Bölüm 4 - Zafer Kalkınma Ajansı

Transkript

BÖLGE PLANI
2010 - 2013
SUNUŞ
SUNUŞ
20. yüzyılın ortalarından itibaren dünya genelinde ekonomi ve sosyal politika alanlarında ortaya
çıkan istikrarsızlıklar ve arzu edilen sonuçları vermeyen politikalar, yapısal bir dönüşüm ihtiyacını
doğurmuştur. Bu yeniden yapılanma, ekonomi ve sosyal politika alanındaki değişimleri gerekli kılmış
ve politikaların bölge dinamiklerini ve potansiyelini harekete geçirecek şekilde uygulanması ihtiyacı
bölgesel planları ortaya çıkarmıştır.
Bölge planlarının yerel planlama yaklaşımıyla hazırlanması, hem planlarla yararlanıcıları yaklaştırmakta
hem de gerçeğe daha yakın planların ortaya çıkmasını sağlayarak uygulanma başarısını arttırmaktadır.
Bununla birlikte bölge planlarının bölgesel temsil kabiliyetine sahip Kalkınma Ajansları tarafından
yapılması da, bölgelerin pratikte de bir bütün olmasına katkıda bulunmaktadır.
Bölge planları, yerel gereksinimlere göre şekillenmiş ve uygulayıcılara yol gösteren planlar olarak,
bölgedeki yerel yönetimlerin de planlama başarısını artıracaktır. Ayrıca, farklı illerde görev yapan,
hatta kamu, özel sektör, STK gibi farklı kesimlere hizmet sunan bölge paydaşlarının ortak bir planlama
yaklaşımı ile bölgenin geleceğini şekillendirmelerine fırsat tanıyacaktır.
Zafer Kalkınma Ajansı bölgesel düzeyde kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki
işbirliğini geliştirmek; kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak, yerel potansiyeli harekete
geçirmek suretiyle; ulusal kalkınma planı ve programlarında öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu
olmak üzere bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge
içi gelişmişlik farklarını azaltmak amacıyla Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak illerinde hizmet
vermek üzere Kütahya merkezli olarak kurulmuştur. Bu farkındalıkla çalışmalarına başlayan Zafer
Kalkınma Ajansı, temel strateji belgesi niteliğindeki Bölge Planı’nı hazırlamıştır.
Bölge Planı’nda belirlenen tematik eksenler olan rekabet gücünün arttırılması, kırsal kalkınmanın
sağlanması, beşeri gelişimin sağlanması ve altyapının geliştirilmesi eksenlerinin bölgesel gelişme
dinamiklerinin harekete geçirilmesi adına güçlü bir yönlendiriciliğe sahip olduğu ifade edilebilir.
Çok sektörlü, çok düzlemli, uygulamaya yönelik strateji ve politikaların, tarımıyla, sanayisiyle, turizm
potansiyeli ile, yüksek yaşam kalitesine erişmiş kent merkezleri ve kırsal alanları ile, marka şehirlerden
oluşan bir Bölge yaratması en büyük temennimizdir.
Bölge Planı hazırlama çalışmaları sürecinde büyük özveri ile çalışan Zafer Kalkınma Ajansı Genel
Sekreteri ve uzman personeli başta olmak üzere; bu süreçte değerli katkılarını esirgemeyen, Yönetim
Kurulu, Kalkınma Kurulu, özel sektör, kamu kurumu ve sivil toplum kuruluşlarının değerli yetkililerine;
katkılarını esirgemeyen tüm paydaşlarımıza, Yönetim Kurulu Başkanı olarak şükranlarımı sunar;
Plan’ın, bölge dinamiklerini harekete geçirmesi adına faydalı olmasını dilerim.
Yönetim Kurulu Başkanı
Celalettin GÜVENÇ
Manisa Valisi
SUNUŞ
SUNUŞ
Hızla küreselleşen dünya ekonomisinde bölgelerin ekonomik kalkınma sürecini belirleyen temel etken
rekabet gücüdür. Birçok gelişmekte olan ülkede olduğu gibi ülkemizde de gelir dağılımı ve yoksullukla
ilgili göstergelerde, eğitim göstergelerinde, sağlık göstergelerinde, yaşam standardı ve benzeri insani
gelişmişlik göstergeleri bakımından bölgeler arasında büyük farklılıklar göze çarpmaktadır. Bölgesel
gelişmişlik-kalkınmışlık farklılıklarının ortadan kaldırılmasına yönelik oluşturulacak bölgesel-yerel
düzeyde politika ve stratejilerin temelinde bilgi yaratma, geliştirme ve bu bilgiyi network yapılarla
aktarmaya dayalı, mekânsal dağılımın etkin kaynak kullanım amacını baz alan, girişimciliği ve
finansman kapasitesini geliştirmeye odaklı bölgenin yapısal rekabet gücünü pekiştirmeyi hedefleyen
yeni perspektif yatmaktadır. Kalkınmaya dönük belirlenecek strateji ve politikaların oluşturulmasında rol
oynayacak araçlardan birisi de Kalkınma Ajanslarıdır. Bölgesel gelişmişlik-kalkınmışlık farklılıklarının
ortadan kaldırılmasına yönelik belirlenecek eylem ve politikaların sivil toplum kuruluşları, kamu kesimi
ve özel kesimin işbirliği sayesinde, güçlü bir yapı çerçevesinde gerçekleştirilmesini sağlayacak kurumlar
olan Kalkınma Ajansları, ülkemizde Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı koordinatörlüğünde 2006
yılından sonra kurulmaya başlandı.
Zafer Kalkınma Ajansı olarak kuruluş ve kurumsallaşma süreciyle birlikte, Devlet Planlama Teşkilatı
Müsteşarlığı’nın yetkilendirmesi ile Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak’ın potansiyelini ve
öncelliklerini tespit ederek, Ajans’ın faaliyetlerine dayanak teşkil etmesi ve kamu, özel sektör ve sivil
toplum kuruluşlarının Bölge’de gerçekleştirecekleri faaliyetlere rehberlik etmesi amacıyla, büyük bir
özveri ile Bölge Planı hazırlamaya başladık. Plan hazırlama yaklaşımının tabandan tavana doğru olması
gerektiğinin farkındalığıyla, bölgesel kalkınmanın ancak yerel paydaşların planlamaya ve planlama
faaliyetlerine katılımının sağlanarak gerçekleşeceğinin bilinciyle, Bölge Planı’nın hazırlık sürecinde çok
sayıda paydaş ziyaretleri, sektörel toplantılar ve çalıştaylar düzenledik. Bu görüşmelerin sonucunda
yerelin durum tespiti yapılmış ve Bölge Planı’nın katılımcı bir yaklaşımla hazırlanarak toplumun mümkün
olan en geniş kesimi tarafından benimsenmesi için gayret gösterilmiştir. Derinlemesine yapılan yüz yüze
görüşmeler, kanaat önderleriyle yapılan istişareler, sektör temsilcileri ile yapılan görüşmeler, dört ilde
yapılan çalıştaylar ve Kalkınma Kurulu toplantılarında yapılan görüşmeler sonucunda Bölge Planı’nın
vizyonu ’’Kalkınmada ekolojik dengeyi gözeterek rekabet gücünü arttıran, katma değer üreten, eylem
ve stratejilerin detaylandırılması ile öncelikler net bir şekilde ortaya çıkmıştır. Bilgi ve inovasyon temelli
toplumsal sermaye oluşturabilen öğrenen bölge yapısı ve bu yapının yaratacağı potansiyelin, kalkınma
ve rekabet edebilirlik açısından bölgenin büyük aşamalar kaydetmesini sağlayacaktır.
Değişen çevre şartları içerisinde sürdürülebilir kalkınmanın sağlanmasında değişimi öngörebilme
ve stratejik düşünce kabiliyetinin geliştirilip uygulanması ile mümkündür. İnovasyonun sistematik
bir yaklaşımı olan Öğrenen Bölge kavramını bir bölgenin kalkınması ile ilgili her şeyi, oluşturacağı
ve geliştireceği kapasitelerle bir araya gelerek ve dünyadaki küresel gelişmeleri, sermaye ve işgücü
akımlarını, teknoloji trendlerini, ekonomi ve sosyal alandaki değişim ve dönüşümleri birlikte okuyarak,
strateji geliştirilmesini sağlayan faaliyetlerin bütünü olarak adlandırmak mümkündür. Bölgesel
kalkınma politikalarının öğrenen bölge konsepti içerisinde tanımlanması, bölgesel kalkınmanın
temel aktörü olan Kalkınma Ajanslarının ihtiyaç duyduğu kaynak ve kapasitelerin iyi tanımlanması,
bölgelerin rekabet güçlerinin geliştirilmesi konusunda büyük değişikliklerin ve ivmenin yaratılmasına
zemin hazırlayacaktır. Kalkınma Ajansları eliyle oluşturulacak kaynak ve kapasite gelişimine yönelik
tanımlamada kaynakları küresel, ulusal ve yerel kaynak şeklinde, kapasiteleri ise stratejik kapasite,
yorumlayıcı kapasite, birleştirici kapasite, absorbe edici kapasite, harekete geçirici kapasite şeklinde
tanımlanabilir. Ayrıca nitelikli bilgi havuzu sayesinde inovasyon kapasitesinin geliştirilerek üretim ve
geliştirme kapasitelerinin oluşturulması ile rekabet gücünün geliştirilmesi mümkün olacaktır. Bilgi
toplumuna ve inovasyona odaklı bir bölgesel kalkınma stratejisinin oluşturulması için öğrenen bölgelerin
alt sistemleri olarak nitelendirilebilecek olan sistemlerin bilimselliğe dayalı yapılarının kurulması, bilgi
bölgeleri, kümeler, kuluçka merkezleri, inovasyon ve girişimciliği destekleyen oluşumlar ile mümkün
olabilecektir. Bu yapılandırma ile oluşturulacak networklar, bölgeleri istenen amaçlara götürecek yeni
yapılanma dinamikleridir.
Bölge Planı hazırlama sürecinde ve çalışmalarında özverilerini esirgemeyen, planın hazırlanmasında
büyük katkıları olan başta Yönetim Kurulu Başkanımıza, Yönetim Kurulu ve Kalkınma Kurulu’nun
değerli üyelerine ve ismi burada zikredilmeyen tüm paydaşlarımıza şükranlarımı sunarım.
Genel Sekreter
Dr. Yılmaz ÖZMEN
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI
Uşak Evleri
TR33
12
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR
13
TABLO VE GRAFİKLER
15
1. YÖNETİCİ ÖZETİ
21
2. TR33 BÖLGESİNE GENEL BAKIŞ
27
2.1. SOSYAL YAPI
28
2.1.1 Nüfus Yapısı
28
2.1.2 Eğitim
31
2.1.3 Sağlık
32
2.1.4 Dezavantajlı Gruplar
33
2.2. EKONOMİ VE TİCARET
36
2.2.1 Üretim
36
2.2.2 İstihdam
37
2.2.3 Dış Ticaret
38
2.2.4 Yatırım
40
2.2.5 Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli
42
2.3. TARIM
44
2.3.1 Tarım Alanlarının Dağılımı
44
2.3.2 Sulanabilir Tarım Alanları
46
2.3.3 Tarım İşletmeleri ve Tesisleri
46
2.3.4 Tarımsal Üretim Değerleri
46
2.3.4.1 Bitkisel Üretim – Tarla Ürünleri
47
2.3.4.2 Bitkisel Üretim – Sebzeler
48
2.3.4.3 Bitkisel Üretim – Meyveler
48
2.3.5 Örtüaltı Tarım
49
2.3.6 Organik Tarım
50
2.3.7 İyi Tarım Uygulamaları
51
2.3.8 Hayvancılık
52
2.3.9 Arıcılık
56
2.3.10 Su Ürünleri
57
2.3.11 Tarımsal Araç ve Gereçler
58
2.4. SANAYİ & AR-GE
60
60
2.4.1 Bölgede Öne Çıkan Sektörler
2.4.1.1 Gıda
61
2.4.1.2 Tekstil ve Giyim Eşyası
62
2.4.1.3 Deri Sanayi
63
2.4.1.4 Ağaç Ürünleri
64
2.4.1.5 Plastik ve Kauçuk Ürünler
64
2.4.1.6 Metalik Olmayan Mineral Ürünleri
64
2.4.1.7 Metal ve Metal Ürünleri
65
2.4.1.8 Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar
66
2.4.1.9 Motorlu Kara Taşıtları
66
2.4.2 İllerde Öne Çıkan Sektörler
66
2.4.2.1 Afyonkarahisar İlinde Öne Çıkan Sektörler
67
2.4.2.2 Kütahya İlinde Öne Çıkan Sektörler
68
2.4.2.3 Manisa İlinde Öne Çıkan Sektörler
70
2.4.2.4 Uşak İlinde Öne Çıkan Sektörler
71
2.4.3 Organize Sanayi Bölgeleri
73
2.4.4 Araştırma-Geliştirme (Ar-Ge) & İnovasyon
75
2.5. ENERJİ VE MADEN
76
2.5.1 Elektrik ve Doğalgaz Tüketimi
76
2.5.2 Linyit İşletmeleri ve Termik Santraller
77
2.5.3 Yenilenebilir Enerji Kaynakları
77
2.5.4 Maden
79
2.6. TURİZM
82
2.6.1 Genel Görünüm
82
2.6.2 Konaklama Profili
83
2.6.3 Yabancı Turist Profili
86
2.6.4 Müzeler ve Ören Yerleri Ziyaretçi Profili
87
2.7. ÇEVRE VE ORMAN
88
2.7.1 Hava Kirliliği
88
2.7.2 Atıksu Yönetimi
89
2.7.3 Katı Atık Yönetimi
91
2.7.4 İçme ve Kullanma Suyu
91
2.7.5 Ormanlar
92
2.8. ULAŞTIRMA
3. PLANA GENEL BAKIŞ
94
99
3.1. HUKUKİ KAPSAM
100
3.2. PLANIN AMACI
100
3.3. PLANLAMA SÜRECİ VE KATILIMCILIK
100
3.4. PLANLAMA YAKLAŞIMI
102
3.5. BÖLGE VİZYONU
103
3.6. EKONOMİK VE SOSYAL GELİŞME EKSENLERİ
105
105
3.6.1 Rekabet Gücünün Arttırılması
3.6.1.1 Tarımda Rekabet Gücünün Arttırılması
106
3.6.1.2 Sanayide Rekabet Gücünün Arttırılması
106
3.6.1.3 Turizmde Rekabet Gücünün Arttırılması
107
3.6.2. Kırsal Kalkınmanın Sağlanması
107
3.6.3 Beşeri Gelişmenin Sağlanması
107
3.6.4 Altyapının Geliştirilmesi
108
3.7. FİNANSMAN
108
3.8. PAYDAŞ ENVANTERİ
109
3.9. UYGULAMA, KOORDİNASYON, İZLEME VE DEĞERLENDİRME
111
3.10. DIŞ ÇEVRE ANALİZİ
112
4. GELİŞME EKSENLERİ
117
5. TEMATİK HARİTALAR
191
6. PERFORMANS GÖSTERGELERİ
201
7. KAYNAKÇA
207
8. ÇALIŞTAYLARDA HAZIRLANAN GZFT TABLOLARI
215
9. ÇALIŞTAY KATILIMCI LİSTELERİ
225
Afyonkarahisar’dan Bir Sokak
12
KISALTMALAR
AB: Avrupa Birliği
ADNKS: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
AMPD: Alışveriş Merkezleri ve Perakendeciler Derneği
Ar-Ge: Araştırma Geliştirme
BALO: Batı Anadolu Lojistik Organizasyonları
BBKT: Belediye Belgeli Konaklama Tesisi
BKH: Binyıl Kalkınma Hedefleri
Bölge: TR33 Bölgesi
BM: Birleşmiş Milletler
DPT: Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı
DTM: Dış Ticaret Müsteşarlığı
EDAM: Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar Merkezi
EPDK: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu
FAO: Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü
GSKD: Gayrisafi Katma Değer
GSYH: Gayrisafi Yurtiçi Hasıla
İŞKUR: Türkiye İş Kurumu
Kalkınma Planı: Dokuzuncu Kalkınma Planı
KOBİ: Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler
KSGM: Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü
KÜMAŞ: Kütahya Manyezit İşletmeleri A.Ş.
MFİB: Merkezi Finans ve İhale Birimi
MOSB: Manisa Organize Sanayi Bölgesi
MYO: Meslek Yüksekokulları
MW: Megawatt
Orta Vadeli Program: 2010-2012 Orta Vadeli Programı
OSB: Organize Sanayi Bölgesi
ÖİK: Özel İhtisas Komisyonu
REPA: Türkiye Rüzgar Enerjisi Potansiyel Atlası
RES: Rüzgar Enerjisi Santrali
SGK: Sosyal Güvenlik Kurumu
STK: Sivil Toplum Kuruluşu
TAEK: Türkiye Atom Enerjisi Kurumu
TCDD: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları
TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu
TÜBİTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu
TÜSİAD: Türk Sanayicileri ve İş Adamları Derneği
UDY: Uluslararası Doğrudan Yatırımlar
UKKS: Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi
URAK: Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu
ÜSİB: Üniversite Sanayi İşbirliği Bürosu
WEF: Dünya Ekonomik Forumu
Kula Evleri
12
TABLO VE GRAFİKLER
Tablo 2.1.1:
2000 ve 2009 Yıllarına ait Net Göç ve Net Göç Hızları .................................... 30
Tablo 2.1.2: 2013 Yılı Nüfus Projeksiyonu ............................................................................ 30
Tablo 2.1.3: 2009-2010 Eğitim Yılı Türkiye ve Bölge İlleri Net Okullaşma Oranları (%) ...... 31
Tablo 2.1.4: 2009-2010 Eğitim-Öğretim Yılı Türkiye ve Bölge İlleri Derslik Başına ve
Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayıları (%) ........................................................................ 31
Tablo 2.1.5:
2009-2010 Eğitim-Öğretim Yılında Bölge İllerinde Meslek Liselerinde
Okuyan Öğrencilerin Oranı ve En Çok Öğrencisi Olan Meslek Lisesi Alanı .......................... 32
Tablo 2.1.6: 2009 Yılı Temel Sağlık Göstergeleri .................................................................. 32
Tablo 2.1.7: 2009 Yılı Cinsiyet Bazında Okuryazar ve Okul Mezunu Oranları (%) ............... 33
Tablo 2.1.8: 2009 yılı 15 Yaş Altı Kadınlarda Doğum Oranı ve Sağlık Personeli Yardımı Olmadan Yapılan Doğum Oranı (%) .......................................................................... 33
Tablo 2.2.1: 2006 Yılı İtibarıyle Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Gayri Safi
Katma Değerlerinin İktisadi Faaliyet Kollarına Dağılımı ....................................................... 36
Tablo 2.2.2: 2006 Yılı İtibarıyle Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin Kişi
Başına Gayri Safi Katma Değerleri ....................................................................................... 37
Tablo 2.2.3: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33
Bölgesi İllerinde Kişi Başına Düşen İhracat ve İthalat (USD) ................................................ 39
Bölgesiİllerinde Ekonomik Faaliyetlere Göre İhracat Değerleri (1.000 USD) .......................... 39
Bölgesi İllerinde Ekonomik Faaliyetlere Göre İthalat Değerleri (1.000 USD) ......................... 40
Tablo 2.2.6:
2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi’nde Faaliyet Gösteren Yabancı Sermayeli İşletme Sayısı............................................................................ 40
Tablo 2.2.7: 2008 Dönemi Ege Bölgesi İllerine Gelen UDY Girişleri (Milyon USD) .............. 41
Tablo 2.2.8: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde
Verilen Yatırım Teşvik Belgeleri Hakkında Bilgiler ................................................................. 41
Tablo 2.2.9: Ege Bölgesi İllerinin Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksine
ve Genel Endekse Göre Sıraları ........................................................................................... 43
Tablo 2.3.1: TR33 Bölgesi ve İllerindeki Tarım Alanlarının Kullanımlarına Göre Dağılımı .... 45
Tablo 2.3.2: TR33 Bölgesi ve İllerinin Sulanan ve Sulanmayan Tarım Alanları ..................... 46
Tablo 2.3.3: Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Tarımsal Üretim Değerleri (1.000 TL) .. 47
Tablo 2.3.4: TR33 Bölgesi’ndeki Bitkisel Üretimle İlgili Tarla Alanı, Üretim ve Verim ......... 48
Tablo 2.3.5: TR33 Bölgesi ve Türkiye Sebze Üretimi (Ton) ................................................ 48
Tablo 2.3.6: Türkiye Meyve Üretim İstatistikleri ................................................................. 49
Tablo 2.3.7: TR33 Bölgesi Meyve Üretim İstatistikleri ........................................................ 49
Tablo 2.3.8: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Örtüaltı Tarım Verileri ...................................... 50
Tablo 2.3.9: 2008 Yılı Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Organik Tarım Verileri ...................... 51
Tablo 2.3.10: TR33 Bölgesi Canlı Hayvan Değerleri (Adet) ................................................ 55
Tablo 2.3.11: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Hayvansal Üretim Miktarları ............................... 56
Tablo 2.3.12: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Arıcılık Verileri .................................................... 57
Tablo 2.3.13: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Su Ürünleri Verileri ............................................. 57
Tablo 2.3.14: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Araç ve Gereç Verileri (Adet) ........... 59
Tablo 2.3.15: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Alan ve Traktör Verileri ........................ 59
Tablo 2.4.1: 2007 Yılı TR33 Bölgesi İmalat Sanayi Sektöründeki Girişim Sayılarının
Alt Dallara Göre Dağılımı ........................................................................................................... 61
Tablo 2.4.2: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Gıda İmalatı Sektörünün İmalat
Sanayi İçerisindeki Ağırlığı ...................................................................................................... 62
Tablo 2.4.3: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Tekstil ve Giyim Eşyası İmalatı
Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı ....................................................................... 62
Tablo 2.4.4: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Deri Sektörünün İmalat Sanayi
İçerisindeki Ağırlığı .................................................................................................................... 63
Tablo 2.4.5: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Ağaç Ürünleri Sektörünün İmalat
Sanayi İçerisindeki Ağırlığı ........................................................................................................ 64
Tablo 2.4.6: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Plastik ve Kauçuk Ürünleri
Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı ..................................................................... 64
Tablo 2.4.7: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metalik Olmayan Mineral Ürünler
Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı ...................................................................... 64
Tablo 2.4.8: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metal Sanayi ve Metal Ürünleri
Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı ....................................................................... 65
Tablo 2.4.9: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar
Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı ........................................................................ 66
Tablo 2.4.10: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Motorlu Kara Taşıtı Sektörünün İmalat
Sanayi İçerisindeki Ağırlığı ....................................................................................................... 66
Tablo 2.4.11: 2009 Yılı Afyonkarahisar İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan
Sayılarının Sektörel Dağılımı ................................................................................................... 67
Tablo 2.4.12: 2009 Yılı Afyonkarahisar İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan
Sayılarının İlçelere Dağılımı .................................................................................................... 68
Tablo 2.4.13: 2009 Yılı Kütahya İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının
Sektörel Dağılımı ....................................................................................................................... 69
Tablo 2.4.14: 2009 Yılı Kütahya İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının
İlçelere Dağılımı ........................................................................................................................ 69
Tablo 2.4.15: 2009 Yılı Manisa İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının
Sektörel Dağılımı ...................................................................................................................... 70
Tablo 2.4.16: 2009 Yılı Manisa İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının
İlçelere Dağılımı ....................................................................................................................... 71
Tablo 2.4.17: 2009 Yılı Uşak İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının
Sektörel Dağılımı....................................................................................................................... 72
Tablo 2.4.18: 2009 Yılı Uşak İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının
İlçelere Dağılımı......................................................................................................................... 73
Tablo 2.4.19: 2010 Yılı TR33 Bölgesi’nde Kurulu Aktif ve Aktif Olmayan OSB Listesi .......... 74
Tablo 2.4.20: 2010 Yılı TR33 Bölgesi Aktif OSB Bilgileri ...................................................... 75
Tablo 2.5.1: 2009 Yılı Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Net Elektrik Tüketiminin
Kullanım Alanlarına Göre Dağılımı ......................................................................................... 76
Tablo 2.5.2: TR33 Bölgesi 50 Metredeki Rüzgar Gücüne Göre RES Gücü Kapasiteleri ... 78
Tablo 2.5.3: TR33 Bölgesi’nde Kurulu Rüzgar Santralleri................................................... 78
Tablo 2.5.4: TR33 Bölgesi’nde Jeotermal Kaynak İle Konut Isıtması ................................ 79
Tablo 2.5.5:
TR33 Bölgesi’nde Jeotermal Enerji ile Isıtılabilecek Potansiyel
Yerleşim Yerleri ......................................................................................................................... 79
Tablo 2.5.6: TR33 Bölgesi’nin Önemli Madenlerinin Envanteri ile Ege Bölgesi ve
Türkiye Rezervlerinin Karşılaştırması* ..................................................................................... 80
Tablo 2.6.1: 2008 Yılı TR33 Bölgesi’ndeki Turizm İşletme ve Yatırım Belgeli Tesis
Sayıları ve Yatak Kapasiteleri .................................................................................................. 83
Tablo 2.6.2: 2006 Yılı TR33 Bölgesi ve İllerindeki Belediye Belgeli Tesis Sayısı
ve Yatak Kapasiteleri .............................................................................................................. 84
Tablo 2.6.3: 2000-2008 Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Turizm
İşletme Belgeli Tesislerde Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Sayısı ................................. 85
Tablo 2.6.4: 2008 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Belediye Belgeli Tesislere
İlişkin İstatistikler .................................................................................................................... 85
Tablo 2.6.5: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerindeki Müze ve Ören Yerleri Ziyaretçi Sayıları .. 87
Tablo 2.7.1: TR33 Bölgesi İllerinin Kirlilik Derecelendirmesi ............................................. 89
Tablo 2.7.2: TR33 Bölgesi’ndeki Belediyelerde 2008 Yılına Ait Atıksu İstatistikleri ........ 90
Tablo 2.7.3: 2008 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi Belediyelerinde Atık İstatistikleri ............... 91
Tablo 2.7.4: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi İçme ve Kullanma Suyu
Şebekesi ile Arıtma Tesislerine Ait Veriler ............................................................................ 92
Tablo 2.8.1: Türkiye, TR33 Bölgesi ve İlleri Karayolları Uzunlukları (km) ...................... 94
Tablo 2.8.2: TR33 Bölgesi Demiryolları ile Yük Taşımacılığı (1.000 ton) ........................ 95
Tablo 2.8.3: TR33 Bölgesi’nde Demiryolu ile Yolcu Taşımacılığına Ait İstatistikler ........ 96
Tablo 3.10.1: TR33 Bölgesi ve Çevre İllerine Ait Seçilmiş Bazı Göstergeler .................... 113
Tablo 3.10.2: 2008-2009 Yılları TR33 Bölgesi İllerinin Çevre İllerden Aldığı Göç Miktarı .. 114
Tablo 3.10.3: 2008-2009 Yılları TR33 Bölgesi İllerinin Çevre İllerden Aldığı Göç Miktarı .. 115
Grafik 2.1.1: TR33 Bölgesi Nüfus Bilgileri............................................................................. 28
Grafik 2.1.2: 2009 Yılı TR33 Bölgesi Nüfusunun İller Bazında Dağılımı (%) ...................... 29
Grafik 2.1.3: 2000-2009 Yılları Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Şehir ve Köy Nüfusunun
Toplam Nüfusa Oranı (%) ...................................................................................................... 29
Grafik 2.1.4:
2009 Yılı TR33 Bölgesinde Kadınların Eğitim Durumu (Kent/Kır) (%) ....... 35
Grafik 2.1.5: 2009 Yılı TR33 Bölgesinde Erkeklerin Eğitim Durumu (Kent/Kır) (%) ........ 35
Grafik 2.2.1: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi’nde Sektörlerin Yarattıkları Katma Değer
Açısından Dağılımı (%) ............................................................................................................ 37
Grafik 2.2.2: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi’nde İstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı ... 38
Grafik 2.2.3: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi’nde İstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı ... 38
Grafik 2.3.1: TR33 Bölgesi Genel Arazi Dağılımı (%) ............................................................ 44
Grafik 2.3.2:
TR33 Bölgesi’ndeki Tarım Alanlarının Kullanım Dağılımı (%) .......................... 45
Grafik 2.3.3: TR33 Bölgesi Sulanan ve Sulanmayan Tarım Alanlarının Dağılımı (%) ........ 46
Grafik 2.3.4: Büyükbaş Hayvan Sayısı Yıllara Göre Değişimi – TR33, Ege, Türkiye ......... 52
Grafik 2.3.5: Küçükbaş Hayvan Sayısı Yıllara Göre Değişim – TR33, Ege, Türkiye ............ 53
Grafik 2.3.6: Kümes Hayvan Sayısı Yıllara Göre Değişim – TR33, Ege, Türkiye ............... 53
Grafik 2.3.7: Canlı Hayvan Değerleri Yıllara Göre Değişim – TR33, Ege, Türkiye ............. 54
Grafik 2.3.8: Hayvansal Ürün Değerleri Yıllara Göre Değişim – TR33, Ege, Türkiye .......... 55
Grafik 2.4.1:
Gıda İmalat İşletmelerinin İllere Dağılımı ve İllere Göre Sektörel İhracat
Değerleri Tematik Haritası ....................................................................................................... 62
Grafik 2.4.2:
Tekstil ve Giyim Eşyası İşletmelerinin İllere Dağılımı ve İllere Göre
Sektörel İhracat Değerleri Tematik Haritası ............................................................................ 63
Grafik 2.4.3: Deri Sanayi İşletmelerinin İllere Dağılımı ve İllere Göre Sektörel
İhracat Değerleri Tematik Haritası .......................................................................................... 63
Grafik 2.4.4: Metal ve Metal Ürünleri İşletmelerinin İllere Dağılımı ve İllere Göre
Sektörel İhracat Değerleri Tematik Haritası ............................................................................ 65
Grafik 2.6.1: TR33 Bölgesi’ne Gelen Yabancı Turistlerin Ülkelere Göre Dağılımı (Kişi) ..... 86
Grafik 2.7.1: 2008 Yılı TR33 Bölgesi Atıksu Arıtma Tesisleri Kapasite Kullanımı ............ 90
Grafik 2.7.2: TR33 Bölgesi’nde Atıksuların Verildiği Alıcı Ortamların Dağılımı (%) ........... 90
Grafik 2.7.3: TR33 Bölgesi’nde Orman Alanı Durumu (%) ................................................. 93
Grafik 2.7.4: TR33 Bölgesi’ndeki illerin Orman alanı durumu (%) ..................................... 93
Grafik 2.8.1: Bölünmüş Yol Çalışmaları Haritası ................................................................ 95
Grafik 2.8.2: TR33 İlleri Penetrasyon Tematik Haritası ...................................................... 97
Grafik 3.1: Planlama Süreci ............................................................................................ 102
Grafik 3.2: Planlama Sürecinde Katılımcılık ................................................................... 104
Grafik 3.3: Tematik Eksenler ............................................................................................ 105
BÖLGE VİZYONU
Kalkınmada ekolojik dengeyi gözeterek rekabet gücünü arttıran,
katma değer üreten, bilgi temelli ekonomisi ile kalkınma sürecini hızlandıran,
özgüveni ve yaşam kalitesi yüksek, gelişen ve öğrenen bir bölge olmak.
Kütahya Aizanoi
TR33
12
Bölüm1
Yönetici Özeti
TR33 Bölgesi Bölge Planı, 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 8. maddesinden aldığı yetkiyi kullanan Devlet
Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı’nın, Zafer Kalkınma Ajansı’na yaptığı görevlendirme doğrultusunda
TR33 Bölgesi’nde ekonomik ve sosyal kalkınmayı yönlendirecek strateji ve politikaların oluşturulması
amacıyla hazırlanmıştır. 2010-2013 dönemini kapsayan TR33 Bölgesi Bölge Planı, bölgesel düzeyde
kalkınma odaklı yapılan diğer tüm çalışmaları yönlendirici ve koordine edici niteliğe haizdir.
Planın hazırlanış sürecinde katılımcılık hususu ilke edinilmiş, planda yer verilen strateji ve politikalar
tüm Bölge paydaşlarının görüş ve önerileri doğrultusunda, ulusal ölçekli politikalar da esas alınarak
belirlenmiştir. Bu amaçla ulusal ölçekli strateji ve planlar incelendikten sonra 4 ilde 21 adet çalıştay
düzenlenmiş, plan 2 farklı aşamada düzenlenen kalkınma kurullarında tartışılmış, çalıştaylarda yer
alamayan kurum ve kişilerle birebir görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Ayrıca Bölge’de faaliyet gösteren
kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler, OSB’ler ve sivil toplum kuruluşları tarafından Ajans’a yönelik
bilgilendirme toplantıları düzenlenmiştir.
Kalkınma Kurulu’nca belirlenen vizyona ulaşmak için gerekli strateji ve politikaların belirlenmesi
aşamasında, paydaşlardan gelen bildirimlere ek olarak, boşluk analizi yapılması amacıyla Bölge’nin
mevcut durumu da ortaya konmuştur.
TR33 Bölgesi’nin mevcut durumu sosyal yapı, tarım, ticaret, sanayi ve ar-ge, enerji ve maden, turizm,
çevre ve orman ile ulaştırma verilerinden oluşmaktadır. Buna göre Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa
ve Uşak illerinden oluşan TR33 Bölgesi’nin nüfusu, 2009 yılı verilerine göre 2.940.947 kişi olup
Türkiye toplam nüfusunun yüzde 4’ünü oluşturmaktadır. Bölge’de nüfusu 1.000.000’un üzerinde olan
tek il Manisa’dır. Afyonkarahisar ve Kütahya, nüfusu 500.000’in üzerinde, Uşak ise nüfusu 250.000
ile 500.000 arasındaki iller sınıflandırmasında yerini almaktadır. Kırsal nüfusun kent merkezlerine
doğru kaydığı son on yıl içindeki değişmeyle birlikte bölge düzeyinde %61,65’e yükselen kentleşme
oranı, Türkiye ortalaması olan %75 seviyesinin oldukça altında kalmaktadır. Net göç hızı binde -3,86
olan TR33 Bölgesi’nin Türkiye’nin batısında yer almasına rağmen göç veren bir bölge olduğu dikkati
çekmektedir.
İlköğretimde ve ortaöğretimde okullaşma oranları açısından TR33 Bölgesi illeri Türkiye ortalamasının
üzerinde değerlere sahiptir. Bölge’de mesleki ve teknik eğitimde okuyan öğrencilerin sayısı, genel
ortaöğretimde okuyanlara göre daha fazladır. Bu sebeple bölge illerinde derslik başına düşen öğrenci
sayıları Türkiye ortalamasının altında iken mesleki ve teknik ortaöğretimde bu sayı, ilköğretim ve genel
ortaöğretime kıyasla yüksektir.
Bölüm 1
Bölge’deki sağlık hizmetleri incelendiğinde, pratisyen hekim başına düşen nüfus Türkiye ortalamasıyla
benzerlik gösterirken, uzman hekim başına düşen nüfus ülke ortalamasının çok üzerinde olup bölgede
uzman hekim sayısındaki eksikliğe işaret etmektedir. TR33 Bölgesi’nde kadınlar ve erkekler arasındaki
fırsat eşitsizliği, hem eğitim konusunda hem de işgücüne katılım oranlarında kendisini göstermektedir.
Kadınlarda %87 olan okuryazar oranı erkeklerde %97 seviyesinde olmakla birlikte eğitim düzeyi
yükseldikçe bu fark açılmaktadır. Bölgede kadınların işgücüne katılım oranı %23,4 seviyesinde
gerçekleşirken, erkeklerde bu oran %69,2 düzeyindedir.
TR33 Bölgesi’nin toplam yüzölçümü 4.206.189 ha olup bunun 1.646.295 hektarı tarım alanıdır. Bu
alanın %28’i sulanırken %72’si sulanmayan tarım alanı niteliğindedir. Tarımdaki sulama çoğunlukla
geleneksel sulama yöntemleri ile yapılmaktadır. Tarımsal işletmelerde genel olarak işletme ölçekleri
küçük olduğundan, tarımsal sermaye etkin kullanılamamaktadır. 2008 yılı TÜİK tarımsal üretim değerleri
verilerine göre, Türkiye’nin bitkisel üretim değerinin %7’si TR33 Bölgesi’nde gerçekleşmektedir. Bu
açıdan Bölge, Düzey 2 Bölgeleri arasındaki sıralamada 4. sırada yer almaktadır. Tarımsal üretimde
Bölge içerisinde önemli bir yere sahip olan Manisa ili, Türkiye’deki iller içinde 6. sırada yer almaktadır.
22
2009 yılı TÜİK verilerine göre, canlı hayvan değerleri göz önüne alındığında; TR33 Bölgesi büyükbaş
hayvan adedinde Türkiye genelinde %6,5’lik paya sahip olup Düzey 2 Bölgeleri arasında 3. sırada
yer almaktadır. Afyonkarahisar ili ise iller bazında 7. sıradadır. TR33 Bölgesi beyaz et üretiminde
Türkiye genelinde %11,9’luk, kırmızı et üretiminde ise %7,5’lik paya sahiptir. 2009 yılı itibariyle TR33
Bölgesi’nde sektörlerin yarattıkları katma değer açısından dağılımı incelendiğinde, hizmetlerin %47,
sanayinin %33, tarımın ise %20’lik bir paya sahip olduğu görülmektedir.
TR33 Bölgesi’nde istihdamın sektörlere göre dağılımında tarım sektörü %39 ile ilk sırada yer almaktadır.
Türkiye genelinde %29 ile en yüksek paya sahip olan hizmetler sektörünün TR33 Bölgesi içindeki
payının %20 seviyesinde kalması hizmetler sektöründeki eksikliği ifade ederken, ticaretle uğraşanların
oluşturduğu %15’lik dilim Türkiye ortalamasının oldukça altında kalmaktadır. Sanayi sektöründeki
istihdam ise %26’lık oran ile ülke ortalamasıyla paralel bir durum sergilemektedir.
TR33 Bölgesi için hesaplanan işsizlik oranı Türkiye ortalamasının altında bir grafik çizmektedir. 2008
yılında %8,3 düzeyinde olan işsizlik oranı, tüm dünyayı etkisi altına alan ekonomik krizin bölgedeki
yansıması sonucu 2009’da %11 seviyesine yükselmiştir. Bu oran, Türkiye genelindeki işsizlik oranı
olan %14 seviyesinin oldukça altındadır.
2008 yılında TR33 Bölgesi’nde kişi başına düşen ihracat 511$, ithalat ise 361$ olarak hesaplanmıştır.
Bu rakamlar Türkiye ortalamasının çok altında gerçekleşmiş olup, bölgedeki ihracat ve ithalat
potansiyelinin etkin şekilde kullanılamadığı sonucunu ortaya koymaktadır.
TÜİK Bölgesel Gayri Safi Katma Değer (GSKD) verilerine göre, 2006 yılında TR33 Bölgesi sanayi
üretimi, 23.9 milyar TL değerindeki katma değer ile Düzey 2 Bölgeleri arasında 6. sıradadır. TR33
Bölgesi dahilindeki toplam gayri safi katma değerin %32.8’ini yine sanayi sektörü oluşturmaktadır.
2007 yılı verilerine göre, Bölge’deki imalat sanayi girişimlerinden %17,44’ünü “metal ürünleri imalatı”
sektöründe faaliyet gösteren girişimler oluştururken, bunu %15,79’luk oranı ile “ağaç ve ağaç ürünleri
imalatı” sektörü ve %11’lik oranlarıyla “giyim” ve “gıda ürünleri” sektörleri takip etmektedir. Son olarak
%9,5’lik payla “tekstil” ve %9’luk payla “metalik olmayan mineral ürünler” imalatlarının girişim sayıları
bakımından bölgede yoğunluk oluşturdukları gözlemlenmektedir.
İmalat sanayi sektörlerinin ciroları incelendiğinde ise, gıda sektörünün 2.639.484.627 TL ciro ile 1.
sırada, makine, elektrikli makine ve cihazlar sektörünün 2.516.772.206 TL ciro ile 2. sırada, metalik
olmayan mineral ürünler sektörünün ise 1.556.372.662 TL’lik ciro ile 3. sırada yer aldığı tespit
edilmiştir. Bunun yanısıra TR33 Bölgesi’nde 22 adet OSB bulunmakla birlikte bunlardan 10 tanesi aktif
haldedir. Söz konusu faal OSB’lerden 2’si Afyonkarahisar, 2’si Kütahya, 4’ü Manisa, 2’si Uşak illerinde
bulunmaktadır.
Enerji başlığı incelendiğinde, Bölge’nin zengin yer altı kaynaklarının bu kapsamda önemli bir
potansiyel arz ettiği söylenebilir. Bölge’nin zengin linyit rezervleri, hâlihazırda toplam 3 termik santralde
değerlendirilmekle birlikte, verimlilik seviyesi yeterli düzeyde değildir. Bölge’de ayrıca 3 adet hidroelektrik
santral ve 3 adet rüzgar santrali mevcuttur. Manisa ve Kütahya illerindeki bazı jeotermal kaynaklarının
elektrik enerjisi üretimine uygun olduğu tespit edilmiş olup, yine Bölge’de 4 kent merkezinde jeotermal
kaynaklardan konut ısınması için yararlanılmaktadır.
Bölge ayrıca zengin maden kaynaklarıyla da potansiyel arz etmektedir. Altın, bor, gümüş, manyezit,
mermer, titanyum ve uranyum madenleri öne çıkmakta olup; TR33 Bölgesi bu madenlerden Türkiye
rezervlerinin altında %27’sine, borda %50’sine, gümüşte %67’sine, manyezitte %10’una, mermerde
%16’sına, titanyumda %100’üne, uranyumda ise %37’sine sahiptir.
23
TR33 Bölgesi, tarihi ve kültürel zenginliklerin yanı sıra zengin termal ve ekolojik kaynakları ile turizm
açısından önemli değerlere sahiptir. Yüzyıllar boyunca pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış Bölge’de,
çok sayıda antik kent ve tarihi eser yer almakla birlikte eserlere ilişkin istenilen düzeyde tanıtım mevcut
değildir. Benzer bir sorun, ekolojik değerler için de geçerlidir. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ilan
edilen 15 Kültür Şehri arasında Kütahya ve Manisa ilerinin yer alması da, bölgenin turizm potansiyelini
işaret eden bir başka göstergedir.
Termal turizm açısından değerlendirildiğinde ise, tüm Bölge illerinde önemli bir potansiyel göze
çarpmakta olup, illerin tamamında kaplıca ve termal turizm tesisleri yer almaktadır. Söz konusu tesisler,
özellikle Afyonkarahisar ilinde yoğunlaşmıştırlar. İnşa edilecek Zafer Uluslararası Havalimanı’yla
birlikte, Bölge’nin sağlık turizmi açısından da önemli bir rekabet gücüne sahip olacağı ifade edilebilir.
Hava kirliliği, Bölge genelinde önemli bir sorun olarak ortaya çıkmakta olup, tüm il merkezleri I. derece
kirlilik grubunda yer almaktadırlar. Söz konusu kirlilik oranlarının özellikle kış aylarında yükselmesi,
sorunun evsel ısınmadan kaynaklandığını ortaya koyan göstergelerden biridir. Bölge’nin topografya
yapısı da hava kirliliğinin ayrı bir sebebi olarak gösterilebilir.
Bölge’de su kirliliği oranlarının uzun vadede azaltılmasına yönelik olarak Gediz ve Akarçay Havzası
Koruma Eylem Planları yürürlüğe girmiştir. Planlar kapsamda, öncelikli olarak atıksu arıtma tesislerinin
inşası veya mevcut tesislerin yenilenmesi gerekmektedir. Bölge’deki mevcut tesislerin işletme
maliyetlerinin yüksek olması, ayrı bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır.
Bölge’de orman alanları önemli bir yere sahiptir. TR33 Bölgesi toplam alanının %36’sını orman
alanları oluşturmaktadır. Ege Bölgesi’ndeki toplam orman alanlarının %40’ı, yine TR33 Bölgesi’nde
bulunmaktadır. Orman alanlarında son yıllarda bir düşüş gözlemlenmemiş olması olumlu bir yön olarak
göze çarpmaktadır.
TR33 Bölgesi, önemli ticari ve sanayi potansiyeline sahip birçok ilin arasında konumlanmakta olup,
gerek Kuzey – Güney, gerekse Doğu – Batı doğrultularında önemli bir ulaşım aksı üzerinde yer
almaktadır. Bölgede yer alan 988 km’lik demiryolu ağı ve 1.827 km’lik devlet yolu ağıyla birlikte, ülkenin
en önemli limanlarından İzmir Limanı’nın Bölge’ye yaklaşık 40 km. mesafede yer alması Bölge’nin
lojistik potansiyelini ortaya koymaktadır.
Ayrıca hâlihazır durumda Bölge’de toplam 965 km’lik karayolunda bölünmüş yol çalışmaları devam
etmektedir ve Ulaştırma Bakanlığı’nın Stratejik Plan’ında Bölge’de Hızlı Tren projesine yer verilmiştir.
Bölüm 1
Bölge’de hâlihazır durumda Manisa Ticaret Sanayi Odası öncülüğünde yürütülen Batı Anadolu Lojistik
Organizasyonlar Projesi (BALO) ve TCDD tarafından yürütülen Uşak Lojistik Köyü projeleri mevcuttur.
Son olarak, Uşak, Afyonkarahisar ve Kütahya illerine yönelik olarak inşası planlanan Zafer Uluslararası
Havalimanı’nın tamamlanmasıyla birlikte, Bölge gerek önemli bir lojistik merkezine kavuşacak, gerekse
farklı sektörlerde önemli bir rekabet gücü avantajına haiz olacaktır.
Bölgenin mevcut durumu ortaya konulduktan sonra, belirlenen vizyon tasvirine ulaşmak amacıyla,
kalkınma planında yer verilen “kaynak kısıtı” ilkesi göz önünde bulundurularak, Bölge’de ekonomik
ve sosyal gelişmenin hangi öncelikler kapsamda gerçekleştirilmesi gerektiği üzerinde çalışmalar
yürütülmüştür. Ekonomik ve sosyal gelişme eksenleri “Rekabet Gücünün Arttırılması”, “Kırsal
Kalkınmanın Sağlanması”, “Beşeri Gelişmenin Sağlanması” ve “Altyapının Geliştirilmesi”
olarak Bölge paydaşlarının görüşleri çerçevesinde belirlenmiştir.
24
“Rekabet Gücünün Arttırılması” ekseninin, ürün ve hizmetlerin katma değerine en yüksek katkıyı
yapabilecek sektörlere yönlenmesi gerekliliği tespit edilmiştir. Bu amaçla, Bölge’nin mevcut potansiyeli
ve gelişme trendleri göz önünde bulundurulduğunda, Rekabet Gücünün Arttırılması ekseni, tarım,
turizm ve sanayi sektörleri altında Bölge’nin ihtiyaçlarına odaklanmış ve söz konusu sektörlerde
rekabet gücünün arttırılmasına yönelik alt eksenler belirlenmiştir.
“Tarımda Rekabet Gücünün Arttırılması” ekseni çerçevesinde, Bölge’nin bitkisel ve hayvansal
üretimlerinde katma değerin arttırılması amaçlanmış, bu kapsamda ürünlerde verim ve kalite artışı
önceliklendirilmiştir. Bölge’nin en önemli sorunlarından tarımsal üretimde işletmeciliğin yeterince
gelişmemiş olmasıyla ilişkili olarak, işletmelerin kurumsallaşması, büyüklüklerinin ve pazarlama
kapasitelerinin arttırılmasına yönelik amaçlar belirlenmiştir.
“Sanayide Rekabet Gücünün Arttırılması” ekseni çerçevesinde, bölgedeki imalat sanayi
işletmelerinde katma değerin ve kapasitenin arttırılması amaçlanmış, ayrıca işletmelerin kurumsal
etkinlik ve işbirliği faaliyetlerinin geliştirilmesi kapsamındaki hedef ve stratejiler önceliklendirilmiştir.
Bölge’nin genç nüfusu ve yükseköğrenim kapasitesinin rekabet gücüne daha etkin katkı yapabilmesi
amacıyla, işletmeler ve üniversiteler arasında işbirliğinin arttırılmasına yönelik kararlar alınmıştır. Son
olarak, Bölge’nin en önemli potansiyellerinden olan zengin yer altı kaynaklarının, gerek enerji üretimi
gerekse maden sektörü kapsamında bölgesel rekabet gücüne yaptığı katkının artması amaçlanmıştır.
“Turizmde Rekabet Gücünün Arttırılması” ekseni çerçevesinde, Bölge’nin tarih, kültür, termal,
sağlık ve ekoturizm gibi turizm türlerine ilişkin potansiyelinin hayata geçirilmesine yönelik amaçlara
yer verilmiş, bu kapsamda tanınırlığın arttırılması ve hizmet kalitesinin arttırılmasına yönelik hedef ve
stratejiler önceliklendirilmiştir. Ayrıca, alternatif turizm türlerinin Bölge’de çeşitlendirilmesi hedefi ortaya
koyulmuştur.
“Kırsal Kalkınmanın Sağlanması” ekseni çerçevesinde, kırsal kalkınmada önemli role sahip olan
ancak etkinliği yeterli düzeyde olmayan örgütlerin işlevlerinin arttırılması amaçlanmış, ayrıca kırsal
kesimlerdeki ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesi ve yöresel ürünlerde markalaşmanın teşvikine
ilişkin hedefler belirlenmiştir. Son olarak, kırsal kesimde fiziki yaşam kalitesinin arttırılması ve eğitim–
sağlık hizmetlerine ulaşımın kolaylaştırılmasıhedefleri ortaya koyulmuştur.
“Beşeri Gelişmenin Sağlanması” ve “Altyapının Geliştirilmesi” eksenleri çerçevesinde ise,diğer
gelişme eksenleri kapsamındaki gelişmeleri desteklemek, ayrıca ulaşılan amaç ve hedefleri sürdürülebilir
kılmak ilkesiyle eğitimin ihtiyaçlar doğrultusunda yönlendirilmesi, girişimcilik kapasitesinin geliştirilmesi,
lojistik ve ulaşım sisteminin geliştirilmesi ve atıkların geri dönüşümünün sağlanması amaçlarına yer
verilmiştir. Ek olarak, dezavantajlı grupların hayata entegrasyonunu sağlamaya ve kentlerde sosyal
yaşam olanaklarını arttırmaya yönelik hedefler belirlenmiştir.
Bölge Planı’nda yer verilen hedeflere ulaşmak amacıyla Ajansın mali ve teknik destek araçları en
etkin şekilde kullanılacaktır. Kullandırılan kaynakların istihdam ve katma değer yaratmasına, Bölge’nin
rekabetçi yönlerini geliştirmesine, yenilikçiliği teşvik etmesine, kırsal ve kentsel kalkınma ile beşeri
gelişmenin sağlanmasına azami katkıda bulunmasına çaba gösterilecektir. Bölge aktörlerinin
planda yer alan politikaların hayata geçirilmesi yönünde diğer kurumlarca sağlanan desteklerden de
faydalanabilmeleri amacıyla gerekli koordinasyon sağlanacaktır.
Planın uygulanma düzeyinin ve sonuçlarının sürekli olarak takip edilebilmesi için Ajans, Bölge’de
gerekli koordinasyon çalışmalarını yapacak, hazırlanan operasyonel programların uygulamalarını
izleyip değerlendirecek, uygulama sırasındaki sorunları tespit ederek çözümüne yönelik gerekli
tedbirleri alacak ve tüm bu çalışmaları dönemsel olarak rapor edecektir.
25
Afyonkarahisar Dinar
TR33
12
Bölüm2
TR33 Bölgesi’ne Genel Bakış
SOSYA
SOSYAL YAPI
2.1.1 Nüfus Yapısı
TR33 Bölgesi ve illerinin 2000, 2008 ve 2009 yıllarına ait nüfusları
Grafik 2.1.1’de verilmektedir.
3.500.000
3.000.000
2.500.000
2.000.000
1.500.000
1.000.000
500.000
0
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
2000
TR33 Bölgesi
812.416
656.903
1.260.169
322.313
3.051.801
2008
697.365
565.884
1.316.750
334.111
2.914.110
2009
701.326
571.804
1.331.957
335.860
2.940.947
Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2009
Grafik 2.1.1: TR33 Bölgesi Nüfus Bilgileri
Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak illerinden oluşan TR33 Bölgesinin nüfusu, TÜİK’ten elde
edilen 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre 2.940.947 kişi olup
bu rakam Türkiye toplam nüfusunun (72.561.312) %4’ünü oluşturmaktadır. Bölgenin 2000–2009
yılları arasındaki nüfus yapısı incelendiğinde, nüfus yapısının çok önemli değişiklikler göstermediği;
Manisa’da artan, Afyonkarahisar ve Kütahya’da azalan, Uşak’ta ise neredeyse sabit bir nüfus trendi
olduğu tespit edilmiştir.
Bölge’de nüfusu bir milyonun üzerinde olan tek il Manisa’dır. Afyonkarahisar ve Kütahya, nüfusu beş
yüz binin üzerinde, Uşak ise nüfusu iki yüz elli bin ile beş yüz bin arasındaki iller sınıflandırmasında
yerini almaktadır.
12
AL YAPI
Uşak
11%
Afyonkarahisar
24%
Manisa
45%
Kütahya
20%
Kaynak: TÜİK, 2009
Grafik 2.1.2: 2009 Yılı TR33 Bölgesi Nüfusunun İller Bazında Dağılımı(%)
Grafik 2.1.2’de görüldüğü üzere TR33 Bölgesi nüfusunun yarısına yakını (%45)
Manisa ilinde ikamet etmektedir. En az nüfusa sahip il ise %11’lik oranla Uşak
olarak göze çarpmaktadır.
2009 yılı itibarıyla kentleşme oranı %61,65 ile Türkiye ortalamasının
(%75) oldukça altında kalan TR33 Bölgesi, 26 bölge içinde 16. sırada yer
almaktadır. Ancak, geçmiş yıllarla kıyaslandığında Bölge’nin kentleşme
oranı son on yıl içinde artış göstermiştir. 2000 yılı genel nüfus sayımında
TR33 Bölgesi için %52 olarak tespit edilen kentleşme oranı 2009 yılı
sonunda %62’ye yükselmiştir.
İl ve ilçe merkezlerindeki nüfus ile belde ve köylerin nüfusu karşılaştırılarak bir
değerlendirme yapıldığında, kırsal nüfusun kent merkezlerine doğru kaydığı dikkat
çekmektedir. Söz konusu nüfus hareketinin en az olduğu Afyonkarahisar ili de dahil olmak üzere, tüm
Bölge illerinde kentsel nüfusta bir önceki yıla göre artış gözlenmiştir.
2000
2009
Köy Nüfusunun Toplam Nüfus İçindeki Oranı (%)
Köy Nüfusunun Toplam Nüfus İçindeki Oranı (%)
Şehir Nüfusunun Toplam Nüfus İçindeki Oranı (%)
Şehir Nüfusunun Toplam Nüfus İçindeki Oranı (%)
35,1
64,9
47,98
54,23
51,46
43,28
43,52
52,02
45,77
48,54
56,72
56,48
24,47
75,53
38,35
48,14
37,26
34,77
33,99
61,65
51,86
62,74
65,23
66,01
Grafik 2.1.3: 2000-2009 Yılları Türkiye ve TR33 Bölgesi’nde Şehir ve Köy Nüfusunun
Toplam Nüfusa Oranı(%)
12
TR33 Bölgesi’nde 2000 ve 2009 yıllarında bir önceki yıllara göre iller bazında gerçekleşen göç
hareketleri Tablo 2.1.1’de gösterilmektedir.
Tablo 2.1.1: 2000 ve 2009 Yıllarına ait Net Göç ve Net Göç Hızları
2000
2009
Afyonkarahisar Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
Net Göç (kişi)
-16.616
-1.064
-1.064
-2.058
-
Net Göç Hızı (binde)
-22,55
-1,76
-1,76
-6,9
-
Net Göç (kişi)
-2.033
-2.919
-2.919
-951
-11.384
Net Göç Hızı (binde)
-2.89
-5.09
-5.09
-2.83
-3,86
2000 yılında TR33 Bölgesi illeri içinde en fazla göç veren il olan Afyonkarahisar, 2009 yılına gelindiğinde
nispeten istikrarlı bir nüfusa ulaşmış ve Bölge’nin net göç ortalamasının altında kalmıştır.
2000 yılı verilerine göre Bölge illeri arasında en az göç hareketi Kütahya’da gözlemlenmiştir. 2008-2009
dönemindeki göç hareketlerine bakıldığında binde -5,09 net göç hızı ile Kütahya ili TR33 Bölgesi’nin
en çok göç veren ilidir. 2000 yılı verilerine göre Manisa, göç alan bir il ilken 2009 yılında göç verir
duruma gelmiştir. Uşak ilinin nüfus yapısı çevre illerden gelen göçlerle şekillenmiş olmasına rağmen
ilde 2000–2009 yılları arasında önemli bir göç hareketi gözlemlenmemiştir.
2009 yılı göç verilerine göre TR33 Bölgesi’nde net göç hızı sıfırın altındadır. 2008-2009 yılları arasında
Bölge’de en fazla değişiklik binde -5,09 seviyesindeki net göç hızıyla Kütahya ilinde gerçekleşmiştir.
Manisa binde -4,11 net göç hızıyla ikinci sırada yer alırken, Afyonkarahisar ve Uşak’ta net göç hızı
yaklaşık binde 3 seviyesinde olmuştur. 2013 yılına yönelik nüfus projeksiyonlarına ise Tablo 2.1.2’de
yer verilmiştir.
Tablo 2.1.2: 2013 Yılı Nüfus Projeksiyonu
2009
2010
2013
Afyonkarahisar
701.326
699.435
699.222
Kütahya
571.804
556.534
539.844
Manisa
1.331.957
1.342.281
1.379.025
335.860
334.720
334.453
2.940.947
2.932.970
2.952.544
Uşak
TR33 Bölgesi
Bölüm 2
Kaynak: 2023 yılı için İl ve Bölge düzeylerinde Nüfus Projeksiyonu’, Mehmet Karakaya, TUİK; Doç. Dr. Sinan Türkyılmaz; Hacettepe
Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü; 2008
2.1.2 Eğitim
Tablo 2.1.3: 2009-2010 Eğitim-Öğretim Yılı Türkiye ve Bölge İlleri Net Okullaşma Oranları (%)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Türkiye
Okul Öncesi (5 yaş)
74,6
89,5
58,4
89,7
57,5
İlköğretim
96,72
98,51
98,72
98,63
96,49
Ortaöğretim
61,38
75,13
67,97
75,58
58,52
Mesleki ve Teknik Ortaöğretim
37,87
44,28
37,88
36,07
29,3
Kaynak: 1-) Afyonkarahisar İl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya İl Milli Eğitim Müdürlüğü 3-) Manisa İl Milli Eğitim Müdürlüğü
4-) Uşak İl Milli Eğitim Müdürlüğü 5-) Milli Eğitim Bakanlığı 6-) TÜİK
Okul öncesi okullaşma oranlarına bakıldığında özellikle Kütahya ve Uşak’ın %90’lara yakın seviyelerde
olduğu görülebilir. Bunun sebebi Kütahya ve Uşak illerinin zorunlu okul öncesi eğitim pilot illeri arasında
olmalarıdır. İlköğretimde ve ortaöğretimde okullaşma oranları açısından Bölge illerinin Türkiye
ortalamasının üzerinde değerlere sahip olduğu söylenebilirken, ilköğretim ve ortaöğretimde okullaşma
oranları açısından Afyonkarahisar’ın Bölge’nin en düşük oranlarına sahip olduğu dikkat çekmektedir.
Bunun sebebi olarak ise Afyonkarahisar’ın diğer Bölge illerine kıyasla daha çok kırsal nüfusa sahip
olması gösterilebilir. Bunun yanında ortaöğretimde okullaşma oranı açısından Bölge’de en yüksek
orana sahip Uşak, mesleki ve teknik ortaöğretimde okullaşma oranı açısından Bölge’nin en düşük
oranına sahiptir.
Tablo 2.1.4: 2009-2010 Eğitim-Öğretim Yılı Türkiye ve Bölge illeri Derslik Başına ve Öğretmen Başına
Düşen Öğrenci Sayıları(%)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Türkiye
Derslik Başına
İlköğretim
22
21
25
22
32
Düşen Öğrenci
Genel Ortaöğretim
22
20
25
25
32
Sayısı
Mesleki ve Teknik
29
28
32
32
36
Ortaöğretim
18
16
19
17
22
Başına Düşen
İlköğretim
15
14
15
16
18
Öğrenci Sayısı
Genel Ortaöğretim
17
15
17
17
17
Öğretmen
Kaynak: TÜİK
Bölge illerinde derslik başına düşen öğrenci sayıları Türkiye ortalamasının altında iken mesleki ve
teknik ortaöğretimde derslik başına düşen öğrenci sayıları, ilköğretim ve genel ortaöğretimdeki sayılara
kıyasla yüksektir. Bunun sebebi, Bölge’de mesleki ve teknik eğitimde okuyan öğrenci sayısının, genel
ortaöğretimde okuyan öğrenci sayısından fazla olmasıdır.
12
Öğretmen başına düşen öğrenci sayılarına bakıldığında Bölge illerinin ortalamasının ilköğretimde
Türkiye ortalamasından yüksek olduğu, bunun yanında genel ortaöğretim ve mesleki ortaöğretimde
Türkiye ortalamasıyla aynı seviyelerde olduğu görülmektedir.
Tablo 2.1.5: 2009-2010 Eğitim-Öğretim Yılında Bölge İllerinde Meslek Liselerinde Okuyan Öğrencilerin
Oranı ve En Çok Öğrencisi Olan Meslek Lisesi Alanı
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
61,93
58,50
56,26
48,17
57,02
Elektrik
Muhasebe
Elektrik
Meslek Liselerinde Okuyan
Öğrencilerin Oranı (%)
En Çok Öğrencisi Olan
Meslek Lisesi Alanı
Bilişim Teknolojileri İmam Hatip
(%13,7)
(%16,1)
Elektronik(%16) Finansman(%15,4) Elektronik(%14,3)
Kaynak: 1-) Afyonkarahisar İl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya İl Milli Eğitim Müdürlüğü 3-) Manisa İl Milli Eğitim Müdürlüğü
4-) Uşak İl Milli Eğitim Müdürlüğü
Meslek liselerinde okuyan öğrencilerin ortaöğretim öğrencileri içindeki oranına bakıldığında en yüksek
orana Afyonkarahisar sahiptir. Afyonkarahisar’ı sırasıyla Kütahya, Manisa ve Uşak izlemektedir.
Uşak’ta ortaöğretim öğrencilerinin yarısından fazlasının genel liselerde okuduğu görülmektedir. Meslek
lisesi alanlarında okuyan öğrencilerin dağılımına bakıldığında Afyonkarahisar’da Bilişim Teknolojileri,
Kütahya’da İmam Hatip, Manisa’da Elektrik Elektronik ve Uşak’ta Muhasebe Finansman öğrencilerinin
yoğunlukta olduğu görülebilir.
2.1.3 Sağlık
Bebek ölüm hızı açısından değerlendirildiğinde Bölge’nin Türkiye ortalamasına
kıyasla iyi bir durumda olduğu söylenebilirken Manisa, bebek ölüm hızının en
düşük olduğu il olarak göze çarpmaktadır. Hasta yatağı başına nüfus açısından
Bölge ortalaması, Türkiye ortalamasının biraz üzerinde seyretmektedir. Fakat
Manisa’da hasta yatağı başına düşen nüfus Bölge’nin diğer illerine kıyasla
daha yüksektir.
Pratisyen hekim başına düşen nüfus açısından TR33 Bölgesi Türkiye
ortalamasıyla benzerlik gösterirken, uzman hekim başına düşen nüfus açısından
Türkiye ortalamasının oldukça üzerinde seyretmektedir.
Acil yardım istasyonu başına düşen nüfus sayısı açısından TR33 Bölgesi, Türkiye ortalamasının
altındayken, Manisa’da bu sayı Türkiye ortalamasının oldukça üzerine çıkmaktadır.
Tablo 2.1.6: 2009 Yılı Temel Sağlık Göstergeleri
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33
Türkiye
13,23
13,08
10,79
13,1
12,55
17
Hasta Yatağı Başına Düşen Nüfus
369
355
419
365
386
380
Uzman Hekim Başına Düşen Nüfus
2.845
1.899
2.628
2.695
2.517
1.255
Pratisyen Hekim Başına Düşen Nüfus
2.031
1.848
2.008
1.969
1.964
2.000
29.222
33.636
83.247
41.983
45.245
54.677
Bebek Ölüm Hızı (binde)
Acil Yar. İstasyonu Başına Düşen Nüfus
*Türkiye için 2008 yılı verileri kullanılmıştır.
Kaynak: 1-) Afyonkarahisar İl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya İl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa İl Sağlık Müdürlüğü 4-) Uşak İl Sağlık
Müdürlüğü 5-) T. C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2008
32
2.1.4 Dezavantajlı Gruplar
Yoksulluk ve sosyal dışlanma riski taşıyan grupları kapsayan dezavantajlı gruplar, temel eğitim ve
sağlık hizmetlerinden faydalanma açısından ciddi sıkıntılar yaşamaktadırlar. Tablo 2.1.7’de gösterildiği
üzere kadınlarda okuryazar oranı Bölge illerinde yaklaşık %87 iken, erkeklerde bu oran yaklaşık %97
seviyesindedir. Aynı dengesizlik lise ve dengi okul mezunu ile yüksekokul veya fakülte mezunlarında
da görülmektedir.
Tablo 2.1.7: 2009 Yılı Cinsiyet Bazında Okuryazar ve Okul Mezunu Oranları(%)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Türkiye
Erkek
97,61
96,73
96,85
97,09
97,03
Kadın
87,38
87,58
87,78
86,51
87,88
Lise ve dengi okul
Erkek
20,83
23,98
18,31
20,39
23,99
mezunu oranı
Kadın
12,24
12,17
13,17
14,58
17,21
Yüksekokul veya fakülte
Erkek
7,8
8,6
7,8
9
10,2
mezunu oranı
Kadın
4,4
4,5
5
5,7
7
Okuryazar oranı
Kaynak: TÜİK
Kadınlar ve erkekler arasındaki dengesizlik işgücüne katılım oranlarında da kendisini göstermektedir.
TÜİK verilerine göre 2009 yılında TR33 Bölgesi’nde kadınların işgücüne katılım oranı %23,4 seviyesinde
gerçekleşirken, erkeklerde bu oran %69,2 seviyesinde gerçekleşmiştir.
Benzer şekilde 2008 yılında TR33 Bölgesi’nde tarım dışı istihdam oranı kadınlarda %35 seviyesinde
iken, erkeklerde bu oran %70,3 seviyesindedir.
Tablo 2.1.8: 2009 yılı 15 Yaş Altı Kadınlarda Doğum Oranı ve Sağlık Personeli Yardımı Olmadan
Yapılan Doğum Oranı(%)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Türkiye
15 yaş altı kadınlarda doğum oranı
0,04
0,06
0,02
0
0,02
Sağlık personeli yardımı olmadan
yapılan doğum oranı
0,63
0,52
0,85
0,24
-
Kaynak: 1-) Afyonkarahisar İl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya İl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa İl Sağlık Müdürlüğü 4-) Uşak İl Sağlık
Müdürlüğü 5-) T. C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2008
Tablo 2.1.8’den görülebileceği gibi kırsal nüfusun göreceli olarak yüksek olduğu Bölge illerinde 15 yaş
altı kadınlarda doğum oranı yüksek seviyelerde seyretmektedir. Bunun yanında Bölge illeri içerisinde
33
Bölüm 2
en yüksek şehirleşme oranına sahip Uşak’ta 2009 yılında 15 yaş altı kadınlarda doğum gerçekleşmemiştir.
Benzer şekilde sağlık personeli yardımı olmadan yapılan doğumlar açısından Uşak, Bölge’de en düşük
orana sahip ildir. Grafik 2.1.4’e bakıldığında kırsalda yaşayan kadınlarda okuma yazma bilmeyenlerin
oranı, şehirlerde yaşayan kadınlara kıyasla daha yüksektir. Bunun yanında kırsalda yaşayan kadınlarda
ilköğretim seviyesinin üzerindeki eğitim seviyelerinde okul mezunu oranı, şehirlerde yaşayanlara
kıyasla daha düşüktür. Benzer durum kırsalda yaşayan erkekler için de geçerlidir.
Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından 2002 yılında yapılan Türkiye
özürlüler araştırmasında özürlülerin durumu “sosyal felaket” kavramıyla ifade edilmektedir (TÜBİTAK,
34
Türkiye Özürlüler Araştırması). Bu çalışmaya göre, özürlülerin eğitim durumu çok düşük olup fakirlik bu
grup içerisinde çok yaygındır. Aynı araştırmaya göre Ege Bölgesinde okuma yazma bilmeyen özürlü
oranı %33 seviyelerinde iken, Türkiye’de bu oran %36 seviyelerindedir.
İşgücüne katılım ve istihdam oranı açısından değerlendirildiğinde, 2002 yılı itibariyle özürlüler arasında
işgücüne katılım oranı Türkiye için %21 düzeyindeyken, Ege Bölgesi’nde bu oran %24 civarındadır.
Benzer şekilde Bölge illeri İŞKUR müdürlüklerinin 2009 yılı verilerine göre Afyonkarahisar’da İŞKUR’a
kayıtlı engellilerin %20,3’ü, Kütahya’da %22’si ve Uşak’ta %14’ü bir işe yerleşmiştir.
80
İl / İlçe Kadın Oranı
70
Belde / Köy Kadın Oranı
60
50
40,75
40
33,29
30
16,03
20
10
0
15,86
17,69
9,41
8,15
13,96
11,09
3,40
2,80 0,95
Okuma
Yazma
Bilmeyen
Okuma
Yazma Bilen
Fakat Bir Okul
Bitirmeyen
lkokul
Mezunu
lkö retim
Mezunu
Ortaokul veya Lise veya
Dengi Okul
Dengi Okul
Mezunu
Mezunu
5,56
0,68
Yüksekokul
veya Fakülte
Mezunu
Kaynak: TÜİK
Grafik 2.1.4: 2009 Yılı TR33 Bölgesinde Kadınların Eğitim Durumu (Kent/Kır) (%)
80
İl / İlçe Erkek Oranı
70
Belde / Köy Erkek Oranı
60
50
42,53
40
27,06
30
20
10
0
14,85
1,67
19,25
17,1
10,73 11,46
4,17
Okuma
Yazma
Bilmeyen
Okuma
Yazma Bilen
Fakat Bir Okul
Bitirmeyen
lkokul
Mezunu
lkö retim
Mezunu
5
3,91
8,24
Ortaokul veya Lise veya
Dengi Okul
Dengi Okul
Mezunu
Mezunu
Kaynak: TÜİK
Grafik 2.1.5: 2009 Yılı TR33 Bölgesinde Erkeklerin Eğitim Durumu (Kent/Kır) (%)
35
9
1,77
Yüksekokul
veya Fakülte
Mezunu
EKON
EKONOMİ VE Tİ
2.2.1 Üretim
Türkiye’deki tarım, sanayi ve hizmet sektörleri ile gayrisafi katma
değerden aldıkları paylar ve sıralamadaki yerleri Tablo 2.2.1’de yer
almaktadır. Ege Bölgesi’nde yer alan Düzey 2 Bölgelerinin, 2006 yılında
ürettikleri gayri safi katma değerler (GSKD) incelendiğinde, TR33
Bölgesi’nin Türkiye toplam gayri safi katma değerinin, tarımda % 7,5,
sanayide %4,2, hizmetlerde ise %2,7’sini ürettiği görülmektedir.
Bu oranlar, diğer bölge oranları ile karşılaştırıldığında, tarımın diğer faaliyet
kollarına göre TR33 Bölgesi içerisinde ağırlığını koruduğuna, buna karşın
hizmetler sektörünün yeterince ağırlık kazanamadığına işaret etmektedir.
TR33 Bölgesi’nin Türkiye toplam gayri safi katma değerinin %3,6’sını üreterek
26 Düzey 2 Bölgesi içerisinde 9. sırada yer aldığı gözlemlenmektedir.
Tablo 2.2.1: 2006 Yılı İtibariyle Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Gayri Safi Katma
Değerlerinin İktisadi Faaliyet Kollarına Dağılımı
TR33 Bölgesi (%)
TR32 Bölgesi (%)
TR31 Bölgesi (%)
Tarım
7,5
7,1
3,9
Sanayi
4,2
3,3
6,8
Hizmetler
2,7
3,5
7,0
Gayrisafi Katma Değer
3,6
3,8
6,6
9
8
4
Sıra
Kaynak: TÜİK, Bölgesel Gayrisafi Katma Değer
Söz konusu faaliyet kollarının TR33 Bölgesi içerisindeki paylarına bakıldığında ise hizmetlerin %47,
sanayinin %33, tarımın ise %20’lik bir paya sahip olduğu görülmektedir.
12
NOMİ VE TİCARET
İCARET
20%
Tarım
47%
Sanayi
33%
Hizmetler
Kaynak: TÜİK, Bölgesel Göstergeler TR33 2009
Grafik 2.2.1: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi’nde Sektörlerin Yarattıkları
Katma Değer Açısından Dağılımı(%)
Kişi başına düşen gayri safi katma değer verileri Tablo 2.2.2’de sunulmuştur. Türkiye’nin kişi başına
düşen gayri safi katma değeri 2006 yılı için 6.684 USD olarak hesaplanmıştır. Türkiye ortalaması ile
karşılaştırıldığında Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 Bölgelerinden TR31 Bölgesi`ne ve TR32 Bölgesi`ne ait
kişi başına düşen gayri safi katma değerlerinin Türkiye ortalamalarının üzerinde, TR33 Bölgesi`ne ait
gayri safi katma değerin ise 5.586 USD ile Türkiye ortalamasının altında gerçekleştiği görülmektedir.
Kişi başına düşen gayri safi katma değer sıralamaları açısından, TR33 Bölgesi 26 Düzey 2 Bölgesi
arasında 11. sırada yer almaktadır.
Tablo 2.2.2: 2006 Yılı İtibariyle Ege Bölgesi’nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin Kişi Başına Gayri
Safi Katma Değerleri
Kişi Başı GSKD (USD)
Türkiye’deki Sırası
TR33 Bölgesi
TR32 Bölgesi
TR31 Bölgesi
Türkiye
5.586
6.850
8.398
6.684
11
9
6
-
Kaynak: TÜİK, Bölgesel Göstergeler TR33 2009, sayfa 15
2.2.3 İstihdam
2009 yılı verilerine göre Türkiye istihdamının %29’u hizmetlerde, %25’i sanayide, bir diğer %25’i
ticarette ve son olarak %21’lik kesim ise tarımda gerçekleşmiştir. Grafik 2.2.2’de TR33 Bölgesi
istihdamının iktisadi faaliyet kollarına dağılımı sunulmuştur. TR33 Bölgesi’nde tarım sektörü %39’luk
oran ile toplam istihdam içinde ilk sırada yer almakta ve Türkiye ortalamasının oldukça üzerinde bir
düzeyde seyretmektedir.
Türkiye genelinde %29 ile en yüksek paya sahip olan hizmetler sektörünün TR33 Bölgesi içindeki
payının %20 seviyesinde kaldığı görülmektedir. Sanayi istihdamı %26’lık oran ile Türkiye oranına
paralel bir durum sergilemektedir. TR33 Bölgesi’nde ticaretle uğraşanların oluşturduğu %15’lik dilim
Türkiye ortalamasının oldukça altındadır. TÜİK verilerine göre, söz konusu faaliyet kollarında toplam
874.000 kişi çalışmaktadır.
12
20%
Tarım
Sanayi
39%
Ticaret
15%
Hizmetler
26%
Grafik 2.2.2: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi’nde İstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı(%)
TR33 Bölgesi’ndeki işsizlik oranı 2008 yılında %8,3 iken yaşanan ekonomik kriz sonucunda bu oran
2009’da %11’e yükselmiştir. Bununla birlikte TR33 Bölgesi işsizlik oranı Türkiye ortalamasının altında
bir grafik çizmektedir. 2009 yılında Türkiye genelinde işsizlik %14 seviyesinde gerçekleşmiştir.
874.000
Çalışan Sayısı
342.000
227.000
Tarım
Sanayi
129.000
175.000
Ticaret
Hizmet
Toplam
İnşaat sektörü, sanayi sektörü içinde değerlendirilmiştir.
Grafik 2.2.3: 2009 Yılı İtibarıyla TR33 Bölgesi’nde İstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı(Kişi)*
Bölüm 2
2.2.3 Dış Ticaret
TR33 Bölgesi’ni oluşturan illere ait 2008 yılı kişi başına düşen ihracat ve ithalat rakamları 2008 dönemi
için, Ege Bölgesi ve bu bölgede yer alan Düzey 2 Bölgeleri ile karşılaştırmalı olarak Tablo 2.2.3’te
verilmektedir.
38
Tablo 2.2.3: 2008 Yılı İtibariyle Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi
İllerinde Kişi Başına Düşen İhracat ve İthalat (USD)
Kişi Başına Düşen İhracat (USD)
Kişi Başına Düşen İthalat (USD)
Afyonkarahisar
341
49
Kütahya
202
161
Manisa
774
641
Uşak
349
241
TR33 Bölgesi
511
361
TR32 Bölgesi
1.114
712
TR31 Bölgesi
2.061
2.190
Ege Bölgesi
1.310
1.201
Türkiye
1.846
2.824
Kaynak: TÜİK
TR33 Bölgesi’nde yer alan iller bazında kişi başına düşen ihracat rakamları incelendiğinde en yüksek
değere Manisa’nın, en düşük değere ise Kütahya’nın sahip olduğu görülmektedir. TR33 Bölgesi’nde
yer alan iller bazında kişi başına ithalat rakamları incelendiğinde ise en yüksek değere Manisa’nın, en
düşük değere Afyonkarahisar’ın sahip olduğu görülmektedir.
TR33 Bölgesi 511 dolar kişi başı ihracat ve 361 dolar kişi başı ithalat düzeyi ile Ege Bölgesi’nde yer
alan diğer Düzey 2 Bölgeleri’nin oldukça gerisinde kalmaktadır.
TR33 Bölgesi ve Ege Bölgesi’ni oluşturan diğer Düzey 2 Bölgelerine ait 2008 yılı ihracat rakamları
ekonomik faaliyetler bazında Tablo 2.2.4’te verilmektedir. Bölge illerinin toplam ihracat rakamlarına
bakıldığında en düşükten en yükseğe sırasıyla Kütahya, Uşak, Afyonkarahisar ve Manisa illeri
gelmektedir. 2008 yılında TR33 Bölgesi’nin toplam ihracatı, Türkiye ihracatının %1,13’ünü teşkil
etmektedir.
