Kant`ın Temel Kavramları

Atina Okulu Posterivle Birlikte
Modernlik:
Yr[rnsal Etin Qoziiliigii
Temas Yrjzeyi:
Bit Ayrklamaktan Siyasala
Krnlgan Di.igiince:
Alev )zkazang'rn
Siyaset Psikolojisi
dersinden
iifrenci nodan
JUDITH BUTLER
Aristotelesgili inin
Kanrtlanmasr
Kant ve Hegel'ir
Temel Kavramlarr S<izliiEi
Burjuva iktisadrnd;
Manevi Olumlam;
Metin Qoziimleme
1844 El Yazmalar
l(ant'tn
l[awanla]t'
Temel
Der. ve Qev. Metin Bal'
A pnorl ve a posteriori
rll..
A pnori ve a posteriori atasndaki ayrnm
I{ant'tan cince manuksal karutlamalatm
kipleri arasrnda aynm )/apmak igin kul_
laruLrdr. Orne$in zihin driprinii.t.r, ,,._
denlerden sonuca iledetken buradaki ka_
nrtlamaya a pioi denir. Sonuglatdan ne_
srndaki ayrlmln nedenden sonuca ya da
sonugtan nedene do$ru bir uslamlama
oldu$u diiguncesi on buldu. Bciylece
I{ant apioribilgini yeni olgtitledni dne
siirdr-i. Buna giire
sel ve
$rinde bueniliyordu.
ve Baumgaften tarafindan )'ine bu anlamda kulla_
ruidilar. Bu kullantmt David Hume
Uryrine BirSoraS-
Kantaprioive
apioibllgi
tunlu ve kesin evrensel)tkbijylece a pn: bilginin kugkusuz olgritleridir. Ve bunt.:
birbidnden aytimazlar|, (AUE, B 4) B_
agrkJamadan sonra Kant goyle der: ..i:._
san bilgisinde zorunlu olan ve kesin b
bilginin
et denesegik ve
ve kesin
kipleri deneyimden bagmstz olatak bri_
a^
ndaki farh AI-IC
(1781) kitabrnda dednlegirdt.
tamamlam. I{ant goyle bagJryor: .,2,-
saf, evren_
zorunludw. Aprioibrlginin saf ol_
A piori
_
anlamda evrensel olan saf aprioiyargi,:
olan 7,2yg.1ut oldu$unu gostermek kol:drr." (AUE, B 4) I{ant a pioibilgi t.e r ,grlat hakkrnda ki Eozrimlemeden tuzhc. .
pri o i llkelerinvadgrnt karutlamava ge c. :
Ilk karut a priori ilkelerin deneyimdi z
runlu bir roie sahip oidukianru cjne sur.:
"Saf a priori ilkelerin deneyimin olan.--
kavramrna Kant merkezi bir rol ver&. Bu
iki kavtam geleneksel olarak karutiama
bigimlerini kasteder. Ozei olarak Wolffcu
okulda bu kanrtlamalarla ulagilan bilgi
9e_
gitlerini kasteder. I{ant kendi felsefesinde
igin vazgegilmez
bciylece a pioi tl
lalru karudamak
taraftndan karudarur. Genel olarak du_
neyimin izledigi
y'usai sezginin saf
man
bigimleri olanuzamve
denef
imsel ve boylece olurr:.
.
[contingent] olsalardr deneyim kendi i=
sinJigini gtkarsayamazdr.,' 1AUE, B -.
a pionnin saflr$rndan onun -,
renselJigi ve zorunlulugu anJagrhr. iki:.-.
kanrt ise soy'udama yoluyla gergekle s_
rilir. Sezginin apioibtgiminin kamr b _
tr.in niteliklerini deneyimsel bir cisimd._.
Burada
Deneyimi
dti;t a priori ko
da kategoriler
neden, deneyimin bize ogretti$i biitun
telikleri so)'utlar. Bdylece a priori bit k
ramtn kantdanmasl tc;z kavramrna ya ci-.
pioibir rdz karegorisine varrr. &k;. B :
retilit. Onla
tom] ya da
getgeldegir.
bigiminin g
6)
Evrenseiiik ve zo
ri bir yatgtntn
hkte a p ri o ri v e a p
sol,-utiar. Bu so1'udama sonucunda den.yimsel cismin elenmez artr$t va da se:
glntn a priori bir formu ofarak ttzama , .._
tu. A prioi bit kavram_rn kamfl bir ne ,_
5,2
telikleridir. E$er
o
s te
ri o ri kanttlamalar ara_
her deneyim igin zotunlu oisaydr onun a
Saflgrn ;a da sezgi
Eiminin evrenselligi ya
nun karutlanmasr bir
lama yetisinin apioribirkavtamlrun \ a c:
bir kategorinin karur lanmasr bir tLimd.:.
geJimdir. ESer
a
priori bir ilke Ia da o:-:
_
-uv45 efu5e a,t rfiatauelr[aq pseu uuzp8
-ru.i uzlo qzruespr:ed aple5te8 rz{zJ uBdr$
-sr {rlrezueq ]Iq udnrfop 12123 tue,r uos
adaru.reuo :uanztn1 uruzp8dn uzl8nl.
rrrrrpu?u Fpppdp ur,]u?) .rzdo ap11
-aS rrq urse{ ruDp urruurdz nq epuvrnvz
rule w4e1'rrplsquutr urururdz nq rszwlrde
ryrzlo (rSrc$ lnlapdrp
rluuyur ur,]u?)
a.r (Snpq)
1n4zuz
:rp1e3 aurpq ]rzpu?]s
epun$nlnuns uueluDeur ffip eplnueru a.L
uapruad appga$ .rrq ur8ded wuily
Ipl.Derr-r
ng WfU'ss '6tgl 'sntuyg .z4g) 'xtf,e
(r8.rzd) [uoplsodsp] zdzurnl er. $n1nq
- ..nunrn8 eru$nuo1 ulse:1,, .alSrdap rrq z1
-
rln1epd1p nrdzd nq un,snurcu 'rrp
-nrded rJpz lsuo4n74su1 Jut4trlplql GV;L)
-$eq
rpruholx rylrryaloQ1 un,smu?U rulSpf
uos uzS4z5 vfvwlrt{elzn numuo>l
r{r nq
uuzpng 'rrurr'ep ?purs
"prmrzd
-uJ? rulumuol r5salalolsuv e.t. ntroJeJ
>1ndnq
-t3 lauaye8 DlypuDpl?q lnlepdrp '1arad
-elzr nung 'rrprrpuslpu 1zre1o ,,1n1ap,{
{ur?Io .<>lRiepd1p,,'rpa1131 zldnSnrmlnq
uueleurezpur rfSp uldyw$nrel nq (uml
appa$ rlq rplvq zru$rJz5 rq5rq elSzq
-9q
-tsdaq ur5l rseu{rqeloru arauvrylv vr=
-$qz5 rafi1p umr,, '1n>lepdrp ero8 ?urrrE
ng 'rRtI? ?,uowld rurru"l >l1r ufn]epjrCt
'rphnqzczrvlzd uupruruet [DI]e 5n uzprE.
-nlapdrp epurur$ur8 arurlasln-{ aun-lsn
u[reJeslal Elror.r oretrr] 'rrpfinuzru zu
-zsp:ed rrq'elduelzos urrlu?)'1p1epdp
ul5r salalolsuv rrlRezueq e!uo1a.r ..uzp
-urwDl?q aTIL, upl ftpurn ,rt rdeurrnrnd
sn JzsurrJEAauJru e^ IesuJrszl uvuet{ep
anl
lncuo rlrtla Fqzl unun8npldor p{alup
tlq
III.JOA
arezn >l?uJrrpu?ul
llr{epdp
ep
pHqqoav
a
trald I
>leuDa
?rr{r
sellotsvy
(0t-82'r00t' 1y6 1'salerotsr.ry)'rrpewrnr
-n{ sn ..uap.raprr1g $nuppe 1nqz>l {"ru1o
pua3,, esr arutnrnl sn lnlapdrp e eurlnl
-n-{ sn lzruuzdzp arellnf,uo <.Irrurrrq eA nr
-fiop,, r.url4-{ sn rluur?I}ru?) ':roder{.wrt
-rde 4q urse>l upurszre ewtn.rnd sn >pDlel
-zd1p arr (lesrurrrq) .<r[Eur?pru?>1,, ep pHtd
-ICL, FUIIq
--01'4en1o ]r$r?{ Eunq 'sa1a1o1suy (q997
?puDpl?q ln1epdry zldnlod snrqteo
Eq"p uepursrpual rrrurualuo[ evttu{vw
Iesluilq uu$rp5 efe:uu.dr-f. ruruur z/rfrpc
-ew ue11o[ uelSr >1F1epdrp *eutile,, att
u!lr-t9 IPrurS 'ecaldog
'rrprSrdeluz "wSqrzr
unuroJelr3 1auep3 uDls?q
uelDl?rrq spnur eurs{Js1e3 edn;ny neg
g
(991's'1961'de1
-pag a,r 3uo1) :ruap3p a/nuatug.d uwrrul
ny8n[
asr urnloq
ourlr
rfirprrpuz11q$zq
a.t
)il rlrpnpuepplS eq lvnlo.,.ra11rdoa,,
unuo :rp.rrdz arunloq Hl rurwrJrg zwdu
-ref vp v[ fiuotet'olacr3 'rprSzl edzqog
rlq Irell zqzp rurJadrsuelod luotal ur!
'vtpauq4'1961'uorel.I) .upfa{
,,e,;ttY1dot,,'1n1epdrq GteS,uJot
tq
epel
q, r, Ut
'uolz14)'.,zatueprD$a1rad aunlsn unuo
-
rrprSzl Sruro1
lq
u"rnp epuntsn rrr;
-{?
uepe}DlDuz 'nuruz} nq urFnlapirq
:rpr5se1alo1suy appleS rq rFEl?I rurrua
rpua>l ur,tuz>J relzg 're1n.r$op aldarurap
-uo8 .lrq fuonergruSrs]
:..re1u-re1un rpri
-a5,,
.,uzllrpuzllruI {"wlo >lrJSzq ur5rrzuzs
zp ud urJrq rrq r..1n1apdrp,, uue[>lsa.'runuruz1n1 T-Dlepdlp rpual 'luu;,1
'rnpq rur.r:l rpual 1e.reda1a rf,c
-Wu" epuurq req uruuq$a1a 5n'arelioq
'ryIapdlp 1zry1o rsuD$ele uruEuruspu
-zd
lnlapdrq
da$ ue1qr5
'xp,1f4uoru
atuas1zuatQ,
rSrzl zldnlod (SSg/ZSV
tq
Snt
7su4l aJ a nq uruo zuo tpua [>747 aJufip,, apaps
1e; prn$a1g rn$n1o u?purseurlrrulln] ..lq
-E w1{n'auoua7to xqur5r rurna.rn Iasunpa
,
uruuazueq urJsl?rppr Iauseu vepurzE ue
[ra1a!o nq] rquzs,, uualafo nq asrlnlapl
-p tepa ternzrq 1zrelo .,nln51o znsurnlo
unfnprfop,, vp etr [uoue]] eppl riq
a-t runSrrdz
-$r lasrur5rq
auuala$o rpual ruuz1od ua1
unsn aA >lEIu?'lnryuy .rrp-ir
- .,1p1epd1q,, rA (.lltryug, - e$4Seq ;11
r!r.ra5r urfinu?ur Fluapuesu?r
ep,glIy
lP1a1e,{n
-?luJruEl 1zre1o deS",.uEIv vuqlr- acua,tn8
1ne4 uz8a;q puz a8pal
-lnog 'uopuol 'uep36 .;q.3 dq
-o;q6-oor3o1
snfzlf,?{
-ue8rr116 :apur51
(7761)
rl
,snrrqdos
3r.tpn1 ,urets
'srquloztL'tO .t :ou arulauoe
'r\\3r^ Jo ]ur
-o4 cPzuSzr4 u tuor; dSolodorgruv / tqtrrsurH
raqrsnzru8zrd ur arSolodorqruy 7 rlolodoluy
.96gLl .rue;q,
uepursr5y dqzg
rg
-za1 ernd Jo onblru3
lnzur8u.r4
'ud]'uos
aql / gunule1 urural lep
IitF) / gny'rsun{aig unsn rrv 'IgLl lueS1,
SurpuutsJePun
uzun11 Srmt.ratuo3 drmbug uV, gt Ll.erun11,
lJu'a uleu'pquEau'.tr,tr,tr tsz3,{us
qan rafi rq' / Vgtrt / l;,sr./ D.npa.npe.qa-,rr/ / dlq
:rsz;,{zs qa16'uor.pzu3@unau4zq :zrsod-g
.5oq.
'tsadn urna{o nrulllgg a;asied
OC;V.:q
:
:
'1r.r\-lrulg :proJx6 . ,4rzu
-oRrrCI luz) V (SOO1) pr?,{\oH ,tf6[.] ..15,
:nSurpr,r.a5 {erauelrap uvpurJervt i?g ur-}al4
wpunrdud drzuoqcrq luu) V ur,1p8du3 przrro,
-oH raleppzru u?p rad epunln1zos tuz) Esq ngr
'rwf,epY,fve>J rsuru
nunfinp.rfiop rpual'rfieuz1o rpua>1,, rurur
-ru"] unFnlnTFop tq uou{ a (tEo t-ess l)
ut,urelswaSpll6.'nplo $nuruop ue3 zursrd
-"rc ?wpq
ul,]u")
1n51o
rlq
ut5r
w[Bn[, ?otr{
p
qewdyl. nunq e8a.rg'rprrpdzl eu
-rszwuzprSop uu?1uo zpurszrurnlSnros
fivuf,uq uruu?pln1nlurrroz e^ yrJlasuarle
y.oltd o wwy8n[. g.oltd u nln8rn r ?purur
zru$nrq nq (Ez6l-g7g 1) a8a.rg qo1
-rrog zppdznl '67 runsepad eur5r nuelr{a
-z13zq
rlwrnez
lnrrd eA Ivsur?Jnl urueuzo
(VnfZr)t)
erqcrg ullaurg .rru
tlyopd,
-rl? sEJrur u?trlus) veprrrJvret rzLJozolrJ
uepe Isuret rultuzrJ"apl uzurlv uala8 uzp
$e
-urpJ€ ur,tu?) ru4auo.d ng '.rrJauo.,{ edaru
-ra 1od rurudu DI upurszt" e;eslag lnztd a,r
I?sur?rn{ zru$Drz} ffip zfnsnuon popd o
tqF n!+pnrq8 epurng rruu1fizq eda;es1eg
lnurd aceldoq a,r. afinlm8zo a,t a8quepur!
-rypuaT apple$ {q zrszruSlrel tua1
-qord psurzml DI zpuDpl?q popd a epet
-re1 Onffi \ 2a7 zu17u1{17 61,l;e;4),,. zrf,awal
-Iq ?0?d o rda$ rrq5q wzrs>lprulo 1r1uap
-ur!4rpue1 zaur$rfiap a lesue>lo>l ng'4rp
-rfizg 1{uDile-zo Jus uaualJrteq z/n1o-i
Isrpue>l ?Jzrupd zpuruul ununq a,r rnprnS
-zo (5uelsr erarns rlrppqauelrrlaq uzpuE
-ewt rcDatr ertepz a-a,) :srp[. vwlve etzw
-1vtl':r'ptqel urzlnSo1 uapralde uuz11r1rz;r.
urnl qato JA urrag,, :rap eldo$ luE>I .Jrrrp
-uap$4r eldtlrpqra uepurfirppue4 uruau
-zo lewIo qdqop eufieuf,eq unfinppn:
e >lrJlasuatta uoud a Jpu,gnv tu?>
'munFq epreg? alptaal ep ed uzr$n3op
asda.roS uJJIo.4fr e^ zruqreT 'rnunFq ?p
uuz;1uudz1 nq aro8 z,eqru?rqep1\J e^
-oz
selr?trsecl'nprodnunlnq epruldeuep zp zd
1rJpsn-{np 1zudz1 ng aro8 z,e1coT ecuo
?r{EC 'rnlo Srurrp$apuep ilBru$Drer DIzp
-uDplzq u?plnlnlun]oz aA neplilesuer a
uu?lunq e,r feudzl wapqy uopda tue>[
araldog 'rn1o $rurap4eq rulrurJe uuzl
-uo Jllrlrrq eH?urepruEl nunSnlorz.l. uual
-a4y poy.do ruq>1 aceldoq esrodqrqzpmr
-Sn1o z/n1od w4eSuaprunl a,t yruz11r5z
hlebazlatn maalesef gok yaygrn olatak
uyguladrklan bir sanat) de$I, fakat "diyart7r't bit elegtitisi"dit'
lektik yads
^m
(AUE,63lB88)
Kant'm elegtirecegi yanlsamalat basitge inandrrma arztsundan dolrnug sofizmler de$ildir, fakat insan usuna "doSal
ve kagrnrlmaz yafiTsama"dan kaynaklanan yanrlsam alatdr-.' Bu ttansende ntal ya-
mlsama, "nesnel ilkeler olmamn goriiniigled"ne sahip olan "bizim usumuzun
kullarumrrun temel kurallatr ve maksimleri"nden kaynaldarur. (AUE, A 297 /B
353) Yadsamarun temel kayna[r insan
usunun tamamlanmrghk-ve bidik araF91-
ele
bilgi iddiasrndaki bilimlerin glkarlrnlaflfl
[inietences] elegtirir. Tantr hakkrndaki
bilim olan teoloiinin kendi us yi.iriitmelednde iilkrilere [ideals] bagvurdugu gcisteriJir; diinya hakkrndaki bilim olan koz-
di. Estetik y^rgffin diyalektiginde, dira-
moloji gaugklara Iantinomies] dtlger'
Her bir durumda, Tann, diinya ve ruha
iligkin olarak tamamlanmrghk ve bidik
iiretme gabasl, yaolsamah cinciiller ve
do$tulanama z gtkanmlar ijrzerjne dayam
gekilde diyalektik olatak agrklarut.
