteminin gelişmesine yardımda bulunan birçok kişi bu karara karşı çıktı.
Bunun üzerine amacı UNIX benzeri ve parasız dağıtılabilen bir işletim sistemi ortaya
çıkarmak olan GNU projesi Richard Stallman tarafından başlatıldı. GNU’yu desteklemesi
için 1984 yılında Stallman ve arkadaşları “Free Software Foundation (FSF)” projesini
yarattılar. FSF'te “free” ile anlatılmak istenen bedava olan yazılımdan çok özgürce dağıtılan
yazılım manasını taşımaktaydı. FSF'e göre herhangi bir amaç için kullanılabilen, kopyalanıp
üzerinde gerekli değişiklik yapılabilen ve daha gelişmiş bir yazılım sistemine dahil edilebilen
yazılım serbest yazılım(free software) olarak kabul edilmişti. Bu özgürlükler için temel
olarak gereken şey yazılımın koduna erişimdi. Bu yüzden bu akım aynı zamanda “Kaynak
Kodu Açık Yazılım – Open Source Software (OSS)” olarak da anılır. Linux günümüzde
bulunan en büyük kaynak kodu açık yazılımdır.
6
1.2.2. Linux’un Ortaya Çıkışı
AT&T UNIX işletim sistemini para ile lisanslayana kadar, UNIX üniversitelerde
bilgisayar bilimi öğrencilerine işletim sistemlerini öğretmek için kullanılan bir araçtı.
AT&T’nin yaptığı değişiklik sonrası üniversitelerin yeni bir işletim sistemine ihtiyacı ortaya
çıktı. Bunun üzerine Andrew Tannenbaum UNIX benzeri bir işletim sistemi olan MINIX
işletim sistemini ortaya çıkardı.
1990 yılında Finli bilgisayar bilimi öğrencisi Linus Torwalds Intel mimarisindeki
bilgisayarlar için hafıza yönetimi yapan bir yazılım üzerinde çalışmaya başladı. Bir zaman
sonra bu projesinin genişletilmiş halinin UNIX çekirdeği gibi çalışabileceğini farketti. 1991
yılında comp.os.minix haber grubuna üzerinde çalıştığı projeyi bildiren ve geliştirme için
öneri isteyen bir mesaj gönderdi. Torwalds bu yeni işletim sistemine Linus'un MINIX'i
olarak tanımladığı LINUX adını verdi. Unix üzerinde program geliştiren kişilerden Linux'un
geliştirilmesi için yardım teklifleri gelmeye başladı. Linux'un bir önemli yanı ise GNU
projesinin eksik olan bir parçasını doldurmasıydı. GNU projesi çerçevesinde yaratılacak olan
Unix benzeri işletim sisteminin çoğu parçaları bitmişti. Yapılmayan en önemli parça işletim
sisteminin çekirdeği idi. Bu eksikte Linux tarafından kapatılmış oldu. 1994 yılında Linux 1.0
serisi kernel GPL lisansı altında yayınlandığında, Linux 100,000 kullanıcıya erişmişti.
Günümüzde Linux'un milyonlar ile belirtilen bir kullanıcı kitlesi bulunmaktadır. Son
kullanıcı pazarında da gün geçtikçe güçlenmesine rağmen Linux günümüzde çoğunlukla
sunucularda kullanılan bir işletim sistemidir. Yapılan araştırmalardan Internet'te bulunan
web sunucularının büyük çoğunluğu Linux işletim sistemi üzerinde çalışmakta olduğu
sonucu ortaya çıkmıştır.
1.3. Açık Kaynak Kodlu İşletim Sistemi Kurulumu
1.3.1. Hangi Linux?
Açık kaynak işletim sistemi Linux’un yüzlerce sayıda farklı sürümü (dağıtımı) vardır.
Bütün Linux sürümleri, işletim sisteminin temeli olan ortak çekirdeği kullanmaktadır. Fakat
farklı firma ve kuruluşlar, açık kaynak kodlu olan çekirdek üzerine kendi değişikliklerini
ekleyerek işletim sistemini yapılandırmaktadırlar. Benzer şekilde Linux sürümlerinde
kullanılan temel programların büyük bir kısmı da açık kaynak kodlu olduğu için ortak
programlar farklı uyarlamalarla sürümlerde yer almaktadır. Açık kaynak kodlu yazılımların
getirdiği bu avantajdan dolayı Internet ortamında pek çok Linux sürümü yer almaktadır. Bu
sürümlerin büyük bir kısmı küçük çapta (bir ya da iki disketlik sürümler) olduğu gibi, bazı
büyük Linux sürümleri geliştirilmediği için zamanla kaybolmuştur. Benzer şekilde isteyen
herkes kendi Linux sürümünü hazırlayabilir.
7
Caldera Open
Centos
Corel
Debian
Dynebolic
Edubuntu
EvilEntity
Fedora
FreeBSD
ForeSight
Gelecek
Gentoo
Kernel
Knoppix
Kubuntu
Mandrake
Mandriva
Mepis
METU-CC Linux
Nessus
NetBSD
OpenBSD
OpenSuse
Oralux
Pardus
Pc LinuxOS
Puppy
Redhat
Slackware
Suse
TrueBSD
Truva
Turbolinux
Turkix
Ubuntu
Vector
Xubuntu
Zenwalk
Tablo 1.1: Bazı Linux dağıtımları.
Tablo 1.1’de dünya üzerinde kullanılan Linux dağıtımlarından bazılarının isimleri
alfabetik sırada verilmiştir. Linux’un açık kaynak kodlu bir işletim sistemi olması sebebiyle
dağıtımların sayısı da oldukça fazladır.
Linux dağıtımları çeşitli amaçlara yönelik olarak hazırlanırlar. Kimi masaüstü için,
kimi sunucu amaçlı, kimisi de güvenlik duvarı vb. gibi. Siz de öncelikle kendi ihtiyaçlarınızı
belirleyerek, size uygun bir Linux dağıtımını seçebilirsiniz. Mesela masaüstü bilgisayarında
multimedya özelliklerini kullanacaksanız o zaman sizin sunucu araçlarını içeren bir dağıtım
kullanmanıza gerek yoktur. Öte yandan “Linux'un derinliklerine inmek istiyorum, sadece
komut satırını kullanacağım.” diyorsanız çok büyük sürümleri kullanmanız gerekmez. Oyun
amaçlı bir kullanım söz konusu ise tamamıyla grafik tabanlı ve donanım desteği geniş bir
Linux dağıtımı işinizi görecektir. Dağıtımlara ait sitelerde veya başka sitelerde ki ekran
görüntülerine bakabilirsiniz. Bu ekran görüntüleri size bir fikir verecektir.
Bu modülde TUBİTAK-UEKAE (Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırmalar KurumuUlusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü) ‘nin hazırlamış olduğu Pardus 2007
sisteminin kurulumu ve kullanımını merkez alan bir anlatımla karşılaşacaksınız. Pardus
projesi, TÜBİTAK - UEKAE tarafından başlatılan ve devam ettirilmekte olan, bilişim okuryazarlığına sahip bilgisayar kullanıcılarının temel masaüstü ihtiyaçlarını hedefleyerek;
mevcut Linux dağıtımlarının üstün taraflarını kavram, mimari ya da kod olarak kullanan;
özerk sisteme evirilebilecek bir yapılandırma çerçevesi ve araçları ile kurulum, yapılandırma
ve kullanım kolaylığı sağlamak üzere geliştirilen bir GNU/Linux ortaya koymayı hedeflemiş
bir geliştirme projesidir.
1.3.2. Kuruluma Hazırlık
Pardus, internet üzerinden indirilerek oluşturulacak kurulum CD’si yardımıyla
bilgisayara kurulabilir. Bu CD’yi oluşturmak için öncelikle http://www.pardus.org.tr
internet adresinden Pardus’un 2007 ve diğer sürümlerine ulaşmak mümkündür. Pardus’un
“kurulan” ve “çalışan” olmak üzere iki versiyonu mevcuttur. Kurulan versiyonu, CD ile
bilgisayara kurularak çalışan Pardus’u ifade eder. Çalışan versiyonu ise, CD üzerinden
herhangi bir bilgisayarda çalışabilen, kurulum gerektirmeyen Pardus versiyonudur.
8
İnternetten indirdiğiniz iso uzantılı dosya, CD'lerde sıkça kullanılan bir dosya sistemi
olan ISO biçimindedir. ISO, bir CD ya da DVD üzerinde bulunan tüm bilgilerin tıpatıp
saklanabildiği, açılışta başlatma özelliklerinin (bootable) korunabildiği bir dosya sistemidir.
ISO dosyalarını CD/DVD yazma programlarını kullanarak "Kalıp Yazdır" seçeneğiyle
yazdırmak gerekmektedir.
Windows platformunda popüler olan arşivleme ve sıkıştırma programları (WinRAR,
7ZIP, Winace vb.) ISO dosyasını bir arşiv olarak gösterebilirler. Fakat, ISO dosyalarının bu
tür programlarla asla açılmaması gereklidir.
MD5SUM, ISO dosyasının bütünlüğüne dair bir bilgidir. Edindiğiniz ISO dosyasının
yayınlanmış orjinal ISO ile aynı olduğundan (İnternet'ten indirirken hasar görmemiş ya da
üçüncü şahıslar tarafından değiştirilmemiş) emin olmak için bu bilgiyi kaynaktaki kopya ile
kontrol edebilirsiniz.
1.3.2.1. Örnek Bir Kalıp Yazdırma İşlemi
Nero 7 ve sonrası sürümlerde NeroSmart'ın “Yedekleme” başlığı altında "Diske
Görüntü Yazdırın" seçeneğini görebilirsiniz (Bknz. Şekil 1.2). Bu seçeneğe tıklandığında
açılacak pencereden ISO dosyasını göstermek gerekmektedir.
Şekil 1.2: Diske görüntü yazdırma
9
Pardus kurulumuna başlayabilmek için bilgisayarın CD'den açılabilecek şekilde
ayarlanmış olması gerekmektedir. Bu tanımı bilgisayar açılırken “BIOS Setup” menüsüne
girerek yapabilirsiniz.
Bu noktada, sabit diskin durumu hakkında bilgi sahibi olmanız, ve Pardus'u hangi disk
bölümüne kurmak istediğinize karar vermiş olmanız önerilir. Pardus'u sabit diskin tamamını
veya bir bölümünü kullanacak şekilde kurabilirsiniz.
1.3.2.2. Disk Bölümleri
Bir sabit disk çeşitli bölümlere (partition) ayrılabilir. Bu şekilde her bölüm ayrı bir
sabit disk gibi faaliyet gösterebilir. Bir sabit disk üzerinde iki adet işletim sistemine sahip
olmak istediğinizde, onu ikiye bölmeniz gerekecektir. Her işletim sistemi kendi bölümünü
kullanır ve diğerininkine dokunmaz. Böylece iki ayrı işletim sistemi aynı disk üzerinde
bulunabilir. Bölümleme olmasa idi her kurmak istediğimiz işletim sistemi için ayrı bir sabit
disk almamız gerekecekti.
Disketlerin bölümlenmesine teknik bir engel olmamasına rağmen, zaten çok küçük
olmalarından dolayı böyle bir şeye pek ihtiyaç olmamaktadır. Aynı şekilde CDROM'larda da
bölümleme gerekmemekte ve bir CDROM'u büyük bir bölümmüş gibi kullanabilmekteyiz.
Zaten bir CD ROM üzerinde birden fazla işletim sistemi bulunmasını gerektirecek pek fazla
durumla karşılaşılmamaktadır.
MBR, Önyükleme Sektörleri ve Bölümleme Tablosu
Bir sabit diskin nasıl bölümlendiğine ait bilgi, birinci plakanın birinci izinin içindeki
birinci sektörde yer alır. Makine ilk açıldığı anda BIOS'un okuyup çalıştırdığı 512 MB’lık bu
ilk sektöre Ana Önyükleme Kaydı (MBR - Master Boot Record) adı verilir. MBR
içerisinde bölümleme tabloları yeralır ve hangi bölümün etkin olduğunu belirten küçük bir
program bulunur. Sistemin anakartında bulunan BIOS'un yükleme prosedürü bu MBR
kaydını okuyarak buradaki kodu çalıştırır. Bu kayıt da veri alanında belirtilmiş olan disk
bölümlerinden hangisi "boot" olarak işaretlenmiş ise o bölümün belirtilen adresindeki açılış
kaydını okuyarak çalıştırır. Ayrıca bu etkin bölümün açılış sektörü de burada belirtilir.
MBR aynı zamanda bir önyükleme sektörü olmasına rağmen özel durumundan dolayı ayrı
bir adla anılır.
Önyükleme sektörü içinde işletim sisteminin başlamasını sağlayan küçük bir program
vardır. Bu program işletim sisteminin ilk bölümünü okur ve sistemi başlatır.
Birçok işletim sistemi disk bölümlenmesine olanak verir. Bazıları ise disk
bölümlemesine izin vermezler. Bazı işletim sistemleri bölümlemeyi desteklerler, fakat sabit
disk üzerindeki bir bölümü işgal edip orada bulunan bölümleme yöntemi ile diski bölerler.
Diğerleri ise, Linux dahil, başka bir işletim sistemi ile aynı disk üzerinde hiçbir problem
çıkarmadan yaşayabilirler. Ama disk bölümlemeyi desteklemeyen bir işletim sistemi ile aynı
disk üzerinde başka bir işletim sistemi kuramazsınız.
10
Uzatılmış ve Mantıksal Bölümler
Adresi MBR'de kayıtlı olan bölümlere birincil bölüm (primary partition), yine adresi
MBR'da kayıtlı ancak içinde başka bölümler olan bölümlere uzatılmış bölüm (extended
partition) ve adresi MBR'da bulunmayan ve uzatılmış bölüm içindeki bölümlere mantıksal
bölüm (logical partition) adı verilir.
Bilgisayar sabit disklerinin orijinal bölümleme planı sadece dört bölüme izin verir.
Gerçek hayatta bu sınırlama bazı insanlar için hiç hoş bir olay olmamaktadır. Çünkü onlar
bilgisayarlarında dört taneden fazla işletim sistemi (Linux, MS DOS, OS/2, FreeBSD,
NetBSD, Windows NT, vb.) kurmak istemektedirler. Bu sorunu aşmak için uzatılmış
bölümler (extended partitions) kullanılmaktadır. Bu şekilde birincil bölüm alt bölümlere
ayırılabilir. Birincil bölüm uzatılmış bölüm adıyla alt bölümlere ayrılır. Bu alt bölümler
mantıksal (logical) bölümlerdir. Bu bölümler birincil bölüm gibi davranırlar fakat
oluşturulma biçimleri farklıdır. Bu bölümler ile birincil bölümler arasında bir hız farkı
yoktur.
Şekil 1.3: Bir sabit diskin bölümleme örneği
11
Bir sabit diskin bölümlemesi Şekil 1.3’e benzetilebilir. Disk üç adet birincil bölüme,
bunlardan ikincisi ise uzatılmış bölüm şeklinde iki adet mantıksal bölüme ayrılmıştır. Disk
tamamen bölümlenmemiştir. Her birincil bölümün kendine ait bir önyükleme sektörü vardır.
Aygıt Dosyaları ve Disk Bölümleri
Her birincil ve mantıksal bölüm kendi aygıt dosyasına sahiptir. Geleneksel
isimlendirme yöntemine göre aygıt isminden sonra bir numara gelmektedir. Yine geleneksel
olarak 1-4 arası numaralar kaç adet olduğuna bakılmaksızın birincil bölümlere ayrılır. 5 ve
daha sonrakiler ise mantıksal bölümlere aittir. Buradaki önemli nokta sistemde kaç adet
birincil veya mantıksal bölüm olduğunun dikkate alınmamasıdır. Örneğin /dev/hda1
birinci IDE sabit diskteki ilk birincil bölümdür. /dev/sdb7 ikinci SCSI sabit diskteki
üçüncü mantıksal bölümdür.
Linux işletim sistemi sürücülere Tablo 1.2’de gösterilen adlandırmalar ile ulaşır.
Tür
IDE
Disket
SCSI
Adlandırma
/dev/hda
/dev/hdb
/dev/hdc
/dev/hdd
/dev/fd0
/dev/fd1
/dev/sda
/dev/sdb
/dev/sdc
…
Açıklama
Birincil ana (primary master) sabit disk
Birincil uydu (primary slave) sabit disk
İkincil ana (secondary master) sabit disk
İkincil uydu (secondary slave) sabit disk
Birinci disket sürücü
İkinci disket sürücü
Birinci SCSI sürücü
İkinci SCSI sürücü
Üçüncü SCSI sürücü
Disk Bölümleri
/dev/hda1
Birincil ana disk, birinci birincil (primary) bölüm
/dev/hda2
Birincil ana disk, ikinci birincil (primary) bölüm
/dev/hda3
Birincil ana disk, üçüncü birincil (primary) bölüm
/dev/hda4
Birincil ana disk, dördüncü birincil (primary) bölüm
/dev/hda5
Birincil ana disk, birinci mantıksal (logical) bölüm
/dev/hda6
Birincil ana disk, ikinci mantıksal (logical) bölüm
Mantıksal
/dev/hda7
Bölümler
Birincil ana disk, üçüncü mantıksal (logical) bölüm
…
Tablo 1.2: Linux işletim sisteminde sürücülerin adlandırılması.
Birincil
Bölümler
Diski Bölümleme ve Biçimlendirme
Disk bölümleme ve biçimlendirme işlemleri genellikle açık kaynak işletim sisteminin
kurulumu sırasında gerçekleştirilir. Diskin, kurulum için silinmesi ve ihtiyaçlara uygun
olarak bölümlenmesi gerekmektedir.
12
Windows işletim sisteminin kurulu olduğu bir bilgisayarda eğer sabit disk bölümlere
ayrılmışsa, diğer bir bölümdeki veriler yedeklenerek ve silinerek bu bölüme kurulum
gerçekleştirilebilir. Bölümleme yapılmamışsa, yeni bir bölüm oluşturulması zorunludur. Bu
durumda;

Windows’taki verileriniz başka bir ortama yedeklendikten sonra sabit disk
yeniden bölümlendirilip silinerek yeni bir disk yapısı oluşturulur ve işletim
sistemlerinin kurulumu gerçekleştirilir.

Pardus kurulumunu gerçekleştirirken YALI yardımıyla ya da Partition Magic
veya GParted gibi bir disk bölümleme yazılımı kullanılarak, Windows’un
kurulu olduğu bölüm boyutu ayarlanabilir ve Pardus için minimum 4 GB’lık
yeni bir bölüm oluşturulabilir.
YALI ve disk bölümleme yazılımlarıyla gerçekleştirilen yeniden bölüm boyutlandırma
işlemlerinde her zaman veri kaybı riski bulunmaktadır. Bu nedenle bu işlemi
gerçekleştirmeden önce önemli verilerinizi yedeklemelisiniz.
Linux sistemlerin dosya sistemi, DOS/Windows sistemlerdeki dosya sisteminden
farklıdır. Örneğin Windows XP, FAT32 ya da NTFS dosya sistemlerini kullanırken, Linux
sistemler ext2 ve ext3 olarak isimlendirilen dosya sistemlerini kullanırlar. Dolayısıyla,
kurulumdan önce Linux kuracağınız bölümdeki bilgilerin tümüyle silineceğini bilmelisiniz.
Linux; FAT32, NTFS gibi diğer dosya sistemlerini tanır ve bu şekilde
biçimlendirilmiş ortamlara erişimi destekler. Fakat Windows işletim sistemleri, Linux dosya
sistemleri olan ext2 ve ext3 ile biçimlendirilmiş disk bölümlerini tanımazlar.
Linux işletim sistemi, sistem dosyalarını ve kullanıcı dosyalarını ayrı ayrı bölümlerde
tutabilmeye olanak sağlamaktadır. Örneğin sistem dizinlerini ayrı bir bölümde, kullanıcı
/home dizinini ayrı bir bölümde, sistem günlüklerinin ve değişkenlerinin tutulduğu /var
dizinini ise başka bir diskte ya da bölümde tutmak mümkündür. Örneğin çok kullanıcılı bir
makinede, kullanıcı dizinlerinin ayrı bir diskte veya disk bölümünde tutulması uygun
olacaktır. Buna benzer ihtiyaçlara göre sistem bölümlendirmesi oluşturulmalıdır.
13
Şekil 1.4: Örnek bir sabit disk yapısı
Basit bir yapılandırma için, disk Windows işletim sistemi ve Pardus için iki ayrı
bölüme ayrılabilir. Ayrıca veri depolama için de üçüncü bir bölüm oluşturularak Şekil
1.4’teki gibi daha verimli bir disk yapısı elde edilebilir. Öncelikle ilk bölüme Windows
işletim sistemlerinden birisi kurulduktan sonra, ikinci bölüm Pardus kurulumu sırasında
tekrar şekillendirilir. Burada Pardus için istenirse sistem dosyaları, takas (swap) alanı ve veri
depolama alanı olarak ayrı bölümler oluşturulabilir. Pardus sistem dosyaları için 4 GB’lık
alan yeterli olmakla beraber, Pardus’a sonradan kurmak isteyebileceğiniz oyunları,
programları da düşünerek 10-15 GB’lık bir alana ihtiyacınız olabileceğini de göz ardı
etmemelisiniz.
1.3.3. Sistem Kurulumu
Pardus kurulum sistemi (YALI) ile kısa bir sürede bilgisayarı Pardus'la açılacak
şekilde yapılandırabileceksiniz. Bunun için Pardus CD'sini yerine takınız. Bilgisayarı
yeniden başlattıktan bir kaç dakika sonra Pardus'un kurulum ekranı gelecektir.
14
Şekil 1.5: Pardus 2007 kurulum ekranı (Seçenekler).
Kurulum sırasında görüntüye bağlı sorunlar yaşanıyorsa, örneğin;

Pardus kurulum ekranı donup kalıyorsa,

Kurulumda siyah ekran gelerek öylece kalıyorsa,

Kurulum sırasında yazılar ve şekiller çok büyük görünüyorsa
Bu sorunlardan herhangi biriyle karşılaşıldığında, öncelikle diğer kurulum
seçenekleri ile kurulum denenmelidir. Yani kurulumun başında gelen Şekil 1.5’te yer alan;

Standart Ekran Modu seçeneği denenmelidir, o da işe yaramazsa

Minimum Ayarlar seçeneği ile kurulum denenmelidir.
Standart Ekran Modu ve Minimum Ayarlar seçeneği, Pardus’un herhangi bir
özelliğini eksiltmemektedir.
15
Şekil 1.6: Pardus 2007 kurulum ekranı (Lisans anlaşması).
Şekil 1.6’daki kurulum ekranında üstte görünen üç basamak, kurulumun aşamalarını
ve şu anda hangi aşamada olduğunuz bilgisini verir. Ekranın sağ yanında bulunan bölümde
bulunduğunuz aşamada gerçekleşen eylemler ya da dikkat edilmesi gereken konularda
uyarılar bulunur. Soldaki alan gerçekleşen işlemlerin görüntülerini takip edebileceğiniz ana
bölümdür. En altta ise önceki işleme dönmek ya da sonraki işleme geçmek için gezinme
düğmelerinin yanı sıra kurulan sürüme ait ayrıntılı bilgileri okuyabileceğiniz “Sürüm notları”
bağlantısını görebilirsiniz.
Pardus, GNU/GPL (Genel Kamu Lisansı) ile lisanslanmıştır. GNU/GPL anlaşmasının
metnini “GPL Metnini Oku” butonuna tıklayarak görebilirsiniz. Kurulumun devam
edebilmesi için, anlaşmayı kabul etmeniz gerekmektedir.
16
Şekil 1.7: Pardus 2007 kurulum ekranı (CD Kontrolü).
Eğer kurulum yaptığınız CD’deki paketlerin hatasız olduğundan emin olmak
istiyorsanız, “CD Doğruluğunu Kontrol Et” tuşuna basarak bir disk doğrulaması
gerçekleştirebilirsiniz. Bu işlem, arızalı veya çizilmiş bir CD nedeniyle, sistem kurulumunun
yarıda kalmasını önlemeyi amaçlar..
Şekil 1.8: Pardus 2007 kurulum ekranı (Klavye seçimi).
17
Doğrulama işleminin ardından gelen pencerede, klavyenizin dilini ve yapılandırmasını
seçmeniz gerekir. F ve Q klavye seçimi Şekil 1.8’deki ekrandan gerçekleştirilir.
1.3.4. Disk Bölümlendirme ve Biçimlendirme
Disk bölümlendirme işleminde ne yaptığınızı biliyor olmanız çok önemlidir. Eğer
kuşkularınız varsa, bilgi kaybına uğramamak için, bu konuda bilgili bir kişiden yardım
almanız önerilir.
Kurulum yapılmasına onay verdiğinizde disk bölümlendirme ekranına ulaşırsınız. Bu
ekranda hangi bölümlendirme yöntemini ve birden fazla sabit diskiniz varsa hangi diske
kurulum yapacağınızı belirtebilirsiniz.
Otomatik Bölümlendirme' seçeneği, diskin tamamı Pardus'a ayrılarak yapılacak
kurulumlar için tasarlanmıştır. Bu seçeneği tercih ederseniz diskinizdeki bütün bilgiler
SİLİNECEKTİR! Eğer diskin yalnızca bir bölümünü Pardus'a ayırmak istiyorsanız “Hayır,
diskimi kendim bölümlendireceğim.” seçeneğini tercih etmelisiniz.
Otomatik disk bölümlendirme seçeneği diskinizi bölümlendirip doğrudan kuruluma
başlar. Diski elle bölümlendirmek istediğinizde aşağıdaki resme benzer bir ekranla
karşılaşırsınız.
Şekil 1.9: Pardus 2007 kurulum ekranı (Disk bölümlendirme).
18
Kurulum için seçtiğiniz diskin daha önceden yapılandırılmış bölümleri varsa bu
ekranda tümünü görebilirsiniz. Bu bölümlerde değişiklik yapmak ya da yeni bölümler
yaratmak için listenin altındaki seçenekleri kullanabilirsiniz. YALI herhangi bir disk
bölümünüzün boyutunu içindeki bilgilere zarar vermeden değiştirebilir. Böylece disk
bölümlerini ihtiyacınıza göre yeniden oluştururken kurulu ve çalışan sisteminiz zarar
görmez. Elbette disk bölümündeki boş yerler ile sınırlı olacak, yani bir diski en fazla içindeki
boş yer kadar küçültebileceksiniz.
Eğer herhangi bir disk bölümünü tekrar boyutlandırarak, Pardus için yer ayırmak
isterseniz, öncelikle disk içerisindeki önemli verilerinizi yedeklediğinizden emin olunuz.
Daha sonra ilgili disk bölümünü seçerek, “Yeniden Boyutlandır” seçeneğini kullanarak
ayrılacak yeni disk bölümünün boyutunu girmek suretiyle işlemi gerçekleştirebilirsiniz.
Bu adımda, sabit diskinizin bölümleri, bu bölümlerin boyutları ve dosya sitemleri
hakkındaki bilgilerin verildiği bir ekranla karşılaşırsınız. Yalnız burada Windows’un C, D, ...
disk bölümleri C , D harfleri ile karşınıza gelmeyecektir! Pardus bu bölümleri örneğin
hda1, hda5 gibi isimlerle adlandıracak ve bu disk bölümlerinin boyutları, dosya sistemleri
hakkında bilgiler verecektir, siz bu bilgilere bakarak hangisinin C hangisinin D olduğunu
anlayabilirsiniz.
19
Hiç bölümlendirilmemiş bir sabit diski bölümlendirmek için ise sabit diski seçtikten
sonra, “Disk Bölümü Oluştur” seçeneği seçilmelidir. Karşınıza gelen Şekil 1.11’deki ekranda
oluşturulacak disk bölümünün türü ve boyutu girilir. Bu işlem, ext3 dosya sistemiyle
biçimlendirilmiş bir disk bölümü oluşturacaktır. Bu şekilde ihtiyaçlara göre gereken sayıda
disk bölümü oluşturulabilir.
Bölümlendirme istediğiniz gibi olduğunda kurulum yapılacak bölümleri seçerek bu
adımı tamamlayabilirsiniz. Bunun için bir disk bölümü seçerek 'Düzenle' düğmesine basın.
Karşınıza gelecek olan pencerede aşağıdaki kısımları göreceksiniz:

Pardus sistem dosyaları (zorunlu): Adında da belirtildiği gibi Pardus sistem
dosyalarının kurulacağı bir bölümdür, oluşturulması zorunludur. Daha önceden
de belirttiğimiz gibi bu bölüm en az 4 GB büyüklüğünde olmalıdır. Pardus'a
sonradan kurmayı isteyeceğiniz programları, oyunları da göz önüne alarak 10 15 GB’lık bir alan ayırmanız ilerde sıkıntı çekmenizi önleyecektir. Kurulum
esnasında Pardus bu bölümü ext3 dosya sistemi ile biçimlendirecektir.

Kullanıcı dosyaları (isteğe bağlı): Bu bölümü oluşturmanız halinde Pardus
kullanıcı ev dizini dosyalarınız, Pardus sistem dosyalarının kurulacağı disk
bölümünden ayrı olacak ve bu disk bölümüne yerleştirilecektir. Oluşturulması
tercihinize bağlı bir bölümdür.
20

Takas alanı bölümü (isteğe bağlı): Bu bölüm ise belleğin (RAM) yetersiz
kaldığı durumlarda bilgisayarınızın bu disk bölümüne başvurarak açığı
kapatmasını amaçlayan, oluşturulması tercihinize kalmış bir bölümdür. Böyle
bir alan oluşturma ihtiyacı duyanların, teorik olarak bilgisayarın bellek
miktarının en az 2 katı kadar (MB) yer ayırmaları tavsiye edilmektedir, örneğin
belleğiniz 256 MB ise 512 MB’lik bir takas alanı temin edebilirsiniz. Eğer
bilgisayarınızın belleğini çok yetersiz görüyorsanız takas alanı için, belleğin 3-4
katı kadar büyüklükte bir alan ayrılmasının faydalı olacağı ifade edilmektedir.
Eğer bilgisayarınızın belleğini yeterli görüyorsanız bu alanı oluşturmanız
gereksizdir.
Şekil 1.11’deki disk bölümlendirme ekranında görüldüğü gibi, oluşturulan disk
bölümlerinin boyutları Megabayt (MB) cinsinden girilir. 1 GB = 1024 MB'dır.
Oluşturacağınız bir disk bölümüne örneğin 30 GB'lık yer bir alan ayırmak istiyorsanız
30x1024 = 30720 değerini girersiniz.
Oluşturulan disk bölümleriyle ilgili eğer biçimlendirme seçeneği seçilmişse, disk
bölümündeki veriler tamamen silinerek, bölüm biçimlendirilir. Bu işlem, Pardus sistem
dosyalarının bulunacağı bölüm için zorunludur.
Bölümlendirmeyi ayarladıktan sonra karşınıza gelen uyarı ekranında “Tamam, Devam
Et” butonuna tıklayınız. Bu işlemden sonra, disk üzerinde yaptığınız değişiklikler
gerçekleştirilecektir.
21
Şekil 1.13: Pardus 2007 kurulum ekranı (Disk biçimlendirme)
Şekil 1.14: Pardus 2007 kurulum ekranı (Disk Biçimlendirme).
22
Bu aşamadan sonra, disk bölümlerini belirlediniz ve kuruluma başladınız. Kısa süre
içinde masaüstü bilgisayarları için güncel ihtiyaçları karşılayan birçok başarılı özgür yazılım
bilgisayarınıza kurulmuş olacaktır. Bu sürede Pardus'un size sunduğu avantajlarla ilgili
bilgileri ana ekranda değişen görüntülerden, hangi bileşenin kurulduğunu ayrıntılı biçimde
ise işlem göstergesinin altındaki yazılardan takip edebilirsiniz.
Şekil 1.15: Pardus 2007 kurulum ekranı (Sistem Kurulumu).
1.3.5. Sistem Yöneticisi
Sistem Yöneticisi, Pardus'un kurulum sırasında sisteme eklenmiş ve en üst düzey
yetkiye sahip olarak tanımlanmış ilk kullanıcısıdır. Her sistemde root adıyla sistem
yöneticisi bulunur. Bu kullanıcı sisteminizin tamamına etki eden yapılandırmalar, sistem
kayıtları ve benzeri yönetim uygulamalarını çalıştırmaya yetkilidir. Kolay tahmin
edilemeyecek ve unutmamanız gereken bir parola belirleyerek girmeniz gerekmektedir. Bu
parola daha sonra sistemle ilgili yönetici seviyesinde gerçekleştirilmesi gereken işlemler
sırasında sorulacaktır.
Bu kullanıcının parolasının herkes tarafından bilinmemesi, sisteminizin güvenliği ve
kendi bilgilerinizin düzeni açısından yararlıdır.
23
Resim 1.18: Pardus 2007 kurulum ekranı (Yönetici Parolası).
1.3.6. Kullanıcı Ekleme
Bu aşamada dilediğiniz kadar kullanıcıyı gerçek isim, kullanıcı ismi ve parola
bildirerek sisteme ekleyebilirsiniz. Sistem tarafından tanınan her kullanıcının belgelerini ve
ayar bilgilerini sakladığı kendine ait bir ev dizini olacaktır. Bu sayede hiçbir kullanıcı bir
diğerinin sistemi kullanma şekline ya da bilgilerine müdahale edemez.
Resim 1.19: Pardus 2007 kurulum ekranı (Kullanıcı Ekleme).
24
1.3.7. Sistem Yükleyicisi
Sistem Yükleyicisi, bilgisayarınız açıldıktan sonra disk üzerinde bulunan sistemleri
belirleyerek açılmalarını sağlar. Pardus'un açılabilmesi ya da birden fazla sistem yüklü ise,
açılışta bilgisayarınızı kullanmak için hangi sistemi tercih edeceğinizi belirlemek için bir
Sistem Yükleyicisi kurulması zorunludur. Sistemi yüklemek için bilinçli olarak başka bir
tercihiniz olmadığı durumlarda mutlaka sistem yöneticisini kurmayı onaylayın.
Bilgisayar üzerinde herhangi bir işletim sisteminin çalışabilmesi için, sistemin bir
yükleyici tarafından başlatılması gerekir. Linux sistemlerde “grub” ve “lilo” olarak iki ayrı
sistem yükleyici kullanılabilir. GRUB (GRand Unified Bootloader) çok güçlü bir
önyükleyici yöneticisidir. Önyükleyici, sistem açıldığında çalışan bir program olarak
düşünülebilir. Görevi; işletim sistemi çekirdeğini yüklemek ve çekirdeğin işletim sistemini
başlatabilmesi için kontrolü ona vermektir. GNU projesi çerçevesinde halen geliştirilen ve
yeni avantajlar sunan GRUB önyükleyicisi, Pardus 2007 sürümünde varsayılan önyükleyici
olarak kullanılmaktadır.
Bilgisayar açılıp yükleyici çalıştırıldığında sistemde kullanılabilecek işletim sistemleri
listelenir. Bu listeden açılması istenen işletim sistemi seçilir ve önyükleyicinin özelliklerine
ve isteğe göre gerekli parametreler girilerek işletim sistemi başlatılır.
GRUB önyükleyicisinin en önemli özelliği esnek bir yapıya sahip olması ve her türlü
işletim sistemini (Windows, Dos, Linux, Gnu Hurd, *BSD , BeOs vb.) desteklemesidir.
Resim 1.20: Pardus 2007 kurulum ekranı (Sistem Yükleyicisi).
25
Sistem yükleyicisini diskin başına (MBR sektörüne) kurmak doğru bir seçimdir.
Çünkü bilgisayar işletim sistemi açmak için MBR’ye bakacaktır. Eğer burada herhangi bir
yükleyici yoksa, bu durumda işletim sistemi açılmayacaktır.
1.3.8. Kurulumun Tamamlanması
Pardus kurulumu gelen Tebrikler ekranıyla birlikte tamamlanmış olur. Kurulum
CD'sinin çıkartılması gerekmektedir. CD çıkarılır ve bilgisayar yeniden başlatılır. Sistem
yükleyicisi yüklendiği için, bilgisayar açılışında açılış seçenekleri gelir, Pardus veya varsa
diğer işletim sistemi (Windows gibi…) seçilerek bilgisayar istenilen işletim sistemi ile
başlatılmış olur.
Resim 1.21: Pardus 2007 kurulum ekranı (Kurulumun Tamamlanması).
26
Resim 1.22: Pardus 2007 kurulum ekranı (Kurulumun Tamamlanması).
27
UYGULAMA FAALİYETİ
Bu uygulama faaliyetinde Pardus’u kurmayı ve ayarlarını yapmayı öğreneceksiniz.
İşlem Basamakları
Öneriler
 İşletim sistemi kurulacak bilgisayarın
donanım özelliklerini inceleyiniz.
 Minimum konfigürasyon sağlanmışsa bir
sonraki adıma geçiniz.
 Kurulum için gerekli ortamı temin ediniz.
 Pardus için donanım gereksinimleri
donanımların sadece kapasite,hız gibi
niceliklerine göre değil aynı zamanda
donanım üreticisine (marka) göre de
farklılık gösterebilmektedir.
 Linux CD’den kurulacaksa BIOS
ayarlarından açılış seçeneklerinde ilk
sıraya CD’yi yerleştiriniz.
 Bilgisayarı yeniden başlatarak kurulum
ekranının çıkmasını bekleyiniz.
 Eğer birden fazla işletim sistemi
kullanacaksanız disk
bölümlendirmesini dikkatlice
hesaplayarak yapınız.
 Disk bölümlendirme ve biçimlendirme
işlemlerini yapınız.
 Klavye ve dil seçimlerini yapınız.
 Kurulumu ekranda belirtilen yönergelere
göre adım adım takip ediniz.
 Kurulum sonunda kullanıcı
belirleme,ekleme ekranında kullanıcı ismi
ve parolaları belirleyiniz.
 Root kullanıcısına ait şifreyi
titizlikle, unutmayacağınız ve tahmin
edilmesi zor ifadelerle belirleyiniz.
 Makine ismini belirleyiniz.
 Eğer bilgisayar bir yerel ağ
ortamında çalışacaksa bu bilgiyi ağ
yöneticisinden almanız
gerekmektedir.
 Kurulum tamamlanınca kurulum CD’sini
çıkarınız ve bilgisayarı yeniden başlatınız.
28
Öğrenme faaliyetinde kazandığınız bilgileri ölçebileceğiniz kısıma geldiniz. Bu
bölümde yer alan ölçme sorularını dikkatlice okuyarak cevaplandırınız.
ÖLÇME SORULARI
Aşağıda doğru yanlış tipi sorular bulunmaktadır. Soruları okuyarak sorudaki ifade
doğru ise “Doğru” , yanlış ise “Yanlış” seçeneğini işaretleyiniz.
1.
(
)Linux işletim sistemi lisansı serbest olarak dağıtılan bir işletim sistemidir.
2.
(
)Pardus işletim sistemi Windows çekirdeğini kullanan bir işletim sistemidir.
3.
(
)UNIX işletim sistemi Pascal dili ile yazılmıştır.
4.
(
)Pardus işletim sisteminin, sistem belleğinin yetmediği durumlarda harddisk
üzerinde kullandığı bölüme Takas alanı denir.
5.
(
)Pardus sadece CD’den kurulabilen bir işletim sistemidir.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Bu sorular sizin kendi kendinizi
denemeniz için yapılmıştır. Test içinde cevaplandıramadığınız, yanlış cevaplandırdığınız
veya kendinizi bilgi bakımından eksik hissettiğiniz sorular için bilgi sayfalarına tekrar dönüp
öğrenme faaliyetini gözden geçirmeniz tavsiye olunur.
29
AMAÇ
Açık kaynak kodlu işletim sisteminde temel masaüstü işlemlerini yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA

Açık kaynak kodlu işletim sistemlerinde grafiksel arabirim olarak kullanılan
programlar hakkında araştırma yapınız.

İşletim sistemlerinin komut satırı arayüzünde (konsol) ve grafik arayüzde
kullanılmasındaki kazanım ve kayıplar neler olabilir? Araştırarak, sınıfta
tartışınız.
2. TEMEL MASAÜSTÜ KAVRAMLARI VE
İŞLEMLERİ
2.1. X-Window
X-Window sisteminden önce UNIX, terminal tabanlı ve grafik desteği olamayan bir
sistemdi. X Window’un tasarlanması sayesinde grafik tabanlı uygulamalar da UNIX türevi
işletim sistemlerinde boy göstermeye başladılar.
X-Window sistemi, UNIX sistemler için geliştirilmiş geniş ve güçlü bir grafik
ortamıdır. İlk olarak MIT (Massachusetts Institute of Technology) tarafından geliştirilmiş
olmasına rağmen günümüzde birçok firma tarafından geliştirilmektedir. X-Window’un
Linux altında çalışması için gereken yazılım Xorg, Pardus’ta hazır gelir. Dolayısıyla
Pardus’u kurduktan sonra, hemen grafik ortamda çalışmaya başlayabilirsiniz. Pek çoklarının
zannettiği gibi Linux, DOS benzeri bir ortama sahip değildir.
2.1.1. KDE Masaüstü Ortamı
Xorg’un üzerinde çalışan uygulamalar ise KDE adı verilen bir pencere yöneticisi
yardımıyla görüntülenir. Pardus, grafik ortamda kullanıcıların görsel olarak kullanacakları
masaüstü ortamı için KDE'yi seçmiştir.
30
KDE, Pardus için güçlü bir grafiksel ortamdır. Kullanıcı dostu programlarıyla,
Pardus'u üretken bir işletim sistemine dönüştürür. KDE masaüstü kullanım kolaylığını, güçlü
özellikleri, muhteşem grafik tasarımını ve Linux'un teknik mükemmelliğini katılımcı yazılım
geliştirme yöntemleriyle bünyesinde birleştirir. Temel olarak masaüstü ortamı olarak görev
yapsa da içerisinde barındırdığı birçok yazılım sayesinde masaüstü kullanıcılarının hemen
hemen tüm ihtiyaçlarına cevap verir.
Bir pencere yöneticisi (örneğin KDE), X-Window üzerinde bulunarak son kullanıcının
grafik ortamı daha rahat kullanmasını sağlar. Donanımla iletişim kurmak için gerekli
kütüphaneleri barındıran X-Window’un üzerine binerek pencerelerin ekrandaki konumunu
tura, simgeleri gösterir, fare simgesinin hareketini sağlar.
2.2. Sisteme Giriş
Pardus ve diğer Linux dağıtımları çok kullanıcılı işletim sistemleridir. Bir başka
deyişle, birden fazla kullanıcının, farklı hesaplar yaratarak sistemi kullanabilmesini sağlarlar.
Kullanıcıların birbirinden ayırt edilmesini sağlayan etmenler ise kullanıcı adları ve parolaları
gibi kimlik bilgileridir. Sisteme girebilmeniz için kullanıcı adınızı ve parolanızı girerek,
sisteme kendinizi tanıtmanız gerekir. Eğer geçerli bir kullanıcı adınız ve parolanız yoksa,
sisteme girişiniz engellenir.
Her zaman, parolanızı seçerken, bilgi güvenliğiniz açısından, (zorunlu olmamakla
beraber) en az 6 karakterden oluşan, harf, rakam ve hatta *, ?, !, -, _, gibi karakterler
barındıran, parolalar tercih ediniz ve parolanızı sık sık değiştiriniz.
Sisteme farklı kullanıcılar ekleyebilme olanağı, farklı izin ve ayrıcalıklara sahip
kullanıcıları diğerlerinden ayırt edebilmenizi, bu sayede de sistemin güvenlikle ilgili
ayarlarına daha iyi hakim olmanızı, buna ek olarak, her kullanıcının kendi zevkine göre
kendi ortamını özelleştirebilmesini sağlar.
Kullanıcı adı ve parolanızı yazarken, sistemdeki kullanıcı adlarının, parolaların, dosya
isimlerinin, hemen hemen her uygulamanın, büyük/küçük harf duyarlılığına sahip olduğunu
unutmayın. Yani “Pardus” ve “pardus” her zaman farklı ifadelerdir.
Bilgisayarınızı her açtığınızda,

Size kullanıcı adınızı ve parolanızı sorarak, kendinizi tanıtmanızı isteyen,

Girdiğiniz bilgilere göre size özel olan masaüstü ortamını açan,

Açık olan oturumunuzu kapatıp, başka bir kullanıcıyla sisteme girebilmenizi
sağlayan,

Bilgisayarınızı yeniden başlatıp, kapatabilme özellikleri de sunan
programa KDE masaüstü ortamı (KDM) ismi verilir. KDM, Pardus'un öntanımlı
olarak kullandığı masaüstü ortamı olan KDE projesi çerçevesinde geliştirilmektedir.
31
KDM tema desteğine de sahiptir, yani isterseniz yeni tema dosyaları indirerek, farklı
görünüşe sahip KDM'lere sahip olabilirsiniz.
KDM ile ilgili ayarlar Pardus Yapılandırma Merkezi (Tasma)'dan yapılabilir. Örneğin
hiç kullanıcı adı, parola girmeden doğrudan kendi masaüstü ortamınızın açılmasını
sağlayabilirsiniz.
2.3. Temel Masaüstü Ayarları
Pardus'un masaüstü ortamına ilk defa girdiğinizde, sizi renkli kişilik, yani Kaptan
Masaüstü karşılar. Kaptan Masaüstü'nün ilk görevi sizden fareyi hangi elinizle kullandığınızı
öğrenmek ve gerekli ayarları tamamlamaktır. Kaptan'ın bir diğer görevi ise masaüstünüzün
arkaplan resmini seçmenize yardımcı olmaktır. Listedeki resimlerden birini seçebileceğiniz
gibi isterseniz “Masaüstü arkaplan resmini değiştirme” kutusunu işaretleyerek, Pardus'un
öntanımlı arkaplan resmini de kullanabilirsiniz.
Resim 2.1: Kaptan masaüstü.
İşlemleriniz bittikten sonra, Kaptan Masaüstü sizi gülümseyerek uğurlar.
32
2.4. Masaüstü Bileşenleri
Masaüstü, simgeler, pencereler, panel, Pardus menüsü gibi temel görsel öğeleri içinde
barındıran ortamın adıdır. Kullanımı kolay, oldukça şık ve tamamen özelleştirilebilir bir
yapıya sahip olan Pardus masaüstü;

Programlara, dosyalara, dizinlerinize ve diğer sistem kaynaklarına kolayca
erişebilmeniz için kısayollar oluşturabilmenizi,

Çalışan tüm uygulamalarınızı/pencerelerinizi, aynı alana sığdırmanıza gerek
kalmadan, birden çok masaüstünü, birbirleri arasında kolayca geçiş yaparak
kullanabilmenizi,

Sevdiğiniz bir resmi, arkaplan resmi olarak kullanabilmenizi,

Panel ve Pardus menüsü yardımıyla, Pardus'ta yüklü tüm programları
çalıştırabilmenizi sağlar.
2.4.1. Panel
Resim 2.2: Pardus sistem paneli.
Masaüstünüzde, ekranın en altındaki çubuğa Panel adı verilir. Panelde, Pardus
menüsü, sık kullanılan uygulamaların simgeleri, programcıklar (küçük programcık
simgelerinin bulunduğu yere “Sistem Çekmecesi” adı verilir), ve görev çubuğu bulunur.
Panel sayesinde,

Pardus menüsünü ya da uygulama düğmelerini kullanarak, uygulamaları
çalıştırabilir,

Panelin, “Masaüstü Önizleyici” programcığını (üstteki resimde uygulama
düğmeleriyle görev çubuğu arasında kalan programcık) kullanarak, diğer
masaüstlerine geçiş yapabilir ve çalışma alanınızı genişletebilir,
33

Etkin pencereler arasında geçiş yapabilir, pencereleri simge şeklinde küçültüp,
büyütebilir,

Saat, ses ayarı, çözünürlük ayarı gibi panele yeni özellikler katan
programcıklara erişebilirsiniz.
Bunları yapabilmenizi sağlayan bileşenleri açıklamadan önce, biraz panelin
yapılandırılmasından bahsedelim.
Resim 2.3: Panel ve görev çubuğu ayarlarının yapılması.
Panel ile ilgili tüm yapılandırmaları, görev çubuğunda boş bir yere sağ tıklayıp, açılan
menüden, “Paneli yapılandır...”'ı seçerek, yapabilirsiniz.
Karşınıza çıkan ekranda, sol tarafta iki seçenek bulunur. “Düzen” ve “Görev Çubuğu”.
“Görev Çubuğu” seçeneğini, görev çubuğundan bahsettiğimiz bölümde anlatacağız.
Bu bölümde, ilk sekme olan, “Düzen” sekmesi seçili olacaktır. Burada yaptığınız
değişiklikleri, sağdaki monitör resminden takip edebilirsiniz. Yapılabilecek diğer
işlemlerden bahsedersek,
34

Panelin yerini değiştirme: “Konum” bölümünden, ekranın 12 farklı yerine
paneli konumlandırabilirsiniz.

Panelin uzunluğunu değiştirme: “Uzunluk” bölümünden, panelin ekranın
kaçta kaçını kaplayacağını belirleyebilir, çubuk yardımıyla istediğiniz uzunluğu
seçebilirsiniz. Eğer, “İçeriğe uyması için gerektiği kadar genişlet” kutusunu
işaretlerseniz, panele daha fazla boş alan lazım olduğu takdirde, panel
genişleyecektir.

Panelin büyüklüğünü değiştirme: “Boyut” bölümünü kullanarak, üzerinde
“Normal” yazan, açılır menüden, önceden belirlenmiş panel boyutlarını
kullanabileceğiniz gibi, “Özel” seçeneğini seçerek, panelin boyutunu,
istediğiniz benek (İng. pixel) sayısına göre ayarlayabilirsiniz.
Eğer birden fazla monitörünüz varsa, paneli her biri için ayrı ayrı yapılandırabilirsiniz.
Hangi monitörün hangisi olduğunu anlamak için “Kimlik”'e tıklayınız. Böylece ekranın
ortasında bir numara belirir. Sonra, “Xinerama Ekranı”'ndan yapılandırmak istediğiniz
ekranı seçebilir ya da “Tüm Ekranlar”'ı seçerek her monitör için aynı ayarları geçerli
kılabilirsiniz.

Paneli gizleme: İkinci sekme olan, “Gizleme” sekmesi sayesinde,
kullanmadığınız zamanlarda, panelin kaybolmasını sağlayabilirsiniz. Burada üç
adet bölüm mevcut:

“Gizleme Kipi” bölümündeki, “Otomatik Gizle”'yi seçerseniz, panel, siz
imleci üstünden çektikten belli bir zaman sonra, kaybolur.

“Panel Saklama Düğmeleri” bölümünden, panelin sağ ve/veya sol yanına
küçük saklama düğmeleri koyarak ve istediğiniz zaman bu düğmelere
tıklayarak, panelin tıkladığınız tarafa kayarak saklanmasını
sağlayabilirsiniz.

“Panel Canlandırması” seçeneğini işaretleyerek, panelin aniden değil de
yavaşça kaybolmasını tercih edebilir, hatta kaybolma hızını bile
belirleyebilirsiniz.
35

Pardus menüsü ayarları: “Menüler” sekmesinde, Pardus menüsü ile ilgili
ayarlar mevcuttur. Gerçi Pardus menüsünden henüz bahsetmedik ama yine de
bu ayarlara değinelim.

Kenar resmini kaldırma: “Yan resmi göster” seçeneği, Pardus menüsünde en
soldaki ince “KDE” resmiyle ilgilidir. Bu seçeneği kullanarak, o resmi görünür
ya da görünmez yapabilirsiniz.

Yeni menüler ekleme: “Seçimlik Menüler” kısmından, Pardus menüsüne
ekleyebileceğiniz ek menüler arasında, son kullanılan belgeler, sistem, hızlı
tarayıcı ve Konqueror'daki yer imleri de vardır.

Hızlı Tarayıcıyı ayarlama: “Hızlı Tarayıcı Menüleri”, seçimlik menülerden,
Pardus menüsüne ekleyebileceğiniz, “Hızlı Tarayıcı” menüsünün ayarlarını
içerir. İsterseniz, “Hızlı Tarayıcı” menüsünde gizli dosyaların gösterilip
gösterilmeyeceğini ve bir defada en fazla kaç öğenin gösterileceğini

En sık ya da son kullanılanları değiştirme: “Hızlı Başlangıç Menü Öğeleri”
kullanılarak, Pardus menüsünün en üstündeki kısım, en çok kullanılan ya da en
son kullanılan uygulamalara ayrılabilir. “Azami Öğe Sayısı” da söz konusu
bölümde, en fazla kaç adet öğe bulunabileceğini belirtir.
“Görünüm” sekmesini kullanarak panelin görünümüyle ilgili ayarları yapabiliriz.

İpuçları veya açıklamaları kaldırma: Panelde, fareyle, uygulama
düğmelerinin üstüne geldiğinizde, düğmelerin üzerinde, daha büyük simgelerle
birlikte açıklama metinleri çıkar. “Genel” bölümündeki ilk kutucuğundaki seçili
işaretini kaldırarak bu özelliği kapatabilirsiniz. Bu özelliği kapattığınız zaman,
simgelerin üstünde küçük ipucu metinleri çıkar. İkinci kutucukla bunu da
kapatabilirsiniz.

Pardus düğmesinin ve diğerlerinin arkaplanını değiştirme: “Düğme
Arkaplanı” bölümünden, istediğiniz resmi veya rengi, Pardus menüsünün
düğmesinin, uygulama düğmelerinin, panele eklenebilen, “Hızlı Gözatıcı”,
“Pencere Listesi” gibi özel düğmelerin arkaplanı olarak belirleyebilirsiniz.

Panel arkaplanını değiştirme veya şeffaf hale getirme: “Panel Arkaplanı”
bölümünden, tüm panelin arkaplanını şeffaflaştırabilir ya da istediğiniz bir
resmi arkaplan olarak belirleyebilirsiniz.
Panele istediğiniz bir programın simgesini, özel düğme (Pardus menüsü, Masaüstü
erişimi, Hızlı Gözatıcı vb..), ya da bir programcık ekleyebilirsiniz. Şimdi bunların nasıl
ekleneceğini inceleyelim.
36
Öncelikle paneldeki boş bir alana sağ tıklayıp, “Panele Ekle”yi seçin. Ardından
aşağıdaki işlemleri yapabilirsiniz:

Programcık ekleme: “Programcık” bölümüne girerek, bu bölümde bulunan
birçok programcıktan birisini seçebilirsiniz.

Uygulama ekleme: “Uygulama” bölümünden, Pardus menüsündeki herhangi
bir alt menüyü ya da herhangi bir simgeyi kolayca panele yerleştirebilirsiniz.

Özel düğme ekleme: “Özel Düğme” bölümünden, panele özel düğmeler
ekleyebilirsiniz.
Bunların dışında, “Panele Ekle” seçeneği altındaki “Panel”'i seçerek, masaüstünüze,
panelinizin aynısından bir adet daha (Panel'i seçerek), ya da Konqueror'da soldaki çubuktan
(Genel Yan Çubuk) koyabilirsiniz.
Eklediğiniz fakat silmek istediğiniz öğeleri, yine panelde boş bir alana sağ tıklayıp,
“Panelden Kaldır” seçeneğini ardından da, öğeyi eklerken takip ettiğiniz yolun aynısını takip
ederek, silebilirsiniz.
Şimdi de kısaca panelin bileşenlerinden bahsedelim :
2.4.2. Pardus Menüsü
Pardus menüsü, paneldeki Pardus düğmesine tıkladığınızda açılan menünün adıdır. Bu
menü bilgisayarınızda yüklü olan programlara ve her türlü sistem ayarlarına erişebilmenizi,
oturumunuzu/bilgisayarınızı kapatabilmenizi, herhangi bir komutu doğrudan yazarak
çalıştırabilmenizi, dosya ve dizinleri bulabilmenizi sağlar.

Pardus menüsündeki simgeyi masaüstüne ekleme: Pardus menüsünde,
masaüstüne eklemek istediğiniz öğeye sağ tıklayın, ve “Masaüstüne Öğe Ekle”
seçeneğini seçin.

Pardus menüsündeki simgeyi panele ekleme: Pardus menüsünde, panele
eklemek istediğiniz öğeye sağ tıklayın ve “Ana Panele Öğe Ekle” seçeneğini
seçin.

Pardus menüsündeki öğeyi düzenleme: Pardus menüsünde düzenlemek
istediğiniz öğeye sağ tıklayıp, “Öğeyi Düzenle”yi seçerseniz, “KDE Menü
Düzenleyici” açılacaktır. Bu program sayesinde Pardus menüsündeki tüm
uygulamaların, simgelerini, isimlerini, açıklamalarını, uygulamaya tıklanınca
çalıştırılan komutları düzenleyebilirsiniz.
37
2.4.3. Uygulama Düğmeleri
Uygulama düğmeleri sayesinde, en sık kullandığınız uygulamalara panelden, tek
tıklamayla erişebilirsiniz.
Uygulama düğmelerine sağ tıkladığınızda çıkan menüden:

Özellikler'e girip, uygulamanın, simgesini, ismini, açıklamasını, erişim
izinlerini
(hangi
kullanıcının
çalıştırıp/değiştirip
hangisinin
çalıştırıp/değiştiremeyeceğini vb.), sahibini (erişim izinlerini değiştirebilen
kullanıcı), desteklediği dosya türlerini, uygulamaya tıklanınca çalıştırılacak
komutu değiştirebilir,

“Düğmeyi Taşı” diyerek, düğmeyi panelde istediğiniz bir yere çekebilir,

“Düğmeyi Kaldır” diyerek, düğmeyi panelden silebilirsiniz.
Panel Menüsü de, panelde boş bir yere tıkladığınızda açılan menünün aynısıdır, yani
buradan da paneli yapılandırabilirsiniz.
2.4.4. Programcıklar
Programcıklar, panelde çalışan, bilgisayarın ses ayarlarını yapmak, saat ve tarihi
göstermek, farklı masaüstlerine geçiş yapılmasını sağlamak gibi işlevleri olan küçük
uygulamalardır. Bazıları gerçekten kullanışlı işlevler sunarken, bazıları ise sadece eğlence
için yapılmıştır. Pardus'ta bazı programcıklar öntanımlı olarak çalışmaktadır.

Masaüstü Önizleyici: Masaüstü önizleyici size, birden fazla
masaüstünde çalışabilme olanağı sunar, bu sayede daha geniş bir
çalışma
alanına
sahip
olabilirsiniz.
Bu
programcıkta,
numaralandırılmış kareler masaüstlerini, onların içindeki şekiller de pencereleri
temsil eder. Programcığın solundaki ince tutamaca sağ tıklayarak “Masaüstü
Önizleyici & Sayfalayıcı Menüsü” > “Masaüstlerini Yapılandır” yolunu
izleyerek, masaüstü sayısını ve masaüstlerinin isimlerini belirleyebilirsiniz.

Ses: Tahmin ettiğiniz üzere ses ayarlarını yapabilmenizi sağlar.
Hoparlörlerden başka, mikrofon, CD gibi özel ayarları da yapabilir ya
da sesi tamamen kapatabilirsiniz.
2.4.5. Görev Çubuğu
Görev çubuğu, çalışmakta olan uygulamaları listeler ve bu uygulamalar arasında geçiş
yapmanız için kolay bir yol sunar.
Aktif olan bir pencereyi küçültmek için görev çubuğunu kullanabilirsiniz. Bunu
yapmak için görev çubuğunda, küçültmek istediğiniz uygulamanın adına tıklayın, böylece o
uygulama kaybolur. Aynı yere bir kez daha tıklayarak, o uygulamayı geri getirebilirsiniz.
38
Görev çubuğunu, panelinizden çıkartıp, ayrı bir panel olarak, ekranınızın herhangi bir
yerine yerleştirebilirsiniz. Bunu yapmak için, panelde boş bir alana sağ tıklayarak, “Panele
Ekle” > “Panel” > “Harici Görev Çubuğu” yolunu izleyin. Sonra isterseniz, görev
çubuğunun solundaki tutamacın üstündeki küçük oka tıklayıp, “Görev Çubuğu'nu Kaldır”'ı
seçip önceki çubuğu kaldırabilirsiniz.
Görev çubuğu ayarlama ekranında iki bölüm mevcuttur. Her bölüm altındaki önemli
kısımlara göz atalım.

“Pencereleri tüm masaüstlerinde göster” seçeneği, görev çubuğunda, tüm açık
pencerelerin gösterilip gösterilmeyeceğini belirler. Bu seçenek işaretsizken,
görev çubuğunuzda sadece o masaüstündeki pencereler gösterilir. Bunun
altındaki “Pencereleri masaüstüne göre sırala” seçeneği işaretli olursa, görev
çubuğundaki uygulamalar, her zaman, en başa 1. masaüstünün uygulamaları,
sonra 2.'ninkiler sonra 3... şeklinde sıralı olur.

“Sadece simge halindekileri göster” seçeneğinin ne yaptığı adından da bellidir,
yani çubukta sadece küçültülmüş pencereler gösterilir.

“Benzer görevleri grupla” seçeneği seçilirse, aynı uygulamaların pencereleri
(örneğin birkaç tane Konqueror ya da ofis uygulaması penceresi), gruplanarak,
görev çubuğunda tek bir yer kaplar, tıkladığınızda da size o uygulamaların
listesi verilir. Bu sayede alandan kazanmış olursunuz. Açılır menüden de bu
gruplamanın ne zaman olacağını seçebilirsiniz.
39
Resim 2.4: Görev çubuğu yapılandırma ekranı.
Bu şekilde görev çubuğunuzu istediğiniz gibi özelleştirebilir, hareketlerinize sizin
istediğiniz gibi tepkiler vermesini sağlayabilirsiniz.
2.4.6. Masaüstü Simgeleri
Pardus'ta bir kullanıcı oluşturulduğunda, o kullanıcının masaüstüne, öntanımlı olarak
bazı uygulamaların simgeleri yerleştirilir.