Tarım ve
Ormancılık
Balıkçılılık
Madencilik
ve
Taşocakçılığı
İmalat
Toptan ve
Perakende
Ticaret
ElektrikSu-Gaz ve
Diğer
Toplam
Tablo 2.2.4: 2008 Yılı İtibariyle Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi
İllerinde Ekonomik Faaliyetlere Göre İhracat Değerleri (1.000 USD)
33.024
0
13.995
190.820
0
0
237.839
Kütahya
13
0
1.522
112.838
0
0
114.373
Manisa
45.083
0
1.826
963.338
8.444
0
1.018.691
950
0
554
108.576
6.680
0
116.760
TR33 Bölgesi
79.070
0
17.897
1.375.572
15.124
0
1.487.663
TR32 Bölgesi
99.202
75.791
117.901
2.681.731
4.799
0
2.979.424
TR31 Bölgesi
648.093
25.302
113.356
6.961.438
75.122
9
7.823.320
Ege Bölgesi
826.365
101.093
249.154
11.018.741
95.045
14
12.290.407
3.936.711
240.330
2.155.150
125.187.659
430.465
76.881
132.027.196
Afyonkarahisar
Uşak
Türkiye
Kaynak: TÜİK
39
Ege Bölgesi’ni oluşturan Düzey 2 Bölgeleri ile TR33 Bölgesi illerine ait 2008 yılı ithalat rakamları
ekonomik faaliyetler bazında Tablo 2.2.5’te verilmektedir. Bölge illerinin toplam ithalat rakamlarına
bakıldığında en düşükten en yükseğe sırasıyla Afyonkarahisar, Uşak, Kütahya ve Manisa illeri
gelmektedir. 2008 yılı TR33 Bölgesi’nin toplam ithalatı Türkiye ithalatının %0,5’ini oluşturmuştur.
Balıkçılılık
Toptan ve
Perakende
Ticaret
ElektrikSu-Gaz ve
Diğer
Toplam
Afyonkarahisar
6.685
0
178
27.460
47
0
34.370
Kütahya
1.003
0
22.588
67.488
7
0
91.086
Manisa
70.169
0
2.576
766.726
5.171
0
844.642
Uşak
6.369
0
691
71.577
2.031
0
80.668
TR33 Bölgesi
84.226
0
26.033
933.250
7.257
0
1.050.766
TR32 Bölgesi
142.364
830
4.679
1.720.336
35.956
99
1.904.264
TR31 Bölgesi
455.180
2.107
72.128
6.755.981
1.015.466
12.317
8.313.179
Ege Bölgesi
681.769
2.936
102.840
9.409.567
1.058.678
12.419
11.268.209
6.391.914
41.125
35.649.704
150.252.335
9.578.987
49.509
201.963.574
Türkiye
İmalat
Tarım ve
Ormancılık
Madencilik
ve
Taşocakçılığı
Tablo 2.2.5: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi
İllerinde Ekonomik Faaliyetlere Göre İthalat Değerleri(1.000 USD)
Kaynak: TÜİK
2.2.4 Yatırım
2009 yılı verilerine göre, Türkiye`de yer alan toplam 23.380 yabancı sermayeli işletmenin 3.325 tanesi
Ege Bölgesi’nde bulunmaktadır. Buna göre, Ege Bölgesi’nde faaliyette bulunan yabancı sermayeli
işletmeler Türkiye`de faaliyet gösteren yabancı sermayeli işletmelerin %14`ünü oluşturmaktadır. TR33
Bölgesi’nde faaliyet gösteren yabancı sermayeli işletmelerin sayısı Tablo 2.2.6’da sunulmaktadır. Buna
göre, yabancı sermayeli işletme sayısı açısından TR33 Bölgesi, Ege Bölgesi`nin %4`ünü, Türkiye`nin
%0,6`sını oluşturmaktadır.
Tablo 2.2.6: 2009 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi’nde Faaliyet Gösteren
Yabancı Sermayeli İşletme Sayısı
Afyonkarahisar
Yabancı Sermayeli
İşletme Sayısı
Kütahya Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi Ege Bölgesi
Türkiye
35
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, 31.12.2009 Tarihi İtibarıyla Türkiye`de Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli Firmalar
Uluslararası Doğrudan Yatırım (UDY) girişlerine bakıldığında ise, 2008 döneminde Ege Bölgesi
UDY girişlerinin Türkiye toplamının %2`sini oluşturduğu görülmektedir. Ege Bölgesi`nde yer alan iller
kapsamında İzmir %1,54`lük payla 2008 döneminde en fazla UDY çeken il olmuştur. İzmirì sırasıyla
Denizli, Muğla, Uşak, Aydın, Kütahya ve Manisa illeri takip etmektedir. TR33 Bölgesi açısından
bakıldığında Afyonkarahisar dışında diğer 3 ilde 2008 yılında UDY girişi olduğu görülmektedir. Bu
iller içerisinde UDY girişlerinde Uşak %0,08’lik payla ilk sırada yer almakta olup, Ege Bölgesi içinde 4.
sıraya sahiptir.
40
Tablo 2.2.7: 2008 Dönemi Ege Bölgesi İllerine Gelen UDY Girişleri (Milyon USD)
UDY (Milyon USD)
Oran (%)
Aydın Kütahya Manisa Ege Bölgesi*
Türkiye
İzmir
Denizli
Muğla
Uşak
226,3
22,0
18,7
11,4
4,2
3,5
3,0
289,1
14.707,0**
1,54
0,15
0,13
0,08
0,03
0,02
0,02
2,00
100,00
*Tablo verilerinden türetilmiştir. **Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB)’nin yeniden yatırımda kullanılan kazançlar için yaptığı
tahmin hariç tutulmuştur.
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Yabancı Sermaye Genel Müd., UDY 2008 Yılı Raporu, Haziran 2009, sayfa 23
2004-2008 yılları arasında uluslararası sermayeli şirketlerin teşvik belgeli
yatırım projelerinin il bazında dağılımlarına bakıldığında TR33 Bölgesi’nden
sadece Manisa ilinin yer aldığı ve Türkiye genelinde İzmir`den sonra
8. Sırada olduğu görülmektedir. Manisa ili 2004-2008 döneminde
uluslararası sermayeli şirketlerin teşvik belgeli 50 adet yatırım projesine
ve toplam 651,5 milyon USD’lik yatırım tutarına ev sahipliği yapmıştır.
2008 dönemi içerisinde Manisa’da uluslararası sermayeli şirketlerin 30,1
milyon USD tutarında teşvik belgeli 6 yatırım projesi gerçekleşmiştir.
2009 yılında verilen yatırım teşvik belgelerinin TR33 Bölgesi illerine ve Ege
Bölgesi Düzey 2 Bölgelerine göre dağılımı Tablo 2.2.8’de verilmektedir.
TR33 Bölgesi illerine 2009 yılında verilen 137 yatırım teşvik belgesinin iller itibarıyla
sabit yatırımlarına bakıldığında, en fazla yatırım miktarından en aza doğru sıralamanın Manisa,
Kütahya, Afyonkarahisar ve Uşak şeklinde olduğu görülmektedir. Belge sayısı açısından ise en fazla
yatırım teşvik belgesi alan il Manisa, en az yatırım teşvik belgesi alan iller Kütahya ve Uşak illeridir.
İstihdam edilen kişi başına düşen sabit yatırım miktarları açısından, Manisa 410 TL ile en yüksek, Uşak
136 TL ile en düşük yatırım tutarlarının gerçekleştiği illerdir.
Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri itibarıyla istihdam edilen kişi başına düşen sabit yatırım miktarı açısından
sıralama yapılırsa, TR33 Bölgesi ilk sırada yer almaktadır ve genel toplama kıyasla istihdam edilen kişi
başına daha fazla yatırım miktarı sağlamıştır.
Tablo 2.2.8: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi İllerinde
Verilen Yatırım Teşvik Belgeleri Hakkında Bilgiler
Belge Sayısı
(Adet)
Sabit Yatırım
(1.000 TL)
İstihdam
(Kişi)
İstihdam Edilen Kişi Başına Düşen
Sabit Yatırım Tutarı (1.000 TL)*
Afyonkarahisar
43
155.433
789
197
Kütahya
18
230.491
1.048
220
Manisa
58
926.924
2.263
410
Uşak
18
51.080
376
136
TR33 Bölgesi
137
1.363.928
4.476
305
TR32 Bölgesi
116
565.257
2.813
201
TR31 Bölgesi
113
525.264
3.159
166
Ege Bölgesi
366
2.454.449
10.448
235
2.492
19.878.018
80.135
248
Türkiye
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, http://www.hazine.gov.tr
41
Bölüm 2
2.2.5 Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli
Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu (URAK)’ın hazırladığı 2008-2009 dönemi İllerarası
Rekabetçilik Endeksi araştırmasında, 81 il ve bu illerin oluşturduğu Düzey 2 Bölgelerine ilişkin endeks
değerleri; beşeri sermaye ve yaşam kalitesi, markalaşma becerisi ve yenilikçilik, ticaret becerisi ve üretim
potansiyeli, erişilebilirlik olmak üzere 4 ana değişken üzerine kurulmuştur. Söz konusu değişkenlerden
ticaret becerisi ve üretim potansiyeli alt değişkeni ile genel endeks sıralaması Ege Bölgesi’nde bulunan
iller itibariyle Tablo 2.2.9’da verilmektedir.
42
Buna göre, Ege Bölgesi illeri kendi içerisinde değerlendirildiğinde, TR33 Bölgesi’nde yer alan Manisa ili
ticaret becerisi ve üretim potansiyeli endeks sıralamasında Denizli’den sonra 3. sırada yer almaktadır.
Ancak, genel endeks sıralamaları incelendiğinde, TR33 Bölgesi’ndeki illerin Ege Bölgesi’nde yer alan
diğer Düzey 2 Bölgelerinin illerine kıyasla daha gerilerde yer aldıkları görülmektedir.
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Aydın
Denizli
Muğla
İzmir
Tablo 2.2.9: Ege Bölgesi İllerinin Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksine ve Genel
Endekse Göre Sıraları
Ticaret Becerisi ve Üretim
Potansiyeli Endeks Sırası
50
61
22
48
43
17
32
2
Genel Endeks Sırası
47
57
31
33
17
15
21
3
Kaynak: URAK, İllerarası Rekabetçilik Endeksi 2008-2009, Deloitte
Bölge içerisinde yer alan diğer illere göre sanayi bakımından daha gelişmiş konumda bulunan Manisa,
Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Alt Endeksi verilerinde 22. sırada olup, bu alanda rekabet gücü
en yüksek olan il konumundadır. Markalaşma Becerisi ve Yenilikçilik Alt Endeksi’nde ise Manisa ve
Kütahya illeri ön plana çıkmaktadır. Bu alt endeks verilerine göre, Manisa 15. ve Kütahya 18. sırada
yer alarak TR33 Bölgesi’nin Markalaşma Becerisi en gelişmiş illeri olmuşlardır.
43
TARIM
TARIM
2.3.1 Tarım Alanlarının
Dağılımı
TR33 Bölgesi’nin toplam yüzölçümü 4.206.189 hektar olup bunun
1.646.295 hektarı tarım alanıdır. 2009 yılı TÜİK verilerine göre, tarım
alanlarının toplam alan içerisindeki oranı Türkiye’de %31 ve Ege Bölgesi’nde %32
iken TR33 Bölgesi’nde toplam arazinin %39,1’inin tarım arazisi olarak kullanılması TR33
Bölgesi’nde arazinin tarıma elverişli olduğunu göstermektedir.
38%
9%
Tarım Alanı
Orman Alanı
Çayır Mera
Diğer Arazi
14%
39%
Kaynak: İl Tarım Müdürlükleri, 2009
Grafik 2.3.1: TR33 Bölgesi Genel Arazi Dağılımı(%)
2009 yılı TÜİK tarım alanları verilerine göre, Türkiye topraklarının yaklaşık %31’i (24,3 milyon ha) tarım
yapılabilir özelliktedir. Tarım alanlarının nadas alanları hariç %67,3’ü (16,4 milyon ha) tarla ziraatına
ayrılmıştır. TR33 Bölgesi’nde tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin alanı incelendiğinde (kullanılmayan tarım
arazileri ile birlikte) toplam tarım alanları içerisinde %84 pay ile Türkiye genelindeki %85’lik ortalamayı
yakaladığı görülmektedir. Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak illerinde bu oran %90’ın üzerinde iken
Manisa yaklaşık %59 ile son sıradadır. Bu durumun sebebi olarak Manisa ilinde diğer illere nazaran
sebze ve meyve bahçelerinin önemli yer tutması gösterilebilir.
12
M
TR33 Bölgesi’nde toplam arazinin
%39,1’inin tarım arazisi olarak
kullanılması TR33 Bölgesi’nde
arazinin tarıma elverişli olduğunu
göstermektedir.
Tablo 2.3.1: TR33 Bölgesi ve İllerindeki Tarım Alanlarının Kullanımlarına Göre Dağılımı (da)
Toplam
Tarım
Alanı
Tahıllar ve Diğer Bitkisel
Ürünlerin Alanı
Ekilen
Alan
Nadas
Sebze
Bahçeleri
Alanı
Meyveler,
İçecek ve
Baharat
Bitkileri
Alanı
Kullanılmayan
Tarım
Arazisi
Afyonkarahisar
4.860.680
4.058.810
437.220
74.630
152.570
137.450
Kütahya
4.094.880
3.149.290
517.420
53.600
64.290
310.280
Manisa
5.151.928
2.877.072
138.005
338.473
1.758.465
39.913
Uşak
2.355.460
2.157.773
24.100
69.133
93.801
10.653
TR33 Bölgesi
16.462.948
12.242.945
1.116.745
535.836
2.069.126
498.296
2009 yılı TÜİK verilerine göre, Türkiye’de sebze bahçeleri alanının toplam tarım alanına oranı %3 iken
bu oran Ege Bölgesi’nde %5, TR33 Bölgesi’nde %4 ve son olarak Manisa’da %7 olarak görülmektedir.
Meyveler, içecek ve baharat bitkileri alanının toplam tarım alanına oranı Türkiye’de %12 iken bu oran
TR33 Bölgesi’nde %13 olup, Manisa’da %35’tir. Manisa’daki bu oranın Türkiye ortalamasının üzerinde
olması ilin meyve, içecek ve baharat bitkileri yönünden Bölge için oluşturduğu katma değerin önemini
göstermektedir.
Tahıllar ve Diğer Bitkisel
Ürünlerin Alanı
13%
81%
3%
3%
Meyveler, İçecek ve Baharat
Bitkileri Alanı
Sebze Bahçeleri Alanı
Kullanılmayan Tarım Arazisi
Grafik 2.3.2: TR33 Bölgesi’ndeki Tarım Alanlarının Kullanım Dağılımı(%)
12
2.3.2 Sulanabilir Tarım Alanları
Uşak ilinde sulanmayan tarım arazisi oranı bir hayli yüksek olup Afyonkarahisar ve Manisa illerindeki
sulanan tarım arazileri Bölge ortalamasının üstünde seyretmektedir. Tarımdaki sulama ise ekseriyetle
geleneksel sulama yöntemleri ile yapılmaktadır.
Tablo 2.3.2: TR33 Bölgesi ve İllerinin Sulanan ve Sulanmayan Tarım Alanları
Sulanan Tarım Alanları
Sulanmayan Tarım Alanları
Toplam
Alan (da)
Oran (%)
Alan (da)
Oran (%)
1.916.510
39
2.944.170
61
4.860.680
Kütahya
591.680
14
3.503.200
86
4.094.880
Manisa
1.943.750
38
3.208.178
62
5.151.928
170.000
7
2.185.460
93
2.355.460
4.621.940
28
11.841.008
72
16.462.948
Afyonkarahisar
Uşak
TR33 Bölgesi
28%
Sulanan Tarım Alanları
Sulanamayan Tarım Alanları
72%
Bölüm 2
Grafik 2.3.3: TR33 Bölgesi Sulanan ve Sulanmayan Tarım Alanlarının Dağılımı(%)
2.3.3 Tarım İşletmeleri ve Tesisleri
Türkiye’deki tarımsal işletmelerin büyük bir bölümü 50 da’dan küçük işletmelerden oluşmaktadır.
TR33 Bölgesi’nde Türkiye’nin pek çok yerinde olduğu gibi tarımsal işletmelerin arazi yapıları miraslar
yoluyla bölünerek rasyonel anlamda işletmeye elverişli olmayan çok parçalı hale gelmiştir. Tarımsal
işletmelerin geneline bakıldığında ise işletme ölçekleri küçük olup, optimum tarım alanları yaygın
değildir. Tarımsal sermaye de mevcut durumda tam olarak yoğun ve etkin kullanılamamaktadır. Küçük
işletmelerin çok büyük bir bölümü de kendi tüketimini karşılamak için üretimde bulunmakta, pazar için
üretim yapamamakta ve kendisi için bir birikim gerçekleştirememektedir. Buna bağlı olarak modern
tarım yöntemlerini takip etmekte güçlük yaşamaktadırlar.
2.3.4 Tarımsal Üretim Değerleri
2008 yılı TÜİK tarımsal üretim değerleri verilerine göre, Türkiye’nin bitkisel üretim değerinin %7’si
TR33 Bölgesi’nde gerçekleşmekte olup, bitkisel üretim değeri açısından TR33 Bölgesi Düzey 2
46
Bölgeleri arasında 4. sırada bulunmaktadır. Tarımsal üretimde Bölge içerisinde önemli bir yere sahip
olan Manisa ili, iller bazında 6. sırada yer almaktadır. Ege Bölgesi içerisinde de %39’luk oran ile TR33
Bölgesi ilk sırada yer almaktadır.
Tablo 2.3.3: Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Tarımsal Üretim Değerleri (1.000 TL)
Bitkisel Üretim Değeri
Canlı Hayvanlar Değeri
Hayvansal Ürünler Değeri
Afyonkarahisar
989.320
631.197
833.366
Kütahya
653.128
352.450
204.891
Manisa
2.366.435
653.363
934.157
481.383
249.674
124.240
TR33 Bölgesi
4.490.267
1.886.684
2.096.654
Ege Bölgesi
11.453.672
4.346.441
4.589.299
Türkiye
66.010.114
25.521.071
23.816.982
Uşak
2.3.4.1. Bitkisel Üretim – Tarla Ürünleri
2009 yılı TÜİK verilerine göre, tarla ürünlerinin ekim alanı dikkate alındığında; TR33 Bölgesi’ndeki
alanların Türkiye’deki ekim alanları içerisindeki oranı % 6,7’dir. TR33 Bölgesi’nde baklagil ekimi yapılan
tarım alanlarının Türkiye içerisindeki payı ise %11’dir. Bu oranın endüstriyel bitkilerde %10,1, tahıllarda
%6,5, yağlı tohumlarda %3,8, yem bitkilerinde %5,4 ve yumru bitkilerinde %7,1 olduğu görülmektedir.
2009 yılı TÜİK verilerine göre, tarla ürünlerinin üretimi dikkate alındığında; TR33 Bölgesi’nde üretilen
tarla ürünlerinin tüm Türkiye’de üretilen tarla ürünleri içerisindeki oranının %5,9 olduğu anlaşılmaktadır.
TR33 Bölgesi’nde baklagil üretiminin Türkiye’deki üretim içindeki oranı %9, endüstriyel bitkilerinin
%4,8, tahılların %6, yağlı tohumların %1,5, yem bitkilerinin %6,6 ve yumru bitkilerin %7,6’dır.
47
Bölge’de yetiştirilen başlıca tarla ürünleri buğday, arpa, mısır(dane), nohut, fasulye, ayçiçeği, susam,
tütün, haşhaş, şekerpancarı, pamuk, mısır (silajlık), yonca, fiğ, patates, kuru soğan ve hayvan
pancarıdır.
Tablo 2.3.4: Türkiye’deki ve TR33 Bölgesi’ndeki Bitkisel Üretimle İlgili Tarla Alanı, Üretim ve Verim
Ekilen Tarla Alanı (da)
Üretim (Ton)
Verim (kg/da)
Grup Adı
Türkiye
TR33 Bölgesi
Türkiye
TR33 Bölgesi
Türkiye
TR33 Bölgesi
Baklagiller
9.088.757
1.002.173
1.237.240
111.078
136
111
Endüstriyel Bitkiler
9.587.464
968.437
19.985.321
963.280
2.084
995
Tahıllar
120.677.087
7.832.003
33.577.151
2.015.410
278
257
Yağlı Tohumlar
11.711.492
450.543
2.396.044
36.578
205
81
Yem Bitkileri
14.807.284
792.415
20.558.634
1.360.769
1.388
1.717
Yumru Bitkiler
2.175.474
153.770
6.503.783
493.638
2.990
3.210
168.047.558
11.199.341
84.258.173
4.980.753
Toplam
Kaynak: TÜİK, Bitkisel Üretim Tarla Ürünleri, 2009
2.3.4.2 Bitkisel Üretim – Sebzeler
2009 yılı TÜİK verilerine göre, TR33 Bölgesi’nde üretilen sebzelerin tüm Türkiye’de üretilen sebzeler
içerisindeki oranı %7’dir. Bölge’de üretilen yaprağı yenen sebzelerin Türkiye’ye oranı %5, baklagil
sebzelerin %4, meyvesi yenen sebzelerin %7, soğansı-yumru-kök sebzelerin %2 ve diğer sebzelerin
%6’dır.
Tablo 2.3.5: TR33 Bölgesi ve Türkiye Sebze Üretimi (Ton)
Grup Adı
TR33 Bölgesi
Türkiye
Yaprağı Yenen Sebzeler
84.426
1.745.703
Baklagil Sebzeler
32.219
828.094
1.553.682
21.106.889
Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler
22.842
970.780
Diğer Sebzeler
12.809
197.111
1.705.978
24.848.577
Bölüm 2
Meyvesi Yenen Sebzeler
Toplam
Sebzeler arasında Bölge’de yetiştirilen ürünlerin başında domates, biber, kavun, karpuz, hıyar, lahana,
pırasa, ıspanak, marul, taze fasulye, bezelye ve taze soğan gelmektedir.
2.3.4.3 Bitkisel Üretim – Meyveler
2009 yılı TÜİK verilerine göre, TR33 Bölgesi’ndeki toplu meyvelik alanlarının tüm Türkiye’deki toplu
meyvelik alanları içerisindeki oranı %7,1’dir. Bölge’de üretilen yumuşak çekirdeklilerin toplu meyvelik
alanının Türkiye’deki alana oranı %3,5 iken taş çekirdeklilerin %10,8, sert kabukluların %0,8, üzüm ve
üzümsülerin %13,9 ve zeytinlerin %11’dir.
48
2009 yılı TÜİK verilerine göre, TR33 Bölgesi’nde üretilen meyvelerin tüm Türkiye’de üretilen meyveler
içerisindeki oranı %11,7’dir. Bölge’de üretilen yumuşak çekirdeklilerin Türkiye’ye oranı %3,3, taş
çekirdeklilerin %10, sert kabukluların %2,3, üzüm ve üzümsülerin %28,3 ve zeytinlerin %15,6’dır.
TR33 Bölgesi’ndeki toplam ağaç sayısının tüm Türkiye’deki toplam ağaç sayısı içerisindeki oranı
%4,4’tür. Bölge’de bulunan yumuşak çekirdekli toplam ağaç sayısının Türkiye’ye oranı %4,2 iken taş
çekirdeklilerin %11,9, sert kabukluların %0,6, üzüm ve üzümsülerin %1,5 ve zeytinlerin %12,9’dur.
Tablo 2.3.6: Türkiye Meyve Üretim İstatistikleri
Toplu Meyveliklerin
Alanı (da)
Üretim
(Ton)
Ağaç Başına
Ortalama Verim
(kg)
Toplam Ağaç
Sayısı
(Adet)
Yumuşak Çekirdekliler
1.887.531
3.280.082
440
68.072.229
Taş Çekirdekliler
2.488.535
2.117.933
288
72.411.709
Sert Kabuklular
9.188.617
875.634
86
426.940.849
Üzüm ve Üzümsüler
5.689.060
5.310.651
13.251
26.182.328
Zeytin
7.784.125
1.290.654
25
153.723.057
Turunçgiller
1.147.847
3.513.772
1.116
33.236.830
758.513
1.103.340
-
28.944.228
17.492.066
15.206
Grup Adı
Çay (yaş)
Toplam
780.567.002
TR33 Bölgesi’nde üretilen başlıca meyveler arasında üzüm, zeytin, kiraz, vişne, elma, erik, şeftali,
armut, ceviz, badem ve kestane gelmektedir.
Tablo 2.3.7: TR33 Bölgesi Meyve Üretim İstatistikleri
Toplu Meyveliklerin
Alanı (da)
Üretim
(Ton)
Ağaç Başına
Ortalama Verim
(kg)
Toplam Ağaç
Sayısı
(Adet)
Yumuşak Çekirdekliler
65.193
107.786
338
2.878.692
Taş Çekirdekliler
268.074
212.186
262
8.646.309
Sert Kabuklular
71.018
19.958
94
2.407.107
Üzüm ve Üzümsüler
792.832
1.503.676
9.336
388.882
Zeytin
857.837
200.999
36
19.771.377
2.054.954
2.044.605
10.066
34.092.367
Grup Adı
Toplam
2.3.5 Örtüaltı Tarım
Örtüaltı sebze ve meyve üretimi Türkiye genelinde 567.180 da alanda yapılmaktadır. Ege Bölgesi’nde
51.578 da alanda örtüaltı tarım yapılırken, TR33 Bölgesi’nde sadece 1.433 da’lık bir alanda örtüaltı
tarım gerçekleştirilmektedir.
49
TR33 Bölgesi’nde örtüaltı tarımı ile yetiştirilen ürünlerden %57,8 ile domates, %32,6 ile hıyar, %2,1
ile ıspanak ve %1,6 ile marul (göbekli) ön plana çıkmaktadır. Türkiye’de yapılan tüm örtüaltı tarımı
içerisinde domates %50, hıyar %18,5, karpuz %14,4, biber (sivri) %5 ve patlıcan %3,8 paya sahiptir.
Türkiye’de örtüaltı tarımı ile üretilen meyveler çilek ve muz iken TR33 Bölgesi’nde sadece Manisa
ilinde çilek yetiştirilmektedir.
TR33 Bölgesi’nde yapılan sebze üretiminin %71,7’si plastik seralarda, %27,7’si yüksek tünelde,
%0,3’ü alçak tünelde ve %0,3’lük dilim de cam seralarda gerçekleştirilmekte iken Türkiye’deki kullanım
oranları sırasıyla %47,7, %9,6, %18,4 ve %24,3’tür.
TR33 Bölgesi zengin jeotermal su kaynaklarına sahip olmanın avantajıyla beraber örtü altı tarımının
son yıllarda artış eğiliminde olduğu bir bölge özelliği taşımaktadır. Bu sayede Bölge’deki örtüaltı tarım
uygulamaları artacak ve daha verimli üretim sağlanmış olacaktır. Bölge’de örtüaltı tarım konusunda
eğitim ve yayım çalışmaları yapılmakta böylece üreticinin bilinçlendirilmesi sağlanmakta ve merkezi
kayıt çalışmaları devam etmektedir.
Tablo 2.3.8: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Örtüaltı Tarım Verileri
Toplam (da)
Cam
Sera (da)
Plastik
Sera (da)
Yüksek
Tünel (da)
Alçak
Tünel (da)
Afyonkarahisar
37
0
28
6
3
Kütahya
350
6
264
80
0
Manisa
709
0
593
8
108
Uşak
337
0
0
337
0
TR33 Bölgesi
1.433
6
885
431
111
Ege Bölgesi
51.578
6.880
28.532
10.591
5.575
Türkiye
567.180
82.932
220.186
77.046
187.016
2.3.6 Organik Tarım
2008 yılı TÜİK verilerine göre, TR33 Bölgesi organik tarımla uğraşan çiftçi
sayısı bakımından Türkiye genelinde 2. sırada yer almaktadır. Ege Bölgesi’nde
organik tarımla uğraşan çiftçi sayısı, Türkiye’deki organik tarımla uğraşan
çiftçi sayısının %39’unu oluştururken TR33 Bölgesi bu sayının %13,3’ünü
oluşturmaktadır.
Türkiye’de 141.752 ha alanda organik tarım ekimi yapılmakta olup TR33
Bölgesi’nde Türkiye organik tarım alanının %3’üne denk gelen 4.257 ha alanda organik
tarım yapılmaktadır. Türkiye genelinde 415.380 ton organik tarım üretimi yapılmakta iken bunun %8’lik
kısmı olan 32.973 tonluk üretim TR33 Bölgesi’nde gerçekleştirilmektedir.
Bu oran ile TR33 Bölgesi düzey 2 bölgeleri arasında TRC2 Şanlıurfa, Diyarbakır ve TR31 İzmir
Bölgeleri’nden sonra 3. sırada yer almaktadır.
50
Tablo 2.3.9: 2008 Yılı Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Organik Tarım Verileri
Çiftçi Sayısı
Ekilen Alan (ha)
Üretim (Ton)
Afyonkarahisar
254
402
4.036
Kütahya
125
142
3.495
Manisa
869
3.714
25.443
0
0
0
TR33 Bölgesi
1.248
4.257
32.973
Ege Bölgesi
3.663
41.212
97.791
Türkiye
9.384
141.752
415.380
Uşak
2.3.7 İyi Tarım Uygulamaları
İyi Tarım Uygulamaları(İTU) adı verilen çalışmalarda çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar vermeyen
tarımsal üretimin yapılması, doğal kaynakların korunması, tarımda izlenebilirlik ve sürdürülebilirlik ile
gıda güvenliğinin sağlanması amaçlanmıştır.
Bölge illerinde İl Tarım Müdürlükleri’nin, İTU üzerinde belli başlı çalışmalar yürüttüğü görülmektedir.
Afyonkarahisar ilinde yapılan bilgilendirme toplantılarında 412 çiftçiye eğitim verilmiştir. İl genelinde 3
adet yetkilendirilmiş kuruluş bulunmakta olup 19 üretici elma, kayısı, kiraz ve buğday ürünlerinde 513
da alanda 511 ton üretim gerçekleştirilmiştir.
Kütahya’da İl Tarım Kredi Kooperatiflerinin teşviki ile iyi tarım uygulamaları yaygınlaşmaya başlamıştır.
İl ve ilçe tarım müdürlüklerinin, üreticilerin, üretici birliklerinin, müteşebbisler ile yetkilendirilmiş
kuruluşların ortak hareket etmesi ile İTU’nun genişlemesi hedeflenmektedir. İl genelinde 1 adet
yetkilendirilmiş kuruluş bulunmakta olup 53 üretici 217 ton kiraz üretimi gerçekleştirmiştir(Kütahya İl
Tarım Müdürlüğü, 2008).
Manisa ilinde, Ahmetli’de 1, Akhisar’da 2, Alaşehir’de 36, Salihli’de 10, Sarıgöl’de 24 ve Saruhanlı’da
3 olmak üzere toplam 76 işletme 12.508,707 da alanda iyi tarım uygulaması yapmaktadır(Manisa İl
Tarım Müdürlüğü, 2009).
51
Uşak ilinin Eşme İlçesi Cevizli Köyü’ndeki bir işletmede 172 da alanda sofralık üzüm yetiştiriciliğinde iyi
tarım uygulaması yapılmaktadır (Uşak İl Tarım Müdürlüğü, 2009).
2.3.8 Hayvancılık
1.800.000
11.200.000
1.600.000
11.100.000
1.400.000
11.000.000
1.200.000
10.900.000
1.000.000
10.800.000
800.000
10.700.000
600.000
10.600.000
400.000
10.500.000
200.000
10.400.000
0
Ege
2005
2007
2008
2009
10.300.000
1.468.737 1.563.052 1.620.183 1.646.781 1.657.645
660.650
Türkiye
2006
667.605
690.488
694.084
704.359
10.632.216 10.972.884 11.122.515 10.947.209 10.812.206
Kaynak: TÜİK
Grafik 2.3.4: Büyükbaş Hayvan Sayısı Yıllara Göre Değişimi – TR33, Ege, Türkiye
TR33 Bölgesi’ndeki büyükbaş hayvan sayısındaki artış Ege Bölgesi’ndeki artışa benzer bir seyir
göstermektedir ve bu sayı Ege Bölgesi büyükbaş hayvan sayısının yaklaşık yarısını oluşturmaktadır.
TR33 Bölgesi’nde 2005 ile 2009 yılları arasındaki büyükbaş hayvan sayısı dikkate alındığında genel
anlamda 4 ilde de istikrarlı bir artışın olduğu tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra büyükbaş hayvan
sayısı bakımından incelendiğinde sıralamanın küçükten büyüğe doğru Uşak, Kütahya, Manisa ve
Afyonkarahisar şeklinde olup Afyonkarahisar ilinin diğer illere kıyasla büyükbaş hayvan sayısının
dikkati çeker düzeyde yüksek olduğu görülmektedir.
2009 yılı TÜİK verilerine göre; TR33 Bölgesi büyükbaş hayvan adedinde Türkiye genelinde
%6,5’luk, Ege Bölgesi genelinde ise %42,4’lük paya sahip olup Düzey 2 Bölgeleri
arasında 3. sırada yer almaktadır. Afyonkarahisar ili ise iller bazında 7. sıradadır.
Büyükbaş hayvan varlığı açısından Afyonkarahisar Türkiye’nin %2,6’sını, TR33 Bölgesi’nin %40,4’ünü
oluşturmakta olup Bölge içinde ilk sırada bulunmaktadır.2005 ile 2009 yılları arasında TR33 Bölgesi
ve Ege Bölgesi küçükbaş hayvan sayıları incelendiğinde, illerde son beş sene içerisinde belirgin bir
düşüşün yaşandığı gözlenmekte olup TR33 Bölgesi küçükbaş hayvan sayısının Ege Bölgesi küçükbaş
hayvan sayısının büyük bir kısmını oluşturduğu dikkati çekmektedir.
52
3.700.000
37.000.000
33.000.000
3.200.000
29.000.000
2.700.000
25.000.000
2.200.000
1.700.000
21.000.000
2005
2006
2007
2008
2009
Ege
3.559.869
3.549.086
3.425.713
3.220.818
2.922.599
2.168.407
2.150.281
2.068.904
1.942.969
1.748.978
Türkiye
31.821.789
32.260.206
31.748.651
29.568.152
26.877.793
17.000.000
Kaynak: TÜİK
Grafik 2.3.5: Küçükbaş Hayvan Sayısı Yıllara Göre Değişim – TR33, Ege, Türkiye
TR33 Bölgesi’nde 2005 ile 2009 yılları arasındaki küçükbaş hayvan sayısı dikkate alındığında genel
anlamda 4 ilde de sabit bir azalışın olduğu gözlenmektedir. Bunun yanı sıra küçükbaş hayvan
sayısı bakımından incelendiğinde sıralamanın küçükten büyüğe doğru Uşak, Kütahya, Manisa ve
Afyonkarahisar şeklinde olup Afyonkarahisar ilinin küçükbaş hayvan sayısının diğer illere kıyasla
yüksek olduğu ve Manisa ili küçükbaş hayvan sayısı ile birbirine yakın bir grafik çizdiği görülmektedir.
Küçükbaş hayvan sayısı açısından TR33 Bölgesi, Türkiye genelinde %6,5’lik paya sahiptir. İllerin
TR33 Bölgesi’ndeki payı sırasıyla %36,4 ile Afyonkarahisar, %31,1 ile Manisa, %20,2 Kütahya ve
%12,3 ile Uşak olarak tespit edilmiştir. Ege Bölgesi içerisinde %60’lık yüksek bir oran ile küçükbaş
hayvancılıktaki potansiyelini ortaya koyan TR33 Bölgesi, Düzey 2 Bölgeleri arasında 4. sırada yer
almaktadır. İller bazında inceleme yapıldığında Afyonkarahisar ilinin 7. ve Manisa ilinin ise 15. sırada
yer aldığı gözlemlenmektedir.
60.000.000
400.000.000
350.000.000
50.000.000
300.000.000
40.000.000
250.000.000
30.000.000
200.000.000
150.000.000
20.000.000
100.000.000
10.000.000
0
50.000.000
2005
2006
2007
2008
2009
Ege
35.485.879 41.905.374 45.541.311 51.023.860 50.638.309
Türkiye
322.917.20 349.402.11 273.548.48 249.043.73 234.082.20
20.230.266 21.750.376 25.166.757 27.045.142 29.165.530
Kaynak: TÜİK
Grafik 2.3.6: Kümes Hayvan Sayısı Yıllara Göre Değişim – TR33, Ege, Türkiye
53
0
Tek tırnaklı hayvan adedine bakılacak olursa, TR33 Bölgesi, Türkiye genelinde %5,9’luk, Ege
Bölgesi genelinde ise %36,8’lik paya sahiptir. TR33 Bölgesi, Düzey 2 Bölgeleri arasında 4. sırada yer
almaktadır.
2005 2009 yılları arasında TR33 Bölgesi’ndeki kümes hayvanı sayısındaki artışın Ege Bölgesi’ndeki
artışa benzer bir seyir gösterdiği ve Bölgenin kümes hayvanı sayısının Ege Bölgesi kümes hayvanı
sayısının yarısından fazlasını oluşturduğu göze çarpmaktadır. 2005 ile 2009 yılları arasındaki kümes
hayvanı sayısının 4 ilde de genel anlamda arttığı gözlenmektedir.
Kümes hayvanı adedi açısından TR33 Bölgesi, Türkiye içerisinde %12,5’lik paya sahiptir. Ege Bölgesi
içerisinde %57,6’lık yüksek bir oran ile kümes hayvancılığında iyi bir yere sahip olan TR33 Bölgesi,
Düzey 2 Bölgeleri arasında da 2. sırada bulunmaktadır. Yumurta tavuğu adedi dikkate alındığında
Afyonkarahisar Türkiye genelinde %12,6’lık pay ile ilk sırada gelirken, Bölge içerisinde de lider
durumdadır. Manisa ili ise Türkiye genelinde %8’lik pay ile 3. sırada iken TR33 Bölgesi içinde 2.
sıradadır. Yumurta tavuğu adedi açısından TR33 Bölgesi %21,9’luk payla Düzey 2 Bölgeleri arasında
ilk sıradadır. Et tavukçuluğu açısından değerlendirildiğinde ise TR33 Bölgesi Türkiye genelinde %8,7’lik
pay ile Düzey 2 Bölgeleri arasında 3. sırada yer almaktadır.
4.400.000
44.000.000
3.900.000
39.000.000
3.400.000
34.000.000
2.900.000
29.000.000
2.400.000
24.000.000
1.900.000
19.000.000
1.400.000
Ege
Türkiye
2005
2006
2007
2008
3.156.717
3.622.892
4.187.707
4.346.441
1.473.672
1.592.135
1.822.323
1.886.684
20.919.260
22.943.481
24.666.222
25.521.071
14.000.000
Bölüm 2
Kaynak: TÜİK
Grafik 2.3.7: Canlı Hayvan Değerleri Yıllara Göre Değişim – TR33, Ege, Türkiye
2005 ile 2008 yılları arasındaki canlı hayvan değerleri dikkate alındığında tüm Türkiye’de istikrarlı bir
artış görülmektedir. TR33 Bölgesi’ndeki artış ise Türkiye’deki artışa paralel bir seyir göstermektedir.
Hayvansal ürün değerleri incelendiğinde 2005 ile 2008 yılları arasında TR33 Bölgesi ve Ege
Bölgesi’nde düzenli bir artışın yaşandığı görülmektedir. Bu artışın da Türkiye’deki artışa benzer bir
seyirde olduğu gözlenmektedir. Yine bu durumun sebebi, hayvansal ürün fiyatlarındaki yükselme
olarak yorumlanabilir.
Bunun yanı sıra TR33 Bölgesi’nin hayvansal ürün değerleri incelendiğinde Ege Bölgesi hayvansal ürün
değerlerinin hemen hemen yarısını meydana getirmesi dikkat çekmektedir.
54
Tablo 2.3.10: TR33 Bölgesi Canlı Hayvan Değerleri(Adet)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33
Bölgesi
Sığır
281.788
145.545
183.025
89.877
700.235
Manda
2.558
1.229
315
0
4.102
Deve
0
0
0
0
0
Toplam
284.346
146.774
183.340
89.877
704.337
Koyun
570.959
268.758
407.885
197.870
1.445.472
Keçi
66.161
85.220
134.590
17.535
303.506
Toplam
637.120
353.978
542.475
215.405
1.748.978
At
2.408
1.668
2.070
764
6.910
Katır
199
506
109
275
1.089
Eşek
4.834
7.503
3.389
2.979
18.705
Toplam
7.441
9.677
5.568
4.018
26.704
Et (broiler) Tavuğu
65.200
279.270
11.283.062 2.569.500 14.197.032
Yumurta Tavuğu
8.349.747
591.756
5.319.517
Toplam
8.414.947
871.026
16.602.579 2.850.325 28.738.877
Hayvan Mevcutları
Büyükbaş
Küçükbaş
Tek Tırnaklı
Kanatlı Hayvan
280.825 14.541.845
TR33 Bölgesi’nde 2005 ile 2008 yılları arasındaki canlı hayvan değerleri dikkate alındığında zaman
zaman düşüşler yaşansa da genel anlamda 4 ilde de bir artış yaşandığı görülmektedir. Bunun yanı
sıra hayvansal ürün değerleri il bazında incelendiğinde Manisa’nın birinci sırada olduğu, Manisa’yı ise
Afyonkarahisar ilinin takip ettiği gözlenmektedir. Kütahya ve Uşak illerinin ise birbirine benzer bir durum
sergilediği görülmektedir. 2009 yılı TÜİK hayvansal ürün değerleri incelendiğinde; TR33 Bölgesi, süt
üretiminde Türkiye içinde %6,8’lik pay ile Düzey 2 Bölgeleri arasında 2. sırada olup Ege Bölgesi’nin
%38,6’lık bir kısmını oluşturmaktadır. Türkiye süt üretimindeki paylarına bakıldığında Afyonkarahisar’ın
%2,6, Manisa’nın %1,8, Kütahya’nın %1,5 ve Uşak’ın %0,9’luk paya sahip oldukları görülmektedir.
4.800.000
4.300.000
3.800.000
3.300.000
2.800.000
2.300.000
1.800.000
1.300.000
Ege
Türkiye
2005
2006
2007
2008
3.033.523
3.304.487
4.543.987
4.589.299
1.394.817
1.566.981
2.119.321
2.096.654
16.506.022
18.897.671
22.921.524
23.816.982
Kaynak: TÜİK
Grafik 2.3.8: Hayvansal Ürün Değerleri Yıllara Göre Değişim – TR33, Ege, Türkiye
55
22.500.000
20.500.000
18.500.000
16.500.000
14.500.000
12.500.000
10.500.000
8.500.000
6.500.000
TR33 Bölgesi beyaz et üretiminde Türkiye genelinde %11,9’luk paya sahip olup Düzey 2 Bölgeleri
arasında 3. sırada yer almaktadır. Manisa ili ise Türkiye genelinde %9,2’lik oran ile iller bazında 5.
sırada bulunmakta ve Bölge içinde beyaz et üretiminin %77,1’ini karşılamaktadır. Uşak ili Türkiye’deki
üretimin %2,5’ini temin ederken, Türkiye’de iller içerisinde 7. sırada olup Bölge’deki üretimin %21,4’ünü
oluşturmaktadır. Türkiye geneline bakılacak olursa, TR33 Bölgesi kırmızı et üretiminde %7,5’lik paya
sahip olup bu üretimin yaklaşık yarısını Afyonkarahisar ili sağlamaktadır. Ege Bölgesi içerisinde
%34,8’lik orana sahip olan TR33 Bölgesi, Düzey 2 Bölgeleri arasında 4. sıradadır.
TR33 Bölgesi, Türkiye genelindeki yumurta üretimi açısından %22,5’lik paya sahip olup Düzey 2
Bölgeleri arasında 1. sırada yer almaktadır. Afyonkarahisar ili Bölge içinde %61,2’lik oranla birinci
sıradadır. Manisa ili ise Bölge’de %36’lık paya sahiptir. İller bazındaki üretim dikkate alındığında,
Afyonkarahisar ili 2. ve Manisa ili 4. sıradadır. Ege Bölgesi’ndeki üretimin %69’unun TR33 Bölgesi’nden
olduğu dikkate alınırsa yumurta üreticiliğinin, Bölge için önemli bir kaynak olduğu ortaya çıkmaktadır.
Tablo 2.3.11: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Hayvansal Üretim Miktarları
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33
Bölgesi
Ege
Bölgesi
326.130
184.090
221.274
116.660
848.154
2.199.191 12.542.185
Kırmızı Et (Ton)
15.082
4.280
9.025
2.464
30.851
88.754
Beyaz Et (Ton)
2.410
0
124.490
34.533*
161.433
269.466 1.358.158**
111.636
53.225
217.431
34.019
416.311
1.272.948 6.598.183
Yumurta (1.000 Adet)
1.903.593
52.025
1.119.417
32.881
3.107.916
4.503.879 13.832.726
Yapağı-Kıl-Tiftik (Ton)
976
607
753
401
2.736
Ürün Cinsi
Süt (Ton)
Deri (Adet)
4.310
Türkiye
412.621
42.446
*Uşak İl Tarım Müdürlüğü, 2009; **Uşak İl Tarım Müdürlüğü verileri eklendiği için Türkiye toplamı değişmiştir.
Bölüm 2
2.3.9 Arıcılık
Türkiye genelinde 82.003 ton bal üretimi yapılmakta olup bunun %23,3’lük kısmı olan 19.132 tonu
Ege Bölgesi’nde gerçekleşmektedir. Ancak TR33 Bölgesi’nin bal üretimi Türkiye üretiminin sadece
%1,9’dur. TR33 Bölgesi’ndeki arı kovanı sayısı da bal üretimiyle paralellik arz etmekte olup Türkiye
genelindeki kovan adedinin %2’sidir. TR33 Bölgesi’ndeki bal üretimi dikkate alındığında Manisa’nın
%46,9, Afyonkarahisar’ın %31,3, Kütahya’nın %12,4 ve Uşak’ın %9,4’lük payı olduğu görülmektedir.
56
Tablo 2.3.12: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Arıcılık Verileri
Bal (Ton)
Bal Mumu (Ton)
Kovan Sayısı
Afyonkarahisar
482
67
29.530
Kütahya
191
15
16.584
Manisa
722
33
49.698
Uşak
144
0
8.367
TR33 Bölgesi
1.539
115
104.179
Ege Bölgesi
19.132
1.249
1.238.816
Türkiye
82.003
4.385
5.339.224
2.3.10 Su Ürünleri
2009 yılı TÜİK verilerine göre, Türkiye’de 2009 yılı su ürünleri üretimi bir önceki yıla göre %3,58
azalarak yaklaşık 623 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Bu miktarın yaklaşık 464.462 tonu avcılıkla elde
edilirken, 158.729 bin tonu yetiştiricilik ile üretilmiştir. 2009 yılındaki toplam su ürünleri üretiminin
yaklaşık %61,12’si deniz balıklarından, %7,13’ü diğer deniz ürünlerinden, %6,29’u iç su ürünlerinden
ve %25,47’si yetiştiricilik yoluyla elde edilmiştir.
Türkiye’de 2009 yılında denizlerde ve iç sularda yetiştiricilik üretimi bir önceki yıla göre %4,3 oranında
artarak yaklaşık 158.729 ton olmuştur. 2009’da yetiştiricilik üretiminin miktar olarak %48,04’ü iç sularda,
%51,96’sı ise denizlerde gerçekleştirilmiştir. Yetiştirilen en önemli tür iç sularda %47,66 ile alabalık
olmuştur. 2008 yılı TÜİK verilerine göre ise bir önceki yıla göre, iç sulardaki yetiştiricilik üretimi %12,75
oranında artarken, bu artış TR33 Bölgesi’nde %38 oranında gerçekleşmiştir. TR33 Bölgesi’nde iç
sularda yetiştiricilik üretimi 2.670 ton ile Türkiye üretiminin %4’ünü karşılamaktadır. Alabalık, Türkiye
genelinde %43,32 oran ile iç sulardaki yetiştiricilikte en önemli tür olup TR33 Bölgesi’nde ise %93’lük
orana sahiptir. Kütahya’da, 2008 yılında bir önceki yıla göre alabalık üretiminde %92’lik büyük bir artış
gerçekleşmiştir. Manisa’da ise aynalı sazan üretiminde 2008’de bir önceki yıla göre %240’lık dikkat
çekici bir artış elde edilmiştir.
Tablo 2.3.13: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Su Ürünleri Verileri
Ürün Cinsi
Kültür Balığı (Ton)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
238
1.687
1.163
63
3.151
57
Bölüm 2
TR33 Bölgesi’nde su ürünleri üretimi çoğunlukla alabalık olarak yapılmakla birlikte, aynalı sazan, sudak,
sazan, kırmızı balık, yayın, levrek, turna ve gümüş gibi balık çeşitleri üretimi olduğu da görülmektedir.
Alabalık üretiminde Bölge illeri arasında başta Kütahya ve Manisa gelmektedir. Bölge zengin su
kaynaklarına sahip olmakla beraber, su ürünleri potansiyelini yeterince üretime dönüştürememiştir.
Ayrıca üretimin çoğunlukla alabalık üretimi şeklinde yapılıyor olmasından sıyrılıp ürün çeşitliliğine
gidilmesi gerekmektedir.
2.3.11 Tarımsal Araç ve Gereçler
Tarımdaki bitkisel ve hayvansal üretimi etkileyen girdilerin daha düşük maliyet ve daha yüksek verimlilik
ile uygulanmasındaki kilit faktör tarımsal mekanizasyondur.
58
Pulluk
Ekim
Makinesi
Gübre
Dağıtma
Makinesi
Su
Pompası
Sabit Süt
Sağım Tesisi
Seyyar
Süt Sağım
Makinesi
Biçerdöver
Traktör
Tablo 2.3.14: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Araç ve Gereç Verileri(Adet)
Afyonkarahisar
32.369
10.986
5.801
15.023
34
4.576
527
24.560
Kütahya
25.864
6.080
2.626
5.492
296
3.685
95
21.756
Manisa
84.537
6.177
12.809
35.915
248
7.213
15
62.929
Uşak
17.296
3.851
5.127
6.800
13
5.562
62
12.998
TR33 Bölgesi
160.066
27.094
26.363
64.361
591
21.036
699
122.243
Ege Bölgesi
309.182
62.744
65.630
162.417
1.911
45.415
854
226.989
1.363.295
376.292
357.196
591.886
6.714
187.123
Türkiye
13.360 1.073.538
TR33 Bölgesi makineli tarım üretiminde Türkiye ortalamasının üzerinde yer almaktadır.
Traktör sayısı dikkate alındığında TR33 Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri arasında ilk
sırada olup Manisa ili de iller bazında birinci sıradadır. Tablo 2.3.15’ten görüleceği
gibi Türkiye’deki özgül traktör yoğunluğu 44,18 iken TR33 Bölgesi’nde bu oran
74,25 olarak Türkiye oranının üzerinde seyretmektedir. Traktör başına düşen alan
Türkiye genelinde 22,63 ha olup, TR33 Bölgesi’nde 13,47 ha’dır. Bu da makineli
tarım sektöründe traktör kullanımının yüksek oranda olduğunu ve Bölge içerisinde
ise mekanizasyona verilen önemi vurgulamaktadır.
Tablo 2.3.15: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Alan ve Traktör Verileri
Toplam Alan (ha)
Traktör Sayısı (Adet)
Özgül Traktör
Yoğunluğu
(Traktör\1.000 ha)
Traktör Başına
Düşen Alan (ha)
Afyonkarahisar*
486.068
24.560
50,53
19,79
Kütahya*
409.488
21.756
53,13
18,82
Manisa*
515.193
62.929
122,15
8,19
Uşak*
235.546
12.998
55,18
18,12
TR33 Bölgesi*
1.646.295
122.243
74,25
13,47
Ege Bölgesi**
2.791.944
226.989
81,30
12,30
Türkiye**
24.294.681
1.073.538
44,18
22,63
Kaynak: *İl Tarım Müdürlükleri, 2009; **TÜİK, 2009
59
SANAY
SANAYİ & AR-G
2.4.1 Bölgede Öne Çıkan
Sektörler
TÜİK Bölgesel Gayri Safi Katma Değer (GSKD) verilerine göre, 2006
yılında TR33 Bölgesi sanayi üretimi, 23.9 milyar TL değerindeki TR33
Bölgesi toplam gayri safi katma değer üretiminin %32,8’ini
oluşturmaktadır. Tarımın bölge içerisindeki payı %19,7, hizmetler
sektörünün payı ise %47,5 olarak verilmektedir. Bu oranlar, Türkiye oranları
ile karşılaştırıldığında, TR33 Bölgesi’nde sanayinin payının, ülke oranı
olan %28,2’nin üzerinde olduğu görülmektedir. Benzer şekilde tarım
sektörü GSKD üretimi anlamında TR33 Bölgesi’nde ülke genelinde
aldığı paydan çok daha yüksek bir oranda pay almaktadır. Buna karşın
hizmetler sektörünün bölge içerisindeki payının, bu sektörün Türkiye
genelindeki payının çok gerisinde olduğu görülmektedir. Bu da hizmetler
sektörünün Bölge’de yeterince gelişmemiş ve çeşitlenmemiş olduğuna
işaret etmektedir.
2008 yılı TÜİK girişim verilerine göre TR33 Bölgesi’ndeki imalata dayalı girişim
sayısının 16.503 ile bölgedeki tüm sektörlere ait girişim sayısının %12,26’sını
oluşturduğu görülmektedir. Bu da Türkiye toplamının %3,7’sine karşılık gelmektedir. Söz konusu
veri iller bazında incelendiğinde, imalata dayalı girişim sayılarının illerin nüfuslarıyla doğru orantılı bir
sıralama gösterdikleri tespit edilmiştir. Buna göre, Manisa’da mevcut imalata dayalı girişim rakamı
7.456 ile TR33 Bölgesi toplamının yaklaşık yarısını oluşturmaktadır.
TÜİK İş istatistiklerine göre, TR33 Bölgesi imalat sanayi, 100 bin çalışanla, toplam bölge istihdamının
%32’sini, yaklaşık 13,5 milyar TL ciro ile de elde edilen toplam cironun %38,61’ini karşılamaktadır.
TR33 Bölgesi imalat sanayinde öne çıkan sektörlerin belirlenmesinde, başta 2007 yılına ait TÜİK İş
İstatistikleri kapsamında girişim verileri olmak üzere, Sanayi ve Ticaret İl Müdürlükleri’ne kayıtlı Sanayi
Sicil Belgeli İşletme verileri, Ticaret ve Sanayi Odalarına kayıtlı işletmeler, OSB ve KOSGEB kayıtları
incelenmiştir. Tablo 2.4.1’de gösterildiği üzere, TR33 Bölgesi’nde 2007 yılındaki toplam 12.462 adet
imalata dayalı girişimin %17,44’ünü “metal ürünleri imalatı” sektöründe faaliyet gösteren girişimler
12
Yİ & AR-GE
GE
Tablo 2.4.1: 2007 Yılı TR33 Bölgesi İmalat Sanayi Sektöründeki Girişim Sayılarının Alt Dallara Göre Dağılımı
İmalat Sanayi Sektörü Alt Dalları
Girişim Sayısı
Oran (%)
1.376
11,04
Tütün ürünleri imalatı
1
0,01
Tekstil ürünleri imalatı
1.194
9,58
Giyim eşyası imalatı; kürkün işlenmesi ve boyanması
1.480
11,88
347
2,78
1.968
15,79
Kağıt hamuru, kağıt ve kağıt ürünleri imalatı
21
0,17
Basım ve yayım; plak, kaset ve benzeri kayıtlı medyanın çoğaltılması
284
2,28
7
0,06
Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı
142
1,14
Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı
617
4,95
1.169
9,38
36
0,29
2.173
17,44
Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı
685
5,50
Başka yerde sınıflandırılmamış elektrikli makine ve cihazların imalatı
149
1,20
Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları imalatı
10
0,08
Tıbbi aletler; hassas ve optik aletler ile saat imalatı
1
0,01
148
1,19
6
0,05
648
5,20
12.462
100,00
Gıda ürünleri ve içecek imalatı
Derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koşum takımı ve
ayakkabı imalatı
Ağaç ve ağaç mantarı ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri
malzemelerden örülerek yapılan eşyaların imalatı
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı
Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı
Ana metal sanayi
Makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri imalatı
Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı römork imalatı
Diğer ulaşım araçlarının imalatı
Mobilya imalatı; başka yerde sınıflandırılmamış diğer imalatlar
Toplam
Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, 2007
oluşturmuştur. Bunu %15,79’luk oranı ile “ağaç ve ağaç ürünleri imalatı” takip etmektedir. Giyim ve gıda
sektörleri ise %11’lik oranla Bölge’deki diğer önemli faaliyet kollarıdır. Son olarak %9.5’luk payla tekstil
ve %9’luk payla metalik olmayan mineral ürünler imalatlarının girişim sayıları bakımından bölgede
yoğunluk oluşturdukları gözlemlenmektedir.
2.4.1.1 Gıda
2007 yılı TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri verilerine göre, gıda sektörünün Türkiye toplam
girişim sayıları içindeki ağırlığı %10,62 olup TR33 Bölgesi %11,04’lük bir oranla Türkiye oranına
koşutluk sergilemektedir. Ancak çalışan sayısı ve ciro verilerine bakıldığında, gıda sektörünün TR33
Bölgesi içerisinde Türkiye’deki duruma kıyasla daha baskın bir nitelik kazandığı görülmektedir. Bölge
12
içi girişimcilerin elde ettikleri cironun yaklaşık %20’lik bölümünü tek başına gıda imalatı sektörü
oluştururken bu oran Türkiye geneli için %13,27’de kalmaktadır.
Tablo 2.4.2: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Gıda İmalatı Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı
Sayı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Ciro (TL)
Oran (%)
TR33 Bölgesi
1.376
11,04
17.104
16,98
2.639.484.627
19,58
Türkiye
36.547
10,62
312.685
11,26
57.785.357.321
13,27
Bölüm 2
Aşağıdaki haritada, gıda sektörünün TR33 Bölgesi illerindeki yoğunlaşmalarını göstermek amacıyla
tematik bir sunum gerçekleştirilmiştir. Buna göre, TR33 Bölgesi içerisindeki Gıda sektöründe faaliyet
gösteren işletmelerin %50,57’si Manisa’da, %21,16’sı Afyonkarahisar’da ve % 19,79’u Kütahya’da
gözükürken, ihracatta Manisa’nın Bölge içerisindeki etkinliğinin %85 düzeyine ulaştığı görülmektedir.
Afyonkarahisar’da %13’lük bir ihracat payı gözükürken Kütahya ve Uşak’ta ihracat faaliyeti düşük
seviyelerde kalmıştır. Buna göre özellikle Kütahya ilinin bu sektördeki ihraç potansiyelini yeterince
gerçekleştiremediğini söylemek mümkündür.
Grafik 2.4.1: Gıda İmalat İşletmelerinin İllere Dağılımı ve İllere Göre Sektörel İhracat
Değerleri Tematik Haritası
2.4.1.2 Tekstil ve Giyim Eşyası
Tablo 2.4.3’de, Avrupa Birliği Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması (NACE)’ye göre ayrı
unsurlar olan tekstil ve giyim eşyası imalatına ilişkin veriler birleştirilerek verilmiştir. Buna göre, TR33
Bölgesi’nde tekstil ve giyim eşyası sektörlerindeki girişim sayısı toplam imalat sanayindeki girişim
sayısının %21,45’ini teşkil ederken bu oran Türkiye oranı olan %24,23’ün biraz altında kalmaktadır.
Söz konusu sektörler TR33 Bölgesi’nde 14.538 çalışanla istihdamın %14,4’ünü karşılarken Türkiye
oranı olan %29,3’ün büyük ölçüde gerisinde kalmıştır. Benzer şekilde tekstil ve giyimden elde edilen
cirolar açısından TR33 Bölgesi ve Türkiye oranı arasında önemli bir farklılık görülmektedir.
Tablo 2.4.3: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Tekstil ve Giyim Eşyası İmalatı Sektörünün İmalat Sanayi
İçerisindeki Ağırlığı
Sayı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Ciro (TL)
Oran (%)
TR33 Bölgesi
2.674
21,45
14.538
14,43
673.203.708
4,99
Türkiye
83.420
24,23
813.415
29,30
70.680.361.241
16,23
62
Sektöre ait aşağıdaki tematik harita incelendiğinde, işletme sayıları açısından Uşak ilinin %40,
Manisa’nın %35, Afyonkarahisar ve Kütahya’nın ise sırasıyla %13 ve %11 oranlarında paylarının
bulunduğu görülmektedir. Ülkemizdeki ilk sanayileşme dönemlerinden beri önemli bir tekstil kenti
olarak bilinen Uşak’ın ihracattaki bölge içi payı %85’lere çıkmaktadır.
Grafik 2.4.2: Tekstil ve Giyim Eşyası İşletmelerinin İllere Dağılımı ve İllere Göre
Sektörel İhracat Değerleri Tematik Haritası
2.4.1.3 Deri Sanayi
2007 yılı TÜİK verilerine göre, deri sektöründe TR33 Bölgesi’nde 347 adet girişim mevcuttur. Tablo
2.4.4’te görülebileceği üzere, girişim sayısı, istihdam ve ciro değişkenlerine göre deri sektörünün Bölge
içerisindeki payı sektörün Türkiye’deki ağırlıkları ile paralellik arz etmektedir.
Tablo 2.4.4: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Deri Sektörünün İmalat Sanayi İçerisindeki Ağırlığı
TR33 Bölgesi
Türkiye
Sayı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Ciro (TL)
Oran (%)
347
2,78
3.005
2,98
132.341.688
0,98
9.775
2,84
49.969
1,80
3.873.698.701
0,89
Aşağıdaki tematik harita incelendiğinde Deri sektöründe Manisa ve Uşak illerindeki yoğunlaşma dikkat
çekmektedir. Manisa ilinin işletme sayıları bakımından % 75’lik bir paya sahip olmakla birlikte ihracatta
%57 düzeyinde kaldığı görülmektedir. Buna karşın Uşak, işletme sayılarındaki %21’lik payını ihracatta
%39,7 ‘ye çıkartmıştır.
Grafik 2.4.3: Deri Sanayi İşletmelerinin İllere Dağılımı ve İllere Göre Sektörel İhracat Değerleri Tematik Haritası
63
2.4.1.4 Ağaç Ürünleri
Ağaç ürünleri imalatı, mobilya hariç olmak üzere kereste, tahta plaka, kontrplak, yonga levha, sunta vb.
imalatını kapsamaktadır. Bölge’deki orman ve uygun bitki örtüsü de göze alındığında önemli potansiyel
taşıyan bu sektöre ilişkin veriler Tablo 2.4.5’te özetlenmiştir. TR33 Bölgesi’nde ağaç ürünleri imalatında
1.968 girişim olup Bölge’deki toplam girişim sayısının %15,79’una karşılık gelmektedir. Bu oran,
sektörün Türkiye genelinde sahip olduğu oran olan %8,51’in oldukça üzerindedir. Girişim sayısındaki
yoğunlaşma bakımından böyle bir fark olmasına rağmen çalışan sayısı ve cirolara ilişkin oranlara
bakıldığında TR33 Bölgesi ve Türkiye geneli arasında önemli bir fark olmadığı görülmektedir.
Tablo 2.4.5: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Ağaç Ürünleri Sektörünün İmalat Sanayi
Sayı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Ciro (TL)
Oran (%)
TR33 Bölgesi
1.968
15,79
3.919
3,89
246.138.996
1,83
Türkiye
29.293
8,51
72.775
2,62
6.567.561.298
1,51
2.4.1.5 Plastik ve Kauçuk Ürünler
Tablo 2.4.6’da görüldüğü üzere, TR33 Bölgesi için önem arz eden bir diğer sektör olan plastik ve
kauçuk ürünleri imalatında Bölge ve Türkiye oranları arasında paralellik söz konusudur. İşletme ve
çalışan sayıları ile birlikte ciroların toplam imalat içerisinde aldığı paylar %4 seviyesindedir.
Tablo 2.4.6: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Plastik ve Kauçuk Ürünleri Sektörünün İmalat Sanayi
TR33 Bölgesi
Türkiye
Sayı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Ciro (TL)
Oran (%)
617
4,95
4.058
4,03
578.334.336
4,29
16.233
4,71
128.996
4,65
19.760.597.014
4,54
Bölüm 2
2.4.1.6 Metalik Olmayan Mineral Ürünler
TR33 Bölgesi’nde metalik olmayan mineral ürünler imalatı, imalat sanayi içerisinde en fazla istihdamı
sağlayan sektördür. Tablo 2.4.7’de görüldüğü üzere, bu sektörün istihdam açısından Türkiye imalat
sanayi içerisinde taşıdığı ağırlık yalnızca %6,38 iken TR33 içerisindeki ağırlığı %21,33 olarak
gerçekleşmiştir. İşletme sayısı ve cirolara bakıldığında, istihdam oranlarındaki fark kadar olmasa da
sektörün TR33 Bölgesi imalat sanayi içerisindeki ağırlığının Türkiye genelindeki ağırlığından daha
fazla olduğu görülmektedir.
Tablo 2.4.7: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metalik Olmayan Mineral Ürünler Sektörünün İmalat Sanayi
Sayı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Ciro (TL)
Oran (%)
TR33 Bölgesi
1.169
9,38
21.486
21,33
1.556.372.662
11,54
Türkiye
14.346
4,17
177.210
6,38
25.428.807.931
5,84
64
2.4.1.7 Metal ve Metal Ürünleri
NACE sınıflandırmasında ayrı ayrı ele alınan metal sanayi ve metal ürünleri sanayisine ilişkin veriler
birleştirilerek Tablo 2.4.8’de sunulmuştur. Söz konusu sektördeki işletme sayısı TR33 Bölgesi’ndeki
imalat sanayinde faaliyet gösteren toplam işletme sayısının %17,73’ünü oluşturmakta olup sektörün
Türkiye genelindeki oranından bir miktar yüksektir. Buna karşın, çalışan sayısı ve özellikle ciro
bakımından TR33 Bölgesi işletmelerinin imalat sanayi içindeki oranı, sektörün Türkiye genelindeki
oranlarından önemli ölçüde düşüktür. Sektör, Türkiye genelinde imalat sanayinden elde edilen cironun
%15,88’ini sağlarken TR33 Bölgesi’nde sadece %8,75’ini sağlamıştır.
Tablo 2.4.8: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metal Sanayi ve Metal Ürünleri Sektörünün İmalat Sanayi
Sayı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Ciro (TL)
Oran (%)
TR33 Bölgesi
2.209
17,73
8.175
8,11
1.179.020.267
8,75
Türkiye
53.453
15,52
320.590
11,54
69.163.164.323
15,88
Metal ve metal ürünlerine ilişkin tematik haritada görüldüğü üzere işletme sayıları bakımından Manisa
ilindeki işletmeler TR33 Bölgesi genelinde sektördeki toplam işletme sayısının %55’ini oluşturmaktadır.
İhracat değerlerinde ise bu oran %87,9’a çıkmaktadır. Manisa’dan sonra Afyonkarahisar ili %22’lik
işletme sayısı payı ve %10’luk ihracat değeri payı ile sektör yoğunluğu açısından dikkat çekmektedir.
Grafik 2.4.4: Metal ve Metal Ürünleri İşletmelerinin İllere Dağılımı ve İllere Göre
Sektörel İhracat Değerleri Tematik Haritası
65
2.4.1.8 Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar
Gıda, tekstil, deri vb. alanındaki makineler ile beyaz eşya sektörünü kapsayan ve NACE
sınıflandırmasında ayrı ayrı incelenen makine ile elektrikli makine ve cihazlar sektörlerine ilişkin veriler
Tablo 2.4.9’da bütünleştirilerek verilmiştir. Tablo 2.4.9 incelendiğinde söz konusu sektör bünyesinde
TR33 Bölgesi’nde kurulu işletme sayısının Bölge içerisindeki oranının, Türkiye oranının bir miktar
altında olduğu görülmektedir. Buna karşın, çalışan sayılarının oranlarına bakıldığında TR33 Bölgesi
oranının Türkiye oranının bir miktar üstünde olduğu anlaşılmaktadır. Ciro rakamları açısından ise TR33
Bölgesi oranı, Türkiye oranının çok üzerindedir. Makine, elektrikli makine ve cihazlar sektörü TR33
Bölgesi imalat sanayinin elde ettiği cironun %18,66 gibi önemli bir kısmını oluşturmaktadır.
Tablo 2.4.9: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar Sektörünün İmalat
Sanayi İçerisindeki Ağırlığı
TR33 Bölgesi
Türkiye
Sayı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Ciro (TL)
Oran (%)
834
6,69
11.608
11,52
2.516.772.206
18,66
27.664
8,03
284.071
10,23
46.783.374.435
10,74
2.4.1.9 Motorlu Kara Taşıtları
Bölüm 2
Motorlu kara taşıtları sektörü katma değeri yüksek stratejik bir sektör olarak ülkemiz için olduğu gibi
TR33 Bölgesi için de önem arz etmektedir. Otomotiv alanında kurulan üretim üsleri ve buna bağlı
olarak gelişen ve çeşitlenen yan sanayi yapılanmaları önemli ekonomik getiri sağlayan girişimler olarak
ön plana çıkmaktadır.
TR33 Bölgesi de çeşitli düzeylerde otomotiv yan sanayi yapılanmalarını barındırmaktadır. Tablo
2.4.10’da sunulan TÜİK verilerine göre, Bölge’de 148 adet işletme mevcuttur. Motorlu kara taşıtlarındaki
girişimci sayısı Bölge içerisinde %1,19’luk bir orana karşılık gelmektedir ki bu da Türkiye oranı olan
%1,36’ya çok yakındır. Söz konusu sektörün TR33 Bölgesi’nde yarattığı istihdamın toplam imalat
sanayi istihdamının %1,93’ünü karşıladığı, bu rakamın ise Türkiye oranı olan %4,80’in bir miktar
altında kaldığı görülmektedir. Ciro açısından ise TR33 Bölgesi ve Türkiye oranları arasındaki fark
daha da fazladır.
Tablo 2.4.10: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Motorlu Kara Taşıtı Sektörünün İmalat Sanayi
TR33 Bölgesi
Türkiye
Sayı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Ciro (TL)
Oran (%)
148
1,19
1.994
1,93
425.610.032
3,16
4.685
1,36
133.373
4,80
41.675.805.478
9,57
2.4.2 İllerde Öne Çıkan Sektörler
TR33 Bölgesi’nde bulunan illerdeki Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüklerinden alınan verilere göre; 2009
yılı itibarıyla TR33 Bölgesi’nde sanayi sicil belgeli toplam 3.453 adet işletme yer almakta olup, bu
işletmelerde 114.831 kişi istihdam edilmektedir. İşletme sayısı açısından bakıldığında 3.453 işletmenin
%39’u Uşak, %28’i Manisa, %20’si Afyonkarahisar’da ve %13’ü Kütahya’da bulunmaktadır. Sanayi sicil
belgeli işletmelerde istihdam edilen 114.831 kişinin %53 gibi bir oranla yarısından fazlası Manisa ilindeki
66
işletmelerde istihdam edilirken, Manisa’yı %20 ile Kütahya, %14 ile Uşak ve
%13 ile Afyonkarahisar illeri izlemektedir.
2.4.2.1 Afyonkarahisar İlinde Öne Çıkan Sektörler
Afyonkarahisar’da, 685 işletmenin 15.215 çalışanla faaliyet gösterdiği
görülmektir. Sektörler incelendiğinde işletme sayıları bakımından
madencilik ve taşocakçılığı (mermer) ile gıda ve içecek imalatı ön
plana çıkmaktadır. Madencilikte 279, gıdada ise 130 işletme faaliyet
göstermektedir. Söz konusu sektörlerin ağırlıkları istihdama da yansımış
olup toplam istihdamın yarısından fazlasının bu iki sektörde gerçekleştiği
görülmektedir.
Tablo 2.4.12’de ise söz konusu işletmelerin ilçelere dağılımları verilmiştir. 685 işletmenin 296’sının
merkezde olduğu, 221’inin de mermer imalat merkezi olan ve Afyonkarahisar ili merkezine çok yakın
mesafede bulunan İscehisar ilçesinde yer aldığı görülmektedir. Bunun yanında Dazkırı, Bolvadin, Dinar
ve Sandıklı ilçeleri istihdam açısından ön plana çıkan diğer ilçelerdir.
Tablo 2.4.11: 2009 Yılı Afyonkarahisar İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının Sektörel
Dağılımı
İşletme Sayısı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Diğer Madencilik ve Taşocakçılığı
279
40,73
4.216
27,71
Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı
130
18,98
3.645
23,96
Tekstil İmalatı
7
1,02
551
3,62
Giyim Eşyası İmalatı
8
1,17
1.353
8,89
Bavul, Ayakkabı İmalatı
5
0,73
114
0,75
Ağaç Ürünleri İmalatı
15
2,19
249
1,64
Kimyasal Madde ve Ürünler
13
1,90
602
3,96
Plastik ve Kauçuk İmalatı
7
1,02
204
1,34
Metal Olmayan Diğer Mineral Ürünler
83
12,12
2.414
15,87
Ana Metal Sanayi
3
0,44
41
0,27
Fabrikasyon Metal Ürünleri
11
1,61
581
3,82
Makine ve Teçhizat
22
3,21
277
1,82
Elektrikli Makine
6
0,88
242
1,59
Motorlu Kara Taşıtı ve Römork
2
0,29
69
0,45
Diğer Ulaşım Araçları
1
0,15
161
1,06
Mobilya İmalatı
7
1,02
213
1,40
Diğer
86
12,55
283
1,86
Toplam
685
100,00
15.215
100,00
Kaynak: Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü
67
Tablo 2.4.12: 2009 Yılı Afyonkarahisar İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve
Çalışan Sayılarının İlçelere Dağılımı
İlçe
İşletme Sayısı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
296
43,21
8.606
56,56
Başmakçı
4
0,58
57
0,37
Bayat
1
0,15
3
0,02
Bolvadin
25
3,65
552
3,63
Çay
11
1,61
101
0,66
Çobanlar
4
0,58
47
0,31
Dazkırı
11
1,61
882
5,80
Dinar
20
2,92
612
4,02
Emirdağ
16
2,34
289
1,90
Evciler
1
0,15
44
0,29
Hocalar
1
0,15
3
0,02
İhsaniye
6
0,88
95
0,62
İscehisar
221
32,26
2.885
18,96
Kızılören
1
0,15
20
0,13
Sandıklı
26
3,80
444
2,92
Sinanpaşa
23
3,36
358
2,35
Sultandağı
15
2,19
181
1,19
Şuhut
3
0,44
36
0,24
685
100,00
15.215
100,00
Bölüm 2
Merkez
Toplam
Kaynak: Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü
2.4.2.2 Kütahya İlinde Öne Çıkan Sektörler
Kütahya ili genelinde kayıtlı toplam 455 sanayi sicil belgeli işletme olduğu görülmektedir. Sektörel
dağılımlara bakıldığında yoğunluğun sırasıyla 149 ve 92 işletme ile gıda sektörü ve seramik sektörünü
de içine alan metalik olmayan diğer minerallerde gerçekleştiği görülmektedir.
Bu sektörlerden daha düşük yoğunlukta olmakla birlikte tekstil, ağaç, maden, lastik & plastik ve makine
sektörleri ildeki diğer önemli sektörlerdir. İstihdam açısından bakıldığında en fazla istihdamın 8.263
kişi ile metalik olmayan diğer mineraller sektöründe gerçekleştiği gözlenirken maden sektörünün 6.592
kişilik istihdam ile ikinci sırada yer aldığı görülmektedir. Madene dayalı istihdamın yaklaşık yarısı ise
Tavşanlı ilçesinde gerçekleşmiştir. İstihdam açısından diğer önemli sektörler ise gıda, tekstil ve cam
sektörüdür. Kütahya ilindeki toplam istihdam 23.324 olarak verilmektedir.
Tablo 2.4.14’te söz konusu işletmelerin verilerine ilçeler bazında yer verilmiştir. Buna göre Kütahya
ilindeki 455 adet sanayi sicil belgeli işletmenin yarısı Merkez ilçede yer almaktadır. Merkez ilçeyi
Simav, Tavşanlı ve Gediz ilçeleri takip etmektedir.
68
Tablo 2.4.13: 2009 Yılı Kütahya İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının Sektörel Dağılımı
Sektör
İşletme Sayısı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Gıda
149
32,75
2.364
10,14
Tekstil
40
8,79
1.767
7,58
Ağaç
47
10,33
542
2,32
Cam
4
0,88
1.051
4,51
Maden
36
7,91
6.592
28,26
Kağıt
5
1,10
258
1,11
Kimya
10
2,20
343
1,47
Lastik & Plastik
24
5,27
475
2,04
Metalik Olmayan Diğer Mineraller
92
20,22
8.263
35,43
Makine
23
5,05
353
1,51
Metal Eşya
9
1,98
114
0,49
Mobilya
5
1,10
62
0,27
Tarım Makineleri
4
0,88
34
0,15
Diğer
7
1,54
1.106
4,74
455
100,00
23.324
100,00
Toplam
Kaynak: Kütahya Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü
Tablo 2.4.14: 2009 Yılı Kütahya İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının İlçelere Dağılımı
İlçe
İşletme Sayısı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Merkez
230
50,55
14.455
61,97
Altıntaş
11
2,42
158
0,68
Aslanapa
2
0,44
23
0,10
Çavdarhisar
1
0,22
4
0,02
Domaniç
8
1,76
165
0,71
Dumlupınar
0
0,00
0
0,00
Emet
2
0,44
550
2,36
Gediz
48
10,55
1.717
7,36
Hisarcık
5
1,10
100
0,43
Pazarlar
3
0,66
178
0,76
Simav
77
16,92
1.062
4,55
Şaphane
3
0,66
126
0,54
Tavşanlı
65
14,29
4.786
20,52
Toplam
455
100,00
23.324
100,00
Kaynak: Kütahya Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü
455 adet sanayi sicil belgeli işletmenin Kütahya’da yaratmış olduğu 23.324 kişilik istihdamın %62’si
olan 14.455 kişi Merkez ilçede istihdam edilmiştir. Merkez ilçeyi ise 4.786 kişilik istihdam ile Tavşanlı
69
ilçesi, 1.717 kişilik istihdam ile Gediz ilçesi ve 1.062 kişilik istihdam ile Simav ilçesi takip etmektedir.
Tabloda yer almamasına rağmen sektörlerin işletme sayıları açısından ilçeler bazında yoğunlaşmasına
bakmak gerekirse, gıda sektöründeki işletmelerin Merkez ilçe, Tavşanlı, Simav ve Gediz’de; tekstildeki
işletmelerin Merkez ilçe ve Simav’da; ağaç işlerindeki işletmelerin Simav’da; maden sektöründeki
işletmelerin Merkez ilçe, Tavşanlı ve Gediz’de; diğer sektörlerdeki işletmelerin ise genel olarak Merkez
ilçede yoğunlaştığı görülmektedir.