Kant ayru zamanda,ll<tnci ve iigiincti
elegtiriledn igeriklerini analitik ve diyalektik yoluyla diizentedi' Ptatik usun di-
yale
ren
dan
.god-
DaslnsJ'1'2)
"het zaman daha
Kant, bdylece, bu Ealgkrrun an ptatik
en yiiksek us bidigini vermektir'" (AUE,
A309 /B 365) Us verili kogullu bir gey igin
lojik yargrrun diyale
keleri igin aragtrma
kavtamlar
$eni gaugkr"sr, befieni yarglsl
drr. Bu arayt$ln
am
c7,
yiiksek
bir ni
iletlem
kogullann mutlak bntiinlngtinii
am, fa-
gltmayrdiizenleyici sonu$maz
^r
bir ilke [regulative asymptotic pdnciple]
arayrgr olarak gormek yerine, us, "trankat, bu
sendent ve diyalektik gtkanmlar" yoluyla
tamamlanmrghk amacrru "atl usun tfansendent kavrarrlatr" halinde dayanaksal-
usun analiti#nin sonuglan ijrzerine dayanan "elegtirel gcizrimii"nii onerdi. Buna
benzet ot^.^k, YYE'dE estetik ve teleo-
izennetemellendirilir tezini ve temellenigerir' Bir kere daha,
didlmez
butada,
^ntltezili
..belitlenimsiz,,
olarak ilgili olan
kavamr tarumlamak yoluyla kargrthgr kuttaran elegtitel bir gozrim uygulamt. Tele-
ele
giinme
n
b
tni s) ay nd:r..
bthgten (Erken-
Diigiinme " tasanmlamalan
bir bilingte bidegtirmeye" dayamr ve sonral<:. yargr hakkrnda
bir
betimlemedir;
"diigiinme bu nedenle yargLda bulunmakla ayrudrr" (P'S22) Boylece diigiinme
anlama yetisine cizgtidiit, giinkii "yahn
geY diigiiniiimez"
diigiinmede gerqek-
srnda
bit
tamalgrsr ayru zamand4 " oz-bi\ncin tran -
sendentalbtrhfl" adrnt ahr ve ondan [ozbilincin ffansendental bid-iginden] kaynalclanan a p ri oz bilginin olana$r"na i9 aret
eder. (AUE, 8 132) Kant bit yerde (AUE
A69 /894) diigiinmeyi "kavtamlar aracr'
hgryla bilme" olatak tarumlamasrna, agrkga
diigiinmenin bir bilme bigimi oldugu-
nu cinermesine ra$men, bagka yederde
tutarh bir gekilde bunlar atasrnda aynmlat
yapat.
Bir nesneyi tanrmak igin "onun
olana$'rnr, ya deneyim tataftndan onayla-
nan onun edimselligrnden ya da us yoluyla a priori olank karutlayabiliyot olmam getekir" fakat "yalnrzca kendimle
al
geligmemem koguluyla, neyi istersem onu
' an tamalgrsr
iiniiyorum"
bu gcirrig "diyalekti
abardr seviyelere
materyahzm, diyalektik adtna, tez-ana'
tez-sentez gaugkr gemasmr diinya tadhine, do$aya ve het geye kadar genigletti'
Kant'tn AUE'dek':' gabalanna ra$men,
diyalektik bir kez daha "metzFrzik hjlekadat"m elletine drigmiigtiir.
1Kant, 1788, Ptatik Usun Elegtirisi, PUE,
/
Kritik
The Critique of
Kant, L790,Yatgr Yetisinin Elegtirisi, YYE'
Kritik der Urteilsktaft / The Critique of
CJ.
katrgrklgr aglklamak yoluyla
k ozelligine sa-
alann bidik haline
de (1812), AUE'nde
titizlikle katgrlaghn-
lacak gekilde, diyalektigi yamlsama manu$r olarak kavradr. Hegel'den sonra, diyalektik gok ayncahkh bir gekilde dar gaugkh gema ile tarumlarur hale geldi. Marksist gelenek iginde
Judgment,
Diigiinme
fark edilmemesine ve Kant tarafindan
e ra$rnen, diiyekpate
gel
ger
Practical Reason. CPrR.
gtirinin amacldr.
Diigiinme lDenken]: Bu aytrmlar geviride
tez ve arrtlltez Eaugkrstru ele9titel bir se+tez izlet. Br zamanlar, basitge, bir dirrlektik grkatrm bigimi (gaugkt) olan ts
gimdi biitiin diyalektigi katakterize eder
olmu$tur. Kant't izleyetek, yakttzca He-
2
"Diyalektik"in ilk kitabr Tann' diinya
ve cizne (ruh) gibi transendent kavramlan
lektik binletce ylhk diignncelerin ve gozlemlerin bir birikiminden gok daha fazh
cinem tagrmayan bit duruma geldi' DiraIektigin temel apttedici ozelli$i arflk renrlsama manu$r olatak anlagilrnaz, fakt
det oraktischen Vetnunft
lagtrrrr [hyposraizef. (AUE, A 309/8
366) Bunlat, "Diyalektik"in iki kitabmdaki
gtirel 9ekild e gozet.
Son iki elegtidde diyalektik AUE'de
sahip olduiu odagrn briyiik krsrun ftir-
elegtiriq ikinci kitap ise bu nesnelede ilgili
(AUE, B xxvi) Bciylece,
kendinde-gey'eri diigiinmek miimkindiir, ancak onlan bilmek miimkiin degildir, gnnkt Kant'm okuyrculann a "hatulatfl$" g1bi, " diiSiinn ipin, kategoitlet d'udiisiinebitirirz/'
yusal sezgimizin kogullan tarafindan slnrrlandrtrlmazlar. fakat sffilrs1z bk alana
sahiptidet" (AUE, B 166) Elbette, "diigiinmenin vedli sezgilerin bir nesneye
' sentetik a
baglan
priori
bitme
ldugu gibi'
giinme igin
miirnkiindiir. (AIJF., A24UB 304) Boyle
bir diigrinme sezgilerin kavnmlar aktna
getidlmesi ko gullanm getgeklegtirmelidir
ve buna uygun olarak, boyle bit dngin-
rlq {FsIw,, I.reIvaPI. uolqcl (er
-oB s,lu€) (O tt, g./ t WV'gqv)'IPu"1TDI
ePrnefrre ,neteiv elq ItrIJPItu"JAq urfi
-que (r!pue16p ur,salalotsuy) *11vJ'fr
-uaPumt
-ep daS xq>letef,eutvuqy 5tmpo uzprepd
-np zlsz etzrv1zf,,,, ruIuel uolEIcI'epulszru
ur,luz) 'r$e ptuq
ueplrl1azo relrp
ruDI?uIq
w4v1 'rpvt
ua{rDr?qz ueplmezo
-n>lo
-A3)I rrJIJaPIrlTeZO I[tUaUO UIUTUIIJa] <.?ePI,,
JozolrJ r4r nq 'aro8 E,tu?) 'tBluut rurs
-eruzprflop rurulu?fln>l uruTuIIJet .(EapI,,
vewf,ep eur!rylSrz1 seletolsuy e,r uol
-BICI rlq'ul,rue;4 snsrnf,xe $ql5-YurSrp-nu
-o{ ng
'r?r? ep<.lTp
rq
Sru4nrarfio eA RI9,,
auued >lzurrnaSyq auls.,ar?5 znsJntun,,
eurrnpdn replntrzos ruad 'rruuet un8
-dn']u")
ue4r5
(ew, s./
uey)
:q$zq zpmrnP
v[euo epunfinppq ,.appq zeuryq
epz;l uudn ap11
-eS lq uJel r.;.rwrl;Jzr,rz>L, rrfisrpual 'u1r
-11rm-S+p rrq aA elumurl$+p tlq uprnTlzq
wfiecedzf, eu
"puDHBq
ng 'rntmFq aPunut
uru
pruapuesu?Jl,
-+lgq ..{r-}{opdlq
lp
UasIeJ 'zruSDrzl
,gny
rszur$nrer
ffip
epalapl
rn,lu?)
'xqt7-ap
aput5r.q|qr
lq5rq eldausau rq 'ap1[ulsa>l uP Yd (OOE
's iryuaory) zeu:rzy{eyl;rz4 eprad rrq5rq
epruilauap eldrsauseu upepl'rrprur"r^z>l
rrq tmsn'epr'ero3 z,]ue;4 '1"fuy 'r?lPutu
-BInBros apped rrq ueDloit rursrq$qr 1aw
-at urueusau aA epr J"IIfLur[Ru1 nq'ua1re1
ueplrPu"l
-rrprdz uepuuaFlqrlq
"purT{"q
-1nlos rur uep61e psndnp zslod uqlnpyo
rur..uerSnfiop,, uualapl uEllrrnlBe>l uru
-uur$Drzt ng 'rPu"PIuPo auuazn rSeuften
ng 'lP111r
-Bprls epuuqzruSBt?l UesleJ ulurauoP
uuelapr Irlq req uuvlzuSBrul
uJeporu uerye'rqr8 oF.plo zprepu$nrYl
DpPrns"w elcoT aA zruqla-I aA DIBPUIS"TE
u zouldg aA selrursa6l 'rr1$rp nq rqeputsurY
auseu e,r ap1 'rrprp:1Srp elreleuseu umu
-o>l
IIrreq rEunqo ua1a1p€pq $ruuzpnl
-os r{spttDplug raleuseu €p zd rYpnslo rur
-r5rq qozurSrpzred uualauseu 'tqr8 tlrpral
-so8 ur,setrmby 'rp.repapl rf,Eots ?Jt os
zqzp
r5salalolsrrv uaPe lauzrq >lPI?lo
ur.51 1auryq IJalauseu ea u?lo
Sruruzpn{os uep6ry psndnp'e1f,we1ve
rf,rr;il uelBrrlaq uprzln ( 'tvleapt :tPtw
-epr nruolzld tuapuesu?rl uydufus lauto
rrq ur5r uellpua>l uue/aS 'ruselue 111 'uel
-r-u1eq apsn'uruzapl (I'91 '1 '7961 'svu
err
&Wvr^el
-mby) ..rrprse{[ uFFIIq rqepuqleq da$
u[rdn urdeS uqurpuupe >przlo rudlq
ep
ed rqunq
"'
rrpSepz uelu5rq uualdaS
rrelote^ 4ew1o af* uepuualpue>l ulral
-.{e$ epepap\,itrte^rwrtezo JIq nlzo ult?l
-eur$Dret >lls"pl ueuop aputsette5 zldrw
-ru"] uruEJpI Epuns((nJos tcutu1y,, t$rp
-uv$elo - rHIIS"q .<evrreznrupePl, -uru
-nrdefqpe ot&oJoaql otlltult S sytnnby
'rpy1
-urrlr?t uaprued lzrqo 15q1q-29 a^ Ierel
-rq ruruIEu" ururrJel uasle] r{se nq }u?)
APJ
-1vq :oplrzrJeletu rs?ruos-Lrr]$e1e
ladrsuei
11 '4reu9 r-ufecapqaproS lpr€lo Islraraq
rl}Ileq rJer-nw^el e{n1od BuI?IurIJ
.gg6I.ssarcl -oduauelaruatauaazlr?tzdlasumun$np
.r"r.rqrrrrfi".""prqq;, 'Heuo ng :npwl€wl lesunun$np nq alSr "rup{
-Bsel rl9 lesurrdauap epe[4vw1o IslJef,eq
'4
umtmSnp
nq EPurlger{ ?urulurlJzszl rlq
ur
saszrgcl
uaq uu1 se8roag 'alndsrq
fe$uyrrqsnlonrdo:rlqepusewvelt8wf,
:puereJJr6l aql (t861) sro5uzr4-uzaf 'pwto['1, urJEIuo e7..oelvelv sn
arie>p 4q ed ururSry,( fue) :ru
arofi
e
psu;3m)
rJue,r
lUurd
firsrarrrun relsrqrrr€J,{
aurrs
EnlaPdP
]puel
-plle uopursalu+Strp
rsatup.r4SrleS
1ury1o
e'r
fPlY
ae18wf, {Farsa lasuntmsnp asr Dleruos
'ttatt rf,Ewl,4(o1oa1ar lesumtmSnp rqec
-uO (,\S) tflnlod aurrp$eplq a,r yrurnszl
-lSrz1 z/nun,(o nlurn-{n ur.re15r-r3 psSgq
nq
r6lq
'rpwdef' 6rzd p{aF11aqr[Ew[,
ruunP r1q a/gq n1un5 'zztuelo Iesuerla
4q a>lll ng 'raP ..lzdnp 5Ydpq1 ada111 4q,,
ladrsuelod unlnpn8zo uvunlnq >przlo
6rud nq'tue;>1 'a,t ..rweqoz edeu4asln(
Tnlro eprnwafe eurrmlnq epr8wf, vew
-zz rfirpeurunlnq zsyd rrq ryra-t .rnun$np epel.'e1f,n1o[,arurB$eplqarrzurnsepSrel elasuaraa uePle]r-] qzpefiop,, lSrzr( ps
pll reH 1pvezvl ureuo J?DIal dSgOt) ,p elo8 - au€rwler uruefiop - eu.(Ise{I zeur -umtm$nq ('a'8'e) ,prplasanaatnp a5tseq
-uqrdzr{ur,pryrodl-ueuqJnl >leralogeft -eueprDeq epvewrvz wf,e wqvl IasuaJla 6rzd eoe1,(oq 'esrotfiuete u?lo Iasuerae
lq uruztuepStos ruuzpdz,{ rsrzd 1esurua1 rrypuDpluq rsauueluaznp nq >lRzluatsls u151 unuo aa esdryre,r uelo pnn etzrup[',,
-rr1aq'1nuur3op u"lo ul3riz,{ zprepmldoi 'rJ5eury uruzfiop,,'elduaprqlq uelu?r^Y>l 'uetlvtet rafirp 'refig (1US '9 ,\) ,,rPp
urapour 'rf&wf,lasruntm$np - a^"(6g61) ed'rrRSepla5raS a/o$ nunq t8rul'repep tfapqa4 Ewf,uvp zuDP IsrPue>l 1a1p'ee
zpunrdyd ur,lpuerv - uef,ette4epu[auret ]€J?lo lasununSnp 6rz,{ 'epumrnp rrlac -elf99,, asl il.rel ueprputS uEIo Iesuer a
r8;ed lasrunrmsnp rd€rzd T{lod - nuo>l -uorfirpzuqorlrrelun!r?Jl?1 un8.(ndnrrq rafiaa,rmraluneq>przlo,.rsPedaurunSnp
ng .nplo r1ufirel epg5lg T{r]q aqplq -5111 'repa ezRzureS uqwzr,rul r1rrel esr 1ure1o Sruruzsdzl zpunp lesuarle Tle>1R,,
epeltezv[rq8.(1g61) aqcszrerNe^J00gI) qvruos'.."'ruRseprq a,rrun$zpSrzl eldu 'nvtelo puaS 'l3rz1 ;ePa udB rusaFrJ
3u41eqog u'i$qe5 adeturnto8 "edr.rep -a15n8 ps$qrq ur-qsH ep e[' epelunvllu;a -lq €rzd lesrununSnp o,r rordepqaq luz;'1
Eq"p ruuelfirfrp tt *t ur,luz) I{"puq -?szl DIe}o ef, aelvutylutu?s?1 rg.ra,t,, 'r{ epur.ralSurS If,rrPII e Pqrlq qru,g ,1
rt.re1 lastunu*SnC
'4'zuatuo8alor4 efllzgzralq 1141a reH >lerall.qs{
tJ ef,at1 >1ewlo wilg al{eJapg'zgg11 1uu;,
tmrrrdeuap
'wFrlrlpu?lrrurs aldualeuseu
rpl?u?Io IJelausau urueur
rq
gelim" yoluyla ilkorneklet archetypes ha-
her biti, strasryla, "ilkin bir koSulsuryn,brt
line getiterek dayanaksallagflrdl hy?ostatized, Atistoteles ise idealann alaruru gotgr.il deneyimle slrudandtrdl. Kant, ide tedmini kullanmastyla, hem idealann ag-
tirytede
krnhgrm hemde ide ve kavramm kesin aynklrgrnr t^fity^n otta bir konum kurmaya
gabgtl (P ro lego m en a, s.329, s.7 0)
Kant ttansendental idelet ya
da
kategoik sentezinin ...bir diqinn
iyele:inn koSullu sentezinin .. . vebir di7-
alnk sentezinin" grkanmtnaizinverir. (AUE, A323/B 379) Ilk
ide diigiinen bit ozney'e iligkiyi igedr,
gedeki paryalaln
tLiLm gotrintiglerin toplamr olarak diinyayla iligkiyi, ve ngiincii ide ise genel olarak geyletieyada ens realissimamtfe
ikinci ide
"usun afl kavfamlan" vekategoriletya da
" anlaptLn an kavtanlatt" atasmdaki aynklrgr AUE'nin anabasarlanndan biri olarak gordri. Anlagrn kategorileri olanakh
deneyim nesneletiyle iligkilidit, usun ideleri ise, Kant'rn "kendisi deneyim olmayan" dedi$, "tiim olanakh deneyimin
mudak btitLinhi$ii"ne gcinderme yapar.