Ev Dizini: “Sisteme giriş” bölümünde Pardus'un çok kullanıcılı bir sistem
olduğundan bahsetmiştik. Bu sistemde, her kullanıcının, yalnızca kendisinin (ve
tabii ki root kullanıcısının) erişebileceği bir dizini vardır: Ev dizini. Bu dizin,
'/home' dizininin altındadır ve kullanıcı adınızla adlandırılmıştır. (örneğin
kullanıcı adınız 'hcatak' ise, başlangıç dizininiz '/home/hcatak' dizinidir) Bu
dizin kullanıcıları birbirinden yalıtarak, her birine ayrı bir çalışma alanı sağlar.
Her
kullanıcı,
kendi
belgelerini,
kişisel
bilgilerini,
başkasının
değiştiremeyeceğinden emin olarak, burada tutabilir.

Sistem: Bu bölümden ağ üzerindeki diğer bilgisayarlara, sistemdeki
kullanıcılara ve bilgisayardaki depolama ortamlarına (CD, USB disk, sabit disk
vb) ulaşabilirsiniz.
40

Çöp: Sildiğiniz öğeleri barındıran klasördür. Herhangi bir öğeyi,
masaüstünüzden ya da Konqueror'dan buraya sürükleyerek, silebilirsiniz.
Ayrıca sağ tıklayıp “Çöp Kutusuna At” diyerek de öğeleri silebilirsiniz.
Çöpünüzü boşaltmak için, üzerine sağ tıklayıp “Çöp Kutusunu Boşalt” demeniz
yeterlidir. Yanlışlıkla sildiğiniz bir öğeyi, geri getirebilirsiniz.
2.4.7. Masaüstüne Simge Ekleme
Masaüstüne simge eklemenin birden çok yolu vardır:

Pardus menüsünde bir simgeye sağ tıklayıp, “Masaüstüne Öğe Ekle”'yi seçerek,
ya da öğeyi fareyle, doğrudan masaüstüne sürükleyip, “Buraya Bağ Koy” ya da
“Buraya Kopyala”'yı seçerek,

Masaüstünde boş bir yere sağ tıklayıp, “Yeni Oluştur” dedikten sonra, “Aygıt'a
Bağlantı” diyerek (herhangi bir bellek biriminin simgesini oluşturur),
“Uygulamaya Bağlantı” diyerek (sistemde yüklü olan herhangi bir uygulamaya
kısayol oluşturur) ya da “Konuma (URL) Bağlantı”(bir web sitesine kısayol
oluşturur) diyerek,

Konqueror'dan herhangi bir öğeyi masaüstüne sürükleyip, “Buraya Bağ Koy”'u
seçerek
masaüstünüze simgeler ekleyebilirsiniz.
2.4.8. Pencereler
Pencereler, uygulamaların kullanıcıya sunduğu görsel arayüzlerdir. Görsel arayüzler,
kullanıcıların fare, klavye gibi araçlar sayesinde, uygulamayla iletişim kurmasını sağlarlar.
KDE ortamında, tüm pencereler, aynı temel yapıya sahiptir. Bir pencerede, en üstte bir
pencere başlığı, başlıkta çeşitli işlevler sunan düğmeler, ve bir çerçeve bulunur.
Görsel arayüzlerin temelleri, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT) ve Stanford
Araştırma Enstitüsü'nde (SRI) atılmış, ardından buradan katılan uzmanların da katkısıyla,
XEROX Parc laboratuarlarında, pencere, simge ve bunların bir işaretleme aracıyla (örneğin
fare) kullanılması gibi fikirler geliştirilmiştir. Ticari bir ürün olarak, pencereleri kullanan ilk
firma yine XEROX olmakla birlikte, bu kavramları kullanan ilk başarılı ürün Apple
firmasının 1984'te piyasaya sürdüğü Macintosh işletim sistemidir. Apple firması aynı
zamanda, “masaüstü” kavramının da yaratıcısıdır.
41
2.4.8.1. Pencere Başlıkları
Pencerelerin başlıklarında, pencerenin temsil ettiği uygulamanın adı ve ek bilgiler
(örneğin bir web tarayıcısında gezdiğiniz sitenin başlık bilgisi, Konqueror'da sistemin hangi
dizinine göz attığınız, ya da OpenOffice'te açık olan dokümanın ismi vb..) yer alır.
Bir pencere başlığında genellikle 4 adet düğme bulunur.

Küçült
: Sağ taraftaki ilk düğmedir. Pencerenin simge halinde,
panele küçültülmesini sağlar.

Geri Yükle: Ekranı kaplamayan bir pencerenin ekranı kaplamasını sağar.
Aynı düğmeye tekrar tıklandığında ise pencere eski şeklini alır.

Kapat : Pencereyi Kapatır.

Menü
: En soldaki düğmedir. Başlığa sağ tıklanınca açılan menünün
aynısıdır. Bir pencereyi diğerlerinin arkasına/önüne alabilir, pencerenin, başlık
ve kenarlığını kaldırabilir, başka bir masaüstüne taşıyabilir, yeniden
boyutlandırabilir ve sağdaki düğmelerin yaptıklarını yapabilirsiniz.

Yardım: Her uygulamada bulunmaz. Tıklandığında imlecin şekli değişir.
İmlecin şekli değişikken, o pencere içindeki herhangi bir öğeyle ilgili bilgi
almak için o öğenin üstüne tıklamanız yeterlidir.
2.4.8.2. Pencere Özelliklerinin Değiştirilmesi
Pencerelerin özelliklerini, görünümle ilgili özellikler ve kullanımla ilgili özellikler
olarak ikiye ayırabiliriz.

Pencerelerin görünümüyle ilgili özellikleri:
42


Pencere temasını değiştirme: Burada tema, bir pencerenin genel
görünümünü ifade etmek için kullanılır. Pardus'ta birçok tema yüklü
olarak gelir. Pencere temanızı değiştirmek için, Pardus menüsü > Pardus
Yapılandırma Merkezi (Tasma) > ”Görünüm ve Temalar” > “Pencere
Dekorasyonları” yolunu izleyin. Bu bölümünde, sekmelerin altında
bulunan açılır menüye tıklayın ve istediğiniz temayı seçin. Altta görünen
pencerelerden, seçtiğiniz temanın önizlemesini yapabilirsiniz.

Pencere başlığındaki yazının yerini değiştirme: Başlık yazısının sağda,
ortada ya da solda durmasını sağlayabilirsiniz. Pardus menüsü > Pardus
Dekorasyonları” yolunu izleyin. Bu bölümünde, “Başlık Hizalaması”
kısmından başlık yazısının yerini değiştirebilirsiniz.

Pencere başlığındaki düğmelerin yerini değiştirme: Pencere başlığında
gördüğünüz düğmelerin yerini/sırasını değiştirebilir hatta yeni düğmeler
ekleyebilirsiniz. Bunu yapmak için, Pardus menüsü > Pardus
Dekorasyonları” yolunu izleyin. Bu bölümünde, “Düğmeler” sekmesini
seçin. Önce başlığı özelleştirebilmek için 2. seçenek olan “Özel başlık
çubuğu düğme konumlarını kullan” seçeneğini işaretleyin (öntanımlı
olarak zaten işaretli olacaktır). Bu seçeneğin altındaki “KDE” yazan
çubuk, düğmelerin şu anki yerlerini gösterir. Bu çubuktaki düğmeleri
sürükleyip-bırakarak istediğiniz yere taşıyabilirsiniz. İsterseniz, bir
düğmeyi, çubuğun altındaki listeye taşıyarak, başlıktan kaldırabilir ya da
listedeki
öğelerden
birini
çubuğa
sürükleyerek,
başlığa
yerleştirebilirsiniz. Bunları yaparken, en alttaki önizleme penceresinden,
başlığın yeni halini gözlemleyebilirsiniz.

Pencere başlığının renklerini değiştirme: Pencere başlığının, metin ve
arkaplan renklerini değiştirebilirsiniz. Bunun için, Pardus menüsü >
Pardus Yapılandırma Merkezi (Tasma) > ”Görünüm ve Temalar” >
“Renkler” yolunu izleyin. Burada, üstteki önizleme ekranından, başlık
metni ya da çubuğuna tıklayıp, sağda “Parçacık Rengi” bölümündeki
renk çubuğundan, tıkladığınız öğenin rengini değiştirebilirsiniz.
Pencerelerin davranışıyla ilgili özellikler

Başlık çubuğuna çift tıklayınca yapılacak eylemi seçebilirsiniz:
Öntanımlı olarak başlık çubuğuna çift tıklandığında, pencere ekranı
kaplar. Bunu değiştirebilirsiniz. Bunun için, Pardus menüsü >Pardus
Yapılandırma Merkezi (Tasma) >”Masaüstü Seçenekleri” >“Pencere
Davranışı” yolunu izleyin. Buradan, “Eylemler” sekmesine girin.
Buradaki ilk seçenek, başlık çubuğuna çift tıklandığında yapılacak eylemi
belirtir.
43

İmleci etkin olmayan bir pencerenin üzerine götürüp,
etkinleştirebilirsiniz: Bunun için, Pardus menüsü > Pardus
Yapılandırma Merkezi (Tasma) > ”Masaüstü Seçenekleri” > “Pencere
Davranışı” yolunu izleyin. Bu bölümündeki, ilk sekmede bulunan,
“Yöntem” seçeneğinden, “Fare ile Odaklama”'yı seçin.
2.4. 9. Masaüstü Arkaplanını Değiştirme
Masaüstü arkaplan resmini değiştirmek için, masaüstünde boş bir alana
sağ tıklayın, ardından “Masaüstünü Yapılandır...”'ı seçin. Karşınıza çıkan
ekrandan masaüstü arkaplanıyla ilgili her türlü ayarı yapabilir, yaptığınız ayarları
sağdaki monitör resminden görebilirsiniz. Şimdi bu ekrandan yapabileceklerimize bir göz
atalım:

“Masaüstü için ayarlar” bölümünden hangi masaüstünü yapılandırmak
istediğinizi seçebilirsiniz.

“Arkaplan” bölümündeki,




“Resim yok” bölümünden, arkaplanın tek renk, ya da çeşitli şekillerde
karıştırılmış iki renkten oluşmasını sağlayabilirsiniz.
“Resim” seçeneğini seçip, yanındaki listeden ya da mavi düğmeden bir
resim seçebilirsiniz.
“Slayt gösterisi” seçeneğini seçip, belirlediğiniz resimlerin belli
aralıklarda arkaplan olarak kullanılmasını sağlayabilirsiniz.
“Yeni Duvar Kağıdı Al” düğmesinden, KDE kullanıcıları tarafından en çok
puan alan, en çok indirilen duvar kağıtlarını görebilir, bilgisayarınıza indirip
kullanabilirsiniz.
2.4.10. Çeşitli Ayarlar
2.4.10.1. Yazıtipi Ayarları
Sistemde gördüğünüz tüm yazıların tipini ve boyutunu değiştirebilirsiniz. Bunu
yapmak için Pardus Yapılandırma Merkezi'nden “Görünüm ve Temalar” ve ardından
“Yazıtipleri” bölümüne girin. Burada masaüstünün çeşitli kısımlarında kullanılan
yazıtiplerinin boyutunu ve türünü ayarlayabilirsiniz. “Yapılandır” bölümünden de
yumuşatma (ing. anti-aliasing) ayarlarını yapabilirsiniz.
Sisteme yeni yazıtipleri eklemek için Konqueror'ı kullanabilirsiniz.
Konqueror'daki adres çubuğuna “fonts:/” yazın. Burada, “Kişisel” yazan dizin, her
kullanıcının, kendine ait yazı tiplerini kullanabilmesi için, “Sistem” dizini ise tüm
kullanıcıların kullanabileceği ortak yazı tipleri için düşünülmüştür.
44
Herhangi bir yazı tipi dosyasını (“.pcf.gz”, “.pfb”, “.pfa”, “.ttf”, “.gsf” gibi uzantılı
dosyalar), bu dizinlerden birine kopyalayarak sisteminize yükleyebilirsiniz. İsterseniz,
herhangi bir yazı tipinin dosyasının üstüne gelerek, yazı tipini görebilirsiniz.
2.4.10.2. Görünüm Ayarları
Bu bölümde, masaüstü ortamı açılırken çıkan açılış ekranını, ekran koruyucuyu,
düğmelerin ve menülerin renklerini, simge temasını ve stilleri nasıl değiştireceğimizi
öğreneceğiz.
2.4.10.3. Renk Ayarları
Menülerdeki yazıların, menü arkaplanlarının, standart metinlerin, bağlantıların,
pencere başlık çubuğundaki metinlerin ve çubuğun arkaplanının, düğmelerdeki yazıların,
düğme arkaplanlarının kısacası görünen hemen her şeyin renklerini değiştirebilirsiniz.
Renkleri ayarlamak için Pardus menüsü > Pardus Yapılandırma Merkezi (Tasma) >
“Görünüm ve Temalar” > “Renkler” yolunu izleyin.
Ekranın en üstünde gördüğünüz önizleme ekranından, istediğiniz öğeye tıklayarak
rengini değiştirebilirsiniz. Bunun için öğeyi seçtikten sonra sağ taraftaki ince renk çubuğunu
kullanın.
Kendi zevkinize göre hazırladığınız temayı kaydetmek için, sol-alt tarafta bulunan
“Şemayı Kaydet...” düğmesini kullanın. İsterseniz internetten indirdiğiniz bir şema dosyasını
(.kcsrc uzantılı dosyalar) da “Şemayı Aktar...” düğmesini kullanarak bu listeye ekleyip,
kullanabilirsiniz.
45
Resim 2.5: Pardus masaüstü renkleri.
2.4.10.4. Simgelerin Boyutunu ve Görünüşünü Değiştirme
Pardus menüsü > Pardus Yapılandırma Merkezi
(Tasma) > “Görünüm ve Temalar” > ”Simgeler” yolunu
izleyerek, çeşitli simge temaları bulabilir istediğiniz
temayı kullanmak mümkündür. Listede olmayan bir temayı listeye eklemek için “Yeni Tema
Kur” düğmesini kullanın. İsterseniz “Gelişmiş” sekmesinden, masaüstündeki, paneldeki,
araç çubuğundaki simgelerin boyutunu değiştirebilirsiniz.
2.4.10.5. Stil Ayarları
Stil, düğmelerin, işaretleme kutularının, radyo düğmelerinin, açılır menülerin,
sekmelerin genel görünümüne verilen addır. Pardus varsayılan olarak “Lipstik” ismindeki
stili kullanır. Pardus menüsü > Pardus Yapılandırma Merkezi (Tasma) > “Görünüm ve
Temalar” > “Stil” yolunu izleyerek, sistemin stilini değiştirebilirsiniz. “Stil” düğmesine
tıkladığınızda gelen ekranda, en üstteki açılır menüden, bir stil seçebilirsiniz. Önizleme
ekranı, seçtiğiniz stili sisteminize uygulamadan önce görmenizi sağlar. Listedeki stillerden
bazıları, stille ilgili ince ayarlar yapabilmenize olanak tanır. Bunun için, listeden bir stil
seçtikten sonra, yandaki “Yapılandır” düğmesini kullanın.
46
2.4.10.6. Fare İmlecinin Görünümünü Değiştirme
Fare imlecinin, belirli durumlarda
(örneğin bilgisayar meşgulken, bir şey
fareyle
yeniden
boyutlandırılacağı
zaman, yazı yazarken..) aldığı şekillerin hepsine birden fare imleci teması denir. Pardus'ta
kullandığınızdan başka fare imleci temaları da mevcuttur. Bu temaları kullanmak için,
Pardus menüsü > Pardus Yapılandırma Merkezi (Tasma) > ”Çevre Birimleri” > “Fare”
yolunu izleyin.
Buradaki “İmleç Teması” sekmesinde, altta bulunan listeden, herhangi bir temayı
seçebilirsiniz. İsterseniz, imleci, seçtiğiniz temanın imleçlerinin üstüne götürerek o temayı
deneyebilirsiniz.
2.4.10.7. Sistem Tarihini ve Saati Değiştirme
Tarih ve saati değiştirmenin en kolay yolu, paneldeki saat programcığına
sağ tıklayıp, “Saati ve Günü Ayarla”'yı seçmektir. Bu ayarları değiştirmek için
öncelikle root parolanızı girmeniz gerekli, çünkü saat ve tarih bilgileri tüm
kullanıcıların ve sistemin kullandığı bilgilerdir.
Resim 2.6: Tarih ve saat ayarı.
Bu ekranda, soldaki takvimden sistem tarihini/gününü sağdaki saatten de, sistem
saatini yapılandırabilirsiniz.
47
2.4.10.8. Sistem Dilini ve Klavye Düzenini Değiştirme
Sisteminizin dilini değiştirmek için, öncelikle, Pardus menüsü > Pardus Yapılandırma
Merkezi (Tasma) > “Bölgesel ve Erişilebilirlik” > “Ülke/Bölge ve Dil”
yolunu izleyin. Çıkan ekranda, sağ taraftaki “Dil Ekle” düğmesinden
istediğiniz dili seçebilirsiniz, yalnız, Pardus, öntanımlı olarak sadece Türkçe
ve İngilizce dil paketlerini yükler. Daha sonra kendiniz yeni dil paketleri
yükleyerek bu ekrandan sistemin dilini değiştirebilirsiniz.
Klavyenizin düzenini değiştirmek içinse, Pardus menüsü > Pardus Yapılandırma
Merkezi (Tasma) > “Çevre Birimleri” > “Klavye Düzeni” yolunu izleyin. Burada, sol
taraftaki listeden bir klavye düzenini seçtikten sonra, “Ekle >>” düğmesine basarak, sağdaki
listeye ekleyin. Bu şekilde, sık kullandığınız düzenleri ekleyebilirsiniz. Sistemde geçerli olan
düzen en üsttekidir. Bunu değiştirmek için, sağdaki listeden, kullanmak istediğiniz klavye
düzenini seçin, ve ekle kaldır düğmelerinin yanındaki yukarı ok düğmesini kullanarak, en
üste çıkarın.
2.5. Masaüstü Kısayolları
Aşağıda KDE kısayollarının tam olmayan bir listesi verilmektedir.
Kısayol Tuşu
Alt+F2
Alt+F3
Alt+F4
Alt+Tab
Ctrl+Tab
Ctrl+Alt+Esc
Görevi
Bir pencere açar ve çalıştırlacak komut girmenizi bekler.
Açık tüm pencerelerin listesini getirir.
O anda seçili olan pencereyi kapatır.
Tüm pencelere arasında sırasıyla geçiş yapmak için kullanılır.
Farklı masaüstleri arasında sırasıyla geçiş yapar.
Bir kurukafa simgesi çıkartır ve üzerine tıklanan pencereyi kapatır.
Bu özellik dikkatli kullanılmalıdır.
Ctrl+Alt+Backspace KDE’yi zahmetsizce kapatır. Ancak çalışan programınız yoksa
kullanılmalıdır.
Ctrl+C
Seçili bir metni yada seçili bir masaüstü simgesini kopyalar.
Ctrl+V
Daha önce kopyalanmış olan bir metni ya da masaüstü simgesini
uygun yere yapıştırır.
Ctrl+Z
Son yapılan işlemi (dosya silme, taşıma vb) geriye alır.
Tablo 2.1: KDE kısayolları
2.6. Sistemden Çıkış
Herhangi bir zamanda çalışmanızın bittiğini düşünüyorsanız sistemden çıkmak için
Pardus düğmesine tıklayarak KDE’den çıkış menüsünü seçmelisiniz. Diğer bir seçenek ise
Ctrl+Alt+Del tuşuna basmaktır. Karşınıza aşağıdaki seçenekler gelir:
48

Güncel oturumu kapat.

Bilgisayarı kapat.

Bilgisayarı yeniden başlat.
2.6.1. Bilgisayarı Kapatma
Bilgisayarı kapatmak için Pardus ana menüsünden Çıkış... seçeneği seçilir ve ekrana
gelen pencerede Bilgisayarı Kapat düğmesi tıklanır.
Resim 2.7: Bilgisayarı kapatma.
49
Bu uygulama faaliyetinde temel masaüstü işlemlerini gerçekleştirmeyi öğreneceksiniz.
Öneriler
 Bilgisayarı başlatarak, kullanıcı parolanızla
sisteme giriniz.

Görev çubuğunda boş bir yere
sağ tıklayarak “Paneli
Yapılandır” seçeneğini
seçebilirsiniz.

Uygulama düğmesine sağ
tıklandığında çıkan “Düğmeyi
Taşı” seçeneğini seçebilirsiniz.

Programı bularak ve
masaüstüne sürükleyerek
“Buraya bağ koy” ya da
“Buraya kopyala” seçeneğini
seçiniz.

Bu işlemleri, pencere
simgelerini kullanarak
gerçekleştirebilirsiniz.
 Sistem panelinin yerini ve büyüklüğünü
değiştiriniz.
 Paneldeki bir uygulama düğmesinin yerini
değiştiriniz.
 Masaüstü önizleyicisiyle diğer masaüstlerine geçiş
yapınız.
 Sistem simgesine tıklayarak, bilgisayarınızın
sistem özelliklerini görüntüleyiniz.
 Masaüstüne sık kullandığınız bir programın
simgesini ekleyiniz.
 Bir masaüstü penceresinde aşağıdaki işlemleri
gerçekleştiriniz:
 Ekranı kaplatınız.
 Küçültünüz.
 Yeniden boyutlandırınız.
 Simge durumuna getiriniz.
50

Masaüstünde boş bir yere sağ
tıklayarak “Masaüstünü
Yapılandır…” seçeneğini
kullanabilirsiniz.

Paneldeki saat programına sağ
tıklayarak “Saati ve günü
ayarla” seçeneğini
seçebilirsiniz.
TASMA>Bölgesel Ayarlar ve
Erişilebilirlik>Ülke/Bölge ve
Dil seçeneğini
kullanabilirsiniz.
TASMA>Çevre
Birimleri>Klavye Düzeni
seçeneğini seçebilirsiniz.
 Masaüstü arkaplan resmini değiştiriniz.
 Sistem tarih ve saatini ayarlayınız.

 Sistem dilini ayarlayınız.

 Klavye düzeni (F veya Q) ayarlarını yapınız.
51
Öğrenme faaliyetinde kazandığınız bilgileri ölçebileceğiniz kısıma geldiniz. Bu
ÖLÇME SORULARI
1.
(
)Root kullanıcısı Pardus işletim sisteminde isteğe bağlı olarak oluşturulan bir
kullanıcıdır.
2.
(
)Pardus’ta kullanıcılar başka kullanıcıların ev dizini içerisinde bulunan dosyalara
erişemezler.
3.
( )X-Window Sistemi UNIX sistemler için geliştirilmiş geniş ve güçlü bir grafik
ortamdır.
4.
( )KDE bir işletim sistemidir.
5.
( )Pardus masaüstünde ekranın en altındaki bölüme panel adı verilir.
DEĞERLENDİRME
52
AMAÇ
İşletim sisteminin dosya işlemlerini yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA

Çevrenizdeki bilgisayarlarda kullanılan işletim sistemlerinin kullandıkları dosya
sistemlerini inceleyiniz. Sınıfta tartışınız.

Konqueror nedir? Araştırınız.
3. DOSYA SİSTEMİ VE ÇALIŞMA MANTIĞI
3.1. Dosya Sistemi
Linux işletim sisteminde dosya ve dizinler diğer Unix türevi işletim sistemlerinde
olduğu gibi hiyerarşik bir yapıya sahiptirler. En üst düzeyde bulunan ve kök dizini diye
adlandırılan dizin alt dizin olarak adlandırılan dizinleri içermektedir. Ayrıca bu alt dizinlerde
kendi içlerinde dosya ve alt dizin içerebilmektedir. Dizin yapısı isteğe göre belirlenmiş
değildir. Paketlerin düzgün şekilde çalışabilmeleri için önemli dosya ve dizinlerin yeri
standartlaştırılmıştır.
3.1.1. Dosya Tipleri ve Dosyaların Sınıflandırılması
Her işletim sisteminde olduğu gibi Linux işletim sisteminde de dosyalar işletim
sisteminin büyük bir kısmını oluşturmaktadır. İşletim sistemi de sistemin açılması sırasında
bir dosyadan bilgi okunmaktadır.
Linux’ta bir dosyaya isim verirken tüm alfabetik karakterler , alt cizgi ( _ ) , rakam ,
nokta , virgül kullanılabilmektedir. Dosyalara isim verilirken dikkat edilmesi gereken
kurallardan biri dosya isminde * , ? gibi karakterlerin bulunmamasıdır. Dosya isminin
uzunluğu 256 karakteri geçmemelidir. Ayrıca bir dosyanın büyüklüğü de 2 GB ile sınırlıdır.
Linux işletim sisteminde çalıştırılabilir dosyaların belli bir uzantıya sahip olması
gerekmemektedir. Bir dosyanın çalıştırılıp çalıştırılamayacağı dosyanın dizinlerinden
anlaşılmaktadır.
53
Linux işletim sisteminde dosyalar birden çok tipte olabilmektedir. Örnek olarak salt
metin dosyaları, çalıştırılabilir dosyalar, blok ve karakter aygıt dosyaları sayılabilir. Metin
dosyaları da kendi aralarında çok fazla farklılık göstermektedirler. Bu farklılık dosyaların
içeriklerinden kaynaklanmaktadır. Postscript formatındaki dökümanlar da metin dosyasıymış
gibi gözükmelerine rağmen metin dosyaları için yazılmış editörler ile incelendiklerinde
içerikleri anlaşılamamaktadır.
Linux işletim sisteminde temelde 2 farklı dosya tipi bulunmaktadır:

Aygıt Dosyaları

Sıradan Dosyalar
Aygıt dosyaları, sistemde bulunan donanım ile haberleşmeyi gerçekleştiren
dosyalardır. Üç farklı aygıt dosya tipi bulunmaktadır.

Karakter aygıt dosyaları: Bu tip aygıt dosyası ile erişilen donanımlar
bilgilerini karakter karakter iletmektedirler.

Blok aygıt dosyaları: Bu tip aygıt dosyası ile erişilen donanımlar ile iletişim
blok aktarma ile gerçekleştirilmektedir.

Kuyruk Dosyaları
Sıradan dosyalar ise aygıt dosyaları dışında kalan dosyalardır. Çok fazla çeşitte
sıradan dosya tipi bulunmaktadır.
3.2. Dizin Hiyerarşisi
Dosya sistemi, işletim sisteminin, dosyaları diskte tutabilmek için kullandığı yapılar
ve yöntemlere verilen addır. Yani bir anlamda dosyaların diskteki düzenidir diyebiliriz. Bu
düzen kapsamında bir hiyerarşiden bahsedebiliriz.
Hiyerarşinin en üstünde kök dizini (ing. root directory) yer alır ve “/” karakteriyle
gösterilir. Diğer dizinler de bu kök dizininin altında toplanmışlardır.
54
Şekil 3.1: Linux dizin hiyerarşisi.
Burada en üstte kök dizinini ve altında da çeşitli dizinleri görüyoruz. Alttaki dizinlerin
içinde de kendi dizinleri ve dolayısıyla kendi hiyerarşik düzenleri olduğunu varsayabiliriz.
Bu bağlamda, bu düzen ters bir ağaca benzetilebilir.
Bir dizin ya da dosyanın, sistemdeki konumu, o dosya/dizinin “yol”'uyla belirtilir.
Yol, kök dizininden itibaren, o dosya/dizine ulaşmak için geçilmesi gereken dizinlerin “/”
işaretiyle birleştirilerek ardışık bir şekilde yazılmasıyla elde edilen ifadedir. Örneğin
“/home/hcatak” yolu, kök dizinindeki, home isimli dizinin içindeki hcatak dizininin
konumunu belirtir. Bu ifadede en baştaki “/” kök dizinini belirtmektedir. Aynı şekilde,
“/usr/share/kde” yolu, kök dizinindeki usr dizininin içindeki, share dizininin içinde bulunan
kde dizininin yerini belirtir.
Sisteminizde erişilebilir her dizin/dosyanın yeri, (diğer disklerdekiler de dahil olmak
üzere) bu şekilde tarif edilebilir.
NOT: “/home” dizininde, her kullanıcı için ayrı ayrı tahsis edilmiş kullanıcı (ev)
dizinleri mevcuttur (kaptan isimli bir kullanıcı için /home/kaptan dizini gibi..). Ev dizinlerine
erişim için bir kısayol vardır, şöyle ki; bir kullanıcı, kendi ev dizinindeki metin.txt dosyasına
“~/metin.txt” yolunu kullanarak erişebilir. Yani “~” işareti her kullanıcı için, o kullanıcının
ev dizinini belirtir.
3.2.1. Bağlama ve Ayırma Kavramları
Bir dosya sistemini/aygıtı erişilebilir kılmak için yapılması gereken işleme
“bağlamak” (İng. mount) denir. Bağlama işlemi yapıldıktan sonra, bağlanan aygıta,
“bağlama noktası” adı verilen bir dizinden erişilebilir. Bağlama noktası, olarak sistemde
herhangi bir dizin seçilebilir, fakat birazdan bahsedeceğimiz üzere, öntanımlı bağlama
noktaları /mnt'de bulunur.
55
Dikkat !: Bilgisayarınızı kapattığınız zaman sisteminize bağlı tüm aygıtlar otomatik
olarak ayrılır. Eğer bilgisayarınızı doğrudan mesela fişi çekerek kapatırsanız, ayırma işlemi
sırasında kaydedilecek olan bazı değişiklikler kaydedilemez, bu da sisteminizde birtakım
hasarlara yol açabilir. Bu yüzden her zaman böyle durumlardan kaçının.
Ayırma (ing. unmount) kavramı da adı üstünde, bir sistemi/aygıtı sistemden ayırmak
için kullanılır. Ayrılma sırasında, ayrılan aygıta, yapılan birtakım değişiklikler kaydedilir.
3.2.2. Kök Dizini
Kök dizini diğer tüm dizin ve dosyaları içeren dizindir. Kök dizinin bulunduğu disk
bölümünün sahip olması gereken önemli bir özellik bulunmaktadır. Kök dizinini içeren disk
bölümü sistemi tek kullanıcılı açmak için gerekli tüm dosyaları içinde barındırmalıdır. Bu
işletim sistemin açılabilmesi için gerekli bir kuraldır.
Kök dizininde bulunan dizinlerden ve bu dizinlerin kullanılışlarından kısaca
bahsedelim:

/bin
içerir.

/boot
: Açılış işlemi (ing. boot) sırasında kullanılan dosyaları (çekirdek
görüntüsü, sistem haritası, önyükleyici yapılandırması gibi..) içerir.

/dev
: Bilgisayarınızdaki, donanımlarla (sabit diskler, fare gibi..) iletişim
kurulabilmesi için gereken özel aygıt dosyalarını içerir.

/etc
: Adı İngilizce'deki etc. kısaltmasından gelir. Dizin, bulunduğu
bilgisayara özel, birçok yapılandırma bilgisini içerir.

/home
: Bu dizin altında, kullanıcıların kişisel verilerini, yapılandırmalarını
kaydettikleri çalışma alanları olan ev dizinleri bulunur. Her kullanıcının ev
dizini kendi kullanıcı adını taşır.

/lib
: Çekirdek modülleri ve paylaşılan kod kütüphanelerini içerir. MS
Windows'ta dll uzantısına sahip olan paylaşılan kütüphane dosyaları, Linux'ta
so uzantısına sahiptir.

/mnt
: Çeşitli dosya sistemi/aygıtların (örneğin, CD, DVD sürücünüz,
diğer sabit diskleriniz gibi..) bağlama noktaları burada bulunur.

/proc
:
Süreçler,
sistem
belleği,
bağlı
aygıtlar,
donanım
yapılandırmalarıyla ilgili bilgileri içeren özel bir “sanal” dosya sistemidir. Bir
bilgi alma merkezi olarak görülebilir. Birçok uygulama buradaki bilgilerden
yararlanmaktadır.

/root
: Tüm kullanıcıların kullanabildiği temel komutları (cp, mv, ls gibi..)
: Sistem yöneticisinin (yani “root” kullanıcısının) ev dizinidir.
56


/usr
: Tüm kullanıcılarca paylaşılan verileri (örneğin programlar,
komutlar, kütüphaneler, dokümanlar gibi) içeren dizindir.

/usr/bin

/usr/sbin : Sistem tarafından kullanılan ve sistemin açılması
,kapanması ve tek kullanıcılı modda çalışması ile ilgili olmayan
programlar.

/usr/lib

/usr/include: C/C++ için kullanılan başlık dosyaları.

/usr/doc
: Dökümanların bulunduğu dizin.

/usr/man
: Man dosyaları.
: Normal kullanıcılar tarafından kullanılan komutlar.
: Programlama için kullanılan kütüphaneler.
/var
: Değişken verileri içerir.(örneğin rapor dosyaları, veritabanları,
kuyrukta bekleyen yazdırılacak dokümanlar gibi)

/var/lock: Çalışan programların yarattığı kilit dosyaları.

/var/log

/var/run
: Sistemde çalışan sunucuların proses kimlik numaralarını
içeren dosyalar.

/var/tmp
: Geçici dosyalar.

/var/yp
: NIS ile ilgili dosyalar.

/var/spool : Kuyruk dosyaları.
o mail
: Log dosyaları.
: Kullanıcıların e-postalarının tutulduğu dizin.
o mqueue: E-posta kuyruğunda bekleyen e-postalar için yaratılan geçici
kuyruk dosyalarının bulunduğu dizin.
o lpd
: Yazıcı kuyruğunda bekleyen işler için geçici dosyaların
bulunduğu dizin.

/tmp
: Geçici dosyaları içerir. Yalnız geçici olduğu için bu dosyaları
silmek tehlikeli olabilir.
57
3.4. Dosya ve Dizin İşlemleri
3.4.1. Dosya Yöneticisi: Konqueror
Dosya yöneticisi, birçok dosya ve dizin işlemlerinin yapılmasını
sağlayan programa denir. Pardus'ta kullanılan dosya yöneticisinin adı
Konqueror'dır. Konqueror, dosyalarla çalışmanızı ve dosyaları yönetmenizi
oldukça kolaylaştırır. KDE projesi kapsamında geliştirilmekte olan
Konqueror, aynı zamanda bir web tarayıcısı olarak da kullanılabilir. Şimdi, bir dosya
yöneticisi olarak Konqueror'dan ve Konqueror'ın temel kullanımından bahsedelim.
Konqueror'ı birkaç değişik yolla başlatabilirsiniz:

Masaüstündeki ev simgesinden

Pardus menüsündeki “Kişisel Dosyalar (Başlangıç)”'tan

Pardus menüsündeki “Komut Çalıştır...” bölümüne “Konqueror” yazarak
Konqueror'da en üstte diğer çoğu uygulamadaki gibi menü çubuğu bulunur. Bu
çubuk, açılır menülerin adlarını içerir. Bu adlara tıklayarak menüleri açabilir yine aynı
şekilde tıklayarak kapatabilirsiniz. Menüleri açmak için klavyeyi de kullanabilirsiniz. Bunun
için, Alt tuşuna basılı tutarak, menü çubuğundan açmak istediğiniz menünün adındaki altı
çizgili harfe basmanız yeterlidir. Örneğin, Alt+K bileşimi, ilk menü olan “Konum”
menüsünü açar.
Şekil 3.2: Konqueror ekranı.
58
Menü çubuğunun altında, simgelerin olduğu çubuğa ise araç çubuğu adı verilir. Bu
çubukta, en sık kullanılan işlemlerin simgeleri bulunur. Bu simgeleri kullanmak için fareyle
sol tıklamanız yeterli olacaktır. Simgelerin üstüne imleçle geldiğinizde açılan ipuçlarından
simgeyle ilgili bilgi alabilirsiniz. Bazı simgelerin sağ alt köşesinde küçük bir üçgen görünür.
İmleci bu tip simgelerin üstünde basılı tutarsanız karşınıza o simgeyle ilgili bir menü çıkar.
Bu üçgenler bunu belirtmek üzere konulmuştur.
Araç çubuğuna sağ tıklayınca karşınıza araç çubuğu menüsü çıkar. Bu menüyü araç
çubuğunun yerini değiştirmek, yeni simgeler eklemek, Konqueror'a yeni çubuklar eklemek
için kullanabilirsiniz.
Araç çubuğun altında konum çubuğu bulunur. Bu çubuk gösterilmekte olan
dosya/dizini gösterir. Buraya bir dosya ya da dizin yolu girerek girdiğiniz dosya/dizini
görüntüleyebilirsiniz. Bu çubukta en solda bulunan “x” işaretine basarak çubuğu
temizleyebilirsiniz.
Konum çubuğundan sonra gelen ikiye bölünmüş alan, bir dizinin/dosyanın içeriğinin
gösterildiği ana bölümdür. Sol taraftan bir dizine seçerek, ya da sağ taraftan bir dosya/dizine
çift tıklayarak içeriğini görüntüleyebilirsiniz.
En altta ise durum çubuğu bulunur. Bu çubuk içeriği gösterilen dosya ya da dizinle
ilgili ek bilgiler verir. İmleçle sağ taraftaki bir dosya/dizinin üzerine gittiğinizde durum
çubuğu imlecin altındaki dosya/dizinle ilgili bilgi verir.
3.4.1.1. Konqueror İle Dosya Silme
Dosyaları, çöpe atarak ya da doğrudan silebilirsiniz fakat çöpe atarak silmek
en güvenli yoldur, çünkü bir hata yaptığınızı fark edip sildiğinizi geri almak
istediğinizde bunu yapma imkanınız vardır.
Bir dosya ya da dizini çöpe atmanın en kolay yolu üzerine sağ tıklayıp, “Çöp
Kutusuna At” seçeneğini seçmektir. Aynı şeyi, dosya ya da dizine tıklayıp, “Düzen”
menüsünden “Çöp Kutusuna At”'ı seçerek ya da klavyedeki “Delete” tuşuna basarak
yapabilirsiniz.
Seçili bir nesneyi doğrudan silmek içinse “Shift+Delete” tuş bileşimini kullanarak, ya
da “Düzen” menüsünden “Sil”'i seçerek yapabilirsiniz. Bunlara ek olarak, bir dosya ya da
dizini silebilmeniz için gerekli izinlere sahip olmanız gerekir.
59
3.4.1.2. Konqueror İle Dosya Kopyalama ve Taşıma
Dosya ya da dizinleri aşağıdaki adımları takip ederek kopyalayabilirsiniz.

Kopyalama işlemini yapmak için öncelikle kopyalamak istediğiniz dizin ya da
dosyanın üzerine sağ tıklayın ve “Kopyala”'yı seçin. Aynı işlemi dosya ya da
dizin seçiliyken Control+C tuş bileşimini kullanarak ya da “Düzen”
menüsünden “Kopyala”'yı seçerek de yapabilirsiniz.

Dosya veya dizini kopyalamak istediğiniz yere, ana bölümün sol tarafını veya
konum çubuğunu kullanarak ulaşın.

Ana bölümün sağ tarafındaki alanda, boş bir yere sağ tıklayarak “Yapıştır”'ı
seçin. Aynı işlemi Control+V tuş bileşimini ya da “Düzen” menüsündeki
“Yapıştır” seçeneğini kullanarak yapabilirsiniz.
Taşıma işlemi de benzer bir şekilde yapılabilir, yalnızca ilk adımda, “Kopyala” yerine
“Kes”'i seçin. Bunun için Control+X tuş bileşimini de kullanabilirsiniz.
Kopyalama veya taşıma işlemini sürükleyip bırakma yoluyla da gerçekleştirebiliriz.
Bunun için, kopyalamak/taşımak istediğiniz nesneye tıklayıp, farenin tuşunu bırakmadan
kopyalamak/taşımak istediğiniz yere getirin ve farenin tuşunu bırakın. Konqueror size
kopyalamak mı yoksa taşımak mı istediğinizi soracaktır. Hedef dizin nesnenin bulunduğu
dizinden uzaksa bunun çözümü var:

Kopyalamak/taşımak istediğiniz dosya/dizinin olduğu yerde, durum çubuğuna
sağ tıklayın ve “Görünümü Alt/Üst Şeklinde Böl”'ü seçin. Bu işlemin kısayolu
olarak Control+Shift+T bileşimini kullanabilirsiniz. Bunu yaptığınız zaman
Konqueror bulunduğunuz dizinin görünüşünün bir kopyasını çıkartır. Ardından
yine sol tarafı kullanın ve hedef dizine gidin. Şimdi dosyanızı sürükleyip
bırakarak kopyalayabilir ya da taşıyabilirsiniz. Açtığınız ek bölümü de
Control+Shift+R ile kapatabilirsiniz.

Kopyalamak istediğiniz nesneye sağ tıklayın. Altta, yanında küçük siyah üçgen
bulunan “Kopyala” seçeneğine girin. Açılacak menüden hedef dizini
seçebilirsiniz. Taşıma işi de aynı şekilde gerçekleşir fakat onun için “Kopyala”
yerine “Taşı” seçeneğini seçin.
Eğer, hedef dizinde kopyaladığınız ya da taşıdığınız dosya/dizinle aynı isimden bir
tane daha varsa Konqueror size ne yapılması gerektiğini soracaktır.
60
3.4.1.3. Konqueror İle Birden Fazla Dosya Seçilmesi
Bazı durumlarda birden çok dosya ya da dizinler ilgili işlemler yapmak
isteyebilirsiniz. Örneğin png ile biten, ya da içinde text geçen tüm dosyaları seçmek
istediğinizde, Control++ kısayolunu kullanabilirsiniz. Açılan pencerede, “*png” png ile
biten dosyaları, “*text*” ifadesi de içinde text geçen dosyaları seçmenizi sağlar. İsterseniz
Control+* kısayoluyla seçilen dosyaların dışındakilerin seçilmesini sağlayabilirsiniz. Bu tip
ayrıntılı seçme işlemlerini, “Düzenle” menüsündeki “Seçimi Tersini Çevir” bölümünden
yapabilirsiniz.
Birden fazla dosya/dizini seçmek için fareyi de kullanabilirsiniz. Bunu yapmak için,
klavyede Kontrol tuşuna basılı tutarken, fareyle birden fazla dosya/dizini seçebilirsiniz.
3.4.1.4. Konqueror İle Birden Fazla Dosya Seçilmesi
Konqueror'ı kullanarak yeni dosya, dizin veya kısayollar
oluşturabilirsiniz. Bunun için oluşturmak istediğiniz yere giderek sağ tarafta
boş bir alana sağ tıklayıp “Yeni Oluştur” seçeneğini seçiniz. Açılan menüde
aşağıdaki seçenekler yer alır:
Dizin.
Yeni bir dizin oluşturmak için kolay bir yoldur.
Metin dosyası.
Boş bir metin dosyası oluşturur. Bunu seçince dosyanın ismi istenir.
HTML dosyası.
Boş bir html dosyası oluşturur. (html, head, body etiketlerini içerir)
Konuma (URL) bağlantı...
Bilgisayarınızdaki herhangi bir dosya/dizine ya da bir internet sitesine kısayol
oluşturur. Kısayolu “~/Desktop” konumuna oluşturursanız, kısayolun simgesi masaüstünde
çıkar.
Uygulamaya bağlantı...
Yüklü herhangi bir uygulamanın yolu belirtilerek, o uygulamaya kısayol oluşturulur.
Kısayolu “~/Desktop” konumuna oluşturursanız, kısayolun simgesi masaüstünde çıkar.
Aygıta bağlantı
Bilgisayarınızdaki herhangi bir aygıta kısayol oluşturur.
61
3.4.1.5. Konqueror İle Dosya İsimlerini ve Okuma/Yazma İzinlerini Değiştirme
Bir dosya ya da dizinin ismini değiştirmenin en kolay yolu üzerine sağ tıklayıp,
“Yeniden İsimlendir” seçeneğini seçmek ya da dosya/dizin seçiliyken F2 tuşuna basmaktır.
Dosya ya da dizinlerin okuma yazma izinlerini değiştirebilirsiniz. Bunun için,
izinlerini değiştirmek istediğiniz dosya/dizine sağ tıklayıp “Özellikler” seçeneğini seçin.
Burada ilk çıkan ekrandan, dosya/dizinin ismini ve simgesini değiştirebilirsiniz. “İzinler”
sekmesindense dosya/dizinin sahibini ve okuma/yazma izinlerini değiştirebilirsiniz.
3.4.2. Pardus’ta Komutlarla Çalışmak
Pardus'ta, bir masaüstü işletim sistemiyle yapılabilecek grafik ortamdaki tüm
işlemlerin yanı sıra, birçok işlemi komut satırı üzerinden gerçekleştirmek mümkündür. Bu
yöntem artık klasikleşmiş olsa da Linux sistemlerin güçlü yanını ortaya koymaktadır.
Şekil 3.3: Konsole uygulaması
3.4.2.1. Komut Satırı (Konsole Uygulaması)
Pardus'ta kabuk üzerinde çalışabilmek için komut satırı uygulamasına geçilmelidir.
Pardus'taki komut satırı uygulaması, Konsole (Terminal Programı) olarak isimlendirilir.
Konsole uygulamasını çalıştırmak için Pardus ana menüsünden Programlar → Sistem →
Konsole (Terminal Programı) seçeneğini seçebilirsiniz.
Bu çalıştırma sonrasında sisteme girdiğiniz kullanıcının haklarıyla işlem
yapabileceğiniz Şekil 1.2'de görülen konsol penceresi açılacaktır. Bu konsol penceresi
klavyeden girdi alır, ayrıca fareyle kopyalama ve yapıştırmaya da izin verir. Klavyeden
aldığı komutları işlediğinden dolayı konsol, “komut satırı arayüzü” (command line interface
– CLI) olarak da isimlendirilir.
62
 Komut istemcisinin sonunda imleçten önce yer alan karakter; sistem yöneticisi
olan root kullanıcısı için #, diğer kullanıcılar için ise $ olur.
Konsole programına erişmek için aşağıdaki yöntemleri de kullanabilirsiniz:

Alt+F2 kısayolundan açılan Komut Çalıştır... penceresinde “konsole” yazarak
Konsole programını çalıştırabilirsiniz.

Ctrl+Alt+F1..F6 ile de 1'den 6'ya kadar ayrı ayrı kabuk oturumu açmanız
mümkündür. Bu seçenekle, komut sisteminde tam ekran modunda
çalışabilirsiniz. Komut ekranından grafik ortama geri dönmek için ise
Ctrl+Alt+F7 kısayol tuşunu kullanabilirsiniz.
3.4.3. Temel Dosya ve Dizin İşlem Komutları
Linux işletim sisteminde dizin ve dosyalar üzerinde farklı birçok işlem
yapılabilmektedir. Bu işlemler temel olarak aşağıdaki gibidir:

Yeni dosya veya dizin oluşturmak, silmek.

Dosya ve dizinleri listelemek.

Dosya veya dizinlerin izinlerini ayarlamak.

Dosyaların içeriğini görmek.

Dosyaları yazdırmak.

Dosya ve dizinleri kopyalamak ve taşımak.
3.4.3.1. Yeni Dosya ve Dizin Oluşturma
Yeni Dosya Oluşturma
Yeni bir dosya yaratmanın en basit yolu touch komutunu kullanmaktır. Bu komut
varolamayan bir dosya ismi ile çağırıldığı takdirde boş bir dosya yaratacaktır. Sırf metin
içerecek dosyaların yaratılması için editörler de kullanılabilir.
Touch komutu aşağıdaki yapıya sahiptir:
touch [-acm] [tarih ] dosya_ismi
Touch komutu dosya yaratmanın yanı sıra dosyanın son erişim ve son değişme
zamanlarını düzenlemek için de kullanılabilmektedir. Varolan bir dosya ismi verildiği
takdirde touch komutu dosyanın son erişim ve son değişim tarihini kendisine verilen tarih
parametresi yapmaktadır.
63
Dosyanın sadece son erişim zamanını değiştirmek için touch komutuna –a
parametresinin verilmesi gerekirken , sadece değişim zamanını değiştirmek için –m
parametresi verilmelidir. Bu parametreler verilmediği takdirde iki zaman bilgisi de
değiştirilir.
Touch komutuna tarih bilgisi verilmediği takdirde sistemin tarih bilgisi kullanılacaktır.
Tarih bilgisi aşağıdaki formatta verilmektedir.
MMDDhhmm[YY] :

MM
: Ay bilgisi

DD
: Gün bilgisi

hh : Saat bilgisi

mm
: Dakika bilgisi

YY
: Yıl bilgisi
Örnek 2.1:
Dosyanın erişim ve değişim zamanlarını 14 Şubat 2001 01:11 tarihi yapmak için :
touch 0214011101 dosya_ismi
Dosyanın değişim zamanını 26 Mart 1999 00:00 yapmak için :
touch –m 0326000099 dosya_ismi
Dosyanın erişim zamanını 23 Haziran 2001 13:25 yapmak için:
touch –a 0623132501 dosya_ismi
Yeni Dizin Oluşturma
Linux İşletim Sisteminde yeni dizin yaratmak için mkdir komutu kullanılmaktadır.
Mkdir komutu temel de aşağıdaki yapıya sahiptir:
mkdir [seçenekler] dizin
Mkdir ile kullanılabilecek seçenekler aşağıdaki gibidir:

-m izin_modu: Yeni yaratılacak dizin için geçerli olacak izinler istendiği
takdirde bu parametre ile verilebilir. Bu parametre verilmediği takdirde izinler
tüm sistem için geçerli olan izinlere ayarlanacaktır.
64

-p: mkdir komutuna verilen dizini oluşturmak için gerektiğinde daha üst
dizinlerinde oluşturulmasını sağlayan parametredir. Örnek olarak dizin ismi
parametresi olarak /olmayan_dizin/açılacak_dizin alan bir mkdir komutu
açılacak_dizin’i barındıracak olan olmayan_dizin sistemde mevcut
olmadığından hata ile sonlanacaktır. Bu durumda mkdir komutu –p parametresi
ile çalıştırıldığında ilk olarak olmayan_dizin sonradan ise acılacak_dizin
yaratılacaktır.

-v: Bu parametre ile mkdir komutunun yarattığı tüm dizinleri kullanıcıya
bildirmesi sağlanır.
Şekil 3.4: Yeni dizin oluşturma işlemleri.
65
3.4.3.2. Dosya ve Dizinleri Silme
Sistemde varolan dosya ve dizinlerin silinmesi için rm komutu kullanılmaktadır.
Ayrıca dizinleri silmek için rmdir komutu da kullanılabilir.
Rm komutunun temel yapısı aşağıdaki gibidir:

Dosyalar için
: rm [seçenekler] dosya_ismi

Dizinler için
: rm –r [seçenekler] dizin_ismi
Dizinleri silmek için –r parametresinin kullanılmasının nedeni dizinlerin silinmesi için
ilk olarak içlerinde bulunan dosya ve diğer dizinlerin silinmesi gerekliliğidir. –r parametresi
ile rm komutu rekürsif olarak çalışarak belirtilen dizin altında bulunan tüm dizin ve dosyaları
, son aşamada da belirtilen dizini silecektir. Eğer silinmesi istenen dizin içinde hiç bir dosya
veya başka dizin barındırmıyor ise rmdir komutu ile de silinebilir. İçinde dosya veya başka
dizin barındıran dizinler rmdir komutu ile silinemezler.
Rm komutunun aldığı önemli parametreler aşağıdaki gibidir:

-i: Rm komutunu interaktif moda sokar. Bu durumda rm komutu sileceği her
dosya ve dizin için kullanıcıdan onay bekler. Root kullanıcısı için tanımlanan
komut takma isimleri (alias) rm komutu her zaman bu parametre ile çalıştıracak
şekilde ayarlanmıştır.

-f: Rm komutu bu parametre ile çalıştırıldığında onay için hiç bir zaman
kullanıcıya başvurmaz.

-r: Dizinlerin içeriklerini rekürsif olarak kaldırır.

-d: Belirtilen dizinin içeri boş olmasa bile dizinin silinmesini sağlar. Bu
parametre yalnızca root kullanıcısı tarafından kullanılabilmektedir.

-v: Yapılan her silme işlemi ile ilgili bilgiyi kullanıcıya gösterir.
3.4.3.3. Dosya ve Dizinleri Listeleme
Sistemde varolan dosya ve dizinleri listelemek için ls komutu kullanılmaktadır.
Temelde ls komutunun yapısı aşağıdaki gibidir :
ls [seçenekler][dosya_veya_dizin_ismi]
Ls komutu , dosya veya dizin ismi bildirilmediği takdirde içersinde bulunan dizinin
içeriğini listelemektedir.
66
Ls ile kullanılan temel parametreler aşağıdaki gibidir:

-a: Tüm dosyaları listelemek için kullanılır. Linux işletim sisteminde isimleri
“.”(nokta) ile başlayan dosyalar gizli dosyalar olarak kabul edilir ve varsayılan
olarak ls çıktısında gözükmezler. Bu dosyalarında ls çıktısında gözükmesini
sağlamak için –a parametresi kullanılmalıdır.

-C: Ls çıktısını sütün olarak listeler. Ls komutu için varsayılan davranış şekli
budur.

-l: Ls çıktısını liste olarak listeler , ayrıca dosya ve dizinler hakkında izin , sahip
, boyut , en son ne zaman güncellendiği gibi bilgileri de kullanıcıya belirtir.

-h: Dosya boyutlarını insanların okuyabilecekleri formata sokar. Dosya
boyutlarını byte olarak göstermek yerine Megabyte , kilobyte , gigabyte olarak
gösterir. Byte , kilobyte ,megabyte , gigabyte arasındaki döşüm için 1024
sayısını kullanır.

-H: -h parametresinden temel farkı dönüşümlerde 1024 yerine 1000 rakamı
kullanılır.

-o: -l parametresinden tek farkı dosya veya dizinin grup bilgisini
göstermeyişidir.

-R: Dizinin içeriğini rekürsif olarak listelemek için kullanılır. Bu parametre ile
listeleme yapıldığı takdirde listelenen dizinin içinde bulunan alt dizinlerin
içeriği de listelenir.

--color: Bu parametre sayesinde ls komutu dosyanın tipine göre renklendirme
yapar. (Örnek: dizinler mavi renk ile gösterilir.) Renklendirme işleminin
çalışması için kullanılan terminalin bu işlemi desteklemesi gerekmektedir.
Örnek 2.2 :
[root@atlas /etc]# ls passwd
passwd
[root@atlas /etc]# ls -l passwd
-rw-r--r-- 1
root
root
152097 Mar 27 16:38 passwd
3.4.3.4. Dosya ve Dizinlerin İzinlerini Ayarlama
Dizin ve dosyalar erişim haklarının belirlenmesi için izinler kullanılmaktadır. Linux
işletim sisteminde izinler 3 farklı grup olarak verilebilmektedir:
67

Dosyanın sahibinin izinleri

Dosyanın grubunun izinleri

Diğer kullanıcıların izinleri
Dosyaların ve dizinlerin sahip olduğu izinleri görmek için ls komutu kullanılmaktadır.
Örnek 2.3:
[root@atlas /root]# ls -ld Projects/
drwxr-xr-x 3 root
root
4096 Aug 25 2000 Projects/
[root@atlas /root]# ls -l smb.conf
-rw-r--r--
1 root
users
10852 Jun 30 2000 smb.conf
İzinler ls çıktısında ilk kısımda belirtilmekte ve 4 ayrı kısımdan oluşmaktadırlar. Bu
kısımlar:

Dosyanın tipini belirten kısım: İzin kısmının başında bulunan kısımdır. Bu
bilgi kullanılarak dosyanın sade bir dosya , dizin , aygıt sürücüsü , veya link
öğrenilebilmektedir.

Normal dosyalarda – işareti gözükmektedir.

Dizinler için d işareti gözükmektedir.

Karakter bazında
gözükmektedir.

Blok bazında işlem
gözükmektedir.

Başka bir dosyayı işaret eden link’ler için l işareti gösterilmektedir.
işlem
yapan
yapan
aygıt
sürücüleri
için
c
işareti
karakter
sürücüleri
için
b
işareti

Dosyanın sahibinin haklarını belirten kısım: Bu kısımda dosyanın sahibinin
dosya üzerindeki hakları tanımlanır.

Dosyanın grubunun Haklarını belirten kısmı: Bu kısımda dosyanın dahil
olduğu grubun dosya üzerindeki hakları tanımlanır.

Diğer kullanıcıların hakları: Sistemde bulunan tüm kullanıcıların dosya
üzerindeki hakları tanımlanır.
68
Kullanıcıların dosyalar üzerinde 3 farklı işlem yapabilmektedirler:

Dosyayı okuma

Dosyaya yazma

Dosyayı çalıştırma
Kullanıcıların hakları bu işlemlerden hangilerini yapmaya yetkili olduklarına göre
değişmektedir.
Yukarıda gösterdiğimiz ls çıktısını göz önüne alalım:
-rw-r--r--
1 root
users
10852 Jun 30 2000 smb.conf
İzinlerin başında bulunan – işaretinden dosyanın sıradan bir dosya olduğu
anlaşılmaktadır. Kullanıcılar dosyalar üzerinde 3 farklı işlem yapabildiklerinden dosya
üzerindeki hakları 3’lü gruplar olarak gösterilir. Dosyanın sahibi olan “root” kullanıcısının
dosya üzerinde okuma ve yazma hakkı bulunmaktadır. Çalışma izni olmadığı için bu iznin
belirtildiği kısımda – karakteri gözükmektedir. Dosyanın dahil olduğu grup olan “users”
grubuna dahil kullanıcıların dosya üzerinde sadece okuma izni bulunmaktadır. Sistemdeki
tüm kullanıcılar da dosya üzerinde okuma hakkına sahiptirler.
Dizinler için çalıştırabilme hakkı , dizine geçip geçememek anlamına gelmektedir.
Dizin için çalıştırma hakkına sahip olan bir kullanıcı o dizine geçebilmektedir.
Dosya ve dizinlerin izinleri sahipleri tarafından değiştirilebilmektedir. İzinlerin
değiştirilmesi amacıyla chmod komutu kullanılmaktadır.
Chmod komutu 2 farklı şekilde çalıştırılabilmektedir:

Yeni izinin sayısal değerinin verilmesi ile

Yapılacak değişiklik sembolik olarak verilmesi ile
İzinler 3 farklı grubun dosya üzerinde 3 farklı işlevden hangilerini yapabileceklerini
belirtir. Her grup tek başına ele alınıp izinlerin değerleri toplanarak sayısal değerler elde
edilir.
rw-r--r-- iznini ele alalım :
69

Dosyanın sahibinin hakları: rw



Grubun hakları


r-- 100 = 4
Diğer kullanıcıların hakları


Verilen haklar için bir verilmeyen haklar için 0 konularak izinin 2’li
düzendeki görüntüsü elde edilir.
rw- 110
2’li tabandaki sayı 10’luk tabana çevrilerek izinin sayısal değeri elde
edilir. 110 = 6
r-- 100 = 4
rw-r--r-- 110 100 100 644
Bir dosyanın kullanıcısına tüm hakları , grubuna okuma diğer kişilere ise hiç bir hak
vermemek için chmod komutu aşağıdaki şekilde kullanılır.
Kullanıcıya Tüm İzinler
Gruba Okuma
Diğer kullanıcılara hiç hak verilemesi
rwx
r----
111
100
000
7
4
0
chmod 740 dosya_ismi
İzinlerin ayarlanması için chmod komutuna verilecek parametreler sembolik olarak da
verilebilmektedir. Sembolik gösterimde izinler üzerinde yapılacak değişiklikler semboller
vasıtasıyla gösterilmektedir.
Kullanıcı gruplarının sembolleri aşağıdaki gibidir:

Dosyanın sahibi
: u (user)

Dosyanın Grubu
: g (group)

Diğer Kullanıcılar : o (others)

İzinlerin sembolleri aşağıdaki gibidir:

Okuma izini
: r (read)

Yazma izini
: w (write)

Çalıştırma izini
: x (execute)
70
Dosya üzerinde izinleri vermek için + , izinleri çıkarmak için – sembolleri
kullanılmaktadır.
Örnek 2.4:
Herkese okuma izni vermek
Dosyanın sahibine tüm hakları vermek
Diğer kullanıcıların tüm yazma ve çalıştırma
hakkını kaldırmak
Dosya sahibine tüm haklar , gruba okuma ,
diğer kullanıcılara okuma haklarını vermek
chmod +r dosya_ismi
chmod u+rwx dosya_ismi
chmod o-wx dosya_ismi
chmod u+rwx,g+r,o+r dosya_ismi
3.4.3.5. Dosya ve Dizinlerin Kopyalanması ve Taşınması
Linux işletim sisteminde kopyalama işlemi cp komutu ile gerçekleştirilmektedir. Bu
komutun temel kullanım şekli aşağıdaki gibidir :
cp [seçenekler] kaynak hedef
Kaynak ve hedef olarak belirtilen parametreler dosya veya dizin olabilir. Cp
komutunun alabileceği temel parametreler aşağıdaki gibidir :

-R: Bu parametre dizinleri kopyalamak için kullanılır. Herhangi bir dizin
kopyalanacağı zaman bu parametre verilmediği takdirde cp komutu dizini
kopyalamaz. Bu parametre sayesinde dizin ve içinde bulunun dosya ve alt
dizinler hedef dizine kopyalanır.

-p: Bu parametre kopyalanan dosya veya dosyaların izinlerin ve sahiplerinin
korunmasını sağlamaktadır.

-d: cp komutu varsayılan olarak bir linki kopyalarken linkin belirtmiş olduğu
dosyayı kopyalamaktadır. Kopyalama işleminde dosyanın kendisinin yerine
linkinin kopyalanması istendiği takdirde bu parametre kullanılmalıdır.