2.4.2.3 Manisa İlinde Öne Çıkan Sektörler
Manisa ilinde 960 adet sanayi işletmesi faaliyet göstermektedir. Sektörel ağırlıklara bakıldığında
gıda, inşaat ve toprağa dayalı sanayi ile birlikte metal eşya ve makine sektörlerinin işletme sayısı
bakımından önde gelen sektörler olduğu görülmektedir. Özellikle gıda sektörü %34’lük pay ile toplam
işletme sayısının üçte birini oluşturmaktadır. Manisa ilinde yer alan 960 adet sanayi işletmesinde 2009
yılı itibarıyla 60.615 kişi istihdam edilmekte olup toplam istihdamın %21’i elektronik, %18’i gıda ve
%11’i ise inşaat ve toprağa dayalı sanayi grubundadır.
Bölüm 2
Tablo 2.4.15: 2009 Yılı Manisa İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının Sektörel Dağılımı
Sektör
İşletme Sayısı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Ambalaj
14
1,46
1.373
2,27
Çırçır
20
2,08
211
0,35
Deri
39
4,06
1.121
1,85
Dokuma-Tekstil
43
4,48
1.188
1,96
Elektronik
33
3,44
12.507
20,63
Gıda
328
34,17
11.025
18,19
İnşaat-Toprak
129
13,44
6.940
11,45
Kimya
23
2,40
406
0,67
Metal Eşya-Makine
119
12,40
5.556
9,17
Ağaç Ürünleri
27
2,81
726
1,20
Otomotiv
25
2,60
2.611
4,31
Plastik
61
6,35
2.273
3,75
Yem
12
1,25
327
0,54
Zirai Alet
20
2,08
353
0,58
Diğer
67
6,98
13.998
23,09
Toplam
960
100,00
60.615
100,00
Kaynak: Manisa Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü
Tablo 2.4.16’da söz konusu işletmelerin verilerine ilçeler bazında yer verilmiştir. Buna göre Manisa
ilindeki 960 adet sanayi sicil belgeli işletmenin üçte biri olan 317 adet işletme Merkez ilçede yer
almaktadır. Merkez ilçeyi Akhisar, Turgutlu ve Salihli ilçeleri takip etmektedir. Alaşehir, Saruhanlı,
Soma ve Kula ilçelerinde de önemli sanayi oluşumları görülmektedir.
İstihdamın ilçelere dağılımına bakıldığında ise 60.615 kişilik istihdamın yaklaşık yarısının Merkez ilçede
istihdam edildiği görülmektedir. Merkez ilçedeki toplam 28.450 kişilik istihdamın %44’ünün elektronik
sektöründe yoğunlaşmış olması, bu sektörün Merkez ilçe için önemine işaret etmektedir. İkinci sırayı
70
ise işletme sayısı açısından %3 gibi düşük bir orana sahip olmasına rağmen, istihdamdaki %20’lik
oran ile Soma ilçesi almaktadır. Soma ilçesindeki istihdamın yüksekliğinin sebebi ise ilçede bulunan
Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi Müdürlüğü(ELİ) ile Soma Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş. Genel
Müdürlüğü(SEÜAŞ)’tır.
Sektörlerin işletme sayıları açısından ilçeler bazında yoğunlaşmasına bakmak gerekirse, teknolojik
boyutu ve yarattığı katma değer ile Manisa ve ülke ekonomisi için stratejik öneme sahip elektronik
sektöründe 33 işletme faaliyet göstermekte olup, bunun 29 tanesi Merkez ilçededir. Diğer sektörler
açısından ise ambalaj sektöründeki işletmeler Merkez ilçede; çırçır sektöründeki işletmeler Saruhanlı’da;
deri sektöründeki işletmeler Merkez ilçe ve Kula’da; dokuma sektöründeki işletmeler Demirci’de; gıda
sektöründeki işletmeler Akhisar, Merkez ilçe, Alaşehir, Turgutlu, Salihli ve Saruhanlı’da; inşaat ve
toprağa dayalı sanayideki işletmeler Turgutlu, Salihli, Merkez ilçe ve Akhisar’da; diğer sektörlerdeki
işletmeler ise genel olarak Merkez ilçede yoğunlaşmıştır.
Tablo 2.4.16: 2009 Yılı Manisa İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının İlçelere Dağılımı
İlçe
İşletme Sayısı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Merkez
317
33,02
28.450
46,94
Ahmetli
6
0,63
118
0,19
Akhisar
165
17,19
14.738
7,82
Alaşehir
54
5,63
2.025
3,34
Demirci
28
2,92
601
0,99
Gölmarmara
6
0,63
157
0,26
Gördes
6
0,63
144
0,24
Kırkağaç
12
1,25
80
0,13
Köprübaşı
2
0,21
8
0,01
Kula
35
3,65
447
0,74
Salihli
102
10,63
4.116
6,79
Sarıgöl
6
0,63
44
0,07
Saruhanlı
45
4,69
1.486
2,45
Selendi
1
0,10
5
0,01
Soma
26
2,71
11.973
19,75
Turgutlu
149
15,52
6.223
10,27
Toplam
960
100,00
60.615
100,00
Kaynak: Manisa Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü
2.4.2.4 Uşak İlinde Öne Çıkan Sektörler
Uşak ilinde yer alan 1.353 adet sanayi sicil belgeli işletmenin %53’ü gıda sektöründe faaliyet göstermekte
olup gıda sektörünü %25 ile tekstil, %12 ile dericilik ve %8 ile mobilya sektörleri takip etmektedir.
İstihdam açısından bakıldığında Uşak ilindeki sanayi sicil belgeli 1.353 adet işletmede istihdam edilen
15.667 kişinin %35’inin tekstilde, %23’ünün gıdada, %18’inin seramikte, %16’sının dericilikte, %5’inin
mobilyada ve %3’ünün madencilikte istihdam edildiği görülmektedir.
71
Bölüm 2
Tablo 2.4.18’de ise söz konusu verilerin ilçelerdeki dağılımı gösterilmektedir. Toplam 1.353 işletmenin
%87’sinin Merkez ilçede yer alıyor olması, sanayi anlamında Merkez ilçenin diğer ilçelere göre taşıdığı
önemi ortaya koymaktadır.
İstihdamın ilçelere dağılımına bakıldığında yine Merkez ilçenin %87 ile ön plana çıktığı, onu ise %6 ile
Banaz ilçesinin izlediği görülmektedir.
Tablo 2.4.17: 2009 Yılı Uşak İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının Sektörel Dağılımı
Sektör
İşletme Sayısı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Tekstil
333
24,61
5.542
35,37
Gıda
715
52,85
3.553
22,68
Mobilya
107
7,91
789
5,04
Dericilik
163
12,05
2.493
15,91
Seramik
27
2,00
2.770
17,68
Madencilik
8
0,59
520
3,32
1.353
100,00
15.667
100,00
Toplam
Kaynak: Uşak Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü
72
Sektörlerin işletme sayıları açısından ilçeler bazında yoğunlaşmasına bakmak gerekirse, Merkez ilçe
dışındaki ilçelerde gıda sanayi haricinde sınırlı düzeyde sanayi yapılanması görülmektedir. Tekstil,
dericilik ve mobilya sektörlerinin tamamına yakını Merkez İlçede toplanmıştır. Gıda sanayindeki
işletmelerin %79’u Merkez ilçede yer alırken, Merkez ilçeyi %7 ile Eşme ve %5 ile Ulubey ilçeleri
izlemektedir. Seramik sektöründe faaliyet gösteren 27 adet işletmenin %81’i Merkez ilçede faaliyet
gösterirken, kalan %19’u Banaz ilçesindedir. Madencilik sektöründeki 5 işletmenin 3 tanesi Merkez
ilçede bulunurken, diğer 3 tanesi ise Banaz, Eşme ve Ulubey ilçelerindedir.
Banaz ilçesinde seramiğe dayalı istihdam, sanayi işletmelerindeki istihdamın hemen hemen tamamını
oluşturmaktadır. Eşme’de tekstil ve gıda sektörüne dayalı istihdam, Karahallı’da tekstile dayalı istihdam
ve Sivaslı’da gıdaya dayalı istihdam ön plana çıkarken, Ulubey de kurulu 1 adet maden işletmesi 468
kişilik çalışanı ile ilçedeki istihdamın %88’ini oluşturmaktadır.
Tablo 2.4.18: 2009 Yılı Uşak İli Sanayi Sicil Belgeli İşletmeler ve Çalışan Sayılarının İlçelere Dağılımı
İlçe
İşletme Sayısı
Oran (%)
Çalışan Sayısı
Oran (%)
Merkez
1.178
24,61
13.697
87,43
Banaz
44
52,85
873
5,57
Eşme
56
4,14
342
2,18
Karahallı
11
0,81
59
0,38
Sivaslı
29
2,14
165
1,05
Ulubey
35
2,59
531
3,39
Toplam
1.353
100,00
15.667
100,00
Kaynak: Uşak Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü
2.4.3 Organize Sanayi Bölgeleri
TR33 Bölgesi’nde 22 adet OSB bulunmakla birlikte bunlardan 10 tanesi aktif haldedir. TR33 Bölgesi’nde
Kurulu OSB’ler Tablo 2.4.19’da yer almaktadır.
Tablo 2.4.20’de ise aktif OSB’lerin işletme ve istihdam sayıları ile birlikte parsel durumlarına ilişkin
veriler sunulmuştur. OSB’lerdeki mevcut işletme sayıları incelendiğinde Uşak ili OSB’lerinin faaliyette
olan 337 adet işletme ile nüfus verilerine ters orantılı bir şekilde en fazla işletmeye sahip olduğu
görülmektedir.
Bunu, faaliyetteki 250 adet işletme ile Afyonkarahisar izlemektedir. Manisa ili OSB’lerinde ise toplamda
321 adet işletme gözükürken, bunun sadece 207 tanesi faaliyette bulunmaktadır. Kütahya ilindeki
OSB’lerde faaliyette olan işletme sayısı ise 66’dır. Afyonkarahisar OSB’deki istihdam 6.004, Kütahya
genelindeki OSB’lerde 3.467, Manisa genelinde 28.841 ve Uşak genelinde 10.320 olmak üzere toplam
48.632 kişinin TR33 Bölgesi dahilindeki OSB’lerde istihdam edildiği görülmektedir. Bu noktada Manisa
OSB’nin göreceli olarak az sayıdaki işletme ile sağladığı geniş istihdam ön plana çıkmaktadır.
Manisa OSB
73
Tablo 2.4.20’de ise aktif OSB’lerin işletme ve istihdam sayıları ile birlikte parsel durumlarına ilişkin veriler
sunulmuştur. OSB’lerdeki mevcut işletme sayıları incelendiğinde Uşak ili OSB’lerinin faaliyette olan 337
adet işletme ile nüfus verilerine ters orantılı bir şekilde en fazla işletmeye sahip olduğu görülmektedir.
Bunu, faaliyetteki 250 adet işletme ile Afyonkarahisar izlemektedir. Manisa ili OSB’lerinde ise toplamda
321 adet işletme gözükürken, bunun sadece 207 tanesi faaliyette bulunmaktadır. Kütahya ilindeki
OSB’lerde faaliyette olan işletme sayısı ise 66’dır. Afyonkarahisar OSB’deki istihdam 6.004, Kütahya
genelindeki OSB’lerde 3.467, Manisa genelinde 28.841 ve Uşak genelinde 10.320 olmak üzere toplam
48.632 kişinin TR33 Bölgesi dahilindeki OSB’lerde istihdam edildiği görülmektedir. Bu noktada Manisa
OSB’nin göreceli olarak az sayıdaki işletme ile sağladığı geniş istihdam ön plana çıkmaktadır.
Uşak OSB
Tablo 2.4.19: 2010 Yılı TR33 Bölgesi’nde Kurulu Aktif ve Aktif Olmayan OSB Listesi
Bölüm 2
Aktif OSB’ler
Aktif Olmayan OSB’ler
Sıra
İl
OSB
Sıra
İl
OSB
1
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
1
Afyonkarahisar
Bolvadin
2
Afyonkarahisar
İscehisar Mermer
2
Afyonkarahisar
Dinar
3
Kütahya
Kütahya
3
Afyonkarahisar
Dazkırı Dokuma ve Konfeksiyon
4
Kütahya
Gediz
4
Afyonkarahisar
Emirdağ
5
Manisa
Manisa
5
Afyonkarahisar
Merkez II
6
Manisa
Akhisar
6
Afyonkarahisar
Sandıklı
7
Manisa
Salihli
7
Afyonkarahisar
Şuhut
8
Manisa
Turgutlu
8
Kütahya
Merkez II
9
Uşak
Uşak
9
Kütahya
Simav
10
Uşak
Karma (Deri)
10
Kütahya
Tavşanlı
11
Manisa
Kula-Deri
12
Uşak
Karahallı
Kaynak: Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak Sanayi ve Ticaret İl Müdürlükleri, 2010
74
Toplam
İşletme
Sayısı
Faaliyetteki
İşletme
Sayısı
Toplam
Parsel
Tahsise
Hazır Parsel
Faaliyetteki
Parsel
Toplam
İstihdam
Tablo 2.4.20: 2010 Yılı TR33 Bölgesi Aktif OSB Bilgileri
290
246
321
0
321
6004
8
4
56
29
4
*
Afyonkarahisar Toplamı
298
250
377
29
325
6004
Kütahya
68
56
88
0
66
3.082
Gediz
21
10
34
5
11
385
Kütahya Toplamı
89
66
122
5
77
3.467
Manisa
188
142
235
43
142
24.200
Akhisar
47
22
117
70
22
1.161
Salihli
46
23
57
5
27
2.150
Turgutlu
40
20
58
3
27
1.330
Manisa Toplamı
321
207
467
121
218
28.841
Uşak
283
183
377
24
353
7.548
Uşak Karma (Deri)
297
154
316
0
162
2.772
Uşak Toplamı
580
337
693
24
515
10.320
1.288
860
1.659
179
1.135
48.632
Afyonkarahisar
İscehisar
TR33 Bölgesi Toplamı
Kaynak: 1-) OSB’ler 2-) OSBÜK *İlgili veriye ulaşılamamıştır.
2.4.4 Araştırma-Geliştirme (Ar-Ge) & İnovasyon
Türkiye’deki toplam endüstriyel tasarım tescil sayısı yıllara göre artan bir trend
izleyerek 2009 yılında 5.378 olarak gerçekleşmiştir. Bunun yalnızca 128 tanesi
TR33 Bölgesi’nde gerçekleşirken Kütahya’nın 60 tescille en fazla tescili
gerçekleştiren il olduğu görülmektedir. Kütahya’yı Manisa 43 tescille takip
etmektedir.
2009 yılı içerisinde Türkiye’de 41.414 marka tescili gerçekleşmiş olup
bunlardan 607’si TR33 Bölgesi menşelidir. Marka tescil sayılarında 291 marka
ile Manisa ili 2009 yılında TR33 Bölgesi içinde en fazla marka yaratan il olarak
göze çarpmaktadır. 2009 yılında Afyonkarahisar ve Kütahya illerindeki marka tescil
sayıları birbirlerine yakın seviyelerdedir.
2009 yılı içerisinde Türkiye’de tescillenen toplam 456 patentin 23’ü TR33 Bölgesi kaynaklıdır. Bu 23
patentin ise 21’i tek başına Manisa iline aittir. Afyonkarahisar ve Kütahya’dan ise 2009 yılında birer
patent tescili söz konusudur.
75
ENERJ
ENERJİ VE MAD
2.5.1 Elektrik ve Doğalgaz
Tüketimi
2009 yılında TR33 Bölgesi illerinde gerçekleşen net elektrik tüketimi 5.280.344 MWh
olup Türkiye net elektrik tüketiminin %3,4’üne denk gelmektedir.
TR33 Bölgesi’ndeki net elektrik tüketiminin sektörel dağılımına bakıldığında, en yüksek tüketimin
toplam içerisindeki %43,63’lük pay ile sanayi grubunda gerçekleştiği, bunu ise %24,66’lık pay ile
meskenlerdeki kullanımın izlediği görülmektedir. TR33 Bölgesi elektrik kullanımının sektörel bazda
dağılımı, Ege Bölgesi ve Türkiye’deki elektrik kullanımı ile paralellik göstermektedir. 2009 yılı itibarıyla
Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi net elektrik tüketimi Tablo 2.5.1’de verilmektedir.
Tablo 2.5.1: 2009 Yılı Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Net Elektrik Tüketiminin Kullanım Alanlarına Göre Dağılımı
Tüketim
(MWh)
Mesken
Ticaret
Resmi
Daire
Sanayi
Tarımsal
Sulama
Aydınlatma
Toplam
Afyonkarahisar
270.456
133.886
48.995
346.047
92.596
121.441
1.013.420
Kütahya
228.604
101.984
38.316
470.994
2.887
161.080
1.003.866
Manisa
647.383
249.015
77.477
949.020
199.269
273.723
2.395.886
Uşak
155.841
79.395
15.285
537.970
16.061
62.618
867.172
TR33 Bölgesi
1.302.284
564.280
180.074
2.304.031
310.814
618,862
5.280.344
Ege Bölgesi
6.134.512
3.262.745
792.247
11.153.415
690.752
1.863.210
24.267.268
Türkiye
39.147.505
25.018.856
6.989.641
70.470.076
3.661.805
11.606.187
156.894.070
Kaynak: TEDAŞ, 2009-Türkiye Elektrik Dağıtım ve Tüketim İstatistikleri,
TR33 Bölgesi kişi başı elektrik tüketimi 1.795 kWh olup, Ege Bölgesi (2.550 kWh) ve Türkiye (2.162
kWh) kişi başı elektrik tüketimlerinin altındadır. Ayrıca, TR33 Bölgesi illeri karşılaştırıldığı zaman kişi
başı elektrik tüketimi en fazla Uşak ilinde olup bunu sırasıyla Manisa, Kütahya ve Afyonkarahisar illeri
12
Jİ VE MADEN
DEN
takip etmektedir. 2009 yılı sonu itibarıyla TR33 Bölgesi’nde 1.382.086 elektrik abonesi yer almakta
olup TR33 Bölgesi’ndeki elektrik abone sayısı Ege Bölgesi’nin %29,28’ine, Türkiye’nin ise %4,28’ine
tekabül etmektedir. Bölge illeri içerisinde en çok abone 586.836 ile Manisa ilinde iken sektörel bazda
en çok abone ise 1.123.619 adet abone ile mesken grubundadır.
TR33 Bölgesi’nde elektrik kayıp-kaçak miktarının en yüksek olduğu il 146.884 MWh ile Manisa iken
en az olduğu il ise 46.597 MWh ile Uşak’tır. Diğer taraftan Bölge illeri içinde kayıp-kaçak oranının en
yüksek olduğu il %5,83 ile Afyonkarahisar, en düşük olduğu il ise %4,85 ile Kütahya’dır. TR33 Bölgesi
ve illerinin 2009 yılı kayıp-kaçak oranları, Türkiye ortalaması (%13,75) ile karşılaştırıldığında, hem
TR33 Bölgesi hem de illerinin kayıp-kaçak oranları, Türkiye kayıp-kaçak oranının bir hayli altındadır.
TR33 Bölgesi’ndeki her ilde doğal gaz altyapısı oluşturulmuş olup sanayide büyük oranda doğal gaz
kullanılmaktadır. Ancak, konut ısıtılmasında halen yaygın olarak kömür kullanımı devam etmektedir.
TR33 Bölgesi illerindeki 2009 yılı doğalgaz kullanım miktarı 654.848.543 m3 olup Türkiye doğalgaz
kullanım miktarının %1,9’una denk gelmektedir. Bölge’de doğal gaz kullanımının en fazla olduğu il
Manisa iken en az kullanımın olduğu il ise Afyonkarahisar’dır.
2.5.2 Linyit İşletmeleri ve Termik Santraller
TR33 Bölgesi, zengin linyit yataklarına sahip olup bu yataklar Kütahya ve Manisa illerinde
yoğunlaşmıştır. TR33 Bölgesi linyit rezervleri 1.380.000 ton ile MTA’nın 1 Şubat 2010 tarihi itibarıyla
güncellemiş olduğu Türkiye Maden Rezervleri adlı tabloda 12 milyar ton olarak belirlenmiş Türkiye
linyit rezervlerinin %11,5’ini oluşturmaktadır.
TR33 Bölgesi’nin linyit rezervleri TKİ’ne bağlı Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi Müdürlüğü (GLİ),
Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesi Müdürlüğü (SLİ) ve Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi
Müdürlüğü (ELİ) tarafından işletilmektedir. TR33 Bölgesi’ndeki zengin linyit yatakları TR33 Bölgesi
ve Türkiye için önemli termik santrallerin kurulmasına imkân sağlamıştır. Kütahya Tunçbilek’te toplam
kurulu gücü 365 MW olan Tunçbilek Termik Santrali, Kütahya Seyitömer’de toplam kurulu gücü 600
MW olan Seyitömer Termik Santrali ve Manisa ili Soma ilçesinde toplam kurulu gücü 1.034 MW olan
Soma Termik Santrali bulunmaktadır.
2.5.3 Yenilenebilir Enerji Kaynakları
2008 yılı sonu itibarıyla TR33 Bölgesi hidrolik santrallerinin kurulu gücü 74,56 MW olup 13.828,70 MW
olan Türkiye hidrolik kurulu gücünün %0,5’ini oluşturmaktadır. TR33 Bölgesi’nde elektrik üretimi yapan
3 adet HES mevcuttur. Kayaköy HES Kütahya ilinde yer almakta olup toplam kurulu gücü 2,56 MW’dir.
Demirköprü HES Manisa ilinde olup toplam kurulu gücü 69 MW’dir. Dinar II HES Afyonkarahisar ilinde
olup toplam kurulu gücü 3 MW’dir.
TR33 Bölgesi illerinin 50 metredeki rüzgâr gücüne göre Rüzgar Enerjisi Santrali (RES) gücü kapasitesi
ile ilgili veriler Tablo 2.5.2’de yer almaktadır.
12
Tablo 2.5.2: TR33 Bölgesi 50 Metredeki Rüzgar Gücüne Göre RES Gücü Kapasiteleri
İl Adı
Tablo 2.5.2: TR33 Bölgesi 50 Metredeki Rüzgar6,8-7,5
Gücüne
Göre Kurulu
RES Gücü Kapasiteleri
7,5 m/s ve Üstü Dâhil
m/s’de
Alan (km2)
Kurulu Güç (MW)(MW)
Güç (MW)
Afyonkarahisar
172,05
628,56
860,24
Kütahya
38,03
190,16
190,16
Manisa
1.060,46
2.371,76
5.302,32
1,86
9,28
9,28
Uşak
Kaynak: EMO, Enerji Raporu, 2009
Tablo 2.5.3’ten de görüleceği üzere, TR33 Bölgesi’nde mevcut durumda Manisa ilinin Akhisar, Sayalar
ve Soma bölgelerinde işletmedeki kurulu kapasitesi 94,5 MWe olan 3 adet santral bulunmaktadır. TR33
Bölgesi’ndeki rüzgar enerjisi toplam kurulu gücü 399 MWe ile Türkiye rüzgâr enerjisi toplam kurulu
gücü olan 3.352 MWe’lik gücün yaklaşık %12’sini oluşturmaktadır. Türkiye rüzgâr enerjisi potansiyeli
ise 48.000 MW olarak belirlenmiştir.
Tablo 2.5.3: TR33 Bölgesi’nde Kurulu Rüzgar Santralleri
Lokasyon
Toplam
Kurulu Güç
(MWe)
İşletmedeki
Kurulu Güç
(MWe)
Üretime
Geçiş Tarihi
Kuyucuk-Gelenbe-MANİSA
25,60
0
-
Hamidiye-Bozarmut-TekeliışıklarTuzladağı-Kozluören-GökçukurSultaniye-Soma-MANİSA
140,40
49,50
2010
Akhisar Rüzgar Enerjisinden
Elektrik Üretimi Santralı Ltd. Şti.
Akhisar İlçesi, Geventepe-BekirlerHamidiye-Tasaltıtepe-KıraçkuyusuHafıztepe-MANİSA
43,80
0
-
Doğal Enerji Elektrik Üretim A.Ş.
Rahmanlar-Akkocalı-GökçealanSayalar-MANİSA
34,20
34,20
2008
Deniz Elektrik Üretim Ltd. Şti.
Karakurt-İlyaslar-ÇakaltepeMANİSA
10,80
10,80
2007
Bilgin Rüzgar Santrali Elektrik
Üretim A.Ş.
Kızılören-Şifadağı-Kozluören-GöktaşHamidiye-Davulludağı-Gökçukur-SomaKırkağaç-MANİSA
90,00
0
-
Söke Rüzgar Enerjisinden
Elektrik Üretim Santralı Ltd.Şti.
UŞAK
54,00
0
-
İşletme Adı
Alize Enerji Elektrik Üretim A.Ş.
Bölüm 2
Soma Enerji A.Ş.
Toplam
TR33 Bölgesi
398,80
94,50
-
Türkiye
3.352,00
1.029,85
-
Kaynak: http://www.epdk.gov.tr/lisans/elektrik/lisansdatabase/verilentesistipi.asp
TR33 Bölgesi’nin güneş enerjisi potansiyelinin fazla olmadığını söylemek mümkündür. TR33 Bölgesi
illerinin ortalama güneşlenme süresi ve maruz kaldıkları güneş radyasyonu miktarları, güneş enerjisi
santrali (güneş tarlası) kurmak için uygun şartlar ile birlikte değerlendirildiğinde TR33
Bölgesi’nin güneş enerjisinden elektrik elde edilmesine yönelik kapasitesinin
yeterli olmadığı değerlendirilmektedir.
Türkiye’nin toplam jeotermal potansiyeli 31.500 MW olup bu potansiyelin
1.500 MW’ı elektrik üretimine elverişlidir ve jeotermal alanların %55’i ısıtma
alanlarına uygundur. 2009 yılı sonu itibarıyla Türkiye’nin jeotermal enerjisi
kurulu gücü 77,2 MW’dir. Türkiye’deki jeotermal kaynakların %66’sı ise Ege
Bölgesi’nde yer almaktadır. TR33 Bölgesi de jeotermal kaynaklar açısından
bir hayli zengin olup Bölge’deki jeotermal kaynaklar başlıca konut ısıtılmasında,
78
seracılıkta ve termal turizmde kullanılmaktadır. Afyonkarahisar ilinde 4 adet, Kütahya ilinde 11 adet,
Manisa ilinde 9 adet ve Uşak ilinde ise 6 adet jeotermal alan bulunmaktadır.
Türkiye Jeotermal Derneği’nin “Türkiye’de Jeotermal” başlıklı çalışmasına göre Türkiye’de jeotermal
enerji ile ısıtılabilecek potansiyel konut sayısı 1.000.000 adet iken mevcut durumda yaklaşık 70.000
konut ısıtılmaktadır. Aynı çalışmaya göre TR33 Bölgesi illerinde ise jeotermal kaynaklar ile ısıtılabilecek
konut sayısı yaklaşık 190.000 iken mevcut durumda Bölge genelinde jeotermal konut ile ısıtılan konut
sayısı yaklaşık 30.000 adettir. İlgili veriler Tablo 2.5.4 ve Tablo 2.5.5’te verilmiştir.
Tablo 2.5.4: TR33 Bölgesi’nde Jeotermal Kaynak İle Konut Isıtması
Isıtılan Konut Sayısı
Devreye
Alma Tarihi
Sıcaklık (0C)
Yatırımcı
Afyonkarahisar Merkez
5.000
1996
95
İl Özel İdaresi Ağırlıklı
Afyonkarahisar Sandıklı
3.800-5.000
1998
70
Belediye Ağırlıklı A.Ş.
Kütahya Simav
7.000
1991
137
Belediye A.Ş.
Manisa Salihli
12.000-24.000
2002
94
Belediye
Lokasyon
Kaynak: EPDK, Jeotermal Enerjiye İlişkin Yasal Düzenleme ve Destekler, Saffet Durak, Ankara 2009
Tablo 2.5.5: TR33 Bölgesi’nde Jeotermal Enerji ile Isıtılabilecek Potansiyel Yerleşim Yerleri
Lokasyon
Isıtılabilecek Konut Sayısı
Afyonkarahisar ve Civarı
65.000
Kütahya ve Civarı
35.000
Manisa ve Civarı
90.000
Toplam
190.000
Kaynak: http://www.jeotermaldernegi.org.tr
TR33 Bölgesi illerinden Kütahya ve Manisa’da jeotermal enerjiden elektrik üretimi için uygun alanlar
bulunmasına rağmen, mevcut durum itibarıyla TR33 Bölgesi’nde Jeotermal Elektrik Santrali (JES)
bulunmamaktadır. Diğer taraftan yapılan çalışma ziyaretlerinde TR33 Bölgesi’nde jeotermal kaynakların
elektrik üretiminde kullanılmasına yönelik Sanko Jeotermal Elektrik Santrali firması tarafından Manisa
Salihli’de 15 MWe kapasiteli tesis ile Zorlu Enerji tarafından Manisa Alaşehir’de 30 MWe kapasiteli
tesis kurulmasına yönelik başvuruların olduğu bilgisi alınmıştır.
TR33 Bölgesi biokütle kaynaklarından hayvan atığı konusunda önemli potansiyele sahip olmasına
rağmen mevcut durumda bu kaynaklar elektrik üretiminde kullanılmamaktadır.
2.5.4 Maden
TR33 Bölgesi maden çeşitliliği ve rezervleri bakımından son derece zengin bir bölgedir.
Afyonkarahisar ilindeki başlıca madenler mermer, antimuan, demir, manganez, kuvarsit, kireçtaşı,
kum-çakıl, tuğla-kiremit, diyatomit, kalsit ve grafittir. Ayrıca, merkez ilçede tenör oranı düşük uranyum
ve Sandıklı ilçesi yakınlarında önemli bakır yatakları tespit edilmiştir. Mevcut yer altı kaynaklarından
özellikle mermer ve çimento hammaddeleri il ekonomisinde sürükleyici sektörlerin başındadır. İscehisar
mermer yataklarının bitme noktasında olduğu, iyi kaliteli diyatomit yataklarının gelişen teknoloji ve
arz-talep dengeleri doğrultusunda değerlendirilebileceği ve Sandıklı ilçesi civarında tespit edilen bakır
yataklarının büyük bir potansiyele sahip olduğu MTA’nın Afyonkarahisar iline ilişkin değerlendirmeleri
arasındadır.
79
Kütahya ili yer altı kaynakları bakımından zengin illerden biri olup, aynı zamanda Türkiye için stratejik
öneme sahip madenleri de sınırları içerisinde barındırmaktadır. 36 çeşit madene sahip olan Kütahya’da
öne çıkan madenler bor, manyezit, gümüş ve linyittir. Türkiye’nin, dünya rezervinin büyük bir bölümünü
elinde bulundurduğu bor madeninin 1.681.474.000 ton rezervi Kütahya ili sınırları içerisinde, Emet
ilçesinde yer almaktadır. Manyezit açısından da oldukça zengin bir il olan Kütahya’da, Türkiye manyezit
üretiminin büyük bir bölümü yapılmaktadır. Merkez ve Tavşanlı ilçelerinde halen işletilmekte olan çok
sayıda manyezit yatağı vardır. Türkiye’de işletilen tek gümüş yatağı Kütahya ili Gümüşköy yatağıdır.
Kütahya ili zengin linyit potansiyellerine sahip olup bu durum ildeki sanayinin gelişiminde çok önemli
rol oynamaktadır. Kütahya’daki linyit madeni işletmeleri ve termik santraller önemli birer istihdam
kaynağıdır. Özellikle Tunçbilek ve Seyitömer yörelerindeki linyit sahaları en önemli yataklardan olup
Seyitömer ve Tunçbilek Termik Santrallerinin linyit ihtiyaçları buralardan karşılanmaktadır.
Bölüm 2
Manisa ili jeolojik açıdan karmaşık bir yapıya sahip olup endüstriyel hammadde kaynakları açısından
önemli potansiyellere sahiptir. Başlıca mermer türleri arasında Demirci ilçesinde sarı-açık yeşil ve yer
yer koyu kahve renkli ve tamamen aragonit kristallerinden oluşmuş Demirci Oniks mermeri, Akhisar’da
da Ege Kahve olarak tanımlanan koyu kahve-kırmızı renkli mermer oluşumları yer almaktadır.
Ayrıca Manisa ili titanyum potansiyeli açısından Türkiye’nin en önemli bölgesidir. Manisa-GördesKuyumezardere’de, Benlieli Ovası’nda, Demirci Çayı’nda, Gördes Çayı’nda ve Salihli ile Turgutlu
ovalarında TiO2 formunda titanyum zenginleşmeleri bulunmaktadır. Kaliteli linyit yataklarına sahip olan
Manisa ilinde linyit sahaları ağırlıklı olarak Soma ilçesindedir. İlçedeki bazı linyit işletmeleri ile termik
santraller hem ilçenin hem de Manisa ilinin gelişmesine büyük katkı sağlamakta ve önemli bir istihdam
kaynağı yaratmaktadır.
Uşak ili özellikle endüstriyel hammaddeler bakımından metalik madenlere göre daha fazla çeşitliliğe
sahiptir. Bunlar kaolen, kum-çakıl, mermer ve zımpara-diyasporit olarak sayılabilir. Ancak, ilin en önemli
yer altı kaynağı altın madenidir. Türkiye’nin Bergama-Ovacık’tan sonra işletilen ikinci altın yatağı UşakEşme-Kışladağ yatağıdır. Uşak ili TR33 Bölgesi altın rezervlerinin hemen hemen tamamına yakınına
sahiptir. Kışladağ Altın Madeni, Türkiye’nin en büyük altın madeni işletmesidir. İlin bir diğer önemli yer
altı kaynağı mermerdir. İlde 4 farklı çeşitte mermer yatakları bulunmaktadır. Karahallı ilçesi Delihıdırlı
mevkiindeki kireçtaşlarının mermer yönünden blok verebilme ve cila alma özelliklerinin iyi nitelikli
olduğu tespit edilmiştir. Uşak beyazı olarak da bilinen ve beyaz çimentonun ham maddelerinden biri
olan beyaz mermer ilin bir diğer önemli mermer rezervidir.
TR33 Bölgesi maden rezervlerini genel olarak değerlendirdiğimizde TR33 Bölgesi’nde öne çıkan
madenler altın, bor, gümüş, manyezit, mermer, titanyum ve uranyumdur.
Tablo 2.5.6: TR33 Bölgesi’nin Önemli Madenlerinin Envanteri ile Ege Bölgesi ve Türkiye Rezervlerinin Karşılaştırması*
Maden
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi Ege Bölgesi
Türkiye
Altın
0
0
3
148
151
216
560
Bor
0
430.000
0
0
430.000
430.000
866.000
Gümüş
0
3.800
0
0
3.800
3.800
5.740
Manyezit
0
4.400
340
0
4.740
4.970
48.000
Mermer
1.671.400
0
282.800
328.800
2.283.000
4.196.000
13.933.000
Titanyum
0
0
254.000
0
254.000
254.000
254.000
Uranyum
0
0
2.850
510
3.360
3.800
9.130
*Tablodaki değerler yaklaşık değerler olup kaynaklardan alınan verilerin yeniden derlenmesi sonucu oluşturulmuştur. Birimler Bor,
Manyezit ve Mermer için 1.000 ton; Altın, Gümüş, Titanyum ve Uranyum içinse ton’dur. Kaynak: 1) MTA,İl Maden ve Enerji Kaynakları
Raporları 2) DPT, 9. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu 3) ETİ Maden, Bor Sektörü Raporu 2009
80
TR33 Bölgesi, altın madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin
%70’ine, Türkiye rezervlerinin ise %27’sine sahiptir. TR33 Bölgesi içerisindeki
altın madeni rezervlerinin tamamına yakını Uşak ili sınırları içindeki Kışladağ
mevkiindedir. Bu rezervler, merkezi Kanada’da bulunan Eldorado Gold
Madencilik firmasının Türkiye’deki iştiraki olan Tüprag Metal Madencilik San.
ve Tic. A.Ş. tarafından işletilmektedir. Kışladağ Altın Madeni, Türkiye’nin en
büyük altın madeni işletmesidir.
TR33 Bölgesi, Türkiye açısından stratejik öneme sahip olan bor madeni
rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %100’üne, Türkiye rezervlerinin
ise yaklaşık %50’sine sahiptir. TR33 Bölgesi’ndeki en önemli bor rezervlerini kolemanit
cevheri oluşturmakta olup söz konusu rezervler Kütahya ilinde bulunan Eti Maden İşletmeleri Genel
Müdürlüğü’ne bağlı 120 bin ton/yıl kapasiteli Emet Bor İşletme Müdürlüğü tarafından işletilmektedir.
Söz konusu işletmede genellikle antiseptik, böcek ilacı ve koku gidericilerde kullanılan beyaz kristal
renkli, suda çözünen bir inorganik asit olan borik asit üretilmektedir. Bor ürünleri uzay ve hava araçları,
nükleer uygulamalar, askeri araçlar, yakıtlar, elektronik ve iletişim sektörü, tarım, cam sanayi, kimya ve
deterjan sektörü, seramik ve polimerik malzemeler, nanoteknolojiler, otomotiv ve enerji sektörü, metalürji
ve inşaat gibi 500’e yakın alanda kullanılmaktadır. Ancak bor tüketiminin %80’e yakını cam, seramikfrit, tarım ve deterjan sektörlerinde gerçekleşmektedir. Ayrıca, Türkiye toplam bor madeni rezervinin
yaklaşık %50’sinin TR33 Bölgesi’nde olması ve bor madeninin de hidrojen enerjisinin taşınması ve
depolanmasında çok önemli bir madde olması sebepleriyle, yenilenebilir enerji kaynaklarından olan
hidrojen enerjisinin de uzun vadede TR33 Bölgesi için bir enerji kaynağı olabileceği düşünülmektedir.
TR33 Bölgesi, gümüş madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %98’ine, Türkiye
rezervlerinin ise %67’sine sahiptir. Türkiye’nin işletilen tek gümüş yatağı olan Gümüşköy yatağı
Kütahya ili sınırları içerisindedir. TR33 Bölgesi, manyezit madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi
rezervlerinin %95’ine, Türkiye rezervlerinin ise %10’una sahiptir. Türkiye’deki en önemli manyezit
üreticisi Kütahya Manyezit İşletmeleri A.Ş. (KÜMAŞ)’tır. KÜMAŞ, 1972 yılında kurulmuş ve 1976 yılında
doğal manyezit cevherinden sinter manyezit üretmeye başlamıştır. KÜMAŞ, Türkiye ve yurtdışındaki
demir-çelik, çimento, kireç, demir dışı metaller ve cam endüstrisinin refrakter malzeme ihtiyaçlarını
karşılamaktadır.
TR33 Bölgesi, mermer rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %54’üne, Türkiye rezervlerinin
ise %16’sına sahiptir. TR33 Bölgesi’ndeki mermer rezervlerinin yaklaşık %73’üne sahip olan
Afyonkarahisar ili mermer kalitesi ve çeşitliliği ile de dünya ölçeğinde öneme sahip bir ildir. Türkiye’nin
en önemli mermer yatakları ve mermer rezervleri bu ilde yer almaktadır. Afyonkarahisar’daki mermer
yatakları Afyon Beyazı ve Afyon Kaplan Postu olmak üzere iki ayrı kalitede, özellikle İscehisar ilçesinde
yoğunlaşmıştır. İscehisar ilçesindeki mermer firmaları bir kümelenme örneği göstermektedir. TR33
Bölgesi’nin diğer illerinde de ciddi anlamda mermer rezervleri bulunmakta olup toplamda Bölge, Türkiye
mermer rezervlerinin %16’sına sahiptir.
TR33 Bölgesi, titanyum rezervi açısından Türkiye’nin en önemli bölgesi olup Türkiye’de bulunan
titanyum rezervlerinin tamamı Manisa ili Alaşehir ilçesindedir. Ayrıca Alaşehir ilçesinde %4,95’lik
29.230.128 ton görünür+muhtemel+mümkün titanyumlu kayaç rezervi MTA tarafından tespit edilmiş
olup bu rezervde bulunan madenin mineral tipi, tane boyu, cevher mineralinin yapı ve dokusu günümüz
koşullarında işlemeye elverişli olmadığı için değerlendirilememektedir. TR33 Bölgesi, uranyum madeni
rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %88’ine, Türkiye rezervlerinin ise %37’sine sahiptir.
MTA tarafından bugüne kadar yapılan çalışmalarda ekonomik olabilecek seviyede Türkiye’de ManisaKöprübaşı, Uşak-Fakılı, Aydın-Demirtepe, Aydın-Küçükçavdar ve Yozgat-Sorgun’da toplam 9.130 ton
uranyum rezervi tespit edilmiştir.
81
TURİZ
TURİZM
2.6.1 Genel Görünüm
TR33 Bölgesi tarih boyunca Lidyalılar, Frigyalılar,
Selçuklular ve Osmanlılar gibi pek çok devlet ve
medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Bölge, tarihi ve
kültürel zenginliklerinin yanı sıra zengin termal ve ekolojik
kaynakları ile turizm açısından önemli bir potansiyele sahiptir.
Bölge’de yer alan camiler, mevlevihaneler, sinagoglar ve kiliseler geçmişten
günümüze yansıyan inanç çeşitliliğini göstermektedir.
Bölge illeri, Akdeniz ile Karadeniz, Ege ile İç Anadolu Bölgeleri arasında köprü
konumundadır. İstanbul-Antalya ve Ankara-İzmir gibi Türkiye’nin önemli şehirlerini
birbirine bağlayan yollar üzerinde kavşak noktası olmakla birlikte, bölgenin zengin
jeotermal kaynakları sağlık turizmi açısından stratejik öneme haizdir.
Sağlık ve şifa amacıyla Bölge’ye gelen turistlerin yaş ortalamalarının genel olarak yüksek olması,
Bölge turizmi açısından ulaşım imkânlarının önemini daha da artırmaktadır.
Afyonkarahisar ve Uşak’ın İzmir’i Ankara’ya bağlayan karayolu üzerinde bulunması ve Manisa’nın da
konum olarak İzmir’e çok yakın olması bu illerin turizm potansiyeli için önemli avantajlar sağlamaktadır.
Ayrıca, Bölge’nin önemli termal turizm merkezlerine yakın bir noktada bulunan Kütahya’nın Altıntaş
ilçesinde yapılacak olan Zafer Bölgesel Havalimanı’nın tamamlanmasıyla başta termal turizm olmak
üzere Bölge turizminin önemli ölçüde canlanacağı tahmin edilmektedir.
Türkiye Turizm Stratejisi (2023) belgesinde, Bölge illeri Termal Turizm Master Planı kapsamında Frigya
ve Güney Ege Termal Bölgelerine dâhil edilmişlerdir. Belgede termal turizmin altyapı ve üstyapısının
belirlenen bölgelerde geliştirilmesine yönelik stratejilerin hayata geçirileceği ifade edilmiştir. Aynı
zamanda Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ilan edilen 15 Kültür Şehri arasında Kütahya ve Manisa
ilerinin yer almasının bölgede turizmin gelişmesine önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir.
12
ZM
Manisa Sardes
2.6.2 Konaklama Profili
Bölge’nin sahip olduğu konaklama tesislerinin nitelik ve niceliği Bölge turizminin bugünü ve geleceği
açısından önem taşımaktadır. TR33 Bölgesi konaklama tesislerinin sayısı ve yatak kapasiteleri işletme
belge türleri bazında Tablo 2.6.1 ve 2.6.2’de verilmektedir.
TR33 Bölgesi’nde bulunan turizm işletme ve yatırım belgeli tesislerin sayısı ve yatak kapasiteleri Tablo
2.6.1’de yer almaktadır. Buna göre, TR33 Bölgesi’nde 2008 yılında turizm yatırım ve işletme belgeli
toplam 52 tesis olduğu görülmektedir. Bu tesislerin 18 tanesi Afyonkarahisar, 15 tanesi Manisa, 10
tanesi Kütahya ve 9 tanesi de Uşak’ta yer almaktadır. 2008 yılı itibarıyla Bölge’deki turizm yatırım
ve işletme belgeli tesislerin yatak kapasitesi 10.908 olup bunun %55’i Afyonkarahisar’da, %18’i
Kütahya’da, %20’si Manisa’da ve %8’i Uşak’ta yer almaktadır. Tablo 2.6.1’de TR33 Bölgesi toplam
değerleri tesis, oda sayıları ve yatak kapasitesi açısından Düzey 2 Bölge ortalamalarının üzerinde
olduğu görülmektedir. Bu durumun Bölge’de yoğunlaşmış olan termal tesis yapılaşmasına bağlı olarak
ortaya çıkmaktadır.
Tablo 2.6.1: 2008 Yılı TR33 Bölgesi’ndeki Turizm İşletme ve Yatırım Belgeli Tesis Sayıları ve
Yatak Kapasiteleri
Turizm Yatırım
Belgeli Tesisler
Turizm İşletme Belgeli
Tesisler
Toplam
Tesis
Oda
Yatak
Tesis
Oda
Yatak
Tesis
Oda
Yatak
Afyonkarahisar
10
1.477
3.371
8
1.208
2.599
18
2.685
5.970
Kütahya
5
571
1 354
5
287
580
10
858
1.934
Manisa
3
329
822
12
587
1.313
15
916
2.135
Uşak
3
223
444
6
221
425
9
444
869
TR33 Bölgesi
21
2.600
5.991
31
2.303
4.917
52
4.903
10.908
Düzey 2 Ort.
30
4.365
9.934
99
10.332
21.826
30
4.365
9.934
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı
12
Afyonkarahisar Termal Tesisleri
Tablo 2.6.2: 2006 Yılı TR33 Bölgesi ve İllerindeki Belediye Belgeli Tesis Sayısı ve Yatak Kapasiteleri
Otel
Motel
Bölüm 2
Pansiyon
Kaplıca
Toplam
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
Tesis
42
28
47
12
129
Oda
1.244
692
991
259
3.186
Yatak
2.891
1.497
2.018
511
6.917
Tesis
0
1
1
0
2
Oda
0
14
6
0
20
Yatak
0
28
12
0
40
Tesis
3
7
1
0
11
Oda
53
115
6
0
174
Yatak
100
347
22
0
469
Tesis
5
2
5
0
12
Oda
594
157
253
0
1.004
Yatak
1.955
592
740
0
3.287
Tesis
50
38
54
12
154
Oda
1.891
978
1.256
259
4.384
Yatak
4.946
2.464
2.792
511
10.713
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2006
TR33 Bölgesi’nde bulunan belediye belgeli tesislerin sayısı ve yatak kapasitesi ise Tablo 2.6.2’de yer
almaktadır. Buna göre, Bölge’de yer alan 154 adet belediye belgeli tesisin 129’u otel, 2’si motel, 11’i
pansiyon ve 12’si kaplıca tesisi olarak hizmet vermektedir.
Tesis sayısı açısından 54 tesis ile Manisa ili ilk sırada yer alırken yatak kapasitesi bakımından
Afyonkarahisar’ın 4.946 yatak kapasitesi ile ilk sırada geldiği görülmektedir. Bölge’deki belediye belgeli
tesislerin yatak kapasitesinin %46’sı Afyonkarahisar’da yer alırken %26’sı Manisa, %23’ü Kütahya ve
%5’i Uşak’tadır. Belediye belgeli tesisler açısından TR33 Bölgesi otel, motel ve pansiyon sayı ve yatak
kapasitesi açısından Düzey 2 Bölge ortalamasının altında kalmakla beraber, jeotermal bir bölge niteliği
taşımasından dolayı, termal tesis ve yatak kapasitesi açısından düzey 2 ortalamasının çok üzerinde
yer almaktadır.
2000-2008 yılları arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve illerindeki turizm işletme belgeli tesislerin konaklama
istatistikleri Tablo 2.6.3’te yer almaktadır. 2000-2008 yılları arasında TR33 Bölgesi’ndeki turizm işletme
belgeli tesislerde yerli ve yabancı konaklama sayısı 2.536.689 olup, bu sayı Türkiye’deki turizm işletme
belgeli tesislerde yerli ve yabancı konaklama sayısının %1,4’üne denk gelmektedir. TR33 Bölgesi’ne
84
genel olarak bakıldığında toplamda konaklama sayısının en fazla olduğu yıl 339.317 kişi ile 2008
yılıdır.
Tablo 2.6.3: 2000-2008 Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Turizm İşletme Belgeli
Tesislerde Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Sayısı
Yıllar
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
Türkiye
2000
148.013
48.649
26.034
26.373
249.069
15.659.978
2001
213.072
30.892
26.073
25.385
295.422
16.527.787
2002
177.153
31.387
34.491
31.124
274.155
17.788.300
2003
148.025
34.619
30.386
39.029
252.059
17.421.324
2004
139.522
39.118
45.769
47.791
272.200
20.706.676
2005
101.149
30.782
60.075
47.699
239.705
23.411.002
2006
141.329
39.267
68.443
44.237
293.276
23.466.672
2007
156.036
33.532
84.413
47.505
321.486
26.832.851
2008
179.236
34.781
80.748
44.552
339.317
24.934.002
TR33 Bölgesi’ndeki belediye belgeli tesislerin konaklama sayıları Tablo 2.6.4’te verilmiştir. Buna göre,
2008 yılında TR33 Bölgesi’ndeki belediye belgeli tesislerde konaklama sayısı 592.091 olup Türkiye
genelinin %4’üne tekabül etmektedir. TR33 Bölgesi’ndeki rakamın dağılımında ise en yüksek payı %51
ile Afyonkarahisar alırken onu %27 ile Manisa, %14 ile Kütahya ve %8 ile Uşak takip etmektedir.
Bölge içinde belediye belgeli tesislerde yabancılar tarafından gerçekleştirilen konaklama sayılarında
Afyonkarahisar 5.681 ile ilk sırayı almaktadır. Afyonkarahisar’ı ise sırasıyla 5.012 ile Kütahya, 240
ile Manisa ve 188 konaklama ile Uşak izlemektedir. Yerli konaklama sayılarına bakıldığında ise
Afyonkarahisar 295.498 konaklama ile yine ilk sırayı almaktadır. Afyonkarahisar’ı sırasıyla 159.766 ile
Manisa ve 76.843 konaklama ile Kütahya’nın takip ettiği görülmektedir. Uşak ise yabancı konaklama
sayısında olduğu gibi yerli konaklama sayısında dört il içerisinde son sırada yer almaktadır.
Tablo2.6.4: 2008 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi ve İllerindeki Belediye Belgeli Tesislere İlişkin
İstatistikler
Konaklama Sayısı
Yabancı
Yerli
Toplam
Afyonkarahisar
5.681
295.498
301.179
Kütahya
5.012
76.843
81.855
Manisa
240
159.766
160.006
Uşak
188
48.863
49.051
11.121
580.970
592.091
4.115.212
11.468.804
15.584.016
TR33 Bölgesi
Türkiye
85
2.6.3 Yabancı Turist Profili
Grafik 2.6.1’de 2009 yılında TR33 Bölgesi’ne gelen yabancı turistlerin
geldikleri ülkelere göre dağılımları sunulmaktadır. Buna göre, TR33
Bölgesi’ne en fazla yabancı ziyaretçinin 3.284 kişi ile Almanya’dan geldiği
görülmektedir. Almanya’yı takiben sırasıyla 2.929 ve 2.452 kişi ile İngiltere ve
İtalya’nın geldiği görülmektedir. İtalya’dan sonra yabancı ziyaretçi sayısında
çok güçlü bir kırılma söz konusu olmuş, ziyaretçi sayıları dört basamaklı
sayılardan üç basamaklı sayılara gerilemiştir. Bu kırılmadan sonra Hollanda’dan
797, Fransa’dan 638 ve ABD’den 626 ziyaretçinin TR33 Bölgesi’ne gelmiş olduğu
görülmektedir.
3.500
3.000
2.500
3.284
3.102
2.929
2.452
2.000
1.500
Bölüm 2
1.000
797
638
500
626
445
417
396
383
352
345
314
307
291 249
0
Kaynak: TR33 Bölgesi İlleri Kültür ve Turizm Müdürlükleri
Grafik 2.6.1: TR33 Bölgesi’ne Gelen Yabancı Turistlerin Ülkelere Göre Dağılımı(Kişi)
Afyonkarahisar Yedi Kapılar
86
Uşak Karun Hazineleri
2.6.4 Müzeler ve Ören Yerleri
Ziyaretçi Profili
Tablo 2.6.5’te 2009 yılında TR33 Bölgesi’ndeki illerde müze ve ören yerlerini ziyaret eden yerli ve
yabancı turist sayıları yer almaktadır.
Tablo 2.6.5: 2009 Yılı TR33 Bölgesi İllerindeki Müze ve Ören Yerleri Ziyaretçi Sayıları
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR33 Bölgesi
8.112
64.279
13.055
26.604
112.050
Yabancı
115
3.147
42.205
172
45.639
Toplam
8.227
67.426
55.260
26.776
157.689
Yerli
Kaynak: TR33 Bölgesi İlleri Kültür ve Turizm Müdürlükleri
Müze ve ören yerlerine en fazla ziyaretin toplamda 67.426 ile Kütahya’da gerçekleştiği görülmektedir.
Kütahya’yı toplamda 55.260 ile Manisa, 26.776 ile Uşak ve 8.227 ile Afyonkarahisar takip etmektedir.
Müze ve ören yerlerini ziyaret eden yerli ziyaretçi sayısında da Kütahya ili ilk sırada yer almakta olup
onu Uşak, Manisa ve Afyonkarahisar illeri takip etmektedir.
Bölge’deki müze ve ören yerlerini ziyaret eden toplam 45.639 yabancı ziyaretçinin %92’si olan 42.205
ziyaretçi Manisa ilindeki müze ve ören yerlerini ziyaret etmiştir. Onu 3.147 kişi ile Kütahya, 172 kişi
ile Uşak, 115 kişi ile de Afyonkarahisar takip etmektedir. Karun Hazinelerinin bulunduğu Uşak ilindeki
müze ve ören yerlerini 2009 yılında toplamda 172 yabancı turist ziyaret etmiştir.
87
ÇEVRE
ÇEVRE VE ORM
Küreselleşme olgusunun yaşandığı günümüzde,
çevre politikalarının gelişimi sıklıkla ele alınmakta, çevre
konusunda küresel düzeyde farkındalığın artırılmasına
çalışılmakta ve sorunların ancak uluslararası işbirliği ile
çözülebileceğine vurgu yapılmaktadır. Günümüzde çevre meseleleri,
hem küresel hem de yerel bir endişe kaynağıdır [Çevre ve Orman
Bakanlığı (ÇOB), Stratejik Plan 2010-2014]. AB yolunda ilerleyen Türkiye’nin
2009 İlerleme Raporu’nda, Türkiye’nin atıklar, hava kalitesi, endüstriyel kirlilik ve risk
yönetimi ile kimyasallar konusunda bazı ilerlemeler kaydettiği fakat genel uyum seviyesinin hâlâ
yetersiz olduğu belirtilmiştir. Bu anlamda çevre konusu TR33 Bölgesi için sürdürülebilir kalkınma
ve sağlıklı yaşam alanları oluşturulması çerçevesinde etkili tedbirler alınması gereken önemli bir
konudur.
ÇOB 2007-2008 döneminde, çevre sorunlarını (hava kirliliği, su kirliliği, toprak kirliliği, atıklar, gürültü
kirliliği, görsel kirlilik, orman tahribatı, erozyon, asit yağmurları, plansız kentleşme, kıyı tahribatı, mera
tahribatı, koku problemi, biyolojik çeşitlilik ve habitat kaybı, sulak alan kayıpları ve varsa diğer sorunlar)
dikkate alarak il sınırları içerisinde görülen bu sorunların önem ve önceliklerini ortaya koyacak şekilde
“Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri” oluşturmuştur [Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri
Envanteri Değerlendirme Raporu (2007-2008), 2010 Yayın:9].
Bu envanter sonuçlarına göre, TR33 Bölgesi’nde genel anlamda hava ve su kirliliği sorunları öncelikli
konular olarak ortaya çıkmıştır. Bunların yanında atıklar, toprak kirliliği, plansız kentleşme, görsel kirlilik
ve asit yağmurları da diğer sorunlar arasında yer almıştır.
2.7.1 Hava Kirliliği
Bölgede hava kalitesi değerlerinin, çevreci yakıtların (2005 yılından sonra doğalgazın) kullanımının
artmasıyla birlikte iyileştiği görülmektedir. Ancak TR33 bölgesinde özellikle kış aylarında evsel
ısınmadan kaynaklı hava kirliliği, SO2 ve PM10 kirleticilerinin yıl içerisinde gün bazında belirli sınır
değer aşımı göstermeleri nedeniyle illerin merkezleri ve bazı ilçeler ÇOB kriterlerine göre I. Grup Kirli
İller ve İlçeler arasında yer almaktadır. TR33 bölgesinde baskın kirletici PM10’dur.
12
E VE ORMAN
MAN
TR33 bölgesinde hava kirliliğine olumsuz etki eden en önemli tabii faktörlerden biri topografik yapıdır.
Topografik yapı meteorolojiye bağlı olarak bölgedeki illerde inversiyonun meydana gelmesine neden
olur. Meydana gelen inversiyon tabakası şehirlerin üzerine çökmüş gözle görülür bir hava kirliliği
katmanı görüntüsü verir.
Tablo 2.7.1: TR33 Bölgesi İllerinin Kirlilik Derecelendirmesi
Merkez ve Merkez İlçeler
Kirlilik Grubu
I. Grup Kirli İlçeler
II. Grup İlçeler
Afyonkarahisar
I
-
Tüm İlçeler
Kütahya
I
Emet, Gediz, Tavşanlı
Diğer İlçeler
Manisa
I
Ahmetli, Akhisar, Gölmarmara,
Diğer İlçeler
Uşak
I
-
Tüm İlçeler
İl Adı
Kaynak: ÇOB, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Hava Kirliliğinin Kontrolü ve Önlenmesi Genelgesi Genelge 2009/15)
2.7.2 Atıksu Yönetimi
Gediz Havzası ve Akarçay Havzası Koruma Eylem Planları, Bölge’nin büyük bir kısmında kirliliğin
önlenmesi için gerekli tedbirleri alınması, kısa orta ve uzun vadede kirliliğin azaltılmasına yönelik belli
çalışmaların gerçekleştirilmesini öngörmüştür. Gediz Havzası’nda yaşanan çevre kirliliği problemine
karşı çözüm önerileri getirmek ve etkin bir mücadele yürütmek üzere su kalitesinin iyileştirilmesini
hedefleyen Eylem Planları 2008 yılında yürürlüğe girmiştir. Eylem Planları’nda kısa vadede
öncelikli olarak atıksu arıtma tesislerinin yapılması ya da mevcut tesislerin revizyonunun
gerçekleştirilmesi öngörülmüştür.
TR33 Bölgesi’nde belediyelerde kişi başı günlük atıksu miktarı 141 litredir.
Bölgede AAT (Atıksu Arıtma Tesisleri) mevcut olmakla birlikte çalıştırma ve
işletme maliyetlerinin (özellikle enerji maliyetlerinin) yüksek olması tesislerin
etkin kapasitede kullanılmasını engellemektedir. Baskın kirleticiler evsel nitelikli
atıksular, sanayiden kaynaklı atıksular ve tarımda kullanılan kimyasallar,
gübreler ile bölgenin madene dayalı sektörler kaynaklı atıksularıdır.
TR33 Bölgesi’nde yer alan belediyelere ait fiziksel, biyolojik ve gelişmiş arıtma
tesislerinden oluşan toplam 10 tane atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. 2008 yılı TÜİK
verilerine göre, TR33 Bölgesi’ndeki atıksu arıtma tesislerinin kapasiteleri 96 milyon m3 olup toplam
arıtılan su miktarı 51 milyon m3’tür.
TR33 Bölgesi atıksu arıtma tesisleri kapasite kullanım oranı %53 olup bu oran %54 olan Türkiye
ortalamasına yakındır. Ancak Türkiye genelinde kanalizasyon şebekesinden deşarj edilen suyun %69’u,
Ege Bölgesi’nde %79’u arıtılırken bu oran TR33 Bölgesi’nde %46’dır. TR33 Bölgesi’nde deşarj edilen
atıksu miktarı 110 milyon m3’tür. Bu durum, TR33 Bölgesi’nde bulunan atıksu arıtma tesislerinin, etkin
çalıştırılmadıklarını, kapasitelerinin yetersiz olduğunu ve/veya fazla kısmın alıcı ortamlara verildiğini
ortaya koymaktadır.
12
Tablo 2.7.2: TR33 Bölgesi’ndeki Belediyelerde 2008 Yılına Ait Atıksu İstatistikleri
TR33 Bölgesi
Ege Bölgesi
Türkiye
TR33 94
Bölgesi
89
Ege Bölgesi
88
Türkiye
141
189
173
Belediyelerde Kanalizasyon Şebekesinden
Deşarj Edilen Atıksu Miktarı (1.000 m3/yıl)
110.166
472.413
3.261.455
Belediyeler Tarafından Arıtılan Atıksu
Miktarı (1.000 m3/yıl)
51.280
372.745
2.251.581
Atıksu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun
Belediye Nüfusu İçindeki Payı (%)
42
62
56
Belediyelerdeki Toplam Atıksu Arıtma Tesisi Sayısı
10
61
236
Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun
Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%)
Belediyelerde Kişi Başı Günlük Atıksu
Miktarı (litre/kişi-gün)
Kaynak: TÜİK
120000
Bölüm 2
100000
80000
60000
40000
20000
0
Toplam Kapasite
Toplam Arıtılan Miktar
Deşarj Edilen Toplam Atıksı Miktarı
Kaynak: TÜİK
Grafik 2.7.1: 2008 Yılı TR33 Bölgesi Atıksu Arıtma Tesisleri Kapasite Kullanımı
TR33 Bölgesi’nde kanalizasyon şebekesinden deşarj edilen atıksuyun verildiği alıcı ortamların dağılımı
Grafik 2.7.2’de verilmektedir. Buna göre, TR33 Bölgesi’nde kanalizasyon şebekesi ile hizmet veren
belediyelerde kanalizasyondan deşarj edilen atıksu en fazla akarsulara verilmektedir.
5,44%
85,22%
19,00%
8,64%
0,50%
Göle - Gölete
Akarsuya
Araziye
Baraja
Kaynak: TÜİK
Grafik 2.7.2: TR33 Bölgesi’nde Atıksuların Verildiği Alıcı Ortamların Dağılımı(%)
90
Diğer Ortamlara
2.7.3 Katı Atık Yönetimi
TR33 Bölgesi’nde belediyelerde atık hizmeti verilen belediye nüfusu Türkiye geneli ve Ege
Bölgesi’nin altındadır. Kişi başı günlük atık miktarı ortalama 1,34 kg’dır. Bu değer Türkiye ve Ege
Bölgesi ortalamalarının üzerinde bir değerdir. TR33 bölgesinde atıkların bertarafında vahşi depolama
yaygındır.
Tablo 2.7.3: 2008 Yılı Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Belediyelerinde Atık İstatistikleri
TR33 Bölgesi
Ege Bölgesi
Türkiye
1,34
1,26
1,15
Atık Hizmeti Verilen Belediye Nüfusunun
Toplam nüfusa Oranı (%)
76
82
82
Atık Hizmeti Verilen Belediye Nüfusunun
Belediye Nüfusuna Oranı (%)
99
99
99
Belediye Tarafından ya da Belediye Adına
Toplanan Atık Miktarı (1.000 Ton)
1.090
3.494
24.361
Çöp Depolama Sahalarında Bertaraf Edilen
Belediye Atık Miktarı (1.000 Ton)
1.075
3.394
23.798
15
100
563
Kişi Başı Ortalama Belediye Atık
Miktarı (kg/kişi-gün)
Diğer Bertaraf (Çöp Depolama Sahası ve Yakma
Tesisi Hariç) (1.000 Ton)
Kaynak: 1-)TÜİK, 2008
TR33 Bölgesi’nde ülkemizde olduğu gibi yaşanan katı atık sorununun çözümünde, çevrenin
korunmasında ve evsel atıklardan kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesinde, bölgedeki yerel
yönetimler Birlik Modeli oluşturarak “Katı Atık Bertaraf Tesisleri”nin hayata geçirilmesi çalışmalarını
başlatmışlardır. Bu çalışmalarda bazı yasal zorluklarla karşılaşıldığı belirtilmektedir. Özellikle birlikler
tarafından kurulacak tesislerin depolama alanı için yer temininde çeşitli kurumların yasal engelleri ile
karşı karşıya kalındığı belirtilmektedir. Bununla birlikte tesis kurma maliyetlerinin yüksek olması önem
teşkil etmektedir.
TR33 Bölgesi’nde atıkların üretiminin ve zararlarının önlenmesi veya azaltılması ile atıkların geri
kazanılması ve geri kazanılabilen atıkların kaynağında ayrı toplanması yaygınlaştırma çalışmaları
yapılmaktadır. Bu çalışmalarda atıkların kaynağında ayrıştırılması ve bunların geri dönüşüm
tesislerinde geri kazanılması konusunda yeterli lisanslı firma bulunmayışı, toplumun atıkların
bertarafında yeterli hassasiyeti göstermemesi, geri dönüşüm tesislerinin yetersiz olması ve mevcut
olanların modernizasyonunun yetersiz olması, karşılaşılan güçlükler arasında görülmektedir. Bölgenin
madene dayalı sektörleri, özellikle de linyit madenlerinin neden olduğu katı atık sorunu görülmektedir.
2.7.4 İçme ve Kullanma Suyu
Bölgede içme ve kullanma suyu açısından içme ve kullanma suyu arıtma tesisi ile hizmet verilen
belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı Ege bölgesi ve Türkiye ortalamasının altındadır.
Belediyelerce arz edilen günlük kişi başı içme ve kullanma suyu miktarı 228 litre ile Türkiye ve Ege
Bölgesi ortalamalarının üzerindedir.
91
Bölüm 2
Tablo 2.7.4: 2008 Yılı İtibarıyla Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi ile
Arıtma Tesislerine Ait Veriler
TR33 Bölgesi
Ege Bölgesi
Türkiye
İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi ile Hizmet
Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Belediye
Nüfusuna Oranı (%)
99
99
99
Belediyelerde Kişi Başı Temin edilen Günlük
Su Miktarı (litre/kişi-gün)
228
216
215
Belediyeler Tarafından Temin Edilen
İçme ve Kullanma Suyu Miktarı (1.000 m3/yıl)
187.153
602.606
4.557.074
İçme ve Kullanma Suyu Arıtma Tesisi ile Hizmet
Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Belediye
Nüfusuna Oranı (%)
10
19
50
Belediyelerde İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi
İçin Çekilen Yüzey Suyu Miktarı (1.000 m3/yıl)
15.420
108.314
2.220.421
Belediyelerde İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi
İçin Çekilen Yer Altı Suyu Miktarı (1.000 m3/yıl)
171.733
494.290
2.336.295
Kaynak: TUİK, 2008
2.7.5 Ormanlar
4.206.485,50 hektarlık TR33 Bölgesi toplam alanının, %16’sı normal, %20’si ise bozuk olmak üzere
toplam %36’sı orman alanıdır. TR33 Bölgesi Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamalarının üzerinde orman
alanına sahiptir. Ege Bölgesinin %40’lık orman alanı TR33 Bölgesi’nde bulunmaktadır. TR33 bölgesi
92
Bölgesi’nde bulunmaktadır. TR33 bölgesi ormanlık alanı Türkiye geneli ormanlık
alanının %2’sini oluşturmaktadır.
TR33 Bölgesi’ndeki illerden Afyonkarahisar en düşük orman alanına sahip ildir.
Afyonkarahisar’da orman ağaçlandırma çalışmaları artarak devam etmektedir.
En fazla orman alanına sahip il Kütahya’dır, daha sonra sırasıyla Uşak ve Manisa
gelmektedir.
40
% 36
% 27
30
TR33
% 18
20
Ege Bölgesi
Türkiye
10
0
Kaynak: Orman Bölge Müdürlüğü, İşletme Müdürlükleri
Grafik 2.7.3: TR33 Bölgesi’nde Orman alanı durumu (%)
78,929%
80,00%
73,00%
70,00%
60,00%
50,00%
62,730%
60,103%
52,975%
47,025%
39,897%
37,270%
40,00%
27,00%
30,00%
21,071%
20,00%
10,00%
,00%
Kütahya
Manisa
Afyon
Orman Alanı (%)
Uşak
Ormansız Alan (%)
Kaynak: Orman Bölge Müdürlüğü, İşletme Müdürlükleri
Grafik 2.7.4: TR33 Bölgesi’ndeki illerin Orman alanı durumu (%)
93
Türkiye
ULAŞT
ULAŞTIRMA
TR33 Bölgesi, coğrafi konumu itibarıyla karayolları
ve demiryollarının önemli ana arterlerinin kesişme
noktasıdır. Toplamda bölgede 1.837 km devlet yolu, 1.715
km il yolu ve 16.312 km köy yolu bulunmaktadır. Bölge’de
bölünmüş yol toplam 965 km olup çalışmalar devam etmektedir.
İl–devlet yollarının 390 km uzunluğundaki kısmı bitümlü sıcak karışım
veya asfalt betonu denilen yüksek standartlı yol statüsündedir.
Tablo 2.8.1: Türkiye, TR33 Bölgesi ve İlleri Karayolları Uzunlukları (km)
Otoyol
Devlet Yolu
İl Yolu
Köy Yolu
Afyonkarahisar
0
554
480
3.792
Kütahya
0
529
432
3.863
Manisa
0
576
516
5.304
Uşak
0
173
297
3.624
TR33 Bölgesi
0
1.832
1.725
16.312
2.010
31.311
30.712
288.013
Türkiye
Kaynak: 1-) Karayolları 2., 3., 13. ve 14. Bölge Müdürlükleri 2-) Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak İl Özel İdareleri
Bölgede trafik yoğunluğu en yüksek karayolu bölümleri İzmir–Manisa–Balıkesir, Manisa–Uşak–Afyon,
Eskişehir–Kütahya–Afyon ve Afyon–Isparta (Burdur) yollarıdır. Bu yollarda bölünmüş yol çalışmaları
büyük ölçüde tamamlanmıştır.
Manisa–Uşak–Afyonkarahisar yolu haricinde diğer yolların kalitesi Sathi Kaplama olup, şehirlerarası
yük ve yolcu taşımacılığında önem arz eden bu yolların BSK veya Asfalt Betonu denilen kaliteli yol
yapısına kavuşması gerekmektedir.
Bölge’deki toplam araç sayısı 2.514.215 adet olup bunların da 1.076.110 tanesi otomobildir. Ortalama
kişi başına araç sayılarında Afyonkarahisar ve Manisa illeri Türkiye ortalamasının altında, Kütahya ve
Uşak illeri ise Türkiye ortalamasının üzerindedir. Toplam taşıt en fazla Manisa ilinde bulunmaktadır.
12
TIRMA
Kaynak: KGM
Grafik 2.8.1: Bölünmüş Yol Çalışmaları Haritası
Bölgede dört ilden de demiryolu geçmektedir. İllerden geçen demiryollarının uzunlukları şu şekildedir;
Afyonkarahisar : 364 km
Kütahya
: 213 km
Uşak
: 147 km
Manisa
: 264 km
Bölge’de 11 demiryolu seferi yapılmaktadır. Toplam demiryolu uzunluğu 988 km olmakla beraber
devam eden YHT projelerinin gerçekleştirilmesiyle bu rakam artacaktır. Türkiye genelindeki toplam
yolcu taşımacılığının % 6,8’lik kısmı ve yük taşımacılığının % 15,3’lük kısmı Bölge’den yapılmaktadır.
Tablo 2.8.2: TR33 Bölgesi Demiryolları ile Yük Taşımacılığı (1.000 ton)
Giden
Gelen
Toplam
134.382
183.749
318.131
Kütahya
1.808.392
432.687
2.241.079
Manisa
232.382
15.126
247.508
Uşak
60.303
28.600
88.903
2.235.459
660.162
2.895.621
Afyonkarahisar
TR33 Bölgesi
Kaynak: TCDD
12
Bölüm 2
Tablo 2.8.3: TR33 Bölgesi’nde Demiryolu ile Yolcu Taşımacılığına Ait İstatistikler
Gelen Yolcu
Giden Yolcu
Afyonkarahisar
134.014
136.814
Kütahya
321.444
325.105
Manisa
999.399
985.227
Uşak
92.816
97.343
1.547.673
1.544.489
TR33 Bölgesi
Kaynak: TCDD
Bölge’de bir sivil bir de askeri havaalanı bulunmaktadır. Ayrıca ilk bölgesel
havalimanı olma özelliği taşıyacak olan Zafer Havalimanı projesinin ihalesi
sonuçlandırılmıştır.
Manisa ili halihazırda İzmir Havalimanı’na yakın olmanın avantajını
kullanmaktadır. Bölgede çalışan tek havaalanı Uşak Havaalanı olup
2009 yılı toplam yolcu sayısı 10.327 olarak gerçekleşmiştir.
Bölgenin denize kıyısı olmadığından direkt olarak deniz taşımacılığı
bulunmamakta ancak İzmir iline yakınlığı sebebiyle özellikle Manisa
ilinin limanlara erişimi bulunmaktadır. Nehirleri de coğrafi açıdan suyolu
taşımacılığına uygun değildir.
Bölge’de lojistik anlamda varolan potansiyele ek olarak TCDD’nin yürütmekte olduğu
“lojistik köy” projesi kapsamında Uşak ilinde de lojistik köy kurulması planlanmaktadır. Manisa TSO’nın
öncülük ettiği BALO (Batı Anadolu Lojistik Organizasyonlar) projesi de bölgenin ihracat potansiyeli
düşünülerek geliştirilmiş ve önemli kurumlardan destek görmüştür.
Ayrıca ihalesi yapılmış olan Zafer Bölgesel Havalimanının yanına lojistik bir merkezin kurulması da çok
modlu ulaştırma sistemlerinin kullanılmasında bölgeye avantaj sağlaması öngörülmektedir.
96
Haberleşme sektöründe faaliyet gösteren firmaların çoğunluğunu özel firmaların oluşturması bu alanda
veri toplamayı zorlaştırmaktadır. TTNET’in bağımsız bir araştırma şirketi olan IPSOS-KMG’ye yaptırmış
olduğu araştırmaya göre bölge illerinin internet penetrasyon seviyesi aşağıda haritada gösterilmiştir.
Türkiye çapında yapılan araştırmaya göre en yüksek penetrasyon 52,8 ile İstanbul’da iken en düşük
penetrasyon 7 ile Osmaniye olarak gerçekleşmiştir. Bölgenin bütün illeri 20nin altında kalarak 4. seviye
illerin arasında yer almıştır.
Kaynak: IPSOS-KMG
Grafik 2.8.2: TR 33 İlleri Penetrasyon Tematik Haritası
97
Manisa Lalesi
TR33
12
Bölüm3
Plana Genel Bakış
3.1 HUKUKİ KAPSAM
Üst ve alt ölçekli planlar arasında uyumu ve bütünlüğü sağlayıcı nitelikte olması öngörülen Bölge
Planları, planlama hiyerarşisinde Ulusal Kalkınma Planları ile Çevre Düzeni Planları arasında yer
almaktadır.
3194 sayılı İmar Kanunu’nun 8. maddesinde bölge planlarının DPT Müsteşarlığı tarafından yapılacağı
veya yaptırılacağı şu şekilde ifade edilmiştir:
Bölüm 3
“Bölge planları; sosyo-ekonomik gelişme eğilimlerini, yerleşmelerin gelişme potansiyelini, sektörel
hedefleri, faaliyetlerin ve alt yapıların dağılımını belirlemek üzere hazırlanacak bölge planlarını, gerekli
gördüğü hallerde Devlet Planlama Teşkilatı yapar veya yaptırır.”
Ayrıca yine 3194 sayılı Kanun’da, imar planlarının eğer mevcut ise çevre düzeni planları ve bölge
planlarına uygun olarak hazırlanması gerektiği ifade edilmiştir.
5393 sayılı Belediyeler Kanunu ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu’nda söz konusu kurumların
stratejik plan ve performans programlarının bölge planına uygun olması gerektiği belirtilmiştir. 5449
sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkındaki Kanun’da da Kalkınma
Ajanslarının tüm faaliyetlerini bölge planları çerçevesinde yürütmeleri gerektiği ifade edilmiştir.
Bahsi geçen mevzuat ve ilgili gerekçeler doğrultusunda başlatılan TR33 Bölge Planı çalışmaları,
DPT Müsteşarlığı tarafından hazırlanan “Bölgesel Planlama Hazırlama Kılavuzu” çerçevesinde
gerçekleştirilmiş olup Plan’ın tüm aşamalarında paydaşların aktif katılımı esas alınmıştır.
3.2 PLANIN AMACI
TR33 Bölgesi için hazırlanan Bölge Planı’nın temel amacı ekonomik ve sosyal kalkınmayı yönetecek
strateji ve politikaların belirlenmesidir. Plan, içsel dinamikleri harekete geçirerek birey ve toplumun
belirlenen vizyon kapsamında yüksek yaşam standartlarına ulaşmasını sağlayacak bir strateji belgesi
niteliği taşımaktadır. 2010-2013 dönemini kapsayan Bölge Planı, bölgesel düzeyde kalkınma odaklı
yapılan diğer tüm çalışmaları yönlendirici ve koordine edici niteliğe haizdir.
Bölge Planı, ekonomik ve sosyal eksenlerde uzun vadeli gelecek tasavvurunun gerçekleştirilmesi için
kısa vadede kalkınmayı yönlendirecek politikalara temel oluşturacaktır. 2010-2013 dönemi, uzun vadeli
kalkınma dinamiklerinin harekete geçirilmesi için hazırlanacak ve uygulanacak plan ve programlar için
bir başlangıç aşamasıdır.
Katılımcılık ve Bölge’nin sahiplenmesi hususları esas alınarak hazırlanan Plan’da, ekonomik ve
sosyal faaliyetlerin mekansal boyutlarına referans verilmesi amaçlanmış, ayrıca kısıtlı kaynakların
en etkin şekilde kullanımının hangi eksen ve amaçlar doğrultusunda gerçekleştirileceği belirlenmeye
çalışılmıştır.
3.3 PLANLAMA SÜRECİ VE KATILIMCILIK
TR33 Bölge planı hazırlanırken izlenen süreç, 5 farklı aşamadan oluşmaktadır. Söz konusu “Mevcut
Mevzuat, Strateji ve Plan İncelemeleri”, “Mevcut Durumun Tespiti”, “Vizyonun Belirlenmesi”, “Plan
Sistematiğinin Oluşturulması“ ve “Plan Kararlarının Alınması” aşamalarının tümünde, katılımcılığın
mümkün olan en üst düzeyde sağlanması ilkesi benimsenmiştir.
100
“Mevcut Mevzuat, Strateji ve Plan İncelemeleri” aşamasında, gerek planın amacı ve kapsamını, gerekse
plan niteliğini belirlemek üzere ilgili mevzuatla birlikte, ulusal ölçekteki politika ve strateji belgeleri ile
Bölge illerinin mevcut alt ölçekli planları incelenmiştir. Bu kapsamda, öncelikle Bölge Planı’nın hukuki
kapsamının, gerekçesinin ve plan hiyerarşisindeki yerinin tespiti için geniş çaplı bir araştırma yapılmıştır.
