Kabuledilebilirlik Rehberi

Transkript

KABULEDİLEBİLİRLİK KRİTERLERİNİ
UYGULAMA REHBERİ
Bu raporu basılı veya elekronik olarak yayımlamak (veya çevirmek isteyen) yayıncıların
veya kuruluşların gerekli talimatlar için [email protected] başvurmaları
gerekmektedir.
© Council Europe/European Court of Human Rights, 2011
[Avrupa Konseyi/Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi]
Rehberi indirmek için www.echr.coe.int (Case-law – Case-Law Analysis – Admissibility
Guide).
Bu Rehber Araştırma Bölümü tarafından hazırlanmış olup, Mahkeme’yi bağlamaz. Metne
Aralık 2009’da nihai şekli verilmiş ve Mart 2011’e kadar güncellenmiştir.
KABULEDİLEBİLİRLİK KRİTERLERİNİ UYGULAMA REHBERİ
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ.................................................................................................................... 7
A. Bireysel başvuru ........................................................................................ 8
1.
2.
3.
4.
Maddenin amacı ...................................................................................................... 8
Başvurunun niteliği ................................................................................................. 9
Başvuru hakkını kullanma özgürlüğü...................................................................... 9
Davalı devletin yükümlülükleri ............................................................................. 11
a) Mahkeme İçtüzüğünün 39. maddesi ..................................................................................... 11
b) Olayların tespiti ...................................................................................................................... 11
c) Soruşturma incelemeleri ........................................................................................................ 12
B. Mağdurluk statüsü .................................................................................. 12
1.
2.
3.
4.
5.
“Mağdur” kavramı ............................................................................................... 12
Doğrudan mağdur ................................................................................................. 12
Dolaylı mağdur ..................................................................................................... 13
Mağdurun ölümü ................................................................................................... 13
Mağdurluk statüsünün kaybı ................................................................................. 14
I. USULE İLİŞKİN KABULEDİLEMEZLİK NEDENLERİ..................... 15
A. İç hukuk yollarının tüketilmesi.............................................................. 15
1. Kuralın amacı........................................................................................................ 16
2. Kuralın uygulanması ............................................................................................. 16
a)
b)
c)
d)
e)
f)
3.
4.
5.
6.
Esneklik ................................................................................................................................... 16
İç hukuk kurallarına ve sınırlarına uyma ............................................................................ 17
Birden fazla iç hukuk yolunun bulunması............................................................................ 17
Şikayetin özü itibarıyla ileri sürülmüş olması...................................................................... 17
Varlığı ve uygunluğu .............................................................................................................. 18
Kullanılabilirliği ve etkililiği .................................................................................................. 18
Kuralın uygulanması konusunda sınırlar.............................................................. 19
İspat külfetinin dağılımı ........................................................................................ 19
Usul yönleri ........................................................................................................... 20
Yeni hukuk yollarının oluşturulması ..................................................................... 21
B. Altı aylık süre kuralına uymama........................................................... 22
1. Kuralın amacı........................................................................................................ 22
2. Altı aylık sürenin başladığı tarih ........................................................................... 23
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
Nihai karar .............................................................................................................................. 23
Başlangıç noktası .................................................................................................................... 23
Kararın tebliğ edilmesi halinde ............................................................................................. 23
Kararın tebliğ edilmemesi halinde ........................................................................................ 23
İç hukuk yolu bulunmaması .................................................................................................. 24
Altı aylık dönemin hesaplanması........................................................................................... 24
Devam eden durum................................................................................................................. 24
3. Başvurunun yapıldığı tarih.................................................................................... 24
a)
b)
c)
d)
e)
f)
İlk mektup ............................................................................................................................... 24
Başvurunun yazıldığı tarih ile postaya verildiği tarih arasındaki fark.............................. 25
Faksla gönderme..................................................................................................................... 25
İlk iletiden sonraki ara ........................................................................................................... 25
Bir şikayetin nitelendirilmesi................................................................................................. 25
Daha sonraki şikayetler.......................................................................................................... 25
4. Örnekler ................................................................................................................ 26
a) Süre sınırının Sözleşme’nin 2. maddesindeki usul yükümlülüğüne
uygulanabilirliği...................................................................................................................... 26
b) Sözleşme’nin 5(3). fıkrasına göre birden fazla tutukluluğun bulunduğu olaylarda
altı aylık süre kuralını uygulama şartları ............................................................................. 26
© Avrupa Konseyi / Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, 2011
3
C. İsimsiz başvuru........................................................................................ 26
1. İsimsiz başvuru...................................................................................................... 26
2. İsimsiz olmayan başvuru ....................................................................................... 26
D. Mükerrer başvuru................................................................................... 27
1. Aynı başvurucular ................................................................................................. 27
2. Aynı şikayetler ....................................................................................................... 27
3. Aynı olaylar ........................................................................................................... 28
E. Daha önce başka bir uluslararası organa sunulmuş olan başvuru .... 28
1. Organ kavramı ...................................................................................................... 29
a)
b)
c)
d)
Resmi bir organ olmalıdır...................................................................................................... 29
Uluslararası bir organ olmalıdır............................................................................................ 29
Bağımsız bir organ olmalıdır ................................................................................................. 29
Yargısal bir organ olmalıdır .................................................................................................. 29
2. Usul güvenceleri.................................................................................................... 30
a) Çelişmeli yargılama ................................................................................................................ 30
b) Yargısal organın yerine getirmesi gerekenler ...................................................................... 30
3. Organın rolü.......................................................................................................... 30
a) Organ sorumluları belirleyebilmelidir.................................................................................. 30
b) Organ bir ihlale son verme amacına sahip olmalıdır .......................................................... 30
c) Organın etkililiği..................................................................................................................... 31
F. Başvuru hakkının kötüye kullanılması ................................................. 31
1.
2.
3.
4.
5.
Genel tanım ........................................................................................................... 31
Mahkeme’yi yanıltma ............................................................................................ 32
Hakaret edici bir dil kullanma .............................................................................. 32
Dostane çözüm sürecinin gizliliği ilkesine aykırı davranma ................................ 32
Başvurunun açıkça içeriksiz şikayetçilik olması veya gerçek bir amaçtan
yoksun olması ........................................................................................................ 33
6. Diğer olaylar ......................................................................................................... 33
7. Davalı Hükümetin benimsemesi gereken yaklaşım ............................................... 34
II. MAHKEME’NİN YETKİSİNE İLİŞKİN KABULEDİLEMEZLİK
NEDENLERİ ............................................................................................... 34
A. Kişi bakımından (ratione personae) bağdaşmazlık .............................. 34
1.
2.
3.
4.
İlkeler .................................................................................................................... 34
Yetki alanı.............................................................................................................. 35
Yüklenebilirlik ve sorumluluk................................................................................ 35
Sözleşmeci Devletlerin uluslararası bir örgüte üyelikleriyle bağlantılı
eylem ve ihmalleri nedeniyle muhtemel sorumluluklarıyla ilgili sorunlar............ 36
B. Yer bakımından (ratione loci) bağdaşmazlık ....................................... 38
1. İlkeler .................................................................................................................... 38
2. Özel olaylar ........................................................................................................... 39
C. Zaman bakımından (ratione temporis) bağdaşmazlık ......................... 39
1. Genel ilkeler .......................................................................................................... 39
2. Bu ilkelerin uygulanması....................................................................................... 40
a) Sözleşme’nin onaylanması veya Sözleşme organlarının yetkisinin kabulüyle ilgili
kritik tarih ............................................................................................................................... 40
b) Sözleşme’nin ilgili devlet bakımından yürürlüğe girmesinden veya beyanından
önce veya sonra anlık olaylar................................................................................................. 40
3. Özel durumlar ....................................................................................................... 42
a) Devam eden ihlaller ................................................................................................................ 42
b) Kritik tarihten önce meydana gelen kayıpları soruşturma şeklindeki “devam
eden” usul yükümlülüğü ........................................................................................................ 42
4
c) Sözleşme’nin 2. maddesindeki ölümü soruşturma şeklindeki usul yükümlülüğü:
Mahkeme’nin zaman bakımından yetkisi dışında kalan olaylarla ilgili
muhakeme ............................................................................................................................... 42
d) Önceki olayların incelenmesi ................................................................................................. 43
e) Devam eden dava veya tutukluluk ........................................................................................ 43
f) Haksız mahkumiyet nedeniyle tazminat hakkı .................................................................... 44
D. Konu bakımından (ratione materiae) bağdaşmazlık............................ 44
1. “Kişisel/medeni hak ve yükümlülükler” kavramı.................................................. 45
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
Sözleşme’nin 6(1). fıkrası için genel şartlar.......................................................................... 45
“Uyuşmazlık” kavramı........................................................................................................... 45
İç hukukta savunulabilir bir hakkın varlığı ......................................................................... 46
Hakkın “kişisel” nitelikte olması ........................................................................................... 47
Özel nitelikteki hak: malvarlığı boyutu ................................................................................ 48
Kapsama alınan diğer uyuşmazlık türleri ............................................................................ 48
Hariç tutulan konular............................................................................................................. 50
6. maddenin ana dava dışındaki davalara uygulanabilirliği ............................................... 51
2. “Suç isnadı” kavramı............................................................................................ 52
a) Genel ilkeler ............................................................................................................................ 52
b) Genel ilkelerin uygulanması .................................................................................................. 53
c) Sözleşme’nin ve Protokollerin diğer maddeleriyle ilişkisi................................................... 56
3. “Özel yaşam” ve “aile yaşamı” kavramları......................................................... 58
a) 8. maddenin kapsamı.............................................................................................................. 58
b) “Özel yaşam” alanı ................................................................................................................. 58
c) “Aile yaşamı” alanı ................................................................................................................. 61
4. “Konut” ve “haberleşme” kavramları ................................................................. 63
a)
b)
c)
d)
8. maddenin kapsamı.............................................................................................................. 63
“Konut” kavramının kapsamı .............................................................................................. 63
Müdahale örnekleri ................................................................................................................ 64
“Haberleşme” kavramının kapsamı...................................................................................... 64
5. “Malvarlığı” kavramı ........................................................................................... 65
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
i)
j)
k)
l)
Korunan şeyler........................................................................................................................ 65
Özerk bir anlama sahip olması.............................................................................................. 65
Mevcut malvarlığı................................................................................................................... 66
Alacak ve borçlar.................................................................................................................... 66
Mülkiyetin iadesi..................................................................................................................... 66
Gelecekteki gelir...................................................................................................................... 67
Müşteri çevresi ........................................................................................................................ 67
İş ruhsatları ............................................................................................................................. 67
Enflasyon ................................................................................................................................. 67
Fikri mülkiyet.......................................................................................................................... 68
Şirket hisseleri......................................................................................................................... 68
Sosyal güvenlik yardımları .................................................................................................... 68
III. ESASA İLİŞKİN KABULEDİLEMEZLİK NEDENLERİ .................... 68
A. Açıkça temelsizlik.................................................................................... 68
1. Genel giriş ............................................................................................................. 68
2. “Temyiz mercii” / “dördüncü derece mahkemesi” olmama................................. 69
3. Açık veya görünür bir ihlalin bulunmaması.......................................................... 71
a) Her hangi bir keyfilik veya adil yargılanma ilkesine aykırılık işareti
bulunmaması........................................................................................................................... 71
b) Amaçlar ile araçlar arasında orantısızlık görüntüsü bulunmaması................................... 71
c) Esasa ilişkin göreceli basit diğer sorunlar ............................................................................ 73
4. Kanıtlanamamış şikayetler: delil yokluğu............................................................. 73
5. Karmaşık veya zorlama şikayetler ........................................................................ 74
B. Önemli bir zararın bulunmaması.......................................................... 74
1. Yeni kriterinin kabulünün ardalanı ....................................................................... 74
2. Kapsam.................................................................................................................. 75
5
3. Başvurucunun önemli bir zarara uğrayıp uğramadığı ......................................... 75
4. Koruyucu iki hüküm .............................................................................................. 76
a) İnsan haklarına saygının davanın esastan incelenmesini gerektirip
gerektirmediği ......................................................................................................................... 76
b) Davanın bir ulusal yargı yeri tarafından gereği gibi görülmüş olup olmadığı .................. 77
KABUEDİLEBİLİRLİK KARARLARI VE SONKARALAR DİZİNİ ...... 78
6
GİRİŞ
1. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi (“Sözleşme”) tarafından kurulan temel hak ve
özgürlükleri koruma sistemi, ikincillik ilkesine dayanır. Sözleşme’nin uygulanmasını
sağlamak, öncelikle Sözleşme’ye Taraf Devletlerin görevidir; İnsan Hakları Avrupa
Mahkemesi (“Mahkeme”), sadece devletlerin yükümlülüklerini yerine getirmemeleri halinde
devreye girer.
Strazburg denetimini harekete geçiren şey, esas itibarıyla bir Sözleşmeci Devletin
egemenlik alanında bulunan bir bireyin veya tüzel kişinin Mahkeme’ye yaptığı bir bireysel
başvurudur. Dolayısıyla potansiyel başvurucu havuzu çok geniştir; büyük Avrupa’da yerleşik
sekiz yüz milyon kişi yanında, burada yaşayan veya geçiş halinde bulunan üçüncü ülke
vatandaşları, milyonlarca dernek, vakıf, siyasi parti ve şirketler gibi kuruluşlar bulunur.
Sözleşme’ye Taraf Devletlerin ülkelerinin dışındaki eylemleri sonucu bu devletlerin
egemenlik alanlarına girmiş olan kişilerden daha söz etmedik.
Mahkeme değişik faktörlere bağlı olarak, son bir kaç yıldır bireysel başvurulara boğulmuş
durumdadır (31 Ağustos 2010 tarihi itibarıyla Mahkeme’nin önünde 130,000’den fazla
başvuru bulunmaktadır). Ancak bu başvuruların çok büyük bir bölümü (%95’ten fazlası),
Sözleşme’de yer alan kabuledilebilirlik kriterlerinden birini yerine getirmediği gerekçesiyle,
esastan incelenmeksizin reddedilmektedir. Bu durum iki nedenle can sıkıdır. Birincisi,
Mahkeme’nin her başvuruya bir yanıt vermesi gerektiğinden, Mahkeme’nin esastan
incelenmesi gereken davalara makul bir süre içinde yoğunlaşması, başvuruculara gerçek bir
yarar sağlamaksızın mümkün olmamaktadır. İkincisi, on binlerce başvurucunun talebi,
kaçınılmaz olarak yıllarca bekletildikten sonra reddedilmektedir.
2. Sözleşme’ye Taraf Devletler, ayrıca Mahkeme ve Yazı İşleri Müdürlüğü, sürekli olarak
bu sorunla baş edebilmenin ve etkili bir şekilde adalet dağıtabilmenin yollarını aramışlardır.
Görünürdeki tedbirlerden biri, 14. Protokolün kabul edilmiş olmasıdır. Bu Protokol, başka
şeylerin yanında, açıkça kabuledilemez olan başvuruların, gelecekte üç yargıçlı komite yerine,
yargıç olmayan raportörlerin yardımıyla tek yargıç tarafından ele alınmasını öngörmüştür.
1 Haziran 2010 tarihinde yürürlüğe giren 14. Protokol, önemli bir zarara uğramamış kişileri
başvuru yapmaktan caydırmak amacıyla, başvurucunun uğradığı zararın derecesiyle ilgili yeni
bir kabuledilebilirlik kriteri getirmiştir.
19 Şubat 2010 tarihinde Avrupa Konseyi’ne üye olan ve hepsi Sözleşme’yle bağlı bulunan
kırk yedi devletin temsilcileri, Mahkeme’nin geleceğini ve özellikle çok sayıda kabuledilemez
başvurunun doğurduğu dava yükünü görüşmek üzere İsviçre’de Interlaken’da toplanmışlardır.
Temsilciler yaptıkları resmi açıklamada, temel hak ve özgürlüklerin korunmasına ilişkin
Avrupa sistemi içinde Mahkeme’nin merkezi bir rolü bulunduğunu teyit etmişler ve bireysel
başvuru ilkesini muhafaza etmekle birlikte Mahkeme’nin etkililiğini artırmayı taahhüt
etmişlerdir.
3. Potansiyel başvuruculara başvuru usulü ve kabuledilebilirlik kriterleri konusunda
kapsamlı ve objektif bir bilgi sağlama düşüncesi, Interlaken Bildirisinin C–6 (a) ve (b)
bendlerinde açıkça ifade edilmiştir. Bireysel başvuruların kabuledilebilirlik şartları
hakkındaki bu uygulama rehberi, işte bu bağlamda görülmelidir. Uygulama rehberi ilk olarak,
esasa ilişkin bir kararla sonuçlanma ihtimali bulunmayan başvuru sayısını mümkün olduğu
kadar düşürmek ve ikinci olarak, esastan incelenmesi gereken başvuruların kabuledilebilirlik
testini geçmelerini sağlamak amacıyla, kabuledilebilirlik şartlarının daha açık ve daha ayrıntılı
bir fotoğrafını sunacak şekilde tasarlanmıştır. Halen kabuledilebilirlik testini geçen davaların
çoğunda, kabuledilebilirlik ve esas aynı anda incelenmekte ve bu da usulü basitleştirip
hızlandırmaktadır.
7
Uygulama rehberi, kural olarak hukuk uygulamacılarını ve özellikle kendilerinden
Mahkeme önünde başvurucuları temsil etmeleri istenen avukatları hedef alan zengin bir
belgedir. Konu hakkında daha az bilgiye sahip geniş bir okuyucu kitlesi için, daha az teknik
terimlerle yazılmış daha hafif ikinci bir belge hazırlanmıştır.
Sözleşme’nin 34. maddesinde (bireysel başvurular) ve 35. maddesinde (kabuledilebilirlik
kriterleri) yer alan bütün kabuledilebilirlik kriterleri, Mahkeme’nin içtihatları ışığında
incelenmiştir. Doğal olarak altı aylık süre kuralı ve biraz da iç hukuk yollarının tüketilmesi
gibi kimi kavramlar, üzerinde çok uzun süre durulması gereken “açıkça temelsiz” kavramı
veya Mahkeme’nin konu bakımından yetkisi (ratione materiae) veya kişi bakımından yetkisi
(ratione personae) gibi kavramlardan daha kolay açıklanmıştır. Ayrıca, başvurucular
tarafından bazı maddelere daha fazla dayanılmakta ve bazı devletler Sözleşme’ye ek bütün
Protokolleri onaylamadıkları gibi, bazı devletler de belirli maddelere kapsam bakımından
çekince koymuş bulunmaktadırlar. Nadir bir olay sayılabilecek devlet başvurusu, çok farklı
bir yaklaşım gerektirdiğinden, dikkate alınmamıştır. Yeni kabuledilebilirlik kriteriyle ilgili
olarak, 14. Protokol çok yakın bir tarihte yürürlüğe girdiğinden, Mahkeme’nin bu konudaki
içtihadının gerçek bir fotoğrafını sunmak için henüz çok erkendir. Dolayısıyla bu rehber her
konuyu tüketme iddiasında olmayıp, meydana gelen en yaygın olaylar üzerinde
yoğunlaşmaktadır.
4. Rehber, Mahkeme’nin Hukuk Danışmalığı (Jurisconsult) Bölümü tarafından
hazırlanmış olup, kabuledilebilirlik kriterlerine ilişkin yorumları Mahkeme’yi hiç bir şekilde
bağlamamaktadır. Rehber düzenli olarak güncelleştirilecektir. Rehber İngilizce ve Fransızca
yazılmıştır; yüksek dava sayısı bulunan ülkelerin resmi dillerine öncelik verilerek, diğer bazı
dillere çevrilecektir.
5. Rehberde bireysel başvuru ve mağdurluk statüsü kavramları tanımlandıktan sonra,
(I) kabuledilemezlik için usul nedenleri, (II) Mahkeme’nin yetkisiyle ilgili nedenler ve (III)
davanın esasıyla ilgili nedenler incelemektedir.
A. Bireysel başvuru
Madde 34 – Bireysel başvurular
“Bu Sözleşme veya Protokollerinde tanınan haklarının Yüksek Sözleşmeci Taraflar’dan biri tarafından
ihlal edilmesinden dolayı mağdur olduğunu öne süren her gerçek kişi, hükümet dışı kuruluş veya kişi
grupları Mahkeme'ye başvurabilir. Yüksek Sözleşmeci Taraflar bu hakkın etkin bir şekilde
kullanılmasını hiçbir surette engel olmamayı taahhüt ederler.”
1. Maddenin amacı
6. Bireysel başvuruyu güvence altına alan Sözleşme’nin 34. maddesi, bireylere
uluslararası düzeyde gerçek bir dava açma hakkı tanımaktadır. Bu madde ayrıca, insan
haklarını koruyucu “mekanizmanın kilit unsurlarından” olup, Sözleşme sisteminin etkililiğini
sağlayan temel güvencelerden biridir (Loizidou v. Türkiye 1 (ilk itirazlar), §70; Mamatkulov ve
Askarov v. Türkiye [BD], §100 ve 122).
7. Yaşayan bir belge olan Sözleşme, günümüzün koşulları ışığında yorumlanmalıdır. Bu
konudaki yerleşik içtihat, 34. madde gibi usul hükümlerine de uygulanır (Loizidou v. Türkiye
(ilk itirazlar), §71).
7
1. Rehberde atıf yapılan davaların bağlantıları o kararın İngilizce veya Fransızca (Mahkeme’nin iki resmi dili)
özgün metnine ulaşılmasını sağlar. Okuyucu, İngilizce ve/veya Fransızca kararlara ve Türkçe de dâhil birçok
başka dile yapılmış çeviriye erişim imkânı veren Mahkeme’nin içtihat veri tabanı HUDOC’u kullanmaya
davet edilir.
8
2. Başvurunun niteliği
8. Kapsamı: Sözleşme’nin 1. maddesine göre her özel kişi, Sözleşme’ye Taraf bir Devletin
egemenlik alanında meydana geldiğini iddia ettiği bir ihlal nedeniyle o devlete karşı
Sözleşme’nin korumasından yararlanmak isteyebilir (Van der Tang v. İspanya, §53).
Mağdurun ihlal edilen maddeyi belirtmesine gerek yoktur (Guzzardi v. İtalya, §61).
9. Başvurabilecek kişiler: Milliyeti, ikamet yeri, medeni statüsü, durumu veya hukuki
ehliyeti ne olursa olsun, her gerçek ve tüzel kişi bireysel başvuru hakkını kullanabilir. Velayet
hakkından yoksun bırakılmış bir anne (Scozzari ve Giunta v. İtalya [BD], §138), bir küçük
(A. v. Birleşik Krallık), vasisinin iznini almamış hukuki ehliyeti bulunmayan bir kişi
(Zehentner v. Avusturya, §39 vd) başvurabilir.
Geniş anlamda her hangi bir hükümet dışı örgüt, yani hükümet gücünü kullanan kuruluşlar
dışındaki bir örgüt, başvuru hakkını kullanabilir. Hükümet gücünü kullanmayan kamusal
kuruluşlar (Holy Monasteries v. Yunanistan, §49; Radio Fransa ve Diğerleri v. Fransa (k.k.),
§24-26), devletten hukuki ve mali olarak bağımsız olan kuruluşlar (Islamic Republic Iran
Shipping Lines v. Türkiye, §80-81; Unédic v. Fransa, §48-59) başvurabilirler.
Öte yandan bir belediye (Ayuntamiento de Mula v. İspanya (k.k.)) veya belediyenin kamu
otoritesini kullanan bir iştiraki (Municipal Section Antilly v. Fransa (k.k.)), 34. maddeye
dayanarak bir başvuru yapma hakkına sahip değildir (ayrıca bk. Döşemealtı Belediyesi v.
Türkiye (k.k.)).
Bireyler topluluğu: bir çok birey arasında genellikle geçici olup da resmi olmayan ittifaklar
(“Belçika Dil Davası”) anlamına gelir.
Ancak yerel yönetimler veya diğer yönetim kuruluşları, bağlı oldukları ve adına kamu
gücü kullandıkları devlet tarafından cezalandırılabilir eylemlerle ilgili olarak, kendilerini
oluşturan veya temsil eden bireyler vasıtasıyla başvuruda bulunamazlar (Demirbaş ve
Diğerleri v. Türkiye (k.k.)).
10. Sözleşme’nin 34. maddesi, Sözleşme’nin ihlaline ilişkin soyut (in abstracto)
şikayetlere izin vermemektedir. Başvurucular, sırf Sözleşme’ye aykırı göründüğü için bir iç
hukuk hükmüne karşı şikayette bulunamazlar (Monnat v. İsviçre, §31-32); Sözleşme actio
popularis başvuru hakkı da tanımaz (Klass ve Diğerleri v. Almanya, §33; Gürcistan İşçi
Partisi v. Gürcistan (k.k.); Burden v. Birleşik Krallık [BD], §33).
11. Temsilci vasıtasıyla yapılan başvurular: Başvurucu kendisi başvuruda bulunmak
yerine temsil edilmeyi tercih etmiş ise, Mahkeme İçtüzüğünün 45(3). fıkrası, başvurucu
tarafından imzalanmış yazılı bir yetki belgesinin sunulmasını gerektirmektedir. Temsilcilerin,
Mahkeme önünde adına hareket edeceği Sözleşme’nin 34. maddesi anlamındaki mağdurdan
özel ve açık bir talimat aldıklarını göstermeleri esastır (Post v. Hollanda (k.k.)). Yetki
belgesinin geçerliliğiyle konusunda (Aliev v. Gürcistan, §44-49) kararına, bir başvurunun
gerçekliği konusunda (Velikova v. Bulgaristan, §48-52) kararına bakılabilir.
12. Bireysel başvuru hakkının kötüye kullanılması: Başvurucunun bireysel başvuru
hakkının amacına aykırı davranışlarıyla ilgili olarak, Sözleşme’nin 35(3). fıkrası anlamında
bireysel başvuru hakkının kötüye kullanılması kavramı için (Miroļubovs ve Diğerleri
v. Letonya, §62 vd.) kararına bakılabilir.
3. Başvuru hakkını kullanma özgürlüğü
13. Mahkeme’ye başvurma hakkı mutlak olup, engel tanımaz. Bu ilke, Sözleşme
organlarıyla haberleşme özgürlüğüne işaret eder (bk. cezaevinden haberleşme konusunda
Peers v. Yunanistan, §84; Kornakovs v. Letonya, §157 vd.). Bu bağlamda ayrıca, 1996 tarihli
İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi yargılamalarına katılan kişilerle ilgili Avrupa Anlaşmasına
(CETS 161) bakılabilir.
9
14. Ulusal makamlar, şikayetlerini geri çekmeleri veya değiştirmeleri için başvuruculara
her hangi bir şekilde baskı yapmaktan kaçınmak zorundadırlar. Mahkeme’ye göre bu tür
baskılar, başvurucuları, potansiyel başvurucuları, ailelerini veya kanuni temsilcilerini açıkça
korkutma ve doğrudan zorlama eylemleri biçiminde olabileceği gibi, düzensiz dolaylı
eylemler veya temaslar biçiminde de olabilir (Mamatkulov ve Askarov v. Türkiye [BD], §102).
Mahkeme, bireysel başvuru hakkının kullanılması üzerindeki caydırıcı etkiyi inceler
(Colibaba v. Moldova, §68).
Başvurucunun korunmasızlığı ve yetkililerin başvrucuyu etkileme riski de dikkate
alınmalıdır (Iambor v. Romanya (no. 1), §212). Özellikle tutuklu olan ve dış dünyayla veya
aileleriyle temasları kısıtlanmış bulunan başvurucular, korunmasız durumdaki kişilerdir
(Cotleţ v. Romania, §71).
15. Dikkate değer bazı örnekler şunlardır:
– yetkililer tarafından başvuruyla ilgili sorgulanma (Akdivar ve Diğerleri v. Türkiye [BD],
§105; Tanrıkulu v. Türkiye [BD], §131);
– başvurucunun avukatına ceza davası açma tehdidi (Kurt v. Türkiye, §159-165); iç
hukuktaki davada yetkililerin başvurucunun avukatını şikayet etmeleri (McShane v.
Birleşik Krallık, §151);
– polisin başvurucunun avukatını ve çevirmenini adil karşılık konusunda sorgulaması
(Fedotova v. Rusya, §49-51); Hükümet temsilcisi tarafından araştırma yapılmasına karar
verilmesi (Ryabov v. Rusya, §53-65);
– başvurucunun avukatı ve doktoruyla görüştürülmemesi (Boicenco v. Moldova, §158-159);
– başvurucu ile avukat arasında görüşme odasında yapılan konuşmaların gizliliğine saygı
gösterilmemesi (Oferta Plus SRL v. Moldova, §156);
– cezaevi görevlilerinin tehdit etmeleri (Petra v. Romanya, §44);
– iç hukuk yollarını tüketmediği gerekçesiyle cezaevi yetkililerinin başvuruyu Mahkeme’ye
göndermemeleri (Nurmagomedov v. Rusya, §61);
– tutma koşullarıyla ilgili Mahkeme’nin önündeki bir davada bir tanığa baskı yapılması
(Novinskiy v. Rusya, §119 vd.);
– cezaevi yetkililerinin hükümlüye yazışma için kağıt kalem temin etme ve Mahkeme’ye
başvuru yapabilmesi için gerekli belgeleri verme konusunda haksız ihmalleri ve
gecikmeleri ve ayrıca caydırıcı sözler söylemeleri (Gagiu v. Romanya, §94 vd.);
– yetkililerin hükümlü başvurucunun Mahkeme’ye başvuru yapabilmesi için gerekli
belgelerin kopyalarını vermemeleri (Naydyon v. Ukrayna, §68);
– yetkililerin Mahkeme önündeki bir davayla bağlantılı olarak bir başvurucuya gözdağı
vermeleri ve baskı yapmaları (Lopata v. Rusya, §154-160).
16. Olaydaki bazı koşullar, bireysel başvuru hakkına yapıldığı iddia edilen müdahaleyi
daha önemsiz kılabilir (Sisojeva ve Diğerleri v. Letonya [BD], §118 vd.). Ayrıca Mahkeme,
bir mahkemedeki duruşmada ses kayıtlarının İsveç hukukuna uygun olarak Mahkeme’ye
başvuru için altı aylık süre dolmadan imha edilmiş olmasının başvuru hakkının etkili bir
şekilde kullanılmasını engellemediğini tespit etmiştir (Holland v. İsveç (k.k.)). Yine
Mahkeme, fiziksel engelli bir başvurucunun kamu hizmetlerine erişebilmesini sağlayan özel
kolaylıklar bulunmamasının, bireysel başvuru hakkını etkili bir şekilde kullanmasını
engellemediğini kabul etmiştir (Farcaş v. Romanya (k.k.)).
10
4. Davalı devletin yükümlülükleri
a) Mahkeme İçtüzüğünün 39. maddesi
17. Mahkeme, İçtüzüğünün 39. maddesine göre alınması gerekli geçici tedbirleri
gösterebilir (Mamatkulov ve Askarov v. Türkiye [BD], §99-129). Bir Sözleşmeci Devlet
yetkililerinin, Mahkeme’nin gösterdiği tedbire uygun davranmak için atılması gereken bütün
adımları atmamaları halinde, Sözleşme’nin 34. maddesi ihlal edilmiş olur (Paladi v. Moldova
[BD], §87-92).
18. Yakın tarihli bazı örnekler:
– İçtüzüğün 39. maddesine göre gösterilen geçici tedbir, tutulmakta olan bir sığınmacı ile
avukat arasında uygun bir görüşme yaptırılmasını gerektirdiği halde görüşmenin
yaptırılmaması (D.B. v. Türkiye, §67);
– geçici tedbire aykırı olarak, tutulan kişilerin Iraklı yetkililere teslim edilmeleri (Al-Saadoon
ve Mufdhi v. Birleşik Krallık, §162-165);
– geçici tedbire aykırı olarak birinci başvurucunun sınırdışı edilmesi (Kamaliyevy v. Rusya,
§75-79).
19. Geçici tedbir kararını kaldırması için Mahkeme’yi ikna edebilecek materyallerin
elinde bulunduğunu düşünen bir devletin bu materyallerden Mahkeme’yi haberdar etmesi
gerekli olmakla birlikte, geçici tedbirin uygunluğunu değerlendirmek Mahkeme’nin görevidir
(Paladi v. Moldova [BD], §90-92; Olaechea Cahuas v. İspanya, §70; Grori v. Arnavutluk,
§181 vd.).
Mahkeme İçtüzüğünün 39. maddesinin uygulanması yönünde sadece bir talepte
bulunulmuş olması, devleti bir geri verme kararının yürütmesini durdurmaya zorlamak için
yeterli değildir (Al-Moayad v. Almanya (k.k.), §122 vd.; ayrıca, davalı devletin Mahkeme ile
iyi niyetle işbirliği yapma yükümlülüğüne bakınız).
b) Olayların tespiti
20. Olayları tespit etme görevi Mahkeme’nin olmakla birlikte, taraflar gerekli tüm bilgileri
sağlamak suretiyle buna aktif bir şekilde yardım ederler. Delil aranırken tarafların
gösterdikleri tutum dikkate alınabilir (İrlanda v. Birleşik Krallık, §161).
Bireysel başvuru sistemi bağlamında bir başvurunun etkili bir şekilde incelenebilmesi için
devletlerin gerekli her türlü yardımda bulunmaları önemlidir. Devletin tatmin edici bir
açıklamada bulunmaksızın elindeki bilgileri vermemesi, sadece iddiaların sağlam bir temeli
bulunduğu (Maslova ve Nalbandov v. Rusya, §120-121) şeklinde sonuçlar doğurmasına değil,
ama aynı zamanda Sözleşme’nin 38. maddesi bakımından sonuçlar çıkarsanmasına yol
açabilir (bk. gözaltı kayıtlarına ulaşamamayla ilgili Timurtaş v. Türkiye, §66; soruşturma
dosyasının bir kopyasına ulaşamamayla ilgili Imakayeva v. Rusya, §201). Gizli sayılan
raporun Mahkeme’ye verilmemesi konusunda (Nolan ve K. v. Rusya, §56 vd.) kararına
bakılabilir.
Bir avukatın müvekkilinin belirli bir başvuru bakımından önem taşıyan sağlık dosyasına
erişimini önlemenin, Sözleşme’nin 34. maddesindeki bireysel başvuru hakkının
kullanılmasına bir engel oluşturduğu kabul edilmiştir (Boicenco v. Moldova, §158). Bir
avukat ile akıl hastanesinde zorunlu tedavi için tutulan başvurucu arasındaki görüşmenin
engellenmesi konusunda (Shtukaturov v. Rusya, §138 vd.) kararına bakılabilir. Sözleşme’nin
34. maddesindeki bireysel başvuru hakkının kullanılmasına bir engel oluşturmamakla birlikte,
Hükümet tarafından bazı ek bilgilerin sunulmasındaki gecikmenin “üzücü” bulunduğu dava
konusunda (Öcalan v. Türkiye [BD], §201) kararına bakılabilir.
Sözleşme’nin 34. maddesi ile 38. maddesi arasındaki ilişki konusunda (Bazorkina v.
Rusya, §170 vd. ve §175) kararına bakılabilir. Bireysel başvuru hakkının etkili bir şekilde
11
işlemesini sağlamak için düşünülmüş olan 34. madde bir tür genel hüküm (lex generalis)
olduğu halde, 38. madde özel olarak devletlerin Mahkeme’yle işbirliği yapmasını
gerektirmektedir.
Mahkeme ayrı bir kabuledilebilirlik kararı (md. 29(3). fıkra) vermese bile, Sözleşme’nin
38. maddesinin ihlal edildiğini tespit edebilir (Enukidze ve Girgvliani v. Gürcistan, §295).
c) Soruşturma incelemeleri
21. Başvurunun etkili bir şekilde incelenmesi için “gerekli kolaylıkları” sağlamak devletin
görevi olduğundan, yapılan soruşturma incelemeleri sırasında da davalı devletin gerekli
yardımı sunması beklenir (Çakıcı v. Türkiye [BD], §76). Soruşturma için gerçekleştirilmek
istenen ziyareti engellemek, Sözleşme’nin 38. maddesini ihlal eder (Shamayev ve Diğerleri v.
Gürcistan ve Rusya, §504).
B. Mağdurluk statüsü
Madde 34 – Bireysel başvurular
“Bu Sözleşme veya protokollerinde tanınan haklarının Yüksek Sözleşmeci Taraflar’dan biri tarafından
ihlal edilmesinden dolayı mağdur olduğunu öne süren her gerçek kişi, hükümet dışı kuruluş veya kişi
grupları Mahkeme'ye başvurabilir. …”
22. Sözleşme’nin 34. maddesine göre, Mahkeme’ye sadece Sözleşme’nin ihlali nedeniyle
kendilerini mağdur kabul eden başvurucular şikayette bulunabilir. İddia konusu bir Sözleşme
ihlalini gidermek, öncelikle ulusal makamlara düşen bir görevdir. Bu nedenle, bir
başvurucunun ihlal mağduru olduğunu iddia edip edemeyeceği meselesi, Mahkeme önündeki
yargılamanın bütün aşamalarında konu edilebilecek bir meseledir (Scordino v. İtalya (no. 1)
[BD] , §179).
1. “Mağdur” kavramı
23. “Mağdur” kavramı, davada menfaat veya dava ehliyeti kuralları gibi ulusal hukuktaki
kurallara bakılmaksızın, bağımsız bir şekilde yorumlanır (Gorraiz Lizarraga ve Diğerleri v.
İspanya, §35). Bu kavram zararın varlığını gerektirmez (Brumărescu v. Romanya [BD], §50)
ve sadece geçici hukuki etki doğuran bir eylemin bulunması olabilir (Monnat v. İsviçre, §33).
24. “Mağdur” kavramının yorumu, günümüz toplumların koşulları ışığında değişime tabi
olup, bu kavram aşırı biçimcilikten uzak bir şekilde uygulanmalıdır (Gorraiz Lizarraga ve
Diğerleri v. İspanya, §38; Monnat v. İsviçre, §30-33; Stukus ve Diğerleri v. Polonya, §35;
Ziętal v. Polonya, §54-59). Mahkeme, mağdurluk statüsü meselesinin davanın esasıyla
ilişkilendirilebileceğini belirtmiştir (Siliadin v. Fransa, §63).
2. Doğrudan mağdur
25. Söz konusu eylem veya ihmal, başvurucuyu doğrudan etkilemiş olmalıdır (Amuur v.
Fransa, §36). Ancak bu kriter, dar ve mekanik bir biçimde uygulanamaz (Karner v.