(Prolegomena, $40) Kant, boylece idelerin
cizgrin agkrnhgrru kurduktan sonra, onIata ozglt ozelltfi, usun temel iglevinden
tiiretmeye, bagka bit deyigle, tasrmsal grkanmlar y^pm y^ iledet. Kant, bununla,
anlafin yargtJat kutma iglevinden kate-
iligkiyi igetit. Bu idelet psikoloji, koz-
gorilerin tiitetiminden once uygulanan
lojinin "imkanslz karudamalatr"ntn "diyalektik gtkartmlar"tnl ara$flrmasmda
iglem yolunu yansltlr. Kant'a gcire tasrm
tikel bir y^rgtt evrensel bir kogula baglamaya dayam. Kant'm scizledyle, "bir
tastrun sonucunda, bir yiiklemi belitli bir
nesne ile srrudan&ntrz. Bunu, bu nesneyi
ilkin, verili bir kogul alunda onun biitiin
erimi extension iginde bipik oncrilde
diigiindiikten sotrt^ y^p^t12." (AUE, A
322/8 379) kogullulann kogulsuz biitiinliig-une katgilrk gelen ide hethangi bir ve-
rili dutum igin zorunludur.
Idelet ve taslmln bigimi atasrndaki
genel bagr kurduktan sonra, Kant btiytik
cinciiliin evtensel kogulunu sonucun tikel
yargrsna baglayan iig kategorik iJigki bigi-
minden belidi ideleri tiiretmeye iletler.
Bunlar, kategotik tdz ve ilinek accident
iligkisi, kogullu hypothetical neden ve sonug iligkisi, ve aynk ortakhk iligkisi disjunctive telation of community. Bunlann
moloii ve teoloii biLimletinin "nesneler"ini, bagka bir deyigle, \Tollfcu dizgedeki iig "ozeI metaFtzik" aynmrru olugturur. Bu dutum, bu ideler sanki onlat,
tasrrrn biinik onciilinde deneyimin bii-
olatak gegedi khrudar. @UE, s.133,
s.138) Son olarak, Kant WE yaPltrrda
gasr
transendental ve estetik ideler atasrnda
daha ileri bit aytrm yapat. Transendental
idelet "nesnel bit ilkeye gore bir kavrama
gonderme yaparlar ve buna ra$tnen asla
nesnenin bit bilgisini sa$layacak yetenekte degildider", estetik ideler ise "bilme
yetiletinin (imgelem ve anlagn) biittnnyle cjznel olan uy'um ilkesine gote bir sez-
giye gondetme yaparlat" C|YE
sek iyi kavramrm kurarken, estetik ideletin igi, gegidilik igindeki canLhk ve bitlik
yoluyla anlak ve imgelemin u)'umunu
gdstetmek ve boylece hopnutlufun arurilmasrna katkrda bulunmakm.
Kant'rn "idea"yr yeniden tarumlamas1 epey gok sapda yorum ve elegtitiye
neden oldu ve son zamanlata kadar genig-
tiinlngrinii sanki bu brittinliik olanakh bi-t
deneyim nesnesiymig gibi ele almakla, bu
bilimled grkatrm hatalanna digiiten nesnelermig gibi gdriildnklerinde getgeklegit. Bu tiir hatalarKanttatafindan, AUE'
nin "Transendental Diyalektik" bolii-
gapta etkili olma&. @kz. Lyotard,l983f
I(ant'tan sonraki Alman idealisderi kugagrrun iiyeleri kendilerini Kantrln us ve an-
mrinde, psikoloiik yarulgrh-tasrmlann paralogisms, kozmoloiik gafl$kilafln ve teo-
dikkade incelenmi gtir.
Kant'ln, yalntzca idelerin her
S57)
Ttansendental ideler anlagrn erimini gosteritken, ve ptatik idelet bitlikte en yiik-
lak aytnmrru ykmaya adadrklan
igin,
Kant'rn ideve kategori arasrndaki aynmr,
ve bununla bidikte "idea" tedmi hakkrndaki geleneksel ariaytga biitr,in katgr
nitlii
kullarumrru drglamak igin, ideleri sanki
9ok ukntrh bir gekilde tiiretmig oldu$u
goniliir, ancak durum getgekte bciyle degildir. Kant olanakh deneyimin nesneletine gcindetme yapank, idelerin kutucu
ilkelet olarak megru olmayan kullatumlanndan kagtnmakister. Fakat, Kant, ideledn, bilginin biitiinhigri bakrmrndan anlagrn yonlendirilmesi igin maksimlet ola-
durug kagmilmaz bk kazaydl Bit sonug
olarak,hem Kantgl hemde Kantgr olmayan tarafta yer alan ondokuzuncu ve yirminci ytizyrllatda birgok Flozof Kant'tn
yenilifini goz atdt ederek "idea" hakktndaki Platoncu ve AtistotelescSanlaytg xasrndaki geleneksel kargrthgr yeniden can-
landrrdlar.
rak diizenleyici kullarumlafltu dl$lamaz.
Bu, kutamsal ideler igin gegediyken; pratik idelet scjz konusu oldu$unda durum
biraz falldtdtr; giinkii an praik usun ko-
yudan, ciliimstzhik, ozgiitltik ve Tann
ideled bilgi nesneleri olatak de$l fakat
istencimizin nesnesi olatak en yriksek
iyinn a prioi pratik bir kavramrrun par-
'Kant, 1800a,LogicL.
2
Lyot^rd,Jean-Frangois (1 983) The Differend: Phtases in Dispute, tr. Geotges
Van Den Abbeele, Manchestet, Manchestet Universitr. Press.
1
9
88.
iletigimsellik
iletigimsellik lMineilang communicabi-
arnaglayan sesler iginde ifade edilen
lity]: Iletigimsellik Kant'rn estetik b.g."i
yargsl hakkrndaki aglklamasmda oldugu
insarun "iletigim
kadar, onun antropoloiisinde ve tatih fel-
KantYYE,
sefesinde merkezi
I
anbrfi
m.
baflangfl
bir yet tstar. Insanltk
i!
r
1
u <lnfie I alJmtnler yazt-
slnda Kant, "kendi vatoluglanru kendileri
drgrnda y^g^yafl vadtkJara bilditmeyi"
diirttisii"nii
ilk
[urge to
communicate] betimler. (s.L10, s.222).
$41'de, tadhin ere$ini, bu be-
cerinin inceltilmesi bakrmmdan betimler"Sonunda, uygadrk en yiiksek asarlaslnt
vardr$rnda, uygadrk bu iletigim ufre=srnr,
incelmig bir egilimin nerederse tenel isi
haline geti.i', r-e duyrmlann biitrin de$eri onlarn izin vetdigi evrensel iletigimin
derecesine gcire belidenir." Saf iletigimin
bu durumu, yalntzca onun bigimsel iletisimselligir-le iJ giJ enere k bir yargrrun igeri-
einden soyrdama yapan
senrtls cznmu-
aii'tn .ra da "kamusal duyum"un dtigiinumsel etkinliginde ongoriiliir. Bu, este-
-um?g
c 'v
lozolg
7z1zJ
<JJle?
ev:lnvl
-u? €u{DI rqur edr(o1o1rsd 4rtdwa rtuala8
-rur ur5l rausslenl r{f,uuleH Irwrllqlnlzos
ncgglorlX'urSFF ng 'n5e 1od vuvrlerilnp
>1ara8 zurfinuzru rzpdnp ea wala8rut rq
4vce [zy:tvwel rul?Eu?ru ulursqad zueluu
ururulsr{ rlq utr"InTJlorlg lnlznsunriop
uqn-{np u"pumuo>l nq'zpuuzpuo UIrEI
'npru$nlo relrualqord qruauo ur5r
,gg11
relJozolrJ tswuodser rql3 g;lol1 uurlslrq3
ueun$np rur$ryruSzgzzn uapurfir11r5
-as err 1rgr5u uruacun$np pssn rm:I8qrtq
-Sr zllrJJysn(np unuo 'rua1a3u1 'nPnro>l
nunurnuo>l Sruplasln ( nq uralaSrur uaur
-Sw zuwle qz5 u11llq uzdqz5 adawrets oB
>prz1o 1ruz3ro ruela3tul (.>lelase>l ruIsz;
-en uvvluvttf,eq rprSe5,, zpurSzr$n
"urlnq
nuo urrselr?rse6l (8t61 ''pepa!1p eA rerls
-s":)'alQ'rn$rtuutzel
f
mezo eurlo DerE
[*{Brrl'uoDedrrRrzd] zurml lrpl?tJo
vPursetz wlvo l-efiIo IseP"JI lewura>lnul
walacunSnp e.,l mundnp uzsur 'rua1e8
-wI e11 rleuarad e]lrJlazo ul.&[aq e]I{"P
'apurzaluas selalolslJv aA uo1z14 uapSulS
uePurJewlvloPu"rrl^T ulleP oclcl a,\ oulrld
vauozo1J su?sauo)'rpz1fizs rurszrldnp
tFtt tt.1fnq zurvt^z4 nq uuup5]Yuzs
al
e^ uu?Uozo]IJ nunuol urz'1ezo nq unuel
-a3urr ualpa 1nqwl zlszwSnrel uzpug
-uret szumby zpumunrod rfirp zv[ euuezn
p,aupiYq qtl1 vI-peletotsw f9l 'qLZl
'lt6l 'selelolsuyl talunaq 1etzlo .<rPIrvJ
e.trsrnrsrp] uepewunSnp
Q rca o a) l8ur4vrqt
rpdep edawrnrnd sn zp v[ Qnaqtno) uupfi
-p ruala8wr'uaus3vt zurszruzurelo utur8
-wf, zrsvtalaS'tx. tp etr' eulspuqo zerrrzurrl
-nq urrueleSul znsurnlnp,, 'rurela8rur ep
,aupa211
?ru saplolsuv
'tpaou8atu ro4ata{'wsel
ulalatu,ll
FaIrIq4g ruuele8tul rpr$e5 uruausau lal1r
{q
'tEPz>I
Euztl^
?.(IIUIS
llq
uape tetuzq lElElo u3Pu31s rlq
'f3'ruau8Pn[
Jo anb4IIJ
aql /
Uzr)lslrlrn rrP llrlrx
vrJJeIETto
lelro
ut5t
rsdaq,,'/wua) (f t $)'truqrfrufiap etzrapl
ermwnzo5 ururalqord nq ur5r rfrpzruunl
-nq esury IIq >lutruP u?Puo ruIZIb unlnq
tmrufioq Q.tS'SAa) :n1nzo5 zldrszwpu
'mpro8rfrprrPuvza1.
apw)1a8ur rrq >lauJo,, uru
-rpl JIq {Eetse 'tualqo.rd ng 'reuap ilutu
-q452 rufara1rq?lo JD?urrou IISBU ulzls
ilp{e5ra8 euualuelSr urw8rzd lasrununS
-rlp ep,&LL e flpapla zunp r3rud qqaq
->l"u{o uallrJplere8 lastuue5r urur"rt?>I
Jrq uruJPr purrou Tlatsa 'sPurnq lus)
/ Oen'gL
'Isuq*rlg ur-ulslr
t3.re1 'ruz;1,
'la,rRdwnsqns] lesrurre5r'ep,gny'rdzw
-zp1l5z qepur4lzq a8rur'ul,tuz;4'oDIIIJIq
nq r{?puq>luq e8rul (11$)
'rp.,a8rut nq vaznf, ur5l ralrnl un+nq
nfinpdol ryrqo >leuro{I rqvzw[ epunlv
-ns <.olaltult u7
:n1o SnulnelSrua8 eoeldoq
e-L
rrplaprzd
uurszruzplr5y ((apl purJou 1Ratse,, uaprE)
elf,yvsepy5e
3"IH::'*o
.,.r. n,.,*JllTllll#'H;
eu ..rruIs ar:lelvtto,, (ftS) 'tf""ptptq
vvpvrJewt r[o1euz rq ?fnwnuns lndo
-I^?>r nq
urFBIu? 'ur5r rseurpqaprneS aurpq 6pq
a8rul eceldog 'rnro3 1zru1o zurrn-]6nlo
e8urr rrq u/n1od Izalues uruau.Dern uaPru
-ad a.L $rdzr,te1 rur$r rmrrala8rur a,r (671
ErJJeVlro 'ueurouag nleruog 'rzdo1 aunlsn
1zry1o .,Eal
ur:pe ur5r Izelues tmunpo5,, 'atueleSrut
'epeto lw;4 'wtrq nf, za>lraw ?PuIsEul
ulrnreFmln Ipuel uEIo tI? eral;n1 ru,{u'uru
-e?op,, 1u1zg 'rrprurlell] rlq uePunsnllo5
ururSzas a5rrszq apeu rur?rlz1 .rrq urfquz
tn1ele8rrrr uelo ,1a[. uzpeprpdz u?PuIJ
-zryr nfinpnfiod >1uar 1n {nq ue,, uururs
v 'AnV) rydzd arurapuo3
-z11r5u EpuDplsr{ za}ues DIaPu..urrJaE
-uaPlunl,, uruIsDls"q lI lmr,gnv Isew
-1na.rn releSrul uvpunsnplo5 urur8zes uzp
-urJvLt welaSrur lasurrdeuaq'JlP+ur-IrtI
rrq urwala8urr lasurdeuep asl eStul ryq
-aq'rrpt$r tmrrala8rur pluapuasueD,,uzd
-yrtel5vrtty ilr8zes rlq5rq 4rr1aq,, 'vrzr1
-eua$ (61y g./gil V'gnv) rruYpSrz>1
uEpvlJvtv] erua$ .,uu1o Is?urclullrzsz] JIq
ununlod rual$r lesuar,ta ururala8ur ua1
-;zfizs eSwr r1q,, ap plap rursrpuel urur
-ertz1 ,.ut5l urErAz>I lq,, 'apn51o 1n-{nq
Is?u{nuns ef,lSzas urur?rlz1 n1un5 'rru21
-I?po apuuezn r{utuos rursq 1n{nq ururs
-zruSqrzt ul,tu?) 'rrp$zpu 1zrzlo da$ rq
u"Inuns eSvluv ar, ueuepleuf,vq u€Puns
-np1o5 ururSzas epureq 'new1o ls?urlnu
-ns adr8zas - v1[rnetre4 rJnc<zgl llalsnu
-llg3,, u?lnuns 1zlz1o .,tse3url fiq Itr{DI
ur8qpsnlnp,, - uIuIETAe>I rlq rueq a8rul
'rndrqzs uwnuo>l tlq {zruSnrzt deda a8rur
1zry1o rwr5rq rurdzlop rrq eputszw ualnad
rSzas arr >1e1uz ryrdy 'rnrn-tSnlo rvep yB
DI?puIsBru rSzas a,t ur€JA"I e8urr apursu
-zrurur laru$ale
ul,]u?) (pJtg'rtp) o8w1
aturl
-1qeS
ue$e vr5t rse;esleJ pdzn ( rrurrur;1'twry*
-ep1t5v euuazn {qlesursDelr ulrtuu)
'ruauo ruf arapqedzlll5z ruIrepllplTpas srq
rqlS rqrodua5l I...talo3 4p JIq,, uv[att
-rzd lasurnrmsnp ur,tuz;r1zp ur,prztodl
-epy5u urle[eqzp H€puITIzq r8rzd
Z0
l- 18'ss'9002'uz1uilu1 nzg nfioq
e - rueFo 'q 'zeq'apur5t
'yrzluy'nfo$ary
Iqzlry raTuRaJ I eur5eg'tsaj|aqag quz;'nl8odary
'1uq>1 Ianuurrrlul
4pgg a.t lug upery 'la5
utrm]uul >lquusultr'zlq
ur5r rse5ynl ururatu ng 'q98/l 'fu193] drotstg
ucrunH ;o SuruurSag aql uo sarnlraluo3 'tuz)r
,,rcr8ur1$zg irrr,urq"I
.JAI
-.repe ]ary6r Eunln (oq $rnurafqnsraruf
>lrlrsBrv-JeIeuzo JIq ueJlpuefleurel lwFtu
lnerd
e^ >luoel uvpze[, rpl;n$ela rqr qp 'aro8
zurrzluuod tuzy- raIJozoIIJ ng'rprPuel
ruuepqu5 zurzp8dn vtevzs a'tvf,vn
-nqod rurJaporu [ruarue8pnl arrncagar] 13
e-L
-1o $rurJurpue[eurat eul.rezn rszszd 1z1qz
'uepau vrwwl8tel' r-ueFeq urur81 uzlo
ur,]puarv]9F r.?1prpuepla6 (1 96 1'szru
-reqeg) rwvlvqe5 uurrnl qna rrq leswr$
efirgasrur$nep'epwravz wf,e'tuv;4'naef,
-ep evuezr. HSIII nq ep weq rrrrpueflaur
-RaIr euuezn IJelleuIa] urutsuoa] rualda
-el luaq
rrq leswr$nap uI,sEuIJequH'ttuJztuullt5z
(0t$) (.ulzls{?u{o ruil?loP urtuzr
-A?>l {q,, 'uv1o t:F;zo vurs€wl r-ue?aq {P
PlePnuo>l nq
ulrlu?)
'rPuezel uleuo JIq
-q
r-ulsHSIII rsped eruzluu a.l' tuala8
garten ve elegtirmenJacob Bodmer'e gcire bu girigim, felsefenin estetik ve poeti$i
iEerecek gekilde genigletilmesine yol agmak anlamrna gelir (bkz. Caygil| 1989,
bolim3).
