İndir - Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü

T.C.
TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI
TARIMSAL ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
KARADENİZ'DE AV ARAÇ VE GEREÇLERİ İLE
AVLANMA TEKNOLOJİSİNİN BELİRLENMESİ
PROJESİ
TAGEM/IY/91/
Proje Lideri
Murat DOĞAN
Diğer Araştırmacılar
Mustafa ZENGİN
Musa ÖZKE
Muhammet BOZALİ
Temel ŞAHİN
TEMMUZ – 1992
TRABZON
I- ÖNSÖZ
Birim av gücünden gidilerek avlanabilir stoku tespit etmek, av gücündeki kapasite
kullanımı ve avlanma teknolojisinin yapısını ortaya koyabilmek için bu araştırma
yürütülmüştür. Bahsedilen verileri sağlamak için yürütülen bu araştırma projesinden şunlar
amaçlanmıştır.
1-Karadeniz Bölgesi’ndeki av filomuzun kapasitesi, av miktarı ve zaman içerisindeki
değişimin.
2-Teknoloji av ilişkileri,
3-Birim av gücü, ürün ilişkisi
4-Avın pazarlama ve değerlendirme usulleri.
5-Avcılık ve stok ilişkilerindeki değişimler, diğer bir deyimle av gücünden gidilerek
stok tespiti
6-Balıkçı barınağı liman ve çekek yerleri
7-Su ürünleri kooperatif ve birliklerinin durumu
Belirtilen amaçlar doğrultusunda Enstitümüzün kendi imkanlarıyla yürütülen bu
araştırma 1990 yılında başlatılmış, ayrıca 1991 yılında tekrarlanıp tamamlanmıştır. Ancak,
gerek av filosunda gerekse avlanma tekniğindeki değişiklikler önümüzdeki yıllarda sürekli
izlenecek ve tespit edilecektir. Bu araştırma sonucunda son derece önemli veriler elde
edilmiştir.
Ülkemiz balıkçılığına hayırlı olmasını diler, emeği geçenlere teşekkür ederim.
Murat DOĞAN
Enstitü Müdürü
II- İÇİNDEKİLER
I. ÖNSÖZ .................................................................................................................
I
II. İÇİNDEKİLER .....................................................................................................
II
III. ÖZET ...................................................................................................................
III
IV. ABSTRACT ........................................................................................................
IV
1. GİRİŞ ....................................................................................................................
1
2. PROJENİN AMACI ..............................................................................................
4
3. MATERYAL ve METOD .....................................................................................
7
3.1.
Saha Çalışmaları ............................................................................................
7
3.2.
Verilerin Değerlendirilişi...............................................................................
8
4.
BULGULAR .................................................................................................
9
4.1.
Av Araçları ....................................................................................................
9
4.1.1. Balıkçı Tekneleri ...........................................................................................
9
4.1.2. Balık Ağları ...................................................................................................
11
4.1.3. Balık Bulma Cihazları ................................................................................... .
15
4.2.
Balıkçı Filosunun Avlayabileceği ürün Miktarı ............................................
15
4.3.
Balıkçı Alt Yapıları ..........................................................................................
20
4.3.1. Balıkçı Barınakları............................................................................................
20
4.3.2. Tekne Yapım Atölyeleri ve Tersaneler ............................................................
24
Sektörün Yapısı ................................................................................................
25
4.4.
4.4.1. Balıkçı Nüfus ve Bu Nüfusa Ait özellikler.....................................................
25
4.4.2. Üretim Girdileri ve işletme Masrafları ...........................................................
28
4.4.3. İşleme ve Değerlendirme Tesisleri ..................................................................
30
4.4.4. Su ürünleri Kooperatifleri...............................................................................
33
4.4.5. Pazarlama ........................................................................................................
36
5.
TARTIŞMA ...................................................................................................
37
6.
ÖNERİLER ...................................................................................................
42
ÖZET .........................................................................................................................
44
SUMMARY ..............................................................................................................
45
YÜRÜTÜCÜLERİN ÖZGEÇMİŞİ ..........................................................................
46
LİTERATÜR LİSTESİ .............................................................................................
48
EK-1. BÜYÜK TEKNELERE AİT ENVANTER .......................................................
52
EK-II. KÜÇÜK TEKNELERE AİT ENVANTER ....................................................
72
II
III- ÖZET
KARADENİZ'DE AV ARAÇ VE GEREÇLERİ İLE AVLANMA TEKNOLOJİSİNİN
BELİRLENMESİ
Bu araştırmada; ülkemiz deniz ürünleri avcılığında birinci sırada yer alan Karadeniz
balıkçılığının temel yapısı ortaya konularak, balıkçı filosunun av gücü ile avlanabilir su
ürünleri miktarı arasındaki ilişkinin tespit edilmesi amaçlanmıştır.
Araştırma Trabzon Su Ürünleri Araştırma Enstitüsünün imkanlarıyla 1990-1991
yıllarında yapılmıştır.
Çalışma sahası olarak Karadeniz kıyısında yer alan bütün balıkçı merkezleri
seçilmiştir. Balıkçı liman ve barınakları ziyaret edilerek balıkçılarla anket yapılmıştır. Tam
sayım metoduna göre istatistiki bilgiler alınmıştır. Balıkçı gemileri ve kullandıkları av araçgereçleri tespit edilmiştir. Ayrıca, balıkçı barınakları, limanlar ve bölgede bulunana işleme
değerlendirme tesisleri de araştırma kapsamına alınmıştır.
Araştırma sonucunda; Karadeniz'de avcılıkta kullanılan balıkçı teknelerinin sayısı
6626 olarak tespit edilmiştir. Bunların 6024 adedi (%91) küçük balıkçı teknesi, 232 adedi
(%3.5) gırgır teknesi, 175 adedi (%2.5) trol teknesi, 75 adedi (%1) çift amaçlı tekne ve 120
(%2) adedi de taşıyıcı tekne olarak faaliyet göstermektedir. 1986 yılından çalışmanın
yapıldığı 1992 yılına kadar Karadeniz'deki balıkçı filosunda %100'lük bir artış meydana
gelmiştir.
Karadeniz'deki büyük balıkçı teknelerinin %95'inde telsiz, %87'sinde radar, %27'sinde
sonar, %18'inde ekosounder gibi teknik cihazlar bulunmaktadır.
Karadeniz'deki gırgır teknelerinin av gücü kapasitesi maksimum 6 milyon ton
civarındadır. Küçük balıkçı teknelerinde bu rakam 36 bin ton, trol teknelerinde 22 bin ton
olarak belirlenmiştir. Oysa en iyi sezonda Karadeniz'de avlanan balık miktarı 500 bin tonu
geçmemektedir.
Araştırma sırasında Karadeniz'de 22'si liman olmak üzere 202 adet balıkçı barınağı ve
çekek yeri bulunduğu tespit edilmiştir. Ayrıca bölgede 20 adet balık unu ve yağı fabrikası
bulunmaktadır. Bu fabrikaların toplam kapasitesi 1 milyon tonun üzerindedir.
III
IV- ABSRACT
DETERMINATION OF CATCHING TECHNOLOGY AND MATERIALS IN THE
BLACK SEA
This investigation was carried out by the aim of determination of the basic structure of
Black Sea which is take the first place about fisheries in our country, and establishment of the
relationship between fishing fleet catching power and fishing product that can be catched.
This research done by the possibilities of Trabzon Fisheries Research Institute in
1990-1991.
All fish landing centers have been chosen as working area all around Black Sea coast.
The main fisheries harbours and small ports have been visited and expended interviewed.
Statistical data have been obtained by using complete exact account method. All vessels
catching materials and equipment have been determined. Also small ports, harbours and
processing-evaluation facilities in the region have been taken into consideration, in this
research.
At the and of the research, the number of fishing boat in Black Sea have been found
out as 6626. This number included 6024 (91%) small fishing boats, 232 (3.5%) purseseiner
boats, 175 (2.5%) trawler boats, 75 (1%) double aimed boat and 120 (2%) as carrier boat.
From 1986 to 1992; which is this study was been carried out, it has been obtained 100%
percentage increase on fishing fleet.
Large fishing fleets have wireless with a percentage of 95%, radar 87%, sonar 27%
and echosounder 18%. Purseseiner boat’s catch power maximum capacity has been
determined as around 6 million tons, in case of small fishing boats this number is 36 thousand
tons and 22 thousand tons for trawler boats. But is fact, this number is not exceed 500
thousand tons also in most profitable seasons.
During the research, 22 harbours and 180 small ports has been found out. Also there
are 20 unit fish flour and oil plants present in this region. Total capacity of this plants is more
than 1 million tons.
IV
1. GİRİŞ
Bugün ülkemiz balık üretiminin % 93, 7’i Karadeniz ve Marmara denizinden elde
edilmektedir.(Karadeniz %83.7, Marmara Denizi %10’u DİE,1987)Karadeniz’deki ekonomik
Balıkçılık sahamız 23 milyon hektar olup, yurdumuzdaki toplam 20 milyon hektarlık
orman alanlarından daha fazladır. Bu alana 200.000 hektarlık Marmara denizi ile Karadeniz
ve Marmara’yı besleyen zengin akarsuları da ilave ettiğimiz takdirde, mevcut alanın mevcut
alanın daha da büyüdüğü görülür. Türkiye’nin toplam kıyı uzunluğu 8330 km.dir.
Nüfusun%19, 30’u kıyı kesiminde yaşamaktadır. Kıyı nüfusun da %86’sı Karadeniz kıyı
kesiminde bulunmaktadır. Toplam 1634 km. uzunluğuna sahip olan Karadeniz’de balıkçılık
önemli bir hayatiyete sahiptir.
Avcılık bakımından ülkemiz balıkçılığı dünya ülkeleri arasında 27.sırada yer
almaktadır. Açık deniz balıkçılığının kayda değer bir gelişme göstermediği ülkemizde,
balıkçılık büyük ölçüde Karadeniz’de yoğunlaşmıştır. Karadeniz balıkçılığının başta SovyetRusya olmak üzere Bulgaristan ve Romanya ile paylaşılmaktadır.
Her şeye rağmen günümüzde ve gelecekte Karadeniz’deki avcılığın büyük ölçüde
ülkemizden yana olduğu ve bu avantajı çok iyi bir şekilde kullanmamız gerektiği bilinmelidir.
Bu nedenle Karadeniz’deki av potansiyelini direkt etkileyen bir faktör olarak av araç ve
gereçleri ile av teknolojisine ait tüm bilgilerin kapsamlı olarak bilinmesinde çok önemli
yararlar vardır. Birim av gücü maksimum ürün ilişkisinin belirlenmesi açısından bu önemli
araştırmaya gerek duyulmuştur.Bu ilişkinin tesbit edilmesi halinde balıkçılığa yön verilemez..
Bu nedenle araştırma yürütülmüş ve sonuçlandırılmıştır.
1.1. Projenin Amacı ve Önemi
Bu proje ile Karadeniz’deki Av araç ve gereçlerine ait nitelik ve nicelik açısından
temel özellikler ile halen avcılıkta kullanılmakta olan av araç ve gereçlerinin teknik özellikleri
ele alınmış, kapsamlı bir inceleme ile Karadeniz’deki Avcılığın temel yapısı ortaya
konulmaya çalışılmıştır.
Hızla gelişmekte olan bir ülke durumdaki Türkiye de diğer alanlarda olduğu gibi, Su
ürünleri sektöründe de bir üretim planlaması yoktur Deniz ve iç ve sularımızda rast gele bir
avcılık sürülmekte, stokların geleceği düşünülmeden avcılık yapılmakta, insan gıdası olarak
tüketilmesi gereken ürünler daha çok balık unu ve yağı olarak işlenmektedir. Mevcut işleme
tesisleri %25 kapasite ile bile çalışamazken, yenileri kurulmaktadır. Balıkçı tekne ve ağ
sayıları giderek artmakta, boyutları büyümektedir. Bunların balık stoklarımıza yaptığı
olumsuz etki ortadadır. Son üç yıldır (1989, 1990, 1991yılları) Karadeniz’de yaşanan üretim
krizinden sonra gelecek yıllarda balık üretimimiz ne olacaktır? Bu ve buna benzer sorulara
yanıt verebilmek için mevcut durumun ortaya konulması gerekmektedir.
Bu çalışma ile aşağıdaki genel amaçlara ulaşılması planlanmıştır:
- Birim av gücü, maksimum ürün “ilişkisini tespit edebilmek, birim av gücünden
giderek avlanabilir stoku ortaya koymak, av gücündeki kapasite kullanımını ve av
teknolojisinin yapısını ortaya koyabilmek,
1
- Karadeniz’deki mevcut av filomuzun kapasitesi, av gücündeki kapasite kullanımını
ve av teknolojisini yapısını ortaya koyabilmek,
- Balıkçılık faaliyetleri için yapılan yatırımlar işletmeler ve bu sektörde çalışanların
sosyo –ekonomik durumun ortaya koymak,
- Kıyı balıkçılığı karakteri taşıyan Karadeniz balıkçılığında, Su ürünleri üretimini
etkileyen alt yapı tesislerinin durumunu araştırmak, (Liman, Barınak, Çekek yeri)
Bu proje ile bağlantılı olarak ve ileriye yönelik, Karadeniz balıkçılığı hakkında,
balıkçılık faaliyetlerinin iyileştirilmesi konularında yetkili mercilerin alacakları önemli
kararlarda bir referans oluşturacaktır.
2
2.
MATERYAL VE METOD
2.1. Çalışma Sahası
Hopa –Sarp sınırından başlanılmak üzere Kırklareli–İğneadaya kadar, tüm Karadeniz
sahil şeridindeki balıkçı merkezlerine ait, ayrıntılı yerleşim planı çıkarılmıştır. Karadeniz’de
kıyısı bulunmayan ancak Karadeniz‘de avlanan balıkçı merkezleri de bu çalışmaya dahil
edilmiştir. Bu merkezlerdeki balıkçı limanı barınak ve çekek yerlerine gidilerek, “Direkt
sayım ve örnekleme yöntemi”ne göre balıkçılarla görüşmeler yapılarak, önceden hazırlanan
anket formlarına gerekli olan tüm istatistikî bilgiler alınmıştır (Şekil 1).
Anket birimi olarak "profesyonel balıkçılar" seçilmiştir. Sağlıklı sonuçlar elde
edebilmek amacıyla anket çalışmalarının yürütüldüğü balıkçı merkezlerinde, özellikle o
yerleşim yerinde uzun süredir yaşayan, gelir getirmek amacıyla avcılık yapan, balıkçılıkla
ilgili tüm av araç ve gereçlerini kullanan, bunlara sahip olan ve bu işi kendine meslek edinmiş
kişilerle görüşülmüştür. Bu çalışmada, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı'na bağlı il ve ilçe
müdürlüklerine; liman başkanlıklarındaki av araç ve gereçlerine ait resmi kayıtlardan da
ayrıca yararlanılmıştır.
Samsun
İstanbul
Trabzon
Şekil 1. Çalışma Bölgesi
2.2. Çalışma Yöntemi:
İstatistiki bilgilerin derlenmesinde kullanılmak üzere 3 ayrı İstatistiki Anket Formu
geliştirilmiştir. Büyük Teknelere Ait Bilgi Formu, Küçük Teknelere Ait Bilgi Formu ve
Balıkçının Ekonomik Durumu Anket Formu (Ek 1, 2 ve 3 Anket Formları )
Çalışma esnasında, önceden saptanan tüm balıkçı liman, barınak ve çekek yerlerine
gidilerek “Tam Sayım Yöntemi ve Beyan Usulüne” göre balıkçılarla mülakat yapılmıştır.
Anket birimi olarak profesyonel balıkçılar seçilmiştir. Sağlıklı sonuçlar elde
edebilmek amacıyla, anket çalışmasının yürütüldüğü balıkçı merkezlerinde özellikle o
yerleşim yerinde uzun süredir yaşayan, gelir getirmek amacıyla denizde avlanan, balıkçılıkla
ilgili av araç ve gereçlerini kullanan, bu işi kendine meslek edinen kişilerle görüşülmüştür.
5- Anket Formlarında yer alan sorular özet olarak şöyledir:
Küçük Teknelerde: Tekne boyu, motor gücü, kullandıkları ağların türleri, boyları, kaç
parçadan oluştukları.
3
Trol, Gırgır ve Çift amaçlı olarak kullanılan büyük teknelerde ise;
Tekne boyu, motor gücü, yapım yılı, yapıldıkları malzeme, teknik cihazlar, yardımcı
ekipmanlar, mevcut ağlar, ağların teknik özellikleri, maliyetleri gibi av araç ve gereçlerini
içeren bilgiler ile Balıkçılıkla geçinen nüfus, üreticilerin yıllık masrafları, kullanılan işgücü
miktarı, teknenin hangi amaçla kullanıldığı (profesyonel–amatör ) gibi Sosyo-ekonomik
yapıyı içeren bilgiler yer almıştır.
6- Çalışmanın yürütüldüğü balıkçılık merkezlerine ait, mevcut durum hakkında
ayrıntılı bilgi alınmıştır. Balıkçı barınakların ihtiyacına yetebilecek kadar genişlikte mi?
Barınak teknelerin manevra yapabilecekleri su alanı derinliğine ve geri saha alanına sahip mi?
Yükleme boşaltma, bağlama rıhtımları ile suyu, elektriği, ağ kurutma sahası, satış yeri, lokali,
soğuk hava deposu, barınma yeri mevcut mu?
(Balıkçı Barınaklarının özellikleriyle barınaklarda mevcut alt yapının durumu tespit
edilmiştir.)
7- Bu araştırma av araç ve gereçleri konusunda resmi kayıtlara sahip olan Tarım ve
Köy işleri bakanlığı, Tarım İl Müdürlükleri ayrıca Ulaştırma Bak. Bağlı Liman Başkanlıkları
gibi kurumlarda mevcut veriler doğrulama amaçlı olarak kullanılmıştır.
Birebir sayımda elde verilerle Resmi kayıtlar arasında farklılıklar olduğu görülmüştür.
Fiilen mevcut olan birçok balıkçı teknesi ile av araç ve gereçlerinin resmi kayıtlarda
bulunmadığı tespit edilmiştir.