Avusturya, §25).
26. Mahkeme, olayın içinde bulunduğu koşullara dayanarak, “potansiyel” mağdurların,
yani doğrudan bir ihlalden şikayetçi olamayan kişilerin başvurularını da kabul etmiştir.
12
27. Şu örnek kararlara bakılabilir: Almanya’da telefon dinleme (Klass ve Diğerleri v.
Almanya, §34); geri verme (Soering v. Birleşik Krallık); hamile kadınlara kürtaj hakkında
bilgi verilmesini kısıtlayan tedbirler (Open Door ve Dublin Well Woman v. İrlanda, §44).
28. Ancak, mağdur olduğu sanısı veya şüphesi, mağdurluk statüsünün varlığı için yeterli
değildir. Resmi bir sınırdışı etme kararı bulunmaması konusunda (Vijayanathan ve
Pusparajah v. Fransa, §46); bir parlamento raporunun sonuçlarına ilişkin iddia konusunda
(The Christian Federasyon Jehovah's Witnesses in Fransa v. Fransa (k.k.)); başvurucu şirkete
potansiyel para cezası konusunda (Senator Lines GmbH v. AB Devletleri (k.k.) [BD]);
komada bulunan üçüncü bir kişiyle ilgili yargısal bir kararın sonuçlarına ilişkin iddia
konusunda (Rossi ve Diğerleri v. İtalya (k.k.)) kararlarına bakılabilir. İddia konusu ihlalden
tamamen veya kısmen kendisi sorumlu olan bir başvurucu mağdur olduğunu iddia edemez
(Paşa ve Erkan Erol v. Türkiye).
29. Ulusal yasalar konusunda kişiler, eğer bir kanun soruşturma tehdidi ile davranış
değiştirmeye zorluyor ise (Norris v. İrlanda; Bowman v. Birleşik Krallık) veya başvurucular
ilgili mevzuattan doğrudan etkilenme riski altında bulunan kişiler gurubundan iseler (Burden
v. Birleşik Krallık [BD], §34; Johnston ve Diğerleri v. İrlanda), bir birel işlem söz konusu
olmasa dahi, o kanunun haklarını ihlal ettiğini ileri sürebilirler. Bir ülkenin Anayasası ile ilgili
bir dava konusunda (Sejdić ve Finci v. Bosna Hersek [BD], §29) kararına bakılabilir.
3. Dolaylı mağdur
30. Mahkeme, başvurucu ile doğrudan mağdur arasında şahsi ve özel bir bağ bulunması
halinde, dolaylı mağdur kabul edilen başvurucunun yaptığı bireysel başvuruyu kabul edebilir.
31. Örnekler: Sözleşme’nin 2. maddesi bağlamında, mağdurun karısının yaptığı başvuru
(McCann ve Diğerleri v. Birleşik Krallık [BD]) ve ölen adamın yeğeninin yaptığı başvuru
(Yaşa v. Türkiye, §66) kabul edilmiştir. Sözleşme’nin 3. maddesi bağlamında, gözaltında
kayıp edilen bir adamın annesi tarafından yapılan başvuru (Kurt v. Türkiye) kabul edilmiş,
ancak kayıp edilen bir adamın kardeşi mağdur olarak kabul edilmemiştir (Çakıcı v. Türkiye
[BD], §98-99). Sözleşme’nin 5(5). fıkrası bağlamında, akıl hastanesinde zorunlu olarak
tutulan başvurucunun kocasının davası konusunda (Houtman ve Meeus v. Belçika, §30)
kararına bakılabilir. Sözleşme’nin 6(1). fıkrası (adil yargılanma) bağlamında, mahkemelerin
bağımsızlığı konusunda (Grădinar v. Moldova), ölen eşin itibarını savunma hakkı konusunda
(Brudnicka ve Diğerleri v. Polonya, §26 vd.) ve yargılamanın uzunluğu ve adilliği konusunda
(Marie-Louise Loyen ve Bruneel v. Fransa) kararlarına bakılabilir. Sözleşme’nin 6(2).
fıkrasındaki masum sayılma hakkının ihlalinden mağdur olan bir sanığın eşiyle ilgili bir dava
konusunda (Nölkenbockhoff v. Almanya, §33) kararına bakılabilir. Sözleşme’nin 10. maddesi
bağlamında başvurucunun dul eşinin menfaatleriyle ilgili olarak (Dalban v. Romanya [BD],
§39) kararına bakılabilir. Ancak bir şirketin hissedarları istisnai haller dışında (Camberrow
MM5 AD v. Bulgaristan (k.k.)), şirketin Birinci Protokolün 1. maddesindeki hakkının
ihlalinden dolayı mağdur olduklarını iddia edemezler (Agrotexim ve Diğerleri v. Yunanistan,
§62 ve 64).
4. Mağdurun ölümü
32. Sadece hayatta olan kimseler tarafından veya onların namına başvuru yapılabilir; ölü
bir kimse bir temsilciyle de olsa bir başvuru yapamaz (Kaya ve Polat v. Türkiye (k.k.)). Ancak
mağdurun ölümü, Mahkeme tarafından otomatik olarak başvurunun düşürüleceği anlamına
gelmez.
33. Genel olarak söylenecek olursa, Mahkeme’ye başvuru yapıldıktan sonra asıl
başvurucunun ölmesi halinde, asıl başvurucunun aile üyelerinin başvuruyu devam ettirmekte
13
yeterli menfaatlerinin bulunması koşuluyla, bu başvurunun görülmesine devam edebilirler.
Asıl başvurucunun mirasçıları veya dul eşi ve çocukları gibi yakınlarıyla ilgili olarak
(Raimondo v. İtalya, §2; Stojkovic v. “Eski Yugoslavya Makedonya Cumhuriyeti”, §25) kararına,
anne baba için (X v. Fransa, §26) kararına, farklı bir dava için (Malhous v. Çek Cumhuriyeti
(k.k.) [BD]) kararına, ayrıca tersi bir karar için (Scherer v. İsviçre, §31-32) kararına, ölen ile
ilgili olmayan genel bir mirasçıyla ilgili bir dava için (Thévenon v. Fransa (k.k.)) kararına, ve
ayrıca (Léger v. Fransa (davanın düşmesi) [BD], §50-51) kararına bakılabilir.
34. Ancak doğrudan mağdurun Mahkeme’ye başvuru yapılmadan önce ölmesi halinde
durum değişir (Fairfield v. Birleşik Krallık (k.k.)).
Yakın bir akrabanın ölümü hakkında şikayetlerle ile ilgili bir başvuru için (Velikova v.
Bulgaristan (k.k.)) kararına; yakın bir akrabanın kayıp edilmesi konusunda bir başvuru için
(Varnava ve Diğerleri v. Türkiye [BD], §112) kararına bakılabilir.
Sözleşme’nin 6. maddesiyle ilgili şikayetler konusunda (Micallef v. Malta [BD], §48 vd.)
ve burada yer alan atıflara bakılabilir.
Ölüyle ilgili olaylar ve davalarla alakalı olarak, Sözleşme’nin 8 – 11. maddeleri ve Birinci
Protokolün 3. maddesi konusunda yakın akrabalarının yaptıkları şikayetlerler hakkında
(Gakiyev ve Gakiyeva v. Rusya, §164-168) ve burada yer alan atıflara bakılabilir. Şikayetlerin
nakledilebilirliği konusunda (Sanles Sanles v. İspanya (k.k.)) kararına bakılabilir.
35. Ayrıca Mahkeme, bir başvuruyu insan haklarının korunması amacıyla incelemeye
devam etmenin uygun olup olmadığını değerlendirme yetkisine sahiptir (Karner v. Avusturya,
§25 vd.). Bu yetkinin kullanılması, genel yarar meselesinin bulunup bulunmamasına bağlıdır
(a.g.k., §27; Marie-Louise Loyen ve Bruneel v. Fransa, §29). Bu mesele, özellikle bir
başvurunun davalı devletin mevzuatı veya hukuk sistemi veya uygulamasıyla ilgili olması
halinde ortaya çıkabilir (bk. mutatis mutandis, Karner v. Avusturya, §26 ve 28; ayrıca bk.
Léger v. Fransa (davanın düşmesi) [BD], §51).
5. Mağdurluk statüsünün kaybı
36. Başvurucu bütün bir yargılama boyunca mağdurluk statüsüne sahip olduğunu
göstermek zorundadır (Burdov v. Rusya, §30).
37. Bununla birlikte, ulusal makamlar tarafından başvurucunun cezasının hafifletilmesi
veya başvurucu lehine bir tedbir alınması, ancak ihlalin açıkça veya özü itibarıyla kabul
edilmiş olması ve daha sonra ihlalin giderilmiş bulunması halinde başvurucunun mağdurluk
statüsünü kaldırır (Scordino v. İtalya (no. 1) [BD], §178 vd. ve §193). Mağdurluk statüsünün
kalkıp kalkmadığı, başka şeylerin yanında, ihlal edildiği iddia edilen hakkın niteliğine,
kararda gösterilen gerekçelere (Jensen v. Danimarka (k.k.)) ve ihlalin ilgili kişi üzerindeki
sonuçlarının bu karardan sonra da sürüp sürmediğine (Freimanis ve Līdums v. Letonya, §68)
bağlıdır.
38. Örnekler: (Dalban v. Romanya [BD], §44) (10. madde), (Brumărescu v. Romanya
[BD], §50) (6. madde ve 1. Protokolün 1. maddesi). Sözleşme’nin 6. maddesi bakımından
şikayetlerin yapılmasından sonra iptal edilen veya bir beraat kararıyla sonuçlanan davalar
hakkında (Oleksy v. Polonya (k.k.)) kararına bakılabilir (ve yargılamanın uzunluğuyla ilgili
şikayetle karşılaştırılabilir); karşılaştırın (Arat v. Türkiye, §47) ve (Bouglame v. Belçika (k.k.))
kararları. Diğer özel durumlar için şu kararlara bakılabilir: (Constantinescu v. Romanya, §4044; Guisset v. Fransa, §66-70; Chevrol v. Fransa, §30 vd.; Moskovets v. Rusya, §50 (tutma);
Moon v. Fransa, §29 vd. (para cezası); D.J. ve A.-K. R. v. Romanya (k.k.), §77 vd. (Dördüncü
Protokolün 2. maddesi); Sergey Zolotukhin v. Rusya [BD], §115 (7. Protokolün 4. maddesi)).
14
39. Sağlanan giderim, uygun ve yeterli olmalıdır. Giderimin uygun ve yeterli olup
olmadığı, özellikle söz konusu Sözleşme ihlalinin niteliği gibi, olayın içinde bulunduğu bütün
koşullara bağlıdır (Gäfgen v. Almanya [BD], §116).
40. Bir bireyin mağdurluk statüsüne sahip olup olmadığı, ulusal mahkemeler tarafından
hükmedilen tazminatın miktarına ve tazminat hükmedilmesine götüren hukuk yolunun sürati
dahil, etkiliğine dayanabilir (Normann v. Danimarka (k.k.); Scordino v. İtalya (no. 1) [BD],
§202; ayrıca Jensen ve Rasmussen v. Danimarka (k.k.); Gäfgen v. Almanya [BD], §118 ve
119).
41. Emsaller:
Sözleşme’nin 2. maddesi bağlamında ulusal makamlar tarafından alınan tedbirlerin
uygunluğu hakkında (Nikolova ve Velichkova v. Bulgaristan, §49-64) kararına bakılabilir.
Sözleşme’nin 3. maddesi bağlamında (Gäfgen v. Almanya [BD], §115-129; Kopylov v.
Rusya, §150) kararlarına bakılabilir. Sözleşme’nin 3. maddesinin tutulma koşulları nedeniyle
ihlal edildiği iddiaları konusunda (Shilbergs v. Rusya, §66-79) kararına bakılabilir. Ayrıca
(Ciorap v. Moldova (no. 2), §23-25) davasında Mahkeme, başvurucunun Sözleşme’nin 34.
maddesi anlamındaki mağduriyetinin devam ettiğini, çünkü ulusal mahkemeler tarafından
hükmedilen tazminatın Sözleşme’nin 3. maddesiyle ilgili davalarda Strazburg’da genel olarak
hükmedilen asgari miktarın çok altında olduğunu belirtmiştir.
Sözleşme’nin 6(1). fıkrası bağlamında, yargılamanın uzunluğu konusunda (Scordino v.
İtalya (no. 1) [BD], §182-207; Cocchiarella v. İtalya [BD], §84-107; Delle Cave ve Corrado
v. İtalya, §26 vd.) kararlarına, kesinleşmiş yargısal bir kararın icrasındaki gecikme nedeniyle
(Kudić v. Bosna Hersek, §7-18; Burdov v. Rusya (no. 2)) kararlarına bakılabilir.
42. Başvurucunun mağdurluk statüsünün/locus standi sona erdiği gerekçesiyle davanın
düşmesine karar verilebilir. Kabuledilebilirlik kararından sonra olayın ulusal düzeyde
çözülmüş olması nedeniyle (Ohlen v. Danimarka (davanın düşmesi)) kararına, Mahkeme
tarafından incelenmekte olduğu sırada başvurunun konusunu oluşturan hakların nakliyle ilgili
bir anlaşma yapılmış olması nedeniyle (Dimitrescu v. Romanya, §33-34) davanın düşürülmesi
kararına bakılabilir.
43. Mahkeme ayrıca, başvurunun yapılmasından sonra meydana gelen olaylar ışığında,
başvurucunun “mağduriyetinin” devam ettiğini iddia etmesi mümkün olsun veya olmasın
(Pisano v. İtalya (davanın düşmesi) [BD], §39), hatta mağdurluk statüsü iddiasının devam
edip edemeyeceğine bakmaksızın, Sözleşme’nin 37. maddesindeki bir veya birden fazla
sebeple davanın düşürülmesinin gerekli olup olmadığını incelemektedir. Davanın Büyük
Daire’ye gönderilmesi kararından sonra (El Majjaoui ve Stichting Touba Moskee v. Hollanda
(davanın düşmesi) [BD], §28-35), başvurunun kabuledilebilir bulunmasından sonra
(Shevanova v. Letonya (davanın düşmesi) [BD] , §44 vd. ve Daire kararından sonra (Sisojeva
ve Diğerleri v. Letonya [BD], §96) meydana gelen gelişmeler nedeniyle davanın düşmesi
kararlarına bakılabilir.
I.USULE İLİŞKİN KABULEDİLEMEZLİK NEDENLERİ
A. İç hukuk yollarının tüketilmesi
Madde 35(1) – Kabul edilebilirlik koşulları
“1. Mahkeme’ye ancak, uluslararası hukukun genel olarak kabul edilen ilkeleri uyarınca iç hukuk
yollarının tüketilmesinden sonra ve iç hukuktaki kesin karar tarihinden itibaren altı aylık bir süre
içinde başvurulabilir.”
15
44. İç hukuk yollarının tüketilmesi şartı, Sözleşme’nin 35. maddesinin kendisinin de işaret
ettiği gibi, uluslararası hukukun genellikle tanınmış bir kuralıdır. İç hukuk yollarını tüketme
yükümlülüğü, Uluslararası Adalet Divanının 21 Mart 1959 tarihli Interhandel kararında
(İsviçre v. Amerika Birleşik Devletleri) belirtildiği gibi, uluslararası örf ve adet hukukunun bir
parçasıdır. Bu kural, Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi (madde 41(1)(c)) ve Seçmeli
Protokolü (madde 2 ve 5(2)(b)), İnsan Hakları Amerikan Sözleşmesi (madde 46) ve İnsan ve
Halkların Hakları Şartı (madde 50 ve 56(5)) gibi, diğer uluslararası insan hakları
andlaşmalarında da yer alır. Mahkeme’nin De Wilde, Ooms ve Versyp v. Belçika, davasında
gözlemlediği gibi (§55), devlet iç hukuk yollarının tüketilmesi kuralına dayanmaktan feragat
edebilir; bu konuda uzun zamandan beri yerleşik bir uluslararası uygulama bulunmaktadır.
45. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’nin insan haklarını koruyan ulusal sistemlere ikincil
bir koruma sistemi olması amaçlanmış olduğundan, ulusal hukukun Sözleşme’ye uygunluğu
konusundaki sorunları karara bağlama fırsatına ilk olarak ulusal mahkemelerin sahip olması
daha uygundur (A, B ve C v. İrlanda [BD], §142). Yine de daha sonra Strazburg’a bir başvuru
yapılacak olursa, Avrupa Mahkemesi, ülkelerin yaşamsal güçleriyle doğrudan ve sürekli
irtibat halinde bulunan ulusal mahkemelerin görüşlerinden yararlanacaktır (Burden v. Birleşik
Krallık [BD], §42).
46. Belirli bir hukuk yolunun, bir iç hukuk yolu mu yoksa uluslararası hukuk yolu mu
olduğu sorunu ortaya çıkabilir. Eğer iç hukuk yolu ise, normal olarak Mahkeme’ye başvuru
yapılmadan önce tüketilmiş olması gerekir. Eğer bir uluslararası hukuk yolu ise, başvuru
Sözleşme’nin 35(2)(b) bendi gereğince reddedilebilir (bk. başlık I.E.). Belirli bir organın bir
ulusal organ mı yoksa uluslararası bir organ mı olduğunu, hukuki niteliği, kurucu belgesi,
yetkileri ve varsa mevcut hukuk sistemindeki yeri ve finansmanı gibi, konuyla ilgili bütün
faktörleri göz önünde tutarak karara bağlamak Mahkeme’nin yetkisindedir (Jeličić v. Bosna
Hersek (k.k.); Peraldi v. Fransa (k.k.) (bk. başlık I.E.).
1. Kuralın amacı
47. İç hukuk yollarını tüketme kuralının varlık nedeni, ulusal makamlara ve öncelikle
mahkemelere, iddia edilen Sözleşme ihlallerini önleme veya düzeltme imkanı vermektir. Bu
kural, Sözleşme’deki hakların ihlali bakımından iç hukuk tarafından etkili bir hukuk yolu
sağlanacağına dair 13. maddede öngörülen bir varsayıma dayanır. Bu kural Sözleşme
mekanizmasının ikincillik niteliğinin önemli bir yönüdür (Selmouni v. Fransa [BD], §74;
Kudła v. Polonya [BD], §152; Andrášik ve Diğerleri v. Slovakya (k.k.)). Bu kural, Sözleşme
hükümlerinin ulusal hukuka içselleştirilmiş olup olmadığına bakılmaksızın uygulanır
(Eberhard ve M. v. Slovenya). Mahkeme yakın tarihli bir kararında, iç hukuk yollarını
tüketme kuralının Sözleşme’deki koruma mekanizmasının işleyişinin ayrılmaz bir parçası
olduğunu ve bunun temel bir ilke olduğunu tekrar etmiştir (Demopoulos ve Diğerleri v.
Türkiye (k.k.) [BD], §69 ve 97).
2. Kuralın uygulanması
a) Esneklik
48. İç hukuk yollarını tüketme kuralı, mermere kazınmış bir kuraldan çok altın bir
kuraldır. Komisyon ve Mahkeme, bu kuralın insan haklarını koruma bağlamında yer aldığını
göz önünde tutularak, aşırıcı biçimcilikten uzak ve belirli bir esneklikle uygulanması gereğini
sık sık vurgulamışlardır (Ringeisen v. Avusturya, §89; Lehtinen v. Finlandiya (k.k.)). İç hukuk
yollarını tüketme kuralı mutlak olmadığı gibi, otomatik olarak uygulanabilir bir kural da
değildir (Kozacıoğlu v. Türkiye [BD], §40). Mahkeme örneğin, bir ülkenin en yüksek
mahkemesinin dahi başvurucuları kullanmaya mecbur tutmadığı bir iç hukuk yolunu
16
kullanmalarını istemenin, gereksiz aşırı bir biçimcilik olacağına karar vermiştir (D.H. ve
Diğerleri v. Çek Cumhuriyeti [BD], §116-118). Mahkeme bir olayda başvurucuların dosyaya
cevap vermek için “telaşa” düşmüş olduklarını vurgulayarak, cevap vermeleri için kendilerine
çok dar bir süre tanınmış olmasını dikkate almıştır (Financial Times Ltd ve Diğerleri v.
Birleşik Krallık, §43-44). Ancak, özellikle hukuki belirginlik ve kesinlik konusunda sıkıntı
bulunan hallerde, mevcut hukuk yollarını iç hukuktaki usullere göre kullanmak ve ulusal
hukukta öngörülen şartlara uyamak büyük önem taşımaktadır (Saghinadze ve Diğerleri v.
Gürcistan, §83-84).
b) İç hukuk kurallarına ve sınırlarına uyma
49. Bununla birlikte, başvurucular ulusal hukukun yürürlükteki kurallarına ve usullerine
uymak zorundadırlar; bunlara uymamaları halinde, başvuruları Sözleşme'nin 35.
maddesindeki şartı taşımayacaktır (Ben Salah Adraqui ve Dhaime v. İspanya (k.k.); Merger
ve Cros v. Fransa (k.k.); MPP Golub v. Ukrayna (k.k.); Agbovi v. Almanya (k.k.)).
Başvurucunun yaptığı bir usul hatası nedeniyle üst başvurunun incelenmesi reddedildiğinde,
Sözleşme'nin 35(1). fıkrasına uyulmuş olmaz (Gäfgen v. Almanya [BD], §143).
Ancak kaydedilmelidir ki, üst mahkeme bir üst başvuruyu kabuledilebilir görmemekle
birlikte başvuruyu esastan incelemiş ise, Sözleşme'nin 35(1). fıkrasına uyulmuş olur
(Voggenreiter v. Almanya). Yetkili makam, iç hukukta öngörülen usulü izlememiş olan
başvurucunun talebini özü itibarıyla incelemiş ise, yine aynı şey söz konusudur (Vladimir
Romanov v. Rusya, §52). Hukuki şartları çok az taşıyacak kadar yazılmış iddialar hakkında
ulusal mahkeme kısa da olsa esasa girerek bir karar vermiş ise, aynı şey geçerlidir (Verein
gegen Tierfabriken Schweiz (VgT) v. İsviçre (no. 2) [BD], §43-45).
c) Birden fazla iç hukuk yolunun bulunması
50. Potansiyel olarak birden fazla etkili iç hukuk yolu varsa, başvurucunun bunlardan
sadece bir tanesini kullanması gereklidir (Moreira Barbosa v. Portekiz (k.k.); Jeličić v. Bosna
Hersek (k.k.); Karakó v. Hungary, §14; Aquilina v. Malta [BD], §39). Gerçekten de bir hukuk
yolu tüketilmiş ise, aynı amacı taşıyan bir diğer hukuk yolunu tüketmek gerekli değildir (Riad
ve Idiab v. Belçika, §84; Kozacıoğlu v. Türkiye [BD], §40 vd.; Micallef v. Malta [BD], §58).
Kendi olayına en uygun hukuk yolunu seçmek, başvurucuya düşer. Özetlenecek olursa, eğer
iç hukuk, hukukun farklı alanlarında birden fazla paralel hukuk yolu öngörmüş ise,
Sözleşme’yi ihlal iddiası bakımından bu hukuk yollarından biri vasıtasıyla çözüm elde etmek
isteyen bir başvurucunun, esas itibarıyla aynı amaca sahip diğerlerini de kullanması zorunlu
değildir (Jasinskis v. Letonya, §50 ve 53-54).
d) Şikayetin özü itibarıyla ileri sürülmüş olması
51. Sözleşme’deki bir hakkın iç hukuktaki yargılama sırasında açıkça ileri sürülmüş
olması gereklidir; ancak bir şikayet iç hukukta “en azından özü itibarıyla” ileri sürülmüş
olmalıdır (Castells v. İspanya, §32; Ahmet Sadik v. Yunanistan, §33; Fressoz ve Roire v.
Fransa, §38; Azinas v. Kıbrıs [BD], §40-41). Bu demektir ki başvurucu, iddia ettiği ihlal
konusunda ilk önce ulusal mahkemelere çözüm fırsatı vermiş olmak için, iç hukukta
Sözleşme hükümlerine dayanmamış ise, aynı veya benzer argümanları iç hukuka dayanarak
ileri sürmüş olmalıdır (Gäfgen v. Almanya [BD], §142, 144 ve 146; Karapanagiotou ve
Diğerleri v. Yunanistan, §29). Yargılamanın son aşamasında üstü örtülü olarak dahi ileri
sürülmemiş bir şikayetle ilgili olarak (Association Les témoins de Jéhovah v. Fransa (k.k.))
17
e) Varlığı ve uygunluğu
52. Başvurucular olayların geçtiği tarihte sadece, hem teoride hem de pratikte mevcut olan
ve kendilerinin doğrudan başvurabilecekleri iç hukuk yollarını tüketmek zorundadırlar. Bir
başka deyişle başvurucular, erişilebilir olan, başvurucuların şikayetlerine bir giderim
sağlayabilecek olan ve makul ölçüde bir başarı şansı sunan iç hukuk yollarını tüketmek
zorundadırlar (Sejdovic v. İtalya [BD], §46; Paksas v. Litvanya [BD], §75).
53. Takdire bağlı veya olağanüstü hukuk yollarını kullanmak, örneğin bir mahkemeden
kendi kararını düzeltmesi talebinde bulunmak (Çınar v. Türkiye (k.k.); Prystavka v. Ukrayna
(k.k.)), yine örneğin iç hukukta etkili bir hukuk yolu olduğunun ortaya çıktığı (K.S. ve K.S.
A.G. v. İsviçre (k.k.)) ya da kesinlik kazanmış bir hükmü iptal etmenin davalı devletin kendi
hukuk sisteminde ihlali düzeltebilecek tek vasıta olduğu (Kiiskinen v. Finlandiya (k.k.);
Nikula v. Finlandiya (k.k.)) özel haller dışında dosyanın yeniden açılması talebinde bulunmak
gerekli değildir. Yine daha yüksek bir makama itirazda bulunmak etkili bir hukuk yolu
oluşturmaz (Horvat v. Hırvatistan, §47; Hartman v. Çek Cumhuriyeti, §66); başvurucu için
doğrudan erişilebilir olmayan ama bir aracının takdirine bağlı olan bir hukuk yolunu tüketmek
de gerekli değildir (Tănase v. Moldova [BD], §122). Söz konusu olayda etkililiği bakımından
kural olarak kullanılmamış olması gereken Ombudsman’a başvuru yolu konusunda (Egmez v.
Kıbrıs, §66-73) kararındaki gerekçeye bakılabilir. Son olarak, bir süre sınırına tabi olmayan
ve böylece belirsizlik yaratan bir iç hukuk yolu, etkili bir yol olarak görülemez (Williams v.
Birleşik Krallık (k.k.) ve burada yapılan atıflar).
Bir başvurucu, Mahkeme’nin uygun olmadığını kabul ettiği bir başvuru yolunu tüketmeye
çalışmış ise, bu yolu tüketmek için geçen süre, altı aylık sürenin işlemesini durdurmayacak ve
süresi dışında yapılan başvurunun reddedilmesine yol açacaktır (Rezgui v. Fransa (k.k.);
Prystavska v. Ukrayna (k.k.)).
f) Kullanılabilirliği ve etkililiği
54. İç hukuk yollarının mevcudiyeti sadece teorik olarak değil, ama aynı zamanda pratik
olarak da yeterince belirgin olmalıdır. Belirli bir iç hukuk yolunun kullanılabilirlik ve etkililik
kriterlerini taşıyıp taşımadığını karara bağlayabilmek için, olayın içinde bulunduğu özel
koşullara bakılmalıdır (bk. aşağıda başlık 4). Ulusal mahkemelerin görüşleri ulusal hukuk
düzeni içinde istikrarlı olmalıdır. Bu nedenle Mahkeme, ulusal yüksek mahkemenin
içtihatlarında farklılıklar devam ettiği sürece, bu farklılıklar nedeniyle yüksek mahkemeye
başvuru yolunun “etkili” olmayacağına karar vermiştir (Ferreira Alves v. Portekiz (no. 6),
§28-29).
Mahkeme, iç hukuk sisteminde sadece şekli anlamda mevcut hukuk yollarını değil, ama
aynı zamanda bu hukuk yollarının içinde çalıştığı genel hukuki ve siyasi bağlamla birlikte,
başvurucunun kişisel koşullarını da gerçekçi olarak dikkate almak zorundadır (Akdivar ve
Diğerleri v. Türkiye [BD], §68-69; Khashiyev ve Akayeva v. Rusya, §116-117). Mahkeme,
başvurucunun iç hukuk yollarını tüketmek için olayın şartları içinde kendisinden makul olarak
yapması beklenebilecek her şeyi yapıp yapmadığını incelemelidir (D.H. ve Diğerleri v. Çek
Cumhuriyeti [BD], §116-122).
Maddi ve hukuki anlamda ülke hudutlarının, iç hukuk yollarının tüketilmesinin önünde bir
engel oluşturmadığı kaydedilmelidir. Sözleşmeci bir Devletin egemenlik alanı dışında
yaşayan başvurucular, pratik açıdan sıkıntı çekseler ve anlaşılabilir bir kişisel isteksizlik
duysalar bile, kural olarak, o devletin iç hukuk yollarını tüketmekten muaf değillerdir. Davalı
devletin egemenlik alanına gönüllü olarak girmek istemeyen başvurucularla ilgili olarak
(Demopoulos ve Diğerleri v. Türkiye (k.k.) [BD], §98 ve 101) kararına bakılabilir.
18
3. Kuralın uygulanması konusunda sınırlar
55. “Uluslararası hukukun genellikle tanınmış kuralları”na göre, başvurucuyu mevcut
hukuk yollarını tüketme yükümlülüğünden muaf tutmayı gerektiren özel koşullar bulunabilir
(Sejdovic v. İtalya [BD], §55) (bk. aşağıda başlık 4.).
Sözleşme’ye aykırı eylemlerin tekrarından ve bu eylemlere kamu makamlarının resmen
hoşgörü göstermelerinden oluşan bir idari pratiğin bulunduğu gösterilmiş ise ve bu pratik
yargılamayı yararsız ve etkisiz kılacak nitelikte ise, iç hukuk yollarını tüketme kuralı
uygulanmaz (Aksoy v. Türkiye, §52).
Başvurucudan belirli bir hukuk yolunu tüketmesinin istenmesinin pratikte makul olmadığı
ve başvurucunun Sözleşme’nin 34. maddesindeki bireysel başvuru hakkını kullanmasının
önünde orantısız bir engel oluşturduğu hallerde, Mahkeme başvurucunun bu şartı yerine
getirmekten muaf tutulması gerektiği sonucuna varmaktadır (Veriter v. Fransa, §27; Gaglione
ve Diğerleri v. İtalya, §22).
Bir başvuru yoluna gidildiği için, hatalı veya kötüye kullanarak başvuru yapmak söz
konusu olmadan, sadece sonucuna dayanarak para cezası verilmesi, bu başvuru yolunu
tüketme zorunluluğunu ortadan kaldırır (Prencipe v. Monako, §95-97).
4. İspat külfetinin dağılımı
56. Hükümet iç hukuk yollarının tüketilmediğini iddia ediyorsa, başvurucunun hem
mevcut hem de etkili bir hukuk yolunu kullanmadığını ispat külfeti altındadır (Dalia v.
Fransa, §38; McFarlane v. İrlanda [BD], §107). Bir hukuk yolunun mevcudiyeti, hukuken ve
pratik olarak yeterince belirgin olmalıdır (Vernillo v. Fransa). Dolayısıyla hukuk yolunun iç
hukuktaki hukuki temeli açık olmalıdır (Scavuzzo-Hager v. İsviçre (k.k.)); Norbert Sikorski v.
Polonya, §117; Sürmeli v. Almanya [BD], §110-112). İç hukuk yolu, başvurucunun
şikayetlerine makul bir başarı şansı sunabilecek ve bir çözüm sağlayabilecek nitelikte
olmalıdır (Scoppola v. İtalya (no. 2) [BD], §71). Mevcut olduğu ve kapsamı ve uygulama
açısından gelişmekte olduğu söylenen bir hukuk yolu, açıkça düzenlenmiş ve içtihatlarla veya
uygulamayla teyit edilmiş veya tamamlanmış olmalıdır (Mikolajová v. Slovakya, §34). Bu
durum, başvurucu tarafından dayanılan hakkı zımnen öngören yazılı bir anayasaya sahip olup
örf ve adet hukukundan esinlenen bir sistem bağlamında da geçerlidir. 25 yıldır teorik olarak
mevcut olduğu halde hiç bir zaman kullanılmamış bir hukuk yoluyla ilgili olarak (McFarlane
v. İrlanda [BD], §117) kararına bakılabilir.
Eğer ulusal içtihatlardan (Doran v. İrlanda; Andrášik ve Diğerleri v. Slovakya (k.k.); Di
Sante v. İtalya (k.k.); Giummarra v. Fransa (k.k.); Paulino Tomás v. Portekiz (k.k.); Johtti
Sapmelaccat Ry ve Diğerleri v. Finlandiya (k.k.); konuyla ilgili Sakhnovskiy v. Rusya [BD],
§43-44) örnekler sunmuş ise, Hükümetin argümanları daha fazla ağırlık taşır.
57. Hükümet, başvurucunun ulusal mahkemeler önünde doğrudan Sözleşme’ye
dayanabileceğini iddia ediyor ise, böyle bir hukuk yolunun belirginlik derecesi somut
örneklerle gösterilmelidir (Slavgorodski v. Estonya (k.k.)).
58. Ulusal yasama organı davanın aşırı uzunluğunun incelenmesi için özel bir hukuk yolu
getirmiş ise, Mahkeme bu konudaki argümanlar karşısından daha anlayışlı olur (Brusco v.
İtalya (k.k.); Slaviček v. Hırvatistan (k.k.)). Ayrıca (Scordino v. İtalya (no. 1) [BD], §136148) kararına bakılabilir ve (Merit v. Ukrayna, §65) kararıyla karşılaştırılabilir.
59. Başvurucu için elverişli ve etkili bir hukuk yolunun bulunduğunu kanıtlama külfeti
Hükümet tarafından bir kez yerine getirildiğinde, şunları göstermek başvurucuya düşer:
– aslında bu iç hukuk kullanılmıştır (Grässer v. Almanya (k.k.));
– veya bir nedenle olayın özel şartları içinde yetersiz ve etkisizdir (Selmouni v. Fransa [BD],
§76); örneğin, bir soruşturma yapılmasında aşırı gecikme olması (Radio Fransa ve
19
Diğerleri v. Fransa (k.k.), §34); temyiz gibi bir hukuk yolu mevcut olduğu halde benzer
davalarda gösterilen yaklaşıma göre temyizin olayın şartları içinde etkili olmaması
(Scordino v. İtalya (k.k.); Pressos Compania Naviera S.A. ve Diğerleri v. Belçika, §26 ve
27), söz konusu kararlar yakın tarihli olsa bile (Gas ve Dubois v. Fransa (k.k.)).
Başvurucunun ilgili mahkemeye doğrudan başvuramaması halinde de durum böyledir
(Tănase v. Moldova [BD], §122). Bazı özel hallerde, benzer durumda bulunan
başvuruculardan bir kısmı Hükümet tarafından sözü edilen mahkemeye başvurmamış
oldukları halde, diğerleri tarafından kullanılan bu hukuk yolunun uygulamada etkisiz
kalacağının ortaya çıkmış olması nedeniyle, başvurmaktan muaf tutulabilirler (Vasilkoski
ve Diğerleri v. “Eski Yugoslavya Makedonya Cumhuriyeti”, §45-46; Laska ve Lika v.
Arnavutluk, §45-48). Ancak bu durum çok özel olaylarda geçerlidir (krş. Saghinadze ve
Diğerleri v. Gürcistan, §81-83);
– başvurucuyu bu şartı yerine getirmekten muaf tutmayı gerektiren özel şartlar bulunması
(Akdivar ve Diğerleri v. Türkiye [BD], §68-75; Sejdovic v. İtalya [BD], §55; Veriter
v.Fransa, §60).
60. İşte, devlet görevlileri tarafından kötü davranıldığı veya zarar verildiği şeklinde ciddi
iddialarla karşılaşan ulusal makamların tamamıyla pasif kalmaları, örneğin soruşturma
yapmamaları veya yardım etmemeleri halinde, bu tür bir faktör oluşabilir. Bu tür durumlarda
ispat külfetinin bir kez daha yer değiştirdiği söylenebilir ve böylece ciddi ve geniş şikayetlere
yanıt vermek için ne yaptığını göstermek, davalı devlete düşer (Demopoulos ve Diğerleri v.
Türkiye (k.k.) [BD], §70).
61. Başvurucunun belirli bir hukuk yolunun etkililiği konusunda sadece bir kuşku
duyması, kendisini bu hukuk yolunu tüketmeyi deneme yükümlülüğünden kurtarmaz
(Epözdemir v. Türkiye (k.k.); Milosevič v. Hollanda (k.k.); Pellegriti v. İtalya (k.k.); MPP
Golub v. Ukrayna (k.k.)). Tersine, ulusal mahkemeye yorum yetkisini kullanarak mevcut
hakları geliştirme fırsatı vermek için uygun ulusal mahkemeye başvurmak, başvurucunun
yararınadır (Ciupercescu v. Romanya, §169). Temel haklara anayasal koruma sağlayan bir
hukuk sisteminde bu korumanın genişliğini test etmek ve örf ve adet hukuku bulunan bir
sistemde ulusal mahkemelere yorum yoluyla bu hakları geliştirme imkanı vermek, zarar gören
bireye düşer (A, B ve C v. İrlanda [BD], §142). Fakat, örneğin yerleşik içtihatlar ışığında,
sözü edilen hukuk yolunun gerçekte makul bir başarı şansı sunmaması halinde, başvurucunun
bu hukuk yolunu kullanmamış olması, kabuledilebilirlik önünde bir engel değildir (Pressos
Compania Naviera S.A. ve Diğerleri v. Belçika, §27; Carson ve Diğerleri v. Birleşik Krallık
[BD], §58).
5. Usul yönleri
62. Başvurucunun iç hukuk yollarını tüketme şartı, normal olarak Mahkeme’ye
başvurunun yapıldığı tarihteki duruma bakılarak karara bağlanır (Baumann v. Fransa, §47),
ama olayın şartları içinde haklı görülebilecek istisnalar bulunabilir (bk. aşağıda başlık 6).
Bununla birlikte Mahkeme, hukuk yollarının son aşamasına, Mahkeme’ye başvuru
yapıldıktan kısa bir süre sonra fakat Mahkeme’nin kabuledilebilirlik meselesini karara
bağlamasından önce ulaşılabileceğini kabul etmektedir (Karoussiotis v. Portekiz, §57).