-l: Bu parametre sayesinde kopyalama işlemi yerine link yaratma işlemi
gerçekleştirilir. Bu sayede kopyalanan dosya değiştiği takdirde diğer kopyası da
değişecektir.
Örnek 2.5 :
[root@seawolf /tmp]# ls -l ders_ornek
-rw-r--r-- 1 root root
95 Aug 1 14:21 ders_ornek
[root@seawolf /tmp]# cp ders_ornek ders_ornek_kopya
[root@seawolf /tmp]# cp -l ders_ornek ders_ornek_link
[root@seawolf /tmp]# ls -l ders_ornek*
71
95 Aug 1 14:22 ders_ornek_kopya
95 Aug 1 14:21 ders_ornek_link
[root@seawolf /tmp]# echo TTT >> ders_ornek
[root@seawolf /tmp]#

-s: Bu parametre ile kopyalama işlemi yerine sembolik link atma işlemi
yapılmaktadır.
[root@seawolf /tmp]# cp -s ders_ornek ders_ornek_sembolik
lrwxrwxrwx
1 root
root
10 Aug 1 14:55 ders_ornek_sembolik ->
ders_ornek
[root@seawolf /tmp]#

-f: Bu parametre sayesinde kullanıcıya hiç bir soru sorulmamaktadır. Eğer
hedef dosya sistemde mevcut ise bu parametre ile ilk olarak mevcut
dosya silinir , daha sonra kopyalama işlemi gerçekleştirilir.

-i: Bu parametre sayesinde kopyalama işleminin hedef dosyasının mevcut
olduğu durumlarda yapılacak işlem kullanıcıya sorulmaktadır.

-u: Bu parametre kullanıldığı takdirde kopyalanan dosya hedef dosyadan
daha yeni ise kopyalama işlemi gerçekleştirilmektedir.

-a: Bu parametre –dpR parametrelerine denktir.
Linux işletim sisteminde taşıma işlemi mv komutu ile gerçekleştirilmektedir. Bu
komut aynı zamanda dosyanın isminin değiştirilmesi içinde kullanılmaktadır. Bu komutun
temel yapısı aşağıdaki gibidir:
mv [seçenek] kaynak hedef
Kaynak ve hedef olarak belirtilen parametreler dosya veya dizin olabilmektedirler. Mv
komutu seçenek olarak f,i,u parametrelerini kabul etmektedir. Bu parametrelerin işlevleri cp
komutundaki işlevleri ile aynıdır.
72
Örnek 2.6 :
[root@seawolf /tmp]# mkdir ders_deneme
[root@seawolf /tmp]# touch ders_mv_deneme
[root@seawolf /tmp]# ls -l ders_mv_deneme
0 Aug 1 15:04 ders_mv_deneme
[root@seawolf /tmp]# mv ders_mv_deneme ders_mv_deneme_1
[root@seawolf /tmp]# ls -l ders_mv_deneme
ls: ders_mv_deneme: No such file or directory
[root@seawolf /tmp]# ls -l ders_mv_deneme_1
0 Aug 1 15:04 ders_mv_deneme_1
[root@seawolf /tmp]# mv ders_mv_deneme_1 ders_deneme
[root@seawolf /tmp]# ls -l ders_deneme/
total 0
[root@seawolf /tmp]# mv ders_deneme ders_deneme_1
[root@seawolf /tmp]# ls -l ders_deneme
ls: ders_deneme: No such file or directory
[root@seawolf /tmp]# ls -l ders_deneme_1/
total 0
[root@seawolf /tmp]# mkdir ders_deneme_2
[root@seawolf /tmp]# mv ders_deneme_1 ders_deneme_2
[root@seawolf /tmp]# ls -lR ders_deneme_2/
ders_deneme_2/:
total 4
drwxr-xr-x 2 root root
4096 Aug 1 15:05 ders_deneme_1
ders_deneme_2/ders_deneme_1:
total 0
3.4.3.6. Çalışma Dizininin Değiştirilmesi ve Bulunulan Çalışma Dizininin
Öğrenilmesi
Linux işletim sisteminde diğer işletim sistemlerinde de olduğu gibi bulunulan dizinin
değiştirilmesi için cd komutu kullanılmaktadır. Cd ayrı bir program olarak bulunmamaktadır.
Cd komutu kabuk programına gömülmüş olarak bulunur.
cd komutunun temel kullanım şekli aşağıdaki gibidir:
cd [geçilecek_dizin]
73
Geçilmesi istenen dizin parametresi verilmediği takdirde kullanıcının ev dizinine
geçilir. Geçilmesi istenen dizin istendiği takdirde tam yol olarak, istendiği takdirde de
göreceli yol olarak verilebilir. Tam yol ile belirtilen geçilmesi istenen dizinin kök dizininden
itibaren bulunduğu yerin belirtilmesidir.(Örnek: /usr/bin , /home/halil). Göreceli yol ise
içinde bulunulan dizinden geçilmesi istenen dizine gidilmesi için gereken yolu belirtir.
Örnek olarak /usr dizininde iken /usr/bin dizinine geçmek için “cd bin” komut verildiğinde
göreceli yol tanımlanmış olur. “cd /usr/bin” komutu kullanıldığında ise tam yol tanımlanmış
olur.
Geçilmek istenen dizin parametresi olarak cd komutu aşağıdaki özel karakterleri de
kabul etmektedir (Bu parametreler dizinler için referanslar olduklarından diğer komutlar ile
de kullanılabilir):

.: Bulunulan dizini referans eder.

..: Bir üst dizini referans eder.

~[kullanıcı_ismi]: Belirtilen kullanıcının ev dizinini referans eder.
Kullanıcı ismi kullanılmadığı takdirde geçerli olan kullanıcının ev dizini
referans edilir.

-: Bir önce bulunulan dizini referans eder. Bu parametre sadece cd
komutunda geçerlidir.
İçinde bulunulan dizini öğrenmek için pwd komutu kullanılır. Bulunulan dizini
öğrenmek için sadece “pwd” yazılması yeterlidir.
Örnek 2.7:
[root@atlas /root]# pwd
/root
[root@atlas /root]# cd ~halil
[root@atlas halil]# pwd
/users/bim/halil
[root@atlas halil]# cd [root@atlas /root]# pwd
/root
[root@atlas /root]# cd ..
[root@atlas /]# pwd
/
[root@atlas /]# cd .
[root@atlas /]# pwd
/
[root@atlas /]# cd
[root@atlas /root]# pwd
/root
[root@atlas /root]#
74
3.4.3.7. Dosyalara Kısayol-Bağ (Link)Tanımlanması
Dosyalara farklı isimler veya farklı dizinlerden erişmek için dosyalara kısayollar
tanımlanmaktadır. Kısayollar Unix türevlerinde bağ dosyaları olarak geçmektedir. Bağ
dosyası yaratmak için ln komutu kullanılmaktadır.
İki farklı link çeşidi bulunmaktadır. Bunlar hard-link ve sembolik (soft) link’tir.
Hard-link ile yaratılmış bir bağ dosyası , diğer dosyanın tam anlamıyla bir kopyasını
içerir. Dosyalardan orjinal olan silinse bile link atılmış dosyalar aynı içeriği korumaya
devam ederler.
Sembolik link ile yaratılmış bağ dosyaları tam anlamıyla kısayol olarak kullanılırlar.
İşlevleri orjinal dosya için yönlendirme yapmaktır.
Örnek 2.8 :
bash-2.04$ touch ln_ornek
bash-2.04$ echo "LN için örnek " >ln_ornek
bash-2.04$ ln ln_ornek ln_ornek_hard
bash-2.04$ ln -s ln_ornek ln_ornek_soft
bash-2.04$ ls -la
total 16
drwxr-xr-x
2 halil users
4096 Aug 10 04:02 .
drwxrwxrwt
3 root root
4096 Aug 10 04:02 ..
-rw-r--r-2 halil users
15 Aug 10 04:02 ln_ornek
15 Aug 10 04:02 ln_ornek_hard
lrwxrwxrwx
1 halil users
8 Aug 10 04:02 ln_ornek_soft -> ln_ornek
bash-2.04$ cat ln_ornek_soft
LN için örnek
bash-2.04$ cat ln_ornek_hard
LN için örnek
bash-2.04$ rm -f ln_ornek
bash-2.04$ cat ln_ornek_soft
cat: ln_ornek_soft: No such file or directory
bash-2.04$ cat ln_ornek_hard
LN için örnek
bash-2.04$ ls -la
total 12
drwxr-xr-x
2 halil users
4096 Aug 10 04:02 .
drwxrwxrwt
3 root root
4096 Aug 10 04:02 ..
15 Aug 10 04:02 ln_ornek_hard
lrwxrwxrwx
1 halil users
8 Aug 10 04:02 ln_ornek_soft -> ln_ornek
bash-2.04$
75
3.4.3.8. Dosyaların İçeriklerinin Görülmesi
Linux İşletim sisteminde hemen hemen her türlü dosya tipi için bir gösterici
bulunmaktadır. Resim dosyaları için gimp , ee mp3 dosyaları için xmms,mpg123 gibi
programlar kullanılabilmektedir.
Metin tabanlı dosyaların içeriğinin görüntülenmesi için cat komutu kullanılmaktadır.
Bu komutun temel yapısı aşağıdaki gibidir.
cat [seçenekler] dosya_ismi [dosya_ismi_2,...]
cat programının kabul ettiği parametreler aşağıdaki gibidir:

-t: Metinin içinde geçen tab karakterini Î olarak göstermeyi sağlayan
parametredir.

-e: Satır sonlarının $ karakteri olarak gösterilmesini sağlayan
parametredir.

-A: -e ve –t parametrelerinin beraber kullanılması ile eşdeğerdir.

-n: Her satırın numaralandırılmasını sağlayan parametredir.
Metin tabanlı dosyaların içeriklerinin görüntülenmesi için more komutu da
kullanılabilmektedir.More komutunun diğer bir özelliği ise dosyanın içeriğini sayfa sayfa
olarak göstermesidir. Her sayfa sonunda gösterme işleminin devamı için kullanıcının
ENTER veya BOŞLUK tuşlarına basması gerekmektedir. BOŞLUK tuşu bir sayfa ileri ,
ENTER tuşu bir satır ileri gitmek için kullanılır. Aynı metin içinde gezinmek için ok tuşları
da kullanılabilir. Metin içinde arama yapılmak istendiği takdirde “ / ” karakteri ile arama
moduna geçilir ve bulunması istenen kelime yazılır. Kelime bulunduktan sonra , aynı
kelimenin bir sonraki yerini bulmak için “n” tuşuna basılması yeterlidir.
More ile aynı işi yapabilen less programı da Linux işletim sisteminde bulunmaktadır.
More programından farklı birkaç gelişmiş özelliği bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi
başlangıçta tüm dosyayı okumak zorunda olmayışıdır. Bu özellik sayesinde çalıştırılma
esnasında performans artışı görülmektedir. Ayrıca hafıza kullanımı düşmektedir.
76
3.4.3.9. Dosyaların ve Dizinleri Aramak
Linux dosya sisteminde iç içe geçmiş dizinler arasında istenen dosya ve dizinlerin
bulunması güç bir olay olabilmektedir. find programı belli kriterlere göre dosya ve dizin
arama işlemlerinde kullanılmaktadır. Find programının temel yapısı aşağıdaki gibidir:
find [aramaya_baslanacak_dizin] [arama_kriterleri]
find ile kullanılabilecek belli başlı arama kriterleri aşağıdaki gibidir :

-name exp: İsim ile arama yapmak için kullanılır. Dosyanın tam ismi
verilebileceği gibi , * ve ? gibi yer tutucu karakterlerde kullanılabilir.

-user kullanıcı: İstenilen kullanıcıya ait dosyaların bulunması için
kullanılır.

-group grup: Belirtilen gruba ait dosyaların bulunması için kullanılır.

-perm izin: Belirtilen izine sahip dosyaların bulunması için kullanılır.

-newer dosya1: Belirtilen dosyadan daha yeni dosyaların bulunması için
kullanılır.

-size [+|-] büyüklük: Belirtilen büyüklüğe sahip dosyaların bulunması
için kullanılır.

-anewer dosya1: Belirtilen dosya yapılan erişimden daha sonra erişilmiş
dosyaları bulmak için kullanılır.

-amin [+|-] süre: Süre ile belirtilen dakika önce erişilen dosyaları bulmak
için kullanılır.

-atime [+|-] süre: Süre ile belirtilen gün önce erişilen dosyaları bulmak
için kullanılır.

-cmin [+|-] süre: Süre ile belirtilen dakika önce statüsü değiştirilen

-ctime [+|-] süre: Süre ile belirtilen gün önce statüsü değiştirilen

-links [+|-] sayı: Sayı ile belirtilen miktarda hard-link’e sahip dosyaları
bulmak için kullanılır.

-mmin [+|-] süre: Süre ile belirtilen dakika önce değiştirilmiş dosyaları

-mtime [+|-] süre: Süre ile belirtilen gün önce değiştirilmiş dosyaları
77

-nouser: Hiç bir tanımlı kullanıcıya ait olmayan dosyaları bulmak için
kullanılır.

-nogrup: Hiç bir tanımlı gruba ait olmayan dosyaları bulmak için
kullanılır.

-regex patern: İsmi patern ile belirtilen regular expression’a uyan
dosyaları bulmak için kullanılır. Dikkat edilmesi gerek nokta regular
expression dosya ismi üzerinde değil tam yol bilgisi üzerinde
denenmektedir.

-type tip: Aramada bulunması istenilen dosyanın tipini belirlemek için
kullanılır. Tip olarak kullanabilecekler aşağıdaki gibidir:

b: Blok aygıt dosyası

c: Karakter aygıt dosyası

d: Dizin

f: Normal dosya

l: Sembolik link.

s: Soket

p: Named Pipe
Sayısal argüman içeren parametreler için arama kriterleri aşağıdaki şekilde
değiştirilebilir:

+ sayı: Sayıdan daha büyük

- sayı: Sayıdan daha küçük

sayı : Tam olarak sayının kendisi
Örnek olarak “–mtime -8 “ kriteri ile arama yapıldığında “8 günden daha kısa süre
içinde değişikliğe uğramış” dosyalar bulunacaktır.
Find programı sadece dosya bulmak için kullanılmamaktadır. Bulunan dosyalar
üzerinde işlem yapma yeteneğine de sahiptir. Bulunan dosyalar üzerinde yapılabilecek temel
işlemler ve arama kriterine eklenmesi gereken parametreler aşağıdaki gibidir :
78

-exec komut ;: Bulunan dosya için komut ile belirtilen komutu çalıştırır.
Komut ile belirtilen argümanda bulunan {} işareti bulunan dosya ismi ile
değiştirilir.

-ok komut ;: Exec parametresinden tek farkı komut çalıştırılmadan önce
kullanıcıdan onay istemesidir.

-ls: Dosya ile ilgili belirli özellikleri listeler (ls –dils)

-fls: ls çıktısını standart çıkış yerine bir dosyaya aktarılmasını sağlar.
find komutu ile birlikte ayrıca aşağıdaki mantıksal öperatörler arama kriterlerini
birleştirmek için kullanılabilir:

-a: ve

-o: veya

\! : değil
Örnek 2.9: /etc dizini altında 4 günden daha kısa sürede değiştirilmiş dosyaları
bulmak için :
[root@seawolf /etc]# find -mtime -4 -ls |more
195841 4 drwxr-xr-x 36 root root
4096 Aug 8 07:42 .
65518 4 drwxr-xr-x 2 root root
4096 Aug 6 17:58 ./logrotate.d
198772 4 -rw-r--r-- 1 root root
199 Aug 8 07:42 ./mtab
198752 4 -rw------- 1 root root
60 Aug 8 07:41 ./ioctl.save
198748 4 -rw-r--r-- 1 root root
78 Aug 8 07:43 ./issue
198759 4 -rw-r--r-- 1 root root
77 Aug 8 07:43 ./issue.net
[root@seawolf /etc]# stat ./issue
File: "./issue"
Size: 78
Blocks: 8
Regular File
Access: (0644/-rw-r--r--)
Uid: ( 0/ root) Gid: ( 0/ root)
Device: 802
Inode: 198748 Links: 1
Access: Wed Aug 8 09:12:56 2001
Modify: Wed Aug 8 07:43:17 2001
Change: Wed Aug 8 07:43:17 2001
[root@seawolf /etc]# date
Fri Aug 10 16:45:06 EEST 2001
Örnek 2) İsmi ders_find_ornek ile başlayan dosyaları bulmak için
[root@seawolf /]# find /tmp -name ders_find_ornek*
/tmp/find_ornek/ders_find_ornek_1
79
Örnek 2.10: İsmi ders_find_ornek ile başlayan dosyaları bulup silmek için :
[root@seawolf /]# ls -l /tmp/find_ornek/
total 0
0 Aug 10 16:47 ders_find_ornek_1
[root@seawolf /]# find /tmp -name ders_find_ornek* -exec rm -f {} \;
[root@seawolf /]# ls -l /tmp/find_ornek/
total 0
[root@seawolf /]#
Örnek 2.11: /tmp altında boyu 95 byte veya ismi ders_find ile başlayanları bulmak
için :
[root@seawolf /]# find /tmp/ -size 95c -o -name ders_find*
/tmp/ders_ornek_kopya
[root@seawolf /]# ls /tmp/ders_ornek_kopya
/tmp/ders_ornek_kopya
[root@seawolf /]#
Parametre örnekleri:
-name “abc*” : abc ile başlayan arama

-name “[a-k]95” : ismi a95,b95 gibi olan dosya arama

-perm 755

-size 10
kByte )

-size +100

-size –45
: 45 kByte’tan küçük dosyalar

-ctime 3
: 3 gün önce değişikliğe uğramış dosyalar

-ctime +8
uğramış olan dosyalar
: erişimi 755 olan dosya arama
: diskteki alanı 10 Blok olan dosyalar ( 1 Blok = 512
: 51 kByte’tan büyük dosyalar
: 8 günden daha uzun bir süre önce değişikliğe
80

-ctime –8
olan dosyalar
: 8 günden daha kısa bir süre önce değişikliğe uğramış

-mtime 3
: 3 gün önce değişikliğe uğramış dosyalar

-mtime +8
olan dosyalar
: 8 günden daha uzun bir süre önce değişikliğe uğramış

-mtime –8
olan dosyalar
: 8 günden daha kısa bir süre önce değişikliğe uğramış

-atime 3
: 3 gün önce erişilmiş dosyalar

-atime +8
: 8 günden daha uzun bir süre önce erişilmiş dosyalar

-atime –8
: 8 günden daha kısa bir süre önce erişilmiş dosyalar
$ find /home –name “*.temp” –a -size +100 –print
adı *.tmp kalıbına uyan ve büyüklüğü 100 bloktan fazla olan dosyaları bulur.
3.5. Temel Yazıcı İşlemleri
Linux işletim sistemi diğer tüm modern işletim sistemleri gibi dosya içeriklerinin
yazıcıdan çıktı olarak alınmasını desteklemektedir.
3.5.1. Pardus’ta Yazıcı Tanıtımı
Pardus, ağ üzerinde bulunan yazıcılar ile seri ya da paralel olarak bilgisayara doğrudan
bağlanan yazıcılar için CUPS adlı Genel Unix Yazdırma Sistemini öntanımlı olarak
seçmektedir.
Pek çok yazıcı firması, cihazla birlikte yalnızca Windows sürücüsünün CD'sini
dağıtmaktadır, ancak bu Linux/Pardus kullanıcıları için sorun değildir. Pardus CD'si aynı
zamanda onlarca çeşit yazıcı markasının, onlarca çeşit modelinin sürücü paketlerini de içinde
barındırmaktadır. Pardus kurulumu ile birlikte sisteminize kopyalanan bu paketler, kuruluma
hazır bir biçimde sabit diskinizde beklemektedirler. Pardus CD'si içinde yer almayan az
sayıda marka/modelin yazıcı sürücüleri ise indirilmeye hazır biçimde paket depolarında yer
almaktadır. Gerekirse Paket Yöneticisi aracılığıyla bu paketler kolaylıkla indirebilirsiniz.
İlk yapmanız gereken http://www.linuxprinting.org/printer_list.cgi
yazıcınızın Linux altında çalışıp çalışmadığını öğrenmektir.
81
adresinden
3.5.1.1. Yerel Bir USB Yazıcının Tanıtılması
Şekil 3.5: Yazıcılar
Yazıcı Ekleme Sihirbazı yardımıyla, yazıcınızın marka, modeli, bağlantı noktası gibi
bir kaç bilgiyi tanımlayarak cihazınızı kolayca kullanıma hazır hale getirebilirsiniz.
Pardus → Tasma → Çevre Birimleri → Yazıcılar → Ekle → Yazıcı/Sınıf Ekle
yolunu izleyiniz.
Şekil 3.6’daki Yazıcı Ekleme Sihirbazı sizi karşılayacaktır.Yazıcınız kapalı ise güç
düğmesine basıp çalıştırınız, USB kablosunu bilgisayarınıza takınız. Ardından İleri tuşuna
basıp devam ediniz.
82
Şekil 3.6: Yazıcı Ekleme Sihirbazı
Yerel Yazıcı (paralel, seri USB) seçeneğini işaretleyiniz. Burada yer alan diğer
seçenekler, bir başka bilgisayara bağlı bir yazıcının kullanılması ile ilgilidir. Şekil 3.7’deki
pencerede İleri tuşuna basıp devam ediniz.
Şekil 3.7: Yazıcı Türü Seçimi
83
Sonraki aşamada, yazıcının bilgisayara bağlanma noktası tanımlanmaktadır. Şekil
3.8’deki pencerede USB başlığı altında uygun bir seçeneğe tıklayıp İleri tuşuna basınız.
Şekil 3.8: Yerel port seçimi
Bu aşamada Pardus CD'si ile birlikte, sürücüleri siteminize kopyalanan yazıcıların
isimleri karşınıza gelecektir. Önce listenin sol bölümden yazıcınızın markasına, sonra sağ
bölümden yazıcınızın modeline tıklayınız.
Şekil 3.9: Yazıcı modeli seçimi
84
Yazıcınızın tam adı listede bulunmayabilir, örneğin tanıtacağımız yazıcının HP
Photosmart C3180 olduğunu farz edelim. Listeye baktığımızda C3180 yoktur, C3100 vardır.
Ancak burada 3100 demek; "3100 ve serisi olan modeller" anlamına gelmektedir, yani 3180
modelini de kapsamaktadır. Bu durum sadece HP markası için değil diğer markalar için de
geçerlidir. HP yazıcılar için iki adet sürücü bulunan modeller vardır. Bunlardan hpjips
olarak adlandırılan sürücüler ancak yazıcınızın desteklemesi durumunda kurulurlar. Eğer
yazıcınızın desteklediğinden emin değilseniz bu sürücüyü seçmeyin.
Eğer listede yazıcınızın modeli yok ise üzülmeyin. Yazıcınız için gerekli sürücü
paketleri muhtemelen PiSi'lenmiş durumda Paket Yöneticisi aracılığıyla indirmenizi
bekliyordur.
Bu aşamadan sonra yazıcınızla ilgili bilgileri girmeniz kalıyor. Son aşamaya gelene
kadar ileri tuşunu kullanarak hızlıca geçebilirsiniz.
Sihirbazın Şekil 3.10’da gösterilen son aşamasına gelinir. Burada, resimdeki "Ad"
bölümüne, boşluk bırakmadan bir isim girmeniz gerekmektedir, örneğin yazıcınızın
markasını yazabilirsiniz. "Konum" ve "Açıklama" bölümlerini de doldurabilir isterseniz boş
bırakıp devam edebilirsiniz. İleri tuşuna basıp kurulumu tamamlayınız.
Şekil 3.10: Yazıcı adlandırma
Bu işlemlerden sonra yazılı kurulumu gerçekleştirilmiş olur. Ayrıca yazıcınızın
mürekkep seviyesi hakkında bilgi almak için Qink programını kullanabilirsiniz.
85
3.6. Temel Arşivleme ve Yedekleme Komutları
3.6.1. Tar
tar komutu sadece arşivleme yapan geleneksel bir programdır. Ancak arşivlemenin
yanında komut sıkıştırma yapmaz. Eğer arşivlenen dosyanın sıkıştırılması da isteniyorsa, tar
ile birlikte gzip veya compress programlarının da kullanılması gerekir. Yani tar komutu ile
birlikte arşivleme işlemi yürütülürken, gzip veya compress programları da çağırılabilir
(invokation). Sıkıştırma için –z switch’i kullanılırsa, tar gzip kullanarak sıkıştırma
gerçekleştirir (Ancak dosyalar arşivlemeden önce tek tek sıkıştırılır). Sıkıştırılmış ve
arşivlenmiş bir dosyanın, yada dosya gruplarının, tar ile açılırken sıkıştırmanın geri
alınabilmesi de mümkündür Ancak, sıkıştırılırken hangi algoritmanın kullanıldığı önemlidir.
Eğer –z (gzip) kullanılarak sıkıştırma yapılmış ise yine –z kullanılarak açmak
mümkün olacaktır. Eğer compress ile sıkıştırma gerçekleştirilmiş ise ( –Z switch’i
kullanılmış ise), yine aynı mantıkla bu switch kullanılarak açma işlemi gerçekleştirilebilir.
tar programı, sıkıştırma programları çağırılarak arşivlenen dosyanın uzantısına gz
uzantısını kendisi yazmayacağı için kullanıcı kendisi yazmak zorundadır (myarch.tar.gz).
Ancak dosyanın uzantısının bu şekilde değiştirilmesi sadece anlaşılabilirliği sağlar, yani
dosyanın uzantısının tar olarak bırakılması bunun bir tar dosyası olduğunu göstermez. Eğer
sıkıştırılmış dosyanın ismi kullanıcı tarafından biliniyorsa sorun yoktur. Fakat karışıklığı
önlemek için tar programının otomatik olarak yapmadığı bu işi kullanıcının yapması daha
sonra bu dosyayı kullanacak olan kişiler açısından daha rahat kullanım sağlayacaktır. Aynı
şekilde compress ile sıkıştırılarak arşivlenmiş dosyalar için ise dosya uzantısı Z
(myarhc.tar.Z) olacaktır.
Genel Form;
abc:/home/username $ tar [ cxt ] [ v ] f archive_file_name
directory&filenames
Tar ile kullanılan önemli parametreler aşağıdaki gibidir:

f

c (create) : tar dosyası yarat

x (extract): tar dosyası aç

t (list)

v (verbose): yapılan işlemleri standart çıkışa listele

M (multi-disk): birden fazla floppy’e arşivleyebilmek için

r (add)

u (update): bir tar arşive dosyasında bazı dosyaları yenileri ile değiştirmek için
u switch’i kullanılır.
: özel bir dosya ismi yada belirli bir device ismi belirtmek için
: tar dosyasının içeriğini listele
: bir tar arşive dosyasına ekleme yapmak için
86

z (invoke gzip / gunzip): gzip / gunzip, sıkıştırma / açma programını
kullanarak arşivlemek ve açmak için

Z (invoke compress / uncompress): compress / uncompress, sıkıştırma /
açma programını kullanarak arşivlemek ve açmak için
Örnek 2.15:
1. Arşivlemeye örnek;
abc:/home/username $ tar cvf fıles.tar file1 file2 file3
abc:/home/username $ tar cvf files.tar
file?
2. tar ile arşivlenmiş dosyaları tekrar açmaya örnek,
abc:/home/username $ tar xvf files.tar
3. Bir tar dosyasına ekleme yapmaya örnek;
abc:/home/username $ tar rf myarchive.tar letters
4. Bir tar dosyasını update örneği; mydir dizininde yeni yaratılmış veya yenisi ile
değiştirilmiş veya yeni erişilmiş dosyaları tar dosyasında yeniler.(update)
abc:/home/username $ tar uf myarchive.tar mydir
5. Dosyaları diskete arşivleme ve disketten açma örneği;
abc:/home/username $ tar cf /dev/fd0 mydir
Bunun yanında, bir diskete sığamayan arşivler için –M switch’i kullanılır. Arşivleme
esnasında birinci disket dolduğu zaman, ikincisi kullanıcıdan istenecek ve işlem tamamlana
kadar bu böyle devam edecektir. (Multiple Disk Spanning)
abc:/home/username $ tar cfM /dev/fd0 mydir
tar programı, aslında “ f ” switch’i kullanılmadan da kullanılabilir. Bu durumda tar
programı /etc/defaults/tar adlı dosyada (dosyanın adı ve konumu UNIX türevlerine göre
değişebilir.) belirtilen default device üzerinde işlem yapar. Eğer disk üstünde bir dosya
üzerinde işlem yapmak istiyorsanız “ f ” switch’ini kullanmak zorundasınızdır. Bu dosyadaki
device automount edilmiş local hard disk dahi olsa “ f ” switch’i kullanılmalıdır.
Sıkıştırma yaparak arşivleme ve arşive açmaya birkaç örnek;

gzip kullanarak,
abc:/home/username $ tar –zcvf gopher.tar.gz gn-gopher/

gunzip kullanarak
abc:/home/username $ tar –zxvf gopher.tar.gz
87

compress kullanarak,
abc:/home/username $ tar –Zcvf gopher.tar.Z gn-gopher/

uncompress kullanarak,
abc:/home/username $ tar –Zxvf gopher.tar.Z
tar doğal olarak dizinlerin arşivlendiği gibi açılmasını sağlar. Örneğin komut aşağıdaki
gibi yürütülürse
abc:/home/username $ tar –cvf /dev/fd0 /home/username/*
ve bu başka bir bilgisayarda açılmaya çalışıldığında o bilgisayarda /home/username
path’ini arayacak yoksa yaratmaya çalışacaktır. Bunu önlemek için önce çalışma dizinine
geçilmeli (yani sıkıştırmanın yapılacağı dizin) sonrada absolute path yerine relative path
verilmelidir.
abc: $ cd /home/username
abc:/home/username $ tar –cvf /dev/fd0 ./*
Bu yarı gizli dosyalar hariç herşeyi arşivler. Eğer tümünü arşivlemek istiyorsanız şu
komutu kullanmalısınız;
abc:/home/username $ tar –cvf /dev/fd0 ./* . /.*
tar programı dosya extarct ederken hedefte aynı isimli dosya olup olmadığını kontrol
etmeden üstüne yazar. Bu yüzden dikkatli olunmalıdır.
tar arşiv dosyası yaratılırken sembolik linklerinde kapsanmasını isterseniz, bunu
belirtmek zorundasınız. Bunun için SVR4 kullanıcıları için “ –l ” , BSD kullanıcıları için ise
“ –h ” geçerlidir.
Dikkat !: gzip ile önceden sıkıştırılmış dosyalardan oluşan arşiv update edilemez veya
bu dosyaya ekleme yapılamaz!!!!! Çünkü tüm arşivlenecek tüm dosyalar aynı zamanda
sıkıştırılmak ve eklenmek zorundadır.
3.6.1.1. Gzip
gzip programı ile sıkıştırma yapmak mümkündür. gzip ile sıkıştırılan dosya veya
dosyaların sonuna “gz” uzantısı otomatik olarak eklenerek esas dosya ile yer değiştirilirler.
Ancak dizin içerisindeki dosyalar tek tek sıkıştırılır. Gzcat veya “gunzip –c “ komutları ile
sıkıştırılmış dosyaların içeriği görüntülenebilir. Eğer altdizinlerdeki dosyalarında beraber
sıkıştırılması isteniyorsa “ –r ” switch’i kullanılmalıdır.
abc:/home/username $ gzip –r ./deneme
88
Örnek 2.16:
[root@seawolf /tmp]# ls -l ders_gzip_ornek/
total 236
2732 Aug 14 11:13 config.cache
-rwxr-xr-x 1 root root
28099 Aug 14 11:13 config.guess
2781 Aug 14 11:13 config.h
2595 Aug 14 11:13 config.h.in
8372 Aug 14 11:13 config.log
13830 Aug 14 11:13 config.status
20257 Aug 14 11:13 config.sub
85022 Aug 14 11:13 configure
3987 Aug 14 11:13 configure.in
17992 Aug 14 11:13 COPYING
25283 Aug 14 11:13 COPYING.LIB
6048 Aug 14 11:13 README
[root@seawolf /tmp]# gzip -r ders_gzip_ornek/
[root@seawolf /tmp]# ls -l ders_gzip_ornek/
total 88
845 Aug 14 11:13 config.cache.gz
8488 Aug 14 11:13 config.guess.gz
746 Aug 14 11:13 config.h.gz
677 Aug 14 11:13 config.h.in.gz
1616 Aug 14 11:13 config.log.gz
3508 Aug 14 11:13 config.status.gz
6346 Aug 14 11:13 config.sub.gz
16754 Aug 14 11:13 configure.gz
1400 Aug 14 11:13 configure.in.gz
6857 Aug 14 11:13 COPYING.gz
9069 Aug 14 11:13 COPYING.LIB.gz
2757 Aug 14 11:13 README.gz
gzip ile sıkıştırılmış dosya veya dizinleri açmak için gunzip veya gzip –d parametresi
ile kullanılır. Sıkıştırılmış dosyaları açmak için aynı zamanda gunzip komutu da
kullanılabilir.
abc:/home/username $ gzip –d compressed_file.gz
abc:/home/username $ gunzip compressed_file.gz
veya deneme bir dizin ise,
abc:/home/username $ gzip –rd deneme.gz
gzip ile sıkıştırma yaparken sıkıştırma seviyesini veya sıkıştırma hızını
ayarlayabilirsiniz. Bunun için 9 seviye vardır; 1 en hızlı fakat en az, 9 en yavaş fakat en çok
sıkıştıran seviyedir.
89
abc:/home/username $ gzip –9r ./deneme
abc:/home/username $ gzip –9 filename
tar ile arşivlenmiş dosyalar gzip ile sıkıştırılabilir.
abc:/home/username $ gzip deneme.tar
gzip –l komutu ile var olan bir sıkıştırılmış dosya hakkında sıkıştırılmış boyut,
sıkıştırılmamış boyut , sıkıştırma oranı ve sıkıştırılmamış dosyanın ismi bilgileri
öğrenilebilir.
Örnek 2.17:
[root@seawolf /tmp]# ls -l /root/pam_ldap.tgz
92945 Apr 27 16:40 /root/pam_ldap.tgz
[root@seawolf /tmp]# gzip -l /root/pam_ldap.tgz
compressed
uncompressed ratio uncompressed_name
92945
409600 77.3% /root/pam_ldap.tar
[root@seawolf /tmp]# gzip -rl ders_gzip_ornek/
compressed
uncompressed ratio uncompressed_name
9069
25283
64.2% ders_gzip_ornek//COPYING.LIB
845
2732
70.2% ders_gzip_ornek//config.cache
8488
28099
69.9% ders_gzip_ornek//config.guess
746
2781
74.1% ders_gzip_ornek//config.h
1616
8372
81.0% ders_gzip_ornek//config.log
3508
13830
74.8% ders_gzip_ornek//config.status
6346
20257
68.8% ders_gzip_ornek//config.sub
16754
85022
80.3% ders_gzip_ornek//configure
1400
3987
65.6% ders_gzip_ornek//configure.in
2757
6048
54.8% ders_gzip_ornek//README
6857
17992
62.0% ders_gzip_ornek//COPYING
677
2595
75.0% ders_gzip_ornek//config.h.in
GZIP çevre değişkeni gzip programı tarafından kullanılabilecek varsayılan
parametreleri tutabilmektedir.
[root@atlantis /root]# echo $GZIP
[root@atlantis /root]# export GZIP="-l"
[root@atlantis /root]# echo $GZIP
-l
[root@atlantis /root]# gzip fping-2.2b1.tar.gz
compressed
uncompressed
ratio
uncompressed_name
41894
163840
74.4% fping-2.2b1.tar
[root@atlantis /root]# export GZIP=""
[root@atlantis /root]# gzip fping-2.2b1.tar.gz
gzip: fping-2.2b1.tar.gz already has .gz suffix – unchanged
90
UYGULAMA FAALİYETİ-1
Bu uygulama faaliyetinde Pardus işletim sisteminde yazıcı tanıtma işlemini
uygulayarak öğreneceksiniz.
 Pardus TASMA Yapılandırma
Merkezini açınız.
 Yazıcılar Modülünü çift tıklayarak
açınız.
 “Yönetici Modu”na geçiniz.
Öneriler
 “Yazıcı Ekleme Sihirbazı” çalışacaktır.
 Üst menüden “Ekle” düğmesi, açılan
menüden de “Yazıcı/Sınıf Ekle”
komutuna tıklayınız.
 “İleri” düğmesini tıklayınız.
 Yazıcı türünü seçerek “İleri”
düğmesini tıklayınız.
91
 Yerel Port Seçimini yaparak tekrar
“İleri” düğmesini tıklayınız.
 Yazıcı Modelini seçiniz.
 Sürücü seçimini yapınız.
 Ön Sayfa seçimini yapınız.
 Yazıcı kota ayarlarını belirleyiniz.
 “Kullanıcı Erişim Ayarları”nı
belirleyiniz.
 “Onaylama Ekranı” ile yapılan işlemler
incelenebilir, tekrar düzenlemeler
yapılabilir.Bu şekilde “Yazıcı Ekleme
Sihirbazı” ile yazıcı sisteme tanıtılmış
olur.
 “Genel Bilgi” ekranını düzenleyeniz
92
Bu uygulama faaliyetinde Pardus işletim sisteminde Konqueror dosya yöneticisini
kullanarak yeni dizin (klasör) oluşturma işlemini uygulayarak öğreneceksiniz.
Öneriler
 Yeni dizini oluşturmak istediğiniz dizine geçin.
 Boş bir alana sağ tıklayıp “Yeni Oluştur” seçeneğini
seçin..
 Yeni dizininiz oluşmuştur.
 Açılan menüden, Dizin... seçeneğini seçiniz.
93
Bu uygulama faaliyetinde Pardus işletim sisteminde Konqueror dosya yöneticisini
kullanarak bir dosya ya da dizin silme işlemini uygulayarak öğreneceksiniz.


Öneriler
Silinecek dosya ya da dizin üzerinde sağ tıklayınız.
 Dosyaları, çöpe atarak ya da
doğrudan silebilirsiniz fakat
çöpe atarak silmek en
güvenli yoldur, çünkü bir
hata yaptığınızı fark edip
sildiğinizi geri almak
istediğinizde bunu yapma
imkanınız vardır.
“Çöp Kutusuna At” seçeneğini seçiniz.
 Seçili bir nesneyi doğrudan
silmek için “Shift+Delete”
tuş bileşimini kullanarak, ya
da “Düzen” menüsünden
“Sil”'i seçerek yapabilirsiniz.
Bunlara ek olarak, bir dosya
ya da dizini silebilmeniz için
gerekli izinlere sahip
olmanız gerekir.
94
Öğrenme faaliyetinde kazandığınız bilgileri ölçebileceğiniz kısma geldiniz. Bu
ÖLÇME SORULARI
1. (
) Linux işletim sistemi hiyerarşik dosya sisteminde en üstte bulunan dizine alt
dizin denir.
2.
(
) Linux işletim sistemi’nde dosyalara isim verirken * (yıldız) ve ? (soru
işareti) karakterleri kullanılamaz.
3. (
) Linux işletim sisteminde dosyaların isimleri rakamla başlayamaz.
4.
( ) Linux işletim sistemi’nde dosyalara isimlerini değiştirmek için dosya
seçiliyken F3 tuşuna basılır ve dosyanın yeni ismi yazılır.
5.
( ) Bir dosya sistemini/aygıtı erişilebilir kılmak için yapılması gereken işleme
“bağlamak” (İng. mount) denir.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Bu test sizin kendi kendinizi
veya kendinizi bilgi bakımından eksik hissettiğiniz sorular için bilgi sayalarına tekrar dönüp
95
AMAÇ
İşletim sistemi temel araç ve uygulamalarını tanıyarak, bunları kullanabileceksiniz.
ARAŞTIRMA

Pardus işletim sisteminde Office uygulamalarında kullanılan programları
araştırınız.
4. AÇIK KAYNAK İŞLETİM SİSTEMİ
TEMEL ARAÇLARI VE UYGULAMALARI
4.1. Hesap Makinesi
Resim 4.1: KCalc programının görünümü
KCalc, bilimsel hesap makinesi programıdır. Programı, Pardus menüsünden
Programlar > Yardımcı Araçlar > Masaüstü altında bulabilirsiniz. Bu programın özellikleri
aşağıdaki şekilde özetlenebilir:
96

Trigonometrik, logaritmik, modüler, mantıksal ve istatistiki hesaplar yapılabilir.

Sayıları panodan yapıştırma ve kopyalama kolaylığı.

Kayıtlı sabit sayılar. (Pi sayısı, Avogadro sayısı, ...) Sabit sayı ekleyebilirsiniz.

Ayarlar menüsünden
görüntüleyebilirsiniz.

Klavye kısa yolları ile daha rahat kullanabilirsiniz ve özelleştirebilirsiniz.
ilave
düğmeleri
(Bilimsel,
istatistiksel,
.)
4.2. Ofis Uygulamaları: OpenOffice.org
OpenOffice.org, 1980'li yılların ortalarından beri geliştirilen StarOffice'in kaynak
kodlarının açılmasıyla meydana gelen oluşumun ve programın adıdır. Etkin olarak
geliştirilmesi devam eden özgür yazılım projelerinin başında gelir.
4.2.1. OpenOffice.org'un özellikleri
OpenOffice.org içinde barındırdığı programlarla çağdaş bir ofis yazılımından
beklenilen görevleri rahatlıkla yerine getirmektedir. Bu görevleri de şöyle ayırabiliriz.

OpenOffice.org Writer (Kelime İşlemci)

OpenOffice.org Calc (Hesap Tablosu)

OpenOffice.org Impress (Sunum Hazırlama)

OpenOffice.org Draw (Vektörel Çizim)

OpenOffice.org Base (Veritabanı)

OpenOffice.org Math (Formül hazırlama)
OpenOffice.org'un başlıca özellikleri;

Özgür yazılım oluşu

Özgür yazılımlarla uyumlu çalışabilme

MS Office dosyalarını açma ve Ms Office biçiminde kaydetme

Belgeleri PDF olarak kaydetme

OASIS (Open Standards XML File Format) belge biçimi

Sayısal imza desteği
97
Bu kısa tanıtımdan sonra OpenOffice.org içinde yer alan programların kullanım
özelliklerine geçelim.
4.3. OpenOffice.org Writer: Kelime İşlemci Editörü
Writer, OpenOffice.org'un kelime işlemcisidir. Writer, modern kelime-işlem
yazılımlarındaki hemen hemen bütün özellikleri bünyesinde bulundurur.
4.3.1. Araç Çubukları ve Menüler
Resim 4.2:OpenOffice.org Writer genel görünümü ve araç çubukları
Yukarıda gördüğünüz görüntü üzerinde “Menü Çubuğu”, “Standart Araç Çubuğu” ve
“Biçimlendirme Araç Çubuğu” bulunuyor. Genel olarak çok kullanılan bu iki araç çubuğu
Writer ilk açıldığında öntanımlı araç çubukları olarak yerlerini alırlar.
4.3.2. Çalışma Alanı
Yazı yazmak için kullandığımız alana çalışma alanı diyoruz.
Burada yazılarımızı yazdığımız alan dışında yatay ve dikey kaydırma çubukları
bulunur. Yine bu alanda bulunan cetveller çalışma alanımızı şekillendirmemizi sağlayan
önemli araçlardan birisidir. Cetvellerin üzerinde ve köşelerinde küçük yardımcı şekiller
bulunur.
98
Resim 4.3 :OpenOffice.org Writer çalışma alanı
4.3.3. Alt Araç Çubuğu ve Bilgi Alanı
En son bölümü oluşturan araç çubuğu ve bilgi çubuğudur.
Resim 4.4:OpenOffice.org Writer alt araç çubuğu
Bu alanda “Form Araç Çubuğu” var sayılan olarak açılışta gelir. En altta bulunan
bilgilendirme alanı açık olan belge hakkında birçok bilgiyi içerir. Örneğin, çalışma alanı
ölçeği, sayfa sayısı gibi...
4.3.4. Biçemler ve Biçimlendirme Penceresi
Bu alanların dışında görüntülenecek diğer alan ise kısayolu F11 olan “Biçemler ve
Biçimlendirme” penceresidir.
4.3.5. Özelleştirme
Writer'ı kendi kullanım alışkanlıklarınıza göre özelleştirebilirsiniz. Bunun için
“Araçlar/Özelleştir” menü seçeneğini kullanabilirsiniz. Bu alandan menüler, klavye, araç
çubukları ve makro tanımlarını kolayca yapabilirsiniz.
99
Resim 4.5:OpenOffice.org Writer biçemler ve biçimlendirme penceresi

Writer menülerinde değişiklik yapmak isterseniz ya da kendinize özel menü
yapmak isterseniz “Menüler” seçeneğini,

Klavye kısayollarını değiştirmek için ya da kısayol atamak için “Klavye”
seçeneğini,

Araç çubuklarında değişik yapmak isterseniz ya da kendi araç çubuklarınızı
tanımlamak için “Araç çubukları” seçeneğini,

Bazı işlemlere makrolar atamak veya değiştirmek için “Olaylar” seçeneğini
kullanabilirsiniz.
4.3.6. Çalışma sayfası
Genelde kelime işlemci kullananlar öntanımlı ayarlara bağlı kalmak istemezler ve
birçok ayarla oynayarak kelime işlemci ve belgeyi istedikleri düzeye getirirler. İlk
olarak
sayfa üzerinde ne gibi değişikler yapabiliriz onu öğrenelim. Bunun içine “Biçim/Sayfa”
menü seçeneğini kullanarak ilgili pencereyi karşımıza getirelim.
100

Bu pencerede karşımıza gelen ilk seçenek Yönet seçeneğidir. Burada ön tanımlı
olarak kullanılan biçemi görüyorsunuz. Diğer seçeneklerde yapacağınız
değişikler ön tanımlı biçemin sizin istediğiniz gibi davranmasını sağlar.

Sayfa seçeneğine geldiğimizde buradan kağıt boyutunu, metin yönünü ve kenar
boşluklarını kolayca ayarlayabilirsiniz.

Resim 4.6: OpenOffice.org Writer sayfa biçem ekranı

Arkaplan seçeneğinde
ayarlayabilirsiniz.

Üst bilgi ve Alt bilgi alanlarını kullanarak sayfa içinde bunlara ayrılacak
alanları ayarlayabilirsiniz.

Kenarlık bölümden sayfa için kullanacağınız kenarlığın özelliklerini istediğiniz
şekilde değiştirebilirsiniz.

Sütun kısmında ise sayfayı kaç sütunlu kullanacağınızı belirleyebilir ve sütun
ayarlarını yapabilirsiniz.

Dipnot kısmında ise eğer kullanırsanız dipnotun nasıl davranacağını
belgeniz
101
için
kullanacağınız
arkaplan
rengini
4.3.7. Sayfa Özellikleri
Oluşturduğunuz belgenin özelliklerine “Dosya/Özellikler” menü seçeneği ile
ulaşabilirsiniz. Bilgilendirme amaçlı olan bu pencereden bazı tanımları da isteğinize göre
yapabilirsiniz.
4.3.8. Alan Ekleme
Belge içinde bazı alanların olmasını isteyebilirsiniz. Mesela sayfa numaraları, yazar
adı gibi... Bunları eklemek için “Ekle/Alanlar” menü seçeneği altındaki seçeneklerden
istediğinizi seçmek yeterli olacaktır.
4.3.9. Üst bilgi ve Alt bilgi ekleme
Resim 4.7: Üstbilgi ve altbilgi ekleme
Belge içine üst ve alt bilgi eklemek istediğimizde “Ekle/Üst bilgi - Alt bilgi”
seçeneklerini kullanabilirsiniz. Üst ve alt bilgi seçeneğine geldiğinizde çıkan “Varsayılan”
seçeneği daha önce “Biçim/Sayfa” penceresinde yapmış olduğunuz üst ve altbilgi ayarlarına
göre belgenize alanları ekleyecektir.
Bu ayarları değiştirmek için yine “Biçim/Sayfa” penceresindeki ayarlar bölümünü
kullanmalısınız. Daha gelişmiş ayarlamaları ise biçemler yardımıyla yapabilirsiniz.
4.3.10. Resim ekleme
Belge içine resim eklemek için “Ekle/Resim” seçeneğini kullanıyoruz.
Bilgisayarınızdan resim ekleme isterseniz. “Dosyadan” seçeneğini seçerek resmin yerini
göstermeniz yeterli olacaktır.
Tarayıcıdan veya ona benzer kaynaktan resim eklemek isterseniz “Ekle/Resim/Tara”
seçeneği altında “Kaynak seç” seçeneğini seçip kaynağı göstermeniz gereklidir. Karşınıza
gelen iletişim penceresi üzerinde gerekli ayarları yaptıktan sonra resminizi belgenize
ekleyebilirsiniz.
102
4.3.11. Yazı tipi özelliklerini belirleme
Bir belge hazırlarken en çok başvurduğumuz yerlerin başında yazı tipi ayarlamalarının
yapıldığı yerler gelir. Ayar seçeneklerine ulaşmak için birkaç yolumuz var. Bunlardan ilki
“Biçim/Karakter” menü seçeneğini kullanmaktır.
Resim 4.8: OpenOffice.org Writer karakter özellikleri ekranı

Yazı tipi: Bu seçeneğini kullanarak geçerli yazı tipini, türünü ve boyutunu

Yazı tipi efektleri: Yazılarınız için renklendirme ve farklı biçimleri bu alandan
belirleyebilirsiniz. Bunların birçoğuna biçimlendirme araç çubuğu üzerinde de
ulaşacağınızı belirtelim.

Konum: Yazılar için konumlandırmayı buradan yapabilirsiniz. Örneğin alt
simge ve üst simge kullanmak ve dikey yazı yazmak gibi.

Köprü: Metin içinde bir web adresine ya da yerel bir alana bağlanmış yazılar
için ayarları buradan yapabilirsiniz.

Arkaplan: Yazılı alan için arkaplanı buradan belirleyebilirsiniz.
Yukarıda bahsettiğimiz iki konuyu içine alan ayarlamaların birçoğuna herhangi bir
metin üzerinde farenize sağ tıklayıp ulaşabilirsiniz. Bu da bu ayarlara ulaşabileceğiniz diğer
bir yöntem.
103
4.3.12. Biçemlerle çalışmak
OpenOffice.org tümden saran bir özellik olan biçemler tam olarak çalışmayı üst
düzeye çıkaran bir unsurdur.
OpenOffice.org içinde her program için (Writer, Calc, Impress vb.) belirlenmiş hazır
biçemler vardır. Bunlar programın kurulumda gelir ve genel olarak ihtiyaçlarınıza cevap
verecek düzeydedirler.
Ama herkesin kullanım alanına göre değişik ihtiyaçları olabilir. Bu durumda kendi
biçemlerimizi yaratarak çalışmayı daha zevkli hale getirebiliriz.
Resim 4.9: OpenOffice.org Writer biçemler ve biçimlendirme penceresi
Bu pencere üzerinde listelenen biçemleri alttaki açılır listeleyici ile
gruplandırabilirsiniz. Mesela o an için sadece “Numaralama” için uğraşıyorsanız. Sadece
numaralama biçemlerini görürsünüz.
Yazı içinde kullandığınız başlıklar, düz yazılar, alıntı yazılar ve bunun birçok
karmaşık alandan oluşan bir belge hazırlamaya başladınız diyelim. Bunlar için ayrı ayrı
biçem oluşturalım şimdi... Biçemleri önceden oluşturabileceğiniz gibi, yazınızı yazarken
etkileşimli olarak oluşturabilirsiniz.
104
4.4. OpenOffice.org Calc: Hesap Tablosu Programı
Basit ya da en karmaşık hesaplamalar için Calc'ı kullanabilir, birçok özelliği ve
veritabanı bağlantılarıyla hesaplarınızı kontrol edebilir, çeşitli raporlar, analizler, tablolar, bu
verilere bağlı olarak değişkenlik gösteren çizelge ve grafikler hazırlayabilirsiniz.
Resim 4.10: OpenOffice Calc genel görünüm.
Genel görünüm olarak 256 sütun ve 65,536 satırdan oluşan hesap tablosu programımız
Calc'da Writer'dan farklı olarak sadece “Formül Araç Çubuğunun” ek olarak yer aldığını
söyleyebiliriz. Elbette, çalışma alanı da Calc'a göre düzenlenmiştir.
Şimdi Calc çalışma alanına ve çalışma mantığına bakalım.

Hücre: Hesap tablosu programlarının temelini oluşturur. Bütün hesaplamalar
hücreler üzerinde yapılır.
105
Resim 4.11: Hücre tanımı
Yukarıdaki resimde “Formül Çubuğu” üzerinde sol tarafta bulunan alanda ise hücre
adresi gösterilir.

Satır: Yatay olarak dizilmiş hücreler bütünü satır olarak adlandırılır. Sol
kenarda bulunan sayılar satır adlarını gösterir.

Sütun: Dikey olarak dizilmiş hücreler bütünü sütun olarak adlandırılır. Üst
kenarda bulunan harfler sütun adlarını gösterir.
Resim 4.12: Satır ve sütun
Herhangi bir hücreyi seçtiğiniz zaman sol üst köşede gösterilen yer sütun ve satırların
kesiştiği alan olur. Örneğin resimde gördüğünüz üzere seçili alanımız B2'dir. Bunun anlamı
hücremiz B sütunu üstünde 2. satırdadır. Bütün seçilmiş alanlar için bu geçerlidir.
Sayfanın alt tarafında bulunan sayfa seçim alanında sayfalar arasında gezinebilir,
sayfa isimlerini değiştirebilirsiniz.
Resim 4.13: Çalışma sayfaları
4.4.1. Kullanım
Genel olarak biçimlendirme özellikleri Writer'la hemen hemen aynıdır diyebiliriz. O
yüzden biçimlendirme özelliklerine ayrıntılarıyla değinmeyeceğiz. Şimdi Calc ile neler
yapabileceğimize bakalım.
4.4.2. İşlevler ve Formül Ekleme
Bir örnek üzerinden giderek Calc'a bir işlem yaptıralım:
106
A1: 90 ve A2: 45 hücrelerinde belirtilen değerler olsun. Şimdi bu iki sayıyı toplamak
için formül girelim. Formül girmek için işlev sihirbazından yararlanacağız .Buraya ulaşmak
için “Ekle/İşlev” menü seçeneğini ya da formül araç çubuğunda bulunan formül simgesine
tıklayabilirsiniz.
Şimdi karşımıza gelen işlev sihirbazınızı kullanarak işlememizi tamamlayalım.
Resim 4.14: OpenOffice.org Calc işlev ekleme ekranı
Örneğimizde toplama yapacağımıza göre sol taraftaki listeden “Topla” işlevini
seçiyoruz. Seçimi yaptıktan sonra “İleri” diyoruz. Bir sonraki ekranda değişkenlerimizi
(sayılarımızı) seçiyoruz. Bu seçimi yapmak için imlecimiz “Sayı1” kutucuğu içindeyken
çalışma alanında sayının bulunduğu hücreyi tıklamak yeterli olacaktır. Aynı şekilde ikinci
sayı içinde aynı işlemi yapıyoruz. Yaptığınız işlem alt tarafta formül olarak gözükecektir.
107
Resim 4.15: Değişken ekleme ekranı
İşlemlerinizi bitirmek için “Tamam” düğmesini tıklayıp sonucu görebilirsiniz.
Resim 4.16: OpenOffice.org Calc İşlem Sonucu
Genel olarak işlev kullanımının mantığı bu şekildedir. Hangi sonuca ulaşmak
istediğinizi biliyorsanız ve değişkenleriniz de belliyse sonuca bu yolla kolayca
ulaşabilirsiniz.
4.4.3. Aralık tanımlama
Daha önceden bahsettiğimiz hücre adlandırması zaman zaman karşılık hale gelebilir.
Bunun için bazı hücrelere veya bir aralığa farklı isim atayabilirsiniz. Yapmanız gereken
atama yapmak istediğiniz hücreyi veya aralığı seçip formül araç çubuğunu sol tarafında
bulunan kutucuğa gerekli adı yazmanızdır.
Bu işlemi tek bir hücre içinde yapabilirsiniz.
108
Resim 4.16: Calc aralık adlandırma
4.4.4. Hücre, Satır ve Sütun ekleme
Çalışma alanı içinde zaman zaman yeni hücre, satır ve sütun eklemenizi gerektiren
durumlar çıkabilir. Bunun için seçili hücre içinde sağ tıklayıp “Hücre ekle” seçeneğini
tıklayabilirsiniz. Bu işlemin tersini yapmak için “Hücre sil” seçeneğini kullanın. Hücre
eklemek için menüden “Ekle/Hücre” seçeneğini de kullanabilirsiniz.
Resim 4.17: Hücre ekleme
Satır eklemek için satır numaralarının üstüne gelip sağa tıklıyoruz. Gelen menü
içinden “Satır ekle” seçeneğini seçiyoruz. Tam ters işlem olarak satır silme işlemini de
buradan yapabilirsiniz. Satır eklemek için kullanabileceğiniz diğer bir seçenekte “Ekle/Satır”
menü seçeneğidir.
Resim 4.18: Satır ekleme
109
Sütun eklemek için sütun harflerinin üstüne gelip sağa tıklıyoruz. Gelen menü içinden
“Sütun ekle” seçeneğini seçiyoruz. Tam ters işlem olarak sütun silme işlemini de buradan
yapabilirsiniz. Sütun eklemek için kullanabileceğiniz diğer bir seçenekte “Ekle/Sütun” menü
seçeneğidir.
Resim 4.19: OpenOffice.org Calc sütun ekleme
4.4.5. Sütun Genişliği ve Satır Yüksekliğini Belirleme
Sütun genişliği: Üst tarafta bulunan sütun harfinin üstüne gelip sağa tıkladığımızda
karşımıza gelen menüden “Sütun Genişliği” seçeneğini seçiyoruz. Karşımıza gelen iletişim
penceresinden genişliği “cm” cinsinden yazarak işlemimizi bitiyoruz. Bu iletişim
penceresine “Biçim/Sütun/Genişlik” menü seçeneğini tıklayarak da ulaşabilirsiniz.
Satır yüksekliği: Yan tarafta bulunan satır numaralarının üstüne gelip sağa
tıkladığımızda karşımıza gelen menüden “Satır Yüksekliği” seçeneğini seçiyoruz. Karşımıza
gelen iletişim penceresinden yüksekliği “cm” cinsinden yazarak işlemimizi bitiyoruz. Bu
iletişim penceresine “Biçim/Satır/Yükseklik” menü seçeneğini tıklayarak da ulaşabilirsiniz.
4.4.6. Otomatik Biçimlendirmeyi Kullanma
Otomatik biçimlendirmeye belli biçim özellikleriyle donatılmış hazır tablo şablonu
diyebiliriz. Tablonuzu hızla bir şekilde biçimlendirmek için bu özellik çok işinize
yarayacaktır. Yeni oluşturacağınız bir tabloya uygulayabileceğiniz gibi var olan tablolarınıza
da uygulayabilirsiniz. Şimdi bir örnekle nasıl yapacağımıza bakalım.
İlk olarak tablo alanı olarak kullanacağınız alanı seçin. Daha sonra “Biçim/Otomatik
Biçimlendirme” menü seçeneğini tıklayın.
110
Resim 4.20: OpenOffice.org Calc otomatik biçimlendirme
Karşımıza gelen iletişim penceresinden istediğiniz hazır tablo biçimini seçin. Bu
işlemi yaptıktan sonra seçmiş olduğunuz alan belirlediğiniz tablo biçimi ile
biçimlendirilecektir.
4.4.7. Calc'a çizelge ekleme
Zaman zaman bazı verilerin grafik olarak görüntülenmesi gerekir. Bunu da yapmamızı
sağlayan araçların başında çizelgeler geliyor. Şimdi küçük bir örnekle çizelgeleri sayfamıza
nasıl ekleyeceğimize bakalım.
Çizelgeyi oluşturmadan önce çizelgenin verilerini oluşturmamız gerekir. Bu şekilde
bir veri dizisi oluşturduktan sonra ya da var olan bir veri dizisi alanın hepsini seçiyoruz.
Seçili durumdayken “Ekle/Şema” menü seçeneği ile çizelge sihirbazımız ekrana geliyor.
Resim 4.21: OpenOffice.org Calc Çizelge Ekleme
111
Bu ekrandaki seçmiş olduğumuz aralığı görüyorsunuz. Diğer dikkat etmemiz gereken
yer ise yapmış olduğumuz tanımlamaların çizelge içinde yer alması için “İlk satır başlıklarını
kullan” ve “İlk sütunu etiket olarak kullan” seçeneklerini işaretlemek olacaktır.
İşaretlemezsek bu tanımlamalar çizelge içine otomatik olarak eklenmez. Sonrasında
uğraşmak zorunda kalabiliriz.”İleri” diyelim.
Kullanmak istediğimiz çizelge türünü seçelim. Yan taraftaki önizleme kutucuğunu
işaretleyerek ne durumda olduğunuzu görebilirsiniz. “İleri” diyelim.
Resim 4.22: OpenOffice.org Calc çizelge türü belirleme
Sonraki ekranda seçtiğiniz çizelge türüne göre ayarlamalarımızı yapalım. Ya da
olduğu gibi bırakıp “İleri” diyebilirsiniz.
Resim 4.23: OpenOffice.org Calc tanımları
Bu ekranda gerekli açıklamalarımız yazalım ve “Oluştur” düğmesini tıklayarak
çizelgemizi oluşturalım.
112
Resim 4.24: OpenOffice.org Calc çizelge
Çok kısa sürede çizelgemizi oluşturup belgemiz içine yerleştirdik. Çizelge için diğer
ayarlara farenizin sağ tuşunu kullanarak erişebilirsiniz.
4.5. OpenOffice.org Impress: Sunum programı
Sunum hazırlamak için bütün araçlar Impress içinde hazırdır, sadece onları nasıl
kullanacağımızı bilmemiz gerekmektedir. Dakikalar içinde bir sunu hazırlayabiliriz.
OpenOffice.org Impress ilk açtığınızda karşınıza sunum hazırlama sihirbazı gelecektir.
Resim 4.25: OpenOffice.org Impress sunum oluşturma sihirbazı
113
Bu ekranda size sunulan üç seçenekten birini seçiniz. Biz sunumuzu hazırlamak için
“Boş Sunu” seçeneğini seçtik. Daha sonra ileri düğmesine tıklayalım.
Resim 4.26: Sunum oluşturma sihirbazı tasarım seçim ekranı
İkinci ekranda sunumuz için arkaplanı seçerek sunumuzun şeklini seçiyoruz. Burada
sunumuzu yapacağınız ortama göre bazı özel seçenekler verilmiş. Burayı amacımıza göre
seçip ilerleyelim.
Resim 4.27: Sunum oluşturma sihirbazı sunum türü belirleme ekranı
114
Üçüncü ekrana geldiğimizde sunumuzda kullanmak istediğimiz efekt varsa onu
seçiyoruz. Ekran geçiş hızlarını da buradan ayarlayabilirsiniz. Sununuzun da geçişleri elle
yapacaksanız “Varsayılan” seçeneğini işaretli kalması gerekir. Otomatik geçiş isterseniz
“Otomatik” seçeneği altındaki süreleri ona göre ayarlamanız gerekir. Oluştur'u tıklayarak
sunumumuzu oluşturacağımız ekrana ulaşabiliriz.
Resim 4.28: OpenOffice.org Impress genel görünümü
Ana çatımızı oluşturduktan sonra bazı küçük ayarlamalar ve içeriği girmek kalıyor.
Onları da hep birlikte yapalım.
4.5.1. Çalışma alanı ve görünümler
Resim 4.28’de gördüğünüz gibi Impress çalışma alanı üçe ayrılmıştır. Soldaki alanda
slaytların sıralandığı alan vardır. Slaytlar arasında geçiş yaparken bu alandan yararlanıyoruz.
Ortadaki alan etkin olarak işlem yaptığımız alan diyebiliriz. Bu alan Writer ve Calc'da
bulunan çalışma alanına denk düşüyor. Yaptığımız işlemlerin sonuçlarını burada görüyoruz.
Sağ tarafta bulunan alan ise slaytlarımıza renk katacak hazır şablonları ve düzenleri
barındırıyor.
115
Resim 4.29: OpenOffice.org Impress çalışma alanı görünümleri
Çalışma alanın üstünde yer alan görünüm seçeneklerine de zaman zaman ihtiyacımız
olacak. Konu içinde bu alanları daha ayrıntılı açıklamaya çalışacağız. Şimdi kısaca
değinelim.