I(ant'rn imgelem-le ilgili goriigii bu
baglamda geligmiptit ve gegitli klasik cizel-
likler sergilet, tiim bunlann ristiinde, imgeleme bigimlendirici [artistic, yatattct]
riretimde rol verdigi gibi, duy'usalhk ve
anlama yetisi atasmdaa:a
br konuma da
yerlegtitir. I{ant aym zamanda,imgelemi
kendi genig felsefi ilgileri ba$amrna yetlegtiritken imgeleme ozgtiL olacak gepitli
biikiimler [infl ections] kazanduu. I{ant,
m elegtiri 6ncesi yazlannda imgelemle
ilgili tartrpmasr, tek g
ile, genellikle, MD'd'edan bir gekilde PS'd6
y^n1ls m^l^rl hakhndaki gozrimlemeletde oldugu gibi, bu tartlgmatun kotri etkisini lcnamalda srrudamr @k:2. s. 344,
s.33 l) I{ant, isrisnaen, NB'he kendi sonraki tutumunu onceleyen daha geligmip
bir goziimleme sunar. "imgelem griciinden kaynaklanmrg" bir tasanmlamayt kabui etme ya da dtglama yetene$i iizerinde
diigriniir ve imgelemin gcirevini, do$rudan dogruya bir sergileme [presentation]
ve uzaklagtrma edimi olmaktan ziyade,
tasatrmlamarun meydana getirilmesi ve
yok edilmesi olarak gortir. I{ant "igledik
halindeyken bile farkedilmeksizin galrgmayr srirdiiren" bu etkinligin "zihinledmizin dednliklednde gizlenmip" oldugunu ima eder. (s.191, s. 229) Bu terimlet
imgelemin gematize etme igini, "insan
ruhunun derinlikletinde gizlenmig bir sanat" olarak I(ant'rn daha sonraki tanlmlamasrnr cinceletler (AUE, A141 /9181).
Blomberg Manr$t'nda (Iugit,
ss.
524-6) 177)'in baglanndan itibaten imqelem bilgi igin bir engel olarak betimlenir.
Bu yaprtta I{ant, "imgelemin anlama yetisiyle kangmastndan anlama yetisinin ve
usun kurallarryla tam bir gekilde u)'ugmayan sonuglar ortaya g1kflg1"ru one siirer
(I-, s. 79) AUE'yle bidikte I{ant'rn imgelem hakkrndaki tutumu neredeyse biiiiimiyle tersi bir doniigtime u$ramrgtrr. Bu
de$igimin erimi, 4 iginde imgelem rizerine yotumlardan an_lagrlabilir. Bu yorumlar, rig elegtiti (AUE, PUE, \YE) hakkrnda bilgilendiren ve onlann onemini belir-
ten imgelem hakkmdaki tahminleri bt-
pik bit olgride kodladar. Bu yorumlar,
daha sonradan birinci ve rigrincti elegtiriler arasrnda
aynJrp paylag:utrlacak olzn
manuk ve metafizlkte (A\4),ve deha ve
begeniyle (A567) ilgili olarak imgelemin
yeri vb. hakknda tartl$man1n pargalattnr
bkanyagenrir.
I(ant duy'usalJrgr [sensibiJity] duy'um
(Sinn) ve imgeleme ayrnr. Duy'um "bir
nesnenin bulunugunda [in the presence,
mevcudiyetinde] sezgi yetisi"ni olugturutken, imgelem "bir nesne bulunmaksrzrn sezg"yi olugturur (A $15) imgelem
iEin nesnenin bulunmaytgr [the non-presence, namevcudiyeti] ya nesnenin bulundu$u ancak daha fazla buiunmadr$r,
ya da nesnenin bulunugunun gelecekte
oldu$u tarzda 11<t yolda drigrimilebilir.
Empirik imgelemin durup noktasrndan
de$erlendirildiginde,
bu durum,
aynk
nesnelerin bulunugunu anrmsamayla
olugturan ve onceden bildiren bellek ve
6ngcirii ptevision] yetilerinin ortaya glk-
maslfll sa$lar. I(ant, aynt zamanda,
(a)
empidk ya da arumsayct imgelem fempincal or recollective imagination] ve (b)
riretici ya da poetik imgelem arasrnda ayrnm yapmak igin ona izin veren imgelem
kavramr iginde bapka bir ayrnmr ortaya
koyat. Bu, "onu izleyen deneyimi onceleyen bir nesnenin odjinal tasaflmlanmast yetisi (exhibitio oiginaria)" olatak imgelem ve "onceki bit empirik algtyr zlhne
gagLran bit tiiretilmig tasanmlama yetisi
(exhibitio deiuatiua)" olarak imgelem ar^srndaki a)4flmdrr (A S28). Bu, I(ant'r en
gok ilgilendiren ve I(anr'rn birgok kullaruma soktuSu riretici imgelemin igidir.
Deneyime cjnsel olarak "nesnenin
orijinal bit tasanmlanmasl"fl tireten r.itetici imgeleme yapl,an gcinderim I{ant'rn
elegtirel rdealtzmintn agrk bit dngortilmesidit I{ant, bunun ardmdan, "uzamve
z^m ntn art algrlan"n [pure perceptions
of space and time] riretici yetiye aitolank
betimler. Burada onemli olan gey, iiretici
imgeiemin orijinal tasanmlamaTatr iiretiyor olmasrdrr, bagka bir deyigle odjinal tasanmfamalann deneyimden grkarsanmamtp olmalan, fakat deneyimin kogullanru
sa$hyot olmalan, ve dahasr onlann keyfi
ya da olumsal olmamalan (aksi durumda
orijinal tasanmlamalar "kurgu" olurdu)
fakat diizenlenmig olmalandrr. Birinci ve
iigiincri elegtiriletin sonucunda bohin-
miig atgr.imanlar bu noktada
Kant
ortriprir.
sanatsal bulugla [artistic invention]
ilgili olarak "ig ayn duy'usal riretici yeti
[the sensory productive faculry] ttirii"
gciziimler: "tzamda resimsel tiretim yedsi (im agin atiop
sai algr
yeisi
las tica), zamanda gagtgrm(imaginatio associans) [associ-
ative perception in time], ve duy'usal iiretici benzedik yetisi [the sensory productive faculty of affinqrl" (A S31) Uretici
imgelemin bu iig bigimi "anlama yetisinin
ve duyad-rJrgn" "ortak kdkeni"ni [common origin] yada"yal<tn birJigi"ni [close
union] kamdar (A $31). Bu ortak koken
ya da ya}rn bitlik ayru zamanda ("imgelemin kavramlada uyum igine girdi$" yer
olan $30) deharun orijinal i.irrinlerini ve
be$eninin "imgelem ve imgelemin yasaya-ba$h ozellt{r arasrndaki oy'un ozgridii-
guyle ilgtli olarak u1-um ve ul.umsuzluk
hakkrndaki yatgtsr"yla estetik be$eru yatgrsrru belirler (A 567) Uretici imgelemin
bu ng kipi, aynt zamanda, goze garpanbir
gekilde birinci elegtirirun deneyimle ilgili
goziimlemesinde "rig-katJr sentez" olarak
olatak belirtilir.
Hem AUE'de hemde YYE'de imselem hem duyasalJrk ve anlama yetJsi aiasrna hem de bu ikisinin ve kendisinin citesine yeriegtitilir. Bu patadoksal yet empirik ve iitetici imgelem arastnda ayrtrn
yapmaHa, empidk imgelem diger yetiler
arastn yedegtiriletek ve riretici imgelem
btitrin yetileri igerecek pekilde konumlandrnlatak agrk krhnabilir. AUE'de A 95 gibi
gegidi yedetde, imgelem duyrnun bitlikte
veriligi [the synopsis of sense] ve odjinal
tam-algrrun bitligi arasmdaki goklunun
sentezi ile ugragrr. Di$er durumlatda genel olarak sentez "onsuz netr.jit olursa ol-
sun higbit bilgi edinemeyecek oldugumwz, fakat hakkrnda gok nadiren biJing
sahibi oldu$umuz imgelem gticriniin, ruhun kor fakat vazgegllmez bjr giiciinrin
sonucu" olarak tarumlarut (AUE, A 78/B
103). imgeleme verilen biitiin roller A ve
B dedr.iksiyonlanrun ikisinde de siirekli
bir gekilde korunut.
'\'da"tam-al.gya dnsel olan imgelemin saf (iiretici) sentezitin zorwnfu bitJi$i ilkesi bntnn bilgilerin, dzellikle deneyim bilgisinin olanagtrun zeminidir" (AUE, A 118) B'de ise,
imgelem brittin sentezin kendiJ_iginden
kaynagr olarak belidenir (AUE, B 152)
Bciylece imgelem, sezginin goklusunun
E
We QSn) aupaZq tulqFgop ofaJrurgunu
,nzessnog'rurzrnl rnl-l1pl ul,luu>I
'HnI
<<asodrnd u?llodou
-so] ? r+Lr.irolsru Psrs^ruI] E loJ u rPl,. 'tuu >l
rnunSnp rur-3rprn
I
'JRSIUT?UI?uAO IOr
nr€op zwnldor L^IS tlq ueuodow
-zo{ l?Jzlos aur5r rundn ruIslreteq a(u
Irq rlweuo EPr?FunIod q"PuDPI?r{ IseJas
-.rq$aHa5re3 lJsluo aA rur€eualad aru5es
-IeJ ]u") wpvlrrBluernzz uos uqzd 1o5
IIePlnezo nq uruIuI?rn] rnllnl ul,luu>I
'ur1e1e31ag'xxf,e vepwyuern>l ]sq?apl
a psurr1tqpp rqr8 qur,raprell uzlo r$zp
f,eplare'ru.,ue1urffie p?op,, urlrJuzsur
ueuvf,zl rafirp 'ualrnrnlo8 zuqrd uzlSzr
-Sqa3
unuo'ruruzrnl rnlp{ unuo Is?uJuzl
-l?po eurJezn mtln>l rPP"u, ur,tu?) 'f,el
-rruo rurszrppr qepurpleS .(rrpnluEr rsJlep
-fi25
-Ernu; Jrurs rquul urJvlrmldol q;r-lr uzlor
-v^ Jape:4 aun8nq,, r4ep,o4ta!ua1q 4srunw
-0X trr1reIN e,t rurSnlapdrp elot-rpuaJa
uvruuEqn7uru.og tltull ur,1e8a11 rsuru
-e11r5e zruSpz5 rqzpurszre
rappua;a uzSzr
-Er Jrq u[II<.]alEJas
queyo3,, nq unrru
-il1>l 'luz;1 'rrp.ralSmuSnp aur$ad teplara
ralSrurle8 epq [pazrJruc
rlnzn; e $lnl
-raao] nlsn-rz8dn'asl ra1nluruos uzdyrllo
a
apurrtoz 4ewr1eqt5 ur5t laruurpa ldlrar
-eq r1>1ara8 ur5r larum$e11e5ra8 ruue11e;a
rpual ..rzpnlntnt sprunrnP rrq lacedew
-arn$[e8 rleuerad aru5as ruua11era rpuel
-
"puup
qs"q eI ecuelfia zrslered e.t zw
{q
usIO rr?ruv rrg u€l[odotuzo;4) ,,'trpr1
-alaafaur ldrr1rqrrcosun] uruuallrpa8urq
"' ]zuzs eA Jnllrul lunl ueluu
-op rfrpzsut,, - rapegSel upuls?uruulrruIs
unuqfinpn8zo u?sur rurrelua1g>l ur-irnlm{
'tuz;E 'rn1o uepeu [uonzulnr] zururqrd arl
-a5 urreluo
rz1fies [ssarSor{ runu$r1a8 unrn]p1 'ur5t
rsr4r'lqzzuSzluz Dl?purs?rp rsql'lprfiau
-aled aurrDSella5ra8 rJBIuo rsrtruDll <[d]TI
-rqz] rrprsrracaq aur5as lreplere p{II 'rr-uel
-tuneq
oplTl1azo DII
u?[o IDsruo3?]uz uzru
raq,, nfinpuns zwru?fln>l >1urz1o 1as5l a.t
ps$rp'zunrfn ualpue1ldr$op [urfirpsurl
-Szq yuuelzp
-ed ururszrulo nproq uepuuep vunrdzf,
-es uueplara 'urrJa1a31ag 'reprrlaq i?r?Io
'1rrr-rr1r-r1
r-ulldF1p ra1uffia e,t 5uelsr
a^ - (9V's '77's i,,1sapl gIIuJ. rrg lesuar^g
(.u?rn
a^
€p?uzs
wilq
II.EI
u?lo nlunJoz zE zqvp,, eL esurol ..uzdz18zs
ruuzprz$ nlunroz unuzSzd eppgaS rlq 1lu
-e1aw uzdzrudnp 1a;a8 efErJvs ilqlezo,,
-nSrle8 vp eqep vep:orJvrrl xrzy41 a,r 143a11
nq ururur?rol rnt1n1 ur,tup>I 'n
ra1uffia a,t 5ualsr zpuulluq run5
-drsrp
-zz fio5'r-tpF-r) 'rnSnlo ftps] uar,,1au
-atad a-t [apnrndz] ryluqrzd ur5r lara nlrnl
- 11zwlo zntw
-ecug (gg\ 'g;-tr)
rrq psurnldo] ?prnsvr? papalp
-ta >lrq nun8nlnlunroz uruzwSnz5 epuru
'rru1od rsr4Srg npnroz aq5rq
aldrsuacaq aruro$a11a5re8 ur.rzluo'unmrq
afaf,esa,t 'raprl
'rrue15nuos zlduru$ne5
-Srp5 rrfiz
-!n ape/a$ lnznJ e^ ue[vSel apur5r s1n1
aI relepr{ DIUPUDI? Dls?q ur,lu?>I 'IPII
Filrrg
ng
'runlnp
r1lpl
e
(€8S 'g11) rrue1uruBt >l?rulo <<{ere Inu
-os zntunfinplo drqzs euruepau arualln-{
zf,vSop u?pultuqzq nfos uzsur,, 4rpl>I
rllrFJ)
apur5r ruzlfizq rrq zauues(uauo ep1ryeua3
'Iloloclolluv
uzpursr5y $qzg rrg 1nzur3zr6 '96811 'rue;4u
'y4151'dqdosopnl4 orur
;o ldaruoJ aq1 etrnporrul
ol rdureuv g51 'rsauauaq 6urg zururertt;r1
sepnrnr8z141 a,rne8a51
'ge9LI 'we;1,
[q1'pporlelq€rnarul
re11n11n{ng ;no8a51 epaJrsled
eq] pu€ elqrsuas aqr ;o saldrrtrrd puz rurod
aqt ug '..uoDuuassrq prnSneul, 'ScI 'auuazn
rrala{ll a^ rrut5rg uruzdunq psqn{lz aa psru(
-nq',.rsu ur$nuo; rlnlrosa; old,, rrr J-ur->I O L LI z
<
[SO:Is?ru
-rpsq arzffiu1 'scrsdqdzra4 jo surza.rq dq par
-uprf,nle laas-turd5 z
;o sruuarq] 'CW
xszturlus
-q a51:na'ua1$nq ununsnruoC-qna rrg
$rur
luziurpdy a1dua1{nq ur,Srzguraq'99 Ll'tu";q,
uapeu rrq
ilr
ur5r
lzupq
zpuuzp;dzs uu
-ap.nSa1e ncun5n aA rf,ur.rrq rurseJeslal
lR
ep,gllv uru?w$rlrzl n9 'asr eprad tfrplruz
a,r rlrparupre,t ureuo ap[.IaS rrq ur3rrl
-aq rq5rq ur5r rsrpua1,, zp zd .,1rJput[uo,,
fltltr llrul]lq
'vpuertzz rudz ,,fp1q,,
-eq apursa;asla; >1nzrd ur,luz;q awela8url
vw:€'mtr a-L ruala8rur '<rs?qvq 'rrppwluo
'ralrrplaszo appeS lecernt$nuop eJozoI
-g rrq uauep8p zlduqnuol lnpnuSoq a,t
lrJpurlrro 'rule;n uzllzwlo JozoIIJ rlq JR
aA rrnarn
rzlz; 'ffiap [a,tlzrrurrl
-n1do
rrnern uepruad
e.r.
Iesumu
ua1Sila1$r urur8
'vpuYttsvz
-rrd e,r ruela8ur 'alSrdap rrq a1$eq :rzp8
-dn a.r. rnpq 1,awlo \uewvz{a uelesvf,vp
-ursr8rz,i arunSnp w;;ip telal zevwy€tln
rudz'ra1;rpp$ep Iasurleur sczwle[ vypuvu
relrrl
-qzq ryruz1fizs nrdol rrq
"purstl?
-$a1a ncun5n e,r 1p 'ra1uua5r ng 'rpppa
ruuzpszd ururslad vrne[n etzwp['3n[
e urrleSurl 'rqun$apuap Epurur?^ep uru
-nrdzi g1g1 qSrJr qzpurszw r8;ntr eA urel
Fqt,>I 1er"lo u:Ef,ef, uvpurlztq uaIuEVq
luu>J urzrs>l?rulo IrPIul rq uI?l ur-uFal
-runa5r unlnq uruzlppl nq rwrtraz oFo5 't,
-eq u?Pu?w?z o e^ nPlnrns uelr uEPlrgzr
-a8rur uaualaSlo8 ueprpurr$ 1zrz1o rprlS4r
elzetues aP,gnv'lz1zg'.rnunpq lPuIJzt
-Bzrz4 '1111 u1.,$p1g 111,, zpunuzfieq zar
-uas rpzl-5n 1tre1o ned rrq rydz vpvwef,
sn a.L rSrzd'ng 'rr1a8 apq 4$zruw1 zqzp
-?rurou uauap.Sp ylduqeuruqn8dn ufi op
uuEluo e^ ?lr?Ilurnl
-q GZ6)
ra33apra11
rlues
urlp naroS quauo
ua uluale8rur epulsaJeslal rrr,]u?)
rrrqSapla5raS ..uldrseuqos zun-in ap11aS
rrq Ieuzo ruISDaf,r.;.wlve a,t rualaSrur urzrs
-lzrulo rundn rrq lausau e,t z1-in!n1un8
-ztd ur lue;4ep ed ry.rz1o rfirJlazo rcrJ?]JnT
urursaJeslal lnurd ur,tue;t1 l$ilzruunpq
-f,n zf,vsv[ urzrslzurlo zszi rrq,, nunq rs
-r3rzd ruapaq >plalsg 'rurpuz-in lnpnuSoq
unuela8rur
rqrS rfiacapqelJpe
ap,gnv'ero8 uupzzlu unu
-ncnlnlg'rrprefiep atu+llp 6tpUuf"p
,,feu
-alad atutern rlaraderuapra.t urytrul rlrrl
(zzS)
'rrllqelsrpuelra8ap 1trz1o
1o apurlrpulte rf,narn uruzqap uzlo
1qr8 nfinpunlnq appeS >1rdn (1t's '69's)
lrz3
-aq {Derse ep{HaS y5z ua
zpursrS.rz-i rua!