63. Hükümet, iç hukuk yollarının tüketilmediği savunması yapmak istiyorsa, savunmanın
niteliği ve koşulları izin verdiği ölçüde, bunu kabuledilebilirlik kararından önce sundukları
dilekçede yapmalıdırlar, ama Hükümeti bu yükümlülükten muaf tutmayı gerektiren istisnai
koşullar bulunabilir (Mooren v. Almanya [BD], §57 ve buradaki atıflar, §58-59).
İç hukuk yollarının tüketilmediği şeklindeki bir itirazın, özellikle usul yükümlülükleri veya
güvenceleriyle ilgili olaylarda esas ile birleştirilmesi seyrek karşılaşılan bir olay değildir.
20
Örneğin 3. maddenin veya 2. maddenin usul kısmıyla ilgili başvurularda (Dink v. Türkiye,
§56-58), 6. madde başvurusunda (Scoppola v. İtalya (no. 2) [BD], §126), 8. madde
başvurusunda (A, B ve C v. İrlanda [BD], §155) ve 13. madde başvurusunda (Sürmeli v.
Almanya [BD], §78; M.S.S. v. Belçika ve Yunanistan [BD], §336) söz konusu olabilir.
6. Yeni hukuk yollarının oluşturulması
64. İç hukuk yollarının tüketilip tüketilmediği, normal olarak, Mahkeme’ye başvurunun
yapıldığı tarihte yargılamanın iç hukuktaki durumuna bakılarak değerlendirilir. Ancak bu
kuralın bir istisnası, yeni iç hukuk yollarının oluşturulması halidir (İçyer v. Türkiye (k.k.), §72
vd.). Mahkeme, bazı davalarda bu kuraldan ayrılmıştır: örneğin yargılamanın uzunluğuyla
ilgili davalarda (Predil Anstalt v. İtalya (k.k.); Bottaro v. İtalya (k.k.); Andrášik ve Diğerleri
v. Slovakya (k.k.); Nogolica v. Hırvatistan (k.k.); Brusco v. İtalya (k.k.); Korenjak v. Slovenya
(k.k.), §66-71); mülkiyet hakkına müdahaleler bakımından yeni bir tazminat yolunun
getirildiği davalarda (Charzyński v. Polonya (k.k.); Michalak v. Polonya (k.k.); Demopoulos
ve Diğerleri v. Türkiye (k.k.) [BD]); ulusal mahkeme kararlarının yerine getirilmemesi
halinde (Nagovitsyn ve Nalgiyev v. Rusya (k.k.), §36-40); aşırı kalabalık cezaevleriyle ilgilg
davalarda (Łatak v. Polonya (k.k.)).
Mahkeme yeni oluşturulan hukuk yollarının erişilebilirliğini ve bunun etkililiğini dikkate
almaktadır (Demopoulos ve Diğerleri v. Türkiye (k.k.) [BD]).
Yeni iç hukuk yolunun etkili görülmediği bir dava için (Parizov v. “Eski Yugoslavya
Makedonya Cumhuriyeti”, §41-47) kararına bakılabilir. Yeni anayasal hukuk yolunun etkili
bir yol olarak görüldüğü bir dava için (Cvetković v. Sırbistan, §41) kararına bakılabilir.
İçtihat değişikliğinden sonra bir devletin hukuk sistemine içselleştirilen yeni bir hukuk
yolunun, hangi tarihten itibaren başvurucu tarafından kullanılmasının gerekli görülmesinin
adil olacağı konusunda (Depauw v. Belçika (k.k.)) kararına, daha genel olarak (McFarlane v.
İrlanda [BD], §117) kararına, bir pilot karardan sonra uygulamaya giren yeni hukuk yolu için
(Fakhretdinov ve Diğerleri v. Rusya (k.k.), §36-44) kararına ve ulusal içtihatlardan ayrılma
konusunda (Scordino v. İtalya (no. 1) [BD], §147) kararına bakılabilir.
Mahkeme, yargılamanın uzunluğuyla ilgili davalarda iç hukuk yollarının etkili olması için
sahip olması gereken özellikler hakkında (a.g.k.; Cocchiarella v. İtalya [BD]) davalarında
bazı işaretlerde bulunmuştur (ayrıca daha yakın tarihli, Vassilios Athanasiou ve Diğerleri v.
Yunanistan, §54-56). Kural olarak, yargılamanın uzunluğu konusunda önleyici veya tazmin
edici sonucu bulunmayan bir hukuk yolunun kullanılması gerekmez (Puchstein v. Avusturya,
§31). Yargılamanın uzunluğuyla ilgili bir hukuk yolu, ayrıca aşırı bir gecikmeye meydan
vermeden işlemeli ve uygun düzeyde bir giderim sağlamalıdır (Scordino v. İtalya (no. 1)
[BD], §195 ve 204-207).
65. Mahkeme, iç hukukta veya uygulamada yapısal veya genel kusurlar tespit ettiği
zaman, devletten bu durumu incelemesini ve gerekirse aynı nitelikte davaların Mahkeme’nin
önüne getirilmesini engellemek için etkili tedbirler almasını isteyebilir (Lukenda v. Slovenya,
§98). Mahkeme, Sözleşme’deki hakların ihlal edilmesine karşı gerçekten etkili bir giderim
sağlanması için, devletin ya mevcut hukuk yollarını değiştirmesi veya yeni bir hukuk yolu
eklemesi gerektiği sonucuna varabilir (örneğin pilot kararlar, Xenides-Arestis v. Türkiye, §40;
Burdov v. Rusya (no. 2) , §42, §129 vd. ve 140). Etkili hukuk yollarının sağlanması gereğine
özel bir önem verilmelidir (pilot karar, Vassilios Athanasiou ve Diğerleri v. Yunanistan, §41).
Davalı devlet yeni bir hukuk yolu oluşturduğunda, Mahkeme bu hukuk yolunun etkili olup
olmadığını tespit etmektedir (örneğin, Robert Lesjak v. Slovenya, §34-55; Demopoulos ve
Diğerleri v. Türkiye (k.k.) [BD], §87). Böyle bir durumda Mahkeme, benzer davalardaki diğer
başvurucuların, yeni iç hukuk yoluna başvurduklarında zamanaşımıyla karşılaşmayacak
olmaları şartıyla, yeni iç hukuk yollunu kullanmaları gerektiğine karar vermiştir. Mahkeme bu
21
başvuruları, yeni iç hukuk yolunun oluşturulmasından önce yapılmış olsalar bile,
Sözleşme’nin 35(1). fıkrasına göre kabuledilebilir bulmamıştır (Grzinčič v. Slovenya, §102110; İçyer v. Türkiye (k.k.), §74 vd.).
Bu durum, başvurular yapıldıktan sonra kullanılabilir hale gelen iç hukuk yollarıyla
ilgilidir. Başvurucuları böyle bir hukuk yolunu kullanmaya zorlayan istisnai koşullar bulunup
bulunmadığı değerlendirilirken, ayrıca yeni iç hukuk düzenlemelerinin niteliği ve bu
düzenlemelerin uygulamaya girdiği bağlam dikkate alınır (Fakhretdinov ve Diğerleri v. Rusya
(k.k.), §30). Bu yakın tarihli davada Mahkeme, etkili bir hukuk yolu oluşturulmasını istediği
bir konuda verdiği bir pilot kararın ardından uygulamaya geçirilen hukuk yolunun,
başvurucular tarafından Mahkeme’ye başvuru yapılmadan önce kullanılması gerektiğini
belirtmiştir.
Mahkeme ayrıca, Sözleşme’nin 35(1). fıkrasının uygulanma koşullarını, başvuru tarihine
göre belirlemiştir (a.g.k., §31-33; ayrıca Nagovitsyn ve Nalgiyev v. Rusya (k.k.), §29 vd.
ve 42).
B. Altı aylık süre kuralına uymama
Madde 35(1) – Kabul edilebilirlik koşulları
“1. Mahkeme’ye ancak, uluslararası hukukun genel olarak kabul edilen ilkeleri uyarınca iç hukuk
yollarının tüketilmesinden sonra ve iç hukuktaki kesin karar tarihinden itibaren altı aylık bir süre
içinde başvurulabilir.”
1. Kuralın amacı
66. Altı aylık süre kuralının amacı, hukuk güvenliğini güçlendirmek, Sözleşme’nin
bakımından meselelerin ortaya çıktığı olayların makul bir süre içinde incelenmesini sağlamak
ve yetkililer ile ilgili diğer kişileri uzun sürecek bir belirsizliğe karşı korumaktır (P.M. v.
Birleşik Krallık (k.k.)).
67. Bu kural ayrıca, müstakbel başvuruculara bir başvuruda bulunup bulunmamayı
düşünmeleri ve eğer başvuruda bulunacaklarsa ileri sürecekleri şikayetler ve iddialar
konusunda karar vermeleri için yeterli zaman sağlar (O’Loughlin ve Diğerleri v. Birleşik
Krallık (k.k.)); zamanın geçmesi ileri sürelen meselelerin gereği gibi incelenmesinde sorun
yaratacağı için, bu kural dava konusu olayların kanıtlanmasını kolaylaştırır (Nee v. İrlanda
(k.k.)).
68. Bu kural, Mahkeme tarafından yapılan denetimin süre yönünden sınırlarını gösterir ve
hem bireylere ve hem de devlet yetkililerine belirtilen süre geçtikten sonra artık denetimin
mümkün olmadığı işaretini verir (İpek v. Türkiye (k.k.); Di Giorgio ve Diğerleri v. İtalya
(k.k.)).
69. Mahkeme, (örneğin bir Hükümetin bu sorun hakkında bir şey söylememiş olması
nedeniyle) altı aylık süre kuralının uygulanmasını bir kenara bırakamaz (Belaousof ve
Diğerleri v. Yunanistan, §38).
70. Altı aylık süre kuralı, bir başvurucunun konuyla ilgili durumu ulusal düzeyde kesin
olarak sonuçlanmadan önce Mahkeme’ye bir şikayette bulunmasını gerekli kılamaz (Varnava
ve Diğerleri v. Türkiye [BD], §157).
22
2. Altı aylık sürenin başladığı tarih
a) Nihai karar
71. Altı aylık süre, iç hukuk yollarının tüketilmesi sürecinde verilen nihai karardan başlar
(Paul ve Audrey Edwards v. Birleşik Krallık (k.k.)). Başvurucu normal şartlarda etkili ve
yeterli olabilecek iç hukuk yollarını kullanmış olmalıdır (Moreira Barbosa v. Portekiz (k.k.)).
72. Sadece olağan ve etkili hukuk yolları dikkate alınabilir, çünkü bir başvurucu Sözleşme
bakımından söz konusu olan şikayet için etkili bir giderim sağlama yetkisi ve görevi
bulunmayan organlara veya mercilere uygun olmayan veya yanlış anlaşılan başvurularda
bulunmak suretiyle, kısıtlı olan süreyi genişletemez (Fernie v. Birleşik Krallık (k.k.)).
73. Kullanılması kamu görevlilerinin takdirine bağlı olan ve sonuç olarak başvurucu
tarafından doğrudan erişilebilir olmayan iç hukuk yollarının tüketilmiş olması dikkate
alınmaz. Aynı şekilde, belirli bir süreye sahip olmayan hukuk yolları belirsizlik yaratır ve
Sözleşme’nin 35(1). fıkrasındaki altı aylık süre kuralını işlevsiz kılar (Williams v. Birleşik
Krallık (k.k.)).
74. Sözleşme’nin 35(1). fıkrası, kural olarak, başvurucuların yargılamanın yenilenmesi
için başvurmuş olmalarını veya benzer olağanüstü hukuk yolları kullanmış olmalarını
gerektirmez; bu tür hukuk yolları kullanıldığı gerekçesiyle altı aylık sürenin uzatılmasına izin
vermez (Berdzenishvili v. Rusya (k.k.); Tucka v. Birleşik Krallık (no. 1) (k.k.)). Ancak
olağanüstü hukuk yolu, başvurucunun kullanabileceği tek hukuk yolu ise, altı aylık süre, bu
hukuk yolu bakımından kararın verildiği tarihten hesaplanır (Ahtinen v. Finlandiya (k.k.)).
Bir başvurucunun yeniden yargılama talebinin reddine dair karardan itibaren altı ay içinde
şikayetlerini sunduğu bir başvuru kabuledilebilir değildir, çünkü bu karar “nihai karar”
değildir (Sapeyan v. Ermenistan, §23).
Yargılamanın yeniden yapıldığı veya nihai kararın gözden geçirildiği davalarda, ilk
yargılama veya nihai karar bakımından altı aylık sürenin başlaması, sadece bu tür bir
denetime veya yeniden yargılamaya temel oluşturan ve olağanüstü denetim organının
incelemesine tabi tutulmuş olan Sözleşme’yle ilgili meseleler bakımından durur (a.g.k., §24).
b) Başlangıç noktası
75. Altı aylık süre, başvurucunun ve/veya temsilcisinin ulusal düzeydeki nihai karardan
yeterince bilgi sahibi olmasıyla başlar (Koç ve Tosun v. Türkiye (k.k.)).
76. Başvurucunun nihai ulusal kararı hangi tarihte öğrendiğini kanıtlamak, altı aylık süre
kuralına uyulmadığını ileri süren devlete düşer (Şahmo v. Türkiye (k.k.)).
c) Kararın tebliğ edilmesi halinde
77. Başvurucuya tebliğ edilmesi: Başvurucunun nihai kararın bir örneğini tebliğ alma
hakkı bulunduğu hallerde, altı aylık sürenin kararın örneğinin tebliği tarihinden başlatılması,
Sözleşme’nin 35(1). fıkrasının konusuna ve amacına daha uygundur (Worm v. Avusturya,
§33).
78. Avukata tebliğ edilmesi: Başvurucu iç hukuk yollarını tüketen karardan daha sonra
haberdar olsa da, altı aylık süre başvurucunun avukatının bu kararı öğrendiği tarihte başlar
(Çelik v. Türkiye (k.k.)).
d) Kararın tebliğ edilmemesi halinde
79. İç hukukta kararın tebliğ edilmesi öngörülmüyorsa, kararın kesinleştirildiği tarihi, yani
tarafların kararın içeriğini kesin olarak öğrenebilecekleri tarihi başlangıç noktası olarak almak
gerekir (Papachelas v. Yunanistan [BD], §30).
23
80. Başvurucu veya avukatı, mahkeme yazı işleri müdürlüğünde bulunan kararın bir
nüshasını almak için gerekli özeni göstermelidir (Ölmez v. Türkiye (k.k.)).
e) İç hukuk yolu bulunmaması
81. Başlangıçtan itibaren başvurucunun etkili bir hukuk yoluna sahip olmadığı belli ise,
altı aylık süre şikayet konusu eylemin yapıldığı tarihten veya başvurucunun bu eylemden
doğrudan etkilendiği tarihten veya böyle bir eylemi fark ettiği veya olumsuz sonuçlarını
öğrendiği tarihten başlar (Dennis ve Diğerleri v. Birleşik Krallık (k.k.); Varnava ve Diğerleri
v. Türkiye [BD], §157).
82. Bir başvurucu, görünürde mevcut bir hukuk yolunu kullanıyorsa, ancak daha sonra bu
hukuk yolunu etkisiz kılan koşulları fark edecek olursa, altı aylık süreyi başvurucunun bu
koşulları ilk fark ettiği veya fark etmesi gerektiği tarihten başlatmak uygun olur (a.g.k., §158).
f) Altı aylık dönemin hesaplanması
83. Süre, nihai kararın tefhim edildiği veya başvurucu ya da temsilcisinin bu karardan
haberdar olduğu günün ertesi günü başlar ve takvim aylarının karşılığı gerçek süre ne olursa
olsun, altı takvim ayı sonra sona erer (Otto v. Almanya (k.k.)). Altı aylık süreye uygun
davranılmış olup olmadığı, her bir davalı devletin ulusal mevzuatlarına göre değil,
Sözleşme’ye özgü kriterler kullanılarak belirlenir (Benet Praha, spol. s r.o., v. Çek
Cumhuriyeti (k.k.); Büyükdere ve Diğerleri v. Türkiye, §10).
84. Mahkeme, altı aylık sürenin sona erdiği tarihi, davalı devlet tarafından belirlenen
tarihten farklı bir tarih olarak belirleyebilir (İpek v. Türkiye (k.k.)).
g) Devam eden durum
85. “Devam eden durum” kavramı, devletin başvurucuları mağdur ettiği süre giden
faaliyetleriyle oluşan bir vaziyete işaret eder. Bir olayın zamanla önemli sonuçlar doğurması,
bu olayın “devam eden durum” oluşturduğu anlamına gelmez (Iordache v. Romanya, §49).
86. İddia edilen ihlalin, iç hukuk yollarının mevcut olmadığı bir devam eden durum
oluşturması halinde, altı aylık süre, devam eden durumun sonunda başlar (Ülke v. Türkiye
(k.k.)). Durum devam ettiği sürece, altı aylık süre işlemez (Iordache v. Romanya, §50).
Ayrıca (Varnava ve Diğerleri v. Türkiye [BD], §161 vd.) kararına bakılabilir.
3. Başvurunun yapıldığı tarih 2
a) İlk mektup
87. Mahkeme İçtüzüğünün 47(5). fıkrasına ve Sözleşme organlarının yerleşik
uygulamasına göre, kural olarak, daha sonra başvuru formunun gereği gibi doldurulup
Mahkeme tarafından belirlenen süre içinde Mahkeme’ye sunulmuş olması koşuluyla,
başvurucunun başvurunun konusunu özet olarak da olsa anlattığı ilk mektubun tarihi,
başvurunun yapıldığı tarih olarak kabul edilir (Kemevuako v. Hollanda (k.k.)).
88. Başvurunun yapıldığı tarih, başvurunun postaya verildiği tarihi belirten posta damga
tarihi olup, başvurunun üzerine vurulan alındı tarihi değildir (Kipritci v. Türkiye, §18). Ancak
özel bazı koşullarda farklı bir yaklaşım gösterilebilir (Bulinwar OOD ve Hrusanov v.
Bulgaristan, §30 vd.).
2. Bk. Mahkeme İçtüzüğü ve “Davanın Açılması” konusunda Uygulama Yönergesi.
24
b) Başvurunun yazıldığı tarih ile postaya verildiği tarih arasındaki fark
89. Mektubun yazıldığı tarih ile mektubun postaya verildiği tarih arasında bir günden fazla
süre varsa ve bu süreye ilişkin bir açıklama yapılmamış ise, mektubun postaya verildiği tarih
başvuru tarihi olarak kabul edilir (Arslan v. Türkiye (k.k.); Růžičková v. Çek Cumhuriyeti
(k.k.)).
Bu kural, başvuru dilekçe aslının zorunlu sekiz haftalık süre içinde gönderilip
gönderilmediği sorunu için de (Kemevuako v. Hollanda (k.k.), §24) ve faksla gönderme için
de (Otto v. Almanya (k.k.)) geçerlidir.
c) Faksla gönderme
90. Başvuru dilekçesini sadece faksla göndermek yeterli olmayıp, süresi içinde dilekçenin
aslı da Mahkeme’ye sunulmalıdır (Kemevuako v. Hollanda (k.k.), §22 vd.).
d) İlk iletiden sonraki ara
91. İlk iletiyle Sözleşme yargılamasını harekete geçiren bir başvuruda bulunulduktan
sonra, hiç bir açıklaması olmayan belirsiz bir süre hareketsiz kalınması, altı aylık süre
kuralının amacına ve ruhuna aykırı düşer. Dolayısıyla başvurucular, süreci başlatan ilk
temastan sonra, makul bir hızla başvurularını izlemelidirler (P.M. v. Birleşik Krallık (k.k.)).
Sekiz haftalık süreye (bk. Mahkeme İçtüzüğü madde 47(5) ve Davanın Açılması Hakkında
Uygulama Yönergesinin 4. paragrafı) uyulmaması, Mahkeme’yi tamamlanmış başvuru
dilekçesinin sunulduğu tarihi başvurunun yapıldığı tarih olarak kabul etmeye götürecektir
(Kemevuako v. Hollanda (k.k.), §22-24).
e) Bir şikayetin nitelendirilmesi
92. Bir şikayet, sadece dayandığı hukuki sebep veya argümanlarla değil, ama içinde iddia
edilen maddi olaylarla nitelendirilir (Scoppola v. İtalya (no. 2) [BD], §54).
f) Daha sonraki şikayetler
93. İlk başvuruda yer almayan şikayet bakımından altı aylık sürenin işlemesi, Sözleşme
organına sunulduğu tarihe kadar durmaz (Allan v. Birleşik Krallık (k.k.)).
94. Altı aylık sürenin dolmasından sonra ileri sürülen şikayetler, ancak süresi içinde ileri
sürülen ilk şikayetin belirli yönlerini oluşturmaları halinde incelenebilir (Sâmbăta Bihor
Greco-Catholic Parish v. Romanya (k.k.)).
95. Başvurucunun ilk başvurusunda, daha sonra ileri süreceği şikayetin maddi temellerine
ve ihlalin niteliğine dair bir işaret vermeden sırf Sözleşme’nin 6. maddesine dayanmış olması,
daha sonra bu madde bakımından ileri süreceği tüm şikayetlerin de yapılmış olduğunun
kabulü için yeterli değildir (Allan v. Birleşik Krallık (k.k.); Adam ve Diğerleri v. Almanya
(k.k.)).
96. Ulusal düzeydeki bir dava dosyasından belgeler sunulmuş olması, ileride bu dosyayla
ilgili yapılacak tüm şikayetler için bir başvuru yapılmış olduğunun kabul edilmesi için yeterli
değildir. Bir şikayetin yapılmış olması ve böylece altı aylık sürenin durması için, özet de olsa,
iddia edilen Sözleşme ihlalinin niteliği hakkında bazı bilgiler verilmiş olmalıdır (Božinovski v.
“Eski Yugoslavya Makedonya Cumhuriyeti” (k.k.)).
25
4. Örnekler
a) Süre sınırının Sözleşme’nin 2. maddesindeki usul yükümlülüğüne uygulanabilirliği
97. Ölüm meydana gelmişse, ölenin yakını başvurucudan ölümle ilgili soruşturmanın
ilerleyişini takip etmesi beklenir, soruşturmada ilerleme yoksa, etkili bir cezai soruşturma
yapılmadığını öğrendiği veya öğrenmesi gerektiği andan sonra makul bir süratle başvuru
yapması beklenir (Varnava ve Diğerleri v. Türkiye [BD], §158 ve 162).
98. Kayıp edilme olaylarında, kayıp edilen kişinin yakınlarının, iç hukuktaki
soruşturmanın etkili olmadığı hakkında Mahkeme’ye yapacakları şikayeti gereğinden fazla
geciktirememeleri gerekir. Kayıp edilme söz konusu olduğunda, başvurucular Strazburg’a
gelmeden önce sonsuza kadar bekleyemezler. Başvurucular belirli bir ölçüde özen ve
inisiyatif göstermeli ve şikayetlerini gereksiz yere geciktirmeden yapmalıdırlar (a.g.k., §165,
gecikme konusunda, §162-166).
b) Sözleşme’nin 5(3). fıkrasına göre birden fazla tutukluluğun bulunduğu olaylarda altı
aylık süre kuralını uygulama şartları
99. Birbiri ardına birden fazla tutukluluk dönemleri bir bütün olarak görülmelidir; altı
aylık süre, son tutukluluk döneminin sona ermesinden sonra işlemeye başlar (Solmaz v.
Türkiye, §36).
C. İsimsiz başvuru
Madde 35(2)(a) – Kabul edilebilirlik koşulları
“2. Mahkeme, 34. maddeye göre yapılmış bir bireysel başvuruyu aşağıdaki hallerde ele almaz:
(a) Başvurunun isimsiz olması; …” 3
1. İsimsiz başvuru
100. Mahkeme’nin başvurucuyu belirleyebilmesi için dava dosyasında her hangi bir unsur
bulunmaması halinde, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne yapılan bir başvuru, isimsiz
başvuru olarak kabul edilir (“Blondje” v. Hollanda (k.k.)). Sunulan dilekçelerden veya
belgelerden hiç biri başvurucunun adından söz etmiyor ama sadece atıf ve takma isim
bulunuyor ve yetki belgesi “X” tarafından imzalanmış bulunuyorsa, başvurucunun kimliği
açıklanmamış demektir.
101. Bir dernek tarafından ismi belirtilmeyen kişiler namına yapılan başvuruda, dernek
kendisinin mağdur olduğunu iddia etmiyor fakat ismi belirtilmeyen kişiler namına özel
yaşama saygı hakkının ihlalinden şikayet ediyor ve böylece temsil ettiğini söylediği kişiler
başvurucu haline getiriliyordu; bu başvuru isimsiz başvuru olarak kabul edilmiştir
(Federasyon French Medical Trade Unions ve National Federasyon Nurses v. Fransa (k.k.)).
2. İsimsiz olmayan başvuru
102. Kimliği üzerindeki şüpheyi kaldıracak ölçüde başvurucunun bütün kişisel bilgilerini
içeren ama imzalanmamış olan bir başvuru dilekçesi, kendisiyle iletişimin ardından
3. Sözleşme’nin 35(2)(a) bendi anlamındaki isimsiz başvuru, Mahkeme önündeki bir davanın kamuya açıklığı
şeklindeki normal kuralı askıya alma yoluyla bir başvurucunun kimliğinin açıklanmaması sorunundan ve
Mahkeme önündeki gizlilik sorunundan ayrı bir sorundur (bk. Mahkeme İçtüzüğü madde 33 ve 47(3) ve buna
ekli uygulama yönergesi).
26
başvurucunun temsilcisi tarafından imzalanmış olan bir başvuru, isimsiz başvuru değildir
(Kuznetsova v. Rusya (k.k.)).
103. Hayali isimlerle yapılan başvurular: Bazı kişiler takma isim kullanmışlar ve silahlı
çatışma ortamında aile üyelerini ve arkadaşlarını korumak için gerçek isimlerini açıklamamak
zorunda kaldıklarına dair Mahkeme’ye bir açıklamada bulunmuşlardır. Mahkeme,
“anlaşılabilir nedenlerle gerçek kimliklerini gizleme taktiklerinin ardında, yeterli sayıda
belirtiden isimlerinin dışında gerçek kişiler olduklarını …” ve “başvurucular ile söz konusu
olaylar arasında yeterince yakın bir bağın varlığını” tespit ederek, bu başvurunun isimsiz
olmadığını kabul etmiştir (Shamayev ve Diğerleri v. Gürcistan ve Rusya (k.k.)). Ayrıca
Shamayev ve Diğerleri v. Gürcistan ve Rusya, §275) kararına bakılabilir.
104. Bir kilise veya dini ya da felsefi amaçları bulanan bir dernek tarafından
Sözleşme’nin 9, 10 ve 11. maddeleri konusunda yapılan ve üyelerinin isimleri açıklamayan
bir başvuru, isimsiz başvuru olarak reddedilmemiştir (Omkarananda ve Divine Light Zentrum
v. İsviçre (k.k.)).
D. Mükerrer başvuru
Madde 35(2)(b) – Kabul edilebilirlik koşulları
...
(b) Başvurunun Mahkeme tarafından daha önce incelenmiş bir konuyla aynı içeriğe sahip olması ...” 4
105. Tarafları, şikayetleri ve maddi olayları aynı olan başvurular, “aynı içeriğe sahip”
başvurular olarak kabul edilir (Pauger v. Avusturya (k.k.); Verein gegen Tierfabriken Schweiz
(VgT) v. İsviçre (no. 2) [BD], §63). Böyle bir durumun tespit edildiği bir başvuru
kabuledilemez bulunur.
1. Aynı başvurucular
106. Aynı konuyla ilgili olan fakat BM İnsan Hakları Komitesine bildirimde bulunan bir
dernek ve bireyler tarafından birlikte yapılan başvurular (Folgerø ve Diğerleri v. Norveç
(k.k.)) veya İnsan Hakları Yüksek Komiserliğine başvurucular tarafından değil ama bir
hükümet dışı örgüt tarafından yapılan bir bildirim (Celniku v. Yunanistan, §36-41), aynı
şikayetçiler tarafından yapılmış başvurular olarak görülmez. Aynı şey, bir hükümet dışı örgüt
ile başvurucular tarafından Keyfi Tutma Hakkında Çalışma Gurubuna sunulan bir talep için
de geçerlidir (Illiu ve Diğerleri v. Belçika (k.k.)).
107. Bir Hükümet tarafından yapılmış bir devlet başvurusu, bireyleri kendi başvurularını
yapma ve izleme imkanından yoksun bırakmaz (Varnava ve Diğerleri v. Türkiye [BD], §118).
2. Aynı şikayetler
108. Şikayet kavramı, iddianın amacı veya hukuki temeli şeklinde tanımlanır.
Bir şikayetin niteliğini, başvuru konusu yapılan olaylar belirler; yoksa şikayeti niteliği,
sadece hukuksal dayanaklara ya da ihlal iddialarına bakılarak belirlenemez (Guerra ve
Diğerleri v. İtalya, §44, Scoppola v. İtalya (no. 2) [BD], §54, Previti v. İtalya (k.k.), §293).
4. Bu hüküm daha önce Sözleşme’nin 27. maddesinde yer almaktaydı.
27
109. Mahkeme her bir şikayetle ilgili ayrı bir değerlendirme yapmaktadır. İncelenmiş bir
başvuruyla sadece aynı içeriğe sahip bir diğer başvuru, Sözleşme’nin 35(2). fıkrası gereğince
reddedilir (Dinç v. Türkiye (k.k.)).
110. Başvurucunun daha önce ileri sürdüğü şikayetleri yeniden ileri sürdüğü bir başvuru
kabuledilemez bulunur (X v. Almanya (k.k.); Duclos v. Fransa (k.k.); Clinique Mozart Sarl v.
Fransa (k.k.); Rupa v. Romanya (k.k.); Coscodar v. Romanya (k.k.)).
111. Aynı apartmanda farklı bir daire ve farklı bir kiracıyla ilgili bir konuda yapılan bir
başvuruyla aynı meseleleri ileri süren ve yeni bir delil göstermeksizin önceki şikayetlerini
tekrarlayan ve dolayısıyla içeriği itibarıyla aynı olan aynı başvurucunun başvurusu
kabuledilemez bulunmuştur (X v. Almanya (k.k.)).
112. Aşağıdakiler, içeriği itibarıyla aynı olmayan başvuru örnekleridir:
– bir başvurucunun gözaltında tutulma koşullarıyla ilgili bir başvuru, Devlet Güvenlik
Mahkemesi tarafından mahkum edilmesiyle veya başvurucunun da üyesi olduğu partinin
kapatılmasının ardından milletvekili dokunulmazlığının kaldırılmasıyla ilgili uyuşmazlıkla
aynı uyuşmazlık değildir (Sadak v. Türkiye, §32-33);
– bir başvurucunun gözaltında tutulma koşulları ve Devlet Güvenlik Mahkemesi tarafından
mahkumiyetiyle ilgili bir uyuşmazlık, dokunulmazlığının kaldırılmasıyla ilgili bir
uyuşmazlıkla aynı uyuşmazlık değildir (Yurttas v. Türkiye, §36-37).
113. Mahkeme, maddi olayların hukuki nitelendirilmesi işinin patronu olup, bir başvurucu
veya bir hükümet tarafından yapılan nitelendirmeyle kendisini bağlı kabul saymaz.
Dolayısıyla, ilk yapılan başvurudaki olayların Sözleşme’nin farklı hükümlerine göre yeniden
incelenmesi amacıyla yapılan yeni bir başvuru, aynı şikayetle ilgili olup, kabuledilemez
bulunur ve reddedilir (Previti v. İtalya (k.k.), §293-294).
3. Aynı olaylar
114. Bir şikayetin diğeriyle aynı olması, yeni bir bilgi verilmişse, kendiliğinden bu yeni
başvurunun kabuledilebilir bulunmasını engellemez.
115. Başvurucunun yeni bilgi sunduğu bir başvuru, önceki başvuru ile içerik bakımından
aynı başvuru olmayacaktır (Chappex v. İsviçre (k.k.); Patera v. Çek Cumhuriyeti (k.k.)).
Diğer bir uluslararası organ önünde iddia edilen olaylarla ilgili şikayetler kabuledilemez, fakat
daha sonra meydana gelen olaylarla ilgili şikayetler kabuledilebilir.
116. Aksi taktirde başvuru kabuledilemez bulunur (Hokkanen v. Finlandiya (k.k.);
Adesina v. Fransa (k.k.); Bernardet v. Fransa (k.k.); Gennari v. İtalya (k.k.); Manuel v.
Portekiz (k.k.)).
E. Daha önce başka bir uluslararası organa sunulmuş olan başvuru
...
(b) başvurunun … başka bir uluslararası soruşturma ya da uzlaşma organına sunulmuş olup konuyla
ilgili hiç bir yeni bilgi içermemesi.”
117. Bu hükmün amacı, aynı olaylarla ilgili birden fazla uluslararası dava açılmasını
önlemektir.
28
118. Bu fıkradaki kabuledilebilirlik koşullarının birlikte bulunması gerekir:
başvuru, başka bir başvuru ile aynı içeriğe, yani aynı maddi olaylara, taraflara ve
şikayetlere sahip olmamalı (bk. mükerrer başvurular hakkında başlık I.D), ve
başvuru, daha önce başka bir uluslararası soruşturma veya uzlaştırma organına sunulmuş
olmamalıdır.
119. Mahkeme, bir davaya bakarken, esastan bir karar verilmiş olması nedeniyle
Sözleşme’nin 35(2)(b) bendindeki koşulların bulunduğunu tespit ettiğinde, daha önce başka
bir uluslararası organ tarafından incelenmiş başvuruyu kabuledilemez bulur.
120. Bir davanın Sözleşme’nin 35(2)(b) kapsamına girebilmesi için, Sözleşme’nin 34.
maddesi anlamında bir bireysel başvuru olarak görülmesini sağlayacak özelliklere sahip
olması gerekir.
1. Organ kavramı
a) Resmi bir organ olmalıdır
121. Özel bir kuruluş olan Uluslararası Parlamentolar Birliği İnsan Hakları Komitesi,
hükümet dışı bir örgüttür; oysa Sözleşme’nin 27. maddesi (şimdiki 35(2). fıkrası) devletler
arası kuruluş ve organlardan söz etmektedir (Lukanov v. Bulgaristan (k.k.)).
b) Uluslararası bir organ olmalıdır
122. Bosna Hersek İnsan Hakları Mahkemesi uluslararası bir anlaşmayla kurulmuş olup,
bazı üyeleri uluslararası üyeler olmakla birlikte, uluslararası bir organ değildir (Jeličić v.
Bosna Hersek (k.k.)).
c) Bağımsız bir organ olmalıdır
123. Birleşmiş Milletler Keyfi Tutma Çalışma Gurubu böyle bir organdır, çünkü insan
hakları alanında uzmanlaşmış mümtaz kişiler olan bağımsız uzmanlardan oluşmaktadır
(Peraldi v. Fransa (k.k.)).
124. Ne var ki, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesinin “1503 usulü”, devlet
temsilcilerinden oluşan bir hükümetler arası bir organ önündeki bir usuldür. Bu organ “başka
bir uluslararası soruşturma organı” değildir (Mikolenko v. Estonya (k.k.)).
d) Yargısal bir organ olmalıdır
125. Başvuru yargısal veya yarı yargısal bir organ önüne getirilmiş olmalıdır (Zagaria v.
İtalya (k.k.)).
126. Önleyici bir işlevi bulunan İşkenceyi ve İnsanlıkdışı veya aşağılayıcı Muamele veya
Cezayı Önleme Avrupa Komitesi (CPT), böyle bir organ değildir. CPT tarafından toplanan
bilgiler gizlilik niteliğine sahiptir. Komite tarafından verilen tavsiye kararları
alenileştirilmedikçe, bireyler komitenin uyguladığı usule katılma ve verdiği tavsiye kararları
hakkında bilgilenme hakkına sahip değildirler (Zagaria v. İtalya (k.k.); Annunziata v. İtalya
(k.k.); Genovese v. İtalya (k.k.); Stolder v. İtalya , §16-19).
29
2. Usul güvenceleri
a) Çelişmeli yargılama
127. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliğine 1503 usulüne göre şikayette
bulunan kişiler, gizli olan bu usule katılamazlar. Komiserlik tarafından alenileştirilmedikçe,
bu kişiler Birleşmiş Milletler tarafından alınabilecek tedbirler hakkında bilgilendirilmezler.
Dolayısıyla bu usul, bir başka usul bakımından Sözleşme’nin 34. maddesi anlamında bir
bireysel başvuru olarak görülemez (Celniku v. Yunanistan, §39-41).
b) Yargısal organın yerine getirmesi gerekenler
128. Söz konusu organın vereceği kararlar gerekçeli olmalı, taraflara tebliğ edilmeli ve
yayımlanmadır (Peraldi v. Fransa (k.k.)).
3. Organın rolü
129. Önleyici role sahip bir kurum, uluslararası organ olarak görülemez (CPT ile ilgili
olarak Zagaria v. İtalya (k.k.); De Pace v. İtalya; veya Gallo v. İtalya (k.k.)). Ayrıca, bu
organ tarafından toplanan bilgiler gizlidir; organ tarafından alenileştirilmedikçe, bireylerin bu
organın tavsiye kararlarına ilişkin bilgilendirilme veya muhakemeye katılma hakları yoktur.
130. Aynı şey, genel bir durumu inceleyen bir organ (Mikolenko v. Estonya (k.k.)) veya
tutulanların insan hakları üzerinde bir rapor yazmak için görevlendirilmiş özel raportör
(Yağmurdereli v. Türkiye (k.k.)) bakımından da geçerlidir.