Ulusal politika ve stratejilere ilişkin olarak ise, aşağıdaki dokümanlar değerlendirmeye alınmıştır:
Ulusal Kalkınma Planı (DPT)
Özel İhtisas Komisyon Raporları (DPT)
AB Stratejik Dokümanları
Bin Yıl Kalkınma Hedefleri (BM)
Bakanlıklara Ait Stratejik Plan ve Programlar
Ayrıca, DPT tarafından hazırlanan taslak haldeki “Bölge Planı Hazırlama Kılavuzu”, ve kılavuzda
yer verilen yurtiçi ve yurtdışında hazırlanmış plan örnekleri incelenmiştir. Son olarak, Bölge illerinin
hâlihazırda mevcut olan Çevre Düzeni Planları ve natamam İl Gelişme Planı çalışmaları gözden
geçirilmiştir.
“Mevcut Durumun Tespiti” sürecinde, ilk olarak Bölge illerindeki kamu kurum ve kuruluşları, sivil
toplum örgütleri, organize sanayi bölge müdürlükleri ve yerel yönetimler tarafından mevcut durumun
ve sorunların ortaya konması amacıyla Ajans’a yönelik bilgilendirme toplantıları düzenlenmiştir. İkinci
aşamada, Bölgeye yönelik olarak hazırlanmış mevcut çalışmalar tespit edilerek incelenmiştir. Ayrıca,
Bölge’nin paydaş envanteri çıkartılarak, tüm illerde veri toplanmasına yönelik birebir görüşmeler
gerçekleştirilmiş ve resmi yollarla ilgili kurumlardan Bölge’ye ilişkin tüm güncel veriler talep edilmiştir.
Mevcut çalışmalar, görüşmelerden elde edilen sonuçlar ve alınan veriler sentezlenerek sonraki
aşamalara girdi sağlamak ve Bölge’deki mevcut durumu ortaya koymak amacıyla Taslak TR33 Bölgesi
Mevcut Durum Raporu dokümanı hazırlanmıştır. Hazırlanan taslak, ilgili tüm paydaşlarla hem e-posta,
hem de düzenlenen ziyaretler aracılığıyla paylaşılmış, taslak üzerinde gerekli görülen revizyonlar
yapılmış ve rapora son şekli verilmiştir.
Mevcut durumun ortaya konulmasıyla birlikte, “Vizyonun Belirlenmesi” çalışmaları kapsamında,
Ajansın 3. Kalkınma Kurulu Toplantısı’nda Kalkınma Kurulu üyelerine planlama çalışmaları hakkında
bilgi verilmiş, toplantı öncesinde ise üyelere gönderilen anketlerle Bölge vizyonuna ilişkin görüşleri
alınmıştır. Vizyonu oluşturma noktasında, toplantı sırasında TR33 Bölgesini ortak paydada birleştiren
anahtar kelimeler konusunda üyelerin görüş ve önerileri alınmıştır. Bölge vizyonu, toplantı öncesinden
düzenlenen vizyon anketi ve toplantıda Kalkınma Kurulu üyelerince belirlenen kavram ve amaçlar
doğrultusunda oluşturulmuştur. Oluşturulan vizyon önce resmi yazıyla Bölge paydaşlarının görüşlerine
sunulmuş, gerekli revizyonların yapılmasının ardından 4. Kalkınma Kurulu toplantısında tartışılarak
kabul edilmiş ve Yönetim Kurulu’nca onaylanmıştır.
“Plan Sistematiğinin Oluşturulması” süreci kapsamında DPT tarafından Bölge Planı Hazırlama
Kılavuzu’nda yer verilen örnek planlar değerlendirilmiş, Ulusal Kalkınma Planı’nın sistematik yapısı
değerlendirilmiş ve Kalkınma Kurulu’nun görüşleri doğrultusunda Bölge Planı ilke ve nitelikleri
belirlenmiştir.
Son aşama olan “Plan Kararlarının Alınması”nda ise stratejik planlamanın temel unsurlarından biri olan
katılımcılığın sağlanması için paydaşların görüş, öneri ve beklentilerinin plana dâhil edilmesi hususu
üzerinde hassasiyetle durulmuş ve yerel aktörlerin planı sahiplenmeleri amaçlanmıştır.
101
Plan’ın bölge ihtiyaçları doğrultusunda şekillendirilebilmesi için öncelikle yararlanıcıların talepleri
tespit edilmiştir. Ajans tarafından, sorumluluk alanı kapsamındaki dört ilde Tarım, Turizm, Çevre,
Sanayi ve Sosyal Yapı başlıkları için ayrı ayrı olmak üzere toplam 21 adet çalıştay düzenlenmiştir. Söz
konusu çalıştaylarda çeşitli sektörlerden katılım gösteren ve farklı uzmanlıklara sahip olan 471 yerel
paydaş, bölgeyle ilgili tespitlerini ve önerilerini dile getirmiş ve gündeme getirilen tüm hususlar Çalıştay
Raporları’na dahil edilmiştir. Çalıştaylarda gerçekleştirilen GZFT çalışmalarına ek olarak, Kalkınma
Kurulu üyelerine yönelik GZFT anketi gerçekleştirilmiştir. Kalkınma Kurulu toplantısına ve düzenlenen
sektörel çalıştaylara ek olarak, toplam 289 kamu kurumu, sivil toplum kuruluşu ve şahısla birebir
görüşme ve mail yoluyla anketler yapılarak, görüş ve önerileri kayıt altına alınmıştır. Ayrıca Plan,
görüş alınmak üzere Kalkınma Kurulu üyelerine 1, resmi görüş alınmak üzere Valilikler aracılığıyla
Bölge’deki tüm kamu kurum ve kuruluşları ve Sanayi ve Ticaret odalarına ise 2 kez gönderilmiştir.
Bölüm 3
Bölge Planı eksen, stratejik amaç ve stratejik öncelikleri, alınan paydaş görüşlerinin bölgenin mevcut
durumu ve üst ölçekli planlarla sentezlenerek, planın sistematik formatına entegre edilmiştir.
MEVZUAT VE PLAN İNCELEMELERİ
İllerin Mevcut Planları Kanun, Yönetmelik ve Kılavuzlar Üst Ölçek ve Örnek Planlar
MEVCUT DURUMUN TESPİTİ
Veri Toplama
Toplantı ve Görüşmeler
Mevcut Çalışmalar
PLAN YAPISININ OLUŞTURULMASI
Nitelik ve İlkelerin Belirlenmesi
Sistematiğin Belirlenmesi
PLAN KARARLARININ ALINMASI
Mevcut Durumun Sentezi Paydaş Görüşleri Üst Ölçek Karar ve Stratejilerin Sentezi
Grafik 3.1: Planlama Süreci
3.4 PLANLAMAYAKLAŞIMI
DPT tarafından Bölge Planının oluşturulması hususunda yetkilendirilen Ajans tematik eksenler üzerine
kurgulanmış, yönlendirme gücü yüksek, bölgesel sorunlara çözüm üretebilen, sosyal ve ekonomik
gelişme tasavvuruna sahip bir planlama yaklaşımı benimsenmiştir. Ekonomik ve sosyal gelişmeyi
hedefleyen planın oluşturulma sürecinde aşağıdaki niteliklere sahip bir plan amaçlanmıştır:
102
Yönlendirici: Ulusal ölçekli politikalar ile bölgesel gelişme arasında köprü kuran, bölge
paydaşları için kılavuz görevi görecek, yönlendirici bir plan
Dinamik: Değişen piyasa koşulları ve yaşam şartlarına cevap verebilecek dinamik bir plan
plan
Gerçekçi: Mevcut durumu, bölgesel tehdit ve potansiyelleri dikkate alarak ortaya koyan bir
Özgün: Bölge için belirlenen amaç ve önceliklerin bölgesel değerleri ve dinamikleri yansıttığı
bir plan
Katılımcı/Benimsenen: Oluşumunda bölgesel aktörlerin aktif rol aldığı yerel aktörler
tarafından benimsenen ve sahiplenilen bir plan
Bununla birlikte planın temel ilkeleri şunlardır:
Yenilikçi Yaklaşım: Kararlarda yenilikçi yaklaşımların temel alınması
Sürdürülebilirlik: Amaçlanan sektörel büyümelerin sürdürülebilir olması
Yerellik: Bölgeye özgü potansiyellere öncelik verilmesi, bölgenin iç dinamiklerinden
yararlanılması, amaçlar ve stratejilerde bölgesel yaklaşımlara öncelik verilmesi
Yaşam Boyu Öğrenme: Tüm kararlarda beşeri sermayenin sürekli gelişimi stratejisinin temel
alınması
3.5 BÖLGE VİZYONU
Bölge Planı çalışmaları çerçevesinde bölgenin vizyonu ‘’Kalkınmada ekolojik dengeyi gözeterek
rekabet gücünü arttıran, katma değer üreten, bilgi temelli ekonomisi ile kalkınma sürecini hızlandıran,
özgüveni ve yaşam kalitesi yüksek, gelişen ve öğrenen bir bölge olmak’’ şeklinde belirlenmiştir. Vizyon
dahilinde yer verilen kavramlar şunlardır:
Ekolojik Denge: Sürdürülebilirlik ve ekolojiye duyarlı toplum yapısına ulaşmak
Bilgi Temelli Ekonomi: Bilgi toplumu olma şiarı, sürekli bilgi ve yenilik üreten, bilgi üretimi,
kullanımı ve teknoloji devrimi ile olgunlaşarak büyüyen, yüksek refah dağıtabilen ekonomik yapıya
ulaşmak
Hızlı Kalkınma Süreci: Benzer bölgelerin ortalama kalkınma ve büyüme hızından daha fazla
büyüme, beklenti yönetimi ile konjüktürdeki olumlu havayı arkasına alarak daha fazla sinerji yaratarak
ekonomik ve sosyal kalkınmada hızlı yol almak
Özgüven: Ekonomik ve sosyal yapının, yeterli doğal kaynak, insan kaynağı ve sanayi
altyapısının varlığından kaynaklanan özgüven sayesinde, güven vermesi ve güven duyması, kaliteli
bir imaj ile cazibe yaratan bir bölge olmak
Yüksek Yaşam Kalitesi: Yüksek yaşam standartlarına ulaşmış, mutlu olmayı bilen, yaşam
memnuniyeti yüksek bireylerden oluşan bir toplum yapısına ulaşmak
Öğrenen Bölge: Öğrenen şehirler, endüstri bölgeleri, topluluklar yaratılarak, ihtiyaç duyulan
öğrenmenin sayesinde bilgi üretiminin gerçekleştiği, bilgi yoğun yaratıcılıkla yeni fikirlerin oluştuğu ve
maksimum faydanın sağlanacağı yaklaşımı esas almak
103
MEVCUT DURUMUN TESPİTİ
Paydaşlarla Yüzyüze Görüşmeler
Paydaş Kurumlardan Veri Temini
Paydaş Envanterinin Çıkartılması
Kurum - Kuruluşlar Tarafından Gerçekleştirilen Bilgilendirme Toplantıları
Mevcut Durum Raporu Dökümanının Oluşturulması
Bölüm 3
Mevcut Durum Raporunun Paydaş Görüşleri Doğrultusunda Revizyonu
VİZYONUN OLUŞTURULMASI
Kalkınma Kurulu Öncesi Vizyon Anketi
Kalkınma Kurulunda Vizyon Kavramlarının Görüşülmesi
Vizyonun Resmi Yazıyla Kurumların Görüşlerine Sunulması
Vizyonun Yönetim Kurulunda Görüşülmesi
Vizyonun Kalkınma Kurulu Ve Yönetim Kurulunda Görüşülerek Kabulü
AMAÇ VE STRATEJİLERİN BELİRLENMESİ
Kalkınma Kurulu Öncesi GZFT Anketi
Kurulda Öncelikli Sektörlerin Belirlenmesi
Sektör Bazlı Görüşme Ve Çalıştaylar Düzenlenmesi
Sektör Üstü Toplantılar Düzenlenmesi
Kararların Resmi Yazıyla Kurumların Görüşlerine Sunulması
Kararların Kalkınma Ve Yönetim Kurulunda Görüşülmesi Ve Kabulü
Grafik 3.2: Planlama Sürecinde Katılımcılık
104
3.6 EKONOMİK VE SOSYAL GELİŞME EKSENLERİ
Bölgesel kalkınmaya yön verilmesi ve “kısıtlı kaynakların” etkin kanallara yönlendirilmesinin sağlanması
hedefiyle belirlenen eksenlerin temel amacı, Bölge vizyonu çerçevesinde ekonomik ve sosyal gelişmeyi
sağlamaktır.
Plan, ortak amaçları rekabet gücünü arttırmak olan sektörel eksenler ile Beşeri Gelişmenin
Sağlanması, Kırsal Gelişmenin Sağlanması ve Altyapının Geliştirilmesi tematik eksenleri üzerinde
yapılandırılmıştır.
Beşeri
Gelişmenin
Sağlanması
Rekabet
Gücünün
Arttırılması
Kırsal
Kalkınmanın
Sağlanması
Altyapının
Geliştirilmesi
Grafik 3.3: Tematik Eksenler
3.6.1 Rekabet Gücünün Arttırılması
Rekabet gücünün arttırılması ana ekseni kapsamında yer verilen sektörel alt eksenlerin amacı, sektörel
çeşitliliğin sağlanması suretiyle çok merkezli ve çok sektörlü dinamik bir mekanizma oluşturmaktır.
Oluşturulan mekanizmanın yenilikçilik temelinde, yüksek katma değer yaratması, istihdama katkı
sağlaması, sektörel ihtisaslaşmaya yön vermesi hedeflenmektedir.
Rekabet edebilirlik, bir ülkenin verimlilik düzeyini belirleyen kurumlar, politikalar ve faktörler kümesidir
(WEF Global Competitiveness Index, 2010:4).
Bölgesel gelişmede rekabet gücünün artırılması ve gelişmişlik farklarının ortadan kaldırılması için
içsel dinamiklerin harekete geçirilmesi gerekmektedir. Rekabet gücünün arttırılması konusunda etkin
politikaların belirlenmesi için Dünya Ekonomik Forumu’nun hazırladığı ve üç temel bileşen üzerine
kurguladığı rekabet edebilirlik endeksi dikkate değer bir yaklaşımdır. Söz konusu çalışmada üç temel
rekabet endeksi bileşeni “Temel Gereklilikler”, “Etkinliğin Artırılması” ve “İnovasyon Unsurları” olarak
tanımlanmıştır. Bu temel bileşenler ile bölgesel rekabet edebilirliğin artırılması, Bölge ekonomisinin
yenilik kapasitesinin geliştirilmesi ve teknolojik altyapının etkinleştirilerek bölgesel ekonomiye işlevsellik
kazandırılması amaçlanmaktadır.
105
WEF’in belirlediği metodoloji kullanılarak Avrupa Birliği (AB) bölgesel rekabet endeksi oluşturulmuş
ve bu endeks üzerinde yapılan analizler sonucunda her bir sütunun son skorları karşılaştırılarak
yaşam boyu öğrenme stratejisinin, piyasa büyüklüğünün ve işgücü piyasasının etkinliğinin artırılması
sütunlarının rekabet edebilirlik üzerinde en fazla etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir.
Ayrıca DPT Müsteşarlığı’nın 1996 ve 2003 yıllarında yaptığı çalışmalar, iller arasında karşılaştırma
yapılmasına ve illerin bulundukları gelişmişlik düzeylerinin analiz edilerek politika belirlenmesine
yardımcı olmuştur.
Bölüm 3
Sonuçlar incelendiğinde, farklı gelişme kutuplarındaki önemli potansiyellerine rağmen TR33 Bölgesi’nin
rekabet gücünün diğer Düzey 2 Bölgeleriyle kıyaslandığında oldukça geride olduğu ortaya çıkmaktadır.
Rekabet edebilirlik endeksine göre TR33 Bölgesi’nin ülke içindeki konumunun tespit edilmesi ve mevcut
politikaların bu analiz doğrultusunda belirlenmesi gereklidir.
Bölge’de rekabet gücünün arttırılması 3 farklı sektörel eksen çerçevesinde değerlendirilmiştir. Bu
eksenler, tarım, sanayi ve turizm olarak belirlenmiştir.
3.6.1.1 Tarımda Rekabet Gücünün Arttırılması
TR33 Bölgesi iklim ve toprak çeşitliliğinin sağladığı önemli bir avantaja sahiptir. Bölgesel tarım arazisi
planlamasının yapılması ve tarım arazilerinin verim düzeyleri doğrultusunda yüksek katma değerli
ürünlere yönlendirilmesi, toplam üretimin sağlayacağı katma değeri arttıracaktır. Aynı amaçla, yeni
ve yüksek verimli üretim tekniklerinin kullanımlarının yaygınlaştırılması ürün kalitesi ve katma değere
katkı sağlayacaktır.
Ayrıca bölgede yer alan tarım işletmelerinin kurumsal ve teknik altyapıları geliştirilmesi ve tarım
işletmeciliği yaygınlaştırılması önem arz etmektedir. Yine bu doğrultuda, işletmelerin ortak hareket
etmesi ve işletme / arazi ölçeklerinin büyütülmesi amaçlanmaktadır.
Gıda güvenliği ve gıda güvencesinin sağlanması, gıda arzının garantiye alınması, üretim projeksiyonları
sayesinde Bölge’nin ve ülkenin ihtiyaç duyduğu ve duyabileceği, gelecekte arz sıkıntısının yaşanması
ihtimali olan ürünlerin tespit edilerek üretim kapasitesinin belirlenmesi, stratejik önerilerin geliştirilmesi,
söz konusu ürünlerle ilgili yetiştiriciliğin desteklenmesi gibi konularda ön hazırlık yapılması ve önlem
alınması gerekmektedir. Son olarak, bölgede öne çıkan yöresel ürünlerin ulusal ve uluslararası
tanınırlıklarının arttırılması amaçlanmaktadır.
3.6.1.2 Sanayide Rekabet Gücünün Arttırılması
TR33 Bölgesi’nde mevcut durumda sanayi yapılanması illere göre önemli farklılıklar göstermektedir.
Bölge’de gelişme potansiyeline sahip sanayi kollarının bulunması, bölgenin önemli sanayi merkezlerine
yakınlığı ile birlikte değerlendirildiğinde, sanayide rekabet gücünün arttırılması, yüksek derecede önem
arz eden bir gelişme ekseni olarak ortaya çıkmaktadır.
Bu kapsamdaki ilk amaç olan ürünlerin katma değerinin arttırılması, işletmelerin kurumsal ve teknik
altyapılarının geliştirilmesi ve inovasyon kapasitelerinin arttırılması ile sağlanabilecektir. İhtiyaç
duyulacak nitelikli işgücünün karşılanabilmesi, üniversite-sanayi işbirliği çerçevesinde üniversite
ve diğer mesleki eğitim kurumlarındaki eğitim içeriğinin sanayi kollarının ihtiyaçları ile uyumlu hale
getirilmesi ile mümkün olacaktır.
Bölge’de OSB altyapılarının geliştirilmesi, sanayi odaklarının oluşturulması ve kümelenmelerin
sağlanması, OSB’lerin etkinliğini ve sanayi kollarının rekabet edebilirliğini arttıracaktır.
106
Bölge’deki stratejik ve ekonomik öneme sahip yer altı kaynaklarının daha verimli işlenmesini sağlayacak
şekilde mevcut altyapının etkinliğinin artırılması ve ihtiyaç duyulması halinde ilave yatırımların
yapılması Bölge’nin rekabet gücü açısından büyük öneme sahiptir. Avrupa Komisyonu tarafından kritik
madenlerin belirlenmesine yönelik yapılan çalışmada ekonomik açıdan önemli olan ve gelecekte arz
sıkıntısı yaşanabilecek madenler kategorisinde yer alan ve TR33 Bölgesi’nde üretilen demir, altın,
manganez, manyezit, magnezyum, antimon, titanyum ve gümüş gibi madenlerin Bölge’de işlenip
ekonomik değere dönüştürülmesi Bölge’nin kalkınmasında büyük rol oynayacaktır.
Son olarak, enerji üretiminde Bölge’de hâlihazırda var olan termik santrallerin katkısının sürdürülebilirlik
ilkesi çerçevesinde arttırılması, var olan rüzgâr ve jeotermal enerji potansiyellerinden azami düzeyde
yararlanılması önem arz etmektedir.
3.6.1.3 Turizmde Rekabet Gücünün Arttırılması
Bölgenin turizm değerlerinden elde ettiği katma değerin artması, turizmde bölgesel rekabet gücünün
arttırılmasında kayda değer bir etki yaratacaktır. Turizm değerlerinin etkin tanıtımı ve pazarlanması
sonucu talep yaratılacak, cazip hale gelecek olan bölgelere ziyaretçi sayısı artacaktır.
TR33 Bölgesi’nde zengin doğal ve kültürel değerlerin yanı sıra önemli termal kaynakları bulunmaktadır.
Turizm çeşitliliği kapsamında sağlık turizmi, termal turizm, inanç turizmi ve kültür turizmi potansiyellerinin
öneri paketleri şeklinde sunulması hedeflenmektedir.
Ayrıca Bölge’de yer alan kanyon, gölet, baraj vb. değerlerin eko-turizm kapsamında değerlendirilmesi
amaçlanmaktadır. Bölge’nin yurtiçi ve yurtdışı kaynaklı turizm talebinin arttırılması, Bölge’de turizm
çeşitliliğinin geliştirilmesi, turizmde sürdürülebilirliğin sağlanması, turizm potansiyeli olan alanların
turizme kazandırılması Bölge ekonomisi açısından büyük öneme sahiptir.
3.6.2 Kırsal Kalkınmanın Sağlanması
Türkiye’de kırsal kalkınmanın sağlanmasında ve kırsal yaşam kalitesinin artırılmasında temel hedefler
kırdan kente göçün önüne geçmek, kırsal ekonomiyi çeşitlendirerek ekonomik risk unsurlarından
korunmak ve ekonomik büyümeyi sağlayarak refah düzeyini yükseltmektir.
Kırsaldan kente göçü engellemek ve kırsalda yaşam kalitesini arttırmak ancak aktif bir işgücü ve
ekonomi politikasının hayata geçirilmesi ile mümkündür. Kırsal ekonominin çeşitlendirilmesi, kırsal
yaşam kalitesinin arttırılması, kalkınmada ekolojik dengenin gözetilmesi amaçları doğrultusunda AB ile
paralel politikaların uygulamaya geçirilmesi kırsal kalkınma sorunsalına yönelik üretilecek çözümlerin
temeli olmalıdır. Bu kapsamda kırsal kesimde bilgiye ve hizmetlere erişimin geliştirilmesi, eğitim
olanaklarının artırılması hayati öneme sahiptir.
Doğal kaynak yönetiminin sürdürülebilir kılınması, mevcut üretici örgütlerinin etkinliğinin arttırılması,
ekonomik çeşitliliğin ve kırsal yaşam kalitesinde yüksek standartların sağlanması ana amaçları etrafında
eylemsel politikalar belirlenerek kırsal kalkınma ayağı sağlamlaştırılacaktır. Ayrıca kırsal kalkınmanın
sağlanması, kentlere olan plansız göçün önlenmesinde etkili olacak, demografik hareketler sonucunda
gerçekleşen çarpık kentleşme sorunlarının çözümüne de katkıda bulunacaktır.
3.6.3 Beşeri Gelişmenin Sağlanması
Kalkınma Planı’nda beşeri gelişmenin sağlanması ve sosyal dayanışmanın güçlendirilmesi kapsamında
belirlenen temel amaç toplumun tüm kesimlerinin temel kamu hizmetlerinden ve çok boyutlu bir
sosyal koruma ağından yeterince faydalanmasını sağlayarak, yaşam kalitesini ve refah düzeyini
yükseltmektir.
107
Beşeri sermayenin güçlendirilmesi için yaşam boyu öğrenme olanaklarının sağlanması ve buna ilişkin
farkındalığın yaratılması, iş dünyasının talep edeceği niteliklere haiz iş gücünün oluşturulması, eğitim
ve kültür düzeyi yüksek bireyler yetiştirilmesi yönünde amaçlar belirlenmiştir. Ayrıca rekabet gücünün
arttırılmasına yönelik olarak beşeri kaynak gelişimin sağlanması amacıyla Bölge’de girişimcilik
kapasitesinin arttırılması amaçlanmaktadır. Dezavantajlı grupların sosyal ve ekonomik hayata
entegrasyonu ile toplumun farklı kesimleri arasındaki yaşam kalitesi farklılıkları azaltılacak, ayrıca
kent merkezlerinde sosyal yaşam olanakları arttırılarak gerek kaliteli işgücünün Bölge dışına göçü
engellenecek, gerekse kentlerde yaşam kalitesi arttırılacaktır.
3.6.4 Altyapının Geliştirilmesi
Bölüm 3
Yaşanabilir kentlerin oluşturulması, yaşanabilir kent konsepti içerisinde gelişmenin sağlanması ve bu
gelişme sağlanırken çevrenin korunması sürdürülebilirlik açısından olmazsa olmaz bir unsurdur ve
ancak yeterli bir altyapı ile mümkün olabilecektir.
Rekabet gücünün arttırılması başta olmak üzere, diğer tüm gelişme eksenlerinden sürdürülebilir
ve hızlı gelişmenin sağlanabilmesi, ayrıca Bölge illeri arasındaki ilişkilerin güçlendirilerek belirlenen
politikaların hayata geçirilebilmesi açısından Bölge’de yeterli bir ulaştırma ve lojistik sistemi elzemdir.
Bu kapsamda Bölge’deki mevcut ulaşım altyapısının güçlendirilmesi ve lojistik merkezleri oluşturularak
lojistik ağlarının planlanması önceliklidir.
Ayrıca büyük oranda altyapı eksikliğinden kaynaklanan hava ve su kirliliklerinin etkilerinin azaltılarak
yaşam kalitesinin arttırılması amaçlanmaktadır. Katı atık bertaraf tesisleri ve geri dönüşüm tesislerinde
sayı ve kalitenin arttırılması ile sürdürülebilirlik ilkesi kapsamında rekabet gücünün arttırılmasına da
katkı sağlayacak altyapının oluşturulması planlanmaktadır.
3.7 FİNANSMAN
Rekabetçi bir ekonomik sistemin en temel şartlarından birisi de finans sektörünün yeterli derinliğe
ulaşmasıdır. Bölgesel gelişmeyi rekabetçi ekonomik yapı içerisinde tahsis etmek için finansal
aracı kurumların bölgesel düzeyde rekabetçi bir yapıya kavuşturulması gerekmektedir. Bu amaçla
derinleşmiş finans kesiminin reel sektördeki gelişimi ve dönüşümü sağlaması için reel sektörün
finansman kaynaklarına kolayca ulaşmasını sağlayacak yolların açılmasına yönelik tedbirlerin alınması
hedeflenmiştir. Bu kapsamdaki faaliyetler aşağıda verilmiştir:
Finansal yapının güçlendirilmesi, bölgesel finans piyasasının derinleşmesinin sağlanması
Yurt içi ve yurt dışı finansman olanaklarının devreye sokulması
Kurumsallaşan ve dış ticaret yapan firmaların türev piyasalar ve vadeli işlemler sayesinde
riskten korunma stratejileri geliştirmesi
Risk sermayesi şirketlerinin faaliyetlerine ilişkin tanıtımlarının yapılması, finansal kurumların
şube ve faaliyet sayılarının Bölge’de arttırılması
Organize olmuş, derinleşmiş piyasa ve bu piyasada işlem yapan firma sayısının arttırılması
Bölge Planı’nda yer alan hedeflere ulaşmak amacıyla Ajans’ın mali ve teknik destek araçları da en
etkin şekilde kullanılacaktır. Bu kaynakların Bölge’nin kalkınmasına en olumlu etkileri yaratacak şekilde
kullandırılmasına çalışılacaktır. Kaynaklar kullandırılırken istihdam ve katma değer yaratmasına,
Bölge’nin rekabetçi yönlerini geliştirmesine, yenilikçiliği teşvik etmesine, kırsal ve kentsel kalkınma ile
beşeri gelişmenin sağlanmasına azami katkıda bulunmasına dikkat edilecektir. Yine Ajans kaynakları
108
kullandırılırken diğer kurum ve kuruluşların uyguladığı destek programları ile çakışmamasına
özen gösterilecektir. Bölge aktörlerinin teşvik ve hibe programlarından zamanında haberdar
olmaları ve finansman kaynaklarını etkin kullanmaları yönünde çalışmalar yapılacaktır. Bu amacın
gerçekleştirilmesine yönelik olarak Bölge aktörleri arasında gerekli koordinasyon sağlanacaktır.
Bölge aktörlerinin Ajans kaynakları dışında faydalanabilecekleri kaynaklar arasında; KOSGEB
destekleri, TÜBİTAK destekleri, yatırım teşvikleri, yerel yönetimlerin kaynakları, diğer kamu kurum
ve kuruluşlarının destek ve kredileri, diğer ulusal ve uluslararası destekler, Dünya Bankası destek
ve kredileri, AB hibeleri ile kamu ve özel finans kuruluşlarının destek ve kredileri sayılabilir. Devlet
Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı-Kalkınma Ajansları ve KOSGEB Başkanlığı arasında imzalanan işbirliği
protokolü çerçevesinde gerekli bilgi paylaşımları yapılacak, verilen desteklerin mükerrer olmaması ve
böylece Ajans kaynaklarının yerel ve ulusal önceliklerle uyumlu olarak Bölge Planı’ndaki hedeflerin
gerçekleştirilmesine hizmet etmesi sağlanacaktır.
16.07.2009 tarih ve 27290 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 14.07.2009 tarih ve 2009/15199 sayılı
Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararı’na göre yatırımlarda uygulanacak
teşvikler açısından 4 (dört) bölge oluşturulmuş olup TR33 Bölgesi 3. bölgede yer almaktadır. İlgili Karar
kapsamında 2010 yılı Ocak-Eylül ayları arasında TR33 Bölgesi’nde 181 adet belgeye 1.323.620.115
TL sabit yatırım desteği verilmiş olup 6.663 kişiye istihdam sağlanmıştır.
Ayrıca Bölge Planı’nın başarıyla uygulanmasında kamu yatırımları, özel sektör yatırımları ve uluslararası
doğrudan yatırımların büyük katkısı olacaktır. Yani Bölge Planı’nın başarıyla hayata geçirilmesi için hem
Ajans kaynaklarının hem de diğer kaynakların en verimli şekilde kullanılmasına ve Bölge aktörlerinin
finansman sorunlarına en uygun çözümlerin bulunmasına yönelik çalışmalar yapılacaktır.
3.8 PAYDAŞ ENVANTERİ
Bölge Planı’nın değiştirici ve dönüştürücü vizyonunun gerçekleşmesi tüm paydaşların Plan’ı
benimsemesi ve sahiplenmesi ile mümkündür. Bölge Planı’nın ortaya koyduğu vizyonu gerçekleştirmek
ve Plan’ın yönlendirici rolünü net bir şekilde tanımlamak için Bölge’deki kurumsal yapının tanımlanması
büyük önem arz etmektedir. Kurumsal yapıda yer alan paydaşların sürekli işbirliği ve iletişim içerisinde
olmaları sağlanmalı ve Plan vizyonun gerçekleşmesi için sinerji yaratılması gerekmektedir.
Bu kurumsal yapıda Ajans, 5449 sayılı Kanun gereği katalizör ve koordinatör olarak görev alacaktır.
Plan’ın hazırlık sürecinde rol alan ve uygulama sürecinde de yer alacak olan paydaşlar aşağıda kısaca
özetlenmektedir.
109
Bölüm 3
Merkezi İdare Temsilcileri: Bölge Planı’nın hazırlık ve uygulama süreçlerinin etkin bir şekilde
yürütülebilmesi için merkezi idarenin gücünü kullanan valilik ve kaymakamlıkların desteği çok önemlidir.
Bu kapsamda Ajans’ın yapacağı işlerin sağlıklı şekilde yürütülebilmesi için valilik ve kaymakamlıklarla
olan iletişimin sürekli ve sağlıklı olması elzemdir. Plan’ın hazırlık sürecinde gerek kamu kurum ve
kuruluşlarının merkez teşkilatları gerekse taşra teşkilatları, Plan için gerekli bilgilerin temini hususunda
çok önemli bir rol oynamıştır. Bölge Planı hazırlık çalışmaları kapsamında ilgili kamu kurum ve
kuruluşlarının merkez teşkilatları ile işbirliği yapılmış olup Plan için gerekli veriler temin edilerek Plan’a
dahil edilmiştir. Bunun yanında merkezi idarenin taşra teşkilatı ile de iletişime geçilmiş ve Plan’ın
hazırlanma sürecinde maksimum düzeyde katılımları sağlanmaya çalışılmıştır.
Belediyeler: 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 14. maddesine göre belediyeler “ İmar, su ve kanalizasyon,
ulaşım gibi kentsel alt yapı; coğrafî ve kent bilgi sistemleri; çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık;
zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans; şehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma,
park ve yeşil alanlar; konut; kültür ve sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor; sosyal hizmet ve yardım,
nikâh, meslek ve beceri kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır.”
Bu kapsamda özellikle çevre yönetimi ve kentsel altyapının geliştirilmesi konularında Bölge Planı’na
bilgi sağlayan en önemli kurumlardan biridir. Plan’ın hazırlık aşamalarında belediyelerin de maksimum
katılımları sağlanmaya çalışılmıştır. Belediyeler Plan’ın uygulanması aşamasında da en büyük katkıyı
sağlayacak paydaşlardandır.
İl Özel İdareleri: 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu’nun 6. maddesine göre; il özel idaresi mahallî
müşterek nitelikte olmak şartıyla; sağlık, gençlik ve spor, tarım, sanayi ve ticaret; Belediye sınırları il
sınırı olan Büyükşehir Belediyeleri hariç ilin çevre düzeni plânı, bayındırlık ve iskân, toprağın korunması,
erozyonun önlenmesi, kültür, sanat, turizm, sosyal hizmet ve yardımlar, yoksullara mikro kredi verilmesi,
çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtları; ilk ve orta öğretim kurumlarının arsa temini, binalarının yapım,
bakım ve onarımı ile diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına ilişkin hizmetleri il sınırları içinde; imar, yol, su,
kanalizasyon, katı atık, çevre, acil yardım ve kurtarma; orman köylerinin desteklenmesi, ağaçlandırma,
park ve bahçe tesisine ilişkin hizmetleri belediye sınırları dışında yapmakla görev ve yetkilidir. İl
Özel İdareleri de Bölge Planı hazırlık çalışmalarında ciddi katkılarda bulunmuşlardır. Ayrıca Plan’ın
uygulamasında da kendilerine büyük görev düşmektedir.
Üniversiteler: Bölge’deki Ar-Ge ve inovasyon odaklı faaliyetlerin temel bileşenleridir. Özellikle ArGe’ye dayalı katma değeri yüksek ürünlerin üretilmesi için geliştirilecek projelerde aktif rol almaları
ve üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesinde çok önemli görevlerinin bulunması, TR33 Bölgesi’nin
iktisadi gelişmesi açısından büyük önem arz etmektedir. Bölge Planı hazırlık sürecinde gerek üniversite
rektörlükleri gerekse bölüm başkanlıkları ziyaret edilerek Plan için gerekli veriler sağlanmış ve Plan’a
katılımlarının azami seviyede olmasına dikkat edilmiştir. Aynı şekilde Plan’ın uygulama sürecinde
de üniversitelerle işbirliğine özel önem verilecek ve Plan’ın başarıyla uygulanması için Bölge’deki
entelektüel birikim ile özel sektör birikimi bir araya getirilecektir.
Medya Kuruluşları: Ajans’ın yapacağı tüm faaliyetlerin kamuoyuna duyurulması noktasında çok önemli
bir yeri olan medya kuruluşları ile iletişim son derece önemlidir. Zafer Kalkınma Ajansı faaliyetleriyle
ilgili yapılacak tanıtım ve iletişim stratejilerini “İletişim ve Tanıtım Stratejisi” dokümanıyla açıklamakta
olup İletişim ve Tanıtım Stratejisi’nin birincil hedef kitlesi TR33 Bölgesi’ndeki paydaşlarının tümü, ikincil
hedef kitlesi ise Bölge dışında yer alan diğer paydaşlarıdır. Bu kapsamda Bölge’deki medya temsilcileri
birincil hedef kitle, ulusal medya kuruluşları ise ikincil hedef kitle olarak belirlenmiştir. Medya kuruluşları,
Ajans faaliyetlerinin tanıtılması konusunda ciddi rol oynayacaktır.
Ajans, Bölge Planı vizyon ve amaçlarını gerçekleştirmek için yapacağı tüm faaliyetlerinde medya
kuruluşları ile en verimli şekilde çalışacaktır. Medya kuruluşları ile sağlıklı iletişim kurularak, Ajans
110
faaliyetlerinin doğru bir şekilde ve zamanında paydaşlara aktarılması sağlanacaktır. Kamuoyu
oluşturmadaki etkileri de göz önünde bulundurularak medya kuruluşları ile iletişime özel önem
verilecektir.
Sivil Toplum Kuruluşları: Çok çeşitli alanlarda faaliyet gösterebilen sivil toplum kuruluşları, kamuoyunu
yönlendirmede büyük etkilere sahiptir. Bölge’deki STK’ların Plan hazırlık sürecine maksimum düzeyde
katılımları sağlanmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda STK’lar ile hem bire bir görüşmeler gerçekleştirilmiş
hem de çalıştaylara katılımları sağlanmış olup toplanan öneri ve görüşler Plan’a yansıtılmıştır.
Sanayi Bölgeleri: Bölge’deki planlı sanayi bölgeleri kalkınmanın ayrılmaz bir parçası olup Plan
hazırlık sürecinde sanayi bölgeleri yönetimi ziyaret edilmiş, çalıştaylara katılımları sağlanmış ve
böylece Plan hazırlık sürecine maksimum şekilde katkı yapmalarına çalışılmıştır. Bölge’nin sanayi
yapısının anlaşılması ve doğru bir şekilde analiz edilebilmesi için sanayi bölgeleri yönetimleri gerekli
katkıyı yapmıştır. Plan’ın başarılı bir şekilde uygulanması için sanayi bölgeleri ile sürekli iletişim halinde
olunacaktır.
Özel Sektör Kuruluşları: Plan oluşturulma sürecinde önemli bir role sahip olan özel sektör kuruluşları ile
sektör bazında birebir görüşmeler yapılmış ve çalıştaylara maksimum düzeyde katılımları sağlanmaya
çalışılmıştır. Bu çalışmalardan elde edilen görüşler Bölge Planı’na dahil edilmiştir. Plan’ın uygulama
aşamasında da Plan amaçları doğrultusunda özel sektör kuruluşları ile gerekli işbirliği yapılacaktır.
Ajans Kalkınma Kurulu: Kalkınma Kurulu Ajans’ın danışma organıdır. Kurul, Bölge’deki kamu
kurumları, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları ve meslek örgütlerinden 100 temsilci ile, Ajans
çalışmalarının katılımcılık ve takip edilebilirlik esaslarına göre devam etmesinde önemli rol oynar.
Kalkınma Kurulu’nun Plan’ın hazırlık sürecinde büyük katkıları olmuş, aynı katkıların uygulama
sürecinde de devam etmesi için gerekli çalışmalar yapılacaktır.
Finans Kuruluşları: Ekonomik faaliyetlerin etkin bir şekilde yürütülebilmesi açısından finans kuruluşları
çok önemlidir. Finans kuruluşları özellikle işletmelerin sigorta, kredi ve bankacılık ihtiyaçlarını karşıladığı
için büyük öneme sahiptir. Bölge potansiyellerinin kalkınmaya maksimum fayda sağlaması için finans
kuruluşları ile koordineli çalışmalar yapılması ve işbirliğine gidilmesi önemlidir.
Bölge Halkı: Bölge halkı Plan’ın bizzat sahibi olup Plan’ın uygulanması aşamasında doğrudan
etkilenecek en geniş paydaş kesimidir. Her ne kadar Bölge halkının Plan hazırlık aşamasına direkt
katkıları çok fazla olmasa da Plan’ın uygulama sonuçlarından en fazla etkilenecek kesimdir. Bu
nedenle Bölge halkını Ajans faaliyetleri hakkında sürekli bilgilendirme faaliyetleri yapılacak ve Ajans
hizmetlerinden maksimum düzeyde faydalanmaları için çalışmalar yapılacaktır.
3.9 UYGULAMA, KOORDİNASYON İZLEME VE
DEĞERLENDİRME
Bölge Planı, başta Zafer Kalkınma Ajansı tarafından destek sağlanacak program ve projeler olmak
üzere TR33 (Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak) Bölgesi’nde, 2010-2013 yıllarında uygulanacak
tüm bölgesel programlara referans teşkil edecek şekilde hazırlanmıştır.
Bölge Planı’nın uygulanmasının koordinasyondan sorumlu kuruluş Zafer Kalkınma Ajansı’dır. Ajans
Genel Sekreterliği, Bölge Planı uygulamalarını değerlendirmek, hedeflere ilişkin gelişmeleri izlemek,
programlama ve bütçeleme çalışmalarına yön vermek ve plan ilerleme raporlarını hazırlayarak Ajans
Yönetim Kurulu’na sunmakla sorumludur.
111
5449 sayılı Kanun’da belirtildiği üzere, Ajans’ın kendi kaynaklarından vereceği mali ve teknik desteklere
bu Plan esas oluşturacaktır. Ajans, 2010 yılı içerisinde, Kalkınma Ajansları Proje ve Faaliyet Destekleme
Yönetmeliği ile Kalkınma Ajansları Destek Yönetim Kılavuzu çerçevesinde, Bölge Planı’nda belirtilen
temel amaç ve önceliklere uygun olarak Proje Teklif Çağrısına çıkacak, isteyen kurum ve kuruluşlara
teknik destek verecektir. Proje Teklif Çağrısı kapsamında yapılan proje başvuruları, ilgili mevzuata
uygun olarak değerlendirilecek ve başarılı olan projelere doğrudan finansman desteği sağlanacaktır.
Bölüm 3
Ajans, projeleri doğrudan kendisi uygulamayacak, projelerin uygulanmasını izleyip değerlendirecektir.
Projeler, uygulanma aşamasında fiziki ve finansal gerçekleşmeler, performans göstergeleri, projelerin
sorunları, proje sahiplerinin ihtiyaçları açısından değerlendirilirken; uygulama sonrasında ise projelerin
etkileri açısından değerlendirilecektir.
Ajans, verdiği mali ve teknik destekler ile Yatırım Destek Ofislerinin çalışmaları çerçevesinde sürekli bir
uygulama-izleme-değerlendirme altyapısı ve sistemi oluşturacaktır. Plan uygulamalarının izlenmesi ve
değerlendirilmesi amacıyla, Ajans İzleme ve Değerlendirme Birimi’nce gerekli çalışmalar yapılacak ve
sonuçlar Ajans Yönetim Kurulu ile Ajans Genel Sekreteri’ne rapor edilecektir. İzleme ve değerlendirme
faaliyetlerinin yoğun olduğu dönemlerde, Ajans İzleme ve Değerlendirme Birimi’nin yetersiz
kalması durumunda, Ajans Genel Sekreterliği’nce izleme ve değerlendirme amaçlı alt komisyonlar
kurulabilecektir. İhtiyaç olması halinde, diğer kamu kurum ve kuruluşları ile yerel yönetimlerden
personel veya teknik destek sağlanabilecektir.
Ayrıca Ajans tarafından TR33 Bölgesi’nde diğer kamu kurumlarınca yürütülen program ve projeler de altı
ayda bir alınacak veriler ve yapılacak ziyaretler ile izlenecektir. Bu izlemeler, denetim ve kontrol amaçlı
olmayıp Bölge Planı’nda belirlenen temel amaçlara yaptıkları katkı açısından değerlendirilecektir.
Bölge Planı çerçevesinde yapılacak tüm faaliyetleri içerecek altı aylık izleme raporları Ağustos ve Şubat
aylarının ilk haftasında DPT Müsteşarlığı Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü’ne
gönderilecektir. Aynı zamanda, bu raporlar takip eden Kalkınma Kurulu toplantısında Kurul’un bilgisine
sunulacaktır. DPT Müsteşarlığı’nın görüşü alındıktan sonra bu raporlar Ajans’ın internet sitesinde
yayınlanacaktır. Ajans Genel Sekreterliği’nce, izleme ve değerlendirme çalışmaları ve karşılaşılan
sorunlar konusunda DPT Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü bilgilendirilecektir.
Bölge Planı ve buna bağlı olarak yürütülen tüm program ve projeler yılda bir kez Mart ayının ilk
haftasında DPT Müsteşarlığı’nda Ajans Genel Sekreterlerinin katılımıyla düzenlenecek bir toplantıda
değerlendirilecektir. Ajans, bu değerlendirmelere esas oluşturacak bütün çalışmaları DPT tarafından
belirlenen yöntem çerçevesinde yapacak ve toplantıya katılacaklara dağıtacaktır. Bu toplantıda, Ajans
programları Bölge Planı’nda belirtilen temel amaçlara ulaşma derecesi ve Dokuzuncu Kalkınma
Planı’ndaki ekonomik ve sosyal gelişme eksenlerine uyumluluk açısından değerlendirilecektir.
Sonuç olarak; Bölge Planı’nda belirlenen amaç ve hedefleri başarılı bir şekilde yerine getirebilmesi
için Ajans, Bölge’de gerekli koordinasyon çalışmalarını yapacak, Bölge’deki faaliyetleri izleyip
değerlendirecek, uygulama sırasındaki sorunları tespit ederek çözümüne yönelik gerekli tedbirleri
alacak ve tüm bu çalışmaları dönemsel olarak rapor edecektir.
3.10 DIŞ ÇEVRE ANALİZİ
Bölge potansiyelinin tam olarak ortaya çıkarılması ve Bölge’nin kalkınmasına ivme kazandırılabilmesi
için Bölge’nin iç ve dış çevresi ile dinamik bir sistem olarak ele alınması gerekmektedir.
112
Bölgesel politikaların belirlenmesinde illerin ve bölgelerin birbirinden bağımsız düşünülemeyeceği göz
önünde bulundurulmalıdır. Bu yaklaşımdan hareketle, TR33 Bölgesi “Açık Sistem” olarak düşünülmüş
ve bu sistemin iç dinamikleri ile dış dinamikleri arasındaki sosyo-ekonomik etkileşimler dikkate alınarak
gelişen bir Bölge tasavvuru ortaya konulmuştur. Bu bağlamda Bölge Planı hazırlanırken Bölge illerinin
çevre illerle olan ekonomik ilişkileri ve çevre illerin sunabileceği imkan ve potansiyeller dikkate
alınmıştır.
Tablo 3.10.1 incelendiğinde TR33 Bölgesi ve çevre illeri arasında şehirleşme oranları bakımından en
yüksek ilin %91 ile İzmir, en düşük ilin ise %52 ile Afyonkarahisar olduğu görülmektedir. Yıllık nüfus
artış hızları açısından en yüksek il binde 45 ile Bilecik, en düşük il ise binde 5,2 ile Uşak’tır. DPT
Müsteşarlığı’nın 2003 yılında yapmış olduğu Gelişmişlik Sıralamasına göre İzmir Türkiye’de 3. sırada,
Afyonkarahisar ise 44. sırada yer almakta olup TR33 Bölgesi ve çevresindeki diğer illerin sıralamaları
ise bu iki ilin arasındadır.
Rekabet Endeksi
Sıralaması (URAK,
2008-2009)
Rekabet Endeksi
Sıralaması
(EDAM, 2009)
18,9
3
3
3
8.398
7,2
Bursa(TR41)
88
16,9
5
5
6
9.377
6,9
Eskişehir(TR41)
89
18,3
6
6
5
9.377
6,9
Bilecik(TR41)
73
45,0
18
54
12
9.377
6,9
Isparta(TR61)
67
32,2
28
23
21
7.712
3,0
Denizli(TR32)
68
9,3
12
15
17
6.850
2,9
Balıkesir(TR22)
60
8,6
15
26
18
5.725
1,3
Konya(TR52)
72
11,3
26
11
35
4.938
1,4
Afyonkarahisar
52
5,7
44
47
48
5.586
2,9
Kütahya(TR33)
63
10,4
40
57
33
5.586
2,9
Manisa(TR33)
65
11,5
25
31
26
5.586
2,9
Uşak(TR33)
66
5,2
30
33
28
5.586
2,9
Türkiye Kişi Başı GSKD Ortalaması
Bölgesel Maaş ve
Ücretlerin Türkiye
Toplamı İçindeki
Payı (%, 2006)
Gelişmişlik
Sıralaması (DPT,
2003)
91
Bölgesel Kişi Başı
GSKD
(USD, 2006)
Yıllık Nüfus Artış
Hızı (Binde)
İzmir(TR31)
İl
Şehirleşme Oranı
(%, 2009)
Tablo 3.10.1: TR33 Bölgesi ve Çevre İllerine Ait Seçilmiş Bazı Göstergeler
6.684
Kaynak: 1-) TÜİK, Karşılaştırmalı Bölgesel İstatistikler, 2009 2-) EDAM 3-) URAK 4-) DPT 5-) TÜİK, ADNKS, 2009
URAK’IN 2008-2009 yıllarına ve EDAM’ın 2009 yılına ait Rekabet Endeksi Sıralamalarına göre İzmir,
TR33 Bölgesi ve çevresindeki iller arasında ilk sırada, Türkiye’de ise 3. sıradadır. Bununla birlikte
URAK’ın çalışmasında Kütahya Türkiye’de 57. sırada ve çevre iller arasında son sırada yer almaktadır.
EDAM’ın çalışmasında ise Afyonkarahisar Türkiye sıralamasında 48. sırada ve söz konusu iller
arasında son sırada yer almaktadır.
113
Uşak Tren İstasyonu
Bölüm 3
Tablo 3.10.2: 2008-2009 Yılları TR33 Bölgesi İllerinin Çevre İllerden Aldığı Göç Miktarı
Göç Alan İl
Göç Veren İl
Manisa
Kütahya
Manisa
Uşak
-
580
403
363
Balıkesir
242
502
1.739
161
Bilecik
139
355
66
21
Bursa
466
1.664
821
171
Denizli
2.169
199
792
634
970
798
303
143
Isparta
1.198
359
502
207
İzmir
1.968
1.599
7.562
1.315
Konya
683
109
198
107
Kütahya
467
-
1.162
784
Manisa
595
963
-
1.003
Uşak
430
687
737
-
Afyonkarahisar
Eskişehir
*Tablodaki satırlar “göç veren il”i, sütunlar ise “göç alan il”i göstermektedir. Kaynak: TÜİK
Bölgesel Kişi Başı GSKD tutarları açısından değerlendirildiğinde TR33 Bölgesi Kişi Başı GSKD’si 5.586
USD olup 6.684 USD olan Türkiye ortalamasının altındadır. TR33 Bölgesi ve çevresindeki bölgeler
arasında Kişi Başı GSKD’nin en düşük olduğu bölge TR52 Bölgesi, en yüksek olduğu bölge ise TR41
Bölgesi’dir. Maaş ve ücretlerin bölgesel ortalamalarının Türkiye toplamı içindeki paylarına bakıldığında
ise TR33 Bölgesi ve çevre bölgeler arasında en yüksek payın %7,2 ile TR31 Bölgesi’ne, en düşük
payın ise %1,3 ile TR22 Bölgesi’ne ait olduğu görülmektedir.
Tablo 3.10.2 ve Tablo 3.10.3 incelendiğinde Afyonkarahisar’ın en çok Denizli, İzmir, Konya ve Eskişehir
ile; Kütahya’nın İzmir, Bursa, Manisa ve Eskişehir ile; Manisa’nın İzmir, Balıkesir, Bursa, Denizli, Uşak
ve Konya ile; Uşak’ın İzmir, Manisa, Denizli ve Kütahya ile etkileşim halinde olduğu görülmektedir.
114
Tablo 3.10.3: 2008-2009 Yılları TR33 Bölgesi İllerinin Çevre İllerden Aldığı Göç Miktarı
Göç Alan İl
Göç Veren İl
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
-
467
595
430
Balıkesir
226
576
1.923
177
Bilecik
98
324
95
38
Bursa
581
1.640
1.003
230
Denizli
1.972
219
922
658
Eskişehir
1.872
1.091
519
252
868
138
360
152
2.670
3.092
10.414
1.703
Konya
931
327
562
210
Kütahya
580
-
963
687
Manisa
403
1.162
-
737
Uşak
363
784
1.003
-
Afyonkarahisar
Isparta
İzmir
*Tablodaki satırlar “göç alan il”i, sütunlar ise “göç veren il”i göstermektedir. Kaynak: TÜİK
Tarım ve Sosyal Yapı Çalıştayları ile paydaş ziyaretlerinde özellikle vurgu yapılan noktalardan birisi,
TR33 Bölgesi illerinin çevre illerle olan ekonomik ilişkileridir. Buna göre; Afyonkarahisar’ın Konya ve
Isparta ile, Kütahya’nın Bursa ve Eskişehir ile, Manisa ilinin İzmir ile ve Uşak’ın Denizli ile ticari ilişkileri
yoğundur.
TR33 Bölgesi’nin Anadolu’yu Avrupa’ya bağlayan ana ulaşım arterlerinin üzerinde olması, Bölge’ye
lojistik ve mekânsal olarak önemli bir değer katmaktadır. Mekânsal etkileşimin Bursa, Eskişehir, İzmir,
Denizli gibi büyük ve hızla gelişen kentler ile olması, Bölge’ye ekonomik, sosyal açıdan büyük fırsatlar
sunmaktadır. Afyonkarahisar ve Uşak illerinin kavşak noktalarında yer alması değerlendirilebilecek
potansiyellerdendir.
İstanbul, Kocaeli, İzmir, Antalya, Ankara ulaşım koridorları üzerinde yer alan TR33 Bölgesi yolcu
ve navlun başta olmak üzere lojistik aksının oluşturduğu ekonomik ve sosyal etkileşim sayesinde
kalkınmada kaldıraç etkisi yaratma potansiyeline sahiptir. Coğrafi konumunun sağladığı bu avantajdan
mutlak surette faydalanılacak şekilde ekonomik aktivitelerin yönlendirilmesi gerekmektedir.
Mekansal olarak sürekli gelişen ve genişleyen Bursa-Eskişehir koridorunun TR33 Bölgesi’nde en
büyük katkıyı Kütahya iline yapması ön görülmektedir. Bu bağlamda iller arasında ekonomik ve
sosyal etkileşimin artması ile bilgi yayılımı da (bulaşma etkisi) artacak ve böylece gelişme daha hızlı
gerçekleşecektir. Benzer bir ilişki Konya, Eskişehir, Isparta ve Afyonkarahisar için düşünülebilir. Aynı
değerlendirme Uşak, Denizli ve Aydın illerinin oluşturduğu ekonomik etkileşim için de yapılabilir.
Genel bir değerlendirme yapmak gerekirse; TR33 Bölgesi’nin gelişme hızı ve rekabet gücü yüksek
olan illerle çevrili olması Bölge’nin sosyal ve ekonomik gelişimi için önemli bir avantajdır. TR33
Bölgesi’nin çevre illeri ile olan ilişkilerinde TR33 Bölgesi’nin sosyo-ekonomik gelişimini olumsuz
yönde etkileyebilecek gelişmeler minimuma indirilmeye çalışılacak ve çevre illerle olan ilişkilerin Bölge
ekonomisine maksimum fayda sağlaması için gerekli çalışmalar yapılacaktır.
115
Uşak Huzurpark
Bölüm4
Gelişme Eksenleri
EKONOMİK VE SOSYAL GELİŞME EKSENLERİ
A - REKABET GÜCÜNÜN
ARTTIRILMASI
A - 1 TARIMDA REKABET
GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI
A - 2 SANAYİDE REKABET
A - 3 TURİZMDE REKABET
A - 1.1 Bitkisel üretimde verimin ve
katma değerin arttırılması
A - 2.1 İmalat sanayinde üretim
kapasitesinin ve ürünlerinin katma
değerinin arttırılması
A - 3.1 Turizm hizmetlerinde kalitenin
yükseltilmesi
Bitkisel üretimde mevcut üretim tekniklerinde
iyileştirmeye gidilecek ve modern üretim
teknikleri yaygınlaştırılacaktır.
İmalat sanayinde faaliyet gösteren işletmelerde
ar-ge çalışmaları ve inovasyon kapasitesi
arttırılacaktır.
Mevcut turizm teislerinde fiziki kalite
arttırılacaktır.
Bitkisel üretimin tüm aşamalarında gıda
güvenliği sağlanacaktır.
İmalat sanayinde ürünlerin tanınırlığı
arttırılacaktır.
Mevcut turizm tesislerinde hizmet kalitesi
arttırılacaktır.
Su kaynaklarının etkin kullanımı sağlanacak ve
Bölge’de sulu tarım yaygınlaştırılacaktır.
Bölge genelinde tarımsal arazi planlaması
yapılacaktır.
A - 1.2 Hayvancılıkta verimin ve
kalitenin arttırılması
A - 2.2 İşletmelerde kurumsal etkinlik
ve işbirliği çalışmalarının arttırılması
Sanayi işletmelerinin teknik altyapıları
geliştirilecektir.
Sanayi işletmelerinde yönetişim kapasiteleri
arttırılacak, kurumsallaşma desteklenecektir.
Hayvansal üretimde tesisleşme sağlanacaktır.
İşletmeler arasında işbirliği ve kümelenme
çalışmaları desteklenecektir.
Hayvan soylarının ve mera alanlarının ıslah
çalışmalarına yönelik faaliyetler arttırılacaktır.
A - 2.3 Üniversite ve sanayi
işbirliğinin sağlanması
Hayvansal üretim aşamalarında gıda güvenliği
sağlanacaktır.
A - 1.3 Tarım işletmeciliğinin
geliştirilmesi
Tarım işletmelerinin ölçek büyüklükleri
arttırılacaktır.
Tarım işletmelerinin kurumsallaşması
sağlanacaktır.
İşletmelerde modern pazarlama teknikleri
kullanılarak tarımsal ürünlerin etkin
pazarlanması sağlanacaktır.
Bölge’de teknoloji geliştirme ve tasarım
merkezleri kurulacaktır.
Üniversiteler ve işletmeler arasında alternatif
işbirliği kanalları yaratılacaktır.
A - 2.4 Bölgedeki enerji üretim
kapasitesinin arttırılması
Bölge’deki mevcut tesisler modernize edilecek,
yeni tesis kurulması teşvik edilecektir.
Bölge’de jeotermal ve rüzgar enerjisi
kullanımları arttırılacaktır.
A - 2.5 Maden ürünlerinden elde edilen
katma değerin arttırılması
Bölge’de madencilik alanında ar-ge ve inivasyon
çalışmalarının arttırılması süretiyle katma değeri
yüksek ürünlerin üretilmesi sağlanacaktır.
118
A - 3.2 Turizmde koruma - kullanma
dengesinin sağlanması
Turizm değeri bulunan eserler ve doğal
kaynaklar koruma altına alınacaktır.
A - 3.3 Alternatif turizm faaliyetlerinin
çeşitlendirilmesi
Bölge’de tarih ve kültür turizmi geliştirilecektir.
Bölge’de termal, sağlık ve kongre turizmi
geliştirilecektir.
Bölge’de ekoturizm geliştirilecektir.
EKONOMİK VE SOSYAL GELİŞME EKSENLERİ
B - KIRSAL KALKINMANIN
SAĞLANMASI
C- BEŞERİ GELİŞMENİN
SAĞLANMASI
D - ALTYAPININ
GELİŞTİRİLMESİ
B - 1 Kırsal kesimlerde üretici
örgütlerinin etkinliğinin arttırılması
C - 1 Mesleki ve teknik eğitimin
ihtiyaçlar doğrultusunda geliştirilmesi
D - 1 Ulaştırma ve lojistik sisteminin
geliştirilmesi
Üretici örgütlerinin kurumsal ve teknik
kapasiteleri geliştirilecektir.
B - 2 Kırsal alanda ekonomik çeşitliliğin
sağlanması
Kırsal kesimde el sanatları, ormancılık ve
ekoturizm faaliyetleri arttırılacaktır.
Yöresel ürünlerin markalaşması teşvik
edilecektir.
B - 3 Kırsal kesimde yaşam
kalitesinin arrtırılması
Kırsal kesimde eğitim ve sağlık hizmetlerine
erişim olanakları arttırılacaktır.
Kırsal kesimde fiziki altyapı
güçlendirilecektir.
Bölge ekonomisinde öne çıkan sektörlerin
ihtiyacını karşılayacak ara eleman ve teknik
personel yetiştirilecektir.
Bölge’de ulaşım altyapısı iyileştirilecektir.
Mesleki ve teknik eğitimin kalitesi
arttırılacaktır.
Lojistik merkezleri kurulacaktır.
C - 2 Bölgede girişimcilik
kapasitesinin arttırılması
D - 2 Çevre kirliliğinin etkilerinin
azaltılması
Girişimcilerin finansman olanakları konusunda
bilgi ve beceri kapasitesi arttırılacaktır.
Hava kirliliği azaltılacaktır.
Şahıs şirketleri ile küçük ölçekli işletmelerin
pazarlama kapasitelerinin arttırılması teşvik
edilecektir.
Su kirliliği azaltılacaktır.
Yabancı sermayeli ortaklıklar ve dış ticaret
teşvik edilecektir.
C - 3 Dezavantajlı grupların ekonomik
ve sosyal hayata entegrasyonunun
sağlanması
Toplu kullanım alanlarında engellilere yönelik
gerekli fiziki iyileştirmeler yapılacaktır.
Kadınların ekonomik ve sosyal hayata
entegrasyonu sağlanacaktır.
Engellilerin istihdam oranı arttırılacaktır.
Sosyal dışlanma riski taşıyan gruplara ilişkin
toplumsal bilinç oluşturulacaktır.
C - 4 Kentlerde sosyal yaşam
olanaklarının arttırılması
Kent merkezlerinde rekreasyon alanları
genişletilecektir.
Bölge’de kültür ve spor bilinci oluşturulacaktır.
119
D - 3 Atıkların geri dönüşümünün
sağlanması
Katı atık bertaraf tesislerinin sayısı ve
verimlilikleri arttırılacaktır.
Geri dönüşüm tesisleri kurulacak ve faal
olanlar modernize edilecektir.
Sektörel
İlişki
TARIM
A-1. Tarımda Rekabet Gücünün Arttırılması
Stratejik Amaç A-1.1
Bitkisel üretimde verimin ve katma değerin arttırılması
Eksen
İlişkisi
KIRSAL
KALKINMA
Eksen
İlişkisi
BEŞERİ
GELİŞME
Bölüm 4
Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler
Bitkisel üretimde verimin arttırılmasıyla ilişkili olarak Kalkınma Planı’nın 346. maddesinde, plan
döneminde rekabetçi bir tarımsal yapının oluşturulması sürecinde verimliliğin arttırılmasını teminen,
hububat üretiminde sertifikalı tohum kullanım oranının arttırılacağı ve organik tarım üretiminde başlamış
olan artışın devam ederek plan dönemi sonunda toplam tarım alanlarının %3’üne ulaşacağı öngörüsü
dile getirilmektedir.
Bitkisel üretimde kalitenin arttırılmasıyla ilişkili olarak, Kalkınma Planı’nın 494. maddesinde gıda
güvencesinin ve güvenliğinin sağlanması ile doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı gözetilerek,
örgütlü ve rekabet gücü yüksek bir tarımsal yapı oluşturulması amaçlandığı ifade edilmiştir.
Kalkınma Planı’nın 495. maddesinde, üretimin talebe uygun olarak yönlendirilmesini sağlayacak politika
araçlarının uygulanması ve Türkiye’nin AB’ye üyeliği sonrasında birlik içinde rekabet edebilmesi için
tarımsal yapıda gerekli dönüşüme öncelik verilmesi gerekliliği belirtilmiştir.
496. maddede ise yüksek verimli tarım alanlarının tarımsal üretim amacıyla kullanılması, tarım
topraklarından, tahlillerle belirlenecek kabiliyetleri doğrultusunda ve doğru tarım teknikleri ile
faydalanılması; ayrıca, arazi kullanım planlaması ve yaygın erozyonun önlenmesi suretiyle toprak
kaynaklarının etkin kullanılmasına ilişkin karar alınmıştır.
Kalkınma Planı’nın 498. maddesinde, tarımda rekabet gücüne doğrudan etkide bulunacak yüksek
üretim değeri bulunan ürünlerin üretilmesine atıfta bulunulmaktadır. Bitkisel üretimde katma değeri
yüksek ürünlerin payının arttırılması amacıyla ilişkili olarak Kalkınma Planı’nda yer alan ‘Tarımsal
Yapının Etkinleştirilmesi’ başlığına odaklanılmıştır. Söz konusu başlık altında, ülke çapında mevcut
tarımsal üretimde işletmelerin rekabet gücü arttırılarak, üretilen mal ve hizmetlerin yurtdışı pazarlarda
yer almasının sağlanması ve belli bir pazar büyüklüğü elde edilerek bölge ekonomilerinin bu pazardan
azami ölçüde istifade etmesi hedeflenmektedir.
Kalkınma Planı’nın 501. maddesinde tarımsal işletmelerde başta üretim teknikleri ve üretim koşullarının
iyileştirilmesi olmak üzere, tarım ve gıda işletmelerinin modernizasyon çabalarının belirlenecek
öncelikler çerçevesinde destekleneceği ve tarım-sanayi entegrasyonunun özendirileceği belirtilmiştir.
505. maddede ise üretici gelirlerinin istikrarlı bir şekilde arttırılması amacıyla, çiftlikten sofraya gıda
güvenliğinin sağlanması yönünde tarımsal üretim ve pazarlama aşamalarında başta ilaç ve gübre ile
nitelikli tohumluk kullanımı, sulama, bitki ve hayvan sağlığı ile gıda hijyeni olmak üzere çeşitli konularda
eğitim ve yayım hizmetlerinin arttırılması gerektiği ifade edilmiştir.
Orta Vadeli Program’da, ilgili ilkelerde verim ve kalitenin arttırılmasına yönelik olarak bitkisel üretimde
verimliliği arttırma amaçlı uygulamaların yaygınlaştırılması, başta bitki hastalık ve zararlılarıyla entegre
mücadele yöntemlerinin kullanımı olmak üzere bitki sağlığı Orta Vadeli Program’da, ilgili ilkelerde
120
verim ve kalitenin arttırılmasına yönelik olarak bitkisel üretimde verimliliği arttırma amaçlı uygulamaların
yaygınlaştırılması, başta bitki hastalık ve zararlılarıyla entegre mücadele yöntemlerinin kullanımı olmak
üzere bitki sağlığı uygulamalarının geliştirilmesine ilişkin stratejilere yer verilmiştir. Ayrıca, tarım ve
gıda işletmelerinin modernizasyon faaliyetlerinin, bitki ve hayvan sağlığı ile gıda güvenliği öncelikleri
çerçevesinde destekleneceği belirtilmiştir.
Orta Vadeli Program’da ayrıca tarımsal desteklerin, alan ve ürün temelinde farklılaştırılması suretiyle
üretimde etkinlik, verimlilik ve kaliteyi artırmaya yönelik olarak yeniden düzenleneceği belirtilmiş ve
yayım hizmetlerinin güçlendirilmiş üretici örgütleri tarafından yürütülmesine ağırlık verileceği ifade
edilmiştir.
Günümüz tarımsal üretiminde önemli bir yeri olan organik tarım uygulamalarının geliştirilmesi ve
piyasa şartlarına uygun üretimin yapılabilmesi için çıkartılan 5262 sayılı Organik Tarım Kanunu’nun
temel amacı tüketiciye güvenilir, kaliteli ürünler sunmak üzere organik ürün ve girdilerin üretiminin
geliştirilmesini sağlamak için gerekli usul ve esasları belirlemektir. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı,
organik tarımın geliştirilmesi için Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) kapsamında
çalışmalar yapmaktadır. FAO’nun Organik Tarım Programı’nın uzun dönemli amacı gıda güvenliği ile
kırsal kalkınma, sürdürülebilir geçim sağlama ve sürdürülebilir çevre için üye ülkelerde organik tarım
üretimini, işlenmesini, sertifikalandırılmasını ve pazarlanmasını sağlamaktır.
Kırsal Kalkınma Stratejisi’nde (2007-2013) “Toprak ve Su Kaynaklarının Etkinliğinin Sağlanması”
başlığı altında tarımsal üretimde doğal koşullara bağımlılığın azaltılması, verimliliğin artırılması,
tarımsal üretimin çeşitlendirilmesi ve çiftçi gelirlerinin yükseltilmesinde su ve toprak kaynaklarının
geliştirilerek etkin bir şekilde kullanılması önemine vurgu yapılmaktadır. Ayrıca ekonomik olarak
sulanabilir olmakla birlikte halen sulamaya açılmamış tarımsal arazilerin sulamaya açılmasına yönelik
altyapı çalışmalarına öncelik verilmesi, mevcut sulamalarda ise sınırlı su kaynaklarından elde edilen
faydanın artırılması ve olumsuz çevresel etkilerin önlenmesi açısından su kullanımında etkinliğin
arttırılması gerektiği belirtilmiştir.
Ayrıca “Türkiye Tarım Havzalarının Üretim ve Destekleme Modeli” 2009 yılı içerisinde Bakanlar Kurulu
tarafından kabul edilmiş olup geliştirilen model kapsamında tarım havzalarının belirlenmesi, sağlıklı
envanter hazırlanması, üretim planlamasına imkan sağlanması, sektörel talebin karşılanması ve
belirlenen ürünlerde arzın arttırılması planlanmaktadır.
Mevcut Durumun Tespiti
Bölge’deki bitkisel üretimde kullanılan ve verim ile katma değer oluşturma üzerinde doğrudan etkisi
bulunan üretim yöntemlerinden biri organik tarımdır. 2008 yılı TÜİK organik tarım verilerine göre; TR33
Bölgesi organik tarımla uğraşan çiftçi sayısı bakımından Türkiye genelinde 2. sırada yer almaktadır.
Bu kapsamda bölgede toplam 4.257 hektar alanda organik tarım uygulamaları yapılmaktadır. Bu oran,
Türkiye genelinde toplam organik tarım alanlarının %3’üne, Bölge’deki toplam tarım alanlarının ise
%0,2’sine tekabül etmektedir.
Bölge’de yer alan diğer bir üretim tekniği olan örtüaltı tarım incelendiğinde, 2009 yılı TÜİK verilerine
göre Türkiye genelinde örtüaltı sebze ve meyve üretiminin 567.180 dekar alanda yapıldığı ve toplam
tarım alanlarının %2,33’ünü oluşturduğu görülmektedir. Ege Bölgesi’nde ise örtüaltı sebze ve meyve
üretimi yapılan alan 51.578 dekar olup Türkiye geneli örtüaltı sebze ve meyve üretiminin %9’unu
oluşturmaktadır. TR33 Bölgesi’nde ise örtüaltı tarımı yapılan alan 1.433 dekar ile ülke genelinin sadece
%0,25’idir ve bu alan TR33 Bölgesi toplam tarım alanlarının %0,1’dir. Bölge’de örtüaltı tarımında öne
121
Bölüm 4
%0,25’idir ve bu alan TR33 Bölgesi toplam tarım alanlarının %0,1’dir. Bölge’de örtüaltı tarımında öne
çıkan ürünler; domates, hıyar, kavun ve maruldur. Mevcut durumda Bölge’de örtüaltı tarım konusunda
eğitim ve bilgilendirme çalışmaları yapılmakta ve merkezi kayıt çalışmaları devam etmektedir. Ayrıca
Bölge’de çok sayıda tamamlanmış örtüaltı tarım projesi mevcuttur. Afyonkarahisar’ın Sandıklı ilçesinde
120 dekar ve Merkez ilçede 40 dekar teknolojik sera tesis kurulumu devam etmekte olup Çobanlar
ilçesinde 300 dekar ve yine Sandıklı ilçesinde 100 dekar teknolojik sera tesisi planlanmaktadır.
TR33 Bölgesi zengin jeotermal su kaynaklarına sahiptir. Turizm sektörü tarafından yoğun şekilde
kullanılan bu kaynaklar son zamanlarda tarım sektöründe faaliyet gösteren firmaların da dikkatini
çekmiştir. Bu zengin jeotermal kaynakların varlığı ve uygun iklim koşulları Bölge’de seracılığı yüksek
katma değer sağlama potansiyeli olan bir alan haline getirdiği ve tarım sektörünün de bu fırsatı
değerlendirmeye başladığı düzenlenen Tarım Çalıştayları’nda ifade edilmiştir.
Bölgede yer alan diğer bir tarımsal üretim yöntemi ise iyi tarım uygulamalarıdır. TR33 Bölgesi’nde
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın “İyi Tarım Uygulamalarına İlişkin Yönetmeliği” doğrultusunda çiftçilere
ve özel sektöre yönelik İTU ve Globalgap sertifika sistemi konusunda bilgilendirme toplantıları ve
seminerler yapılmıştır.
Bölge Planı hazırlık sürecinde gerçekleştirilen Tarım Çalıştayları değerlendirildiğinde, Bölge’de kaliteli
ve sertifikalı fidan, fide ve tohum kullanımının yaygın olmadığı ancak elverişli iklim şartlarının mevcut
olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Kimyasal ilaçlamanın ve gübrelemenin bilinçsizce yapılması; atıkların
tarım amaçlı kullanılan arazilerde toprak ve su kirliliğine yol açması; çiftçilerin mevcut toprak, yaprak
ve su analiz laboratuvarlarından yeterince faydalanmaması; ihracata yönelik ürünlerde akredite olmuş
işleme, sınıflandırma, ambalajlama, depolama, kalibrasyon, paketleme tesisleri ile kalıntı izleme
laboratuvarının yeterli sayıda olmaması ve çiftçilerdeki genel eğitim seviyesinin düşük olması bitkisel
üretimde verim ve kaliteyi düşüren diğer unsurlar olarak tespit edilmiştir.
Son olarak, tarımda verim ve kaliteyi arttıran bir unsur olan makineli tarım konusunda TR33 Bölgesi,
Türkiye ortalamasının üzerinde yer almaktadır. 2008 yılı TÜİK tarımsal alan ve traktör verilerine göre;
traktör sayısı dikkate alındığında TR33 Bölgesi, Düzey-2 bölgeleri arasında ilk sırada yer almakta olup
Manisa ili de iller bazında birinci sıradadır.
Bölge’de tarımsal üretim konusunda Ar-Ge çalışmalarına yönelik herhangi bir veriye ulaşılamamış olup
Tarım Çalıştayları’nda bu kapsamdaki çalışmaların yetersiz olduğu ifade edilmiştir.
Verim ve kaliteyi arttıran en önemli unsurlardan biri olan sulama incelendiğinde ise Bölge genelindeki
sulanabilir tarım arazilerinin hâlihazır durumda ancak %28’inin sulanabildiği görülmektedir. Uşak ilinde
sulanamayan tarım arazisi oranı %93 ile bir hayli yüksek olup Afyonkarahisar ve Manisa illerindeki
sulanabilen tarım arazileri sırasıyla %39 ve %38 ile Bölge ortalamasının üstünde seyretmektedir. Tarım
Çalıştayları’nda tarımdaki sulamanın ekseriyetle geleneksel sulama yöntemleri ile yapıldığı, verim ve
kaliteyi olumlu etkileyecek olan mevcut sulama sistemlerinin rehabilitasyonuna ihtiyaç duyulduğu,
geleneksel sulama sistemlerinin yerine modern basınçlı sulama sistemlerinin yaygınlaştırılması
gerektiği belirtilmiştir.Tarım Çalıştayları’ndan çıkan sonuçlara göre; meyve ve sebze üretimi diğer
ürünlere nazaran Bölge’ye daha fazla getiri sağlamaktadır. Bu ürünlerin işlenmesiyle katma değeri
yüksek ürünler elde edilmekte ve bunların ihraç potansiyeli bulunmaktadır. Hayvancılık Bölge’de önemli
bir yere sahip olduğu için yem bitkilerinin yetiştirilmesi de büyük önem arz etmektedir. Üreticilerin
kendilerine yetecek miktarda yem bitkisi ekmedikleri için maliyetlerinin yükseldiği, bu nedenle etkin
işletmecilik yapamadıkları belirtilmiştir.
122
Tarım Çalıştayları’nda dile getirilen yukarıdaki açıklamalar dikkate alınırsa TR33 Bölgesi’nde üretilen
tüm ürünlerin içerisinde tarla ürünlerinin payı %57 iken sebzelerin oranı %19,6 ve meyvelerin oranı
%23,4’tür. Türkiye genelinde ise bu durum tarla ürünleri için %67, sebzeler için %20 ve meyveler için
%14’tür. Bölge’deki meyve üretim payının yüksek olması, Manisa ilinde meyve alanlarının toplam tarım
alanlarının %35’ini oluşturuyor olmasıyla açıklanabilir.
Afyonkarahisar ilinde üretilen ve katma değeri yüksek olan meyveler kiraz, vişne, erik, elma, badem;
sebzeler domates ve biber; tarla ürünleri ise haşhaş ve şekerpancarıdır. Afyonkarahisar İl Tarım
Müdürlüğü 2009 yılı verilerine göre, organik tarımla uğraşan çiftçilerin çok büyük bir kısmının gül
yetiştiriciliği ile uğraştığı, bunun yanı sıra katma değeri yüksek olan organik tarımda öne çıkan ürünlerin
kimyon, vişne ve haşhaş olduğu görülmektedir.
Kütahya’da sebze ve meyve üretimi ancak %4 gibi görece düşük bir alanda yapılabilmektedir. Kütahya
İl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı verilerine göre domates, sivri biber, salatalık, kiraz, elma, vişne ve kestane
Bölge ekonomisine önemli katkı sağlayan ürünler olarak göze çarpmaktadır.
Manisa ilinde meyvelerden üzüm, zeytin, armut, elma, erik, ceviz, badem, kestane, çilek, ve coğrafi
işareti alınmış kiraz; sebzelerden domates ve coğrafi işareti alınmış kavun; tarla ürünlerinden tütün
ihraç potansiyeli olan ve katma değeri yüksek ürünler olarak öne çıkmaktadır. Üzüm yetiştiriciliğinde
uzmanlaşmış olan Manisa, Türkiye üzüm üretiminin yarısından fazlasını gerçekleştirmektedir. Bunun
yanı sıra, sofralık ve yağlık zeytin ile tütün Manisa ilinin diğer yüksek getiri sağlayan ürünleridir (Manisa
İl Tarım Müdürlüğü, 2009).
Uşak ilinde ise katma değeri yüksek olarak değerlendirilebilecek tarım ürünleri leblebilik nohut, tarhana,
Sivaslı çileği, üzüm, haşhaş, susam, şekerpancarı ve makarnalık buğday olarak tespit edilmiştir.
