Yükselti Antrenmanlarına Giriş

27.04.2014
Yükseltide ne değişir?
YÜKSELTİ ANTRENMANLARINA
GİRİŞ
Yükselti antrenmanı ve sentetik EPO dopingi genellikle
dayanıklılık sporcuları tarafından yapılır.
Yükselti antrenmanının aerobik kapasiteyi ve toparlanmayı
geliştirdiği gösterilmiştir.
Bu Tour de France gibi çok
kademeli dayanıklılık
müsabakalarına katılan
sporcular, tek kademeli
dayanıklılık sporcuları ve
dayanıklılık gerektiren
takım sporcuları için
önemlidir.
• Yükselti antrenmanı performansı nasıl
geliştirir?
– 2400 m yükseltide O2 konsantrasyonu deniz
seviyesindekinin %75’idir.
– Düşük oksijen konsantrasyonu kanın parsiyel
oksijen basıncını düşürür.
– Düşük parsiyel oksijen basıncı eritropoetin
hormonu salınımını arttırır, bu da kanda eritosit
konsantrasyonunu arttırır.
Yaşanılan yükseklik arttıkça
ortam havası incelir.
• Yükselti antrenmanı:
– Geleneksel yöntemde sporcular birkaç hafta
süreyle yükseklik kamplarında yaşarlar (deniz
seviyesinden 2400m)
– Günümüzde sporcuların yükselti ortamına benzer
ortam koşullarında uyumasını ya da yaşamasını
sağlayan «Yükselti Çadırları» veya «Yükselti
Odaları» kullanımı daha yaygındır.
Hemoglobin kanda oksijenin
çalışmakta olan kaslara ve
Diğer dokulara taşınmasını
sağlar.
Yükseltide yaşayan ve deniz seviyesinde yarışan
sporcuların O2 taşıma ve dokulara bırakma kapasitesi
artar. Bu da aerobik dayanıklılığı arttırır.
1
27.04.2014
• Pek çok çalışmada yükselti antrenmanlarının sürat, güç,
dayanıklılık ve toparlanmayı geliştirdiği gösterilmiştir.
• En uygun olanı: Yüksekte Yaşa, deniz seviyesinde Antrenman
Yap uygulamasıdır (Live HIGH, train LOW)
– Ancak 2400 m yükseltiye çıkıp aynı gün deniz seviyesine
inerek antrenman yapmak hem fiziki hem de sağlık
açısından zorlayıcı olacağından, bu uygulamada Yükselti
evleri, çadırları, odaları vb kullanılır.
• Daha yaygın olanı: Yükseltide Yaşa ve Yükseltide Antrenman
Yap uygulamasıdır.
– Yükseltide performans bozulacağından ve sporcular Dağ
Hastalığı riski altında olduklarından bu da oldukça zorludur.
• Yükselti ürünlerinin vücutta EPO ve eritrosit seviyelerini
arttırdığı gösterilmiştir.
• Yükseltinin performansı arttırma amacıyla kullanımı faydalı
kabul edilmesine rağmen, deniz seviyesine inişten sonraki
birkaç günde eritrosit sayımının düşmesi nedeniyle istenilen
etkiyi sağlamayabilir.
• Yükseltide yaşama yerine, ticari olarak üretilmiş
yükselti sistemlerinde yaşamak (uyumak) daha
uygundur.
– Sporcular içinde yaşayabilecekleri (10-12 saat uyku
için) bu çadır veya odalarını yanlarında taşıyabilirler.
• Yükselti çadırlarında hava basıncı deniz seviyesindeki gibidir
fakat havanın O2 yüzdesi %21’den %15,3’e indirilmiştir.
• Yükselti antrenmanlarının bir diğer etkisi de epinefrin
salınımı ile 2-3 DPG’nin artışı sayesinde Hb-O2
ayrışımının gelişmesi olduğu düşünülmektedir.
• Epinefrin glikolizi arttırır. 2-3 DPG glikolizin ara
ürünlerindendir.
• Bu nedenle elit sporcular, yükselti kampları sonrasında
«Yükselti Çadırı» gibi ürünleri ile seyahat ederler.