Bireyin Avrupa Birliğine üye bir devletin bir mevzuat hükmüne veya uygulamasına karşı
Avrupa Komisyonuna yaptığı şikayet, Komisyona tek amacı üye devletin Avrupa Birliği
hukukunun gereklerine gönüllü olarak uygun hareket etmesini sağlamak ya da Topluluk
hukukunu ihlal nedeniyle dava açılması olan “aykırılık davası” veya “ön uyuşmazlık davası”
açma fırsatı verir; bu davanın sonunda bireysel duruma bir çözüm getirilmez. Bu nitelikte bir
şikayet, usul açısından veya potansiyel sonuçları açısından Sözleşme’nin 34. maddesindeki
bir bireysel başvuruya benzetilmez. Buna göre Komisyon, uluslararası soruşturma veya
uzlaşma organı değildir (Karoussiotis v. Portekiz, §62-77).
a) Organ sorumluları belirleyebilmelidir
131. Aşağıdaki olaylarda belirleyememiştir:
– Kıbrıs’taki Kayıp Kişiler Komitesi: çünkü Türkiye bu Komite önündeki usulde taraf
değildir ve Komite kayıp kişilerin ölümlerinin sorunluluğunu Türkiye’ye yükleyemez
(Varnava ve Diğerleri v. Türkiye (k.k.));
– Birleşmiş Milletler Gayri İradi ve Zorla Kayıplar Çalışma Gurubu: çünkü bu Gurup, kayıp
kişilerin ölümlerinden sorumlu tutamaz veya kayıpların sebepleri hakkında bir tespitte
bulunamaz (Malsagova ve Diğerleri v. Rusya (k.k.)).
132. Bununla birlikte, keyfi tutma olayları bakımından devlete sorumluluk yükleyebilen
tavsiye kararları veren Keyfi Tutma Çalışma Gurubu, uluslararası bir soruşturma organı
olarak görülebilir (Peraldi v. Fransa (k.k.)).
b) Organ bir ihlale son verme amacına sahip olmalıdır
133. Keyfi Tutma Çalışma Gurubunun Hükümetlere gönderdiği tavsiye kararlarının
amacı, şikayet konusu durumlara bir son vermektir (a.g.k.; Illiu ve Diğerleri v. Belçika
(k.k.)).
30
134. Bir ihlalden mağdur olanlar, giderim elde edebilmelidirler. Oysa Birleşmiş Milletler
İnsan Hakları Komisyonu (Mikolenko v. Estonya (k.k.)) veya Gayri İradi veya Zorla Kayıplar
Çalışma Gurubu (Malsagova ve Diğerleri v. Rusya (k.k.)) bir giderim sağlamaz.
c) Organın etkililiği
135. Karar yayımlanmalıdır. Oysa CPT kararlarını alenileştirmedikçe, kabul edilmiş
olabilecek tavsiye kararları hakkında bireylerin bilgilenme hakları yoktur (Zagaria v. İtalya
(k.k.) ve De Pace v. İtalya).
136. Birleşmiş Milletler Keyfi Tutma Hakkında Çalışma Gurubu önündeki usulü göre,
tavsiye kararlarıyla birlikte, ilgili Hükümetlere gönderilen görüşler, İnsan Hakları
Komisyonuna sunulan yıllık raporlara eklenebilir; Komisyon da Birleşmiş Milletler Genel
Kuruluna tavsiyelerde bulunabilir; bu usul, potansiyel sonuçları itibarıyla bireysel başvuru
olarak görülebilir (Peraldi v. Fransa (k.k.)).
137. Dolayısıyla aşağıdakiler “başka bir uluslararası organ” olarak görülmektedir:
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi (Calcerrada Fornieles ve Cabeza Mato v.
İspanya (k.k.), Pauger v. Avusturya (k.k.), C.W. v. Finlandiya (k.k.));
Uluslararası Çalışma Teşkilatının Örgütlenme Özgürlüğü Komitesi (Cereceda Martín ve
Diğerleri v. İspanya (k.k.));
Birleşimiş Milletler Keyfi Tutma Çalışma Gurubu (Peraldi v. Fransa (k.k.)).
F. Başvuru hakkının kötüye kullanılması
“3. Asağıdaki hallerde Mahkeme, 34. madde uyarınca sunulan bireysel başvuruları kabul edilemez
bulur:
(a) Başvurunun konu bakımından Sözleşme veya Protokollerinin hükümleriyle bağdaşmaması,
dayanaktan açıkça yoksun veya bireysel başvuru hakkının kötüye kullanılması niteliğinde olması, ...”
1. Genel tanım
138. Sözleşme’nin 35(3)(a) fıkrasındaki “kötüye kullanma” kavramı, genel hukuk
teorisindeki olağan anlamıyla, yani bir hakkı öngörüldüğü amaçlar dışında başkalarına zarar
vermek üzere kullanmak şeklinde anlaşılmalıdır. Buna göre, başvurucunun bireysel başvuru
hakkının Sözleşme’de öngörülen amacına açıkça aykırı olan ve Mahkeme’nin gereği gibi
çalışmasını veya önündeki davanın gereği gibi görülmesini engelleyen bir davranışı, başvuru
hakkının kötüye kullanılması oluşturur (Miroļubovs ve Diğerleri v. Letonya, §62 ve 65).
139. Teknik açıdan bakıldığında, Sözleşme’nin 35(3). fıkrasından, başvuru hakkını kötüye
kullanmak üzere yapılan bir başvurunun düşürülmesi yerine kabuledilemez bulunması
gerektiği anlaşılmaktadır. Aslında Mahkeme de bir başvurunun başvuru hakkının kötüye
kullanılması sebebiyle reddedilmesinin istisnai bir tedbir olduğunu vurgulamıştır (Miroļubovs
ve Diğerleri v. Letonya, §62). Mahkeme’nin başvurunu hakkını kötüye kullanma tespit ettiği
olaylar, beş kategori altında toplanabilir: yanıltıcı bilgi verme; hakaret edici bir dil kullanma;
dostane çözüm sürecini gizli tutma yükümlülüğünü ihlal etme; başvurunun açıkça içerikten
yoksun şikayetçilikle sunulması veya gerçek bir amaçtan yoksun bir başvuru olması; ve
tüketici olarak sayılamayan diğer tüm haller.
31
2. Mahkeme’yi yanıltma
140. Bir başvuruda Mahkeme’yi aldatmak amacıyla bilerek gerçek olmayan olaylara
dayanılıyorsa, başvuru hakkı kötüye kullanılıyor demektir (Varbanov v. Bulgaristan, §36). ).
İlk olarak, başvurunun sahte kimlikle yapılması (Drijfhout v. Hollanda (k.k.), §27-29) ve
ikinci olarak, Mahkeme’ye gönderilen belgelerde sahtecilik yapılması (Jian v. Romanya
(k.k.); Bagheri ve Maliki v. Hollanda (k.k.) ve Poznanski ve Diğerleri v. Almanya (k.k.)), bu
tür kötüye kullanmaların en ciddi ve aşikar örnekleridir.
Başvurucunun başlangıçta davanın görülmesi için esaslı bir unsur hakkında Mahkeme’ye
bilgi vermemesi halinde, ihmal suretiyle bir kötüye kullanma söz konusu olabilir (Al-Nashif v.
Bulgaristan, §89; Kerechashvili v. Gürcistan (k.k.)). Yine Mahkeme’nin önündeki yargılama
sırasında yeni ve önemli gelişmeler meydana gelmişse ve başvurucu İçtüzükteki açık
yükümlülüğüne rağmen bu bilgiyi Mahkeme’ye açıklamıyorsa ve böylece Mahkeme’nin
olaylar hakkında tam bir bilgiye sahip olarak karar vermesini engelliyorsa, kötüye kullanma
nedeniyle başvuru reddedilebilir (Hadrabová ve Diğerleri v. Çek Cumhuriyeti (k.k.);
Predescu v. Romanya, §25-27).
141. Mahkeme’yi yanıltma niyeti her zaman yeterli açıklıkla ortaya koyulmalıdır (Melnik
v. Ukrayna, §58-60, Nold v. Almanya, §87; Miszczyński v. Polonya (k.k.)).
3. Hakaret edici bir dil kullanma
142. Başvurucunun Mahkeme ile iletişimi sırasında davalı Hükümete, Hükümet
temsilcisine, davalı devletin makamlarına, Mahkeme’nin kendisine, Mahkeme yargıçlarına,
Mahkeme Yazı İşleri Müdürlüğüne veya Yazı İşleri mensuplarına karşı özellikle kırıcı,
hakaret edici, tehdit edici veya tahrik edici bir dil kullanması halinde, başvuru hakkı kötüye
kullanılmış olur (Řehák v. Çek Cumhuriyeti (k.k.); Duringer ve Grunge v. Fransa (k.k.);
Stamoulakatos v. Birleşik Krallık (k.k.)).
143. Başvurucunun kullandığı dilin sadece ağır, polemikçi veya müstehzi olması yeterli
değildir; kötüye kullanma olarak görülebilmesi için “normal, medeni ve meşru eleştiri
sınırlarını” aşması gerekir (Di Salvo v. İtalya (k.k.); tersine bir örnek için bk. Aleksanyan v.
Rusya, §116-118). Yargılama sırasında Mahkeme’nin resmi uyarısı üzerine başvurucunun
saldırgan sözlerine son vermesi, bu sözleri açıkça geri alması veya daha iyisi özür dilemesi
halinde, artık başvuru kötüye kullanma nedeniyle reddedilmez (Chernitsyn v. Rusya, §25-28).
4. Dostane çözüm sürecinin gizliliği ilkesine aykırı davranma
144. Sözleşme’nin 39(2). fıkrası ile Mahkeme İçtüzüğünün 62(2). fıkrası gereğince
taraflara yüklenen dostane çözüm görüşmelerini gizli tutma ödevinin bir başvurucu tarafından
kasten ihlal edilmesi, başvuru hakkının kötüye kullanılması olarak kabul edilebilir ve bu
nedenle başvuru reddedilebilir (Miroļubovs ve Diğerleri v. Letonya, §66; Hadrabová ve
Diğerleri v. Çek Cumhuriyeti (k.k.); Popov v. Moldova, §48).
145. Başvurucunun gizlilik ödevini ihlal edip etmediğini belirleyebilmek için, ilk olarak
bu ödevin sınırları tanımlanmalıdır. Gizlilik her zaman, tarafları ve Mahkeme’yi muhtemel
baskılara karşı korumak suretiyle dostane çözümü kolaylaştırma şeklindeki genel amacı
ışığında yorumlanmalıdır. Buna göre, dostane çözümle ilgili belgelerin içeriğini üçüncü bir
kişiye iletmek, teorik olarak Sözleşme’nin 35(3)(a). fıkrası anlamında başvuru hakkını kötüye
kullanma oluşturabilir; ancak bu durum, bu tür belgelerin üçüncü bir kişiye gösterilmesinin
veya bu belgeler üzerinde konuşulmasının mutlak ve koşulsuz bir şekilde yasaklandığı
anlamına gelmez. Bu tür geniş ve sert bir yorum, örneğin Mahkeme önündeki davada
kendisini temsil etmeye yetkili olan kişinin bir kerelik mütalaa alması halinde başvurucunun
meşru menfaatlerini korunmasını risk altına sokabilir. Dahası, Mahkeme’nin bu tür bir yasağa
32
uygun davranılıp davranılmadığını izlemesi imkansız değilse bile çok güçtür. Sözleşme’nin
39(2). fıkrası ile Mahkeme İçtüzüğünün 62(2). fıkrasının yasakladığı şey, tarafların medya
yoluyla veya geniş bir kitle tarafından okunabilecek bir mektupla veya başka bir şekilde söz
konusu bilgiyi alenileştirmeleridir (Miroļubovs ve Diğerleri v. Letonya, §68). Dolasıyla,
belirli bir ciddiyet derecesine ulaşmış bu tür bir davranış, bireysel başvuru hakkını kötüye
kullanma oluşturur.
146. Bir başvurunun kötüye kullanılmış olması için, gizli bilginin kasten alenileştirilmiş
olması gerekir. Başvurucunun alenileştirmeden doğan doğrudan sorumluluğu, her zaman
yeterli açıklıkla kanıtlanmalıdır; sırf bir kuşku yeterli değildir (Miroļubovs ve Diğerleri v.
Letonya, §66 son). Bu ilkenin uygulanmasına dair somut örnekler bulunmaktadır. Başvurunun
reddedildiği bir örnek olarak (Hadrabová ve Diğerleri v. Çek Cumhuriyeti (k.k.)) kararına
bakılabilir. Bu davada başvurucular kendi ülkelerinin Adalet Bakanlığıyla yazışmalarında,
Mahkeme Yazı İşleri Müdürlüğü tarafından yapılan dostane çözüm önerisine açıkça atıfta
bulunmuşlar ve bu durum başvuru hakkının kötüye kullanılması nedeniyle başvurunun
reddedilmesine yol açmıştır. Başvurunun kabuledilebilir bulunduğu bir örnek için
(Miroļubovs ve Diğerleri v. Letonya) kararına bakılabilir; bu davada her üç başvurucunun
gizli bilginin açıklanmasından sorumlu oldukları kesin olarak ortaya çıkarılamamış ve
Mahkeme de Hükümetin bu konudaki ilk itirazını reddetmiştir.
5. Başvurunun açıkça içeriksiz şikayetçilik olması veya gerçek bir amaçtan
yoksun olması
147. Mahkeme tarafında geçmişte kabuledilemez bulunmuş başvurusuna benzer sıkıcı ve
açıkça temelsiz başvuruları tekrar tekrar Mahkeme’ye gönderen bir başvurucu, başvuru
hakkını kötüye kullanmış olur (M. v. Birleşik Krallık (k.k.); Philis v. Yunanistan (k.k.)).
148. Mahkeme ayrıca, gerçek bir amaçtan açıkça yoksun ve/veya çok ufak bir parayla
ilgili bir başvuruyu, başvuru hakkının kötüye kullanılması olarak tespit edebilir. Bock v.
Almanya (k.k.) davasında başvurucu, doktoru tarafından önerilen 7.99 Euroluk yiyecek
takviye masrafının geri ödenmesi için açtığı davanın uzun sürmesi nedeniyle şikayette
bulunmuştur. Mahkeme, ciddi insan hakları meseleleri doğuran çok sayıda başvuruyla ağır bir
iş yükü altında olduğunu, başvurucunun geliriyle karşılaştırıldığında söz konusu miktarın
küçüklüğü dikkate alındığında maddi olayların önemsizliği ile Sözleşme’yle kurulan koruma
mekanizmasının kullanılması arasında açık bir orantısızlık bulunduğunu ve söz konusu olayın
bir ilaçla değil ama gıda takviyesiyle ilgili olduğunu gözlemlemiştir. Mahkeme ayrıca, bu gibi
davaların ulusal mahkemelerdeki sıkışıklığı artırdığını ve böylece davaların uzama
sebeplerinden biri olduğunu belirtmiştir. Bu nedenle başvuru, başvuru hakkının kötüye
kullanılması olarak görülerek reddedilmiştir. 14. Protokol 1 Haziran 2010 tarihinde yürürlüğe
girdiğinden, bu tür başvuruların Sözleşme’nin 35(3)(b) bendindeki önemli bir zarar
bulunmaması hükmüne göre ele alınması artık daha kolaydır.
6. Diğer olaylar
149. Bazen Mahkeme’nin kabuledilebilirlik kararları ve sonkararları ile henüz
Mahkeme’de görülmekte olan davalar, Sözleşmeci Devlette ulusal düzeyde siyasi söylem
amacıyla kullanmaktadır. Alenileştirme veya propaganda arzusunun esinlediği bir başvuru,
sırf bu nedenle başvuru hakkının kötüye kullanılması değildir (McFeeley ve Diğerleri v.
Birleşik Krallık (k.k.); ve ayrıca Khadzhialiyev ve Diğerleri v. Rusya, §66-67). Ancak
başvurucu siyasi menfaat saikıyla basına veya televizyona mülakatlar veriyor ve Mahkeme
önündeki davayla ilgili sorumsuzca beyanlarda bulunuyor ve yersiz tutumlar takınıyorsa ise,
bir kötüye kullanma söz konusu olabilir (Gürcistan İşçi Partisi v. Gürcistan).
33
7. Davalı Hükümetin benimsemesi gereken yaklaşım
150. Davalı Hükümet, başvurucunun başvuru hakkını kötüye kullandığı kanaatinde ise
Mahkeme’yi bu durumdan haberdar etmeli ve elindeki bilgileri Mahkeme’ye sunarak
Mahkeme’nin bunlardan gerekli sonuçları çıkarmasını sağlamalıdır. Sözleşme’nin ve
Mahkeme İçtüzüğünün başvurucu tarafa yüklediği usul yükümlülüklerine uygun davranılıp
davranılmadığını gözetmek davalı Hükümetin değil, Mahkeme’nin işidir. Hükümetin ve
kurumlarının, Mahkeme önünde usul yükümlülüklerini ihlal eden bir başvurucuya karşı ceza
veya disiplin soruşturmasında bulunma tehditleri, bireysel başvuru hakkının etkili bir şekilde
kullanılmasına müdahaleyi yasaklayan Sözleşme’nin 34. maddesinin son hükmü bakımından
bir sorun doğurabilir (Miroļubovs ve Diğerleri v. Letonya, §70.
II.
MAHKEME’NİN YETKİSİNE İLİŞKİN
KABULEDİLEMEZLİK NEDENLERİ
A. Kişi bakımından (ratione personae) bağdaşmazlık
bulur:
(a) Başvurunun konu bakımından Sözleşme veya Protokollerinin hükümleriyle bağdaşmaması ...”
Madde 32 – Mahkeme’nin yargı yetkisi
“1. Mahkeme’nin yargı yetkisi, 33, 34, 46 ve 47. maddelerde belirlenen koşullar uyarınca kendisine
sunulan, bu Sözleşme’nin ve Protokollerinin yorumu ve uygulanmasına ilişkin tüm sorunları kapsar.
2. Mahkeme’nin yetkili olup olmadığı hakkında ihtilaf durumunda, kararı Mahkeme verir.”
1. İlkeler
151. Kişi bakımından (ratione personae) bağdaşabilirlik, iddia edilen Sözleşme ihlalinin
bir Sözleşmeci Devlet tarafından işlenmiş olmasını veya bir şekilde Sözleşmeci Devlete
yüklenebilmesini gerektir.
152. Davalı devlet Mahkeme’nin kişi bakımından yetkisiyle ilgili her hangi bir itirazda
bulunmamış olsa bile, bu mesele Mahkeme’nin re’sen incelemesi gereken bir meseledir
(Sejdić ve Finci v. Bosna Hersek [BD], §27).
153. Uluslararası insan hakları andlaşmaları tarafından korunan haklar, ilgili Taraf Devlet
daha sonra ortadan kalksa veya yerine başka bir devlet geçse bile, Taraf Devletin ülkesinde
yaşayan bireyler için sağlanmalıdır (Bijelić v. Sırbistan ve Karadağ, §69).
154. Devletin kendisine ait bir şirketin eylem ve ihmallerinden dolayı Sözleşme’deki
sorumluluğundan kurtulabilmesi için, şirketin devletten kurumsal ve işleyiş açıdan yeterince
bağımsız olması gerekir (Mykhaylenky ve Diğerleri v. Ukrayna, §43-45; Cooperativa
Agricola Slobozia-Hanesei v. Moldova, §19).
155. Başvurular aşağıdaki sebeplerle, Sözleşme’yle kişi bakımından bağdaşmaz bulunur:
– başvurucu Sözleşme’nin 34. maddesi bakımından taraf ehliyetinden yoksun ise (Municipal
Section Antilly v. Fransa (k.k.); Döşemealtı Belediyesi v. Türkiye (k.k.); Moretti ve
Benedetti v. İtalya);
34
– başvurucu iddia edilen ihlalin mağduru olduğunu gösteremiyorsa;
– başvurucu bir bireye karşı yapılmış ise (X v. Birleşik Krallık (k.k.); Durini v. İtalya (k.k.));
– başvuru Sözleşme’yi onaylamamış bir devlete karşı (E.S. v. Almanya (k.k.), veya doğrudan
Sözleşme’ye katılmamış uluslararası bir örgüte karşı (Stephens v. Kıbrıs, Türkiye ve
Birleşmiş Milletler (k.k.), son paragraf) yapılmış ise;
– şikayet davalı devletin onaylamamış olduğu bir Sözleşme’ye ek bir Protokol ile ilgiliyse
(Horsham v. Birleşik Krallık (k.k.); De Saedeleer v. Belçika, §68).
2. Yetki alanı
156. Mahkeme’nin yer bakımından (ratione loci) yetkisiz olduğunu tespit etmiş olması,
başvurucuların Sözleşme’nin 1. maddesi anlamında bir veya bir kaç Sözleşmeci Devletin
yetki alanına girip girmedikleri konusunu incelemesini engellemez (Drozd ve Janousek v.
Fransa ve İspanya, §90). Dolayısıyla, başvurucuların davalı devletin yetki alanında
olmadıkları şeklindeki itirazlar, daha çok başvurunun Sözleşme’yle kişi bakımından
bağdaşmaz olduğu şeklinde iddialar olarak ileri sürülür (bk. davalı devletlerin görüşleri
Banković ve Diğerleri v. Belçika ve Diğer 16 Sözleşmeci Devlet (k.k.) [BD], §35; Ilaşcu ve
Diğerleri v. Moldova ve Rusya [BD], §300; Weber ve Saravia v. Almanya (k.k.)).
157. Sözleşme’yle kişi bakımından bağdaşabilirlik ayrıca, iddia edilen ihlalin bir
Sözleşmeci Devlete yüklenebilir olmasını gerektirir (Gentilhomme, Schaff-Benhadji ve
Zerouki v. Fransa, §20). Ancak, yüklenebilirlik/sorumluluk meseleleri, yakın tarihli davalarda
kişi bakımından bağdaşabilirliğe açıkça atıf yapılmaksızın incelenmiştir (Assanidze v.
Gürcistan [BD], §144 vd.; Hussein v. Arnavutluk ve Diğer 20 Sözleşmeci Devlet (k.k.); Isaak
ve Diğerleri v. Türkiye (k.k.); Stephens v. Malta (no. 1), §45).
3. Yüklenebilirlik ve sorumluluk
158. Devletler, kendi yetkililerinin ulusal sınırlar içinde veya dışında yaptıkları ama kendi
ülkelerinin dışında sonuç doğuran eylemlerinden sorumlu tutulabilirler (Drozd ve Janousek v.
Fransa ve İspanya, §91; Soering v. Birleşik Krallık, §86 ve 91; Loizidou v. Türkiye (ilk
itirazlar), §62). Ancak bu durum nadiren meydana gelir (Ilaşcu ve Diğerleri v. Moldova ve
Rusya [BD], §314; Banković ve Diğerleri v. Belçika ve Diğer 16 Sözleşmeci Devlet (k.k.)
[BD], §71), yani bir Sözleşmeci Devletin bir bölgede etkili bir kontrol sağladığı veya en
azından bir bölgede önemli bir etkisinin bulunduğu hallerde söz konusu olur (Ilaşcu ve
Diğerleri v. Moldova ve Rusya [BD], §314, 382 ve 392, Medvedyev ve Diğerleri v. Fransa
[BD], §63-64, ve “genel kontrol” kavramı için bk. Ilaşcu ve Diğerleri v. Moldova ve Rusya
[BD], §314-316 ve 392; Banković ve Diğerleri v. Belçika ve Diğer 16 Sözleşmeci Devlet (k.k.)
[BD], §67 vd. ve §79-82; Kıbrıs v. Türkiye [BD], §75-81; Loizidou v. Türkiye (ilk itirazlar),
§52; Markovic ve Diğerleri v. İtalya [BD], §54).
159. Bir devlet, bir başka devletin ülkesinde bulunan ve fakat bu ülkede hukuka uygun
veya hukuka aykırı olarak hareket eden kendi görevlilerinin otoritesi ve kontrolü altındaki
kişilerin Sözleşme’deki haklarının ihlali nedeniyle sorumlu tutulabilir (Issa ve Diğerleri v.
Türkiye, §71; Sánchez Ramirez v. Fransa (k.k.); Öcalan v. Türkiye [BD], §91; Medvedyev ve
Diğerleri v. Fransa [BD], §66-67).
BM tampon bölgede yapılan eylemler konusunda (Isaak ve Diğerleri v. Türkiye (k.k.))
160. Hukuken bir Sözleşmeci Devletin egemenlik alanı içinde bulunan fakat bu devletin
etkili otoritesi/kontrolü altında bulunmayan topraklardan yapılan başvuruların Sözleşme
hükümleriyle bağdaşmaz olduğu kabul edilebilir (An ve Diğerleri v. Kıbrıs (k.k.)), fakat
35
devletin Sözleşme bakımından pozitif yükümlülükleri göz önünde tutulmalıdır (Ilaşcu ve
Diğerleri v. Moldova ve Rusya [BD], §312-313, §333 vd.). Ayrıca Stephens v. Kıbrıs, Türkiye
ve Birleşmiş Milletler (k.k.) kararına bakılabilir.
161. Bireyin fiziksel olarak Sözleşmeci Devletlerden birinin ülkesinde bulunmasını o
devletin egemenlik alanı içinde bulunduğunu kabul etme kuralının istisnaları vardır. Örneğin
başvurucunun uluslararası bir örgütün merkezini ülkesinde bulunduran bir devlete karşı
şikayette bulunması gibi. Uluslararası ceza mahkemesinin merkezinin ve binalarının sırf
Hollanda’da bulunması, başvurucunun mahkumiyetiyle bağlantılı olarak uluslararası ceza
mahkemesinin iddia konusu eylem veya ihmali nedeniyle bu devlete sorumluluk yüklemek
için yeterli bir sebep değildir (Galić v. Hollanda (k.k.); Blagojević v. Hollanda (k.k.)).
Uluslararası bir örgütün daimi merkezinin bulunduğu devlete karşı yapılan bir başvuru için
(Lopez Cifuentes v. İspanya (k.k.), §25-26) kararına bakılabilir. Uluslararası sivil bir
yönetimin davalı devletin ülkesine kabulüyle ilgili olarak (Berić ve Diğerleri v. Bosna Hersek
(k.k.), §30) kararına bakılabilir.
162. Bir devletin sırf kendisine karşı başka devlette açılmış bir davaya katılmış olması, bu
devleti kendiliğinden ülke dışında egemenlik yetkisi kullanma durumuna getirmez
(McElhinney v. İrlanda ve Birleşik Krallık (k.k.) [BD]; Treska v. Arnavutluk ve İtalya (k.k.);
Manoilescu ve Dobrescu v. Romanya ve Rusya (k.k.), §99-111).
163. Sözleşmeci Devletlerin özel şahısların eylemlerinden sorumluluğu geleneksel olarak
kişi bakımından bağdaşabilirlik başlığı altında incelenmekle birlikte, devletin sorumluluğu
Sözleşme’de yer alan her bir hakla ilgili hükümlere ve bu haklara bağlanan pozitif
yükümlülüklere de bağlıdır (örneğin Siliadin v. Fransa, §77-81; Beganović v. Hırvatistan ,
§69-71). Bir devletin kendi egemenlik alanında bulunan bireylerin Sözleşme’deki haklarını
ihlal eden diğer özel şahısların eylemlerine devlet yetkililerinin muvafakat etmeleri veya göz
yummaları halinde, devletin sorumluluğu söz konusu olabilir (Ilaşcu ve Diğerleri v. Moldova
ve Rusya [BD], §318).
164. Mahkeme ayrıca, geri verme usulü bağlamında yakalama ve tutma konusunda ülke
dışı sorumluluğu düzenleyen ilkeleri de belirlemiştir (Stephens v. Malta (no. 1), §52).
4. Sözleşmeci Devletlerin uluslararası bir örgüte üyelikleriyle bağlantılı eylem ve
ihmalleri nedeniyle muhtemel sorumluluklarıyla ilgili sorunlar
165. Sözleşme, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Kararları kapsamına giren ve
uluslararası barış ve güvenliği sağlama konusunda BM misyonu sırasında veya öncesinde
Sözleşmeci Devletlerin yaptıkları eylem ve ihmallerin Mahkeme tarafından incelenebileceği
şeklinde yorumlanamaz. Böyle bir yorum, BM misyonunun yerine getirilmesine bir müdahale
oluşturur (Behrami ve Behrami v. Fransa ve Saramati v. Fransa, Almanya ve Norveç (k.k.)
[BD], §146-152).
166. Mahkeme bunu, uluslararası mahkemelerin kararları bakımından genişleterek,
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararıyla kurulmuş bulunan Eski Yugoslavya için
Uluslararası Ceza Mahkemesi (ICTY) önündeki davalarla ilgili başvuruları, kişi yönünden
yetkisiz olduğu gerekçesiyle incelememeye karar vermiştir (Galić v. Hollanda (k.k.) ve
Blagojević v. Hollanda (k.k.)). Yetkisini Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinden alan
Bosna Hersek Yüksek Temsilciliği kararıyla görevlerine son verilmiş kamu görevlileri
konusunda (Berić ve Diğerleri v. Bosna Hersek (k.k.), §26 vd.) kararına bakılabilir.
167. Bir Sözleşmeci Devletin üyesi bulunduğu uluslararası örgüt tarafından temel hakların
korunmasının Sözleşme’deki korumayla “eş düzeyde” olmadığı ve Sözleşmeci Devletin
Sözleşme’nin ihlaliyle ilgili eylemle doğrudan veya dolaylı bağlantısının bulunduğu
kanıtlanmadıkça ve hatta iddia edilmedikçe, Sözleşmeci Devletin kendisine, üyesi bulunduğu
36
uluslararası bir örgütün aldığı bir karar veya tedbir nedeniyle Sözleşme’yi ihlal iddiası
yüklenemez (Gasparini v. İtalya ve Belçika (k.k.)).
168. Bu nedenle Mahkeme, üye devletlerden ayrı bir tüzel kişiliği bulunan bir uluslararası
örgütün tamamen iç hukuk düzeniyle ilgili bir iş uyuşmazlığı konusunda, bu örgütün yetkili
bir organı tarafından verilen ve üye devletlerin hiç bir şekilde doğrudan veya dolaylı olarak
uyuşmazlığa katılmadıkları ve Sözleşme bakımından sorumluluk doğuran bir eylem veya
ihmallerinin bulunmadığı bireysel kararlara karşı yapılan şikayetlerde kendisinin kişi
bakımından yetkisiz olduğuna karar vermiştir (Eurocontrol ile bireysel iş uyuşmazlığı Boivin
v. Avrupa Konseyi’ne Üye 34 Devlet (k.k.); Uluslararası Zeytin Konseyi içinde bir disiplin
davası Lopez Cifuentes v. İspanya (k.k.), §28-29; Avrupa Konseyi içinde bir disiplin davası
Beygo v. Avrupa Konseyi’ne Üye 46 Devlet (k.k.)). Avrupa Komisyonu görevlisinin görevine
son verilmeden ve CFI ile CJEC önündeki üst yargılamalardan doğan Sözleşme’deki hakların
ihlali iddiası konusunda (Connolly v. Avrupa Konseyi’ne Üye 15 Devlet (k.k.)) kararına,
Avrupa Patent Ofisi önündeki yargılama konusunda (Rambus Inc. v. Almanya (k.k.))
bakılabilir.
Bu tespitler ile Taraf Devletlerin egemenlik yetkilerinin bir bölümünü transfer ettikleri
uluslararası mekanizmada yapısal kusurlar bulunduğu ve örgütün temel hakları koruması ile
Sözleşme tarafından sağlanan korumanın “eş düzeyde” olmadığı iddialarının Mahkeme
tarafından incelendiği olayların karşılaştırılması öğretici olabilir (Gasparini v. İtalya ve
Belçika (k.k.)).
169. Mahkeme, davalı devletin söz konusu uyuşmazlığa dolaylı veya doğrudan karışması
ve böylece uluslararası sorumluluğunun söz konusu olması halinde, farklı bir yaklaşım
benimsemektedir (Bosphorus Hava Yolları Turizm ve Ticaret Anonim Şirketi (Bosphorus
Airways) v. İrlanda [BD], §153, karşılaştırın Behrami ve Behrami v. Fransa ve Saramati v.
Fransa, Almanya ve Norveç (k.k.) [BD], §151)), örneğin:
– Avrupa Toplulukları içinde yapılan bir andlaşma gereğince başvurucuyu seçmen olarak
kaydetmeme kararı (Matthews v. Birleşik Krallık [BD]);
– bir Topluluk Direktifini yerine getiren bir Fransız kanununu başvurucuya karşı uygulama
(Cantoni v. Fransa [BD]);
– Alman mahkemelerine başvurma hakkı tanımama (Beer ve Regan v. Almanya [BD] ve
Waite ve Kennedy v. Almanya [BD]);
– Topluluk hukukunun yüklediği hukuki yükümlülükler gereğince, davalı devletin bir bakanı
tarafından verilen karar üzerine devletin yetkili makamları tarafından bu devletin ülkesinde
el koyma (Bosphorus Airways v. İrlanda [BD]) (ki, Topluluk Tüzüğü de BM Güvenlik
Konseyi kararının ardından çıkarılmıştır, §153-154);
– bir ulusal mahkeme tarafından Avrupa Toplulukları Adalet Divanına başvurulması
(Cooperatieve Producentenorganisatie van de Nederlandse Kokkelvisserij U.A. v.
Hollanda (k.k.)).
170. Dolayısıyla Avrupa Birliği konusunda, Topluluk hukukunun uygulanmasıyla ilgili
olarak tek tek üye Devletler aleyhine yapılan başvurular, sırf bu nedenle mecburen
kabuledilemez görülmeyecektir (Bosphorus Airways v. İrlanda [BD], §137; Matthews v.
Birleşik Krallık [BD], §26-35).
171. Doğrudan Sözleşme’ye taraf olmayan Avrupa Topluluğunun kurumları aleyhine
yapılan başvuruların kişi bakımından kabuledilebilir olmadığına dair eski tarihli bazı kararlar
vardır (Confédération française démocratique du travail v. European Communities, alternatif
olarak (a) üye devletlere birlikte ve (b) bir kaç devlete karşı (k.k.); ve diğer atıflar için
Bosphorus Airways v. İrlanda [BD], §152; yakın tarihli bir karar için Cooperatieve
Producentenorganisatie van de Nederlandse Kokkelvisserij U.A. v. Hollanda (k.k.)).
37
Bu yaklaşım Avrupa Patent Ofisi için de kabul edilmiştir (Lenzing AG v. Almanya (k.k.)).
172. Uluslararası bir andlaşmaya ekli Anayasası nedeniyle devletin sorumluluğunun
doğup doğmayacağı sorunu hakkında (Sejdić ve Finci v. Bosna Hersek [BD], §30) kararına
bakılabilir.
B. Yer bakımından (ratione loci) bağdaşmazlık
bulur:
1. İlkeler
173. Yer bakımından (ratione loci) bağdaşabilirlik, iddia edilen Sözleşme ihlalinin davalı
devletin yargı yetkisi alanında veya davalı devlet tarafından etkili bir şekilde kontrol edilen
topraklarda meydana gelmiş olmasını gerektirir (Kıbrıs v. Türkiye [BD], §75-81; Drozd ve
Janousek v. Fransa ve İspanya, §84-90).
174. Sözleşmeci Devletin ülkesi dışında meydana gelen ve Sözleşmeci Devletin yargı
yetkisi alanındaki bir makamla ilgisi bulunmayan olaylara dayanan başvurular, Sözleşme’yle
yer bakımından bağdaşmaz oldukları gerekçesiyle reddedilir.
175. Şikayetler, bir Sözleşmeci Devletin ülkesi dışında meydana gelen eylemlerle ilgili
ise, Hükümet başvurunun yer bakımından kabuledilemez olduğuna dair bir ilk itirazda
bulunabilir (Loizidou v. Türkiye (ilk itirazlar), §55; Rantsev v. Kıbrıs ve Rusya, §203). Böyle
bir itiraz, Sözleşme’nin 1. maddesine göre incelenir (bu maddedeki “yargı yetkisi alanı”
kavramının kapsamı için Banković ve Diğerleri v. Belçika ve Diğer 16 Sözleşmeci Devlet
(k.k.) [BD], §75 kararına bakılabilir).
176. Bazen, başvurucunun yargılama sırasında başka bir Sözleşmeci Devlette ikamet ettiği
halde davalı devletteki mevzuatın kendisinin daha lehine olması nedeniyle davalı devlette
dava açtığı gerekçesiyle, başvurunun yer bakımından Sözleşme hükümleriyle bağdaşmadığı
şeklinde davalı Hükümetin itirazlarda bulunduğu görülmektedir. Mahkeme bu tür başvuruları
da Sözleşme’nin 1. maddesi açısından inceler (Haas v. İsviçre (k.k.)).
177. Ancak devletin yurtdışındaki diplomatik ve konsolosluk temsilciliklerinin eylemleri
nedeniyle sorumlu olduğu ve diplomatik misyonlar (X v. Almanya (k.k.); M. v. Danimarka
(k.k.), §1 ve buradaki atıflar) veya devletin bayrağını taşıyan veya devlete tescilli olan
araçlarda ve uçakta yapılan eylemlerle (Banković ve Diğerleri v. Belçika ve Diğer 16
Sözleşmeci Devlet (k.k.) [BD], §73) ilgili olarak yer bakımından bağdaşmazlık meselesinin
doğmadığı açıktır.
178. Son olarak, Mahkeme’nin yer bakımından (ratione loci) yetkisizlik tespit etmiş
olması, başvurucuların Sözleşme’nin 1. maddesi anlamında bir veya bir kaç Sözleşmeci
Devletin egemenlik alanına girip girmedikleri konusunu incelemesini engellemez (Drozd ve
Janousek v. Fransa ve İspanya, §90).
38
Dolayısıyla, başvurucuların bir davalı devletin yargı yetkisi alanında bulunmadıklarına dair
itirazlar, normal olarak başvurunun Sözleşme’yle kişi bakımından bağdaşmadığı iddiaları
şeklinde ileri sürülecektir (Davalı Hükümetlerin savunmaları için Banković ve Diğerleri v.
Belçika ve Diğer 16 Sözleşmeci Devlet (k.k.) [BD], §35; Ilaşcu ve Diğerleri v. Moldova ve
Rusya [BD], §300; Weber ve Saravia v. Almanya (k.k.) kararlarına bakılabilir).
2. Özel olaylar
179. Bağımlı ülkeler ile ilgili başvurular konusunda, Sözleşmeci Devlet Sözleşme’nin
kendisine uygulanma alanını genişleten Sözleşme’nin 56. maddesine göre beyanda (eski
63. madde) bulunmamış ise, başvuru yer bakımından bağdaşmaz bulunacaktır (Gillow
v. Birleşik Krallık, §60-62; Bui Van Thanh ve Diğerleri v. Birleşik Krallık (k.k.); Yonghong
v. Portekiz (k.k.). Bu kural geniş olarak, Sözleşme’ye ek Protokoller için de geçerlidir (Quark
Fishing Limited v. Birleşik Krallık (k.k.)).