Hedef ve Öncelikler
Hedef A-1.1.1
Bitkisel üretimde mevcut üretim tekniklerinde iyileştirmeye gidilecek ve modern üretim teknikleri
yaygınlaştırılacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Çiftçilerin iyi tarım uygulamaları ve yeni üretim tekniklerine ilişkin eğitimi ile ilgili çalışmaların
yaygınlaştırılması
Bilinçli tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması ve teşvik edilmesi
Örtüaltı ve organik tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması
Termal kaynakların tarımsal üretimde kullanılmasına ilişkin Ar-Ge ve inovasyon çalışmalarının
teşvik edilmesi
Bölgede analiz laboratuvarı sayısının arttırılması ve mevcut laboratuvarların modernize
edilmesi
123
Tarımsal üretimde verim ve kalitenin arttırılması ve bu artışın sürekli kılınabilmesi için başlıca öncelik
yeni üretim tekniklerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması, mevcut üretim tekniklerinde ise iyileştirmeye
gidilmesidir.
Bu kapsamda öncelikle üreticilerin eğitimi ile ilgili çalışmalar yaygınlaştırılacaktır. Kimyasal ve biyolojik
kalıntıların önlenmesi için tüm üretim tekniklerinde bilinçli tarım uygulamaları desteklenecektir.
Bölüm 4
Ayrıca, Bölge’de örtüaltı ve organik tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması, bu alanlardaki inovasyon
ve Ar-Ge çalışmalarının desteklenmesi ve Bölge’nin en önemli potansiyellerinden jeotermal kaynakların
tarım uygulamalarında kullanılması amacıyla yeni tekniklerin geliştirilmesi önceliklidir.
Söz konusu Ar-Ge ve inovasyon çalışmalarını hızlandıracak, nihai ve ara ürünlerin kalitesini etkileyen
analiz laboratuvarı sayısının arttırılması ve mevcut laboratuvarlarda modernizasyon yapılması ayrıca
önem arz etmektedir.
Hedef A-1.1.2
Bitkisel üretimin tüm aşamalarında gıda güvenliği sağlanacaktır.
Çiftçilerin ve tarım işletmelerinin kaliteli ve sertifikalı tohum kullanmasının teşvik edilmesi
Bölgedeki paketleme ve ambalajlama tesislerinin sayı ve kapasitelerinin arttırılması
Bölge genelinde gıda sertifikasyonlarının yaygınlaştırılması
Bitkisel üretimde kalitenin arttırılması ve bu kalite artışının rekabet gücüne yansıtılabilmesi için gıda
güvenliğinin sağlanması önem arz etmektedir. Bu amaçla Bölge dahilinde bitkisel üretimde kaliteli ve
sertifikalı tohum kullanılmasının üretici örgütleri tarafından desteklenmesi ve teşviklerin bu doğrultuda
yönlendirilmesi önceliklidir.
Ayrıca güvenli ve hijyenik ambalajlama sistemleri oluşturulması ve bu alanda faaliyet gösteren
işletmelerin sayı ve kapasitesinin arttırılması öncelikler arasında olup nihai ürünlerde gıda
sertifikasyonları yaygınlaştırılacaktır.
Hedef A-1.1.3
Su kaynaklarının etkin kullanımı sağlanacak ve Bölge’de sulu tarım yaygınlaştırılacaktır.
Geleneksel sulama teknikleri yerine modern sulama tekniklerinin (damlama, yağmurlama vb.)
kullanılmasının desteklenmesi
Tarım alanlarının sulanmasına ilişkin bilinçlendirme eğitimlerinin arttırılması
124
Bölge’deki mevcut su kaynaklarının etkin kullanımını sağlamak amacıyla modern sulama tekniklerinin
kullanımı yaygınlaştırılacak ve çalışmalar bu doğrultuda yönlendirilecektir.
Ayrıca üreticilere sulu tarımın önemine dair bilinçlendirme eğitimleri verilecek, bu sayede sulu tarımla
elde edilecek verimin, kalitenin ve gelirin daha yüksek olacağı üreticilere aktarılacaktır.
Hedef A-1.1.4
Bölge genelinde tarımsal arazi planlaması yapılacaktır.
Bölge’de üretime uygun yeni ürünlerin envanterinin çıkartılması
Envanter kapsamındaki ürünlere ilişkin gerekli üretim tekniği ve toprak kalitesinin
belirlenmesi
Bölge’deki tarım arazilerinin konum, verim, olanak ve tarımsal ürünlere uygunluklarının
belirlenmesi
Tarım Havzaları Projesi’nin Bölge dahilinde uygulanmasının desteklenmesi
Çiftçi ve işletmelerin mevcut üretimlerini katma değeri daha yüksek ürünlere yönlendirmesinin
teşvik edilmesi
Eğitici faaliyetlerin belirlenen envanterler ve üretim teknikleri kapsamında gerçekleştirilmesi
Arazi planlamasının yapılması kapsamında orta ve uzun erimdeki ilk hedef, Bölge’de üretimi mümkün
olan yeni ürün envanterinin çıkartılmasıdır. Envanter kapsamında belirlenmiş ürünlerde üretim
kapasitesinin arttırılması amacıyla, ürünlerden en yüksek verimin elde edileceği arazi türü ve üretim
tekniğinin belirlenmesi gereklidir.
Bu çerçevede ilk olarak Bölge genelindeki tüm tarım arazilerinin konum ve alanları belirlenecektir.
Arazilerin verimlilik dereceleri, sulanma kapasiteleri ve ürünlere uygunlukları tespit edilecek, ilgili
kuruluşlarca çiftçi ve işletmelere sağlanacak destekler bu tespitlerle uyumlu olarak gerçekleştirilecektir.
Yine bu kapsamda, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın Tarım Havzaları Projesi’nin Bölge dahilinde
uygulanması desteklenecektir.
Ayrıca, üreticiyi yönlendirmek amacıyla tarım arazilerinin verim seviyesine göre Bölge’de halihazırda
üretimi yapılan ve üretilebilecek yüksek katma değerli ürünlerin tespit edilmesi ve bunların yetiştirilmesine
ilişkin çiftçi ve işletmelere gerekli eğitim ve bilgilendirmenin yapılması önceliklidir. Bu kapsamda mevcut
tarım alanlarında yem bitkileri, endüstriyel bitkiler, yağlı tohumlar ve katma değeri yüksek meyve ve
sebze üretimi yapılması teşvik edilecektir.
125
Sektörel
İlişki
TARIM
Sektörel
İlişki
SANAYİ
Hayvancılıkta verimin ve kalitenin arttırılması
Eksen
İlişkisi
KIRSAL
KALKINMA
Eksen
İlişkisi
BEŞERİ
GELİŞME
Bölüm 4
Kalkınma Planı’nın 506. maddesinde, görece katma değeri yüksek ürünler elde edilen hayvancılık
faaliyetlerinde hayvan ıslahına, hayvan hastalık ve zararlılarıyla mücadeleye, meraların ıslahının ve
kullanımının düzenlenmesine, kaliteli yem bitkileri üretiminin arttırılmasına ve yayım hizmetlerine ağırlık
verilerek, AB’ye katılım öncesi rekabet gücünün arttırılması hedefi ortaya konulmaktadır.
Ayrıca 505. maddede üretici gelirlerinin istikrarlı bir şekilde arttırılması amacıyla, çiftlikten sofraya gıda
güvenliğinin sağlanması yönünde tarımsal üretim ve pazarlama aşamalarında başta ilaç ve gübre ile
nitelikli tohumluk kullanımı, sulama, bitki ve hayvan sağlığı ile gıda hijyeni olmak üzere çeşitli konularda
eğitim ve yayım hizmetlerinin arttırılması gerektiği ifade edilmiştir.
Orta Vadeli Program’da yapılan tespitlere göre, tarımsal işletmelerde genel olarak hayvancılık ve
bitkisel üretim bir arada yapılmakta olup işletmelerin küçük ölçekli ve çok parçalı yapıda olması
verimliliğin düşük seviyelerde kalmasına yol açmaktadır. Yine Orta Vadeli Program’da, Türkiye’de
hayvancılık işletmelerinin genelde küçük ölçekli olduğu, birim hayvan başına elde edilen verimlerin
düşük, yem bitkileri üretiminin yetersiz ve suni tohumlama sayısının uluslararası ortalamaların altında
olduğu ortaya konulmaktadır. Bu çerçevede, hayvancılık sektöründe desteklerin yapısal dönüşümü
sağlayacak şekilde düzenleneceği, ıslah çalışmaları ile hastalık ve zararlılarla mücadelenin ve kaliteli
yem bitkileri üretiminin artırılmasına öncelik verileceği belirtilmektedir.
Su ürünleri sektöründe ise kaynak yönetim sistemine yönelik kurumsal kapasitenin geliştirileceği ve
yetiştiriciliğin çevresel sürdürülebilirlik ilkeleri çerçevesinde gerçekleştirilmesinin sağlanacağı ifade
edilmektedir.
Tarım Çalıştayları’nda Bölge’deki işletme ölçeklerinin küçük ve aile işletmeciliğinin yaygın olduğu, bu
nedenle hayvan yetiştiriciliğinin etkin yapılamadığı, kalite ve verimde kayıp yaşandığı, hayvanların
zamansız kesildiği ifade edilmiştir. İl Tarım Müdürlüklerinden alınan verilere göre Bölge’de işletme
başına düşen ortalama büyükbaş hayvan sayısı 3’tür. Bunun yanında, Bölge’de bulunan üreticilerin
kendilerine yetecek miktarda yem bitkisi ekmedikleri için maliyetlerinin yükseldiği ve bu nedenle etkin
işletmecilik yapamadıkları belirtilmiştir.
Yine Tarım Çalıştayları’ndan elde edilen bilgilere göre Bölge’de yem bitkilerinin analizine yönelik
laboratuvar ve kaba yem bitkileri (silajlık mısır, fiğ vb.) paketleme tesisi bulunmamaktadır. Bu durum
yem ürünlerinde istenilen kaliteye ulaşılamamasına sebep olmaktadır.
Diğer yönden Bölge’de yüksek genetik yapılı ırklara sahip olunması, ıslah için devletin teşvik vermesi,
yoğun ıslah çalışmalarının yapılıyor ve devam ettiriliyor olması süt verimini olumlu yönde etkilemektedir.
Tarım Çalıştayları’nda, sütün kalitesini artırmak için gerekli olan soğuk zincir depolarının yetersiz
kaldığı ve etkin kullanılmadığı, aynı zamanda kalite ve fiyat sınıflandırmasına yardımcı olacak süt
126
analiz laboratuvarının bulunmadığı hususuna vurgu yapılmıştır. Ayrıca sürü yönetiminde yetkin ve
eğitimli insan kaynağının eksikliği önemli sıkıntılar arasında yer almaktadır.
Bunun yanı sıra Bölge’de verim ve kaliteyi artıracak ve hayvancılık potansiyelini yükseltecek hayvan
kreşleri, organize hayvancılık bölgesi, hayvancılık eğitim ve uygulama merkezleri ile Ar-Ge merkezi
mevcut değildir.
İl Tarım Müdürlükleri 2009 yılı verilerine göre TR33 Bölgesi yüzölçümünün %9,2‘si çayır ve meradan
oluşmaktadır. İller bazında ise Manisa`nın %2,9’u; Afyonkarahisar`ın %20,1ì; Kütahya`nın %7,5ì ve
Uşak`ın %4,9ù çayır ve meradan oluşmaktadır. Tarım Çalıştayları’nda Bölge’de yeterince mera alanının
olmadığı, mevcut mera alanı ıslah çalışmalarının yetersiz kaldığı, meraların ortak kullanılmasında bilinç
eksikliği olduğu dile getirilmiştir.
İşletme içi karışık hayvancılığın yapılması ve işletme ölçeklerinin küçüklüğü sebebiyle veteriner hekim
istihdam edilmemesi hayvan hastalık ve zararlılarıyla mücadeleyi zorlaştırmakta, verim ve kaliteyi
düşürmektedir. Tarım Çalıştayları’nda, Bölge’de hayvan hastalıkları ve zararlılarıyla mücadelenin etkin
şekilde yapıldığı ancak Afyonkarahisar’ın ulaşımda geçiş güzergahı üzerinde olmasından dolayı hayvan
hareketleri fazlalığının bu noktada risk oluşturduğu belirtilmiştir. Bu gibi riskleri azaltmak amacıyla ve
hayvancılığın Bölge ekonomisi için bu derece önemli olmasından dolayı hastalıklara yönelik gerekli
araştırma merkezlerinin ve laboratuvarlarının kurulması gerektiği vurgulanmıştır.
Ayrıca Tarım Çalıştayları’nda Bölge genelinde entegre işletme modelinin yaygın olmadığı tespit
edilmiştir. Bunun yanı sıra Bölge’de sınıflandırma, ambalajlama ve depolama tesislerinin yetersiz
olduğu görülmektedir. Bölge genelinde Afyonkarahisar dışında kırmızı et işleme tesislerinin yetersiz
olduğu göze çarpmaktadır.
Yine Tarım Çalıştayları’nda, Bölge’de tarıma dayalı sanayi sektörüne yapılan yatırımın, Bölge’nin
tarım potansiyeli göz önüne alındığında yeterli olmadığı sonucuna varılmıştır. Bölge’de büyük ölçekli
süt ve süt ürünleri işleme tesislerinin yeterli olmaması kalite ve pazarlama konusunda sorunlara yol
açmaktadır.
Su ürünleri incelendiğinde ise İl Tarım Müdürlüklerinden alınan 2009 yılı verilerine göre Bölge’de
su ürünleri üretim ve işleme tesisi sayısı 51’dir. Bu tesislerde alabalık ve aynalı sazan yetiştiriciliği
yapılmaktadır. 2008 yılı TÜİK verilerine göre, bir önceki yıla nazaran, iç sulardaki yetiştiricilik üretimi
%12,75 oranında artarken TR33 Bölgesi’nde %38 ile ciddi bir artış gözlenmiştir. TR33 Bölgesi’nde iç
sularda yetiştiricilik üretimi 2.670 ton ile Türkiye üretiminin %4’ünü karşılamaktadır. Alabalık, Türkiye
genelinde %43,32’lik oran ile iç sulardaki yetiştiricilikte en önemli tür olup TR33 Bölgesi’nde ise %93’lük
bir paya sahiptir. Tarım Çalıştayları’nda Bölge’nin su ürünleri üretimini arttırabilecek kapasiteye sahip
olduğu ve bu konuda yatırımı devam eden ve yatırım yapmayı planlayan firmaların mevcut olduğu dile
getirilmiştir. Ayrıca işleme tesislerinin de sayısının arttırılması gerektiği belirtilmiştir.
127
Hedef A-1.2.1
Hayvansal üretimde tesisleşme sağlanacaktır.
Bölüm 4
Modern entegre üretim tesislerinin kurulması
Bölge dahilinde organize hayvancılık bölgelerinin kurulması
Küçük ölçekli üreticilerin ortak üretim tesisleri kapsamında örgütlenmesi
İşletmelerde bitkisel üretim ve hayvancılık faaliyetlerinin ayrılması
Su ürünleri üretim tesislerinin sayısının arttırılması
Mevcut üretim ve işleme tesislerinde kalite ve kapasitenin arttırılması
Hayvansal üretimde kalitenin ve verimin arttırılması açısından, üretimin tesisler dahilinde profesyonel
yönetim anlayışıyla gerçekleştirilmesi büyük önem teşkil etmektedir.
Önemli bir hayvancılık potansiyeline sahip Bölge’de, söz konusu potansiyeli yüksek katma değere
dönüştürebilecek modern entegre üretim tesislerinin kurulması önceliklidir.
Yeni tesislerin kurulmasına ek olarak, mevcut hayvansal üretim ve gıda işleme tesislerinde nitelik ve
kapasitenin arttırılması katma değer yaratılması bakımından önem arz etmektedir.
Yine bu kapsamda, köy içi ve ev altı hayvancılık işletmeleri, yerleşim alanları dışında belirlenen
hayvancılık bölgelerine yönlendirilecek, ayrıca Bölge’de organize hayvancılık bölgelerinin kurulması
desteklenecektir. Hayvansal ürünlerin kalitesini, verimini ve pazarlanmasını kolaylaştırması ve
maliyetleri azaltması nedeniyle küçük üreticilerin bir araya gelerek ortak üretim tesisleri kurması
gerekmektedir.
Hayvansal üretimde verim ve kalitenin arttırılması adına hayvansal ve bitkisel üretimin ayrı ayrı tesislerde
yapılması ve hayvancılığın ayrı bir meslek olarak algılanması yönünde çalışmalar yapılacaktır.
Son olarak, Bölge’de su ürünleri tesislerinin sayısının arttırılması öncelikli olup bu konudaki potansiyelin
değerlendirilmesi amacıyla teşviklerin sağlanması önem arz etmektedir.
Hedef A-1.2.2
Hayvan soylarının ve mera alanlarının ıslah çalışmalarına yönelik faaliyetler arttırılacaktır.
Suni tohumlamanın ve kaliteli yem bitkileri üretiminin arttırılması
Hayvan hastalık ve zararlılarıyla mücadelede modern yöntemlerin kullanılması
128
Hayvan hastalıkları araştırma merkezi ve laboratuvarlarının kurulması
Dönemsel hayvan ve hayvansal üretim planlamasının yapılması
Mevcut mera alanlarının tespiti ve mera alanı kullanım planlamasının yapılması
Hayvan veriminin arttırılması kapsamında orta erimde Bölge dahilinde suni tohumlamanın ve kaliteli
yem bitkileri üretiminin teşvikler vasıtasıyla arttırılması amaçlanmaktadır. Hayvan hastalıkları ve
zararlılarıyla mücadelenin desteklenmesi kapsamında ilgili kurum ve örgütlenmelerin etkinliklerini
arttırmaları ve modern teknikler kullanmaları önceliklidir.
Ayrıca geçiş güzergahında olan bölgelerde sürü takibinin yapılması ve hayvanların kayıt altına
alınmasına ilişkin denetimler arttırılacaktır. Hastalıklara yönelik gerekli araştırma merkezlerinin ve
laboratuvarların Bölge dahilinde kurulması büyük önem arz etmektedir.
Yine bu kapsamda hayvanların genetik ıslahlarına ilişkin çalışmaların Bölge’de kurulacak araştırma
merkezleri çerçevesinde yapılması desteklenecektir. Dönemlik hayvan ve hayvansal üretim
planlanmasının yapılmasına ilişkin eğitimlere öncelik verilecek, piyasa koşulları doğrultusunda hayvan
kesim dönemlerine ilişkin bilgilendirmeler yapılacaktır.
Mera alanlarının ıslah edilmesi kapsamında ise mera alanlarında sürdürülebilirliğin sağlanması
amacıyla gerekli denetim mekanizmalarının oluşturulması amaçlanmaktadır. Bölge’deki tüm mevcut
mera alanlarının büyüklük ve yoğunlukları tespit edilecek ve bu çerçevede kullanım planlaması
yapılacaktır.
Hedef A-1.2.3
Hayvansal üretim aşamalarında gıda güvenliği sağlanacaktır.
Yetiştiricilikte sertifikalı yem bitkilerinin kullanımının arttırılması
İşletmelerde veteriner ve danışman istihdam oranının arttırılması
İşletmelerde kalite yönetim sistemlerinin yaygınlaştırılması
Bölge’de paketleme tesislerinin kapasite ve kalitelerinin arttırılması
Hayvancılıkta gıda güvenliği, gerek üretim kalitesinin başlıca göstergelerinden olması, gerekse üretim
koşullarıyla doğrudan ilişkili olması bakımından önem arz etmekte olup ürünlerin katma değerini
arttıran başlıca unsurlardandır.
Bu amaçla, yetiştiricilikte sertifikalı yem bitkilerinin kullanılması ve işletmelerde veteriner istihdamı
özendirilecektir. Ayrıca üretici birliklerinin eğitici faaliyetlerini arttırması sağlanacak ve işletmelerin
kalite yönetim sistemlerini kullanması teşvik edilecektir.
Üretimde tesisleşmenin sağlanması kapsamında da belirtildiği üzere, Bölge’de gıda güvenliğinin en
önemli göstergelerinden olan paketleme tesislerinin kurulması teşvik edilecektir.
129
Sektörel
İlişki
TARIM
Tarım işletmeciliğinin geliştirilmesi
Eksen
İlişkisi
KIRSAL
KALKINMA
Eksen
İlişkisi
BEŞERİ
GELİŞME
Bölüm 4
Kalkınma Planı’nın 495. maddesinde, üretimin talebe uygun olarak yönlendirilmesini sağlayacak
politika araçlarının uygulanması ve ülkemizin AB’ye üyeliği sonrasında Birlik içinde rekabet edebilmesi
için tarımsal yapıda gerekli dönüşüme öncelik verilmesi gerekliliği belirtilmiştir. Bu doğrultuda, mevcut
işletmelerin yenilik kapasitelerini geliştirici şekilde bilişim ve teknolojiden faydalanmaları sağlanacak,
modern yönetim anlayışıyla işletmelerin yeniden yapılanma, pazarlama yönetimi ve risk yönetimi
konusunda yeteri kadar bilgi sahibi olmaları teşvik edilecektir. Bilgi temelli büyüme stratejileri ile
işletmelerin hem yurtiçi hem de yurtdışı pazarlarda rekabet gücünün pekiştirilmesi önceliklidir.
Kalkınma Planı’nın 498. maddesi, tarımsal üretimin rekabet gücüne doğrudan katkıda bulunacak
şekilde; yüksek üretim değeri bulunan tarım ürünleri üretiminin artırılması amacıyla tarım işletmelerinde
gözlenen arazi parçalılığı sorununun hafifletilmesine yönelik olarak toplulaştırma yatırımlarının
yaygınlaştırılacağını ifade etmektedir.
Kalkınma Planı’nın 510. maddesinde üretici örgütlenmesine ilişkin mevzuat ele alınarak, üreticilerin
değişik amaçlara uygun şekillerde verimliliği ve pazarlamada rekabet gücünü artırıcı yönde
örgütlenmelerinin destekleneceği belirtilmiştir.
Kalkınma Planı’nda yer alan üst ölçekli kararlara ek olarak tarım ürünlerinin ticaretini kolaylaştırmak,
depolanması için yaygın bir sistem oluşturmak, malların emniyetini sağlamak ve kalitesini korumak,
ürünlerin sınıf ve derecelerinin yetkili sınıflandırıcılar tarafından saptanmasını sağlamak, tarım ürünleri
lisanslı depo işleticilerinin kişiler arasında ayrım yapmaksızın tarım ürünlerini kabul etmelerini temin
etmek, ürünlerin mülkiyetini temsil eden ve finansmanını, satışını ve teslimini sağlayan ürün senedi
çıkartmak ve standartları belirlenmiş tarım ürünlerinin ticaretini geliştirmek üzere, tarım ürünleri lisanslı
depoculuk sisteminin kuruluş, işleyiş ve denetimine ilişkin usul ve esasları düzenlemek amacıyla 5300
sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu 17.02.2005 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak
yürürlüğe girmiştir.
Orta Vadeli Program’da yapılan tespitlere göre tarımsal işletmelerde genel olarak hayvancılık ve
bitkisel üretim bir arada yapılmakta olup işletmelerin küçük ölçekli ve çok parçalı yapıda olması
verimliliğin düşük seviyelerde kalmasına yol açmaktadır. Bu eksen doğrultusunda programda belirtildiği
üzere, toprak ve su kaynaklarının etkin kullanılmasına yönelik yöntem ve araçlara öncelik verilecek
ve üreticilerin, faaliyetlerinde verimliliği ve pazarlama imkanlarını geliştirmek üzere ticari işletmelere
dönüşümü yönünde örgütlenmeleri desteklenecektir.
Orta Vadeli Program’da, sürdürülebilir ihracat artışını sağlamak amacıyla yenilikçiliğe ve Ar-Ge’ye dayalı,
katma değeri yüksek, markalı ürün ve hizmetlerin üretim ve pazarlama süreçlerinin destekleneceği
belirtilmiştir.
130
Yine Orta Vadeli Program’da, geleneksel ihracat sektörlerinde katma değer artışı sağlanmasına
yönelik olarak tasarım, marka, pazarlama ve tanıtım konusundaki mevcut desteklerin çeşitlendirilip
geliştirileceği vurgusu yapılarak ihracatta pazar çeşitliliği stratejisi kapsamında küresel krizden nispeten
daha az etkilenmesi beklenen komşu ve çevre ülkeler, Afrika ülkeleri ve Asya-Pasifik ülkelerine yönelik
ihracatın arttırılmasının sağlanacağı dile getirilmiştir.
Tarım Çalıştayları’ndan çıkan sonuca göre yöresel ürünlerin pazarlanması noktasında önemli sıkıntılar
yaşanmaktadır. Bölge’de bilinçli pazar araştırması yapan kişi ve kurumlar yok denecek kadar az olup
üreticinin bu yönde yaşadığı sorunların çözümüne yönelik aldığı destek yetersizdir.
Uluslararası pazarlara yönelik kaliteli ürün yetiştirilse de sınıflandırma, depolama ve ambalajlama
ünitelerinin eksikliğinden ötürü ürün kalitesinde yaşanan kayıplar ihracatı olumsuz olarak etkilemektedir.
Bunun yanı sıra aktif üretici birlik ve örgütlerinin olmadığı, çiftçilerin bu anlamda yalnız kaldığı ve en
büyük karı elde edenlerin yine aracılar olduğu görülmektedir.
Tarım Çalıştayları’nda edinilen bilgilere göre tarımsal işletmelerin ekonomik anlamda verimli bir şekilde
faaliyet gösterebilmesi için toprak yapısı, üretim deseni ve ekolojiye bağlı olarak belli bir büyüklükte
olması gerekmektedir. Ancak İl Tarım Müdürlüklerinden alınan bilgilere göre; Türkiye’nin pek çok
yerinde olduğu gibi TR33 Bölgesi’nde de tarımsal işletmelerin arazi yapıları miraslar yoluyla bölünmek
suretiyle rasyonel olarak işletmeye elverişli olmayan bir hale gelmiştir. Bu araziler büyük oranda küçük
ölçekli aile işletmeleri tarafından kullanılmaktadır. İl Tarım Müdürlüklerinden alınan 2009 yılı verilerine
göre, Bölge’de ortalama arazi büyüklüğü 36 dekardır.
Yine Tarım Çalıştayları’ndan çıkan sonuca göre, birleştirilmiş işletme modellerinin Bölge’de
uygulamasının yok denecek kadar az olduğu tespit edilmiştir. Bölge’de arazi toplulaştırmasının istenen
düzeyde gerçekleştirilemediği, çalışmaların sürdüğü ancak mevcut miras hukuku, halkı ikna etmede
yaşanan zorluklar ve itilaflı tapuların fazla olması nedeniyle toplulaştırma çalışmalarında sıkıntılar
yaşandığı ve sürecin bir hayli uzadığı dile getirilmiştir. İşletmelerin yeterli ekonomik büyüklüğe sahip
olmamalarından dolayı teknik personel (veteriner hekim, ziraat mühendisi vb.) veya danışman istihdam
edemedikleri ve bu nedenle optimal tarım işletmeciliğinin yapılamadığı ifade edilmiştir.
Çiftçi genel olarak ekonomiye katkısı olmadan kendi ihtiyaçlarını karşılamak üzere üretim yapmakta,
üretim planlamasını gerçekleştiremediği için takip eden her sene geçmişte popüler olan ürünlere
yönelmekte, dolayısıyla ertesi yıl arz fazlasına sebep olmakta ve ihracata yönelik üretimden ziyade
iç pazara yönelik üretim yapmaktadır. Üretim planlaması yapmayan ya da yapamayan çiftçinin ürünü,
pazarlama eksikliği sebebiyle çiftçinin elinde kalmakta ya da değerinden düşük ücrete satılmaktadır.
Çiftçilerin doğru üretim planlaması yapmasını sağlamak ve pazarlama faaliyetlerine destek olmak
amacıyla kurulmuş kooperatifler daha çok yerli pazarda rol oynadıkları, üretim ve pazarlama konusunda
çiftçilerin doğru bir şekilde yönlendirilmesinde yeterince etkin olamadıkları yönünde eleştirilmektedirler.
Tarım Çalıştayları’ndan çıkan sonuçlara göre kooperatifçilik mantığı, birlik olma düşüncesi ve ortaklık
kültürü Bölge’de tam manasıyla kavranabilmiş değildir. Örgütlerin bir pazarlama kurumu gibi görülmeyip
sadece destek alma aracı olarak kullanılması bu kurumların işlevselliğini baltalamaktadır. Ayrıca üretim
planlamasının yetersiz olması sebebiyle toprak yorgunluğu ve toprak çoraklaşmasının da verim ve
kalite üzerinde olumsuz etkilerinin olduğu belirtilmiştir.
Tarım Çalıştayları’nda dile getirildiği şekliyle tarımda kayıt dışılığın yüksek olmasından dolayı ticaret
borsalarının etkinliğinin arttırılması gerekmektedir.
131
TR33 Bölgesi illeri, tarımsal ürün zenginliği ve çeşitliliğine sahiptir. Bitkisel üretim değerleri itibarıyla
TR33 Bölgesi Türkiye’de 4. sıradadır. Söz konusu ürün çeşitliliği içerisinde Bölge’ye özgü ürünler,
Bölge’nin tarıma dayalı iç ve dış pazar potansiyelinin arttırılması açısından önem arz etmektedir.
Yüksek katma değer potansiyeline sahip Bölge’ye özgü başlıca ürünler arasında üzüm, zeytin, tütün,
kiraz, vişne, erik, elma, çilek, badem, ceviz, kestane, domates, biber, kavun, pamuk, haşhaş, nohut
ve susam sıralanabilir. Tarım Çalıştayları’ndan çıkan sonuçlar doğrultusunda, bu ve benzeri meyve
türlerinden yeterince yararlanılamadığı ifade edilebilir.
Bölüm 4
Manisa’da zeytin ve üzüm yetiştiriciliği ile bu ürünlerin türevlerinin önemli ihraç potansiyeli bulunmasına
rağmen, bu alanlarda yatırım eksikliği bulunmaktadır. Ayrıca son yıllarda tütün üretiminde azalma olduğu
bilinmekle birlikte, söz konusu alanda stratejik yatırımlarla Bölge’ye getiri sağlanması mümkündür.
Uşak ilinin, Türkiye’de üretilen leblebilik nohutun %55’ini tedarik ettiği bilinmektedir. Ancak, leblebi
üretiminin ağırlıklı olarak Bölge dışında gerçekleşmesi, Bölge içerisinde bu alanda yatırım yapılması
gerekliliğini ortaya koymaktadır.
Bölge’de yetiştirilen pek çok ürünün markalaşma süreci henüz tamamlanamadığı için ürünler yarı
mamul halde farklı şehirlere giderek işlenmekte ve pazarlanmaktadır.
Hedef A-1.3.1
Tarım işletmelerinin ölçek büyüklükleri arttırılacaktır.
Arazilerdeki çok parçalılık sorununun azaltılması
İşbirliği ve ortaklıkların getireceği faydalar hakkında eğitim verilmesi
Bölgede organize gıda bölgelerinin kurulması
Tarım işletmelerindeki küçük ölçekli olması ve aile işletmelerinin kurumsallaşamaması ülke genelinde
olduğu gibi TR33 Bölgesi’nin de en önemli sorunları arasındadır. Bu durum tarım işletmeciliğinin
gelişmesini engelleyen başlıca unsurlardandır. Ölçek büyüklüğünü arttırmak amacıyla küçük ölçekli
tarım ve gıda işletmelerinin birleşmelerinin sağlanması ve bu kapsamda arazilerdeki çok parçalılık
sorununun azaltılması öngörülmektedir. Söz konusu işbirliklerinin istihdamı olumsuz etkileyecek
boyutta olmaması önceliklidir.
İşletmelerin ortak çalışmalarını desteklemek amacıyla organize gıda bölgelerinin oluşturulması
desteklenecektir. Son olarak, düzenlenecek eğitici faaliyetler ile kurulacak ortaklıklar sayesinde
üreticilerin farklı pazarlara erişim düzeylerinin arttırılması amaçlanmaktadır.
Ortaklık ve birleşmelerin sağlanamadığı durumlarda ise işletmelerin ortak hareket ederek sermaye ve
pazarlama kapasitelerini arttırmaya yönelik çalışmaları teşvik edilecek olup üretici örgütlenmelerinin
bu amaçlı çalışmaları desteklenecektir. “Kırsal Kesimlerde Üretici Örgütlerinin Etkinliğinin Arttırılması”
stratejik amacı altında söz konusu stratejiler detaylandırılmıştır.
132
Hedef A-1.3.2
Tarım işletmelerinin kurumsallaşması sağlanacaktır.
Kurumsallaşma eğitimlerinin ve profesyonel yöneticiliğin yaygınlaştırılması
İşletmelerin teknik ve fiziki altyapısının güçlendirilmesi
İşletmelerde eğitimli teknik personelin istihdam edilmesi
İşletmelerce dönemsel üretim planlamasının yapılması
Tarım işletmelerinde kurumsallaşmanın sağlanması, rekabet gücünün arttırılması bakımından büyük
önem arz etmektedir. Bu kapsamda ilk olarak çiftçiliğin meslek olarak benimsenmesine yönelik
eğitimler verilecek ve işletmelerde profesyonel yöneticilik özendirilecektir. İşletmelerde veteriner ve
ziraat mühendisi gibi teknik personelin istihdam edilmesi teşvik edilerek kurumsallaşmalarına destek
sağlanacaktır.
Bölge’de yer alan tarım işletmelerinin daha profesyonel bir şekilde yönetilebilmesi için işletme yönetimi,
pazarlama yönetimi, satış yönetimi, tedarik zinciri yönetimi ve risk yönetimi gibi nitelik arttırıcı eğitimlere
ağırlık verilecektir. Söz konusu eğitimlerde mevcut üretici birliklerinin daha aktif rol almaları teşvik
edilecektir.
Bilgiye erişim kolaylığının sağlanması ve kurumsal kapasitenin düzenli olarak arttırılabilmesi amacıyla
işletmelerde bilişim altyapısı güçlendirilecektir.
Piyasa talepleri doğrultusunda Bölge’deki ürün çeşitliliğinin arttırılması ve dönemsel olarak katma
değeri yüksek olan tarım ürünleri envanterinin çıkartılması amaçlanmaktadır. Bu çerçevede ilk olarak
söz konusu ürünlere ilişkin altyapı çalışmalarının tamamlanması, işletmelerin dönemsel üretim
planlamalarında söz konusu ürünlere öncelik vermelerinin eğitici faaliyetler yoluyla teşvik edilmesi ve
sağlanacak desteklerin bu envanter doğrultusunda yönlendirilmesi önceliklidir.
Hedef A-1.3.3
İşletmelerde modern pazarlama teknikleri kullanılarak tarımsal ürünlerin etkin pazarlanması
sağlanacaktır.
Ürün talep projeksiyonlarının yapılması
Pazar analizlerinin yapılması
Farklı pazarlara yönelimin sağlanarak pazar çeşitliğinin yaratılması
Lisanslı depoculuk faaliyetlerinin geliştirilmesi
Ulusal ve uluslararası fuarlarda ürün tanıtımlarının gerçekleştirilmesi
133
Ürünlere ilişkin coğrafi işaretlerin alınması ve markalaşmanın sağlanması
Uluslararası ortaklık ve işbirliği faaliyetlerinin desteklenmesi
Yeni pazarlama teknikleri ile birlikte ürün talep projeksiyonları da dikkate alınarak pazarlama ağlarının
etkin kılınması amaçlanmaktadır. Bu sürecin iyi değerlendirilebilmesi için pazar analizleri yapılarak
işletmelerin yönlendirilmesi önem arz etmektedir.
Bölüm 4
Modern pazarlama teknikleri kullanılarak işletmelerin farklı pazarlara yönelimi teşvik edilecektir. Bu
kapsamda pazar çeşitliliğinin sağlanması öncelikli olup Bölge’de organize piyasa oluşturulması ve
ticaret borsalarının etkinliğinin arttırılması desteklenecektir.
Tarımsal işletmeciliğin geliştirilmesi çerçevesinde, ürünlerin ticaretini kolaylaştırmak ve geliştirmek
için lisanslı depoculuk faaliyetleri teşvik edilecektir. Bu amaçla Bölge’de depolama tesislerinin sayı ve
niteliklerinin arttırılması amaçlanmaktadır.
Bölge’deki tarım ürünü çeşitliliği dikkate alınarak katma değeri yüksek tarım ürünleri ihracatının
artırılmasına yönelik pazarlama ve uluslararası ortaklık kurma faaliyetleri teşvik edilecek, bu ürünlerin
uluslararası ticaretinin geliştirilmesi yoluyla tarımsal teknoloji transferinin gerçekleştirilmesine katkı
sağlanacaktır.
Bölge’de üretilen ve katma değeri yüksek ürünler ile bölgeye özgü ürünlerin coğrafi işaretlerinin alınması
sağlanacak ve markalaşma faaliyetleri desteklenecektir. Bölgesel, ulusal ve uluslararası pazarlama
ağlarını geliştirecek ve ticaret potansiyelini artıracak pazarlama ve markalaşmaya dönük eğitimlerin
verilmesi önceliklidir.
Bölge’de üretimi yapılan ve markalaşma potansiyeli bulunan tarımsal ürünlerin tanınırlığının sağlanması
amacıyla, ulusal ve uluslararası fuar ve organizasyonlarda söz konusu ürünlerin tanıtımlarının yapılması
134
Sektörel
İlişki
SANAYİ
A-2. Sanayide Rekabet Gücünün Arttırılması
Eksen
İlişkisi
BEŞERİ
GELİŞME
Eksen
İlişkisi
İmalat sanayinde üretim kapasitesinin ve ürünlerin katma değerinin arttırılması
GELİŞTİRİLMESİ
ALTYAPININ
Kalkınma Planı’nda “Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi” başlığı altında yer alan 475. ve 476.
maddelerde verimliliğin ve rekabet gücünün artırılması için Ar-Ge faaliyetlerinin yenilik üretecek
şekilde ve pazara yönelik olarak tasarlanması, teknoloji geliştirme amaçlı girişimciliğin özendirilmesi
ve yenilikçi düşüncelerin hayata geçirilmesi için risk sermayesi ve benzeri araçların yaygınlaştırılması
gerektiği ortaya konmuştur.
Bununla birlikte özel sektörün belirlenen alanlarda araştırma enstitüleri ve/veya merkezleri kurmasının
teşvik edileceği açıkça belirtilerek, ulusal yenilik sistemi ve bunun kapsamındaki kurum ve kuruluşların
daha etkin olması için revizyona tabi tutulacağı ifade edilmiştir. Ayrıca yerli kaynakların katma değere
dönüştürülmesini amaçlayan Ar-Ge faaliyetlerinin destekleneceği belirtilmiştir. “Sanayi ve Hizmetlerde
Yüksek Katma Değerli Üretim Yapısına Geçişin Sağlanması” başlığı altındaki 535. maddede, orta ve
yüksek teknoloji sektörlerinde Ar-Ge ve yenilikçilik faaliyetlerine ve Ar-Ge altyapısına öncelik verileceği
ifade edilmiştir.
Yine Kalkınma Planı’nın 485. maddesinde, başta AB ülkeleri olmak üzere bilim ve teknoloji alanında
yetkin olan ülkeler ile bilgi ve teknoloji transferi amaçlı işbirliği faaliyetlerinin yürütülmesi gerektiği
belirtilmiştir. Kalkınma Planı’nda, günümüzde imalat sanayinin yüksek teknoloji kullanılan sektörlerinde
Ar-Ge harcamalarının payının oldukça yüksek olduğu belirtilmiştir. Bu nedenle bu sektörlerde bilgi
ve teknoloji üretimi rekabet gücünün belirleyici unsurları iken düşük teknoloji sektörlerinde ise işgücü
maliyeti belirleyici unsurdur. Her iki grupta da ana sektörlerin alt faaliyet alanlarında bilgi ve yenilikçiliğin
rekabet gücü farklılıkları yaratabildiği gözlenmektedir. AB Lizbon 2020 Strateji Belgesi’nde daha
rekabetçi bir ekonomiye ulaşmak için ortaya konulan vizyonun temel boyutlarından bir tanesi bilgi ve
inovasyona dayalı gelişen bir ekonomi oluşturmak olduğu ifade edilmiştir.
Kalkınma Planı’nın 524. maddesinde orta ve ileri teknoloji seviyesindeki otomotiv, beyaz eşya, makine,
elektronik sektörlerinde Türkiye’nin dünyada önemli üretim merkezlerinden biri haline geleceği hedefi
dile getirilmiş, Ar-Ge ve yenilikçiliğin önemine ve rekabet gücü üzerindeki etkisine vurgu yapılarak,
ekonominin rekabet gücünü arttırmak ve dünya ihracatından daha fazla pay almak üzere yüksek katma
değerli mal üretiminin artırılması temel amacı etrafında, imalat sanayinin dışa dönük bir yapı içerisinde
ekonomik büyümeyi sürükleyen temel sektör olması hedeflenmektedir.
Ayrıca Orta Vadeli Program’da, imalat sanayinde yüksek katma değerli mal üretiminin arttırılarak,
yapısal dönüşümün hızlandırılması temel amacı belirlenmiş, orta ve yüksek teknolojili sektörler başta
olmak üzere sanayi ihracatının artırılacağı ve yapısal dönüşüme yönelik girişimlerin destekleneceği
belirtilmiştir.
TR33 Bölgesi’nde mevcut sanayinin çeşitliliği önemli bir sanayi alt yapısına işaret etmektedir. İstatistiki
veriler ve saha çalışmaları (çalıştaylar ve mülakatlar) sonucunda da görüldüğü üzere, teknoloji odaklı
135
Bölüm 4
elektrik-elektronik ürünleri, önemli otomotiv yan sanayi yapılanmaları, deri ve tekstil, başta hayvansal
ürünlere dayalı gıda sanayi olmak üzere gıda imalatı, seramik, maden ve madene dayalı sanayi yapıları
Bölge illerinde mevcut durumda ön plana çıkan sektörlerin başlıcalarıdır. Özellikle, Afyonkarahisar’da
gıda ve madene dayalı sanayi; Kütahya’da madene dayalı sanayi, seramik, otomotiv yan sanayi;
Manisa’da elektrik- elektronik, beyaz eşya, otomotiv yan sanayi ve gıda; Uşak’ta ise deri, tekstil,
seramik ve geri dönüşüm sektörleri ön plana çıkmıştır.
Bölge Planı hazırlık çalışmaları kapsamında düzenlenen Sanayi Çalıştaylarından elde edilen sonuçlara
göre, Bölge’de işletmelerin söz konusu sektörlerde rekabet gücünün korunması ve arttırılması amacıyla
üretim faktörlerinde verimlilik sağlayıcı tedbirlerle birlikte asli olarak Ar-Ge ve inovasyon yatırımları
yaparak üretim yöntem ve süreçlerini geliştirmeleri gerekmektedir. Ar-Ge ve inovasyon yatırımlarının
getirileri orta ve uzun vadede üretimde katma değerin artmasını sağlayacaktır.
Çalıştay sonuçlarına göre, nihai ürün geliştirebilmenin bir diğer unsurunun tasarım olduğu ön plana
çıkmıştır. Tüm bu unsurlar, işletmelerin markalaşma ve marka yaratma kabiliyetini arttırarak ulusal ve
uluslararası pazar paylarının genişletilmesinin önünü açacaktır. Ancak, yapılan çalışmalar doğrultusunda,
halihazır durumda bölgedeki işletmelerin marka yaratma becerilerinin, bölge kapasitesinin altında
olduğu tespit edilmiştir. Söz konusu tasarıma ve markalaşmaya yönelik tedbir ve yatırımların hayata
geçirilmesi Bölge’de özellikle tekstil, deri ve mermer sektörleri için elzem görülmektedir. Mermerde
blok üretim ve ihracatın yanında tasarım kapasitesinin geliştirilmesi, bu çerçevede İtalya ve İspanya
gibi marka değerine sahip üretim merkezleriyle rekabet şansının arttırılması bu kapsamda bir örnek
teşkil edecektir.
Mevcut sanayinin rekabet gücünü arttırma hedefinin yanında, gelişme potansiyeli bulunan yeni
sanayi kollarının gelişimi TR33 Bölgesi açısından kritik öneme sahiptir. Bölge’de önemli bir sanayi
ürünü olan seramiğin, otomotiv veya yalıtım gibi pek çok farklı sektörde alternatif kullanım alanının
olduğu bilinmektedir. Ayrıca Manisa ilinde mevcut olan ve bölgenin toplam sanayi ihracatının
%74’ünü gerçekleştiren elektrik–elektronik sektörü, yan sanayi kollarının geliştirilebileceği başlıca
sektörlerdendir.
Bölge’deki inovasyon kapasitesinin bir göstergesi olarak Türk Patent Enstitüsü (TPE)’ye yapılan
endüstriyel tasarım başvurularına bakıldığında, TR33 Bölgesi’nde 2009 yılı için Manisa`dan 68,
Kütahya`dan 49, Afyonkarahisar`dan 13, ve Uşak`tan 7 adet olmak üzere toplam 137 adet başvurunun
yapıldığı ve TR33 Bölgesi endüstriyel tasarım başvurularının Türkiye`deki toplam başvuruların sadece
%2,31ìni oluşturduğu görülmektedir. Bölgedeki sanayi potansiyeli değerlendirildiğinde, söz konusu
oran oldukça düşük kalmaktadır. 2009 yılında Türkiye’de tescillenen 456 adet patentin 23’ü TR33
Bölgesi kaynaklı olup bunun 21 adedi Manisa iline ve 1’er tanesi de Kütahya ve Afyonkarahisar illerine
aittir.
Hedef A-2.1.1
İmalat sanayinde faaliyet gösteren işletmelerin Ar-Ge çalışmaları ve inovasyon kapasiteleri
arttırılacaktır.
Ar-Ge ve inovasyon çalışmalarının desteklenmesi
136
Deri, tekstil, mermer ve madene dayalı sanayiler öncelikli olmak üzere tasarım faaliyetlerinin
desteklenmesi
İşletmelerde Ar-Ge birimi kurulmasının desteklenmesi
Sanayinin yeni eksenlerde gelişmesi, yeni ürün geliştirme odaklı araştırma ve yatırımların hayata
geçirilmesi Bölge sanayisini daha dinamik bir yapıya kavuşturacaktır. Söz konusu ürünlerin yenilikçilik
boyutunun olması, ulusal ve uluslararası düzeyde marka yaratılması, buna bağlı olarak etkin pazarlama yöntemlerinin uygulanarak ihracatın arttırılması Bölge’de sanayi profilinin gelişimi açısından öncelik arz etmektedir.
Bölge’de ön plana çıkan sektörler olan elektrik-elektronik, mermer ve seramik, madene dayalı sanayi,
tekstil ve deri, gıda ve tarıma dayalı sanayi başta olmak üzere diğer imalat sanayi kollarında rekabet
gücünün geliştirilmesine yönelik Ar-Ge, inovasyon ve tasarım faaliyetleri desteklenecektir.
Ayrıca işletmelerin değişen rekabet koşullarına ayak uydurabilmeleri için Ar-Ge birimleri kurmaları
özendirilerek, ürün inovasyonlarının süreklilik kazanması amaçlanmaktadır.
Ar-Ge ve inovasyon çalışmalarının bölge genelinde arttırılması amaçlanmaktadır. İl merkezlerini kapsayan Sanayi Gelişme Alt Bölgeleri bu stratejide öncelikli alanlardır.
Hedef A-2.1.2
İmalat sanayi ürünlerinin tanınırlığı arttırılacaktır.
Ürünlerde markalaşmanın arttırılması
Tanıtım çalışmalarında modern pazarlama tekniklerinin kullanılması
Fuar, kongre v.b. organizasyonlara işletmelerin katılımlarının teşvik edilmesi
İşletmelerin pazarlama yönetimi ve müşteri ilişkileri yönetimi fonksiyonlarına ağırlık verilmesi
Katma değerin arttırılması amacıyla ürünlerde inovasyon ve kalite artırımı çalışmalarıyla eşgüdümlü
olarak sanayide markalaşmanın teşvik edilmesi, marka ve patent tescilleri konusunda gerekli
çalışmaların ve teşviklerin sağlanması önceliklidir.
Ayrıca ihracatı arttırmak amacıyla uluslararası pazarların çeşitlendirilmesini sağlayacak tanıtım
çalışmaları arttırılacak, Bölge’de sanayi ve ticarete yönelik fuarların açılması teşvik edilecektir. Söz
konusu fuarlar için Sanayi Gelişme Alt Bölgeleri öncelikli alanlardır.
Yine bu kapsamda gerek ulusal gerekse uluslararası fuar ve organizasyonlara katılımın sağlanmasına
ilişkin faaliyetlere öncelik verilecek, işletmelerin ürünlerle birlikte yeni teknolojileri tanıtmaları teşvik
edilecektir. Son olarak, işletmelerin pazarlama ve tanıtım teknikleri ile müşteri ilişkileri konularında
kapasitelerinin geliştirilmesine yönelik eğitim programları desteklenecektir.
137
Sektörel
İlişki
SANAYİ
Eksen
İlişkisi
BEŞERİ
GELİŞME
İşletmelerde kurumsal etkinlik ve işbirliği çalışmalarının arttırılması
Bölüm 4
Kalkınma Planı’nın 541. maddesinde işletmelerin fiziki altyapı ihtiyaçlarının karşılanacağı, ağ oluşturma
ve kümelenme girişimlerinin destekleneceği belirtilmiştir. Ek olarak 542. maddede yüksek katma değerli
üretim yapısına geçişte ulusal ve uluslararası düzeyde işbirliğine önem verileceği, işletmelerin dünyaya
açılmalarını kolaylaştırmak üzere yabancı sermaye yatırımları özendirileceği belirtilmiştir. Kalkınma
Planı’nın “Bölgesel Gelişme Ekseni” altındaki 669. maddesinde ise, sürükleyici sektörler liderliğinde
ve güçlendirilmiş sosyal ağ yapısı içinde kümelenmelerin desteklenmesinin sağlanacağı belirtilmiştir.
Bu çerçevede; yerel kümelenme alanlarını destekleyici, kümedeki aktörler arasında işbirliğini artırıcı
ve kümenin dünya piyasaları ile entegrasyonunu sağlamaya yönelik mekanizmaların oluşumunun
özendirileceği ifade edilmiştir.
Ayrıca Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM) ile Merkezi Finans ve İhale Birimi (MFİB)’nin ortaklaşa
yürüttüğü, AB tarafından desteklenen “Türkiye’de Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi”
kapsamında ulusal küme politikasının geliştirilerek daha rekabetçi bir Türkiye vizyonuyla, ulusal
rekabetçilik kapasitesinin artırılması için iş kümelerinin kabiliyet ve yenilikçilik kapasitesinin artırılması
hedeflenmektedir. Kalkınma Planı’nın “Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Yaygınlaştırılması” başlığı
altında ise bilgi, iletişim ve teknoloji altyapılarının geliştirilmesinin gerekliliğinden bahsedilmiş, buna
bağlı olarak elektronik haberleşme sektöründe rekabetin artırılması, alternatif altyapı ve hizmetlerinin
sunumuyla bilgiye etkin, hızlı, güvenli ve uygun erişim sağlanması hedeflenmiştir. Ayrıca söz konusu
hedeflere ilişkin faaliyetlerin, bilgi toplumu stratejisi çerçevesinde gerçekleştirileceği dile getirilmiştir.
Son olarak Kalkınma Planı’nda, Rekabet Gücünün Arttırılması başlığı altında “işletmelerde kurumsal
yönetişim ilkeleri doğrultusunda kurumsallaşmanın sağlanmasını ve bu yolla finansman temininin
kolaylaşmasını özendirici uygulamalar geliştirilecektir” ifadesi yer almaktadır.
Modern dünyadaki iletişim ve rekabet ortamı işletmelerde kurumsallaşmayı zorunlu kılmaktadır.
Üretimin sistematik süreçler halinde gerçekleştirilmesi, standartlaşma ve kalitenin yakalanması,
müşteriye sağlanan hizmetlerin kalitesi, profesyonel bir insan kaynakları politikası kurumsallaşmanın
önemli unsurları arasında yer almaktadır.
Sanayi Çalıştaylarından elde edilen sonuçlara göre, TR33 Bölgesi’nde faaliyet gösteren geleneksel
aile işletmelerinin kurumsallaşma yönünde adımlar atmaları, işletmelerin ulusal ve küresel ticaretle
daha hızlı ve etkin bütünleşmesini mümkün kılacaktır. İnsan kaynakları politikası çerçevesinde ara
eleman istihdamı ile teknik ve idari kadrolara istihdamın profesyonellik ve yetkinlik esaslarından taviz
verilmeden gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Özellikle işletmelerin bilgi işlem teknolojileri altyapılarını
ve iletişim yeterliliklerini güçlendirmeleri, başta internet aracılığıyla olmak üzere görünürlük ve
erişilebilirliklerini arttırmaları, küresel ölçekte veri ve bilgi takibinin yapılması gerek pazarlama gerek
üretimin şekillendirilmesi açısından önem arz etmektedir. Bölge’de kurumsal kimliğe ilişkin Sanayi
Çalıştaylarında ortaya çıkan bir diğer yetersizlik strateji geliştirme ve planlama eksikliğine bağlı uzun
138
vadeli ve katma değeri yükseltecek yatırımlardan kaçınılması olduğu dile getirilmiştir. Bölgesel rekabet
gücünün arttırılması konusunda bir diğer önemli husus kümelenmedir. Mevcut durumdaki EskişehirBilecik-Kütahya Seramik İş Kümesi, Denizli-Uşak Ev Tekstili İş Kümesi ve Manisa Elektrik-Elektronik
Aletler İş Kümesi, TR33 Bölgesi’ndeki illerin dahil olduğu kümelerdir. Gerek Bölge’de ön plana çıkan
sektörlerde gerekse gelişime açık sanayi sektörlerinde yeni kümelenme sahalarının oluşması Bölge’nin
gelişmişlik düzeyi için önem arz etmektedir. Sanayi Çalıştaylarında, kümelenmenin Bölge’deki Küçük
ve Orta Büyüklükteki İşletmelere (KOBİ) rekabet gücünün arttırılması hususunda önemli bir imkan
sunacağı ifade edilmiştir.
Bölge’de maden ürünleri de önemli bir paya sahiptir. Madenlerin işlenerek nihai ürüne dönüştürülmesi,
nihai ürünlerin savunma-havacılık ve otomotiv gibi önemli sanayi kollarında kullanılması ve bu
çerçevede söz konusu sektörlerdeki kümelere dahil olunması Bölge için önem arz etmektedir.
Hedef A-2.2.1
Sanayi işletmelerinin teknik altyapıları geliştirilecektir.
İşletmelerin bilgi, iletişim ve teknoloji altyapılarının geliştirilmesi
Kalite belgelendirme sistemlerinin işletmelerde yaygınlaştırılması
Teknik altyapı güncelliğinin sağlanması
İşletmelerde kurumsallaşmanın sağlanması ancak yeterli bir teknik altyapı ile mümkün olmaktadır.
Bu kapsamda, işletmelerde teknik altyapının geliştirilmesi öncelikler arasındadır. İşletmelerin bilgi,
iletişim ve teknoloji altyapılarını geliştirmeleri büyük önem arz etmekte olup bu gelişime yönelik olarak
gerçekleştirilecek faaliyetler desteklenecektir. Geliştirilecek teknik altyapıların ve ilgili yazılımların
güncelliğinin sağlanması, Bölge’de işletmeler arası koordinasyonun sağlıklı işleyebilmesi için önceliklidir. İşletmelerdeki tüm yönetimsel ve organizasyonel işleyişin açık şekilde tanımlanmasını, tedarikçi
ve müşterilerle olan mal ve bilgi akımının yönetilmesini prosedürler bazında açıklayan ve tüm dünyada
bu konuda kullanılan ortak standartları ifade eden kalite belgelendirme sistemlerinin elde edilmesiyle
ilgili çalışmalar teşvik edilecektir.
Hedef A-2.2.2
Sanayi işletmelerinde yönetişim kapasiteleri artırılacak, kurumsallaşma desteklenecektir.
İşletmelerde modern yönetişim uygulamalarının yaygınlaştırılması
İşletmelerin kurumsallaşmasına yönelik eğitim faaliyetlerinin arttırılması
İşletmelerin finansal sistemlerden faydalanma becerilerinin geliştirilmesi
İşletmelerde istihdam edilen personel kalitesinin yükseltilmesi
139
Bölüm 4
Bölge dahilinde faaliyet gösteren küçük ve orta ölçekli işletmelerde yönetim becerilerinin
geliştirilmesi çerçevesinde ilk öncelik modern yönetim uygulamalarının yaygınlaştırılmasıdır. Bu
kapsamda, işletmelerde iyi yönetişim uygulamalarının yaygınlaştırılması ve kurumsal kapasitenin
arttırılmasına yönelik eğitim faaliyetleri desteklenecektir. İşletmelerin üretim sistemlerinde verimlilik
ve standardizasyon sağlanmasına ilişkin çalışmalar arttırılacak, aile işletmelerinin kurumsal yapıya
kavuşmalarını sağlayacak teşviklere öncelik verilecektir.
Ayrıca maliyet etkin ve kalite merkezli rekabet yaklaşımı işletmeler arasında yaygınlaştırılacak, kalifiye
eleman ve uygun hammadde ihtiyacının karşılanmasına yönelik kurumsal çalışmalar yapılacaktır.
Kalifiye eleman ihtiyacının karşılanmasına yönelik stratejiler “Beşeri Gelişmenin Sağlanması” ekseni
altında detaylandırılmıştır. Son olarak, firmaların finansal sistemlerden faydalanma becerilerinin
geliştirilmesi verilecek teknik desteklerle sağlanacaktır.
Hedef A-2.2.3
İşletmeler arasında işbirliği ve kümelenme çalışmaları desteklenecektir.
Manisa Elektrik–Elektronik Aletler İş Kümesi’nin geliştirilmesi
Uşak–Denizli Ev Tekstili İş Kümesi’nin geliştirilmesi
Eskişehir–Bilecik–Kütahya Seramik İş Kümesi’nin geliştirilmesi
Ana ve yan sanayi iletişim ve işbirliğinin güçlendirilmesi
Uluslararası işbirliklerinin teşvik edilmesi
Sanayi Alt Gelişme Bölgelerinde iş geliştirme merkezlerinin kurulması
Alternatif sanayi dallarında bölge dışı yapılanmalarla kümelenme ve kuluçka girişimlerinin
desteklenmesi
İşbirliği ve kümelenme çalışmalarının desteklenmesi kapsamında, Bölge’de mevcut durumda
potansiyel arz eden Manisa Elektrik-Elektronik Aletler İş Kümesi’nin geliştirilmesi, Uşak ilinin içinde
bulunduğu Denizli-Uşak Ev Tekstili İş Kümesi kapsamındaki faaliyetlerin arttırılması ve Kütahya ilinin
içinde bulunduğu Eskişehir–Bilecik-Kütahya Seramik İş Kümesi’nin geliştirilmesi öncelikli olmak üzere
Bölge’de üretilen ürünlerde katma değeri arttıracak kümelenme faaliyetleri desteklenecektir (Bkz:
Tematik Harita 2A). Manisa Elektrik–Elektronik Aletler İş Kümesi hali hazırda özellikle “teknik” nitelikli
işgücü ihtiyacının büyük kısmını İzmir ilinden karşılamaktadır. Bu kapsamda komşu iller ve bölgelerden
TR33 Bölgesi için önemli olan aktörlerle işbirliği çalışmaları başlatılmalı ve daha gelişmiş bölgelerden
işgücü, teknoloji ve sermaye transferi kapsamında yararlanılmalıdır. İşletmelerin sektör içinde birlik,
dernek, ortaklık vs. kurarak yapacakları operasyonlarda (lojistik, dış ticaret, pazarlama vs.) işbirliği
faaliyetleri yaygınlaştırılacak ve ana sanayi-yan sanayi arasında iletişim ve işbirliği güçlendirilecektir.
Ayrıca firmaların uluslararası işbirlikleri kurması eğitim ve bilgilendirme faaliyetleriyle özendirilecek ve
teşvik edilecektir.Yine işbirliği ve kümelenme çalışmaları kapsamında, başta maden, taş ve toprağa
dayalı sanayi olmak üzere gelişebilecek sanayi kollarının havacılık ve savunma sanayi gibi alternatif
alanlarda Bölge dışı sanayi yapılanmalarıyla kümelenme ve kuluçka girişimleri desteklenecektir.
Son olarak, Bölge’de kent merkezlerinde, Sanayi Alt Gelişme Bölgeleri dahilinde iş geliştirme
merkezlerinin kurulması önem arz etmektedir. (Bkz: Tematik Harita 2A)
140
Sektörel
İlişki
SANAYİ
Eksen
İlişkisi
BEŞERİ
GELİŞME
Üniversite ve sanayi işbirliğinin sağlanması
Kalkınma Planı’nın “Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi” başlığında, üniversitelerde desteklenecek ArGe faaliyetlerinin ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel gelişimine katkı sağlayacak şekilde tasarlanması
gerektiği belirtilmiş, üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesi ve üniversitelerdeki Ar-Ge insan gücü ve
altyapısının özel sektör tarafından değerlendirilmesinin destekleneceği ifade edilmiştir.
Yine Kalkınma Planı’nın 481. maddesinde teknoloji geliştirme bölgeleri altyapılarının tamamlanmasının
ve öncelikli alanlarda uzmanlaşmalarının hedeflendiği, 483. maddesinde ise Ar-Ge faaliyetleri
sonucunda oluşan bilginin sanayiye ve üretime aktarılmasında görev yapacak teknoloji transfer
merkezleri kurulmasının amaçlandığı belirtilmektedir.
Orta Vadeli Program’da ise Ar-Ge’ye dayalı üretim yeteneğini güçlendirmek amacıyla gelişmekte olan
üniversitelerde araştırma merkezleri kurulması ve merkezi laboratuvar oluşumlarının destekleneceği
belirtilmiştir.
Ek olarak Kalkınma Planı’nın 670. maddesinde, öncelikle gelişme potansiyeli yüksek merkezlerde;
yenilikler ve yeni teknolojilerle ilgili bilgilere erişimin kolaylaştırılacağı, teknoloji değişim ve transfer
sistemlerinin geliştirileceği, etkin bir bölgesel Ar-Ge altyapısının kurulacağı belirtilmiş, ticari nitelikli
yenilik altyapısı kurulmasına yönelik olarak teknoparklar, yenilik aktarım merkezleri ve işletme
kuluçkaları gibi araçlar ve girişimlerin destekleneceği vurgusu yapılmıştır.
Sanayinin teknoloji odaklı gelişmesi açısından üniversite-sanayi ortaklığının gerekliliği sıkça vurgulanan
bir husustur. Ancak söz konusu ortaklığın hangi konularda ve ne şekilde gerçekleşebileceği her zaman
net olamamaktadır. Teknokent ve teknoparklar, 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’nun
öngördüğü yapılanmalar olup üniversite-sanayi ortaklığının belirgin örnekleri arasındadır.
TR33 Bölgesi’nde Kütahya ilinde 2009 yılında Dumlupınar Tasarım Teknoloji Geliştirme Bölgesi
kurulmuş olmasına rağmen, henüz aktif hale geçememiştir. Dumlupınar Teknoloji Geliştirme Bölgesi’nin
ve Bölge’de diğer teknopark gibi girişimlerin aktif hale gelmesi ile Bölge’nin pazarlanabilir yeni ürün
geliştirme kapasitesi artacaktır. Sanayi Çalıştaylarında söz konusu bölgenin organize sanayi bölgesi
içerisinde konumlanması ve fiziki mekan anlamında üniversiteden oldukça uzak kalması nedeniyle
bölgenin gelecekteki işlevinin olumsuz etkilenebileceği belirtilmiştir.
Bilim insanları ve sanayiciler arasında çift yönlü etkileşim yaratılmasını sağlayacak her türlü girişim
Bölge’nin kalkınması için stratejik önem arz etmektedir. Üniversite-sanayi ortaklığında yapılacak
çalışmaların planlanması, koordine edilmesi, aktörler arasında bir iletişim ağı oluşturulması söz
konusu işbirliğini daha etkin kılacaktır. İletişim ve koordinasyon eksikliği Sanayi Çalıştaylarında gerek
akademisyenler gerekse sanayiciler tarafından müştereken tespit edilmiştir.
141
Yine bu bağlamda Manisa Organize Sanayi Bölgesi (MOSB) içerisinde kurulan Celal Bayar Üniversitesi
Makine Mühendisliği Bölümü Üniversite Sanayi İşbirliği Bürosu (ÜSİB) söz konusu işbirliği ve iletişime
güzel bir örnek teşkil etmektedir.
Hedef A-2.3.1
Bölüm 4
Bölgede teknoloji geliştirme ve tasarım merkezleri kurulacaktır.
Dumlupınar Tasarım ve Teknoloji Geliştirme Merkezi’nin faaliyete geçirilmesi
OSB’ler dahilinde Teknoloji Geliştirme Merkezlerinin yaygınlaştırılması
Uşak ilinde Tasarım Merkezi kurulması
Bölge’nin inovasyon ve yenilikçilik kapasitesinin arttırılmasında, işletmeler ve üniversiteler arasında
işbirliğinin geliştirilmesi önceliklidir. Bu amaçla Bölge’de teknoloji geliştirme merkezleri, inovasyon
merkezleri ve tasarım merkezlerinin kurulması önem arz etmektedir.
Stratejik amaç kapsamındaki ilk öncelik ise Kütahya’da kanuni kuruluşu tamamlanan ancak altyapı
çalışmalarına henüz başlanmayan ve bölgenin tek teknoparkı olan Dumlupınar Tasarım Teknoloji
Geliştirme Bölgesi’nin faaliyete geçirilmesidir.
Orta vadede ise, Bölge’de yeni teknoloji geliştirme ve tasarım merkezlerinin kurulması hedeflenmektedir.
Bu kapsamda, mevcut potansiyelleri gereği Tasarım Merkezi için Uşak, Teknoloji Geliştirme Merkezi
için Manisa öncelikli illerdir. (Bkz: Tematik Harita 2A)
Söz konusu merkezlerin kurulma amaçlarını yerine getirebilmeleri ancak üniversiteler ile işbirliği ve
koordinasyonlarının üst düzeyde olması ile sağlanabileceğinden, üniversitelerin söz konusu merkezlerin
kuruluş ve yönetiminde yer almaları büyük önem teşkil etmektedir. Ek olarak, yeni merkezlerin
üniversitelerin yerleşkeleri dahilinde kurulması teşvik edilecektir.
Hedef A-2.3.2
Üniversiteler ve işletmeler arasında alternatif işbirliği kanalları yaratılacaktır.
Bölgede iş geliştirme merkezlerinin ve işbirliği bürolarının kurulması
Üniversiteler bünyesinde teknoloji aktarım merkezlerinin kurulması
Bölgede işletmeler arası teknoloji ve inovasyon transferlerinin desteklenmesi
Staj ve benzeri esnek çalışma olanaklarının arttırılması
Üniversiteler bünyesinde tasarım eğitimlerinin arttırılması
142
Üniversiteler ve işletmeler arasında alternatif işbirliği kanalları yaratılması amacı çerçevesinde
“İşletmelerde İşbirliği ve Kümelenme Çalışmalarının Desteklenmesi” önceliğiyle uyumlu olarak iş
geliştirme merkezleri desteklenecektir. Söz konusu merkezlerde üniversitelerin üst düzeyde katkı
sağlaması ve işletmeler arası işbirliklerinde katalizör görevi üstlenmeleri önem arz etmektedir.
İş geliştirme merkezleri ile koordineli olarak çalışacak ve üniversitede yapılan bilgi üretiminin
sanayi işletmelerince kullanılmasını sağlayarak inovasyon kapasitesini arttıracak Teknoloji Aktarım
Merkezlerinin üniversiteler bünyesinde kurulması desteklenecektir.
Yine iş geliştirme merkezleri bünyesinde yurtiçi ve yurtdışı işbirliklerinde üniversitelerin koordinatörlük
görevi üstlenmeleri teşvik edilerek, teknoloji transferlerinin daha geniş tabanlara yayılması
amaçlanmaktadır. Bu kapsamda, teknoloji ve inovasyon yayılımının hızlandırılmasını sağlayacak
çalışmalar öncelikler arasındadır.
Söz konusu çalışmalar için Sanayi Alt Gelişme Bölgeleri, üniversite, teknopark ve sanayi bölgeleri
önceliklidir. (Bkz: Tematik Harita 2A)
Kısa erimde işgücünün kalite ve tecrübesinin arttırılması için üniversitelerin koordinatörlüğünde sanayi
kuruluşlarında staj ve benzeri esnek çalışma olanakları arttırılacaktır.
Ek olarak orta ve uzun erimde, elektronik, otomotiv, beyaz eşya, tekstil, hazır giyim, deri, seramik,
mermer, mobilya ve kuyumculuk gibi sektörlerde özgün tasarım ve ürün geliştirme faaliyetlerinin
özendirilmesi, bu kapsamda kaliteli tasarımcı yetiştirilmesinin sağlanması önceliklidir. Bu doğrultuda
Uşak ili dahilinde planlanan Tasarım Merkezi’nin faaliyet göstermesi amaçlanmaktadır (Bkz: Tematik
Harita 2A).
143
Sektörel
İlişki
SANAYİ
Eksen
İlişkisi
ALTYAPININ
GELİŞTİRİLMESİ
Bölge’deki enerji üretim kapasitesinin arttırılması
Bölüm 4
Kalkınma Planı’nda, “Enerji Altyapısının Geliştirilmesi” başlığı altında 405. maddede ekonomik
kalkınmanın ve sosyal gelişmenin ihtiyaç duyduğu enerjinin sürekli, güvenli ve asgari maliyetle temini
temel amaç olarak belirlenmiştir.
407. maddede, enerji talebi belirlenirken çevresel zararların en alt düzeyde tutulması, enerjinin
üretiminden nihai tüketime kadar her safhada en verimli ve tasarruflu şekilde kullanılması temel
prensibiyle, arz güvenliğinin artırılması amacıyla birincil enerji kaynakları bazında dengeli bir kaynak
çeşitlendirmesine ve orijin ülke farklılaştırmasına gidileceği belirtilmiş, üretim sistemi içinde yerli ve
yenilenebilir enerji kaynaklarının payının azami ölçüde yükseltilmesi hedefi konulmuştur.
Kalkınma Planı’nın 413. maddesinde ise ekonominin rekabet gücünün artırılması ve toplumun refah
seviyesinin yükseltilmesi amacıyla elektrik sektörünün serbestleştirilmesi, en düşük maliyetle enerji
üretecek bir sistem oluşturulması hedeflenmektedir.
Ayrıca Orta Vadeli Program’da elektrik enerjisi üretiminde, ithal bir kaynak olan doğal gaza aşırı
bağımlılığı azaltmak üzere yerli ve yenilenebilir kaynakların kullanımına hız verileceği ve enerji
verimliliğini artırmaya yönelik etkin uygulama mekanizmalarının oluşturulacağı vurgulanmıştır.
Linyit üretim yatırımlarına, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu’nun
“Muhtemel Yatırım Alanları ve Yerleri” başlığı altında yer verilmekte olup bu bölümde Türkiye’deki linyit
rezervlerinin bir bölümünün termik santrallerde değerlendirildiği, önemli bir bölümü için bugüne kadar
üretime yönelik yatırım yapılmadığı belirtilerek, artan enerji ihtiyacının karşılanması ve enerjideki dışa
bağımlılığın makul düzeylere çekilebilmesi için linyit rezervlerinin değerlendirilmeye alınması gerektiği
ifade edilmektedir.
Jeotermal enerji yatırımlarına, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel İhtisas Komisyonu
Raporu’nun “Muhtemel Yatırım Alanları ve Yerleri” başlığı altında yer verilmekte olup bu bölümde
Türkiye’nin önemli miktarda jeotermal enerji potansiyeline sahip olduğu, ancak bu potansiyelin yeterince
değerlendirilemediği vurgulanmaktadır. Doğal gaza yöneliş nedeniyle, bir miktar yavaşlama yaşanan
jeotermal enerjinin ısınma ve turizm amaçlı olarak değerlendirilmesine yönelik yatırımların yeniden
artacağı beklendiği ifade edilmektedir.
Bölge illerinden Kütahya ve Manisa’da bulunan linyit rezervleri Bölge ve ülke ekonomisine büyük
katkılar sağlamaktadır. Bölge’de çıkarılan linyit sanayide, termik santrallerde ve konut ısıtılmasında
kullanılmaktadır. Bölge’de yer alan 3 adet linyit işletmesi ve 3 adet termik santral, yaklaşık 20.000
kişiye(kadrolu ve taşeron) istihdam sağlamaktadır. Bölge, geleneksel enerji kaynaklarından olan linyit
ile yenilenebilir enerji potansiyellerinden jeotermal ve rüzgar açısından önemli kaynaklara sahiptir.
144
TR33 Bölgesi illerinin elektrik enerjisi üretmeye yönelik işletmedeki gücü 2.440 MWe olup, 2009 yılı
itibarıyla Türkiye toplam kurulu gücü olan 44.556 MWe’nin %5,5’ini oluşturmaktadır. Bölge illerinde
kurulu önemli santraller termik, hidrolik ve rüzgar enerjisi santralleridir.
2009 yılı sonu itibarıyla Bölge’de yer alan 3 adet termik santralin toplam kurulu gücü 1.999 MWe olup
Türkiye termik santralleri kurulu gücü olan 29.311 MWe’nin %6,8’ini ve Türkiye toplam kurulu gücünün
ise %4,5’ini oluşturmaktadır.
Seyitömer Termik Santrali toplam kurulu gücü 600 MW olan 4 adet üniteden oluşmaktadır. Santral
bünyesinde yer alan ünitelerden ilki 1973 yılında işletmeye açılmış olup diğer ünitelerin üretime
başlama yılları ise sırasıyla 1974, 1977 ve 1989’dur.
Tunçbilek Termik Santrali’nin 1956 yılında kurulan 64 MW gücündeki 2 adet ünitesi ekonomik ömürlerini
tamamladığı için 2003 yılında devre dışı bırakılmıştır. 1965 yılında kurulan 65 MW gücündeki 1 adet
ünite ise uzun bir süredir bakımdadır. 1977 ve 1978 yıllarında kurulan 300 MW gücündeki 2 adet ünite
ise bugün itibarıyla faaliyettedir.
Soma Elektrik Üretim A.Ş.’nin 1957 yılında kurulan 44 MW gücündeki 2 adet ünitesi çevre mevzuatına
uymadığı için üretimde kullanılamamaktadır. Bugün itibarıyla termik santral bünyesinde her biri 165
MW kurulu güce sahip olan 6 adet ünite bulunmakta olup santralin toplam kurulu gücü ise 990 MW’dir.
Mevcut 6 adet ünitenin işletmeye alınma yılları 1983-1992 yılları arasındadır.
Yukarıdaki bilgilerden de görüleceği üzere mevcut termik santrallerin ortalama yaşı 30’dur. Termik
santrallerin ortalama ömürlerinin 30 yıl olduğu, bu sürelerin bakım ve revizyonlarla 40-50 yıla
çıkarılabildiği göz önünde bulundurulursa mevcut termik santrallerin modernize edilmesi gerekliliği
ortaya çıkmaktadır.
Diğer taraftan, Bölge’deki mevcut termik santraller bugün itibarıyla kurulu kapasitelerinin yaklaşık
%60’ını kullanmaktadır. Bölge’deki mevcut termik santrallerin yıllık toplam kömür tüketimleri teorik
olarak yaklaşık 18 milyon ton iken fiili tüketim yaklaşık 10 milyon tondur. Bu santrallerin verimli olarak
çalışabilmesi için kapasite kullanım oranlarının %75 seviyelerine çıkarılması gerekmektedir.
MTA verilerine göre 1.380.000.000 ton olan Bölge linyit rezervlerinden elektrik enerjisi üretiminde
maksimum düzeyde faydalanmak amacıyla ilave modern ve çevreye duyarlı santrallerin kurulması,
enerji üretiminde dışa bağımlılığı azaltmak ve yerli kaynakları kullanmak adına önem arz etmektedir.
Bölge’deki mevcut linyit rezervlerinin yarısının elektrik enerjisi üretiminde kullanıldığı ve mevcut
termik santrallerin teorik kapasitelerini %100 kullandığı varsayımı ile hareket edersek, mevcut linyit
rezervlerinin ömrü 39 yıl olacaktır. Diğer taraftan Bölge’deki mevcut linyit rezervlerinin yarısının elektrik
enerjisi üretiminde kullanıldığı ve mevcut termik santrallerin fiili kapasitelerini %100 kullandığı varsayımı
ile hareket edersek, mevcut linyit rezervlerinin ömrü 65 yıl olacaktır. Her iki durumda da mevcut linyit
rezervlerinin ilave termik santralleri kurulması için yeterli olduğu görülmektedir.
TR33 Bölgesi ayrıca jeotermal kaynaklar açısından zengin bir bölge olup Bölge illerinin tamamında
jeotermal kaynak bulunmaktadır. Mevcut durumda jeotermal kaynakların değerlendirildiği alanlar,
konut ısıtılması, seracılık ve termal turizmdir. Türkiye Jeotermal Derneği’nin çalışmasına göre TR33
Bölgesi’nde jeotermal enerji ile ısıtılabilecek potansiyel konut sayısı yaklaşık 190.000 iken, mevcut
durumda jeotermal enerji ile ısıtılan konut sayısı yaklaşık 30.000’dir. Mevcut durumda jeotermal
kaynaklar ile ısıtılan konut sayısının ısıtılabilecek konut sayısına oranı sadece %16’dır. Jeotermal
kaynaklardan elektrik enerjisi elde etmek için Kütahya ve Manisa illerinde uygun alanlar bulunmasına
145
Bölüm 4
rağmen, mevcut durumda herhangi bir kurulu kapasite yoktur. Jeotermal kaynakların yenilenebilir
ve çevre dostu enerji kaynaklarından olması ve mevcut kaynaklardan düşük oranda faydalanılması
nedeniyle bu kaynakların değerlendirilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Enerji Piyasası Düzenleme
Kurumu (EPDK)’dan alınan bilgilere göre Manisa ili Salihli ve Alaşehir ilçelerinde 45 MWe kapasiteli
jeotermal enerji santrali kurmak için 2 adet başvuru bulunmaktadır. Ayrıca Bölge’deki jeotermal
kaynak potansiyelini tam olarak ortaya koyabilmek amacıyla Ar-Ge çalışmalarına ağırlık verilmesi
gerekmektedir. Afyon Kocatepe Üniversitesi Jeotermal, Mineralli Sular ve Maden Kaynakları Uygulama
Araştırma Merkezi, Bölge’deki jeotermal kaynakların daha verimli kullanılmasını sağlamak ve yeni
rezerv çalışmaları yapmak amacıyla 2009 yılında kurulmuştur.