Normal: Genel olarak çalışma yapılan alandır.

Anahat: Sunum başlıklarının sıralandığı görünümdür.

Notlar: Not eklemek için kullanacağınız görünümdür.

Sayfa sıralayıcısı: Sunum sayfalarının sıralandığı görünüm şeklidir.

Slayt Görünümü: Sunumuzu izleyebileceğiz görünümdür.
Slaytlarla Çalışma
Sunumuzu hazırlarken slaytlarla yoğun olarak çalışırız. Yeni sayfalar ekleriz, sileriz,
özel animasyonlar ekleriz. Bunları yapmak için sol tarafta bulunan alanı kullanacağız.
Burada neler yapabileceğimize bakalım.

Yeni Slayt Ekleme: Slaytı eklemek istediğinizin yerin üstündeki slayta sağ
tıklayıp “Yeni Slayt” seçeneğini seçtiğinizde yeni bir slayt sayfası eklenecektir.
Diğer bir seçenekte “Ekle” menüsünden Slayt... Menüsünü seçmektir.
116

Slayt Silme: Silmek istediğiniz slaytın üstünde sağa tıklayıp “Slaytı Sil”
seçeğini ile slaytı silebilirsiniz.

Yeniden Adlandır: Slaytınızı yeniden adlandırmak isterseniz işlem yapmak
istediğiniz slaytın üstüne sağa tıklayıp “Slaytı Yeniden Adlandır” seçeneğini
seçin.
Bu menü altında bulunan diğer seçenekler, slaytımıza ekleyeceğimiz düzenleri ve
animasyon seçeneklerini sağ tarafta açmaya yarıyor. O kısma daha ileride değineceğiz. Slaytı
daha ileride işe yarayabilir diyerek saklamak isterseniz “Slayt Gizle” seçeneğini
kullanabilirsiniz.
4.5.2. Resim ve Şekil Ekleme
Bir slayt sadece metinlerden oluşmaz. Zaman zaman sunumu güçlendirecek bazı
araçları kullanırız. Bunun için alt tarafta bulunan çizim araç çubuğundan yararlanacağız.
R
Resim 4.30: Impress çizim araç çubuğu
Araç çubuğu kendi arasında bölümlere ayrılmış durumda, ilk bölümde şekiller
bulunuyor. İkinci bölümde ise resimlere yer verilmiş. Son kısımda ise bunlarla ilgili
ayarlamaları yapacağınız birkaç seçenek yer alıyor. Şimdi bu alanda “Yazı sanatı” seçeneği
kullanarak bir örnek yapalım.
Yazı sanatını eklemek için çizim araç çubuğu üzerinde “A” düğmesine tıklıyoruz.
Karşımıza gelen yazı sanatı seçeneklerinden birisini seçerek “Tamam” diyoruz.
Resim 4.31: OpenOffice.org Impress yazı sanatı
117
Şimdi yazı sanatımız slaytımızın içine yerleşti. Yapmamız gereken yazıyı
değiştirdikten sonra özelleştirip işlemlerimizi tamamlamak. Yazıyı değiştirmek için yazı
sanatı üzerinde çift tıklayalım. Ortaya halen bulunan yazı gelecektir. Buraya istediğimiz
yazıyı yazıyoruz.
Artık yazı üzerinde özelleştirmelerimiz yapabiliriz. Özelleştirmelerimizi yapmak için
yazı sanatı üzerinde sağ tıklayıp karşımıza gelen menüden “Çizgi, Alan , Metin, Konum ve
Boyut seçeneklerini kullanarak yapabilirsiniz.
Resim 4.32: Yazı sanatı örneği
Animasyonlarla ve geçişlerle çalışma
Slaytlarımızı daha renkli hale getirmek için geçişlerimize ve yazılarımıza
animasyonlar ekleyebiliriz. Eklemediğiniz sürece bu animasyonlar aktif olmayacaktır. Bu
yüzden bunları bizim ayarlamamız gerekiyor.
İlk olarak sayfa geçişlerine animasyon ekleyelim. Sol taraftaki alandan geçiş
uygulayacağınız slaytı seçin. Daha sonra sağ tarafta bulunan alandan “Slayt Geçişi”
düğmesini tıklayın.
118
Resim 4.33: OpenOffice.org Impress slayt geçişi
Slayt geçişi altında bulunan seçeneklerden istediğinizi seçebilirsiniz. Herhangi bir
seçeneğe tıkladığınızda nasıl bir geçiş olacağı önizleme ile çalışma alanı içinde
gösterilecektir.
Resim 4.34: OpenOffice.org Impress slayt geçiş örneği
119
Yaptığımız bu işlem sadece seçili slayt için geçerlidir. Eğer bütün geçişleri bu şekilde
ayarlamak isterseniz. Aşağıda bulunan “Bütün slaytlara uygula” düğmesine basabilirsiniz. O
alanda bulunan diğer seçenekleri de ihtiyacınıza göre değiştirebilirsiniz.
Sayfalar arasına animasyon koyabileceğiniz gibi yazılar ve diğer nesneler içinde
animasyon koyabilirsiniz. Bunun için yapmamız gereken, animasyon koyacağımız nesneyi
seçip, sağ tarafta bulunan özel animasyon bölüme gelmek olacaktır.
Daha sonra
tamamlayabilirsiniz.
“Ekle”
düğmesiyle
istediğimiz
seçeneğini
seçip
işlemenizi
4.5.3. Düzenlerle çalışma
Slaytlarda değişik yerleşim düzenleri kullanırız. Bunlar herkesin ihtiyacına göre
değişebilir. Var olan yerleşim düzenlerinden yararlanmak için sağ tarafta olan “Düzenler”
seçeneğinden yararlanabilirsiniz. Bunun için yapmamız gereken düzeni uygulayacağımız
sayfayı seçmek ve istediğimiz düzene tıklamaktır.
Eğer istediğiniz gibi bir düzen yoksa ve kendi istediğinize göre düzen oluşturmak
isterseniz, ilk seçenek olan boş düzeni tıklayabilirsiniz. Bundan sonra istediğiniz nesneleri
ekleyip istediğiniz gibi bir slayt oluşturabilirsiniz.
120
Bu uygulama faaliyetinde Pardus işletim sisteminde Ethernet kartı ile yeni bir ağ
bağlantısı yapmayı öğreneceksiniz.
Öneriler
 Ders modüllerinizde veya kitaplarınızda
bulunan ve grafik içeren herhangi bir
sayfayı Writer programında oluşturunuz.
Calc programında, derslerinizi ve sınav
sonuçlarınızı içeren bir çizelge hazırlayınız.
 Sınav sonuçlarınızın ortalamalarını
hesaplatınız.
 Başlık 4.3’te anlatılan bilgilerden
yararlanınız.
 Örneğin aşağıdaki tablo gibi bir
tablo oluşturabilirsiniz:
 Genel ortalamanızı hesaplatınız.
 Bir dersten aldığınız sınav notlarınızı
başarı grafiği haline getirerek izleyiniz.
 Impress programında okulunuzu tanıtan,
resim ve şekillerden oluşan bir sunu
hazırlayınız.
121
 Başlık 4.5’te anlatılan bilgilerden
yararlanınız.
A. ÖLÇME SORULARI
Aşağıda doğru-yanlış ifadeler bulunmaktadır. Soruları okuyarak ifadelerin doğru veya
yanlış olduğunu belirleyiniz.
1.
( ) “OpenOffice, Pardus işletim sisteminde ve Linux sistemlerde sıkça kullanılan
ofis programları paketidir.
2.
(
) Hesaplama yapmak için Write programı kullanılır.
3.
(
) KCalc, bir web tarayıcı uygulamasıdır.
4.
(
) Writer programında tablo oluşturulabilir ve düzenlenebilir.
5.
(
) Impress programında Slayt geçişi seçeneklerine tıklandığında önizleme ile
seçeneğin etkisi görülebilir.
DEĞERLENDİRME
122
AMAÇ
İşletim sistemi temel ağ ayarlarını yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA

Linux işletim sistemlerinde kullanılan temel ağ komutları hakkında araştırma
yapınız.

Kmail nasıl bir programdır ? Hangi işletim sisteminde kullanılır ? Araştırınız.
5. TEMEL AĞ PROGRAMLARI VE
AĞ AYARLARI
5.1. Ağ Konfigürasyon Dosyaları ve Scriptleri
Linux işletim sistemi de diğer tüm gelişmiş işletim sistemleri gibi ağ üzerinden
haberleşmeyi desteklemektedir. Linux işletim sisteminde tüm ayarlar metin dosyalarında
saklanmaktadır. Bu sayede yapılması gereken ayarlar belirli dosyaların düzenlenmesi ile
kolayca yapılmaktadır.
Linux işletim sisteminde ağ ayarları da dosyalarda tutulmaktadır. İstenildiği takdirde
bu dosyalar düzenlenerek , istenildiği takdirde ise grafik arayüzlü programlar kullanılarak ağ
ayarlarının yapılması mümkündür.
Linux'ta ağ ayarları ile ilgili dosyalar ve dizinler aşağıdaki gibidir:

/etc/sysconfig/network dosyası

/etc/sysconfig/network-scripts dizini

/etc/hosts

/etc/resolv.conf
5.1.1. /etc/sysconfig/network Dosyası
Bu dosya genel ağ ayarları için kullanılan dosyadır. Bu dosya içinde sistemin ağ
desteği olup olmadığı , gateway tanımı, makine ismi gibi bilgiler bulunur. Bu dosyada
çoğunlukla kullanılan terimler aşağıdaki gibidir:
123

NETWORKING : Sistemin ağ desteği olup olmadığını belirtir. Bu parametre
"yes" olarak tanımlanmamış ise sistemde ağ ayarları yapılmaz.

HOSTNAME
: Sistemin ismini belirtir.

GATEWAY
: Sistemin gateway'ini belirtir

GATEWAYDEV : Sistemin gateway'e ulaşmak için hangi ağ arayüzünü
kullanacağını belirtir.

FORWARD_IPV4 : Sistemin gelen paketleri bir arayüzünden diğer arayüzüne
yönlendirme iznini belirtir.

NISDOMAIN
: Sistemin dahil olduğu NIS bölge ismini belirtir.
5.1.2. /etc/sysconfig/network-scripts Dizini
Bu dizin sistemde bulunan ağ arayüzleri için gerekli tanımların bulunduğu dizindir.
Her arayüz için bir adet konfigürasyon dosyası bulunmaktadır. Konfigürasyon dosyalarının
dışında arayüzlerin aktif ve pasif hale getirilmeleri için gerekli program parçalarını da içeren
dosyalar da bu dizin içinde bulunmaktadır.
Arayüzlerin konfigürasyon dosyaları ifcfg-arayüz ismine sahiptir.Bu dosyalar
düzenlenerek her arayüz için gerekli ayarlar yapılmaktadır. Konfigürasyon dosyalarında
kullanılan temel terimler aşağıdaki gibidir:

DEVICE

ONBOOT
: Sistem açılırken arayüzün aktif hale getirilip
getirilmeyeceğini belirtir. Sistem açılırken arayüzün aktif hale geçirilmesi için
bu parametrenin değeri "yes" olmalıdır.

BOOTPROTO : Arayüzün ağ ayarlarının yapılması için kullanılan
protokolü belirtir.Eğer ağ ayarları statik olarak yapılandırılmış ise "static" , ağ
ayarları bir DHCP sunucusu üzerinden alınacak ise "dhcp" , ağ ayarları bir
bootp sunucusu üzerinden alınacak ise "bootp" değerini içermelidir.

IPADDR
: Arayüzün sahip olduğu IP adresini belirtir.

NETMASK
: Arayüzün sahip olduğu alt ağ maskesini belirtir.

BROADCAST
: Arayüzün broadcast adresini belirtir.
: Arayüzün sahip olduğu aygıt ismini belirtir.
5.1.3. IP Adresi Çözücü Ayarları
Linux işletim sisteminde makine ismi - IP adresi , IP adresi - makine ismi dönüşümleri
için birden fazla metot kullanılmaktadır. Bu metotlar aşağıdaki gibidir:

/etc/hosts dosyasının kullanımı
124

DNS sunucu kullanımı

NIS sunucu kullanımı
Yukarıdaki metotlardan hangilerinin , hangi sırada kullanılması gerektiği
/etc/nsswitch.conf dosyasında tanımlanmaktadır. Bu dosyada hosts ile başlayan satırda
bulunan bilgiler kullanılacak metotları ve sırayı belirler.
hosts: files nis dns
Yukarıdaki satırda belirtilen 3 metodunda kullanılabileceği belirtilmiştir. İlk olarak
/etc/hosts dosyası , eğer bulunamaz ise NIS sunucusu , yine bulunamaz ise DNS
sunucusunun kullanılacağı belirtilmiştir.
/etc/hosts dosyası DNS servisi kullanılmadan önce geçerli olan metottur. Bu dosya
içinde makineler ile ilgili olarak makine ismi , makinenin IP adresi ve makine için kısaltma
bulunmaktadır. Her makine için ayrı bir kayıt olmak zorundadır. Ağ üzerindeki
bilgisayarların artmasıyla birlikte bu dosyanın kullanılması imkansız hale gelmiş ve DNS
servisi geliştirilmiştir.
/etc/hosts dosyasındaki satırlar aşağıdaki formata sahiptir:
IP_Adresi
Makine_isimleri
127.0.0.1
aontws4044.cc.itu.edu.tr aontws4044 localhost.localdomain
5.1.4. DNS Ayarlarının Yapılması ( /etc/resolv.conf Dosyası)
Linux işletim sisteminde diğer Unix türevi işletim sistemlerinde olduğu gibi DNS
ayarları için kullanılan dosya /etc/resolv.conf dosyasıdır. En basit şekilde DNS ayarlarının
yapılması için /etc/resolv.conf dosyası aşağıdaki şekilde düzenlenmelidir.
domain alan_ismi
nameserver DNS_sunucusunun_IP_Adresi
domain cc.itu.edu.tr
nameserver 160.75.2.20
İstenildiği takdirde birden fazla DNS sunucusu tanımı yapılabilir. Ayrıca sorgulama
yapılacağı zaman aranacak alan adı listesi genişletilebilmektedir. Bunun için aşağıdaki yapı
dosyaya eklenmelidir.
search alan_1 alan_2 alan_3 ...
125
Bu durumda tam alan adı verilmeden yapılan aramalarda , verilen sunucu ismine
sırayla alan_1 , alan_2 alan adları eklenerek arama yapılacaktır. Örnek vermek gerekirse ,
resolv.conf dosyasında “search itu.edu.tr” şeklinde bir satır bulunduğunda ve isim_1 isimli
sunucu için arama yapıldığında isim_1.itu.edu.tr tam alan ismi için de arama yapılacaktır.
5.2. Temel Ağ Komutları ve Programları
5.2.1. Telnet Komutu
Telnet programı uzaktaki sunucu ile TELNET protokolü ile haberleşmeyi sağlayan bir
programdır. Bu program sayesinde uzaktaki makinede kullanıcıya bir çalışma alanı açılır.
Kullanıcının gerçekleştirdiği her işlem uzaktaki sunucuda gerçekleşir.
Telnet komutunun en basit kullanım şekli aşağıdaki gibidir:
telnet sunucu_ismi [port numarası]
Sunucu ismi parametresi bildirilmediği takdirde telnet programı kullanıcıdan bir
komut girmesini bekleyen interaktif modda açılır. Bu durumda aşağıdakine benzer bir çıktı
gözükecektir.
[root@seawolf /root]# telnet
telnet>
Bu bilgi isteminde telnet programı kullanıcıdan belli komutlar alabilmektedir. Bu
komutların listesini görmek için help komutunu vermek yeterlidir. Herhangi bir telnet
bağlantısı gerçekleştirmiş iken de bilgi istemi penceresine dönülebilir. Bunun için CTRL-]
tuş kombinasyonunun kullanılması yeterlidir.
Örnek 3.1 :
telnet> help
Commands may be abbreviated. Commands are:
close
close current connection
logout
forcibly logout remote user and close the connection
display
display operating parameters
mode
try to enter line or character mode ('mode ?' for more)
open
connect to a site
quit
exit telnet
send
transmit special characters ('send ?' for more)
set
set operating parameters ('set ?' for more)
unset
unset operating parameters ('unset ?' for more)
status
print status information
toggle
toggle operating parameters ('toggle ?' for more)
slc
change state of special charaters ('slc ?' for more)
126
auth
turn on (off) authentication ('auth ?' for more)
encrypt
turn on (off) encryption ('encrypt ?' for more)
forward
turn on (off) credential forwarding ('forward ?' for more)
z
suspend telnet
!
invoke a subshell
environ
change environment variables ('environ ?' for more)
?
print help information
Bilgi istemi penceresinden iken yeni bir bağlantı yapmak için open komutu kullanılır.
Bu komuttan sonra bağlanılma istenen sunucu ismi verilmelidir. Yapılmış bir bağlantıyı
kesmek için close komutu verilebilir.
Kullanıcı telnet programı ile uzaktaki bir sunucuya bağlandığı takdirde kendisinden
kullanıcı ismi ve şifre isteyen bir ekranla karşılaşacaktır. Bu ekranda gerekli bilgileri
girdikten sonra kullanıcı için sistemde tanımlı olan kabuk programı çalışmaya başlayacak ve
kullanıcıdan komut bekleyecektir.
Örnek 3.2 :
[halil@aontws4044 halil]$ telnet atlas
Trying 160.75.2.22...
Connected to atlas.cc.itu.edu.tr (160.75.2.22).
Escape character is '^]'.
login: halil
Password:
Last login: Mon Aug 27 17:42:13 from dnw2kpro104
You have new mail.
[halil@atlas halil]$
5.2.2. Ftp Komutu
FTP protokolü uzaktaki sunucudan dosya transferi için kullanılan bir protokoldür. Bu
protokol kullanılarak uzaktaki ftp sunucusu ile dosya transferi yapmayı sağlayan birçok
istemci bulunmaktadır. Bu istemcilerden en yaygın olanı ftp programıdır. Birçok işletim
sisteminde hemen hemen aynı komutlar ve aynı arayüze sahiptir.
Ftp programının temel kullanım şekli aşağıdaki gibidir:
ftp ftp_sunucusu
Ftp sunucusunun ismi verilmediği takdirde ftp programı aşağıdaki bilgi istemi
durumunda bekleyecektir. Bu durumda iken o veya open komutu ile yeni bir ftp bağlantısı
yaratılabilir.
127
[root@seawolf /root]# ftp
ftp>
Yeni bir bağlantı yaratıldığı durumda , bağlantı yapılan ftp sunucusunun gönderdiği
başlık gösterilir ve kullanıcı ismi ve şifre girilmesi istenir.
Örnek 3.3 :
ftp> o ftp.itu.edu.tr
Connected to atlantis.cc.itu.edu.tr.
220 ProFTPD 1.2.1 Server (ITU FTP Server) [atlantis.cc.itu.edu.tr]
Name (ftp.itu.edu.tr:root): ftp
331 Anonymous login ok, send your complete email address as your password.
Password:
230 Anonymous access granted, restrictions apply.
Remote system type is UNIX.
Using binary mode to transfer files.
ftp>
Eğer kullanıcı ismi ve şifre girişi sırasında bir hata meydana gelirse , user komutu ile
tekrar kullanıcı ismi ve şifre girilebilir.
Kullanıcı ismi ve şifre doğrulatıldıktan sonra ftp programı komut beklemek için bilgi
istemi durumuna dönecektir. Bu durumda iken birçok komut kullanılabilir. Bu komutlardan
en çok kullanılanları aşağıdaki gibidir:

ls

dir
: ls ile aynı görevi görür. İki komutun çıktısı ftp sunucusuna göre
değişebilir.

cd

get: Uzaktaki sunucudan bir dosya almak için kullanılır.

mget: Uzaktaki sunucudan birden fazla dosya almak için kullanılır. Dosya
isminin tam olarak verilmesine gerek yoktur. İsmi tamamlamak için *,? gibi
özel karakterler kullanılabilir.

put
: Uzaktaki sunucuya bir dosya koymak için kullanılır.

mput
: Uzaktaki sunucuya birden fazla dosya koymak için kullanılır.

prompt : mget ve mput komutları kullanıldığı durumlarda her işlem
yapılmadan önce kullanıcıdan onay beklenir. Onay beklenmeden işlemi yapmak
isteniyor ise prompt komutu off argümanı ile çağırılmalıdır. Onay verme
işlemini tekrar aktif yapmak için “prompt on” komutu verilmelidir.

bye
: Uzaktaki sunucuda bulunulan dizinin içeriğinin görülmesini sağlar.
: Uzaktaki sunucuda bulunulan dizini değiştirmek için kullanılır.
: Ftp bağlantısını kapatmak için kullanılır.
128
5.2.3. Nslookup Komutu
Nslookup komutu DNS sunucusu ile haberleşip DNS sorgulamaları yapmak için
kullanılmaktadır . En basit kullanım alanı makine isminden makine IP adresinin
bulunmasıdır.
Komutun temel kullanım şekli aşağıdaki gibidir:
nslookup [seçenek] [sorgu]
Sorgu parametresi verilmediği takdirde nslookup interaktif modda çalışmaya
başlayacaktır. İnteraktif modda iken istenilen sorgulama yapılabilmektedir. Varsayılan
olarak düz ve ters kayıt sorgulama işlemleri yapılır. Yani makine ismi verilirse makinenin IP
adresi , makine IP adresi verilirse makinenin ismi sorgulanır.
Sorgulama tipi istendiği takdirde değiştirilebilir. Temel sorgulama tipleri aşağıdaki
gibidir:

A
: Makine isminden IP adresi sorgulaması için kullanılır.

PTR
: Makine IP adresinden makine ismi sorgulaması için kullanılır.

NS
: Verilen alan için yetkili DNS sunucularının listesini görmek için
kullanılır.

MX
: Verilen alan veya sunucu için gönderilen e-postaları kabul eden
sunucuları görmek için kullanılır.

ANY
: Tüm sorgulama tiplerini kullanarak gerekli bilgileri almak için
kullanılır.

SOA
: Alandan sorumlu kişi , TTL süresi , alanın seri numarası gibi
bilgileri almak için kullanılır.
Sorgulama tipini değiştirmek için interaktif modda “set query=sorgu_tipi” veya “set
type=sorgu_tipi” komutu verilmelidir.
Örnek 3.4 :
[root@seawolf /vicepaa]# nslookup
Note: nslookup is deprecated and may be removed from future releases.
Consider using the `dig' or `host' programs instead. Run nslookup with
the `-sil[ent]' option to prevent this message from appearing.
> ciragan.cc.itu.edu.tr
Server:
160.75.2.20
Address:
160.75.2.20#53
Name: ciragan.cc.itu.edu.tr
129
Address: 160.75.2.20
> 160.75.2.20
Server:
160.75.2.20
Address:
160.75.2.20#53
20.2.75.160.in-addr.arpa
name = ciragan.cc.itu.edu.tr.
> set query=NS
> itu.edu.tr
Server:
160.75.2.20
Address:
160.75.2.20#53
itu.edu.tr nameserver = atlantis.cc.itu.edu.tr.
itu.edu.tr nameserver = ns.ulak.net.tr.
itu.edu.tr nameserver = ns1.metu.edu.tr.
itu.edu.tr nameserver = ciragan.cc.itu.edu.tr.
> set query=soa
> itu.edu.tr
Server:
160.75.2.20
Address:
160.75.2.20#53
itu.edu.tr
origin = ciragan.cc.itu.edu.tr.
mail addr = zeynep.ciragan.cc.itu.edu.tr.
serial = 2001082301
refresh = 10800
retry = 3600
expire = 604800
minimum = 86400
> set query=MX
> itu.edu.tr
Server:
160.75.2.20
Address:
160.75.2.20#53
itu.edu.tr
mail exchanger = 10 ciragan.cc.itu.edu.tr.
itu.edu.tr
mail exchanger = 0 mail.cc.itu.edu.tr.
> set query=ANY
> itu.edu.tr
Server:
160.75.2.20
Address:
160.75.2.20#53
itu.edu.tr text = "ISTANBUL TEKNIK UNIVERSITESI"
itu.edu.tr
mail exchanger = 0 mail.cc.itu.edu.tr.
itu.edu.tr
mail exchanger = 10 ciragan.cc.itu.edu.tr.
itu.edu.tr nameserver = ciragan.cc.itu.edu.tr.
itu.edu.tr nameserver = atlantis.cc.itu.edu.tr.
itu.edu.tr nameserver = ns.ulak.net.tr.
itu.edu.tr nameserver = ns1.metu.edu.tr.
itu.edu.tr
130
origin = ciragan.cc.itu.edu.tr.
mail addr = zeynep.ciragan.cc.itu.edu.tr.
serial = 2001082301
refresh = 10800
retry = 3600
expire = 604800
minimum = 86400
Nslookup komutunun sorgulamaları için kullandığı sunucu istendiği takdirde server
komutu ile değiştirilebilir.
5.2.4. Whois Komutu
Whois komutu bir IP adresinin hangi ağa dahil olduğunu ve o ağdan sorumlu kişilerin
e-posta adresleri , posta adresleri , telefonları gibi bilgileri gösteren bir komuttur. Temelde
bir IP bloğu alındığı takdirde , bloğu satın alan ile ilgili bilgiler alınır ve bu bilgiler whois
sunucularında tutulurlar. Whois komutu ile bu sunucular sorgulanır.
Komutun temel kullanımı aşağıdaki gibidir:
whois IP_adresi[@whois_sunucusu]
Whois sunucuları genelde IP adresi dağıtmaya hakkı bulunan kuruluşlarda bulunur.
Her sunucu belli bölgeler için geçerli bilgileri tutmaktadır. Bu sebepten dolayı her sunucudan
cevap alınamayabilmektedir.
Örnek 3.5 :
[root@seawolf /vicepaa]# whois 160.75.2.20
[whois.crsnic.net]
Whois Server Version 1.3
Domain names in the .com, .net, and .org domains can now be registered
with many different competing registrars. Go to http://www.internic.net
for detailed information.
No match for "160.75.2.20".
>>> Last update of whois database: Fri, 31 Aug 2001 02:24:14 EDT <<<
The Registry database contains ONLY .COM, .NET, .ORG, .EDU domains and
Registrars.
[root@seawolf /vicepaa]# whois [email protected]
[whois.ripe.net]
% This is the RIPE Whois server.
% The objects are in RPSL format.
% Please visit http://www.ripe.net/rpsl for more information.
% Rights restricted by copyright.
% See http://www.ripe.net/ripencc/pub-services/db/copyright.html
131
inetnum: 0.0.0.0 - 255.255.255.255
netname: IANA-BLK
descr:
The whole IPv4 address space
country: NL
admin-c: IANA1-RIPE
tech-c:
IANA1-RIPE
status:
ALLOCATED UNSPECIFIED
remarks: The country is really worldwide.
remarks: This address space is assigned at various other places in
remarks: the world and might therefore not be in the RIPE database.
mnt-by:
RIPE-NCC-HM-MNT
mnt-lower: RIPE-NCC-HM-MNT
mnt-routes: RIPE-NCC-NONE-MNT
changed: [email protected] 20010529
source:
RIPE
route:
160.75.0.0/16
descr:
ITU
origin:
AS9095
mnt-by:
AS12777-MNT
source:
RIPE
role:
Internet Assigned Numbers Authority
address: see http://www.iana.org.
e-mail:
[email protected]
admin-c: IANA1-RIPE
tech-c:
IANA1-RIPE
nic-hdl: IANA1-RIPE
remarks: For more information on IANA services
remarks: go to IANA web site at http://www.iana.org.
mnt-by:
RIPE-NCC-MNT
source:
RIPE
5.2.5. Netstat Komutu
netstat komutu ağ bağlantıları , yönlendirme tablosu , arayüz istatistikleri gibi ağ ile
ilgili temel bilgileri göstermeye yarayan bir programdır. Temel olarak aşağıdaki gibi
kullanılır:
netstat [seçenekler]
Hiç bir seçenek verilmediği takdirde netstat programı sistemde kullanımda olan
soketler hakkında bilgi verecektir. Bu durumda yapılmış ağ bağlantıları ile ilgili olan bilgiler
gözükecektir.
132
Örnek 3.6 :
[root@atlas ders_ornek]# netstat
Active Internet connections (w/o servers)
Proto Recv-Q Send-Q Local Address
tcp
0
0
atlas.cc.itu.edu.t:2012
tcp
0
0
atlas.cc.itu.edu.t:smtp
tcp
0
1
atlas.cc.itu.edu:telnet
tcp
0
0
atlas.cc.itu.edu.tr:www
tcp
0
0
atlas.cc.itu.edu.t:pop3
tcp
0
0
atlas.cc.itu.edu.t:smtp
tcp
0
0
atlas.cc.itu.edu.tr:www
tcp
0
0
atlas.cc.itu.edu.t:pop3
Foreign Address
mail.cc.itu.edu.tr:auth
mail.cc.itu.edu.tr:4021
160.75.59.68:1292
212.29.64.132:6309
bio3.bio.itu.edu.t:1523
160.75.59.205:1252
gw-ehv01.pnl.phil:47459
cascade.geop.itu.e:1243
State
ESTABLISHED
ESTABLISHED
ESTABLISHED
ESTABLISHED
TIME_WAIT
TIME_WAIT
TIME_WAIT
TIME_WAIT
Eğer dinleme modundaki soketlerin gösterilmesi isteniyor ise netstat –a seçeneği ile
çalıştırılmalıdır. Bu durumda tüm soketler listelenecektir.
[root@atlas ders_ornek]# netstat
Active Internet connections (w/o servers)
Proto
Recv-Q Send-Q
Local Address
.......
.......
tcp
0
0
*:www
tcp
0
0
*:https
tcp
0
0
*:smtp
Foreign Address
*:*
*:*
*:*
State
LISTEN
LISTEN
LISTEN
Netstat komutu çıktısının “Active Internet Connections” bölümünde bulunan sütunlar
ve anlamları aşağıdaki gibidir:

Proto: Soket tarafından kullanılan protokolü belirtir. Tcp , udp veya raw
değerlerini içerebilir.

Recv-Q: Bu soketi kullanan programa kopyalanmayan verinin büyüklüğünü
byte olarak belirtir.

Send-Q:
Karşıdaki sistem tarafından alındığı onaylanmayan verinin
büyüklüğünü byte olarak belirtir.

Local Adress: Soketin yedek uçtaki IP adresi ve port numarasını belirtir. Eğer
netstat programı –n seçeneği ile çalıştırılmamış ise IP adresi ve port numarası
için çözümleme yapılır.

Foreign Adress: Soketin uzak uçtaki IP adresi ve port numarasını belirtir. Eğer
netstat programı –n seçeneği ile çalıştırılmamış ise IP adresi ve port numarası
için çözümleme yapılır.
133

State: Soketin durumunu belirtir. Soketler aşağıdaki durumlarda olabilirler:

ESTABLISHED: Soket bağlantı gerçekleştirmiş durumdadır.

SYN_SENT: Soket bağlantı kurmaya çalışıyordur.

SYN_RECV: Ağdan bir bağlantı isteği gelmiştir.

FIN_WAIT1: Soket kapatılmış , bağlantı sonlandırılmak üzeredir.

FIN_WAIT2: Bağlantı sonlandırılmıştır. Soket karşı ucun bağlantıyı
sonlandırmasını beklemektedir.

TIME_WAIT: Soket kapandıktan sonra gelebilecek paketleri alabilmek
için beklemektedir.

CLOSED: Soket kullanılmamaktadır.

CLOSE_WAIT: Karşı uç bağlantıyı kapatmıştır. Soketin kapanması
beklenmektedir.

LAST_ACK: Karşı uç bağlantıyı sonlandırmış ve soketi kapatmıştır.
Onay beklenmektedir.

LISTEN: Soket gelebilecek bağlantılar için dinleme konumundadır.

CLOSING: Yerel ve uzak soketler kapatılmış fakat tüm verilerini
göndermemiş durumdadırlar. Tüm veriler gönderilmeden soketler
kapanmazlar.
Eğer netstat –e seçeneği ile çalıştırılmış ise User sütunu ile soketi kullanan programın
çalıştığı kullanıcı kimlik numarası veya kullanıcı ismi bilgisini içerir.
Eğer netstat –p seçeneği ile çalıştırılmış ise “PID/Program name” sütunu soketi
kullanan programın süreç kimlik numarası ve program ismini gösterecektir. Her kullanıcı
sadece kendi programları için bu bilgiyi alabilmektedir. Root kullanıcısı ise tüm soketler için
bu bilgiyi alma hakkına sahiptir.
İstendiği takdirde netstat programı sadece belli bir protokol için listeleme
yapabilmektedir. TCP protokolü için –t , UDP için –u , RAW için –w ve UNIX soketleri için
–x seçenekleri kullanılmaktadır.
134
Netstat programı –i seçeneği ile çalıştırıldığında sistemdeki arayüzler ile ilgili
istatistikler vermektedir. Bu istatistikler arasında gönderilen paket sayısı (TX-OK) ,
gönderilen paketlerde oluşan hata sayısı(TX-ERR) , gönderilen paketlerden çöpe atılan sayısı
(TX-DRp) , giden paketlerde oluşan üstüne yazma hatası sayısı (TX-OVR) ve aynı bilgilerin
gelen paketler (RX) için olanı bulunmaktadır.
[root@atlas baykale]# netstat -i
Kernel Interface table
Iface MTU Met RX-OK RX-ERR RX-DRP RX-OVR TX-OK TX-ERR TX-DRP TX-OVR Flg
eth0 1500 0 67876270 0
0
0 119418625 0 0
5
BRU
lo
3924 0 1698494 0
0 0 1698494
0
0
0
LRU
5.2.6. Arp Komutu
Arp komutu sistemin arp önbelleği ile ilgili işlevlerin yapılmasını sağlar.
Yapılabilecek temel işlemler arasında arp tablosunu incelemek , arp tablosundan kayıt
silmek ve arp tablosuna kayıt eklemek vardır.
Sistemin arp tablosunda , IP adresi – fiziksel adres çiftleri için kayıtlar bulunmaktadır.
Sistemde bulunan arp tablosunu görmek için sadece arp komutunun çalıştırılması yeterlidir.
İstendiği takdirde –a seçeneği de kullanılabilir. –a parametresi kullanıldığı takdirde istenilen
makinenin MAC adresi istenebilir.
Örnek 3.7 :
[root@seawolf /root]# arp
Address
Hwtype
printserv.labs.itu.edu. ether
160.75.100.254
ether
Hwaddress
00:10:5A:DB:65:87
00:90:86:A1:B4:00
Flags Mask
C
C
Iface
eth0
eth0
[root@seawolf /root]# arp -a 160.75.100.254
? (160.75.100.254) at 00:90:86:A1:B4:00 [ether] on eth0
[root@seawolf /root]# arp -a printserv.labs.itu.edu.tr
printserv.labs.itu.edu.tr (160.75.100.17) at 00:10:5A:DB:65:87 [ether] on eth0
Arp tablosuna kayıt eklemek için –s seçeneği kullanılır. Arp tablosuna kayıt eklemek
için kullanılan temel arp komutu yapısı aşağıdaki gibidir:
arp –s makine_ismi MAC_adresi
arp –s makine_IP MAC_adresi
MAC adresi istendiği takdirde XX:XX:XX:XX:XX:XX formatında verilebileceği gibi
, hiç bir ayırma işareti kullanılmadan da verilebilir. –s seçeneği ile eklenen MAC adresleri
kendiliğinden silinmezler. ARP isteği ile öğrenilen MAC adresleri ise belirli bir süre sonra
kendiliğinden silinirler.
135
Örnek 3.8 :
[root@seawolf /root]# arp -s 160.75.100.233 00AABBCCDD11
[root@seawolf /root]# arp -s 160.75.100.233 00:AA:BB:CC:DD:11
Address
Hwtype
Hwaddress
Flags Mask Iface
gecici100233.labs.itu.e ether
00:AA:BB:CC:DD:11
CM
eth0
printserv.labs.itu.edu.
ether
00:10:5A:DB:65:87
C
eth0
160.75.100.254
ether
00:90:86:A1:B4:00
C
eth0
Arp tablosundan kayıt silmek için –d seçeneği kullanılır. Kayıt silmek için kullanılan
temel arp komutunun yapısı aşağıdaki gibidir:
arp –d makine_ismi
arp –d makine_IP
Örnek 3.9 :
Address
Hwtype
Hwaddress
gecici100233.labs.itu.e ether
00:AA:BB:CC:DD:11
160.75.100.254
ether
00:90:86:A1:B4:00
[root@seawolf /root]# arp -d 160.75.100.233
Address
Hwtype
Hwaddress
gecici100233.labs.itu.e (incomplete)
160.75.100.254
ether
00:90:86:A1:B4:00
Flags Mask Iface
CM
eth0
C
eth0
Flags Mask Iface
eth0
C
eth0
5.2.7. Ping Komutu
Ping komutu ICMP protokolü üzerinden ECHO_REQUEST göndermek için
kullanılır. Bu isteği alan sunucu isteğe cevap gönderir. Arada geçen zaman hesaplanarak
kullanıcıya gösterilir.
Ping komutu çoğunlukla karşıdaki makinenin ayakta olup olmadığını kontrol etmek
için kullanılır. Eğer ping isteğine cevap gelmiyor ise uzaktaki makine çalışmıyor olabilir.
Aynı zamanda ping komutunun çıktısından iki makine arasındaki transferin ne kadar hızlı
olabileceği hakkında tahmin yürütülebilir. Daha kısa sürede cevap veren bir makine ile
yapılan haberleşme , daha uzun sürede cevap veren makine ile yapılan haberleşmeden çoğu
zaman daha hızlıdır.
Ping komutu ile aşağıdaki seçenekler kullanılabilir :

-c sayı: Sayı ile belirtilen kadar ping paketi gönderdikten sonra programdan
çıkılmasını sağlar. Bu seçenek kullanılmadığı takdirde ping programı
kullanıcıdan kapatma isteği gelene kadar çalışacaktır. En basit kapatma isteği
CTRL-C tuşları ile verilir.
136

-f: Çok hızlı olarak ping paketi üretilmesini sağlar. Sadece root kullanıcısı
tarafından kullanılabilir. Ağ üzerinde yavaşlatıcı etken yapabileceğinden
dikkatli kullanılması gerekmektedir.

-i süre: Her bir ping paketinin gönderilmesi arasında geçmesi gereken sürenin
ayarlanması için kullanılır. Belirtilen süre saniye cinsindendir. Bu seçenek
kullanılmadığı takdirde her bir saniyede bir ping paketi gönderilir. –f seçeneği
ile uyumsuzdur.

-n: Bu seçenek kullanıldığı takdirde ping isteği gönderilen makineden gelen
cevapların kullanıcıya gösterilmesi sırasında makinenin ismi yerine IP adresi
kullanılır.

-s paket_büyüklüğü: Gönderilecek ping paketinin büyüklüğünün ayarlanması
için kullanılır. Varsayılan paket büyüklüğü 56 byte’tır. 8 bytelık ICMP başlık
bilgisi ile paket boyu 64 byte’a çıkar.
Örnek 3.10:
[root@seawolf /root]# ping 160.75.2.20
PING 160.75.2.20 (160.75.2.20) from 160.75.100.40: 56(84) bytes of data.
Warning: time of day goes back, taking countermeasures.
64 bytes from 160.75.2.20: icmp_seq=0 ttl=254 time=801 usec
--- 160.75.2.20 ping statistics --4 packets transmitted, 4 packets received, 0% packet loss
round-trip min/avg/max/mdev = 0.365/0.483/0.801/0.184 ms
5.2.8. Traceroute Komutu
Traceroute komutu ile uzaktaki makineye giden yol hakkında bilgi alınır. Bu
bilgilerden en temel olanı uzaktaki makineye giderken geçilen yönlendiricilerdir.
Komutun temel kullanım şekli aşağıdaki gibidir:
traceroute [seçenekler] makine_ismi
Traceroute komutu varsayılan olarak UDP paketleri ile çalışır. UDP paketlerinde TTL
(TimeToLive) değerlerini ayarlayarak geçilen geçitlerin ortaya çıkmasını sağlar. Bir
yönlendirici üzerinden geçen paketi yönlendireceği zaman TTL değerini bir azaltır. Bu değer
sıfır olduğu zaman paketi gönderen makineye ICMP “time exceeded” paketi gönderilir.
Traceroute bu özelliği kullanarak yol bilgisini çıkarmaktadır. İlk olarak TTL değeri 1 olan
bir UDP paketi yaratılır.
137
Bu paket ilk yönlendiriciye geldiğinde yönlendirici kaynak makineye ICMP “time
exceeded” paketi gönderir. Bu paket traceroute komutu tarafından işlenir. Daha sonra TTL
değeri 2 olan bir paket gönderilir. Bu olay hedef makineye varana kadar devam eder.
Başlangıç TTL değeri istendiği takdirde –f seçeneği ile ayarlanabilmektedir. UDP
paketleri yerine ICMP paketleri kullanılabilmektedir. ICMP paketlerinin kullanılması için –I
seçeneği kullanılmalıdır.
Örnek 3.11:
[root@seawolf /root]# traceroute www.metu.edu.tr
traceroute to www.metu.edu.tr (144.122.199.13), 30 hops max, 38 byte packets
1 160.75.100.254 (160.75.100.254) 3.737 ms 0.863 ms 1.001 ms
2 cis7500 (160.75.3.1) 3.061 ms 1.569 ms 1.139 ms
3 ATM0-0-48-itu-ayazaga.ulus.ulak.net.tr (193.255.0.33) 4.062ms 14.875ms 9.401 ms
4 193.140.10.249 (193.140.10.249) 11.420 ms 9.836 ms 8.823 ms
5 odtu-ulus-E1.ulak.net.tr (193.140.0.6) 21.681 ms 67.849 ms 26.746 ms
6 2.asn9000.atm.metu.edu.tr (144.122.155.3) 23.340 ms 19.979 ms 23.190 ms
7 ani.cc.metu.edu.tr (144.122.199.13) 22.039 ms 25.180 ms 24.370 ms
[root@seawolf /root]# traceroute -f 3 www.metu.edu.tr
traceroute to www.metu.edu.tr (144.122.199.13), 30 hops max, 38 byte packets
3 ATM0-0-48-itu-ayazaga.ulus.ulak.net.tr (193.255.0.33)229.305 ms 4.603 ms 256.893ms
4 193.140.10.249 (193.140.10.249) 9.323 ms 21.810 ms 12.495 ms
5 odtu-ulus-E1.ulak.net.tr (193.140.0.6) 27.712 ms 19.829 ms 22.949 ms
6 2.asn9000.atm.metu.edu.tr (144.122.155.3) 39.968 ms 31.222 ms 29.063 ms
7 ani.cc.metu.edu.tr (144.122.199.13) 19.757 ms 19.717 ms 45.454 ms
Birden fazla ağ arayüzüne sahip makinelerde hangi arayüz kullanılarak paketlerin
gönderileceği belirtilebilir. Bu işlem için –i seçeneği kullanılmalıdır. –i seçeneğinden sonra
kullanılacak olan arayüzün ismi verilmelidir.
5.3. Temel E-posta ve Haber Grubu Araçları
5.3.1. KMail
Kmail, Pardus ile birlikte standart olarak gelen e-posta istemcisidir. Bu bölümde
Kmail hakkında bilgi verilecektir.
138
Resim 5.1: Kmail kullanıcı ayarları penceresi.
Kmail yardımıyla e-postaları alabilmek ve bunları göndermek için öncelikle Ayarlar
menüsündeki Kmail Ayarları seçeneğinden bazı ayarların yapılmış olması gerekmektedir.
Öncelikle bir kullanıcı hesabı eklenmesi gerekir. Yeni bir kullanıcı eklemek için Kmail'ın
Ayarlar menüsündeki Kmail ayarları seçeneğine girilir. Burada kullanıcı tanımları
kısmındaki e-posta kutucuğuna e-posta adresi yazılır.
5.3.2. Kmail Hesap Ayarları
Ağ sayfasından Kmail'e e-posta hesabının tanıtılması gerekmektedir. Bu sayfa,
Kmail'in e-posta gönderirken ya da alırken kullanması gereken sunucunun adresi ve port
numarası başta olmak üzere birçok ayarın yapılmasını sağlar.
Mesaj yollama bölümünün altında, desteklenen e-posta yollama protokolleri
görülmektedir. Penceredeki 'Ekle' tuşuna basılınca desteklenen iki protokolden SMTP
seçilir.. Bu aşamadan sonra hesap tanımına istenen başlık yazılabilir. Makine kısmına eposta sunucusunun adresi yazılmalıdır.
E-posta alma ayarlarını yaparken de sunucunun bilgilerinin belirtilmesi gerekiyor.
Kullanılan protokole göre yapılan seçim POP3 ya da IMAP olabilir. Buradaki seçim
kullanıcıya aittir.. Daha sonra kullanıcı adı, parola ve kullanılan makinenin adresi yazılır.
139
Resim 5.2: E-Posta alımında desteklenen protokoller.
5.3.3. Yapılan Ayarların Test Edilmesi
Bunun için kullanıcı kendi kendine e-posta yollamalıdır. Bunun için menüden 'Yeni
Mesaj' seçeneği tıklanır. Açılan penceredeki 'Adres' kutucuğuna kullanıcı kendi e-posta
adresinizi yazar ve e-postayı gönderir.
Ardından yollanmış olan e-postanın tekrar kendine ulaşıp ulaşmadığını öğrenmek için
Dosya menüsündeki Gönder/Al seçeneği tıklanır.
5.3.4. Kmail Klavye Kısayolları
Kısayol
Sağ Ok ya da N
Sol Ok ya da P
+
Ctrl +
Ctrl Ctrl ve Yukarı Ok
Ctrl ve Aşağı Ok
Eylem
Sonraki mesaja geçer.
Önceki mesaja geçer.
Sonraki okunmamış mesaja geçer.
Önceki okunmamış mesaja geçer.
Sonraki dizindeki okunmamış mesaja geçer
Önceki dizindeki okunmamış mesaja geçer.
Eğer dizin listesi seçili ise bir sonraki dizine geçer.
Eğer dizin listesi seçili ise bir önceki dizine geçer.
Tablo 5.1: Kmail klavye kısayolları.
140
5.4. Ağ Ayarları ve Ağ Programları
Bu bölümde ağ bağlantı programını çalıştırarak Pardus'u çeşitli yöntemlerle (kablosuz,
modem ya da ethernet) internet ya da yerel ağa bağlayacak, diğer bilgisayarla iletişim
kurmasını sağlayacağız.
Öncelikle ağ bağlantı programını nasıl çalıştıracağınızı anlatalım.

Sisteme kullanıcı hesabınızla girin.

Pardus menüsünden Tasma'yı çalıştırın.

İnternet ve Yerel ağ > Ağ yapılandırması simgesine çift tıklayın.

Ağ yapılandırması
başlayacaktır.
için
kullanabileceğiniz
program
çalışmaya
Aşağıda, örnek bir ağ yapılandırması ekran görüntüsü bulunmaktadır.
Resim 5.3: Pardus ağ ayarları ekranı.
Bu programı ilk defa çalıştırınca herhangi bir ağ ayarı bulunmayacaktır. İnternet ya da
yerel ağ bağlantı yönteminize göre bir bağlantı seçip devam etmeniz gerekecektir. Sırasıyla
ethernet kartı üzerinden (Kablonet, ADSL, vb), modem ile ya da kablosuz ağ ile bağlantı
işlemlerini sırasıyla görelim.
141
5.4.1. Ethernet Kartı İle Bağlantı
Bu yöntemle hazır bir ağda (örneğin bir kurumdaki yerel ağa), ya da yeni bir
bağlantıya (örneğin Kablonet) erişim sağlanabilir. Ethernet kartı ile bağlantı kurulabilmesi
için, Pardus'un ethernet kartını tanımış olması gereklidir. Eğer ethernet kartı tanınmış ise,
özellikleri ağ ayarları programında görüntülenecektir.
Ethernet kartı ile ağa bağlantı kurmak için aşağıdaki işlemlerin sırasıyla yapılması
yeterlidir.

Ağ bağlantı programını çalıştırın.

“Oluştur” düğmesine tıklayın. Karşınıza aşağıdaki pencere gelecektir.
Resim 5.4: Bağlantı türünün seçilmesi.

Bu pencerede “Ethernet network”ü seçin ve “Bağlantıyı oluştur” düğmesine
tıklayın.

Karşınıza gelen yeni pencerede sırasıyla bağlantı ismini girin ve kullanılacak
ethernet kartını seçin.

Kurumunuzdaki ağ altyapınızın türüne göre DHCP ile otomatik bir IP alabilir,
ya da elle IP ayarı yapabilirsiniz.

Kullan düğmesine tıklayın ve bu pencereden çıkın.

Ana pencerede “bağlan” düğmesine tıklayarak bağlantı kurabilirsiniz. Bu
durumda bağlantı simgesinin üzerinde yeşil bir onay simgesi belirecektir.
Genellikle, ADSL ya da Kablo modem üzerinden internete çıkacak olan Pardus
kullanıcıları, bu bölümde anlatacağımız yöntemle internete girerken DHCP'yi seçip bir IP'nin
otomatik olarak atanmasını sağlayabilir.
142
Bunların yanında, her üç bağlantı türünü de tanımlarken, ana pencerede bulunan
“Genel Ayarlar” düğmesine tıklamanız halinde,

Bilgisayarın adını belirleyebilir

İsim çözümlemesi için kullanılacak bilgisayarların IP numarasını girebilirsiniz.
Genellikle, otomatik IP verilen ortamda, ethernet bağlantısını seçmek ve DHCP ile
bilgisayarın IP almasını sağlamak yeterlidir.
Resim 5.5: Makine adı ve DNS ayarları.
5.42. Kablosuz Bağlantı
Kablosuz bağlantı da ethernet bağlantısına oldukça benzer. En önemli farkı, kablosuz
ağlara özgü bir adın olmasıdır. Genellikle, güvenlik amaçlı olarak bu adın bağlantı sırasında
verilmesi gerekebilir.


“Oluştur” düğmesine tıklayın.

Bu pencerede “Kablosuz network”ü seçin ve “Bağlantıyı oluştur” düğmesine
tıklayın.
143
Karşınıza gelen yeni pencerede sırasıyla bağlantı ismini girin, kullanılacak kablosuz
kartı seçin ve gerekiyorsa ESS ID karşısına kablosuz bağlantıya özgü adı verin.
Bu aşamada, kablosuz ağın adını bilmiyorsanız “Tara” düğmesine tıklayarak mevcut
kablosuz ağların bir listesini alabilirsiniz. Aynı pencerede “Bağlan” diyerek bağlantıyı
kurun.
Resim 5.6 : Kablosuz ağa bağlantı.
Bu aşamadan sonra birkaç saniye içinde kablosuz bağlantı etkinleşecek ve internete
bağlanacaksınız. Denemek için Firefox'u çalıştırın ve ilgilendiğiniz bir web sayfasına girin.
144
Bu uygulama faaliyetinde Pardus işletim sisteminde Ethernet kartı ile yeni bir ağ
bağlantısı yapmayı öğreneceksiniz.
Öneriler
 Ağ bağlantı programını çalıştırınız.
 Karşınıza aşağıdaki pencere gelecektir.
 “Oluştur” düğmesine tıklayınız.
 Bu pencerede “Ethernet network”ü
seçiniz ve “Bağlantıyı oluştur”
düğmesine tıklayınız.
 Karşınıza gelen yeni pencerede sırasıyla
bağlantı ismini giriniz ve kullanılacak
ethernet kartını seçiniz.
 Ağ altyapınızın türüne göre DHCP ile
otomatik bir IP alabilir, ya da elle IP
ayarı yapabilirsiniz.
 Kullan düğmesine tıklayınız ve bu
pencereden çıkınız.
 Bu durumda bağlantı simgesinin
üzerinde yeşil bir onay simgesi
belirecektir.
 Ana pencerede “bağlan” düğmesine
tıklayarak bağlantı kurabilirsiniz.
145
ÖLÇME SORULARI
Aşağıda çoktan seçmeli sorular bulunmaktadır. Soruları okuyarak size göre doğru olan
cevap şıkkını işaretleyiniz.
1.
Linux'ta ağ ayarları ile ilgili dosya ve dizinler arasında aşağıdakilerden yoktur
?
A)
B)
C)
D)
2.
3.
4.
/etc/tmp dizini
/etc/sysconfig/network-scripts dizini
/etc/hosts dizini
/etc/resolv.conf dosyası
Linux’ta /etc/sysconfig/network dosyasında aşağıdaki terimlerden hangisi
kullanılmaz ?
A)
HOSTNAME
B)
C)
D)
GATEWAY
DEVICE
NISDOMAIN
Aşağıdakilerden hangisi Linux işletim sisteminde makine ismi - IP adresi, IP
adresi - makine ismi dönüşümleri için kullanılan metotlardan birisi değildir?
A)
/etc/hosts dosyasının kullanımı
B)
C)
D)
DNS sunucu kullanımı
home/network dizininin kullanımı
NIS sunucu kullanımı
Kmail programında “sonraki dizindeki okunmamış mesaj”a aşağıdaki klavye
kısayollarından hangisi kullanırlarak geçilebilir?
A)
CTRL ve -
B)
C)
D)
CTRL ve +
CTRL ve Aşağı Ok
CTRL ve Yukarı Ok
146
5.
Ağ üzerindeki bir makinenin çalışır durumda olup olmadığını anlamak için
kullanılan komut aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
Arp
Ftp
Traceroute
Ping
DEĞERLENDİRME
147
AMAÇ
İşletim sistemi ortamı için internet bağlantısını oluşturabileceksiniz.
ARAŞTIRMA

Mozilla Firefox nedir? Hangi işletim sistemlerinde kullanılabilir? Araştırınız.
6. İNTERNET BAĞLANTISI
Bu bölümde size Pardus işletim sisteminizi kullanarak nasıl internete bağlanılacağı,
modem ayarları, web tarayıcısı (browser), indirme yöneticisi (download manager) vb.
programlar hakkında bilgi verilecektir. Pardus içerisinde, bu bölümde anlatılan programlar
dışında aynı işi yapan başka programlar da bulabilirsiniz.
6.1. Modem Ayarları
6.1.1. Pardus Modem Bağlantısı
Modem bağlantısı yapabilmek için öncelikle modemin Linux tarafından tanınmış ve
çalışıyor olması gereklidir. Özellikle donanım bilgileri açık olmayan bazı modemler Linux
altında çalışmadığından, bunların temin etmeden önce mutlaka Pardus donanım
uyumluluğunu gözden geçirmenizi öneririz.
Bir modem bağlantısı yaparken aşağıdaki adımları uygulayın:


“Oluştur” düğmesine tıklayın.

Bu pencerede “dialup network”ü seçin ve “Bağlantıyı oluştur” düğmesine
tıklayın.

Karşınıza gelen yeni pencerede sırasıyla bağlantı ismini, modemin kullandığı
seri portu (genellikle COM1'dir) ve telefon numarasını girin.

Penceredeki “Kimlik doğrulama” sekmesine tıklayarak kullanıcı adını ve
parolasını girin.
148
Şimdi “Bağlan” düğmesine tıklayarak modem bağlantısını kolayca yapmak
mümkündür.
Resim 6.1 : Örnek modem bağlantı penceresi.
6.2. Ağ Tarayıcısı
Ağ tarayıcısı, kullanıcıların ağ sunucuları üzerinde yer alan HTML sayfalarını
açmasını sağlayan yazılımdır.
6.2.1. Mozilla Firefox
Mozilla Firefox ya da kısaca Firefox, (kısaltma: Fx), Mozilla Vakfı tarafından
geliştirilen bir web tarayıcısıdır. Bu tarayıcı Pardus içerisinde otomatik olarak kurulu gelen
bir tarayıcıdır. Firefox, eski Mozilla Suite'in yeniden tasarlanmasıyla, Netscape Gecko
tabanlı olarak, XUL kullanıcı arayüz dili ile hazırlanmış olan açık kaynaklı bir yazılımdır.
Mozilla Firefox Microsoft Windows, Mac OS X ve Linux platformlarını destekler;
bunun yanı sıra kodu ayrıca FreeBSD, OS/2, Solaris, SkyOS, BeOS gibi sistemlere de
taşınmıştır.
Firefox ile internette gezinebilir, eklentileri ile birçok ihtiyacınızı tarayıcı üzerinden
halledebilirsiniz.
Firefox, önceden kullanmış olduğunuz WEB tarayıcısı ile temelde aynı özellikleri
taşır. Yani kullanımında her hangi bir zorluk çekmezsiniz. Ama biz burada normal bir WEB
tarayıcısında olmayan özelliklerden ve ipuçlarından bahsedeceğiz. Böylece Firefox'u daha
etkili ve aktif olarak kullanabileceksiniz.
149
Resim 6.2: Mozilla Firefox ekranı.
6.2.1.1. Sekme Özelliği
Sekme özelliği, Firefox'ta bulunan en kullanışlı özelliklerden bir tanesidir. Genelde
kullanıcılar internete girdiklerinde aynı anda birden fazla web sitesi açarlar ve bunları
kullanırlar. Firefox bu durumu göz önüne alarak küçük ama hoş bir özellik eklemiştir. Bu
özellik sayesinde kullanıcının aynı pencere içerisinde birden fazla web sitesi açması sağlanır.
Bu özelliği kullanmak için Firefox'u açarak Ctrl+T'ye basınız. Aynı pencere üstünde
ikinci sekmenin açıldığını göreceksiniz. Bu sekmelerin sınırı sizin sistem yapınıza göre
değişmektedir.
6.2.1.2. İndirme Yöneticisi
Mozilla Firefox, içerisinde bir indirme yöneticisi ile beraber gelir. Bu sayede
indirdiğiniz dosyaları rahatlıkla görebilir ve yönetebilirsiniz. Bu uygulamaya Araçlar
menüsündeki İndirme Yöneticisi seçeneğinden ulaşabilirsiniz.
6.2.1.3. Diğer Özellikleri

Kendiliğinden açılan pencereleri engelleme

Bütünleşik Google ve diğer arama motorları
150

Kişiselleştirilebilir araç çubukları

Uzantı yönetimi

Kolayca düzenlenebilen yer imleri

Tema desteği

Çerez yönetimi

Oturum kurtarma

Javascript 2.0 desteği

Yeni bir öntanımlı Firefox teması

Kapatılan sekme ve pencereleri geri getirebilme

Oturum kaydetme (Opera’daki “session saving” özelliği)

Yazım denetimi

Sayfayı ekrana otomatik sığdırma (Opera’da var olan bir diğer özellik)
151
Bu uygulama faaliyetinde Pardus işletim sisteminde internet bağlantısı için modem
ayarlama işlemini öğreneceksiniz.
Öneriler

Ağ bağlantı programını çalıştırınız.

“Oluştur” düğmesine tıklayınız.