2.3.Projenin Süresi:
Proje çalışmalarına 1990 yılında başlanılmış olup, 1990 yılına ait ara rapor
hazırlanmıştır. 1991 yılına ait sonuç raporu, iki yıllık bir araştırma sonucunda elde edilen
bütün verileri kapsamaktadır. Karadeniz‘deki av gücü kapasitesinde ve av miktarında zaman
içerisindeki değişimleri tespit edebilmek amacıyla bu araştırmanın önümüzdeki her iki yılda
bir tekrarlanması planlanmaktadır.
2.4. Verilerin Değerlendirilmesi
Bu çalışmada elde edilen bulguların değerlendirilmesinde istatistiksel yöntemler
kullanılmıştır (DÜZGÜNEŞ, 1988). Araç cinslerine ve özelliklerine göre çeşitli tasnifler
yapılmıştır. Balıkçı tekneleri, avcılık türlerine, sahip oldukları teknik özelliklerine ve yerleşim
birimlerine göre ayrı ayrı gösterilmiştir. Bulguların karşılaştırılmasında Devlet İstatistik
Enstitüsünün 1985-1991 yıllarında yayınlamış olduğu su ürünleri üretimi, ile av araçlarına ait
bilgilerin yer aldığı "Su Ürünleri İstatistikleri" adlı yayından yararlanılmıştır.
Tahmini av miktarının saptanmasında BİNGEL (1990) tarafından hazırlanan
BALIKİST adlı bilgisayar programı kullanılmıştır. Farklı özelliklere sahip av araçlarından
oluşan filonun toplam tahmini av miktarını hesaplamak için, örnekleme yapılan balıkçı
limanlarına kayıtlı, teknelerde bireysel av miktarları belirlenmiş ve filoya ait toplam tahmini
av miktarı hesaplanmıştır.
4
3.
BULGULAR
3.1. Balıkçı Barınakları
Özellikle kıyı Balıkçılığı karakterini taşıyan Ülkemiz balıkçılığında su ürünleri
üretimini etkileyen en önemli yapılardan birini oluşturur, Balıkçı Barınakları Denizde kısa ve
uzun süreli avcılık yaparak ürün artışını sağlayacak balıkçı teknelerine ve onların ihtiyaçlarına
cevap verecek av araç ve gereçlerinin geliştirilmesine üretim artışı ve değerlendirme ile
pazarlamayı entegre bir bütünlük içinde temine yönelik liman, balıkçı barınağı ve çekek
yerleri Su Ürünleri Sektörünün önemli alt yapılarından birini oluşturur.
Balıkçı Limanı : Her boy ve her su kesimindeki balıkçı teknelerine hizmet vermek
maksadı ile mendireklerle korunmuş, yöre balıkçılarının ihtiyacına yetebilecek kadar havuz ve
geri kullanım alanına sahip yükleme, boşaltma, bağlama rıhtımları ile suyu, elektriği, ağ
kurutma sahası, satış yeri, lokali, soğuk hava
Balıkçı Barınağı: Çeşitli boy su kesimindeki balıkçı teknelerinin kötü hava şartlarında
barınmaları maksadı ile mendirekle çevrilmiş bulunan ve barınacak teknelerin manevra
yapabilecekleri kadar su alanı ve derinliğine sahip, faydalanan teknelerin demirlemeye veya
baştankara bağlanarak belli zamanlarda konakladıkları, önemli alt yapısı bulunmayan
yapılardır.
Çekek Yeri: Balıkçı barınakları içerisinde veya dalga tesiri olmayan koy, göl ve
nehirlerde balıkçı teknelerin bakım ve onarımlarının yapılması için karaya alınmalarına imkan
sağlayacak teçhizatı bulunan ve karaya alındıktan sonra bakım ve onarım çalışmalarına
yetecek kadar kumsal veya betonlaşmış meyilli alana sahip kıyı yapılarıdır.
3.2. Yer Seçimi
Balıkçı barınağı olarak seçilecek yerin bazı temel kıstasları içermesi gerekmektedir.
Barınak tesislerinin kurulacağı yerlerde öncelikle ele alınması gereken önemli noktaları şu
şekilde ortaya koyabiliriz.
1- Üretimin ve pazarlamanın entegre bir bütünlük içerisinde gereçleştirilmesini
sağlayacak nitelikte olmalıdır.
2- Balıkçı nüfusun yoğun olarak yaşadığı yerleşim merkezlerine yakın olmalıdır.
3- Üretim ve pazarlama girdilerinin en ucuz olarak temin edileceği bir konuma sahip
olmalıdır.
4- Planlamada inşaatların yapılabilirliği ve bedellerinin ekonomikliği ön planda
tutulmalıdır.
5- Kötü hava koşullarına karşı doğal koruyucu özelliklere sahip bir konumda olmalıdır.
6- Planlamada inşaatların yapılabilirliği ve bedellerinin ekonomikliği ön planda
tutulmalıdır.
7- Projenin sosyal ve ekonomik yönden su ürünleri sektöründe gelişmeyi sağlayıcı
yönde olması düşünülmesi.
8- Su ürünleri kaynaklarının koruma ve kontrol ve muhafaza hizmetlerinin etkinlikle
yürütülmesini temin etmeli.
5
3.3. Mevcut Durum
Araştırma sonucuna göre Sarp’tan İğne ada ‘ya kadar Karadeniz sahili boyunca
balıkçılığa hizmet eden kıyı yapıları adet olarak şöyledir: Liman 25 adet, Balıkçı Barınağı 76
adet ve Çekek Yeri 107 adet olmak üzere toplam 208 adet olarak saptanmıştır. Karadeniz’de
avcılık yapan büyük teknelerin barındığı Tekirdağ ve Bursa illerine ait barınaklarda ele
alınmamıştır.
Bu yapılarının illere göre dağılımı ve yerleşim yeri olarak isimleri Tablo 1 ve 2 ‘de,
söz konusu tesislerin yerleri (Harita 2-3-4 ‘de) gösterilmiştir.
İlgili tabloların incelenmesinden de anlaşılacağı gibi tesisler büyük oranda Doğu
Karadeniz Bölgesi’nde yoğunlaşmıştır. Bu durum balıkçı teknelerinin illere göre dağılımı ile
paralellik göstermektedir. Bu durumu yaratan birçok neden olmakla birlikte, en önemli
faktörün, üretim ve av yoğunluğunun bölgeler arası farklılığından kaynaklandığı söylenebilir.
Mevcut kıyı yapılarının fiziki durumuna göz attığımızda barınaklar arasındaki
mesafelerin yörelere göre 5-20 km. mesafeyle birbirlerini takip ettiği görülür.
Tablo -1. Karadeniz kıyı kesiminde bulunan balıkçı barınaklarının illere göre dağılımı.
İLİ
ARTVİN
RİZE
TRABZON
GİRESUN
ORDU
SAMSUN
SİNOP
KASTAMONU
ZONGULDAK
BOLU
SAKARYA
KOCAELİ
İSTANBUL
KIRKLARELİ
TEKİRDAĞ
BURSA
TOPLAM
GENEL TOPLAM
LİMAN
1
3
5
3
1
1
2
2
3
BALIKÇI BARINAĞI
2
17
10
6
8
3
2
3
3
1
1
16
2
2
1
25
3
76
208
ÇEKEK YERİ
5
16
10
18
10
11
5
6
14
1
3
5
3
107
Avlanma sezonunda ürünün kıyıya çıkarıldığı ve gemilerin ikmallerin yapıldığı, ölü
sezonda bakım, tamir ve onarım işlerinin yürütüldüğü ve aynı zamanda balıkçıların sosyal
manada iletişim kurdukları ortamlar olarak hizmet veren balıkçı yapılarındaki mevcut
sorunları şu şekilde sıralayabiliriz.
1- İnşa edilen balıkçı barınaklarının yer seçimleri hatalı yapılmıştır. İhtiyaçları ne
ölçüde karşılayacağının hesaplanmadığı, kapasite açısından uzun vade de yeterli olmadıkları
tespit edilmiştir.
2- Balıkçı yapılarının yerlerinin seçimi yanında genel inşa ve projelendirmelerde
büyük çoğunlukla isabetli karar verilmemiş. Hakim rüzgarlara ve dalgalara hedef, sığınmaya
müsait olmayan, girinti, koy özelliğine sahip olmayan yerler seçilmiştir. Mevcut doğal
barınma olanağına sahip yerlerden istifade edilmiştir.
6
3- Yanaşma sahaları her kapasitedeki (boy – yükseklik) teknenin yanaşabileceği
derinliğe sahip değildir. Dalga hareketleri ile zemin taş, çakıl, kum ile dolmuş vaziyettedir.
Sığlaşma nedeniyle büyük tekneler barınağa yaklaşmakta zorluk çekmektedir. Aynı durum
küçük tekneler içinde geçerlidir.
4- Dolmayı önleyen tarama ve bakım işleri yapılmamıştır.
5- Mendirek (dalga kıran - mahmuz) olarak adlandırılan ve barınak sahası için hayati
bir işleme sahip yapay uzantılar çoğu yerde yetersiz ya da tahrip edilmiş ve onarılmamış
durumdadır.
6-Ürün boşaltma ve pazarlama işleri için yeterli büyüklükte rıhtım, bakım için
kullanılan geri saha alanı yeterli değildir. Özellikle küçük tekneleri çeşitli iklim koşullarında
korunmak için inşa edilen ve salaş adı verilen muhafaza evleri çok ilkel olup, birçok yerde
mevcut değildir.
7- Barınaklarda kapasitenin üstünde balıkçı teknesi barınmaktadır. Balıkhane, soğuk
hava deposu, dondurma, işleme, ağ kurutma, yakıt deposu, elektrik, su, idari binalar gibi alt
yapı tesisleri çoğunlukta mevcut değildir.
8- Balıkçı yapıları, teknik manada bir planlama düşünülerek inşa edilmemiş. Uzun
vadeli ve geleceğe yönelik hizmet edecek özelliklere sahip bulunmamaktadır.
Tablo –2. Karadeniz kıyı kesiminde yer alan balıkçı, liman, barınak ve çekek yerlerinin
yerleşim birimlerine göre dağılımı.
İLİ
ARTVİN
RİZE
TRABZON
ÇEKEK YERİ
SARP
LİMAN KÖY
ESEN KIYI
SU GÖREN
ÇAMLI KÖY
FINDIKLI-GÜZELYALI
FINDIKLI -SÜMERYALI
FINDIKLI -MERKEZ MH
FINDIKLI -YENİ MH
FINDIKLI -YENİ KÖY
ARDEŞEN-YENİYOL
PAZAR-SOĞUKSU MH
ÇAYELİ-LİMANKÖY (BURUN
BAŞI)
ÇAYELİ-LİMANKÖY-MERKEZ
ÇAYELİ-HAMUDA MH
MERKEZ-ÇİFTEKAVAK
MERKEZ-ALİPAŞAKÖY
MERKEZ -UZUNKAYA KÖY
DEREPAZARI-SANDIKTAŞ
İYİDERE -SARAYKÖY
İYİDERE -YALIKÖY
OF-ESKİPAZAR
OF-SOĞUKPINAR
SÜRMENE-KASTEL
ARAKLI-KALECİK
ARAKLI -YALIBOYU
MERKEZ-YALINCAK
AKÇABAT-DARICA
AKÇABAT -SALACIK
AKÇABAT -AKÇAKALE
ÇARŞIBAŞI-KEREMKÖY
BARINAK
KEMALPAŞA
ARHAVİ-MERKEZ
LİMAN
HOPA-MERKEZ
FINDIKLI-KIYICIKKÖY
FINDIKLI-TOROSİS LİMAN MH
FINDIKLI-AKSU MH
ARDEŞEN-IŞIKLI
PAZAR -SİVRİKALE
PAZAR -BALIKÇIKÖY
ÇAYELİ -TAŞHANE MH
ÇAYELİ -B.CAFER PAŞA MH
MERKEZ -SÖĞÜTLÜ KÖY
MERKEZ -BOZUKKALE
MERKEZ-ÇAMLIK
MERKEZ -GÜLBAHAR MH
MERKEZ -MÜFTÜ MH
MERKEZ -KÜÇÜK İSKELE
MERKEZ -BOĞAZ MH
DEREPAZARI-ERİKLİMAN
İYİDERE-MERKEZ
SÜRMENE-ÇAMBURNU
SÜRMENE -YENİKÖY
MERKEZ-BALIKÇI MH
MERKEZ
ARSİN-MERKEZ
MERKEZ-FAROZ
AKÇABAT-MERSİN
ÇARŞIBAŞI-FENERKÖY
VAKFIKEBİR-YALIKÖY
BEŞİKDÜZÜ-MERKEZ
ARDEŞEN- MERKEZ
PAZAR- MERKEZ
RİZE-MERKEZBÜYÜK LİMAN
7
TRABZON-MERKEZ
ARAKLI- MERKEZ
YOMRA- MERKEZ
AKÇABAT- MERKEZ
ÇARŞIBAŞI- MERKEZ
Tablo –2.(devam) Kıyı kesiminde yer alan balıkçı, liman, barınak ve çekek yerlerinin
yerleşim birimlerine göre dağılımı
İLİ
GİRESUN
ÇEKEK YERİ
EYNESİL-ARAKLI KÖY
GÖRELE-ÇAVUŞLU
GÖRELE – ÇAVUŞLU FİRİDİNOĞLU
TİREBOLU-YALIKÖY
TİREBOLU -ÇİVİLKÖY
TİREBOLU -DEMİRCİKÖY
ESPİYE-ARIDURAK
ESPİYE -GÜLBURNU
KEŞAP-DEĞİRMENAĞZI
KEŞAP -KALECİK
KEŞAP -DÜZKÖY
KEŞAP -KULAKİSKELESİ
KEŞAP -MRK-BELEDİYEÖNÜ
MERKEZ-GEMİLER
BULANCIK-KARABURUN
BULANCIK -UÇARLI MH
BULANCIK -İNCİVEZ
PİRAZİZ-MADENKÖYÜ
BARINAK
EYNESİL-BOZTEPE MH
TİREBOLU-MERKEZ
MRK-HACIHÜSEYİN MH
BULANCAK -YALIKÖY
BULANCAK -KÜÇÜKLÜKÖY
PİRAZİZ -MERKEZ
LİMAN
GÖRELE MRK
GİRESUN-MRK
BULANCAKPAZARSUYU
ORDU
MERKEZ -MELET-IRMAK AĞZI
MERKEZ -KİRAZ LİMAN
MERKEZ -KUMBAŞI MH
PERŞEMBE-ÇERLİKÖY
PERŞEMBE -ÇAYTEPE
PERŞEMBE -BÜYÜKAĞIZ
PERŞEMBE -MENDERESÖNÜ
FATSA-BELİCE
FATSA -KURTULUŞ MH
ÜNYE-YALIKAHVESİ ÖNÜ
GÜLYALI-MRK
MRK-KUMBAŞI
PERŞEMBE-KOCAALİ MH
PERŞEMBE -KIŞLA ÖNÜ
PERŞEMBE -MERSİN KÖYÜ
FATSA-YALIKÖY
FATSA -BOLAMAN
ÜNYE-CEVİZDERE
FATSA-LİMAN
SAMSUN
TERME-MİLİÇ-II.IRMAK AĞZI
MERKEZ-BELEDİYE EVLERİ MRK-LİMAN
TERME -YALI MH
ONDOKUZMAYIS-DEREKÖY
TERME -YENİ IRMAK MH
ALAÇAM-YAKAKENT
TERME -SİMENET
ÇARŞAMBA-ABTAL IRMAĞI
ÇARŞAMBA -TEMELLİ-FENER
MH
ÇARŞAMBA -ÇINARLI KÖY
BAFRA-IRMAK AĞZI-KOŞUYOLU
19 MAYIS-KUMCAĞIZ
ALAÇAM-TOPLU KÖY
ALAÇAM -GÖKÇÜN
SİNOP
MERKEZ-AKLİMAN-AYANCIKGEBELİT
AYANCIK-ERFELEK-ŞEREFİYE
TÜRKALİ-HELALDI
TÜRKALİ -MRK
AYANCIK-MRK
AYANCIK -USTABURNU
GERZE-MRK
MRK-LİMAN
KASTAMONU
BOZKURT-YAKAÖRENKÖY
İNEBOLU-GEMİCİLER
İNEBOLU -ÖZLÜCE
DOĞANYURT-AKBAYIR KÖY
DOĞANYURT -UĞURLU KÖY
CİDE-GRİDOS
ÇATALZEYTİN-GİNOĞLU
ABANA-MRK
DOĞANYURT-MRK
İNEBOLU-MRK
CİDE-MRK
8
Tablo –2.(devam) Kıyı kesiminde yer alan balıkçı, liman, barınak ve çekek yerlerinin
yerleşim birimlerine göre dağılımı :
İLİ
ÇEKEK YERİ
BARINAK
LİMAN
ZONGULDAK
KURUCAŞİLE-KAPISU
AMASRA-ÇAKRAZ
BARTIN-NEHİRAĞZI
ÇAYCUMA-HİSARÖNÜ(FİLYOS)
KİLİMLİ-TÜRKALİ KÖY
KİLİMLİ - MRK -HİSARARKASI
MERKEZ-GÜBÜ KÖYÜ
MERKEZ -KOZKÖY
MERKEZ -ÖMERAĞZI
MERKEZ -ÇATALAĞZI
MERKEZ -İNAĞZI
MERKEZ -KAPUZ MH
MERKEZ -KARAKUM
ALAPLI-NEHİRAĞZI
KURUCAŞİLE-MRK
KURUCAŞİLE -TEKKEÖNÜ
MERKEZ -KOZLU
AMASRA-MRK
MRK-LİMAN
K.EREĞLİSİ-MRK
BOLU
AKÇAKOCA-MELENAĞZI
AKÇAKOCA-MRK
SAKARYA
KARASU-KOCALİ
KARASU -KÖROZ
KARASU -NEHİRAĞZI
KOCAELİ
KANDIRA-KERPE
KANDIRA -SEYREK
KANDIRA -KIŞLAÖNÜ
KANDIRA-BOLULU
KANDIRA -BAĞIRGANLI
İSTANBUL
ŞİLE-İMRENLİ
MRK-GARİPÇE
ÇATALCA-YALIKÖY
KANDIRAKEFKEN
ŞİLE-AĞVA
MERKEZ-ŞİLE
MERKEZ –ANAD. FENERİ
MERKEZ -POYRAZ KÖY
MERKEZ –ANAD. KAVAĞI
MERKEZ -BEYKOZ
MERKEZ -PAŞABAHÇE
MERKEZ -ANADOLU HİSARI
MERKEZ -SALACIK
MERKEZ -PENDİK
MERKEZ -RUMELİ FENERİ
MERKEZ -RUMELİ KAVAĞI
MERKEZ -YENİMAHALLE
PAZARYERİ
SARIYER- MRK
MERKEZ -KUMKAPI
ÇATALCA-KARABURUN
KIRKLARELİ
VİZE-KIYIKÖY.