TR33 Bölgesi’nde yenilenebilir enerji kaynaklarından rüzgar enerjisi potansiyelinin en çok bulunduğu il
Manisa’dır. Türkiye Rüzgar Enerjisi Potansiyel Atlası (REPA)’ya göre Manisa ilinde 50 metre yükseklikte
7,5 m/s ve üstü dahil rüzgar gücü kapasitesi 5.302 MW’dir. Mevcut durumda ise Manisa ilinde 94,5 MW
kurulu gücü olan 3 adet Rüzgar Enerjisi Santrali (RES) işletmede olup yaklaşık 304 MW kurulu gücü
olan RES ise kurulma aşamasındadır. Yani bugün itibarıyla Manisa ilinde rüzgar enerjisi potansiyeline
yönelik toplamda 400 MW’lık bir kurulu güç bulunmakta olup bu güç Manisa ilindeki 5.302 MW’lık
kurulu gücün sadece %8’sini oluşturmaktadır. Bu durum yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının
arttırılması için uygun bir rüzgar enerjisi potansiyeli olduğunu ortaya koymaktadır.
TR33 Bölgesi, biokütle enerji kaynakları açısından da zengin olmasına rağmen, mevcut durumda
bu potansiyelden enerji elde edilmesine yönelik kurulu tesis bulunmamaktadır. Biokütle enerjisinin
kullanımına ilişkin olarak Bölge’de yapılmış detaylı çalışma mevcut değildir.
Güneş enerjisinden enerji elde etmek için Bölge’de potansiyel mevcut değildir. TR33 Bölgesi illeri
arasında Afyonkarahisar ve Uşak illerinin güneş enerjisi potansiyeli görece olarak diğer illere göre
daha fazla olmasına rağmen söz konusu potansiyelin mevcut teknolojiyle değerlendirilmesi yeterince
ekonomik ve verimli olmamaktadır.
Hedef A-2.4.1
Bölge’deki mevcut tesisler modernize edilecek, yeni tesis kurulması teşvik edilecektir.
Kütahya ve Manisa illerinde yer alan mevcut termik santrallerin modernize edilmesi
Kütahya ve Manisa illerinde yer alan mevcut termik santrallerin kapasite kullanımlarının
arttırılması
Kütahya ve Manisa illerinde bulunan linyit rezervlerini elektrik enerjisi üretiminde maksimum
seviyede değerlendirmek amacıyla mevcut tesislerde kapasite artırımı veya yeni tesis yatırımı
yapılması
Mevcut tesisler ve yeni kurulacak tesislerde çevreye duyarlılığın maksimum düzeyde
tutulması
Bölge’nin enerji üretim kapasitesinin arttırılması amacıyla ilk öncelik kısa ve orta erimde mevcut enerji
santrallerinin modernize edilmesi ve kapasite kullanım oranlarının arttırılmasıdır.
146
Bu kapsamda kısa erimde, sürdürülebilirlik ilkesi göz önünde bulundurulmak kaydıyla Bölge’deki enerji
santrallerinde modernizasyonlar yapılacak ve kapasite kullanım oranları arttırılacaktır.
Orta ve uzun erimde ise Bölge’deki enerji kaynaklarından maksimum düzeyde faydalanabilmek için
mevcut tesislerde kapasite artışı ile yeni tesis yatırımlarına öncelik verilecektir.
“Doğal Çevrenin Korunması” stratejik amacı çerçevesinde, söz konusu tesislerin modernizasyonu
süreçlerinde kirletici faktörlerin azaltılması önceliklidir.
Stratejinin hayata geçirilmesinde ilk öncelik Kütahya ve Manisa illerinde yer alan 3 adet termik santralin
modernize edilmesi ve üretim kapasitelerinin arttırılmasıdır (Bkz: Tematik Harita 2C).
Hedef A-2.4.2
Bölge’de jeotermal ve rüzgar enerjisi kullanımları arttırılacaktır.
Manisa ve Kütahya’daki mevcut yüksek ısılı jeotermal kaynaklardan elektrik enerjisi
üretilmesi
Potansiyel arz eden kentlerde jeotermal ısınma altyapısının oluşturulması
Mevcutta jeotermal enerjiyle ısıtılan kentlerde ısıtılan hane sayısının arttırılması
Manisa’daki rüzgar enerjisi potansiyelinden faydalanma oranının arttırılması için yeni RES
santrallerinin kurulması
Yeni potansiyellerin ortaya çıkarılması için Ar-Ge çalışmalarının arttırılması
Avrupa Birliği’nin 2009/28/EC sayılı Yönergesine göre 2020 yılında toplam enerji tüketiminin %20
’sinin yenilenebilir enerji kaynaklarından sağlanması hedeflenmektedir. Avrupa Birliği İstatistik
Kurumu Eurostat’ın 13 Temmuz 2010 tarihinde yayımladığı rapora göre 27 AB üyesinin toplam enerji
tüketimindeki yenilenebilir enerji payı 2008 yılı itibarıyla %10,3’tür. 2020 yılındaki %20’lik hedefe
ulaşabilmek için her üye devletin kendi yasal düzenlemelerini oluşturması gerekmektedir.
Küresel enerji talebinin hızla arttığı ve iklim değişiklikleri sonucu doğal çevrenin sürekli tehditlerle karşı
karşıya bulunduğu bir durumda enerji elde etmede çevre dostu, güvenli ve düşük maliyetli enerji
kaynakları kullanılmasının önemi daha da artmaktadır.
Düşük karbonlu bir topluma geçişi teşvik etmede elektrik enerjisi endüstrisi büyük rol oynamaktadır.
Bu anlamda yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik enerjisi üretimindeki payının arttırılması büyük
önem arz etmektedir. Diğer taraftan Birleşmiş Milletler Örgütü tarafından hazırlanan “Küresel Yeşil
Yeni Düzen” ya da diğer bir deyişle “Yeşil Ekonomi” programı, çevre odaklı, binalarda enerji verimliliğini
esas alan, fosil yakıtlara olan bağımlılığın azaltılmasını tavsiye eden, yenilenebilir enerji kaynaklarının
kullanılmasını ve atıkların geri dönüşümüne yatırım yapılarak istihdam yaratılmasını öneren bir
programdır. Türkiye de Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi’nde yenilenebilir
kaynakların elektrik enerjisi üretimi içerisindeki payının 2023 yılında en az %30 düzeyinde olmasının
sağlanmasını temel hedef olarak belirlenmiştir.
147
Ulusal ve uluslararası yenilenebilir enerji politikalarıyla uyumlu olarak, uzun erimde Bölge’nin
enerji üretim kapasitesinin arttırılması yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının arttırılması ile
sağlanacaktır. Bu kapsamda, Bölge’de önemli potansiyel arz eden jeotermal kaynaklardan ısınma
ve elektrik üretimi alanlarında faydalanılmalıdır. Bu amaçla Ar-Ge faaliyetleri ve örnek uygulamalar
yaygınlaştırılacak ve desteklenecektir. Yüksek dereceli jeotermal kaynaklardan elektrik üretilebilecek
alanlar Manisa ve Kütahya illerinde mevcuttur. Söz konusu enerjiden sanayi alanında da faydalanılması
amaçlanmaktadır. Isınma amaçlı jeotermal kullanımı mevcut olan ve söz konusu potansiyele sahip
yerleşim yerlerine ilgili haritalarda yer verilmiştir (Bkz: Tematik Harita 2C).
Bölüm 4
Manisa’da yer alan rüzgar enerjisi potansiyelinden faydalanmak için yeni RES’ler kurulması, yine bu
amaç dahilinde önceliklendirilmiştir.
Güneş enerjisinin Bölge dahilindeki potansiyelinin yetersiz olması sebebiyle jeotermal ve rüzgar
enerjisine öncelik verilecektir. Güneş enerjisi ve biokütle enerjisinin elektrik üretiminde kullanımı ise
uzun erimde planlanmaktadır (Bkz: Tematik Harita 2C).
148
Sektörel
İlişki
SANAYİ
Eksen
İlişkisi
BEŞERİ
GELİŞME
Eksen
İlişkisi
Maden ürünlerinden elde edilen katma değerin arttırılması
GELİŞTİRİLMESİ
ALTYAPININ
Kalkınma Planı’nın 544. maddesinde madencilik sektöründe çevre mevzuatına uyumun geliştirilerek
bürokratik yapının etkin hale getirileceği, firma ve işletme ölçeklerinin büyütülmesinin özendirileceği,
madencilik ürünlerinin yurtiçinde işlenerek katma değerinin artırılacağı, arama çalışmalarına ve bor
ürünlerinin geliştirilmesine özel önem verileceği belirtilmiştir.
Kalkınma Planı Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu’nun içsel GZFT analizi, ülkenin sahip
olduğu maden potansiyeli, madenciliğe ilişkin kurumsal yapısı, yasal durumu, finansal durumu, insan
gücü, arama, Ar-Ge ve madenciliğin çevre ile ilişkilerine ilişkin sekiz başlık altında yapılmıştır. Çevre
analizinde ise ulusal ve uluslararası düzeyde ekonomik ve siyasal gelişmelere ilişkin beklentiler ayrı
ayrı irdelenmiştir. Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu’nda, güçlendirilmesi gereken zayıf yanlar
şu şekilde sıralanmıştır:
• Kamu kuruluşlarının nitelikli araştırmacı personel istihdam etme ve var olanları muhafaza
etme konusunda yeterli esnekliğe sahip olmaması,
• Özellikle kamu kuruluşlarında başarılı Ar-Ge çalışmaları yapılabileceği konusunda yeterli
toplumsal güvenin olmaması,
• Üniversite-sanayi işbirliği ile teorik çalışmaların sonuçlarının yeterince uygulamaya
dönüştürülememesi,
• Özel madencilik kuruluşlarının finansman yetersizliği, kurumsal kültür eksikliği vb. sorunlar
nedeniyle Ar-Ge birimleri oluşturmak konusunda isteksiz olması.
Altın madeni yatırımlarına, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu’nun
“Muhtemel Yatırım Alanları ve Yerleri” başlığı altında yer verilmekte olup bu kısımda son yıllarda yapılan
çalışmalar sonucu, Türkiye’nin altın yatakları açısından önemli bir potansiyele sahip olduğunun ortaya
çıktığı ve önümüzdeki dönemde altın madenciliğinde önemli gelişmelerin beklendiği belirtilmektedir.
Bor yatırımları, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu’nun “Muhtemel
Yatırım Alanları ve Yerleri” başlığı altında yer almaktadır. Burada, rafine bor ürünleri yatırımlarına
ağırlık verilmesi gerektiği, ülkenin mevcut bor varlığından maksimum düzeyde faydalanabilmek için
yurtiçinde bora dayalı sanayilerin gelişmesinin önem taşıdığı belirtilmektedir.
Mermer ve doğal taş üretim ve işleme yatırımları, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel İhtisas
Komisyonu Raporu’nun “Muhtemel Yatırım Alanları ve Yerleri” başlığı altında yer almakta olup bu
bölümde yatırımların özellikle, işleme kapasitesinin artırılmasına ve kalitenin yükseltilmesine yönelik
alanlarda yoğunlaşacağının tahmin edildiği ifade edilmektedir.
149
TR33 Bölgesi yer altı ve doğaltaş kaynakları açısından zengin bir bölgedir. Bölge’de birçok maden
çeşidi bulunmakta olup bu madenler arasında ülke açısından stratejik öneme sahip olanların yanısıra
Bölge illeri ile birlikte anılan madenler de yer almaktadır.
Bölüm 4
Bölge illerinde bulunan madenlerin çeşitliliği ve zenginliği Bölge ekonomisine katkılar sağlamaktadır.
Bölge’deki altın, bor, gümüş, manyezit ve mermer gibi öne çıkan madenler hem kamu hem de özel
sektör tarafından önemli yatırımların yapılmasına olanak sağlamış olup bu işletmeler Bölge’nin
ekonomik gelişiminde büyük rol oynamaktadır.
Bölge’deki paydaşlarla yapılan görüşmelerde öne çıkan sorunlardan bazıları, Bölge’nin maden
kaynaklarından yeterince faydalanılamaması, ar-ge çalışmalarının yetersiz olması ve üniversitesanayi işbirliğinin zayıf olmasıdır. Saha çalışmalarında öne çıkan bir diğer sorun ise işletmelerin ulusal
ve uluslararası ölçekte rekabet edebilmeleri için gerekli olan modernizasyon ve teknoloji yatırımlarını
yapamamalarıdır.
Bölge’de madencilik konusunda Ar-Ge çalışmaları üniversiteler bünyesinde kurulan laboratuvarlarda
yapılmaktadır. Dumlupınar Üniversitesi Maden, Jeoloji ve Seramik Bölümlerinde 1’er adet olmak
üzere üniversite bünyesinde toplam 3 adet laboratuvar bulunmaktadır. Bu laboratuvarlarda çoğunlukla
seramik, kömür ve krom üzerine analizler yapılmakta olup yapılan analiz sayısı yıllık ortalama 90
adettir.
Afyon Kocatepe Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümünde ise 1 tanesi akredite olmak üzere
toplam 4 adet laboratuvar bulunmaktadır. Bu laboratuvarlarda 18’i akredite olmak üzere toplam 56
adet test ve/veya analiz yapılabilmektedir. Afyon Kocatepe Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümü
bünyesinde bulunan Doğaltaş Analiz Laboratuvarı, Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) tarafından
10.08.2010 tarihinde akredite edilmiştir. Bu laboratuvar Bölge için önem arz eden mermer sektörünün
gelişmesine çok önemli katkılar sağlayacaktır. Laboratuvarda mermer ve doğaltaş ürünlerinin mevcut
standartlarıyla ve AB normlarıyla uyumlu ve eşdeğer hale getirilmesi için gerekli olan analiz ve/veya
test hizmetleri verilebilecektir. Yine laboratuvar bünyesinde doğaltaşlarda CE işareti markalaması için
gerekli ulusal ve uluslararası standartlara uygun test ve/veya analizler yapılabilecektir.
Hedef A-2.5.1
Bölge’de madencilik alanında Ar-Ge ve inovasyon çalışmalarının arttırılması suretiyle katma
değeri yüksek ürünlerin üretilmesi sağlanacaktır.
İşletmelerin modernize edilmesi ve teknoloji yatırımlarının teşvik edilmesi
Bölge’deki maden kaynaklarından maksimum derecede faydalanmak, üretimde verim ve
kapasite artışı sağlamak için Ar-Ge ve inovasyon çalışmalarına destek verilmesi
Katma değeri yüksek ürünler üretilmesinin teşvik edilmesi
150
Bölge maden kaynakları bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. Bölge’de çıkarılan yer altı
kaynaklarının yine Bölge’de işlenmesi katma değerin arttırılması amacıyla önem arz etmekte olup
Madencilik ve doğaltaş sektöründe faaliyet gösteren hem büyük ölçekli işletmelerin hem de küçük
ve orta ölçekli işletmelerin Bölge’nin maden kaynaklarından maksimum düzeyde faydalanabilmeleri
çevreye duyarlı, yenilikçi ve teknolojik üretim yöntemlerini benimsemeleri sayesinde olacaktır.
Üretimde katma değerin arttırılması amacıyla madenlerin alternatif sanayi kollarında kullanılmak üzere
işlenmesine yönelik faaliyetler arttırılacaktır.
Bu amaçla kısa ve orta erimli strateji mevcut ham maden işleme tesislerinde modernizasyon çalışmaları
ile üretim kapasitelerinin arttırılmasıdır. Üretim kapasitesinin arttırılması gerek tesis büyüklüğünün
arttırılması gerekse tesislerde teknoloji yatırımlarının teşvikiyle sağlanacaktır.
Bölge’nin maden potansiyelini ileri teknoloji nihai ürünler geliştirerek değerlendirmesi, sanayi
yatırımlarının çoğalması ve bölgesel katma değerin arttırılması açısından önem arz etmektedir.
Başta bor madeni olmak üzere Bölge’deki tüm madenlerin alternatif kullanım alanlarında ileri teknoloji
ürünlere dönüştürülmesi, Bölge sanayisinin gelişmesine büyük katkı sağlayacaktır. Bu çerçevede,
maden sektöründe ürünlerden elde edilen katma değerin arttırılması amacıyla ileri teknoloji ürünler
üretilmesi ve bu amaçla gerçekleştirilen Ar-Ge ve tasarım çalışmaları desteklenecektir. Uşak ilinde
kurulması planlanan Tasarım Geliştirme Merkezi bu doğrultuda faaliyet gösterecektir.
Yine bu hedef kapsamında Bölge’de madencilik ve yer altı kaynaklarında faaliyet gösteren şirketlerin
üretimde katma değeri arttırmaları amacıyla üniversitelerdeki laboratuvarlardan maksimum derecede
faydalanmaları sağlanacak olup şirketlerin kaynaklarını en optimal şekilde kullanmaları yönünde
kurumlar arası işbirliği geliştirilecektir. Madencilik faaliyetlerinde bulunan işletmelerin Bölge’deki akredite
laboratuvar ve sektördeki diğer işletmeler ile sürekli işbirliği halinde bulunmaları desteklenecek olup
katma değeri düşük ürünler yerine katma değeri daha yüksek ürünler üretmeleri teşvik edilecektir.
İşbu stratejinin uygulanması kapsamında yine Bölge’deki maden kaynaklarının daha fazla katma değer
yaratarak ekonomiye kazandırılması için Bölge illerindeki eğitim kurumları, maden sanayi işletmeleri
ve araştırma merkezleri arasında işbirliği ve koordinasyon arttırılacak, söz konusu kuruluşların ortak
çalışmaları desteklenecek ve Manisa, Uşak ve Kütahya illerinde 1’er, Afyonkarahisar ilinde ise 2 adet
olmak üzere Bölge’de toplam 5 adet maden sanayi alt bölgesi oluşturulacaktır.
Ayrıca Bölge’de madencilik üzerine yeni Ar-Ge ve inovasyon laboratuvarlarının kurulması ile katma
değeri yüksek ürünler üretilmesi konusundaki çalışmaların hız kazanması sağlanacaktır (Bkz: Tematik
Harita 2B).
151
Sektörel
İlişki
TURİZM
A-3. Turizmde Rekabet Gücünün Arttırılması
Eksen
İlişkisi
BEŞERİ
GELİŞME
Eksen
İlişkisi
Turizm hizmetlerinde kalitenin yükseltilmesi
GELİŞTİRİLMESİ
ALTYAPININ
Bölüm 4
Kalkınma Planı’nın 549. maddesinde turizm sektöründe yeni kapasite yaratmanın yanı sıra mevcut
ürünün niteliğinin yükseltilmesine ağırlık verileceği, yeni aktörlerin, tanıtım, pazarlama, altyapı, turizm
eğitimi ve çevre konularında görevleri ile kamunun turizm sektöründeki rolünün yeniden tanımlanacağı
belirtilmiştir. Kalkınma Planı’nın 552. maddesinde ise mevcut kapasiteleri, karlılık sağlayacak fiyat ve
doluluk oranlarında dolduracak talep yaratılıncaya kadar, turizm teşviklerinde pazarlama alanına, hava
ulaştırmasına ve toplam kalite iyileştirilmesine öncelik verileceği ifade edilmiştir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı’nda turizmde markalaşmanın önemine vurgu
yapılmıştır. Söz konusu dokümanda; zengin kültürel ve doğal değerlere sahip kentlerin markalaştırılarak,
turistler için bir çekim noktası haline getirileceği, etkin turizm politikaları oluşturularak, turizm yatırım
projelerini uygulanabilir yapacak politika araçlarının geliştirileceği, turizm sektörünün her bileşeninde
toplam kalite yönetiminin etkin kılınarak, kalite uygulamalarının sürekliliğinin sağlanacağı dile
getirilmiştir.
Yine Stratejik Plan’da, turizm eğitimi ile işgücü kalitesinin arttırılmasını sağlayacak sertifikasyon
sisteminin etkin bir şekilde uygulanmasının sağlanacağı belirtilmiştir.
İl Kültür ve Turizm Müdürlüklerinden edinilen bilgiler doğrultusunda, Bölge illerinde yer alan turizm
tesislerinin büyük kısmının konaklama tesislerinden oluştuğu tespit edilmiştir. Bu tesisler arasında
turizm işletme belgesine sahip toplam 6 adet 5 yıldızlı otel (Afyonkarahisar: Korel Termal, Oruçoğlu
Termal, İkbal Termal, Anemon Termal; Kütahya: Emet Termal Resort & SPA; Manisa: Anemon) yer
almakta olup, bu otellerden 5’i termal niteliklidir. Ayrıca yine turizm işletme belgesine sahip, 4 yıldızlı
6 otel bulunmakta olup bu otellerin çoğunluğu şehir oteli statüsünde faaliyet göstermektedir. Kültür
ve Turizm Bakanlığı verilerine göre illerde toplam turizm işletme ve turizm yatırım belgeli konaklama
tesislerinin sayı, oda ve yatak kapasitesi şu şekildedir:
Afyonkarahisar 18 tesis, 7.325 yatak;
Kütahya 9 tesis, 1.502 yatak;
Manisa 18 tesis, 2.353 yatak;
Uşak 9 tesis, 862 yatak. (TB, 2009 Verileri).
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 2009 yılı verilerine göre Afyonkarahisar 50 belediye belgeli konaklama
tesisi (BBKT) (5.271 yatak), Kütahya 37 BBKT (2.394 yatak), Manisa 54 BBKT (2.792 yatak) ve Uşak
12 BBKT (511 yatak) ile hizmet vermektedir. TR33 Bölgesi geneline bakıldığında turizm işletme
belgeli tesislerin toplam yatak sayısı 12.174, belediye belgeli tesislerin toplam yatak sayısı 10.968’dir.
Turizm işletme belgeli tesislerin kalite sınıflaması Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından tescillenmiş
standartlarda olup, belediye belgeli tesisler için böyle bir kalite standardı söz konusu değildir.
152
Bölgenin yatak kapasitesinin yarısını belediye belgeli tesisler oluşturmaktadır. Belediye belgeli
tesislerin yapı, hizmet ve kalite standartlarının düşük olduğu tespit edilmiş, bu durum bölge illerinde
gerçekleştirilen çalıştaylarda da vurgulanmıştır.
Bölgede turizm sektöründe hizmet veren iş gücünün uzmanlık düzeyine ilişkin herhangi bir veri ve
çalışma söz konusu değildir. Bununla beraber, lüks oteller dışında, mevcut tesislerdeki uzmanlık ve
eğitim düzeyinin yeterli olmadığına ilişkin görüşler Turizm Çalıştaylarında dile getirilmiştir. Bölge’de
turizm sektörüne nitelikli işgücü sağlayacak bölümler sadece Afyon Kocatepe ve Dumlupınar
Üniversitelerinde mevcuttur.
Bölge’de karayolları ağının şehir merkezlerini birbirine bağlayan yollar dışında sağlıklı olmadığı
çalıştaylarda vurgulanmış olup, bölge içinde geniş bir alana yayılmış (Aizonai Antik Kenti, Frig Vadisi,
Emet ve Simav Termal Merkezleri, Sardes Antik Kenti) olan termal merkezlere ve ören yerlerine
ulaşımdaki sıkıntılara dikkat çekilmiştir.
Hedef A-3.1.1
Mevcut turizm tesislerinde fiziki kalite arttırılacaktır.
Mevcut turizm tesislerinin fiziksel yenileme ve modernizasyonunun sağlanması
Turizm potansiyeline sahip yörelerin ulaşım ve yönlendirme altyapısının güçlendirilmesi
Turizm tesislerinde kalite standardizasyonunun sağlanması
Turizm tesislerinde kalitenin arttırılması kapsamında mevcut turizm işletmelerinin kısa vadede fiziki
(çevre, donanım) açıdan iyileştirilmesi yenilenmesi ve modernizasyonunun yapılması öncelik arz
etmektedir.
Ayrıca Bölge’de turizm potansiyeline sahip yörelerde ulaşım altyapısı başta olmak üzere toplam kalite
artışı sağlamak amacıyla altyapı iyileştirme çalışmaları önceliklidir.
Turizm tesislerinin kalite standartlarının netleştirilmesi amacıyla bölgedeki turizm işletmelerinin
sertifikasyon dönüşümünün sağlanması ve Kültür ve Turizm Bakanlığı standartlarında tescillenmesinin
teşvik edilmesi öncelik arz etmektedir.
Strateji kapsamında, bölgede Termal Turizm Gelişme Koridoru dâhilinde faaliyet gösteren tesisler
önceliklidir (Bkz: Tematik Harita 3A).
153
Hedef A-3.1.2
Mevcut turizm tesislerinde hizmet kalitesi arttırılacaktır.
Bölüm 4
Turizm tesislerinde istihdam edilen personelin eğitim ve kalitesinin yükseltilmesi
Turizmde işletme anlayışının ve işletme tekniklerinin modernleştirilmesi
Turizm tesislerinde işletme kalitesinin arttırılması kapsamında, sektöre nitelikli insan sermayesi
yetiştirilmesinin desteklenmesi ve mesleki niteliklerin ve hizmet sunumu kalitesinin standardizasyonunun
sağlanması önceliklidir. Söz konusu strateji, “Mesleki ve Teknik Eğitime Bölge İhtiyaçları Doğrultusunda
Yön Verilmesi” amacı ile uyumlu olarak uygulamaya konulacaktır. Bu kapsamda, üniversitelerin ilgili
bölümlerindeki eğitim olanaklarının geliştirilmesi desteklenecektir.
Hizmet sunumunda kalitenin arttırılması kapsamında turizm işletmelerinde insan kaynakları,
istihdam, denetim politika ve mekanizmalarının performans bazlı, kalite odaklı olarak belirlenmesi
yaygınlaştırılacak, dolayısıyla tesislerde daha eğitimli ve deneyimli personel istihdamı ve daha kaliteli
hizmet sunumu teşvik edilecektir.
Otel ve turizm işletmelerinde, yerel yönetimler ve mülk sahipleri tarafından yürütülen geleneksel
anlamdaki işletmecilik anlayışının yerine, müşteri odaklılık ve kalite yönetimi gibi kavramları esas alan
yeni nesil işletmecilik anlayışının yerleştirilmesi de Bölge açısından öncelik arz etmektedir.
Stratejinin uygulanmasında etkinlik sağlamak amacıyla tesislerin yoğunlaştığı ve oda sayısının yüksek
olduğu bölgelere öncelik verilecektir (Bkz: Tematik Harita 3A).
154
Sektörel
İlişki
TARIM
Eksen
İlişkisi
BEŞERİ
GELİŞME
Turizmde koruma-kullanma dengesinin sağlanması
Kalkınma Planı’nın 547. maddesinde turizm sektörünün, ülkedeki refah ve gelişmişlik dengesizliklerini
azaltıcı doğrultuda yönlendirileceği, turizm potansiyeli olan ancak bugüne kadar yeterince ele alınmamış
yörelerde turizm geliştirilerek, ekonomik ve sosyal kalkınmanın sağlanacağı belirtilmiştir.
Yine Kalkınma Planı’nın 548. maddesinde ise sektörle ilgili tüm yatırımların doğal, tarihsel ve sosyal
çevreyi kollayıcı, koruyucu ve geliştirici bir yaklaşım içinde olmasına azami özen gösterileceği ifade
edilmiştir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı’nda, taşra teşkilatı ve Kalkınma Ajansları ile
işbirliği sağlanarak turizmin yerel ve bölgesel kalkınmada ve bölgesel gelişmeyi hızlandırmada etkin
bir araç olarak kullanılması öngörülmüştür. Ayrıca turizmde farkındalık bilinciyle tarihi, doğal ve kültürel
varlıkları korumak, gelecek kuşaklara aktarmak ve evrensel kültüre katkıda bulunarak, Türkiye’nin
önemli bir kültür-sanat ve turizm merkezi haline gelmesini sağlamaya yönelik stratejiler ortaya
konulmuştur.
Son olarak Kalkınma Planı’nın 548. maddesindeki hedefe uygun olarak, Orta Vadeli Program’da
da sektörle ilgili tüm yatırımların, doğal, tarihsel, sosyal ve kültürel çevreyi koruyucu ve geliştirici bir
yaklaşım içinde ele alınacağı ifade edilmiştir.
İl Kültür ve Turizm Müdürlüklerinden edinilen bilgiler çerçevesinde, her ilin kendine özgü turizm
potansiyeli bulunan doğal çevreleri belirlenmiştir.
Afyonkarahisar’da orta derece yükseltiye sahip, turistik değer taşıyan çok sayıda yayla ve mağara
bulunmaktadır. 2005 yılı verilerine göre ilde 146 adet arkeolojik sit alanı, 2 adet kentsel sit alanı, 25
adet doğal sit alanı ve 6 adet tarihi sit alanı mevcuttur. Tek yapı ölçeğindeki kültür varlıkları ile tabiat
varlıklarının toplamı ise 688’dir. Bunların yanında ilde 3 adet kuş gözlem alanı ve 12 adet ören yeri
bulunmaktadır.
Kütahya’da 18 adet doğal sit alanı, 4 adet kentsel sit alanı, 227 adet arkeolojik sit alanı, 9 adet tarihi
sit alanı ve 174 adet doğal anıt bulunmaktadır. Aynı zamanda ilde 12 adet mesire yeri, 2 adet tabiat
koruma alanı ve 1 adet kuş gözlem sahası bulunmaktadır.
Uşak ilinde 12’şer adet mesire ve ören yeri mevcuttur. Ayrıca dünyanın en büyük 2. kanyonu olarak
bilinen Ulubey Kanyonları bu ilde bulunmaktadır.
Manisa’da ise Spil Dağı ve Marmara Gölü gibi doğal zenginlikler ile 137 adet arkeolojik, 5 adet kentsel,
3 adet doğal ve 9 adet tarihi sit alanı bulunmaktadır. İldeki tek yapı ölçeğindeki kültür varlıkları ile tabiat
varlıklarının toplamı ise 1.346’dır.
155
Gerçekleştirilen görüşmeler ve Turizm Çalıştaylarında Bölge illerinde görülen çarpık kentleşmenin genel
olarak turizmi olumsuz etkilemekte olduğu dile getirilmiştir. Turizm Çalıştaylarında çevresel bilincin
yeterli düzeyde olmaması nedeniyle, doğal zenginlikler ve tarihi derinliği yansıtan yapıların yeterince iyi
korunamadığına vurgu yapılmıştır. Ayrıca jeotermal kaynakların kullanımında herhangi bir düzenleme
olmaması, kaplıca ve tesislerde kullanılan jeotermal suların geri dönüşümünün yapılamaması gibi
nedenlerle jeotermal kaynakların koruma-kullanma dengesi konusunda endişelerin olduğu Turizm
Çalıştaylarında dile getirilmiştir.
Bölüm 4
Hedef A-3.2.1
Turizm değeri bulunan eserler ve doğal kaynaklar koruma altına alınacaktır.
Bölge halkında turizm değerlerinin koruma bilincinin oluşturulması
Turizm amaçlı uygulama ve yatırımlarda doğal kaynaklar ve çevrenin korunmasının teşvik
edilmesi
Bölge’nin turizm potansiyelini oluşturan kültürel ve tarihi eserler ile doğal güzelliklerin korunması
kapsamında ilk öncelik, halkın tüm kesimlerinde söz konusu değerleri sahiplenme ve koruma bilincinin
geliştirilmesidir. Bu kapsamda, turizmin ve turizm değerlerinin bölgenin ekonomik ve sosyal dönüşümü
açısından öneminin seminer ve eğitici faaliyetler aracılığıyla bölge insanı tarafından benimsenmesi
sağlanmaya çalışılacaktır.
Ayrıca, turizm yatırım, faaliyet ve uygulamalarında doğal dengenin bozulmasına, doğanın kirlenmesine
ve tahribine karşı azami derecede hassasiyet gösterilmesi bölgesel öncelikler arasında yer almaktadır.
Bu kapsamda gerçekleştirilen çalışmalar teşvik edilecektir.
Bölgede ekoturizm, tarih ve kültür turizminin gelişme bölgelerinin korunması önceliklidir (Bkz: Tematik
Harita 3B).
156
Sektörel
İlişki
TARIM
Alternatif turizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi
Eksen
İlişkisi
KIRSAL
KALKINMA
Eksen
İlişkisi
BEŞERİ
GELİŞME
Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Belgesi’nde, turizmin mevsimlik ve coğrafi dağılımını iyileştirmek ve dış
pazarlarda değişen tüketici tercihleri de dikkate alınarak yeni potansiyel alanlar yaratmak amacıyla
varış noktası yönetimine ağırlık verilerek golf, kış, dağ, termal, yat, kongre turizmi ve ekoturizm gibi
alternatif turizm türlerine yönlendirme faaliyetlerinin sürdürüleceği dile getirilmiştir.
Kalkınma Planı’nın 551. maddesinde ise, Türkiye’nin fiyat, hizmet kalitesi ve jeotermal kaynaklar açısından
rekabet üstünlüğü göz önüne alınarak, sağlık turizminin destekleneceğinden bahsedilmiştir.
Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Belgesi’ne paralel olarak, Kültür ve Turizm Bakanlığı 2010-2014 Stratejik
Planı’nda bölgelerin sahip olduğu tarihi, turistik, kültürel ve doğal değerlerin planlama çalışmalarının
yapılması ve bölgelerde gelişme potansiyeline sahip turizm türlerinin geliştirilmesi vurgulanmıştır.
Orta Vadeli Program’da, turizm yatırımlarının çeşitlendirileceği, gelişmiş ve yoğun kullanıma konu olan
yörelerin yanı sıra diğer yörelerde de yaygınlaştırılacağı ve turizm faaliyetlerinin tüm yıla yayılmasının
sağlanacağı belirtilmiştir.
İl Kültür ve Turizm Müdürlüklerinin verileri esas alındığında, TR33 Bölgesi başta termal, tarih ve kültür
turizmi olmak üzere alternatif turizm türleri açısından önemli bir potansiyele sahiptir.
Termal kaynaklar açısından dört ilinde de önemli kaynaklar bulunan TR33 Bölgesinde, Afyonkarahisar
ili termal turizm konusunda diğer illere nazaran altyapı ve kaliteli tesisleşme açısından önemli bir
noktaya gelmiş, termal turizmde markalaşmış ve yüksek rekabet gücüne sahip bir konuma ulaşmıştır.
Kütahya ili termal anlamda diğer illere göre daha fazla yer altı zenginliğine sahiptir. Tesisleşme ve
altyapı açısından Afyonkarahisar’ı Kütahya takip etmektedir. Kütahya’nın arkasından ise sırası ile
Manisa ve Uşak gelmektedir.
Bölgede jeotermal kaynaklar genellikle dinlenme ve şifa bulmak amacıyla kullanılmakta olup bilimsel
anlamda klinik tedavisi uygulamalarının yapılabildiği tesislerin sayısı son derece azdır. Bölgede yer
alan 5 yıldızlı oteller toplantı ve kongre turizmi açısından elverişli olmakla beraber bu nitelikleriyle
gerektiği ölçüde öne çıkamadıkları Bölge’de yapılan Turizm Çalıştaylarında vurgulanmıştır.
Gelişmiş sanayisi ile Manisa ili kongre ve kent turizmi açısından diğer illere nazaran daha elverişli bir
pozisyondadır. İncil’de geçen 7 kutsal kiliseden üçünün ve tarihi bir sinagogun Manisa’da bulunması
Manisa’yı inanç turizmi açısından ayrı bir noktaya getirmektedir.
Karun Hazineleri’nin bulunduğu Uşak ili ise kültürel değerleri ve el sanatları ile ön plana çıkmaktadır.
Kütahya ve Manisa’da yer alan Aizonai ve Sardes başta olmak üzere Bölgede antik kentler ve tarihi
yapılar yer almaktadır. Ayrıca Selçuklular ve Osmanlılardan kalmış çok sayıda cami, han, hamam
157
ve tarihi evler bulunmaktadır. Turizm Çalıştaylarından elde edilen bilgilere göre, bunların bir kısmı
sağlamlığını korumuş, bir kısmı restore edilerek ziyaretçilere açılmış, bir kısmı da yenileme çalışmaları
ile turizme kazandırılmayı beklemektedir.
Bölüm 4
Ayrıca Selçuklular ve Osmanlılardan kalmış çok sayıda cami, han, hamam ve tarihi evler bulunmaktadır.
Turizm Çalıştaylarından elde edilen bilgilere göre, bunların bir kısmı sağlamlığını korumuş, bir kısmı
restore edilerek ziyaretçilere açılmış, bir kısmı da yenileme çalışmaları ile turizme kazandırılmayı
beklemektedir.
Bölge’deki tüm iller ekoturizm açısından zengin kaynaklara sahiptir. Frig Vadisi, Murat Dağı, Spil Dağı
başta olmak üzere Bölge’de ekoturizm açısından önemli yerler bulunmaktadır. Turizm Çalıştaylarında
elde edilen bilgiler doğrultusunda, Bölge olanaklarının tanıtımının yeterince yapılamadığı, ören yerlerinin
doğal güzelliklerin Bölge’de destinasyon noktaları şeklinde pazarlanmasının gerekliliği üzerinde
durulmuştur. Buna ek olarak birçok ören yeri ve doğal alanda konaklama ve dinlenme tesislerinin son
derece yetersiz, ulaşım altyapısının da kötü olduğuna dikkat çekilmiştir.
Bölge’de yer alan tesislerin ulusal ve uluslararası tanıtım düzeyine ilişkin veri sunan herhangi bir
çalışma söz konusu değildir. Fakat gerçekleştirilen ikili görüşmeler ve Turizm Çalıştaylarında gerek
tesislerin gerekse illerin ulusal ve uluslararası ölçekte yeterli tanıtımının yapılamadığı hususu sıklıkla
vurgulanmıştır.
Hedef A-3.3.1
Bölgede tarih ve kültür turizmi geliştirilecektir.
Restorasyon ve iyileştirme çalışmaları ile tarihi ve kültürel yapıların turizme kazandırılmasının
teşvik edilmesi
Tarihi araştırmaların ve arkeolojik kazıların teşvik edilmesi
Tarihi-kültürel-inanç değerleri açısından anlam taşıyan turizm varlıklarının tanıtımının
desteklenmesi
Bölge’de tarih ve kültür turizminin geliştirilmesi amacıyla, tarihi ve kültürel yapıların restorasyonunun
yapılması ve hâlihazırda ziyarete açık olmayan eserlerin gerekli tadilatlarla birlikte ziyarete kademeli
olarak açılması esas önceliktir.
Bölge dâhilinde arkeolojik kazıların ve tarihi araştırmaların yapılması desteklenecek ve ulaşılan eser
ve belgelerin yine Bölge’de sergilenmesi teşvik edilecektir.
Tarihi, kültürel ve manevi değerlerin, çeşitli temalar oluşturularak zenginleştirilmesi, popüler turizm
türleri ile birlikte kombine bir şekilde tanıtılması desteklenecektir. Bölgede tarih ve kültür turizmi için
belirlenen alt bölgeler, bu strateji için öncelikli alanlardır (Bkz: Tematik Harita 3B).
158
Hedef A-3.3.2
Bölgede termal, sağlık ve kongre turizmi geliştirilecektir.
Bölgede belirlenen yerlerdeki termal turizm tesislerinin tanınırlık ve markalaşma faaliyetleri ile
desteklenmesi
Jeotermal kaynaklı sağlık turizminin geliştirilmesi
Toplantı ve kongre turizminin gelişmesini sağlayacak organizasyonlar ve tanıtım faaliyetlerinin
desteklenmesi
Termal turizmin geliştirilmesi kapsamında, Bölge’deki mevcut turizm tesislerinin markalaşma ve imaj
yaratma faaliyetlerinin desteklenmesi önceliklidir. Bu kapsamda, pazarlama kanalları çeşitlendirilecek,
bilgi ve iletişim kanallarının daha etkin kullanılması desteklenecek, yurtiçi ve yurtdışı tanıtım ve
uluslararası işbirliği faaliyetleri arttırılacaktır. Termal turizmin geliştirilmesinde, mevcut termal kaynaklar
çerçevesinde belirlenen Termal Turizm Gelişme Koridoru öncelikli alandır (Bkz: Tematik Harita
3A). Ayrıca turizmde öneri paketlerinin hizmet sunumunda farklılık yaratacak şekilde uygulanması
sağlanacak ve termal kaynakların sağlık turizminin geliştirilmesinde kullanılması teşvik edilecektir.
Sağlık turizminin geliştirilmesi kapsamında, Bölge’nin ekolojik yapısı ve doğal zenginliklerinden
sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde yararlanılması da önceliklidir.
Bölge’de yer alan üst düzey tesislerin kongre ve büyük ölçekli toplantı merkezleri haline gelebilmesi
için gereken tanıtım ve işbirliği çalışmaları desteklenecektir. Altyapı problemi olan tesislerin, kongre
ve toplantılara ev sahipliği yapabilmesi için ihtiyaç duyulan renovasyon çalışmalarını yapmaları teşvik
edilecektir. Kongre ve sağlık turizminin geliştirilmesinde, uluslararası havaalanlarına 1 saatlik araç
mesafesindeki bölgeler önceliklendirilmiştir (Bkz: Tematik Harita 3A).
Hedef A-3.3.3
Bölgede ekoturizm geliştirilecektir.
Bölgenin ekoturizm çeşitliğinin envanter altına alınarak tanıtımının yapılması
Farklı etkinlikleri içeren ekoturizm rotalarının tasarlanması ve pazarlanması
Ekoturizm rotaları üzerinde dinlenme ve rekreasyon tesislerinin inşasının desteklenmesi
Bölge’deki yayla, doğa ve av turizmi benzeri ekolojik turizm imkanlarından yararlanılması amacıyla
ilk öncelik, bölge faunası ve doğal güzelliklerin envanterinin çıkartılarak ulusal ve uluslararası ölçekte
tanıtımının yapılmasıdır. Ayrıca Bölge dâhilinde ekoturizm rotalarının oluşturularak bu rotaların öncelikle
yabancı turistlere turizm acenteleri tarafından pazarlanması teşvik edilecektir. Söz konusu rotalar
belirlenen ekoturizm gelişme aksları çerçevesinde önceliklendirilecektir. (Bkz: Tematik Harita 3B). Yine
belirlenen aks kapsamında doğal turizm bölgeleri dahilinde doğal yapıya zarar vermeyecek şekilde
dinlenme ve rekreasyon tesislerinin inşası desteklenecektir. “Mesleki ve Teknik Eğitimin İhtiyaçlar
Doğrultusunda Geliştirilmesi” stratejik amacı çerçevesinde ise ekoturizm dahilinde değerlendirilen
faaliyetlere ilişkin bölgenin beşeri kapasitesi arttırılacaktır.
159
Sektörel
İlişki
TARIM
B. Kırsal Kalkınmanın Sağlanması
Eksen
İlişkisi
BEŞERİ
GELİŞME
Stratejik Amaç B-1
Kırsal kesimlerde üretici örgütlerinin etkinliğinin arttırılması
Bölüm 4
Kalkınma Planı’nın “Bölgesel Gelişmenin Sağlanması” isimli gelişme ekseninin “Kırsal Kesimde
Kalkınmanın Sağlanması” başlığı altında yer alan 675. maddesinde, kalkınmada kırsal kesimin
örgütlenme kapasitesinin geliştirileceği ve üretici örgütlenmelerinin güçlendirileceği, farklı üretici
örgütlenmelerinin işlevlerinin AB tarım piyasaları ile bütünleşme çerçevesinde yeniden düzenleneceği
ve üretici örgütlenmelerine sağlanan desteklerin etkinleştirileceği belirtilmiştir.
UKKS’de ise yerel kalkınma kapasitesinin güçlendirilmesine yönelik öncelik belirlenmiş ve bunun
detaylandırılmasında eğitim, sağlık, iş gücü yönetişim ve koordinasyonun etkinleştirilmesi ile işbirliğinin
geliştirilmesi başlıkları üzerinde durulmuştur. Söz konusu belgede, kırsal kalkınmada rekabet gücünün
geliştirilmesine yönelik tarım ve gıda sektöründe üreticilerin bilgi ve örgütlenme düzeyinin yükseltilerek
verimliliğin artırılması, teknoloji düzeyinin ve Ar-Ge kapasitesinin geliştirilmesi, ürün kalitesinin
iyileştirilmesi, standartlara uyum sağlanması, üretimin pazara yönlendirilmesi, yöresel ürünlerin tespit
edilerek kayıt altına alınması ve markalaştırılmasına yönelik bilgilendirme, tedarik ve pazarlama
imkanlarının geliştirilmesi, ilgili kesimler arasında bilgi paylaşımının etkinleştirilmesi, girişimcilik
kültürünün yaygınlaştırılmasının sağlanacağı vurgusu yapılmıştır.
Orta Vadeli Program’da ise “Kırsal Kalkınmanın Sağlanması” başlığı altında kırsal kalkınma
uygulamalarında mahalli idare ve birliklerin teknik, mali ve kurumsal kapasitelerinin
güçlendirileceği belirtilmiştir.
Düzenlenen çalıştaylarda, üretici örgütlerinin sayısının yeterli düzeyde olduğu ancak mevcut
kooperatifçilik kanunundan kaynaklanan eksikliklerin de etkisiyle örgütlerin başarısız olduğu dile
getirilmiştir. Yapılan araştırmalar ve gerçekleştirilen görüşmeler sonucunda, kooperatifçilik mantığı
ve birlik olma düşüncesinin kırsal kesimlerde tam manasıyla yerleşmemiş olduğu görülmüştür. Bu
noktada çiftçinin bilinçsizliği de önemli rol oynamaktadır.
Örgütlerin pazarlama kapasitelerini geliştiren kurumlar yerine destek alma aracıları olarak kullanılması
bu kurumların işlevselliğine zarar vermektedir. Bu sebeple, örgütler kurulma amaçları doğrultusunda
faaliyetlerini gerçekleştirememektedir. Ayrıca mevcut örgütlerin kurumsal ve teknik altyapı yetersizliği
sebebiyle istenilen faydayı sağlayamadığı söz konusu çalıştaylarda ifade edilmiştir. Bu hususlar
çalıştay raporlarına geçirilmiştir.
İl Tarım Müdürlüklerinden alınan bilgiye göre ilgili şube müdürlükleri tarafından üreticilere yönelik
belirli zamanlarda bilgilendirme toplantıları yapılmakta üretime yönelik eğitimler verilmekte ve mesleki
eğitim kursları düzenlenmektedir. Bunun yanı sıra yazılı ve görsel kaynaklar kullanılarak çiftçiler
bilinçlendirilmeye çalışılmaktadır.
160
Hedef B-1.1
Üretici örgütlerinin kurumsal ve teknik kapasiteleri geliştirilecektir.
Örgütlerin tedarik imkanlarının geliştirilmesi
İşbirliğinin geliştirilerek pazarlama kapasitesinin artırılması
Temel düzey ve mesleki eğitim ile eğitici ve bilgilendirici yayım faaliyetlerinin desteklenmesi
Örgütlerin teknik altyapılarının geliştirilmesi
Bölge’de mevcut üretici örgütlenmelerinin etkinliklerinin arttırılması, ancak söz konusu örgütlerin
kurumsallaşması ve teknik altyapılarının geliştirilmesi ile sağlanabilecektir.
Pazar ve sanayinin ihtiyacına göre ürün envanterinin çıkartılması, üretici örgütlenmeleri aracılığıyla
gerçekleştirilecektir. Bu amaçla söz konusu örgütlenmelerin bölge geneline ulaşabilmeleri ve yeterli
teknik desteği verebilmeleri önem arz etmektedir. Pazarlama zincirindeki üreticilere hizmet verecek
tarımsal üretici birliklerinin kurulması ve üretici örgütlerinin güçlendirilmesi sağlanacaktır.
Ayrıca mevcut üretici örgütlenmelerinin kırsal ekonominin çeşitlendirilmesine destek olmaları da teşvik
edilecektir.
Üretici örgütlerinin ihtiyaç duyacağı üretimi geliştirmeye yönelik eğitici ve bilgilendirici faaliyetler
desteklenecektir. Bu kapsamda, ürünlerin tarladan sofraya gıda güvenliği içinde ulaştırılmasını
sağlamak amacıyla üretici birliklerinin kaliteli teknik üretim altyapılarını oluşturma ve geliştirilmesine
yönelik eğitimler verilecektir. Ayrıca üretici örgütlerinin pazarlama, markalaşma ve tanınırlığının
artırılmasına yönelik çalışmaları desteklenecek ve kurumsallaşmaya yönelik pazarlama, finans, işletme
yönetimi ve benzeri eğitim almaları sağlanacaktır.
Üretici örgütlerinin bölgedeki işlevlerinin geliştirilmesi kapsamındaki diğer stratejilere, ilgili amaçlar
altında Tarımda Rekabet Gücünün Arttırılması ve Beşeri Gelişmenin Sağlanması eksenleri altında yer
verilmiştir.
161
Sektörel
İlişki
TURİZM
Sektörel
İlişki
SANAYİ
Stratejik Amaç B-2
Kırsal alanda ekonomik çeşitliliğin sağlanması
Eksen
İlişkisi
REKABET
GÜCÜ
Eksen
İlişkisi
BEŞERİ
GELİŞME
Bölüm 4
UKKS’de kırsal kalkınmanın sağlanmasına ilişkin olarak önceliklerden biri de kırsal ekonominin
çeşitlendirilmesi suretiyle kırsal kalkınmada tarıma dayalı kalkınma imajının kırılarak, yeni iş imkanlarının
yaratılmasıdır.
Orta Vadeli Program’da bölgesel potansiyeli ve yerel işgücü piyasası özelliklerini dikkate alan ve
yerel düzeyde ekonomik dönüşümü destekleyen girişimcilik ve işletme modellerinin oluşturulacağı ve
kırsal kalkınmada ekonominin çeşitlendirilerek tarıma dayalı sanayide istihdamın artırılmasına yönelik
politikaların hayata geçirileceği belirtilmiştir. Ayrıca “Kırsal Kalkınmanın Sağlanması” başlığı altında
kırsal kalkınma uygulamalarında mahalli idare ve birliklerinin teknik, mali ve kurumsal kapasitelerinin
güçlendirileceği belirtilmiştir.
Yine Orta Vadeli Program’da tarım sektörünün yeniden yapılanma sürecinde, sosyal ve ekonomik
risklerinin azaltılması için istihdam odaklı kırsal kalkınma projelerinin hayata geçirileceği vurgulanmıştır.
Ayrıca UKKS’de belirlenen stratejik öncelikler çerçevesinde tarım ve gıda sanayi işletmelerinin rekabet
gücünün artırılması hedeflenmiş ve bu kapsamda amaçlar belirlenmiştir.
2009 yılı TÜİK verilerine göre TR33 Bölgesi’nde istihdamın sektörler açısından dağılımı incelendiğinde
tarım sektöründeki istihdamın toplam istihdam içindeki payının %39 olduğu görülmektedir. Türkiye’deki
toplam istihdamda tarım sektörünün payı ise %25’tir.
TR33 Bölgesi’nde hizmet sektörünün toplam istihdam içindeki oranı olan %20 ile ticaret sektörünün
toplam istihdam içindeki oranı olan %15, aynı sektörlerin Türkiye geneli toplam istihdam içindeki
oranları olan %29 ve %21’lik oranların oldukça altında kalmaktadır. Sanayi sektöründeki istihdamın
toplam istihdam içindeki oranları açısından ise TR33 Bölgesi ve Türkiye oranları birbirine çok yakın
olup, söz konusu oran Bölge’de %26 iken Türkiye’de %25’tir.
Görüldüğü üzere diğer sektörlere nazaran TR33 Bölgesi istihdam rakamları içerisinde tarım sektörünün
büyük bir ağırlığı vardır. İstihdamın sektörler bazında dağılımına bakıldığında, TR33 Bölgesi’nde tarım
sektöründeki istihdam oranının diğer oranların aksine Türkiye genelindeki oranın bir hayli üstünde
olduğu görülmektedir. Ekonominin gelişmişlik düzeyini arttırmak için tarımsal istihdam azaltılarak,
tarım dışı istihdamın arttırılması önem arz etmektedir.
İllerin Kültür ve Turizm Müdürlüklerinden alınan bilgilere göre; Manisa’da Gördes, Kula ve Demirci
ilçelerinde halıcılık; Yunt Dağı Bölgesi ile Kula, Sarıgöl ve Selendi ilçelerinin köylerinde kilim
dokumacılığı; Akhisar ilçesinde keçecilik ve fonksiyonel ya da dekoratif amaçlı minyatür yaylı at arabası
ve kağnı üretimi; Salihli ilçesi Gökeyüp Kasabası’nda güveç yapımı ve Kula ilçesinde ise bakırcılık
potansiyeli mevcuttur.
162
Afyonkarahisar’da keçecilik, koşumculuk, at arabacılığı, hasır ve boyra örücülüğü, demircilik ve
bakırcılık gibi el sanatları geçmişteki değerlerini yitirmeye başlamıştır. Dazkırı, Dinar, Sandıklı ve Şuhut
ilçelerinde halıcılık; Bayat ilçesinde ve Emirdağ ilçesinin köylerinde kilim dokumacılığı ve İscehisar
ilçesinde ise mermercilik varlığını sürdürmektedir.
Kütahya’yı simgeleyen “çinicilik” bu ilin en önemli sanat dalı olmanın yanı sıra halkın önemli bir geçim
kaynağı olma özelliğini de taşımaktadır. Gediz ve Şaphane ilçelerinde sürdürülen el dokumacılığı
yalnızca bez ile sınırlı iken, Simav ilçesinde dokunan halılar ile Aslanapa ilçesinin Bayramşah köyünde
dokunan Yörük halıları yörenin geleneksel ürünleri arasındadır. Elmas ve gümüş işlemeciliği ile oya
işlemeciliği de Kütahya’nın geleneksel el sanatları arasında varlığını sürdürmektedir.
Uşak’ta ise halı ve kilim kırsal kesimde üretilen ürünler arasında olup gerek yerel gerekse küresel
pazarda ciddi katma değere sahiptir.
Hedef B-2.1
Kırsal kesimde el sanatları, ormancılık ve ekoturizm faaliyetleri arttırılacaktır.
Ormancılık ve ağaç endüstrisinin geliştirilmesi
El sanatları ve benzeri ürünlerin işlenmesinin teşvik edilmesi
Kırsal alanda turizm destinasyonları oluşturularak eko-turizm, inanç turizmi, tarih ve kültür
turizminin geliştirilmesi
Kırsal kesimlerde ormancılık faaliyetlerinin sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde geliştirilmesi
amaçlanmaktadır. Bu kapsamda orman ürünlerinin işlenmesi ve ürüne dönüştürülmesi önceliklidir.
Ormancılık ve ağaç endüstrisinin geliştirilmesine öncelik verilecektir. Ekonomik çeşitlilik gereği
kırsal kesimde tarım dışı istihdamın arttırılmasına katkıda bulunması açısından ağaç endüstrisinin
geliştirilmesi büyük öneme sahiptir.
Bölgede farklı yörelerde geleneksel, kültürel değerler ifade eden el sanatlarının yaşatılması, geliştirilmesi
ve markalaşmalarının sağlanarak pazar bulmaları desteklenecektir.
Bölgedeki fauna ve flora zenginliğinin ön plana çıkarılması için ilgili kuruluşlarla tanıtım çalışmalarına
ağırlık verilecektir. Doğa turizminin canlandırılmasına yönelik çalışmalar yürütülecektir.
Bölge’de kırsal kesimlerde tarım dışı faaliyetlerin desteklenmesi, “Rekabet Gücünün Arttırılması” ekseni
ile uyumludur. Bu kapsamda kırsal alanlarda turizm faaliyetlerinin arttırılması, mevcut faaliyetlerde ise
katma değerin yükseltilmesi amaçlanmaktadır. Bölgede tespit edilen kırsal turizm bölgeleri diğer turizm
çeşitleri ile birlikte değerlendirilmesi önem arz etmektedir.
Kırsal kesimlerde eko-turizm çeşitlerinin yaygınlaştırılması desteklenecek, festival, kültür, sanat ve
spor etkinliklerinin sayısı arttırılarak turizm potansiyelinin geliştirilmesi sağlanacaktır. Söz konusu
stratejiler, “Turizm Faaliyetlerinin Çeşitlendirilmesi” amacıyla uyumlu olarak uygulanacaktır.
163
Hedef B-2.2
Yöresel ürünlerin markalaşması teşvik edilecektir.
Yörelere has ürünlerin marka tescili ve coğrafi işaret belgesi alması
Bölüm 4
Marka konumlandırması ile yöresel ürünlerin pazarlarda talep bulmasının ve yurt içi – yurt dışı
piyasalara erişimlerinin sağlanması
Yöresel ürünlerde coğrafi işaret belgelerinin tescil edilmesi, marka tescilinin yapılması ile elde edilen
isim hakları ile birlikte değerlendirilerek bölgenin yörelerine özgü nitelikteki ürünlerin ekonomik katma
değer yaratacak şekilde geliştirilmesi ve pazarlanması sağlanacaktır. Coğrafi işaret tescili yapılan
ürünlerin, marka tescili yapılan yöresel ürünler ile birlikte tanıtım ve pazarlanmaları önceliklidir.
Pazarlama teknikleri geliştirilerek markalaşma, marka konumlandırma, ürün tutundurma, çeşitlendirme
ve ürün geliştirme mekanizmaları etkinleştirilecektir. Yöresel ürünlerin ulaşacakları pazarların niteliğine
göre çeşitlendirilmesi sağlanarak süreç ve ürün yenilikleri teşvik edilecektir. İtme stratejileri sayesinde
ürünlere yönelik talep yaratılması önceliklidir.
Yöresel ürünlerin hem yurt içi pazarda hem yurt dışı pazarlarda alıcı bulmasını sağlamak adına
tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Tanınırlık artırılarak ürünlerin
markalaşmasının sağlanması ve marka değerlerinin arttırılmasına yönelik çalışmaların yapılması
önceliklidir. Ayrıca yöresel ürünlerin üretim koşullarının iyileştirilmesi, söz konusu ürünlerde üretim
kapasitesinin arttırılması ve markalaşma çalışmaları teşvik edilecektir.
164
Eksen
İlişkisi
BEŞERİ
GELİŞME
Stratejik Amaç B-3
Eksen
İlişkisi
Kırsal kesimde yaşam kalitesinin arttırılması
GELİŞTİRİLMESİ
ALTYAPININ
Orta Vadeli Program’da kırsal kesimde kalkınmanın sağlanmasına ilişkin; zorunlu nedenlerle yaşadıkları
yerlerden ayrılan vatandaşlara, kendi istekleri doğrultusunda, eski veya yeni yerleşim yerlerinde
sürdürülebilir yaşam koşullarının oluşturulmasına yönelik tedbirlerin alınacağı belirtilmiştir. Ayrıca,
kırsal alanda yerleşme ve yapılaşmaya ilişkin usul ve esasların yöresel koşullara uygun, doğal, tarihi ve
kültürel çevreyi koruyacak, afetlere karşı duyarlılığı artıracak, kırsal alanda yaşayan vatandaşlarımızın
ihtiyaçlarını karşılayacak ve yaşam kalitesini artıracak içerikte hazırlanacağı ifade edilmiştir.
Kalkınma Planı’nın 680. maddesinde, kırsal kesimde merkezi yerleşim birimleri öncelikli olmak üzere,
temel altyapı ihtiyaçlarının karşılanacağı, ekonomik ve sosyal gelişmeye yönelik proje ve destekler ile
eğitim ve sağlık hizmetlerinin sunumunda bu merkezi birimlere öncelik verileceği belirtilmiştir.
UKKS’de yerel potansiyel ve kaynakların değerlendirilmesi, doğal ve kültürel varlıkların korunmasını
esas alarak, kırsal kesimin iş ve yaşam koşullarının kentsel alanlarla uyumlu olarak yöresinde
geliştirilmesi ve sürdürülebilir kılınması temel amaç olarak belirtilmiştir.
TÜİK verilerine göre, TR33 Bölgesi’nde iç göçlere bağlı olarak kent nüfusları artarken, kırsal nüfus
azalmaktadır. Köy ve beldelerde yaşayanların, kentlerin iş, eğitim ve sağlık bakımından çekiciliği ve
köylerde mevcut hayat şartlarının elverişsizliği gibi nedenlerle il ve ilçe merkezlerine doğru göç ettiği
gözlenmektedir. Bu göçler plansız ve çarpık kentleşme, konut sorunu, tarımsal üretimde azalma, kayıt
dışı ekonomide artış gibi pek çok problemi de beraberinde getirmektedir.
2000 yılı genel nüfus sayımında TR33 Bölgesi için %52,02 olarak tespit edilen kentleşme oranı 2009
yılı verilerine göre %61,65 seviyesine yükselmiştir. Aynı dönemde Manisa’da kırsal nüfusun toplam
nüfus içindeki oranı %43,28’den %34,77’ye; Afyonkarahisar’da %54,23’ten %48,14’e; Kütahya’da
%51,46’dan %37,26’ya; Uşak’ta ise %43,52’den %33,99’a gerilemiştir. Bu verilerden hareketle 20002009 yılları arasında Bölge illerinde kırsal nüfusun azaldığı söylenebilir.
2009 yılı TÜİK verilerine göre TR33 Bölgesi’nde kentlerde yaşayan erkeklerin %19,3’ü lise veya
dengi okul mezunu iken, köylerde yaşayan erkeklerin ancak %8,2’si lise veya dengi okul mezunudur.
Şehirlerde yaşayan kadınlarda lise veya dengi okul mezunlarının oranı %14 iken, köylerde bu oran
%3,4 düzeyindedir. Bu veriler, kırsal kesimde yaşayanlar ile şehirlerde yaşayanlar arasında eğitim
imkanlarına erişim açısından bir dengesizliği ifade etmektedir.
İl Sağlık Müdürlüklerinden alınan verilere göre il merkezleri ve büyük ilçe merkezleri dışında kalan
sağlık kurumlarındaki yatak sayısının yetersiz olduğu görülmektedir. Manisa Merkez ilçede 1.685,
Afyonkarahisar Merkez ilçede 1.237, Kütahya Merkez ilçede 986 ve Uşak Merkez ilçede 772 yatak
bulunurken Ahmetli, Aslanapa, Çobanlar, Dazkırı, Dumlupınar, Evciler, Hisarcık, Hocalar, Kızılören,
Pazarlar, Sivaslı ve Şaphane ilçelerinde hasta yatağı bulunmamaktadır.
165
Düzenlenen çalıştaylarda, sağlık hizmetleri sunumunun eksikliği önemli bir sorun olarak belirtilmiş
ve gezici sağlık hizmetleri uygulamasının yaygınlaştırılması çözüm önerilerinden biri olarak ifade
edilmiştir. Bunun yanında katılımcılar, kırsal kesimde yaşayanlarda ve kız öğrencilerde özellikle
ortaöğretimde okullaşma oranı açısından istenilen seviyelere gelinememesini önemli bir sorun olarak
dile getirmişlerdir.
Bölüm 4
Bu sorunlara yönelik olarak kırsal yerleşim yerlerinde mesleki eğitime yönelik kurslar açılması, mobil
anaokulu uygulamasının hayata geçirilmesi, gezici kütüphane uygulamasının yaygınlaştırılması çözüm
önerileri olarak ifade edilmiştir.
Yine çalıştaylarda dile getirilen önemli sorunlar arasında dezavantajlı gruplara yönelik altyapı eksikliği,
kırsalda yaşayanlar ve engellilerin eğitim ve sağlık hizmetlerinden yeterince faydalanamaması
önemli sorunlar olarak ifade edilmiştir. Bu sorunlara yönelik olarak ulaşım altyapısının iyileştirilmesi
ve köyleri ana ulaşım yoluna bağlayan köy yollarının standardının yükseltilmesi, köylerde internet
altyapısının kurulması ve tüm köylerin kanalizasyon altyapısının tamamlanması çözüm önerileri olarak
belirtilmiştir.
Hedef B-3.1
Kırsal kesimde eğitim ve sağlık hizmetlerine erişim olanakları arttırılacaktır.
Merkezi kırsal yerleşim yerlerinde mesleki eğitime yönelik kurslar açılması
Kırsal kesimde okullaşma oranlarının arttırılması
Köylerde gezici kütüphane uygulamasının yaygınlaştırılması
Gezici sağlık hizmetleri uygulamasının yaygınlaştırılması
Kırsalda ve kentlerde yaşayanların eğitim ve sağlık hizmetlerinden yararlanma imkanları arasındaki
farkı en aza indirmek amacıyla kırsal kesimde eğitim ve sağlık hizmetlerine erişim olanakları
geliştirilecektir.
Bu amaçla gezici sağlık hizmetleri uygulaması yaygınlaştırılarak kırsal kesimin sağlık hizmetlerinden
faydalanması sağlanacaktır. Ayrıca mobil eczacılık uygulaması sayesinde eczacılık hizmetlerinden
faydalanma imkanları arttırılacaktır.
Eğitim alanında, kırsal kesimde okul öncesi, ilk ve ortaöğretimde okullaşma oranının arttırılması
sağlanacaktır. Bunun yanında merkezi kırsal yerleşim yerlerinde mesleki kurslar açılarak özellikle
ilköğretimden sonra okula devam etmeyen kişilerin meslek edinebilmelerine imkan tanınacaktır.
Gezici kütüphane uygulamasıyla köylerde yaşayanların bilgiye ve kültürel hizmetlere erişebilme
imkanları arttırılacaktır.
166
Hedef B-3.2
Kırsal kesimde fiziki altyapı güçlendirilecektir.
Tüm köylerin şebeke suyuna erişimlerinin sağlanması
Tüm köylerin kanalizasyon altyapısının tamamlanması
Köyleri ana ulaşım ağına bağlayan birinci derecedeki köy yollarının standardının
yükseltilmesi
Köylerde bilgi ve iletişim teknolojileri altyapısının geliştirilmesi
Kırsal kesimde yaşam kalitesini etkileyen en önemli etkenlerden bir tanesi kırsal altyapının yetersiz
olmasıdır. Kırsalda yaşayanlar, şehirde yaşayanlara kıyasla kanalizasyon, içme suyu gibi en temel
altyapı hizmetlerinden dahi yeterince faydalanamamaktadır.
Kırsal altyapıya yönelik olarak tüm köylerde şebekeli su sisteminin kurulması ve kanalizasyon sisteminin
tamamlanması sağlanacaktır. Bunun yanında köyleri merkezi birimlere bağlayan birinci derece köy
yollarının asfaltlanması, asfaltlanmış yolların ise bakımının yapılması kırsalda yaşayanların merkezi
birimlere daha rahat ulaşmalarına imkan tanıyacak ve ulaşım süresini kısaltacaktır.
Kırsalda yaşam kalitesini etkileyen bir başka unsur bilgi ve iletişim teknolojisi altyapısıdır. Kırsalda
yaşayanların internetten daha fazla faydalanabilmelerini sağlamak amacıyla kırsal kesimde iletişim
teknolojisi altyapısının geliştirilmesi sağlanacaktır.
167
Sektörel
İlişki
SANAYİ
C. Beşeri Gelişmenin Sağlanması
Eksen
İlişkisi
REKABET
GÜCÜ
Stratejik Amaç C-1
Mesleki ve teknik eğitimin ihtiyaçlar doğrultusunda geliştirilmesi
Bölüm 4
Kalkınma Planı’nın gelişme eksenlerinden “Beşeri Kalkınmanın Sağlanması ve Sosyal Dayanışmanın
Güçlendirilmesi” başlığı altında eğitim sisteminde yaşam boyu öğrenme stratejisi ile insan kaynağının,
insan sermayesinin geliştirilmesi amaçlanmış, bilgi toplumuna geçiş sürecinde ihtiyaç duyulan insan
gücünün yetiştirilebilmesi için yabancı dil öğretiminin etkinleştirileceği, bilgi ve iletişim teknolojilerinin
derslerde kullanılmasını sağlayacak yöntemlerin geliştirileceği ve yaygınlaştırılacağı belirtilmiştir.
Yine Kalkınma Planı’nın 570. maddesinde değişen ve gelişen ekonomi ile işgücü piyasasının gerekleri
doğrultusunda, kişilerin istihdam becerilerini artırmaya yönelik yaşam boyu öğrenim stratejisinin
geliştirileceği belirtilmiştir. Bu strateji ile kişilerin beceri ve yeteneklerinin geliştirilebilmesi için örgün
ve yaygın eğitim imkanlarının artırılmasını, söz konusu eğitim türleri arasındaki yatay ve dikey ilişkinin
güçlendirilmesini, çıraklık ve halk eğitiminin bunlara yönelik olarak yapılandırılmasını, özel sektör
ve sivil toplum kuruluşlarının (STK) bu alanda faaliyet göstermesini destekleyecek mekanizmaların
geliştirileceği belirtilmiştir.
Kalkınma Planı’nın 571. maddesinde ise işgücü piyasasına ilişkin bilgi sistemlerinin geliştirilmesi,
eğitim ve işgücü piyasasının daha esnek bir yapıya kavuşturulması ve istihdam ile işgücü verimliliğinin
artırılması için yaşam boyu eğitim stratejisi dikkate alınarak ekonominin talep ettiği alanlarda insan
gücü yetiştirileceği belirtilmiştir.
Kalkınma Planı’nın 573. maddesinde mesleki ve teknik eğitimde modüler ve esnek bir sisteme
geçileceği, yükseköğretim ve ortaöğretim düzeyindeki mesleki eğitimin program bütünlüğünü esas alan
tek bir yapıya dönüştürüleceği, mesleki eğitimde nitelikli işgücünün yetiştirilmesinde önemli yeri olan
uygulamalı eğitime ağırlık verileceği belirtilmiştir. 579. maddede ise iş bulma hizmetlerinin daha fazla
kişiye sunulmasının sağlanacağı ve bu hizmetlerin kalitesinin yükseltileceği ifade edilmiştir. Ayrıca aktif
işgücü programlarının, işgücü piyasası ihtiyaç analizleri doğrultusunda düzenleneceği belirtilmiştir.
İl milli eğitim müdürlüklerinden alınan verilere göre 2009 yılı itibarıyla Afyonkarahisar, Kütahya,
Manisa ve Uşak illerinde mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarında okuyan öğrencilerin dağılımına
bakıldığında bilişim teknolojileri, imam hatip, muhasebe-finansman ve elektrik-elektronik alanlarında
okuyan öğrencilerin ağırlıkta olduğu görülmektedir.
Benzer şekilde Bölge’deki üniversitelerden elde edilen verilere göre, meslek yüksekokullarında
işletmecilik, pazarlama ve muhasebe alanları sayı olarak ağırlıktadır. Devlet Planlama Teşkilatı
tarafından 2006 yılında yayımlanan “İllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri” araştırmasına göre tekstil,
porselen, cam, mermer, gıda, perakende ticaret, madencilik ve elektrikli ev aletleri sektörlerinin
Bölge ekonomisi içerisinde ağırlığı bulunmaktadır. Bu verilerden hareketle meslek liseleri ve meslek
yüksekokullarında açılan programların, Bölge ekonomisinin ihtiyaçlarıyla tam olarak örtüşmediği
söylenebilir.
168
İl milli eğitim müdürlüklerinden alınan verilere göre 2009-2010 eğitim öğretim yılında TR33 Bölgesinde
bilişim teknolojisi sınıfı başına düşen öğrenci sayısı 430 iken bilgisayar başına düşen öğrenci
sayısı 23’tür. Buna göre Bölge illerindeki öğrenciler okullarda bilişim teknolojilerinden yeterince
faydalanamamaktadır.
Bölge Planı çalışmaları kapsamında TR33 Bölgesi illerinde gerçekleştirilen Sosyal Yapı Çalıştaylarında
eğitim masası katılımcıları tarafından eğitimde insan kaynağının yetersiz olması, öğretmenlerin yeterli
hizmet içi eğitim alamaması, okullarda fiziki şartların yetersiz olması önemli sorunlar olarak dile
getirilmiştir. Buna yönelik olarak mesleki eğitim ve seminerlerin öğretmenlerin görev yaptıkları illerde
branş bazında yapılması ve mahalli seminerlerin arttırılması, işbaşı eğitim imkanlarının arttırılması,
uygulamalı eğitim yöntemlerinin yaygınlaştırılması, yaygın eğitim kurumlarının ihtiyaçlar doğrultusunda
çeşitlendirilmesi, meslek liselerinin modernizasyonu ile ilgili çeşitli kurumlardan proje bazlı destek
alınması ile okullarda bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımının yaygınlaştırılması çözüm önerileri
olarak ifade edilmiştir.
Hedef C-1.1
Bölge ekonomisinde öne çıkan sektörlerin ihtiyacını karşılayacak ara eleman ve teknik personel
yetiştirilecektir.
Bölgede öne çıkan sektörlerde ihtiyaç duyulan ara elemanların yetiştirilmesi için gerekli
programların açılması
İşbaşı eğitim olanaklarının arttırılması
Yaygın eğitim merkezlerinin Bölge ihtiyaçları doğrultusunda çeşitlendirilmesi
Bölgede öne çıkan elektrik-elektronik, beyaz eşya, otomotiv, seramik, porsalen, cam, tekstil, deri,
madencilik, mermer, ve gıda sektörleri başta olmak üzere Bölge ekonomisinin ihtiyacı olan ara
elemanların yetiştirilmesi sağlanacaktır.
Bölge’de işbaşı eğitim olanakları arttırılarak mesleki ve teknik eğitim gören öğrencilerin edindikleri
bilgileri geliştirmeleri sağlanacaktır. Ayrıca yetişkinler teknik eğitim merkezi, turizm eğitim merkezi gibi
yaygın eğitim kurumları Bölge ihtiyaçları doğrultusunda çeşitlendirilerek nitelikli ara eleman yetiştirilmesi
sağlanacaktır.
İşbu strateji için öncelikli alanlar dört ilde belirlenen teknopark, üniversite, sanayi bölgeleri, ticaret
ve sanayi odalarını içeren teknik kapasite geliştirme bölgeleridir (Bkz: Tematik Harita 4). Söz
konusu stratejiler “Üniversite ve Sanayi İşbirliğinin Geliştirilmesi” amacıyla uyumlu olarak hayata
geçirilecektir.
169
Hedef C-1.2
Mesleki ve teknik eğitimin kalitesi arttırılacaktır.
Mesleki ve teknik eğitim kurumlarında görev yapan öğretmenlere yönelik mahalli hizmet içi
eğitimlerin yaygınlaştırılması
Bölüm 4
Eğitim kurumlarında bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımın arttırılması
Mesleki ve teknik eğitim kurumlarında eğitim araç ve gereçlerinin sayısının arttırılması ve
modernizasyonunun sağlanması
Teknik eğitimde uygulamalı eğitim yöntemlerinin yaygınlaştırılması
Mesleki ve teknik eğitimin niteliğinin geliştirilmesinde önemli unsurlardan bir tanesi kalifiye öğreticilerdir.
Bu amaçla öğretmenlere yönelik mahalli hizmet içi eğitim uygulamaları yaygınlaştırılacaktır.
Ayrıca eğitim kurumlarının bilgi ve iletişim teknolojilerinden azami düzeyde faydalanılması sağlanacaktır.
Bu amaçla eğitim kurumlarında bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı arttırılacaktır.
Mesleki eğitim öğrencilerinin daha modern araç-gereç ve makinelerle eğitim almaları sağlanacaktır.
Bunun yanında makine başına düşen öğrenci sayısı azaltılacak ve her öğrencinin daha fazla uygulama
yapması sağlanacaktır. Ayrıca eğitim ve öğretimde uygulamalı eğitim yöntemlerinin yaygınlaştırılması
sağlanacak ve öğrencilerin pratik bilgileri pekiştirilecektir.
170
Sektörel
İlişki
SANAYİ
Sektörel
İlişki
TURİZM
Stratejik Amaç C-2
Bölge’de girişimcilik kapasitesinin arttırılması
Eksen
İlişkisi
REKABET
GÜCÜ
Eksen
İlişkisi
KIRSAL
KALKINMA
Kalkınma Planı’nın 589. maddesinde eğitimde kalitenin artırılması amacıyla, yenilikçiliği ve araştırıcılığı
esas alan müfredat programlarının ülke geneline yaygınlaştırılacağı, öğrencilerin bilimsel araştırmaya
ve girişimciliğe teşvik edileceği belirtilmiştir. Kalkınma Planı’nın 620. maddesinde ise yoksul kesimlere
yönelik ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilecek şekilde gelir getirici projelerin destekleneceği belirtilmiştir.
Yine aynı maddede özellikle kırsal kesimde ve az gelişmiş bölgelerde girişimciliğin teşvik edileceği
belirtilmiştir.
662. maddede ise bölgelerde yatırım ortamının iyileştirileceği, girişimciler için finansman olanaklarının
artırılarak çeşitlendirileceği, ayrıca girişim sermayesi, mikro-kredi uygulamaları ve farklılaştırılmış girdi
maliyetlendirmesi gibi yatırım, üretim ve istihdamı özendirici yeni araçların geliştirileceği belirtilmiştir.
Kalkınma Planı’nın yerel dinamiklere ve içsel potansiyele dayalı gelişmenin sağlanması kapsamındaki
664. maddesine göre özellikle az gelişmiş bölgelerde yerel düzeyde uzmanlaşmayı destekleyecek
şekilde beşeri kaynaklar ve sosyal sermaye geliştirilecek, bölgesel potansiyelleri ve işgücü piyasası
özelliklerini dikkate alan işgücü eğitim programları uygulanacaktır. OECD ve EUROSTAT’ın 2007
yılında birlikte organize ettikleri EIP (Entrepreneurship Indicators Programme) Girişimcilik Göstergeleri
Programı sonucunda oluşturdukları gösterge çerçevesi üç bileşen üzerinden tanımlanmaktadır. Buna
göre girişimcilik belirleyicileri girişimsel performans ve girişimciliğin etkileri olarak çizilen bu çerçevenin
detaylandırılması şu şekildedir:
Belirleyiciler: Regülasyon çerçevesi, piyasa koşulları, finansmana erişim, girişimcilik kapasitesi
(yeteneği), kültür
Girişimsel Performans: Açılan firma sayısı, kapanan firma sayısı, firma büyüme oranları, firma
çalışan sayısındaki artış oranı
Etkiler: İş yaratma(istihdam), ekonomik büyüme, yoksulluğu düşürme
TR33 Bölgesi’nde yer alan sektörlerin oluşturduğu katma değerlerin, ilişkin sektörlerin ulusal ölçekteki
düzeylerine oranlanması sonucu ortaya çıkan sıralama incelendiğinde, 2006 dönemi için tarım
sektörünün ilk sırada yer aldığı, tarımı sanayi sektörünün izlediği ve hizmetler sektörünün üçüncü
sırada geldiği görülmektedir. Bununla birlikte TR33 Bölgesi’nde yaratılan gayrisafi katma değerin
(GSKD) sektörel dağılımına bakıldığında ise, %47 oranı ile hizmetler sektörü en fazla paya sahip iken,
bunu %33 ile sanayi sektörü ve %20 ile tarım sektörü izlemektedir. Ekonomiler geliştikçe hizmetler
sektörünün üretim içerisindeki payı artmakta, bununla birlikte tarımın payı azalmaktadır. 2009 yılında
kurulan ticaret ünvanlı işyerleri sayıları açısından TR33 Bölgesi illeri sıralandığında, büyükten küçüğe
doğru Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak illeri yer almaktadır. 2009 yılında kurulan şirket
ve kooperatiflerin sayıları açısından ise sıralama benzer şekilde büyükten küçüğe doğru Manisa,
171
Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak şeklindedir. İllerin merkezlerindeki ticaret ve sanayi odalarına
kayıtlı üye sayıları bakımından sıralamaları ise Manisa, Afyonkarahisar, Uşak ve Kütahya şeklindedir.