Bu pencerede “dialup network”ü seçiniz
ve “Bağlantıyı oluştur” düğmesine
tıklayınız.
152
 Modemin kullandığı seri port genellikle
COM1 portudur.

Karşınıza gelen yeni pencerede sırasıyla
bağlantı ismini, modemin kullandığı seri
portu ve telefon numarasını giriniz.

Penceredeki “Kimlik doğrulama”
sekmesine tıklayarak kullanıcı adını ve
parolasını giriniz.

Şimdi “Bağlan” düğmesine tıklayarak
modem bağlantısını yapabilirsiniz.
153
ÖLÇME SORULARI
Aşağıdaki çoktan seçmeli sorularda doğru seçeneği bulunuz.
1.
Mozilla Firefox programı aşağı verilen program türlerinden hangisine aittir ?
A)
B)
C)
D)
2.
Aşağıdakilerden hangisi Pardus Linux’ta kullanılan bir indirme yöneticisini içerisinde
barındırır?
A)
B)
C)
D)
3.
Internet Explorer
Windows Communicator
Pardus Zemberek
Mozilla Firefox
Aşağıdakilerden
programıdır?
A)
B)
C)
D)
4.
Hesap Makinesi
Web Tarayıcı
Dosya Yöneticisi
Sunu programı
hangisi Pardus’la
birlikte
kurulan
web
tarayıcı
(browser)
Mozilla Firefox
Netscape
Internet Explorer
Opera
Mozilla Firefox tarayıcısında yeni bir sekme açmak için aşağıdaki kısayol tuş
bileşimlerinden hangisi kullanılmalıdır?
A)
B)
C)
D)
Ctrl+A
Ctrl+S
Ctrl+T
Ctrl+Z
154
5.
İndirme yöneticisi ne amaçla bulunur?
A)
B)
C)
D)
İnternetten dosya indirme işlemini hızlandırır.
İnternetten dosya indirmeyi kısıtlar.
Bilgisayar kapansa bile indirilen verinin kaybedilmemesini sağlar.
İnternetten indirilen dosyaları görüntülemeyi ve yönetmeyi sağlar.
DEĞERLENDİRME
155
MODÜL DEĞERLENDİRME
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
Bu kısımda modül sonunda kazandığınız yeterliliğin kontrolü yapılacaktır. Verilen
problemin çözümünü öğretmeninizin kontrolünde gerçekleştiriniz. Öğretmeniniz sizi işlem
basamaklarına göre Çok İyi, İyi, Orta, Vasat ve Başarısız şeklinde değerlendirecek ve
yeterlilik performansınızı ölçecektir.
Problem: Pardus Linux işletim sistemini kurarak ağ ayarlarını yapınız.
DEĞER ÖLÇEĞİ
GÖZLENECEK
DAVRANIŞLAR
Kurulum CD’sinden
bilgisayarı başlatma
Disk bölümleme ve
biçimlendirme
Kurulum talimatlarını
yerine getirme
Ethernet kartı
aracılığıyla yeni bir ağ
bağlantısı oluşturma
TOPLAM
Çarpan
X
Çok
İyi
4
İyi
3
Orta
2
Vasat
1
Başarısız
0
TOPLAM
6
8
4
7
25
DEĞERLENDİRME
Modül değerlendirmesinde verilen işlemi gerçekleştirebildiyseniz bu modülü başarı ile
tamamladınız demektir. Eğer, anlayamadığınız bir konu ya da bilgi eksikliğinden sonuca
ulaşamadığınız bir nokta var ise bilgi sayfalarını tekrar okuyunuz. Çözemediğiniz ve açıklık
getiremediğiniz noktaları arkadaşlarınızla tartışınız. Yine de çözüm bulamazsanız alan
öğretmeninize danışınız.
Ayrıca modül faaliyetleri ve araştırma çalışmaları sonunda kazandığınız bilgi ve
becerilerin ölçülmesi için öğretmeniniz size değişik ölçme araçları uygulayacaktır. Ölçme
sonuçlarına göre sizin modül ile ilgili durumunuz öğretmeniniz tarafından
156
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
D
Y
Y
D
Y
1
2
3
4
5
Y
D
D
Y
D
1
2
3
4
5
Y
D
Y
Y
D
157
1
2
3
4
5
D
Y
Y
D
D
1
2
3
4
5
A
C
C
B
D
1
2
3
4
5
B
D
A
C
D
158
ÖNERİLEN KAYNAKLAR

http://www.belgeler.org

http://www.bilgisayardershanesi.com

http://www.cisco.com

http://www.pardusdepo.org

http://www.pardus-linux.org/
159
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA

ÇATAK, Halil, Linux Ders Notları, Burdur, 2006.

ftp://ftp.uybhm.itu.edu.tr/

http://csirt.ulakbim.gov.tr/

http://gezegen.pardus.org.tr/

http://open.bilgi.edu.tr

http://shots.osdir.com/

http://uludag.org.tr

http://www.bidb.itu.edu.tr/

http://www.btegitim.com

http://www.cisco.com

http://www.cisn.odtu.edu.tr/

http://www.enderunix.org

http://www.kernel.org

http://www.linuxdoc.org

http://www.pardusdepo.org

http://www.pardus-linux.org/

http://www.trunix.org

http://www.worldvisions.ca/wvdial/
160
T.C.
MEGEP
(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ
PROJESİ)
AÇIK KAYNAK İŞLETİM SİSTEMİ - 2
ANKARA 2008
Millî Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

materyalleridir (Ders Notlarıdır.)



kazanmak isteyen bireyler modüllere İnternet üzerinden ulaşabilirler.


satılamaz.
İÇİNDEKİLER
AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
GİRİŞ .......................................................................................................................................1
ÖĞRENME FAALİYETİ - 1 ...................................................................................................3
1. TEMEL KULLANICI VE GRUP İŞLEMLERİ ..................................................................3
1.1. Kullanıcı ve Grup Kavramları....................................................................................... 3
1.1.1. Kullanıcı Hesabı Nedir .......................................................................................... 3
1.1.2. Grup Hesabı Nedir.................................................................................................6
1.2. Temel Kullanıcı ve Grup İşlemleri ............................................................................... 7
1.2.1. Kullanıcı Oluşturma............................................................................................... 7
1.2.2. Kullanıcı Silme ....................................................................................................11
1.2.3. Kullanıcı Seçeneklerini Güncelleme ...................................................................13
1.2.4. Kullanıcı Oturumu ............................................................................................... 14
1.2.5. Grup Oluşturma ...................................................................................................16
1.2.6. Grup Silme........................................................................................................... 17
1.2.7. Grup Yapılandırma .............................................................................................. 18
1.3. Kullanıcı ve Grup Hakları........................................................................................... 18
ÖĞRENME FAALİYETİ – 2 ................................................................................................ 27
2. AÇIK KAYNAK İŞLETİM SİSTEMİ EDİTÖRLERİ ...................................................... 27
2.1. Açık Kaynak İşletim Sistemi Editörleri ve Kullanımı ................................................ 27
2.1.1. VIM Editörü ........................................................................................................27
2.1.2. Nano Editörü........................................................................................................30
2.1.3. KWrite Editörü ....................................................................................................31
2.1.4. Kate Editörü (Gelişmiş Metin Düzenleyici) ........................................................ 39
3. PROGRAM KURMA VE GÜNCELLEME ......................................................................47
3.1. Program Kurma........................................................................................................... 47
3.1.1. Paket Yöneticisi Nedir? ....................................................................................... 47
3.1.2. Kaynak Paket ve İkili Paket................................................................................. 48
3.1.3. Paket Depoları .....................................................................................................48
3.1.4. Program Kurulumu .............................................................................................. 48
3.1.5. Depo Ekleme ve Kaldırma İşlemleri ...................................................................55
3.2. Program Kaldırma.......................................................................................................57
3.2.1. Grafik Ortamda Paket Yöneticisi ile Program Kaldırma.....................................57
3.2.2. pisi Komutu ile Program Kaldırma......................................................................59
3.3. Program Güncelleme...................................................................................................60
3.3.1. Grafik Ortamda Program Güncelleme .................................................................60
3.3.2. pisi Komutu ile Program Güncelleme.............................................................. 63
UYGULAMA FAALİYETİ ............................................................................................... 65
MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 69
CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................70
i
ÖNERİLEN KAYNAKLAR..................................................................................................71
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 72
ii
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD
481BB0049
ALAN
DAL/MESLEK
Ağ İşletmenliği – Web Programcılığı – Bilgisayar
MODÜLÜN ADI
Açık Kaynak İşletim Sistemi 2
SÜRE
Bu modül, açık kaynak işletim sisteminin temel araçlarını ve
bunların kullanımını içeren öğretim materyalidir.
40/32
ÖN KOŞUL
Açık Kaynak İşletim Sistemleri 1 modülünü başarmış olmak
MODÜLÜN TANIMI
YETERLİK
MODÜLÜN AMACI
Açık kaynak kodlu işletim sisteminde kullanıcı işlemlerini
yapabilmek, editörleri kullanabilmek, program kurma ve
güncelleme işlemlerini yapabilmek
Genel Amaç
Gerekli ortam sağlandığında, açık kaynak kodlu işletim
sisteminin araçlarını kullanabileceksiniz.
Amaçlar
1. Açık kaynak işletim sisteminde kullanıcı ve grup
işlemlerini yapabileceksiniz.
2. Editörleri kullanabileceksiniz.
3. Program kurulumu, güncelleme ve kaldırma işlemlerini
ORTAMLARI VE
DONANİMLÂRI
İnternete bağlı bilgisayar laboratuarı
Açık Kaynak İşletim Sistemi yazılımı (Pardus 2007.3)
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
(uygulama, çoktan
iii
iv
GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci
Günümüzde bilgisayarlar, neredeyse her alanda kullanılan araçlar hâlini almıştır.
Bilginin değerli olduğu çağımızda, “veri güvenliği” de oldukça önem kazanmıştır. En
basitinden, çoğumuz, bilgisayarımızdaki kişisel bilgi ve belgelerimize başkaları tarafından
erişilmesine izin vermek istemeyiz. Bu nedenle, bilgisayarımızı açılışta ve uzaktan erişimde
kullanıcı adı ve şifre soracak şekilde ayarlamayı tercih ederiz. Eğer aynı bilgisayarı
başkalarıyla ortak kullanıyorsak, her kişinin sadece kendi belge ve ayarlarına ulaşması için
bilgisayarımızı yapılandırma gereğini hissederiz. Bu modülde inceleyeceğimiz ilk konu da
bu. Öncelikle “Bilgisayarımızı kullanıcı ve gruplar tanımlayarak nasıl güvenli hâle
getirebiliriz? Bu işi, ulusal ve kullanıcı dostu işletim sistemimiz olan Pardus’ta nasıl
gerçekleştiririz?” sorularına cevap arıyoruz.
Ayrıca Linux, tasarım itibariyle çok kullanıcılı bir işletim sistemi. Bu da şu anlama
geliyor ki, Linux’ta kullanıcı güvenliği için güçlü araçlara sahibiz. Zaten Linux sistemlerde
virüs sorunu olmamasının temel nedeni de sağlamış olduğu kolay aşılamaz güvenlik yapısı.
Linux’a hükmetmek için temel komutları ve programlamayı bilmek şart. Bir de bu
işleri gerçekleştirebileceğiniz, örneğin programınızı yazabileceğiniz, komut dizileri
oluşturabileceğiniz ya da yapılan işlemler hakkında günlük tutabileceğiniz ortam hakkında
bilginiz olmalı. Bu amaçla kullanılan ortam, editör programlar. Programınızı editörde
yazarsınız, sonra kaydeder ve derlersiniz. Gerektiğinde editörde açar, okursunuz ya da
üzerinde değişiklik yaparsınız. İkinci sırada inceleyeceğimiz konu da “editörler” ve bunların
nasıl kullanılacakları ile ilgili.
Pardus işletim sistemiyle birlikte gelen birbirinden değişik ve ilginç, sayısı 1400’e
varan program paketlerinden işinize yarayanı nasıl bulacağınız ve bilgisayarınıza
kuracağınıza ise son öğrenme faaliyetinde değineceğiz. Üstelik bu programların tamamı
ücretsiz! Bilimsel programlar ve değişik sistem programlarından tutun da multimedya ve
oyunlara kadar geniş bir çeşitliliğe sahip yazılımlar, Pardus deposunda herkesin kullanımına
sunulmuş durumda. Ayrıca, modülün son kısmında sisteminizi ve kurduğunuz bu
programları nasıl güncel tutabileceğiniz konusunda bilgileri bulabileceksiniz.
Pardus yolculuğunda başarılar…
1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ - 1
AMAÇ
Açık kaynak kodlu işletim sisteminde kullanıcı ve grup işlemlerini yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
 İşletim sistemlerinde kullanıcı ve gruplar hangi amaçlarla tanımlanır ve kullanılır?
Araştırınız.
 Sistem yöneticisinin yetkileri hakkında araştırma yapınız.
 Kullanıcı ve grup tanımlamalarının sistem güvenliği açısından avantajlarını
araştırarak sınıfta tartışınız.
1. TEMEL KULLANICI VE GRUP
İŞLEMLERİ
1.1. Kullanıcı ve Grup Kavramları
Kullanıcılar (users) ve gruplar (groups), açık kaynak kodlu işletim sisteminde dosya
ve dizinlere erişim için gerekli olan hak ve yetkilerin kullanılmasına yarayan anahtarlardır.
Linux'ta sistem ayarları dosyalar üzerinden gerçekleştirildiğinden, kullanıcı ve grup
haklarının belirlenmesi, sistem yönetimi açısından büyük öneme sahiptir.
1.1.1. Kullanıcı Hesabı Nedir
Bir bilgisayar farklı kişiler tarafından kullanıldığı durumlarda, kullanıcılar arasında
ayrım yapmak gerekli olmaktadır. Bu sayede kişiye özel dosyalar ve programlar kişisel hâle
getirilebilir. Sonuçta, her kullanıcı için farklı bir kullanıcı ismi verilir ve herkes sisteme
bağlanmak için kendi ismini kullanır. Bununla birlikte kullanıcı için bir isimden daha fazlası
mevcuttur. Bir hesap, kullanıcının ismini, dosyalarını, kaynaklarını, haklarını ve ona ait her
şeyi temsil eder.
Linux sistemlerde dosya ve dizinlere erişim sağlayarak, bunlar üzerinde işlem yapmak
için kullanıcı haklarına gereksinim vardır. Açık kaynak işletim sisteminin en önemli
özelliklerinden birisi, her dosya için, dosya sahibine, diğer kullanıcılara ve gruplara göre
okuma, yazma ve çalıştırma haklarının belirlenebilir olmasıdır.
3
1.1.1.1. Sistem Yöneticisi (root)
Linux işletim sisteminde sistem yöneticisinin kullanıcı adı root'dur. root parolasını
bilen bir kullanıcı, işletim sistemi üzerinde her işlemi yapmaya yetkilidir. Linux işletim
sistemini kişisel kullanım amacı ile de olsa sistem yöneticisi (root) kullanıcı hesabı ile
kullanmak, sistemin güvenliği açısından tercih edilmemelidir. root kullanıcısı sistem
üzerinde sınırsız yetkiye sahip olduğu için yapılacak bazı hatalar sistemin zarar görmesine,
belki de bir daha çalışmamasına neden olabilir. Bundan dolayı sistemi normal bir kullanıcı
hesabı ile kullanmak ve gerek duyulduğu durumlarda (su komutunu kullanarak veya root
kullanıcısıyla oturum açarak) sistem yöneticisi hesabına geçiş yapmak gerekir. İnternet
ortamında ve çok kullanıcılı sistemlerde root şifresinin öğrenilmesi riskinden dolayı da, root
kullanıcısı, gerekmediği durumlarda kullanılmamalıdır.
Sistem yöneticisi (root) hesabı kurulum sırasında oluşturulmaktadır. Diğer
kullanıcı hesapları kurulum sırasında oluşturulabileceği gibi kurulum sonrası da yeni
kullanıcı hesapları açılabilir ve ayarları sistem yöneticisi tarafından yapılabilir.
Sistemin en büyük sorumlusu root şifresini bilen kullanıcıdır. Yukarıda da belirtildiği
gibi bu şifrenin sorumluluğu büyüktür. Sistem yöneticisi, makinedeki kullanıcıların
isteklerini ve şikâyetlerini yönelttikleri tek merci durumundadır. Burada karşılıklı güven söz
konusudur. root kullanıcısının başkalarından gözünüz gibi sakladığınız e-posta ve dosyaları
sizden habersiz okuduğunu öğrenseydiniz tepkiniz ne olurdu?
Root kullanıcısının, sahibinin haberi olmaksızın sistem kullanıcılarına ait dosyaların
yerini ve izinlerini değiştirmesi de uygun değildir. Zorda kalsanız bile, başkalarına ait hiçbir
dosyayı silmeyin veya içeriğini değiştirmeyin. Belki de çözümsüz gibi görünen bir
durumdan kurtulmanın başka bir yolu olabilir.
1.1.1.2. Kullanıcı Hesapları Nerede Tutulur?
Linux sistemlerde kullanıcı hesap bilgileri, /etc/passwd dosyasında tutulur. Eğer
şifreleme olarak “gölge parola” (shadowing) seçilmiş ise şifreler ayrı olarak /etc/shadow
dosyasında tutulur. Gölge parola, sonradan Linux istemlere eklenmiş bir özelliktir. Sistem
girişinde kullanıcı hesap bilgilerinin okunması gerektiğinden, “passwd” dosyası herkes
tarafından okunabilir (chmod 644) olmalıdır.
Pardus komut satırına geçmek için Alt+F2 kısa yolunu kullanarak gelen Komut
Çalıştır... penceresinde konsole yazmak yeterlidir. Örnek 1.1’de, kullanıcı hesap
bilgilerinin tutulduğu “passwd” dosyası ve özellikleri listelenmektedir.
Örnek 1.1
bil3@pardus ~ $ ls -l /etc/passwd
-rw-r--r-- 1 root root 1776 Oca 20 14:49 /etc/passwd
4
Örnekte görüldüğü üzere, “passwd” dosyası için sistem yöneticisinin hem okuma hem
de yazma yetkisi, grup kullanıcılarının ve diğer kullanıcıların ise sadece okuma yetkisi
bulunmaktadır.
Gölge parola kullanılmadığı durumlarda şifreler de bu dosyada tutulacağı için
kodlanmış da olsa şifreler herkes tarafından görülecek ve güvenlik açısından sorun olacaktır.
Gölge parola kullanıldığı durumlarda “shadow” dosyası, girilen şifrelerin kontrolü için
sadece root kullanıcısı tarafından erişilebilir (chmod 600) durumda olur. Örnek 1.2’de,
gölgelenmiş parolaların tutulduğu “shadow” dosyası ve özellikleri listelenmektedir.
Örnek 1.2
bil3@pardus ~ $ ls -l /etc/shadow
-rw------- 1 root root 1002 Oca 20 14:49 /etc/shadow
Örnekten anlaşılacağı üzere, “shadow” dosyası için erişim özelliklerine bakıldığında,
yalnızca sistem yöneticisinin okuma ve yazma yetkisi bulunmaktadır.
Linux çekirdeği, kullanıcıları sadece basit sayılar olarak algılar. Her kullanıcı için tam
sayılardan oluşan benzersiz bir tanımlama yapılmıştır, çünkü bir bilgisayar için sayılarla
uğraşmak harflerden oluşan isimler ile uğraşmaktan daha kolaydır. Bunlara kullanıcı kimliği
(uid) ve grup kimliği (gid) denir. Çekirdek dışında ayrı oluşturulmuş “passwd” dosyası gibi
veritabanlarında her bir kimlik için kullanıcı ismi olarak tanımlanan metinsel adlar tutulur.
Ve tabii ki bu veritabanı bazı ek bilgileri de içerir. root hesabının kimlik numarası her zaman
0 (sıfır)’dır.
Pardus'ta “passwd” dosyasının içeriğine bakıldığında Örnek 1.3’te görüldüğü gibi
birçok kullanıcı hesabı kaydına rastlanacaktır.
Örnek 1.3
bil3@pardus ~ $ cat /etc/passwd
root:x:0:0:root:/root:/bin/bash
bin:x:1:1:bin:/bin:/bin/false
halt:x:7:0:halt:/sbin:/sbin/halt
mail:x:8:12:mail:/var/spool/mail:/bin/false
mysql:x:60:60:MySQL:/var/lib/mysql:/bin/false
:
:
:
:
:
:
:
:
bil3:x:1000:100:db19bil3:/home/bil3:/bin/bash
nobody:x:65534:65534:nobody:/:/bin/false
Linux sistemlerde iki tip kullanıcı hesabından söz edebiliriz. Birincisi, bilgisayarı
kullanan kişiler tarafından açılan kişisel kullanıcı hesapları, ikincisi ise özel görevler için,
uygulamalar tarafından açılan mantıksal kullanıcı hesaplarıdır. Örnek 1.3’te bilgisayarı
kullanan kişiler tarafından oluşturulan hesaplar, root ve bil3 hesaplarıdır. Diğer hesaplar ise,
mantıksal olarak sistem ya da programlar tarafından oluşturulan hesaplardır.
5
Bir Linux işletim sistemindeki en basit veri tabanı; Örnek 1.3’te verilen, geçerli
kullanıcıların ve onların birleştirilmiş bilgilerinin listelendiği /etc/passwd adlı metin
dosyasıdır. Bu dosya parola dosyası olarak anılır. Bu dosyada her kullanıcı için bir satır ve
her satırda iki nokta üst üste (:) işaretleri ile ayrılmış 7 sütun bulunur. Bu sütunların
anlamları şöyledir:







Kullanıcı ismi,
Şifrelenmiş olarak parola,
Kullanıcı kimliği (bir numara),
Grup kimliği (bir numara),
Kullanıcının gerçek ismi ve hesapla ilgili diğer açıklamalar,
Kullanıcının ev dizini,
Bağlantı kabuğu (başlangıçta çalışacak kabuk).
Eğer kodlanmış şifrelerin saklandığı shadow dosyasının içeriğini merak ediyorsanız,
sistem yöneticisi olarak oturum açtıktan sonra, Örnek 1.3’teki gibi içeriği görüntülemeniz
mümkündür. Sistem yöneticisi olarak oturum açma konusunda ilerleyen başlıklarda bilgi
verilecektir.
1.1.2. Grup Hesabı Nedir
Birçok kullanıcının yetkilerinin topluca belirlenmesi gerektiğinde grup hesapları
kullanılmaktadır. Gruplar, kendisine dâhil olan kullanıcıların gruba verilen haklardan
yararlanmasını sağlar. Örneğin, wheel adlı sistem grubuna üye olan kullanıcılar, bazı
yönetici haklarına sahip olurlar. Grup hesapları da aynen kullanıcı hesapları gibi dosya ve
dizinlere erişim ve sistem ayarlarının yapılabilmesi için gerekli tanımlamalara olanak sağlar.
Kullanıcıların birden fazla gruba üye olmaları mümkündür. Böylelikle birkaç grubun
haklarından yararlanabilirler. groups komutu kullanılarak, etkin kullanıcının hangi
gruplara üye olduğu görülebilir.
Örnek 1.4
bil3@pardus ~ $ groups
users disk wheel audio dialout video pnp removable power pnpadmin
Örnek 1.4’te bil3 kullanıcısının üyesi olduğu gruplar görüntülenmiştir. Bu kullanıcı,
wheel grubunun bir üyesi olduğundan aynı zamanda sistem yönetimi ile ilgili bazı yetkilere
sahiptir. Üyesi olduğu her bir grup kullanıcıya değişik haklar sağlamaktadır.
6
1.2. Temel Kullanıcı ve Grup İşlemleri
Bu kısımda, kullanıcı ve grupların oluşturulması, silinmesi ve değiştirilmesi ile ilgili
yöntemlerden bahsedilecektir. Pardus'ta kullanıcı işlemleri, komut satırından veya grafik
kullanıcı ara yüzü (GUI) yardımıyla yapılabilmektedir.
1.2.1. Kullanıcı Oluşturma
Sistemdeki erişim yetkilerine göre kullanıcılar oluşturulup bu kullanıcıların hakları
belirlenebilir. Bu işlem, Pardus'ta useradd komutu ile ya da grafik ortamdan
gerçekleştirilebilmektedir.
Kullanıcı ve grup işlemleri (ekleme, silme veya değiştirme), yalnızca sistem
yöneticisi (root) haklarıyla gerçekleştirilebilir. Bu nedenle, kullanıcı işlemlerine
başlamadan önce, komut satırında root parolasıyla oturum açılması gereklidir.
1.2.1.1. Sistem Yöneticisi veya Başka Bir Kullanıcı Adıyla Oturum Açma
Sistem yöneticisi olarak konsole uygulamasında oturum açabilmek için su - komutu
kullanılır. Bu komut, başka bir kullanıcı ve grup kimliği ile bir kabuk çalıştırır. Parametresiz
olarak girildiğinde ise kullanıcı hesabını root olarak kabul eder. Örnek 1.5’teki gibi su komutu girildikten sonra <Enter> tuşuna basılır ve yönetici parolası girilerek oturum açılır.
Parola girerken, “tuşlara bastığım halde hiçbir şey olmuyor” diyerek hemen telaşa
kapılmayın, çünkü parola girişi sırasında ekranda herhangi bir karakter görünmez.
Örnek 1.5
bil3@pardus ~ $ su Parola:
Başka bir kullanıcı adıyla oturum açmak için ise Örnek 1.6’da görüldüğü gibi su
komutundan sonra istediğiniz kullanıcı adını yazabilirsiniz.
Örnek 1.6
bil3@pardus ~ $ su fyucel
Parola:
Bu komut hakkında yardım almak veya diğer parametrelerini görüntülemek için su -help veya man su komutlarını kullanabilirsiniz. man su komutunu kullandığınızda
gelen yardım ekranından çıkmak için :q kullanın. İşiniz bittikten sonra yönetici oturumunu
kapatmak ve tekrar kendi oturumunuza dönmek için ise exit komutunu kullanabilirsiniz.
1.2.1.2. useradd Komutu ile Kullanıcı Ekleme
useradd komutu ile yeni bir kullanıcı hesabı açılabilir. Yönetici yetkileriyle oturum
açıldıktan sonra Örnek 1.7’deki gibi kullanıcı hesabı oluşturulur:
7
Örnek 1.7
pardus bil3 # useradd -u 1005 -g users -d /home/labuser
-s /bin/bash -c 'Lab kullanıcısı' labuser
Yukarıdaki komut ile “users” grubunda, 1005 numaralı, /home/labuser ev
dizinini ve /bin/bash kabuk programını kullanan, “labuser” kullanıcı adlı bir 'Lab
kullanıcısı' oluşturulur.
Bu komut, useradd labuser şeklinde parametresiz olarak kullanıldığında,
varsayılan değerlerle bir kullanıcı oluşturur. Kullanıcı kimliği numarası, kullanıcı
kimliğinin sayısal değeridir. Bu değer, diğer kullanıcı kimlik numaralarından farklı bir değer
olmalıdır. Genellikle 0 ile 999 arasındaki değerler, sistem hesapları için ayrılmıştır.
useradd komutu kullanılarak yeni bir kullanıcı eklendiğinde, kullanıcının ev dizini
(örneğin /home/labuser) otomatik olarak oluşturulmaz. Bu dizinin yeni kullanıcı
tarafından oluşturulması gereklidir. Grafik ortamda kullanıcı eklendiğinde ise bu dizin
otomatik olarak oluşturulur.
Kullanılan parametrelerin anlamları Tablo 1.1’de özetlenmiştir:
Tablo 1.1 useradd komutu parametreleri ve anlamları
Parametre
-c
-d
-e
-f
-g
-G
-m
-p
-s
-u
Anlamı
Hesapla ilgili açıklama
Ev dizini
Bitiş tarihi
Askı süresi
Birincil grup
Kullanıcının dâhil olacağı gruplar [,...]
[-k iskelet dizin] veya -M
Parola
Kabuk
Kullanıcı kimliği numarası
Oluşturulan “labuser” kullanıcısının şifresinin güncellenebilmesi için, Örnek 1.8’deki
gibi passwd komutu kullanılır.
Örnek 1.8
pardus bil3 # passwd labuser
Yeni UNIX parolası:
Yeni UNIX parolasını tekrar girin:
passwd: şifre başarıyla güncellendi
8
1.2.1.3. Grafik Ortamda Kullanıcı Oluşturma
Pardus'ta kullanıcı oluşturmanın diğer ve kolay bir yolu ise TASMA (Pardus
Yapılandırma Merkezi) programından “Sistem Seçenekleri” altında yer alan Kullanıcı
Yöneticisi'ni kullanmaktır. Grafik ortamdan kullanıcı oluşturmak için aşağıdaki adımların
sırasıyla uygulanması yeterlidir:
 Pardus ana menüsünden TASMA (Pardus Yapılandırma Merkezi) programını
çalıştırın.
 Şekil 1.1’de sol tarafta yer alan listeden “Sistem Seçenekleri”ni tıklayın.
Şekil 1.1 TASMA Sistem Seçenekleri Menüsü
 Şekil 1.2’deki “Kullanıcı Yöneticisi” programını çalıştırın.
9
Şekil 1.2 Kullanıcı Yöneticisi
 “Ekle” düğmesine tıklayın ve Şekil 1.3’teki pencerede yeni kullanıcının bilgilerini
girin.
Şekil 1.3 Kullanıcı Yöneticisi
10
 Kullanıcının adı ve soyadı, parolası, kullanıcı adı, ev dizini ve kabuk dosyası, ana
grubu ve üye olmasını istediğiniz diğer grupları Kullanıcı Yöneticisi'nden
 Kullanıcı adının 3 karakterden az, 8 karakterden fazla olmamasına özen gösterin.
 Kimsenin tahmin edemeyeceği şekilde uzunluğun en az 4 karakter olmasına dikkat
ederek bir parola belirleyin.
 Son olarak “Ekle” düğmesine tıklayın. Hepsi bu kadar...
 Gerektiğinde programın alt kısmında yer alan kırmızı renkli yardım metnindeki
yönlendirmelere bakabilirsiniz.
Grafik kullanıcı ara yüzünde, kullanıcı ve gruplarla ilgili işlemleri gerçekleştirebilmek
için, bu ayarları yapmaya yetkili bir hesapla oturum açmanız gereklidir.
1.2.2. Kullanıcı Silme
Kullanıcı silme işlemi, hem Konsole programından hem de grafik kullanıcı ara
yüzünden gerçekleştirilebilir.
1.2.2.1. userdel Komutu ile Kullanıcı Silme
userdel komutu, bir kullanıcı hesabını ve onunla ilgili dosyaları siler. -r
parametresi kullanıldığında, kullanıcının ev dizinindeki dosyalar, ev dizininin kendisi ve
kullanıcının posta havuzu da silinir. Diğer dosya sistemlerinde bulunan dosyalar silinmez.
Bu nedenle bu dosyaları bulmak ve onları silmek sistem yöneticisinin görevidir. Kullanımı:
Örnek 1.9
pardus bil3 # userdel -r lab
Örnek 1.9’da, “lab” adındaki kullanıcı hesabı, tüm dosya ve dizinleriyle birlikte
silinmiştir.
1.2.2.2. Grafik Ortamda Kullanıcı Silme
Pardus grafik kullanıcı ara yüzünde kullanıcı silme işlemini gerçekleştirebilmek için,
aşağıdaki adımların takip edilmesi yeterlidir:
 Pardus ana menüsünden TASMA – (Pardus Yapılandırma Merkezi) programını
çalıştırın.
 “Sistem Seçenekleri”ne girilerek ve buradan Kullanıcı Yöneticisi programını
çalıştırın.
11
Şekil 1.4 Kullanıcı Seçimi
 Şekil 1.4’teki ekranda silmek istediğiniz kullanıcıyı seçerek “Sil” düğmesine
basın. Bu düğmeye basıldığında Şekil 1.5’teki gibi bir uyarıyla karşılaşırsınız:
Şekil 1.5 Kullanıcı Silme
 Eğer kullanıcı hesabının ve kullanıcı dizinindeki (örneğin /home/lab) bütün
dosyaların silinmesini onaylıyorsanız “Kullanıcıyı ve dosyalarını sil” düğmesine;
yalnızca kullanıcıyı silmek, fakat kullanıcıya ait dosyaları korumak istiyorsanız
“Kullanıcıyı sil” düğmesine basın.
 Bu işlemlerden sonra, kullanıcı yöneticisi penceresinden kullanıcının kaldırıldığını
görebilirsiniz.
12
1.2.3. Kullanıcı Seçeneklerini Güncelleme
Kullanıcı güncelleme işlemi, Konsole programından veya grafik kullanıcı ara
yüzünden gerçekleştirilebilir.
1.2.3.1. usermod Komutu ile Kullanıcı Seçeneklerini Güncelleme
usermod, bir kullanıcı hesabını düzenler. Örneğin, labuser kullanıcı hesabının
seçeneklerini güncellemek isterseniz, bu komutu Örnek 1.10’daki gibi kullanabilirsiniz:
Örnek 1.10
pardus bil3 # usermod -s /bin/csh -G wheel labuser
Yukarıdaki örnekte, “labuser” kullanıcısının kabuk programı /bin/csh ile
değiştirilip, kullanıcı hesabı “wheel” grubuna eklenir.
Bu komut için kullanılabilecek parametreleri Tablo 1.2’de görebilirsiniz.
Tablo 1.2 usermod komutu parametreleri ve anlamları
Parametre
-c
-d
-e
-f
-g
-G
-l
-p
-s
-u
Anlamı
Hesapla ilgili açıklama
Ev dizini [-m]
Bitiş tarihi
Askı süresi
Birincil grup
Kullanıcının dâhil olacağı gruplar [,...]
Kullanıcı adı
Parola
Kabuk
Kullanıcı kimliği numarası
Kullanıcının ev dizininin yerini değiştirmek için -d seçeneği kullanılır. Şayet -m
seçeneği de belirtilmiş ise kullanıcının hali hazırda kullanmakta olduğu ev dizininin içeriği
yeni oluşturulan ev dizinine aktarılır.
lab kullanıcısının kullanıcı adını ve içeriğini taşıyarak ev dizinini değiştirmek
istediğinizde ise Örnek 1.11’deki gibi bir komut dizgesi kullanabilirsiniz.
Örnek 1.11
pardus bil3 # usermod -l labkullanici -d /home/labkullanici -m lab
1.2.3.2. Grafik Ortamda Kullanıcı Seçeneklerini Güncelleme
Pardus işletim sisteminde, grafik ortamda kullanıcı seçeneklerini güncellemek için
aşağıdaki adımları uygulayınız:
 Pardus ana menüsünden TASMA (Pardus Yapılandırma Merkezi) programını
çalıştırın.
13
 “Sistem Seçenekleri”nden “Kullanıcı Yöneticisi”'ni çift tıklayın.
 Güncellemek istediğiniz kullanıcı hesabının üzerine tıklayarak seçili hale getirin
ve “Düzenle” düğmesine basın. Şekil 1.6’daki görüntü ekrana gelecektir:
Şekil 1.6 Kullanıcı Bilgisi Düzenleme
 Kullanıcı ile ilgili ad, parola, kabuk ve grup seçeneklerini yukarıdaki pencereden
ayarlayın. Eğer aradığınız sistemle ilgili bir grup listede yoksa “Bütün grupları
göster” seçeneğini etkinleştirebilirsiniz.
 Son olarak “Uygula” düğmesine
değişiklikleri kaydedebilirsiniz.
basmak
suretiyle
yapmış
olduğunuz
Pardus işletim sisteminde “wheel” grubu, sistem yöneticisi yetkileri bulunan
kullanıcıları içerir. “users” grubu ise normal kullanıcı yetkilerini tanımlamaktadır. Gruplar
ve kullanıcıya sağladığı izinler, bu öğrenme faaliyetinin son kısmında yer alan Tablo 1.3’te
görülebilir.
1.2.4. Kullanıcı Oturumu
Sistem üzerinde gerekli işlemleri gerçekleştirebilmek için bilgisayarı kullanan kişinin
sisteme kendisini tanıtması gereklidir. Bu tanıtma işlemi, oturum (session) ile sağlanır.
Sistem açılışında kullanıcının kendi hesabını ve parolasını kullanarak giriş yapmasıyla,
sistem yöneticisi tarafından kendisine verilen izinler ve yetkiler çerçevesinde işlemler yapar.
Yönetici hesapları ise sistem üzerinde sınırsız haklara sahiptir.
14
Pardus'ta grafik ortama kesinlikle root şifresiyle giremezsiniz. Grafik ortamda,
yalnızca root yetkilerinin gerektiği durumlarda parola istenmektedir. Bu, Pardus'ta sistem
güvenliği için alınan bir tedbirdir.
1.2.4.1. Kullanıcı Değiştirme
Başka bir masaüstü oturumu açmak için Pardus ana menüsünden Kullanıcı Değiştir
seçeneği kullanılır (Bkz. Şekil 1.7). Bu seçenek altındaki komutlar aşağıda tanımlanmıştır:
 Oturumu Kilitle ve Yeni Oturum Başlat komutu seçildiğinde, geçerli kullanıcı
oturumunu kilitler ve yeni bir kullanıcı oturumu açmak üzere kullanıcı seçim
ekranına gidilir. Tekrar aynı oturuma dönmek istendiğinizde ilk oturum için F7,
ikinci oturum için F8,... şeklinde fonksiyon tuşlarını kullanabilirsiniz. Bu
seçenekle oturum kilitlendiğinden, tekrar dönüşte parola girilmesi gerekecektir.
 Başka bir kullanıcı oturumu açıp tekrar önceki oturuma döndüğünüzde yeniden
parola girmek istemiyorsanız “Yeni Oturum Başlat” komutunu seçebilirsiniz.
 Geçici olarak bilgisayarınızın başından ayrılacaksanız ve oturumunuzun siz
yokken kullanımını engellemek istiyorsanız Pardus ana menüsünden Oturumu
Kilitle komutunu seçebilirsiniz. Kilitlemeden çıkmak için F7 fonksiyon tuşunu
kullanın.
Şekil 1.7 Kullanıcı İşlemleri
1.2.4.2. Oturumu Kapatma
 Oturumu tümüyle kapatmak ve daha sonra başka bir oturum açmak için Pardus
ana menüsünden Çıkış... seçeneği seçilir ve ekrana gelen Şekil 1.8’deki pencerede
Güncel Oturumu Kapat düğmesi tıklanır.
Şekil 1.8 Oturum Kapatma
15
1.2.5. Grup Oluşturma
Kullanıcıların haklarını grup bazında belirleyebilmek için sistem üzerinde gruplar
oluşturularak; kullanıcılar, gruplar bazında sınıflandırılabilir.
1.2.5.1. groupadd Komutu ile Grup Oluşturma
groupadd komutu, komut satırından tanımlanan bilgiler ve sistemdeki ön tanımlı
bilgiler eşliğinde yeni bir grup oluşturur.
Örnek 1.12
pardus bil3 # groupadd -g 1005 admins
Örnek 1.12’deki komut, grup numarası 1005 olan “admins” adlı bir grup oluşturur.
Grup numarası, grubu tanımlayan bir sayıdır. -g seçeneği girilmediği durumlarda sistem
tarafından otomatik olarak boş olan bir sonraki grup numarası verilir. 1-499 arasındaki
numaralar, sistem hesapları için ayrılmıştır.
1.2.5.2 Grafik Ortamda Grup Oluşturma
Pardus'ta grafik kullanıcı ara yüzünü kullanarak grup oluşturmak için aşağıdaki
adımları takip ediniz:
 Pardus ana menüsünden TASMA – (Pardus Yapılandırma Merkezi) programını
çalıştırın.
 Karşınıza gelen pencerede “Sistem Seçenekleri” altındaki “Kullanıcı Yöneticisi”ni
açın ve “Gruplar” sekmesini seçin. Karşınıza Şekil 1.9’daki ekran gelecektir.
Şekil 1.9 Kullanıcı Yöneticisi Gruplar Sekmesi
16
 Yeni bir grup oluşturmak için “Ekle” düğmesine basın.
 Şekil 1.10’daki pencerede “Grup Adı”nı girin ve Ekle düğmesini tıklayın. Yeni
grup oluşturularak, gruplar listesine eklenecektir. Grup numarasını el ile seçerken,
verdiğiniz sayının 500'den büyük olmasına dikkat edin.
Şekil 1.10 Yeni Grup Oluşturma
1.2.6. Grup Silme
Grup silme işlemi, Konsole uygulamasından groupdel komutuyla veya grafik kullanıcı
ara yüzünden gerçekleştirilebilir.
1.2.6.1. groupdel Komutu ile Grup Silme
groupdel komutu, sistem hesap dosyalarını düzenler ve grup olarak belirtilen
gruba ait bütün girdileri siler. Silinmek istenen grup, sistemde var olmalıdır. Silme
işleminden sonra, silinen grup numarasına ait herhangi bir dosya kalmadığından emin
olmak için bütün dosya sistemlerini kontrol etmelisiniz.
Örnek 1.13
pardus bil3 # groupdel admins
Örnek 1.13’teki komut ile admins grubu sistemden silinmiş olur.
1.2.6.2. Grafik Ortamda Grup Silme
Pardus'ta grafik ortamdan grup silme işlemi, yine TASMA'dan Kullanıcı
Yöneticisi'ne gelinerek, silinecek grup seçildikten sonra “Sil” düğmesine basılarak
gerçekleştirilir. Sisteme ait grupların silinmesi, sistemde hatalara neden olabileceğinden,
grup silerken çok dikkatli olunmalıdır.
17
Şekil 1.11 Grup Silme
Silme işleminin gerçekleşmesi için Şekil 1.11’deki uyarı penceresinde “Grup Sil”
seçilir.
1.2.7. Grup Yapılandırma
Grup yapılandırma işlemi için komut satırından groupmod komutu kullanılır.
Örnek 1.14
pardus bil3 # groupmod -n yoneticiler admins
Örnek 1.14’teki komut çalıştığında, “admins” grubunun adı “yoneticiler” grubu olarak
değiştirilir.
1.3. Kullanıcı ve Grup Hakları
Linux, çok kullanıcılı bir işletim sistemidir. Kullanıcılar ile ilgili haklar ve güvenlik
seçenekleri bu işletim sisteminin en ayırıcı özelliklerinden birisidir. Linux sistemlerde, her
dosya için sahiplik belirlenebilir; okuma, yazma ve çalıştırma izinleri ayarlanabilir.
Kullanıcı tanımlarken, kullanıcının hangi gruplara dâhil edileceği sorulur. Her bir
grubun kullanıcıya sağladığı çeşitli haklar vardır. Bu haklar, Tablo 1.3’te listelenmiştir.
Kullanıcı tanımı yaparken, aşağıdaki grup haklarına dikkat ediniz.
18
Tablo 1.3 Grup Hakları
Grup
audio
dialout
disk
pnp
pnpadmin
power
removable
users
video
wheel
Haklar
Ses ve müzik çalabilir.
Modem ve faks aygıtları çalıştırabilir.
Sabit depolama birimlerini kullanabilir.
Çevre birimlerini kullanabilir.
Çevre birimlerini yönetebilir.
Güç yönetimi gerçekleştirebilir.
Çıkarılabilir depolama birimlerini kullanabilir.
Normal kullanıcı haklarına sahiptir.
Görüntü aygıtına erişebilir.
Sistem yöneticisi yetkilerine sahiptir.
Ayrıca her bir dosyanın ya da dizinin izinlerini ayarlayarak, bunlara erişimi belirli
kullanıcılarla ya da belirli bir grupla sınırlamak mümkündür. Örneğin KolourPaint
programı, Windows'ta bulunan Paint programının benzeri bir resim düzenleyicisidir. Bu
programın sadece Lab adındaki bir kullanıcı tarafından kullanılmasını istiyorsanız, aşağıdaki
adımları uygulayabilirsiniz:
Dosya ve dizin erişim izni işlemlerinde root parolası gereklidir.
Şekil 1.12 root Olarak Çalıştırma
 Pardus ana menüsünden Programlar→Sistem→Daha Fazla Uygulama…
→Dosya Yöneticisi – Yetkili Kullanıcı programını çalıştırınız. Ekrana Şekil
1.12’de görülen yönetici (root) şifresinin sorulduğu pencere gelecektir.
19
Şekil 1.13 Dosya Özelliklerine Erişim
 Parola girildikten sonra, Konqueror programı root kullanıcısı ile dosya yönetim
modunda açılacaktır. /usr/kde/3.5/bin dizini altında yer alan “KolourPaint”
program dosyasını bularak, Şekil 1.13’te görüldüğü gibi dosya üzerinde farenin
sağ tuşuyla açılan menüden “Özellikler”i seçin.
Şekil 1.14 KolourPaint Programı için Özellikler
20
 Açılan Özellikler penceresinde “İzinler” sekmesine gelerek, izinleri Şekil
1.14’teki pencerede gösterildiği şekilde değiştirin. Yalnızca dosya sahibine
“Okuma, Yazma ve Çalıştırma” izni vererek, grup ve diğerleri için “İzin yok”
seçeneğini seçin. Sahiplik kısmında da, programı yalnızca onun çalıştırabilmesini
istediğiniz önceden tanımlı bir kullanıcının adını yazın (örneğin “lab” kullanıcısı).
 “Tamam” düğmesine bastığınızda, KolourPaint programının yeni sahibi
tanımladığınız kullanıcı olacak ve ondan başkası programı çalıştıramayacaktır.
Tanımladığınız kullanıcı adıyla ve tanımladığınızdan farklı bir kullanıcı adıyla
sisteme girerek, KolourPaint programının (PARDUS→Programlar→Grafik
Programları→KolourPaint) çalışıp çalışmadığını sınayabilirsiniz.
Şekil 1.15 KolourPaint Programı için Özellikler (önceki hali)
 Tekrar bütün kullanıcılara programı çalıştırma hakkı vermek için Özellikler
penceresine gelerek Şekil 1.15’te gösterildiği gibi değiştirin.
 Bu ayarları “Gelişmiş İzinler” penceresinden de yapmak mümkündür. Çalışan
dosyalar için çalıştırma izinlerini bu pencereden belirleyebilirsiniz. Eğer “Etkin
UID” seçeneğini seçerseniz, yaptığınız değişiklikler sadece etkin kullanıcı için
geçerli olacaktır. “Etkin GID” derseniz, değişiklikler, yalnızca etkin grup için
geçerli olacaktır. “Yapışkan” seçeneği etkin olduğunda ise dosya, Linux
tarafından görülmez, fakat diğer sistemler tarafından kullanılabilir.
21
Şekil 1.16 Gelişmiş İzinler
 Bir gruba çalıştırma yetkisi vermek isterseniz, grup erişim izinlerini seçerek ve
diğer kullanıcı erişim izinlerini kaldırın. Şekil 1.15’teki Özellikler penceresinde
Grup kısmına erişim izni vermek istediğiniz grubu belirterek yetkilendirmeyi
Bu örnekteki dosya erişim hakkı işlemleri, program dosyası olup olmadığına
bakılmaksızın tüm dosyalar ve dizinler için benzer şekilde uygulanabilir.
22
KAVRAM ÖRÜNTÜSÜ
Şema 1.1 Kullanıcılar ve Gruplar Arasındaki İlişki
Şema 1.2 Kullanıcı ve Grup İşlemleri
23
Bu uygulama faaliyetinde, açık kaynak işletim sistemi komut satırında ve grafik
ortamda kullanıcı ve gruplar ile ilgili işlemleri gerçekleştirmeyi öğreneceksiniz.
 Pardus komut konsolu uygulamasını
açınız.
 Komut satırında sistem yöneticisi (root)
olarak oturum açınız.
 Komut satırında kendi adınıza yeni bir
kullanıcı hesabı ekleyiniz.
 Bu hesapla ilgili parametreler aşağıdaki gibi





Öneriler
 Pardus ana menüsünden Komut Çalıştır..
seçeneği ile veya Alt+F2 kısa yol tuşunu
kullanarak gelen pencerede “konsole” yazın.
 Bu işlem için su komutunu kullanabilirsiniz.
Komut satırında artık $ yerine # işaretini
görüyor olmalısınız.
 useradd komutunu kullanabilirsiniz.
Kullanıcı adında Türkçe karakterler (ç, ğ, ı,
ö, ş, ü) bulunmamalıdır. Kullanıcı adı
tanımlarken küçük harfleri kullanınız ve
karakter sayısı ile ilgili kurallara (3 ile 8
karakter arasında olmasına) dikkat ediniz.
olabilir:
Kullanıcı Kimlik Numarası: 1005
Grubu: users
Ev dizini: /home/kullanici_adi
Kabuk: /bin/bash
Kullanıcı Bilgisi: Adınız ve Soyadınız
 Kullanıcı parolasını tanımlayınız.
 Kullanıcının ev dizinini komut ile
oluşturunuz.
 Komut satırından grup numarası 1005
olan “ogrenci” adlı bir kullanıcı grubu
tanımlayınız.
 Biraz önce tanımladığınız kullanıcıyı,
ogrenci adlı gruba dâhil ediniz.
 Kullanıcıların tutulduğu /etc/passwd
dosyasını görüntüleyerek tanımlamış
olduğunuz kullanıcının tutulduğu kaydı
kontrol ediniz.
 Komut satırını kullanarak oluşturmuş
olduğunuz kullanıcıyı siliniz.
 Komut satırını kullanarak oluşturmuş
olduğunuz grubu siliniz.
 Sistem yöneticisi hesabından çıkınız ve
konsolu kapatınız.
 Yukarıdaki adımların tümünü grafik
ortamda gerçekleştiriniz.
 passwd komutunu kullanarak, en az dört
karakterli zor tahmin edilebilir harf ve/veya
sayılardan oluşan bir şifre tanımlayınız.
 mkdir komutunu kullanabilirsiniz. Örneğin:
mkdir /home/kullanici_adi
 groupadd komutunu kullanabilirsiniz.
 usermod komutunu –G parametresi ile
kullanabilirsiniz.
 cat komutunu kullanarak dosyaları
görüntüleyebilirsiniz.
 userdel komutunu kullanabilirsiniz.
 groupdel komutunu kullanabilirsiniz.
 exit komutunu kullanarak root hesabı
oturumunu kapatabilirsiniz.
 PARDUSTASMASistem
SeçenekleriKullanıcı Yönetimi
penceresinden bu işlemleri gerçekleştiriniz.
24
A. ÖLÇME SORULARI
Aşağıdaki soruların doğru cevabını verilen seçeneklerden bularak, doğru seçeneği
belirleyiniz.
1.
Linux’ta sistem yöneticisinin kullanıcı adı aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
2.
Linux sistemlerde kullanıcı hesap bilgileri nerede saklanır?
A)
B)
C)
D)
3.
Şifre güvenliği amacıyla
Yeni kullanıcı tanımlama amacıyla
Komut satırında oturum açma amacıyla
Yönetici hesabından işlem yapabilmek amacıyla
Kullanıcının hangi gruplara üye olduğunu görebilmek için hangi komut kullanılır?
A)
B)
C)
D)
5.
/bin/shadow
/etc/passwd
/usr/passwd
/home/shadow
Gölge parola ne amaçla kullanılır?
A)
B)
C)
D)
4.
admin
su
root
konsole
user
cat
ls –l
groups
Grup hesabı ile ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?
A ) Belirli kullanıcıların yetkilerinin topluca belirlenmesi gerektiğinde grup hesapları
kullanılır.
B ) Gruplar, kendisine dâhil olan kullanıcıların gruba verilen haklardan
yararlanmasını sağlar.
C ) Komut satırında grup oluşturmak için, sistem yöneticisi olarak oturum açmak
gerekli değildir.
D ) 0 ile 499 arasındaki grup kimlik numaraları sistem gruplarına aittir.
25
6.
Sistem yöneticisi olarak oturum açmak için aşağıdaki komutlardan hangisi
kullanılmalıdır?
A)
B)
C)
D)
7.
passwd komutunun işlevi nedir?
A)
B)
C)
D)
8.
TASMA  Sistem Seçenekleri  Kullanıcı Yöneticisi
TASMA  Kullanıcı Hesabı
TASMA  Sistem Seçenekleri  Giriş Yöneticisi
TASMA  Sistem Seçenekleri  Açılış Yöneticisi
Kullanıcı ev dizinleri genellikle hangi dizin altında bulunur?
A)
B)
C)
D)
10.
Kullanıcı hesabı açar.
Kullanıcıları görüntüler.
Kullanıcı şifresini günceller.
Yönetici parolası ile oturum açar.
Grafik ortamda kullanıcı hesabı oluşturmak için hangi program kullanılır?
A)
B)
C)
D)
9.
A) man
B) su
C) useradd
D) usermod
etc
bin
usr
home
Aşağıdaki gruplardan hangisi kullanıcıya sistem yöneticisi yetkileri sağlar?
A)
B)
C)
D)
audio
power
users
wheel
DEĞERLENDİRME
denemeniz için hazırlanmıştır. Test içinde cevaplandıramadığınız, yanlış cevaplandırdığınız
öğrenme faaliyetini gözden geçirmeniz önerilir.
26
ÖĞRENME FAALİYETİ – 2
AMAÇ
Açık kaynak kodlu işletim sisteminde editörleri kullanabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
 “Editör” sözcüğünün genel ve bilgisayar bilimindeki anlamını araştırınız.
 Linux sistemlerdeki editör programlar hakkında araştırma yapınız.
 Editör programlar hangi amaçlarla kullanılır? Araştırarak sınıfta tartışınız.
 Windows işletim sistemindeki editör programlara Linux’te hangi programlar
karşılık gelmektedir? Araştırınız.
2. AÇIK KAYNAK İŞLETİM SİSTEMİ
EDİTÖRLERİ
2.1. Açık Kaynak İşletim Sistemi Editörleri ve Kullanımı
Editör, metin düzenleyici demektir. Linux işletim sistemlerinde metin oluşturma ya
da düzenleme işlemleri için farklı metin düzenleyici (editör) programlar vardır. Bunların bir
kısmı komut sisteminde çalışan vi ve ed gibi programlar olup, grafik ortamda çalışan Kate ve
Kwrite gibi editörler de bulunmaktadır.
Editörler, genellikle basit metin işlemlerinin yanı sıra, program veya komut dosyası
oluşturulacağı zamanlarda, ayrıca log (günlük) izleme işlemlerinde de kullanılmaktadır.
2.1.1. VIM Editörü
Linux altında metin işlemleri için kullanılan ed programının geliştirilmiş halidir.
Temel metin işlevlerinin yanında üst düzey işlevleri gerçekleştirmeyi sağlayan son derece
kullanışlı ve güçlü bir kelime işlemci yazılımıdır.
VIM editörünü çalıştırmak için Alt+F2 kısa yol tuşlarını kullanarak Komut Çalıştır...
penceresini açınız, burada “konsole” yazarak komut satırına geçiniz. VIM editöründe
deneme.txt isimli bir dosyayı açmak veya bu isimde dosya yoksa oluşturmak için Örnek
2.1’deki komutu kullanabilirsiniz.
Örnek 2.1
fyucel@bil3 ~ $ vi deneme.txt
27
vi deneme.txt komutuyla var olan deneme.txt dosyası açılabilir ya da boş bir
deneme.txt dosyası oluşturulabilir. Sadece vi komutunu yazarak da programa giriş
yapılabilir. Ayrıca, vi komutundan sonra dosya yolu ve dosya adı birlikte kullanılarak
dosyanın istenen dizin içerisine oluşturulması veya istenen adresten açılması sağlanabilir.
Örneğin; vi /home/kullanici/belgeler/dosya.txt gibi…
Eğer vi komutu dosya adı parametresi ile birlikte kullanılırken dosya yolu
belirtilmezse, komut satırındaki etkin dizin içerisine bakılarak dosya açılır veya
oluşturulur. Bu dizin, komut satırında (~) işareti varsa kullanıcının ev dizinidir.
Şekil 2.1 VIM Programı
VIM programında tuşlar hem yazım, hem de komut olarak kullanılabilir. Program ilk
açıldığında, otomatik olarak komut modunda çalışır. Yazma işlemine başlayabilmek için 'i' insert (araya yaz) ya da 'a' - append (ekle) tuşlarından birine basılmalıdır. Yazma işlemini
sonlandırıp tekrar komut moduna dönmek için “Esc” tuşuna basılmalıdır.
VIM komutları harflerden oluşur. Komutların verilebilmesi için “Esc” tuşuyla komut
moduna geçilmelidir. Temel VIM komutları, Tablo 2.1’de listelenmektedir.
28
Parametre
i
a
o
O
Ctrl+F
Ctrl+B
l
h
j
k
cw
dw
dd
yy
p
x
r
u
Ctrl+R
Shift+J
/
n
N
?
:w
:q
:r
Anlamı
Araya yazma
Sona yazma
Bir alta boş satır açma ve yazmaya başlama
Bir üste boş satır açma ve yazmaya başlama
Sayfa sayfa ileri gitme
Sayfa sayfa geri gitme
Sağa doğru ilerleme
Sola doğru ilerleme
Aşağıya doğru ilerleme
Yukarıya doğru ilerleme
Kelime değiştirme
Kelime silme
Satır silme (silinen satırlar hafızada saklanır)
Satır kopyalama (kopyalanan satırlar hafızada saklanır)
Yapıştırma (hafızadaki satırları yapıştırır)
Karakter silme
Karakter değiştirme
Geri alma
Tekrarlama (redo)
Bir alt satırı satır sonuna ekleme
Metin içerisinde ileriye doğru araştırma
Bir sonrakini bulma
Ters yönde bir öncekini bulma
Metin içerisinde geriye doğru araştırma
Kaydetme
Programdan çıkış
Dosya okuma
Tablo 2.1 Temel VIM komutları
Editörde ilerlemek için ayrıca yön tuşları ve Page Up, Page Down gibi tuşlar
kullanılabilir. Enter tuşu kullanılarak bir alt satıra geçilebilir.
Örnek 2.2:
vi deneme.txt komutunu kullanarak oluşturduğunuz dosyadaki değişiklikleri
kaydetmek için
:w
komutu; hem değişiklikleri kaydedip hem de programdan çıkmak için ise,
:wq
komutu girilir. Oluşturulan dosyanın tekrar açılıp yazma işleminin gerçekleştirilebilmesi için
vi deneme.txt komutu girildikten sonra 'i' tuşuna basılıp yazma işlemine devam
edilebilir.
29
2.1.2. Nano Editörü
Nano, Linux altında çalışan pico editörünün bir benzetimi (emülatörü) olan metin
düzenleme programıdır. Örnek 2.3’te gösterildiği üzere, nano deneme.txt komutu
kullanılarak önceden var olan deneme.txt dosyası açılabilir ya da boş bir deneme.txt dosyası
oluşturulabilir. Sadece nano komutu yazılarak da programa girilebilir, program açıldığında
dosya oluşturma işlemi gerçekleştirilebilir.
Örnek 2.3
fyucel@bil3 ~ $ nano deneme.txt
Ayrıca, nano komutundan sonra dosya yolu ve dosya adı birlikte kullanılarak
dosyanın istenen dizin içerisine oluşturulması veya istenen adresten açılması sağlanabilir.
Örneğin; nano /home/kullanici/belgeler/dosya.txt gibi…
Editör içerisinde kullanılan komutlar ekranın alt kısmında kullanıcıya sunulur.
Örneğin “^X” (Ctrl+X) komutu programdan çıkmayı sağlar. ^ karakteri Ctrl tuşunu temsil
etmektedir. Programın üst kısmında ise yazılımın sürüm numarası, dosya adı ve açılış modu
belirtilmektedir.
Şekil 2.2 Nano Editörü
30
Programda kullanılan komutlar, Tablo 2.2’de listelenmiştir.
Tablo 2.2 Nano Editörü Komutları
Parametre
Ctrl+G (F1)
Ctrl+X (F2)
Ctrl+O (F3)
Ctrl+J (F4)
Ctrl+R (F5)
Ctrl+W (F6)
Ctrl+Y (F7)
Ctrl+V (F8)
Ctrl+K (F9)
Ctrl+U (F10)
Ctrl+C (F11)
Ctrl+T (F12)
Anlamı
Yardımı görüntüle
nano programından çık
Yürütülmekte olan dosyayı diske yaz
Üzerinde bulunulan paragrafı yasla
Şu anki dosyaya bir başka dosya ekle
Bir sözcük veya düzgün deyim kullanarak ara
Önceki ekrana git
Sonraki ekrana git
Şu anki satırı kes ve kesim arabelleğinde sakla
Şu anki satıra kesim arabelleğini yapıştır
İmleç pozisyonunu göster
Yazım denetleyicisini çağır (eğer mümkün ise)
2.1.3. KWrite Editörü
KWrite, KDE masaüstü için geliştirilmiş bir metin düzenleyicidir. Temel metin
işlevlerinin yanında programcılara gelişmiş araçlar sunar. Bunlardan birisi, örneğin C/C++,
Java, Python, Perl, Bash, Modula 2, HTML ve Ada gibi programlama dillerine göre otomatik
biçimlendirme (renklendirme ve girintileme) özelliğidir. KWrite ayrıca basit bir metin
editörü olarak da başarılıdır.
KWrite
programına,
Pardus
ana
menüsünden
Programlar→Yardımcı
Programlar→Düzenleyiciler→KWrite (Metin Düzenleyici) yolundan ulaşılabilir. Ayrıca,
Örnek 2.4’te gösterildiği gibi komut satırı kullanılarak da KWrite editörüne erişmek
mümkündür.
Örnek 2.4
fyucel@bil3 ~ $ kwrite deneme.txt
Yukarıdaki komut, deneme.txt isimli dosyayı KWrite editöründe açacaktır. Eğer dosya
yoksa oluşturulacaktır. Bu dosya yerine, internet üzerindeki herhangi bir dosyayı KWrite'da
açabilmek için dosya adı yerine internet adresi yazılabilir.
KWrite, KDE sürükle-bırak protokolünü kullanır. Dosyalar herhangi bir yerden
sürüklenip KWrite içine bırakılabilir.
31
Şekil 2.3 KWrite Editörü
2.1.3.1. KWrite Menüleri
Dosya Menüsü
Temel dosya işlemlerini gerçekleştiren komutlar içerir.