İĞNEADA- MERKEZ
TEKİRDAĞ
MRK-LİMAN
M.EREĞLİSİ-MRK
GEMLİK-KAPALIKÖY
GEMLİK -FISTIKLIKÖY
MUDANYA-ZEYTİNBAĞI
BURSA
9
GEMLİK-MRK
3.4. Balıkçı Tekneleri
Kıyı ve kıyı ötesi balıkçılık karakterini koruyan ülkemizde, balıkçı tekneleri büyük
ölçüde kıyılarda avlanan yakın sahil teknesi olma özelliklerini göstermektedir. Son
zamanlarda, devlet tarafından sağlanan kolaylıklar sonucu, balıkçı filosunda özellikle 1983
yılından sonra önemli gelişmeler kaydedilmekle birlikte, halen açık deniz ve okyanus
balıkçılığına geçmiş bir balıkçı filosundan söz edilememektedir.
Karadeniz’de su ürünleri sektörüne hizmet veren balıkçı teknelerini belli başlı avcılık
türleri itibariyle; gırgır tekneleri, trol tekneleri, taşıyıcı tekneler ve küçük tekneler olmak
üzere 4 ana grup altında toplamak mümkündür. Bunun yanında av sezonuna ve av türüne
bağlı olarak hem gırgır hem de trol avcılığı yapan çift amaçlı tekneleri de ayrı bir gurup
olarak ele almak mümkündür.
Balıkçı teknelerini boy ve motor güçlerine göre karşılaştırdığımızda, teknelerde boy
olarak büyüme, kullanılan deniz motorlarının güç olarak büyümelerini de beraberinde
getirmiştir.
Karadeniz’de avlanan teknelerin %91’in boyları 3-15 metre, motorların güçleri 2-150
HP arasında değişen küçük tekneler oluşturmaktadır.
Karadeniz’de toplam balıkçı teknelerinin %3, 5 oluşturan gırgır teknelerinin boyları 740 metre, motor güçleri 13-1720 HP arasında değişmektedir.
Trol tekneleri ise; toplam sayısının %2, 64 ‘ü oluşturmakta olup, boyları 9-28 metre ile
motor güçleri 32-600 HP arasında değişmektedir.
Çift amaçlı tekneler de, toplam tekne sayısının %1, 13 oluşturmakta olup, boyları 9-27
metre, motor güçleri 28-550 HP arasında değişmektedir.
Balıkçı teknelerinin % 1,81 taşıyıcı tekneler oluşturur. Bunların boyları 5-27 metre,
motor güçleri ise 10-570 HP arasındadır.
Mülga su ürünleri Daire Başkanlığınca 1982 yılında Karadeniz’de yapılan
araştırmalarda tespit edilmiş bulunan balıkçı teknelerine ait adet, uzunluk ve motor güçlerini
gösteren 3 ve 4 nolu tablolar ile, Devlet Planlama Teşkilatı, Su Ürünleri ve Su Ürünleri
Sanayi Özel İhtisas Komisyonu’nca hazırlanan 1980-1986 yılları arasında Karadeniz’deki
balıkçı teknelerinin sayısal dağılımı ve teknelerin avcılık türü itibariyle dağılımı 5 ve 6 nolu
tablolarda verilmiştir. Bu tablolardan da açıkça görüleceği gibi 1986 yılında 132 adet olan
gırgır tekne sayısı 232 adede, 85 adet olan trol tekne sayısı 175 adede yükselmiştir.
Görüldüğü gibi balıkçı teknelerinde %100’lere varan ve son derece hızlı bir artış sağlanmıştır.
Karadeniz’deki balıkçı teknelerime ait bazı temel sayısal özellikler aşağıda sıralanmış
olan Tablo ve Grafiklerde verilmiştir.
1-Küçük Teknelerin İllere Göre Sayısal Dağılımı (Tablo 7, Grafik 1)
2-Büyük Teknelerin Boylarına Göre Dağılımı (Tablo 8, Grafik 2)
3-Küçük Teknelerin Boylarına Göre Oransal Dağılımı (Grafik 3)
4- Küçük Teknelerin Motor Güçlerine Göre Dağılımı (Tablo 9, Grafik 4)
5-Büyük teknelerin Yerleşim Birimlerine ve Avcılık Türüne Göre Sayısal Dağılımı
(Tablo 10)
6-Büyük Teknelerin İllere Göre Sayısal Dağılımı (Tablo 11)
10
7-Gırgır Teknelerinin İllere Göre Sayısal Dağılımı (Grafik 5)
8-Trol Teknelerinin İllere Göre Sayısal Dağılımı (Grafik 6)
9-Çift Amaçlı Teknelerin İllere Göre Dağılımı (Grafik 7)
10-Taşıyıcı Teknelerin İllere Göre Dağılımı (Grafik 8)
11-Büyük Teknelerin Boylarına Göre Dağılımı (Tablo 12)
12-Gırgır Teknelerinin Boylarına Göre Dağılımı (Grafik 9)
13-Trol Teknelerinin Boylarına Göre Dağılımı (Grafik 10)
14-Çift Amaçlı Teknelerin Boylarına Göre Dağılımı (Grafik 11)
15-Taşıyıcı Teknelerin Boylarına Göre Dağılımı (Grafik 12)
16-Gırgır Teknelerinin Motor Güçlerine Göre Dağılımı (Tablo 13, Grafik 13)
17-Trol Teknelerinin Motor Güçlerine Göre Dağılımı (Tablo 14, Grafik 14)
18-Çift Amaçlı Teknelerinin Motor Güçlerine Göre Dağılımı (Tablo 15, Grafik 15)
19-Taşıyıcı Teknelerinin Motor Güçlerine Göre Dağılımı (Tablo 16, Grafik 16)
20-Büyük Teknelerin Yapıldığı Malzemeye Göre Dağılımı (Tablo 17, Grafik 17)
21- Büyük Teknelerin Yapılış Yıllarına Göre Dağılımı (Tablo 18, Grafik 18)
İlgili Tablo ve Grafikler incelendiğinde Karadeniz balıkçılığında kullanılan, mevcut
balıkçı teknelerinin temel özellikleri ortaya çıkmaktadır.
3.4.1. Balıkçı Teknelerinin Yerleşim Birimlerine Göre Sayısal Yoğunluğu İle Avcılık
Türlerine Göre Dağılımı:
Karadeniz’de avcılık yapan balıkçı teknelerinden gırgırlar, genel olarak İstanbul ve
Rize-Trabzon illerinde yoğunlaşmış olup, Teknelerdeki sayısal yoğunluk en fazla 26-27
metredeki (%25) boylar ile 450-470 HP (%36) motor gücünde toplanmıştır.
Trol tekneleri daha çok Samsun, Batı Karadeniz ve İstanbul’da toplanmış
bulunmaktadır. Bunun en önemli nedeni trol avcılığına getirilen yasaklama, sınırlama ve
yükümlülüklerin gittikçe yoğunluk kazanması ve Doğu Karadeniz’in trol avcılığına kapalı
olmasından kaynaklandığı bilinmektedir. Doğu Karadeniz Bölgesi’nde bulunan trol
teknelerinin sadece bakım amacı ile bölgeye gelmiş olanlardır.
Trol tekneleri de sayısal olarak en fazla 17-18 metre (%25) boylarda ve 135-220 HP
(%17) motor güçlerinde yoğunlaşmıştır.
Çift amaçlı tekneler Batı Karadeniz ve özellikle İstanbul ilinde yoğunlaşmış olup, bu
tür teknelerdeki tekne boyları sayısal olarak 15-16 m.(%25, 3) ve motor güçleri de 130-135240 HP (%30, 6) olarak tespit edilmiştir.
Taşıyıcı tekneler genel olarak Trabzon ve İstanbul illerinde yoğun olarak yer
almaktadır. Bunlardaki sayısal yoğunluk, tekne boylarında 20-22 m.de (%34) ve motor
güçlerinde ise 220-280 HP (%30) da toplanmıştır.
Küçük balıkçı tekneleri yoğun olarak bulunduğu iller, Doğu Karadeniz’de (Rize,
Trabzon, Giresun), Orta Karadeniz’de (Samsun, Sinop), Batı Karadeniz’de (Zonguldak, ve
11
İstanbul) ilidir. Genel olarak boylar 6 m.(%33, 8), 7m.(%23, 6), ve 5m. (%19, 4) gruplarında
toplanmıştır. Küçük teknelerin motor güçleri düzenli bir dağılım göstermemektedir. Çok
değişik güçte ve markaya sahip deniz motorları küçük balıkçı teknelerinde kullanılmaktadır.
3.4.2. Balıkçı Gemilerinin Yapım Malzemesi
Karadeniz’deki mevcut balıkçı teknelerinin önemli bir kısmı ahşap malzemelerden
yapılmaktadır. Ancak 1982 yılından sonra saç ve çelik malzeme kullanılarak yapılan balıkçı
teknelerinin sayısında önemli artışlar olmuştur. Halen 20 m. üzerindeki gemilerin inşasında
genellikle saç malzeme kullanılmaktadır. Karadeniz‘de avlanan balıkçı teknelerinden gırgır
teknelerinin %65.5 saç, %34.5 ahşap, trol teknelerinin %13 saç, %87 ahşap, çift amaçlı
teknelerin %20’si saç ve %80’i ahşap malzemeden yapılmıştır.
3.4.3. Balıkçı Gemilerinin Yapım Yıllarına Göre Durumu
Karadeniz’de avcılık yapan büyük tekneler yapıldığı yıllara göre tasnif ettiğimizde,
mevcut teknelerin büyük bir oranının ( %61 ) 1980 yılından sonra imal edildiğini ve özellikle
bu yıldan sonra imal edildiğini ve özellikle bu yıldan sonra yaygın olarak saç malzeme
kullanıldığı görülmektedir. Buradaki artış oranının yıllar itibarı ile hemen hemen aynı olduğu
ilgili grafikte görülmektedir. Diğer bir sonuçta eldeki mevcut teknelerin çok eski olmadığı,
büyük bir oranının 1980 yılı sonrasında yapılmış olmasıdır.
Karadeniz‘de avcılık yapan balıkçı teknelerine ait 4 yılında meydana gelen sayısal
artışlar aşağıda verilmiştir.
Tablo – 3. Balıkçı teknelerinin yıllara göre sayısal değişimi.
YIL
1996 (DPT)
1991 (SÜAE)
ATIŞ ORANI
(%)
TROL
TEKNESİ
GIRGIR
TEKNESİ
ÇİFT AMAÇLI
TEKNE
TAŞIYICI
TEKNE
KÜÇÜK
TEKNE
85
175
205
132
232
175
45
75
166, 6
65
120
184, 6
285
6024
211, 0
Tablodan da görüldüğü gibi Karadeniz’deki av gücü kapasitesindeki 4 yılda yüzde iki
yüz oranında artmış ancak, avlanan balık miktarında aynı oranda artışlar olmamış aksine
oransal olarak sürekli azalmalar gözlenmiştir. Bu azalmanın en önemli nedeni aşırı avcılık
veya av gücündeki aşırı artışlar.
Enstitümüzce yürütülen ve sonuçlandırılan araştırmalarda avcılıkta kullanılan
teknelerin ortalama av gücü kapasitelerinin şu şekilde olduğu görülmüştür.
KÜÇÜK TEKNE : Bir günlük av operasyonunda ortalama 2 kasa balık yani 40 kg.
balık avlayabilmektedir. Bu av operasyonu için av bölgesine gidiş ve dönüşte kat ettiği
mesafe ortalama 20 km’dir.
TROL TEKNESİ (Gemi): Bir günlük av operasyonunda ortalama 800 kg. balık
avlayabilmektedir.
12
GIRGIR TEKNESİ (Gemi):Bir günlük av operasyonunda maksimum 350 ton/gün
hamsi avlayabilmektedir.
Tablo 3 Doğu Karadeniz Bölgesi balıkçı tekneleri 1982
İlin Adı
BALIKÇI TEKNELERİ
Toplam Motorlu Motorsuz
Artvin
Rize
Trabzon
Giresun
Ordu
Samsun
Sinop
Toplam
107
643
673
556
525
257
44
2,804
107
641
671
523
486
247
44
2,719
1
2
33
39
10
85
1-5
UZUNLUKLARI (metre)
6-10
11-20
21-(+)
89
373
234
224
102
23
2
1,047
18
273
355
297
370
207
25
1,509
20
65
12
42
22
14
175
12
19
23
11
5
3
73
MOTOR GÜÇLERİ
1-50
51-100 101-(+)
107
589
585
482
428
210
24
2,425
16
9
27
10
4
4
70
36
77
14
48
33
16
224
Tarım Orman ve Köy işleri Bakanlığı, Su Ürünleri Dairesi Başkanlığı 1982 yılı
Türkiye Su Ürünleri Ekonomik Araştırması.
Tablo 4. Batı Karadeniz Bölgesi balıkçı tekneleri 1982
Balıkçı Tekneleri
İlin Adı Top.
Motorlu Motorsuz
Artvin
107
107
Rize
642
641
1
Trabzon 673
671
2
Giresun 556
523
33
Ordu
525
486
39
Samsun 257
247
10
Sinop
44
44
Toplam 2, 804 2, 719
85
1-5
89
373
234
224
102
23
2
1, 047
Uzunluklar (Metre)
6-10 11-20 21-(+)
18
237
20
12
355
65
19
297
12
23
370
42
11
207
22
5
25
14
3
1, 059
175
73
Motor Güçleri (HP)
1-50
51-100 101-(+)
107
489
16
36
585
9
77
482
27
14
428
10
48
210
4
33
24
4
16
2, 425
70
224
Tarım Orman ve Köy işleri Bakanlığı, Su Ürünleri Dairesi Başkanlığı 1982 yılı
Türkiye Su Ürünleri Ekonomik Araştırması
Tablo 5. Ülkemiz Karadeniz balıkçı teknelerinin sayısal dağılımı.
YILLAR
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
DOĞU KARADENİZ
2.201
2.132
2.094
2.275
2.260
2.671
2.617
BATI KARADENİZ
436
512
522
562
670
688
768
TOPLAM
2.637
2.644
2.616
2.837
2.930
3.359
3.385
Tablo 6. Ülkemiz Karadeniz Bölgesi’nde balıkçı teknelerinin avcılık türleri itibariyle bölgelere
dağılımı (1986) yılı
BÖLGELER
TROL
GIRGIR
13
TAŞIYICI
DİĞER
TOPLAM
Doğu Karadeniz
Batı Karadeniz
TOPLAM
TEKNESİ
66
19
85
TEKNESİ
108
24
132
TEKNE
189
45
234
2254
680
2934
2617
768
3385
Tablo – 7. Küçük Teknelerin İllere Göre Dağılımı
TEKNE ADEDİ
İLİN ADI
Artvin
Rize
Trabzon
Giresun
Ordu
Samsun
Sinop
Kastamonu
Zonguldak
Bolu
Sakarya
Kocaeli
İstanbul
Kırklareli
Genel Toplam
157
707
870
548
517
569
324
275
929
68
80
113
743
124
6024 Adet
TABLO :8.BOYLARINA GÖRE KÜÇÜK TEKNELER
Tekne Boyu (m)
3m
4m
5m
6m
7m
8m
9m
10 m
11 m
12 m
13 m
14 m
15 m
Genel Toplam
Adet
53
411
1171
2037
1419
471
264
106
41
27
12
5
7
6024
TABLO 9. KÜÇÜK TEKNELERİN AMOTOR GÜÇLREİNE GÖRE DAĞILIMI
Motor Gücü (HP)
Motor Gücü
Adedi
14
Adedi
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
22
23
24
25
26
27
28
30
32
33
34
35
1
13
103
39
321
451
56
1591
1560
200
90
671
10
23
85
52
26
12
34
4
1
9
13
118
3
264
19
48
1
2
1
(HP)
36
40
42
45
46
48
50
52
54
55
58
60
63
65
70
73
78
80
85
89
90
95
100
105
120
130
135
150
Toplam :
15
20
10
1
21
3
4
9
2
4
7
4
20
1
4
5
2
2
22
19
2
4
3
6
7
3
13
4
1
6024
Tablo - 10. Büyük teknelerin yerleşim birimlerine göre dağılımı
BALIKÇI MERKEZİNİN ADI
Fındıklı
Pazar
Çayeli
Rize – Merkez
Sürmene – Çamburnu
Sürmene – Yeniay
Sürmene – Balıkçı Mh.
Araklı
Trabzon – Merkez
Salacık
Akçakale
Mersin
Yoroz
Çarşıbaşı
Beşikdüzü
Eynesil
Görele
Bulancak
Kışlaönü
Fatsa – Yalıköy
Bolaman
Samsun – Merkez
Bafra – Irmakağzı
Dereköy
Yakakent
Sinop – Gerze
Sinop – Merkez
Sinop – Ayancık
Ustaburnu
İnebolu
Zonguldak (Kapısuyu Köyü)
Kurucaşile
Tekkeönü
Amasra
Zonguldak – Merkez
Ereğli
Akçakoca
Melenağzı
Karam – Yeni Mh
Kefken
Bağırganlı
Şile
Anadolu Kavağı
Poyrazköy
Anadolu Hisarı
R. Feneri
R. Kavağı
Y.Mah. Pazarbaşı
Sarıyer
Kumkapı
Karaburun
Kıyıköy
İğneada
Tekirdağ – Merkez
Marmara – Ereğlisi
Gemlik – Merkez
Kabaklı Köyü
Fıstıklı
Zeytinbağı
GIRGIR
1
13
6
7
TROL
ÇİFT AMAÇLI
TAŞIYICI
7
6
1
2
11
4
7
3
11
12
10
1
3
6
5
1
1
1
1
2
5
7
9
3
1
1
7
10
9
3
2
1
1
5
30
1
11
10
2
1
2
10
4
1
5
1
2
2
6
3
7
2
2
1
1
2
1
1
4
4
6
7
2
9
9
13
1
4
1
2
1
4
6
15
4
9
9
2
6
3
3
1
3
1
1
5
2
58
10
16
7
2
1
8
9
4
2
2
4
1
3
1
2
1
1
5
5
5
1
1
1
1
16
1
9
3
3
1
1
Tablo - 11. Büyük teknelerin illere göre dağılımı
İLİ
RİZE
TRABZON
GİRESUN
ORDU
SAMSUN
SİNOP
KASTAMONU
ZOMGULDAK
BOLU
SAKARYA
KOCAELİ
İSTANBUL
KIRKLARELİ
TEKİRDAĞ
BURSA
TOPLAM
GIRGIR
27
33
12
13
6
3
1
119
2
16
232
TROL
ÇİFT AMAÇLI
26
2
1
52
3
1
22
11
9
14
30
1
2
1
4
15
5
21
4
1
3
16
2
3
175
1
75
YEDEK
13
41
17
14
6
4
24
1
120
Tablo - 12. Büyük teknelerin boylarına göre dağılımı.