'(qt$ IqF nEnp
zruSRret rn€puDl{€q urele8ur ep,g11
Gtt
S,
/ O7;1'EI1V 'z{q) runprns
?p l?JE]o uralaSrur ryldrua uapa teurzrq
l?r?lo urq urypaldg ludu urzetuas 'rq€
o!.,plo
1arada1.r4aq apurzelues lnzruaS
unr6zes a,r ur?rll uurnl$nlo nurdauep
Etrvrl - ilte^
a^ Flq 'rdarure.t tftlq
"q
r8pq zpunquq - ?urruEt eA urDetn uapru
-ed '$rder,rz1
-
paldq unlnq ururzelues
Sentetik a priori yargr
I{ant'rn eleptiri cincesi donemine ait yazilanrun merk ezi temalanndan biri y at gtlarm manuksal ve gergek zeminl.eti arasrndaki aytnmdrr. I(ant britiin yargrlan,
9el-i9ki ilkesiyle ydnetilen kendi manuksal
zeminletine indirgedigi ve boylece birtakrm vatgrlann bapka ilkelede yonetilen ek
"gergek zeminLere" [reai grounds] sahip
olmasr olgusunu gcirmezlikten geldigi
igin Wolffu stitekli olarak eleptitdi. Bu
erken elegtitel konum analitik ve sentetik
yarglatn elegtirel kargrthgr iginde geligti.
Buna gote analitik yarglar geligki ilkesi
tarafindan ycinetiliyordu @kz. AUE, A
150 /B 190vd.) ve sentetikyatglar"het
nesne sezginin goklusunun, olanakl bir
deneyim iginde sentetik bidi$inin zorunlu kopullan yet iltr" ilkesiyle ycinetiliyotdu. Analitik bir yargr agrklayrctdrr fexplicativel: analitik bir yargr ozneye yarglnrn
ytiklemi yoluyla higbir gey eklemez, Eiinkii 1'r-iklem "yanrlucr bir gekilde de olsa
goktandrr oznede diigiiniiliir" (A 7 /B
1.1, Pro/egomena
\2'ye de bkz.) Buna katgtt
olank, sentetik btr yaryt "genigletici"dir
ve "oznenin kavramtna bit yriklem" ek-
let. "Bu piklem, oznede higbir gekilde
digiintilmemigtir ve ondan higbir 96ztimlemenin grkanlabiimesi miimktin
degldir." (A7 /81.1).
nki
Taraftndan CerekiTKilrnacagr Bir KeSf
"biittin metafi zik dogmatiklerin kagnimaz olank
U qerin/goyleltetimlenmigtir:
takrhp yere kapaklanacakl
^n ^tl^tilam^z
bir sug tagtdrr" (s.226,s.1,39)
Senteik a priori yatglan ohtgturan iki
ci$e vatdrt; au a pioi sezgiler ve art a prioi kavtamlar. Ancak, e$er bu tk:t a pion
o$enin bir yargrda bidegtirilebilece$i
gostedlebilitse bu tiir yatgialn olanakh
oiduklan diigrimiLlebilir. Bu trit yatgiatrn
olanakh olduklanm gdstermek igin,
I{ant ilk olatak a pioi kavnmlatm ve
sezgiletin var olduklanru ve bunlarm
sentez gticiine sahip olduklannt gostermesi gerekir. Bu iki gotev "Transendental [Apkrnsal] Ogelet Ogtetisi"fideki 9ozimlemenin biiyrik krsmrru olugturur.
Sezginin att a pioi formlan, z^m n
ye uzam, " a priori sentetik bilginin cisimlerinin kendisinden triredigi bilginin iki
kayna$r"drt (AUE, A 38 / B 55). Onlat
kendi baglarrna sentetik a pdoi yatglann
olana$trun kogullanru sallayamazIa4 bu
yalntzca sezginin an aprioi formlan olarak zaman ve uzam. Anlama yetisinin an
Ekstinsinin Bir On-
a priori kavramlanyla aym sraya sokulduklannda gergeklegir. Art a pioi kavtamlat ya da kategotiler kendi baglanna,
sentetik apriorivatgtlann olana$r igin zorunlu kogullar saSlayamazlar, giinkii
"yaknzca kategorilerden higbir sentetik
cinerme olugtutulamaz" (AUE, B 289).
Bu nedenle, "genel olarak geyler hakkrnda", ontolojide iddia edildi$i gibi,
"sentetik a pioi bilgi" edinmek miimkiin degildir (A247 / B 303). Sentetik a
piori yarglat sonugta sezgisel ve kavramsal o$eleri, "kavnmda kegfedilemeyen ancak bu kavrama kargrhk gelen sez-
Intuititon, Anscbauang; Atistotelesgi gelenekte, Aristo teles'in Ikinci Analitik/e/ del<t
sezgisel ve karutlamah bilgi hakkndaki
agrklamast ve Rah uTeinddekr zihinsel
olduklanru ve sezginin "bilimsel bilginin
kokensel kaynagr" oldu$unu cjne siirer
(Aristoteles, 1941, 100b). Bciylece sezgisel kavraytg, bilimsel karudamarun fscien-
Prolegomendda
I(ant iki tiir sentetik
yargr oldu$unu one siirer, sentetik a posterioti ve senteik apioz. Fakat I(ant dik-
katinin briyrik krsmrru sentetik a priori
yargiara vedr. AUE'de "transendental
felsefenin genel problemi" "sentetik a
ptioi
yargtlar nasrl miimkiindiir?" sorubetimlenir. (B 73, YYE, $ 36'ya
dabkz.) Bu sotu daha sonta Kant'tnYeni
su iginde
Herbangi
birAn
Usun
gide kesinl-rkle apiori olarak bulunan ve
bu sezgiye sentetik olarak ba$lanabilen
geyi" igeten a pioi sezgilede bir anya
getirirler (B 73). I(ant bunu yakrzcabt
ti.ir yargilann "olanakh denef min nesneletiyle iligki olatak" srrudandrnlmayaca$rru gcistetetek de$il fakat daha da ileri
giderek, onlann gergekte "bu deneyimin
olana$rrun ilkeleri" olduklanru gcistererek bagarr (B 410). Bu gu anlama geJir ki
sentetik a piori yarglann olana$rrun kogullan kavramsal ve sezgisel dgeleti birlegtiten ve sentetik aprioriyargtntn farkl-t
edimleri tatafndan onvarsaylan ilkeled
olugturur. Kant'tn kendi sozleriyle,
"bciylece sentetik a prioi yargla4 a piori
sezginin bigimsel kogullanru, imgelemin
sentezi ve bu sentezin transendental bir
tamalg iginde zorunlu bitli$ini genel
olank olanakh bir deneyimsel bilgiyle
iJigkilendirdi$imizde miimknnditu" (A
/ B I97) sezgSle4kavrarnfar ve kavramlann sezgSye sunulmalan arasrndaki
ba$, imgelem sentetik a pioi yargiatn
nasil olanakh olduklan sorusuna cevaD
olsa da, elegdrel felsefenin gekirdegini
olu$turan geydir, bu 9u formiilde ozetlenir "genel olarak deneyimin olanagrnn
ko gullan, buna benzer olarak, deneyimin
nesnelerinin olana$rrun kogullandrr." (A
1.58
1s8 /
8197\
]I(ant, 1790c, On a Discovety according to
which any New Cdtique
of
Pure Reason has
been made Supetfluous by an Earliet One, OD.
'zI(ant, AUE kitabrrun ilk bolnmii 'Agkrnsal
O$eler O{tetisi", ikinci boliimii ise 'Agkrnsal
Yontem Ogretisi"dir. "Agkrnsal Ogeler
Ogtetisi" iki genel boliime aynl.rr: 1) 'Agk-rnsal
Estetik" 2J'Aslansal Manuk".
Sezgi
[intelligible perception] (noesis) ve duyusal algr fsensible petception] (aistbesis)
hakkmdaki agrklamasr arastnda goze garpan bir ka:astzltk bulunur. Aristoteles
Ikinci Analitikklde lPosterior Anafiticsl
bi-limsel bilginin "ilk onciiller"inin primary premises] sezgisel olarak kavranrht
tific
demonsttation] dolayrmh, gldimli
bilgisine [discursive knowiedge] kargr doIaymstzdr. De Anima'ya lRth Uryine' .t-el
gore bilgi noetantn aistbeta'dan sorudanmastyla ort^ya grkar fakat bu diigr,incede
birbiderinden ayn diigtinrilen dur-usal ve
zihinsel oEelet bitbiderinden arn olarak
rzr degildider, Atis toteles'in s oz ciikletiyle "etkin olatak drigiinen gey olan zihin,
onun [bu zihnin] diigiindngri nesneler-
dir" (Aristoteles,
19 41,
431b,I8).
Bu konudaki geleneSin kargilagtrgr
guglnk bilgi hakkmdaki bu iki aglklamarun ba$dagr olup oimadrg ve e$er baSda-
$lyorsa bunun hangi yoldan mtimkrin
oldugudur. Onlar arasrndaki herhangi bir
iligkiyi reddetmekten ay:.r olank bu konuda temel olatak iig yaklagtm t^rzt var-
tue>I 'xfitrv eA f,alulnzo5 eulralaFo
rp
-ue{ Frflqlsuas] rfiryesndnp tuu>I epuntu
-+Igq ..lPalsg FtuePuesu"rJ,, ur-u,gflv
'rz1fies qdnlod raluraluo.d Tf,laluas eA
lFlpuz vp,auauto7aTo"t4 e^ ep,gflv nunq
l;r.21 'zew{tye5 edarura,r ruRru?{ urulr?l
-lnplo uu1n6o1 urzrurlreleusau
-eu vtuvtJ.tvz
n-{np uep
elrJiazn 'ueurfier sulsztuuns
ataler"q uepwJerq wprnd
-np a^ rrpuyln{o1 [suonzsues] uuzlun-,{
-
ralrrJr.;r5a8
-np
aprsDfr
raq
'rtp,.ra1Snu1rurpa rrcp?r
-uos,, epau ,.u?l$nFop,, au 1ayrrp.,p1al,,
- rursels{ wlapglezg of.tplo drqzs uru
-vu)rz eL wvzn 4etelo ny8zas tte 'lue;4
ep,scl 'rrualrrleq >prclo rzln$o1 .,€rP
-pqela8 eurpq rseuseu rrq urznuuelndnp
eJuE>I lzly; 'ryrqada16r ..1erz1o 11ru]PF
zldnlod w[nxr^vl 1eua3,, nzwp[ fiu1uz
uzsul 'resurluaq nuurdz Rzll DI?pulszt"
nrSpq qtuldqop urfepz a.n rsr8pq zrsun[21
-op ururSzas pp€Jnq tuu) <.'rnpuniuJnur
e1lfirytytu raqrer^e4 larunr aput5r uzyo
tn {os acepys '1fiap eldnlod urcr^u>l llq
pal
apur5t uzlo
-pp ' "rnrlod
tnuos 'ur5l rurzrq aruunS
->1e5re3 (.af,arns
l) S.I
v's.nv)'{sel
r1-t.ral
ezlq auseu
"F.tplo
leru? eA IEruE,, epr'ueq rrp..D$r[r uzp
-nfop,, aldeusau ruaq rSzas 'aro8 eung
'rrua1aurd
wrlet
rvr>Iet
ep,g1v Ftpllo
nq rmrrSzag 'wdef, q'{n1otr ralalp pturoJ
nunq eA rer-re1 uupnrfiop ualauseu r8zes
n[
apulze{Jeru
:rapSres nslopzrzd rnle
urursztuu11r5z r-4"purT{Eq rSzes epalunc
nq
tu?)
'zevtf,es IJeplauro uvelrl;atur1.
laue8 a.r 1n-{os uzluo epuerrJez rude a,r
rz.r.tz1 uepnfop rurreplilDlel ]nwos ulrel
-de$ urqrz e/n1od rsalp rur5rq ng 'rrpr?^
..rse1p wr5rq rlq llrllaq,, urursned r8zag
rnrnt$nuop aursned ISpq lq uapul-3r1azo
JIq Iaqrptru ur-uflq rdr8zas 'acaydoq
'llte;4 ,,zttpqaaornory 11zrvlo f,aS tq 7rya7
v[ 4zl1o zrsurrdelop rzlzg ffiep [d1a,rrs
-rnrsrp] 1zrz1o rpnprS ulnlod w[rret^vl
ep
lava3
vtzrqef'vepurlvlt urqz
daS
rrq zp
-unp rur5rq nq >l"ruy e,r'rrpqfizq aulseil
rur5rq rtq rpqeq zruruapBzas vJrtl,,:teze[.
eldoS
apursalunr rtruDlr un,gl $ ruql
0OS g Sny)'rrlarn ueleuseu
f'Ff,p"ft$np rpue>l esuat{auruaple epurr5
-rq ua8lpe rrepryvrq releuseu ITI.re^ Iq
-f
nfinp1o eplSzas nBzo zuusur
trprrlarn
esr urqlz lzslruvl 0OS S gny)
'mSn1o
uepflq pqrIUE'uepnrfiop
upurT{"I{ rel
apurpual p8ap zpuqlzq raldnuuo8
rzepuernvz e^ wzzn 6zas psryuy' [uo4r
-nlw eurarp puB Pntf,alletufl rrp€zes psu
-daS
-uul e^ lesl{uv uulmlnq ap,gny
rprSe5
S ul,lu?)
I8zes rafip nfiRp,rfrSf,p
'zewv1{rp Iulr?H?u?lo "p,01
r8zas a,t 1v1uz
rafirp Sntulnrnl appes {q rplr"J'nq aro8
o7toI
ttszes
uuzpr(np r-s1sflq zrsrurdzlop uruzdunp
yzourdg selrzrsacl
Iesurqrz ap FplI
lzruefies n1n$o1 rrq lewa] ..ua1ere8 ur5l
numzo5 (g/ g 'gnv Zr(pa(rytu(tu ltrou
wJ8tofuou{ o rygaruat) urururalqord pue8
pluapuesu"rl,'rpruzl
va[zaur;4 'er. {afig psndnp 'zrsrurdzlop
HepFlq'uzrs4zurlo nra>lioT'eraldoq
'repe;lz >lfllazg rq psul5tq 'poUd p t[F
/ oz
-11qpsfz
a{troT're
nS tuy;4 rnu
(ur5r uzsur),, :rq$zq
"ldBIppI
-nTnq
S (Off f) Sa nfio5 uruIr"l"ul
"p,gl
-zp1r5y ffip a/rsnerfo r8zes ur,lue;1
'rpd4ruauo lerurnl ila8uap nq ur5r
1I lawroJ urur8zas "p,01$ (0/f
'
s.
-nlo8 nfinp1o qr4r Ifuq.<ursel ue a.t 1r5t
ue nfinp1o rpleualad urur!ryt1iez uesvr,, ep
-uatnz w[v 1fiap zrsrurdzlop aoapes urur8
nf,uot?lcl uepe qrf,rat aursr8pq ryuldulop
rmreJeslal
Gt,
1as
-uFIIz'lqf nfinprm,rzs uru,uzouldg a,r sel
-r"f,seq uFFIIq nq o tu1?d 'rppe1 aunS
uzlo tw u$epe
rsr8zas urdaS
rrq epunlv,,Irelrpual a{I HI ng'tru
-zqr5y nfinp1o urtJJvz eL rJJvzn ulrlr.rele>l
urdeS
ps$rp rz1e3 rurfirputupryry5 uep,oqaoa
laswr5rq 'po1td
a Hepflq
rda?o
'utzrslzu4o
-zes 'uelluD$aped (eunp sn a,t rsDad zru
-zpz) ermrralzprp sTsaqflo zp zd rylzsndnp
rdr8zas epunumloq ryEa$E lalaapilasaoq
u.ru,gnv tu?) 'nPlml ruuBEuralP rpue>l
uapapper r!ryr$rq qtpurTl"r{ FUq .trP
-nfop vpu$ew $ tplaqltxo uuapsrsurdtua
vp e,[, s,a4aou uuepsrpuodset tenel';rpap
-ur5r ur$z1zn ageuale8 r5salarolsuy uzp
-uruDpq tlrJlazo zrsurrdzlop'uzpnrfop
urw8zas tu?)'rprletup.rn$apad eur5r
lauala8 u?Iunl wpryervt selatolslrv
rrelerunSnp qupuqlyq r8zas urrtuz)
'IpJaA rurP? ..If,lalsa,, euunl
FUq "q 1?wurll?s rurfinSe11a5re3 z/n1od
[uondecrad alqrsues] r8p psn(np uFIsF
-pq psr8zas urlrJJaruruelntu Fssn ualreS
tt-v t tt)
vt1uf,e u"UJIol(
-um? g'rppn6a1a ul-pwJvrl.t (zg
uelrz8runzg
'C 'V
ng
-fiop [uonragrad puonzr] utlrJlarurue:1
-nur pssn rdrSpq 1as€zes (tSn-eni
$nro8
'rprrpu?lrruls aldrsrSzes uepnr
JJIoIN ueRsrrq3 uarn$apapdod nuo
aA
lpp]?