Dosya→Yeni (Ctrl+N): KWrite editöründe yeni bir dosya oluşturur. Eğer
çalışma anındaki dosyada henüz kaydedilmemiş değişiklikler varsa, kullanıcıya
bunları kayıt etme olanağı tanınmıştır.

Dosya→Aç... (Ctrl+O):
Dosya Aç penceresini açar. Açmak istediğiniz
dosyayı bu pencerede çift tıklayarak açabilirsiniz.

Dosya→Son Kullanılanı Aç: Yakın zamanda kayıt edilmiş dosyaları açmak için
bir kısa yoldur. Seçtiğiniz zaman yakın zamanda kayıt edilmiş dosyaları listeler.
Buradan açmak istediğiniz dosyayı tıklayarak açabilirsiniz.

Dosya→Kaydet (Ctrl+S): Çalışma anında dosyadaki değişiklikleri kayıt eder.
Daha önceden kayıt edilmiş ise, kullanıcının görüşünü sormadan eski dosyanın
üzerine kayıt edecektir. Eğer yeni dokümanın ilk kayıtı ise farklı kaydet penceresi
açılır.

Dosya→Farklı Kaydet: Bir dokümanın yeni dosya ismi ile kayıt edilmesini
sağlar.
32

Dosya→Yeniden Yükle (F5): Üzerinde çalışılan dosyayı diskten tekrar yükler.
KWrite'ta açtığınız dosyanın, bir program veya işlem tarafından değiştirilmesi
durumunda bu özellik kullanışlı olur.

Dosya→Yazdır (Ctrl+P): Basit bir yazdır penceresi açar ve yazdırma
seçeneklerini seçmenizi sağlar.

Dosya→HTML olarak ver: Dosyayı HTML biçiminde verir, böylece
hazırladığınız dosya, web sayfası olarak görüntülenebilir.

Dosya→Kapat (Ctrl+W): Üzerinde çalışılan dosyayı kapatmak için kullanılır.
Eğer kaydedilmemiş değişiklikler yaptıysanız KWrite kapanmadan önce,
değişiklikleri kaydetmek isteyip istemediğinizi sorar.

Dosya→Çık (Ctrl+Q): Bu komut, KWrite programını kapatır. Eğer KWrite ile
birçok dosyayı aynı anda açtıysanız, sadece etkin program penceresi kapatılıp
diğerleri kapatılmayacaktır.
Düzen Menüsü
Temel metin düzenleme komutlarını içerir.

Düzen→Geri Al (Ctrl+Z): Kullanıcı tarafından yapılan son işlemi geri alır.

Düzen→Yinele (Ctrl+Shift+Z): Geri Al ile yapılan işlemi tersine çevirir ve
yineler.

Düzen→Kes (Ctrl+X): Bu komut seçili metni siler ve panoya yerleştirir.

Düzen→Kopyala (Ctrl+C): Bu komut seçilen metni panoya kopyalar.

Düzen→HTML Olarak Kopyala: Bu komut ise seçili olan metni panoya HTML
olarak kopyalar.

Düzen→Yapıştır (Ctrl+V): Bu panonun içeriğini imlecin bulunduğu yere ekler.

Düzen→Hepsini Seç (Ctrl+A): Bu komut, tüm dokümanı seçecektir.

Düzen→Seçme (Ctrl+Shift+A): Editördeki seçili metini tekrar seçimsiz yapar.

Düzen→Blok Seçim Kipi (Ctrl+Shift+B): Seçim kipini değiştirir. Seçim kipi
“blok” olduğunda, yatay seçimler yapılabilir. Örneğin, 5. ile 10. sütun ve 6. ile 11.
satırlar arasındaki metni seçmek istendiğinizde kullanılabilir. Bu komut varsayılan
olarak işaretsizdir.

Düzen→Üzerine Yazma Kipi (Insert): Üzerine yazma/ekleme kipleri arasında
geçiş yaptırır. Kip "INS" olduğunda, karakterler, imlecin olduğu yere eklenir. Kip
"OVR" olduğunda ise, imlecin bulunduğu yerden itibaren yazdığınız karakterler
önceki karakterlerin üzerine yazılır.
33

Düzen→Bul (Ctrl+F): Belge içerisinde metin bulmaya yarayan Bul penceresini
açar. Bu pencerede, aradığınız sözcüğü girmeniz için küçük bir metin kutusu
bulunur. Bu metin kutusu aşağıya doğru genişletilebilir. Metin kutusunun
kenarında yer alan aşağı açma okunu tıkladığınızda, son yapılan aramalar
görülebilir. Diğer parametreler ise aramayı daha isabetli yapmak için gereklidir.
Büyük-küçük harfe duyarlılık, bulunanları harf büyüklüklerine göre
sınırlandıracaktır. Geriye doğru bul seçeneği, aramayı yukarı doğru yaptırır. Seçili
metin seçeneği aramanın sadece seçili metinde yapılmasını sağlar. Sadece tam
kelimeleri seçmek, aranan sözcüğün bir başka sözcük içinde geçmesi durumunda
aramanın durmasını engeller. İmleçten itibaren seçeneği ise aramayı dokümanın
başı yerine imlecin o anki konumundan başlatır.

Düzen→Sonrakini Bul (F3): Bu komut, eğer yapılmışsa, arama penceresini
açmadan en son yapılan arama işlemini tekrarlar.

Düzen→Öncekini Bul (Shift+F3): Bu komut, eğer yapılmışsa, arama penceresini
açmadan en son yapılan arama işlemini tekrarlar ve dokümanın ilerisi yerine
geridekileri arar.

Düzen→Yerine Koy (Ctrl+R): Bu komut yerine koyma penceresini açar. Yerine
koyma penceresi yukarıda belirtilen bulma penceresine benzerdir. Bul
penceresindeki özelliklere ek olarak bir tane daha aşağı açılır metin girme kutusu
içerir. Kullanıcı bu pencereyi kullanarak, bulunacak metni ve yerine konacak
metni belirleyebilir. Her yerine koyma işleminden önce, KWrite, işlem onayı için
sorar.

Düzen→Satıra Git (Ctrl+G): İmleci, numarası belirtilen bir satıra
konumlandırır. Satır numarası metin kutusuna doğrudan girilebilir veya grafik
olarak kutunun kenarındaki yukarı aşağı okları ile belirlenebilir.
Görünüm Menüsü
Görünüm menüsü çerçevelerin ve etkin KWrite penceresinin düzenlenmesini mümkün
kılar.

Görünüm→Yeni Pencere: Aynı metin ile yeni bir pencere açar.

Görünüm→Komut Satırına Geç (F7): Pencerenin altında Katepart komut
satırını görüntüler. Komut satırında "help" yazıp yardım alabilirsiniz ve "help list"
yazıp komutların listesini görebilirsiniz.

Görünüm→Tema: Karakter teması seçer.

Görünüm→Devingen Sözcük Kaydırma (F10): Ekranda yan sınıra gelen metin
ekranda görünecek şekilde kaydırılır.

Görünüm→Devingen Sözcük Kaydırma Belirteçleri (F10): Devingen sözcük
kaydırma belirteçlerinin nasıl ve ne zaman gösterilmesi gerektiğini seçer. Bu
seçenek sadece devingen sözcük kaydırma seçeneği seçili ise etkindir.
34

Görünüm→Simge Kenarlığını Göster (F6): Etkin düzenleyici sayfasında simge
kenarlığını görüntüler.

Görünüm→Satır Numaralarını Göster (F11): Etkin düzenleyici sayfasında
satır numaralarını görüntüler.

Görünüm→Göster Kaydırma Çubuğu işaretleri: Yatay kaydırma çubuğu
işaretlerini görüntüler.

Görünüm→Gizleme işaretlerini göster (F9): Program kodları için kod gizleme
işaretlerini gösterir.

Görünüm→Kod gizleme: Eğer KWrite editöründe program kodu yazılırsa
aşağıdaki seçenekler kullanılabilir:

En Üst Düzeyi Daralt (Ctrl+Shift+-): Doküman içinde en üst düzey kod
bloğunu gizler.

En Üst Düzeyi Genişlet (Ctrl+Shift++): Dokümanda gizlenmiş bütün üst
düzey kod bloklarını gösterir.

1 Yerel Seviye Daralt (Ctrl+-): İmlece en yakın kod bloğunu gizler.

1 Yerel Seviye Genişlet (Ctrl++): İmlece en yakın gizlenmiş kod bloğunu
gösterir.
Yer İmleri Menüsü
Yer imleri sayesinde, belge içerisinde belirlenen noktalara kolaylıkla erişmek
mümkündür. Bunun için, erişmek istediğiniz noktalara “yer imi” ayarlamalısınız.

Yer İmleri→Yer İmi koy (Ctrl+B): Üzerinde çalışılan dokümanda imlecin
bulunduğu satıra yer imi ayarlar veya o satırdaki yer imini kaldırır.

Yer İmleri→Bütün Yer İmlerini Temizle: Metindeki bütün yer imlerini kaldırır.

Yer İmleri→Önceki (Alt+Page Up): İmlecin bir önceki yer imine gitmesini
sağlar. Bu seçenek, imlecin üstündeki satırlarda eğer bir yer imi varsa etkin olur.

Yer İmleri→Sonraki (Alt+Page Down): İmlecin bir sonraki yer imine gitmesini
sağlar. Bu seçenek, imlecin altındaki satırlarda eğer bir yer imi varsa etkin olur.
Araçlar Menüsü
Bu menüden, belge ile ilgili araç ve seçenekleri ayarlayabilirsiniz.
35

Araçlar→Salt Okuma Kipi: Etkin belgeyi sadece oku kipine ayarlar. Bu
ayarlama, belge üzerinde değişiklik yapılmasını önler.

Araçlar→Dosya Türü: Etkin belge için dosya türü şemasını ayarlar. Bu komut,
Ayarlar→Düzenleyiciyi Yapılandır... komutu altındaki Dosya Türleri sekmesinde
bulunan dosya mod seçeneklerini etkin belge için uygular.

Araçlar→Renklendirme: Etkin belge için renklendirme şemasını belirler.
Ayarlar→Düzenleyiciyi Yapılandır... komutu altındaki Renklendirme sekmesinde
bulunan seçenekleri etkin belge için uygular.

Araçlar→Girintileme: Etkin belge için girintileme stilini tercih etmenizi sağlar.
Bu komut, Ayarlar→Düzenleyiciyi Yapılandır... komutu altındaki Girinti
sekmesinde bulunan seçenekleri etkin belge için uygular.

Araçlar→Kodlama: Etkin belge için karakter kodlama tipini ayarlar.

Ayarlar→Satır Sonu: Belgedeki satır sonu türünü belirler.

Araçlar→Yazım.: Bu seçenek, kullanıcının belgedeki yazım hatalarını
yakalaması ve düzeltmesine yardım eder. Bu komuta tıklandığında kullanıcının
işlemi kontrol edebileceği imlâ denetimi penceresi açılır. Pencerenin orta kısmında
yatay olarak dört seçenek bulunur. Üstten başlayarak bunlar;

Bilinmeyen Kelime: Burada imlâ denetleyicisi kendi sözlüğünde
bulunmayan karar aşamasında olan kelimeyi gösterir. Sözlük dosyasındaki
doğru yazılmış sözcükle düzenleyicideki sözcükleri karşılaştırır.

Birlikte değiştir: Eğer denetleyici sözlüğünde herhangi bir benzer kelimeye
rastlanırsa ilki burada listelenecektir. Kullanıcı öneriyi kabul edebilir, kendi
doğru kelimeyi yazabilir veya listeden farklı bir öneri seçebilir.

Önerilen Kelimeler: İmlâ denetleyicisi karar aşamasında olan sözcükle
ilgili olası düzeltme önerilerini burada listeler. Listedeki önerilerden
herhangi birine tıklanması halinde söz konusu sözcük, denetlenen sözcükle
yer değiştirir.
İmlâ denetim penceresinin sağ tarafında yer alan beş düğme imlâ denetim süreci ile
ilgili seçeneklerdir. Bunlar:

Sözlüğe Ekle: Denetlenen sözcüğü sözlüğe ekleyerek sonraki taramalarda
sözcüğün doğru yazılmış kabul edilmesini sağlar.

Yerine Koy: Birlikte Değiştir kutusunda bulunan sözcüğü,
denetleyicisinin karar aşamasında olan sözcük ile değiştirir.
36
imlâ

Hepsini Yerine Koy: Bu seçenek sayesinde imlâ denetleyicisinin karar
aşamasındaki sözcükle aynı olan bütün hatalı yazılmış sözcükler için aynı
değişiklik yapılır.

Reddet: İmlâ denetleyicinin hiçbir değişiklik yapmadan sözcüğü geçmesini
sağlar.

Hepsini Reddet: Bu seçenek, imlâ denetleyicisinin karar aşamasındaki
sözcükle aynı olan bütün hatalı yazılmış sözcükler için denetim yapılmadan
geçilmesini sağlar.
 Reddetme işlemi, sadece etkin imlâ denetim çalışması için geçerlidir.
Sonraki denetimlerde sözcük, yazım denetleyicisi tarafından tekrar denetlenir.

Yardım: KDE Yardım penceresini görüntüler.

Bitir: İmlâ denetim işlemini bitirir ve belgeye geri döner.

Vazgeç: İmlâ denetim işlemini iptal eder. Bütün yapılan değişiklikler eski
haline döner.

Araçlar→Söz Dizim (İmleçten)...: İmlecin bulunduğu yerden itibaren imlâ
kontrolü yapmasını sağlar.

Araçlar→Söz Dizim Denetimi Seçimi...: Seçilen metne imlâ denetimi yapar.

Araçlar→Girinti (Ctrl+I): Paragrafın girinti miktarını bir basamak büyütür.
Girinti miktarı, girinti ayarlarına göre değişir.

Araçlar→Girintiyi Temizle (Ctrl+Shift+I): Paragrafın girinti miktarını bir
basamak azaltır. Girinti miktarı, girinti ayarlarına göre değişir.

Araçlar→Girintiyi Temizle: Seçilen metin için veya imlecin bulunduğu satır için
girintileri temizler.

Araçlar→Yerleşim: Seçili metnin, girinti ayarlarına göre hizalanmasını sağlar.

Araçlar→Yorum Haline Getir (Ctrl+D): Program dosyasında, seçili alanda
veya imlecin bulunduğu yerde bir yorum satırı oluşturur. Yorum satırları,
programın derlenmesinde dikkate alınmayan satırlardır.

Araçlar→Yorumu Kaldır (Ctrl+Shift+D): Seçili alanda veya imlecin
bulunduğu yerdeki yorum satırını kaldırır.

Araçlar→Büyük Harf (Ctrl+U): Seçilen metin veya imleçten sonraki harf büyük
harf olur.
37

Araçlar→Küçük Harf (Ctrl+Shift+U): Seçilen metin veya imleçten sonraki harf
küçük harf olur.

Araçlar→Karakteri Büyült (Alt+Ctrl+U): Seçili metni veya imlecin bulunduğu
sözcüğün ilk harfini büyük harf yapar.

Araçlar→Satırları birleştir (Ctrl+J): Seçili satırları veya bir altındaki satırla
önceki satırı, arasında bir karakterlik boşluk bırakarak birleştirir.

Araçlar→Kelimeyi Kaydır: Bir satırdaki karakter sayısı sınırı aşıldığında, bir alt
satıra geçilmesini sağlar.
Ayarlar Menüsü
Program ile ilgili ayarların yapılmasını sağlayan komutlar içerir.

Ayarlar→Araç Çubuğunu Göster: Seçili olduğu zaman, sık kullanılan
komutları içeren hareketli bir araç çubuğu görünür. Seçili olmadığında ise araç
çubuğu gizlenir.

Ayarlar→Durum Çubuğunu Göster: Seçildiği zaman, düzenleyicinin altında
dokümanın durumu hakkında bilgi içeren küçük bir çubuk görüntülenir. İşaret
kaldırıldığında durum çubuğu gizlenir.

Ayarlar→Yolu Göster: Seçildiği zaman, başlık çubuğunda dosyanın yolunu
(sistemde bulunduğu yeri) gösterir. İşaret kaldırıldığında bu bilgi gizlenir.

Ayarlar→Düzenleyiciyi Yapılandır: Bu menü öğesi, Görünüm, Yazı tipleri ve
Renkler, İmleç ve Seçim, Düzenleme, Girinti, Aç/Kaydet, Renklendirme, Dosya
Türleri, Kısa yollar ve Eklentiler sekmelerinden oluşan ayarların yapıldığı bir
diyalog penceresi görüntüler.

Ayarlar→Düzenleyiciyi Seç:KWrite'da kullanmak istediğiniz varsayılan metin
düzenleme bileşenini seçer. Sistem varsayılan, gömülü ileri metin editörü ve QT
(tasarımcı temelli metin editörü, Kdevelop yüklüyse etkindir) seçeneklerinden
birisi seçilebilir. Eğer sistem varsayılan seçilirse, KWrite, yaptığınız değişiklikleri
KDE Kontrol Merkezinde saklar.

Ayarlar→Kısa Yolları Yapılandır: Bu komut kısa yolların değiştirilebildiği bir
pencere açar. Üst kısımda yer alan pencerede klavye kısa yolları ile
kullanılabilecek komut listesi görülür. Alt kısımda ise hiçbiri, öntanımlı, özel
seçenekleri bulunmaktadır. Bu seçeneklerden yalnızca biri aynı anda seçilebilir.
Özel seçeneği seçilerek gelen pencerede istenen tuş kombinasyonu girilebilir.

Ayarlar→Araç Çubuğunu Yapılandır: Bu komut, araç çubuğunun
yapılandırılabileceği bir pencere açar. Kullanıcı, araç çubuğunda hangi tuşların
görüneceğini buradan seçebilir. Pencerenin solundaki listede araç çubuğuna
yerleştirilebilecek komutlar yer alır. Pencerenin sağında görünen listede ise hali
hazırda araç çubuğunda olan komutlar bulunmaktadır. İki liste arasındaki yön
düğmeleri yardımıyla ekleme ve çıkarma işlemleri gerçekleştirilebilir.
38
Yardım Menüsü
Yardım bilgilerine erişim sağlar.

Yardım→KWrite El Kitabı (F1): KWrite yardım sayfalarının açılmasını sağlar.

Yardım→Bu Nedir? (Shift+F1): Fare okunu soru işaretine dönüştürür. Herhangi
bir öğenin üzerine tıklandığında, varsa o öğenin işlevi hakkındaki KWrite yardım
penceresini görüntüleyecektir.

Yardım→Hata Bildir: Hata Bildirme penceresi açar.

Yardım→KWrite Hakkında: KWrite sürümünü ve yazar bilgisini gösterir.

Yardım→KDE Hakkında: KDE sürümünü ve diğer temel bilgileri gösterir.
2.1.4. Kate Editörü (Gelişmiş Metin Düzenleyici)
Şekil 2.4 Kate Editörü (Gelişmiş Metin Düzenleyici)
Kate, özellikle yazılımcıların ihtiyaçlarına yönelik, gelişkin yeteneklere sahip bir
metin düzenleyicisidir. Bu program, çok sayıda ve büyük boyutlarda metin dosyalarını
açabilmektedir. Programın adı, KDE Advanced Text Editor (KDE Gelişmiş Metin
Düzenleyici) sözcüklerinin baş harflerinden oluşmaktadır.
39
Kate, Pardus ile beraber gelen 53 MB büyüklüğünde olan kdebase paketinin bir
bileşenidir. Böylece başka hiçbir ek kurulum yapmaya gerek olmadan, programa
Pardus→Programlar→Yardımcı Programlar→Düzenleyiciler altından ulaşılabilir.
2.1.4.1. Kate Editörünün Temel Özellikleri
KDE, Kpart adı verilen ve bir uygulamanın bir diğerinin içine gömülebilmesine
olanak sağlayan bir bileşen çerçevesine sahiptir. Örneğin Konsole bir Kpart bileşenidir ve
Konqueror'un içine gömülmüştür. KWrite, KatePart adı verilen bir metin düzenleyici
bileşeninin gömülmesiyle elde edilmiş olup bir pencerede tek dosya açabilir. Kate ise
Kwrite'ın birden çok dosyayı açabilecek şekilde geliştirilmesinin sonucudur.
KatePart'ın yapısı sayesinde Kwrite ve Kate ağdaki dosyalarla çalışmaya uygundur.
Bu programlar, büyük ölçüde özelleştirilebilir.
Kate'in özellikleri arasında:
















Birçok programlama dilini renklendirebilme ve parantezleri eşleme,
UTF-8, UTF-16, ASCII vb. kodlama ve kodlama değiştirme desteği,
Arama ifadeleriyle Bul ve Değiştir,
Bütünleşik dosya gezgini ve yer imleri,
Kodların ve metinlerin katlanabilmesi,
Sonsuz Geri Al/Yinele,
Otomatik girintileme,
Ağ desteği (http, ftp, ssh, webdav, vs.),
Gömülü komut satırı,
Aynı pencerede ya da sekmelerde çok sayıda belgeyi açabilme,
Oturumlar,
Eklentilerle geliştirilebilme,
Kelime tamamlama,
Sürükle-Bırak metin düzenlemesi,
Özelleştirilebilir kısa yollar,
DCOP ve JavaScript'le geliştirilebilme sayılabilir.
Kate editöründe yer alan komutlar, KWrite’taki aynı isimli komutlara eşdeğerdir. İki
editör arasındaki temel fark, Kate editöründe KWrite’taki komutlara ek olarak farklı
işlevlere yönelik komutların da bulunmasıdır.
40
2.1.4.2. Kate Editöründe Oturumlar
Şekil 2.5 Kate Oturum Seçici Penceresi
Kate programını açar açmaz sizi Şekil 2.5’teki Oturum Seçici penceresi karşılar.
Kate'in en ilginç özelliklerinden birisi "Oturumlar"dır. Değişik ayarlarınız ve dosyalarınız
için farklı oturumlar oluşturabilirsiniz. Bir oturum özetle, belli açık dosyalar ve pencere
düzenlemesinden oluşur. Eskiden Kate'te yer alan Proje Yöneticisi'nin yerine konmuştur ve
birden çok sayıda dosya ile çalışan biriyseniz işinize yarar. Eğer çalışmanızdaki açık
dosyalarınızın ve pencere ayarlarınızın sakladığınız gibi kalmasını istiyorsanız, Kate'in
Oturumlar menüsünden çalışmanıza bir isim vererek oturumunuzu kaydedebilirsiniz.
Oturumlar penceresinde yapacağınız çalışmaya yeni bir oturum tanımlamak için “Yeni
Oturum”, önceki oturumlardan birini açmak için ise, istediğiniz oturum adını seçili hale
getirerek “Oturumu Aç” seçeneğini seçebilirsiniz. Oturumların karşısında, oturumla birlikte
açılacak belge sayısı belirtilmektedir. Şekil 2.5’teki örnekte, Modul adlı oturum seçildiğinde
oturumda kaydedilen 3 belge otomatik olarak kullanıma açılacak ve ekran düzeni kaydedilen
şekliyle görüntülenecektir.
2.1.4.3. Biçimlendirme Özellikleri
Kate editörü genellikle yazılım geliştiricilere yönelik olarak tasarlandığından,
programlama ile ilgili güçlü biçimlendirme yeteneklerine sahiptir.
Değişik programlama dillerinde yazılan kodları otomatik olarak renklendirmek için
Araçlar menüsünden Renklendirme seçeneği kullanılabilir. Bu seçenek altında kullandığınız
programlama dilini belirleyerek, dile özgü renklendirme gerçekleştirebilirsiniz.
41
Kate programının diğer bir güçlü özelliği ise otomatik girintileme özelliğidir. Her
programlama dilinin kendine özgü bir yazım kuralı (syntax) vardır. Bu kurala uygun olarak
bazı satırların girintilerle derecelendirilmesi söz konusu olabilir. Bu işlemleri, Araçlar
menüsünden Girintileme özelliği sayesinde otomatik olarak gerçekleştirebilirsiniz.
Bir diğer özellik ise kod bloklarının gizlenebilmesidir. Programlamada kullanılan alt
kod blokları Görünüm menüsündeki Kod Gizleme özelliğinden gizleyebilirsiniz.
2.1.4.4. Kabuk Programlarının Konsole Uygulamasında İzlenmesi
Kate editörüne yazılan kabuk komutlarını Konsole uygulamasında çalıştırarak sonucu
izlemek mümkündür. Bunun için aşağıdaki adımları takip edin:
Örnek 2.5:

Kate editöründe yeni bir dosya açınız ve dosyaya aşağıdaki kodları yazın.
clear
cd /home
ls -l

Düzenlemiş olduğunuz dosyaya bir isim vererek kaydedin.
 Dosyadaki komutları Konsole uygulamasında çalıştırmak için öncelikle Kate
programının alt kısmında yer alan Terminal sekmesini seçin.
 Daha sonra Araçlar menüsünden Konsola Boru komutunu seçin.
 Gelen uyarıyı kabul ettikten sonra yazmış olduğunuz komutların Konsole
sekmesinde çalıştığını ve sonuçlandığını görebilirsiniz.
Sonuç olarak; Kate, hem programcılar, hem de metinlerle diğer şekillerde çalışanlar
için gelişmiş bir seçenektir.
42
KAVRAM ÖRÜNTÜSÜ
Şekil 2.1 Editörlerin Sınıflandırılması
43
Bu uygulama faaliyetinde, açık kaynak işletim sistemi editörleriyle ile ilgili işlemleri
gerçekleştirmeyi öğreneceksiniz.
Editör Uygulaması (uygulama.txt):
PARDUS SİSTEM GEREKSİNİMLERİ:
- 256 MB bellek (512 MB tavsiye edilir)
- 800 MHz Intel ya da AMD işlemci (1200 MHz tavsiye edilir)
- En az 4 GB boş disk alanı (10 GB tavsiye edilir)
Öneriler
 Alt+F2 tuşlarına bastığınızda ekrana gelen
 Konsole uygulamasını açınız.
Komut Çalıştır penceresinde “Konsole”
yazarak uygulamayı başlatabilirsiniz.
 VIM editöründe, kullanıcı ev dizininiz
içerisine uygulama.txt adında yeni bir
dosya oluşturunuz.
 Yukarıda verilen Editör Uygulaması
metnini yazınız.
 Yaptığınız değişiklikleri kaydederek
programdan çıkınız.
 Önceki adımda oluşturduğunuz
uygulama.txt dosyasını bu kez Nano
editöründe açınız.
 Dosyada yazılı olan maddeleri, bu kez
ters sırada olacak şekilde düzenleyiniz.
 vi <dosyaadı> komutunu
kullanabilirsiniz.
 Yazma işlemine başlamak için i komutunu
kullanabilirsiniz.
 :wq komutunu kullanabilirsiniz.
 nano <dosyaadı> komutunu
kullanabilirsiniz.
 Kesme ve yapıştırma komutlarını
kullanabilirsiniz.
 Dosyayı kaydederek programdan çıkınız.
 Ctrl+O ve Ctrl+X komutlarını
kullanabilirsiniz.
 Grafik ortamdan ya da komut satırından
 KWrite uygulamasını açınız.
 uygulama.txt dosyasını KWrite’da açınız.
Metindeki her bir satır arasına birer
boşluk bırakınız.
 Yazı tipini ve rengini değiştiriniz.
 Çalışmanızı kaydederek programdan
çıkınız.
 Örnek 2.5’teki uygulamayı Kate
editöründe gerçekleştiriniz.
kwrite komutunu kullanarak
açabilirsiniz.
 Değişik dosya açma yöntemlerini
kullanabilirsiniz: Dosya menüsünden,
komut sisteminden, grafik ortamda dosyayı
çift tıklayarak, dosyayı editör üzerine
sürükleyerek,…
 AyarlarDüzenleyiciyi Yapılandır…
altındaki seçenekleri kullanabilirsiniz.

 Bir önceki sayfaya bakınız.
44
A. ÖLÇME SORULARI
Aşağıda doğru-yanlış tipinde sorular bulunmaktadır. Soruları okuyarak, sorudaki ifade
doğru ise “Doğru”, yanlış ise “Yanlış” seçeneğini işaretleyiniz.
Doğru Yanlış
VIM editöründe komut modundan düzenleme moduna geçmek için
“i” komutu kullanılır.
2 Nano editörü, grafik ortamda çalışan bir uygulamadır.
Metin dosyaları, herhangi bir yerden sürüklenip KWrite uygulaması
3
içerisine bırakılarak açılabilir.
4 KWrite editörü, Kate editörüne göre daha gelişmiş bir uygulamadır.
1
5 Kabuk programları, Kate editöründe çalıştırılabilir.
belirleyiniz.
6) “Editör” sözcüğünün bilgisayar bilimindeki karşılığı aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
Program dosyası
Metin dosyası
Metin düzenleyici
Komut satırı
7) Aşağıdakilerden hangisi Linux’ta bulunan bir editör programı değildir?
A ) VIM
B ) Pico
C ) Notepad
D ) KWrite
8) VIM editöründe programdan çıkmak için aşağıdaki komutlardan hangisi kullanılmalıdır?
A ) :w
B ) :q
C) i
D ) ^X
9) Nano editörü, aşağıdaki Linux editörlerinden hangisinin bir benzetimidir?
A)
B)
C)
D)
Pico
Kate
KWrite
Ed
45
10) KWrite editörüyle ilgili olarak aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
A)
B)
C)
D)
Grafik ortamda çalışan bir editör programıdır.
Program kodları için otomatik biçimlendirme özelliği vardır.
Dilbilgisi denetimi özelliği vardır.
Oturum tanımlama özelliğine sahiptir.
DEĞERLENDİRME
46
AMAÇ
Açık kaynak kodlu işletim sisteminde program kurma ve güncelleme işlemlerini
yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
 Linux sistemlerdeki paket yöneticileri nelerdir? Araştırınız.
 Pardus paket yöneticisi PiSi nedir ve ne amaçla kullanılır? Araştırınız.
 Pardus dağıtımına uyumlu olarak çalışan programları nerelerden edinebilirsiniz?
Araştırınız.
 Sistemi ve programları güncel tutmak niçin önemlidir? Araştırarak, sınıfta
tartışınız.
3. PROGRAM KURMA VE GÜNCELLEME
3.1. Program Kurma
Açık kaynak kodlu işletim sistemlerinde, kurulum sırasında yüklenmemiş, standart
sürümle gelen birçok programın yanı sıra, sistem ile uyumlu uygulamalar da İnternet
ortamından edinilerek sisteme yüklenebilir. RedHat tabanlı sistemlerde (RedHat, Mandrake,
Gelecek vb.) program ekleme, kaldırma ve güncelleme işlemleri için RPM, DPKG ve
Portage gibi paket yöneticileri kullanılmaktadır. Pardus'ta ise hâlihazırda var olan ve yaygın
olarak kullanılan bu paket yöneticilerinin yerine, PiSi olarak adlandırılan, daha basit,
anlaşılır ve kullanımı kolay bir paket yönetim sistemi geliştirilmiştir.
3.1.1. Paket Yöneticisi Nedir?
Paket, bir uygulamayı ya da işletim sisteminin bir parçasını tüm bileşenleriyle toplu
olarak ifade eden kavramdır. Örneğin, Pardus'ta gelişmiş bir resim işleme programı olan
gimp ya da yazıcılarla ilgili sürücülerin bulunduğu foomatic-db birer pakettir. Pardus'ta
sistem için veya kullanıcı için gerekli olan bunlara benzer yüzlerce paket, sisteme kurulu
olarak gelir. Bu paketleri kurup kaldırmak, çeşitli kaynaklardan temin etmek, sorgulamak ve
sistemdeki değişiklikleri takip etmek için paket yöneticisi adını verdiğimiz uygulamaya
ihtiyaç vardır.
Pardus'ta bulunan paket yöneticisi, PiSi (Packages Installed Successfully as Intended –
Planlandığı Gibi Başarıyla Kurulan Paketler) olarak adlandırılmaktadır. Anlaşılması basit
ve kullanımı kolay olan bu paket yöneticisi uygulamasına hem komut sisteminden hem de
grafik ortamdan ulaşmak mümkündür.
47
3.1.2. Kaynak Paket ve İkili Paket
Derlenmek üzere hazırlanmış paketlere kaynak paket adı verilir. Bu paketler, henüz
kod halinde olduklarından dolayı doğrudan Pardus'a kurulamazlar. Bir paketin Pardus işletim
sistemine kurulabilmesi için derlenerek, sistemde çalışmak üzere hazır hale getirilmiş ikili
(binary) paketlere dönüştürülmesi gerekir. Derleme işleminin ardından paketler,.pisi dosya
uzantısını alırlar.
Pardus'ta, Windows işletim sistemindeki .EXE uzantılı programlar doğrudan
çalıştırılamazlar. Pardus yalnızca, kendine ait .pisi uzantılı kurulum dosyalarını destekler.
Bununla beraber, Windows programlarının birçoğu wine adı verilen bir emülatör
yardımıyla Pardus işletim sisteminde çalıştırılabilmektedir.
3.1.3. Paket Depoları
Paket depoları, paketlerin indirilerek kullanılabileceği İnternet dizinleridir.
Programcılar tarafından geliştirilen paketler, öncelikle PiSi kaynak paketi olarak İnternet'teki
subversion deposuna eklenmektedir. Buraya eklenen paketler, sistem veya program
geliştiricileri tarafından incelenir, varsa hata ve kararsızlıkları giderilir. Pardus işletim
sistemiyle uyumluluğu kesinleşen, hataları giderilmiş paketler, derlendikten sonra,
İnternet'teki ikili PiSi paket deposuna eklenir. Böylece paket, genel kullanıma açılmış olur.
Pardus’un 2007.3 sürümü için varsayılan ve önerilen paket deposu aşağıdaki internet
adresinde bulunmaktadır:
 http://paketler.pardus.org.tr/pardus-2007.3/
Paket deposunun paket yöneticisine eklenerek kullanılabilmesi için .xml uzantılı bir
adrese ihtiyacı vardır. Pardus paket deposunun XML adresi:
 http://paketler.pardus.org.tr/pardus-2007.3/pisi-index.xml.bz2
Hazırlanan paketler, depoya eklenirken gelişigüzel eklenmezler. Paket deposundaki
programlar, ağ programları, bilimsel programlar, çekirdek, donanım, vb. kategorilere
ayrılarak arşivlenmiştir. Böylelikle, her bir program paketini kendi kategorisinin altında
bulmak mümkündür.
3.1.4. Program Kurulumu
Pardus, farklı mimarisiyle kendisine özgü hazırlanmış programlarla çalışır. Bu
programlar için öncelikli kaynak olarak Pardus'un resmi İnternet deposu belirlenmiştir. Bu
depo, kullanıcılara, sistemle son derece uyumlu, başka programlarla ortak çalışma
yetenekleri en üst düzeyde olan yeni olanaklar sunar.
İşleyişe Windows kullanıcıları açısından bakılacak olursa, EXE biçimindeki
programlar Pardus'ta doğrudan çalışmaz. Bununla birlikte sistem kurulduğu anda
kullanıcılarına ofis programlarından medya oynatıcılarına, fotoğraf albümlerinden İnternet
araçlarına uzanan 1400 kadar program sağlar. Yani Windows kullanıcılarının "İşletim
sistemini kurdum, şimdi programlarımı kurayım" alışkanlığını tekrarlamadan önce menüde
48
bir dolaşmalarında yarar vardır. CD'den kurulan ve Mozilla Firefox/Thunderbird,
OpenOffice.org, VLC gibi tüm kişisel bilgisayar platformlarında tanınan programlara ek
olarak aynı özgür yazılım modeliyle geliştirilmiş 3 boyutlu canlandırma, web programlama,
vektörel çizim, video düzenleme gibi farklı ihtiyaçlara yönelik çözümler ya da özgür olarak
geliştirilen oyunlar da İnternet deposunda bulunmaktadır. Pardus, program markalarına
değil, teknolojilere ve araçlara odaklanmayı hedeflemiştir ve bir masaüstü bilgisayarından
beklenen tüm görevlere uygun yazılımları kullanıcılarına sunmaktadır.
Bir kullanıcının Pardus'u ilk kurduğu ana geri dönecek olursak; Kaptan Masaüstü, ağ
ayarlarının yapılandırılmasının ardından kullanıcıdan güncellemeleri takip eden bir
programcığın görev çubuğunda çalışması için izin ister. Bu soruya “Evet” yanıtını veren
kullanıcılar kendi belirledikleri aralıklarla, kullandıkları programların daha güncel, yüksek
performanslı ya da güvenli sürümleri çıkıp çıkmadığı konusunda bilgilendirilirler. Aynı araç,
Pardus'un İnternet deposunda bulunan binlerce programı kurmak için en uygun olan araçtır.
Böylece çözümü uzaklarda aramaya gerek kalmaz.
3.1.4.1. Grafik Ortamda Paket Yöneticisi ile Program Kurma
Paket yöneticisi, Pardus sistemlerinde kurulu bulunan ve kurulması istenen
yazılımların yönetilmesine yardımcı olan aracın ismidir. Bu araçla sistemde yüklü bulunan
programların listelenmesi, yeni programların kurulumu ya da kurulu bulunan programların
güncellenmesi sağlanır.
Bunun dışında çeşitli nedenlerle vazgeçilmez öneme sahip ve .exe biçiminde olan
programlar için Wine uygulaması bir çözüm sunabilir. Wine, Windows'ta çalışan
uygulamaların Pardus'ta da çalıştırılabilmesini sağlayan bir yazılımdır. Basit programların,
özellikle de sınırlı sonuçlar almaya yönelik, belirli bir çıktı ihtiyacı için kullanılması gereken
programların (muhasebe ya da mevzuat programları gibi) çalıştırılması imkânını sunabilir.
Pardus'ta program paketlerinin kurulum işlemi basittir. Örneğin Wine emülatörünü
Pardus'a kurmak için aşağıdaki adımları uygulayın:

İnternet bağlantısı bulunan bilgisayarda, Pardus ana menüsünden TASMA
(Pardus Yapılandırma Merkezi) programını açın.

Şekil 3.1’deki pencerede Sistem Seçenekleri sekmesi altında yer alan Program
Ekle, Güncelle veya Kaldır isimli simgeye çift tıklayarak Paket Yöneticisi'ni açın.
49
Şekil 3.1 Pardus Yapılandırma Merkezi (Program Ekle, Güncelle veya Kaldır)

Ağ, bilimsel programlar, çekirdek, çoklu ortam uygulamaları, oyunlar gibi değişik
kategorilere ayrılmış paketlerin yer aldığı Paket Yöneticisi penceresi ekrana gelir.
Şekil 3.2 Pardus Paket Yöneticisi
50

Bu pencerenin üst kısmında üç farklı sekme ile karşılaşılır. İlki bilgisayarınıza
kurulmamış paketleri gösteren “Yeni Paketleri Göster”, ikincisi bilgisayarınıza
kurulu paketlerin gösterildiği “Kurulu Paketleri Göster” ve sonuncusu ise
sisteminizle ilgili güncellemelere erişebileceğiniz “Güncellemeleri Göster”
sekmesidir. Bilgisayarınıza yeni bir program kurmak istediğinizde, “Yeni
Paketleri Göster” sekmesini seçin.

Pencerenin sol tarafında yer alan kategoriler kullanılarak veya kurulacak paketin
ismi ya da paketle ilgili herhangi bir anahtar kelime biliniyorsa üst kısımdaki
arama kutusuna yazılarak pakete erişilebilir.

Kuracağınız paketin adı olan “wine” sözcüğünü pencerenin üst kısmındaki arama
kutusuna yazdığınızda Şekil 3.3’teki paketler listelenir. Paket isimleri üzerine bir
kez tıklandığında, paket ile ilgili açıklamalar, sürüm, uyumluluk, boyut ve web
sayfası bilgileri ekrana gelir. Paketlerin her ikisini de kurmak için yanlarındaki
seçim kutularını işaretleyin ve üst kısımda bulunan “Paketleri Kur” düğmesine
basın.
Şekil 3.3 Paket Yöneticisinde Paketin Aranması

Kurulacak paketlerin toplam boyutunu, pencerenin altında yer alan durum
çubuğundan takip edebilirsiniz. Paketleri kurmak istediğinizde aşağıdaki uyarıyla
karşılaşırsınız. “Devam et” düğmesine basarak kurulum işlemini başlatın.
51
Şekil 3.4 Paket Yöneticisi Uyarı Penceresi

Eğer kurmak istediğiniz paketin çalıştırılabilmesi için gerekli olan başka paketler
varsa ve bunlar bilgisayarınızda yüklü değilse, paket yöneticisi tarafından
otomatik olarak algılanır ve kurulurlar. Böyle bir durumda Şekil 3.5’teki uyarı
penceresiyle karşılaşılır. Verilen örnek için, yalnızca wine uygulamasının bir
geliştirmesi olan wine-devel paketi seçilip, wine paketi seçim dışı bırakıldığında
aşağıdaki gibi bir uyarı penceresi ile karşılaşılır. “Devam et” düğmesi ile
kurulumu başlatın.
Şekil 3.5 Paket Yöneticisi Bağımlılık Uyarısı

Bu aşamadan sonra kurulumun takip edilebileceği aşağıdaki pencere açılır ve
paketlerin kurulumu başlatılır.
Şekil 3.6 Paket Kurulumu
52

Paketlerin kurulumu tamamlandığında, tekrar Paket Yöneticisi penceresine
dönülür.

Kurduğunuz programa, Pardus ana menüsünden Programlar→Yardımcı
Programlar→Wine Windows Emülatörü yolunu izleyerek erişebilirsiniz.
Pardus'ta EXE uzantılı dosyaları Wine emülatörü ile çalıştırmak için, dosyanın
üzerine sağ tıklayarak, açılan menüde “Wine ile aç” seçeneğini seçebilirsiniz. Program
henüz geliştirme aşamasında olduğundan, tüm Windows uygulama dosyalarını
çalıştıramayabileceğini göz önünde bulundurunuz.
Unutmayın ki, Pardus'un sunduğu belirli bir alternatif olduğu durumlarda
Wine/CrossOver ile başka program seçmek verimli bir yöntem olmayacaktır. Örneklemek
gerekirse MSN hesabına bağlanmak için, Kopete ya da aMSN gibi programlar, Microsoft
tarafından yayınlanan MSN programını wine ile çalıştırmaya tercih edilmelidir. Her
program, belirli bir platformda daha başarılı sonuçlar vermeye yönelik özel ayarlar ve
avantajlarla gelir. MSN programı kuşkusuz Windows üzerinde güçlü ve geniş olanaklar
sunan bir program olarak ilk tercihlerden biri olacaktır, ancak Pardus üzerinde çalışması
planlanmadığı için Kopete ya da aMSN kadar başarılı olmaz.
3.1.4.2. pisi Komutu ile Paket Arama ve Program Kurma
Paket Yöneticisi tarafından gerçekleştirilen işlemlerin tamamı, komut satırı
üzerinden pisi komutu ile gerçekleştirilebilir.
Paket aramak için search parametresi kullanılır. Örneğin bilgisayarınızla uzayın
derinliklerinde yolculuk yapmanızı sağlayan bir uzay simülasyon programı paketini bulmak
için Örnek 3.1’deki komut dizgesini kullanabilirsiniz.
Örnek 3.1
bil3@pardus ~ $ pisi search uzay simülasyon
1 paket bulundu
[depo]
celestia - Uzay simülasyon uygulaması
celestia kurulu değil
Komutun çalıştırılması ile Pardus deposunda anahtar sözcüklerimiz “uzay” ve
“simülasyon” ile ilgili bir tarama gerçekleştirilir ve sonuçlar listelenir. Listelenen paketlerin
bilgisayara yüklü olup olmadığı bilgisi de kullanıcıya verilmektedir. Böylelikle listeden
uygun bulunan herhangi bir paket seçilerek kurulabilir.
Arama
işleminde belirtilen anahtar kelimeler,
veritabanındaki özet, tanım ve paket adı alanlarında aranır.
53
paketlerin
kayıtlı
olduğu
Eğer paket ile ilgili ayrıntılı bilgi görüntülemek isterseniz pisi komutuyla beraber
info parametresini ardından paket adını belirterek kullanabilirsiniz.
Örnek 3.2
bil3@pardus ~ $ pisi info celestia
Paket pardus-2007.3 deposunda bulundu:
Ad: celestia, versiyon 1.4.1, sürüm 3, inşa 6
Özet: Uzay simülasyon uygulaması
Açıklama: Celestia, evreni üç boyutlu olarak keşfetmenizi sağlayan
özgür bir uzay simülasyonu uygulamasıdır.
Bileşen: applications.science.astronomy
Sağladıkları:
Bağımlılıklar:xorg-server kdelibs
Dağıtım: Pardus, Dağıtım Sürümü: 2007
Mimari: Any, Yerleşik Boyut: 27786996
Ters bağımlılıklar:
celestia kurulu değil
PiSi paketlerini bilgisayara kurmak için install parametresi kullanılır. Eğer
birden fazla paket kuracaksanız isimlerini boşlukla ayırarak komutun sonuna
ekleyebilirsiniz. Örnek 3.2’deki arama sonucunda bulmuş olduğumuz celestia paketini
bilgisayarınıza kurmak için Örnek 3.3’teki komut dizgesini kullanabilirsiniz.
Örnek 3.3
pardus ~ # pisi install celestia
Paket(ler)in toplam boyu: 13.82 MB
Paket celestia, pardus-2007.3 deposunda bulundu
celestia-1.4.1-3-6.pisi
(13.8 MB)100%
106.25 KB/s
[00:00:01] [bitti]
celestia paketi, versiyon 1.4.1, sürüm 3, inşa 6 kuruluyor
celestia paketinin dosyaları arşivden çıkartılıyor
celestia paketi yapılandırılıyor
celestia paketi yapılandırıldı
celestia paketi kuruldu
Yukarıdaki örnekte, celestia paketi öncelikle İnternet'teki pardus-2007.3 paket
deposundan indirilmiş, daha sonra kurulum gerçekleştirilmiştir. Kurulan programa, Pardus
ana menüsünden Programlar→Eğitim ve Eğlence→Sciences→Celestia yolunu izleyerek
ulaşabilirsiniz.
Program
kurma, güncelleme ve silme işlemlerinin komut satırında
gerçekleştirilebilmesi için kullanıcının root haklarına sahip olması gereklidir. O nedenle,
kurulum işlemine geçmeden önce su komutu kullanılarak yönetici oturumu açılmalıdır.
54
Eğer bilgisayarda kayıtlı olan .pisi uzantılı bir dosyadan kurulum yapılacaksa, Örnek
3.4’teki gibi dosyanın tam yolu ve adı belirtilir.
Örnek 3.4
pardus ~ # pisi install /home/fyucel/pardus_depom/paketadi.pisi
3.1.5. Depo Ekleme ve Kaldırma İşlemleri
Pardus'ta çalışabilen programlar, paketler halinde, Pardus deposu denilen İnternet
sunucularında bulunur. Pardus işletim sistemine ait resmi deponun yanı sıra, diğer paket
depolarına da erişim sağlanabilir. Böylelikle başka depolarda bulunan paketlerin de Paket
Yöneticisi tarafından listelenmesi ve yönetilmesi mümkün olur.
3.1.5.1. Grafik Ortamdan Depo Ekleme ve Kaldırma
Paket Yöneticisinde depo ekleme ve kaldırma ayarlarını yapabilmek için Ayarlar
menüsünden Paket Yöneticisi Programını Yapılandır komutu seçilir.
Şekil 3.7 Paket Yöneticisi Ayarları
Ekrana gelen Paket Yöneticisi Ayarları penceresinde Depolar sekmesi altında
Pardus'un kendisine ait paket deposunun (pardus-2007.3) adresi görülmektedir. Yeni bir depo
eklemek isterseniz, pencerenin sağ tarafındaki “Yeni Depo Ekle” düğmesine tıklayın. Şekil
3.8’deki pencereden yeni depo adını ve adresini girerek “Tamam” düğmesine basın. Depo
adresi mutlaka .xml veya sıkıştırılmış .xml.bz2 uzantılı dosyalardır. Artık yeni depodaki
paketler de listelere eklenecektir.
55
Pardus'a yönelik depoların listesini İnternet üzerindeki Pardus kaynaklarından
edinebilirsiniz. Ayrıca depo adresi olarak yerel adresler de kullanılabilir. (örneğin
/home/ahmet/pardus/depom/pisi-index.xml)
Şekil 3.8 Yeni Depo Ekleme
Depo ile ilgili ayarlarda değişiklik yapmak için değiştirmek istediğiniz depoyu seçili
hale getirerek, “Depoyu Değiştir” düğmesine basın. Böylece, yukarıdaki pencere üzerinde
yeniden değişiklik yapabilirsiniz.
Depoyu kaldırmak için depoyu seçin ve “Depoyu Kaldır” düğmesine basın.
Varsayılan depo olan Pardus paket deposu kaldırılamaz. Ayrıca, “Yukarı Taşı” ve “Aşağı
Taşı” seçenekleriyle de seçili deponun öncelik derecesi ayarlanabilir.
Şekil 3.9 Paket Yöneticisi Depo Ayarları
56
3.1.5.2. pisi Komutu ile Depo Ekleme ve Kaldırma
Depo ekleme ve kaldırma işlemleri, komut satırından da gerçekleştirilebilir. Depo
eklemek için, Örnek 3.5’te gösterildiği gibi, add-repo parametresini depo adı ve depo
adresi parametreleri ile birlikte kullanarak çalıştırın.
Örnek 3.5
# pisi add-repo depo_adi http://depo.adresi.com/pisi-index.xml
Depo kaldırmak için, Örnek 3.6’da gösterildiği gibi, pisi komutundan sonra
remove-repo parametresini kullanın ve ardından sadece depo adı parametresini verin.
Örnek 3.6
# pisi remove-repo depo_adi
Eğer birden fazla depoyu birden kaldırmak istiyorsanız depoların isimlerini boşlukla
ayırarak yazabilirsiniz.
Sistemde hangi depoların olduğunu listelemek için ise, Örnek 3.7’deki gibi listrepo parametresini kullanabilirsiniz.
Örnek 3.7
# pisi list-repo
3.2. Program Kaldırma
Pardus’ta program kaldırma işlemi, grafik ortamdan ve komut satırından
gerçekleştirilebilir.
3.2.1. Grafik Ortamda Paket Yöneticisi ile Program Kaldırma
Pardus'ta kullanmadığınız paketleri, grafik ortamda bilgisayarınızdan kaldırmak için
aşağıdaki adımları izleyin:

Pardus ana menüsünden TASMA (Pardus Yapılandırma Merkezi) programını
çalıştırın. Sistem Seçenekleri→Program Ekle, Güncelle veya Kaldır yolunu
izleyerek Paket Yöneticisini açın.
Şekil 3.10 Kurulu Paketleri Göster Sekmesi
57

Paket Yöneticisi penceresinin üst kısmındaki Şekil 3.10’da gösterilen sekmelerden
“Kurulu Paketleri Göster” sekmesine girin. Böylece bilgisayarınızdaki kurulu
paketler listelenecektir.

Örneğin Wine programını kaldırmak için, “wine” sözcüğünü arama kutusuna
yazın. Bilgisayarınızda kurulu olan wine paketleri listelenecektir.
Şekil 3.11 Paket Kaldırma

Paketlerin her ikisini de seçin ve Şekil 3.11’deki pencerenin sağ üstünde yer alan
“Paket(ler)i Kaldır” düğmesini tıklayın. Aşağıdaki uyarıya “Devam et” yanıtını
vererek paket kaldırma işlemini başlatabilirsiniz.
58
Şekil 3.12 Paket Kaldırma Uyarı Penceresi

Kaldırma işlemi Şekil 3.13’teki pencereden takip edilebilir. Kaldırma işlemi
tamamlandığında Paket Yöneticisi penceresine dönülür.
Şekil 3.13 Paket Kaldırma İşlemi
3.2.2. pisi Komutu ile Program Kaldırma
PiSi paketlerini bilgisayardan kaldırmak için pisi komutu ile birlikte remove
parametresi kullanılır. Eğer birden fazla paket kaldırmak istiyorsanız, paket isimlerini
boşlukla ayırarak komutun sonuna ekleyebilirsiniz.
Örnek 3.3’te sistemimize kurmuş olduğumuz Celestia programını sistemden
kaldırmak için, root haklarıyla oturum açılarak, Örnek 3.8’deki komut dizgesi kullanılabilir.
Örnek 3.8
59
pardus ~ # pisi remove celestia
Bağımlılıkları
sağlamak
için
bu
paketler
verilen
kaldırılacaktır:
celestia
celestia paketi kaldırılıyor
celestia paketi kaldırılmak üzere yapılandırılıyor
celestia paketi kaldırıldı
sırada
Yukarıdaki işlem sonucunda, Celestia paketi bilgisayardan tümüyle kaldırılmıştır.
Program kaldırma işlemlerinde, işlevini tam olarak bilmediğiniz paketleri
kaldırırsanız, sisteminizin kararsız çalışmasına neden olabilirsiniz. Bu nedenle, program
kaldırma işlemleri sırasında dikkatli olunuz.
3.3. Program Güncelleme
yazılımların yeni sürümleri çıktıkça, yeni sürümler paketlenir ve depoya eklenir.
Yeni sürümlerle, programlarda keşfedilen açıklar ve eksiklikler giderilirken, ayrıca yeni
özellikler de eklenir. Bunun gibi birçok sebep, deponuzda onlarca güncelleme görmenize
neden olur. Sistemi güncellemek bazen can sıkıcı olsa da kesinlikle yapılmalı,
atlanmamalıdır.
3.3.1. Grafik Ortamda Program Güncelleme
Pardus'u ilk kurduğunuzda ve sonrasında belirli aralıklarla güncelleme yapmanız,
sisteminizde oluşabilecek kararsızlıkları önlemek için etkili bir yoldur. Bunun için aşağıdaki
adımlar izlenmelidir:

Pardus ana menüsünden TASMA (Pardus Yapılandırma Merkezi)→Sistem
Seçenekleri→Program Ekle, Kaldır veya Güncelle seçeneğini seçin.

Paket Yöneticisi penceresinin üst kısmında yer alan sekmelerden “Güncellemeleri
Göster” sekmesini seçin.
60
Şekil 3.14 Program Güncellemeleri

Şekil 3.14’teki pencerede, güncellenecek paketlerin listelendiği kısmın üzerindeki
“Bu kategorideki tüm paketleri seç” seçeneğini kullanarak tüm paketleri seçin
ve “Paketleri Güncelle” düğmesini tıklayın.

Gelen uyarı penceresinde “Devam Et” düğmesine basarak güncelleştirme işlemini
başlatabilirsiniz. Bu aşamadan sonra Şekil 3.15’teki pencere ekrana gelecek ve
Paket Yöneticisi otomatik olarak paketleri İnternet'ten indirerek güncellemeleri
bilgisayara kuracaktır.
61
Şekil 3.15 Güncelleme İşlemi
Güncellemeleri seçimli olarak almayın. Yani depoda ne kadar güncelleme varsa tek
seferde alın ve kurun. Seçimli güncelleme bazı durumlarda sistemin kararsızlaşmasına
sebep olabilmektedir. Böyle bir durumda grafik arayüzüne gelmeyi beklerken, siyah bir
ekranda kalıp sorun yaşayabilirsiniz.
3.3.1.1 Otomatik Güncellemeleri Etkinleştirme
Eğer güncellemelerin otomatik olarak takip edilmesini isterseniz, aşağıdaki adımları
uygulayın:

Paket Yöneticisi'nde
seçeneğini seçin.