Buna göre girişimcilik düzeyi en fazla gelişmiş il Manisa olup, bunu Afyonkarahisar, Uşak ve Kütahya
izlemektedir.
Hedef C-2.1
Bölüm 4
Girişimcilerin finansman olanakları konusunda bilgi ve beceri kapasitesi arttırılacaktır.
Girişimcilere finansman teknikleri hakkında bilgi ve beceri artırıcı eğitimlerin düzenlenmesi
Yurt içi ve yurt dışı finansman kaynaklarına ulaşılması için uygun koşulların yaratılması
Bölge dahilinde girişimcilik kapasitesinin arttırılması girişimcilere yeterli sermaye desteğinin sağlanması
ve bu desteğe ulaşımın kolaylaştırılması ile mümkün olacaktır. Bu kapsamda girişimcilerin özel sektör
ve kamu kurumları tarafından sağlanan kredi ve proje desteği olanaklarına ilişkin derinlemesine ve
güncel olarak bilgi sahibi olmaları sağlanacak ayrıca risk sermayesi ve benzeri finansman türlerine
ilişkin eğitim programları yaygınlaştırılacaktır. Eğitim talebinin uyarılarak firmalarda kurumsallık
düzeyini artıran eğitimlerle birlikte özellikle finansmana erişim konusu ve işletmelerde finansman
teknikleri hakkında sürekli eğitimlerin gerçekleştirilmesi sağlanacaktır.
Dış ticaret ile uğraşan firmalarda uluslararası finansman teknikleri ile dış ticarette uygulanan finansman
teknikleri hakkında teknik bilgi becerilerinin geliştirilmesine yönelik çalışmaların yapılması önceliklidir.
Yurtiçi ve yurtdışı finansman imkanlarını geliştirici nitelikteki eğitimler sayesinde risk sermayesi türleri,
girişim sermayesi, iş melekleri gibi finansman kaynaklarına erişimin sağlanmasına yönelik ağların
yaratılmasına öncelik verilecektir.
Hedef C-2.2
Şahış şirketleri ile küçük ölçekli işletmelerin pazarlama kapasitelerinin arttırılması teşvik
edilecektir.
Pazar araştırmalarının yapılmasının teşvik edilmesi
İşletmelerin pazarlama altyapısının geliştirilmesi ve pazarlama karması unsurlarının
geliştirilmesinin sağlanması
Girişimcilik kültürünün gelişmesi ve girişimciliği kısıtlayan hukuki, bürokratik, ekonomik ve kültürel
engellerin ortadan kaldırılması ekonomik gelişme ve tasarruf oranları üzerinde önemli etkiye sahiptir.
Bölge’deki girişimci sayısının artması sermaye desteğiyle ilişkili bir hususken Bölge’nin girişimcilik
kapasitesinin artması aynı zamanda şahıs şirkletleri veya küçük ölçekli işletmelerin ürün pazarlama
172
kapasiteleriyle de ilişkilidir. Bu kapsamda küçük ölçekli işletmeler ve bireysel girişimcilere yönelik
pazarlama ve marka yaratma konularında sürekli öğrenme ve ücretsiz eğitim çalışmaları desteklenecek,
girişimcilerin öğrenen örgüt stratejisi ile değer yaratmaları sağlanacaktır. İşletmeciliğin geliştirilmesine
ilişkili “Rekabet Gücünün Arttırılması” ekseninde yer alan maddelerle uyumlu olacak şekilde Bölge’deki
işletmeler arasında ortaklıklar kurulması yaygınlaştırılarak farklı tecrübelerden yararlanmaları teşvik
edilecek, girişimcilerin çok sektörlü dinamikler oluşturması desteklenecektir. Pazarlama altyapılarının
geliştirilmesine yönelik yapılacak çalışmalarda rekabet gücü düşük, pazarlama kapasitesi görece az
olan firmaların talepleri doğrultusunda başta pazarlama karması unsurlarının kullanılması olmak üzere,
ürün çeşitlendirilmesi, marka konumlandırması, modern pazarlama strateji ve teknikleri konusunda
deneyimsel pazarlama sayesinde alt yapı eksikliğinin giderilmesi sağlanacaktır.
Hedef C-2.3
Yabancı sermayeli ortaklıklar ve dış ticaret teşvik edilecektir.
İşletmelerin yabancı ortaklıklar kurması
Firmaların dış pazarlara açılmalarının teşvik edilmesi
OECD ve Eurostat ortak çalışmalarında girişimcilik temelli ekonomik gelişmenin sağlanması için
işletmelerde yabancı ortaklıkların kurulmasıyla markalaşma becerisinin gelişmesi, bilgi ve yenilik
yayılımının sağlanması, artan endüstri içi ticaret kapasitesiyle ile dış ticaret hacminin artmasına
katkıda bulunması açısından önemli olduğu vurgusu yapılmıştır. Yabancı ortaklıkların niceliksel olarak
geliştirilmesi, firmaların bilgiye ulaşma ve bilgiyi kullanma sıkıntısını aşmalarına katkıda bulunduğu gibi
benchmarking mekanizmasına da ‘de facto’ olarak işlerlik kazandıracaktır. Kırsal kesimdeki firmaların
hem yurtiçi hem de yurtdışı firmalarla ortak çalışma düzeyinin yükselmesi kırsal kesimde faaliyet
gösteren firmaların ekonomik faaliyet gösterme becerilerinin gelişmesine katkıda bulunması açısından
önceliklidir. Bu durum etkileşim halindeki firmalar arası bilgi aktarma mekanizmasına dönüşecek
böylece iletişimsel eylem bazlı ekonomik gelişimin sağlanmasına yönelik faaliyetlerin gerçekleştirilmesi
mümkün olabilecektir.
Yabancı ortaklıklar sayesinde farklı pazarlara ulaşma imkanlarının geliştirilmesi mümkün olabilecektir.
Dış pazarlarda doygunluğa ulaşmamış pazarlar öncellikli olmak üzere firmaların net döviz etkisi
yaratabilmelerini sağlayacak şekilde pazarlara ürün ve hizmet sunumunun gerçekleştirilmesine
büyük önem verilecektir. Girişimcilik sayesinde ekonomik ve sosyal etkileşim gerçekleştirilerek teknik
bilgi(know-how), teknoloji, iş yürütme ve iş yönetme deneyimlerinin hem açık bilgi (explicit knowledge)
hem de örtük bilgi(tacit knowledge) sayesinde yayılımının gerçekleştirilmesini sağlayacak kurumsal ve
kurumsal olmayan ortaklıkların kurulması ve var olan kurumsal ortaklıkların geliştirilmesinin sağlanması
önceliklidir. Söz konusu önceliğin faaliyete geçirilmesi hususunda kentlerde ticaret ve sanayi odaları,
kırsal kesimlerde ise üretici örgütlerinin koordinatör rolü üstlenmeleri amaçlanmaktadır. İşbu stratejiler
tüm bölgeye yönelik olmakla birlikte, teknik kapasite geliştirme bölgeleri öncelikli alanlardır(Bkz:
Tematik Harita 4).
Çalıştaylarda yapılan görüşmelerde, illerde iş kurma süreçleri hakkında farklı uygulamaların olduğu
dile getirilmiştir. Bölge düzeyinde iş kurma süreçleri ve süreleri uyumlaştırılacaktır. Rekabet gücünün
bir unsuru olan girişimcilik kapasitesinin geliştirilmesi önündeki kısıtlamalar minimize edilecek ve iş
kurma süresinin OECD ülkeleri ortalamasının altına düşürülmesi için gerekli çalışmalar yapılacaktır.
173
Eksen
İlişkisi
KIRSAL
KALKINMA
Stratejik Amaç C-3
Eksen
İlişkisi
Dezavantajlı grupların ekonomik sosyal hayata entegrasyonunun sağlanması
ALTYAPININ
GELİŞTİRİLMESİ
Bölüm 4
Kalkınma Planı’nın 616. maddesinde yoksulluk ve gelir dağılımındaki dengesizliğin, sürdürülebilir
büyüme ve istihdam, eğitim, sağlık ve çalışma hayatı politikalarıyla kalıcı bir şekilde azaltılacağı ayrıca
yoksulluk ve sosyal dışlanma riski taşıyan birey ve grupların ekonomik ve sosyal hayatta yer almalarının
sağlanacağı ve yaşam kalitelerinin yükseltileceği belirtilmiştir. 621. maddede ise kadınların ekonomik
hayata katılımlarını artırmak için bu kesime yönelik mesleki eğitim imkanlarının geliştirilerek istihdam
edilebilirliklerinin arttırılacağı vurgulanmaktadır.
Ek olarak 568. maddede işgücü piyasasında zorluklarla karşılaşan kadınlar, gençler, uzun süreli
işsizler, özürlüler ve eski hükümlüler için fırsat eşitliği sağlanması gerektiği açıkça belirtilmiştir.
Kalkınma Planı’nın 626. maddesinde özürlülerin ekonomik ve sosyal hayata katılımlarının artırılmasına
yönelik sosyal ve fiziki çevre şartlarının iyileştirileceği, özel eğitim imkanları ve çalışma ortamının özel
olarak düzenlendiği korumalı işyerlerinin geliştirileceği belirtilmiştir.
Yine Kalkınma Planı’nın 623. maddesinde özellikle kırsal kesimdeki kız çocuklarının, özürlülerin
ve düşük gelirli ailelerin çocuklarının eğitim ihtiyaçlarının karşılanması desteklenerek bu kesimlerin
eğitime erişimleri kolaylaştırılacağı ve çocuk işçiliğini önleyecek tedbirlerin alınacağı ve etkili bir şekilde
uygulanacağı ifade edilmiştir.
Orta vadeli programda yoksulluk ve sosyal dışlanma riski altında bulunan birey ve grupların ekonomik ve
sosyal hayata katılımlarının artırılması, yaşam kalitelerinin yükseltilmesi ve toplumla bütünleşmelerinin
sağlanması temel amacıyla sosyal içermenin gerçekleştirilmesi gerektiği belirtilerek dezavantajlı
gruplar için eğitim, sağlık, istihdam ve sosyal güvenlik gibi temel hizmetlerin erişilebilirliğinin artırılacağı
belirtilmiştir.
Kalkınma Planı’nın 628. maddesinde ise yoksulluk ve sosyal dışlanmanın önlenmesine yönelik
politikaların uygulanmasında ve bunlara yönelik eğitim, barınma ve istihdam gibi hizmetlerde, merkezi
idare ve mahalli idareler ile sivil toplum kuruluşları başta olmak üzere tüm kesimlerin koordineli bir
şekilde çalışmasının sağlanacağı belirtilmiştir.
Ayrıca işgücü piyasasında başta gençler, kadınlar ve özürlüler olmak üzere dezavantajlı kesimlere
yönelik destekleyici politikaların sürdürüleceğine ilişkin karar alınmıştır.
Son olarak Kalkınma Planı’nın 622. maddesinde kadına yönelik şiddetin önlenmesi amacıyla bu
konudaki toplumsal bilincin artırılacağı belirtilmiştir.
2009 yılı TÜİK verilerine göre, TR33 Bölgesi’nde işgücüne katılım oranı erkeklerde %69,2 iken
kadınlarda bu oran %23,4 düzeyindedir. Türkiye’de ise erkekler için işgücüne katılım oranı %70,5
174
kadınlarda bu oran %26 seviyesindedir. Bu veriler doğrultusunda kadınlarda işgücüne katılım oranının
erkeklere oranla çok düşük olduğu söylenebilir.
Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu(TÜBİTAK) tarafından yapılan Türkiye Özürlüler
Araştırması’na göre 2002 yılı itibarıyla Ege Bölgesi genelinde yaşayan engellilerin ancak %24’ü
işgücüne katılmakta iken bu oran 15 yaş üzeri toplam nüfusta %48,4’tür. Türkiye genelinde ise kırsalda
yaşayan engellilerin ancak %17,76’sı işgücüne katılmaktadır. Benzer şekilde kırsalda yaşayan
engellilerin %43,44’ü okuma yazma bilmiyorken şehirlerde yaşayan engellilerin %29,58’i okuma yazma
bilmemektedir. Aynı araştırmaya göre engelli erkeklerin %32,22’si işgücüne katılırken kadınlarda bu
oran sadece %6,71 seviyesindedir.
Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) Kütahya İl Müdürlüğü verilerine göre 2009 yılı itibarıyla Kütahya’da
İŞKUR’a kayıtlı 890 engellinin %22’si istihdam edilmiştir. Uşak İl Müdürlüğü verilerine göre 678 engelli
İŞKUR’a kayıtlıdır ve bunların %14,01’i istihdam edilmiştir. Afyonkarahisar İl Müdürlüğü verilerine göre
679 engelli İŞKUR’a kayıtlı olup, 138’i istihdam edilmiştir. Buna göre Afyonkarahisar’da İşkur’a kayıtlı
engellilerin %20,3’ü istihdam edilmiştir.
Bölge Planı hazırlık çalışmaları kapsamında gerçekleştirilen Sosyal Yapı Çalıştaylarında dezavantajlı
gruplar masasında altyapı eksikliği, dezavantajlı gruplarla ilgili kurumlar arasında koordinasyon eksikliği,
kırsal kesimde yaşayanların ve engellilerin sağlık ve eğitim hizmetlerinden yeterince faydalanamadığı
önemli sorunlar olarak dile getirilmiştir. Buna yönelik olarak engelliler için mesleki rehabilitasyon
merkezleri ve iş okulları ile buralarda görev yapan mesleki eğitmen sayısının arttırılması, mevcut ortak
kullanım alanlarının engellilerin kullanımına uygun hale getirilmesi ve yeni yapılacak binalarda da bu
hususun dikkate alınması, dezavantajlı gruplara yönelik istihdam planı oluşturulması ve ortaya çıkan
sonuçlara göre ihtiyaç duyulan alanlarda mesleki ve teknik eğitim verilmesi, toplu taşıma araçlarının
engellilerin kullanımına uygun hale getirilmesi, engellilerin daha uygun ortamlarda spor yapabilmeleri
için gerekli ortamların hazırlanması, popüler spor dallarında faaliyetler düzenlenmesi, engelsiz ve
engelli grupların aynı faaliyetlerde buluşturulması, özel sektörde engelli çalıştırma zorunluluğunun tam
olarak uygulanması, ilgili kurum ve kuruluşlarla engelliler arasındaki iş birliğinin arttırılması çözüm
önerileri olarak belirtilmiştir.
Sosyal Yapı Çalıştaylarında ayrıca kadınlara yönelik ayrımcılık önemli bir problem olarak gündeme
gelmiştir. Bu probleme yönelik olarak aile danışma merkezlerinin evlilik ve aile kurumu hakkında
bilgilendirici çalışmalarının genişletilmesi, sosyal hizmetlere bağlı toplum merkezlerinin alana yönelik
faaliyet, kurs ve atölyelerinin arttırılması, kadın derneklerinin daha etkin çalışmalarının sağlanması,
Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezlerinin kurulması, kadınların ekonomik hayata
entegrasyonunu kolaylaştırmayı amaçlayan girişimci derneklerinin kadınların önderliğinde örgütlenmesi
çözüm önerileri olarak dile getirilmiştir.
Hedef C-3.1
Toplu kullanım alanlarında engellilere yönelik gerekli iyileştirmeler yapılacaktır.
Yeni inşa edilecek yapılarda engellilerin kullanımına uygunluk şartlarının sağlanması
175
Toplu taşıma araçlarında engellilerin kullanımı için gerekli fiziki düzenlemelerin yapılması
Engellilerin daha uygun ortamlarda spor yapabilmeleri için gerekli ortamların hazırlanması
Engellilerin sosyal hayata entegrasyonunun kolaylaştırılması amacıyla kaldırımlar, binaların giriş ve
çıkışları ile diğer sosyal yaşam alanlarının engellilerin kullanımına uygun şekilde düzenlenmesi ve yeni
yapılacak yapılarda bu şartlara dikkat edilmesi sağlanacaktır.
Bölüm 4
Ayrıca engellilerin sosyal faaliyetlere katılımının gerçekleşmesi ve toplu taşıma araçlarını kullanabilmeleri
için gerekli fiziki düzenlemelerin yapılması sağlanacak ve engellilerin sosyal hayata katılmalarının
önündeki fiziksel engeller azaltılacaktır.
Hedef C-3.2
Kadınların ekonomik ve sosyal hayata entegrasyonu sağlanacaktır.
Kadınların ekonomik hayata entegrasyonunu kolaylaştırmayı amaçlayan girişimci derneklerinin
kadınların önderliğinde örgütlenmesi
Üniversite bünyesinde hizmet vermek üzere Kadın Sorunları Uygulama ve Araştırma
Merkezlerinin açılması
Kadınlar arasında dayanışmayı arttırmaya yönelik derneklerin açılması ve var olan derneklerin
daha etkin çalışmalarının sağlanması
Kadın girişimci dernekleri ve kadın dayanışma platformları sayesinde kadınların ekonomik ve sosyal
hayata entegrasyonları kolaylaştırılacaktır.
Ayrıca kadınların toplumsal ve ekonomik hayattaki konumlarıyla ilgili gelişmeleri tespit etmek, analiz
etmek ve bu tespitlerden hareketle kadınların konumlarını güçlendirmek amacıyla çalışmalar yapmak
üzere üniversiteler bünyesinde kadın sorunları uygulama ve araştırma merkezleri kurulacaktır.
Kadınlar arasındaki dayanışmayı arttırmaya ve ortak sorunlar karşısında birlikte hareket etmelerini
sağlamak üzere kadın dayanışma dernekleri açılacak ve var olan derneklerin daha etkin çalışmaları
sağlanacaktır. Söz konusu stratejiler “Kırsal Kesimde Ekonomik Çeşitliliğin Sağlanması” amacıyla
eşgüdümlü olarak uygulanacaktır.
Hedef C-3.3
Engellilerin istihdam oranı arttırılacaktır.
Bölgede engellilere yönelik rehabilitasyon merkezleri ve iş okulları ile buralarda görev yapan
eğitmen sayısının arttırılması
Bölge işletmelerinde engelli istihdamının teşvik edilmesi
176
Dezavantajlı gruplara yönelik istihdam planı oluşturulması ve ortaya çıkan sonuçlara göre
ihtiyaç duyulan alanlarda teknik ve mesleki eğitim verilmesi
İşletmelerle engelliler arasındaki koordinasyonun arttırılması
Bölge’de engellilerin daha rahat iş bulabilmeleri amacıyla öncelikli olarak istihdam planı oluşturulacaktır.
Bu plan sonucunda ortaya çıkacak sonuçlara göre ihtiyaç duyulan alanlarda engellilere yönelik teknik
ve mesleki eğitim verilecektir. Bu amaçla Bölge’deki iş okulları ve rehabilitasyon merkezlerinin sayısı
ve buralarda görev yapan eğitmen sayısı arttırılacaktır.
Bölge’de engelliler ile işverenler arasında iletişimi ve koordinasyonu sağlayacak yapılanmaların
oluşturulması sağlanacaktır. Bu sayede engellilerin Bölge’deki iş imkanlarıyla ilgili daha sağlıklı bilgi
edinmeleri sağlanacaktır. Bu kurumlar aynı zamanda Bölge’deki işletmelerde dezavantajlı çalışan
istihdam edilmesine de yardımcı olacaktır.
Hedef C-3.4
Sosyal dışlanma riski taşıyan gruplara ilişkin toplumsal bilinç oluşturulacaktır.
Şiddet ve istismara maruz kalan kadın ve çocukların topluma kazandırılması için rehabilitasyon
merkezlerinin yaygınlaştırılması
Toplumsal bütünleşme, toplumsal cinsiyet eşitliği, kadına ve çocuklara yönelik aile içi şiddet
konularında toplumsal bilinç oluşturulması
Evlilik ve aile kurumu hakkında aile danışma merkezlerinin bilgilendirici çalışmalarının
arttırılması
Sosyal dışlanma probleminin altında yatan temel sebeplerden bir tanesi bu konuda toplumda yeterli
bilincin bulunmamasıdır. Bu amaçla toplumsal cinsiyet eşitliği, kadına yönelik aile içi şiddet ve çocuk
haklarına ilişkin konularda toplumsal farkındalık oluşturmaya ve zihinsel dönüşüm sağlamaya yönelik
aile danışma merkezleri, STK’lar, sosyal hizmetlere bağlı toplum merkezleri aracılığıyla faaliyet, kurs
ve atölyelerin açılması sağlanacaktır.
Toplumsal bilinç oluşturmanın yanında şiddet ve istismara maruz kalan çocuk ve kadınların
rehabilitasyonu da önem arz etmektedir. Bu doğrultuda Bölge’de rehabilitasyon merkezlerinin sayısının
arttırılması sağlanacaktır.
177
Eksen
İlişkisi
REKABET
GÜCÜ
Stratejik Amaç C-4
Eksen
İlişkisi
Kentlerde sosyal yaşam olanaklarının arttırılması
ALTYAPININ
GELİŞTİRİLMESİ
Bölüm 4
Kalkınma Planı, Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu (ÖİK) Raporu’nda Türkiye’deki kültür
merkezlerinin AB’de olduğu gibi kentsel hayatın bir parçası haline gelmesi için ulusal ve uluslararası
organizasyonlara ev sahipliği yapması, diğer yandan mevcut kültürel varlıkların etkin bir şekilde
sergilendiği alanlara dönüştürülmesi gerektiği ifade edilmektedir.
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından hazırlanan Kentsel Gelişme Strateji Belgesi ve Eylem Planı
Hazırlanması Projesi (KENTGES)’e ilişkin temel amaç, ana eksen ve stratejiler Kalkınma Planı’nda
belirlenen vizyona paralel olarak belirlenmiş ve şu şekilde ifade edilmiştir: “Bölgeler, yerleşmeler
arası ve yerleşmeler içi eşitsizlikleri azaltılmış, doğal ve kültürel mirasın korunup geliştirildiği, yaşam
ve mekan kalitesi iyileştirilmiş, riskleri azaltılmış, toplumsal cinsiyet eşitliği sağlanmış, yarışma gücü
kazandırılmış, dengeli, tamamlayıcı, yığılmayı önleyici çok merkezli ve sürdürülebilir bir yerleşme
sistemine ulaşmak temel amaçtır.”
TR33 Bölgesi’ndeki 358 spor kulübünün 141’i Manisa’da, 97’si Kütahya’da, 77’si Uşak’ta ve 43’ü
de Afyonkarahisar’da faaliyet göstermektedir. 81 ilde uygulanan yaz spor okulları TR33 Bölgesi için
Manisa ve Uşak’ta ilçelere kadar ulaşırken Afyonkarahisar ve Kütahya için sadece kent merkezi ile
sınırlı kalmıştır.
Alışveriş Merkezleri ve Perakendeciler Derneği (AMPD) tarafından 2006 yılında yapılan Türkiye’deki
alışveriş merkezleri sınıflamasına göre Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak illerinde AMPD
standartlarına uygun alışveriş merkezi bulunmamaktadır. Ağustos 2010 itibarıyla Manisa’nın Salihli
ve Turgutlu ilçelerinde birer, Afyonkarahisar’da 3, Kütahya’da 1, Uşak’ta ise 2 adet olmak üzere TR33
Bölgesi’nde toplam 8 adet alışveriş merkezi hizmet vermektedir.
Bölge illerinde gerçekleştirilen çalıştaylarda spor alanında ortaya çıkan sorunlar tüm illerde benzerlik
göstermiş olup her il için ayrı ayrı spor kültürünün yerleşmemiş olduğu sorunu gündeme gelmiştir. Bu
sorunun altında yatan temel nedenlerin başında halkın spor bilincine sahip olmaması gelirken ailelerin
sporla ilgili olumsuz tutumları, çocuklarını spora teşvik konusunda yetersiz ve isteksiz olmaları ve
çocukların erken yaşta sporla tanışmamış olmaları bu nedeni destekleyen alt nedenler olarak ortaya
çıkmıştır. Yine çalıştayların eğitimle ilgili gruplarında sıkça dile getirilen bir sorun da ilköğretim ve
ortaöğretim kurumlarında öğrencileri spora özendirecek, sportif faaliyetleri gerçekleştirmeye uygun
alanların (çok amaçlı salon, spor sahaları vs.) bulunmaması olmuştur. Spor branşlarının yeterince
tanıtılamaması ve spor konusundaki eğitim eksikliği de spor kültürünün yerleşmesinin önündeki
engeller arasında gösterilmiştir. Ayrıca altyapı eksikliği başlığı altında yeterli sayıda ve nitelikte tesis
bulunmaması, spor tesislerine ulaşımın kolay olmaması ve ekonomik yetersizlikler gibi nedenler de
sporun günlük hayatın bir parçası haline gelmesini engelleyen alt sorunlar olarak belirtilmiştir.
178
TR33 Bölgesi’nin kültürel ve sosyal aktiviteler açısından da yetersiz kaldığı, gençlik ve kültür merkezi
sayısının arttırılması ve mevcutların iyileştirilmesi çalıştaylarda vurgulanan bir başka konu olmuştur.
Konuyla ilgili veriler incelendiğinde TR33 Bölgesi’nde toplam 77 adet kütüphane, 7 adet müze, 45 sinema
salonu ve 9 adet tiyatro salonu bulunduğu tespit edilmiştir. Aynı veriler il bazında değerlendirilecek
olursa; Manisa’da 23 adet kütüphane, 1 adet müze, 16 adet sinema salonu ve 5 adet tiyatro salonu;
Afyonkarahisar’da 24 adet kütüphane, 1 adet müze, 11 adet sinema salonu ve 2 adet tiyatro salonu;
Kütahya’da 18 adet kütüphane, 3 adet müze, 9 sinema salonu ve 1 tiyatro salonu; Uşak’ta ise 12 adet
kütüphane, 2 adet müze, 9 adet sinema salonu ve 1 tiyatro salonu yer aldığı görülebilir.
Yine çalıştaylarda katılımcılar tarafından Bölge’de kültür, sanat ve spor komplekslerinin hem fiziksel hem
de personel açısından yetersiz oluşu, kültür ve sanat aktivitelerinin etkin düzeyde gerçekleştirilememesi
önemli sorunlar olarak dile getirilmiştir. Bu sorunlara yönelik olarak kültür ve sanat faaliyetlerinin
genişletilmesi ve tüm yıla yayılması, nitelikli iş gücünün Bölge’de kalmasını sağlayacak sosyal gelişme
alanları ile kültür, sanat ve aktivite merkezlerinin iyileştirilmesi ve sayısının arttırılması, yeni gençlik ve
kültür merkezlerinin kurulması, mevcut olanların donanımlarının iyileştirilmesi, halkın sosyal ihtiyacına
yönelik yeni alış veriş merkezleri kurulması, Bölge’nin sosyal etkinlik envanterinin oluşturulması ve
yeni merkezler kurulması ihtiyacının tespit edilmesi, hali hazırda düzenlenen festivallere halkın kitleler
halinde katılabileceği maraton, bisiklet yarışı gibi sportif faaliyetlerin dahil edilmesi çözüm önerileri
olarak ifade edilmiştir.
Hedef C-4.1
Kent merkezlerinde rekreasyon alanları genişletilecektir.
Kültür-sanat, spor ve aktivite merkezlerinin iyileştirilmesi ve sayısının artırılması
Bölgenin sosyal etkinlik envanterinin oluşturulması ve yeni merkezler kurulması ihtiyacının
tespit edilmesi
Kent merkezlerinde sosyal yaşam olanaklarının arttırılması kapsamında kısa vadeli öncelik, Bölge’nin
sosyal etkinlik envanterinin oluşturulması olacaktır. Bu sayede Bölge’de ihtiyaç duyulan etkinlik
merkezlerinin neler olduğu tespit edilebilecektir.
Sosyal etkinlik envanterinin oluşturulmasının ardından belirlenecek öncelikler çerçevesinde yeni
merkezler kurulması ve mevcut tesislerin iyileştirilmesi yapılacaktır. Mevcut tesislerin iyileştirilmesi
kapsamında kütüphane ve müzelerde modernizasyon ve renovasyon çalışmaları da yapılacaktır.
Hedef C-4.2
Bölge’de kültür ve spor bilinci oluşturulacaktır.
Sporun sağlıklı yaşamın ön koşulu olduğu algısının yaygınlaştırılması
179
Bölgede spor alanında gerçekleştirilen organizasyonların arttırılması
Kültürel festivallerin yaygınlaştırılması
Bölüm 4
Kentlerde sosyal yaşam olanaklarının arttırılması sadece fiziksel altyapıyla ilişkili olmayıp bu
konudaki sosyal bilincin de arttırılması gerekmektedir. Bu nedenle il sağlık müdürlükleri, il milli eğitim
müdürlükleri ve sivil toplum kuruluşları aracılığıyla özellikle gençlere yönelik sağlıklı yaşam ve spor
bilinci geliştirilecektir.
Bu kapsamda Bölge’de sanatsal ve kültürel turlar ile festivaller düzenlenecek ve bu faaliyetler
yaygınlaştırılacaktır. Bölge’de uygun tarihi yapıların kültür ve sanat galerileri haline dönüştürülmesi ve
ilköğretimden başlayarak çocukların farklı spor dallarına yönlendirilmesi öncelikler arasındadır.
180
D. Altyapının Geliştirilmesi
Stratejik Amaç D-1
Ulaştırma ve lojistik sisteminin geliştirilmesi
Eksen
İlişkisi
REKABET
GÜCÜ
Eksen
İlişkisi
KIRSAL
KALKINMA
Kalkınma Planı’nın 415. maddesinde ulaştırma türlerinin teknik ve ekonomik açıdan en uygun yerlerde
kullanıldığı dengeli, akılcı ve etkin bir ulaştırma altyapısının oluşturulması amacıyla sistemin bütüncül
bir yaklaşımla ele alınacağı ifade edilmiştir. Ayrıca yük taşımalarının demiryollarına kaydırılmasını,
önemli limanların lojistik merkezler olarak geliştirilmesini sağlayan, taşıma modlarında güvenliği
öne çıkaran politikaların izleneceği belirtilmiştir. Kalkınma Planı’nın 418. maddesinde demiryolu ve
denizyolunun karayolu ile rekabet edebileceği koridorlarda taşıma üstünlüğünü sağlayacak bir yatırım
ve işletmecilik anlayışıyla koridor bazında belirli tonaj potansiyelini aşan yüklerin demiryolu ve denizyolu
ile taşınmasının özendirileceği belirtilmiştir.
Yine Kalkınma Planı’nın 423. maddesinde ise yük taşımalarının demiryolu ağırlıklı yapılmasının
ulaştırma sektöründe stratejik bir amaç olduğu açıkça vurgulanmıştır. Bu doğrultuda demiryolunda
özel sektör tren işletmeciliğinin geliştirileceği belirtilerek, yük taşımacılığının özel sektörün işletmecilik
avantajlarından yararlanılmak üzere serbestleştirileceği, özel sektörle ortaklıklara gidilerek başta
sanayi bölgeleri olmak üzere demiryolu bağlantı hattı yatırımlarının yapılacağı ve araç yatırımlarının
özel sektöre bırakılacağı belirtilmiştir.
Kalkınma Planı’nın 424. maddesinde Ankara merkez olmak üzere İstanbul-Ankara-Sivas, AnkaraAfyonkarahisar-İzmir, Ankara-Konya koridorlarından oluşan çekirdek ağ üzerinde hızlı tren ile yolcu
taşımacılığına başlanacağı belirtilmiştir.
559. maddede ise ticaret hizmetlerinde etkinliğin artırılması amacıyla yük taşımacılığına yönelik olarak;
toplama ve dağıtım aşamalarında ilgili tüm tarafların bir araya geldiği, konteynerlerin depolanması,
tasnif edilmesi ve ulaştırma türleri arasında aktarımının sağlandığı, bürokratik işlemlerin tek bir
mekanda basitleştirilerek çözümlendiği, yük başlangıç ve bitiş noktaları olarak tanımlanabilecek lojistik
merkezler vasıtasıyla kombine taşımacılığa geçilmesinin sağlanacağı belirtilmiştir. Bu doğrultuda
öncelikle önemli limanlardan başlamak üzere belirli noktalarda lojistik merkezler kurulacaktır. Ayrıca
yine plan dahilinde karayollarında ağır taşıt trafiğinin yoğun olduğu arterlerde kapasite ve kalite artırıcı
bölünmüş yol yapımlarına devam edilirken yük taşımacılığının demiryoluna kaydırılacağı, limanların
ise kombine taşımacılık yapılabilen birer lojistik merkezi haline getirileceği belirtilmiştir. Son olarak
Orta Vadeli Program’da havaalanlarında orta ve uzun vadeli kapasite ihtiyaçlarının belirlenmesine
yönelik çalışmaların yapılacağı belirtilmiştir.
Ulaştırma Bakanlığı verilerine göre karayolları kullanım oranları tüm Türkiye için yük taşımacılığında
%90, yolcu taşımacılığında %95 olarak tahmin edilmektedir. Karayolları ile taşınan yolcu ve yük
miktarları ile ilgili kesin ölçümler yapılamadığından bu rakamlar tahminle sınırlı kalmaktadır. Ayrıca
bölgede yapılan bütün lojistik faaliyetleri ve bu faaliyetleri gerçekleştiren kurumlara ait verileri kayıt
altına alan bir veritabanı sistemi bulunmamaktadır.
181
Bölüm 4
Yolcu taşımacılığında bölgede havaalanı kullanımı gerek havaalanı imkanlarının azlığı gerekse diğer
ulaşım imkanlarının gelişmişliği dolayısıyla oldukça düşüktür. Karayolları bu konuda açık ara önde
olmakla beraber demiryolları yolcu taşımacılığı için de oldukça gelişmiş bir altyapı bulunmaktadır. Bölge
Türkiye’deki toplam demiryolu yolcu taşımacılığının % 6,8’i kadar yolcu taşımasını gerçekleştirmektedir.
TCDD tarafından planlanan YHT projeleri kapsamında Ankara – İzmir arasında sefer yapması
planlanan YHT Afyonkarahisar, Uşak ve Manisa illerinden; İstanbul – Antalya arasında sefer yapması
planlanan YHT Kütahya ve Afyonkarahisar illerinden geçecek ve bölgenin yolcu potansiyelinin artmasını
sağlayacaktır.
Yapılan bütün çalıştaylarda paydaşlar tarafından bölgenin gelişimi için Zafer Hava Limanı’nın faaliyete
geçmesinin elzem olarak görüldüğü belirtilmiştir. Hava limanının özellikle sanayi ve turizm sektörleri
açısından bölgedeki kalkınma sürecine çok büyük bir ivme kazandıracağı konusunda sektörle
ilgili paydaşlar hemfikir olmuşlardır. Bölge’nin havayollarıyla yük taşımadığı ve limanlara ulaşımda
demiryollarının daha fazla kolaylık sağladığı düşünülürse Bölge’nin ihracatının artması halinde
demiryolları ile yük taşımacılığının artması beklenebilir. Mevcut durumda Türkiye demiryolları yük
taşımacılığının % 15,3’ünü gerçekleştirmesine rağmen bu rakamın çok modlu ulaştırma sistemlerinin
kurulmasıyla artacağı muhakkaktır. Türk Sanayicileri ve İş Adamları Derneği (TÜSİAD) tarafından
Şubat 2007’de hazırlanan Ulaştırma Raporu’nda multimodal (çok modlu) ulaştırma yöntemlerinin
daha akılcı, daha verimli ve daha emniyetli olacağı belirtilmiştir. Multimodal taşıma için demiryollarının
diğer taşıma modlarıyla (karayolları, havayolları ve denizyolları) entegrasyonunun gelişmiş olması
gerekmektedir. Bölge’de 23 adet yükleme – boşaltma merkezi bulunmaktadır. Çoklu taşıma modları
için yükleme ve boşaltma alanları açısından yapılacak olan düzenlemelerle karayolları entegrasyonu
tamamlanabilecek durumdadır.
Bölgenin coğrafi konumu itibarıyla önemli merkezler sayılan İstanbul, Ankara, İzmir, Antalya, Bursa
ve Konya gibi illerin ortasında bulunması Bölge’yi bir kavşak noktası haline getirmektedir. Bu coğrafi
avantajı kullanmak Bölge’de yapılacak lojistik merkezlerine önemli bir ivme kazandıracaktır. Özellikle
Manisa iline yakınlığı sebebiyle İzmir’in gerek hava limanı gerekse limanlarından yararlanmak Manisa
iline önemli ölçüde avantaj sağlayacaktır. TCDD’nin planlamakta olduğu lojistik köylerinden birinin de
Uşak ilinde bulunması Bölge’ye sektörel anlamda canlılık katacaktır. Lojistikle ile ilgili Manisa Ticaret
ve Sanayi Odası (MTSO)’nun Batı Anadolu Lojistik Organizasyonları (BALO) projesi ve Uşak ilindeki
Lojistik Köyü Projesi Bölge’nin lojistik ağının geliştirilmesinde önemli bir katkı yapacaktır.
Hedef D-1.1
Bölgede ulaşım altyapısı iyileştirilecektir.
Var olan karayolu ulaşım ağlarının kalitesinin artırılması
Çevre illerle olan karayolu bağlantılarının tamamen bölünmüş yol statüsünde yollar haline
getirilmesi
Çalışan demiryollarının kalitesinin artırılması
Bölgeden geçecek YHT projelerinin hızlandırılması
Bölgenin çalışan ve planlanan havayollarının karayolları ve demiryolları ile bağlantısının
yapılması
182
Karayolları üzerinde faaliyet gösteren yük ve yolcu taşımacılığı yapan işletmelerin önem verdiği ana
hususlardan biri de yolların kalitesidir. Ankara, İzmir, İstanbul, Antalya, Bursa, Konya gibi ulaşım ağlarını
kullanma potansiyeli yüksek merkezlerin ortasında bulunan bölgenin karayollarının iyileştirilmesi
bölgeden geçen trafiği büyük ölçüde etkileyecektir. Bölgesel lojistik sisteminin maliyet etkin yapıya
kavuşturulması ve sistemde sürdürülebilirliğin sağlanması amacıyla Bölge’de demiryolları kullanım
oranlarının arttırılması teşvik edilecektir.
Bu amaçla Bölge’deki demiryolu ağının genişletilmesine ilişkin çalışmaların desteklenmesi ve demiryolu
kalitesinin arttırılarak ulaşım sürelerinin kısaltılması amaçlanmaktadır. Ayrıca sanayi gelişimlerinin
demiryolu ağı çerçevesinde belirlenen öncelikli gelişme koridoru dahilinde gerçekleşmesi önceliklidir
(Bkz: Tematik Harita 2A). Ulaştırma Bakanlığı tarafından yürütülen Hızlı Tren Projeleri’nin Bölge’de
hayata geçirilmesi de önceliklidir.
Bölgede havayolları kullanımı oldukça düşüktür. Bu durumun düzeltilmesi turizm başta olmak
üzere sanayi ve hizmet sektörlerine olumlu yansıyacaktır. Bölgedeki termal turizm potansiyeli ve bu
sektörün hitap ettiği yaşlı kesimin daha rahat ve daha kısa zamanda istediği yere ulaşabilmesi adına
havayollarının, karayolu ve demiryolu ile bağlantılarının en efektif şekilde sağlanması önceliklidir.
Hedef D-1.2
Lojistik merkezleri kurulacaktır.
Bölgede planlanan lojistik merkezlerinin desteklenmesi
Zafer Hava Limanı çevresinde lojistik merkezi oluşturulması
Demiryolu yükleme – boşaltma merkezlerinin arttırılması
İzmir ve limanı olan çevre illerin lojistik potansiyellerinin değerlendirilmesi
Lojistik sisteminin oluşturulması amacıyla Bölge’de bulunan sanayi bölgeleri, ürün depoları, verimi
yüksek tarım alanları ve kent merkezleri arasındaki ulaşım ağları başta olmak üzere tüm bölgesel
ulaşım ağları güçlendirilecek ve daha kaliteli bir yapıya kavuşturulacaktır.
Kütahya ilinde inşa edilmesi planlanan bölgesel Zafer Hava Limanı’nın tamamlanması için bölgesel
ve ulusal ölçekte kurumlarla irtibat sağlanacaktır. Bölgede faaliyet gösteren yükleme – boşaltma
merkezlerine ek olarak yük yükleme–boşaltma için uygun bölgelerde demiryolu–karayolu bağlantısı
arttırılacak, işletmelerde çok modlu taşımacılığın yaygınlaştırılması teşvik edilecektir.
Ayrıca Bölge illerinde halihazırda çalışmaları devam eden lojistik projelerinin(Uşak Lojistik Köyü, BALO
Projesi, vs.) Bölge Planı ilke ve stratejileri dahilinde hayata geçirilmeleri desteklenecektir.Bölgede yer
alan il merkezleri ve Zafer Hava Limanı lojistik merkezleri olarak tespit edilmiştir. İzmir ilinin de ulaşım
potansiyelinden yararlanılması önem arz etmektedir. İşbu stratejiler tüm bölgeye yönelik olmakla birlikte
teknik kapasite geliştirme bölgeleri öncelikli alanlardır. Son olarak sanayi gelişimlerinin belirlenen
koridor kapsamında gerçekleşmesi lojistik ağının etkinliğini arttıracaktır (Bkz: Tematik Harita 2A).
183
Stratejik Amaç D-2
Çevre kirliliğinin etkilerinin azaltılması
Eksen
İlişkisi
BEŞERİ
GELİŞME
Eksen
İlişkisi
KIRSAL
KALKINMA
Bölüm 4
Kalkınma Planı’nın temel ilkelerinden bir tanesi de doğal ve kültürel varlıklar ile çevrenin gelecek nesilleri
de dikkate alan bir anlayış içinde korunmasıdır. Bu bağlamda Kalkınma Planı’nın 453. maddesinde
ifade edildiği üzere gelecek kuşakların ihtiyaçlarını gözeterek doğal kaynakların koruma ve kullanma
koşulları belirlenecek ve bu kaynaklardan herkesin adil biçimde yararlanmasını sağlayacak şekilde
Çevre Yönetim Sistemleri oluşturulacaktır.
Kalkınma Planı’nda çevre bilincinin geliştirilmesine yönelik eğitim ve kamuoyu bilgilendirme
çalışmalarının yapılacağı belirtilmiş, 462. maddesinde ise tarım ve turizm başta olmak üzere çevreye
duyarlı sektörlerde ekolojik potansiyelin değerlendirileceği ve koruma-kullanma dengesinin gözetileceği
vurgulanmıştır.
Avrupa Komisyonu Haziran 2001 Göteborg Zirvesi sonucunda “Daha İyi Bir Dünya İçin Sürdürülebilir
Bir Avrupa: Sürdürülebilir Kalkınma İçin Avrupa Stratejisi’’ başlığı ile Sürdürülebilir Kalkınma
Stratejisi’ni kabul ederek, 2000 yılında kabul edilen Lizbon Stratejisine eklemiştir. Avrupa Komisyonu
Lizbon Stratejisi’nin temel tematik eksenlerinden olan sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması için hava
kalitesi, toprak kirliliği, su kirliliği, biyolojik çeşitlilik, gürültü, geri dönüşüm, eko-inovasyon (çevre dostu
teknolojilerin geliştirilmesi) konularında çalışmalar yaparak ve yaptırarak politika yönlendirmelerini
gerçekleştirmektedir. Sürdürülebilirlik konusunda Eurostat’ın hazırladığı raporda yüzden fazla başlık
olmakla beraber sürdürülebilirlik ile ilgili göstergelerden derlenen ana başlıklar şunlardır: Sosyoekonomik kalkınma, iklim değişikliği ve enerji, sürdürülebilir ulaşım, sürdürülebilir üretim ve tüketim,
doğal kaynaklar, sağlık, sosyal içerme, demografik değişiklikler ve göç, küresel ortaklıklar ve iyi
yönetişim.
Çevrenin korunması ve sürdürülebilirliğin sağlanması için bir başka araç da 16 Şubat 2005’te
yürürlüğe giren Kyoto Protokolü’dür. BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesine Yönelik Kyoto
Protokolü, piyasa temelli düzenlemeler ile karbon piyasası oluşturularak emisyon ticareti yapılmasını
ve ülkelerin gaz emisyon oranlarının düşürülmesi yoluyla temiz kalkınma mekanizması oluşturulmasını
hedeflemektedir.
5 Mayıs 2009 tarihli ve 27219 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Hava Kalitesi Değerlendirme ve
Yönetimi Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile de yönetmeliğin Ek-1 A’sında
değişiklik yapılmıştır. Yönetmelikle mevcut hava kalitesi sınır değerlerinin 1 Ocak 2014 tarihine kadar
kademeli olarak azaltılması ve o tarihten sonra kademeli olarak AB hava kalitesi limit değerlerine uyum
sağlanması hedeflenmektedir.
Bölge’nin büyük bir kısmında su çalışmaları Gediz Havzası ve Akarçay Havzası Koruma Eylem
Planları ile gerçekleştirilmektedir. Gediz Havzası’nda yaşanan çevre kirliliği problemine karşı çözüm
önerileri getirmek ve etkin bir mücadele yürütmek üzere su kalitesinin iyileştirilmesini hedefleyen Eylem
Planları 2008 yılında yürürlüğe girmiştir. Eylem Planları’nda kısa vadede öncelikli olarak atıksu arıtma
tesislerinin yapılması ya da mevcut tesislerin revizyonu gerçekleştirilecektir.
184
Çevre ve Orman Bakanlığı’nın 2007-2008 yıllarını içeren Çevre Sorunları Envanteri Değerlendirmesi ile
Bölge Planı hazırlık çalışmaları kapsamında gerçekleştirilen Çevre ve Orman Çalıştayları sonucunda
TR33 Bölgesi’nde baskın çevre sorununun hava kirliliği olduğu ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte su
ve toprak kirliliği ile katı atıklar da çalıştay raporlarında Bölge’nin önemli çevre sorunları arasında yer
almıştır.
Çevreye uyumlu yakıt kullanımının artması ile birlikte TR33 Bölgesi’nde hava kirliliğinde kayda değer
iyileşmeler görüldüğü tespit edilmiştir. Ancak Bölge’de özellikle kış aylarında evsel ısınmadan kaynaklı
hava kirliliği sebebiyle il merkezleri ve bazı ilçeler 1. grup kirli iller ve ilçeler arasında yer almaktadır.
Bölge’de mali imkansızlıklar, personel yetersizliği ve ekipman sıkıntısı sebebiyle yeterli kontrol
çalışmaları yürütülememektedir.
Bölge’de içme ve kullanma suyu açısından arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam
belediye nüfusuna oranı Ege Bölgesi ve Türkiye ortalamasının altındadır. Belediyelerde temin
edilen günlük kişi başı içme ve kullanma suyu miktarı ise Türkiye ve Ege bölgesi ortalamalarının
üzerindedir.
Bölge atıksu yönetimi açısından incelendiğinde belediyelerdeki atıksu arıtma tesisi sayısı toplam 10
adettir ve bu tesislerle belediyelerce hizmet edilen nüfusun toplam belediye nüfusuna oranı %42’dir. Bu
oran Ege bölgesi (%62) ve Türkiye (%56) ortalamalarının altında kalmaktadır. 2008 yılı TÜİK verilerine
göre TR33 Bölgesi’ndeki atıksu arıtma tesislerinin kapasiteleri 96 milyon m3 olup toplam arıtılan su
miktarı 51 milyon m3’tür. TR33 Bölgesi atıksu arıtma tesisleri kapasite kullanım oranı %53 olup bu
oran %54 olan Türkiye ortalamasına yakındır. Kanalizasyon şebekesinden deşarj edilen suyun Türkiye
genelinde %69’u, Ege Bölgesi’nde %79’u TR33 Bölgesi’nde % 46’sı arıtılmaktadır. Bazı OSB’lerde
atıksu arıtma tesisleri mevcuttur, ancak atıksu arıtma tesislerinin çalıştırma ve işletme maliyetlerinin
(özellikle enerji maliyetlerin) yüksek olması tesislerin etkin kullanımında yetersiz kalınmasına neden
olmaktadır. Bununla beraber, atıksu arıtma tesislerinin artırılmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır.
Bölge’de özellikle OSB’lerde atık suların arıtılması sonucunda geride bıraktıkları posalar bertaraf
edilmesi gereken katı atıklar önemli sorun teşkil etmektedir. Bölge’de herhangi bir yakma tesisi
bulunmadığından OSB’lerdeki atık çamurların bertafar edilememesi önemli depolama sorunlarına
neden olmaktadır. Evsel nitelikli atık sular, sanayiden kaynaklı atık sular, tarımda kullanılan kimyasallar,
gübreler ve Bölge’nin madene dayalı sektörlerinin fazla olmasından kaynaklı atık sular bölgedeki baskın
kirleticilerdir. Çevre ve Orman Çalıştaylarında özellikle OSB’lerde atıksu arıtma tesislerinde arıtmadan
sonra oluşan katı atıkların bertrafı önemli bir sorun olarak dile getirilmiştir.
Bölge’de ayrıca su kirliliğine neden olan kirleticilerden kaynaklı toprak kirliliği de görülmektedir.
Buna ek olarak Çevre ve Orman Çalıştaylarında arıtma tesislerinin aktif olarak çalışmamasından ötürü
sanayi tesisi çıkışlı katı ve sıvı atıkların, tarım arazilerinde bulunan toprak ve su kaynaklarında kirliliğe
yol açtığı, gereken denetim ve kontrol hizmetlerinin kimi zaman yetersiz kaldığı ifade edilmiştir. Bilinçsiz
gübreleme ve kimyasal madde kullanımı toprağın yapısına zarar vererek toprağın çoraklaşmasına,
verimsizleşmesine sebep olmaktadır.
Bölge’deki orman alanları incelendiğinde ise Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü ile diğer illerin orman
işletme şube müdürlüklerinden edinilen bilgilere göre TR33 Bölgesi toplam alanının %37,5’i orman
alanıdır.
185
TR33 Bölgesi Türkiye geneli ve Ege Bölgesi orman alanı ortalamalarının üzerinde orman alanına
sahiptir. Ege Bölgesi orman alanının %40’ı TR33 Bölgesi’nde bulunmaktadır. TR33 Bölgesi ormanlık
alanı Türkiye geneli ormanlık alanının %2’sini oluşturmaktadır. Bölge’deki orman alanlarında son
yıllarda artış gözlenmeye başlanmıştır.
Hedef D-2.1
Bölüm 4
Hava kirliliği azaltılacaktır.
Karbon ve diğer zararlı partiküllerin emisyonlarını en aza indirecek yakıt türlerinin kullanımının
teşvik edilmesi
Hava kirliliğinin önlenmesinde toplumu bilinçlendirme çalışmalarının desteklenmesi
Bölge’de doğal çevrenin sürdürülebilir kılınması amacıyla hava kirliliğinin olumsuz etkileri azaltılması
orta vadede ise söz konusu kirliliğin en aza indirgenmesi hedeflenmektedir.
Hava kirliliğinin önlenmesinde uygulanabilecek en etkin yöntemlerden biri fosil dışı yakıtların kullanımının
arttırılmasıdır. Bu kapsamda Bölge’de doğalgaz kullanımı teşvik edilecektir.
Isınmadan kaynaklı hava kirliliğine ilişkin mahalli çevre kurullarının aldığı kararların uygulanmasında
karşılaşılan engellerin aşılmasında toplumun bilinçlendirilmesi çalışmaları desteklenecektir.
Hedef D-2.2
Su kirliliği azaltılacaktır.
Bölge’de yeni atıksu arıtma tesislerinin kurulması ve mevcut tesislerinin modernize edilmesi
Atıksu arıtma tesisi olan OSB’lerde ve yerel yönetimlerde atıksu arıtma tesislerinin etkin
kullanılmalarını doğrudan etkileyen enerji ve tesis çalıştırma maliyetlerinin düşürülmesine yönelik
çalışmaların yapılması
Atıksu arıtma tesislerinin arıtım sonucu ortaya çıkan atıkların bertarafına yönelik çalışmalarının
desteklenmesi
İçme ve kullanma suyu temininde arıtma sistemlerinin sayılarının artırılması veya modernize
edilmeleri
TR33 Bölgesi’nde deşarj edilen atıksu miktarı atıksu arıtma tesislerinin kapasitelerinin üzerindedir. Bu
kapsamda atıksu arıtma tesislerinin kurulması ve modernize edilmeleri gerekmektedir.
186
Özellikle OSB’lerde önemli bir sorun olarak görülen atıksu arıtma tesislerinin enerji ve çalıştırma
maliyetleri daha makul seviyelere çekilmelidir. Bu kapsamda firmaların rekabet gücünü de olumsuz
etkileyen atıksu arıtma tesisi olan OSB’lerde tesis çalıştırma ve enerji maliyetlerini aşağıya çekme
çalışmalarının yapılması/desteklenmesi önceliklidir.
Yine özellikle atıksu arıtma tesisi olan ve çalıştıran OSB’lerde arıtmadan sonra geriye kalan arıtma
çamurlarının bertarafı önemli bir sorun olarak görülmektedir. Bu kapsamda atıksu arıtma tesisi olan ve
çalıştıran OSB’lerde ve yerel yönetimlerde arıtmadan sonra oluşan atık çamurların bertarafına ilişkin
çalışmalar desteklenmelidir.
İçme ve kullanma suyu açısından arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam belediye
nüfusuna oranı Ege Bölgesi ve Türkiye ortalamasının altındadır. İçme ve kullanma suyu amaçlı çekilen
suların arıtılarak kullanıcılarına ulaştırılmasına yönelik çalışmaları desteklenmelidir.
Temin edilebilen mevcut içme ve kullanma suyu potansiyelinin iyi değerlendirilerek Bölgede’ki
belediyelerde kişi başı günlük temin edilebilen su miktarının yükseltilmesi önceliklidir.
187
Sektörel
İlişki
SANAYİ
Eksen
İlişkisi
BEŞERİ
GELİŞME
Stratejik Amaç D-3
Atıkların geri dönüşümünün sağlanması
Bölüm 4
Kalkınma Planı’nın 470. maddesinde evsel nitelikli katı atık yönetiminde kaynakta ayrıştırma, toplama,
taşıma, geri kazanım ve bertaraf safhalarının teknik ve mali yönden bir bütün olarak değerlendirilmesi,
yatırım ve işletme maliyetleri düşük ve ülke şartlarına en uygun katı atık bertaraf teknolojisi olan
düzenli depolama yönteminin tercih edilmesi gerekliliği ifade edilmiştir. 471. maddede ise evsel nitelikli
olmayan atıkların üretiminin azaltılacağı, atık türüne ve ülke koşullarına uygun toplama, taşıma, geri
kazanım ve bertaraf sistemlerinin oluşturulacağı vurgulanmıştır.
2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 8. maddesinde “Her türlü atık ve artığı doğrudan ve dolaylı biçimde
alıcı ortama vermek, depolamak ve benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktır” ifadesi yer almaktadır.
Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından 2008-2012 dönemi için ‘Atık
Yönetimi Eylem Planı’ hazırlanmış olup söz konusu plan; Katı Atık Eylem Planı, Tehlikeli Atık Eylem
Planı ve İllerin Katı Atık Eylem Planı şeklinde kategorize edilmiştir. Atık Yönetimi Eylem Planı’nda
verimli ve entegre bir atık yönetim sisteminin özelikleri dile getirilmiş ve atık yönetiminde öncelik sırası
belirtilmiştir. Buna göre atık yönetiminde öncelik sırası şu şekildedir: Önleme, kaynakta azaltma,
yeniden kullanım, geri kazanım/geri dönüşüm, ön işlem (yakma dahil) ve bertaraf.
Ayrıca söz konusu belgede katı atıklar ve tehlikeli atıkların yönetimine ilişkin eylem ve politikalar
belirlenmiş ve illere göre “Katı Atık Eylem Planları” oluşturulmuştur. Buna göre, Afyonkarahisar,
Kütahya, Manisa ve Uşak illeri için ayrı ayrı birlik yapıları önerilmiştir.
TÜİK`ten alınan verilere göre TR33 Bölgesi’nde belediyelerde atık hizmeti verilen belediye nüfusu
Türkiye geneli ve Ege Bölgesi’nin altındadır. TR33 Bölgesi’nde kişi başı günlük atık miktarı ortalama
1,34 kg olup bu değer Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamalarının üzerinde bir değerdir. TR33 Bölgesinde
atıkların bertarafında büyük oranda vahşi depolama şekli hakimdir.
TR33 Bölgesi’nde ülke genelinde olduğu gibi yaşanan katı atık sorununun çözümünde, çevrenin
korunmasında ve evsel atıklardan kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesinde, belediyelerin “Katı Atık
Bertaraf Tesisleri” ’nin hayata geçirilmesi ana unsur olarak görülmüş ve Bölge’deki belediyeler bu
bağlamda birlik modeli oluşturarak tesislerin faaliyete geçmesine yönelik çalışmalarını başlatmışlardır.
Çevre ve Orman Çalıştaylarında bahsi geçen çalışmalara ilişkin bazı yasal zorlukların olduğu
vurgulanmıştır. Özellikle birlikler tarafından kurulacak tesislerin depolama alanı için yer temininde
bürokratik engeller ile karşılaşıldığı ifade edilmiştir. Bununla birlikte tesis kurma maliyetlerinin yüksek
olması önemli bir sorun teşkil etmektedir. Bölge’de faal olan 3 adet, yer tahsisi yapılmış ve yapım
aşamasında olan 1 adet olmak üzere toplam 4 adet katı atık bertaraf tesisi mevcuttur.
Bölgede’ki geri kazanım tesisi sayısı 15 adettir. Bu tesisler plastik pet şişe, cam ve tekstil telefleri,
ömrünü doldurmuş lastiklerin geri kazanımı üzerine faaliyet göstermektedirler. Bölge’de en fazla geri
kazanım tesisi Uşak’ta bulunmaktadır.
188
TR33 Bölgesi’nde atık üretimi ve zararlarının önlenmesi veya azaltılması ile atıkların geri kazanılması
ve geri kazanılabilen atıkların kaynağında ayrı toplanmasını yaygınlaştırma çalışmaları yapılmaktadır.
Çevre ve Orman Çalıştaylarında bu çalışmalara ilişkin karşılaşılan güçlükler arasında yeterli sayıda
lisanslı geri dönüşüm firmasının bulunmaması, mevcut geri dönüşüm tesislerinin modern olmaması ve
toplumun atıkların bertarafında yeterli hassasiyeti gösterilmediği yönünde görüş bildirilmiştir.
Hedef D-3.1
Katı atık bertaraf tesislerinin sayısı ve verimlilikleri artırılacaktır.
Katı atıkların kaynağında ayrıştırılmasına yönelik toplumsal bilinç oluşturulması
Birlik modeline göre oluşturulacak katı atık bertaraf tesisleri için uygun alanların envanterinin
çıkarılması
Katı atıkların kaynağında ayrıştırılmasına yönelik olarak toplumsal bilinç oluşturma yoluna gidilecek,
bu yönde çalışma ve eğitimlere ağırlık verilecektir. Bu kapsamda katı atık bertaraf tesisi işletme birliği
olan illerde periyodik bilgilendirme eğitimleri ve çalıştaylar yapılması desteklenecektir. Katı atık bertaraf
sorunu birlik modeli oluşturularak çözülmeye başlanmış ancak katı atık bertaraf tesisleri için uygun
depolama alanları bulmakta çeşitli yasal ve kurumsal zorluklar yaşanmaktadır. Sadece depolama
alanları değil, bununla birlikte katı atık düzenli depolama merkezlerinin önemli parçaları olan transfer
istasyonları için de gerekli alanların belirlenerek envanterin çıkartılması önem teşkil etmektedir. Bu
kapsamda katı atıkların bertarafı için kurulacak tesislere ve transfer merkezlerine uygun alanların
belirlenmesinde yapılacak çalışmalar desteklenecektir.
Hedef D-3.2
Geri dönüşüm tesisleri kurulacak ve faal olanlar modernize edilecektir.
Geri dönüşüm tesislerinin kurulması ve bu tesislerde çevre dostu teknolojilerin kullanılmasının
teşvik edilmesi
Faal olan geri dönüşüm tesislerinin modernize edilmesi
Bölge’de gerek evsel gerekse endüstriyel atıkların dönüşümünde yeni tesislerin kurulması amacıyla ilk
öncelik kısa erimde sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde bu tip yatırımlara uygun alanların belirlenerek
envanterin çıkartılmasıdır. Söz konusu tesislerin belirlenen alanlarda uzun erimde kurulması
amaçlanmaktadır. Yeni kurulacak geri dönüşüm tesislerinde çevre dostu teknolojilerin kullanılması
desteklenecektir. Atıkların yeniden kazanımı kapsamındaki diğer bir öncelik ise faal tesislerin
modernize edilmesidir. Bu bağlamda kapasitesi teknolojisinden dolayı düşük olan geri dönüşüm
tesislerinin modernizasyonuna öncelik verilecek ve kapasitesi yetersiz olan tesislerde kapasite
artırımına gidilecektir.
189
Kütahya Mehmetçik Anıtı
TR33
12
Bölüm5
Tematik Haritalar
Kütahya Evleri
12
MEKANSAL GÖSTERİM
Planda yer verilen stratejilerin Bölgeye mekânsal etkilerini analiz etmek, stratejilerin uygulanması ve
ilişkili operasyonel programların hazırlanması aşamalarında ihtiyaç duyulacak mekânsal ilişki ve kararları
ortaya koymak amacıyla, belirlenen sektör ve eksenlere ilişkin tematik haritalar hazırlanmıştır.
Bu kapsamda hazırlanan Tematik Harita 1 tarım sektörüne ilişkin olup, söz konusu haritada istihdamın ilçe
bazında sektörlere göre dağılımına yer verilerek, tarımsal istihdamın yoğunlaştığı ilçeler belirlenmiştir.
Haritada, iyi tarım, organik tarım ve örtüaltı tarım yapılan alanlara yer verilmiştir. Ayrıca ilçe bazında
hayvansal üretim, tarla ürünleri, meyve ve sebze üretiminin yoğunlaştığı alanlar gösterilmiştir.
Tematik Harita 2A’da ise, sanayi sektörü ve lojistik kapsamında belirlenen amaçlara ilişkin mekânsal
gösterimlere yer verilmiştir. Haritada, faal durumda olan ve olmayan OSB’ler belirtilerek, demiryolu ağı
çevresinde yer alan öncelikli sanayi gelişme koridoru gösterilmiş; üniversiteler, lojistik merkezleri ve
faal OSB’lerin bir araya geldiği kent merkezlerinde “Sanayi Gelişme Alt Bölgeleri” belirlenmiştir.
Ek olarak, uzun vadede lojistik merkezine dönüşme potansiyeli bulunan alanlar ve halihazır durumda
lojistik merkezi niteliğine haiz alanlar ortaya konmuştur.
Tematik Harita 2B, sanayi sektörel ekseni altında yer verilen “Maden Ürünlerinden Elde Edilen Katma
Değerin Arttırılması” amacıyla ilişkili olup, önemli maden rezervleri, üniversiteler ve OSB’lerin bir araya
geldiği merkezler “Maden Sanayi Alt Bölgeleri” olarak belirlenmiştir.
Tematik Harita 2C’de ise, Bölgedeki mevcut enerji üretim tesisler, jeotermal kaynaklar, termal enerjiyle
ısıtılan ve ısıtılma potansiyeli bulunan kent merkezlerine yer verilmiştir. Ayrıca enerji üretimi için yeterli
sıcaklığa sahip jeotermal kaynakların bulunduğu alanlar ortaya konmuştur.
Tematik Haritalar 3A ve 3, planda turizm sektörel ekseni altında yer verilen amaçlarla ilişkilidir. Bölge’nin
önemli doğal ve tarihi değerleri gösterilerek, bu çerçevede ekoturizm gelişme aksları ve tarih/kültür
turizmi gelişme alt bölgeleri belirlenmiştir. Ayrıca Bölge’deki mevcut kaplıcalar ve termal kaynaklar
ortaya koyularak, termal turizm gelişme koridorları belirtilmiştir. Mevcut ve planlanan havalimanları
çevresinde ise sağlık ve kongre turizmi kapsamında değerlendirilebilecek alanlar ifade edilmiştir.
Bölgedeki mevcut turizm tesislerinin yoğunlaştığı alanlar ve erişilebilirliği yükselten İzmir ilinde mevcut
limanlara da, yine söz konusu haritalar kapsamında yer verilmiştir.
Tematik Harita 4 ise Beşeri Gelişmenin Sağlanması Ekseni kapsamında ve söz konusu eksenle
bağlantılı olarak planda yer verilen amaçlara ilişkindir. Bu kapsamda, nüfusun yoğunlaştığı, üniversiteler,
ticaret borsaları ve üniversitelerin bir araya geldiği alanlar Teknik Kapasite Geliştirme Bölgeleri olarak
belirlenmiştir. Ayrıca haritada, ilçe bazında istihdamın yoğunlaştığı sektörler gösterilmiştir.
193
Bölüm 5
194
195
Bölüm 5
196
197
Bölüm 5
198
199
Uşak Ilıcasu Parkı
TR33
12
Bölüm6
Performans Göstergeleri
Bölüm 6
A-1. TARIMDA REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI
Stratejik Amaç
A-1.1
Bitkisel Üretimde
Verimin Ve Katma
Değerin Arttırılması
A-1.2
Hayvancılıkta
Verimin ve Kalitenin
Arttırılması
A-1.3
Tarım İşletmeciliğin
Geliştirilmesi
Gösterge
Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı
Örtüaltı Sebze Meyve
Üretim Miktarı
Ton
TÜİK
22.719 40.000
İhraç Edilen Bitkisel
Tarım Ürünü Miktarı
Ton
Ege İhracatçı
Birlikleri
217.671 250.000
Hayvan Hastalıkları
Araştırma Merkezi Ve
Laboratuarı Sayısı
Adet
İl Tarım
Müdürlükleri
Yapılan Büyükbaş
Hayvan Islahı Sayısı
Adet
İl Tarım
Müdürlükleri
Tarım Ürünü İhracatı
Yapan Firma Sayısı
Adet
Ege İhracatçı
Birlikleri
228
240
Alınan Tarım Ürünleri
Coğrafi İşaret Sayısı
Adet
Türk Patent
Enstitüsü
8
12
2010
0
2013
1
İlgili Paydaşlar
Belediyeler,
Çiftçiler,
İl Tarım Müdürlükleri,
Sanayiciler,
Üniversiteler,
Üretici Birlikleri,
Ziraat Odaları
177.540 180.000
Çiftçiler,
İl Tarım Müdürlükleri,
Sanayiciler,
Ticaret Borsaları,
Üniversiteler,
Üretici Birlikleri,
Ziraat Odaları
A-2. SANAYİDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI
Stratejik Amaç
A-2.1
İmalat Sanayinde
Üretim Kapasitesinin
Ve Ürünlerin Katma
Değerinin Arttırılması
A-2.2
İşletmelerde Kurumsal
Etkinlik Ve İşbirliği
Çalışmalarının
Arttırılması
Gösterge
Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı
Toplam Sanayi
İhracatı
1.000
$
Türkiye
İhracatçılar
Meclisi
2.991.900 3.500.000
OSB Elektrik
Tüketimi
1.000
kWh
OSBÜK
1.099.710 1.500.000
Bölge’deki Faal Sanayi
Kümelenmesi Sayısı
Adet
Sanayi ve
Ticaret İl Md.,
Ticaret ve
Sanayi Odaları
3
5
Kurulan Şirket Ve
Kooperatif Sayısı
Adet
TÜİK
845
900
202
2010
2013
İlgili Paydaşlar
Dış Ticaret
Müsteşarlığı, OSB’ler,
Ticaret ve Sanayi İl
Müdürlükleri,
Ticaret ve Sanayi
Odaları, TİM
Sanayi ve
Ticaret İl Müdürlükleri,
Ticaret ve Sanayi
Odaları, Türkiye
Bankalar
Birliği
A-2. SANAYİDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI
Stratejik Amaç
A-2.3
Üniversite Ve Sanayi
İşbirliğinin
Sağlanması
A-2.4
Bölge’deki Enerji
Üretim Kapasitesinin
Arttırılması
A-2.5
Maden Ürünlerinden
Elde Edilen Katma
Değerin Arttırılması
Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı
2010
2013
Adet
Bölge
Üniversiteleri
20
40
Teknokent Sayısı
Adet
Sanayi
ve Ticaret
Bakanlığı
1
2
Seyitömer, Tunçbilek
ve Soma Termik
Santrallerindeki Kapasite
Kullanım Oranı
%
Bölge’deki
termik
santraller
Ortalama
60
75
Jeotermal İle Isıtılan
Konut Sayısı
Adet
Türkiye
Jeotermal
Derneği
Yer Altı/Maden Kaynakları
Konusunda Akredite
Olmuş Test Ve Veya
Analiz Sayısı
Adet
Üniversiteler,
Laboratuvarlar
ve Araştırma
Merkezleri
18
28
Yer Altı/Maden Kaynakları
Konusunda Akredite
Laboratuvar Sayısı
Adet
Üniversiteler,
Laboratuvarlar
ve Araştırma
Merkezleri
1
2
Gösterge
Üniversite –
Sanayi İşbirliğinde
Gerçekleştirilen Proje
İlgili Paydaşlar
OSB’ler,
Ticaret ve Sanayi
Odaları,
TÜBİTAK,
Üniversiteler
Afyon Jeotermal Tesisleri,
RES ve JES, Salihli
Belediyesi, Sandıklı
Jeotermal Isıtma, Seyitömer
Termik Santrali, Simav
Belediyesi, Soma Elektrik
30.000 40.000
Üretim A.Ş., Tunçbilek
Termik Santrali
Araştırma
Laboratuvarları,
Özel Sektör
Kuruluşları,
Üniversiteler
A-3. TURİZMDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI
Stratejik Amaç
A-3.1
Turizm Hizmetlerinde
Kalitenin
Yükseltilmesi
A-3.3
Alternatif Turizm
Faaliyetlerinin
Çeşitlendirilmesi
Gösterge
Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı
Turizm İşletme Ve
Yatırım
Yatak
Belgeli Tesislerin Yatak Sayısı
Kapasitesi
TÜİK, Turizm
Bakanlığı, İl
Turizm
Müdürlükleri
Hizmet Kalitesi
(Lüks Otellerin Yatak
Kapasitesi / Toplam Turizm
İşletme Ve Yatırım Belgeli
Otellerin Yatak Kapasitesi)
%
TÜİK, Turizm
Bakanlığı, İl
Turizm
Müdürlükleri
Adet
İl Kültür
ve Turizm
Müdürlükleri,
Seyahat
Acenteleri
Bölge’deki
Tanımlanmış Gezi
Güzergahı Sayısı
203
2010
2013
12.174 14.106
0,4437801
0
0,5772668
4
İlgili Paydaşlar
Belediye Belgeli Turizm
Konaklama Tesisleri,
İl Kültür ve Turizm
Müdürlükleri, Sivil Toplum
Kuruluşları, Turizm
İşletme / Yatırım Belgeli
Konaklama Tesisleri
Belediye Belgeli Turizm
Konaklama Tesisleri, İl Kültür
ve Turizm Müdürlükleri,
Seyahat Acenteleri, Tanıtım
Dernekleri, Turizm İşletme /
Yatırım Belgeli Konaklama
Tesisleri
Bölüm 6
B. KIRSAL KALKINMANIN SAĞLANMASI
Gösterge
Birimi
Stratejik Amaç
Gösterge
B-1
Kırsal Kesimlerde
Üretici Örgütlerinin
Etkinliğinin
Arttırılması
İl Tarım Müdürlükleri
Tarafından Yapılan
Üretici Eğitimleri
Sayısı
Adet
İl Tarım
Müdürlükleri
Tarım Sektöründeki
İstihdamın Toplam
İstihdam İçindeki Payı
%
Yerel Ürünlerin Tescilli
Patent ve Marka Sayısı
B-2
Kırsal Alanda
Ekonomik Çeşitliliğin
Sağlanması
B-3
Kırsal Kesimde
Yaşam Kalitesinin
Arttırılması
Veri Kaynağı
2013
İlgili Paydaşlar
112
125
Birlikler, İl Özel İdareleri,
İl Tarım Müdürlükleri, Sivil
Toplum Kuruluşları, Tarımsal
Kalkınma Kooperatifleri,
TKDK, Üniversiteler, Ziraat
Odaları
TÜİK
% 39
% 35
Adet
TPE
630
700
Kırsal Kesimde
İlköğretim Mezunu
Oranı
%
TÜİK
12,25
17,41
Asfalt Ve Beton Yol
Uzunluğunun Toplam
Yol Uzunluğuna Oranı
%
2010
Mahalli İdareler
Genel Müdürlüğü, % 57,1
KHGB, İl Özel
İdareleri
% 59
Bakanlıklara bağlı ilgili
il müdürlükleri başta
olmak üzere ilgili tüm
kuruluşlar, Çevre ve
Orman İl Müdürlükleri,
TKDK
İl Milli Eğitim
Müdürlükleri, İl Özel
İdareleri, Köylere
Hizmet Götürme
Birlikleri, Köy
Muhtarlıkları
C. BEŞERİ GELİŞİMİN SAĞLANMASI
Stratejik Amaç
C-1
Mesleki Ve Teknik
Eğitimin İhtiyaçlar
Doğrultusunda
Geliştirilmesi
C-2
Bölge’de Girişimcilik
Kapasitesinin
Arttırılması
Gösterge
Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı
2010
2013
İlgili Paydaşlar
Yetişkinler Teknik
Eğitim Merkezi Sayısı
Adet
TÜİK
1
2
Meslek Liselerinde
Derslik Başına Düşen
Öğrenci Sayısı
Kişi
TÜİK
30
29
Elginkan Vakfı, Halk
Eğitim Merkezleri,
Meslek Liseleri, Milli
Eğitim Müdürlükleri,
Ticaret ve Sanayi
Odaları, Üniversiteler
Yeni Kurulan Şirket,
Kooperatif, Ticari İşletme
Sayısı
Adet
TOBB,**
Türkiye Ticaret
Sicili Gazetesi
1.752
2000
Kullanılan Top. Kredi
Miktarı (Takipteki
alacaklar hariç)
1.000
TL
BDDK***
Dış ticaret yapan firma
sayısı
Adet
EİB
204
6.875.421 7.700.471
817
919
Bankacılık ve Finans
Kurumları, Girişimciliği
Destekleyen Diğer
Kurum ve Kuruluşlar,
KOSGEB, Sanayi ve
Ticaret Bakanlığı, Sivil
Toplum Kuruluşları,
TKDK
C. BEŞERİ GELİŞİMİN SAĞLANMASI
Stratejik Amaç
C-3
Dezavantajlı
Grupların Ekonomik
Ve Sosyal Hayata
Entegrasyonunun
Sağlanması
C-4
Kentlerde Sosyal
Yaşam Olanaklarının
Arttırılması
Tablo Notları
Gösterge
Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı
2010
2013
Kadınların İşgücüne
Katılım Oranı
%
TÜİK
23,4
25
İŞKUR’a Kayıtlı
Engellilerin İstihdam
Oranı(Ortalama)
%
İŞKUR İl
Müdürlükleri
18
20
Alış Veriş Merkezi
Sayısı
Adet
Saha
Araştırması
8
12
Kültür Merkezi
Sayısı
Adet
Kültür Ve
Turizm İl
Müdürlükleri
2
4
İlgili Paydaşlar
İl Milli Eğitim
Müdürlükleri, İŞKUR
İl Müdürlükleri, Köy
Muhtarlıkları, Sivil
Sosyal Hizmetler İl
Müdürlükleri, Ticaret
ve Sanayi Odaları,
Üniversiteler
Belediyeler, Gençlik ve
Spor İl Müdürlükleri,
İl Kültür ve Turizm
Müdürlükleri, Sivil
Spor Kulüpleri
** 2010 ilk aylık periyodu / *** 2010 ilk 6 aylık dönem
OECD ve EUROSTAT’ın 2007 yılında birlikte organize ettikleri EIP(Entrepreneurship Indicators Programme)
– Girişimcilik Göstergeleri Programı sonucunda oluşturdukları gösterge çerçevesi üç bileşen üzerinden
tanımlanmaktadır. Buna göre Girişimcilik Belirleyicileri(Determinants), Girişimsel Performans(Entrepreneurial
Performance) ve Girişimciliğin Etkileri(Impacts) olarak çizilen bu çerçevenin detaylandırılması şu şekildedir.
Belirleyiciler: Regülasyon çerçevesi, piyasa koşulları, finansmana erişim, girişimcilik kapasitesi(yeteneği), kültür
Girişimsel Performans: Açılan firma sayısı, kapanan firma sayısı, firma büyüme oranları, firma çalışan
sayısındaki artış oranı
Etkiler: İş yaratma(istihdam), ekonomik büyüme, yoksulluğu düşürme
D. ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ
Stratejik Amaç
D-1
Ulaştırma ve
Lojistik Sisteminin
Geliştirilmesi
D-2
Çevre Kirliliğinin
Etkilerinin Azaltılması
D-3
Atıkların Geri
Dönüşümünün
Sağlanması
Gösterge
Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı
2010
2013
Bölünmüş Yol
Uzunluğunda Artış
Km
KGM
965
1.375
Lojistik Merkezi Sayısı
Adet
Ticaret ve
Sanayi Odaları,
TCDD
0
3
98
60
10
18
4
6
13
18
Hava Kalitesi (Kış
Sezonu
PM10 Değerleri)
Bölgede
Belediyelerdeki Toplam
Atıksu Arıtma Tesisi
Sayısı
µg/m3
TÜİK, İl Çevre
ve Orman
Müdürlükleri
Adet
TÜİK
Katı Atık Bertaraf
Tesisi Sayısı
Adet
Geri Dönüşüm
Tesisleri Sayısı
Adet
205
İl Çevre
Orman
Müdürlükleri
İl Çevre
Orman
Müdürlükleri
İlgili Paydaşlar
Belediyeler, İl Özel
İdareleri, KGM, Yolcu
ve Yük Taşımacılığı
yapan işletmeler
Belediyeler, DSİ,
İl Çevre ve Orman
Müdürlükleri, İl Özel
İdareleri, İl Sağlık
Müdürlükleri
Belediyeler, İl Özel
İdareleri, Katı Atık
Birlikleri, OSB’ler,
Ticaret ve Sanayi
Odaları
Afyonkarahisar Döğer Kervansarayı
TR33
12
Bölüm7
Kaynakça
Bölüm 7
1) Afyon Kocatepe Üniversitesi Stratejik Planı (2009-2013), Ocak 2008.
2) Afyonkarahisar Belediyesi Stratejik Planı 2007-2009.
3) Annoni, P. Ve Kozovska, K. (2010). EU Regional Competitiveness Index, European Commission, Joint
Research Centre Institute for the Protection and Security of the Citizen (JRC-IPSC), Lüksemburg.
4) Akgüngör, S. ve Falcıoğlu, P. (2005). Türkiye İmalat Sanayinde Bölgesel Uzmanlaşma ve Sanayi
Kümeleri, Kentsel Ekonomik Araştırmalar Sempozyumu (KEAS ’05), DPT ve Pamukkale Üniversitesi,
Denizli, 2005.