GIGIR TEKNELERİ
BOYU (M)
7
8
9
10
11
12
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
ADET
1
3
3
2
2
5
10
4
4
4
2
4
9
11
10
9
21
9
34
27
28
29
30
32
33
34
36
37
38
40
TOPLAM
25
22
6
8
6
1
5
8
1
1
2
232
TROL TEKNELERİ
BOYU(M)
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
26
27
28
TOPLAM
ADET
1
6
6
6
10
13
14
18
21
23
8
18
7
7
2
9
2
3
1
175
ÇİFT AMAÇLI
TEKNELER
BOYU (M)
ADET
9
1
10
1
11
2
12
6
13
2
14
5
15
8
16
11
17
7
18
4
19
6
20
5
21
4
22
4
23
1
24
3
25
3
26
1
27
1
TOPLAM
75
17
YEDEK TEKNELER
BOYU(M)
5
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
26
27
ADET
1
1
1
4
2
4
5
7
8
15
8
20
13
21
4
4
1
1
TOPLAM
120
Tablo - 13. Gırgır teknelerinin motor güçlerine göre dağılımı.
MOTOR GÜCÜ (HP)
13
28
30
36
40
41
60
72
80
85
90
95
130
135
150
160
165
168
190
200
208
220
230
240
250
260
280
285
313
350
400
416
ADET
2
3
1
1
1
1
1
1
2
1
1
2
7
6
2
5
2
1
3
1
2
3
1
1
1
1
6
3
1
5
2
2
18
MOTOR GÜCÜ (HP)
420
440
450
470
500
515
520
540
550
555
560
585
600
620
675
700
840
900
920
940
990
1000
1100
1140
1400
1500
1600
1700
1720
ADET
2
1
39
45
8
4
4
1
8
1
2
1
3
1
1
1
1
12
1
8
1
1
8
1
1
1
1
1
2
TOPLAM
232
Tablo - 14. Trol teknelerinin motor güçlerine göre dağılımı.
MOTOR GÜCÜ (HP)
32
45
55
58
60
78
80
85
90
95
105
110
120
125
130
135
140
145
150
160
165
170
174
180
ADET
1
1
1
1
3
1
7
3
3
1
2
3
3
1
7
17
2
1
5
10
2
1
1
3
MOTOR GÜCÜ (HP)
185
190
200
220
225
235
240
245
250
255
270
280
285
290
300
320
330
350
360
380
450
470
520
600
TOPLAM
ADET
1
8
1
14
2
1
12
2
3
1
4
6
4
1
1
1
1
12
1
1
9
5
3
1
175
Tablo - 15. Çift amaçlı teknelerin motor gücülerine göre dağılımı.
M.GÜCÜ(HP)
28
35
36
60
70
85
90
105
120
130
135
150
160
165
170
185
190
195
200
210
ADET
1
1
1
2
1
2
1
1
1
7
8
1
2
2
1
1
4
1
1
1
M.GÜCÜ(HP)
220
235
240
245
247
250
255
260
270
280
285
315
350
360
400
450
470
515
550
TOPLAM
19
ADET
4
2
8
1
1
1
2
1
1
1
2
1
3
1
1
1
2
1
1
75
Tablo - 16. Taşıyıcı teknelerin motor güçlerine göre dağılımı.
M.GÜCÜ(HP)
ADET
10
13
30
1
55
1
60
1
80
1
85
1
90
1
110
1
120
6
130
3
135
6
150
1
160
1
165
1
168
8
170
7
190
16
200
2
228
7
240
1
260
1
275
20
280
2
285
1
300
8
350
2
360
5
400
1
450
5
470
2
570
1
TOPLAM
120
Tablo - 17. Yapıldığı malzemeye göre büyük tekneler.
TEKNENİN CİNSİ
YAPILDIĞI MALZEME
AHŞAP
SAÇ
GIRGIR
80
152
TROL
152
23
ÇİFT AMAÇLI
60
15
GENEL TOPLAM :
20
TOPLAM
232
175
75
482
Tablo - 18. Büyük teknelerin yapım yıllarına göre dağılımı.
YAPIM YILI
1950
1955
1960
1962
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
ADET
1
1
9
1
1
16
3
1
3
2
24
2
12
3
9
29
15
8
18
YAPIM YILI
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
ADET
11
45
22
29
21
19
33
22
23
24
24
26
6
BELİRSİZ
19
GIRGIR
TROL
ÇİFT AMAÇLI
TOPLAM
232
175
75
482
3.5. Balıkçı Gemisi Yapım Yerleri
Ülkemiz bugün, alt yapı imkanları ile her tip balıkçı teknesinin inşasını
gerçekleştirebilecek düzeydedir. Tekne inşa sanayinde kamu ve özel sektöre alt tersaneler
yoğun olarak Marmara Bölgesi’nde, özellikle İstanbul İli, Tuzla yöresinde faaliyet
göstermektedir. Ancak Karadeniz Bölgesi’nde özellikle Zonguldak Kurucaşile, Trabzon –
Sürmene, Rize – Pazar ve Çayeli gibi kıyı şeridinde yer alan gemi yapım atölyeleri,
tersanelerin dışında balıkçı teknelerinin inşasında da büyük rol oynamaktadır. Bu atölyeler,
bilimsellikten uzak, deneylere ve geleneksel usullerin günümüze adapte olmuş şekilleri ile
balıkçı teknelerinin yapımını gerçekleştirmekte ve ülkemiz ihtiyacının hemen hemen yarısını
karşılamaktadır. Bu olguya çarpıcı bir örnek vermek gerekirse Zonguldak İli, Kurucaşile
ilçesinde yer alan 170 haneye sahip Kapısuyu Köyü sahil yerleşiminde yöre sakinlerinin
büyük bir çoğunluğu tekne imalatı ile geçimlerini temin etmektedir. Yılda toplam irili ufaklı
40 adet tekne imal edilmekte ve bu işte 50 kişi usta olarak çalışmaktadır.
3.6. Balık Ağları
Balık ağları su ürünleri üretiminde rol oynayan en önemli avlanma vasıtalarıdır.
Balıkçılık denildiğinde ilk akla gelen materyal balık ağlarıdır. Petrol ürünlerinden elde
edilen sentetik maddelerin balık ağı imalinde kullanılması sonucunda, ağların yapımında da
büyük gelişmeler kaydedilmiştir. Avlanma araçlarına uygun kalitede ağların yapımı giderek
hız kazanmıştır. Bugün ülkemizde av sahasının özellikleri, avlanma metottu, av mevsimi
dikkate alınarak boy, derinlik, göz açıklığı itibariyle hemen hemen her çeşit ağın imali
gerçekleşebilmektedir.
Ülkemizde balık ağı sanayi 1962 yılından itibaren faaliyet göstermeye başlamıştır.
Ancak 1982 yılına kadar yerli ağların istenilen miktarda ve kalitede üretilememesinden
21
dolayı, ağ ihtiyacı ithal yolu ile karşılanmış, 1980 sayılı SU Ürünleri Kanunun 18. Maddesi
istinaden, balık ağlarının ithalinde gümrük muafiyeti uygulaması yapılmıştır. 1981 yılından
itibaren yerli ağ sanayini geliştirmek için teşvik ve özendirici tedbirler getirilmiştir :
Bu tedbirlerin sonucu ağ fabrikalarımızda kapasite artışı sağlanmış ve her türlü balık
ağının imali gerçekleştirilebilmektedir.
Halen bir tanesi Afyon, bir tanesi Giresun ve diğerleri İstanbul ‘da olmak üzere 6
adet balık ağı fabrikası bulunmaktadır. Fabrikaların toplam üretim hacmi 1.500 ton /yıl
civarında olup, halen fabrikalarda üretilen balık ağı 500 ton civarındadır. Bu fabrikalar
genellikle PETKİM ‘den sağlanan hammadde ile yapılan ağ ipliklerini kullanmaktadır. İmal
edilen balık ağı miktarı ülke ihtiyacını karşıladığı gibi, Orta Doğu ülkelerine de ihraç
edilmektedir.
Karadeniz’de balıkçı teknelerinde kullanılan balık ağlarını, kullanılma özelliklerine
ve av türüne göre üç ana grupta toplamak mümkündür.
1-Sürütme ağları
2- Çevirme ağları
3- Uzatma ağları
3.6.1. Sürütme (Trol) Ağları
Trol ağları su ürünleri üretiminde kullanılan sürütme ağlarının bir türüdür. Bu ağlar
deniz dibinden veya pelajik ortamdan çekilerek avcılık yapılır. Trol ağları kullanılış şekline
göre iki çeşittir. Dipte sürtülen dip trolleri ve su içinde sürütülen orta su veya pelajik troller.
Trol ağları ile Barbunya, İzmarit, Kalkan, köpek balığı, Vatoz, Dil, Pisi, Mezgit gibi
Karadeniz’de mevcut bulunan ve ekonomik değeri olan balık türlerinin avcılığı yapılır.
Karadeniz’de genellikle troller dip balıklarının (Demersal Türleri) avcılığında kullanılır.
Türkiye Su Ürünleri İstihsali 627 bin ton (1989) ‘dur. Bu toplam üretimin %5-6‘sını trolle
avlanan su ürünleri oluşturur. Karadeniz, balık avcılığı bakımından verimli olmasına karşın
trol ağı ile avlanan türlerin çeşitliliği bakımından düşük değerdedir. Karadeniz’deki trol ağı
ile avlanan balıkların genel üretime göre oranı % 9, 5‘dır.
Dip trol ağlarında göz açıklığı 18, 20, 22 mm ‘dir. Ağız açıklığı vertikal ( dikey ) 1-1,
5 m. dir. Yatay olarak ise, 6-7 m dir. Bir trol ağı, ağız, karın, tünel ve torba olmak üzere 4
kısımdan meydana gelir. Trol ağlarının boyu ortalama 18-22 m dir. Bir trol teknesinde
ortama 3 ile 5 adet trol ağı bulunur.
Karadeniz’de trol teknelerinde kullanılan sürütme ağlarının çeşit ve adetleri Tablo 19
ve Grafik 19’da verilmiştir.
Ayrıca, Ek – II adlı bölümde, Karadeniz’deki mevcut trol teknelerinde kullanılan
sürütme ağlarına ait miktarlar tek tek verilmiştir.
3.6.2. Çevirme (Gırgır) Ağları
Gırgır ağları pelajik ortamdaki balık türlerinin avcılığında kullanılır. Çok çeşitli
çevirme ağları vardır. Karadeniz’de en fazla üç modeli kullanılır.
Bunlar ;
1- Yan yüksekliği aynı derinlikte olan dikdörtgen şeklindeki ağlar,
22
2- Orta kısmı en yüksek derinlikte olup, kanat uçlarına doğru daralan ağlar,
3- Kanatlarda en yüksek derinlikte olup, ortaya doğru daralan ağlardır.
Ayrıca, çift veya tek gemi ile kullanılma durumuna göre gırgır ağlarının yapısında
farklılıklar vardır. Avcılıkta, avlanacak balık türüne, avlanma sahasının derinliği ne ve
teknenin motor gücüne göre gırgır ağlarının Karadeniz’deki balıkçıların elindeki mevcut
çevirme ağlarının çeşit, adet ve uzunlukları Tablo 19, Grafik 20 ‘de verilmiştir. EK-II adlı
bölümde ise tüm gırgır teknelerinde kullanılan ağların miktarı, çeşit, adet olarak verilmiştir.
Gırgır avcılığında kullanılan tüm donanımlar göz önüne alındığında balıkçılığımızın
20 yıl öncesi ile mukayese edilemez büyük bir mesafe kat ettiğimiz ortaya çıkar. Pamuk ipliği
ağlardan dev polmadi ağlara, elle basılan halatlardan triflxe uzanan en ileri teknik ve
hammadde kullanılmaktadır. Bugün ülkemizde ağ yapımında kullanılan pek çok yeni
teknikler vardır. Gırgır ağlarının her türlü teknik kapasiteye sahip olduğu söylenebilir. Artık
her operasyondan sonra kurutulup yeniden boyanması gereken iplik ağlar devri çoktan
geçmiştir.
Kesim gerekli olduğu halde verev kesim sistemleri palamut ve orkinos gırgırlarında
geniş bir kullanım alanı bulmuş, hatta bazı yenilikçi Hamsi avcıları, hamsi ağlarında yetersiz
kalan verev kesim sistemleri yerine yeni verev sistemleri geliştirmiştir. Bu sistemde yapılan
ağlarda ağ üzerinde ağırlık yapmaktan başka hiçbir görevi olmayan ağ parçaları atılarak, hem
daha ekonomik bir ağ, hem de avcılık dinamizmi ve seleksiyon gücü bakımından yüksek
değerli ağlar elde edilmiştir. Gırgır avcılığında power blok yerine triflex kullanımı özellikle
hamsi gibi, bir molada 350 ton kadar balığın avlanabileceği durumlarda ağın rahatlıkla
toplanabilmesine imkan sağlamaktadır.
Bir gırgır teknesinde gırgır ağlarından birer adet bulunur. Bunların yedeği yoktur.
Sadece tamir edilirler. Bir ağın maliyetinin ortalama 500.000.000-TL olduğu düşünülürse,
yedeğinin olmayacağı kolayca anlaşılır. Ayrıca her teknede her çeşit gırgır ağının olmayışı da
tamamiyle maliyetle ilgilidir.
Karadeniz’de avcılık yapan gırgır teknelerinde kullanılan başlıca ağ çeşitleri ve
bunlara ait belirgin özellikler aşağıda verilmiştir.
Hamsi Ağı : Bir hamsi ağında göz açıklığı 6 mm dir. Derinlik 165 m, ve bir hamsi
ağının boyu 1.100 m dir. Bir gırgır bir takım hamsi ağı bulunur.
Palamut Ağı : Bir palamut ağının ağ göz açıklığı çok çeşitli varyasyonlar gösterir. 28,
30, 32, 36, 38, 40, 42 mm, boyutlarında olabilmektedir. Derinlik 110 m’ dir. Bir palamut
ağının boyu 900 m’ dir. Bir gırgır teknesinde genellikle 1 takım palamut ağı bulunur.
Orkinos Ağı : Bir orkinos ağının ağ göz açıklığı, 24-50 mm. arasında değişir. Ağın
derinliği 265 metre ve boyu da, 1.800 m’dir. Bir takım olarak bulunur.
Kıraça (istavrit) Ağı : Bir kıraça ağının ağ göz açıklığı 12 mm ‘dir. 140 m. ve
derinliği de 640 m. uzunluğundadır. Bir gırgır teknesinde genellikle bir takım olarak bulunur.
Sardalya Ağı : Bir sardalya ağının ağ göz açıklığı 12, 5 mm. dir. Derinliği 140 m.,
uzunluğu ise 1000 m. dir. Bir gırgır teknesinde genellikle bir takım olarak bulunur.
Voli Ağı : Bir voli ağının ağ göz açıklığı bölgelere ve avlanan balığın türüne göre
farklılıklar göstermektedir. Genellikle ağ göz açıklığı 22, 25, 28, 30 mm. olarak çeşitlilik
gösterir. Uzunluk 350 m., derinlik ise 20 m. dir.
23
3.6.3. Uzatma Ağları
Avlanan balık türüne göre çok çeşitli uzatma ağları kullanılmaktadır. Ağlardaki göz
açıklıkları, hem bir ağın kaç parçadan ibaret olduğu, bir parçanın uzunluğu gibi ağ aksamını
oluşturan özellikler ile Karadeniz de tüm yerleşim birimlerindeki mevcut uzatma ağlarının
miktarları Tablo
Grafik 21 de ve Ek-I adlı bölümde ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Araştırma sonucuna
göre Karadeniz de avcılıkta kullanılan belli başlı uzatma ağları ve bunlara ait özellikler
aşağıda çıkarılmıştır.
İstavrit Ağı : Bir istavrit ağı 96 m. uzunluğunda 50-70 göz yüksekliğindedir. Takım
5-6 ağdan oluşmaktadır. Genişliği 12 mm. dir.
Lüfer Ağı : Bir lüfer ağı 96 m uzunluğunda 60-120 göz yüksekliğindedir. Takım 2-3
ağdan oluşturulmaktadır. Göz genişliği 36-38mm.dir.
Kötek Ağı : Bir kötek ağı 110 – 120 m. veya 192 m. uzunluğunda 20 – 24 göz
yüksekliğindedir. Bir takım 3 ağdan oluşur. Göz genişliği 70 -100 mm.dir.
Palamut Ağı : Palamut ağı çoğunlukla tek parçadır. Uzunluğu 240 – 300 m.
yüksekliği 24 –48 m. dir.
Zargana Ağı : Bir zargana ağı 80 –96 m. uzunluğunda 400 göz yüksekliğindedir.
Takım 3 ağdan oluşmaktadır. Göz genişliği 14 mm. dir.
Kalkan Ağı : Bir kalkan takımı tonozlardan oluşmakta, her tonozda 8 – 12 ağ
bulunmaktadır. Donanmış bir ağın uzunluğu 95 veya 106 m ‘dir. Takım uzunluğu av
bölgesine göre 60 ağ kadar değişmektedir. Göz genişliği 16- 19 cm. dir. Bir motorun Kalkan
ağı genellikle iki takımdır. Bir takım denizden alındıktan sonra ikinci takım kurulmaktadır.