Şekil 3.16’daki Paket Yöneticisi Ayarları penceresinde Genel Ayarlar
sekmesine geçin

“Aralıklı güncel paket kontrolünü etkinleştir” seçeneğini seçtikten sonra
Kontrol aralığını dilediğiniz gibi ayarlayın.
Ayarlar→Paket
Yöneticisi
Programını
Yapılandır...
Böylece, güncellemeler otomatik olarak istediğiniz sıklıkta kontrol edilecektir.
62
Şekil 3.16 Otomatik Güncellemeleri Etkinleştirme
3.3.2. pisi Komutu ile Program Güncelleme
Güncelleme için, Örnek 3.9’daki gibi, pisi komutundan sonra upgrade
parametresi kullanılır. Eğer birden fazla paket güncellenecekse isimleri boşlukla ayrılarak
komutun sonuna eklenir.
Örnek 3.9
# pisi upgrade paketadi
# pisi upgrade paketadi diger_paketadi
Depodaki tüm güncellemeleri yapmak için, Örnek 3.10’da verildiği gibi upgrade
parametresi tek başına kullanılır.
Örnek 3.10
# pisi upgrade
Bütün program ekleme, kaldırma ve güncelleme işlemlerini yapabilmek için
kullanıcının root yetkilerine sahip olması gereklidir.
pisi komutunun parametreleri ile ilgili yardım almak için pisi --help komutu
kullanılabilir. Her bir pisi parametresi hakkında ayrıntılı bilgi almak için ise pisi
help <parametre adı> komut dizgesi kullanılabilir.
63
KAVRAM ÖRÜNTÜSÜ
Şema 3.1 Kaynak Paket ve İkili (Binary) Paket İlişkisi
64
Bu uygulama faaliyetinde, açık kaynak işletim sistemi editörleriyle ile ilgili işlemleri
gerçekleştirmeyi öğreneceksiniz.
1. Program Kurulumu:
Mikroişlemciler ve elektronik devreler için geliştirme ve simülasyon programı olan
KTechlab’ı kurmak için aşağıdaki işlem basamaklarını uygulayınız:
Öneriler
 Pardus ana menüsünden TASMASistem
 Paket Yöneticisi programını açınız.
SeçenekleriProgram Ekle, Kaldır veya
Güncelle yolundan ulaşabilirsiniz.
 “Yeni Paketleri Göster” sekmesini
seçiniz.
 Bu sekme, programın üst kısmında yer alır.
 Bilimsel programlar kısmından ya da ara
seçeneğini kullanarak bulabilirsiniz.
 KTechlab PiSi paketini bulunuz.
 Kendiniz için gerekli ve kullanışlı olduğunu
düşündüğünüz başka paketleri de
işaretleyerek kuruluma geçebilirsiniz.
 Kurulumu başlatmak için Seçili Paketleri
Kur düğmesine basınız.
 PARDUSProgramlarEğitim ve
EğlenceScienceKTechlab yolunu
izleyerek programa ulaşabilirsiniz.
 Paketi seçerek kurulum işlemini
başlatınız.
 Kurulum tamamlandığında kurduğunuz
programın çalışmasını kontrol ediniz.
2. Program Kaldırma:
Bir önceki adımda yüklemiş olduğunuz KTechlab programını
bilgisayarınızdan silmek için aşağıdaki işlem basamaklarını uygulayınız:
Öneriler
 “Kurulu Paketleri Göster” sekmesini
seçiniz.
 Bilimsel programlar kısmından ya da ara
 KTechlab PiSi paketini bulunuz.
seçeneğini kullanarak bulabilirsiniz.
 Paketi seçerek kaldırma işlemini
başlatınız.
 Kurulumu başlatmak için Seçili Paketleri
 Kurulum tamamlandığında programın
kaldırılıp kaldırılmadığını kontrol ediniz.
 PARDUSProgramlarEğitim ve
Kaldır düğmesine basınız.
65
EğlenceScienceKTechlab yolunu
izleyerek kontrol ediniz.
3. Güncelleme Yapma:
Bu uygulamada, bilgisayarınızda eksik olan Pardus güncellemelerini yaparak,
sisteminizi en güncel hale getireceksiniz.
Öneriler
 “Güncellemeleri Göster” sekmesini
seçiniz.
 Pencerenin sol tarafındaki kategorilerden
“Tümü”nü seçiniz.
 “Bu kategorideki paketlerin hepsini
seç” seçeneğini tıklayınız. Böylece
güncelleme paketlerinin tamamı
seçilecektir.
 Seçtiğiniz tüm paketler için güncelleme
işlemini başlatınız.
 Bütün kategorileri seçmediğiniz takdirde
bilgisayarınıza tüm güncellemeler
yüklenmeyecektir.
 Paketlerin tümünü seçmediğiniz takdirde
sisteminizde kararsızlıklar görülebilmesi
olasılığı vardır.
 “Paketleri Güncelle” düğmesini tıklayarak
güncelleme işlemine başlayabilirsiniz.
4. Komut Satırından Program Ekleme, Kaldırma ve Güncelleme İşlemi
Komut satırını kullanarak lojik simülasyon uygulaması olan KLogic adlı paketin
kurulumunu, kaldırılmasını gerçekleştiriniz. Güncellemeleri yapınız.
Öneriler
 Alt+F2 tuşlarına bastığınızda gelen
Program Çalıştır penceresinde
“konsole” yazınız.
 su – komutunu kullanabilirsiniz.
 pisi search komutunu kullanınız.“lojik”
kelimesiyle arama yapabilirsiniz.
 KLogic paketinin ismini arama
sonucunda tespit ettikten sonra, pisi
install komutunu kullanarak
kurabilirsiniz.
 pisi remove komutunu kullanabilirsiniz.
 pisi upgrade komutunu
kullanabilirsiniz.
 exit komutunu kullanarak root
oturumunu kapatabilirsiniz.
 Konsole programını açınız.
 Yönetici yetkileriyle oturum açınız.
 KLogic paketini arayınız.
 KLogic paketini kurunuz.
 KLogic paketini kaldırınız.
 Sistem güncellemelerini yapınız.
 root oturumunu kapatarak, konsole
programından çıkınız.
66
A. ÖLÇME SORULARI
Aşağıda doğru-yanlış tipinde sorular bulunmaktadır. Soruları okuyarak, sorudaki
ifade doğru ise “Doğru”, yanlış ise “Yanlış” seçeneğini işaretleyiniz.
Doğru Yanlış
1 Pardus’ta paket yöneticisi, “PiSi” olarak adlandırılır.
Derlenerek, sistemde çalışmak üzere hazır hale getirilmiş paketlere
2
“ikili (binary) paket” denir.
3 Pardus’ta EXE uzantılı uygulama dosyaları doğrudan çalıştırılabilir.
4 Depo adresi mutlaka .htm veya .html uzantılı bir dosyadır.
Komut satırında paket kurma, kaldırma ve güncelleme işlemlerini
5
yapabilmek için yönetici (root) haklarına sahip olmak gerekir.
belirleyiniz.
6.
Pardus’ta kurulum paketlerinin uzantısı aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
7.
Pardus’ta EXE uzantılı uygulama dosyalarını çalıştırmaya yarayan emülatör
aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
8.
tar.gz
rpm
pisi
deb
Celestia
KLogic
KTechlab
Wine
Komut satırında paket araması yapan komut aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
pisi search
pisi info
pisi install
pisi remove
67
DEĞERLENDİRME
68
A. PERFORMANS DEĞERLENDİRME
problemin çözümünü öğretmeninizin kontrolünde gerçekleştiriniz. Öğretmeniniz sizi işlem
basamaklarına göre Çok İyi, İyi, Orta, Vasat ve Başarısız şeklinde değerlendirecek ve
Problemler:
1) Verilen niteliklere uygun bir kullanıcı hesabı ve bir grup oluşturma/silme
2) Verilen içeriğe uygun bir metin dosyası oluşturma ve düzenleme
3) Program ekleme, kaldırma ve güncelleme işlemleri yapma
GÖZLENECEK
DAVRANIŞLAR
DEĞER ÖLÇEĞİ
Çarpan
X
Kullanıcı ve grup oluşturma
Kullanıcı ve grup silme
Metin dosyası oluşturma
Metin dosyası düzenleme
Program ekleme
Program kaldırma
Sistem güncelleme
4
2
5
5
4
2
3
TOPLAM
25
Çok İyi
4
İyi
3
Orta
2
Vasat
1
Başarısız
0
TOPLAM
DEĞERLENDİRME
69
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
C
B
A
D
C
B
C
A
D
D
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Doğru
Yanlış
Doğru
Yanlış
Doğru
C
C
B
A
D
1
2
3
4
5
6
7
8
Doğru
Doğru
Yanlış
Yanlış
Doğru
C
D
A
70















http://www.pardus.org.tr
http://www.uludag.org.tr/belgeler/pardus-kilavuz
http://tr.pardus-wiki.org
http://tr.wikipedia.org
http://www.ozgurlukicin.com
http://www.pardus-linux.org
http://www.ustuntas.net/belgeler/linuxebaslangic.pdf
http://sanat.pardus.org.tr
http://gezegen.pardus.org.tr
http://liste.pardus.org.tr
http://hata.pardus.org.tr
http://www.lkd.org.tr
http://www.kde.org.tr
http://www.openoffice.org.tr
71
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA













http://www.pardus.org.tr
http://tr.pardus-wiki.org
http://www.bidb.odtu.edu.tr/index.php?go=usg&sub=cclib_linux
http://www.ozgurlukicin.com
http://sct.emu.edu.tr/book/linux.pdf
ftp://ftp.uybhm.itu.edu.tr/belgeler/sistem_kullanimi/TemelLinuxIslemleri.pdf
http://www.uludag.org.tr/belgeler/pardus-kilavuz
http://tr.wikipedia.org
http://www.ustuntas.net/belgeler/linuxebaslangic.pdf
KDE KWrite Yardım Dosyaları
KDE Kate Yardım Dosyaları
man Konsol Yardım Dosyaları
72
EK A: Windows ve Linux Program Karşılıkları
Bu bölümde Microsoft Windows işletim sisteminde kullanılan popüler bazı
programların Pardus Linux karşılıklarını bulabileceksiniz. Linux programlarının PiSi
paketlerini Pardus CD’sinde bulabilirsiniz.
Çoklu Ortam Programları
Windows Uygulaması
Nero, Roxio, Easy CD Creator ...
CD Oynatıcı, Winamp, Windows Media
Player ...
Winamp, Windows Media Player, Real
Jukebox ...
Ses Düzenleyici, sndvol32
AVerTV, PowerVCR 3.0, CinePlayer DVR
...
Linux Karşılığı
K3b
Kaffeine, mplayer
Juk, aMarok
KMix
Kdetv
Ofis ve Düzenleyici Programlar
Windows Uygulaması
Microsoft Office
Word, 602Text ...
Excel, 602Tab ...
MS PowerPoint
MS Access
Adobe Acrobat
Not Defteri, WordPad, TextPad…
OpenOffice.org
OpenOffice.org Writer
OpenOffice.org Calc
OpenOffice.org Impress
OpenOffice.org Base
KPDF
Kate, KWrite
Grafik Programları
Windows Uygulaması
ACDSee, IrfanView ...
Paint ...
Adobe Photoshop, Paint Shop Pro, Corel
PhotoPaint, Macromedia Fireworks ...
Adobe Illustrator, Corel Draw, Freehand,
AutoSketch ...
Flash Player
Polaroid Drivers
Recognita, FineReader
Linux Karşılıkları
Gwenview
KolourPaint
Gimp
OpenOffice Draw Impress, Inkscape
Flash Player
Digikam
Kooka
73
İnternet Programları
Windows Uygulamaları
Internet Explorer, Netscape, Mozilla ...
Outlook Express, Netscape, The Bat,
Eudora, Becky, Datula ...
Outlook
MSN Messanger, ICQ Lite, ICQ Corp,
Yahoo, AIM, Miranda, mIRC ...
Çevirmeli Ağ Bağlantısı, Vdialer, etc ...
Flashget, Go!zilla, Reget, Getright, DAP,
Mass Downloader ...
Mozilla Firefox, Konqueror
Kontact, Kmail, Thunderbird
Kontact, Knode, aKregator
Kopete, Konversation
Pardus ağ bağlantısı
Kget, wget
Diğer Uygulamalar
Windows Uygulaması
WinZip, WinRar, WinACE, UltimateZip ...
Hesap Makinesi
Büyüteç
Fare Ayarı
Palm Desktop
Disket Biçimlendirici
Komut İstemcisi
Ark
Hesap Makinesi (Kcalculator)
Büyüteç
Fare Aracı
KPilot
Disket biçimlendirici
Konsole, yakuake
74
T.C.
MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI
MEGEP
(MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ
PROJESİ)
AÇIK KAYNAK İŞLETİM SİSTEMİ - 3
ANKARA 2008
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

materyalleridir (Ders Notlarıdır).



kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler.


satılamaz.
İÇİNDEKİLER
AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
GİRİŞ .......................................................................................................................................1
ÖĞRENME FAALİYETİ - 1 ...................................................................................................3
1. KABUK İŞLEMLERİ.......................................................................................................... 3
1.1. Kabuk (Shell) ................................................................................................................ 3
1.1.1. Kabuk Programı.....................................................................................................4
1.2. Komut Satırı ve Programlara Parametre Gönderme ..................................................... 4
1.2.1. Komut Satırı (Konsole Uygulaması) .....................................................................4
1.2.2. Komut Yapısı.........................................................................................................6
1.2.3. Yardım Alma .........................................................................................................8
1.2.4. Dosya ve Dizinler ..................................................................................................9
1.3. Standart Giriş/Çıkış ve Yönlendirme .......................................................................... 10
1.3.1. Standart Giriş/Çıkış Komutları ............................................................................ 10
1.3.2. Girdi ve Çıktıların Yönlendirilmesi.....................................................................26
1.4. Temel Filtre Komutları ............................................................................................... 28
1.4.1. Düzenli Deyimler (Regular Expressions) ............................................................ 28
1.4.2. grep Komutu ........................................................................................................29
1.4.3. cut Komutu .......................................................................................................... 30
1.4.4. sort Komutu .........................................................................................................31
1.5. Dosyaların Taranması .................................................................................................31
1.5.1. cmp Komutu (Compare) ...................................................................................... 31
1.5.2. diff Komutu (Different) ....................................................................................... 32
1.5.3. find Komutu.........................................................................................................32
1.5.4. sed Komutu (Stream Editor)................................................................................ 33
1.5.5. head, tail Komutları ............................................................................................. 34
1.5.6. split Komutu ........................................................................................................35
1.5.7. wc Komutu (Word Count) ................................................................................... 35
1.6. Boru (Pipe) İşlemleri ..................................................................................................36
1.7. Temel Kabuk Programlama ........................................................................................ 36
1.7.1. Kabuk Programlamaya Giriş ............................................................................... 36
1.7.2. Değişkenler.......................................................................................................... 38
1.7.3. Değer Okuma.......................................................................................................38
1.7.4. Aritmetik İşlemler................................................................................................ 39
1.7.5. Kontrol Yapıları...................................................................................................40
1.7.6. Döngüler .............................................................................................................. 44
1.7.7. Kabuk Fonksiyonları ........................................................................................... 46
2. DOSYA VE DİZİN PAYLAŞIMI ..................................................................................... 51
2.1. Dosya ve Dizin Paylaşımı ........................................................................................... 51
2.1.1. Dosya ve Dizinlerin Paylaşıma Açılması ............................................................ 51
2.1.2. Samba Ayarları ....................................................................................................54
2.2. Paylaştırılan Dosyalara Erişim.................................................................................... 58
2.3. Paylaştırılan Yazıcılara Erişim.................................................................................... 59
i
2.4. Dosya Paylaşım Programları....................................................................................... 63
2.4.1. Apollon ile Dosya Paylaşımı ............................................................................... 63
2.4.2. KTorrent .............................................................................................................. 65
MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 70
CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................72
ÖNERİLEN KAYNAKLAR..................................................................................................73
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 74
ii
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD
481BB0050
ALAN
DAL/MESLEK
Ağ İşletmenliği – Web Programcılığı – Bilgisayar Teknik
Servisi
MODÜLÜN ADI
Açık Kaynak İşletim Sistemi 3
MODÜLÜN TANIMI
Bu modül, açık kaynak işletim sisteminde kabuk işlemlerini,
dosya ve dizin paylaşımını içeren öğrenme materyalidir.
SÜRE
40/32
ÖN KOŞUL
Açık Kaynak İşletim Sistemleri 2 modülünü başarmış olmak
YETERLİK
MODÜLÜN AMACI
ORTAMLARI VE
DONANİMLÂRI
Açık kaynak kodlu işletim sisteminde kabuk işlemlerini
yapabilmek, dosya ve dizin paylaşımını gerçekleştirebilmek
Genel Amaç
Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında; açık kaynak kodlu
işletim sisteminin yönetimini gerçekleştirebileceksiniz.
Amaçlar
1. Açık kaynak işletim sisteminde kabuk işlemlerini
2. Dosya ve dizin paylaşımı için ağ servislerini
kullanabileceksiniz.
İnternete ve ağa bağlı bilgisayar laboratuvarı
Açık Kaynak İşletim Sistemi yazılımı
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
(uygulama, çoktan
iii
iv
GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci
Bir işletim sistemine grafik ortamda hükmedebilirsiniz. Günlük hayatta gerekli basit
bilgisayar işlerinin çoğunu grafik ortamda halletmeniz mümkündür. Fakat bilgisayar
alanında çalışan biri için her zaman basit gündelik işler yoktur. Zaman zaman bir ağı veya
bir sistemi kurmanız gerekecek ya da bilgisayarda kaybolan önemli bir verinin peşine
düşmek zorunda kalacaksınız. Bu işlemler bazen yapılması uzun süren, bir sürü komutun
ardarda girilmesini gerektiren işlemler olabilir. İlk öğrenme faaliyetinde, açık kaynak işletim
sisteminin temel komutlarından bahsedeceğiz. Bu komutları nasıl kullanacağınızı ve
gerektiğinde nasıl kabuk programı yazabileceğinizi öğrenecek, böylece tek bir komutla,
birçok komutun işlevini yerine getirebileceksiniz.
Artık bilgi çağında olmanın gereği olarak, bilgi paylaşımı da önem kazanmıştır.
Günümüzde bilgi paylaşımı için en önde gelen kaynak, bilgisayarlardır. Bir çalışma
ortamında basit bir yerel ağ oluşturmanız birçok sorunu çözecektir. Böylelikle hem
zamandan hem de emekten tasarruf edebilirsiniz. İkinci öğrenme faaliyetinde, dosya, dizin
ve yazıcıları, Pardus kurulu olan ve olmayan makineler arasında nasıl paylaştıracağınızı
öğreneceksiniz. Son olarak İnternet üzerinde dosya paylaşımını sağlayan programlardan
bahsedeceğiz.
Bu modül hazırlanırken, sizlere yol gösterecek yazı tipi düzenlemelerine sadık
kalınmıştır. Bu düzenlemeler ve anlamları aşağıda belirtilmiştir. Takıldığınız noktalarda,
modülün en sonunda verilen önerilen kaynaklar kısmından da yararlanabilirsiniz.
Açık kaynak kodlu işletim sisteminde ileri düzeye bir adım olacak bu modülü
başarıyla bitirmeniz dileğiyle.
1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ - 1
AMAÇ
Açık kaynak kodlu işletim sisteminde kabuk işlemlerini yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA


İşletim sistemlerinde “kabuk” hangi işlevleri üstlenir? Araştırınız.
Komut sistemi ve grafik arayüzde çalışmanın sağladığı yararları ve
sınırlılıklarını sınıfta tartışınız.
1. KABUK İŞLEMLERİ
1.1. Kabuk (Shell)
İşletim sistemlerinde kullanıcı ile bilgisayar donanımı arasında genel olarak 3
katmandan söz edilebilir. Şekil 1.1’de görülen bu katmanlar; kabuk, sistem çağrıları ve
çekirdek olarak adlandırılır.
KULLANICI
Kabuk
Sistem Çağrıları
Çekirdek
DONANIM
Şekil 1.1: İşletim sistemi katmanları
Kabuk (shell), kullanıcı ile işletim sistemi çekirdeği arasında bir ara birimdir.
Kullanıcı tarafından verilen komutları algılar, yorumlar ve sistem çağrıları yardımıyla
çekirdeğe iletir. Çekirdek ise bilgisayar donanımıyla doğrudan etkileşen ve işletim sistemi
işlevlerini gerçekleştiren kısımdır. Kabuk, işletim sisteminin kullanıcıya görünen yüzüdür.
Birçok kaynakta “komut yorumlayıcısı” olarak da adlandırılmaktadır.
3
Bilgisayar açıldıktan bir süre sonra komut satırı (prompt) görüntülenir. Kullanıcı
tarafından komut satırına girilen komutlar, bilgisayar tarafından işleme konulur. İşte bu
noktada kabuk olarak adlandırılan program devreye girer. Öncelikle komutun geçerliliğini
inceler, kullanıcının ne yapmak istediğini çözümler ve bu iş için gerekli programları belleğe
yükler.
1.1.1. Kabuk Programı
Kabuk programı, kullanıcı ile işletim sisteminin çekirdeği arasında bağlantı kuran,
köprü kuran program olarak adlandırılabilir. MS-DOS işletim sisteminde kabuk olarak
command.com kullanılır. DOS işletim sisteminin aksine, Unix’te geliştirilmiş birçok kabuk
programı vardır. Bu programlar Tablo 1.1’de listelenmiştir.
Tablo 1.1: Kabuk programları
Kabuk Programı
Bash
Csh
Ksh
Sh
Tcsh
Zsh
Açıklama
(Born again shell) GNU tarafından C shell’in özelliklerinin
geliştirildiği standart kabuk programı
C kabuk programı
Korn kabuk programı
Standart UNIX kabuk programı
C kabuk programının geliştirilmiş hali
Korn kabuk programının geliştirilmiş hali
Linux sistemlere erişildiğinde kullanıcı adı ve şifre bilgileri girildikten sonra sistem
tarafından ilk olarak kullanıcının kabuk programı çalıştırılır. Kabuk programı, girilen
komutları algılayan ve işleyen temel programdır. Kullanıcı hesabı açılırken kullanıcının
hangi kabuk programını kullanacağı sistem yöneticisi tarafından belirlenir ve etc/passwd
dosyasında bu bilgi tutulur. Kullanıcı sisteme bağlandığında kullanıcı bilgileri okunurken
çalıştıracağı kabuk program bilgisi de okunur ve çalıştırılır.
1.2. Komut Satırı ve Programlara Parametre Gönderme
Pardus'ta, bir masaüstü işletim sistemiyle yapılabilecek grafik ortamdaki tüm
işlemlerin yanı sıra, birçok işlemi komut satırı üzerinden gerçekleştirmek mümkündür. Bu
yöntem artık klasikleşmiş olsa da Linux sistemlerin güçlü yanını ortaya koymaktadır.
1.2.1. Komut Satırı (Konsole Uygulaması)
Pardus'ta kabuk üzerinde çalışabilmek için komut satırı uygulamasına geçilmelidir.
Pardus'taki komut satırı uygulaması, Konsole (Terminal Programı) olarak isimlendirilir.
Konsole uygulamasını çalıştırmak için Pardus ana menüsünden Programlar → Sistem →
Konsole (Terminal Programı) seçeneğini seçebilirsiniz.
4
Şekil 1.2 :Konsole uygulaması
Bu çalıştırma sonrasında sisteme girdiğiniz kullanıcının haklarıyla işlem
yapabileceğiniz Şekil 1.2'de görülen konsol penceresi açılacaktır. Bu konsol penceresi
klavyeden girdi alır, ayrıca fareyle kopyalama ve yapıştırmaya da izin verir. Klavyeden
aldığı komutları işlediğinden dolayı konsol, “komut satırı arayüzü” (command line interface
– CLI) olarak da isimlendirilir.
 Komut istemcisinin sonunda imleçten önce yer alan karakter; sistem yöneticisi
olan root kullanıcısı için #, diğer kullanıcılar için ise $ olur.
Konsole programına erişmek için aşağıdaki yöntemleri de kullanabilirsiniz:

Alt+F2 kısayolundan açılan Komut Çalıştır... penceresinde “konsole” yazarak
Konsole programını çalıştırabilirsiniz.

Ctrl+Alt+F1..F6 ile de 1'den 6'ya kadar ayrı ayrı kabuk oturumu açmanız
mümkündür. Bu seçenekle, komut sisteminde tam ekran modunda
çalışabilirsiniz. Komut ekranından grafik ortama geri dönmek için ise
Ctrl+Alt+F7 kısayol tuşunu kullanabilirsiniz.
5
1.2.2. Komut Yapısı

Komut, kullanıcı tarafından istenen hizmetin çalıştırılması için, işletim
sistemine ya da bir uygulamaya istekte bulunulmasına yarayan sözcük, ifade ya
da kısaltmalardır. Örneğin, “Dosya isimlerini listele” isteği için “ls” komutu
verilmelidir.
Linux tabanlı sistemlerde komut yapısı genellikle Şekil 1.3’teki gibi olmaktadır.
fyucel @ bil3 ~ $
ls
kullanıcı_adı @ bilgisayar_adı dizin yetki_işareti
–l
a*
komut -seçenek(ler) argüman(lar)
Şekil 1.3: Komut Yapısı
Bu yapıda kullanıcı adı, bilgisayar adı ve her kabukta gösterilmese de yetki işareti ($
veya #) görüntülenir. Kullanıcı adı, bilgisayar adı ve yetki işareti sistem tarafından otomatik
olarak yazıldığı için, kullanıcı tarafından girilmesine gerek yoktur.
Komut ifadesinin ardından varsa komuta ait seçenek ve argümanlar belirtilir.

Seçenek ve Argüman
Bir komutun hangi şekilde çalışması isteniyorsa bu, seçeneklerde belirtilir.
Argümanlar ise komutun ne üzerinde çalışacağını belirler. Argümana örnek olarak dosya,
süreç (proses) ya da kullanıcı verilebilir. Seçenek ve argümanlara gerek duymadan
çalışabilen komutlar da vardır.
Linux komutlarında seçenekler genellikle tek tire “-” ya da çift tire “--” işaretinden
sonra kullanılır. Örneğin, ls -l komutunda kullanılan “-l” seçeneği ile sadece dosya
isimleri değil, dosyaların ayrıntıları da listelenir.
Komut seçeneklerinin kısa veya uzun yazılışları olabilir:


Kısa yazılış : Tek tire (-) tek harf
Uzun yazılış : Çift tire (--) sözcük
Çoğu komutta bulunan bazı seçenekler aşağıda verilmiştir:




-h
-v
-q
-V
--help
--verbose
--quite
--version
: Komutla ilgili yardım bilgisini verir.
: İşlemin aşamalarını ayrıntılı gösterir.
: Ekrana minimum çıktı verir.
: Komutun sürüm numarasını gösterir.
6
Birden fazla seçeneği yan yana veya bitişik olarak kullanmak mümkündür. Örneğin,
ls -a -l komutunda, “-a” ve “-l” seçenekleri ayrı kullanılmışken, ls -al komutunda
her iki parametre “-al” şeklinde birleştirilmiştir. Her iki komutun da yaptığı iş aynıdır.
Argümanlarda ise tek tire “-” ya da çift tire “--” işareti bulunmaz. Örneğin; cd komutu
argüman ile beraber kullanıldığında verilen dizini açar. Dizin adı (belgeler dizini) argüman
olarak verildiğinde, cd belgeler şeklinde yazılır.
Aşağıda komut yazımlarına örnekler verilmiştir:






$
$
$
$
$
date
cal 12 2000
ls -l
ls -laR
ls -l -a -R
Komut
Komut ve iki argüman
Komut ve bir seçenek
Komut ve çok seçenek (bitişik yazım)
Komut ve çok seçenek (ayrı yazım)
Özel Simgeler
Komutlara argüman olarak verilebilecek özel simgeler vardır. Bu simgeler yardımıyla,
değeri tam olarak bilinmeyen ya da belirli bir aralık içinde tanımlanan karakterler ifade
edilebilir. Örneğin, ls m* komutu kullanıldığında, m ile başlayan dosyalar listelenir.

Yıldız (*) karakteri, herhangi bir ya da birden fazla karakterin yerine
kullanılır. Boş kümeyi de ifade eder.
o
Örneğin, a* yazımı, ‘a’ karakteri ile başlayan bütün sözcükleri
gösterir: a, araclar, a75 gibi...
o
*z yazımı ise ‘z’ karakteri ile biten bütün sözcükleri ifade eder: az,
a95z, z gibi...
o
re*m yazımı, “re” ile başlayıp “m” ile biten sözcükleri tanımlar:
resim, rengim, re57m, rem gibi...

Soru işareti (?) karakteri, herhangi tek bir karakterin yerine kullanılır.
o
a? yazımı, a harfi ile başlayan 2 karakterli sözcükleri ifade eder.
Burada (?) tek bir karakter yerine geçer: ab, a2, a+
o
kale? yazımı, “kale” ile başlayıp herhangi bir karakter ile biten
sözcükleri gösterir: kalem, kale5 gibi...
o
a??c yazımı ise a harfi ile başlayıp c harfi ile biten sözcükleri
tanımlar: agac, arac, a2bc gibi..

Köşeli parantezler [...], belli bir karakter kümesini ya da belirli bir
karakter aralığını ifade eder. Bu simge, “köşeli parantez içerisindeki
karakterlerden herhangi biri” anlamına gelir.
o
[abc]z ifadesi; a, b ve c harfleriyle başlayıp z harfiyle biten, 2
karakterli sözcükleri ifade eder: az, bz ve cz.
o
a[57b]c ifadesi; a harfi ile başlayıp c harfiyle sonlanan, ortadaki
karakterin 5, 7 veya b olduğu 3 karakterli sözcükleri gösterir: a5c,
a7c, abc.
7
o
o
o

k[a-e] ifadesi, k harfiyle başlayan ve a, b, c, d, e harflerinden
biriyle devam eden 2 karakterli sözcükleri tanımlar. Tire (-) işareti,
aralık belirtir: ka, kb, kc, kd, ke.
a[1-5]* ifadesi ise a ile başlayıp 1 ile 5 arasındaki herhangi bir
sayıyla devam eden tüm sözcükleri gösterir: a1, a2b, a3klm, a456,
a5i gibi...
k[m,3-7] ifadesi, k ile başlayıp m harfiyle ya da 3 ve 7 arasındaki
rakamlar ile biten sözcükleri tanımlar: km, k3, k4, k5, k6 ve k7.
Kontrol Karakterleri
Özel kontrol karakterleri kullanılarak, ekran çıktısını durdurulabilir, tekrar
başlatılabilir, girilen bir komut satırı silinebilir ya da çalışan bir komut durdurulabilir.
Kontrol karakterleri kullanılırken Ctrl tuşu basılı tutulmalı, ardından yapılması istenen
harekete uygun tuşa basılmalıdır. Kontrol karakterleri, Tablo 1.2’de açıklanmıştır.
Tablo 1.2: Kontrol karakterleri
Kontrol Karakteri
Ctrl+C
Ctrl+U
Ctrl+S
Ctrl+Q
Ctrl+D
Ctrl+W
Etkisi
Çalışmakta olan komutu durdurur.
Komut satırında bulunan tüm karakterleri siler.
Ekrandan geçmekte olan çıktıyı durdurur.
Ctrl+S ile durdurulmuş çıktının tekrar başlatılmasını sağlar.
Dosya sonu karakteri EOF (End-of-File) ya da “çık” anlamındadır.
Komut satırında imlecin bulunduğu yerden bir önceki son kelimeyi
siler.
Shift+Page Up/Page
Sayfa sayfa yukarı/aşağı
Down
1.2.3. Yardım Alma
Linux işletim sistemlerinde man komutu ile komutlar hakkında yardım alınabilir.
İngilizce “manual” (kullanım kılavuzu) kelimesinin kısaltmasından oluşmuştur.
Kullanım Şekli:
man
[<Bölüm>]
<komut adı>
Örneğin, ls komutunun ne işe yaradığını öğrenmek için Örnek 1.1’deki komut
girilebilir:
8
Örnek 1.1
bil3@pardus ~ $ man ls
Bu komut girildiğinde, ekranda ls komutunun ne işe yaradığı ve alabileceği
parametreler birlikte görülecektir. Klavyedeki aşağı yukarı tuşlarıyla dosya içerisinde
gezinilebilir ve “q” tuşuna basılarak çıkılabilir.
Yardım almak için bir diğer seçenek help komutudur. Kullanımı Örnek 1.2’de
verilmiştir.
Örnek 1.2
bil3@pardus ~ $ help ls
info ve <komut> --help yardım almak için kullanılabilecek diğer seçeneklerdir.
info komutunun kullanımı Örnek 1.3’te gösterilmiştir.
Örnek 1.3
bil3@pardus ~ $ info ls
Komut hakkında kısa yardım almak için Örnek 1.4’teki komut kullanılır.
Örnek 1.4
bil3@pardus ~ $ ls --help
1.2.4. Dosya ve Dizinler
Komut satırında, dosya ve dizin yolu (adresi) iki şekilde verilebilir:


Mutlak Yol: Kök dizinden (/) başlayarak dosya veya dizin yolu belirtilir.
Örneğin; /home/fyucel/a.txt şeklinde verilebilir.
Bağıl Yol: İçerisinde bulunulan dizine göre verilebilir. Örneğin, kullanıcı,
/home/fyucel dizini içerisinde ise bu dizin içerisindeki “a.txt” dosyasını,
doğrudan “a.txt” yazarak belirtebilir. Ya da /home dizini içerisindeyse,
“fyucel/a.txt” yazarak adreslendirebilir.
Ayrıca Linux'ta bazı dizinlerin özel isimleri vardır. Bunlar aşağıdaki Tablo 1.3’te
özetlenmiştir:
9
Tablo 1.3:. Özel dizin isimleri
Dizin Adı
.
..
~
~kullanıcı
/
Anlamı
Bulunulan dizini gösterir.
Bir üst dizini gösterir.
Bir önceki dizini gösterir.
O anki kullanıcının ev dizinini gösterir.
Belirtilen kullanıcının ev dizinini gösterir.
Kök dizin
1.3. Standart Giriş/Çıkış ve Yönlendirme
Standart giriş/çıkış ve yönlendirme işlemleri için birçok komut kullanılmaktadır. Bu
komutlardan önemli olan bir kısmı burada ele alınacaktır.
1.3.1. Standart Giriş/Çıkış Komutları
1.3.1.1. pwd Komutu (Present Working Directory)
O anda içinde bulunulan dizinin tam yolunu (full path) verir. Kullanımı, Örnek 1.5’te
verildiği şekildedir.
Örnek 1.5
bil3@pardus ~ $ pwd
/home/bil3
1.3.1.2. cd Komutu (Change Directory)
Dizinler arasında geçiş yapmayı sağlayan komuttur.
Örnek 1.6
bil3@pardus ~ $ cd /var/log
bil3@pardus log $
Örnek 1.6’daki komut çalıştırıldığında, log dizini içerisine geçiş yapılır. Tekrar
kullanıcının ev dizinine dönmek için Örnek 1.7’deki komut kullanılabilir.
Örnek 1.7
bil3@pardus log $ cd ~
bil3@pardus ~ $
10
1.3.1.3. echo Komutu
Karakterleri ya da değişkenlerin değerlerini görüntüler. Kullanıcının kabuk
programı, sistemde $SHELL adlı değişkende saklanır. Bu değişkenin değerini görüntülemek
için, Örnek 1.8’de gösterildiği gibi echo komutu kullanılabilir.
Örnek 1.8
bil3@pardus ~ $ echo $SHELL
/bin/bash
Linux ortamında değişken tanımlayarak değişkenin değerini ekranda görüntüleyelim.
Örnek 1.9
bil3@pardus ~ $ KIM=“Fırat YÜCEL”
bil3@pardus ~ $ echo KIM
KIM
bil3@pardus ~ $ echo $KIM
Fırat YÜCEL
bil3@pardus ~ $ echo “Hos geldin KIM”
Hos geldin KIM
bil3@pardus ~ $ echo “Hos geldin $KIM”
Hos geldin Fırat YÜCEL
Yukarıdaki örnekte, KIM adında bir değişken tanımlanmış ve değişkenin değeri
değişik şekillerde ekrana yazdırılmıştır. Echo komutu ile yazdırırken değişkeni belirtmek
için önüne $ işareti getirilmelidir.
 Linux'ta büyük-küçük harf ayrımı vardır. Dolayısıyla değişkenleri nasıl
tanımladıysanız aynı karakterlerle çağırmalısınız. KIM değişkenini
tanımlarken “=” simgesi ile diğer ifadeler arasında boşluk bırakılmadığına
dikkat ediniz.
1.3.1.4. ls Komutu (List Directory Contents)
Bulunan dizin içerisindeki dosya ve dizinleri listeler. Kullanımı Örnek 1.10’da
gösterildiği şekildedir.
11
Örnek 1.10
bil3@pardus ~ $ ls
Arşiv.tar.gz
belgelerim
belge.txt
deneme.txt
Desktop
erisim.pdf
Bu komutun bazı seçenekleri vardır. Örneğin, ls -l komutu, bulunan dizindeki
dosya ve dizinleri ayrıntılı bilgileriyle listeler.
Örnek 1.11
bil3@pardus ~ $ ls -l
toplam 37760
-rw-r--r-- 1 bil3 users 8760124 Şub 18 14:01 Arşiv.tar.gz
drwx------ 2 bil3 users
4096 Şub 10 23:59 belgelerim
-rw-r--r-- 1 bil3 users
1062 Oca 30 12:31 belge.txt
43 Şub 9 01:57 deneme.txt
drwx------ 2 bil3 users
4096 Mar 22 22:43 Desktop
-rw-r--r-- 1 bil3 users 321065 Şub 9 23:39 erisim.pdf
-rw-rw-rw- 1 bil3 users 103936 Oca 29 15:26 fyucel_oneriler.doc
Örnek 1.11’de ilk kısımda dosya veya dizine ait kullanıcı yetkileri, dizin sayısı, sahibi
olan kullanıcının adı, grubu, dosya boyutu (byte), son değişiklik tarihi ve dosyanın ya da
dizinin adı yer alır. Dizinler için satır başındaki ilk karakter “d”dir.
Herhangi bir dizin içerisindeki dosyaları görüntülemek için, Örnek 1.12’de
gösterildiği gibi ls komutundan sonra dizin yolu yazılır.
Örnek 1.12
bil3@pardus ~ $ ls /var
cache db empty lib lock
log
pisi
run
spool
state
tmp
Örnek 1.12’de /var dizini içerisindeki dosyalar görüntülenmektedir.
Eğer ls komutu --color seçeneği ile birlikte kullanılırsa, dosya türlerine göre
renklendirme uygulanacaktır. Bu seçeneğin üç argümanı vardır:



always, her zaman renkli gösterir,
never, hiçbir zaman renkli göstermez,
auto ise otomatik olarak görünümü ayarlar.
12
Örnek 1.13
bil3@pardus ~ $ ls --color=always belgelerim
deneme1.txt deneme.txt~ modul_taslak.doc modul_taslak.doc.tar.gz
Örnek 1.13’te, ev dizini (~) altında yer alan belgelerim dizini içerisindeki dosya ve
dizinler, renklendirilerek gösterilmiştir.
Gizli dosya ve dizinler dahil tüm dosya ve dizinleri listelemek için -a seçeneği
kullanılır. Bu seçenek ls -a şeklinde yalnız başına kullanılabileceği gibi, ayrıntılı
listelemek için -l seçeneğiyle beraber de kullanılabilir.
Örnek 1.14
bil3@pardus ~ $ ls -al
toplam 38016
drwx--x--x 28 bil3
drwxr-xr-x 5 root
drwx------ 3 bil3
-rw-r--r-- 1 bil3
-rw------- 1 bil3
-rw-r--r-- 1 bil3
-rw-r--r-- 1 bil3
-rw-r--r-- 1 bil3
drwx------ 2 bil3
-rw-r--r-- 1 bil3
-rw-r--r-- 1 bil3
-rw-r--r-- 1 bil3
drwx------ 4 bil3
:
:
:
users
4096 Mar 25 10:41 .
root
4096 Şub 27 10:35 ..
users
4096 Şub 27 13:35 .adobe
users 8760124 Şub 18 14:01 Arşiv.tar.gz
users
2604 Mar 25 00:32 .bash_history
users
127 Oca 20 14:49 .bash_logout
users
194 Oca 20 14:49 .bash_profile
users
1496 Oca 20 14:49 .bashrc
users
4096 Şub 10 23:59 belgelerim
users
1062 Oca 30 12:31 belge.txt
users
240 Oca 21 15:10 .chromium
users
3800 Oca 21 15:10 .chromium-score
users
4096 Şub 9 02:28 .config
:
:
:
:
:
:
Örnek 1.14’te, -a ve -l seçenekleri, ls -a -l biçiminde ayrı kullanılabilirdi.
Fakat çok seçenekli komutlarda eğer seçeneklerle ilgili bir argüman kullanılmayacaksa,
seçenekleri, örnekte görüldüğü gibi -al şeklinde birleşik olarak da yazmak mümkündür.
 Linux'ta gizli dosyaların dosya adı önünde nokta (.) bulunur. Bu dosyalar normal
koşullarda listelenmezler.
Eğer dosyalarla ilgili tarama yapmak isterseniz, ls komutuyla birlikte özel simgeleri
de kullanabilirsiniz. Örneğin, “m” harfi ile başlayan dosyaları listelemek isterseniz, Örnek
1.15’te gösterildiği gibi m* argümanı ile bunu sağlayabilirsiniz.
13
Örnek 1.15
bil3@pardus ~ $ ls m*
maviresim.jpg menu.lst
modul_taslak.doc
modul_taslak.doc.tar.gz
Daha ayrıntılı dosya adı taraması yapabilmek için Konu 1.2.2.3'te özel simgeler
hakkında ayrıntılı açıklamalar bulabilirsiniz.
Son olarak birkaç seçenek ve argümanın birleşimini gerektiren bir işlem
gerçekleştirelim. Örneğin, “/home/bil3/belgelerim” dizini altında yer alan “tar.gz” uzantılı
tüm dosyaları ayrıntılı olarak listeleyelim.
Örnek 1.16
bil3@pardus ~ $ ls -al /home/bil3/belgelerim/*.tar.gz
-rw-r--r-- 1 bil3 users 388360 Şub 10 23:59
/home/bil3/belgelerim/modul_taslak.doc.tar.gz
Örnek 1.16’da *.tar.gz ifadesi, “.tar.gz” ile biten tüm dosyaları göstermektedir.
1.3.1.5. mkdir Komutu (Make Directory)
Yeni dizin oluşturur. Kullanımı basittir. Örneğin, bulunulan dizinde “belgeler”
adında yeni bir dizin oluşturmak için aşağıdaki komut kullanılır.
Örnek 1.17
bil3@pardus ~ $ mkdir belgeler
Yukarıdaki komut, kullanıcının ev dizini (~) içerisinde belgeler isimli yeni bir dizin
oluşturur.
1.3.1.6. mv Komutu (Move)
Dosya ya da dizinleri taşıma veya isim değiştirme işlemini gerçekleştirir. Örneğin,
“pisi.pdf” adlı dosyayı belgeler dizini içerisine taşımak için Örnek 1.18’deki komut
kullanılır.
Örnek 1.18
bil3@pardus ~ $ mv pisi.pdf belgeler
bil3@pardus ~ $ ls belgeler
pisi.pdf
Artık pisi.pdf dosyası, kullanıcı ev dizininin içerisinden alınarak, kullanıcı ev dizini
içerisinde oluşturmuş olduğumuz belgeler dizinine atılmıştır.
14
“pisi.pdf” dosyasının adını, “pisi1.pdf” olarak değiştirmek istersek, Örnek 1.19’daki
komutu kullanabiliriz.
Örnek 1.19
bil3@pardus
bil3@pardus
pisi.pdf
bil3@pardus
bil3@pardus
pisi1.pdf
~ $ cd belgeler
belgeler $ ls
belgeler $ mv pisi.pdf pisi1.pdf
belgeler $ ls
Yukarıdaki örnekte, cd komutu ile belgeler dizini içerisine girilmiş ve ls
komutuyla içerik listelenmiştir. Böylece, belgeler dizini içerisinde “pisi.pdf” dosyasının
olduğu görülmüştür. Daha sonra, mv komutu kullanılarak “pisi.pdf” dosya adı, “pisi1.pdf”
olarak aynı yere taşınmıştır. ls ile tekrar listeleme yapıldığında dosya adının “pisi1.pdf”
olarak değiştirildiği görülmektedir.
1.3.1.7. cp Komutu (Copy)
Dosya veya dizin kopyalama işlemini gerçekleştirir. pisi1.pdf dosyasını bir üst
dizine kopyalamak için örnekteki komut kullanılabilir.
Örnek 1.20
bil3@pardus belgeler $ cp pisi1.pdf ..
bil3@pardus belgeler $ cd ..
bil3@pardus ~ $ ls pisi1.pdf
pisi1.pdf
Yukarıdaki örnekte /home/bil3/belgeler dizini içerisinde yer alan “pisi1.pdf” isimli
dosya bir üst dizine (..) kopyalanmıştır. Çift nokta (..), bir üst dizini, yani bu örnek için
kullanıcı ev dizinini (/home/bil3) göstermektedir. cd .. bir üst dizine çıkar. Burada
“pisi1.pdf” dosyası listelendiğinde, kopyalanmış olduğu görülebilir.
Kullanıcı ev dizininde yer alan “a.txt” adlı bir dosyayı /home/bil3/belgeler dizinine
kopyalamak için;
Örnek 1.21
bil3@pardus ~ $ cp a.txt /home/bil3/belgeler
ya da
15
Örnek 1.22
bil3@pardus ~ $ cp a.txt belgeler
komutları kullanılabilir. Burada dikkat edilmesi gereken husus ya kopyalanacak dosyanın
bulunduğu dizin içerisinde bulunulmalı ya da dosya yolu doğru bir şekilde belirtilmelidir.
Kopyalama işlemi dizinler üzerinde de yapılabilir. Farklı dosya sistemi üzerinde
olmamak kaydıyla bir dizin ve altındaki her şeyi başka bir dizine kopyalamak mümkündür.
Kopyalarken, -R seçeneğinin kullanılması gerekir.
Örnek 1.23
bil3@pardus ~ $ cp -R belgeler belgeler_kopya
Örnek 1.23’te belgeler dizini, belgeler_kopya adıyla kullanıcı ev dizini içerisine
kopyalanmıştır.
1.3.1.8. ln Komutu (Link)
Dosya ya da dizinler için bağlantı (link) oluşturur. a.txt adlı dosyaya bir bağlantı
oluşturmak için Örnek 1.24’teki komut kullanılır.
Örnek 1.24
bil3@pardus ~ $ ln a.txt baglanti.txt
Bu komut, “a.txt” dosyasının “baglanti.txt” adında bağlantı dosyasını oluşturur. Her
iki dosyanın birinde yapılan değişiklik, diğerini de aynen etkiler.
Örneğin, kullanıcı ev dizininde (/home/bil3) bulunan belgeler dizini için
masaüstünde (/home/bil3/desktop) bir bağlantı (link) oluşturmak için Örnek 1.25’teki komut
kullanılabilir.
Örnek 1.25
bil3@pardus ~ $ ln -s /home/bil3/belgeler /home/bil3/Desktop/belgeler
Bu komuttaki -s seçeneğine dikkat ediniz. Dizinler arasında doğrudan bağlantı yerine
sembolik bağlantı oluşturulabilir. -s seçeneği, sembolik bağlantıyı sağlar.
1.3.1.9. rm Komutu (Remove)
Dosya ya da dizin silme işlemini gerçekleştirir. Örneğin, belge.txt isimli dosyayı
silmek için Örnek 1.26’daki komut kullanılır.
16
Örnek 1.26
bil3@pardus ~ $ rm belge.txt
rm: normal dosya `belge.txt' silinsin mi?e
Dosya silme işlemlerinde, yanlışlıkla veri kaybına neden olmamak için silme
işleminde onay alınır. “e” (Evet) yanıtını verdiğinizde dosya silinir.
İçerisinde alt dizinler bulunan bir dizini silmek için -R seçeneği kullanılır.
Örnek 1.27
bil3@pardus ~ $ rm -R belgeler
rm: `belgeler' dizininin içine inilsin mi?e
rm: normal dosya `belgeler/pisi1.pdf' silinsin mi?e
rm: dizin `belgeler' silinsin mi?e
Örnek 1.27’de belgeler dizini içerisindekilerle birlikte silinmiştir. Eğer silme
işleminde yukarıdaki gibi teker teker onay alınması istenmiyorsa -f seçeneği kullanılabilir.
 rm komutunu kullanırken çok dikkatli olmalısınız. Aksi durumda veri kaybına neden
olabilirsiniz. Boşlukların ve küçük büyük harflerin önemini unutmayınız. Örneğin, rm
*.txt komutu tüm txt uzantılı dosyaları siler. Yanlışlıkla rm * .txt şeklinde
noktadan önce boşluk bırakarak yazmanız durumunda tüm dosyaların silinmesine
neden olabilirsiniz.
1.3.1.10. bc Komutu
Aritmetik işlemlerin gerçekleştirildiği bir programdır. Ondalıklı sayılarla çalışmaya
olanak sağlar. Program içerisinde değişken tanımlamak, formül hazırlamak mümkündür. C
dilindeki deyimler de kullanılabilir.
Örnek 1.28
bil3@pardus ~ $ bc
bc 1.06.95
Copyright 1991-1994, 1997, 1998, 2000, 2004, 2006 Free Software
Foundation, Inc.
This is free software with ABSOLUTELY NO WARRANTY.
For details type `warranty'.
10.45+203.0218
213.4718
a=2^4
b=14*12
b-a
152
17
1.3.1.11. cat Komutu (Concatenate Files)
Dosyanın içeriğini görüntülemek için kullanılır. Örneğin, “soz.txt” dosyasının
içeriğini görüntülemek için Örnek 1.29’daki komut kullanılmalıdır.
Örnek 1.29
bil3@pardus ~ $ cat soz.txt
Dört Şey Geri Gelmez!!
Atılan Ok!!
Kaçan Fırsat !!
Söylenen Söz!!
Geçen Zaman !!
“belge1” dosyasının içeriğini “yedek” isimli yeni bir dosyaya kopyalamak için
Örnek 1.30’daki komut kullanılabilir.
Örnek 1.30
bil3@pardus ~ $ cat belge1 > yedek
Burada > operatörü, dosyayı aynen kopyalamak için kullanılır. Eğer belge1, belge2
ve belge3 dosyalarını birleştirip “belge” isimli dosyanın sonuna eklemek istersek aşağıdaki
komut kullanılır.
Örnek 1.31
bil3@pardus ~ $ cat belge1 belge2 belge3 >> belge
Örnek 1.31’de >> operatörü, herhangi bir dosyanın sonuna başka bir dosyayı veya
başka dosyaları eklemek için kullanılır.
1.3.1.12. clear Komutu
Terminali temizler ve imleci ilk satıra taşır. Kullanımı, Örnek 1.32’deki gibidir.
Örnek 1.32
bil3@pardus ~ $ clear
Bu işlemden sonra ekran temizlenir ve imleç ilk satıra taşınır.
18
1.3.1.13. date Komutu
Sistem saatini ve tarihini (istenirse düzenlenerek) görüntüler ya da sistem yöneticisi
olarak ayarlama işlemini gerçekleştirir.
Örnek 1.33
bil3@pardus ~ $ date
Sal Mar 15 15:20:39 EET 2008
Eğer tarih ve saat düzenlenerek görüntülenmek istenirse Örnek 1.34’teki komut
kullanılabilir.
Örnek 1.34
bil3@pardus ~ $ date +%H:%M:%S-%d/%m/%Y
15:27:46-25/03/2008
1.3.1.14. df Komutu (Display File System)
Bağlanılmış disk bölümlerinin boyut ve doluluk bilgilerini görüntüler. Kullanımı,
Örnek 1.35’te verildiği şekildedir.
Örnek 1.35
bil3@pardus ~ $ df
Dosyasistemi
/dev/hda7
tmpfs
/dev/hda5
/dev/hda6
/dev/hda1
1K-blok
8214592
257856
20482840
10080488
40957684
Dolu Boş
Kull%Bağlanılan yer
4082540
3965140 51% /
0
257856
0% /dev/shm
67172 20415668
1% /mnt/hda5
2698148
6870272 29% /mnt/hda6
39101100
1856584 96% /mnt/hda1
1.3.1.15. du Komutu (Display Usage Space)
Dosya ve dizinlerin disk kullanım alanlarını görüntüler. Kullanımı, Örnek 1.36’da
verildiği şekildedir.
19
Örnek 1.36
bil3@pardus ~ $ df
8
./.kde3.5/Autostart
8
./.kde3.5/share/services
24
./.kde3.5/share/mimelnk/image
8
./.kde3.5/share/mimelnk/application
36
./.kde3.5/share/mimelnk
4
./.kde3.5/share/servicetypes
12
./.kde3.5/share/config/colors
4
./.kde3.5/share/config/kdm
8
./.kde3.5/share/config/kresources/calendar
8
./.kde3.5/share/config/kresources/contact
20
./.kde3.5/share/config/kresources
12
./.kde3.5/share/config/session
636
./.kde3.5/share/config
920
./belgelerim
:
:
:
:
1.3.1.16. expr Komutu (Evaluate Expressions)
Aritmetiksel ve mantıksal işlemleri gerçekleştirir.
Örnek 1.37
bil3@pardus
8
bil3@pardus
5
bil3@pardus
bil3@pardus
3
bil3@pardus
1
bil3@pardus
0
~ $ expr 3 + 5
~ $ expr $ 5 + 15 $ / 4
~ $ expr 3 > 2
~ $ expr 3 < 2
~ $ expr 1 == 1
~ $ expr 1 == 4
Örnek 1.37’de basit aritmetiksel ve mantıksal işlemler gerçekleştirilmiştir. Parantez
işaretinden önce ters bölü (\) karakteri kullanılmalıdır. Her bir değer veya sembol arasında
birer boşluk bulunmalıdır.
1.3.1.17. gzip, gunzip, tar Komutları
Bu komutlar, arşivleme ve sıkıştırma işlemlerini gerçekleştirir. Çok disk alanı
kaplayan dosya ve dizinler daha az alan kaplaması için sıkıştırılabilir.
Örnek 1.38
bil3@pardus ~ $ gzip deneme.txt
20
Örnek 1.38’deki komut, deneme.txt dosyasını sıkıştırarak deneme.txt.gz dosyasını
oluşturur. Sıkıştırma sonucunda deneme.txt dosyası kaldırılır. Bu nedenle sıkıştırma
işleminin, sıkıştırılacak dosyaların kopyalanarak farklı bir birimde gerçekleştirilmesi önerilir.
Sıkıştırılmış bir gz dosyasını açmak için ise Örnek 1.39 veya 1.40’daki komutlardan
birisi kullanılabilir.
Örnek 1.39
bil3@pardus ~ $ gzip -d deneme.txt.gz
veya
Örnek 1.40
bil3@pardus ~ $ gunzip deneme.txt.gz
/home/fyucel/belgeler dizini içerisindeki tüm dosya ve alt dizinleri ayrı ayrı
sıkıştırmak için ise Örnek 1.41’deki komut kullanılabilir.
Örnek 1.41
bil3@pardus ~ $ gzip -r /home/fyucel/belgeler
tar, Linux sistemlerde kullanılan standart arşiv programıdır. Bu programla arşivleme
veya sıkıştırarak arşivleme işlemleri gerçekleştirilebilir.
Örnek 1.42
bil3@pardus ~ $ tar -cf deneme.tar deneme1.txt deneme2.txt
Örnek 1.42’de verilen komut “deneme1.txt” ve “deneme2.txt” dosyalarından
“deneme.tar” adlı bir arşiv oluşturur.
Örnek 1.43
bil3@pardus ~ $ tar -xf deneme.tar
Örnek 1.43’teki komut ise “deneme.tar” adlı arşiv dosyasını açar.
“deneme” adlı dizini sıkıştırarak “deneme.tar.gz” adlı sıkıştırılmış bir arşiv dosyası
oluşturmak için Örnek 1.43’teki komut kullanılabilir.
Örnek 1.44
bil3@pardus ~ $ tar -czf deneme.tar.gz deneme
21
1.3.1.18. host Komutu
Girilen IP/DNS (alan adı kaydı) bilgisinin karşılığını verir.
Örnek 1.45
bil3@pardus ~ $ host eml.serik.gov.tr
eml.serik.gov.tr has address 91.93.128.21
Örnek 1.45’teki komut sonucunda, alan adı olarak eml.serik.gov.tr girildiğinde bu
adrese ait IP numarası görüntülenmektedir.
1.3.1.19. ps, kill Komutları
Bilgisayarda çalışan her programın bir süreç (process) kimliği ya da numarası (PID,
Process ID) bulunur. Bilgisayarda o anda çalışan programların listesini görüntülemek için
ps komutu kullanılır. Eğer -ef ya da -aux seçeneği kullanılırsa, o anda çalışan tüm
kullanıcılara ait programlar ayrıntılı bir şekilde listelenir.
Örnek 1.46
bil3@pardus ~ $ ps -ef
UID
PID PPID C STIME TTY
root
1
0 0 10:24 ?
root
2
1 0 10:24 ?
root
3
1 0 10:24 ?
:
:
:
:
bil3
3598 3596 0 10:37 ?
/usr/lib/MozillaFirefox//firefox
bil3
3792 3446 2 11:00 ?
[kdeinit]
bil3
3793 3792 0 11:00 pts/1
TIME
00:00:00
00:00:00
00:00:00
CMD
init [3]
[migration/0]
[ksoftirqd/0]
:
:
00:00:06
00:00:00 konsole
00:00:00 /bin/bash
Bilgisayarda çalışan süreçlerden birini durdurmak için kill komutu kullanılır. Kill,
“öldürmek” demektir. Burada ise süreçleri yok etmek anlamındadır. Örneğin, Mozilla
Firefox programına ait süreci sonlandırmak için ilgili sürece ait süreç numarası (3598) ile
birlikte Örnek 1.47’deki komut kullanılır.
Örnek 1.47
bil3@pardus ~ $ kill 3598
Bu komutla birlikte, örnekteki bilgisayarda 3598 süreç numarasına sahip Mozilla
Firefox programı sonlandırılır. Sonlandırmayı zorlamak için ise kill -9 <PID> komutu
kullanılabilir.
22
1.3.1.20. killall
Çalışan uygulamaları isme göre sonlandırır.
Örnek 1.48
bil3@pardus ~ $ ps
PID TTY
TIME
3820 pts/2
00:00:00
3837 pts/2
00:00:00
3840 pts/2
00:00:00
bil3@pardus ~ $ killall
[1]+ Süreç durduruldu
CMD
bash
vim
ps
-9 vim
vim
Örnek 1.48’de, ps komutu ile süreçler listelenmiş, killall -9 komutu ile vim
adlı süreç zorlanarak durdurulmuştur.
Eğer bir sürecin, siz başka süreçlerle uğraşırken arka planda çalışmasını isterseniz,
Örnek 1.49’daki gibi komutun yanına & simgesini parametre olarak verebilirsiniz.
Örnek 1.49
bil3@pardus ~ $ vim &
[1] 3837
Bu durumda sürece bir PID verilir ve bu numara ekranda görüntülenir. Süreç
işlemini bitirene kadar arka planda çalışmaya devam eder.
1.3.1.21. su Komutu (Switch User)
Kullanıcı değiştirmek için kullanılır. Herhangi bir seçenek girilmediğinde sistem
yöneticisi (root) girişi yapar. Komutu kullanan root kullanıcısı ise parola sorulmaz, diğer
durumlarda değişecek kullanıcının parola bilgisi istenir.
Örnek 1.50
bil3@pardus ~ $ su Parola:
pardus ~ # _
Örnek 1.50’de sistem yöneticisi (root) oturumu açılmıştır. Burada, komut satırındaki
$ simgesinin, # simgesine dönüştüğüne dikkat ediniz.
Sistem yöneticisi (root) yetkileriyle komut satırında işlem yaparken çok dikkatli
olmalısınız. Sistem yöneticisine komutların çalışmasında kısıtlama olmadığından,
sisteme zarar verebilirsiniz.
23
logout komutuyla yönetici oturumundan ayrılabilirsiniz.
1.3.1.22. whereis, which Komutları
Komutların ve ilgili dosyaların bulundukları konumu listeler. Kullanımları, Örnek
1.51’de gösterildiği gibidir.
Örnek 1.51
bil3@pardus ~ $ whereis ls
ls: /bin/ls /usr/bin/ls /usr/share/man/man1p/ls.1p
/usr/share/man/man1/ls.1
bil3@pardus ~ $ which ls
/usr/bin/ls
1.3.1.23. w, who Komutları
w ve who komutları sisteme bağlı kullanıcıları listeler. Kullanımları, Örnek 1.52’de
verildiği gibidir.
Örnek 1.52
bil3@pardus ~ $ w
12:02:19 up 1:38,
USER
bil3
bil3
bil3
TTY
:0
pts/0
pts/1
3 users,
LOGIN@
10:24
10:25
11:00
bil3@pardus ~ $ who
bil3
:0
bil3
pts/0
bil3
pts/1
IDLE
?xdm?
1:37m
0.00s
load average: 0,10, 0,11, 0,09
JCPU
4:08
0.00s
0.05s
PCPU
0.03s
0.61s
0.00s
WHAT
/bin/sh
kded [kdeinit] --neww
2008-03-27 10:24
2008-03-27 10:25
2008-03-27 11:00
1.3.1.24. lpr, enscript Komutları
Belgelerin yazıcıdan çıktı alınmasını sağlar. PostScript yazıcılarda, metin
dosyalarının çıktılarının alınabilmesi için, belgeler ps formatına dönüştürülmeli ya da
enscript programı ile çıktı alınmalıdır.
24
PostScript daha çok masaüstü yayıncılığında kullanılan bir sayfa tanımlama dili ve
bir programlama dilidir. Tasarlanmış bir sayfadaki metin, görsel unsurlar vb. öğelerin
kenar çizgilerini belirtmek için Béziger eğrileri olarak bilinen matematik formüller
aracılığıyla komutlar biçiminde bir belge oluşturur. Bu belge PostScript komutlarını
yorumlayabilen özel işlemcili tüm çıktı birimleriyle kullanılabildiği için PostScript'e
"araç-bağımsız" da denir. Bu çıktı birimleri lazer yazıcı olduğu kadar mürekkepli bant
kullanan nokta-vuruşlu yazıcılar ve/veya görüntü diziciler de olabilir. Sonuçta bu belge
yazıcılarda yorumlanarak, görüntü çıktı şeklinde elde edilebilir.
Örnek 1.53’te, ilk komut, “deneme.txt” dosyasını yazıcıya gönderir. İkinci komut olan
enscript -p deneme.ps deneme.txt komutu, “deneme.txt” belgesini ps
formatıyla “deneme.ps” olarak kaydeder. cat komutuyla da “deneme.ps” dosyasının içeriği
görüntülenmiştir.
Deneme.ps dosyasını danio adlı yazıcıya göndermek için ise lpr -Pdanio
deneme.ps komutu kullanılabilir.
Örnek 1.53
bil3@pardus ~ $ enscript deneme.txt
[ 1 sayfa * 1 kopya ] yaz?c?'ye g?nderildi
bil3@pardus ~ $ enscript -p deneme.ps deneme.txt
[ 1 sayfa * 1 kopya ] deneme.ps'de b?rak?ld?
bil3@pardus ~ $ cat deneme.ps
%!PS-Adobe-3.0
%%BoundingBox: 24 24 571 818
%%Title: Enscript Output
%%For: Fırat Yücel
%%Creator: GNU enscript 1.6.4
%%CreationDate: Thu Mar 27 12:17:19 2008
%%Orientation: Portrait
%%Pages: (atend)
%%DocumentMedia: A4 595 842 0 () ()
%%DocumentNeededResources: (atend)
%%EndComments
%%BeginProlog
%%BeginResource: procset Enscript-Prolog 1.6 4
%
% Procedures.
%
/_S {
% save current state
25
1.3.2. Girdi ve Çıktıların Yönlendirilmesi
Bazı durumlarda komutların çıktısının ekranda görüntülenmesi yerine bir dosyaya
kaydedilmesi veya başka bir birime yönlendirilmesi gerekebilir. Ya da bir komut girdisinin,
klavyeden değil de herhangi bir başka birimden alınması istenebilir. Bu durumlarda
yönlendirme operatörleri kullanılmaktadır. İki adet yönlendirme operatörü vardır: “>” ve
“>>” operatörü.
1.3.2.1. “>” Operatörü
Bir komutun çıktısı normalde standart çıktı birimi olan ekranda görüntülenir. Eğer
komutun çıktısını bir dosyaya göndermek isterseniz, “>” operatörünü kullanabilirsiniz.
Örnek 1.54
bil3@pardus ~ $ ls -l > deney.txt
bil3@pardus ~ $ cat deney.txt
toplam 916
9 Oca
2 Oca
0 Mar
-rw-rw---- 1 bil3 users 528896 Şub
-rw-r--r-- 1 bil3 users 388360 Şub
29
28
27
10
10
00:12
21:26
13:40
23:53
23:59
deneme1.txt
deneme.txt~
deney.txt
modul_taslak.doc
taslak.doc.tar.gz
Örnek 1.54’te, ls -l komutunun çıktısı, ekrana değil de “deney.txt” dosyasına
yönlendirilmiştir. Eğer “deney.txt” adında bir dosya yoksa otomatik olarak oluşturulur, varsa
dosya içindeki önceki veriler silinerek, yeni veriler kaydedilir.
Komut sonucunda oluşacak hatalar “>” operatörü ile yönlendirilemez.
Örnek 1.55
bil3@pardus ~ $ ls \l > deney.txt
ls: l'e erişilemedi: Böyle bir dosya ya da dizin yok
Örnek 1.55’ten görüldüğü üzere, hata çıktısı ekranda görüntülenmiş, “deney.txt”
dosyasının içeriği boş bırakılmıştır. Hata çıktılarının dosyaya yazılması için, Örnek 1.56’da
görüldüğü gibi “2>” operatörü kullanılabilir.
Örnek 1.56
bil3@pardus ~ $ ls \l 2> deney.txt
ls: l'e erişilemedi: Böyle bir dosya ya da dizin yok
26
Eğer komut çıktısını “cikti.txt” isimli dosyaya, oluşabilecek hata çıktısını da
“hata.txt” isimli dosyaya kaydetmek isterseniz, Örnek 1.57’deki komutu kullanabilirsiniz.
Örnek 1.57
bil3@pardus ~ $ ls \l 2>hata.txt >cikti.txt
1.3.2.2. “>>” Operatörü
“>” operatörü kullanılarak yönlendirme yapıldığında, hedef dosyanın içeriği
tamamen silinir. Eğer, oluşan çıktının hedef dosya içeriğinin sonuna eklenmesi istenirse,
“>>” operatörü kullanılır.
Komut çıktısının “deney.txt” dosyası sonuna eklenmesi için Örnek 1.58’deki komut
kullanılabilir.
Örnek 1.58
bil3@pardus ~ $ ls -l >> deney.txt
“deneme.txt” dosyasına “deneme1” sözcüğünü eklemek için de bu operatör
kullanılabilir.
Örnek 1.59
bil3@pardus
bil3@pardus
deneme1
bil3@pardus
bil3@pardus
deneme1
deneme2
~ $ echo deneme1 >> deneme.txt
~ $ cat deneme.txt
~ $ echo deneme2 >> deneme.txt
~ $ cat deneme.txt
Örnek 1.59’da echo komutuyla “deneme1” sözcüğü ekrana yazdırılır. Fakat bu
örnekte yönlendirme yapılarak “deneme.txt” dosyasına yazdırılmıştır. Eğer “deneme.txt”
dosyası yoksa otomatik olarak oluşturulur. Sonrasında “deneme2” sözcüğü de “deneme.txt”
dosyası sonuna eklenmiştir.
Birden çok dosya içeriğini birleştirerek yeni bir dosyaya yollamak için ise Örnek
1.60’daki komut kullanılabilir.
Örnek 1.60
bil3@pardus ~ $ cat dosya1.txt dosya2.txt >> dosya3.txt
27
cat dosya1.txt dosya2.txt komutu, “dosya1.txt” ve “dosya2.txt”
dosyalarının tümünü ekranda görüntüler. Fakat yukarıdaki örnekte bu komutun çıktısı
“dosya3.txt” dosyasına yönlendirme yapıldığından, “dosya1.txt” ve “dosya2.txt”
dosyalarının içeriği “dosya3.txt” dosyasına eklenir.
1.4. Temel Filtre Komutları
1.4.1. Düzenli Deyimler (Regular Expressions)
Düzenli deyim, bir metni düzenlemek ya da metin içerisinden belirli kurallara uyan
alt metinler elde etmek için kullanılan bir dildir. “abc”, “Merhaba Dünya”, “*ABC”, “.a?b$”
deyimleri, düzenli deyime örnektir.
Düzenli deyimlerde kullanılan semboller ve anlamları Tablo 1.4’te özetlenmiştir.
Tablo 1.4: Düzenli Deyimlerde Kullanılan Semboller
Sembol
.
*
[..]
[^..]
^
$
\{n\}
\{n,m\}
\{n,\}
\+
\?
\|
$..$
\
Anlamı
Herhangi tek bir karaktere karşılık gelir.
Kendisinden önceki karakterin sıfır veya daha fazla kez olduğunu gösterir.
Küme içerisindeki karakterlerden herhangi birine karşılık gelir.
Küme içerisindeki karakterlerin dışında herhangi bir karaktere karşılık gelir.
Satır başını ifade eder.
Satır sonunu ifade eder.
Kendisinden önceki karakterin n kez tekrar edildiğini ifade eder.
Kendisinden önceki karakterin en az n kez, en fazla m kez olduğunu
gösterir.
Kendisinden önceki karakterin en az n kez olduğunu gösterir.
Kendisinden önceki karakterin 1 ya da daha fazla olduğunu gösterir.
Kendisinden önceki karakterin 0 ya da 1 kez bulunduğunu gösterir.
Kendisinden bir önceki veya bir sonraki karaktere karşılık gelir.
Grup olarak düzenli deyimleri tanımlar.
Özel karakterlerin normal karakter olarak algılanmasını sağlar.
Aşağıda düzenli deyimlere örnekler verilmiştir:










ab*c → ac, abc, abbc, abbbc,...
a.b → aab, abb, acb,...
a\?b → b, ab,...
a[0-9]
→ a0, a1,.., a9
a[0-9]*
→ a, a0, a00, a19, a19999,...
a[â-z]
→ a0, a1, aA, aZ,...
Satır başında 'a' karakteriyle başlayıp devam eden sözcükler
Satır başında 3 adet 'z' karakteri bulunan sözcükler
Satır başında en az 2 adet k karakteri bulunan sözcükler
'y' karakteri ile sonlanan sözcükler
28
: â
: ^zzz veya ^z\{3\}
: ^k\{2,\}
: y$