Sözleşmeci Devlet Sözleşme’nin 56. maddesine göre bir beyanda bulunmuş ise, böyle bir
bağdaşmazlık meselesi doğmayacaktır (Tyrer v. Birleşik Krallık, §23).
180. Bağımlı devlet bağımsız duruma gelecek olursa, beyan otomatik olarak sona erer.
Daha sonra ana ülke aleyhine yapılacak başvurular, kişi bakımından bağdaşmaz bulunacaktır
(Church X v. Birleşik Krallık (k.k.).
181. Bağımlı topraklar, bir Sözleşmeci Devletin ana ülkesinin bir kısmı haline gelecek
olursa, Sözleşme eski bağımlı topraklarda otomatik olarak uygulanır (Hingitaq 53 ve
Diğerleri v. Danimarka (k.k.)).
C. Zaman bakımından (ratione temporis) bağdaşmazlık
bulur:
1. Genel ilkeler
182. Uluslararası hukukun genel kuralları (andlaşmaların geriye yürümezlik ilkesi)
gereğince Sözleşme hükümleri, bir Sözleşmeci Devlet bakımından Sözleşme’nin yürürlüğe
girdiği tarihten önce sona ermiş bir eylem veya bir olay veya bir durum, o devleti bağlamaz
(Blečić v. Hırvatistan [BD], §70; Šilih v. Slovenya [BD], §140; Varnava ve Diğerleri v.
Türkiye [BD], §130).
183. Zaman bakımından yetki sadece, davalı devlet tarafından Sözleşme’nin veya
Protokollerin onaylanmasından sonraki dönemi kapsar. Sözleşme, bu tarihten önce sebebiyet
verilen kusurların ve zararın giderimi için Sözleşmeci Devletlere özel bir yükümlülük
yüklemez (Kopecký v. Slovakya [BD], §38).
184. Onay tarihinden itibaren bütün devletlerin eylemleri ve ihmalleri Sözleşme’ye ve
Protokollere uyum sağlamalıdır; daha sonraki olay, daha önce mevcut bir durumun sırf
39
uzantısı olsalar bile, Mahkeme’nin yetkisine girer (Almeida Garrett, Mascarenhas Falcão ve
Diğerleri v. Portekiz, §43). Ancak Mahkeme, onay tarihinden önce meydana gelen olayları,
bu tarihten sonraya uzayan bir durum yarattıklarının kabulüyle ilgili oldukları ölçüde veya bu
tarihten sonra sonra meydana gelen olayların anlaşılması için göz önünde tutar (HuttenCzapska v. Polonya [BD], §147-153).
185. Mahkeme zaman bakımından yetkisini yargılamanın her aşamasında ve re’sen
incelemek zorundadır; çünkü bu konu, kelimenin dar anlamıyla kabuledilebilirlik sorundan
çok Mahkeme’nin yetkisiyle ilgili bir konudur (Blečić v. Hırvatistan [BD], §67).
2. Bu ilkelerin uygulanması
a) Sözleşme’nin onaylanması veya Sözleşme organlarının yetkisinin kabulüyle ilgili
kritik tarih
186. Mahkeme’nin zaman bakımından yetkisinin belirlenmesi konusunda kritik tarih,
kural olarak ilgili devlet bakımından Sözleşme’nin ve Protokollerin yürürlüğe girdiği tarihtir
(örneğin Šilih v. Slovenya [BD], §164).
187. Ancak 1950 tarihli Sözleşme, Komisyon’un bireysel başvuruları inceleme yetkisini
(madde 25) ve Mahkeme’nin yetkisini (madde 46), Sözleşmeci Devletlerin bu yönde özel
beyanda bulunmalarına bağlamıştı. Bu beyanlar özellikle zaman açısından sınırlamalara tabi
tutulabiliyordu. Komisyon ve Mahkeme, Sözleşme’yi onayladıktan sonraki bir tarihte bu tür
beyanlarda bulunan ülkeler bakımından, Sözleşme’nin yürürlüğe girdiği tarih ile söz konusu
beyan arasındaki dönem içinde kalan olaylar konusunda yetkilerinin zaman bakımından
sınırlandığını kabul etmişlerdi (X v. İtalya (k.k.); Stamoulakatos v. Yunanistan (no. 1), §32).
188. Hükümetin beyanında bu tür bir zaman sınırı yok ise, (bk. Fransa’nın 2 Ekim 1981
tarihli beyanı), Sözleşme organları kendilerinin yetkilerinin geriye etkili olarak kabul
edildiğine karar vermişlerdir (X v. Fransa (k.k.)).
Bu beyanlardaki zamana ilişkin sınırlamalar, Sözleşme’nin 34. maddesine göre
Mahkeme’nin bireysel başvuruları alma yetkisini belirleme bakımından, 11. Protokolün 6.
maddesi 5 vasıtasıyla hala geçerlidir (Blečić v. Hırvatistan [BD], §72). Mahkeme, önceki
sistemi bir bütün olarak dikkate alarak, Komisyona bireysel başvuru hakkını tanıyan ilk beyan
ile Mahkeme’nin yetkisini tanıma arasında zaman geçmiş olsun veya olmasın, ilk beyandan
itibaren yargı yetkisine sahip olduğunu kabul etmiştir (Cankoçak v. Türkiye, §26; Yorgiyadis
v. Türkiye, §24; Varnava ve Diğerleri v. Türkiye [BD], §133).
b) Sözleşme’nin ilgili devlet bakımından yürürlüğe girmesinden veya beyanından önce
veya sonra anlık olaylar
189. Mahkeme’nin zaman bakımından yetkisi, iddia edilen müdahaleyi oluşturan olaylarla
ilgili olarak belirlenmelidir. Dolayısıyla her bir davada, iddia edilen müdahalenin tam
zamanını tespit etmek önemlidir. Mahkeme bu tespiti yaparken, hem başvurucunun şikayet
ettiği olayları ve hem de ihlal edildiği iddia edilen Sözleşme hakkının kapsamını dikkate
almak zorundadır (a.g.k., §131; Blečić v. Hırvatistan [BD], §82).
190. Mahkeme bu testi kritik tarihten önceki ve sonraki farklı yargısal kararlara
uygularken, daha sonra müdahalenin sadece varlığını sürdürmesine yarayan başka hukuk
yolları mevcut olsa bile (Yüksek Mahkemenin kararını onaylayan Anayasa Mahkemesi kararı
için Blečić v. Hırvatistan [BD], §85; veya Yüksek Mahkeme ve Anayasa Mahkemesi kararları
5
. “Bir Sözleşmeci Devlet, Sözleşme’nin eski 25 veya 46. maddeleri maddelerine göre Komisyon ve
Mahkeme’nin yetkisini, bu konudaki beyanından sonra meydana gelen veya dayanılan olaylardan kaynaklanan
sorunlar bakımından kabul etmiş ise, bu sınırlama bu Protokole göre Mahkeme’nin yetkisi bakımından da
geçerliliğini sürdürür.”
40
Mrkić v. Hırvatistan (k.k.)), başvurucunun haklarını bizzat ihlal etmiş olabilecek nihai karara
bakar (başvurucunun kiracılığını sona erdiren Yüksek Mahkeme kararı Blečić v. Hırvatistan
[BD], §85; veya Bölge Mahkemesi kararı Mrkić v. Hırvatistan (k.k.)).
Müdahaleye bir çözüm sağlama amacındaki hukuk yollarının sonradan işlememesi, bu
hukuk yollarını Mahkeme’nin zaman bakımından yetkisi içine sokmaz (Blečić v. Hırvatistan
[BD], §77-79). Mahkeme’ye göre ulusal mahkemeler, Sözleşme’yi kritik tarihten önce
meydana gelmiş müdahalelere geçmişe etkili olarak uygulamaya zorlanamaz (Varnava ve
Diğerleri v. Türkiye [BD], §130).
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
191. Örnek davalar:
Müdahalelerin kritik tarihten önce meydana geldiği ama mahkemenin nihai kararını bu
tarihten sonra verdiği başvuru için (Meltex Ltd v. Ermenistan (k.k.) kararına bakılabilir.
Müdahalelerin kritik tarihten sonra meydana geldiği başvurular için (Lepojić v. Sırbistan,
§45; Filipović v. Sırbistan, §33) kararlarına bakılabilir.
Kritik tarihten önce meydana gelen kötü muameleler sonucu elde edilen delillerin bu
tarihten sonra verilen yargısal kararlarda kullanılması konusunda (Harutyunyan v.
Ermenistan, §50) kararına bakılabilir.
Kritik tarihten önce açılan tapu iptal ve tescil davasının kritik tarihten sonra sonuçlanması
konusunda (Turgut ve Diğerleri v. Türkiye, §73) kararına bakılabilir.
Nihai tapu değişikliği tarihi konusunda (Fener Rum Patrikliği (Ecumenical Patriarchate)
v. Türkiye (k.k.)) kararına bakılabilir.
192. Ayrıca şu kararlara bakılabilir:
Yunanistan’ın Sözleşme’nin (eski) 25. maddesine göre beyanda bulunmasından önce
başvurucunun yokluğunda (in absentia) mahkum edilmesi, ama bu tarihten sonra
mahkumiyet kararına karşı üst başvurularının olumsuz sonuçlanması (Stamoulakatos v.
Yunanistan (no. 1), §33);
Sözleşme’nin onaylanmasından önce, başvurucunun pasaportu damgasızken bir dilekçeyi
imzalama talebini reddetmek suretiyle Merkezi Seçim Komisyonunun zımni bir karar
vermesi, ancak bu nedenle açılan davanın bu tarihten sonra görülmesi (Kadiķis v. Letonya
(k.k.));
Sözleşme’nin onaylanmasından önce başvurucunun işten çıkarılması ve hukuk davası
açılması, bu tarihten sonra Anayasa Mahkemesinin bir karar vermesi (Jovanović v.
Hırvatistan (k.k.);
başvurucuların şirketinin yönetiminin bakanlık kararıyla Ekonomi Bakanlığı tarafından
görevlendirilen bir heyete nakledilmesi ve böylece mahkemeye başvurma hakkından
yoksun bırakılmaları, başvurucuların üst başvurularının Yüksek Mahkeme tarafından kritik
tarihten sonra reddedilmesi (Kefalas ve Diğerleri v. Yunanistan, §45);
Sözleşme’nin (eski) 46. maddesine göre verilen beyandan önce başvurucunun gazeteciye
verdiği mülakat nedeniyle bu tarihten sonra mahkum edilmesi (Zana v. Türkiye, §42);
başvurucunun şirketinin aranması ve bazı belgelere el koyulması ve Sözleşme’nin
onaylanmasından sonra davanın görülmesi (Veeber v. Estonya (no. 1), §55); ayrıca Kikots
ve Kikota v. Letonya (k.k.)).
193. Bununla birlikte, başvurucu daha sonra görülen davanın Sözleşme’nin bir maddesine
uygunluğuyla ilgili ayrı bir şikayette bulunmuş ise, Mahkeme söz konusu hukuk yolları
konusunda zaman bakımından yetkili olduğunu beyan edebilir (bir gazetenin
41
yayımlanmasının ve dağıtılmasının sona erdirilmesine dair ilk derece mahkemesi kararına
karşı Yüksek Mahkemeye temyiz başvurusunda bulunulması konusunda Kerimov v.
Azerbaycan (k.k.) kararına bakılabilir).
194. Mahkeme’nin Blečić v. Hırvatistan [BD] kararında oluşturduğu test ve kriterler genel
niteliktedir; bu kriterlerin uygulanması sırasında Sözleşme’nin 2 ve 3. maddelerindeki haklar
gibi hakların özel niteliği dikkate alınmalıdır (Šilih v. Slovenya [BD], §147).
3. Özel durumlar
a) Devam eden ihlaller
195. Sözleşme organları, Sözleşme’nin yürürlüğe girmesinden önce başlayan ama bu
tarihten sonra devam eden ihlalin söz konusu olduğu durumlarda, zaman bakımından
yetkilerinin genişletilmesini kabul etmişlerdir (De Becker v. Belçika (k.k.)).
196. Mahkeme bu yaklaşımı mülkiyet hakkıyla ilgili bir çok davada sürdürmüştür:
– başvuruculara ait arazinin tazminat ödenmeksizin Deniz Kuvvetleri tarafından işgalinin
sürdürülmesi (Papamichalopoulos ve Diğerleri v. Yunanistan, §40);
– Kuzey Kıbrıs’ta başvurucunun mülküne ulaşmasını engelleme (Loizidou v. Türkiye (ilk
itirazlar), §46-47);
– millileştirilen mülk için kesinleşen tazminatı ödememe (Almeida Garrett, Mascarenhas
Falcão ve Diğerleri v. Portekiz, §43);
– Polonya tarafından Birinci Protokolün onaylanmasından önce ve sonra yürürlükte olan
kanunlar gereğince, başvurucunun evinin zilyetliğini yeniden kazanmasının ve evinin
kiralanmasından yeterli düzeyde gelir elde etmesinin imkansızlığının devam etmesi
(Hutten-Czapska v. Polonya [BD], §152-153).
197. Sınırlar: bir kimseyi evinden veya mülkünden sadece yoksun bırakma, kural olarak
“anlık işlem” olup, söz konusu haklarla ilgili devam eden bir “yoksun bırakma” durumu
oluşturmaz (Blečić v. Hırvatistan [BD], §86 ve atıflar). 1945 sonrası eski rejimde mülkiyetten
yoksun bırakma konusundaki özel olaylarla ilgili atıfların yer aldığı (Preussische Treuhand
GmbH & Co. Kg a. A. v. Polonya (k.k.), §55-62) kararına bakılabilir.
198. Devam eden nitelikte bir ihlal, Sözleşme’nin diğer maddeleri bakımından da ortaya
çıkabilir (kritik tarihten önce başvuruculara verilen ölüm cezaları ve 2. madde için (Ilaşcu ve
Diğerleri v. Moldova ve Rusya [BD], §406-408) bakılabilir.
b) Kritik tarihten önce meydana gelen kayıpları soruşturma şeklindeki “devam eden”
usul yükümlülüğü
199. Kayıp edilme “anlık” bir eylem veya olay değildir. Tam tersine, Mahkeme kayıp
edilmenin, ne olduğuna dair bilginin bulunmadığı ve hatta kasten bilginin gizlendiği ve
bulanıklık yaratıldığı, sorumsuzluğun ve belirsizliğin devam ettiği farklı bir olay olduğunu
kabul etmektedir. Ayrıca, kayıp kişinin nerede olduğunu ve akıbetini daha sonra açıklamama,
devam eden bir durum ortaya çıkarır. Dolayısıyla soruşturma şeklindeki usul yükümlülüğü,
kayıp kişinin akıbeti açıklanmadığı sürece, potansiyel olarak devam eder; gerekli
soruşturmayı yapmamayı sürdürme, nihayetinde kişinin öldüğü kabul edilecek olsa bile,
devam eden bir ihlal olarak görülür (Varnava ve Diğerleri v. Türkiye [BD], §148-149).
Varnava içtihadının uygulanması konusunda (Palić v. Bosna Hersek , §46) kararına
bakılabilir.
c) Sözleşme’nin 2. maddesindeki ölümü soruşturma şeklindeki usul yükümlülüğü:
42
Mahkeme’nin zaman bakımından yetkisi dışında kalan olaylarla ilgili muhakeme
200. Mahkeme, şüpheli ölüm veya öldürme olayını soruşturma yükümlülüğü ile şüpheli
kayıp olayını soruşturma yükümlülüğü arasında bir ayrım yapmaktadır.
Mahkeme, Sözleşme’nin 2. maddesinde yer alan etkili soruşturma şeklindeki pozitif
yükümlülüğün, ölüm kritik tarihten önce meydana geldiği zamanlarda bile, devleti
bağlayabilen ayrıştırılabilir bir yükümlülük oluşturduğunu kabul etmektedir. (Šilih v.
Slovenya [BD], §159 davasında, ölüm kritik tarihten önce meydana gelmiş, soruşturmanın
yürütülmesi sırasındaki kusurlar ve ihmaller ise bu tarihten sonra meydana gelmiştir).
Mahkeme bu yükümlülüklere uygunluk denetimi için zaman bakımından yetkisi, hukuki
kesinlik ilkesini göz önünde tutarak tespit ettiği sınırlar içinde kullanmaktadır (§161-163). lk
olarak, sadece kritik tarihten sonra meydana gelen usul i lemleri ve/veya ihmaller
Mahkeme’nin zaman bak m ndan yetkisine girebilir (§162).
Mahkeme,
usul
yükümlülüklerinin
uygulanabilir
olmas
kinci olarak
i in,
lüm
ile
S zle me’nin daval devlet bak m ndan yürürlü e girmesi aras nda ger ek bir
ba lant n n bulunmas gerekti ini vurgulamaktad r. Dolay s yla, usul işlemlerinden
önemli bir bölümünün Sözleşme’nin ilgili devlet tarafından onaylanmasından sonra yapılmış
olduğu veya yapılmış olması gerektiği kanıtlanmalıdır; bu usul i lemleri aras nda sadece
ilgili ki inin lümü hakk nda etkili soru turma de il, ama ayn zamanda lüm
sebebinin belirlenmesi ve bu olaydan sorumlu olanlar n hesap vermelerini sa lamak
i in uygun davan n a lmas da yer al r. Bununla birlikte Mahkeme, bu ba lant n n
belirli olaylarda S zle me’deki güvenceleri ve esasl de erleri ger ek ve etkili bir
tarzda koruma gere ine dayanabilece i ihtimalini de yok saymamaktad r (§163).
“Gerçek bağlantı” testinin daha sonraki bir uygulaması için (Şandru ve Diğerleri v. Romanya,
§57) kararına bakılabilir. Šilih kararının bir uygulaması için (Çakir v. Kıbrıs (k.k.)) kararına
bakılabilir.
201. Mahkeme Šilih kararında ortaya koyduğu ilkeleri ilk kez, işkence sonucu ölümle
ilgili Tuna v. Türkiye davasında, başvurucuların 2 ve 3. maddelere ilişkin usul şikayetlerini
birlikte inceleyerek uygulamıştır. Mahkeme, usul yükümlülüklerinin “ayrılabilirliği”
konusundaki ilkeleri ve özellikle bu davadaki gibi 2 ve 3. maddelerin maddi yönleriyle ilgili
olayların zaman bakımından yetkisinin dışında kaldığı, ama daha sonraki süreçte usul
yönleriyle ilgili olayların en azından kısmen bu dönemde meydana geldiği davalarda, zaman
bakımından yetkisinin belirlenmesinde uygulanan iki kriteri tekrar etmiştir.
d) Önceki olayların incelenmesi
202. Mahkeme, “Sözleşme’nin onaylanmasından önce meydana gelen olayları, bu tarihten
sonraya uzanan bir durum yarattıklarının kabulüyle ilgili oldukları ölçüde veya bu tarihten
sonra meydana gelen olayların anlaşılması için göz önünde tutabileceği” görüşündedir
(Broniowski v. Polonya (k.k.) [BD], §74).
e) Devam eden dava veya tutukluluk
203. Onay tarihinden önce açılan fakat bu tarihten sonra devam eden davaların uzunluğu
(madde 6(1)) ile ilgili şikayetler bakımından özel bir durum doğmaktadır. Mahkeme’nin yargı
yetkisi kritik tarihten sonraki dönemle sınırlı olmakla birlikte, Mahkeme sık sık kendisine
43
rehberlik etmesi için davanın bu tarihteki durumunu dikkate almaktadır (örneğin, Humen v.
Polonya [BD], §58-59; Foti ve Diğerleri v. İtalya, §53).
Aynı şey, tutuklama (madde (3); Klyakhin v. Rusya, §58-59) veya tutulma koşulları
(madde 3) (Kalashnikov v. Rusya, §36) ile ilgili olaylar için de geçerlidir.
204. Muhakemenin adil olup olmadığı konusunda Mahkeme, yargılama aşamasındaki
kusurların, kritik tarihten önce yürütülen bir soruşturmadaki usul koruyucuları tarafından
giderilebilir olup olmadığını inceleyebilir (Barberà, Messegué ve Jabardo v. İspanya, §61 ve
84). Böylece Strazburg yargıçları, muhakemeyi bir bütün olarak incelemektedirler (ayrıca
Kerojärvi v. Finlandiya, §41).
205. Bir özgürlükten yoksun bırakma, Sözleşme’nin yürürlüğe girmesinden önce meydana
gelmiş ise, 5(5). fıkra bakımından yapılan bir usul şikayeti Mahkeme’nin zaman bakımından
yetkisine girmez (Korizno v. Letonya (k.k.)).
f) Haksız mahkumiyet nedeniyle tazminat hakkı
206. Bir kimse kritik tarihten önce mahkum edilmiş fakat bu tarihten sonra mahkumiyet
kararı kaldırılmış ise, Mahkeme 7. Protokolün 3. maddesi bakımından bir şikayeti inceleme
yetkisine sahip olduğunu söylemiştir (Matveyev v. Rusya, §38).
D. Konu bakımından (ratione materiae) bağdaşmazlık
bulur:
207. Bir başvurunun veya şikayetin Sözleşme’yle konu bakımından (ratione materiae)
bağdaşabilirliği, Mahkeme’nin maddi yetkisinden türemektedir. Bir şikayetin Sözleşme’yle
konu bakımından bağdaşabilir olması için, başvurucu tarafından dayanılan hak, yürürlüğe
girmiş olan Sözleşme ve Protokollerle korunmuş olmalıdır. Örneğin, sürücü belgesi alma
hakkıyla (X v. Almanya (k.k.)), kendi kaderini tayin hakkıyla (X v. Hollanda (k.k.)) ve
yabancı ülke vatandaşlarının Sözleşmeci bir Devlete girme ve oturma hakkıyla (Peñafiel
Salgado v. İspanya (k.k.)), ilgili başvurular kabuledilebilir değildir; çünkü bu haklar,
Sözleşme tarafından güvence altına alınan hak ve özgürlükler arasında yer alan haklar
değildir.
208. Mahkeme, diğer uluslararası belgeler tarafından korunan hakların ihlali iddialarını
incelemekle yetkili olmamakla birlikte, Sözleşme metnindeki kavramların ve terimlerin
anlamlarını tanımlarken, uluslararası hukukun Sözleşme dışındaki unsurlarını da dikkate
alabilir ve almaktadır (Demir ve Baykara v. Türkiye [BD], §85).
209. Hükümet konu bakımından yetki itirazında bulunma hakkını kaybetmiş olsun veya
olmasın, Mahkeme yargılamanın her aşamasında konu bakımından yetkili olup olmadığını
incelemek zorundadır (Tănase v. Moldova [BD], §131).
44
210. Davalı devletin çekince koyduğu Sözleşme hükümlerinden biriyle ilgili başvurular,
Sözleşme’yle konu bakımından bağdaşmaz bulunur (Kozlova ve Smirnova v. Letonya (k.k.)),
şu şartla ki, Mahkeme bu çekinceyi Sözleşme’nin 57. maddesi bakımından geçerli bulmuş
olmalıdır; geçersiz bulunan yorumlayıcı beyan için (Belilos v. İsviçre) kararına bakılabilir.
211. Ayrıca Mahkeme, Mahkeme’nin kararlarından birinin Sözleşmeci Devlete yüklediği
yükümlülüklerin devlet tarafından yerine getirilip getirilmediğini incelenmeye konu
bakımından yetkili değildir. Mahkeme, Sözleşme’nin 46(2). fıkrası gereğince kararların
yerine getirilmesini denetleyen Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin yetkilerine tecavüz
etmeksizin bu nitelikteki şikayetleri ele alamaz. Ancak Bakanlar Komitesi’nin bu alandaki
rolü, Mahkeme tarafından tespit edilen bir ihlali gidermek için davalı devlet tarafından alınan
tedbirlerin Mahkeme tarafından karar verilmemiş bir konuda yeni bir mesele doğurmayacağı
ve bunun da Mahkeme tarafından ele alınabilecek yeni bir başvurunun konusu olmayacağı
anlamına gelmez (Verein gegen Tierfabriken Schweiz (VgT) v. İsviçre (no. 2) [BD], §62). Bir
başka deyişle, Mahkeme verdiği kararlardan birinin yerine getirilmesi için ulusal düzeyde
yapılan yeniden yargılamanın Sözleşme’ye yeni bir aykırılık doğurduğu şeklindeki bir
şikayeti ele alabilir (a.g.k., §62; Lyons v. Birleşik Krallık (k.k.)).
212. Ancak konu bakımından bağdaşmazlık gerekçesiyle başvuruların kabuledilebilir
olmadığına dair kararların büyük çoğunluğu, Sözleşme ve Protokollerden özellikle 6. madde
(adil yargılanma hakkı), 8. madde (özel ve aile hayatına saygı hakkı, haberleşmeye ve konuta
saygı hakkı) ve Birinci Protokolün 1. maddesi (mülkiyetin korunması) ile ilgilidir.
1. “Kişisel/medeni hak ve yükümlülükler” kavramı
Madde 6(1) – Adil yargılanma hakkı
“1. Herkes davasının, medeni hak ve yükümlülükleriyle ilgili uyuşmazlıklar … konusunda karar
verecek olan, … bir mahkeme tarafından, adil … olarak … görülmesini isteme hakkına sahiptir ...”
a) Sözleşme’nin 6(1). fıkrası için genel şartlar
213. “Kişisel/medeni haklar ve yükümlülükler” kavramı, sırf davalı devletin iç hukukuna
bakılarak yorumlanamaz; bu kavram Sözleşme’den türeyen “özerk bir kavram”dır.
Sözleşme’nin 6(1). fıkrası, tarafların statüsü, uyuşmazlığın nasıl karara bağlanacağını
düzenleyen mevzuatın niteliği ve konuyla yetkili makamın niteliği ne olursa olsun, uygulanır
(Georgiadis v. Yunanistan, §34).
214. Bununla birlikte, Sözleşme’de yer alan özerk kavramların günün koşullarına göre
yorumlanması ilkesi, Mahkeme’ye Sözleşme’nin 6(1). fıkrasını “kişisel” sıfatı yokmuş gibi
yorumlama yetkisi vermez; bu sıfat zorunlu olarak bu maddenin uygulanacağı “hak ve
özgürlükler” bakımından sınırlamalar getirmektedir (Ferrazzini v. İtalya [BD], §30).
215. Sözleşme’nin 6(1). fıkrasının kişisel meselelerde uygulanabilirliği, ilk olarak, bir
uyuşmazlığın bulunmasını gerektirir. İkinci olarak uyuşmazlık, en azından savunulabilir bir
şekilde iç hukukta tanınmış olduğu söylenebilecek “haklar ve yükümlülükler” ile ilgili
olmalıdır. Son olarak 6. madde, Sözleşmeci Devletlerin hukuk sistemlerine belirli bir içerik
yüklememekle birlikte, uyuşmazlık konusu “haklar ve yükümlülükler” Sözleşme’deki
anlamıyla “kişisel” olmalıdır.
b) “Uyuşmazlık” kavramı
216. “Uyuşmazlık” (Fransızca, “contestation”) kelimesi biçimsel değil maddi anlamıyla
ele alınmalıdır (Le Compte, Van Leuven ve De Meyere v. Belçika, §40). Görünüşün ve
kullanılan dilin ardına geçilmeli ve her bir olaydaki koşullara göre durumun gerçeklerine
yoğunlaşılmalıdır (a.g.k.; Gorou v. Yunanistan (no. 2) [BD], §27 ve 29;). Sözleşme’nin 6.
45
maddesi, karşılıklı tarafları bulunmayan ve haklar üzerinde bir uyuşmazlığın söz konusu
olmadığı hallerle ilgili ihtilafsız ve tek taraflı usullere uygulanmaz (Alaverdyan v. Ermenistan
(k.k.), §33).
217. “Uyuşmazlık” gerçek ve ciddi bir niteliğe sahip olmalıdır (Sporrong ve Lönnroth v.
İsveç, §81). Bu kural, örneğin bir cezaevinde sırf HIV taşıyan tutuklu ve hükümlülerin
bulunması nedeniyle cezaevi yetkililerine karşı bir hukuk davası açılması ihtimalini ortadan
kaldırır (Skorobogatykh v. Rusya (k.k.)). Mahkeme, örneğin savcının temyizde bulunması
talebiyle ilgili bir davadaki “uyuşmazlığın” gerçek olduğunu belirtmiştir; çünkü bu
uyuşmazlık, başvurucunun tazminat almak için katılan olduğu bir davanın bütünleyici bir
parçasıdır (Gorou v. Yunanistan (no. 2) [BD], §35).
218. Uyuşmazlık, sadece bir hakkın gerçekten var olup olmadığıyla değil, ama aynı
zamanda kapsamı ve kullanılma tarzıyla da ilgili olabilir (Benthem v. Hollanda, §32).
Uyuşmazlık ayrıca maddi konuları da ilgilendirebilir.
219. Yargılamanın sonucu, söz konusu hakkı doğrudan belirleyici olmalıdır (örneğin,
Ulyanov v. Ukrayna (k.k.)). Bir başka deyişle ince bir bağlantı veya uzak sonuçlar,
Sözleşme’nin 6(1). fıkrasının uygulanabilirliği için yeterli değildir. Mahkeme, örneğin
nükleer güç istasyonunun işletme lisansının uzatılmasının hukukiliğine karşı açılan bir
davanın Sözleşme’nin 6(1). fıkrasının kapsamına girmediğine, çünkü yaşamın, maddi
bütünlüğün ve mülkiyetin korunması hakları ile uzatma kararı arasında “çok ince ve uzak” bir
bağlantı bulunduğuna, başvurucuların sadece belirli olan değil fakat her şeyden öte yakın olan
bir tehlikeye kişisel olarak maruz bırakıldıklarını gösteremediklerine karar vermiştir (BalmerSchafroth ve Diğerleri v. İsviçre, §40; Athanassoglou ve Diğerleri v. İsviçre [BD], §46-55;
yakın tarihli bir karar, Sdruzeni Jihoceske Matky v. Çek Cumhuriyeti (k.k.)). Bir fabrikadan
gürültü kirliliğiyle ilgili bir dava için (Zapletal v. Çek Cumhuriyeti (k.k.)) veya maden atığının
çevreye varsayımsal etkisi konusunda (Ivan Atanasov v. Bulgaristan, §90-95) kararlarına
bakılabilir. Aynı şekilde, başvurucuların iki kamu çalışanının bir kadroya atanmalarına karşı
açtıkları davanın başvurucuların kişisel hakları (özellikle kendilerinin bir kadroya atanma
hakları) üzerinde ancak uzak bir etkisi bulunabilir (Revel ve Mora v. Fransa (k.k.)).
220. Öte yandan, başvurucuların köyünü sular altında bırakacak baraj yapımıyla ilgili bir
dava (Gorraiz Lizarraga ve Diğerleri v. İspanya, §46) ve başvurucuların köylerinin hemen
yakınında siyanür kullanılarak işletilecek altın madenine ruhsat verilmesiyle ilgili bir dava
(Taşkın ve Diğerleri v. Türkiye, §133; ayrıca Zander v. İsveç, §24-25), Sözleşme’nin 6(1).
fıkrasının kapsamına girer. Mahkeme, daha yakın bir tarihte, yerel bir çevre koruma
derneğinin bir imar ruhsatının iptali için açtığı davada, özellikle derneğin ve kurucularının
statülerini ve gerçekleştirmek istedikleri amacın zaman ve konu itibariyle sınırlı oluşunu
dikkate alarak, tüzel kişinin iddia ettiği hak ile uyuşmazlık arasında yeterli bağlantı
bulunduğu sonucuna varmıştır (L'Erablière A.S.B.L. v. Belçika, §28-30).
c) İç hukukta savunulabilir bir hakkın varlığı
221. Sözleşme’nin 6. maddesi, Sözleşmeci Devletlerin iç hukukunda belirli bir “hakkın”
bulunmasını emretmemektedir; kural olarak Mahkeme bir hakkın iç hukukta mevcut olup
olmadığını karara bağlarken, iç hukuka bakmak zorundadır. Mahkeme yaşama, sağlık, sağlıklı
çevre ve mülkiyete saygı hakları gibi hakların iç hukukta tanınmış olduğuna karar verebilir
(Athanassoglou ve Diğerleri v. İsviçre [BD], §44).
222. Söz konusu hak, iç hukukta yasal bir dayanağa sahip olmalıdır. Mahkeme
Sözleşme’nin 6(1). fıkrasını yorumlamak suretiyle ilgili devlette yasal dayanağı olmayan
maddi bir kişisel hak yaratamaz (Fayed v. Birleşik Krallık, §65).
223. Bununla birlikte, bir kimsenin iç hukukta dava edilebilir bir iddiasının bulunup
bulunmadığı, sadece ulusal hukukta tanımlanmış söz konusu kişisel hakkın maddi içeriğine
46
değil, ama aynı zamanda potansiyel bir iddiayı bir mahkemenin önüne getirme ihtimalini
önleyen veya sınırlayan usul engellerinin varlığına da bağlıdır. İkinci durumda Sözleşme’nin
6(1). fıkrası uygulanabilir (Al-Adsani v. Birleşik Krallık [BD], §48-49; Fogarty v. Birleşik
Krallık [BD], §25). Sözleşme’nin 6. maddesi, kural olarak, iç hukukta mevcut bir hak
üzerindeki maddi sınırlamalara uygulanmaz (Roche v. Birleşik Krallık [BD], §119).
224. İç hukukta kişisel bir “hak”kın mevcut olup olmadığına ve bir kısıtlamanın maddi mi
yoksa usul kısıtlaması mı olduğuna karar verirken, ilk olarak ulusal hukukunun ilgili
hükümlerine ve ulusal mahkemelerin bu hükümleri nasıl yorumladığına bakmak gerekir
(Masson ve Van Zon v. Hollanda, §49). Görünüşün ardına bakarak, iç hukukun belirli bir
kısıtlamayı nasıl nitelendirdiğini incelemek ve gerçekler üzerinde yoğunlaşmak gerekir (Van
Droogenbroeck v. Belçika, §38). Son olarak, nihai bir mahkeme kararının, başvurucuların
şikayetlerini mutlaka geçmişe etkili olarak savunulabilirlikten yoksun bırakmış olması
gerekmez (Le Calvez v. Fransa, §56). Örneğin, bir dış politika eylemine (NATO’nun
Sırbistan’a hava bombardımanı) ilişkin yargısal denetimin kapsam bakımından sınırlı olması,
başvurucuların devlete karşı iddialarını geçmişe etkili olarak savunulamaz hale getirmez;
çünkü ulusal mahkemelerden bu mesele hakkında ilk kez karar vermeleri istenmiştir
(Markovic ve Diğerleri v. İtalya [BD], §100-102).
225. Mahkeme, bu kriterler ışığında maddi sınırlamalar ve usul engelleri arasında yaptığı
ayrımı uygulamak suretiyle, örneğin, ihmalleri nedeniyle polise (Osman v. Birleşik Krallık)
veya yerel idari makamlara (Z. ve Diğerleri v. Birleşik Krallık [BD]) karşı açılan hukuk
davalarını Sözleşme’nin 6(1). fıkrası içinde görmüş ve bu davalardaki kovuşturmadan
muafiyet veya sorumsuzluk gibi belirli bir sınırlamanın, Sözleşme’nin 6(1). fıkrası
bakımından orantılı olup olmadığını incelemiştir. Öte yandan Mahkeme, idareyi silahlı
kuvvetler mensuplarının hukuk davalarına karşı muaf tutmanın maddi sınırlamadan
kaynaklandığını ve sonuç olarak iç hukukun Sözleşme’nin 6(1). fıkrası anlamında bir “hak”
tanımadığını belirtmiştir (Roche v. Birleşik Krallık [BD], §124). Ayrıca (Hotter v. Avusturya
(k.k.) ve Andronikashvili v. Gürcistan (k.k.)) kararlarına bakılabilir.
226. Ayrıca, başvurucuların iç hukukta tanınmış haklarla ilgili savunulabilir bir iddiaya
sahip olmaları gerekir. Mahkeme, örgütlerin üyelerine belirli haklar ve menfaatler tanınmasını
(Gorraiz Lizarraga ve Diğerleri v. İspanya, §45) veya çevreyle ilgili konularda bilgi
“edinme” ve kararlara katılma hakkı gibi tüzel kişiliğe belirli haklar tanınmasını istemeleri
halinde (Collectif national d’information et d’opposition à l’usine Melox – Collectif Stop
Melox et Mox v. Fransa (k.k.)) veya örgütün açtığı davanın actio popularis olarak
görülmediği hallerde (L'Erablière A.S.B.L. v. Belçika), örgütlerin de Sözleşme’nin 6(1).
fıkrasının korumasından yararlanabileceklerini kabul etmiştir.
227. Mevzuat bir işe veya mesleğe kabul koşullarını düzenlemiş ise, bu koşulları yerine
getiren bir aday, bu işe veya mesleğe kabul edilme hakkına sahiptir (De Moor v. Belçika,
§43). Örneğin bir başvurucunun, doktor olarak kayıt edilmek için kanuni şartları yerine
getirdiğine dair savunulabilir bir iddiası varsa, Sözleşme’nin 6. maddesi uygulanır (Chevrol v.
Fransa, §55; tersi, Bouilloc v. Fransa (k.k.)). Her halükarda, kişisel hak ile ilgili bir davanın
hukuka uygunluğuna başvurucunun kullanmış olduğu dava yoluyla karşı çıkılabiliyorsa,
sonuçta başvurucunun kanuni şartları yerine getirmediği tespit edilse bile, “kişisel hak” ile
ilgili bir “uyuşmazlık” bulunduğu sonucuna varmak gerekir (başvurucunun yurt dışında aldığı
tıpta uzmanlığını kullanabilmeyi sürdürme hakkı, Kök v. Türkiye, §37).
d) Hakkın “kişisel” nitelikte olması
228. Bir hakkın kişisel bir hak olarak görülüp görülmeyeceği, ilgili devletin iç hukukunda
o hakkın hukuken nitelendirilme biçimine göre değil, ama hakkın maddi içeriğine ve yarattığı
sonuçlara bakılarak tayin edilir. Mahkeme denetim yetkisini kullanırken, Sözleşme’nin
47
konusunu ve amacını, ayrıca Sözleşmeci Devletlerin ulusal hukuk sistemlerini de göz önünde
tutmak zorundadır (König v. Almanya, §89).