Mersin Ağı : Mersin avında genellikle iki ağ bir takım oluşturur. Ancak tek bir ağda
kendi başına kurulabilir. Bir ağda uzunluğuna 300 – 350 göz vardır. Yaka uzunluğu yaklaşık
olarak 39 – 50 m. arasında değişmektedir. Göz genişliği 130 –160 mm. dir.
Barbunya Ağı : Bir barbunya takımı tonozlardan, tonozlarda ağlardan oluşmaktadır.
Bir ağ 24 – 32 m. uzunluğundadır. Bir tonoz 3 ağdan oluşmaktadır. Takımdaki tonoz sayısı 10
‘ a kadar değişmektedir. Göz genişliği 17 –18 mm. dir.
Marya Ağı : Bir marya takımı tonozlardan, tonozlarda ağlardan oluşmaktadır. Bir ağ
16 m. dir. Bir tonoz 3–4 ağdan oluşmakta ve takımdaki tonoz sayısı 10‘a kadar değişmektedir.
Göz genişliği 35–42 mm.’dir. Karışık olarak iskorpit, kırlangıç, kefal, pisi, dil, karagöz ve
kötek gibi balıklar avlanır.
Molozma Ağı : Bir molozma takımı bir veya iki kayık ağdan, kayık ağda ağlarda
oluşmaktadır. Bir ağ çoğunlukla 24 –32 m. uzunluğunda olmakla birlikte 56 m.ye kadar da
yapılmaktadır. Bir kayık ağın uzunluğu 128 – 240 m. dir. Göz genişliği 25 –36 mm. dir.
Molozma ağı ile torik, palamut, lüfer, kefal ve kötek balıkları avlanmaktadır.
Köpek Balığı Ağı : Bir köpek balığı ağı takımı 5 parçadan oluşmaktadır. Ağın
derinliği 4 m. uzunluğu ise 500 m.dir. Ağ göz açıklığı 15 -25 cm. arasında değişir.
Mezgit Ağı : Bir mezgit ağının ağ göz açıklığı 25 –26 m. dir. Bir ağın uzunluğu 500
m., derinliği ise 2 m..dir. Bir takım mezgit ağı 4 parçadan meydana gelir.
24
Araştırma sonucuna göre Karadeniz‘de balık avcılığında kullanılan uzatma ağlarının
yörelere göre parça adetlerinde ve her parçanın boyunda farklılıklar tespit edilmiş olup, ağ
boyutlarının standart ölçüleri korumadığı görülmektedir. Bu farklılığın oluşumunda en önemli
faktör, yörelere göre avcıların farklı ekonomik yapıya sahip olmasındandır. Örneğin Doğu
Karadeniz kıyı kesiminde yer alan ve önemli bir balıkçı merkezi olan Çarşıbaşı’nda kullanılan
balık ağlarından istavrit ağının bir takımı 3 parçadan ve her bir parçada 137 m. uzunluğunda
oluşmaktadır. Mezgit ağı 3 parça ve bir parçanın uzunluğu da 120 m. dir. Barbunya ağı 2
parçadan ve her bir parça 120 m.den, kalkan ağı 10 parçadan ve her bir parça ortalama 82
m.den, kefal ağı ise 1 parçadan ve her bir parçada 120m. uzunluğundan oluşmaktadır.
Batı Karadeniz kıyı kesiminde yer alan ve önemli balıkçı merkezlerinden biri olan
Amasra’daki balık ağlarını incelediğimizde, aynı türdeki ağların boyutları ve adetlerindeki
farklılıklar açıkça görmek mümkündür. Bir istavrit ağı 1 veya 2 parçadan ve her bir parçada
ortalama 110 m. den oluşmaktadır. Bir mezgit ağı 2 parçadan ve her bir parça ise 120 m.
uzunluğundadır. Barbunya ağları ortalama olarak 5 parçadır ve her bir parçada 82 m.
uzunluğundan oluşmaktadır.
Ağ üretim ve tüketim rakamlarına bakıldığında, ülkemiz ihtiyacının karşılanması
açısından miktar olarak bir sorun olmamakla birlikte, özellikle hamsi, sardalya vb. gibi küçük
gözlü ağların yapımında maliyet artışı problem yaratmaktadır. Yurt içinde imal edilen ve
avcılıkta kullanılan ağların mantar ve naylon halatların kalite kontrolü ayrıca yapılmalı ve bu
konudaki tüm teknik gelişmeler takip edilmelidir.
Karadeniz’deki uzatma ağlarının uzunluk ve çeşitleri Tablo 19‘da verilmiştir.
Karadeniz ‘de kullanılan uzatma ağlarının uzunluğu 1990 yılında 6882 km. iken 1991
yılında 7268 km. ye çıkmıştır.
İğne ada – Sarp arasındaki Karadeniz kıyılarımızın uzunluğu 1.640 km. olup mevcut
uzatma ağları kıyı uzunluğumuzun 4.43 katıdır.
İki yılda uzatma ağı miktarı artarken avlanan balık miktarında 2 misli azalma
olmuştur. Bu da stoklardaki aşırı tahribatın bir göstergesidir
Tablo - 19. Tespit edilen ağ uzunlukları
ÇEVİRME AĞLARI
Ağın Çeşidi
Hamsi
Palamut
Sardalya
Orkinos
İstavrit-Kıraca
Kolyos
Voli
Adeti
149
93
143
93
73
4
263.517 m.
SÜRÜTME AĞLARI
Ağın Çeşidi
Adeti
Trol
Iğrıp
Manyat
Algarna
Cikcik
955
11
27
1407
185
25
Tablo - 20. Çalışmada tespit edilen uzatma ağlarının boyutları.
Ağın Cinsi
Mezgit
Barbun
Kalkan
Molozma
P. uzatması
Zargana
Kefal
Tekir
K. Balığı
Lüfer
İstavrit
Tirsi
Marye
Kötek
M. Morinası
M. Saçması
Toplam
Boyu (m)
686.379 m.
858.769 m.
3.679.480 m.
292.452 m.
815.006 m.
54.960 m.
164.480 m.
73.189 m.
80.018 m.
68.349 m.
31.251 m.
55.142 m.
41.371 m.
218.792 m.
149.320 m.
1.027 Ad.
7.268.958
26
3.7. Teknik Cihazlar
Su Ürünleri avlanma teknolojisindeki gelişmelerin sonucu olarak telsiz, radar, sonar,
ekosaunder gibi balık bulucu cihazların avcılıkta kullanılması giderek önem kazanmış ve
yaygınlaşmıştır. Balıkçılığın deneye dayalı rastgele avcılık imajından kurtulmasına neden
olan bu cihazlar balık sürülerinin yer ve miktar tesbitinde büyük rol oynamaktadır. Ülkemizde
balıkçılık filosunun gelişmesine paralel olarak özellikle 1980 yılından sonra bu cihazların
kullanımında önemli artışlar kaydedilmiştir.
Gırgır ve trol teknelerinde kullanılan balık bulucu cihazların en önemlisi sonar yada
diğer adıyla Yatay Balık Buluculardır. Sonarlar siyah beyaz ekranlı veya renkli ekranlı
olabilirler. Yeni modelleri genellikle renkli ve çeşitli fonksiyonlara sahip özelliktedirler.
Günümüzde balıkçı teknelerinin balık bulmak amacıyla sürünün içine kadar girmesine gerek
kalmaksızın, güçlü sonarlar sayesinde birkaç mil uzaklıktan bile rahatlıkla balık sürüleri
rahatlıkla belirlenebilmektedir.
Büyük balıkçı teknelerinde en yaygın olarak kullanılan balık bulucu cihaz
Ekosaunderdir. Eski tip kuru kağıtlı Ekosaunder‘lerin yerini günümüzde renkli ekranlı ve
fonksiyonları geliştirilmiş Ekosaunderler almıştır. Ekosaunder‘ler balık sürülerinin dikey
olarak kaydını yapabilen cihazlardır. Ekosaunder’ler av verimini büyük ölçüde arttırmıştır.
Avcı teknelerinin diğer teknelerle ve karadaki çeşitli merkezlerle haberleşme
bağlantısı genel olarak telsizlerle sağlanır. Genel olarak her bir teknede bir “Halk Bandı”
telsizi, bir de “Marin Radio” denilen güçlü bir telsiz bulunur. Marin Radio ile her saat başı
yayınlanan meteoroloji bültenleri dinlenebildiği gibi, PTT Sahil Radyoları aracılığı ile
istenilen telefon numarası ile bağlantı kurmakta mümkündür. Özellikle Marmara ve
Karadeniz’deki gırgır teknelerinde çok güçlü telsiz cihazları ile telsiz telefonları giderek
yaygınlaşmaktadır.
Gırgır teknelerinde avlanan balığın ağdan alınmasını ve taşıyıcı tekneden kamyonlara
aktarılması sırasında “Fişhpomp” lardan yararlanılır. Av teknelerinde bulunan Fişhpomp’lar
hidrolik sistemle, taşıyıcı ve limanlarda bulunanlar ise dizel motorla çalışmaktadır. Özellikle
hamsi avcılığında yaygın olarak kullanılan Fişhpomp balıkçıya göç ve zaman kazandırır.
Sayılan bu ekipmanlar töre ve balık türünün özelliklerine göre dikkatlice
kullanıldığında başarılı bir balık avı operasyonu gerçekleştirilir.
Son yıllarda Karadeniz’deki balık stoklarının hızla azalışında, gelişen modern balık
bulucu cihazların bilinçsizce kullanılmasının da önemli bir payı olduğu söylenebilir. Avlanma
hızı ile birim alandan elde edilen av miktarının kapasitesi önemli ölçüde teknik cihazların
kullanılması ile de yakından ilgilidir. Avlanma kapasitesinin üstünde stokların geleceğini
tehlikeye düşürecek ölçülerde operasyonlar gerçekleştirilmektedir.
Karadeniz’deki özellikle büyük balıkçı teknelerinin sahip oldukları teknik cihazlar,
yapım yıllarına göre Tablo 20‘de verilmiştir. Ek - II adlı bölümde ise bütün balıkçı
teknelerinde yer alan teknik cihazlar ayrıntılı olarak verilmiştir. Tablodan da görüleceği gibi
özellikle son 10 yılda, balık bulucu cihazlarda büyük artışlar meydana gelmiştir. Bu artış
paralelinde av üretimi artışını da getirmiştir. Bununla birlikte teknik cihazların bilinçli
kullanılmaması halinde stokların geleceği konusunda önemli endişeler yaratacaktır.
Su Ürünleri stoklarının bilinmemesi, buna paralel olarak birim av gücüne
düşen, avlanma miktarının belirlenmemiş olması, balıkçılık filosunun plansız
gelişmesi, ekonomik kayıplara neden olmaktadır.
27
Balıkçıların avlanma teknolojileri, av araç ve gereçleri ile teknik cihazlar
konusunda yeterli bilgi sahibi olmayışı nedeniyle bu cihazlardan beklenen
yararlılıklar sağlanamamaktadır.
Tablo 20. Yıllar itibariyle büyük teknelerdeki mevcut teknik cihazların durumu
Yapım Yılı
1950
1955
1960
1962
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
Belirsiz
Toplam
%
Telsiz
1
1
9
1
1
16
3
1
3
2
24
2
12
3
10
27
15
8
13
9
44
21
28
20
19
33
22
23
25
23
26
6
9
460
95
Radar
1
1
9
1
1
15
3
1
3
2
22
2
12
3
9
24
15
8
13
9
41
30
29
21
17
30
20
18
18
16
23
5
9
421
87
Sonar
Ekosaunder
Fişhpomp
1
1
1
1
3
4
4
1
6
3
12
6
18
14
5
11
11
10
9
10
3
2
3
3
1
6
1
10
3
8
9
4
9
7
6
3
7
3
134
27
85
17, 5
28
1
1
2
2
3
1
3
2
2
2
1
4
24
0, 5
3.8. Sosyal Ekonomik Yapı ve Nüfus
Balıkçılık sektörü gerek Tarım sektörü içinde, gerekse Milli Ekonomimizde henüz
yeterli düzeyde bir yer tutmamaktadır. Ancak Su Ürünleri kaynaklarına ait potansiyelimizin
yüksek olması nedeniyle gerekli alt ve üst yapı yatırımları (Sermaye ve Eğitilmiş İnsan Gücü)
tamamlandığı takdirde Ülkemiz ekonomisinde önemli bir yer tutacaktır.
1986 yılı Genel Nüfus Sayımına göre toplam nüfusumuzun 16, 4 milyonu tarım
alanında çalışmaktadır. Bu alanda çalışanların 52, 653’ü balıkçılıkla uğraşmaktadır. Bu
bilgiler ışığında su ürünleri ile uğraşan nüfus, genel nüfusun %014’ünü, tarımla uğraşan
nüfusun ise %35’ini te4şkil etmektedir.
Karadeniz kıyı boyunca, doğuda Hopa ilçesi sınırları içerisinde yer alan Sarp
yerleşiminden batıda Kırklareli ili içerisinde bulunan İğneada’ya kadar büyüklü – küçüklü
toplam 202 adet yerleşimde balıkçılık yapılmaktadır. Bu yerleşimlerde yaşayan insanlar
büyük oranda yaşamlarını balıkçılık uğraşıları ile sürdürmektedir. Bu nüfusun genel
özelliklerine baktığımızda, büyük bir bölümünün aile işletmeciliği (%64, 6) şeklinde olduğu
tespit edilmiştir. Nüfusun % 33, 4’ü üretici olarak bu sektörde yer almaktadır. Bu sektörde
çalışanların %11,3‘ne ücretsiz aile işçileri, %18,7’sinide tayfa niteliğindeki balıkçı ve vasıfsız
işçiler oluşturmaktadır. Ortalama olarak, bir balıkçı ailesinde 5 kişi bulunmaktadır. Küçük
teknelerde av sezonunda en fazla 2 kişi çalışmakta olup, elde edilen kazanç ikiye
bölünmektedir. Bundan da öte iş gücü aile bireyleri tarafından karşılanmaktadır. Büyük
teknelerde görev yapan personele ait bilgi tablo 21’da verilmiştir. Bu veriler ışığı altında
Karadeniz Bölgesi’nde balıkçılık faaliyetinde bulunan üreticiler ve bu üreticilere ait toplam
nüfusun miktarı aşağıya çıkarılmıştır.
3.8.1. Küçük balıkçı tekneleriyle faaliyette bulunan üreticilere ait nüfus,
Genel Nüfus Toplamı = Küçük Tekne Adedi x Bir Teknede Çalışan Balıkçı Sayısı x Balıkçı
Ailesine Ait Ortalama Nüfus
= 60.240 = 6.024 x 2 x 5
Toplam Balıkçı Çalışan Sayısı = Küçük Tekne Adedi x Bir Teknede Balıkçı sayısı
= 12.048 = 6.024 x 2
3.8.2. Trol tekneleriyle faaliyette bulunan üreticilere ait nüfus,
Genel Nüfus Toplamı = Trol Tekne Adedi x Bir Teknede Çalışan Kişi Adedi x Balıkçı
Ailesine Ait Ortalama Nüfus
= 6.125 = 175 x 7 x 5
Balıkçı Toplam Sayısı = Trol Tekne Adedi x Bir Teknede Çalışan Kişi Adedi
= 1.225 = 175 x 7
3.8.3. Gırgır tekneleriyle faaliyette bulunan üreticilere ait nüfus,
29
Tablo - 21. Gırgır teknelerine göre nüfus dağılımı
Teknenin Boyu
Adedi
14 m. altında
15-20 m. arasında
21 m. üstünde
Balıkçı sayısı
26
27
179
5659
Bir Teknede Çalışan Balıkçı Ailesine Ait
Kişi Sayısı
Ortalama Nüfus
11
5
20
5
27
5
Toplam
Genel Nüfus
1430
2700
24165
28295
3.8.4. Çift amaçlı kullanılan teknelerle faaliyette bulunan üreticilere ait nüfus,
Tablo - 22. Gırgır ve trol amaçlı teknelerde çalışan ve genel nüfus dağılımı
Teknenin Boyu
Adedi
14 m. altında
15 –20 m. arasında
21 m. üstünde
Balıkçı sayısı
17
41
17
1466
Bir Teknede
Balıkçı Ailesine Ait
Çalışan Kişi Sayısı
Ortalama Nüfus
11
5
20
5
27
5
Toplam
Genel Nüfus
935
4100
2295
7330
3.8.5. Taşıyıcı teknelerde çalışan kesime ait nüfus,
Genel Nüfus = Toplam taşıyıcı adedi x Bir teknede çalışan kişi adedi x Balıkçı ailesi ortalama
nüfus
2400 = 120 x 4 x 5
Balıkçı sayısı = Toplam taşıyıcı tekne adedi x Bir teknede çalışan kişi adedi
480 = 120 x 4
3.8.6. Toplam Nüfus
Nüfusa ait genel karakteristik özellikler yukarıda da belirtildiği gibi, balıkçılıkla
uğraşan nüfusun büyük bir bölümü bu işi aile işletmeciliği şeklinde yapmaktadır. Sektörde
çalışan işçiler ise tayfa ve vasıfsız işçi özelliğini taşımaktadır.
Karadeniz Bölgesi’nde yaşayan 20.558 balıkçı ailesine ait 104.390 kişilik nüfus
balıkçılık sektöründen geçimini temin etmektedir. Daha değişik bir ifade ile konuyu şu
şekilde de açıklamak mümkündür. Bu miktar büyüklükteki nüfusun, aile ekonomisine
balıkçılıktan sağladığı katkı % 30 ‘ları aşmaktadır.
Diğer yandan küçük teknelerde avcılık yapan balıkçılar, genel olarak bu işi bir yan
uğraş, aile ekonomisine bir katkı olarak yapmaktadırlar. Aile işletmeciliği ya da küçük
işletmecilik yapısını içeren diğer balıkçılar, özellikle büyük tekne sahipleri, tamamıyla
ekonomik kazançlarını bu yolla temin etmektedirler.