İçerisinde en az bir kez '5' sayısı geçen sözcükler
: 5\+
İçerisinde 3 veya 5 sayılarından en az 1 kez geçen sözcükler : $3\|5$\+
Satır başında 'K' karakteri ile başlayıp, satır sonunda 'M' ile
biten sözcükler
: ^K.*M$
1.4.2. grep Komutu
Düzenli deyimlerin en çok kullanıldığı yerlerden birisi dosya içerisinde herhangi bir
deyimin araştırılmasında kullanılan grep komutudur.
Bu komutun kullanımı;
grep <Düzenli deyim> <Araştırılacak Dosya Adı>
şeklindedir.
Örneğin, içerisinde 'abc' deyiminin geçtiği dosyaları ve 'abc' yazan satırı
görüntülemek için Örnek 1.61’deki komut kullanılabilir.
Örnek 1.61
bil3@pardus ~ $ grep 'abc' *
deneme.txt:abc
İkilik dosya sayi1.pdf eşleşir
Örnekte araştırılacak dosya adı yerine * simgesi getirildiğinden, bulunan dizin
altındaki bütün dosyalar üzerinde arama gerçekleştirilir.
“deneme.txt” isimli dosyada 'a' ile başlayan satırları bulan komut Örnek 1.62’deki
gibi olabilir.
Örnek 1.62
bil3@pardus ~ $ grep 'â' deneme.txt
abc
axyz 15y
aaabxyccc
“deneme.txt” adlı dosyada 'a' karakteriyle başlayıp 'c' karakteriyle biten ve toplam 3
karakterden oluşan satırları bulmak için ise Örnek 1.63’teki komut kullanılabilir.
Örnek 1.63
bil3@pardus ~ $ grep 'â.c$' deneme.txt
abc
“deneme.txt” adlı dosyada içerisinde 2 adet 'y' karakteri bulunan satırları listelemek
için kullanılacak komut ise yine düzenli deyimlerle aşağıdaki şekilde oluşturulabilir.
29
Örnek 1.64
bil3@pardus ~ $ grep 'y.*y' deneme.txt
axyz 15y
“deneme.txt” dosyasında, içerisinde rakam geçmeyen satırları listelemek için Örnek
1.65’deki deyim kullanılır.
Örnek 1.65
bil3@pardus ~ $ grep '^[^0-9]*$' deneme.txt
abc
aaabxyccc
bc
İki, üç ya da dört haneli rakamları bulmak için Örnek 1.66’daki komut kullanılabilir.
Örnek 1.66
bil3@pardus ~ $ grep '^[0-9]\{2,4\}$' deneme.txt
123
1.4.3. cut Komutu
Belirtilen dosya veya dosyalardaki sütunları görüntüler. -d ile sütun ayıracı, -f ile
sütun numarası belirtilir.
Örneğin, /etc/passwd dosyasında sütunlar “:” ile ayrılmıştır ve 5. sütunda
kullanıcıların isimleri yer almaktadır. Bu dosyanın 5. sütununu görüntülemek için Örnek
1.67’deki komut kullanılabilir.
Örnek 1.67
bil3@pardus ~ $ cut -d: -f5 /etc/passwd
root
bin
daemon
:
PnP
Fırat Yücel
Lab Kullanıcı
nobody
30
1.4.4. sort Komutu
Belirtilen dosyayı satır satır sıralar. Örneğin, “deneme.txt” adlı dosyadaki satırları
sıralamak için sort deneme.txt komutu kullanılabilir.
Örnek 1.68
bil3@pardus ~ $ cat deneme.txt
abc
123
axyz 15y
aaabxyccc
bc
bil3@pardus ~ $ sort deneme.txt
123
aaabxyccc
abc
axyz 15y
“deneme.txt” dosyasını tersten sıralamak için ise sort komutu Örnek 1.69’daki
gibi -r seçeneği ile kullanılabilir.
Örnek 1.69
bil3@pardus ~ $ sort -r deneme.txt
bc
axyz 15y
abc
aaabxyccc
1.5. Dosyaların Taranması
1.5.1. cmp Komutu (Compare)
İki dosyayı karşılaştırarak farklılıklarını belirtir. Kullanımı, Örnek 1.70’deki gibidir.
Örnek 1.70
bil3@pardus ~ $ cat b1
Bu dosya deneme amaçlı
Birinci dosya.
Bu dosya deneme amaçlı
İkinci dosya.
bil3@pardus ~ $ cmp b1
b1 b2 farklı: bayt 40,
oluşturuldu.
oluşturuldu.
b2
satır 2
31
1.5.2. diff Komutu (Different)
İki metin dosyasını karşılaştırır. Farklılıkları ayrıntılı olarak gösterir. Kullanımı,
Örnek 1.71’de gösterilmiştir.
Örnek 1.71
Bu dosya deneme amaçlı oluşturuldu.
Birinci dosya.
Bu dosya deneme amaçlı oluşturuldu.
İkinci dosya.
bil3@pardus ~ $ diff b1 b2
2c2
< Birinci dosya.
--> İkinci dosya.
1.5.3. find Komutu
Dosya ya da dizin arama işlemlerini gerçekleştirir. Örneğin, kullanıcının ev
dizinindeki bütün dosyaları listelemek için Örnek 1.72’deki komut kullanılabilir.
Örnek 1.72
bil3@pardus ~ $ find $HOME -print
$HOME bir sistem değişkeni olup kullanıcının ev dizinini saklar. Ev dizinindeki
“Resim” ile başlayan dosyaları listelemek için Örnek 1.73’deki komut kullanılabilir.
Örnek 1.73
bil3@pardus ~ $ find /home/bil3 -name "Resim*"
/home/bil3/Pictures/Resim 029.jpg
/home/bil3/Pictures/Resim 008.jpg
/home/bil3/.local/share/Trash/files/Resim 027.jpg
/home/bil3/.local/share/Trash/info/Resim 027.jpg.trashinfo
/home/bil3/.wine/drive_c/windows/profiles/bil3/Belgelerim/Resimleri
m
Bulunan dizin içerisindeki sıfır boyutlu (boş) dosyaları görüntülemek için ise
aşağıdaki komut kullanılabilir.
32
Örnek 1.74
bil3@pardus ~ $ find . -size 0
./.kde3.5/share/apps/kaffeine/wizard_stamp_v0.7.1
./.kde3.5/share/apps/kopete/contactlist.xml.bak
./.kde3.5/share/apps/kabc/std.vcf__0
./.kde3.5/share/apps/kabc/std.vcf
./.kde3.5/share/apps/konqueror/bookmarks.xml.tbcache
./.openoffice.org2/user/uno_packages/cache/uno_packages/9pNbLa
./belgelerim/cikti.txt
./.no-qtrc-to-gtkrc-mapping
./.qt/.qtrc.lock
./.qt/.qt_plugins_3.3rc.lock
./.mozilla/firefox/rbpj2edb.default/.parentlock
Örnek 1.74’te find komutu yanındaki nokta “.”, bulunulan dizini ifade etmektedir.
1.5.4. sed Komutu (Stream Editor)
Metin belgeleri üzerinde komutlar ile değişiklik yapmayı sağlayan programdır.
Programın kullanımı:
sed 's/değişecek sözcük/yerine yazılacak sözcük/g'
şeklindedir.
Örneğin, test.txt dosyasındaki “yanlız” sözcüklerini “yalnız” şeklinde düzeltmek için
bu komut Örnek 1.75’teki şekilde kullanılır.
Örnek 1.75
bil3@pardus ~ $ cat test.txt
Bu parçada yalnız kelimesi yerine yanlışlıkla yanlız yazılmıştır.
Yanlız, bu hata dışında yanlış kelimesi de yalnış yazılmıştır.
Yanlız ve yalnış kelimelerini doğrusu ile düzeltin.
bil3@pardus ~ $ sed 's/yanlız/yalnız/g' test.txt
Bu parçada yalnız kelimesi yerine yanlışlıkla yalnız yazılmıştır.
Yanlız, bu hata dışında yanlış kelimesi de yalnış yazılmıştır.
Yanlız ve yalnış kelimelerini doğrusu ile düzeltin.
Yukarıdaki komut sonrasında küçük harfle başlayan “yanlız” sözcüğü “yalnız”
olarak düzeltilmiştir. Fakat, büyük harfle başlayan sözcükler düzeltilmemiştir. Tüm “yalnız”
ya da “Yalnız” sözcüklerini kapsayan düzeltme yapılabilmesi için, düzenli deyimlerden
yararlanılabilir.
33
Örnek 1.76
bil3@pardus ~ $ sed 's/[Yy]anlız/yalnız/g' test.txt
yalnız, bu hata dışında yanlış kelimesi de yalnış yazılmıştır.
yalnız ve yalnış kelimelerini doğrusu ile düzeltin.
Varsayılan ayar olarak yapılan değişiklikler ekranda görüntülenir. Eğer değişiklikleri
bir dosyaya kaydetmek isterseniz, yönlendirme operatöründen (>) yararlanabilirsiniz.
Örnek 1.77
bil3@pardus ~ $ sed 's/[Yy]anlız/yalnız/g' test.txt > deneme.txt
bil3@pardus ~ $ cat deneme.txt
yalnız, bu hata dışında yanlış kelimesi de yalnış yazılmıştır.
yalnız ve yalnış kelimelerini doğrusu ile düzeltin.
1.5.5. head, tail Komutları
Dosyaların ilk ya da son bölümlerinin belirtilen sayıdaki satırlarını görüntüler.
Herhangi bir seçenek girilmediği takdirde 10 satır görüntülenir.
Örnek 1.78
bil3@pardus ~ $ head satir.txt
Bu birinci satır
Bu ikinci
Bu üçüncü
Bu dördüncü
Bu beşinci
Bu altıncı
Bu yedinci
Bu sekizinci
Bu dokuzuncu
Bu onuncu
Örnek 1.78’deki komut, ilk baştaki 10 satırı görüntülemektedir. 20 satırdan oluşan
bir dosyada son 3 satırı görüntülemek için Örnek 1.79’daki komut kullanılabilir.
Örnek 1.79
bil3@pardus ~ $ tail -3 satir.txt
Bu onsekizinci
Bu ondokuzuncu
Bu yirminci satırdır.
34
1.5.6. split Komutu
Dosyayı belirtilen boyutlara böler. Örneğin, satırlar dosyasını “sf” ile başlayan
dörder satırlık dosyalara bölmek için -l seçeneği ile birlikte Örnek 1.80’deki komut
kullanılabilir.
Örnek 1.80
bil3@pardus ~ $ split -l 4 satir.txt sf
bil3@pardus ~ $ ls sf*
sfaa sfab sfac sfad
sfae
Örnek 1.80’de 20 satırdan oluşan “satir.txt” dosyası, herbiri dörder satırdan oluşan
“sfaa”, “sfab”, “sfac”, “sfad”, “sfae” adlı 5 dosyaya bölünmüştür.
1.5.7. wc Komutu (Word Count)
Dosyadaki sözcük ya da satır sayısını görüntüler. Örneğin, bu komut, “deneme.txt”
dosyasındaki satır sayısını görüntülemek için -l seçeneği ile birlikte Örnek 1.81’deki şekilde
kullanılabilir.
Örnek 1.81
bil3@pardus ~ $ wc -l deneme.txt
20 deneme.txt
Sözcük sayısı için -w seçeneği ile birlikte kullanılır.
Örnek 1.82
bil3@pardus ~ $ wc -w deneme.txt
30 deneme.txt
Karakter sayısı için ise -c seçeneği ile birlikte kullanılır.
Örnek 1.83
bil3@pardus ~ $ wc -c deneme.txt
202 deneme.txt
35
1.6. Boru (Pipe) İşlemleri
Bir komutun çıktısını başka bir komuta yönlendirerek üzerinde işlemler
gerçekleştirilebilir. Komut çıktısının bir dosyaya yönlendirilmesinde “>” ve “>>”
operatörleri kullanılarak işlem yapılmaktaydı. Bir komut ile bir başka komut arasında
yönlendirme işlemlerine ise, boru (pipe) işlemleri adı verilir. Bu işlem için boru ( | )
operatörü kullanılır. Bu karakter, kendisinden önce gelen komutun çıktısını alarak, işlenmek
üzere kendisinden sonraki komuta aktarır.
Örneğin, kullanıcı ev dizinindeki dosyalara ait detaylı bilgileri listeleyip (ls -l),
komut çıktısını yazıcıya lpr komutu ile gönderelim.
Örnek 1.84
bil3@pardus ~ $ ls -l ~ | lpr
Örnek 1.84’teki komut, kullanıcı ev dizininin (~) detaylı dosya bilgilerini alarak lpr
komutuna aktarmaktadır. Bu bilgiler, lpr komutu ile yazıcıya gönderilir.
Örneğin, sistemdeki kullanıcı sayısını bulmak için öncelikle kullanıcıları listeleyip
listedeki satır sayısını bulmak gerekir. who komutu, sistemdeki kullanıcıları listeler. wc
komutu ise satır sayısını tespit eder. Bu iki komutu kullanarak, borulama işlemi yardımıyla
kullanıcı sayısını bulmak için Örnek 1.85’teki komut dizgesi kullanılabilir.
Örnek 1.85
bil3@pardus ~ $ who | wc -l
3
Kullanıcının ev dizinindeki (~) dosya sayısını bulmak için ise, Örnek 1.86’daki gibi
find komutu ile dosyaları listeleyip, komut çıktısını wc komutuna göndererek sonuca
ulaşılabilir.
Örnek 1.86
bil3@pardus ~ $ find ~ -print | wc -l
5541
1.7. Temel Kabuk Programlama
1.7.1. Kabuk Programlamaya Giriş
Kabuk komutları, bir dosya içerisine yazılarak, bu komutların ardarda çalışması
sağlanabilir. Bu komutların girdi ve çıktıları birbirleriyle ilişkilendirilerek belirli işlevleri
gerçekleştirirler. Bu yapı ile oluşturulan ve hazırlanan komut dizisi, kabuk programı (shell
script) olarak adlandırılır.
36
Temel programlamayı öğrenirken artık geleneksel hale gelen “Merhaba Dünya”
çıktısını veren bir programın, kabuk için nasıl yazılacağı Örnek 1.87’deki adımlarda
verilmiştir:
Örnek 1.87:

Ev dizininde “merhaba” adlı bir dosya oluşturarak içerisine aşağıdaki komutu
yazınız ve kaydederek çıkınız.
echo “Merhaba Dünya”

Daha sonra Konsol uygulamasını açın ve dosyaya chmod u+x
çalıştırma hakkı veriniz.
komutuyla
bil3@pardus ~ $ chmod u+x merhaba

Bu adımlardan sonra dosyayı aşağıdaki şekilde çalıştırabilirsiniz.
bil3@pardus ~ $ ./merhaba
Merhaba Dünya

Yazılan programa çalıştırma hakkı vermeden de sh komutuyla çalıştırabilirsiniz.
bil3@pardus ~ $ sh merhaba
Merhaba Dünya
Kabuk programlarında ilk satırda;
#!/bin/bash
ifadesi, programın çalışacağı kabuğu beriltir. Eğer belirtilmezse, program bulunulan kabuk
üzerinde çalıştırılır. Kabuk programının yazılım farklarından kaynaklanan hatalarla
karşılaşmaması için programın çalıştırılacağı kabuk programı belirtilmelidir.
# işaretinden sonra gelen ifadeler, açıklama satırı kabul edilir ve kabuk programı
tarafından yorumlanmaz.
37
1.7.2. Değişkenler
Değişkenler (variables), bir programın çalışması boyunca, gerekli olan verileri
saklayan ve gerektiğinde bunları değiştirmeye olanak sağlayan yapılardır. Değişkenler, bir
programın merkezindeki kısımdır.
Değişkenler, programda kullanılan bir sayı değerini (tam veya ondalıklı sayı) ya da
bir karakter dizgesini (string) tutabilir.
Değişkenler, Linux kabuğunda “=” ile tanımlanabilir.
Örnek 1.88
bil3@pardus ~ $
bil3@pardus ~ $
bil3@pardus ~ $
Fırat YÜCEL
bil3@pardus ~ $
[email protected]
kullanici_adi="Fırat YÜCEL"
kullanici_mail="[email protected]"
echo $kullanici_adi
echo $kullanici_mail
Örnek 1.88’de “kullanici_adi” ve “kullanici_mail” isminde iki adet değişken tanımı
yapılmıştır. Daha sonra echo komutuyla bu değişkenlerin değerleri yazdırılmıştır.
Değişkenler tanımlanırken “=” ile ifadeler arasında boşluk bulunmamasına dikkat
ediniz.
Değişken tanımlanırken değişken adının önünde herhangi bir sembol bulunmaz;
fakat program içerisinde kullanırken değişken isimlerinin önüne $ sembolünün
getirilmesi gerekir.
1.7.3. Değer Okuma
Değişkenlere programın çalışması sırasında dışarıdan değer atanabilir. Bu işlem,
read komutu ile gerçekleştirilir.
Örnek 1.89’daki program kodunu bir metin editöründe yazarak, dosya adını
“degeroku” olarak verip kaydediniz.
Örnek 1.89
#!/bin/bash
echo “Kullanici adini giriniz:”
read kullanici
echo “Girdiğiniz kullanici: $kullanici
Daha sonra yazdığınız “degeroku” adlı programı Konsole uygulamasında Örnek
1.90’daki gibi çalıştırınız.
38
Örnek 1.90
bil3@pardus ~ $ chmod u+x degeroku
bil3@pardus ~ $ ./degeroku
Kullanici adini giriniz
fyucel
Girdiginiz kullanici: fyucel
1.7.4. Aritmetik İşlemler
Aritmetik işlemler için let, değişken tanımlamak için ise declare komutu
kullanılabilir.
Örnek 1.91
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12
13
14
15
16
#!/bin/bash
17
18
19
20
21
22
23
24
25
#'let' komutu ile hesaplama:
#Degisken tanımlamalari:
a=5
b=3
#Sonuc degiskenini tamsayi degisken olarak belirleme:
declare -i sonuc
#Dogrudan hesaplama:
sonuc=a+b
echo $sonuc
let "sonuc=$a+$b"
echo $sonuc
#Carpim islemini alma:
let "sonuc=$a*$b"
echo $sonuc
5 ve 6. satırlarda a ve b değişkenlerine değerler atanmış, 10. satırda ise “sonuc”
değişkeni, tamsayı (integer) değişken olarak tanımlanmıştır.
Aritmetik işlemlerde iki yoldan işlem gerçekleştirilebilir. 14. satırda görüldüğü gibi
doğrudan hesaplama yapılarak sonuc değişkenine atılabilir. Bu işlem sırasında değişkenlerin
önüne $ işaretleri kullanılmaz.
39
İkinci olarak let komutu ile de aritmetik işlem gerçekleştirilebilir. Bu durumda
declare tanımlamasına gerek kalmaz. 19. satırda a ve b değişkenlerinin değeri toplanarak
sonuc değişkenine atanmıştır. İşlem içerisindeki değişkenlerin önünde $ işareti bulunduğuna
dikkat ediniz.
24. satırda ise let komutu kullanılarak çarpım işlemine örnek verilmiştir.
Hesaplamalardan sonra echo komutuyla sonuç ekrana yazdırılmıştır.
sh komutu ile yazılan program doğrudan çalıştırıldığında, Örnek 1.92’deki çıktı elde
edilir.
Örnek 1.92
bil3@pardus ~ $ sh sayisal
8
8
15
Örnek 1.93’deki gibi herhangi bir tanım yapılmadan, (( )) ile de aritmetik işlemler
gerçekleştirilebilir.
Örnek 1.93
(( sonuc=$a-$b ))
echo $sonuc
1.7.5. Kontrol Yapıları
Kontrol işlemlerinde test komutu, if-else ve case deyimleri kullanılır.
1.7.5.1. test Komutu
test komutu, mantıksal bir ifadenin sonucunu bulur. Bash kabuğunda en son
çalışan komutun sonucu $? ile öğrenilebilir. Eğer komut başarılı bir şekilde çalışmışsa 0
(sıfır) sonucunu, diğer durumlarda sıfırdan farklı bir değeri geri döndürür. Bu özellikten
yararlanarak test komutunun sonucu da ekranda görüntülenebilir.
40
Örnek 1.94
bil3@pardus
bil3@pardus
0
bil3@pardus
bil3@pardus
1
~ $ test 5 -gt 3
~ $ echo $?
~ $ test 5 -gt 6
~ $ echo $?
Yukarıdaki örnekte test komutu, -gt (greater than) seçeneğiyle kullanılmıştır. Bu
seçenek ile önce 5 sayısının 3'ten büyük olup olmadığı test edilmiş ve komut hatasız
çalışarak sonuçta 0 (sıfır) bulunmuştur. Diğer test işleminde ise 5 sayısının 6'dan büyük olup
olmadığı test edilmiş, 5 sayısı 6 dan büyük olmadığından sonuç hatalı bir şekilde 1 (bir)
olarak geri döndürülmüştür.
Aritmetik, karakter dizileri ve dosya karşılaştırmalarında kullanılabilecek seçenekler
Tablo 1.5’te özetlenmiştir.
Tablo 1.5: Test İşlemlerinde Kullanılan Seçenekler
-eq
-gt
-lt
-ge
-le
Aritmetik
Eşit
Büyük
Küçük
Büyük eşit
Küçük eşit
Karakter Dizileri
-z Boş
-n Tanımlı
Eşit
=
!= Farklı (Eşit değil)
-f
-s
-r
-w
-x
-h
-c
-b
Dosya
Dosya var
Dosya boş değil
Dosya okunabilir
Dosya yazılabilir
Dosya çalıştırılabilir
Sembolik bağlantı
Karakter dosyası
Blok dosyası
1.7.5.2. If-Else Deyimi
If deyimi, mantıksal bir ilişkiyi sınayarak bir işlemin yapılmasına, yapılmamasına ya
da başka bir işlemin gerçekleştirilmesine karar vermek için kullanılan deyimdir. If, “eğer”
anlamındadır.
Genel kullanımı:
if [ koşul-1 ]; then
koşul-1 doğru ise yürütülecek komutlar
elif [ koşul-2 ]; then
koşul-2 doğru ise yürütülecek komutlar
..............
elif [ koşul-n ]; then
koşul-n doğru ise yürütülecek komutlar
else
hiçbir koşul doğru değilse yürütülecek komutlar
41
fi
if deyiminde en az bir koşul bulunması zorunludur. Koşullar, birden fazla mantıksal
deyimin birleşiminden de oluşabilir.
elif ve else durumları ise isteğe bağlı olarak kullanılır. Eğer ilk koşul
sağlanmazsa, sınanması istenen diğer koşullar elif kısımlarında belirtilir. Eğer hiçbir
koşulun sağlanmadığı durumda yapılması gereken bir işlem varsa, else kısmında bu işlem
gerçekleştirilir.
if deyimi, deyimi oluşturan harflerin tersten yazılmasıyla oluşan fi komutu ile
sonlandırılır. Bir if deyiminde, if komutu, ilk koşul, then ifadesi, koşul doğruysa çalışacak
komut ve fi komutu zorunludur. Diğer kısımlar, gereksinimlere bağlı olarak kullanılabilir.
Örneğin, kullanıcı tarafından girilen bir sayının değeri 10'dan büyükse, “Girilen sayı
10'dan büyük”; 10'a eşitse, “Girilen sayı 10'a eşit”; diğer durumlarda “Girilen sayı 10'dan
küçük” şeklinde ekrana mesaj yazdıran kabuk programını oluşturalım.
Örnek 1.95
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
#!/bin/bash
echo “Bir sayi giriniz:”
read sayi
if [ $sayi -gt 10 ]; then
echo “Girdiginiz sayi 10 dan buyuk”;
elif [ $sayi -eq 10 ]; then
echo “Sayi 10”;
else
echo “Sayi 10 dan kucuk”;
fi
Örnek 1.95’te if koşulunda $sayi değişkeninin değerinin 10'dan büyük olması
durumu sınanmaktadır. Koşul doğru olduğunda 5. satırdaki komut çalışır. elif kısmında
10'a eşit olma durumuna bakılmaktadır. Bu koşul doğru olursa, 7. satırdaki komut çalışır.
else kısmında değişken değeri yukarıdaki koşullara uymadığında (değişken değerinin
10'dan küçük olması durumunda) 9. satırda çalışacak komut belirtilmiştir.
1.7.5.3. Case Deyimi
Bir veya birden fazla koşula bağlı olarak birçok seçenek arasında seçim yapılması
gerektiğinde case deyimi kullanılır.
Genel kullanımı:
case değişken in
seçenek-1)
komutlar
;;
seçenek-2)
komutlar
;;
...
42
*)
komutlar
;;
esac
Örneğin, kullanıcıya seçenekler sunan ve kullanıcı klavyeden “1” seçeneğini
seçtiğinde komut satırı ekranını temizleyen, “2” seçeneğini girdiğinde kullanıcı ev
dizinindeki dosyaları ayrıntılı olarak listeleyen, “3” seçeneğini girdiğindeyse sistem
yöneticisi olarak oturum açan bir program hazırlayalım.
Örnek 1.96
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
#!/bin/bash
echo “Islemler Menusu”
echo “1-Ekrani temizle”
echo “2-Ev dizinini listele”
echo “3-Yonetici girisi yap”
echo “Secenek seciniz (1-3):”
read secenek
case $secenek in
1)
clear
;;
2)
ls -l ~
;;
3)
su ;;
*)
echo “Gecersiz secim”
esac
* seçeneği, üstteki koşullardan herhangi biri gerçekleşmediğinde çalışır. Örnek
1.96’da kullanıcı tarafından 1 ile 3 arasında bir değer girilmediğinde, ekrana “Geçersiz
seçim” uyarısı yazdırılmaktadır.
43
1.7.6. Döngüler
Belli sayıda veya belli bir koşula bağlı olarak tekrar etmesi istenen komutlar, bir kez
yazılıp döngü içerisine konulduğunda, istenen sayıda veya istenen koşul gerçekleşene kadar
tekrar eder. Komutların tekrarını sağlayan yapılara döngü (loop) adı verilir.
1.7.6.1. while Döngüsü
Belirli işlemlerin, bir koşulun varlığında tekrarlaması istendiğinde kullanılan yapıdır.
while, iken anlamındadır. while'ın yanında belirtilen koşul doğru iken yapı içerisindeki
komutların tekrarlamasını sağlar. Koşul yanlış olduğunda döngü sonlanır, done ifadesinden
sonraki komutlara geçilir.
Genel kullanımı:
while koşul
do
komutlar
done
While yapısında dikkat etmeniz gereken husus, koşulu bir yerde yanlış yapmak ve
döngüyü sonlandırmak için “komutlar” kısmında kontrol ifadesi kullanmaktır. Örneğin,
koşul a değişkeninin değerinin 10'dan küçük olması ise, döngünün komutlar kısmında a
değişkeninin değerini kontrollü şekilde değiştirmelisiniz. Aksi durumda, a değişkeninin
değeri hep 10'dan küçük kaldığından, sonsuz döngü oluşur ve döngüdeki komutlar
sürekli çalışır.
Örneğin, 1'den 10' a kadar olan sayıları ekrana while döngüsü kullanarak yazdıralım.
Örnek 1.97
01
02
03
04
05
06
07
#!/bin/bash
sayac=1
while [ $sayac -le 10 ]
do
echo $sayac
(( sayac = $sayac + 1 ))
done
Örnek 1.97’de ilk satır # karakteri ile başladığından yorumlanmaz. İkinci satıra geçilir.
Bu satırda “sayac” adında bir değişken tanımlanmış ve ilk değeri 1 olarak verilmiştir. 3.
satırda while döngüsü koşulu sınanır. Koşula göre “sayac” değişkeninin değeri 10'dan
küçük ve 10'a eşitse do ile done ifadeleri arasındaki komutlar tekrar edilecektir. İlk
durumda “sayac” değişkeninin değeri 1 olduğundan döngü komutları çalıştırılır. 5. satırdaki
ilk döngü komutu, “sayac” değişkenini ekrana yazar. 6. satırda ise “sayac” değişkeninin
değeri 1 artırılır. done ifadesine gelindiğinde tekrar while komutunun bulunduğu 3. satıra
44
dönülür ve koşul tekrar sınanır. İkinci sınamada, “sayac” değişkeninin değeri 6. satırdaki
komut ile 1 artırılarak 2 olduğundan ve koşulu sağladığından tekrar döngüye girilir ve döngü
komutları çalıştırılır. 3, 4, 5,.., 9 ve 10 değerleri için döngü komutları çalışır. 10. döngüden
sonra, “sayac” değişkeni 11 değerini aldığından while komutundaki koşulu geçemez ve
döngü sonlanır. Döngüden sonra herhangi bir komut bulunmadığından programdan çıkılır.
Tablo 1.6: Örnek 1.97’deki while döngüsünün çalışma adımları
sayac
Önceki Değer
İlk durum
1. Döngü
1
2. Döngü
2
3. Döngü
3
4. Döngü
4
5. Döngü
5
6. Döngü
6
7. Döngü
7
8. Döngü
8
9. Döngü
9
10. Döngü
10
Döngüye girilmez
11
Döngü Sayısı
sayac
Yeni Değer
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
-
1.7.6.2. for Döngüsü
Belirli komutların, belli sayıda ya da belli koşullarda tekrarlamasını sağlar. Döngü
sayısı programcı tarafından belirlenebilir. Kontrol mekanizması yapı üzerinde
bulunduğundan ayrıca sayaç oluşturulmasına gerek duyulmaz.
Genel kullanımı:
1. Kullanım:
for (( ifade1; ifade2; ifade3 ))
do
ifade2 yanlış olana kadar
do ve done arasındaki tüm
komutları tekrarlar.
Done
ifade1: Döngü sayaç değişkeninin ilk değeri
ifade2: Döngü koşulu
ifade3: Sayaç değişkeninin değiştirildiği aritmetik ifade
45
2. Kullanım:
for değişken in değerler
do
komutlar
done
Örneğin, 1 ile 10 arasındaki sayıları bu kez de for döngüsü yardımıyla ekrana
yazdıralım.
Örnek 1.98
01
02
03
04
05
#!/bin/bash
for (( i = 1; i <= 10; i++ ))
do
echo $i
done
Örnek 1.98’de 2. satırda for deyimi içerisinde 3 ifade bulunmaktadır. İlk ifade (i = 1), i
olarak adlandırılan sayaç değişkenine ilk değer olarak 1 değerini atamaktadır. İkinci ifade (i
<= 10), döngünün çalışma koşulunu gösterir. Buradaki ifade doğru iken döngü çalışır.
Üçüncü ifade (i++) ise, i değişkeninin her seferinde 1 artacağını göstermektedir.
1 ile 5 arasındaki sayıları ekrana yazdıran programı, for döngüsünün ikinci kullanım
şekliyle yapalım.
Örnek 1.99
01
02
03
04
05
#!/bin/bash
for i in 1 2 3 4 5
do
echo $i
done
Örnek 1.99’da in ifadesinden sonra gelen değerler sırasıyla i değişkenine atanarak her
seferinde do ile done arasındaki komut işletilmektedir. Değerler bittiğinde döngü sona erer.
1.7.7. Kabuk Fonksiyonları
Fonksiyonlar, bir program parçasını blok haline getirerek isimlendirmeye ve gerektiği
yerde ismi ile çağırarak kullanmaya yarar. Programların kısa ve anlaşılır olmasında çok
yararlı ve kullanışlı yapılardır.
46
Genel kullanımı:
fonksiyon_adi()
{
komutlar
}
.......
Tanımlanmış bir fonksiyonu çağırırken ise;
fonksiyon_adi
kullanılır.
Örneğin, kullanıcının klavyeden iki sayı değerini toplayarak sonucu ekrana yazdıran
bir fonksiyon aşağıdaki gibi oluşturulabilir.
Örnek 1.100
01
02
03
04
05
06
07
08
09
topla()
{
sayi1=$1
sayi2=$2
(( sonuc = $sayi1 + $sayi2 ))
echo $sonuc
}
topla 5 6
Örnek 1.100’de “topla” adında bir fonksiyon tanımlanmıştır. Program ilk olarak
fonksiyonun bittiği noktadan (9. satırdan) itibaren çalışmaya başlar. 9. satırda fonksiyon
çağrılırken, 5 ve 6 sayıları parametre olarak fonksiyona gönderilmiştir. Bu parametreler ($1
ilk parametre, $2 ikinci parametre,...), fonksiyon içerisinde 3. ve 4. satırlarda sayi1 ve sayi2
değişkenlerine atanmıştır. 5. satırda sayi1 ve sayi2 değişkenlerindeki değerlerin toplamı
alınmış, 6. satırda ise sonuç ekrana yazdırılmıştır.
47
Bu uygulama faaliyetinde, açık kaynak işletim sisteminde kabuk işlemlerini öğrenerek
uygulayacaksınız.








Kök dizinde ‘e’ karakteri ile başlayıp
‘c’ karakteri ile biten tüm dosya ve
dizinleri ayrıntılı olarak listeleyiniz.
Kullanıcı ev dizini (~) altında Belgeler
adında bir dizin oluşturarak, ev dizini
altındaki tüm belgeleri bu dizin
içerisine kopyalayınız.
Bir önceki adımda oluşturmuş
olduğunuz Belgeler dizinini gz
formatında arşivleyiniz.
Oluşturduğunuz Belgeler dizinindeki
bütün dosya ve dizinleri ayrıntılı
olarak liste.txt dosyasına listeleyiniz.
Kate editörünü kate komutu ile
çalıştırarak, komut satırından ilgili
süreci sonlandırmayı deneyiniz.
Bilgisayarınızda, içerisinde “Pardus”
kelimesi geçen dosyaları bulan komut
dizgesini yazınız.
Ekrana 5 kez alt alta isminizi yazdıran
kabuk programını;

Döngü komutu kullanmadan

Döngü komutu kullanarak
hazırlayınız.
İki sayının çarpımını alarak ekrana
yazdıran bir fonksiyon hazırlayınız.
Öneriler


ls komutu ve seçeneklerini kullanınız.
Özel sembollerden yararlanınız.


mkdir ve copy komutlarını kullanınız.

gzip komutunu kullanınız.

ls komutunu ve yönlendirme operatörlerini
kullanınız.


ps komutu ile kill veya killall komutlarını
kullanabilirsiniz.


grep komutunu kullanınız.
Düzenli deyimleri kullanınız.

while ve for döngü deyimlerini
kullanabilirsiniz.

(1.7.7) Fonksiyon tanımlama konusuna göz
atın. Fonksiyon çağrısı şu şekilde olabilir:
carpim 5 3
48
1.
Aşağıdaki sorularda verilen boşlukları uygun şekilde doldurunuz.
Bulunulan dizindeki tüm dosya ve dizinleri (gizli olanlar dahil) ayrıntılı olarak
listelemek için _____________ komutu kullanılır.
2.
Bir üst dizine çıkmak için ________ komutu kullanılır.
3.
Bilgisayarda çalışan süreçleri ayrıntılı olarak __________ komutuyla görebiliriz.
4.
Bir dizin ve içerisindekileri tümüyle silmek için _________ komutu kullanılır.
5.
A karakteriyle başlayan ve içerisinde rakam olmayan sözcükleri bulmak için
_________ düzenli deyimi kullanılır.
belirleyiniz.
6.
Kabuk nedir?
A) Grafik arayüzdür.
B) Dosya ve dizinlere verilen addır.
C) Komut istemcisidir.
D) İşletim sistemi çekirdeğidir.
7.
Aşağıdaki komutlardan hangisi bir süreci PID numarasıyla sonlandırır?
A) ps
B) kill
C) killall
D) clear
8.
Aşağıdaki karakterlerden hangisi, bir dosyanın sonuna ekleme yapmak için
kullanılabilecek yönlendirme karakteridir?
A) >
B) ->
C) |
D) >>
9.
Boru (pipe) işlemi ne amaçla yapılır?
A ) Bir dosyayı diğer bir dosyaya bağlamak için
B ) Dosyaları birbirine eklemek için
C ) Bir komutun çıktısını başka bir komuta yönlendirmek için
D ) Komutları aynı anda çalıştırmak için
10.
Aritmetik karşılaştırma işleminde “eşittir” anlamında kullanılan seçenek
aşağıdakilerden hangisidir?
A) –eq
B) –gt
D) !=
49
E) -lt
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Test içinde cevaplandıramadığınız,
yanlış cevaplandırdığınız veya kendinizi bilgi bakımından eksik hissettiğiniz sorular için
bilgi sayfalarına tekrar dönüp öğrenme faaliyetini gözden geçirmeniz önerilir.
50
AMAÇ
AMAÇ
Açık kaynak kodlu işletim sisteminde dosya ve dizin paylaşım işlemlerini
ARAŞTIRMA
ARAŞTIRMA



Yerel alan ağı (LAN) hakkında araştırma yapınız.
Açık kaynak kodlu işletim sistemleri ile Windows işletim sistemi arasında
dosya, dizin ve kaynakların paylaşımı gerçekleştirilebilir mi? Araştırınız.
İnternet üzerinden dosya paylaşım yöntemleri (p2p, bittorrent,…) ve
programları hakkında araştırma yapınız.

2. DOSYA VE DİZİN PAYLAŞIMI
2.1. Dosya ve Dizin Paylaşımı
Dosya ve dizinlerin ağdaki bilgisayarlara paylaştırılmasında iki durumdan
bahsedilebilir: Birincisi, bilgisayardaki dosyaları paylaşıma açma; ikincisi ise ağa bağlı
bilgisayarlardaki paylaştırılmış dosyalara erişimdir.
2.1.1. Dosya ve Dizinlerin Paylaşıma Açılması
Pardus üzerindeki herhangi bir dosya veya dizin, ağa bağlı diğer makinelerden erişim
sağlamak üzere paylaşıma açılabilir. Linux üzerindeki dosyaların Windows kullanıcıları
tarafından paylaşılabilmesi için ayrıca Samba adı verilen servisin ayarlanmasına ve gerekli
dizinlerin paylaşıma açılmasına ihtiyaç vardır.
Dosya ve dizinlerin ağda paylaşıma açılmasından önce Samba servisinin başlatılması
gerekir. Bunun için Pardus ana menüsünden TASMA→Sistem Seçenekleri→Servis
Yöneticisi programını çalıştırmalısınız.
51
Şekil 2.1: Servis yöneticisi
Şekil 2.1’deki pencerede “SMB Ağ Paylaşımı” listeden bulunarak çalıştırılır.
Ardından paylaştırılmak istenen dosya veya dizine sağ tıklanarak karşınıza gelen menünün
en altındaki “Paylaştır” seçeneği seçilir. Eğer bilgisayar her açıldığında bu işlemi yapmak
istemiyorsanız, “Açılışta çalıştır” seçeneğini seçebilirsiniz.
Şekil 2.2: Dosya/dizin paylaştırma ayarları
52
Şekil 2.2’deki Paylaştır penceresinde, “Paylaştırılmış” seçeneği seçilerek işlem
tamamlanır. İleri düzeyde ayarlamalar gerçekleştirmek için sistem yöneticisi (root) hesabı ile
Dosya Paylaşımını Yapılandır... düğmesi tıklanarak, sistem yöneticisi parolasıyla, Şekil
2.3’teki pencerede ayarlar gerçekleştirilebilir.
Şekil 2.3: Paylaşım yapılandırma
Eğer dosya ve dizinlere basit paylaşım verilirse, kullanıcıların kendi başlangıç
dizinlerini sistem yöneticisi (root) parolasına gereksinim duymadan paylaştırmaları sağlanır.
Gelişmiş paylaşım seçeneğinde ise yalnızca izin verilen kullanıcılar tarafından belirli
paylaşımlar gerçekleştirilebilir. Hangi kullanıcıların paylaştırma hakkına sahip olduğunu
belirlemek için “İzin Verilmiş Kullanıcılar” düğmesine tıklanır. Açılan pencerede kullanıcı
ya da grup ismi belirlemek mümkündür.
Dosya ve dizin izinleri de erişim açısından önemlidir. Bu nedenle, “İzinler” sekmesine
geçilerek buradaki izinlerin diğerleri için görünür veya değiştirilebilir hale getirildiğinden
emin olmalısınız.
53
Şekil 2.4: Dosya/dizin erişim izinleri
Burada açıklanan işlemler, basit bir ağ paylaşımı için yeterlidir. Daha ileri düzey
seçenekler, TASMA→İnternet ve Yerel Ağ→Samba seçeneği seçilerek gelen ekranda,
sistem yöneticisi (root) parolasıyla ayarlanabilir.
2.1.2. Samba Ayarları
Samba, Linux ve Unix işletim sistemleri ile Windows NT ve Windows 9x işletim
sistemleri arasındaki iletişimi sağlayan bir ağ sunucusu uygulamasıdır. Ayrıca, Pardus kurulu
bir bilgisayardan diğerine de Samba kullanılarak paylaşım yapılabilir.
Samba programını, TASMA→İnternet ve Yerel Ağ→Samba yolundan
çalıştırabilirsiniz. Ekrana gelen Şekil 2.5’teki Samba Temel Ayarlar penceresinde,
bilgisayarın çalışma grubu ve bilgisayar adı bilgileri ile paylaşım güvenlik seviyesi sistem
yöneticisi (root) tarafından ayarlanabilir.
54
Şekil 2.5: Samba temel ayarları
Samba programının Paylaşılanlar sekmesinde paylaşılan dizin ve dosyaları görmek
ve bunlar üzerinde işlemler yapmak mümkündür.
Şekil 2.6: Samba paylaşılanlar sekmesi
55
Yeni bir paylaşım eklemek için “Yeni Paylaşım Ekle...”, listedeki paylaşımın
ayarlarında değişiklik yapmak için “Paylaşım Düzenle...” ve paylaşımı kaldırmak için ise
“Paylaşımı Kaldır...” butonuna basılır.
Şekil 2.7: Samba yazıcılar sekmesi
Yazıcılar sekmesinde ise paylaştırılan yazıcılar görüntülenir. Bu yazıcılara Windows
makinelerden erişmek mümkündür. Bu pencerede yeni yazıcı eklenebilir, yazıcılarla ilgili
ayarlar düzenlenebilir ya da yazıcı paylaşımdan kaldırılabilir.
56
Şekil 2.8: Samba kullanıcılar sekmesi
Şekil 2.8’deki Kullanıcılar sekmesinde, Samba protokolüyle bilgisayara erişecek
kullanıcılar, erişemeyecek kullanıcılar ve bu kullanıcıların parolaları tanımlanabilir. Eğer
kullanıcı erişim kısıtlaması getirilmeyecekse, bu pencerede değişiklik yapılmasına gerek
yoktur.
Şekil 2.9: Samba gelişmiş sekmesi
57
Şekil 2.9’daki Gelişmiş sekmesinde ise ileri düzey sistem yöneticilerinin yapabileceği
çeşitli ayarlar bulunur. Buradan çeşitli güvenlik seçeneklerine erişebilirsiniz.
2.2. Paylaştırılan Dosyalara Erişim
Paylaştırılan dosyalara erişim için aşağıdaki adımlar uygulanır:


Servis Yöneticisinden Samba Ağ Paylaşımı servisi etkinleştirilir.
Konqueror gözatıcısında adres satırına smb:/ yazılır. Bir diğer yöntem ise
masaüstünden Sistem programını çalıştırarak Şekil 2.10’daki pencerenin sol
tarafından Ağ Dizinlerini seçmektir.
Şekil 2.10: Sistem penceresi

Bu adımdan sonra gelen pencerede Samba Payları'nı seçin. Şekil 2.11’deki
pencereden ağdaki diğer makinelere erişmek mümkündür.
58
Şekil 2.11: Samba payları
2.3. Paylaştırılan Yazıcılara Erişim
Pardus üzerinden ağdaki bir yazıcıya erişim mümkündür. Windows yüklü bir
makineye bağlı olan yazıcıya da erişilebilir. Bu işlem için aşağıdaki adımları uygulamanız
yeterlidir.

TASMA Pardus Yapılandırma Merkezi'ni açınız. Sol taraftaki menüden
Çevre Birimleri sekmesini seçiniz.

Pencerede Yazıcılar üzerine tıklayınız. Sol üstteki Ekle menüsünden Yeni
Yazıcı/Sınıf... seçeneğini seçiniz. Şekil 2.12’deki yazıcı ekleme sihirbazı ile
karşılaşacaksınız.
59
Şekil 2.12 :Yazıcı ekleme sihirbazı (1. adım)

İkinci adımda (Şekil 2.13) “SMB Paylaşımlı Yazıcı (Windows)” seçeneğini
seçin ve İleri düğmesine tıklayın.
Şekil 2.13: Yazıcı ekleme sihirbazı (2. adım)
60

Şekil 2.14’teki pencerede kullanıcı kimlik bilgisi istenir. Eğer bu yazıcı herkese
açıksa, “anonim giriş” tanımlanabilir. Bir misafir hesabı gerekiyorsa, bu
durumda “Misafir hesabı”nı seçin. Kimi durumlarda bir kullanıcı hesabı ve
parolasının verilmesi şarttır, bu durumda “Normal hesap” seçeneği seçilerek
sağlanan boşluklara kullanıcı adı ve parolası girilir.

Bu adımda ise ağ taranır ve yazıcı listesi çıkarılır. Şekil 2.15’teki pencerede
Tara düğmesine tıklanarak ağa bağlı bütün yazıcıları görmek mümkündür.
61

Son olarak yazıcı modelinin seçildiği Şekil 2.16’daki pencerede “Düz yazıcı”
seçeneği tıklanır. Böylece uzaktaki yazıcı için herhangi bir sürücü yüklemeye
gerek duyulmaz. Uzaktaki yazıcı bu noktadan itibaren tüm masaüstü
uygulamaları tarafından tanınacaktır.
62
2.4. Dosya Paylaşım Programları
Yerel ağ üzerinde dosya paylaşım işlemleri yapılabildiği gibi, en büyük ağ olan
İnternet üzerinde de dosya paylaşımını sağlayan bazı yazılımlar, Pardus ile birlikte gelmiştir.
Apollon ve Ktorrent programları bunlardan bazılarıdır.
2.4.1. Apollon ile Dosya Paylaşımı
Apollon programı, İnternet üzerindeki pekçok dosya paylaşım ortamında arama
yaparak dosyaları paylaşabileceğiniz p2p istemcisi bir uygulamadır. Bu program; Ares,
Fasttack, Gnutella ve OpenFT paylaşım ağlarına erişim sağlayabilir.
Bu programlar yardımıyla yasadışı dosya indirmeniz suçtur. Bu nedenle yalnızca
temin edilmesi ve kullanılması suç olmayan dosyaları indirmelisiniz.
2.4.1.1. Apollon Programının Bilgisayara Kurulması
Apollon, Pardus paket deposu içerisinde bulunan bir yazılım olduğundan, buradan
kolayca kurulum gerçekleştirilebilir. Kurulumu gerçekleştirmek için aşağıdaki adımları
uygulayın:

Pardus ana menüsünden Paket Yöneticisi (Yazılım Ekle ve Kaldır) programını
çalıştırın.
Şekil 2.17: Paket yöneticisi
63


Ekrana gelen Şekil 2.17’deki pencerede, Yeni Paketleri Göster
sekmesindeyken, Ara kutucuğuna “Apollon” yazın ya da solda yer alan
seçeneklerden KDE Masaüstü'nü seçerek listeden Apollon programını
bulunuz.
Apollon programının yanındaki kutucuğu işaretleyerek, pencerenin sağ üst
köşesinde yer alan Paket(ler)i Kur düğmesini tıklayın ve kurulumu başlatınız.
2.4.1.2. Apollon ile Arama Yapma
Apollon
programını
başlatmak
için
Pardus
ana
menüsünden
Programlar→İnternet→Apollon yolunu izleyebilirsiniz. Açılan pencerede Apollon'un hangi
paylaşım kanallarına bağlandığı görülebilir. Ayrıca her servisin kaç kullanıcı içerdiği ya da
kaç kullanıcının bağlandığı bilgisi de elde edilebilir.
Şekil 2.18: Apollon bilgi penceresi
Arama yapmak için pencerenin sol tarafındaki menüden Ara seçeneğini seçiniz. Bu
işlemden sonra Şekil 2.19’daki pencere gelecektir.
64
Şekil 2.19: Apollon arama penceresi
Ara kısmında dosya türünü belirterek (ses, video, metin, resim, yazılım vb.) ve anahtar
sözcük girerek aramayı gerçekleştirebilirsiniz. Sonuçlar, pencere üzerinde listelenecektir.
İstediğiniz dosyayı erişilebilir kullanıcı sayısını da dikkate alarak çift tıklamanız durumunda
indirme başlatılacaktır. Ne kadar çok kullanıcı o dosyaya sahipse, indirme hızı da o oranda
artacaktır.
İndirilen dosyalar öntanımlı olarak masaüstünde açılacak “Shared Folder” adlı dizine
yapılır. İsterseniz bu dizini Ayarlar menüsünden değiştirebilirsiniz.
2.4.2. KTorrent
KTorrent ile bittorrent alt yapısını kullanarak yazılım indirmek mümkündür. Örneğin,
Pardus kurulum dosyasını bittorrent üzerinden indirebilir ve bir Pardus CD'sine kolayca
sahip olabilirsiniz.
KTorrent, Pardus ile birlikte gelen bir programdır. Programlar→İnternet→KTorrent
yolundan çalıştırılabilir.
65
Şekil 2.20: KTorrent programı
Bu ekranda, sol üst köşedeki arama kutusuna anahtar sözcüğü yazarak, aramayı
KTorrent'i kapatmanız durumunda, sistem çubuğunda sağ alt köşede çalışmasına
devam edecektir. Tümden kapatmak için, KTorrent simgesine sağ tıklayarak Çık seçeneği
seçilmelidir.
KTorrent açık olduğunda başkaları sizinle dosya paylaşımında bulunurken siz de
başkalarıyla dosya paylaşımında bulunursunuz. Bu tür programlar, bilgisayarınızdan bir
dizini İnternet üzerinde paylaşıma açar. Böylece, başkasından indirmiş olduğunuz yazılımın
bir kaynağı da siz olursunuz. Dosya indirirken aynı zamanda sizde bulunan kopyalar
başkaları tarafından alınabilir. Bu nedenle hattınız yavaşlarsa KTorrent'i kontrol ediniz.
66
Bu uygulama faaliyetinde, açık kaynak işletim sistemi dosya ve dizin paylaşım
işlemlerini gerçekleştirmeyi öğreneceksiniz.
Bu uygulama faaliyetini gerçekleştirmek için aynı ağ üzerinde birbirini gören Pardus
ve Windows işletim sistemi kurulu iki bilgisayar gereklidir.
Öneriler
Kullanıcı ev dizini içerisine yeni bir dizin
oluşturunuz.
Bu dizinin erişim haklarını ağda paylaşıma
uygun şekilde düzenleyiniz.
Samba protokolünü etkinleştiriniz.
Dizini ağda paylaşıma açınız.
Ağa bağlı olan Pardus yüklü başka bir
bilgisayarda Samba protokolünü
etkinleştiriniz.
Samba protokolü üzerinden paylaşıma
açtığınız dizine erişim sağlayınız.

Bu dizine Paylasim ismini veriniz.



Dizini sağ tıklayarak Özellikler seçeneğini
seçin ve diğer kullanıcılar için hakları
düzenleyiniz.
Servis yöneticisinden etkinleştirebilirsiniz.
Dizine sağ tıklayarak Paylaşım’ı seçiniz.

Servis yöneticisinden etkinleştirebilirsiniz.

Konqueror’da smb:/ yazarak Samba
Paylarına erişebilirsiniz.
Windows Ağ Bağlantılarım’dan diğer
Windows makinelere erişim sağlandığı
şekilde Pardus’a erişebilirsiniz.

Ağa bağlı Windows yüklü bir makineden
Pardus kurulu makineye erişim sağlayınız.
67
Aşağıda doğru-yanlış tipinde sorular bulunmaktadır. Cümleleri okuyarak sorudaki
ifade doğru ise “Doğru”, yanlış ise “Yanlış” seçeneğini işaretleyiniz.
Doğru Yanlış
Pardus kurulu bir makineden Windows kurulu makinedeki dosyalara
1 erişim sağlamak için, Pardus makinede Samba programı kurulu
olmalıdır.
Samba programı ayarları, yalnızca sistem yöneticisi (root) tarafından
2
yapılabilir.
Pardus sistemlerde yazıcı paylaşımı yalnızca ağa bağlı Pardus kurulu
3
makineler arasında gerçekleştirilebilir.
4 Apollon, bir bittorrent uygulamasıdır.
5 KTorrent, Pardus ile birlikte gelen bir yazılımdır.
Aşağıdaki soruların doğru cevabını verilen seçeneklerden bularak doğru seçeneği
belirleyiniz.
6.
Samba servisinin başlatılması için gerekli program aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
7.
Samba ayarları nereden yapılır?
A)
B)
C)
D)
8.
Paket Yöneticisi
Sistem Yöneticisi
Servis Yöneticisi
Samba Yöneticisi
TASMA->İnternet ve Yerel Ağ->Samba
TASMA->Çevre Birimleri->Samba
TASMA->Sistem Yönetimi->Samba
TASMA->Bölge ve Dil Seçenekleri->Samba
Paylaşılan dosyalara erişim için Konqueror programında adres satırına ne
yazılmalıdır?
A) remote:/
B) smb:/
C) konsole
D) samba:/
68
9.
Pardus’ta yazıcı ayarlarına nereden erişilir?
A)
B)
C)
D)
10.
TASMA->Sistem Aygıtları->Yazıcılar
TASMA->Sistem Yöneticisi->Yazıcılar
TASMA->Internet ve Yerel Ağ->Yazıcılar
TASMA->Çevre Birimleri->Yazıcılar
Aşağıdaki programlardan hangisi İnternet üzerinden dosya paylaşım programıdır?
A)
B)
C)
D)
Apollon
Kate
Konsole
Firefox
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Test içinde cevaplandıramadığınız,
yanlış cevaplandırdığınız veya kendinizi bilgi bakımından eksik hissettiğiniz sorular için
bilgi sayfalarına tekrar dönüp öğrenme faaliyetini gözden geçirmeniz önerilir.
69
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
problemlerin çözümünü öğretmeninizin kontrolünde gerçekleştiriniz. Öğretmeniniz sizi
işlem basamaklarına göre Çok İyi, İyi, Orta, Vasat ve Başarısız şeklinde değerlendirecek ve
Problem 1:
Aşağıdaki işlemleri yapan ve ekran çıktısı aşağıdaki gibi olan bir kabuk programı
yazınız.
1- Ev dizinini ayrıntılı olarak listele ve dosyaya yaz.
2- Dosyayı ekrana yazdır.
3- Tarih ve saati görüntüle.
Seçiminiz (1-3): _
Kullanıcı;



1 seçeneğini seçtiğinde, kullanıcı ev dizinindeki (~) dosya ve dizinleri
ayrıntılarıyla listelenerek “liste.txt” dosyasına yazılacaktır.
2 seçeneğini seçtiğinde, liste.txt dosyasının içeriği ekranda görüntülenecektir.
3 seçeneğini seçtiğinde ise sistem tarih ve saati görüntülenecektir.
Öneri: Seçenekleri oluşturmak için case yapısını kullanabilirsiniz.
Problem 2:


Bilgisayarınızda ortak bir dizin açarak, başka bilgisayarlardan bu dizine
paylaşımı gerçekleştiriniz.
Windows kurulu bir bilgisayardaki yazıcıyı, Pardus kurulu bilgisayarlara ağ
üzerinden paylaştırınız.
70
GÖZLENECEK
DAVRANIŞLAR
DEĞER ÖLÇEĞİ
Çarpan
X
Listeleme ve dosyaya
yönlendirme işlemleri
Dosya içeriği
görüntüleme
Sistem tarih ve saatini
görüntüleme
Kabuk programı
hazırlama
Dosya ve dizinlere
paylaşım verme
Dosya ve dizinlere
ağdan erişim
Yazıcıyı ağ üzerinden
tanıtma
10
TOPLAM
25
Çok İyi
4
İyi
3
Orta
2
Vasat
1
Başarısız
0
TOPLAM
3
2
2
3
2
3
DEĞERLENDİRME
71
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
ls –al
cd ..
ps –aux veya ps -ef
rm –R <dizin>
â[^0-9]*$
C
B
D
C
A
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Doğru
Doğru
Yanlış
Yanlış
Doğru
C
A
B
D
A
72
 http://www.linfo.org
 http://www.belgeler.org
 http://www.pardus.org.tr
 http://www.uludag.org.tr/belgeler/pardus-kilavuz
 http://tr.pardus-wiki.org
 http://tr.wikipedia.org
 http://www.pardus-linux.org
 http://sanat.pardus.org.tr
 http://gezegen.pardus.org.tr
 http://liste.pardus.org.tr
 http://hata.pardus.org.tr
 http://www.lkd.org.tr
 http://www.kde.org.tr
 http://www.openoffice.org.tr
 ÇETİN, Görkem. Pardus, Seçkin Yayınları, Ankara, 2007.
73
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
 http://www.linfo.org
 http://www.pardus.org.tr
 http://tr.pardus-wiki.org
 http://www.belgeler.org
 http://sct.emu.edu.tr
 ftp://ftp.uybhm.itu.edu.tr
 http://www.uludag.org.tr
 http://tr.wikipedia.org
 http://www.ustuntas.net/belgeler/linuxebaslangic.pdf
 man Konsol Yardım Dosyaları
 AYDIN, Selçuk Han. Linux İşletim Sistemi, ODTÜ Bilgiişlem Daire Başkanlığı,
Ankara, Eylül 2002.
(http://www.bidb.odtu.edu.tr/index.php?go=usg&sub=cclib_linux)
 ÇETİN, Görkem. Pardus, Seçkin Yay., Ankara, 2007.
74

öğrenme faaliyeti - 1

Transkript

Benzer belgeler

Pardus ve NfSen ile Yönlendirici Netflow Kayıtlarının - Ulak

1 LINUX İŞLETİM SİS - Tunceli Üniversitesi

adli bilgisayar inceleme uzmanlığı programı

Kendi Çoklu Ortam Sunucunuzu Kurun: Gnump3d

1 DERS PROGRAMI – 2011-2012 / GÜZ Dönemi – Versiyon 2.0

açık kaynak kodlu işletim sistemi yapısı

adresten - Ulak-CSIRT

Responsive Tasarım Önerileri