229. İç hukukta kişisel uyuşmazlık olarak nitelendirilen özel şahıslar arasındaki
uyuşmazlıklara Sözleşme’nin 6(1). fıkrasının uygulanabilirliği tartışmalı bir konu değildir
(yargısal ayrılık kararı için, Airey v. İrlanda, §21).
e) Özel nitelikteki hak: malvarlığı boyutu
230. Mahkeme, iç hukukta “kamu hukuku”na giren ve sonucu itibarıyla özel nitelikteki
hakları ve yükümlülükleri belirleyici olan davaları, Sözleşme’nin 6(1). fıkrası kapsamında
görmektedir. Bu tür davalar, başka şeylerin yanında, araziyi satış izni (Ringeisen v. Avusturya,
§94), özel klinik işletme (König v. Almanya, §94-95), inşaat ruhsatı (diğerleri arasında,
Sporrong ve Lönnroth v. İsveç, §79), dinsel bir binaya sahip olma ve kullanma (Sambăta
Bihor Greco-Catholic Parish v. Romanya, §65), idarenin bir mesleği icra şartlarıyla bağlantılı
izni (Benthem v. Hollanda, §36) veya alkollü içecekler satış ruhsatı (Tre Traktörer Aktiebolag
v. İsveç, §43) veya meslek hastalığı veya iş kazası için tazminat ödenmesinden kaynaklanan
bir uyuşmazlık (Chaudet v. Fransa, §30) ile ilgili olabilir. Sözleşme’nin 6. maddesi aynı
sebeple, bir mesleği yapma hakkının tehlikede bulunduğu hallerde mesleki kuruluş önündeki
disiplin davalarına (Le Compte, Van Leuven ve De Meyere v. Belçika), devletin ihmal
nedeniyle kusurlu olduğu iddialarına (X v. Fransa), başvurucunun haklarına zarar veren idari
bir kararın iptali davasına (De Geouffre de la Pradelle v. Fransa), başvurucuların kendilerine
ait sularda balık avlamalarının yasaklanmasıyla ilgili idari davalara (Alatulkkila ve Diğerleri
v. Finlandiya, §49) ve kamu ihalesine teklif verirken dinsel inanç veya siyasal düşünce gibi
sebeplerle ayrımcılığa uğramama hakkı gibi kişisel bir hakkın tehlikeye girmesiyle ilgili
davalarda (Tinnelly & Sons Ltd ve Diğerleri ve McElduff ve Diğerleri v. Birleşik Krallık, §61;
tersi I.T.C. v. Malta (k.k.)) uygulanır.
231. Sözleşme’nin 6(1). fıkrası, ceza davasına katılan tarafın şikayeti için de uygulanır
(Perez v. Fransa [BD], §70-71); ancak sırf şahsi öç alma veya sanığın cezalandırılmasını
sağlama amacıyla bir dava açılması halinde uygulanmaz (Sigalas v. Yunanistan, §29; Mihova
v. İtalya (k.k.). Sözleşme, üçüncü kişilerin bir suç nedeniyle kovuşturulmalarını veya
cezalandırılmalarını isteme hakkı tanımamaktadır. Böyle bir hakkın Sözleşme kapsamına
girebilmesi için, mağdurun iç hukukta sadece sembolik bir giderim elde etme veya “iyi itibar”
hakkı gibi bir kişisel hakkın korunması için bile olsa, bir hukuk davası açma hakkından
ayrılmaz bir hak olmalıdır (Perez v. Fransa [BD], §70; ayrıca, sembolik tazminatla ilgili
olarak, Gorou v. Yunanistan (no. 2) [BD], §24). Dolayısıyla Sözleşme’nin 6. maddesi, bir
davada şikayetçi tazminat hakkından tartışmasız bir şekilde feragat etmedikçe, şikayetçi
katılan olduğu andan itibaren katılanın şikayetlerine de uygulanır.
232. Sözleşme’nin 6(1). fıkrası, devlet görevlileri tarafından yapıldığı iddia edilen kötü
muamele için tazminat talebine de uygulanır (Aksoy v. Türkiye, §92).
f) Kapsama alınan diğer uyuşmazlık türleri
233. Mahkeme Sözleşme’nin 6(1). fıkrasının, özel kuruluşlar tarafından çalışanların işten
çıkarılmalarına ilişkin davalar (Buchholz v. Almanya), sosyal sigortadan doğan haklarla ilgili
davalar (Feldbrugge v. Hollanda), prim ödenmeyen türden sosyal yardımla ilgili davalar
(Salesi v. İtalya) ve ayrıca zorunlu katkı payı ödeme hakkında davalar (Schouten ve Meldrum
v. Hollanda) gibi sosyal konularda da uygulanabilir olduğuna karar vermiştir. Mahkeme bu
davalarda özel hukuk unsurlarının kamu hukuku unsurlarına baskın olduğu görüşündedir.
Mahkeme ayrıca, yoksulluk aylığı ile Nazi zulmü nedeniyle bir özel hukuk şirketinden
tazminat alma hakkı arasında benzerlikler bulunduğunu belirtmiştir (Woś v. Polonya, §76).
48
234. Kamu görevlileriyle ilgili uyuşmazlıklar, kural olarak Sözleşme’nin 6(1). fıkrasının
kapsamına girer. Mahkeme Pellegrin kararında “işlevsel” bir kriter benimsemiştir (Pellegrin
v. Fransa [BD], §64-71). Mahkeme Vilho Eskelinen ve Diğerleri v. Finlandiya [BD], §50-62
kararında ise yeni bir yaklaşım benimsemeye karar vermiştir. Şimdi artık kural, Sözleşme’nin
6. maddesinin uygulanabilir olduğuna dair bir karine bulunacaktır; davalı devlet, ilk olarak
başvurucunun iç hukukta mahkemeye başvurma hakkına sahip olmadığını ve ikinci olarak
kamu görevlisini Sözleşme’nin 6. maddesindeki haklardan yoksun bırakmakta haklılık
bulunduğunu kanıtlamakla yükümlü tutulacaktır. Eğer başvurucu ulusal hukukta mahkemeye
başvurma hakkına sahip idiyse, başvurucu halen görevli bir asker kişi olsa ve davası askeri
mahkemeler tarafından görülse bile, 6. madde uygulanır (Pridatchenko ve Diğerleri v. Rusya,
§47). İkinci kriter bakımından 6. maddeyi uygulamama, “devletin menfaatiyle ilgili objektif
sebeplere” dayanılarak haklı kılınmış olmalıdır; bu da devleti, söz konusu uyuşmazlığın
konusunun devlet gücünün kullanılmasıyla veya kamu görevlisi ile devlet arasındaki özel
bağın sorgulanmasıyla ilgili olduğunu göstermeye zorlamaktadır. Böylece, söz konusu devlet
ile belirli kamu görevlileri arasındaki ilişkinin özel niteliğine dayanılarak maaşlar, tazminatlar
veya benzeri hakedişler gibi olağan iş uyuşmazlıklarına 6. madde güvencelerinin
uygulanmamasının makul bir gerekçesi kalmamıştır (örneğin emniyet personelinin özel
hizmet tazminatları konusundaki uyuşmazlık, Vilho Eskelinen ve Diğerleri v. Finlandiya
[BD]). Yakın bir tarihte Mahkeme, Vilho Eskelinen kararında ortaya çıkan kriterler ışığında,
bir elçilik çalışanı tarafından açılan haksız işten çıkarma davasında (Polonya büyükelçiliğinde
bir sekreter ve santral görevlisiyle ilgili davada (Cudak v. Litvanya [BD], §44-47), bir üst
düzey emniyet görevlisiyle ilgili davada (Šikić v. Hırvatistan, §18-20) veya askeri mahkeme
önünde subay ilgili davada (Vasilchenko v. Rusya, §34-36) ve parlamentoda danışmalık
kadrosuna girme hakkıyla ilgili davada (Savino ve Diğerleri v. İtalya), bir yargıca karşı
disiplin davasında (Olujic v. Hırvatistan), kendisinin naklini emreden başkanlık
kararnamesine karşı savcı tarafından yapılan bir başvuruda (Zalli v. Arnavutluk (k.k.); ve
buradaki diğer atıflar) ve gümrük görevlisinin mesleki kariyeriyle yani kurum içinde
yükselmesiyle ilgili davada (Fiume v. İtalya, §33-36) Sözleşme’nin 6(1). fıkrasının
uygulanabilir olduğunu belirtmiştir.
235. Genel mahkemeler önündeki “kişisel” hak konusundaki uyuşmazlığın sonucu
üzerinde belirleyici bir etkiye sahip olması halinde, Anayasal uyuşmazlıklar da 6. maddenin
kapsamına girebilir (Ruiz-Mateos v. İspanya). Ancak, istisnai bir işlem olarak bir kimseye
vatandaşlık tanıyan başkanlık kararnamesiyle veya Başkanın anayasal yeminine aykırı
davranıp davranmadığının belirlenmesiyle ilgili uyuşmazlıkların bulunduğu bir davaya 6.
madde uygulanmaz; çünkü bu tür davalar kişisel hak ve yükümlülüklerle ilgili değildir
(Paksas v. Litvanya [BD], §65-66). Anayasa Mahkemesi tarafından verilen geçici tedbir
kararına 6(1). fıkrasının uygulanması konusunda (Kübler v. Almanya, §47-48) kararına
bakılabilir.
236. Son olarak, 6. madde tam olarak malvarlığına ilişkin olmayan diğer konularda da
uygulanabilir: yaşama, sağlık veya sağlıklı çevre haklarıyla ilgili uyuşmazlıkların doğduğu
çevre sorunlarına (Taşkın ve Diğerleri v. Türkiye); çocuk bakımı (McMichael v. Birleşik
Krallık); çocukların okul işlerine (Ellès ve Diğerleri v. İsviçre, §21-23); babalığın
belirlenmesine sahip olma hakkına (Alaverdyan v. Ermenistan (k.k.), §33); özgürlük hakkına
(Laidin v. Fransa (no. 2); tutuklu ve hükümlülerin örneğin yüksek güvenlikli birime (Enea v.
İtalya [BD], §97-107) veya yüksek güvenlikli hücreye (Stegarescu ve Bahrin v. Portekiz)
yerleştirilmeleri sonucu kısıtlamalara tabi tutulmaları veya cezaevine aile ziyaretinin
kısıtlanması sonucunu doğuran disiplin soruşturmaları (Gülmez v. Türkiye, §30) nedeniyle
tutma düzeni konusundaki uyuşmazlıklara; iyi itibar hakkına (Helmers v. İsveç, §27); idari
belgelere ulaşma hakkına (Loiseau v. Fransa (k.k.)) veya itibarı, mülkiyetin korunmasını ve iş
bulma imkanını ve böylece geçimi sağlamayı etkileyen polis dosyasındaki kayda karşı
başvurmaya (Pocius v. Litvanya, §38-46; Užukauskas v. Litvanya, §32-40); bir örgüte üye
49
olma hakkına (Sakellardopoulos v. Yunanistan (k.k.)) ve yine iç hukukta örgütlenme
özgürlüğü kamu hukuku alanına girse bile bir örgütün kişisel haklarını ilgilendiren tescil
edilmesiyle ilgili davalara (APEH Üldözötteinek Szövetsége ve Diğerleri v. Hungary, §34-35);
ve son olarak, yüksek öğretim öğrenciliğini devam ettirme hakkına (Emine Araç v. Türkiye,
§18-25), ilk öğretim bağlamında evleviyetle uygulanan öğrenim görme hakkına (Oršuš ve
Diğerleri v. Hırvatistan [BD], §104) uygulanmıştır. Bu genişlik Mahkeme’nin 6. maddeye,
kişisel hak ve yükümlülük başlığının sadece malvarlığına ilişkin hakları değil ama aynı
zamanda şahsi nitelikteki bireysel hakları içerecek şekilde görmesine imkan vermektedir.
g) Hariç tutulan konular
237. Bir uyuşmazlığın sadece “malvarlığına ilişkin” nitelikte olduğunun gösterilmesi,
Sözleşme’nin 6(1). fıkrasının kişisel başlığı altında uygulanabilirliğini sağlamak için yeterli
değildir (Ferrazzini v. İtalya [BD], §25).
238. Vergi davaları 6. maddenin kapsamı dışında kalan konular arasındadır. Vergi
meseleleri hala, vergi mükellefleri ile çoğunluk arasında kamusal niteliğe sahip bir ilişki
olarak, kamusal yetkinin sert çekirdeğinde yer alır (Ferrazzini v. İtalya [BD], §29). Gümrük
resim ve harçlarla ilgili davalar da kapsam dışında tutulmaktadır (Emesa Sugar N.V. v.
Hollanda (k.k.)).
239. Göçmenlik alanında, siyasal sığınma veya sınırdışı etme ile ilgili davalar bağlamında,
yabancıların ülkeye girişlerine, oturmalarına ve ülkeden çıkarılmalarına da aynı şey uygulanır.
Sınırdışı etme kararının iptali için yapılan başvuru konusunda (Maaouia v. Fransa [BD], §38)
kararına, geri vermeyle ilgili dava için (Peñafiel Salgado v. İspanya (k.k.) kararına ve
Mamatkulov ve Askarov v. Türkiye [BD], §81-83) kararına, özel ve aile yaşamı ve iş bulma
imkanı üzerinde ciddi olumsuz sonuçlar yaratma ihtimaline rağmen sığınma talebi reddedilen
bir sığınmacının açtığı tazminat davası için (Panjeheighalehei v. Danimarka (k.k.)) kararına
bakılabilir. Bir yabancının Schengen Bilgi Sistemine kaydedilmesi de uygulanmaz alanda
kalır (Dalea v. Fransa (k.k.)) . Vatandaşlık hakkı ve bir pasaporta sahip olma hakkı,
Sözleşme’nin 6. maddesi bakımından kişisel haklar değildir (Smirnov v. Rusya (k.k.)). Ancak
bir yabancının çalışma izni için başvurma hakkı, hem işveren ve hem de iç hukuka göre taraf
ehliyeti olmasa bile işçi bakımından 6. madde kapsamına girebilir, yeter ki hakkın özünü
etkilemeyen bir usul engeli söz konusu olsun (Jurisic ve Collegium Mehrerau v. Avusturya,
§54-62).
240. Mahkeme’nin Vilho Eskelinen ve Diğerleri v. Finlandiya [BD] kararı gereğince
kamu görevlileri ile ilgili uyuşmazlıklar, iki kriterin bulunması halinde 6. madde kapsamına
girmez. Disiplinsizlik sebebiyle meslekten çıkarılan bir askerin olayında durum böyledir;
başvurucunun karar aleyhine yargı yerlerine başvurma imkanı yoktur ve dava konusu olan şey
başvurucu ile devlet arasındaki özel sadakat bağıdır (Suküt v. Türkiye (k.k.)). Bir yargıcın
istifa ettikten sonra yeniden göreve kabulüyle ilgili bir uyuşmazlık için de aynı şey geçerlidir
(Apay v. Türkiye (k.k.)).
241. Son olarak, seçimlerde aday olma ve milletvekilliğini devam ettirme (seçim
uyuşmazlığı, Pierre-Bloch v. Fransa, §50), parlamento eski üyesi olarak emekli maaşı alma
hakkı (Papon v. Fransa (k.k.)) veya bir siyasal partinin siyasal faaliyetlerini sürdürme hakkı
(parti kapatma ile ilgili dava, Refah Partisi (The Welfare Party) ve Diğerleri v. Türkiye (k.k.))
gibi siyasal haklar, Sözleşme’nin 6(1). fıkrası anlamında kişisel haklar olarak görülmez. Yine,
parlamento seçimlerini gözlemleyen hükümet dışı örgütün kendisiyle ilgili olmayan bilgileri
içeren belgelere erişim talebinin reddedidiği bir dava, Sözleşme’nin 6(1). fıkrasının kapsamı
dışında kalır (Geraguyn Khorhurd Patgamavorakan Akumb v. Ermenistan (k.k.)).
50
Ayrıca yakın tarihli bir kararında Mahkeme, açık duruşmada söylenenleri haber verme
hakkının kişisel bir hak olmadığını teyit etmiştir (Mackay ve BBC Scotland v. Birleşik Krallık,
§20-22).
h) 6. maddenin ana dava dışındaki davalara uygulanabilirliği
242. İhtiyati tedbir verilmesiyle ilgili davalarda olduğu gibi hazırlık davaları, kural olarak
kişisel hakların ve yükümlülüklerin “karara bağlanması”yla ilgili görülmemiş ve dolayısıyla
6. maddenin koruma kapsamına alınmamıştır (diğerleri arasında, Verlagsgruppe News GmbH
v. Avusturya (k.k.); ve Libert v. Belçika (k.k.)). Ancak Mahkeme yakın tarihli bir kararında,
önceki içtihadından ayrılmış ve yeni bir yaklaşım benimsemiştir. Mahkeme (Micallef v. Malta
[BD], §83-86) kararında, ihtiyati tedbirlere 6. maddenin uygulanabilir olup olmamasının,
belirli koşulların yerine getirilmesine bağlı olduğunu ortaya koymuştur. İlk olarak hem ana
davaya ve hem de tedbir davasına konu olan hak, Sözleşme anlamında “kişisel” olmalıdır.
İkinci olarak, ihtiyati tedbirin niteliği, konusu ve amacı ile birlikte söz konusu hak üzerindeki
etkisi incelenmelidir. Bir ihtiyati tedbirin söz konusu kişisel hak veya yükümlülüğün karara
bağlanması üzerinde etkili olduğunun kabul edilmesi halinde, bu tedbir ne kadar süreyle
yürürlükte kalmış olursa olsun, Sözleşme’nin 6. maddesi ihtiyati tedbire uygulanabilir.
Geçici tedbir kararının aynı hak üzerinde verilmiş bir karar olması ve hemen uygulanabilir
olması halinde, ana davayla aynı amacı taşıyan geçici tedbir taleplerine 6. madde
uygulanabilir (RTBF v. Belçika, §64-65).
243. Ceza ve hukuk davalarının birbirini izlemesi. Bir devletin iç hukuku, ilkin
mahkemenin tazminat hakkı bulunup bulunmadığına karar vermesi ve ikinci olarak tazminat
miktarını tayin etmesi şeklinde iki aşamalı bir dava öngörüyor ise, Sözleşme’nin 6(1). fıkrası
bakımından kesin miktar hakkında karar verilinceye kadar kişisel hakkın karara bağlanmamış
olduğunu kabul etmek makuldür. Bir hakkın karara bağlanması, sadece hakkın varlığı
üzerinde bir karar vermeyi değil, ama aynı zamanda hakkın kapsamı veya kullanılabileceği
koşullar ve tabi zararların değerlendirilmesi konusunda bir karar vermeyi de içerir (Torri v.
İtalya, §19).
244. Mahkeme kararlarının icrası. Sözleşme’nin 6(1). fıkrası, “kişisel hak ve
yükümlülüklerin ... karara bağlanması”yla ilgili bir davanın bütün aşamalarına uygulanır, esas
hakkında verilen hükümden sonraki aşamaları dışarıda bırakmaz. Dolayısıyla bir mahkeme
tarafından verilen kararın icrası, Sözleşme’nin 6. maddesi bakımından “yargılama”nın
bütünleyici bir parçası olarak görülmelidir (Hornsby v. Yunanistan, §40). Nafaka borçlarının
artırılmasıyla ilgili bir hükmün icrasıyla ilgili olarak (Romańczyk v. Fransa, §53) kararına
bakılabilir. Sözleşme’nin 6. maddesi ilk davaya uygulanabilir olsun veya olmasın, kişisel
hakları karara bağlayan icra aşamasının mutlaka 6. maddenin uygulanabilir olduğu davadan
kaynaklanması gerekmez (Buj v. Hırvatistan, §19). Yabancı mahkemenin el koyma kararının
tenfizi (exequatur), 6. maddenin kişisel başlığının kapsamına girer (Saccoccia v. Avusturya
(k.k.)).
245. Yeniden yargılama başvuruları. Kesin bir hükümle sona ermiş bir hukuk davasında
yeniden yargılama talebiyle yapılan başvurularla ilgili davalara 6. madde uygulanmaz (Sablon
v. Belçika, §86). Bu, Sözleşme’nin ihlalini tespit eden Mahkeme’nin kararından sonra yeniden
yargılama için yapılan bir başvuru için de geçerlidir (Verein gegen Tierfabriken Schweiz
(VgT) v. İsviçre (no. 2) [BD], §24). Ancak, bir ulusal hukuk sisteminde, hukuk davalarında bir
giderim talep etmenin tek yolunun yeniden yargılama için bir başvuruda bulunmak olduğu
çok istisnai durumlar vardır; böyle bir durumda yeniden yargılamanın sonucu, başvurucunun
“kişisel hak ve yükümlülükleri” bakımından belirleyici kabul edilmiştir (Melis v. Yunanistan,
§19-20).
51
2. “Suç isnadı” kavramı
Madde 6(1) – Adil yargılanma hakkı
“1. Herkes davasının … cezai alanda kendisine yöneltilen suçlamaların esası konusunda karar verecek
olan, yasayla kurulmuş, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından, adil ve kamuya açık olarak,
makul bir süre içinde görülmesini isteme hakkına sahiptir. …”
a) Genel ilkeler
246. “Suç isnadı” kavramı, üye devletlerin ulusal hukuk sistemlerinde kullanılan
sınıflandırmalardan ayrı, “özerk” bir anlama sahiptir (Adolf v. Avusturya, §30).
247. “İsnad” kavramı, Sözleşme’deki anlamıyla anlaşılmalıdır. Bu kavram, “bir kimseye
suç işlediğine dair bir iddianın yetkili makam tarafından resmen bildirilmesi” olarak
tanımlanabilir. Bu tanım, aynı zamanda “[şüpheli]nin durumunun esaslı bir surette
etkilenmiş” olup olmadığına ilişkin teste de karşılık gelir (Deweer v. Belçika, §42 ve 46;
Eckle v. Almanya, §73). Böylece bir kimsenin, örneğin bir trafik kontrolü sırasında kendisine
sorular sorulmasının gerekçesi veya aleyhindeki şüphenin sebebi ve niteliği konusunda bilgi
verilmeden veya söyleyeceklerinin aleyhine kullanılabileceği belirtilmeden kendisinin
söylediği sözler, kendisine resmen bir suç isnad edilmemiş olduğu halde durumunu “esaslı
surette etkilemiş” olur (Aleksandr Zaichenko v. Rusya, §43). Mahkeme, tanık olarak ifade
vermeden önce yemin etmesi gereken gözaltındaki bir kimsenin aslında “suç isnadı”na maruz
kaldığını ve susma hakkı bulunduğunu belirtmiştir (Brusco v. Fransa, §46-50).
248. “Suç” kavramının özerkliği konusunda Mahkeme, Sözleşmeci Devletlerdeki
“cezasızlaştırma”ya yönelik hareketlere karşı değildir. Ancak cezasızlaştırmanın ardından
“disiplin suçu” olarak nitelendirilen suçlar, Sözleşme’nin “suç” şeklindeki özerk kavramının
içine girebilirler. Devletlere suçları cezai alan dışına çıkarma konusunda takdir yetkisi
bırakılması, Sözleşme’nin konusu ve amacıyla bağdaşmayan sonuçlara yol açabilir (Öztürk v.
Almanya, §49).
249. Sözleşme’nin 6. maddesinin suç konusunda uygulanabilirliğini değerlendirmek için
hareket noktası, Engel ve Diğerleri kararında belirlenen kriterlerlerdir (Engel ve Diğerleri v.
Hollanda, §82-83): (1) iç hukuktaki sınıflandırma; (2) suçun niteliği; (3) ilgili kişinin
karşılaşabileceği cezanın ağırlığı.
250. Birinci kriter göreli bir ağırlığa sahiptir ve sadece bir başlangıç noktası oluşturur.
Eğer iç hukuk bir suçu cezai olarak sınıflandırmış ise, bu sınıflandırma belirleyici olacaktır.
Aksi durumda Mahkeme, ulusal sınıflandırmanın ardına bakacak ve söz konusu usulün maddi
gerçeğini inceleyecektir.
251. Daha önemli görülen ikinci kriter değerlendirilirken (Jussila v. Finlandiya [BD],
§38), aşağıdaki faktörler dikkate alınabilir:
– söz konusu hukuk kuralı sadece belirli bir guruba mı yöneliktir, yoksa geneli bağlayıcı bir
karakterde midir (Bendenoun v. Fransa, §47);
– davanın kanunen infaz yetkileri bulunan bir kamu organı tarafından açılıp açılmadığı
(Benham v. Birleşik Krallık [BD], §56);
– hukuk kuralının caydırma veya cezalandırma amacı bulunup bulunmadığı (Öztürk v.
Almanya, §53; Bendenoun v. Fransa, §47);
– cezanın verilmesinin bir suçluluk tespitine dayanıp dayanmadığı (Benham v. Birleşik
Krallık [BD], §56);
– karşılaştırılan usullerin Avrupa Konseyine Üye diğer devletlerde nasıl sınıflandırılmış
olduğu (Öztürk v. Almanya, §53);
52
– bir suçun adli sicile işlenip işlenmemesi önemli olabilir fakat belirleyici değildir, çünkü bu
genellikle ulusal sınıflandırmaya ait bir husustur (Ravnsborg v. İsveç, §38).
252. Üçüncü kriter, ilgili yasanın öngördüğü verilebilecek cezanın üst sınırına bakılarak
belirlenir (Campbell ve Fell v. Birleşik Krallık, §72; Demicoli v. Malta, §34).
253. Engel ve Diğerleri v. Hollanda davasında belirlenen ikinci ve üçüncü kriterler
birbirinin alternatifi olup, zorunlu olarak birbirini tamamlayan kriterler değildir; Sözleşme’nin
6. maddesinin uygulanabilmesi için, söz konusu suçun niteliği gereği Sözleşme açısından
“suç” olarak görülmesi veya suçun karşılığı olarak kişiye verilebilecek yaptırımın niteliği
veya ağırlık derecesi itibarıyla genel olarak “cezai” alana ait olması yeterlidir (Öztürk v.
Almanya, §54; Lutz v. Almanya, §55). Ancak her bir kriterin ayrı ayrı analizinin bir suç
isnadının varlığı konusunda açık bir sonuca varmayı mümkün kılmaması halinde,
tamamlayıcı yaklaşım benimsenebilir (Bendenoun v. Fransa, §47).
254. Sözleşme’nin 6. maddesinin üç fıkrasında kullanılan “suç isnadı” ve “hakkında bir
suç isnadı bulunan” terimleri aynı durumları ifade etmektedirler. Dolayısıyla Sözleşme’nin 6.
maddesinin cezai başlığı altında uygulanabilirliği, her üç fıkra bakımından aynıdır.
b) Genel ilkelerin uygulanması
Disiplin davaları
255. Bir kaç ay süreyle askeri disiplin birimine kapatılmayı gerektiren askeri disiplin
suçları, Sözleşme’nin 6. maddesinin suç başlığı kapsamına girer (Engel ve Diğerleri v.
Hollanda, §85). Öte yandan, iki günlük ağır göz hapsi, “ceza hukuku” alanına girmeyecek
kadar kısa bir süre olarak görülmüştür (Engel ve Diğerleri v. Hollanda, §85).
256. Sözleşme’nin 6. maddesinin askeri mahkemelerdeki davalara uygulanabilir olduğu
açıktır (Findlay v. Birleşik Krallık, §69).
257. Mesleki disiplin işlemleri bakımından mesele henüz çözülmemiştir, çünkü Mahkeme
bu tür işlemlerin kişisel başlığın altına gireceği sonucuna vararak, suç başlığı açısından bir
karar vermeyi gerekli görmemiştir (Albert ve Le Compte v. Belçika, §30). Mahkeme,
memurun zorunlu olarak emekliye sevk edilmesiyle sonuçlanan disiplin davasında, ulusal
makamların verecekleri kararları salt idari alanda tutabildikleri ölçüde, bu tür davaların 6.
madde anlamında “suç” ile ilgili olmadıklarını belirtmiştir (Moullet v. Fransa (k.k.)).
258. Sözleşme’nin 6. maddesi, cezaevi ortamına ve cezaevindeki özel disiplin rejimine
“gerekli ihtiyat” payı bırakılarak, isnatların ve cezaların niteliği ve ağırlığı nedeniyle
cezaevindeki disiplin suçlarına da uygulanabilir. Kırk gün ek hapis cezasını gerektiren koşullu
salıverme görevlisini öldürmekle tehdit etme isnadı ve yedi gün hapis cezasını gerektiren bir
ceza infaz koruma memuruna saldırma isnadıyla ilgili davaya uygulanabilir olduğu
konusunda (Ezeh ve Connors v. Birleşik Krallık [BD], §82) kararına, buna karşılık hapis
cezasını uzatmayan yedi günlük hücre cezası ve üç ay süreyle cezaevindeki hareketlerine
kısıtlama getiren disiplin davalarına 6. maddenin uygulanabilir olmadığı konusunda (Štitić v.
Hırvatistan, §51-63) kararına bakılabilir.
259. Ancak cezaevi sistemiyle ilgili davalar, 6. maddenin suç başlığı kapsamına girmez.
Dolayısıyla örneğin bir hükümlünün cezaevinde yüksek güvenlikli bir gözetim birimine
yerleştirilmesi bir suç isnadı değildir; böyle bir tedbire ve bu tedbirle birlikte uygulanan
kısıtlamalara itiraz için mahkemeye başvurma konusu, Sözleşme’nin 6(1). fıkrasının kişisel
haklar başlığı altında incelenmelidir (Enea v. İtalya [BD], §98).
260. Bir mahkeme önünde uygunsuz davranışlarla (mahkemeye saygısızlıkla) ilgili
kurallara göre verilen cezaların 6. maddenin kapsamı dışında kaldığı kabul edilir, çünkü
bunlar disiplin yetkisinin kullanılmasına benzemektedir (Ravnsborg v. İsveç, §34; Putz v.
53
Avusturya, §33-37). Ancak, cezanın ağırlığı ve niteliği 6. maddeyi, iç hukukta beş gün hapis
cezasını (Kyprianou v. Kıbrıs [BD], §61-64) cezai suç veya üç günlük idari tutma cezasını
idari suç (Zaicevs v. Letonya, §31-36) olarak sınıflandıran mahkemeye saygısızlıktan
mahkumiyete uygulanabilir hale getirebilir.
261. Adli soruşturmanın gizliliğini ihlal konusunda, bir yandan herkesten ötede yargıçlar,
avukatlar ve mahkemelerin işleyişiyle yakından ilgili olanlar gibi gizlilikle bağlı bulunan
kişiler, diğer yandan adli sistemin disiplin alanına girmeyen taraflar arasında bir ayrım
yapılmalıdır (Weber v. İsviçre, §33-34).
262. Parlamentoya saygısızlık konusunda Mahkeme, yasama organının kendi üyelerine
uygulanan ayrıcalıkları ihlal nedeniyle kendi yapacağı yargılamayı düzenleme yetkileri ile
Parlamento üyesi olmayan kişileri başka bir yerde yaptıkları davranışlardan ötürü
cezalandırma yetkisi arasında bir ayrım yapmıştır. Birincisi disiplin niteliğinden görülebilir;
ancak Mahkeme ikincisini, verilebilecek olan cezanın üst sınırını ve genel uygulamayı dikkate
alarak suç olarak görmüştür (60 güne kadar hapis ve para cezası, Demicoli v. Malta, §32).
İdari, vergi ve rekabet hukuku davaları
263. Aşağıdaki idari suçlar, Sözleşme’nin 6. maddesinin kapsamına girebilir:
– para cezasıyla veya puan cezası ya da ehliyetin alınması gibi sürücüye kısıtlama cezası
verilebilen trafik suçları (Lutz v. Almanya, §182; Schmautzer v. Avusturya; Malige v.
Fransa);
– komşuluk hukukuna aykırı kabahatler (Lauko v. Slovakya);
– sosyal güvenlik mevzuatına aykırı suçlar (az bir para cezası olsa da işçiyi sigortaya
bildirmeme, Hüseyin Turan v. Türkiye, §18-21).
264. Buna karşılık Mahkeme, sürücü ehliyetinin elden hemen alınması gibi önleyici
tedbirlere 6. maddenin uygulanabilir olmadığı kanaatindedir (Escoubet v. Belçika [BD]).
265. Sözleşme’nin 6. maddesi aşağıdaki unsurların bulunması halinde vergi para
cezalarına da uygulanabilir: (1) veri para cezalarını düzenleyen kanun, vergi mükellefleri olan
bütün vatandaşları kapsamalı; (2) vergi para cezası bir zarara karşılık maddi tazminat amacı
değil, fakat esas itibarıyla yeniden suç işlemeyi caydırıcı bir ceza amacı taşımalı; (3) ceza hem
caydırıcı ve hem de cezalandırıcı genel bir kurala göre verilmiş olmalı; ve (4) vergi para
cezası önemli olmalıdır (Bendenoun v. Fransa). Vergi para cezasının oranı düşük olsa da
suçun cezai niteliği 6. maddeyi uygulanabilir kılmak için yeterlidir (vergi borucunun %10
Jussila v. Finlandiya [BD], §38).
266. Ancak Sözleşme’nin 6. maddesi, “salt” vergi matrahı davasına veya yeniden suç
işlemesini caydırmaktan çok esas itibarıyla vergi makamlarına verilen zararın tazmin edilmesi
amacını taşıyan geç ödeme faiziyle ilgili davalara uygulanmaz (Mieg de Boofzheim v. Fransa
(k.k.)).
267. Sözleşme’nin 6. maddesinin cezai başlığı, gümrük hukukuna (Salabiaku v. Fransa),
rekabet hukukuna (Société Stenuit v. Fransa) ve mali konularda yetkili bir mahkemenin
verdiği cezalara (Guisset v. Fransa) uygulanmıştır.
Siyasal konular
268. Seçimlerde adaylıktan çıkarma ve seçimlerde fazla harcamada bulunma nedeniyle
fazla harcama miktarı kadar Hazineye ödeme gibi seçim yaptırımları, Sözleşme’nin 6.
maddesinin cezai başlığı altına girmez (Pierre-Bloch v. Fransa, §53-60).
54
269. Siyasi partilerin kapatılmasıyla ilgili davalar siyasal haklar ile ilgili olup, 6(1). fıkrası
kapmasına girmez (Refah Partisi (the Welfare Party) ve Diğerleri v. Türkiye (k.k.)).
270. Sözleşme’nin 6. maddesinin Parlamento tarafından kurulan araştırma komisyonlarına
uygulanabilir olmadığına karar verilmiştir, çünkü bu organlar genel ve kamu menfaatleriyle
ilgili konuları araştırmaktadırlar (Montera v. İtalya (k.k.)).
271. Arınma davaları ile ilgili olarak, cezayı çağrıştıran yönlerinin (suçun niteliği, yani
gerçeğe aykırı iyi hal beyanı ile cezanın niteliği ve ağırlığı, yani belirli meslekleri icranın
uzun süre yasaklanması) baskın olması halinde, bu tür davalar Sözleşme’nin 6. maddesinin
cezai başlığının kapsamında yer alabilir (Matyjek v. Polonya (k.k.); tersi, bk Sidabras ve
Džiautas v. Litvanya (k.k.)).
272. Anayasanın ağır ihlali nedeniyle bir ülke başkanına karşı bir görevden alma davasına
6. maddenin uygulanabilir olmadığına karar verilmiştir (Paksas v. Litvanya [BD], §66-67).
Sınırdışı etme ve geri verme
273. Ceza davası bağlamında açılmış olsa bile, yabancıların sınırdışı edilmeleriyle ilgili
davalar 6. maddenin cezai başlığına girmez (Maaouia v. Fransa [BD], §39). Aynı katı
yaklaşım geri verme davalarına (Peñafiel Salgado v. İspanya (k.k.)) veya Avrupa yakalama
emriyle ilgili davalara (Monedero Angora v. İspanya (k.k.)) da uygulanır.
274. Buna karşılık, hapis cezası yerine, ilgili kişiye görüşlerini açıklama fırsatı vermeden
ve yeni ceza kanununun yarı otomatik bir şekilde uygulanmasından başka bir koşulu dikkate
almadan, kişinin ülkeden on yıl süreyle çıkarılması veya sınırdışı edilmesi, ilk mahkumiyet
kararı sırasında verilen ceza gibi görülmelidir (Gurguchiani v. İspanya, §40 ve 47-48).
Ceza yargılamasının farklı aşamaları, fer’i davalar ve daha sonraki hukuk yolları
275. Suçun ve düzensizliğin önlenmesi için alınan tedbirler, Sözleşme’nin 6. madde
güvencelerinin kapsamına girmez (polis özel gözetimi, Raimondo v. İtalya, §43; veya okulda
kızlara sarkıntılık yapan bir gence polisin uyarısı, R. v. Birleşik Krallık (k.k.)).
276. Başka bir dava olmasa bile veya başvurucu asıl davada beraat etmiş olsa bile
başvurucuyu delil vermeye zorlamayla ilgili olaylarda 6. madde uygulanabilir (örneğin, asıl
dava açılmadığı halde trafik suçu işlediği iddia edilen sürücünün kimliğiyle ilgili bilgi
vermeyen araç sahibinin para cezasına mahkum edilmesi, O’Halloran ve Francis v. Birleşik
Krallık [BD], §35).
277. Sözleşme’nin 6(1). fıkrası, kural olarak adli yardım başvurularıyla ilgili davalarda
uygulanmaz (Gutfreund v. Fransa, §36-37).
278. Kendilerine karşı bir ceza davası tehdidi bulunmayan üçüncü kişilerin mülkiyet
haklarını olumsuz etkileyen elkoyma tedbirleri, kural olarak “bir suç isnadının karara
bağlanması” anlamına gelmez (uçağa el koyulması Air Canada v. Birleşik Krallık, §54; altın
sikkelere el koyulması AGOSI v. Birleşik Krallık, §65-66). Ancak, etnik düşmanlığı tahrik
eden bir yayının müsaderesi ve idari bir uyarı, caydırıcı ve cezalandırıcı amaçları ve cezanın
ağırlığı göz önünde tutulduğunda, cezai alana girer (Balsytė-Lideikienė v. Litvanya, §61).
279. Yargılama öncesi aşama (araştırma, soruşturma) konusunda Mahkeme, ceza
muhakemesini bir bütün olarak düşünmektedir. Dolayısıyla, makul süre veya savunma hakkı
gibi 6. maddenin bazı gerekleri, başlangıçta bunlara uyulmaması yargılamanın adilliğine
önemli ölçüde zarar verecek ise, muhakemenin bu aşmasında da söz konusu olabilir
(Imbrioscia v. İsviçre, §36). Ancak bu güvencelerin hazırlık soruşturması aşamasında
uygulanma tarzı, muhakemenin özelliklerine ve olayın içinde bulunduğu koşullara bağlıdır
(John Murray v. Birleşik Krallık, §62).