Karadeniz Bölgesi’nde yaşayan ve balıkçılık faaliyetiyle yaşamlarını sürdüren
insanların sosyo–ekonomik ve sosyo–kültürel yapılarını incelendiğimizde ortak özellikler
taşıdıkları görülür. Bütün balıkçı merkezleri kıyı kesiminde toplanmıştır. Alt yapı olarak
Türkiye‘deki genel yapının ortalamasını içermektedirler. Nüfus yoğun olup, diğer yan
30
uğraşları tarımdır. Ortalama 5 –10 dönümlük bir araziye sahip olan aileler burada bölgenin
ekolojisine uygun tarım ürünlerinin yetiştiriciliğini yapmaktadır. ( çay, fındık, tütün, mısır ve
sebze üretimi ) Gurbetçilik olgusu (yurt içi ve yurt dışı ) bölgede oldukça yaygındır. Kısaca
balıkçılığın dışında ailenin ekonomik kazancına diğer aktörlerde katkıda bulunmaktadır.
Tablo 23. Tekne tiplerine göre nüfus dağılımı
BALIKÇI SAYISI
AİLE NÜFUSU SAYISI
Küçük tekneler
12.048
60.240
Trol tekneleri
5.659
28.295
Gırgır tekneleri
1.225
6.125
Çift amaçlı tekneler
1.446
7.330
480
2.400
20.558
104.390
TEKNELER
Taşıyıcı tekneler
TOPLAM
Tablo 24. Teknelerde çalışan meslek grupları ve sayıları
TEKNEDEKİ GÖREVİ
Trol Tekneleri
REİS
KAPTAN
KAPTAN YRD.
KIÇ ÜSTÜ REİSİ
VİNÇ
AĞI DENİZE ATAN
PALACI
KURŞUN İSTİFCİSİ
MAPA ÇIKARAN
MAPA DİZEN
MAPA İSTİFÇİSİ
MANTAR ÇEKEN
AĞ İSTİFÇİSİ
MANTAR TORU
ÇEKEN
HİDROLİKÇİ
MAKİNİST
AŞÇI
AĞ TAMİRCİSİ
BOTCU
TAŞIYICI
TOPLAM
1
14 m’den
Küçük Gırgır
Tekneleri
1
1
1
PERSONEL ADEDİ
15 –20 Arası
21m’den
Gırgır
Büyük Gırgır
Tekneleri
Tekneleri
1
1
1
1
1
1
Taşıyıcı
Tekneler
1
2
2
1
1
1
1
1
1
2
1
1
1
1
1
2
4
1
1
1
1
1
1
5
8
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
11
20
27
1
7
4
4
Küçük üreticiler genellikle ürünlerini kabzımal yoluyla pazarlamaktadırlar. Genel
olarak ürünler yakalandıktan sonra, bölgede veya büyük merkezlerde tüketilmek üzere
aracılar vasıtasıyla pazarlanır. Diğer bir değerlendirme yoluyla, bölgede kurulu bulunan su
ürünlerine ait çeşitli sanayi tesisleridir.
31
3.9. Masraflar – Maliyet
Balıkçılar av sezonunun bitimiyle birlikte yasakların başladığı ve genellikle yaz
aylarında tekabül eden devrelerde yeni sezon için yoğun bir hazırlık devresine girerler. Av
sezonu boyunca yıpranan, eskiyen, telef olan av araç ve gereçlerinin bakım, onarım, tamir gibi
işlerini bu ölü sezonda gerçekleştirirler.
Av sezonu boyunca üretim – işletme masraflarının dışında, istihsal vasıtalarının
kullanın kapasitelerine ve sahip oldukları çeşitli donanımlarının özelliklerine göre, çeşitli
masraflar yapılır. Bu masraflar, küçük teknelerde ve büyük teknelerde yapılan masraflar
olmak üzere iki katagori de ele almak mümkündür.
3.9.1. Küçük Teknelerde Yapılan Masraflar
İşçi Ücretleri : İşçi ücretleri pay ödeme şeklinde belirlenir. Gerçekleştirilen istihsalin
1/ 3 ‘ü işçilere (tayfalara ) ödenir.
Yakıt Masrafı : Teknenin boyu, motor gücü, gidilen yerin uzaklığı, denizde kalış
süresi ve avcılık türüne göre değişmekle birlikte, 7 m. boyundaki bir teknenin ortalama
günlük yakıt miktarı 3 – 15 lt. arasında değişmektedir.
Ağ Bakım Masrafı : Ağın tahribat durumu göre değişir.Tamir işçileri yevmiye
hesabına göre çalışır. Genellikle bir tamir işçisinin günlük yevmiyesi 50.000 TL. dir. İşçiliğin
dışında tamir işi için iplik içinde masraf yapılmaktadır.
Fanyasız ağlarda 1 paket Mezgit ağının kilosu 100.000 TL dir. Fanyalı ağlarda ise
bunların bir paketi 170.000 TL.dir.Ayrıca ipliğin piyasa fiyatı 40.000 TL dir.
Teknenin Yıllık Sabit Masrafı : Marangoz, macun, boya ve işçilik masrafları dahil
olmak üzere teknenin büyüklüğüne göre yılda 500.000 TL ile 2.000.000 TL arasında değişen
bir masraf yapılmaktadır. Boyama işi için kullanılan yağlı boya ile macunun piyasa fiyatı
ortalama 35.000 TL/Kg. (boya), 15.000 TL/Kg. (macun)’dır. Ayrıca yeni bir teknenin (7 m.
boyunda) motor ve diğer aksamları dahil, işçilikle birlikte maliyeti 15.000.000 TL dır.
3.9.2. Büyük teknelerde Yapılan Masraflar
İşçi Ücretleri : Masraflar çıkarıldıktan sonra, gerçekleştirilen istihsalin Gırgır
teknelerine de % 50’si, Trol teknelerinde ise, % 40’ı işgücü karşılığında işçilere ödenir.
Yakıt Masrafları : Teknenin boy ve gücüne göre değişmekle birlikte, saatte 15-90 lt.
arasında sarf etmektedir.
Ağ Bakım Masraflar : Ağın çeşidine ve tahrip durumuna göre değişiklik gösterir.
Değişik balıkçı merkezlerinden edinilen bilgilere göre, yıllık ağ bakım masrafları, ağ
ebatlarının büyüklüğüne göre 5 ile 20.000.000 TL arasında değişiklik gösterir.
Teknenin Yıllık Sabit Masrafı : Teknenin boyu ve yapıldığı malzemeye göre (saç,
ahşap oluşu)değişiklik gösterir.Ortalama yıllık bakım masrafları 5-30.000.000 TL. arasında
değişmektedir.Her yıl bakım ve onarım yapıldığı takdirde teknelerin ekonomik olarak
kullanılma süreleri 15-20 yıl olarak tesbit edilmiştir.20 yılda sonra tamir ve bakımın
ekonomik olmadığı görülür.
32
Bir Teknenin Yapım Maliyeti : Değişik balıkçı merkezlerinden elde edilen bilgilere
göre, çeşitli boylardaki Gırgır teknelerinin yapım maliyetleri aşağıda verilmiştir. Burada
belirtilen fiyatlar işçilik ve teknenin iç donanımı ve makine aksamı (Motor, teknik cihazlar,
mobilya gibi aksanlar) hariç tutulmuştur. Teknenin yapıldığı malzeme saçtır.
Tablo 25. Tekne tiplerine göre yapım maliyeti
Boy(m)
Fiyat(TL.)
10 m.
40.000.000 TL.
20 m.
180.000.000 TL.
25 m.
250.000.000 TL.
35 m.
500.000.000 TL.
Genel bir örnek vermek gerekirse 30 m. boyunda bir sac teknenin, tüm teknik
donanım(teknik cihazlar, motor) dahil olmak üzere satın alış maliyeti 2, 5 MİLYAR TL’dir.
Çeşitli türlerde bir adet(takım) tam donanımlı GIRGIR ağlarının maliyetleri ise
şöyledir.
Tablo 26. Ağ maliyetleri
Ağ Cinsi
Fiyat(TL.)
Orkinos Ağı
700.000.000 TL.
Hamsi Ağı
500.000.000 TL.
Palamut Ağı
400.000.000 TL.
İstavrit Ağı
300.000.000 TL.
33
3.10. İşleme ve Değerlendirme Tesisleri
Ülkemizde 1970-1980 yılları arasında %87 oranında görülen taze tüketim alışkanlığı
daha sonraki yıllarda %80’e düşmüştür. Bu oran 1986, 1987 yıllarında su ürünlerinin gıda
sanayinde kullanım payının bir miktar artmasıyla %70 olarak gerçekleşmiştir. Bununla
birlikte su ürünlerinin, gıda sanayinde değerlendirme payının büyük ölçüde artış olduğu
söylenemez.
Bu pay; üretim miktarına ve çeşitliliğine, teknolojik olanaklara ve yaşam
standartlarına göre değişiklik göstermektedir.
Soğutma ve diğer işleme tekniklerinin yeterince kullanılamaması, üretimde stokların
ve yıllık üretim miktarının tam olarak belirlenememesi, sanayide, işlemede uygun çeşitlerin
azlığı nedeniyle ülkemizdeki su ürünleri işleme ve değerlendirme sanayi istenen ve beklenen
düzeyde gelişmemiştir.
3.10.1. Mevcut Durum
Karadeniz kıyı kesiminde yer alan ve hammadde olarak Karadeniz’de avlanan çeşitli
türdeki balıkları kullanan Su Ürünleri İşleme ve Değerlendirme Tesisleri 1990 ve 1991 yılları
içerisinde incelenerek kapasiteleri uyguladıkları teknolojiler, pazarlama durumları,
karşılaşılan sorunlar tespit edilmiştir.
3.10.1.1. Balık Unu ve Yağı Fabrikaları :
Bu gerçekleştirilen teknolojik işlemleri aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz.
Pişirme : 90-110°C’lerde 15-25 dakika süreyle gerçekleştirilmektedir. 4-6 Atm.
basınçtaki buhar doğrudan, göbek buharı ya da cidar buharı şeklinde pişirme sıcaklığını
sağlamaktadır.
Piresleme : Bu işlem daha çok tek vidalı presle yapılmaktaysa da iki vidalı pres
kullanan tesislerde mevcuttur. 5-15 fon/saat kapasite ile 5-15 dakikada işlem
tamamlanmaktadır.
Kurutma : Presleme sonucu ayrılan kekte %50-60 su vardır. Bu oranın %10
düşürülmesi için iki yol izlenmektedir. Kızdırılmış hava kek üzerine gönderilerek kurutma
gerçekleştirilir. Diğer bir yolda, yüksek sıcaklıktaki buharla kurutma işlemi gerçekleştirilir.
Öğütme ve Paketleme : Değirmene getirilen ürün üzerine belli miktarda antioksidan
madde katılır. Öğütme için genellikle fonlarla emilen un daha sonra otomatik olarak yada elle
tartılarak 40-50 kg.’lık çuvallara doldurulur.
Presten Ayrılan Suyun Sedimentasyonu : Presten çıkan yağlı sıvıya tanklarda belli
süre dinlendirilerek ya da dekantör içinde ayrıştırılarak tortusu alınmaktadır.
Yağın Ayrılması : Dekantörde tortusu ayrılan sıvı seperatörlerden geçirilerek balık
yağı elde edilmektedir.
3.10.1.2. Dondurularak İşleme Yapan Tesisler
Salyangoz, Hamsi, K.Balığı, Vatoz, dondurularak işlenen su ürünlerinin başında
gelmektedir.
34
Salyangoz İşleme : Salyangoz işlemede sırasıyla şu işlemler uygulanır :
-
Yıkama.
-
Pişirme ; buharla 100-150 C lerde 2-5 dak. süre ile pişirme işlemi yapılır.
-
Kabuk çıkarma ; Elle, kanca yardımı ile et kabuktan çıkarılır.
-
Bağırsak çıkarma ; Et yarılıp el ile iç organlar çıkarılır.
-
Boylara ayırma,
-
Yıkama,
-
Tepsilere yerleştirme,
-
Ön soğutma,
-
Saklama ; -38 C ‘de 10-20 saat ya da – 45 C ‘de 6-7 saat.
-
Muhafaza ; -20 C ‘de.
Hamsi İşleme : Dondurularak hamsi işlemede iki yol izlenmektedir.
1-
5-7 kg ‘lık kasalara gelişi güzel doldurulan hamsi saklanarak muhafaza edilir.
2Hamsi bir takım
doldurulmaktadır.
işlemlerden
geçirildikten
sonra
özel
ambalajlara
Bunun için ;
- Balık havuzlarda yıkanır.
- Boylara ayrılır, 0, 5 kg’lık strajil ambalaj kaplarına yerleştirilir ve tartılır. 40-43
adet balık 0, 5 kg. gelecek şekilde,
- Strajil kaplar tavalara dizildikten sonra stoklama ambarlarına yerleştirilir.
- Ön soğutma uygulanır,
- Stoklama,
- Glaze tekkülü sağlanır,
- Muhafazaya alınır.
Köpek Balığı İşleme : Derisi soyulup iç organları ayrıldıktan sonra fleto olarak
parçalanmakta, yağı ve kanı temizlenerek tepsilere yerleştirilir. Şoklama işleme tabi
tutulmaktadır. Daha sonra glaze tabakası teşekkülü için suya daldırılmakta ve muhafazaya
alınmaktadır.
3.10.1.3. Tuzlayarak İşleme Yapan Tesisler
İşlemeye alınan balık önce yıkanır. Daha sonra işletmelere göre değişen büyüklükte
küvetlere doldurulur. Bu arada balık ağırlığının %30’u kadar tuz ilave edilir. Birkaç saatten 3
güne kadar değişen sürede uygulanan bu işlerden sonra balığın baş ve iç organları ayrılır.
Balıklar tuzlu su ile yıkanıp temizlendikten sonra 20 kg’lık lâklı teknelere düzgün sıralar
halinde, sıra aralarına yuz serpilerek doldurulur. Daha sonra tekneler baskıya alınır. Bu
işlemler ya tekneler üst üste konarak yada ya da üzerlerine ağırlık koymak süretiyle 3-4 gün
boyunca uygulanır.
35
Bir aylık olgunlaşma süresi içerisinde salamura kontrol edilir. Tuz yoğunluğu %17-20
oranında olacak şekilde ayarlanmalıdır. Bu işlem tamamlanınca tekneler kapatılarak satışa
hazır duruma getirilir.
Karadeniz bölgesi boyunca kurulmuş bulunan ve halen faaliyet gösteren Balıkçı
İşleme Tesislerine ait genel durum tablo 1, 2, 3’de verilmiştir.
3.10.2. 1992 YILI BAŞINDA FAALİYETTE BULUNAN TESİSLER
Bölgede 1992 yılında faaliyette bulunan tesislerin üretim kapasiteleri ve bu sezon yaptıkları
üretim miktarları Tablo 27, 28, 29’da verilmiştir.
Tablo – 27. Balık unu ve yağı fabrikaları.
S. No :
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
Fabrika Adı
Karbasan
Karsusan
Bulancak Koop.
Et-Balık Kurumu
Demas
Saboğlu
Yakakent koop.
Sürsan-1
Cansusan
Baysun
Sütaş
Sürsan-2
Balıksan
Sidemsan
Sibal
Büsan
Papila
Çarşıbaşı koop.
Dalyan
Kuruluş Yeri
Kapasite
(Ton/Gün)
400
600
100
300
100
100
100
800
600
600
300
600
600
300
600
100
70
300
300
6870
Pazar
Trabzon
Bulancak
Fatsa
Fatsa
Terme
Yakakent
Yakakent
Güzelceçay
“
“
“
Gerze
Gerze
Sinop
Delice
Gemi
Çarşıbaşı
Sinop
TOPLAM :
1991 Yılında İşlenen
Oran (Ton)
700
7518, 8
2142
360
2000
1850
380
300
300
900
16.450, 8
NOT : Günde 530 ton/gün balık unu kapasiteli 4 tesis faaliyetine 1991 yılında son vermiştir.
Tablo – 28. Dondurarak işleme yapan tesisler.
S. No
1
2
3
4
5
Fabrika Adı
Fribal
Bayramoğlu
Tarsan
Yalı Köy Koop.
Çarşı Başı Koop.
Kuruluş Yeri
Trabzon
Samsun
Samsun
Ordu
Çarşı Başı
36
Kapasite (Ton/Gün )
10-15
20
45
3
15
Tablo – 29. Tuzlayarak işleme yapan tesisler.
S.No
1
2
3
4
Fabrika Adı
Kuruluş Yeri
Karsusan
Aspra
Pasifik
Susan
Trabzon
Fatsa
Fatsa
Fatsa
37
Kapasite (Ton )
800-1.000 Ton /Yıl
50 Ton /Yıl
3.000 Ton /Yıl
2.600 Ton /Yıl
4.
SONUÇ VE TARTIŞMA
Tam sayım metodu kullanılarak gerçekleştirilen bu araştırma ile Karadeniz‘de
avcılıkta kullanılan av araç ve gereçlerine ait kapsamlı bir envanter ortaya konulmuştur. En
küçük balıkçı merkezinden, en büyük balıkçı merkezine kadar tek tek gidilerek büyük ve
küçük balıkçı teknelerine ait tüm özellikler yerinde tespit edilmiştir. Tekneler (balıkçı
gemileri ) boy ve motor güçlerine göre sınıflamaya tabii tutulmuşlardır. Ayrıca balıkçı
gemilerinde kullanılan ağların miktarları ile özellikleri, kıyı boyunca mevcut balıkçı
barınaklarına ait fiziki özellikler belirlenmiştir. Balıkçılıkla geçinen nüfusa ait özellikler ile av
araç ve gereçlerine yıl içinde yapılan masraflar, girdilere ait kapsamlı bilgiler elde edilmiştir.
Su ürünleri avcılığında kullanılan istihsal vasıtalarının 1980 yılına kadar yıllar itibarı
ile birbirine yakın oranlarda arttığı, fakat 1980 yılından itibaren hızlı bir artış gösterdiği ancak
bu artışın 1986 yıllından itibaren daha da hızlandığı, 1989 yılından sonra artış hızının
yavaşladığı ancak, artmaya devam ettiği tespit edilmiştir. 1980 yılından sonraki artışın su
ürünlerine getirilen teşvik tedbirleri ile yakın ilgisi olduğu, 1989 yılından sonraki artış
hızındaki azalışın ( özellikle gırgır teknelerinde ) pelajik balıklarda görülen düşüş ile ilgili
olduğu tespit edilmiştir. Her ne kadar teşvik tedbirleri devam etmiş ise de pelajik sürülerdeki
azalma balıkçının bu yıllardaki yatırımlarını da azalmıştır. (Grafik 22 )
Karadeniz ‘deki balıkçı gemilerinin yıllar itibariyle sayısal artışı şöyledir ;
Tablo - 30. Balıkçılık av gücü artışı
YIL
ADET
1980
(DPT )
2637
1985
(DPT )
3359
1991
(SÜAE )
6626
Bu rakamların incelenmesinden de anlaşılacağı gibi Karadeniz ‘deki balıkçı
teknelerinin sayısında son yıllarda önemli artışlar olmuştur. Bu sayısal artışın yanında
teknelerde hem boy, hem de motor gücü olarak büyümede gözlenmektedir. Av gücü
kapasitesindeki artış, balıkçı gemilerindeki sayısal artışın çok üzerindedir. Bu gün
Karadeniz’de 40 m. boyunda, 1700 HP Motor gücünde Gırgır tekneleri mevcuttur.