()ttt-gVgt)
vrtzruqre-I1z1zg 'rrS
-rp5 zdzurrnSqzn n,aTf,oT a^ selJ?f,sa6l
>lerape;]" ylnrfop lesr8zas upp ep rueq
zdnfto ureq 'uaryunSele n,epo1 zptm
aaru1
-tdvf,pa1awauae laa1 augaZq
^tfu1uV
zqqle-I'rn$ru{auo.d z[u4aq4su 1o5 uzp
-alala 4vruv'lpzrsrurdzlop
Flq t g;,.tlp
-r8pq les8zes nq arSr :zltrLvlo da$ nq5rq
u?Purssurlo w^ ePzwtwwz
ursal
"g?P
wrzrq u\rlpx zrx$rpelwqe uepeuseu rq
ps$rp,, :npunaes rurfrppz>p5 [uondarred
puralxa go rcelqo] uapulreleuseu urur8p
'rsr8pq lesr8zes'zrsturdzy
-op ununzo laswr5rq uua1,{aS 1zre1o pua8
e,t ururrel{rletru ururruza 'g (olaou) r.s:8yq
pf? ueueflawa] eunlsn wlwetmq vp e[,
relrFlg pua8 '7 (rspurllslo ur,selalotsuv
aprur5rq $ruefl [uorurdo ;o aSpalrnoul]
uzpq larual aprualaStur
rep,(np 'L irelr r,setrzf,secl ue>lJepe
rrrdz rup1e$ 5f,.rtoFUq epuwdu[ Qp1)
rsr8pq arunSnp
a.r,
qtqtE vzovtdg'lrprelso3
vepurJervl
nsn31o
uellnpunS
DI"purTIEq
,,uap8zes
-np e^ rr?plnplow unruelpua1,, uualdar
-rq e 4lrsBq e,r zrsurrdzl0p tSzas 4vw10
4ryuy uepr8pq (laswqaSuepumr) gnlnp
-ag'(pm)'1f
-^vl
err,
rzprruzr 4r.te1o ,;$[er
uupru1$m1
ur-uqlz 4q 1pzlll1p
11rzr.
uzdzwlo {ru?Fq 'uuuullzudz:1 uzp
-urfrSl u41z etzr4ef,,, nuo eA
ttrfe uepu
,,rfq1ruul uuzpdnp,, tf,i8zes
"pll"J
g
'rrytf,e
rrq zu >1o5 uelleuala8 r5sayetolsuy
.(rurru"fln>l rued,, u51r5z <.pl"puDpl"g rjulJ
-el tfuat,, unuo 'ueurfzr zursytudzd n8m-t
eu.(rseruerullpe rzTIIp zuu"Hnplo rod{nr
-?I[1r)I lrsuu uPwIIn>Io rrPrlev]Ez
unzn UIJ
-eprne] 1az o,,' epuudzt' (979 1) n7 Q s u u 4
uil1 w4auoa ilqdv serersaq 'wpded
uirrdz lq nploi ?puls?Je ualudrq refirp
erl lesrSzas ur-uflq appaS JIq uaDlo{
zzourdg e-l selrutrsaqJ af,uo uzl,lrJ?)
:rJrqaprnSapad euwnlSv q wrut rurSzl
-1yd nrun5n 'aq114q zplzruuunnun rufil
-lazo le$lopured uualausau svs rrq nq'rsD
-e.r$o 6zas €rprnSr1e8 ep,gnv a,r fpuf
-ap (0// l) epv. JzeL >lnFoseJord Ipl{$"q
ry/q uruofunq JawtqtT
uDIIr
ur,tu?>I
'lasreldos a1p
Jasafnq
auuaZn ?apWI-aa
aa
>lru{ar vqycl Ogl 's 'II rlIJ '7961'uos
-JIoA 'z-jq) 'rnlzrudzsrz,r Isewn>l lelau
rq
-sau Jrq uetn] rad rrq ego vprJ$erv opqlstp
eL pla0u esr nsnoun5n 'laturn$alSepzo
e[ apq$M ep ef, e1f,:€iry psndnp rdr8pq ps
-r8zas'lslcuql :nlerurnSeySapzo olr olaztt
e,r. lyurzp8m-,t
rdlSpq lasrSzes zrsrurdzlop
pelelg nf,uot?lcl Dlat,seletolslrv'pl11'rrp
\9 ve AUE, B 132'de nesne ve
tasaflmrm atastnda bir iligki zemini o1-
Prolegoruena
makstztn bulunan geylerin sezgisinin
olamayacaStnt bilditdi. Kant
cincelikle "anlama yetisinin kendi kav-
miimkiin
tamlan yoluyla dngrindiigri her geyi duy'usalhktan [sensibility] uzaklagtrarak duy:salJtfl l,tahtnayt" onerir. (AUF,, A 22/B
36) Bu iglemden genye yalntzca, kendisinden "duy'uma [sensation] ait olan her
gey"in aynldrgr "empirik sezg"yr brrakrr.
"Bciylece, geriye yalnzca art sezgS ve
gorrintiglerin yalm bigimi kalrt." Boylece
bu yahn bigimledn "duy'usal sezginin bigimleri", bagka bir deyigle uzamvez^m^n
olduklan bulunur.
Prolegoruendda
Kant
sentetik bigimde sezgnin bigimlerinden
du1'rr nesnelerine iletlet. Kant mevcut
geyledn sezgiletinin "benim tasatmTamalanm ve nesne atasmdaki iligkinin bir
zemiti" olmaksrzrn mi.imkiin olmadrlda-
flru
cl,ne
yla/a
e
siirer. ($9) Bu zemin, "kendileri
nesneler taraftndan etkilendigim
di n rcI i 7f e n i n Ie
i
lacttal impt es sions]
tiln
dn c e -
/e/'; Ben ve onun nesnelerini iligkilenditen sezginin a priori bigimleti olmaksrzrn, nesnelerin higbir deneyimi var olarnayacakr. (bkz. AUE, B 1 32)
AUE'de Kant uzam ve zam iln sezginin bigimle ir olank nitelendirilmeletinin gerekgesini karudada
Kant'a
^gtlrJar.
gore bu karudardan en ikna edici olaru,
uz^mve zam^n hadcindeki tiim kavtamlann "empirik bir gey" cinvatsayarken,
vzamve zamanTn artve a prioi olduklaflru one siiten karut oldu$u gcinihir: uzamm uzamda yed yoktut ve zarr'ar, zaman
iginde bir degigime w$ramaz. (AUE, A
/B
58) Bu argtiman aynt zamanda
vzam ve zamafin ttansendental konu41
munu, bagka bir deyigle onlann uzam-
nin edilgen oldu$u, "bilme konusu"nun
Sezgi hakkrndaki petspektifin sezgi
duyulat yoluyla uerili oldu!,p ve sezginin
"yakstzca bir geyin bizim duyulartmrzt etkilemesi mtimkiin oldu$u siirece olanakh" oldu$u gorrigiiyle u)'ugmaz. Sezginin
butada hem bizim duy'usallgrmrzl etkileyen bir gey igin kogullar sa$Lyor oldugu,
hemde duy'usalhgr etkileyen bit gey
ve du)'u nesneleri arasrndaki iligkiden
t a rafi n da n ko gullanmr
g
oldugu gorriliir.
Duy'u nesneletinin hem kogulu olan
hem de duyrr nesneled tarafindan kogullanan sezgnrn paradoksal cizelligi PS'de
numenletin "duy'umlardan gtkadan tasanmlamalar yoluyla kavrantt" olmalanru
engellemek igin kullamht. Bu patadoksal
cizellik AUE'de uz^m ve zamantn bizim
sezgSmizi yaplandran bigimletden daha
fazla geylet olduklan iddialatr hakkrndaki
elegtirinin aluru oymak igin kullanidr.
AUE'deki goriintig ve duyrm araslndaki
cinemli elegtitel a)drllnl onceleyen bu
sonraki geligme gimdiden PS $ 10'da deginilen tasanmlama ve duy'um atasmdaki
aytnmda lma edilir. Gcirriniigler duy'uma,
ya da "goriirriigiin konusu"na, ve "gcirLiniigrin bigimi" ya da tzam ve zamanabohinir. Sonrakiler, bir gzilgug durumu
igindedirler, ya da l{ant'm sozferiyle "zihin iginde apriori olankduy'Lrmlar igin ha-
zr bulunutlar" (AUE, A 20 /B 34),ve du)'um tarafindan hatekete gegirilider. BciyIece, goriiniig nosyonu, sezginin bigimlerinin du1'uma ya da sezgSntn konusuna
gizil gekilde onsel olatak (fakat gergeklik-
te sonrasal olarak) kabul edilmeletini
miimkiin klat. Butada daha bnyiik bir
karmagtkJrk ofiaya gtkar:. doltudan sezilen sezginin konusu kendinde geylet olarak drigrinii{ernez, fakat gimdiden gorii-
niiglet olatak kurulmuglardrr, giinkri
zamansal deneyimin kopullan olduklatrru
I{ant igin "sezdillmtz geyledn, kendi i9lerinde, onlan vatolan oTatak sezdt{imiz
ve orilatln duyrmdan ya da dtigiinen
gibi olmadklan" belitseldir faxiomatic].
tciziin do$asrndan s oy'uda namay aca}Jalrr-
(AUE, A 42 /B 59) Bu tekrat paradoksaldr, gtinkii bizim sezg1yt, hem nesnelet
ru dogrular. Bu argriman Kant'rn PS
$10'da ifade ettigi gorrigle uyum igindedir. Bu gortiLge gcire, sezginin bigimleri
"duyusal bilmenin kogulu"nu sa$ladar ve
duyusal bilige cinseldider ve duyrsal biligten tiitememiglerdir. Bu drigrince, sezgi-
hakkrnda do$tsd2n filgi 6l2rak, bagka bir
deyigle "sezd$irniz gey" olarak ve dola-
ymlr bir gdrtinrig ya da "onlatt
v^tolzLn
sezgi ve anlama yetisi arasmdaki iligkiye
kaymasryla, benzer bir patadoks dizisi
kendisini gdsterir. Anlagrn kavramlatrrun
ve sezginin bigimlerinin kendi do$alanna
ozg;tbk gekilde apttedilmeleti elegtiri tasaflsl igin hayati cinem tagr. Sezgi insan
deneyiminin "edilgen"
ve "altmlayct"
yciniine kargrJrk geJir ve anlak ise sezgi
iginde
tol
oynay^rr tamalgrrun [appercep-
tion] etkin, kendiliginden sentezine kargftk gelir. Sezgi ve anlak birbiderinden
kesin gekilde aprt edilmelididet. Onlar,
aynt zamanda, sentetik a pfiori yatglar
iginde bitbitletiyle ilipki igine sokulmahdrt. Kant bunu 9u cizli.i sozriyle belirtir:
"igedksiz drigtincelet bog, kavramsz sezgiler kotdrlr." (AUE, A 51 /B 75) Kant bu
drigiincesini gciyle sonuglandrnt: Onlann
asli iglevini ve alarulu birbidne kangtrmakslzrn, kavramlar duyusal [sensible],
sezgiler ise anhksal [intelligible] yapima-
hdr.
AUE'nin "Transendental Manflk"
bolrimrinde
n sonuglat, gelene$e
^gtH^n
ait aistheta ve noeta'nrn bid di$etine tabi
klmmaksran nasil iligkiye sokulabileceklerini gcistedr. Bu yolla elegtirel felsefe
devraldgr Aristotelesgi aytrlrrrl cinemserken, ayru zamanda, bu ayrnmr duy:sal ve
anhksal cjzellikleri bidegtiren bit sezgi
ogtetisi dogrultusunda yeniden bigimlendirir.
11770,
I{ant'rn "Profesotliik Konug-masr",
Duy.usal ve Zihinsel Diinyamn Bi-gimi ve
Ilkeleri Uzetine, PS, "Inaugural Dissertation",
On the Form and PrincipJes of the Sensible
^and
the Intelligible Wotld,
IDI
'I-ocke, 1690, An Essay Concerning Human
Undetstanding, s.272.
3s.217, Locke, An Essay Concerning Human
Understanding, ed. John \M Yolton, London,
Dent, 1976.
Aa -^-l
-l
/U)'te tamarnlandi fakat 1765'te yayrnlandr.
Leibniz, ss. 361-7, New Essays on Human
Understanding, tts. by Peter Remnant and
Jonathan Bennett, Cambridge, Cambridge
Univetsiw Ptess. 1981.
olatak sezdigimiz gey" olarak drigiinme-
mizigerektirit ('\IJB, A42/B 59)
$ema(tizm)
$ema(tizm): Yargrrun gematizmi "y^tglan apriori olarak gematize edet ve kendisi
olmaksrzrn higbir deneyimsel yargrun
mrimkiin olmayacail bu gemay, het bir
deneyimsel senteze uygulat. " (F1tS\D
Bu, di$er tr,idri heterojen kavramfartsez-
ginin uzamsal ve zamansal kogullarma
wyailayan yarglrun kendi iglemlednde izlsdigl yoldur fprocedure]. O, bu gekilde
rursarute tPrE zo8 FEITBIq uef,ewuel8Ivl
up e[ uvrl.8ry, rSrp5uqrq vnup48ot uef,zet
-w4
ap @J op o alry
\nrret nq zruqra1'
(gg g
's '9161 'zryqIe'D ]plnaJr-r (SgtD apltt
-aruaua(I tuqL uEPvrJEtEl
-Hel
- Isru]o
vPuqJvJ
-
zwgre1 uePurur
dp J / o,t at t ada,s
ztzts
-uzrg nfnplo druuzlnl zpurfirps.rzl ,r3p,
lh n-gS9 | unu,etso3 auer4 ruerurr-te5
un,a>lroT nuuar (uondarraddy) rBpwea
rtleurel
i:LlNilllolNPuu zruqraT Jo aturl
aqt af,urs duuru.rag w apzur srrsdqdztal,n szq
ssarSor4 pag r"qA / ,16TW lntapdz; eur{qag
Jrg ]rsuN zp,eduzruly rJeg uvpurrJeuJEz
unJTlolfr a^ zruqraT irzusral^I '916/[ 'ru";1,
$urg
111
au,g;.1'
90 6
'$urg
111
au,A11
'9061_ 1
'
Lt,'we1..