55
280. Soruşturma yargıçları “suç isnadı”nı karara bağlamamakla birlikte, yaptıkları
işlemler, yargılama aşaması dahil, muhakemenin daha sonraki aşamasının yürütülmesi ve
adilliği üzerinde doğrudan bir etkiye sahiptir. Buna göre Sözleşme’nin 6(1). fıkrası
soruşturma yargıcı tarafından yürütülen soruşturmaya uygulanabilir, ancak 6(1). fıkrasında
öngörülen bazı usul koruyucuları uygulanmayabilir (Vera Fernández-Huidobro v. İspanya,
§108-114).
281. Yasama dokunulmazlığı nedeniyle ceza davasının durdurulması konusunda,
Sözleşme’nin 6. maddesinde ceza davasından belirli bir sonuç elde etme veya suç isnadında
bulunulmasının ardından resmen bir mahkumiyet veya beraat elde etme gibi bir hak
bulunmamakla birlikte, bir dava açıldıktan sonra artık bu kimsenin davasının bir mahkeme
tarafından makul bir süre içinde görülmesini isteme hakkı bulunduğu tartışmasızdır. Buna
göre, bir parlamenterin görev süresinin sonuna kadar durdurulan ceza davasında kendisini
savunmak için yasama dokunulmazlığının kaldırılmasını sağlayamaması, Sözleşme’nin 6(1).
fıkrasının kapsamına girer (Kart v. Türkiye [BD], §67-70).
282. Sözleşme’nin 6(1). fıkrası, bir “suç isnadı”nın karara bağlanmasıyla ilgili bütün bir
yargılama boyunca uygulanır; ceza verme süreci buna dahildir. Örneğin, ulusal mahkemelerin
müsadere edilecek miktarı takdir etmek için yürüttükleri müsadere yargılaması için (Phillips
v. Birleşik Krallık, §39) kararına bakılabilir. İnşaat ruhsatı alınmadan inşa edilen bir evin
yıktırılmasıyla sonuçlanan bir davaya Sözleşme’nin 6. maddesinin cezai kısmı uygulanabilir,
çünkü yıktırma bir “ceza” olarak görülebilir (Hamer v. Belçika, §60; bk. 7. madde
bağlamında, kıyı şeridinde yasadışı inşaat yapma nedeniyle araziye el koyulması Sud Fondi
Srl ve Diğerleri v. İtalya (k.k.)). Ancak bu madde ilk cezayı, daha lehte olan yeni Ceza
Kanunu hükümlerine uygun hale getirmek için açılan davada uygulanmaz (Nurmagomedov v.
Rusya, §50).
283. Af için başvuru davası (Montcornet de Caumont v. Fransa (k.k.)), koşullu
salıverilme davası (Aldrian v. Avusturya (k.k.)), Hükümlülerin Nakli Sözleşmesine göre nakil
davası (Szabó v. İsveç (k.k.) veya yabancı bir mahkeme tarafından müsadere kararının yerine
getirilmesi için tenfiz (exequator) davası (Saccoccia v. Avusturya (k.k.)) gibi cezaların infazı
ile ilgili davalar, 6. maddenin cezai başlığının kapsamına girmez (fakat olayın özel şartları
nedeniyle tersi bir karar için Buijen v. Almanya, §40-45).
284. Sözleşme’nin 6. maddesindeki güvenceler, ilgili ceza davasının ileri bir aşaması
olmaları ve sonuçlarının mahkum edilen kişi bakımından belirleyici olması halinde, kural
olarak temyiz başvurularına (Meftah ve Diğerleri v. Fransa [BD], §40) ve anayasa davalarına
(Gast ve Popp v. Almanya, §65-66); Caldas Ramírez de Arrellano v. İspanya (k.k.) da
uygulanır.
285. Son olarak 6 madde, yargılamanın yenilenmesi için yapılan başvurulara uygulanmaz,
çünkü cezası kesinleştikten sonra yargılamanın yenilenmesi için başvuran bir kimse, bu
madde anlamında “hakkında suç isnadı bulunan” bir kimse değildir (Fischer v. Avusturya
(k.k.)). Sadece yargılamanın yenilenmesi talebinin kabulünden sonraki yeni dava, bir suç
isnadının karara bağlanmasıyla ilgili görülebilir (Löffler v. Avusturya, §18-19). Yine 6.
madde, Mahkeme’nin bir ihlal tespitinin ardından ceza davasının yeniden görülmesi için
yapılan bir talebe de uygulanmaz (Öcalan v. Türkiye (k.k.)). Ancak, kesinleşmiş bir kararın
kaldırılmasıyla sonuçlanan bir kanun yararına bozma davası, 6. maddenin cezai başlığına
girer (Vanyan v. Rusya, §58).
c) Sözleşme’nin ve Protokollerin diğer maddeleriyle ilişkisi
286. Sözleşme’nin 5(1)(c) bendi, sadece ceza muhakemesiyle bağlantılı olarak kişinin
özgürlükten yoksun bırakılmasına izin vermektedir. Bu durum, 5(1)(a) bendi ve 5(3).
fıkrasıyla bir bütün olarak okunması gereken 5(1)(c) bendinin ifade tarzından anlaşılmaktadır
56
(Ciulla v. İtalya, §38). Bu nedenle, “suç isnadı” kavramı, Sözleşme’nin 5(1)(a) ve (c) bendi
ile (3). fıkrasının güvencelerinin uygulanabilirliğiyle ile de ilgilidir (örneğin Steel ve Diğerleri
v. Birleşik Krallık, §49). Buradan çıkan sonuca göre, akıl hastası bir kimsenin tutulması gibi,
salt Sözleşme’nin 5(1). fıkrasında gösterilen diğer bir sebeple tutulmayla alakalı bir
muhakeme, 6. maddenin cezai başlığının kapsamına girmez (Aerts v. Belçika, §59).
287. Ceza muhakemesi alanında Sözleşme’nin 5(4). fıkrası ile 6(1). fıkrası arasında yakın
bir ilişki bulunmasına rağmen, bu iki maddenin farkla amaçlar izlediği akılda tutulmalıdır;
sonuç olarak 6. maddenin suç başlığı, 6. maddeye göre özel hüküm (lex specialis) olan 5(4).
fıkrası kapsamına giren tutmanın hukukilik denetimi için yapılan muhakemeye uygulanmaz
(Reinprecht v. Avusturya, §36, 39, 48 ve 55).
288. Sözleşme’nin 7. maddesindeki “ceza” kavramı da özerk bir kavramdır (Welch v.
Birleşik Krallık, §27). Mahkeme, bir “ceza”nın varlığını değerlendirirken, söz konusu tedbirin
bir “suç” nedeniyle mahkumiyetin ardından verilmiş bir tedbir olup olmadığı meselesini
başlangıç noktası olarak almaktadır. Bu noktada Engel ve Diğerleri davasında belirtilen üçlü
test uygulanır (Brown v. Birleşik Krallık (k.k.).
289. Son olarak, “suç” ve “ceza” kavramları, 7. Protokolün 2 ve 4. maddelerinin
uygulanabilirliğiyle de ilgili olabilir (Grecu v. Romanya, §81; Sergey Zolotukhin v. Rusya
[BD], §52-57).
57
3. “Özel yaşam” ve “aile yaşamı” kavramları
Madde 8 – Özel ve aile yaşamına saygı hakkı
“1. Herkes özel ve aile yaşamına, konutuna ve haberleşmesine saygı gösterilmesini isteme hakkına
sahiptir.
2. Bu hakkın kullanılmasına bir kamu makamının müdahalesi, ancak müdahalenin yasayla
öngörülmüş ve demokratik bir toplumda ulusal güvenlik, kamu güvenliği, ülkenin ekonomik refahı,
düzenin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın veya ahlakın veya başkalarının hak ve
özgürlüklerinin korunması için gerekli bir tedbir olması durumunda söz konusu olabilir.”
a) 8. maddenin kapsamı
290. Sözleşme’nin 8. maddesi özel yaşam, aile yaşamı, konut ve kişinin haberleşmesi gibi
kişisel özerkliğin dört alanını korumayı amaçlamaktadır; bu alanlar kesin sınırlarla birbirinden
ayrılmış değildir; bir tedbir aynı zamanda hem özel yaşama ve hem de aile yaşamına
müdahale ediyor olabilir (Menteş ve Diğerleri v. Türkiye, §73; Stjerna v. Finlandiya, §37;
López Ostra v. İspanya, §51; Burghartz v. İsviçre, §24; Płoski v. Polonya, §32).
b) “Özel yaşam” alanı
291. Özel yaşam kavramının tüketici bir tanımı yoktur (Niemietz v. Almanya, §29), geniş
bir terim olup (Peck v. Birleşik Krallık, §57; Pretty v. Birleşik Krallık, §61) aşağıdaki alanları
içerir:
– kişinin fiziksel, psikolojik ve moral bütünlüğü (X ve Y v. Hollanda, §22) alanıa giren tıbbi
tedavi ve psikiyatrik muayeneler (Glass v. Birleşik Krallık, §70-72; zorla jinekolojik
muayeneye tabi tutmayla ilgili Y.F. v. Türkiye, §33; Matter v. Slovakya, §64; Worwa v.
Polonya, §80) ve ruh sağlığı (Bensaid v. Birleşik Krallık, §47); hamile kadının kürtajla
alakalı olarak fiziksel bütünlüğü (Tysiąc v. Polonya, §107 ve 110; A, B ve C v. İrlanda
[BD], §244-246) aile içi şiddet mağdurlarının fiziksel ve psikolojik bütünlüğü (Hajduová
v. Slovakya, §46);
– bireyin fiziksel ve sosyal kimlik ile ilgili yönleri, örneğin bir kimsenin kendi kökenini
ortaya çıkarmak ve anne babasının kimliğini öğrenmek için bilgi edinme hakkı (Mikulić v.
Hırvatistan, §53; Odièvre v. Fransa [BD], §29); bir kimsenin kendi kimliğini kanıtlaması
için gerekli belgelere el koyulması (Smirnova v. Rusya, §95-97);
– bireyin ilk ismi ve soy ismi (Mentzen v. Letonya (k.k.); Burghartz v. İsviçre, §24; Guillot v.
Fransa, §21-22; Güzel Erdagöz v. Türkiye, §43; Losonci Rose ve Rose v. İsviçre, §26);
– bir kimsenin kişisel ve sosyal kimliğinin bütünleyici bir parçası olarak evlilikle ilgili
statüsü (Dadouch v. Malta, §48);
– bir babanın kendi çocuğu olduğu varsayılan çocukla ilişkisini düzenleyen mevzuat
hükümlerinin tespiti (örneğin, babalığa itiraz davasında, Rasmussen v. Danimarka, §33; ve
Yildirim v. Avusturya (k.k.));
– bireyin kendi görüntü ve fotoğraflarına sahip olma hakkı (Von Hannover v. Almanya, §5053; Sciacca v. İtalya, §29; Reklos ve Davourlis v. Yunanistan, §40);
– bireyin itibarı (Chauvy ve Diğerleri v. Fransa, §70; Pfeifer v. Avusturya, §35; Petrina v.
Romanya, §28; Polanco Torres ve Movilla Polanco v. İspanya, §40) ve şerefi (A. v.
Norveç, §64);
– cinsiyet kimliği (B. v. Fransa, §43-63), transseksüel ameliyat sonrası kimliğinin hukuken
tanınması (Christine Goodwin v. Birleşik Krallık [BD], §77) dahil;
– cinsel yönelim (Dudgeon v. Birleşik Krallık, §41);
58
– cinsel yaşam (Dudgeon v. Birleşik Krallık, §41; Laskey, Jaggard ve Brown v. Birleşik
Krallık, §36; A.D.T. v. Birleşik Krallık, §21-26);
– dış dünya ve diğer insanlarla ilişki kurma ve geliştirme hakkı (Niemietz v. Almanya, §29);
– “aile yaşamı” bulunmasa da yerleşik göçmenler arasında ve içinde yaşadıkları toplulukla
sosyal bağları (Üner v. Hollanda [BD], §59);
– aynı cinsten iki kişi arasındaki duygusal ilişkiler (Mata Estevez v. İspanya (k.k.));
– kişisel gelişim ve kişisel özerklik hakkı, bir kimsenin yaşamının onursuz ve gerilimli bir
şekilde geleceğini düşündüğü sondan kaçınmak için tercihte bulunmasıyla ilgili (Pretty v.
Birleşik Krallık, §61 ve 67), ancak bu hak bir kimsenin diğer insanlarla birlikte yapmak
istediği her türlü kamusal faaliyeti içermez (örneğin, avda vahşi hayvanların avlanması
Friend ve Diğerleri v. Birleşik Krallık (k.k.), §40-43);
– kendi yaşamını sonlandırma konusunda serbestçe karar verebilecek ve eylemde
bulunabilecek olan bireyin yaşamını nasıl ve ne zaman sonlandıracağına karar verme hakkı
(Haas v. İsviçre, §51);
– genetik anne baba olma veya olmama tercihine saygı hakkı (Evans v. Birleşik Krallık
[BD], §71), anne baba olacağı koşulları seçme hakkı dahil (evde doğumla ilgili,
Ternovszky v. Hungary, §22). Mahkeme, yalnız yaşayan kişilerin ulusal mevzuata göre
evlat edinme izni için başvurma haklarının 8. madde “kapsamında” olduğunu kabul
etmekle birlikte, evlat edinme haklarının tek başına 8. madde kapsamında olup olmadığı
konusunda bir karar vermemiştir (E.B. v. Fransa [BD], §46 ve 49); ayrıca, evlat edinme
usulüyle ilgili (Schwizgebel v. İsviçre, §73). Sözleşme, bir çocuğu evlat edinen bir
kimsenin evlatlığa son verme hakkını güvence altına almamaktadır (Goţia v. Romanya
(k.k.));
– iş veya mesleki nitelikteki faaliyetler (Niemietz v. Almanya, §29; Halford v. Birleşik
Krallık, §44; Özpınar v. Türkiye, §46), ve belirli mesleklere veya işlere girme konusundaki
kısıtlamalar (Sidabras ve Džiautas v. Litvanya, §47-50; Bigaeva v. Yunanistan, §22-25);
– kişinin siyasi faaliyetleri hakkında bilgiler gibi, güvenlik servisleri veya devletin diğer
makamları tarafından derlenip saklanan kişisel veya kamusal nitelikte veriler veya dosyalar
(Rotaru v. Romanya [BD], §43-44; Amann v. İsviçre [BD], §65-67; Leander v. İsveç, §48;
DNA profili, hücre numuneleri ve parmak izleri konusunda S. ve Marper v. Birleşik Krallık
[BD], §68-86; cinsel suçlarla ilgili ulusal veri tabanına kaydetme konusunda Gardel v.
Fransa, §58);
– kişinin sağlık durumu hakkında bilgi (HIV bulaşması hakkında bilgi Z v. Finlandiya, §71;
ve C.C. v. İspanya, §33; veya üreme kabiliyetiyle ilgili bilgi K.H. ve Diğerleri v. Slovakya,
§44), ve bir kimsenin sağlığına karşı riskler hakkında bilgi (McGinley ve Egan v. Birleşik
Krallık, §97; Guerra ve Diğerleri v. İtalya, §60);
– etnik kimlik (S. ve Marper v. Birleşik Krallık [BD], §66; Ciubotaru v. Moldova, §53) ve
ulusal azınlık mensuplarının kimliklerini muhafaza etme ve bu geleneğe uygun olarak özel
ve aile yaşamlarını sürdürme hakkı (Chapman v. Birleşik Krallık [BD], §73);
– kişinin dinsel ve felsefi kanaatleri konusunda bilgi (Folgerø ve Diğerleri v. Norveç [BD],
§98);
– engelli kişilerin bazı hakları: Sözleşme’nin 8. maddesinin askerliğe elverişsiz olduğu tespit
edildiği halde askerlik hizmetinden muafiyet vergisi ödeme yükümlülüğüne uygulanabilir
olduğuna karar verilmiştir (Glor v. İsviçre, §54), fakat engelli bir kimsenin tatillerde plaja
ve denize erişme hakkına uygulanabilir bulunmamıştır (Botta v. İtalya, §35).
292. Özel yaşama saygı hakkı muhtemel müdahale biçimleri arasında şunlar da yer
almaktadır:
59
– arama ve el koyma (McLeod v. Birleşik Krallık, §36; Funke v. Fransa, §48);
– bir kimseyi kamuya açık alanda durdurma ve arama (Gillan ve Quinton v. Birleşik Krallık,
§61-65);
– telefon konuşmalarının ve iletişimin izlenmesi (Halford v. Birleşik Krallık, §44; Weber ve
Saravia v. Almanya (k.k.)), zorunlu olmasa bile gizli görevli kullanılması (Lüdi v. İsviçre,
§40);
– kamuya açık yerlerde görüntü alınması, görüntü verilerinin kaydedilmesi, depolanması ve
kamuya açıklanması (Peck v. Birleşik Krallık, §57-63);
– bir kimsenin GPS ile izlenmesi ve bu şekilde elde edilen verilerin işlenmesi ve
kullanılması (Uzun v. Almanya, §52);
– işçinin görüntülerinin işvereni tarafından videoya kaydedilmesi (hırsızlık yaptığından
şüphelenilen bir süpermarket kasiyeri ile ilgili Köpke v. Almanya (k.k.));
– ağır çevre kirliliği, potansiyel olarak bireylerin esenliğini etkileyen ve evlerinden
yararlanmalarını engelleyen ve böylece özel ve aile yaşamlarını olumsuz etkileyen çevre
kirliliği (López Ostra v. İspanya, §51; Tătar v. Romanya, §97), bir cezaevinin hemen
yanında bulunan çöplükten cezaevindeki hücresine kadar kötü kokunun gelmesi ve bu
hücrenin kendisi için yıllarca “yaşayabileceği tek yer” olarak görülmesi (Brânduşe v.
Romanya, §64-67) ve gürültü kirliliği (trafikten kaynaklanan gürültü Deés v. Hungary,
§21-24; apartmanın bir dairesindeki bilgisayar kulubünün neden olduğu gürültü Mileva ve
Diğerleri v. Bulgaristan, §97);
– aile üyelerinin gömülmesiyle ilgili meselelerde Mahkeme, bazen müdahalenin özel
yaşamla mı, yoksa aile yaşamıyla mı ilgili olduğunu açıklığa kavuşturmadan 8. maddeyi
uygulanabilir bulmaktadır. Örneğin, çocuğun cesedinin otopsiden ancak uzun bir süre
sonra aileye teslim edilmesi (Pannullo ve Forte v. Fransa, §36); başvurucunun kocasının
küllerinin bulunduğu küpün başvurucuya teslimine izin vermeme (Elli Poluhas Dödsbo v.
İsveç, §24); bir annenin ölü doğan çocuğunun törenle gömülmesine katılma ve çocuğunun
cenazesinin uygun bir araçla nakledilmesini sağlama hakkı (Hadri-Vionnet v. İsviçre, §52);
– Sözleşme’nin 8. maddesi kürtaj hakkı verecek şekilde yorumlamamakla birlikte, sağlık
ve/veya esenlik sebebiyle istenen kürtaja izin verilmemesi (A, B ve C v. İrlanda [BD],
§214 ve 216);
– Sözleşme tarafından belirli bir ülke vatandaşlığını kazanma hakkı bulunmamakla birlikte,
belirli koşullarda keyfi olarak vatandaşlık talebini reddetme (Karassev v. Finlandiya
(k.k.)).
293. Sözleşme’nin 8. maddesi bireylere serbestçe gelişebilecekleri ve kişiliklerini
gerçekleştirebilecekleri bir alan sağlamakla birlikte (Brüggemann ve Scheuten v. Almanya,
§55), kişileri evlerinde veya özel mekanlarda etkileyen tedbirlerle sınırlı değildir; kamuya
açık alanda olsa bile bir kimse ile başkaları arasında özel yaşam kapsamına girebilecek bir
etkileşim bölgesi vardır (P.G. ve J.H. v. Birleşik Krallık, §56 ve 57).
294. Kişinin fiziksel veya moral bütünlüğünü olumsuz etkileyen her eylem, özel yaşama
saygı hakkına bir müdahale oluşturmaz. Ancak Sözleşme’nin 3. maddesi ağırlık eşiğine
varmayan bir muamele, kişinin fiziksel ve moral bütünlüğünü yeterince olumsuz etkilemesi
halinde, 8. maddeyi ihlal edebilir (Costello-Roberts v. Birleşik Krallık, §36). Sözleşme’nin 3.
maddesinin gerektirdiği ağırlık düzeyine ulaşmayan tutma koşulları bakımından 8. maddenin
koruma sağladığı durumlar söz konusu olabilir (Raninen v. Finlandiya, §63).
60
c) “Aile yaşamı” alanı
295. Aile yaşamı kavramı özerk bir kavramdır (Marckx v. Belçika, §31; Marckx v.
Belçika, Komisyon kararı, §69). Bu nedenle, “aile yaşamı”nın var olup olmadığı, esas
itibarıyla pratikte yakın kişisel bağların gerçekten varlığına dayanan maddi bir sorundur (K. v.
Birleşik Krallık (k.k.)). Dolayısıyla Mahkeme, başvurucuların aile yaşamı hukuken
tanınmamış olsa bile, birlikte yaşamaları gibi de facto aile bağlarının bulunup bulunmadığına
bakar (Johnston ve Diğerleri v. İrlanda, §56). Başvurucular arasındaki ilişkinin uzunluğu ve
çiftlerin çocuk sahibi olarak birbirlerine bağlılıklarını gösterip göstermedikleri dikkate
alınacak faktörler arasındadır (X, Y ve Z v. Birleşik Krallık, §36). Yine aile yaşamının tüketici
bir tanımı bulunmamakla birlikte, Mahkeme’nin içtihatlarına göre aşağıdakiler aile yaşamının
kapsamında yer alır:
Ebeveyn olma hakkı
296. “Özel yaşam” kavramı gibi, “aile yaşamı” kavramı da, genetik anne baba olmaya
karar verme hakkını içermektedir (Dickson v. Birleşik Krallık [BD], §66). Buna göre bir çiftin
tıbbi yardım alarak doğum hakkını kullanmaları, özel ve aile yaşamının bir ifadesi olarak 8.
madde kapsamına girer (S.H. ve Diğerleri v. Avusturya, §60). Ancak tek başına 8. madde
hükümleri, bir aile kurma veya evlat edinme hakkını güvence altına almaz (E.B. v. Fransa
[BD]).
Çocuklar konusunda
297. Bir anne ile çocuğu arasında doğal bağ vardır (Marckx v. Belçika, §31; Kearns v.
Fransa, §72).
298. Evlilik birliği içinde doğan bir çocuk hukuken bu ilişkinin bir parçası olur. Böylece
çocuğun doğduğu andan itibaren ve sırf bu nedenle çocuk ile anne babası arasında aile yaşamı
oluşturan bir bağ kurulur; istisnai haller saklı kalmak üzere, daha sonraki gelişmeler bu bağı
koparamaz (Ahmut v. Hollanda, §60; Gül v. İsviçre, §32; Berrehab v. Hollanda, §21;
Hokkanen v. Finlandiya, §54).
299. Evlilik dışında doğan çocuk ile doğal babanın aile yaşamı konusunda, birlikte
yaşama, anne baba arasındaki ilişkinin niteliği ve babanın çocuğa ilgisi, dikkate alınacak
faktörlerdir (Keegan v. İrlanda, §42-45; M.B. v. Birleşik Krallık (k.k.); Nylund v. Finlandiya
(k.k.); L. v. Hollanda, §37-40; Chavdarov v. Bulgaristan, no. 3465/03, §40).
300. Ancak birlikte yaşama, anne baba ile çocuklar arasında aile yaşamı için olmazsa
olmaz (sine qua non) bir şart değildir (Berrehab v. Hollanda, §21).
301. Evlat edinilmiş çocuklar ve onları evlat edinen anne babalar konusunda (X v. Fransa
(k.k.); X v. Belçika ve Hollanda (k.k.); Pini ve Diğerleri v. Romanya, §139-140 ve 143-148)
kararlarına bakılabilir. Evlat edinilmiş çocuk ile evlat edinen anne baba arasında gerçek bir
bağ ve hatta birlikte yaşama bulunmasa bile, hukuki ve gerçek bir evlat edinme, “aile yaşamı”
oluşturabilir (Pini ve Diğerleri v. Romanya, §143-148).
302. Mahkeme, bakıcı anne baba ile yanlarına yerleştirilen çocuk arasında, birlikte
geçirilen sürenin uzunluğunu, ilişkinin niteliğini ve yetişkinin çocuk karşısında oynadığı rolü
göz önünde tutarak, fiilen (de facto) “aile yaşamı”nın bulunduğu kabul edebilir (Moretti ve
Benedetti v. İtalya, §48-52).
303. Bir çocuk ile büyükanne ve büyükbaba ile torunlar gibi yakın akrabalar arasındaki
bağlar şeklindeki yakın akrabalıklar, aile yaşamında önemli bir yer tutabilir (Price v. Birleşik
Krallık (k.k.); Bronda v. İtalya, §51).
304. Bir çocuğun koruma altına alınması (Johansen v. Norveç, §52) veya anne babanın
boşanması (Mustafa ve Armağan Akın v. Türkiye, §19) aile yaşamına son vermez.
61
305. Göçmenlik durumunda, anne baba ile yetişkin çocuklar arasında normal duygusal
bağlar dışında ek bağımlılık unsurlarının varlığı gösterilmedikçe, aile yaşamı bulunmaz
(Slivenko v. Letonya [BD], §97; Kwakye-Nti ve Dufie v. Hollanda (k.k.)). Ancak bu bağlar,
“özel yaşam” başlığı altında dikkate alınabilir (Slivenko v. Letonya [BD], §97). Mahkeme,
henüz kendileri için bir aile kuramamış genç yetişkinlerle ilgili birkaç davada, anne babaları
ve diğer aile üyeleriyle ilişkilerinin de “aile yaşamı” oluşturabileceğini kabul etmiştir (Maslov
v. Avusturya [BD], §62).
Çiftler konusunda
306. Sözleşme’nin 8. maddesindeki “aile” kavramı sadece evliliğe dayanan ilişkilerle
sınırlı değildir, evlilik dışında birlikte yaşayan tarafların de facto “aile bağları”nı kapsayabilir
(Johnston ve Diğerleri v. İrlanda, §56).
307. Birlikte yaşam olmasa bile, aile yaşamı için yeterli bağ bulunabilir (Kroon ve
Diğerleri v. Hollanda, §30).
308. Evliliğin ulusal hukuka uygun olarak kurulmuş olmaması, aile yaşamının varlığı için
bir engel değildir (Abdulaziz, Cabales ve Balkandali v. Birleşik Krallık, §63). Ulusal hukuk
tarafından tanınmamış sadece dini bir evlilik yapmış olan çiftlerin durumu, Sözleşme’nin 8.
maddesi anlamında “aile yaşamı”nın kapsamına girebilir. Ancak Sözleşme’nin 8. maddesi
devlete, dini evliliği örneğin miras hakları veya kalan eşe dul aylığı bağlama yükümlülüğü
yükleyecek şekilde yorumlanamaz (Şerife Yiğit v. Türkiye [BD], §97-98 ve 102).
309. Nişanlanma, kendiliğinden bir aile yaşamı yaratmaz (Wakefield v. Birleşik Krallık
(k.k.)).
310. İstikrarlı ilişkileri bulunan aynı cinsiyetten çiftlerin birlikteliği, farklı cinsiyetten
çiftlerin ilişkilerinde olduğu gibi “aile yaşamı” kavramına girer (Schalk ve Kopf v. Avusturya
(kesinleşmedi), §92-94; P.B. ve J.S. v. Avusturya, §30).
Diğer ilişkiler konusunda
311. Kardeşler (Moustaquim v. Belçika, §36; Mustafa ve Armağan Akın v. Türkiye, §19)
ve amcalar/teyzeler ve yeğerler/kuzenler arasında da aile yaşamı mevcut olabilir (Boyle v.
Birleşik Krallık, §41-47). Bununla birlikte geleneksel yaklaşım, “aile yaşamı”na girmeyen
yakın ilişkilerin genellikle “özel yaşama” girdiği şeklindedir (Znamenskaya v. Rusya, §27 ve
buradaki atıflar).
Maddi menfaatler
312. “Aile yaşamı” sadece sosyal, ahlaki ve kültürel ilişkileri içermez; başka şeylerin
yanında, nafaka yükümlülüklerinin ve Sözleşmeci Devletlerin büyük çoğunluğunun ulusal
hukuk sistemlerinde bulunan mirastan kanuni payın (“réserve héréditaire”) da gösterdiği gibi,
maddi türden menfaatleri de içerir. Böylece Mahkeme, çocuklar ile anne babalar ve torunlar
ile büyük anne babalar arasındaki miras hakkı, Sözleşme’nin 8. maddesi kapsamına giren aile
yaşamıyla yakından ilişkilidir (Marckx v. Belçika, §52; Pla ve Puncernau v. Andora, §26).
Ancak Sözleşme’nin 8. maddesi, bir çocuğun mirasçılık bakımından ölen kişinin varisi olarak
tanınmasını gerektirmez (Haas v. Hollanda, §43).
313. Mahkeme aile yardımlarının, devletlere “aile yaşamına saygı gösterme” imkanı
verdiğini belirtmiştir; dolayısıyla aile yardımı bu maddenin kapsamına girer (Fawsie v.
Yunanistan, §28).
314. “Aile yaşamı” kavramı, başvurucunun nişanlısının ölmesi üzerine üçüncü kişiye karşı
tazminat talebine uygulanmaz (Hofmann v. Almanya (k.k.)).
62
4. “Konut” ve “haberleşme” kavramları
Madde 8 – Özel ve aile yaşamına saygı hakkı
“1. Herkes özel ve aile yaşamına, konutuna ve haberleşmesine saygı gösterilmesini isteme hakkına
sahiptir.
2. Bu hakkın kullanılmasına bir kamu makamının müdahalesi, ancak müdahalenin yasayla
öngörülmüş ve demokratik bir toplumda ulusal güvenlik, kamu güvenliği, ülkenin ekonomik refahı,
düzenin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın veya ahlakın veya başkalarının hak ve
özgürlüklerinin korunması için gerekli bir tedbir olması durumunda söz konusu olabilir.”
a) 8. maddenin kapsamı
315. Sözleşme’nin 8. maddesi özel yaşam, aile yaşamı, konut ve kişinin haberleşmesi gibi
kişisel özerkliğin dört alanını korumayı amaçlamakla birlikte, bu alanlar kesin sınırlarla
birbirinden ayrılmış değildir; bir tedbir aynı anda hem özel yaşama ve aile yaşamına hem de
konuta veya haberleşmeye müdahale ediyor olabilir (Menteş ve Diğerleri v. Türkiye, §73;
Klass ve Diğerleri v. Almanya, §41; López Ostra v. İspanya, §51; Margareta ve Roger
Andersson v. İsveç, §72).
b) “Konut” kavramının kapsamı
316. Konut özerk bir kavramdır; bu nedenle belirli bir yerleşim yerinin Sözleşme’nin 8(1).
fıkrası tarafından korunan bir “konut” oluşturup oluşturmadığı, maddi koşullara ve özellikle
bu yer ile sürekli ve yeterli bir bağın varlığına bağlıdır (Prokopovich v. Rusya, §36; Gillow v.
Birleşik Krallık, §46; McKay-Kopecka v. Polonya (k.k.)). Ayrıca, Sözleşme’nin Fransızca
metindeki “ikametgah” (domicile) karşılığının daha geniş ifade olduğuna düşünülecek olursa,
Sözleşme’nin İngilizce metnindeki “konut” (home) dar yorumlanmamalıdır (Niemietz v.
Almanya, §30). Bu kavram:
– yıllık esasıyla uzun bir dönem oturulan başka bir kimseye ait bir konutu kapsar (Menteş ve
Diğerleri v. Türkiye, §73). Sözleşme’nin 8. maddesi bakımından başvurucunun “konut”un
sahibi olması gerekmez;
– hukuka uygun olarak yapılmış ikametgahlarla sınırlı değildir (Buckley v. Birleşik Krallık,
§54; Prokopovich v. Rusya, §36;);
– dolayısıyla iç hukuka göre oturma hakkı sona ermiş olsa bile, başvurucunun kiracı olarak
oturmaya devam ettiği sosyal konuta da uygulanabilir (McCann v. Birleşik Krallık, §46);
– geleneksel evlerle sınırlı olmayıp örneğin karavanları ve diğer sabit olmayan yerleri de
içerir (Buckley v. Birleşik Krallık, Komisyon kararı, §64; Chapman v. Birleşik Krallık
[BD], §71-74);
– ikinci konutları veya tatil konularını da içerebilir (Demades v. Türkiye, §32-34);
– kişinin çalışma ofisi ile özel ikametgahı arasında veya özel faaliyetleri ile iş faaliyetleri
arasında kesin bir ayrım yoksa, iş mekanlarına da uygulanabilir (Niemietz v. Almanya,
§29-31);
– bir şirketin kayıtlı ofisine, şubesine veya diğer iş mekanlarına da uygulanır (Société Colas
Est ve Diğerleri v. Fransa, §41);
– bir arazi üzerinde konut inşa etme niyetini veya kişinin kökenlerinin belirli bir yerde
bulunmasını kapsamaz (Loizidou v. Türkiye, §66);
– bir apartmanda oturanların zaman zaman kullanmaları için düşünülmüş olan ve ortak
olarak kullanılan çamaşırhaneye (Chelu v. Romanya, §45), sanatçının soyunma odasına
(Hartung v. Fransa (k.k.)) veya mülk sahiplerinin spor yaptıkları veya yaptırdıkları araziye
63
(örneğin avlanma için Friend ve Countryside Alliance ve Diğerleri v. Birleşik Krallık
(k.k.), §45) uygulanmaz.
Ancak, başvurucu tarafından hiç veya hemen hemen hiç oturulmamış olan veya önemli bir
süre oturulmamış bulunan bir mülkün “konut” olduğu iddia ediliyorsa, 8. madde bakımından
bir sorun doğmadığı veya ayrı bir sorun doğmadığı söylenebilecek kadar mülkle zayıf bir bağ
söz konusu olabilir (örneğin, Andreou Papi v. Türkiye, §54). Bu tür bir mülkü miras edinme
ihtimali, bunun “konut” sayılabilmesi için yeterince somut bir bağ oluşturmaz (Demopoulos
ve Diğerleri v. Türkiye (k.k.) [BD], §136-137).
c) Müdahale örnekleri
–
–
–
–
–
–
–
317. Konuta saygı hakkına müdahale ihtimalleri arasında şunlar yer alır:
konutu kasten tahrip etme (Selçuk ve Asker v. Türkiye, §86);
yerlerinden edilmiş kişilerin evlerine dönmelerine izin vermeme (Kıbrıs v. Türkiye [BD])
§165-177;
aramalar (Murray v. Birleşik Krallık, §88; Chappell v. Birleşik Krallık, §50 ve 51; Funke v.
Fransa, §48) ve polis tarafından başka şekilde eve girişler (Evcen v. Hollanda (k.k.);
Kanthak v. Almanya (k.k.));
imar kararları (Buckley v. Birleşik Krallık, §60) ve zorunlu satış kararları (Howard v.
Birleşik Krallık (k.k.));
çevre sorunları (López Ostra v. İspanya, §51; Powell ve Rayner v. Birleşik Krallık, §40;
Deés v. Hungary, §21-24);
telefon dinleme (Klass ve Diğerleri v. Almanya, §41);
konutun bir parçasını oluşturan kişisel eşyaları korumama (Novoseletskiy v. Ukrayna).
318. Ancak konutun kullanılmasına temas eden bazı tedbirler, Birinci Protokolün 1.
maddesi altında incelenmelidir. Bunlar arasında şunlar yer alır:
– standart kamulaştırma olayları (Mehmet Salih ve Abdülsamet Çakmak v. Türkiye, §22;
Mutlu v. Türkiye, §23);
– kiraların seviyesi gibi kimi kira sözleşmelerinin belirli yönleri (Langborger v. İsveç, §39).
319. Yine Sözleşme’nin 8. maddesini ihlal eden bazı tedbirler, zorunlu olarak Birinci
Protokolün 1. maddesinin ihlal tespitine yol açmaz (Surugiu v. Romanya).
320. Pozitif yükümlülükler bakımından konuta saygı, başvurucunun konutuna girilmesini
ve müdahale edilmesini önleme gibi bireyler arasındaki ilişkiler alanında olsa bile, kamu
makamlarının bu hakkı koruyan tedbirler almalarını gerektirebilir (a.g.k., §59 ve buradaki
atıflar; Novoseletskiy v. Ukrayna, §68).
d) “Haberleşme” kavramının kapsamı
321. Bir kimsenin haberleşmesine saygı hakkı, özel iletişimin gizliliğinin korunmasını
amaçlar (B.C. v. İsviçre (k.k.)); bu hak aşağıdaki alanları kapsayacak şekilde yorumlanmıştır:
– mektupları gönderen veya alan bir tutuklu veya hükümlü olsa bile, bireyler arasında
gönderilen mektuplar (Silver ve Diğerleri v. Birleşik Krallık, §84; Mehmet Nuri Özen ve
Diğerleri v. Türkiye, §41), gümrük görevlileri tarafından el koyulan paketler (X v. Birleşik
Krallık (k.k.));
64
– telefon konuşmaları (Klass ve Diğerleri v. Almanya, §41; Malone v. Birleşik Krallık, §64;
Margareta ve Roger Andersson v. İsveç, §72) ve bu konuşmaların tarihi, süresi ve aranan
numaralar gibi konuşmalara ilişkin bilgi (P.G. ve J.H. v. Birleşik Krallık, §42);
– çağrı cihazı mesajları (Taylor-Sabori v. Birleşik Krallık);
– teleks gibi eksi tür elektronik iletişim biçimleri (Christie v. Birleşik Krallık (k.k.));
– elektronik mesajlar (e-mailler) ve kişisel Internet kullanımının izlenmesinden türetilen
bilgiler (Copland v. Birleşik Krallık, §41-42);
– özel telsiz (X ve Y v. Belçika (k.k.)), fakat açık dalgaboyunda olduğu ve böylece başkaları
tarafından erişilebilir olduğu zaman değil (B.C. v. İsviçre (k.k.));
– iş faaliyetleri sırasında veya işyerinden yapılan haberleşmelerin izlenmesi (Kopp v. İsviçre,
§50; Halford v. Birleşik Krallık, §44-46);
– bir hukuk bürosunun aranması sırasında elektronik verilere el koyulması (Wieser ve Bicos
Beteiligungen GmbH v. Avusturya, §45).