Araştırma sonucuna göre, Karadeniz’de avcılık yapan balıkçı gemilerinin oransal dağılımı Tablo 31’de
verilmiştir.
Tablo - 31. Karadeniz’de balıkçı teknelerinin genel ve oransal dağılımı.
TEKNENİN ÇEŞİDİ
Küçük balıkçı tekneleri
Gırgır tekneleri
Trol tekneleri
Çift amaçlı tekneler
Taşıyıcı tekneler
TOPLAM :
ADEDİ
6024
232
175
75
120
6626
38
ORANSAL DAĞILIMI
90,91
3,50
2,64
1,13
1,81
100,00
Karadeniz’de avcılık yapan teknelerin sayısında 1980 yılından 1991 yılına kadar
önemli bir artış meydana gelmiştir. Bu artış oranı %251 ‘dir. Tekne sayısındaki artış doğal
olarak beraberinde avlanan ürün miktarındaki artışı da getirmiştir. En büyük artış 15 metre ve
altındaki boya sahip küçük teknelerde meydana gelmiştir. 1986 (DPT) yılında küçük tekne
adedi 2934 iken, bu sayı 1991 yılında 6024 ‘e ulaşmıştır. Artış oranı % 205 ‘dir. Konunun en
ilginç tarafı, bu teknelerin büyük bir çoğunluğunun resmi kaydının olmayışıdır. Değişik
dizayn ve motor gücünde olan bu küçük istihsal vasıtaları kıyı kesimlerde belli türler üzerinde
yoğun bir av baskısı oluşturmakta, stokları önemli ölçüde zorlamaktadır
Ülkemizdeki balık işleme ve değerlendirme tesislerine ait nitelik ve nicelik olarak, çok
yetersiz olduğu ve mevcut kurulu tesislerinde son yıllarda işleyecekleri balık yetersizliği
nedeniyle kapasitelerinin çok çok altında veya hiç üretimde bulunmadığı gözlenmiştir.
Türkiye ‘de balık yağı –unu sanayii Karadeniz ‘de mevcut hamsi balıkçılığı
potansiyeline dayalı olarak kurulmuş ve sadece bu bölgede gelişmiştir. 1972 yılına gelinceye
kadar E. B.K ‘nın Trabzon ‘da mevcut 100 ton /gün kapasiteli balık yağı –unu fabrikası
sektörün ilk ve tek yatırımı iken, özel sektörün devreye girmesi ile sektörde yatırımı sayısı 23
‘e çıkmıştır.
Aralık 1990 tarihi itibariyle sektörün kurulu kapasite toplamı 7400 ton /gün ‘dür.
Karadeniz balık stoklarındaki azalma nedeniyle son yıllarda bazı fabrikalar çalışmakta ve
kapatılmaktadır. 1991 yılı itibari ile fabrika sayısı 19 ‘a inmiştir. Günlük kapasite ise 6870 ton
/gün olarak bir azalış göstermiştir.
Balık unu ve yağı tesislerinin bir bölümü küçük balıkları (hamsi- çaça vs. ) insan
yiyeceği haline getiren balık işleme tesislerine dönüştürülmelidir. Böylece balıkların
yenmeyen kısımlarının balık ununa dönüştürülmeyi sağlanmış olacaktır.
.
10.1. Av Gücü Kapasitesi Artışı :
10.1.1. Gırgır Tekneleri (Gemileri) Av Gücü Kapasitesi
Gırgır gemileri pelajik balık avcılığı yapmaktadır. Bir gırgır gemisinin 1970 yıllarında
av kapasitesi maksimum 10 ton/gündür. 1990 yılında bir gırgır gemisinin av kapasitesi
maksimum günde 350 ton’a çıkmıştır. Bir gırgır gemisinin günlük av gücü kapasitesi 20 yılda
tam 35 misli artış göstermiştir. Gırgır gemilerinin avlanma periyodu yılda 150 gündür.
Günlük operasyonda avlanan pelajik balık miktarı 50-350 ton/gün arasında varyasyon
göstermekte ortalama 200 ton/gün olarak gerçekleşmektedir. Karadeniz’de 1991 yılında
mevcut olan 232 gırgır gemisinin iyi bir av sezonunda maksimum kapasitesi kullanımı
halinde 6.060.000 ton/yıl pelajik balık avlama kapasitesine sahiptir.
Oysaki Karadeniz’de avlanan toplam pelajik balık miktarı 1988 yılında maksimum
450 bin ton/yıl olmuş, bu miktar 1990 yılında 56 bin ton/yıl’a düşmüştür.
Karadeniz’de bulunan bir yılda 6.960.000 ton/yıl pelajik balık avlama gücüne sahip
olan gırgır filosunun 1990 yılında avladığı pelajik balık miktarı 56 bin ton olmuştur. Bu
durum balıkçılık ekonomisinin temeli olan birim av gücü maksimum ürün ilişkisinin ne kadar
bozulduğunu göstermektedir.
Oysaki Karadeniz’de 1986 yılından itibaren av gücü teşviklerinin durdurulması
gerekmekte idi. Zira birim av gücü maksimum ürün ilişkisi 1986 yılında bozulmaya
başlamıştır. Durum böyle iken Karadeniz’de av gücü teşvikleri (kredilendirme) devam
etmektedir.
39
10.1.2. Küçük Teknelerde (14 m. Altındaki) Av Gücü Kapasitesi
1986 yılında Karadeniz’de 2854 adet olan küçük tekne sayısı %208 artarak 1990
yılında 5961 adede çıkmıştır. 1991 yılında ise 6024 adede çıkmıştır.
Bir günlük av operasyonunda ortalama 40 kg. balık avlanmakta 1 yılda maksimum
150 gün avcılık yapılmaktadır. Enstitümüzün bütün Karadeniz kıyısında yaptığı istatistiki
verilerde bu teknelerin maksimum 3 bin ton/yıl balık avladıklarını ortaya koymuştur.
Bir tekne günde avcılıkta 20 km. yol almaktadır ki 5961 x 20 km. 119.220 km. /gün
günde av için gezdikleri sahadır. İğneada-Sarp arası 1650 km. mesafeyi bir günde 72, 2 defa
gidip, gelebilecek bir atıl av gücü kapasitesi oluşturulmuştur.
Atıl av gücü Karadeniz kıyı şeridi boyunca her 8 km.’de bir rastladığımız çekek
yerindeki damlar altında gördüğümüz, çoğu çalışmayan balıkçı tekneleridir. En ilginç yanı bu
teknelerin hiçbir resmi kaydının dahi bulunmayışı ve hiçbir resmi kurum tarafından
kaydedilmemiş olmalarıdır. Örneğin; Yomra – Rize v.s. deki teknelerin bir kısmı.
Değişik dizayn ve motor gücünde olan bu küçük istihsal vasıtaları kıyı kesiminde belli
türler üzeride yoğun av baskısı oluşturmakta stokları anormal ölçülerde zorlamaktadırlar.
10.1.3. Trol Tekneleri Av Gücü Kapasitesi
DPT kayıtlarına göre 1986 yılında Karadeniz ‘deki trol gemisi adedi 85 iken bu sayı
1991 yılında 175 ‘e çıkmıştır. Trol gemisi sayısı 4 yılda % 205 oranında artmıştır. Trol
gemilerinin Karadeniz ‘de avcılık yapma süreleri 1 yılda 8 aydır. haftada 5 gün avcılık
yapmakta bir günde ortalama 10 saat trol çekmektedirler.
Bir trol gemisi yasaklara tam uyarak 1 yılda 160 gün avcılık yapmakta iyi bir av
sezonunda ise 1 günde 800 kg. balık avlama gücüne sahip bulunmaktadır. Karadeniz’de
mevcut olan trol gemilerinin bir yılda avlayabilecekleri demersal balık miktarı 22.400 ton
‘dur. Karadeniz’de trolün avlanma sahası ORTA ve BATI Karadeniz olup, son derece dar bir
sahadır. Bu dar sahada trol gemilerinde ve av gücü kapasitesindeki anormal artış demersal
stoku tamamen tahrip etmiştir.
Enstitümüz Karadeniz‘deki trol avcılığı yapılan sahalarda demersal stok araştırmaları
yapmıştır. Araştırma uygulanan metod alt alanlar yöntemidir. Bu araştırmada balıkçılığımız
açısından çok acı tablolarla karşılaşılmıştır.
Bu acı tablonun gösterdiği şudur ;
Özellikle Samsun ve Sinop’ta beheri yarım saat süren trol seferinde elde edilen sadece
21 adet barbunyadır.
Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknoloji Enstitüsünün 27. 09. 1985 ‘de
başlayıp, 08. 10. 1985 ‘de tamamlanan 12 gün süren Sinop’un batısından Bafra Burnu batısı
arasında demersal stok tespiti yapmışlardır.
Sinop körfezinde örnek alınan 220.5 mil alanda 535.5 ten, Ünye körfezinde 64.5 m
alan verim 401.6 ton bulunmuştur. Aynı sahada1986 ve 1990 yıllarında yapılan stok
çalışmalarında verimlilik şöyledir.
a)Sinop körfezinde : 1986 yılında 2.823 kg /km iken, 1990 yılında 500 kg /km ‘ye
düşmüştür. Düşüş oranı. % 550
40
b) Samsun körfezinde : 1986 yılında km ‘de biyotikle 1658.8 kg /km iken, 1990
yılında 266 kg /km ‘ye düşmüştür. Düşüş oranı % 700
c) Ünye körfezinde : 1986 yılında km’de 1831 kg /km olan stok 12 kg/km ‘ye
düşmüştür. Düşüş oranı %300 ‘dür.
Diğer bölgelere göre bu bölgedeki biyokitle fazlalığı bu bölgenin zaman zaman trole
kapatılması olmuştur.
Ocak 1991‘de Ankara‘da Doğu Karadeniz‘in trole açılması için isteklerde
bulunmuştur. Oysaki Orta Karadeniz‘de trolün yaptığı tahribatı algarna fazlasıyla yapmakta 1
m.‘den 40 m. derinliğe kadar hem de kanunun yasak ettiği 3 mil içerisinde demersal stoku
tahrip etmektedir.
Nitekim Sinop civarındaki trol sahalarının trole kapatılması yani bu bölgede trol
avcılığının yasaklanması isteği 1990 yılında bizzat balıkçılardan gelmiştir. Bir taraftan trol av
sahaları daraltılırken bir taraftan da trol gemilerinin kredilendirilmesine devam edilmesi son
derece şaşırtıcıdır.
10.1.4. Algarna Sayısı ve Av Gücü Kapasitesi
Karadeniz ‘de 1990 yılında 1308 adet olan algarna sayısı 1991 yılında 1407 adede
çıkmıştır. Bir algarna bir günde ortalama 2.5 m. genişliğinde 10 km. boyundaki bir sahayı
tarar yani 10 km. çekilir. Algarna genelde 1 m. ile40 m. derinlikler arasında demersal stokun
en yoğun olduğu bölgede çekilmektedir. Çekim mevsimi yaz olup, ekonomik demersal
balıkların yumurtlama mevsimidir.
Algarnaların çekim bölgesinde ekonomik demersal türlerin yoğun olarak yumurta ve
larvalarının bulunduğu mevsimdir. Karadeniz’de 1407 adet algarnanın tamamının avcılıkta
kullanılması durumunda bir günde 14.070 km. uzunluğundaki saha taranacak demektir. diğer
bir deyimle Sarp ‘tan İğne ada ‘ya kadar olan 1640 km. uzunluğundaki bütün Karadeniz
kıyısının bir günde 8.5 defa taranacaktır. Tamamen 3 mil in içerisindeki demersal stokun da
algarna tarafından tahrip edilme imkanının yaratılmış olduğunu göstermektedir.
Bu baskıya demersal balık stoklarının dayanması mümkün değildir.
10.2. Karadeniz’deki Uzatma Ağlarındaki Artış Oranı
Karadeniz ‘deki toplam uzunluğu 1990yılında 6882 km. iken 1991 yılında 7.268.858
m. çıkmıştır. İğne ada -Sarp arasında 1640 km. kıyı uzunluğu olan Karadeniz kıyısını 4.3 defa
kaplayacak uzatma ağı mevcuttur. Karadeniz ‘deki balık stokları tahribatın da en büyük
etkenlerden biriside yasak ve tehditlere uyulmadan kullanılan uzatma ağlarındaki aşırı artıştır.
Karadeniz ‘de toplam955 adet sürütme, 555adet çevirme ağıda balık stoklarının azalmasında
etkendir
10.3. Balıkçı Barınağı – Balıkçı Limanı ve Çekek Yerleri
Sarp’tan –iğne ada’ ya kadar 1640 km. uzunluğundaki Karadeniz kıyısında 22 adet
Balıkçı limanı, 73 adet balıkçı barınağı, 107 adet çekek yeri bulunmaktadır. Toplam 202 adet
Balıkçı barınağı ve çekek yeri vardır. 1998 yılında (DPT ) toplam 77 adet olan bu sayı 3 yılda
41
% 262 oranında arttırılmıştır. Karadeniz’in 1634 km. kıyı uzunluğunun (1640 : 202 = 8.1 km.
) her 8.1 km ‘de bir adet Balıkçı çekek yeri veya barınağı oluşturulmuştur.
Bir çoğu balıkçı filolarının ihtiyacı olan akaryakıt, su, ikmal tesisleri, soğuk muhafaza
gibi önemli alt yapıdan yoksun olduğu gibi bir çoğu sadece av sonu karaya çekilecek kadar
küçük 7 m. boyun altındaki küçük teknelere çekek yeri hizmeti vermektedir. Milyarlarca lira
sarfıyla oluşturulmuş alt yapı yapısız bu barınaklar sadece küçük tekne sayısının anormal
artışına neden olmuştur. Modern avlanma teknolojisine uygun değildir.
10.4. Balık Unu ve Sanayii :
İlk balık unu tesisi EBK tarafından 1972 yılında Trabzon ‘da kurulmuştur. 100 ton
/gün kapasitelidir.
1987 ‘de 20 adet balık unu yağı tesisinin günlük işleme kapasitesi 1988 ‘de 6000 ton
/gün iken toplam işleme kapasitesi 1989 yılında 7400 ton /gün yükselmiştir. Kampanya süresi
150 gün olup, bir kampanya süresinde ise toplam 1.110.000 ton /yıl balık işleme kapasitesine
çıkmıştır.
Oysaki en iyi av yılarında Karadeniz ‘de bir yılda avlanan hamsi ve istavrit miktarı
400.000 ton ‘u geçmemiştir. 1989 yılında Balık Unu ve Yağı Sanayiinde kapasite artışına
rağmen, balık ununa işlenebilecek hamsi ve istavritin toplam av miktarı 1989 yılında 1988
yılına göre % 50 oranında azalmıştır.
Balık unu ve yağı sanayiinde sayısal artışa rağmen ekonomik açıdan kapasite
kullanımında düşüşler olmuştur.
Kapasite kullanımı 1987‘de % 22 iken 1989‘da % 1 düşmüştür.
Karadeniz ‘de acilen av gücü teşviklerinin durdurulması, av tekneleri sayısının
dondurulması ve standardizasyon getirilmesi gerekmektedir.
10.5. Balık Bulma Cihazları
Su ürünleri avlanma teknolojisindeki gelişmelerin sonucu olarak
cihazların kullanılması giderek önem kazanmıştır. 1980 yılından sonra
kullanımında da önemli artışlar kaydedilmiştir. Araştırma sonucuna göre
teknelerinde %27 ‘de sonar, % 18 ‘de echosaunder, %87 ‘de radar, %95 2de
‘de fişhpomp tespit edilmiştir.
balık bulucu
bu cihazların
büyük balıkçı
telsiz ve %0.5
Balıkçı gemileri avı bireysel olarak gezip bulmaya çalışmaktadır. Buda anormal
ölçüde masraf ve zaman kaybına neden olmaktadır. Bugün birçok ülkenin modern balıkçı
filolarında bulunan uzaktan algılama sistemi bulunmaktadır.
Oysaki balık sürülerini tespit eden sürülerin miktarını, göç yolarını belirleyen uzaktan
algılama sistemi balıkçı gemilerinin ayrı ayrı balık aramalarındaki zaman ve masrafı ortadan
kaldıracaktır. Karadeniz’de balıkçılar bu sisteme sahip olacak şekilde organize olmamışlardır.
Ayrıca, av gemilerinin müşterek kullanımı müşterek av operasyonu gibi ekonomik
avlanma nedenli de bulunmamaktadır. Kıyasıya rekabete dayalı ferdi avcılık yasaklarında
etkisiz kılan diyen bir unsurdur.
42
10.6. Sosyal Yapı
Karadeniz kıyı kesiminde toplam 20.58 kişi, üretici veya tayfa olarak balıkçılık
sektöründe çalışmaktadır. Bu yolla aile bütçesine direkt veya ek bir ekonomik katkı
sağlamaktadır. İşletmelerin yapısı genellikle aile işletmesi veya küçük ölçekli işletmeler
görünümündedir.
İstihsal vasıtalarına yıl içerisinde çeşitli bakım ve onarım için yapılan masraflar ile
üretim esnasındaki girdilerin fiyatları, teknelerin büyüklüklerine göre önemli ölçüde
değişiklikler göstermektedir. Yıl içinde yapılan en önemli masrafları; yakıt masrafı, ağ onarım
masrafı, teknenin yılık bakım masrafı ile işçi ücretleri oluşturmaktadır. İşçi ücretleri, elde
edilen toplam üretimden masraflar çıkarıldıktan sonra 1/3 oranında pay ödenmesi şeklinde
yapılmaktadır. Her yıl bakım ve onarım yapıldığı takdirde teknelerin ekonomik ömrü 15 –20
yıl olarak tespit edilmiştir. 20 yıldan sonra yapılan tamir ve bakım işlerinin ekonomik
olmadığı saptanmıştır.