-z1o Soq eppg rs1€ 're1ug 'rapudrq?s au
'wlnp{"u{o >pzn (firr,rndecar]
-r.?ilrr g &\trtr^ evqreJ,, ::;uvlvo'11vwrrp
-uulrrws a1ra1$nunro8 runuusdz>1 urr?Iuo
zpuerilzz rudz 'lrallro8alzl 'araldoq 'rz1
-?Iu{? a.t Ulrauzluods] l4uapufrppual)
e
Ogru/St; 'gnv)
'rrpr;ylzrurnlSnlo uo8arzl rrq ..lplau
-erue$ a,t uznzrua$
'tuz;1,
-ap[ z[vwzltrJuesvt >l?wlo rurruJlr1Jeq
ilq uwe\nzz etzwly[,,, urrzluo da$ uzio
(l8ls
>lzuo epursdeq urrplung (lnppnroz)
/ ty1'g61y)'rzgr5v 4vrvlo,,ruzr3ou
-our rrq uwala8vx uou{ o ys,, ua11rp1a3
rpr{ unlurnlu uDlp uruIJJllpuel ur.rala8
((rssrulotE^ EPtEIl,JErnvz un-]nq uruauseu
rlq,, a '(1ilaswpe) .<zrttlota^ epuyrrl
-"2 lrq rlrrleq,,' (1rp;,1zuz1o) . crsauualrya q
ppuewaz nq ep zd nS ururszruzlurlJ?sul
urdaS .lrq,, uepwaS lldry (g8lS/lt;
-urr 1ew1o un8dn aursrpuel eA ?1dn1od rsrp
-ue1 'rursetuepur,jeq zruaS 1rn1ar ur,tu€>I
'rwa.tSouout up y[,t$u1sut
rrq ]esuo ururetsrs
un+ng'rzfzs fiszryzu pz'zruuzrSouoru]
wvuu"t&ouoru zp zd rufiz1sut rlq r-uFur{"1
'aurpno drotedrcnuy rurfiqsur rrq uo urur
-etsrs un-]nq [zrueqcs rruolcelrqcrz] ewe$
Iesu?urrl4 'rnl[r{a] esr ?rueS rq uzdqfes
Tlrrq )przlo laswrdeuap ato8 e,1t15zusv
uele8 euepderu appeS rrq pswnlo,,
'[cruorcalrqorz] rrplasrJEurrw as$ru.r
-J.rnt uepursapr rrq unsn zrua$ rrg 'rr[E Ior
zrlzwrnl$n10 ]rjlull}tlq rrq rptrFrq >l?r?io
lasurr5rq
a.t
[dlzuarzu]
>1ure1o 1asrye5r
'zrua$'aceldog'rpdiqts eurreplqezo rrrru
'EnV) ({nFldor'ldrrumuruor]
..[acua]slxa-or]
/tt; 'gnv) 'rrpilzs rszua6 ur-ulrrl
-uo8alzl llelr-u 'ua1r >1zru1o (zuzprurs)
$oq uaq nlop ruaq epuewez rudz a,r'(eru
-zlznsrunlo) {?urzrulo
Epvuuez'(rgl"5
rep.roSalzl rrupruaS uru((rf,?lur?rl?>l J?s
urursnad uruz1w,, zp v[, waluo8arz;,1
-JIq rlq rylzuratsrs unsn 'ldzrueS 'Gtu">I ep
-wr-rlgq ng 'rq$nuuelupeq apur5r ue13zq
rrg z1$zqruzq uepurJewl zw$qrz1 uzlo
eriltezn {rplBzuretsrs qaPunumloq u?lo
luvezr. .. foruolcatrqcrv] rsueurrl J unsll
'rnrn rSeq uunquernvz uerxvz
rty,, up,gflv 'filazg
'ril3al urulue
uruerua$
(tem/tt;
'snv)
1-ewlo qqSqr zgrJrzdnp
<.rfzter euf1.lal urursped ailvIrJE epulrar
-ns ?uJJrpu?IJrurs nuo ?p ruyt,, 'z1dn1od rz1
-urueS a,t urzrlzvla\'etelvlert?>l u?Io ((If,al
-wa1$r ururspatr evtzlwz aldnunlr-rg,, (g1g
/tSV 'gnV) 'tz1tw[o Ior ]rq qwauo el
-lerurna8 vf,vw nqr,,lap€zas z$wetxzl,
I?Julo
lol
a,r r.,.ralarunSnp zrs1rra5r,, 1zc
tuz;1 uaurlef, zung';rprJaurerupun$np
qk8rytztz rsrlopuu [a8zwr pnsr,tl urue8
-rur 1asro3 atrap?s eua$ :rpuap31r efiau
-fa fil[v uapa8rul ilzura$ 'zpuruzd unu
-nq'ruu; (Oet g/wt 'gqy) re1fizs rurs
n[. ururSrud zldnlod 1zuz13zs ru..rr
-"Frn:l uruIzerues urua1a8r.ur..' utzDeru
-v,u1e
-aS
rurlqrrJrquutln8dn aralSnu
-nro8 urreproSalel 'rzpg (ttt
'gnv) 'reFqr$przl apunwnloq
S./9il V
1[ uIu,.IS
-r-ler!o r8wl pruepuesuzrl, rrap1rplpe
{El"lo ,da6 ncrm5n,, [selurparu]
uelo nvtv upurs?rv rSzes e.L w?JA?l u?Io
ualoralaq npn+ alSzq 'w1ug :.prf,o
1nqz>l
-fru uIu,EnV uznuula$ e,r lzpua$
(g 6t' t' Ze€,'s XNTI^fl :rp,.urzDzura$
n11o5
-uard uzuzlurwrf rJepvrJerel rFare unuo
ap Ispil, rdzwa$ ruz;1 'npro8 >l?wlo nl
-od rrq uruaun]$epla5ta8 rursacun$np lln
z;lzruzfts
1or .rrq rJzur$nwt lv11vJ Tlurauo apursrruru
rtq weq 'zura$ zperng (tSg g/SSS V
-SI-IVJ 'rP?Iluw".l1et9lo
,,ryez\P rq ururr
eA 1np1o5 rrq nrnrn>l u?Io
Epunroz >leuualr[eq >[?r?lo uou( o uatdp
e r?lrrPrJ?lulo Iesurqrz wP?)l u"PlnPIo
psn-{np'rqrrpqurulo ua(ouroq e1.{r8zas a,,r
uJ?rl?rl 'lz1uo 'ur5r lzrudzd nunq (1">lzd
'w1tzu[o Ior rrq niunroz apursnerfio 6wd
14121;o)
-eprrualrrlaq unzol rrq zl$zq uruua1uru
-elrlleq unzot .rrq 'ero8 zprnl rrq Iesuar
-Ae,, eA'(>lmasuapeu) ..>1a5ra8 rlrpalzi uil
-a$ lq alSzq uvrnez req rurspual zpunfi
-nppuo>l e[v)to,, '(rqr) ..f{rcry>l ?pu?ru
-zz urrrrlo 1e5re3,, uzpwe$ nS111 (Zgtg
-zp5wd unuo
uepuuaplilezo rcldzpuruz] urursql taq
n$n1o.rz,r-a1>1qrrq aldrr
-raQ 1zru1o vprr!,rnez :.:zlerueS uruuepro8
-et">l >llallN 'rapruep€ras ero8 zunsolqz]
-apaznp rrq unun11o5 rrq apuraq
uer4rpcrd
'ep zprunrnp DIr raH 'w1tvf,n [u?rAE{
ur5r 1zrue1n3.,in adr8zas 'epueanez ru-iz rz1
-e1' wlxzer4rh8zos arezn {eururlrqaq rrsp
-vrJetef ruzJl?>l 'o :rr$rp5 epuo-( r1r urzn
-Yue$ (1gy S. /Wl 'V'Sn\, 'rtrrtzrzlo
alzrJeqrp uzpunq ftfi1n1Srg unnSr rpual
urtuzpztuaS u?uelurru?t leJzlo ..rzu?s
rrq SnuuelzrS euuepflulrep ununqn-r LrEs
-ur 'nlnpunro8 zarura.r arzr EISE tmrzlop
eurszup5u lazvSl uzrutuqsqzq urzq uu
-BIuo eA azruerura;Sa1 ruualdrl 111rT:pe
1a5ra3,, 'eplzr{ o 'asr FSzo re;zuaS rala
lq
1a5ra3,, (lutuepuasuerl) rununs uzp
-nrfiop'va4,,rttzrlzrsJa$ zldnlod 1lo1zuv,,
(lloqruas) urnuns qdelop :(r1$ yd rrrrpa
fx[e uepuzlo lnzrueS >l?rulo u?Io ,<{n
-sBru,, ruIruufln{ {{oqu]es urut8rzd ueu
-Szr zurszurzluJlu€l >l"wlo ruzpzrua$ ruru
-r5rq r8red HI lu?>l
?p,l(Ttr\t (e SS 'SL\)
'rruqn8dn ,.adeusau rrq zlSzq eldnunrnq
rSpzurlo da$ rq z1$zq uaploqwas 4q ulu
-euseu Dletruo,,'ururprn1 urnun$np unuo
'zruos zqup a,t rruzp8dn {uJBIo llr Jurs
-eusau [uopprul alqrsuas] r8zas psn-{np
rrq ur€l^z1'[ruewa3pn[ 3o 3u[qnop] ep
-urszruu?F?l adqr ururSrud zp zd rlopuy
'rzpnrn-tSzq uursuuruzlt?>l adrqr urur3.rz.(
zp zd edrlopu? rulurnuns qdzloq'rryrnSz1
-r$rz1 a1-(ualoquras unurnuns qdelop uz1
-zruaS umununs
uzpnrSoq' (,tS,tA)
-urnaq 1pr?lo urnuns rrq 1ruz1eru
rprt
€prt$l
,;.qE 5ew rrq ualneuod uepugurzl rsned
Eruvry,,urur8rzd apur5t'vpvanez w[e w1
-r3rz-( rcr,(apqeg'(6
gS'91tr)
-al{Iaq
z>1$zq)
(rzp8rzd rcrd
,,aplad .,F.,plo
uoud
a
ulur8zas
uale8
ryta::'
1rp$rz1 zruzr
'a1$rdap
rrq
--\?I Jrq uvuettEl uzpugeJut rsnad
zr.uz1
-w,, :r1e red zpreprnrnp n$ urnuns ;rq
lazuaS'uupnrfoq'uflnlod ralloquras
ryrz1o qdulop 'zldqod trua$ uzpnrSop
:rzdzd appa$ qr nunq a.L'rue5l nunSnlnu
-ns arap8zas urftIul?rl?>l srsodtrroddH
's^,\) rt.Pr-rrr-B rrq fasues Jo swral
Suuapua.r] uru<.eurelauq?s uupulur
-rnegrnelue, 'rnpnlnl spodQoflCq snua7 4q
'(e
sS
ur
elegtirmek igin kullandt'(1720, $ 14) Leib-
nz algty 'bir gokluyu bidik iginde agrmIayanve temsil eden geEici dutum' olarak
(\ 1.4) veya Doga ue Zarafet'in llkeleri (1.71'4)
metninden sonra 'drpsal geyled temsil
eden monadrn iqsel dutumu' olarak tarumlar. G. 637) Tamalgr kavtamr I{ant'm
kuramsal felsefesinde merkezi bir rol oyrrar ve Kant bu nedenle AUE'yi 'kargrt-
lanna kargr Lelbnz igin getgek
bir
sa-
vunma' olarak tarumlamasltun nedenidit
(AKU's.250, s. 160, 1790c)
I{ant Leibniz'in algt ve tama)g arasmdaki ay1r1nuru, sezgi (gotii, Anschauung, sezginin a piori an bigimleri) ve
priori kavtamlar) atasrndaki
aytrrm^ uy giay arak benims edi. Kant ta-
anlak (an
a
malgryr Kaftezyen cogito'yz uyguladr.
AUE'de empidk tamalgt veya'ig duy'um'
anfamtna gelen "igsel algrmrzdaki durumumuzun
bel
idenimledne gcite kendinin
bilinci"dir (AUE, A
1 07). Empirik tamalgr 'kendi iginde gegididir ve oznerin ozdegJigiyle ilgisi yoktut." (AUE, B 133)
Empitik tamalgr bu gekilde psikolofinin
alantna dahil edilir. Transendental tamalg ise eleptirel felsefenin merkezinde yer
al,rr ve kategod.edn apriori evrensellikleri
ve zorunluluklanrun tiimdengel-imsel gtkanmr igin temel cineme sahiptitlet l{ant
daha
1.7
62' de y
argiamayt mtmkiin kllan
glzerrir bir grigten soz eder. "Igsel du-
y'umdan bagka bir gey olmayan bu yeti kipinin kendi tasanmlamalarlru bu kipinin
tisi igin 'Ben diigrintiyotum' sezgilerin
kendi drigiincesine dciniigtriren bir yetidir" @T,'s. 60, s. 104). I{antAUE'nde bu
gzemL, giiciin "transendental tamalgr"
oldu$unu soylet. Kavtam ve sezginin bilgide bidegmesi 'tiim bitlegme kavram-
tegoriler ancrhSyla tamalgrrun a priori
bidigtni saglar' (AUE, B 145). Transendental tamalgr sezgilerin bfu ozneye ait
lartn a priori olarak onceleyen' kavtamsal
olmayan bir birlik gerektirir (AUE, B
130). 'Transendental tamalg' t0m insan
bilgisi alarumn en iist ilkesidir. (B 1 35).
Kant transendental tamalgy sezgiden aletteder ve onun anlama yetisinin
kategorilerine gcire bigimlendigini beJitler. Sezgi 'biittin dtigiincelerden cince vedli olabilecek tasatrmdlr' fakat'fona ut]
goklunun bulundugu ayru ciznede "Ben
diigiiniiyorum" ile zotunlu bir iligki'den
yoksunsa anlamstzdrr (AUB, B 1,32).Bu
sezginin bana att bir sezgi olmast igin
onun bir tam algiayan'Ben dtigriniiyorum'ile iligkisi olmaLdr. 'Ben diigrintiyotum' duylsalJrktan kaynaklanmayan ve
ona ba$h olmayan 'kendili[inden bir et-
kinliktit.' "Ben dtigiinriyorum' 'saf ve
'kokensel' bir tamalgrun ririinr.idiit. 'Bu
ozbilincin kendisi'Ben digiiniiyotum' ta-
sentezinin koguludut. Anlama yetisi'ka-
olmasrru sa$lar ve kategotilere gore ayngItilrla4 aynt zamanda kavramlann ve
sezgilerin yatgda bidegmelerinin zemt -
nidir. Tam algr kavtamr Alman Ideahzmi'nin geJigiminde onemli bit yete sahiptir. Fichte Bilin Ogretislnde (1794) oznel
cjz-bilincin sezgiledn, kavramlann ve ide-
letin tiiretiminin temeli yaplanbh oz-biling kuramrgeligtidr.
1Q.N. Kattezyen felsefe yalntzca ussal
vatlklatr
kabul ettigi igin "bilincinde olmadrlrmrz alg-
dat"t unconscious petceptions hige sayar. Boylece Leibniz Monadoloji'nin 14'incii p^t^gt^fndz "algr" denilen durumu "biling"ten ayrmak igin "bilincinde olmadrlrmrz alglaf't da
kapsayan "tamalgr" terimini |iretir.
'1.790c, An Usun Yeni Het Tiitlii Elegtirisi'nin
Daha Onceki Bir Elestiri Tarafndan Gereksiz
Krlnmasrnm Bir Kegfi Uzerine AKU On a Discovery according to which any New Critique of
Pute Reason has been made Supetfluous by an
EatlietOne, OD
3Dott
Tasrm Bigiminin YanJrg
TinznS,DT,
1,7
62,
safllrutu olu$tururken [...] bagka higbit
tasaflm ona egl,ik effiez" @ 132).Transendental tamalgrrun'Ben drigtnriyotum'
u sezgiledn bilginin gergek nesneleri olarak diigiinriLlmeletini saSlat ve adamaye-
Die Faische spizfindigkeit der vier syllogistischen Figuren/The False Subdety of the
tal kullammlanndan ayrt edilmelilerdit.
Bu ttir ilkeler AUE'nin "Transendental
Diyalektik" bcilimriLnde tattgrlan psikolojik, kozmolojik ve teolojik diigtinceleri
ciznel bir ilkesi" bakrmrndan sezgiye gcindetmeyapar,ve ussal diigiinceler ile "nesne hakkrnda bit bilig sa$lamakta yeteneksiz" olan nesnel bit ilkeye gonderme ya-
igerir. I{ant, ayntzamanda, "usun ankavtamlanrun nesnel kullarumlanru" da onlan bularuk bit gekilde "transendental ide-
par Q[YE, $57) Ussal diigrinceler estetik
idenin [idea] oznel ilkesine ve anla$rn i9kin kavtamma katprt olarak transendenttr. AUE'de ussal ideler us tatafindan iiretilk ve anla$rn dizgesel bidik arayrgtndaya
da "aktl anlafin gahgma alarurun cjtesine
Fout Syllogistic Figutes, FS.
Transendent
Transendent (agkm, ttanscendent, transzendent): Kant transendent ve transendental arasmda aytnm yapar. Tl,:ansendent, deneyimin strudanrun pmits of experience] "citesine gegtigini iled sriten"
ilkeleri betimlemek igin kullamlan tedmdir. Bu ilkeler, "uygulamast brininiiyle
olanakl deneyimin strudan iginde strurlandrdmrg" igkin ilkelere katgrttrr (AUE,
/e/'
ttansendent ilkeler, igkin ilkelerin kendi-
olarak beJideyerek, "ttansendent"
olatak tanrmlat (AUE, A 327 / B 383)
YYE'de Kant estetikve ussalideledn arasmda aynm yapar. Estetik drigrincelet ile
ledne has srrutlann otesinde transenden-
"biligsel yetiledn u)'umunun britiniiyle
A 296/B 352). "Higbir
s1tur
tanmayan"
ilerlediginde" ttansendent bit tanda dtrzenli olarak kullamlabilirler. CaYE, S76)
Transendental
Transendental fagkmsal, transcendentzl]: OrtagaS felsefesinde ttansendentaller varolanlann ek-kategotik ciznitelikle-
rini fextra-categorical atttibutes]
igatet
ededer: birJik, dogruluk, tytlik, gnzelik
(ve birtakrm srruflandrmalarda, gey ve
birgey) I{ant'a gcite bu kullarumrn izlegi,
I{ant'm transendentali, nesnelerin kendilerinin bit fotmu degil fakat bizim onlan
bilebilme yollartrun formu, bagka bir deyigle, olanakh deneyimin kogullan olarak,
bilginin bir fotmu olatak kullarumr iginde
fl
ort^y^ glk^r. Bdylece Kant tarahndan
"nesnelerden gok nesnelete iligkin bilgimizin kipi ile kugatilmrg bilgilerin nimri,
bu bilgi ktpi a priori olanakh oldu$u siirece, transendenta/ olarak adlandtrht"
(AUE, A 't2) A piori bilgiyi olugturan
pluePuasust] IIq u+]rlg 'rePa ]rld? uaPu
.(rsunsala unsn uu,, ila;asp; FluaPuas
-vrnlur) 'rruap51 eP ePlewalrrlaq r-ulral
-e1p urur8ru,{ lsturPuasu?rl vp u[' (y1-1 g
.gnv)
(<rr?lrunrnp fzczuqn8dn
V
uu?lprn{ nq,,'tepv4rfipuep8p vqelqrn1
uelauod vvl8wf' pogd o lnelues - [.raa
Epvle[nztue4 ae ufie1uu - 'ecaldoq 'e;
/
Sf,t
'Iellrleq >l?wlo <.irrP
-rplzuzlo yseu wl8w f, uoud o 4$alvas,, ta
-nualqord 1aua3 rmra;asla3 IvluaPuesu?r]
-asleJ lu]uePuasuzl'L
Og$)
rp,g1 a^ (€lg) eP,gfIV lu")
:aJaslal JetuaPuasuPrJ
'{DIIIrlq uere^ requq uYpunsnplo5
4q FIq leuonrsuzrrl fizq rt$r5a8 ng
'rq3zs nunPSo>l laure]
ua ututdeuap apped uellecapqzrnr$n1o
>lrIJIq urulJ"ln11o5 urur8zas 'ausau pluap
-ot..trra 'rnnp1 .,,(a{ rlq lsrvlo 1eua3,,
ualpa ]ere$r uvPurJEwl IsaPvJI ,,uag,,
,raiipurprr5lq IuIuI€]ro aru$ape5raB
ururdauap raq zp zd rfiqezo trq uw <evzo
<
plu
{q
ISzes 'ausau FluePuasuzrl lz:l€d 'zauJlal
-so1 rurlrpaprJaq rzrurrdq r8zas lvsvertzz
uruausau
11SFep [urur8zas]'rutsacunSnp
1uwlo laua? ztzw1vd,, euseu pluep
-uasu?rl '€ndzd af,uo ?q?P unuo Is?Iu
-z11r5z nq ul,lu?) 'rnlo <(zzurysvlur ur.Jr.