• Eritropoetin (EPO)
– Kemik iliğinde Eritrosit yapımını arttıran bir glikoprotein
hormondur.
– Böbrekler tarafından üretilir.
– Eritrosit üretimini düzenler.
Artan dayanıklılık kapasitesi
Yükselti Antrenmanı
Hipoksi: O2 miktarı
sınırlı olduğunda
Sentetik EPO tedavi amaçlı bir etken madde olup,
memeli hücre kültüründe rekombinant DNA
teknolojisi ile üretilir.
– Geleneksel olarak kanser veya kronik böbrek
yetmezliklerinde oluşan anemi tedavisinde kullanılır
(eritrosit sayısında azalma).
– Bir kan dopingi etken maddesi olarak da dayanıklılık
sporcuları tarafından kullanılmaktadır.
2
27.04.2014
• EPO kullanımının sportif performansı
arttırmada kullanımı: Yükselti antremanının
yarattığı etkilerle aynıdır.
• EPO nasıl çalışır:
Böbrek
O2 normale döner
EPO
EPO
EPO
EPO
Kanda
yükselen
O2,
böbreklere
feedback
oluşturur
EpoR
EpoR
EpoR
EpoR
O2
Kas
O2 azaldığında
Performans
Kemik iliği
• Sporcular arasında kullanımı 1980’lerde başladı. O
zamanlar test edilemiyordu.
• 1998’de Tour de France sırasında ortaya çıkan büyük doping
skandalı bu spora leke düşürdü.
• Aşırı EPO kullanımı eritrositlerin aşırı artmasına neden
olarak kanın aşırı koyulaşmasına neden olarak kalbi
zorlar.
• Bunun üzerine bisiklet federasyonları daha sıkı testleme
yöntemleri uygulamaya zorlandı.
• 1990’ların başında bir düzineden fazla bisiklet sporcusu
EPO kullanımı nedeniyle uykularında kalp
yetmezliğinden öldüklerinde ortaya çıktı.
• EPO kullanımı başlangıçta hematokrit konsantrasyonu ölçümü
ile gerçekleştiriliyordu (eritrositlerin kan hacmine oranı)
– Normal hematokrit değer erkeklerde %41-50’dir.
– WADA yasal limiti %50 olarak kabul etmekteydi.
– Dayanıklılık sporcuları da kan inceltici infüzyonlar ile
hematokrit değerini %49,9’da tutacak uygulamalara
yöneliyorlardı.
Kişisel
normlardan
yüksek de ğer
• 2000 yılında EPO’nun farmasötik kalıntılarının tespit
edilebileceği bir idrar testi kullanılmaya başlandı.
– Test, çelişkili sonuçlar veriyordu; EPO testi pozitif sonuçlar
veren bazı sporcular testin güvenilir olmadığı iddiasıyla
soruşturmalardan ceza almadan kurtuluyordu.
• 2006 yılında yeni bir EPO dopinginin piyasa çıkması bu
dopingle mücadeleyi iyice zorlaştırdı. İnsan hücresinden
elde edilen bu ürün doğal EPO ile aynı özelliklere sahip
olduğundan, tespiti imkansızdı.
% 50
% 41
BİYOLOJİK PASAPORT
• 2008 yılında Uluslararası Bisiklet federasyonu «Biyolojik
Pasaport» uygulamasını başlattı.
3
27.04.2014
• İllegal kan dopingi (EPO ve kan oto-transfüzyonu dahil)
sona ermek üzere.
• Yasal yollar (yükselti antrenmanı gibi) ise hematokriti
sağlıklı sınırlarda arttırmada (%41 – 50) yeterli
görünüyor.
• Buradan itibaren Yrd. Doç. Dr. Rıdvan Çolak’ın
Slayt dizini üzerinden anlatıma devam
edilecektir.
KONUNUN İÇERİĞİ
Takım ve Dayanıklılık
1.
Yükseltinin etkileri
a)
Sporlarında Yükselti
b)
2.
Antrenmanlarına Güncel
3.
Yaklaşımlar:
4.
Fizyolojik
Performans
Günümüz Yükselti Antrenman Yaklaşımları
Dayanıklılık sporlarında
Takım sporlarında
dr. rıdvan çolak
NEDEN YÜKSELTIDE ANTRENMAN?