5) Avrupa Komisyonu Lisbon Stratejisi Değerlendirme Dokümanı (Şubat 2010) (Lisbon Strategy
Evaluation Document), Commıssıon Staff Working Document, Brüksel.
6) Baumol, J. W. Litan, R. E. and Schramm C. J.(2007). Good Capitalism, Bad Capitalism and The
Economics of Growth and Prosperity, New Haven&London, Yale University Press.
7) Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Kentleşme Şurası 2009, Bölgesel Eşitsizlik, Yerel Kalkınma ve
Rekabet Edebilir Kentler Komisyonu Raporu, Ankara Nisan 2009.
8) Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (BİB) 2010-2014 Stratejik Planı, BİB Strateji Geliştirme Başkanlığı,
Ankara 2009.
9) Binyıl Kalkınma Hedefleri Raporu Türkiye (2010), Devlet Planlama Teşkilatı ve Birleşmiş Milletler,
Ankara 2010.
10) Bölgesel Kalkınma Araştırma Raporu TR33 Manisa Alt Bölgesi, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
KOSGEB, Ankara, Ocak 2006.
11) Bölgesel Kalkınma ve Yönetişim Sempozyumu, ODTÜ Mimarlık Fakültesi, TEPAV, Anakara, Eylül
2006.
12) Can E. ve Kocagül A. D. (2008), Avrupa Birliği’nde Bölgesel Politikanın Gelişimi ve Yapısal Fonlar,
Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV), Ankara, Temmuz 2008.
13) Cansız, M. (2010), Türkiye’de Organize Sanayi Bölgeleri Politikaları ve Uygulamaları, DPT Sosyal
Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Ankara 2010.
14) Castellacci F.(2004) , A neo-Schumpeterian Approach to Why Growth Rates Differ, Revue
économique, vol. 55, No.6, Novembre 2004, p. 1145-1170.
15) Celal Bayar Üniversitesi Stratejik Planı (2008-2012), Manisa, Mart 2007.
16) Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012), ÇOB Çevre Yönetimi
Genel Müdürlüğü, Ankara, Mayıs 2008.
17) Dinçer, B. ve Özaslan, M. (2004), İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması
Devlet Planlama Teşkilatı Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Nisan 2004.
208
18) Dinçer, B. Özaslan, M. ve Kavasoğlu, T. (2003), İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması
Araştırması, Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara 2003.
19) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013) Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Devlet
Planlama Teşkilatı, Ankara 2008.
20) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Ağaç Ürünleri ve Mobilya Sanayii Özel İhtisas Komisyonu
Raporu, DPT Ankara 2007.
21) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Bilgi ve İletişim Teknolojileri Özel İhtisas Komisyonu Bilgi
Teknolojileri Alt Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.
22) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Bitkisel Üretim Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT
Ankara 2007.
23) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Çevre Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara
2007.
24) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Devlet Planlama Teşkilatı, Temmuz 2006. Dokuzuncu
Kalkınma Planı (2007-2013), Dış Ekonomik İlişkiler Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara
2007.
25) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Dış Ticaret Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara
2007.
26) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Eğitim: Okul öncesi, ilk ve Orta öğretim Özel İhtisas
Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2009.
27) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Elektronik ve Elektrikli Makinalar Sanayii Özel İhtisas
28) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Fikri Mülkiyet Hakları Özel İhtisas Komisyonu Raporu,
DPT Ankara 2007.
29) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Finansal Hizmetler Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT
Ankara 2007.
30) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Gelir Dağılımı ve Yoksullukla Mücadele Özel İhtisas
31) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Gıda Güvenliği, Bitki ve Hayvan Sağlığı Özel İhtisas
32) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Gıda Sanayii Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT
Ankara 2007.
33) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Hayvancılık Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara
2007.
34) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), İçki, Tütün ve Tütün Ürünleri Sanayii Özel İhtisas
35) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Kimya Sanayii Özel İhtisas Komisyonu Bor, Soda külü,
krom kimyasalları çalışma grubu Raporu, DPT Ankara 2008.
36) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Kimya Sanayii Özel İhtisas Komisyonu Gübre, Tarım
İlaçları Çalışma Grubu Raporu, DPT Ankara 2008.
37) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Kimya Sanayii Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT
Ankara 2007.
209
Bölüm 7
38) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara
2007.
39) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Ormancılık Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara
2007.
40) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Otomotiv Sanayii Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT
Ankara 2007.
41) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013) Orta Vadeli Program(2010-2012), DPT.
42) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Rekabet Hukuku ve Politikaları Özel İhtisas Komisyonu
42) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Rekabet Hukuku ve Politikaları Özel İhtisas Komisyonu
43) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Sanayii Politikaları Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT
Ankara 2007.
44) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Taş ve Toprağa Dayalı Sanayiler cilt 1 Özel İhtisas
45) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Taş ve Toprağa Dayalı Sanayiler cilt 2 Özel İhtisas
46) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Tekstil, Deri ve Giyim Sanayi Özel İhtisas Komisyonu
47) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Toprak ve Su Kaynaklarının Kullanımı ve Yönetimi Özel
İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.
48) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara
2007.
49) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Yerleşme ve Şehirleşme Özel İhtisas Komisyonu Raporu,
DPT Ankara 2007.
50) Dumlupınar Üniversitesi Stratejik Planı 2008-2012, Kütahya, Mart 2007.
51) EGEV Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak il raporları ve Ege Bölgesi Stratejik Tercihlerin ve
Bölgesel Hedeflerin Önceliklendirilmesi Çalışmaları ve Konumlandırılmaları.
52) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) 2010-2014 Dönemi Stratejik Planı.
53) EUROPE 2020 Strateji Belgesi (03.03.2010), A strategy for smart, sustainable and inclusive
growth, Brussels.
210
54) EU Reflection Group Report European Project 2030, The Threats and Opportunities, May 2010.
(by ABGS).
55) Florida, R.(1995). Toward the learning region, Futures, Volume 27, Issue 5, June 1995, Pages
527-536.
56) Fujita, M. Krugman P. and Venables J. A.(1999). The Spatial Economy: Cities, Regions and
International Trade, The MIT Press.
57) Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü 2010-2014 Stratejik Planı.
58) Harris, R.(2008). Models of Regional Growth: Past, Present and Future [SERC(Spatial Economics
Research Centre) SERC is an independent research centre funded by the Economic and Social
Research Council (ESRC), CPPR & University of Glasgow)]
59) İllerarası Rekabetçilik Endeksi (2008-2009). Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu (URAK),
Deloitte.
60) İllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri, T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı
Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara, 2006.
61) İstanbul Uluslararası Finans Merkezi Stratejisi ve Eylem Planı, Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara,
Ekim 2009.
62) İzmir, Manisa, Kütahya Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı, Çevre ve Orman
Bakanlığı ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü.
63) Kalkınma ajansları için bölge planı hazırlama kılavuzu, DPT
64) Karacadağ Kalkınma Ajansı Ön Bölgesel Gelişme Planı, Diyarbakır 2010.
65) Kara, M.(2008). Bölgesel Rekabet Edebilirlik Kavramı ve Bölgesel Kalkınma Politikalarına
Yansımaları, DPT Ekonomik Modeller ve Stratejik Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Ağustos
66) Kentsel Ekonomik Araştırmalar Sempozyumu Cilt 1- 2, DPT ve Pamukkale Üniversitesi, Mart
2004.
67) Kobi Stratejisi Eylem Planı (2007-2009), Ocak 2007.
68) Kültür ve Turizm Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı, Ocak 2010.
69) Kütahya İl Özel İdaresi Stratejik Planı 2007-2011, Kütahya 2006.
70) Landabaso, M. Oughton C. and Morgan K. (1999); Learning Regions in Europe: Theory, Policy and
Practice Through The RIS Experience, 3rd International Conference on Technology and Innovation
Policy: Global knowledge Partnerships, Creating value for the 21st Century, USA
71) Lisbon Strategy (2000), Towards a Europe of İnnovation and Knowledge, Mart 2000.
72) Lisbon Strategy (2005), Working together for growth and jobs, Şubat 2005.
73) Martin X. S, Barro R. J., Economic Growth, Second Edition, MIT Press 2004.
74) Regional Innovation Strategies in Poland: Lessons and Recommendations, ECORYS-Research
and Consulting, Rotterdam, 2004.
75) Regional Economic Strategy fort he East Midlands 2006-2020. England’s East
Midlands Development Agency.
76) Report on Design of Regional Innovation Systems, Intangible Assets and Regional Economic
Growth (IAREG) February 2010.
211
Bölüm 7
77) Report of the Ad-hoc Working Group on Defining Critical Raw Materials, European Commission,
June 2010.
78) Romer, P. M.(1986), Increasing Returns and Long-Run Growth, Journal of Political Economy, vol
94, no.5.
79) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı KOSGEB 2008-2012 Stratejik Planı.
80) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı(STB) 2010 Yılı Performans Programı, STB Strateji Geliştirme
Başkanlığı, 2010.
81) Schumpeter, J.A.(1943). Capitalism, Socialism and Democracy, Taylor & Francis e- Library,
London and New York, 2003.
82) Schumpeter, J.A. (1939). Business Cycles. A Theoretical, Historical and Statistical Analysis of the
Capitalist Process. New York Toronto London : McGraw-Hill Book Company, 1939
83) Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Tarımsal Politikalar ve Yapısal Düzenlemeler Özel İhtisas
Komisyonu Raporu, DPT, Ankara, 2000.
84) Sektörel Gelişmeler ve Rekabet Gücü Göstergeleri, T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı
Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü (Haziran 2009).
85) Spatial Inequality and Develoment, Edited by Ravı Kanbur and Anthony j. Venables, A study
prepared by the World Institute for Development Economics Research of the United Nations University
(UNU-WIDER), Oxford Press 2005.
86) T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Stratejik Planı (2007 - 2011),
Ankara, Mart 2007.
87) T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü Stratejik Planı (2008-2012), Ankara 2007.
88) Türkiye İçin Bir Rekabet Endeksi, (2009). Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar Merkezi (EDAM).
89) Türkiye Turizm Stratejisi (2023), Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 2007.
90) Ulaştırma Bakanlığı (UBAK) 2009-2013 Stratejik Planı, UBAK Strateji Geliştirme Başkanlığı.
91) Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi 2007-2013 (2006), Devlet Planlama Teşkilatı, Şubat 2006.
92) Ulusal Yenilik Stratejisi 2008-2010.
93) Uşak 2023 Strateji Belirleme ve Arama Konferansı Değerlendirme Raporu, Araştırma, Geliştirme,
Eğitim ve Danışmanlık Merkezi (ARGEDA). Denizli, Haziran 2010.
94) Uşak İl Özel İdaresi Stratejik Planı 2007-2010.
95) Uşak Üniversitesi 2010-2014 Stratejik Planı, Uşak 2009.
96) Üçüncü Bölgesel Kalkınma Yönetişim Sempozyumu Bildiri Kitabı, TEPAV Ekim 2009.
212
97) Verspagen, B. (2005). The Economics of Technological Change, August 2005, (incomplete
Version)
98) Wolfe, D. A. ; Social Capital and Cluster Development in Learning Regions, Forthcoming in
Knowledge, Clusters and Learning Regions, School of Policy Studies, Queen’s University.
99) World Economic Forum Global Competitiveness Index Report 2009-2010 (WEFGCI
Report),Cenevre- İsviçre, 2009.
100) World Economic Outlook, Rebalancing Growth, International Monetary Fund (IMF), Nisan 2010.
101) Yeni Bölgesel Gelişme Politika ve Uygulamaları, DPT Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel
Müdürlüğü, Haziran 2007.
102) Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi Bölgesel Gelişme Ana Planı, DPT-BGYUGM ve DOLSAR
Mühendislik, Ankara, Temmuz 2006.
MEVCUT DURUMUN TESPİTİ AŞAMASINDA
YARARLANILAN KAYNAKLARA, AJANSIMIZCA HAZIRLANAN TR33 BÖLGESİ
MEVCUT DURUM RAPORU’NDA YER VERİLMİŞTİR
213
Manisa Philadelphia
TR33
12
Bölüm8
Çalıştayda Hazırlanan GZFT Tabloları
SANAYİ & AR-GE
Bölüm 8
GÜÇLÜ YANLAR
• Elektronik, beyaz eşya, otomotiv, textil, deri, gıda mermer ve toprağa dayalı sanayinin gelişmiş olması
• Madenler ve yer altı kaynaklarının zenginliği
• Tarım ürünlerinin zenginliği ve çeşitliliğine bağlı olarak tarıma dayalı sanayi potansiyeli
• Güçlü bir sanayi deneyiminin olması
• Elektronik ve beyaz eşyaya dayalı üstün rekabet gücü ve ileri teknoloji altyapısı
• Sermayenin genel olarak yeterliliği
• Stratejik coğrafi konum, özellikle büyük şehirlere yakınlık
ZAYIF YANLAR
ÇEVRE VE ORMAN
• Ar-Ge ve inovasyon düzeyinin düşüklüğü
• Üniversite-sanayi işbirliğinin yetersiz olması
• İşletmelerde kurumsallaşma kültürü ve bilincinin azlığı
• Ortaklık kültürünün zayıflığı
• Kütahya’da girişimcilik kültürünün yeterli düzeyde olmaması, sermayenin likit olmayan kaynaklara
aktarılması
• Katma değeri yüksek, ileri teknoloji ürünlerin, markalaşmanın, tasarım kapasitesinin yeterli düzeyde
olmaması
• Belli OSB’lerde arazi tahsisi sorunu
• Kaliteli işgücü ve ara elemanlarla sanayinin işgücü talebi arasında uyum eksikliği
FIRSATLAR
• Zafer Havalimanı’nın hayata geçirilme planı
• Kütahya Teknoparkı’nın faaliyete geçme planı
• Otomotiv sektöründe yatırımların, doymuş bölgelerden TR33’e kayma potansiyeli, bu sektördeki yan sanayi
deneyimi ve lojistik avantajlar
• Madene dayalı sektörlerde, savunma, havacılık ve uzay sanayi de dahil olmak üzere teknoloji odaklı
sektörlerde yatırım çekme potansiyeli, Eskişehir ve İzmir bölgelerinden mevcut yatırımların kayması
• Jeo-termal kaynaklara bağlı olarak tarıma dayalı sanayide ve enerji üretiminde inovasyon potansiyeli: termal
seracılık vs.
• Kümelenme: mevcut elektrikli ev aletleri, seramik ve tekstil kümeleri ile yaratılabilecek veya dâhil olunabilecek
deri kümelenmesi, savunma sanayi, havacılık-uzay kümelenmeleri vs.
TEHDİTLER
• Sosyal olanakların, kentsel yaşantının kısıtlılığı ve bunun kaliteli işgücünün ve yatırımcıların çekilmesi
açısından yarattığı dezavantaj
• Tekstil, deri, mermer gibi Bölgenin geleneksel sektörlerinde güçleşen uluslararası rekabet
• Belli OSB’lerde altyapı sorunu
• Bölge öz sermayesinin gerek harcamalar gerekse yatırım anlamında dışarıya çıkma eğilimi
GÜÇLÜ YANLAR
• Orman alanının Türkiye ortalamasının üstünde olması
• Katı atık bertaraf tesisi için birliklerin oluşturulmuş olması
• Geri Dönüşüm firmalarının olması
• OSB’lerde atık su arıtma tesisleri mevcut olması
• Doğalgaz dağıtımının olması
ZAYIF YANLAR
• Topografik ve meteorolojik yapısı
• Henüz düzenli depolama alanı bulunmaması
• Özellikle geri dönüştürülen tekstil teleflerinin geri dönüşümden sonra kalan teleflerin bertaraf edilememesi
• Atıksu arıtma tesislerinin çalıştırma ve enerji maliyetlerinin yüksek olması
• Atıksu arıtma tesislerinin verimli çalıştırılamaması
FIRSATLAR
• Doğa turizmi ve rekreasyon alanlarının artması
• Atıksu arıtma tesislerinin enerji ve çalışma maliyetlerinin iyileştirilebilmesi olanağı
• Fosil yakıtların yerine doğalgaz vb çevre dostu yakıtların kullanımının artması ile hava kalitesinin
iyileştirilebilecek olması
216
TEHDİTLER
• İnversiyon olayının oluşmasına neden olarak hava kalitesinde gözle görülür kirli hava tabakası oluşması
• Vahşi depolamanın devam etmesi
• Toprak ve yer altı su kaynaklarının kirlenmesi
• Sanayide faaliyet gösteren firmaların atıksu arıtma maliyetlerinden olumsuz etkilenmesi
GÜÇLÜ YANLAR
ENERJİ VE MADENCİLİK
• TR33 Bölgesi’ndeki rüzgar enerjisi kurulu kapasitenin Türkiye’deki Kurulu kapasitenin %12’sini
oluşturması
• Türkiye jeotermal kaynaklarının %66’sının Ege Bölgesi’nde yer alıyor olması, TR33 Bölgesi illerinin jeotermal
konusunda ön plana çıkması
• Bölge’de bulunan jeotermal rezervlerin konut ısıtması, termal turizm, termal seracılık ve enerji üretimi gibi 4
farklı alanda kullanılabilmesi
• Türkiye kömür rezervlerinin yaklaşık %11’inin TR33 Bölgesi’nde yer alıyor olması
• Yerli kaynaklardan üretim yapan 3 adet termik santral bulunması
• Maden rezervleri bakımından çok çeşitli rezervlerin bulunması
• Madencilik faaliyetlerinin uzun yıllardan beri yapılması nedeniyle kaliteli ve deneyimli işgücünün
bulunması
• Türkiye bor rezervinin yaklaşık %50’sinin TR33 Bölgesi’nde bulunması
• Altın madeni bakımından Türkiye rezervlerinin %27’sine sahip olması
• Gümüş madeni bakımından Türkiye rezervlerinin %67’sine sahip olması ve tek işletilen gümüş yatağının
TR33 Bölgesi’nde yer alması
• Türkiye’nin en büyük manyezit üreticisinin TR33 Bölgesi’nde yer alması
• Uranyum rezervi bakımından Türkiye rezervlerinin %37’sine sahip olması
• TR33 Bölgesi’nin mermer rezervi bakımından Türkiye rezervlerinin %16’sına sahip olması
• Mermer sektörünün gelişmiş olması
ZAYIF YANLAR
• Termal kaynaklardan belli başlı yerler ve konular haricinde yeterince yararlanılamaması
• Linyit rezervlerinin düşük kalitede olması ve zenginleştirme işlemlerinin yüksek maliyetli olması
• Kömürden elektrik üretimi için ilave termik santral yatırımı yapılmaması
FIRSATLAR
• Temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarının giderek önem kazanması ve TR33 Bölgesi’nin yenilenebilir enerji
kaynaklarından jeotermal ve rüzgar enerjisinde önemli potansiyellere sahip olması
• Çevreye duyarlı yenilenebilir enerji kaynaklarından doğalgaz ve jeotermal enerji kaynaklarının konut
ısıtmasında kullanımının artması
• Jeotermal kaynakların termal seracılıkta kullanımının yaygınlaşması
• Bor ürünlerinin çok sayıda kullanım alanına sahip olması ve yeni bor tüketim alanlarının (LCD sektörü, yakıt
pili gibi) artmasına paralel olarak bor ürünleri kullanımının artış eğiliminde olması
TEHDİTLER
• Başta jeotermal olmak üzere maden ve enerji kaynaklarının bilinçsizce kullanılması sonucu kaynakların
tükenme tehdidi ile karşı karşıya kalması
• Jeotermal suların kullanım sonrası re-enjeksiyon sistemi ile yer altına verilememesinden dolayı toprak ve su
kirliliği oluşması
• Termik santrallerin bir kısmının ekonomik ömrünü doldurmuş olması
• Maden arama çalışmalarının doğaya ve çevreye zarar veren faaliyetler olarak algılanması
• Madencilik faaliyetlerinin yüksek sermaye gerektirmesi ve bu sektördeki yatırımların geri dönüşlerin uzun
zaman alması
• Bor ürünlerinin yerine ikame ürünlerin ve borsuz üretim teknolojilerinin (borsuz cam elyafları) geliştirilmesi
• Mermer sektöründe rekabetin çok yüksek düzeyde olması ve mermerciler arasında bir birliğin olmaması
nedeniyle fiyat konusunda dezavantajlı durumların oluşması
• Mermer sektöründe faaliyet gösteren firmaların kurumsallaşamamaları
• Mermer atıklarının mermer sektöründe faaliyet gösteren işletmeler tarafından “artık” olarak tarif edilmesi ve
atık bertarafına yönelik çalışmaların yapılmaması ile mermer atıklarının çevre ve hava kirliliğine sebep olması
217
SOSYAL YAPI (EĞİTİM)
SOSYAL YAPI (SAĞLIK)
Bölüm 8
GÜÇLÜ YANLAR
• Proje yapma kapasitesinin yüksek olması
• Derslik başına düşen öğrenci sayısının az olması
• Teknolojik imkânlardan mümkün olduğunca faydalanılması
• İşadamı ve hayırseverlerin eğitime destek olmaları
• Çalışanların kurumsal bağlılığa sahip olmaları
ZAYIF YANLAR
• İlköğretim okullarında destek personelinin yetersiz olması
• Okulların şehir merkezinde kalmış olması
• Okullarda yeterli sosyal aktivite alanının olmaması
• Hizmet içi eğitim faaliyetlerinin etkin yapılmaması
FIRSATLAR
• Avrupa Birliği proje ve fon imkanlarının olması
• Eğitim Fakültesi’nin bulunması
TEHDİTLER
• Kırsal yerleşimin fazla olması
• Öğrenci sayısının sürekli artması
• Deprem bölgesinde bulunulması
GÜÇLÜ YANLAR
• Personel sayısının yeterli olması
• Aile Hekimliği sisteminin başarılı uygulanması
• Tüm hastanelerde randevu sisteminin olması
• Bebek ölüm oranının düşük olması
ZAYIF YANLAR
• Eğitim ve Araştırma Hastanesinin olmaması
• Hastanelerde nitelikli oda sayısının az olması
• Özel hastane sayısının az olması
• Nitelikli personelin az olması
• Organ ve doku bağışlarının yetersiz olması
• Otomasyon sisteminin etkin işlememesi
• Dal hastanelerinin eksikliği
• Kamu hastanelerinde ileri teknoloji ürünü cihazların ve bunları kullanacak personelin olmaması
• Kamu hastanelerinin binalarının yetersiz olması
• Hastanelerin yatak kapasitesinin düşük olması
• Sağlık çalışanları için sosyal tesis olmaması
• Rehabilitasyon merkezi bulunmaması
FIRSATLAR
• Sağlık turizmi potansiyeli
• Aile hekimliği uygulaması
• Yeni sağlık kompleksi projeleri
TEHDİTLER
• Çevre kirliliği
• İçme suyundaki yüksek arsenik oranı
• Sanayileşmenin getirdiği sorunlar
• Mevsimlik tarım işçileri aracılığıyla taşınan bulaşıcı hastalıklar
• Kırsal yerleşimin fazla olması
218
SOSYAL YAPI
(DEZAVANTAJLI GRUPLAR)
SOSYAL YAPI (KÜLTÜR VE SPOR)
GÜÇLÜ YANLAR
• Zengin tarihi miras
• Kültür ve sporla ilgili etkinliklere olan talebin yüksek olması
• Zengin yemek kültürü
• Kültürel bağların yüksek olması
• Zengin kültürel miras
• Özel müzelerin bulunması
• Geleneksel kıyafetlerin çeşitliliği
• Bölgeye özgü el sanatlarının çeşitliliği
• Fubol, atletizim ve hentbol alanında kazanılmış başarılar
• Mermer sektörü makine üretiminin gelişmesi
ZAYIF YANLAR
• Özel sektör tarafından yerel sporculara ve spor kulüplerine yeterli sponsorluk desteğinin sağlanmaması
• Profesyonel bir spor eğitiminin yapılmaması
• Sporun çeşitlendirilememesi, sadece belli branşlarda sınırlı kalması
• Spor derneklerinin yeterli sayıda ve nitelikte olmaması
• Sporcuların yeterince teşvik edilememesi
• Yeterli spor tesisinin bulunmaması
• Geleneksel ürünlerin geri planda kalması
• Konaklama tesisi yetersizliği
• Toplumu bilinçlendirme çalışmalarının yetersizliği
• Yeterli sayıda tiyatro ve tiyatro kulübü bulunmaması
• Kültür – sanat aktivitelerinin yetersiz olması
• Kültür derneği eksikliği
• Kültürel mirasın korunamaması
• Kültürel etkinliklere ilgiyi artıracak çalışmaların yapılmaması
• Yeterli kültür merkezi bulunmaması
FIRSATLAR
• Antik kentlerin varlığı
• Üniversitelerin potansiyeli
• Hava limanı projesi
• Yeni spor kompleksi projeleri
• Sportif ve sosyal aktivitelere olan talebin çok olması
• Genç nüfus oranının yüksek olması
• Geleneksel tatların çeşitliliği
TEHDİTLER
• Dijitalleşen dünyada gençlerin spora olan ilgisinin giderek azalması
• Kültürel mirasın yok olmaya yüz tutması
• Gençlerin ve ailelerin gelecek kaygısı
• Yöresel ürünlerin patentle koruma altına alınamaması
• Çevre illerin cazibesi
• Kaçak kazılar
• Siyasi engeller
GÜÇLÜ YANLAR
• Dezavantajlı gruplara yönelik STK’ların var olması
• Güçlü bir aile kurumuna sahip olunması
• Dezavantajlı gruplara yönelik yapılan projelerin sahiplenilmesi
ZAYIF YANLAR
• Dezavantajlı gruplara yönelik yeterli uzman personelin bulunmaması
• Sağlıklı bir envanter çalışmasının bulunmaması
• Dezavantajlı gruplar içerisinde proje yazma kapasitesinin düşük olması
• Dışlanmışlık hissine sahip olunması
219
Bölüm 8
FIRSATLAR
• Avrupa Birliği hibe imkanlarının olması
• Avrupa Birliği’ne uyum süreci
TEHDİTLER
• Dezavantajlı gruplara yönelik toplumsal bilinç eksikliği ve önyargı
• Özürlü raporlarında derecelerin düşürülmesi
GÜÇLÜ YANLAR
• Ürün çeşitliliğinin fazla olması
• Büyük pazarların ulaşım ağı üzerinde yer alması
• Yer altı ve yer üstü su kaynaklarının bol olması
• Toprak ve iklim koşularının tarım için elverişli olması
• Çiftçiye destek amaçlı tarım kredi kooperatiflerinin olması
• Organik tarıma elverişli toprakların bol olması
• Kuru – yaş üzüm, zeytin, haşhaş, şekerpancarı, tütün, yumurta ve tavuk gibi ürünlerde güçlü olunması
• Tarımsal mekanizasyonunun güçlü olması
• İhracata yönelik meyveciliğin olması
• Tarıma dayalı sanayinin güçlü olması
• Su ve toprak analiz laboratuvarlarının mevcut olması
• Çiftçi örgütlerinin, birliklerinin çok olması
ZAYIF YANLAR
TARIM (BİTKİSEL ÜRETİM)
• Ulusal tarım politikalarında üretim planlamasının olmaması
• Arazilerin çok parçalı ve küçük olması
• İhracat ürünlerinde akredite olmuş sınıflandırma, ambalajlama, soğuk hava depoları, kalibrasyon, paketleme
tesisi ve kalıntı izleme laboratuvarının yetersiz olması
• Sayıca yeterli olan tarımsal üretici örgütlerin işlevsel olmaması
• Çiftçilerde sermaye yetersizliğinin olması
• Sözleşmeli üretimin yaygın olmaması
• Üreticilerin genel ve mesleki eğitim seviyesinin düşük olması, taşrada çalışacak yetişmiş teknik elemanların
branşlaşmamış olması, dolayısıyla ihracata yönelik bilinçli üretim yapacak nüfusun var olmaması
• Tarımda çalışan nüfusun yaş grubunun 50+ olması, özellikle de kadın ağırlıklı olması
• Kaliteli ve sertifikalı tohum ve fidan kullanımının yaygın olmaması
• Tarımsal istatistik çalışmalarının yeterli ve güvenli olmaması
• Çiftçinin toprak, su, yaprak analizi yaptırma bilincinin yetersiz olması ve analiz laboratuvarlarının
yetersizliği
• Dış pazara yönelik fiyat ve kalite standartlarının bölgede olmaması
• Lisanslı depoculuğun henüz yapılmaması
• Ortak müteşebbis ruhunun ve ortak makine kullanımının zayıf olması
• Sulu tarımın az olması ve dolayısıyla ürün deseninin çeşitlendirilememesi
FIRSATLAR
• Organik tarım ve iyi tarım uygulamaları yapılabilecek arazinin bol olması
• Meyvecilikte döllemeyi arttıracak arıcılığın geliştirilebilme imkanının olması
• Jeotermal enerjinin seracılıkta kullanılabilir olması
• Sera yapılabilecek uygun arazinin olması
• Meyve ve sebze üretimine yönelik elverişli iklim şartlarının olması
• Gıda sanayisine ucuz ham madde olabilecek sebze ve meyve üretiminin olması
• Gelişmiş hayvancılıktan ötürü bitkisel üretime hayvansal gübre sağlanıyor olması
• Sulama tesislerinin modernize edilerek yağmurlama ve damlamaya çevrilmesiyle sulama alanlarının %50
arttırılabilir olması
• Yer altı ve yerüstü kaynaklarının olması
• Parçalanmış arazilerden elde edilen ürünlerin tek elden satış kolaylığı için kooperatifçiliğin aktifleştirilmesi
• Yağ ve yem bitkileri üretim alanlarının arttırılması
• Yüksek hayvan varlığı için ihtiyaç duyulan yem bitkileri üretim imkanlarının var olması
• Organik üretim için şartların uygun olması
• Büyük pazarların ulaşım ağlarına yakın olunması (karayolu, havayolu, demiryolu, denizyolu)
• Yeni hava limanı projesi
• Yeterli teknik elemanın olması
• AB fonlarından, kırsal kalkınma programlarından faydalanılabilir olması
220
TARIM (HAYVANCILIK VE HAYVANSAL ÜRETİM)
TARIM (BİTKİSEL ÜRETİM)
TEHDİTLER
• Meyvecilik yapılan bölgelerde tek ürüne odaklanılması, ağaçlar yaşlandığında gelir kaybının ortaya çıkacak
olması(alternatif ürünler getirilmeli)
• Çok sayıda ve küçük üreticin var olması
• Bilinçli üretimin gerçekleştirilememesi
• İklim değişikliği ve küresel ısınmadan ötürü ekolojik dengenin bozulması
• Çiftçi başına düşen arazi büyüklüğünün küçülmesi
• Toprak çoraklaşması
• Kimyasal ilaçların bilinçsizce kullanılıyor olması
• Atık sistemlerinin olmaması, tarım ilaçlarının ambalaj atıklarının gelişigüzel atılması
• Sulama imkanlarının az olması
• Markalaşma ve reklam faaliyetlerinin iyi düzeyde olmaması
• Kalite ve verimin istenilen düzeyde olmaması
• Eğitim ve öğretimin yetersiz olması
• İşletmelerin ana ürün yerine bir çok ürüne dağılması, ürün birlikteliğinin azalması
• Tarımla birlikte sanayinin gelişmesiyle 1.sınıf tarım alanlarına sanayi tesislerinin kurulması
GÜÇLÜ YANLAR
• Kanatlı sektöründe güçlü olunması (profesyonel firmaların olması)
• Hayvancılıkta tecrübeli insan kaynağının olması
• Manda varlığının olması ve ürünlerini değerlendirilebilecek bilgi birikiminin olması
• Damızlık ıslahı konusunda iyi noktalarda olunması
• Suni tohumlama ağının gelişmiş olması
• İklim şartlarının hayvancılık için çok uygun olması
• Yem bitkileri üretiminin yüksek olması
• Süt veriminin Türkiye ortalamasının çok üzerinde olması
• Kara, demir ve hava yoluna sahip olunması
• Kurulu güç anlamında tarımsal amaçlı kooperatiflerin ve üretici birliklerin olması
• Su ürünleri potansiyelinin olması
• Hayvan hastalıkları ile mücadelede etkin olunması
• Tüketim noktalarına ve işleme tesislerine ulaşım açısından yakın olunması
• Tüm bölgeye hizmet edebilecek kapasiteye sahip mezbaların bulunması
• Kırmızı et pazarlama konusunda etkili olunması, İstanbul pazarına hakim olunması
ZAYIF YANLAR
• Genelde işletme içi karışık hayvancılık yapılması
• İşletmelerde teknolojik imkânlardan faydalanılamadığından teknik altyapının yetersiz olması ve modernize
edilmeye ihtiyaç duyulması
• Küçük ve aile tipi işletmelerin yaygın olması, yönetici problemlerinin yaşanması
• Kaliteli kaba yem açığının olması ve paketleme ile ambalajlamalarında eksiklikler olması
• Yem bitkisi üretiminin az olması ve hazırların fiyatlarının yüksek olması
• Mera ve çayır alanlarının az, ıslahının da yetersiz olması
• Sürü yönetiminde yetkin ve eğitimli insan kaynağının eksik olması
• Analiz laboratuvarlarının yetersiz olması
• Sütün soğuk zincirle toplanma, paketlenmesi gibi imkânların yetersiz olması
• Sütte kalite ve hijyenin sağlanamaması
• Sütün kalitesine göre fiyatlandırma olmaması
• Küçükbaş hayvanlarda ırk ıslahının yapılamamış olması, sütünün sanayiye aktarılıp değerlendirilememesi
• Kırmızı et işleme tesislerinin yetersiz olması ve çoğunluğunun AB standartlarına uymaması
• Tarımsal ürünlerin pazarlanmasında sorun yaşanıyor olması
• AR-GE çalışmalarının yetersiz olması
• Eğitim noksanlığının olması
• Tarımsal örgütlerin yetersiz olması
• Sözleşmeli hayvancılığın yaygın olmaması
• Arıcılığın genel anlamda amatörce yapılması
• Hayvancılık eğitim ve uygulama merkezi ile uzmanlaşmayı geliştiren hayvan kreşinin olmaması.
221
TARIM (HAYVANCILIK VE HAYVANSAL ÜRETİM)
TARIM (TARIMA DAYALI SANAYİ)
Bölüm 8
FIRSATLAR
• İklim ve yetiştirme şartları göz önüne alındığında daha fazla manda sayısına sahip olunabilmesi ve ürünlerin
dünya piyasasında değerlendirme imkanının bulunması
• Hayvancılık alanında tecrübeli yetişmiş personelin yeterince var olması
• Sivil toplum örgütlerinin yapılanmış olması
• Hayvancılık organize sanayi bölgelerinin kurulabilecek olması
• Su ürünleri üretimi için potansiyelin olması
• AB standartlarının getirilmesi ve bunlara uyma zorunluluğunun olması
• Yağlı tohum (haşhaş, susam) üretiminin yüksek olması nedeniyle kurulabilecek bir tesis ile küspesinden
yem elde edilebilecek olunması
• Hayvancılığa verilen desteklerin olması
• İklim ve coğrafi konumun hayvancılık için uygun olması
• Bölgede tavukçuluğun yaygın olmasından dolayı tavuk gübresinin değerlendirilmesi için organik gübre
fabrikasının kurulması. Kalan kısmın paketlenip özellikle seralara satılması
• Ürün çeşitliliği sağlayacak havzaların bulunması
• İyi tarım uygulamaları için mevcut zeminin olması
• Hayvancılıkta ve sütte organik tarım yapabilecek potansiyelin olması
TEHDİTLER
• Hayvancılık azaldığı için yetişmiş elemanların kaybolması
• Orman kanununun uygulanması nedeniyle kıl keçisi sayısının azalması
• Mera alanlarının azalması
• Mera alanlarının sanayi yatırımına açılması
• Sektördeki fiyat dalgalanmaları ve piyasada istikrarsızlık olması
• Et ve süt tozu ithalatının sürekli olması
• Süt ürünlerinde soğuk zincirin kurulamaması
• İşletme ölçeklerinin küçük olması, gelişememesi
• Kaliteli gen kaynaklarının korunamaması
• Hammaddenin bitmiş son ürün haline getirilememesi
• Ürünlerdeki kimyasal ilaçların arıcılık için bir tehdit oluşturması ve aynı zamanda kuşların sayısını
azaltması
• Köyden kente göçün artması
• ICAR’a onaylı TR’de analiz laboratuvarının olmaması
GÜÇLÜ YANLAR
• İklim şartlarının üretim için elverişli olması
• Farklı ve kaliteli ürün için uygun toprak yapısının olması
• Resmi kurumların bürokrasiyi azaltıcı desteklerinin olması
• Büyük şehirlere ulaşımın yakın olması
• Büyük yurt içi pazarlara yakın olunması (İstanbul, İzmir, Ankara)
• Yaygın yol ağının bulunması
• Ulaşım kolaylığının ulaşım maliyetlerini düşürmesi
• Kaba yem bitki üretiminin olması
• Kanatlı sektöründe güçlü olunması
• Sofralık üzüm yetiştiriciliği, tesisleşmesi ve ihracatı konusunda entegre yapıya kavuşması
• Hayvansal üretime olan ilginin yüksek olması
• Sertifikalı tohumların üretimde kullanılması
• Hayvancılıkta serbest danışman veteriner hekimlerin çalışması
• Arıcılık yönünden floranın iyi olması
• Manda varlığının göz ardı edilemeyecek değerlerde olması
• Süt endüstrisinde kapasite kullanım oranının yüksek olması
• Tarımsal ve hayvansal üretimin bir arada yapılabilmesi
• Yeterli süt üretiminin mevcut olması
• Örgütlenmede (üretici birlikleri ve kooperatifleri) güçlü olunması
• Su ürünleri potansiyelinin olması
• Verimli arazilerin mevcut olması
222
TARIM (TARIMA DAYALI SANAYİ)
ZAYIF YANLAR
• Üretilen mevcut bitkisel ürünlerin değerlendirilebileceği sanayi tesislerinin yetersiz olması
• Tarımda AR-GE çalışmalarının çok yetersiz olması.
• Ortaklık kurma kültürünün olmaması sebebiyle aile şirketleri haricinde insanların bir araya gelerek ortaklık
kuramaması
• Reklam ve pazarlama konusunda başarılı olunamaması ve markalaşılamaması
• Et ve Süt işleme tesislerinin az olması
• Lojistik, sınıflandırma, ayıklama, paketleme, ambalajlama ve soğuk hava depoları tesislerinin yetersiz
olması, teknolojiye ayak uydurulamaması
• İhraç konusunda bilinçsiz olunması, kümelenmelerin zayıf olması
• Kalitesiz üretimin ve üretim fazlalığının olması, standardizasyonun olmaması
• Geleneksel üretim yöntemlerinden vazgeçip organize hayvancılık üretim yöntemine geçilmemesi
• Çiftçinin toprak analizi yaptırmaması
• Sektör paydaşları arasında toplantı ve istişare eksikliğinin olması
• Küçük aile işletmelerinin kurumsallaşamaması
• Hayvansal katı atıklarının gübre tesislerinde değerlendirilememesi
• Su ürünleri işleme tesisinin yetersiz olması
• Kaba yem paketleme tesislerinin yetersiz olması
• Kapasite planlamasının yapılmaması
• Tarımda aşırı ilaç kullanımının ihracatı olumsuz etkilemesi
FIRSATLAR
• Jeotermal kaynakların seracılıkta kullanılabilme imkanı
• Organize seracılık yapabilme imkanlarının var olması
• İyi tarım uygulamaları için mevcut zeminin olması
• Hayvancılıkta ve sütte organik tarım yapabilecek potansiyelimizin olması
• Zafer Hava Limanı’nın açılacak olması
• Küçükbaş, büyükbaş ve kümes hayvancılığı için uygun ve temiz çevrenin mevcut olması
• Sivil toplum örgütlerinin yapılanmış olması
• İklim değişikliği ile ürün çeşitliliğinin sağlanması
• Gıda ürünleri (helva, tahin, reçel, unlu mamuller vb.) konusunda yetişmiş eleman bulunması
• Arıcılıktan elde edilen yan ürünlerin (polen, propolis, arı sütü ve arı zehiri) üretilebilecek olması
• Ambalajlamanın AB standartlarında yapılması durumunda ihracat potansiyelinin yüksek olması
TEHDİTLER
• Suyun ve havzaların tam anlamıyla korunmuyor olması
• Fabrika atıklarının kış aylarında Gediz nehrinin taşmasıyla tarımsal arazileri olumsuz etkilemeleri
• Çiftçinin bilinçsiz tarım uygulamaları yapması.
• İşletme ölçeklerinin küçük olması, gelişememesi
• Kaliteli gen kaynaklarının korunamaması
• Hammaddenin bitmiş son ürün haline getirilememesi
• Köylerden şehirlere göçün fazla olması.
• Altyapı sistemlerinin kurulmamış olmasının sanayicinin bölgeye yatırım yapmasına engel olması
• Aile şirketlerinin kurumsallaşamaması
• Pazarlama ve markalaşma becerisinin düşük olması
• Örtü altı tarım potansiyelinin değerlendirilememesi
• Bilgiye ulaşılamaması ve değerlendirilememesi
• Küçük işletmelerin büyük hacimli işlerden yararlanmak için başka işletmelerle işbirliğine gidilmemesi
• Mesleki ve teknik eğitimlerin az olması
• Tarıma dayalı sanayi kümelerinin olmaması
223
Kütahya Kalesi
TR33
12
Bölüm9
Çalıştay Katılım Listeleri
Bölüm 9
9.1 TARIM ÇALIŞTAYLARI
9.1.1 Afyonkarahisar
No Adı Soyadı
Kurum / Şirket
1
ABDULLAH ÇAĞLAR
Üniversite\Mühendislik
2
LEVENT ŞEN
3
GÖKHAN AKARCA
4
SALİH YONCA
Tarım ve Kırsal Kalkınma İl Koordinatörü
5
HİLMİ TİRİL
Tarım Kom. Baş. İl Genel Meclis Üyesi
6
YAVUZ YÜKSEL
A.K.Ü. Bolvadin MYO
7
MURAT BARAZ
A.K.Ü. Bolvadin MYO
8
B. SITKI ARABACIOĞLU
Arabacıoğlu Haşhaş Ezmesi
9
S. OSMAN İNANIR
Afyon Org. San. Böl.Müd.
10
ABDÜLKERİM ÇALIŞKAN
Afyonkarahisar Belediyesi
11
BERAT AKMAN
Çay İlçe Tarım Müdürlüğü
12
CEYHUN AYYILDIZ
Evciler İlçe Tarım Müdürlüğü
13
OSMAN ÇELİK
Evciler İlçesi Süt Üretici Birliği
14
FAHRİ ERHAN ARIK
Afyonkarahisar OSB
15
FATİH M. BİRDANE
AKÜ Veteriner Fakültesi
16
HACI AHMET ÇELİK
AKÜ Veteriner Fakültesi
17
AYKUT ULUCAN
AKÜ Başmakçı MYO\Öğretim Görevlisi
18
İBRAHİM ERYILMAZ
Sinanpaşa İlçe Tarım Müdürlüğü
19
GÖKHAN YAKAR
Şuhut İlçe Tarım Müdürlüğü
20
AHMET TİNTAŞ
Afyonkarahisar Hay. koop
21
KORAY PAMUK
Afyonkarahisar İli Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği
22
A. KADİR ŞAHİN
Afyonkarahisar Hay. Sağ. Şube Müdürlüğü
23
RECEP ULUCAY
Afyonkarahisar-Şuhut
24
EROL KESİK
Emirdağ İlçe Tarım Müdürü
25
MUSA DEMİRKOL
TMO Şube Müdürü
26
CEMİL ŞAN
İscehisar İlçe Tarım Müdürü
27
HASAN KARADENİZ
Ziraat Mühendisleri Odası
28
BURCU SOYSALAN
Bayat İlçe Tarım Müdür Vekili
29
HÜLYA YİĞİT
Sultandağı MYO\öğretim görevlisi
30
MAHMUT BAHAR
DSİ 183 Şube Müd
31
HALİL İBRAHİM ÖNDER
Sultandağı İlçe Tarım Müd
32
HALİL YORULMAZ
İl Tarım Müdürlüğü\İl Müdür Yrd
33
H. HULUSİ TÜRKMEN
Afyonkarahisar Pancar Koop. Başk.
34
ALİ BAŞAR
İl Özel İdaresi
35
KADİR ÖRNEK
İl Özel İdaresi
226
9.1.2 Kütahya
No Adı Soyadı
Kurum / Şirket
1
CELALETTİN AYGÜN
ATAEM Eskişehir
2
MUSTAFA BEBEK
İl Tarım Müdürlüğü
3
SÜLEYMAN ERHAN
Pazarlar İlçe Tarım Md.
4
İSMAİL ARABACI
Emet İlçe Tarım Md.
5
MAHMUT BENLİ
Hisarcık İlçe Tarım Md.
6
HALİT BALTA
Arı Yetiştiricileri Birliği
7
YUSUF ÇALIŞKAN
Haykoop Böl. B.
8
AHMET İLİK
Damızlık Sığır Y.B.
9
MURAT TEKELİ
10
AHMET GÖKKAYA
Ziraat Müh. Odası
11
MURAT ULUÇAY
Tavşanlı Yumurta Ü. B.
12
AHMET TEMEL
Tavşanlı İlçe Tarım Md.
13
BAYRAM KAPTAN
Domaniç İlçe Tarım Md.
14
BAHATTİN ATAKAN
Damızlık Koyun Keçi Y.B
15
NEŞE ÇAKIR
Dumlupınar İlçe Tarım Md.
16
ALİ İBRAHİM GÜLLE
Çavdarhisar İlçe Tarım Md.
17
MAHMUT BÜLBÜL
Altıntaş İlçe Tarım Md.
18
ALİ CİHAN ULUSOY
Gediz İlçe Tarım Md.
19
YUSUF ZİYA ÇUBUKCU
Tarım Kredi Koop. Kütahya B.B.
20
MUSTAFA NURİ DOYRAN
Pancar Koop. B.
21
YILMAZ AK
22
HASAN BASRİ KARAYEL
DPÜ Gediz MYO
23
İSMAİL ERSEN ATLI
Aslanapa İlçe Tarım Md.
24
HATİCE UÇAR
TMO
25
Dr. NECMETTİN BOLAT
ATAEM Eskişehir
26
Dr. SABRİ ÇAKIR
ATAEM Eskişehir
27
Yrd.Doç. Dr.RIFAT KARAKURT
DPÜ Öğretim Görevlisi
28
MURAT KOYAK
İl Özel İdare
29
ALAATTİN KARAKULLE
Şaphane İlçe Tarım Md.
30
HÜSEYİN GİRGİN
Tarımsal Kalkınma Koop.
31
ÖMER DEMİRTAŞ
Ziraat Odası
32
ALİ CEYLAN
Simav İlçe Tarım Md.
33
MESUT GEZGİN
Belde AŞ.
34
SEZAİ BAŞARAN
Simav Meyve Ür.B.
35
AHMET ALTINKAYA
Ticaret Borsası
36
YALÇIN ÇAKIROĞLU
37
MEHMET ZENCİ
Kütahya Bel. KESTAŞ
227
Bölüm 9
38
PROF.DR.Y. ONUR DEVRES İTÜ Gıda Müh. Böl. Başkanı
39
SALİH AKKAYA
İl Özel İdaresi Genel Sekreteri
40
ÖMER ÖZTÜRK
Hacıbekir Bel. Bşk.
41
ALAADDİN DAĞYAR
Şirin Şeker Gıda
42
YUSUF KOLCU
DPÜ Altıntaş MYO
43
NACİ DOĞRUL
DPÜ Kütahya MYO
44
SEYFETTİN BAYDAR
45
HARUN HEZER
Şeker Fabrikası
46
M. ALPER AKŞİT
Poyraz Yem
47
FARUK IŞILDA
Işılda Süt
48
AŞKIN R. HELVACIOĞLU
Helvacıoğlu Gıda
49
SEFA DÜLGER
Dülger Tarım
50
DİDAR ÜÇÜNCÜOĞLU
DPÜ Pazarlar MYO
51
A. BİLGEN EKİN
DPÜ Pazarlar MYO
52
FATİH DEMİRDÖĞEN
Demirdöğen Et
53
FİKRET AKOVALI
5 Gıda Tarım
54
İBRAHİM DURMAZ
Besler Süt
55
İSMAİL GÜRCAN
Kütahya Süt. San.
56
Dr. M. ALTUĞ ATALAY
9.1.3 Manisa
No Adı Soyadı
Kurum / Şirket
1
ARZU KARAÇANCI
C.B.Ü. Alaşehir M.Y.O. / Öğretim Görevlisi
2
Yrd.Doç.Dr. HARUN ÇOBAN
3
Yrd.Doç.Dr. ÇİĞDEM KAYA
4
K. ERMAN AYDINYER
Manisa İl Özel İdaresi
5
SÜREYYA ATMACA
Ahmetli İlçe Tarım Müdürlüğü
6
HAKAN BEYCAN
Sarıgöl İlçe Tarım Müdürlüğü
7
OKTAY ŞAHİN
Salihli İlçe Tarım Müdürlüğü
8
DEVRİM ZERENGÖK
Manisa Valilik AB Projeler Ekibi
9
FAHRİYE DURSUN
Manisa Valilik AB Projeler Ekibi
10
Dr. HÜLYA UYSAL
Manisa Bağcılık Araştırma Enstitüsü
11
MELİKŞAH TAŞKIN
Kırkağaç İlçe Tarım Müdürlüğü
12
İSMAİL KAYA
Soma TİLGEM
13
MEHMET AKİF ŞENYÜREK
Akhisar İlçe Tarım Müdürü
14
AHMET TUGAY
Gölmarmara İlçe Tarım Müdürlüğü
15
HASAN EZELİ
Tarım İl Müdürlüğü
16
BİLGİN TELEK
DSİ. 22. Şube Müdürlüğü
17
Yrd.Doç.Dr. A. NURAY CEBECİ
C.B.Ü. Alaşehir M.Y.O.
228
18
MEHMET BATMAN
Tarım İl Müdürlüğü ÇEY Şube Müdür Vekili
19
NEDİM ZURNACI
Tarım İl Müdürlüğü ÇEY Şubesi
20
HALİL BELLİLER
Tarım İl Müdürlüğü ÇEY Şube Müdürü
21
HALİL AKER
Milli Eğitim Müdürü
22
ALİ TUNÇEL
Saruhanlı İlçe Tarım Müdürlüğü
23
MUTLU KARAKAŞ
Manisa Ticaret Borsası
24
KERİM ÖZYOL
Turgutlu İlçe Tarım Müdürlüğü
25
HALİL AYKIR
Tarım İl Müdürlüğü Bitki Koruma Şube Müdürü
26
RIZA GÜLMEZ
Tarım İlçe Müdürlüğü Alaşehir
27
ŞENER UYSAL
28
SEMRA AKMAN
Kontrol Şube Müdür Vekili
29
EROL TEKİN
Manisa Ziraat Mühendisleri Odası Başkanı
30
GALİP ÖZKAN
TMO Manisa Ajans Müdürü
31
MEHMET SÜLÜN
Beydere Tohum Sertifikasyon ve Test Müdürü
32
MUSTAFA KACİRE
Ziraat Odası Meclis Başkanı
33
ONURCAN TEKİN
Ziraat Mühendisleri Odası
34
AHMET KIRLIOĞLU
Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği\Başkan
35
HAKAN SEZAİ KABAY
Demirci İlçe Tarım Müdürü
36
CEMİL BAŞAK
Ünlü Zirai Aletleri\İhracat Sorumlusu
37
HALİT ÜNLÜ
Ünlü Zirai Aletleri\Genel Müdür
38
İZZET KIRLI
Kula Büyükbaş Hayvan Çiftliği\Sahibi
39
BİLGİN SARISU
Kula İlçe Tarım Müdürlüğü
40
MUSTAFA ÇELİK
İl Tarım Müdürlüğü Hayvan Sağlığı Şube Müdürü
41
ALİM ÇAKIR
Kula Büyükbaş Hayvan Çiftliği\Sahibi
42
İZZET PEHLİVAN
Kula Merkez Damızlık Sığır Çiftliği
43
YÜKSEL ARDIÇ
Selendi İlçe Tarım Müdürlüğü
44
AKIN AYVAZ
Selendi İlçe Tarım Müdürlüğü
45
MUSTAFA EROĞLU
Çampınar Kooperatif Başkanı
46
ENGİN ÇAKIL
Çampınar Kooperatifi
47
HALİT ERYILMAZ
Kula Merkez
48
SENEM İNAL
Manisa Haykoop Bölge Birliği
49
MUSTAFA KAZAK
Manisa Haykoop Bölge Birliği
50
HAYAT AKTAŞ
Manisa Tarım İl Müdürlüğü
51
ZAFER EROĞLU
Selendi / Çampınar Köyü Koop.
52
ULVİ MURAT TUNCA
Manisa Süt Birliği
53
HASAN ERYILMAZ
Veteriner Hekimleri Odası / Başkanı
54
AYŞE YILMAZ
Manisa Süt Birliği / Personel
55
OSMAN KALPAK
Proje İst. Şb. Müdürü
56
FATİH OĞUZ
Manisa Köprübaşı İlçe Tarım Müdürlüğü
57
GÜNGÖR AKYOL
Gördes İlçe Müdürlüğü
229
Bölüm 9
58
MEHMET ALİ TURGUT
Manisa İli Arı Yetiştiricileri Birliği
59
İSMAİL DABAN
Manisa İli Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği
60
NEDİM ZURNACI
9.1.4 Uşak
No Adı Soyadı
Kurum / Şirket
1
YUSUF ZİYA ÇUBUKCU
Tarım Kredi Koop. Kütahya B.B.
2
RAMAZAN DİNÇER
İl Tarım Müdürlüğü/Şb. Md.
3
NAFİZ MIDIK
Ziraat Odası / Başkan
4
LEVENT KOÇ
Pancar Ekicileri Koop. / Müdür
5
DURSUN MEHMET GÜLER
Pancar Ekicileri Koop. / Müdür
6
BİLGE KAVAK
İl Özel İdaresi
7
ÖZCAN ÇAM
İl Özel İdaresi
8
ALİ SELVİ
İl Tarım Müdürlüğü/Md. Yrd.
9
İSA DİNÇER
Ziraat Mühendisleri Oda/ Başkan
10
SALİH DUMAN
DSİ
11
İDRİS YAMAN Banaz İlçe Tarım Müdürlüğü
12
ŞENER TARLA
Uşak Üniversitesi / Öğretim Görevlisi
13
AYDOĞAN GÜRCAN
Karahallı İlçe Tarım Müdürlüğü
14
RAMAZAN TOSUN
Ulubey İlçe Tarım Müdürlüğü
15
CANER KELEBEK
Ulubey Ziraat Odası
16
SEVİM GÜL
İl Tarım Müdürlüğü / Şb. Md.
17
MENDERES ATMACA
18
BÜLENT ÇİFTÇİ
Eşme İlçe Tarım Müdürlüğü
19
AHMET YILMAZ
Damızlık Sığır Y. B. / Başkan
20
KEMAL AYDOĞAN
Damızlık Koyun Keçi Y.B./Başkan
21
ATİLLA ARSLAN
İl Tarım Müdürlüğü / Müdür
22
SELİM BARDAK
Damızlık Koyun Keçi Üreticileri Birliği
23
MUSTAFA AYDIN
Veteriner Hekimler Oda / Başkan
24
AHMET ÇAKMAK
Bal Üreticileri Birliği / Başkan
25
SİNAN ÇİÇEK
Çiçekoğlu Gıda / Firma Sahibi
26
SANCAR TÜRKMEN
İl Tarım Müdürlüğü / Şb. Md.
27
ERKAL GEDİKLİ
Gedik Piliç
28
SADIK SERHAT
Şeker Fabrikası / Ziraat Müdürü
29
MUHTEREM BALTA
Sofaş / Firma Sahibi
30
SEFA ARPACI
Yayla Akar Et Gıda San.
31
FUNDA AYBEY
Yayla Akar Et Gıda San.
32
ÖMER SAĞLAM
Eşme Kaymakamı
230
9.2 SANAYİ ÇALIŞTAYLARI
No Adı Soyadı
Kurum / Şirket
1
HÜSNÜ SERTESER
Afyonkarahisar TSO Yön. Kurulu Başkanı
2
AYFER ÖRTEN
Afyonkarahisar Belediye Baş. Yrd.
3
İSMAİL GÜLEÇ
Afyonkarahisar OSB Yön. Kurulu Başkanı
4
Prof. Dr. ABDULLAH ÇAĞLAR AKÜ Gıda Müh. Bölüm Başkanı
5
Doç. Dr. TANER KAVAS
AKÜ Malzeme Bilimi ve Mühendisliği
6
İSMAİL GÜLEÇ
Afyonkarahisar Sanayi Ticaret İl Md. V.
7
Doç. Dr. HASAN TOĞRUL
AKÜ Kimya Müh. Bölüm Başkanı
8
METİN MERCAN
İscehisar Mermerciler Derneği
9
MEHMET SITKI MERDİVENCİ
Boğaz Mermerciler Derneği
10
EGEMEN PALALI
Afyonkarahisar ABİGEM
11
SÜLEYMAN UĞUR ÜNSOY
Afyonkarahisar TSO Genel Sekreter
12
FAHRİ ERHAN ARIK
Afyonkarahisar OSB
13
MUSTAFA ÇELİKTEN
Afyonkarahisar TSO
14
KORHAN GÜLHAN
Afyonkarahisar TSO
15
MUSTAFA ÖZER
Afyonkarahisar TSO
16
AHMET KOCA
Afyonkarahisar TSO
17
OSMAN DERİN
Afyonkarahisar TSO
18
İBRAHİM SÖMER
Afyonkarahisar TSO
19
MUSTAFA GÜZELTAŞ
Afyonkarahisar TSO
20
SALİM KÜÇÜKKURT
Afyonkarahisar TSO
21
HAYDAR KURT
Afyonkarahisar TSO
9.2.2 Kütahya
No Adı Soyadı
Kurum / Şirket
1
Prof.Dr. İSKENDER IŞIK
DPÜ Seramik Mühendisliği Bölüm Başkanı
2
ERDAL YILDIRIM
Kütahya Sanayi ve Ticaret İl Müdürü
3
FİKRET ÇALIŞEL
Kütahya Organize Sanayi Bölge Müdürü
4
FERRUH TANYEL
KOSGEB Kütahya Hizmet Merkezi Müdürü
5
Yrd.Doç.Dr. AHMET ÖZMEN
DPÜ Elektrik-Elektronik Mühendisliği Öğretim Üyesi
6
Yrd.Doç.Dr. ÖZDEN ÜSTÜN
DPÜ Endüstri Mühendisliği Bölüm Başkanı
7
Doç.Dr. G. EREN GÜMÜŞTEKİN DPÜ Kütahya Meslek Yüksekokulu Müdiresi
8
HÜSEYİN MALTAŞ
KÜTSO
9
HASAN KAYIŞ
Kütahya Belediyesi
10
AYSEL YÜKSELENER
KÜTSO Yönetim Kurulu Üyesi
231
Bölüm 9
11
Yrd.Doç.Dr. FATİH ÇELEBİOĞLU
Dumlupınar Üniversitesi İİBF
12
HÜSEYİN AZMİOĞLU
KÜTSO
13
MAHMUT ÖZTAŞ
KÜTSO
14
Doç.Dr. AHMET AĞCA
Dumlupınar Üniversitesi İİBF
15
Yrd.Doç.Dr. HAKAN ÇELİKKOL
DPÜ Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu
9.2.3 Manisa
No Adı Soyadı
Kurum / Şirket
1
LEVENT SARIGÖZOĞLU
MOSB
2
BAHA YILDIZ
Manisa KOSGEB
3
RECEP ÖZÇEVİK
Manisa KOSGEB
4
TURGAY DAĞ
Indesit Company Beyaz Eşya Sanayi ve Ticaret A.Ş.
5
LATİF ÇAKMAK
Akhisar Belediyesi
6
Yrd.Doç.Dr. NURŞEN SAKLAKOĞLU
CBÜ Makine Mühendisliği
7
Doç.Dr. HÜSEYİN AKTAŞ
CBÜ İİBF
8
Doç.Dr. RAMAZAN GÖKBUNAR
CBÜ
9
Doç. Dr. RAŞİT ATA
CBÜ Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölüm Başkanı
10
HAKAN CENGİZ
Manisa TSO
11
ŞEVKİ BAYDAR
Manisa TSO
12
TAMER BALATLI
Manisa TSO
13
ÖZGÜR YILMAZ
Manisa TSO
14
NİLGÜN ÖZCAN
Manisa Valiliği
15
İRFAN AKARSU
Manisa Sanayi ve Ticaret İl Müdürü
16
SALİM ÇEVİK Manisa TSO
17
URAL SEVENER
Manisa Valiliği
18
TANER İÇÖZ
Manisa Belediyesi
9.2.4 Uşak
No Adı Soyadı
Kurum / Şirket
1
Prof. Dr. HAKAN ALTINTAŞ
Uşak Üniversitesi İktisat Bölüm Başkanı
2
ABDULHAFİZ BOZDAĞ
Uşak Sanayi ve Ticaret İl Müdür Vekili
3
TUNCAY YILMAZ
Uşak Belediyesi Fen İşleri Müdürü
4
AKİF KÜPLEMEZ
Uşak Deri Sanayicileri Derneği Başkanı
5
NİLÜFER YANGINCI
Uşak İş Kadınları ve Girişimciler Derneği Başkanı
6
CANER URHAN
Uşak Ticaret ve Sanayi Odası Genel Sekreteri
7
Yrd.Doç.Dr. FATMA ÇETİNKAYA Uşak Üniversitesi Uşak M. Y. O. Müdiresi
8
Yrd.Doç.Dr. MUSTAFA ALİ ERSÖZ
Uşak Üniversitesi M. Y. O. Öğretim Üyesi
9
Yrd.Doç.Dr. İSMAİL AYDEMİR
Uşak Üniversitesi M. Y. O. Öğretim Üyesi
10
HAKAN KANSO
Uşak ABİGEM
232
11
AHMET ÇELİK
Uşak Deri (Karma) OSB Bölge Müdürü
12
VEDAT ALTAY
Uşak OSB Bölge Müdürü
13
ZAFER YILMAZ
Uşak OSB
14
Yrd.Doç.Dr. TUNGA BOZDOĞAN Uşak Üniversitesi İİBF
15
Yrd.Doç.Dr. MUSTAFA SOBA Uşak Üniversitesi İİBF
9.3 TURİZM ÇALIŞTAYLARI
No Adı Soyadı
Kurum / Şirket
1
AHMET ŞAHİN
Sandıklı Belediyesi
2
ALİ İHSAN NARLI
İl Kültür ve Turizm Müdürü
3
ALİ TUNCAY
Hüdai Kaplıcaları
4
MUSTAFA TEKELİ
Bolvadin Belediyesi
5
METİN MERCAN
Afyonkarahisar-İscehisar Mermer
6
NAZMİ KOREL
Anadolu Üniversitesi
7
OKTAY EMİR
Afyon Kocatepe Üniversitesi
8
BÜLENT CİNDİL
Afyonkarahisar ABİGEM
9
SAFFET ACAR
Dinar Belediye Başkanı
10
ORHAN MUŞ
ATTİD
11
MUSTAFA ŞENTÜRK
Dinar Belediye Bşk.
12
GÖKHAN GÜRELTAŞ
13
BATUHAN ÇAĞRICI
Oruçoğlu Otel
14
ALİ ACAR
Yatırımcı
15
TUĞRUL AÇIKKAL
Dinar Belediye Bşk.
9.3.2 Kütahya
No Adı Soyadı
Kurum / Şirket
1
HASAN ALİ ÇAKAR
İl Özel İdaresi
2
M. ORHAN NASUHOĞLU
Simav Kültür Turizm ve Kalk. Der.
3
A. YILMAZ YILMAZ
Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü
4
MUSTAFA OK
Otelcilik ve Turizm Meslek Yüksekokulu
5
ÖMER BİLGİN
Emet Kaymakamlığı
6
HASAN ÖNCEL
KUTSO
7
CAHİT ERSAY
Hotel Erbağlar
8
A. DOĞAN EREN
Simav Belediyesi
9
CANER KELER
Yeni Kütahya Gazetesi
10
AYDIN ÜSTÜNER
Güral Harlek
233
Bölüm 9
11
ADEM BAŞOĞLU
Simav Kaymakamı
12
ZÜLKARNİ YELDEMEZ
İl Kültür Turizm Müdürü
13
MUSTAFA DEVEK
Uygar Turizm
9.3.3 Manisa
No Adı Soyadı
Kurum / Şirket
1
MUSTAFA PALA
Kent Konseyi
2
GÜROL DEMİR
Lidya Sardes Otel
3
MESUT KAYALI
Kula Belediyesi
4
SELAMİ KATRAN
İl Özel İdaresi Genel Sekreteri
5
BAHAR BALABAN
Manisa Belediyesi
6
CANAN AKDAĞ
İl Planlama Koordinasyon Müdürü
7
NADİR GÜVEN
Akhisar Belediyesi
8
NEDİM ZURNACI
Kırsal Turizm Derneği
9
ERDİNÇ KARAKÖSE
İl Kültür ve Turizm Müdürü
10
SELİM ASLAN
Kula Belediye Başkanı
11
MURAT ERBİL
Manisa TSO
12
ERSİN D. DOĞAN
E.Ü. Edebiyat Fak.
13
CİHAN DİRİK
Hotel Saruhan
14
NURAN SEVİL AKKOÇ
Kula Belediyesi
15
URAL SEVENER
Manisa Valiliği AB Bürosu
16
UFUK TANIK
Manisa Turizm Derneği
17
DEVRİM ZERENGÖK
Valilik AB Dış İlişki Koordinasyon Birimi
18
G. MELEK GİRGİNOĞLU
Valilik AB Dış İlişki Koordinasyon Birimi
9.3.4 Uşak
No Adı Soyadı
Kurum / Şirket
1
ERHAN KARSLI
UTKUDER
2
EMİN GÜNDÜZ
UTKUDER
3
EBRU ALAK
Otel Ağaoğlu
4
BEKİR SEMERCİ
Eski Turizm Şb.V.
5
A. RIZA APA
Ulubey Belediye Bşk.
6
SABİHA PAZARCI
Müze Müdürlüğü
7
RECEP KILIÇASLAN
İl Kültür Turizm Müdürlüğü
8
SELAMİ IŞIK
Ulubey Kaymakamlığı
9
M. ASIN ALKAN
Banaz Kaymakamlığı
10
GÜLAY MERCAN
İl Özel İdare
11
TAHSİN ERDEM
Banaz Belediye Bşk.
12
İSMAİL AYDEMİR
Uşak Üniversitesi MYO
234
13
M. ERHAN KUTLUAY
Belediye Kültür
14
YUSUF ALTINATA
İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
9.4 SOSYALYAPI ÇALIŞTAYLARI
No Adı Soyadı
Kurum / Şirket
1
AHMET BIRTIL
Çobanlar Kale İlköğretim Ok.
2
AHMET GÜNDOĞAR
İmam Hatip Lisesi
3
ADEM CENGİZ
Milli Eğitim Müdürlüğü
4
HÜSEYİN KOÇAK
Afyon Kocatepe Üniversitesi AKÜ
5
NİHAT SELEK
Ayşegül Arsoy YİBO
6
SABRİ KOÇ
Cezaevi (Öğretmen)
7
BEYHAN KARDIÇ
Devlet Hastanesi
8
CEMİLE MERGEN
Merkez Beyazıt Sağlık Ocağı
9
DENİZ FIRAT
Sağlık Müdürlüğü
10
SEDAT ÜSTÜN
Merkez 2 No’lu Sağlık Ocağı
11
ŞABAN KAYAALP
Eczacılar Odası
12
AYŞE KURT
İl Sosyal Hizmetler Müd.
13
ERKAN CİVAN
Afyon Sakatlar Derneği
14
HATİCE ÖZKAL
Afyon Güzel Yarınlar Derneği
15
FATMA DURGU
Afyon Güzel Yarınlar Derneği
16
ABDÜLKERİM ÇALIŞKAN
17
ASIM ŞÜKRÜ EĞRETLİ
AKÜ
18
HALİL KAYNAK
İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
19
MEHMET GARİPCİN
Kültür ve Turizm Müdürlüğü
20
MUHARREM UYAR
Gençlik Spor İl Müdürlüğü
21
ÖZGE MUTLU
Gençlik Merkezi
22
FAHRİ ERHAN ARIK
Afyonkarahisar OSB
23
HATİCE ARAÇ
Gençlik Merkezi
24
İRFAN YILDIRIM
AKÜ
9.4.2 Kütahya
No Adı Soyadı
Kurum / Şirket
1
AHMET ÖZÇELİK
Endüstri Meslek Lisesi
2
ENVER BODUR
Sır Ören İlk Öğretim Okulu
3
MEHMET CEYLAN
Kütahya Genç İş adamları Derneği
4
MURAT FAZIL AKKOÇ Hayme Ana Kız Meslek Lisesi
235
Bölüm 9
5
SÜLEYMAN ÖZBAY
Parmak Ören İlk Öğretim Okulu
6
AHMET ADIGÜZEL
Kütahya Belediyesi
7
BEKİR ŞANAL BSK Anadolu Hastanesi
8
EMEL DEMİRAL İl Sağlık Müdürlüğü
9
ESRA ANDIRIN Eczacı
10
MEVLÜT YILDIZ İl Sağlık Müdürlüğü
11
PINAR BULUÇ SERBEST İl Sağlık Müdürlüğü
12
RAHİME DANA
İl Sağlık Müdürlüğü
13
ALİ GEDİK İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü
14
HATİCE YAKAR Türkiye Sakatlar Derneği
15
YURDANUR ASA İl Nüfus ve Vatandaşlık İşleri
16
MEHMET ATASOY Güven Köyü Muhtarı
17
TEVFİK BİLGİÇ İŞKUR
18
SERKAN TÜRK
Kütahya Belediyesi
19
ADNAN ERSOY
Dumlupınar Üniversitesi
20
AYDIN ŞENTÜRK
Dumlupınar Üniversitesi
21
MEHMET ACET Dumlupınar Üniversitesi
22
M. EMİN AYAZ Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü
23
MUSTAFA ERGÜN Kütahya Engelliler Umut Spor
24
ATİLLA BATUR Dumlupınar Üniversitesi
25
MUHARREM ÇAKIR
Gençlik Spor İl Müdürlüğü
9.4.3 Manisa
No Adı Soyadı
Kurum / Şirket
1
MELİH KARAKAŞ
Aktif Eğitimciler Derneği
2
RAŞİT DUYSAK
Kazım Karabekir İlk Öğretim Okulu
3
URAL SEVENER
Manisa İl Milli Eğitim Müdürlüğü
4
YUNUS UYGUN Celal Bayar Üniversitesi
5
ÖMER BOZOĞLU
Manisa Endüstri Meslek Lisesi
6
NECATİ ABALI
İl Milli Müdürlüğü
7
MÜJDE E. TOPLU
AKSEK Vakfı
8
NİLGÜN ÖZCAN
Manisa AB Proje Koordinasyon Birimi
9
HASAN CANER KIRKMALI
AKSEK Vakfı
10
DİLAN PAŞAOĞLU
AKSEK Vakfı
11
AYŞE PERKMEN
12
MUSTAFA SERTEL
13
MÜJGAN DÖNMEZ
14
TOLGA OVAYURT
15
TAYFUN MOLLA
AKSEK Vakfı
236
16
SEMRA ÖZER
AKSEK Vakfı
17
AYŞE YILMAZ Ege Üniversitesi Sosyoloji-Araştırmacı
18
MEHMET AKBAŞ Halıklı Köy Muhtarı
19
BÜŞRA KARADAŞ
AKSEK Vakfı
20
ONUR AYSOY
İl sosyal Hizmetler
21
OKAN ÖZER
AKSEK Vakfı
22
B. YONCA EKMEKÇİ Manisa Belediyesi
23
HAYRETTİN H. TOKMAKÇI Gençlik Spor İl Müdürlüğü
24
NURŞEN SAKLAKOĞLU
Celal Bayar Üniversitesi
25
SABAHAT UZUN AKSEK Vakfı
26
MERVE KARADAŞ
AKSEK Vakfı
27
TÜLAY KOÇYİĞİT
Manisa Müze Müdürlüğü
28
ZAFER DİBEKALAN
AKSEK Vakfı
29
Prof. Dr. SEVİNÇ KÖSE
30
Yrd.Doç.Dr. ASENA ALTIN GÜLOVA
9.4.4 Uşak
No Adı Soyadı
Kurum / Şirket
1
BAYRAM ÇELİK İl Milli Eğitim Müdürlüğü
2
HALİL KILINÇ İl Milli Eğitim Müdürlüğü
3
MEVLÜT DEMİR Kaşbelen İlköğretim Okulu
4
OSMAN GÖKTURNA Uşak EML
5
TÜRKER AK
ABİGEM
6
AHMET ÇİFTÇİ
7
ASIM ŞENTÜRK İl Sağlık Müdürlüğü
8
ELVAN ALBAY
Toplum Sağlığı Merkezi
9
SİBEL TAN Çamyazı Sağlık Evi
10
DERYA ERDEMİR İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü
11
HATİCE DEMİR
Uşak Kalkınma Vakfı
12
İSMAİL AVCI
Sosyal Hizmetler Müdürlüğü
13
SALİH KÜÇÜK Türkiye Sakatlar Derneği
14
M. ŞEFİK KARABULUT
Spastik Özürlüler Derneği
15
ERHAN KUTLUAY
Uşak Belediyesi
16
HİKMET FİDAN Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü
17
RECEP KILIÇASLAN
18
SABİHA PAZARCI
Müze Müdürlüğü
19
YASİN DEMİREL
Uşak Üniversitesi
20
YILMAZ DARAKÇI Kanyon Spor K.
21
YUSUF ALTINATA
Toplum Sağlığı Merkezi
237
Bölüm 9
9.5 ÇEVRE VE ORMAN ÇALIŞTAYLARI
No Adı Soyadı
Kurum / Şirket
1
NADİDE DANAOĞLU
2
DİLEK KARACA
Afyonkarahisar Çevre Hizmetleri Birliği
3
SERPİL TAŞPINAR
4
FAHRETTİN SANCAK
Afyonkarahisar Çevre Dostu Çal. Der.
5
ABDULLAH KARADANA
Afyonkarahisar Bel. Temizlik İşl. Müd.
6
SEDAT ALTINTUĞ
Afyonkarahisar Devlet Su İşleri 183. Şube
7
HALİL İBRAHİM EROL
Afyonkarahisar Sağlık Müd. Çev. Sağ. Şb. Müd.
8
MEHMET TAHAN
İl Çevre ve Orman Müdürlüğü
9
HAKAN KASAP
10
CENGİZ ÖZTÜRK
Afyon Çağdaş Geri Dönüşüm
11
NERİMAN GÜL ALBAY
Afyonkarahisar İl Özel İdaresi
12
ÖNDER ÇELİK
TEMA Vakfı
13
H. MEHMET DURAK
14
TAHİR VURGUN
Afyonkarahisar Çağdaş Geri Dönüşüm
15
ALİ İHSAN SONUGÜR
Nadir Geri Dönüşüm
16
S. OSMAN İNANIR
A.C.S.B
17
FAHRİ ERHAN ARIK
A.OSB
9.5.2 Kütahya
No Adı Soyadı
Kurum / Şirket
1
NİHAT HELVACI
KUKAB
2
RAŞİT BARKAOĞLU
TEMA
3
İPEK GENCER
Kütahya Belediyesi
4
YUSUF TANER
Kütahya İl Sağlık Müd.
5
SUNAY BİRSEN
Doğa ve Hayvan Sevenler Derneği
6
MEHMET DİNÇ
7
MURAT GİRKİN
Kütahya Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğü
8
HASAN KARAKUŞ
DSİ 34 Şube Müd.
9
ABDULLAH AKBULUT
DPÜ Mühendislik Fak. Makina Mühendisliği Bölümü
10
HALİL SARI
Ahlak, Kültür ve Çevre Derneği
11
YUSUF YENİSAN
Orman Bölge Müdürlüğü Şube Md.
238
9.5.3 Manisa
No Adı Soyadı
Kurum / Şirket
1
DEVRİM ZERENGÖK
Valilik AB Projeler Koordinasyon Birimi
2
URAL SEVENER
Valilik Projeler Koordinatörlüğü
3
YELİZ PARMAKSIZ
Soma Belediyesi / Çevre Kor. Ve Kont.
4
AHMET GÜLLÜCE
Soma Belediyesi/Temizlik İşleri Müd.
5
FEVZİ DEMİR
Manisa İl Özel İdaresi
6
TANER İÇÖZ
Manisa Belediyesi
7
Doç. Dr. TUNCER TAŞKIN
8
GÜLCAN KARASERÇE
Manisa İl Çevre ve Orman Müd.
9
NİLHAN KILIÇ
Salihli Belediyesi
10
MUSTAFA GENÇ
İl Sağlık Müd.
11
M. ZİYA KARATAŞ
Manisa Belediyesi Fen İşleri
12
MEHMET KILINÇ
Manisa Belediyesi Fen İşleri
13
ALİ ENÇ
14
NEDİM BOZKURT
Manisa Orman İşletme Müd.
15
ÇİĞDEM KÜÇÜKSELEK
Manisa Belediyesi
16
MEHMET ORHAN
Turgutlu Belediyesi
17
BİLGİN TELEK
DSİ 22. Şb. Md.
9.5.4 Uşak
No Adı Soyadı
Kurum / Şirket
1
RAMAZAN TOKER
Uşak İl Çevre Orman Müdürlüğü
2
İSLAM BOLAT
Büyük Menderes Havzası Çevre Koruma Birliği
3
HASAN YÜKSEL
Uşak TEMA İl temsilcisi
4
GÜLSÜM ÖZDEN
Uşak İl Özel İdaresi
5
HAYDAR DEMİR
Uşak Orman İşl. Müd.
6
MUSTAFA ÇOKYİĞİT
Uşak Karma OSB
7
REYHAN AYDIN
Uşak Belediyesi
8
MUSTAFA KAZAK
Uşak Belediyesi
9
KÜRŞAD TOPDEMİR
Uşak Org. San. Böl.
10
İSA MEMİŞ
Uşak Belediyesi Temizlik İşl. Müd.
11
GÜRBÜZ ERÇETİN
Sağlık Müdürlüğü – Gıda ve Çevre Kor. Şb.
12
SALİH DUMAN
DSİ 23. Şube Müdürlüğü
239

Bölüm 4 - Zafer Kalkınma Ajansı

Transkript

Benzer belgeler

yerel projeler - uşak il millî eğitim müdürlüğü

SÖZLÜKLÜ MAARİF TAKVİMİ Hacettepe Üniversitesi Türk Dili ve

Slayt 1 - ODTÜLÜ Malatyalılar Derneği

“Hasada Doğru Türkiye ve Dünya`da Buğday” Konferansı

Yeni Microsoft Office Word Belgesi _2