rn\zIq,,1awa1dos nunfnplo nq ururuePau
ua uIq"}JIq
<(uruIs?u{o lqel Yrzln$o>1 }sn
apehz rnpuvqelSeq uepeu urzrurfirJrzd
-np,,'araldoq'rzlSzq aqawe1uDeq >l"wlo
,pof,tte[, ePu{aura} uual$nunro3,, ]frt
-sau FluePuasuED 3P, It9 S / t 19 v lu?)
rq
'rlP
P]uaPues
-uzrl lararr5a8 urszp>1SYq qdnlod uepp
-ual uruauseu PluePuesu?t] wlung 'Jnu
-nro8 rodrpa ]awSr aursalo uruueluflurs
-1era8 pslalSr aldnurunq urueusau FlueP
-uesu?rt >1zre1o firSz1fizq rrq uuel$nunr
-oB 'eprunrnp 1o5rrq aP,gnv tt tt,UO,
V) 'rppat{ rq
tvu
rq
-raldrq lfieca$nuop a[euzo
-[a]ru zu?urlo [acuauedxa ;o rca(qo]
r8zes
ururwlulslare8 rlnlara8
rs
-euseu uileuap IEIEJ ?r'ulo rqrqelnun$np
aP t5tr DH QVgg./n 19 v '89E y) 'rruY1
-1n>l I€wIo ryuzpz$e eI eusau lvluePuas
-u?J] ruIJelwuar deS-aPurpve1
-fiLa
lul.>
eL uouztu
rJvrrrvz VETIJVZ 'alazn >purlo
ap,gny erqszq'ar1e5re9'zaruaurpq tqrS
rseuseu ruileuap 4q l?)tEl 'rrJrqapun$np
eroS aursalp qSrp5 ep euseu PluaPues
-uzrr
rqf
daS-apurpuol
e^
a0ua/u/10N
'rulrtTezo rrq €ndqdzd ap [1asrl-ur-3urqr]
eL aluatanla uruausau
ng 'rnPnf,
{Ilzeweuwq
PruaPuasuur]
-nuos ,Iq [drpqYnoulun] uffiqzeweu
rwpurcIullru szr ila$ rrq zltfiutexpu.vl.pz
>l3r?lo ((x-euseu FluePuesu?I als4aP
rrq ylSzq '[pcurdua-uou aqr] ruudvullo
.(eS-epurpuel
-lasrurdauap,,'uual6nunro8 nBfiIo rvlvtJt
-elrruesat'eldnunlnq'1q13 rfirpzzd acuo
uqpp ep,flflv ul,luv) 'ng. QZS S./n6n
y) 'rape 1nqz>I eP1.nle$ rrq zrslafrunu
-r[tq urueuseu PluePuesusJl'ng'rruz1n1
-ruaur lzruJEuJrrPuulP?
luwlo
(.euseu P]
@ul
eputsvta puo1w8ag att' 44afqg 1u3>I ue1
-rr$Rrz] UPUIT{zq euseu FluePuasuur;1
o daS uzlo
laua8 ruruaPeu Iesulq
-uopuesuprt
-tz ttv uvel|r-ru11r93,, '1elade11a ruIsaul
-trpuale]ru <cetez\1 >lewurpa ilas IIq uel
-aB >1rp$rq firmqrsuas] zfirlzsn-(np uapr
-oB qzrulo :ulu1a ilqv)zn4e,{,, 'luz;1 [arY1
-errof, alqrSrJJarurl rrprfir$u1fizq lesurqz
urralSnunro8 rnpdnp epp3eS rlq ur8rq
-aq euseu PluePuesu?tt'uaryr$z/Yd rurfi
>1zrY1o
O), rf,a{,, vanez vevtez
,,o 'ru, e[qse vttur[e €Ddzd allrJleua8
e1q rwurur^zl
,,rnunIo8,,
g
'gnv)
rlq
>lDetoel uruIs"urJrPuzl
tmsnunro8
t,,Eete[vvtvlo
Eultuzu
-rruIs
'npdncnuos
rtq5rq uzlslztulo daS
rq
ueunlo8,, a'r
[,irl.tnderar] ?urcuru{z uuel$ntmloS rulsr8
-zes u?sul urrlu?>I eusau PtuaPuasuurl
euzo aA ausaN leluePuesueJl
a acerns rflrpra5r
urrrepuo8 4q euldq flq
rrlTpr rndz wpuelo rylrd
wdvf, l;uuilv epvrsvte ]uePuesu?r e^ Pl
-^u{ JIq rgtart uoud o 'evteplt5e qq:1.IzrJ
-slew ?purT{eq wrvzn'(g7g) ueryep5z
urulfizu
.<ZerEIo alll rlq frRpqup$zpz
-uepuesuer]'lzredo>1 Ydt$rz1 tSre4 ue1alp
ptuepuesuuJt ,,uzlrq$q tztq ur5t zfirreuI
-rde8 ap uvlz xqruad eldnunrnq e^ leur
-te rrq aped IUIJ?lw nP-JruIs nq unlnq,,
-uesu"D 'urfiauro 'rrplawllPa wf,u vep
-u?[o Isslnuutu aA usPuEIo llzus]atu 'EP
-leuryrzd ftasurrJrqrurJuz] luuzruas unuo
rzlzg 'ruatso8 ruPlrJt1-{rvJ apur5t ggy rur
ldt8ttq lrrrdura uzPuIPr? uawaq
-np eldrfirpczrz uzlnSol l{rPluuzlo urPE
nq urpv l8rpa1erru rpual 'ruruel pluep
-uesuert EPunmP 4q reH 'lrlrlrclln)l UIJI
Tewaletru aelpr tql? zruzslruzd 'rapad
'rfqrq tm:6purz] lnelse 'ryluzur aprad
Qst s.I s6zv)
ntrnuos [ruaut,{olduas ru-rl,,rumrv1n1-Sr1
-uzd,, ptuapuasuzn ulteTl.Jo8alel ..uz1o
rs€tzg rlq urursnad lSrzd eldnrmrnq e'r
IJruIs uIuIAeuaP
->p5Y
psnlnq
r8pq
os(zeg /Yvv)
(gt, S,
rtq uzdzluruzszl
qzpuqlzq
1uz;,1'rua5l rulsuD$a1a-1slt uruuz11eudz1
JIq p]uaPuesu?t] uruvlo lasurqz
uruzlo
ununq e,t rydus nlo>l
4q uluFlq 4rldura
rdzruellr5z :1rfo1o1rsd
qdnlod rsr8p uzlo ap ,,1ue5r eA ua{-o.{,,
'wn[e
-ueuwz ru.{z'uu1o IzluePuasus{ (AZg S
/ tOg V) rapa rrrdu uaprSlq pluapuasuvrl
ruuzlurruzp8dn
rrplplrvJ utp,uur[e rlq I?slDu?u - uara5t
loallrsroJ,,.,rdzu4o >lr1uzr"l ep zd 15es
eA
-vlo qruFIIq I netuas uoud u z>1{uq ueputs
-lpua>I,, rurzr^ul rrq etuu1ry5Y rrq lslueP
I 27y)
rda$
tpvtt:v1
uzlo tr! Errrvl
1"to1tda
unuo e-l urut8pq rurudz rrruzlo
>lrJ
[fieue1o
u ou d
a
.I3';.q,,'P]uePUe
'ryIqElrrPu"Iunuol ellrlrlq
e
-we uplo l"]uePuesuur;1 'rrJrqe1Pe ]aJ"SI
qdnlod leurrelso3 ruuz1od avna l'rtf,e
uupurrzpr{lz>1 unuo nuo ut,}uu;4 'eralar
-?IUu ulse>l uruItulfel IEIUaPUaSU"TI
'rapa]areSl uuo! tPlo lqrzirrrq uapunS
(93
Jeq ruIIJel I?luePuesu?rl 'tru?Iurltrc] {?r
-plo {ruo}Ier r4n vp e[' vouel' [cnnapezd
-or{ rsztu$rp5 5r8uq$zq rlq epYlpY qrr$45
su?{
'aluepau nq'gnv'Jr1lquuzlurrua lere1o
eJesleJ ptuaPuesuvr rse8zrp &Irnat^e1
-rdrua an uulo PluePuasuzl'aoe1.{og
g / 99 V'gnv) .,rapalef,zSterep€pquelo
ffi qdruruetq'1- l-toyd P uttuo vP zf, v1
-
'uv1o uoud a
av uelo u1uq
felsefe "a priori i1sa1 filgisinin t^m^mrrun triketici bit gozrimlemesi"ni sunmak
igin gerekliyken, ar1 usun elegtitisi yalntz-
lat ve ilkeler dizgesi iginde" yalntzca
ca "fundamental kavtamlann" bir
transendental felsefe, Kant' a gote yaktz-
gci-
zrimlemesini saglar. (A, 1.3/827) Tllz'nsendental felsefe ontolojiden daha belir-
anlaErn ve usun strudan igin
dekaltt,"ueri/i
nesnelerle (Ontologia) ilgilenms2". p2k21
ca do$arun ya da "uerili nesnelerin top-
lidir, grinkti transendental felsefe "genel
laml"fln srmdan iginde kalan frzyoloiiden daha geneldir. (A 845/8873) Ttan-
olatak nesnelede iligkili olan bir kavtam-
sendental felsefe bu ozelliginin yannda
arl usa verili nesnelede ilgili sorulan cev^plam^ yiikiirnliihigri tagrr, giinkii "bizi
soru sotacak bir konuma yedegtiten kavramrn kendisi", cevap sotuda igerilen
do$rulanmamrg vatsayrnlan gcistetmeye
dayanyor olsa da, "bizi ayru zamanda
onu cevaplandrrmak igin yetkin krlmrg o1maLdrt". (A477 /8505)
Yeti
Yeti: (faculty, dynamis, facultas, Fakultit, ff akadat wz^fl n geg zamanda siitdirti- sistematik bit tabloya gcite aynglnr. Bu
Vetmogen) ingjtzce sozciik "faculty" iki l.ir: Meissnet'in \Tolffcu nbef Sd<liik tablo iginde yetilerin bu iki kiimesine a
ayn anlama gelir: ilki bir iiniversite yapr- (1.737) fPhiluophischu L*xiconl facultas ve priori tlkeler ve uygulama nesneleti sa$srrun bit bciliimrine, ikincisi ise bir etegi potentia'yr Verndgen'in eganlamhsr olarak Iam: yatgt f hognuduk ve hognutsuzluk
getgeklegtirme potansiyeli ya da giicrine gdsterir, ve Vermiigen'i Aristotelesci te- yetileri "eteksellik" ve "s^n^t"^ kargilrk
igaret eder. Kant'rn ilk anlamla ilgisi, on- rimler iginde bir ey'emde bulunma ya da gelirken, btlgS/anlama yetileri "yasaya
sekizinci yiizyl iiniversitelerinin mtifre- biteylemdenactduymaolana$rolankta- uygunluk" ilkesiyle uyumlu hale getirilit
dan ve diizenlenmesi iginde felsefenin rumlar.Meissnerdahasonra, arzuylalde- ve uygulama nesnesi "do$a" ile u)'umlu
aykrn yednden kaynaklarur. Felsefenin, sire] ilgili yetileti du1'usal arzu fsensible hale getiriJir; :usf atzu yetileri "son erek"
"iigyiiksekfakrilte"nin-Hukuk,upvete- desire] ya da igtah [appetite] ve isteng ve"6zgiidrik"leuyumluhalegetitilit.
Bciylece, Kant'a gcire yetilet bitbitleoloji - higbiri iginde do$al bir yeti yoktur [will] olarak belider, ve bilmeyle ilgili yertyle andrnm iginde igsel olarak eklemlenve genellikle bu disipJinlerden birinde ye- tileri duyusalJrkve us olarak belitlet
tigmek igin bit onhaztrltk [propaedeutic] Yeti terimi I{anttnyaztlanndayaygLn mig diizenler olugtutudat. Ancak, biitiin
olankhizmet eder. I(ant, felsefenin ken- olarak bulunur, ve gergekte elegtitel felse- elegtitel tasan igin yeti teriminin onemine
di strutlanru agarak felsefi hukuk ve teo- fenin mimatisi atchitectonic alunda yet ralrnen, Kant - elbe tte, biiti.in elegtirel
loii alanlanndaki daha yriksek fakrilteletle tutar. Kant yeti tetimi iizerine en sistema- felsefenin getgekte bu nuyapflgl dii$r.iniilifgili 6162s111 doiniamaya galrgug ka- tik olarak, ruh yetiletini bilme yetiledn- mriyot ise - yeti terimini asla tam olank
dar, i.inivetsitede felsefenin yerini yeni- den ayrtdetti$i YYE'nin "Gitig"inde dri- t^rt7gm^zyadagozirrl'emez. Bumerkezi
den tarumlamaya gahgankiiltr,irel hareke- ginrir. Ruh yetileri (Seelenuernr)gen) ya da terim ettafindaki kesinlik eksikli$i, I(anttin bit patgasrydr. I{ant'rn "algak" ve zihnin biinin yetileri (gesamte Verrudgen du gJrgrn psikolojistik ve bagka bigimlerini
"yriksek" fakrilteler arasrndaki t^trrm^ya Geruilts) ya da yeteneklet (Frihigkeiten) ola- ortaya grkarmakla, son detece verimli olana katkrsr, felsefe ve teoloji, hukuk ve up tak gegitli gekillerde betimlenit QfYE, du$unu karudadr. GerEekte, anti-psikoloarasrndaki gatlgmayl konu alan Fakiihele- $II! Ruh yetileri "tasanmlama griciimti- jistik Kantghk bile, belkide Kantq geleztin" temel, ngln bir "diizeni"nden olu- ne$in srrutlanndan gtkmrg olacak geye
in Qatzsmau (1798) adh yaprudrr.
Yetinin ikinci anlamr,Laincefacultas gut, bunlat : (a) bilgr yetisi; (b) hognuduk adanmak igin, bilme yetilerinin aytflmru
ve Grekge dlnamis'tentiretilmig Vermiigen ve hognutsuzluk hissi; ve (c) arzu yetisi. sa\,'unut. Kant'm ve onu izleyenlerin yeti
terimiyle kargilarur. Dlnamiskavtaml bag- Elegtiri iiglemesinin mimarisi bu rig yeti- nosyonuna giivenled Nietzsche tataftnta Empedokles olmak iizere gegitli on- ye kargilrk gelit. Bu yetilerin higbiri ortak dan, I1i ue Kiitiiniin Otesinde yaptumn 11.
Sokratik FtlozofTar tanftndan kullarulmrg bir ilkeden niretilmig olmasa da hognut- paragrafnda, "Tiibingen Universitesi'
olsada, bu kavtamrn anfamt kesin bir pe- luk ve hognutsuzluk yetisi kutamsal yeti nin geng teologlan [Hegel, Schelling ve
kilde Aristoteles tatafindan Metaf{kya- vepratikyetiarasmdabirgegigolugturur. Holdedin]" -t^m m7"yetiler"
^ra1ttrm^Kant, ilgili ya da aynt aileden flfur- st amacryla - "dosdo!:ru gal-ilrklar iginde
prtnda sabidenmigtir. Atistoteles tetime
genig bir gekilde iki anlam ytiklemigtir: il- wandschaft mit der FamiJie) bilme yetile- kaybolutlat"ken "Alman felsefesinin baki, bit ere$e ulagma becedsi ya da gticiine riyle ptkenntnisvetmcigen] bir andrnm layt zamafi" olarak alaya ahndr. Nietzsg6nderme yapar, di$eti ise energeiayoluyla kurma yoluyla temel tuh yetilerini taruut. che yetilere bagvrumarun, afyonun neden
edimsellegtirilecek olan bit degigim igin CfYE, SIID Bu yetilet, algak ve ytksek uyku vetdiBini agtklamak igin bir uirtas
potansiyele gcinderme yapar. Yeti hak- araslr'da boliinen, ay:r'k fakat itigkili bit dormitiua'ya (u;rutucu bit yetiye) bagvutkrndaki bu iki tarum gok etkili olmugtur biligsel gtiglet dtizeni olu$turur. AJgak bi- may andrtdr$rm diigiinri4 ve "Sentetik a
ve ortaga$ Aristotelesgiligi iginde aktan- Jigsel griglet du1'r:salJrgrn yetileridir, yiik- priori yarglar nasil olanak.hdrlar?" sorumr boyunca dikkat gekecek gekilde sabit sek biligsel giigler ise us, yargr ve anlak ye- sunu "onlar nigin zotunludutlat?" sokalmrgut. Yeti cjzellikle, eylemle ilgili 9e- tileridir. I(ant, biligsel anlak yetisini ru- rusuylade$gtitmeyidnerk. Bciylebitsogidi potansiyeller ya da yetilere boliinen hun bilme yetisiyle eglegtiterek; usu arzu ru, elbette, KantgJrgn ttim de$eder sisruhun do$asr hakkrndaki tatugma bakr- ile eglegtirerek; ve yargp hognuduk ve temine onun en hassas noktalanndan bimmdan cinemlidir. Yetinin potensiyell,ik hognutsuzluk hissi ile eglegtitetek yeti- rindekasrthvekutnazcakatgrkoyar.
olatak ve zihnin bir gr.icii olarak iki an- letin iki "diizen"i arastnda bir andrtma 11798, Conflict of the Faculties / Der Streit der
lamr Descartes tarafindan ve hatta 'Wol- igatet eder. Kant, daha sonra, ($IX) onlan FakiiLltiten.