43
11. TAVSİYELER
Stok bilinmeden birim av gücü maksimum ürün ilişkisi hesaplanmadan Karadeniz’de
uygulanmış olan aşırı av gücü teşvikleri ve kredilendirme balık stoklarının tahribatında bir
numaralı sebep olmuştur. (Azalan balık stoklarının nazarı itibare alınmadan )
Kredilendirilen balıkçı filoları yasak ve tahditlere uymadan avlanmak zorunda
bırakılmıştır; bazı yıllar ise kredilerin ertelenmesi mecburiyetini yaratmıştır.
Gerek azalan stokların korunabilmesi gerekse av gücündeki kapasite kullanımdaki
sürekli düşmenin durdurulabilmesi için ;
1Karadeniz’de acilen av gücü teşviklerinin (kredi ve teşvik vs.) durdurulması
gerekmektedir.
2-
Av gemileri sayısı periyodik olarak azaltılmalıdır.
3Av gemileri standardize edilmeli, standartlara uymayanlara avlama ruhsatı
verilmemelidir.
4Mevcut av gücüne avlayacağı balık türüne göre kota konulmalıdır, avlanma
zaman ve alanıyla av miktarına kesin sınırlamalar getirilmelidir.
5Hamsi avcılığında Orta su trolü ile avcılık özendirilmeli teşvik edilip
geliştirilmelidir. Bu avlanma nedenli hamsi stoklarının korunmasına yardımcı olacağı
gibi ülkemizce Karadeniz’de avlanmayan ancak stok miktarı azalan hamsiye yakın
olan çaça avcılığını mümkün kılacak balık unu ve sanayiine yeni kaynakta yaratmış
olacaktır.
6Balıkçı limanı –Balıkçı barınağı ve çekek yerlerine bakım ve onarım –
akaryakıt –buz –su ikmali –elektrik –yol ve soğuk zincir, pazarlama imkanlarını
mümkün kılan alt yapı hizmetleri tamamlamalı ve Uluslararası standartlara
çıkarılmalıdır. Kullanımı sınırlandırılan liman dolma – sığlaşma gibi engeller
kaldırılmalıdır.
7Mevcut balık unu ve yağı tesislerinin bir bölümü küçük balıkları (hamsiyi ve
çaçayı ) insan yiyeceği haline getiren işleme tesislerine dönüştürülmelidir.Balığın
yenmeyen kısımları balık unu ‘a işlenmelidir.
8Karadeniz’de ekonomik balık türlerinin stoklarının korunabilmesi için yasak ve
tahditlerin uluslar arası nitelikte olmasına özen gösterilmelidir.
9Balıkçı kooperatifi ve birlikleri yeniden organize edilmeli Panko birlik –Çuko
birlik –Ant birlik gibi hukuki statü kavuşturulup etkin hizmet üretir hale
getirilmelidir.
10- Balıkçılık sektöründen geçimini sağlayan kuruluşlarca desteklenen-Araştırma
ve Geliştirme fonu – kurulmalı ve ekonomik araştırmalara destek ve ağırlık
verilmelidir
Ülkemiz balıkçılığına hayırlı olması dileğiyle arz ederim.
44
12-
ÖZET :
Türkiye balık üretiminin %83.7 ‘si Karadeniz’den sağlanır. Balıkçılık sektörü özellikle
Doğu Karadeniz ‘de yoğunlaşmıştır. Bununla beraber Karadeniz’deki av gücü hakkında
güvenilir bilgiler yoktur.
Bu araştırma, Karadeniz’de avcılık yapan gemilerin boyu, motor gücü, yapım yılı ve
malzemesi, teknik cihazlar, av araçları araştırıldı. Buna ilaveten, balık ağlarının özellikleri,
hakkında bilgiler alındı.
İncelemeler için her barınak ve limana gidildi ve balıkçılarla görüşüldü. İstanbul,
Bursa ve Tekirdağ ‘da sadece Karadeniz’de avcılık yapan balıkçı tekneleri incelendi.
13-
SUMMARY :
Almost 84 % of the fish production of Turkey is got from the Black sea. Fishery
Industries especially have been becoming dense in the East Black sea. Nevertheless there
isn’t reliable information about the catch power in the Black sea.
In this study, the length, the engine power, manufactured year and material, technical
equipment, catching equipment of the fishing smacks catching in the Black sea were
researched. In addition, information’s were got about specialties of the fish nets.
Every shelter and port was gone and were interviewed with fisherman for studies.
Fishing smacks catching in the Black sea. Only were studied in Istanbul, Bursa, Tekirdağ.
45
YÜRÜTÜCÜLERİN ÖZGEÇMİŞI
Proje Lideri : Murat Doğan – Enstitü Müdürü
Mustafa ZENGİN - Zir. Yük. Müh.,
1959 yılında Trabzon da doğdu. Ege üniversitesi Ziraat Fakültesinden 1981 yılında
mezun oldu. 1984 yılında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Edirne İl Müdürlüğü'nde göreve
başladı. Daha sonra üç yıl süreyle Edirne İli İpsala ilçesinde tarım ilçe müdürü olarak görev
yaptı. 1989 yılında Bakanlığın açmış olduğu uzman adaylığı sınavıyla, Trabzon Su Ürünleri
Araştırma Enstitü Müdürlüğüne tayin oldu. Halen aynı Enstitü’de çeşitli araştırma
projelerinde görev almaktadır. Aynı zamanda KTÜ., Deniz Bilimleri Fakültesi'nde master
eğitimini sürdürmekte olup, yabancı dil olarak İngilizce bilmektedir.
Görev aldığı proje çalışmaları;
 Marmara Denizinde Av Araçları İle Avcılık Potansiyelinin Tespiti (devam
ediyor).
 Ekonomik Demersal Deniz Balıklarının (kalkan, pisi, dil)
 Üreme Zamanlarının Tespiti (devam ediyor).
 Dip Trol Ağlarında Seçiciliğin Tespiti (devam ediyor).
Temel ŞAHİN - Zir. Yük. Müh.,
1959 yılında Trabzon-Akçaabat’ta doğdu. İlk, orta lise öğrenimini Trabzon’da
tamamladı. 1976 yılında girdiği Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Kültürteknik ve Makine
bölümünden 1981 yılında Ziraat Yüksek Mühendisi olarak mezun oldu. Yedek subay olarak
askerlik görevini yaptıktan sonra, 1983 yılında Tarım Bakanlığı’nın açtığı sınavı kazanarak
Konya Konuklar Devlet Üretme Çiftliğinde hizmet öncesi eğitim yaptı. 1984 yılında Giresun
Su Ürünleri Müdürlüğü’ne teknik elemen olarak tayin edildi. 1989 yılında Tarım
Bakanlığı’nın açtığı sınavı kazanarak Trabzon Su Ürünleri Araştırma Müdürlüğü’ne uzman
aday olarak tayin edildi. Halen KTÜ., Deniz Bilimleri Fakültesi'nde doktora eğitimini
sürdürmekte olup, Trabzon Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’nde araştırmacı
olarak çalışmaktadır.
MUHAMMET BOZALÎ - Ziraat Teknisyeni
1963 yılında Trabzon da doğdu. 1982 yılında Bayburt Ziraat Teknik Okulu'ndan daha
sonra 1993 yılında Anadolu Üniversitesi, İşletme Fakültesi'nden mezun oldu. Sırasıyla;
Yalova Su Ürünleri Koruma Kontrol Müdürlüğü (1983) ve Ağrı Tarım İl Müdürlüğü'nde
(1986) çalıştı. 1989 yılında Trabzon Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü'ne tayin oldu. Halen
aynı Enstitü’de çeşitli araştırma projelerinde görev almaktadır. Yabancı dil olarak İngilizce
bilmektedir.
46
Görev aldığı proje çalışmaları;
 Marmara Denizinde Av Araçları İle Avcılık Potansiyelinin Tespiti (devam
ediyor).
 Ekonomik Demersal Deniz Balıklarının (kalkan, pisi, dil)
 Üreme Zamanlarının Tespiti (devam ediyor).
 Dip Trol Ağlarında Seçiciliğin Tespiti (devam ediyor).
Musa ÖZKE- Ziraat Teknisyeni
1959 yılında Trabzon’da doğdu. 1978 yılında Bayburt Ziraat Teknik Okulu'ndan
mezun oldu. Sırasıyla; Gümüşhane Tarım il müdürlüğü, Koruma Kontrol Müdürlüğü (19781981) ve Diyarbakır Tarım İl Müdürlüğü'nde (1983-1987) çalıştı. 1989 yılında Trabzon Su
Ürünleri Araştırma Enstitüsü'ne tayin oldu. Halen aynı Enstitü’de çeşitli araştırma
projelerinde görev almaktadır. Yabancı dil olarak İngilizce bilmektedir.
47
EK 1 –ÇALIŞMADA KULLANILAN FORMLAR
Trabzon Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
Av Araç ve Gereçleri Bilgi Formu (Küçük Tekne)
No
İli
İlçesi
Yerleşim Yeri
Tekne sahibinin
Adı Soyadı
5
KASTAMONU
İNEBOLU
İnebolu Limanı ve Balıkçı Barınağı
Tekne
Motor
Yapıldığı
Yapıldığı
Boyu
Gücü
Malzeme
Yer
(m)
(HP)
Mahir Kara
8
28
Ahşap
Kuruca şile
Hasan Gözlük
Şaban Köprülü
Lütfü Akdemir
Mustafa Necip oğlu
Men yet Usta oğlu
Erdal ?
Er kut Gözlük
Mustafa Ak soy
Hasan Almış
İsmail Gök şen
Kadir Ak gün
Mehmet Ak soy
Seyfettin Balık
Hasan ?
Selim ?
Ahmet Gül
8, 8
7, 5
8
9
9
7, 5
9
8, 5
7
7
8
9
9
7
7, 5
7
28
20
28
28
36
9
20
9
36
20
9
45
28
9
9
9
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Kapı suyu
Tekke önü
ANKET YAPILAN
BALIKÇININ ADI
HASAN KÖPRÜLÜ
Av Araç ve Gereçleri
Ağın
Çeşidi
Lüfer
Adet
Parça
10
2
Parça
uzunluğu
90
Palamut
Kalkan
Kefal
Barbunya
Mezgit
15
20
15
30
53
1
5
2
2
1
290
110
110
145
145
Avladığı
ürün
Denizde
Kalış
Süresi
Mezgit
4-5
saat/gün
Lüfer
Barbunya
Palamut
Kalkan
İstavrit
Trabzon Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
Av Araç ve Gereçleri Bilgi Formu (KÜÇÜK TEKNE)
No
İli
İlçesi
Yerleşim Yeri
Tekne sahibinin
Adı Soyadı
5
KASTAMONU
İNEBOLU
İnebolu Limanı ve Balıkçı Barınağı
Tekne Motor Yapıldığı
Yapıldığı
Boyu
Gücü
Malzeme
Yer
(m)
(HP)
İsmi Belirlenemedi 4
10
Ahşap
Kuruca şile
İsmi Belirlenemedi
İsmi Belirlenemedi
İsmi Belirlenemedi
İsmi Belirlenemedi
İsmi Belirlenemedi
İsmi Belirlenemedi
İsmi Belirlenemedi
İsmi Belirlenemedi
İsmi Belirlenemedi
İsmi Belirlenemedi
İsmi belirlenemedi
İsmi belirlenemedi
İsmi belirlenemedi
İsmi belirlenemedi
İsmi Belirlenemedi
10
9
9
10
9
10
10
9
10
10
9
9
10
10
9
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Kapı suyu
Tekke önü
4
4
4
5
5
5
5
5
6
6
6
6
6
6
6
ANKET YAPILAN
BALIKÇININ ADI
HASAN KÖPRÜLÜ
Av Araç ve Gereçleri
Ağın
Çeşidi
48
Adet
Parça
Parça
uzunluğu
Avladığı
ürün
Denizde
Kalış
Süresi
Trabzon Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
Av Araç Ve Gereçleri Bilgi Formu
(KÜÇÜK TEKNE)
No
5
ANKET YAPILAN
İli
İlçesi
Yerleşim Yeri
Tekne sahibinin
Adı Soyadı
KASTAMONU
İNEBOLU
İnebolu Limanı ve Balıkçı Barınağı
Tekne
Motor Yapıldığı Yapıldığı
Boyu
Gücü
Malzeme Yer
(m)
(HP)
BALIKÇININ ADI
HASAN KÖPRÜLÜ
Av Araç ve Gereçleri
Avladığı
ürün
Ali Ayhan
İbrahim Gözlük
Mustafa Kara
Necdet Çelik
Ahmet Gül
Ali Karademir
Recep Köprülü
Ahmet Karadeniz
Mustafa Karadeniz
Sacid Ayhan
Ahmet Birinci
Salim ?
Salim Deniz
Mustafa Kara
Hasan Köprülü
İsmi Belirlenemedi
İsmi Belirlenemedi
İsmi Belirlenemedi
9
5, 5
6
5
5
6
5
5
6
5
5
9
9
9
5
4
4
4
26
10
9
9
9
9
9
9
9
9
9
28
28
28
10
9
9
10
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ahşap
Ağın Çeşidi
Parça
Adet
Parça
uzunluğu
Denizde
Kalış
Süresi
Kuruca şile
Kapı suyu
Tekke önü
Trabzon Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
Av Araç Ve Gereçleri Bilgi Formu
(BÜYÜK TEKNE)
No
5
ANKET YAPILAN
İli
İlçesi
Yerleşim Yeri
Teknenin Adı
BALIKÇININ ADI
Yahya Üstün
KASTAMONU
İNEBOLU
İnebolu Limanı ve Balıkçı Barınağı
Boyu
Motor Yardımcı Ekipman
(m)
Gücü
Taşıyıcı
Bot
(HP)
17
235
8 m 28 Hp
1988
Ömer Reis
12
135
Özkan Deniz
12
Kardeşler II
Yapım Yılı Yapıldığı
Malzeme
HASAN KÖPRÜLÜ
Teknik
Cihazlar
Avcılık
Türü
Ağ Çeşidi
Adet
Ahşap
Telsiz
Radar
Trol
Gırgır
Trol
Palamut
41
1980
Ahşap
1987
Ahşap
Trol
Gırgır
Trol
Gırgır
Trol
Palamut
Trol
Palamut
31
135
Telsiz
Radar
Telsiz
15
235
1989
Ahşap
Telsiz
17
235
1990
Ahşap
Hakkı Reis
16
165
1970
Ahşap
Telsiz
Radar
Telsiz
Radar
Trol
Palamut
Trol
51
Öz yüceliler
Trol
Gırgır
Trol
Trol
Gırgır
Trol
Palamut
51
49
31
5
Trabzon Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
Ekonomik Durum Anket Formu
No
5
ANKET YAPILAN
İli
İlçesi
Yerleşi
m Yeri
Bir
Teknede
Çalışan
Kişi
Sayısı
KASTAMONU
İNEBOLU
İnebolu Limanı ve Balıkçı
Barınağı
Bir Tekne Ort.
Teknenin
ile
Hane
Ekonomik
geçinen
Birey
Ömrü
aile birey Sayısı
sayısı
BALIKÇININ ADI
TARİHİ
12
8 m bir teknenin
motorsuz fiyatı 15,
000, 000 TL ‘dir.
28 HP kuvvetinde
bir motor ilave
edilirse25, 000,
000 TL.dir.
6
15-20
2-4
Yeni bir Teknenin
Yapım Maliyeti
İşçi Ücretleri
Günlük
masraflar
çıktıktan
sonra ½ sini
tekne sahibi,
1/2 sinide
tayfalar
paylaşır.
Yıllık Masraflar
Yakıt
Masrafı
Ağ Bakım
Masrafı
Motor gücü
ve gidilen
yerin
uzaklığına
göre
değişmekle
beraber
günde 410LT
arasında
değişir.
Ağların
tahribatına
göre
değişmekle
beraber
yılda 500,
000 TL ile
1, 5 milyon
TL arasıda
değişir.
Teknenin
Diğer
Yıllık Sabit
Masraf
Masrafı
lar
7-7, 5 m.
boyundaki bir
tekne için
yılda 1, 5-2
milyon bakım
masrafı
yapılır.
Trabzon Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
Ekonomik Durum Anket Formu
No
İli
İlçesi
Yerleşim
Yeri
Bir Teknede
Çalışan Kişi
Sayısı
Gırgırlarda
:10-15
Trolde:7-8
5
KASTAMONU
İNEBOLU
İnebolu Limanı ve Balıkçı
Barınağı
Bir Tekne Ort.
Teknenin
ile
Hane Ekonomik
geçinen
Birey Ömrü
aile birey Sayısı
sayısı
42-90 Kişi 6 Kişi 25-30 yıl
ANKET YAPILAN
BALIKÇININ ADI
TARİHİ
Yeni bir Teknenin
Yapım Maliyeti
MUSTAFA AKDEMİR
İşçi Ücretleri
Yıllık Masraflar
Yakıt
Masrafı
17 metrelik Ahşap
bir gırgır gemisi
(Motor ve ağ dahil
)
200 milyon Aynı
boyda Trol gemisi
150, 000, 000 Tl.
dır.
Masraflar
çıktıktan
sonra % 50
mal sahibine
%50 tayfalar
arasında
bölüştürülür.
235 BG
bir
teknede
günde
150200Lt.’dir
.
Ağ Bakım Teknenin
Masrafı
Yıllık Sabit
Masrafı
Trol
10 milyon
ağı=30mil Tl.
yon /yıl
Gırgır ?
BALIKÇI MERKEZİNE AİT DİĞER BİLGİLER : Alt yapı kısmen mevcut olmakla birlikte hayati önem arz
eden elektrik ve su henüz bağlanmadı balıkçı merkezinde halen mevcut olan akaryakıt istasyonu faal duruma
getirilemedi. Balıkçılar barınağın darlığından şikayetçiler. Genişletilmesini istiyorlar. Balık stokları konusundaki
düşüncelerini dile getirdiler. Trol Avcılığının aşırılığını ve buna bir sınırlama getirilmesini istediler.
50
Diğer
Masraflar
-----------