Yıllık periyotta yüksek şiddetli antrenmanlardan önce aerobik
kapasitenin artırılması için

Dayanıklılık özelliği baskın olan spor dallarında deniz
seviyesindeki performans gelişimi için

Sakatlık sırası ve sonrasında aerobik uygunluk için

Müsabakalar arası daha hızlı toparlanabilmek için

Yükseltide performans için

Hız/Güç/Koordinasyon gelişimi için
Neden Yükselti Antrenmanı ?

Hedef müsabakadan önce neden pek çok dayanıklılık
sporcusu yükselti antrenmanına başvurur ?
Yükseltide Yaşamak ve Antrenman
O2
+
=
Kas
=
Performans
Kırmızı kan hücresi
(eritrosit)
4
27.04.2014
Yükseltinin Performansa Etkisi
2000 Sydney Olimpiyatları 10.000m Finali

%0,005



Altın : 27:18.20
Gümüş : 27:18.29
Kısa süreli anaerobik performans

Yükseltideki düşük parsiyel oksijen basıncı
(PO2) performans üzerinde olumsuz etkiye
sahip değil.

Düşük hava direnci perfromansı
geliştirebilir
% 0.04
%0,03


Bronz: 27:19.75

Dördüncü: 27:20.44
%0.08

Uzun süreli aerobik performans

Yükseltiye Bağlı Atmosferik Basınç
Değişimleri
Düşük PO2 aerobik performans bozar
Yükseltiye Bağlı Atmosferik Basınç
Değişimleri
PO2
%O2
(mmHg
)
3000m
110
20,93
Erzurum
125
20,93
Ankara
141
20,93
İstanbul
159
20,93
Yükselti/Hipoksi Dokuya Giden O2’nin Azalmasına Yol Açar
O2 Doygunluğunu (SATURASYON) Düşürür
Yükselti (4300m)

O2 ‘nin % Doygunluğu
Deniz Seviyesi
Yükseltide Bulunmak ve Egzesiz; Arteriyel Kanın
Kasa Yeterli Kan
Ulaşır
Kasa Daha Az Kan Ulaşır
= Dayanıklılık Performansı


Yükselti O2’nin
hemoglobinle bağlanabilme
oranını azaltır.
Deniz seviyesinde arterial
O2 saturasyonu dinlenik ve
egzersiz sırasında %98-97
civarındadır (West 1983).
2500m civarındaki
sporcularda dinlenik
arterial O2 saturasyonu %
94, submaksimal bir
egzersizde %80-90
civarındadır (Rusko 1996).
Sonuç: Yükseltide
Dayanıklılık Bozulur
5
27.04.2014
Yükseltide VO2max azalır
 1600m den sonra her 100m
için yaklaşık %1,1 düşüş.
 2400m de %12
 3100m %20
 4000m %27 düşüş
Sedanter bireylerde 900-1200m
arasındaki yükseltide VO2maks
değeri anlamlı derecede
düşmektedir (Terrados 1992)
1 mil Perfrormans
(dk)

YÜKSELTİDE PERFROMANS VE MAKSVO 2
DEĞİŞİMİ
Elit atletlerde 600m civarında
V02maks değerlerinde azalma
görülebilmektedir (Gore 1996)
BİREYSEL FARKLILIKLAR
Deniz Seviyesi
Yükselti

Deniz seviyesi
Yük 1
Yük 3-4
Yük 5
5 km Pe rfrormans
(dk)
YÜKSELTININ VO2MAX ÜZERINE
ETKISI
2300m Yükseltide
Yük 1= 2. gün sonra
Yük 2= 3-4. hft sonra
 Yük 3=5. hft sonra


Deniz seviyesi
Yük 1
Deniz seviyesi
Yük 1
Yük 3-4
Yük 3-4
Yük 5
Yükselti de yapılacak
antrenmanın kalitesi,
deniz seviyesindekinden
düşük olmalıdır.
Yük 5
YÜKSELTİDE ERİTROSİT YAPIMI
Yükselti Sonrası
Deniz Seviyesi
ERITROSIT YAPIMI
SENTETİK EPO HORMONU
Ne Kadar Yükselti ?

Antrenör ve spor bilimcileri tarafından genellikle
2200-2500m yükseltiler önerilmektedir.
Yükseltide ne kadar kalınmalı?

Optimal süre 3-4 hafta (6 Hafta )
6
27.04.2014
ARTERİAL OKSİHEMOGLOBİN
SATURASYONU
Yükseltide



Arter kanın oksijen içeriği azalır
(arterial oksihemoglobin saturasyonu)
Maksimal oksijen tüketimi azalır.
Ayrıca,


DAYANIKLILIK SPORCULARI DAHA ÇOK
ETKİLENİR:
 Deniz seviyesi;

Kalp atım hızı, Hidrasyon, Asit-baz dengesi, karbonhidrat kullanımı,
ve bağışıklık sisteminde değişimler meydana gelir


SONUÇ: Yükseltide,

Ant Hacmi
Ant Şiddeti
.DÜŞER

3000m yükseltide;


ANTegz (+): %90,1
ANTegz (-): %95,5

ANTegz (+): % 77,3
ANTegz(-): % 86,3
(Lawler, 1988)
YÜKSELTININ VO2MAX ÜZERINE
ETKISI
Arterial Oksihemoglobin Saturasyonu
Yazar
Yükselti (m)
Denek
Egzersiz
Deniz seviyesi
Hb-O 2 (%)
Yükselti
Hb-O 2 (%)
%
fark
Gore ve
ark,1996
580
Erkek
bisikletci
Bisiklet
maksVO2
90,4
86,5
4*
Squires ve
Busrik,
1982
915
1220
1525
Erkek
koşucular
Koşu bandı
maksVO2
90,7
87,2
4*
Robert ve
ark 1998
1800
Erkek
kayakcılar
Kayak koşu
bandı
maksVO2
90,6
77,8
17*
Brosnan ve
ark, 2000
2100
Bayan elit
bisikletçiler
3*10dk (%85
Maks VO2)
95,4
92,9
3*
Squires ve
Busrik,
1982
2286
Erkek
koşucu
Koşu bandı
maksVO2
90,7
79,1
13*
Lawler ve
ark, 1988
3000m
Dayanıklılık
sporcuları
Bisiklet
maksVO2
90,1
77,3
14*

Yükseltide VO2max azalır
1600m den sonra her 100m için
yaklaşık %1,1 düşüş.
 2400m de %12
 3100m % 20
 4000m % 27 düşüş

Sedanter bireylerde 900-1200m arasındaki
yükseltide VO2maks değeri anlamdı
derecede düşmektedir (Terrados 1992)
Elit atletlerde 600m civarında VO2maks
değerlerinde azalma görülebilmektedir (Gore
1996)
SONUÇ: YÜKSELTİDE KASIN ALIP KULLANABİLDİĞİ O2’Yİ AZALTIR
7