322. Haberleşmenin içeriğinin müdahale sorunuyla ilgisi yoktur (A. v. Fransa, §35-37;
Frérot v. Fransa, §54).
323. Müdahalenin meydana gelmiş olması için de minimis ilkesi yoktur; mektubun
açılması yeterlidir (Narinen v. Finlandiya, §32).
324. Bugüne kadar Mahkeme, haberleşme bakımından şu pozitif yükümlülükleri açıkça
belirlemiştir:
– özel konuşmaların kamuya açık alana aktarılmasını önleme yükümlülüğü (Craxi v. İtalya
(no. 2), §68-76);
– tutuklu ve hükümlülere gerekli materyalleri sağlamak suretiyle yazabilmelerine yardım
etme yükümlülüğü (Cotleţ v. Romanya, §60-65).
5. “Malvarlığı” kavramı
Birinci Protokolün 1. maddesi – Mülkiyetin korunması
“Her gerçek ve tüzel kişinin mal ve mülk dokunulmazlığına saygı gösterilmesini isteme hakkı vardır.
...”
a) Korunan şeyler
325. Bir başvurucu uyuşmazlık konusu kararların, ancak kendisinin bu madde anlamında
“malvarlığı” ile alakalı olması halinde Birinci Protokolün 1. maddesinin ihlal edildiğini iddia
edebilir. Bir “malvarlığı”, “mevcut bir şey” olabileceği gibi, başvurucunun üzerinde mülkiyet
hakkını etkili bir şekilde kullanabilmek için en azından “meşru bir beklentisi”nin bulunduğu
talepleri içeren bir malvarlığı da olabilir (J.A. Pye (Oxford) Ltd ve J.A. Pye (Oxford) Land Ltd
v. Birleşik Krallık [BD], §61; Maltzan ve Diğerleri v. Almanya (k.k.) [BD], §74(c); Kopecký
v. Slovakya [BD], §35(c)).
“Beklenti”, bir yasa hükmüne veya söz konusu aynî menfaatle ilgili hukuki bir işleme
dayanıyor ise, “meşru beklenti”dir (Saghinadze ve Diğerleri v. Gürcistan, §103).
b) Özerk bir anlama sahip olması
326. Birinci Protokolün 1. maddesinin ilk kısmındaki “malvarlığı” kavramı özerk bir
anlama sahiptir; malik olunan şey fiziksel eşyalarla sınırlı değildir; iç hukuktaki
sınıflandırmadan bağımsızdır; malvarlığı oluşturan belirli bazı haklar ve menfaatler de
“mülkiyet hakkı” ve böylece bu madde bakımından “malvarlığı” olarak görülebilir. Her
olayda incelenmesi gereken husus, bir bütün olarak ele alındığında olaydaki şartların
65
başvurucuya Birinci Protokolün 1. maddesiyle korunan bir maddi menfaat sağlayıp
sağlamadığıdır (Depalle v. Fransa [BD], §62; Anheuser-Busch Inc. v. Portekiz [BD], §63;
Öneryıldız v. Türkiye [BD], §124; Broniowski v. Polonya [BD], §129; Beyeler v. İtalya [BD],
§100; Iatridis v. Yunanistan [BD], §54).
Fiziksel olmayan malvarlığı konusunda Mahkeme, özellikle söz konusu hukuki durumun
mali haklar ve menfaatler ve böylece ekonomik bir değer doğurup doğurmadığını dikkate
almıştır (Paeffgen GmbH v. Almanya (k.k.)).
c) Mevcut malvarlığı
327. Birinci Protokolün 1. maddesi, sadece kişiye ait mevcut malvarlığına uygulanır
(Marckx v. Belçika, §50; Anheuser-Busch Inc. v. Portekiz [BD], §64). Bu madde mülkiyeti
edinme hakkını güvence altına almaz (Slivenko ve Diğerleri v. Letonya (k.k.) [BD], §121;
Kopecký v. Slovakya [BD], §35(b)).
328. Mülkiyet hakkının ihlal edildiğinden şikayet eden bir kimse, önce böyle bir hakkın
varlığını kanıtlamak zorundadır (Pištorová v. Çek Cumhuriyeti, §38; Des Fours Walderode v.
Çek Cumhuriyeti (k.k.); Zhigalev v. Rusya, §131).
329. Bir başvurucunun Birinci Protokolün 1. maddesine göre korunmayı gerektiren
mülkiyete ilişkin bir menfaate sahip olup olmadığı konusunda bir uyuşmazlık bulunması
halinde, Mahkeme’nin başvurucunun hukuki durumunu karara bağlaması gerekir (J.A. Pye
(Oxford) Ltd ve J.A. Pye (Oxford) Land Ltd v. Birleşik Krallık [BD], §61).
d) Alacak ve borçlar
330. Mülkiyet hakkına ilişkin bir menfaat bir alacak niteliğinde ise, ulusal hukukta
yeterince bir temeli bulunması, örneğin ulusal mahkemelerin teyit ettiği yerleşik bir içtihadın
var olması halinde bir “malvarlığı” olarak görülebilir (Plechanow v. Polonya, §83; Vilho
Eskelinen ve Diğerleri v. Finlandiya [BD], §94; Anheuser-Busch Inc v. Portekiz [BD], §65;
Kopecký v. Slovakya [BD], §52; Draon v. Fransa [BD], §68).
331. Bir mahkeme hükmünden doğan bir borç, icra edilebilir olduğu yeterince ortaya
koyulması halinde, “malvarlığı” oluşturur (Stran Greek Refineries ve Stratis Andreadis v.
Yunanistan, §59; Burdov v. Rusya, §40).
332. Mahkeme’nin içtihatları, Birinci Protokolün 1. maddesi tarafından korunan bir
“meşru beklenti”nin bulunup bulunmadığının belirlenmesi için, “gerçek bir uyuşmazlık” veya
“savunulabilir bir iddia”nın varlığını öngörmemektedir (Kopecký v. Slovakya [BD], §52;
Vilho Eskelinen ve Diğerleri v. Finlandiya [BD], §94).
333. İç hukukun yorumlanmasını ve uygulanmasını düzeltme konusunda bir uyuşmazlık
bulunması ve daha sonra başvurucunun iddialarının ulusal mahkemeler tarafından
reddedilmesi halinde, meşru bir beklentinin doğmuş olduğu söylenmez (Anheuser-Busch Inc
v. Portekiz [BD], §65; Kopecký v. Slovakya [BD], §50).
e) Mülkiyetin iadesi
334. Birinci Protokolün 1. maddesi Sözleşmeci Devletlerin, Sözleşme’yi onaylamadan
önce kendilerine geçirdikleri mülkiyeti iade etmelerini gerektiren genel bir yükümlülük
yüklediği şeklinde yorumlanamaz. Birinci Protokolün 1. maddesi Sözleşmeci Devletlerin,
iade edilecek mülkiyetin kapsamını belirleme ve eski maliklerin mülkiyet haklarını iade
ederken koşulları seçme serbestlikleri üzerinde her hangi bir kısıtlama koymaz.
335. Sözleşmeci Devletler, özellikle belirli kategorideki eski maliklerin bu tür bir haktan
hariç tutulmaları konusunda geniş bir takdir yetkisine sahiptir. Bu şekilde hariç tutulan belirli
66
kategorideki maliklerin iade talepleri, Birinci Protokolün 1. maddesindeki korumadan
yararlanmak için “meşru bir beklenti”ye temel oluşturmaz.
336. Öte yandan Sözleşme ile birlikte Birinci Protokolü onaylayan bir Sözleşmeci Devlet,
önceki rejimde müsadere edilmiş mülkiyetin tamamen veya kısmen iadesini öngören bir yasa
çıkaracak olursa, böyle bir yasanın koşulları yerine getiren kişiler için Birinci Protokolün 1.
maddesi tarafından korunan yeni bir mülkiyet hakkı doğurduğu kabul edilebilir. Sözleşmeci
Devlet tarafından Birinci Protokolü onaylanmasından önce iade veya tazminat getiren
düzenlenmeler, onaylamadan sonra da yürürlükte bulunuyorsa, aynı şey geçerlidir (Maltzan
ve Diğerleri v. Almanya (k.k.) [BD], §74(d); Kopecký v. Slovakya [BD], §35(d)).
337. Etkili bir şeklide kullanma imkanı bulunmayan bir mülkiyet hakkının tanınması
ümidi, Birinci Protokolün 1. maddesi anlamında “malvarlığı” olarak kabul edilemeyeceği
gibi, şartın yerine getirilmemesi sonucu ortadan kalkan şartlı bir alacak da kabul edilemez
(Malhous v. Çek Cumhuriyeti (k.k.) [BD]; Kopecký v. Slovakya [BD], §35(c)).
338. Daha önce yürürlükte bulunan bir kanunun başvurucunun lehine olarak
değiştirileceği inancı, Birinci Protokolün 1. maddesi bakımından meşru bir beklenti olarak
görülemez. Bir iade ümidi ne kadar anlaşılabilir olursa olsun, salt bir iade ümidi ile meşru
beklenti arasında fark vardır; meşru beklentinin salt bir ümitten daha somut nitelikte olması
ve bir yasa hükmüne veya yargısal karar gibi hukuki bir işleme dayanmalıdır (Gratzinger ve
Gratzingerova v. Çek Cumhuriyeti (k.k.) [BD], §73; Maltzan ve Diğerleri v. Almanya (k.k.)
[BD], §112).
f) Gelecekteki gelir
339. Gelecekteki gelir, ancak kazanılmış ise veya gelire yönelik icra edilebilir bir alacak
mevcut ise, “malvarlığı” oluşturur (Ian Edgar (Liverpool) Ltd v. Birleşik Krallık (k.k.);
Wendenburg ve Diğerleri v. Almanya (k.k.); Levänen ve Diğerleri v. Finlandiya (k.k.);
Anheuser-Busch Inc v. Portekiz [BD], §64).
g) Müşteri çevresi
340. Birinci Protokolün 1. maddesi, mesleki uygulamaları ve müşterileri de kapsar, çünkü
bunlar bir çok yönden özel hak niteliğine sahip varlıklar olup, malvarlığı oluştururlar; bu
nedenle 1. maddenin birinci cümlesi anlamında malvarlığıdır (Lederer v. Almanya (k.k.);
Buzescu v. Romanya, §81; Wendenburg ve Diğerleri v. Almanya ve Diğerleri (k.k.); Olbertz v.
Almanya (k.k.); Döring v. Almanya (k.k.); Van Marle ve Diğerleri v. Hollanda, §41).
h) İş ruhsatları
341. Bir iş yapma ruhsatı malvarlığı oluşturur; ruhsatın iptali, Birinci Protokolün
1. maddesinde güvence altına alınan hakka bir müdaheledir (Megadat.com SRL v. Moldova,
§62-63; Bimer S.A. v. Moldova, §49; Rosenzweig ve Bonded Warehouses Ltd v. Polonya, §49;
Capital Bank AD v. Bulgaristan, §130); Tre Traktörer Aktiebolag v. İsveç, §53).
i) Enflasyon
342. Birinci Protokolün 1. maddesi devletlere, tasarrufları sistematik endeksleme yoluyla
mali kurumlara yatırılan paranın satın alma gücünü koruma şeklinde genel bir yükümlülük
yüklemez (Rudzińska v. Polonya (k.k.); Gayduk ve Diğerleri v. Ukrayna (k.k.); Ryabykh v.
Rusya, §63).
67
Bu madde devletleri, alacakların değerini korumaya veya özel alacaklar için geçerli olan
oranda enflasyonla uyumlu bir gecikme faiz oranı uygulamaya da zorlamaz. (Todorov v.
Bulgaristan (k.k.)).
j) Fikri mülkiyet
343. Birinci Protokolün 1. maddesi, fikri mülkiyete de uygulanır (Anheuser-Busch Inc v.
Portekiz [BD], §72).
344. Bu madde ticari marka tescil başvurusuna da uygulanır (a.g.k., §78).
k) Şirket hisseleri
345. Ekonomik bir değeri bulunan bir şirket hissesi, malvarlığı olarak kabul edilebilir
(Olczak v. Polonya (k.k.), §60; Sovtransavto Holding v. Ukrayna, §91).
l) Sosyal güvenlik yardımları
346. Birinci Protokolün 1. maddesinin uygulanabilirliği açısından, katkı paylı yardım ile
katkı payı olmayan yardım arasında bir ayrım yapmanın bir dayanağı yoktur.
347. Birinci Protokolün 1. maddesi her hangi bir tür sosyal güvenlik ödemesi alma hakkı
içermediği halde, eğer bir Sözleşmeci Devletin yürürlükteki mevzuatında, önceden prim
ödeme şartıyla veya şartsız olarak, sosyal yardımı alma hakkı şeklinde bir ödeme yapılması
öngörülmüş ise, bu mevzuatın şartlarını yerine getiren kişiler bakımından Birinci Protokolün
1. maddesi kapsamına giren mülkiyetle ilgili bir menfaat doğduğu kabul edilmelidir (Stec ve
Diğerleri v. Birleşik Krallık (k.k.) [BD], §53-55; Andrejeva v. Letonya [BD], §77; Moskal v.
Polonya, §38).
III.
ESASA İLİŞKİN KABULEDİLEMEZLİK NEDENLERİ
A. Açıkça temelsizlik
bulur:
(a) Başvurunun konu bakımından Sözleşme veya Protokollerinin hükümleriyle bağdaşmaması,
dayanaktan açıkça yoksun veya bireysel başvuru hakkının kötüye kullanılması niteliğinde olması, ...”
1. Genel giriş
348. Bir başvuru bütün şekli kabuledilebilirlik koşullarını taşısa ve Sözleşme’yle bağdaşır
olsa bile, Mahkeme yine de bu başvuruyu esasın incelenmesiyle ilgili nedenlerle
kabuledilemez bulabilir. Diğerlerinden çok daha fazla kullanılan neden, başvurunun açıkça
temelsizliği nedenidir. Sözleşme’nin 35(3)(a) bendinde “açıkça” kelimesinin kullanılmış
olmasının bir karışıklığa sebep olabileceği doğrudur. Bu kelime lafzi anlamıyla, bir
başvurunun bu nedene dayanılarak ancak, başvurunun ortalama biri için hayali veya temelsiz
olduğunun besbelli olması halinde kabuledilemez bulunacağı anlamına gelebilir. Ancak bu
ifade, Sözleşme organlarının (yani Mahkeme’nin ve 1 Kasım 1998’den önce İnsan Hakları
Avrupa Komisyonu’nun) çok sayıda yerleşik içtihatlarından da anlaşıldığı üzere, davanın
nihai sonucu bakımından daha geniş yorumlanmalıdır. Aslında bir başvurunun konusu
68
üzerinde yapılan ön inceleme, her hangi bir şekilde Sözleşme’de güvence altına alınan bir
hakkın ihlal edildiği görüntüsü vermiyorsa ve bu nedenle normal şartlarda bir sonkarar ile
sonuçlanacak esastan incelemeye devam edilmeden hemen başlangıçta kabuledilemez
bulunabilecek olan bir başvuru, “açıkça temelsiz” başvuru olarak kabul edilir.
349. Mahkeme’nin bir başvurunun açıkça temelsiz olduğu sonucuna varabilmek için
bazen taraflardan görüş isteme ihtiyacı duyması ve ayrıntılı ve uzun gerekçeli bir karar
vermesi, başvurunun “açıkça” temelsiz olma niteliğini değiştirmez (Mentzen v. Letonya
(k.k.)).
350. Açıkça temelsiz başvuruların büyük bir çoğunluğu, tek yargıç veya üç yargıçlı
komite tarafından tartışmasız bir şekilde (de plano) kabuledilemez bulunmaktadır
(Sözleşme’nin 27 ve 28. maddeleri). Ancak bu tür başvurulardan bazıları bir Daire ve hatta
istisnai olaylarda Büyük Daire tarafından incelenmektedir (Gratzinger ve Gratzingerova v.
Çek Cumhuriyeti (k.k.) [BD]; Demopoulos ve Diğerleri v. Türkiye (k.k.) [BD]).
351. “Açıkça temelsizlik” terimi, başvurunun bütünü veya geniş bir dava içindeki belirli
bir şikayet için kullanılabilir. Böylece bazı davalarda başvurunun bir kısmı temyiz mercii
olmama niteliği nedeniyle reddedilirken, diğer kısmı kabuledilebilir bulunabilir ve hatta
Sözleşme’nin ihlal edildiği tespitiyle sonuçlanabilir. Dolayısıyla bunu “açıkça temelsiz
şikayetler” şeklinde ifade etmek daha doğru olur.
352. “Açıkça temelsizlik” kavramının anlamını ve kapsamını daha iyi anlamak için,
Sözleşme sisteminin üzerinde durduğu temel ilkelerden birinin, ikincillik ilkesi olduğunu
hatırlamak önemlidir. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi bağlamında bu ilke, Sözleşme’de yer
alan haklara saygı gösterilmesini sağlama, uygulama ve yerine getirme görevinin, ilk önce
Mahkeme’ye değil ama Sözleşmeci Devlet makamlarına düştüğü anlamına gelir. Mahkeme
ancak, ulusal makamlar yükümlülüklerini yerine getirmedikleri taktirde müdahale edebilir
(Scordino v. İtalya (no. 1) [BD], §140). Bu nedenle en iyisi, davadaki olayların mümkün
olduğu kadar ulusal düzeyde soruşturulması ve meselelerin incelenmesidir. Böylece ulusal
makamlar, ülkelerindeki belirleyici güçlerle doğrudan ve sürekli temas halinde bulunmaları
nedeniyle iddia edilen Sözleşme ihlallerini düzeltmek için daha iyi konumda
bulunduklarından, Sözleşme ihlallerini düzeltmek için hareket geçebilirler (Varnava ve
Diğerleri v. Türkiye [BD], §164).
353. Açıkça temelsiz şikayetler dört kategoriye ayrılabilir: “dördüncü derece mahkemesi”
şikayetleri, açıkça veya görünür şekilde ihlalin bulunmadığı şikayetler, kanıtlanmamış
şikayetler ve son olarak karmaşık ve zorlama şikayetler.
2. “Temyiz mercii” / “dördüncü derece mahkemesi” olmama
354. Mahkeme’ye sunulan şikayet kategorilerinden biri, genel olarak “dördüncü derece
mahkemesi” şikayetleri olarak ifade edilen şikayetlerden meydana gelmektedir. Sözleşme
metninde gösterilmeyen ama Sözleşme organlarının içtihatları yoluyla yerleşik duruma gelen
(Kemmache v. Fransa (no. 3), §44) bu terim, biraz paradoksal bir terimdir; çünkü
Mahkeme’nin ne olmadığına vurgu yapmaktadır. Mahkeme, bir üst mahkeme veya
Sözleşme’ye Taraf Devletlerin mahkemeleri tarafından verilen kararları bozan veya ulusal
mahkemelerin baktığı davaları yeniden yargılayan bir mahkeme olmadığı gibi, bir Yüksek
Mahkeme gibi davaları yeniden inceleyen bir mahkeme de değildir. Dolayısıyla dördüncü
derece mahkemesi, Mahkeme’nin rolünün ve Sözleşme’nin kurduğu yargısal mekanizmanın
niteliğinin başvurucular tarafından yanlış anlaşılmasından kaynaklanmaktadır.
355. Sözleşme farklı özelliklere sahip olmasına rağmen, devletler arasındaki diğer
andlaşmaların tabi olduğu kurallara ve özellikle Andlaşmalar Hukuku Hakkında Viyana
Sözleşmesi’nde yer alan kurallara uymaya devam eden bir uluslararası andlaşmadır (Demir ve
Baykara v. Türkiye [BD], §65). Dolayısıyla Mahkeme, Sözleşmeci Devletlerin egemen
69
iradeleriyle kendisine verdikleri genel yetkilerin sınırlarını aşamaz. Bu sınırlar Sözleşme’nin
19. maddesi tarafından tanımlanmıştır. Bu madde şöyle demektedir:
“Sözleşmeci Tarafların bu Sözleşme ve buna bağlı Protokoller ile üstlendikleri taahhütleri
yerine getirmelerini sağlamak için, bundan sonra 'Mahkeme' diye anılacak olan bir İnsan Hakları
Avrupa Mahkemesi kurulur. …”
356. Buna göre Mahkeme’nin yetkileri, Sözleşmeci Devletlerin Sözleşme’yi (ve buna
bağlı Protokolleri) kabul ederek insan hakları konusunda üstlendikleri taahhütlere uyup
uymadıklarını incelemektir. Ayrıca, Sözleşmeci Devletlerin hukuk sistemlerine doğrudan
müdahale yetkisi bulunmayan Mahkeme, bu hukuk sistemlerinin özerkliğine saygı göstermek
zorundadır. Bu demektir ki Mahkeme, Sözleşme tarafından korunan hak ve özgürlükleri ihlal
edilmedikçe, bir ulusal mahkeme tarafından işlenen maddi ve hukuki hataları ele almakla
görevli değildir. Mahkeme, bir ulusal mahkemeyi şu değil de bu kararı almaya götürmüş olan
olayları kendisi değerlendiremez. Eğer aksi olsaydı, Mahkeme üçüncü veya dördüncü derece
mahkemesi gibi hareket edecek olur ve bu da kendisine getirilen sınırlamaları görmezden
gelmesi demek olurdu (García Ruiz v. İspanya [BD], §28; Perlala v. Yunanistan, §25).
357. Yukarıda anlatılanlar ışığında Mahkeme, genel bir kural olarak, aşağıdaki konularda
ulusal mahkemelerin tespitlerini ve vardıkları sonuçları sorgulamaz:
– davadaki olayların kanıtlanması;
– iç hukukun yorumlanması ve uygulanması;
– yargılama sırasında delillerin kabuledilebilirliği ve değerlendirilmesi;
– kişisel bir uyuşmazlığın sonucunun esas yönünden adil olmaması;
– ceza davasında sanığın suçluluğu veya masumiyeti.
358. Bu kuralın bir istisnası olarak, Mahkeme’nin söz konusu tespitleri ve varılan
sonuçları sorgulayabileceği tek durum, söz konusu tespit ve sonuçların açıkça ve bariz bir
şekilde adaleti ve sağduyuyu hiçe sayan bir tarzda keyfi olması ve kendiliğinden Sözleşme’yi
ihlal etmiş olmasıdır (Sisojeva ve Diğerleri v. Letonya [BD], §89).
359. İç hukuktaki yargılamanın ait olduğu hukuk alanı ne olursa olsun, Sözleşme’nin her
hangi bir maddi hükmü bakımından dördünce derece şikayetleri söz konusu olabilir.
Dördüncü derece mahkemesi doktrini örneğin aşağıdaki dava türlerine uygulanır:
– hukuk davaları (García Ruiz v. İspanya [BD], §28; Pla ve Puncernau v. Andora, §26);
– ceza davaları (Perlala v. Yunanistan, §25; Khan v. Birleşik Krallık, §34);
– vergi davaları (Dukmedjian v. Fransa, §71);
– sosyal meseleleri ilgilendiren davalar (Marion v. Fransa, §22);
– idari davalar (Agathos ve Diğerleri v. Yunanistan, §26);
– seçme haklarıyla ilgili davalar (Ādamsons v. Letonya, §118);
– vatandaş olmayanların ülkeye giriş, oturma ve ülkeden çıkarma davaları (Sisojeva ve
Diğerleri v. Letonya [BD]).
360. Ancak dördüncü derece mahkemesi şikayetlerinin bir çoğu, hukuk davalarında ve
ceza davalarında Sözleşme’nin “adil yargılama” hakkıyla ilgili 6(1). fıkrası bakımından
yapılmaktadır. Çok yaygın bir şekilde başvurucular tarafından yanlış anlaşıldığı için akılda
tutulması gereken şey, Sözleşme’nin 6(1). fıkrasının gerektirdiği adil yargılamanın bir “usul”
sorunu olduğudur, yoksa kısmen hukuki kısmen de ahlaki bir kavram olan ve sadece dava
yargıcı tarafından uygulanabilen “hakkaniyet” değildir. Usul yönünden adil yargılama,
70
uygulamada tarafların mahkeme önünde eşit muamele gördüğü ve görüşlerinin dinlendiği
çelişmeli yargılama olarak gerçekleşmektedir (Star Cate – Epilekta Gevmata ve Diğerleri v.
Yunanistan (k.k.)).
361. Bu çerçevede Sözleşme’nin 6(1). fıkrası bakımından yapılan bir dördüncü derece
mahkemesi şikayeti, başvurucunun çelişmeli yargılamadan yararlanmış olduğu gerekçesiyle
Mahkeme tarafından reddedilecektir; çünkü başvurucu, yargılamanın değişik aşamalarında
davasıyla ilgili olduğunu düşündüğü delillerini ve iddialarının sunabilmiş; karşı tarafça
sunulan delillere ve iddialara etkili bir şekilde karşı çıkabilme fırsatı bulabilmiş; objektif
bakışla kendisinin davanın çözümüyle ilgili bütün iddiaları mahkemeler tarafından gereği gibi
dinlenmiş ve incelenmiş; tartışma konusu karar için ayrıntılı olarak olaylara ve hukuki
nitelendirmeye ilişkin gerekçeler gösterilmiş olduğundan, yargılama prosedürü bir bütün
olarak adil yargılanma ilkesine uygundur (García Ruiz v. İspanya [BD];, Khan v. Birleşik
Krallık).
3. Açık veya görünür bir ihlalin bulunmaması
362. Bir başvurucunun şikayeti, kabuledilebilirlikle ilgili bütün biçimsel koşulları
taşımasına ve Sözleşme’yle bağdaşır olmasına ve dördüncü derece mahkemesi şikayeti
oluşturmamasına rağmen, Sözleşme’de güvence altına alınan haklardan birinin ihlaline ilişkin
bir belirti sunmuyorsa, bu başvuru açıkça temelsiz bulunacaktır. Böyle durumlarda
Mahkeme’nin yaklaşımı, şikayetin esasının incelenmesini kapsayacak, bir ihlal işareti
bulunmadığı ve şikayetin daha fazla incelenmeksizin kabuledilebilir olmadığı sonucuna
varacaktır. Bu yaklaşım üç tür şikayet arasında bir ayrım yapılmasını gerektir.
a) Her hangi bir keyfilik veya adil yargılanma ilkesine aykırılık işareti bulunmaması
363. İkincillik ilkesine göre, Sözleşme’de yer alan temel haklara uyulmasını sağlamak, ilk
olarak ulusal makamlara düşer. Bu nedenle, dava konusu olayların ortaya koyulması ve iç
hukukun yorumlanması, genel bir kural olarak, sadece ulusal mahkemelerin ve diğer
makamların işi olup, bu makamların tespitleri ve vardıkları sonuçlar Mahkeme’yi bağlar.
Ancak, Sözleşme sisteminin bütününe içkin olan hakların etkililiği ilkesi, başvurucunun
şikayet ettiği eylemle sonuçlanan karar alma sürecinin, ki bu süreç idari veya yargısal veya
duruma göre her ikisi de olabilir, adil olduğuna ve keyfi olmadığına Mahkeme’nin ikna
olabildiği veya olması gerektiği anlamına gelir.
364. Sonuç olarak Mahkeme, yetkili ulusal mahkemeler tarafından a priori olarak
aşağıdaki koşulları taşıyan (ve aksine bir kanıt bulunmayan) bir yargılama sırasında özü
itibarıyla incelenmiş bir şikayeti, açıkça temelsiz bulabilir:
– yargılama, iç hukuk hükümleri tarafından bu amaçla yetkilendirilmiş organlar tarafından
yapılmış olmalıdır;
– yargılama, iç hukuktaki usul şartlarına uygun olarak yapılmış olmalıdır;
– ilgili taraf kendi delillerini ve iddialarını sunma fırsatı bulmuş ve bunlar söz konusu
makam tarafından gereği gibi dinlenmiş olmalıdır;
– yetkili organlar, objektif açıdan davanın adil bir çözüme kavuşturulmasıyla alakalı olan
olaya ve hukuki soruna ilişkin bütün unsurları dikkate almış olmalıdırlar;
– yargılama, yeterli gerekçelerin verildiği bir kararla sonuçlanmış olmalıdır.
b) Amaçlar ile araçlar arasında orantısızlık görüntüsü bulunmaması
365. Başvurucunun dayandığı Sözleşme’deki hakkın mutlak olmadığı ve açıkça (yani
Sözleşme’de düzenlenmiş) veya zımnen (yani Mahkeme’nin içtihatlarında tanımlanmış)
71
sınırlamalara tabi olduğu hallerde, Mahkeme genellikle şikayet konusu müdahalenin orantılı
olup olmadığını değerlendirmek durumunda kalmaktadır.
366. Sınırlamaları açıkça düzenlemiş olan maddeler arasında özellikle dört madde
gösterilebilir: 8. madde (özel ve aile yaşamına saygı hakkı), 9. madde (düşünce, din ve vicdan
özgürlüğü), 9. madde (ifade özgürlüğü) ve 11. madde (toplanma ve örgütlenme özgürlüğü).
Bütün bu maddeler aynı yapıya sahiptir: maddelerin birinci fıkraları söz konusu temel hakkı
belirtmekte, ikinci fıkralar o hakkın kullanılmasının devlet tarafından sınırlanabileceği
koşulları göstermektedir. İkinci fıkralardaki deyimler hepsinde aynı değildir, fakat yapı
aynıdır. Örneğin özel ve aile yaşamına saygı hakkıyla ilgili Sözleşme’nin 8. maddesinin
2. fıkrası şöyledir:
“Bu hakkın kullanılmasına bir kamu makamının müdahalesi, ancak müdahalenin yasayla öngörülmüş ve
demokratik bir toplumda ulusal güvenlik, kamu güvenliği, ülkenin ekonomik refahı, düzenin korunması,
suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın veya ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması için
gerekli bir tedbir olması durumunda söz konusu olabilir.”
Dördüncü Protokolün 2. maddesi (seyahat özgürlüğü) de bu kategoriye girer, çünkü
üçüncü fıkrası aynı modeli izlemektedir.
367. Mahkeme, yukarıda sözü edilen haklardan birinin kullanılmasına kamu makamları
tarafından yapılan müdahaleyi incelemesi gerektiğinde, her zaman üç aşamalı bir analiz
yapmaktadır. Eğer devlet tarafından bir “müdahale” yapılmış ise (ve aslında müdahale
meselesi ayrı bir mesele olup yanıtı her zaman açık olmadığı için önce bu mesele
incelenmelidir), Mahkeme sırasıyla üç soruya yanıt aramaktadır:
– Müdahale yeterince erişilebilir ve öngörülebilir bir “hukuk”a göre mi yapılmıştır?
– Eğer öyle ise, müdahale sınırlı sayıda gösterilen “meşru amaçlar”dan en azından birini
izlemekte midir? (meşru amaçlar listesi maddeye göre biraz değişmektedir).
– Eğer öyle ise, müdahale bu amacı gerçekleştirmek için “demokratik bir toplumda gerekli”
midir?
368. Bu üç sorunun da yanıtı olumlu ise, müdahale Sözleşme’ye uygun kabul edilir. Eğer
uygun değilse, ihlal sonucuna varılır. Mahkeme üçüncü sorunun incelenmesi sırasında
devletin takdir alanını dikkate almaktadır; takdir alanının genişliği büyük ölçüde korunan
hakkın niteliğine, müdahalenin niteliğine ve olayın içinde bulunduğu koşullara göre değişir
(Stoll v. İsviçre [BD], §105; Demir ve Baykara v. Türkiye [BD], §119; S. ve Marper v.
Birleşik Krallık [BD], §102; Mentzen v. Letonya (k.k.)).
369. Bu ilke sadece yukarıda sözü edilen maddelere değil, ama aynı zamanda
Sözleşme’nin diğer bir çok maddesine ve söz konusu maddede ifade edilmeyen zımni
sınırlamalara da uygulanır. Örneğin, Sözleşme’nin 6(1). fıkrasında güvence altına alınan
mahkemeye başvurma hakkı mutlak bir hak olmayıp, sınırlamalara tabi tutulabilir;
sınırlamalar koyulmasına zımnen izin verilmiştir, çünkü mahkemeye başvurma hakkı, niteliği
gereği devlet tarafından düzenleme yapılması gereken bir haktır. Bu noktada Sözleşmeci
Devletler belirli bir takdir alanından yararlanırlar, ama Sözleşme’nin gereklerine uyulup
uyulmadığı hakkında nihai kararı verme yetkisi Mahkeme’ye aittir. Mahkeme uygulanan
sınırlamaların bireye tanınan mahkemeye başvurma hakkının özünü zedeleyecek kadar
kısıtlamadığına veya azaltmadığına ikna olmalıdır. Ayrıca mahkemeye başvurma hakkına
yönelik bir sınırlama meşru bir amaç izlemiyorsa ve gerçekleştirilmek istenen amaç ile
kullanılan araçlar arasında makul bir orantılılık ilişkisi bulunmuyorsa, Sözleşme’nin 6(1).
fıkrasına uygun olmayacaktır (Cudak v. Litvanya [BD], §55).
370. Mahkeme, başvurunun ilk incelemesinden sonra yukarıda sözü edilen koşulların
bulunduğuna ikna olacak olursa ve olayın bütün şartları içinde devletin müdahalesinin izlediği
72
amaçlar ile kullanılan araçlar arasında açık bir orantısızlık yoksa, söz konusu şikayeti açıkça
temelsiz bularak reddedecektir. Böyle bir durumda kabuledilemezlik kararının gerekçesi,
Mahkeme’nin ihlal sonucuna varan esas hakkındaki hükmünde kabul edeceği gerekçenin
aynısı veya benzeri olacaktır (Mentzen v. Letonya (k.k.)).
c) Esasa ilişkin göreceli basit diğer sorunlar
371. Mahkeme, yukarıda belirtilen durumlara ek olarak, esasa ilişkin gerekçelerle
dayanılan Sözleşme hükmünün ihlal edildiği görüntüsü bulunmadığına ikna olursa, şikayeti
açıkça temelsiz bulacaktır. Bunun meydana geldiği iki tür durum vardır:
– Mahkeme’nin önündeki davada Sözleşme’nin ihlal edilmediği sonucuna varabileceği aynı
veya benzer türden çok sayıda ve yerleşik içtihadının bulunması durumu (Galev ve
Diğerleri v. Bulgaristan (k.k.));
– Mahkeme’nin önündeki meseleyi daha önce özel olarak ele alan doğrudan kararları
bulunmadığı halde, mevcut içtihatlarına dayanarak Sözleşme’nin ihlal edildiğinin
anlaşılmadığı sonucuna varabileceği durum (Hartung v. Fransa (k.k.)).
372. Her iki durumda da Mahkeme’nin davadaki olayları ve konuyu çevreleyen diğer tüm
olayları uzun ve ayrıntılı bir şekilde incelemesi gerekebilir (Collins ve Akaziebie v. İsveç
(k.k.)).
4. Kanıtlanamamış şikayetler: delil yokluğu
373. Mahkeme’nin önündeki yargılama çelişmeli niteliktedir. Dolayısıyla, Mahkeme’ye
olaylarla ilgili deliller sunmak suretiyle olaylar hakkındaki iddialarını kanıtlamak ve ayrıca
dayanılan bir Sözleşme hükmünün kendilerine göre ihlal edildiğine veya edilmediğine dair
açıklamalarda bulunmak suretiyle hukuki iddialarını kanıtlamak taraflara, yani başvurucuya
ve davalı Hükümete düşer.
374. Mahkeme İçtüzüğünün bireysel başvuruların içeriğini düzenleyen 47. maddesinin
ilgili bölümü şöyledir:
“1. Sözleşme’nin 34. maddesine göre yapılan bir başvuru, Mahkeme Başkanı başka türlü karar
vermedikçe, Yazı İşleri Müdürlüğünün hazırladığı başvuru formu ile yapılır. Başvuru formunda şunlar yer
alır:
d) maddi olaylara dair özlü bir açıklama;
e) iddia edilen Sözleşme ihlal(ler)i ve ilgili gerekçelerine dair özlü bir açıklama;
...
g) başvurunun amacı;
ve bunlarla birlikte
h) ilgili her türlü belgenin ve özellikle başvurunun konusuyla ilgili yargısal olan veya olmayan kararların
birer örneği.
...
4. Birinci ... fıkralarda belirtilen koşullara uyulmaması, Mahkeme’nin başvuruyu incelememesi sonucunu
doğurabilir.”
375. Ayrıca Mahkeme İçtüzüğünün 44C. maddesinin 1. fıkrası şöyledir:
“Taraflardan biri Mahkeme tarafından istenen bir bilgiyi vermez veya bir delili sunmaz veya konuyla
ilgili bilgiyi kendiliğinden açığa çıkarmaz veya her ne suretle olursa olsun yargılamaya etkili bir şekilde
katılmaz ise, Mahkeme bu durumdan uygun gördüğü sonucu çıkarabilir.”
73
376. Yukarıda belirtilen koşullar yerine getirilmediği taktirde, Mahkeme başvuruyu açıkça
temelsiz olduğu gerekçesiyle kabuledilemez bulur. Bunun meydana gelebileceği özellikle iki
tür durum vardır:
– başvurucunun Sözleşme’deki bir veya bir kaç maddeye sadece atıfta bulunup bu
maddelerin nasıl ihlal edildiğine ilişkin bir açıklamada bulunmaması durumu (ama bu
iddiaların davadaki olaylardan açıkça anlaşılamıyor olması gerekir) (Trofimchuk v.
Ukrayna (k.k.); Baillard v. Fransa (k.k.));
– başvurucunun iddialarını desteklemek için özellikle ulusal mahkemelerin veya diğer
makamların kararları gibi belge delilleri sunmayı ihmal etmesi veya sunmayı reddetmesi,
ama başvurucunun delil sunmasını engelleyen kendisinin kontrolü dışında, örneğin cezaevi
yetkililerinin cezaevi dosyasından bazı belgeleri Mahkeme’ye göndermemeleri gibi istisnai
durumlar bulunmaması.
5. Karmaşık veya zorlama şikayetler
377. Mahkeme, başvurucu tarafından şikayet edilen maddi olayların veya Mahkeme’ye
sunmak istediği haksızlıkların anlaşılmasını objektif olarak imkansız kılacak kadar çok
karmaşık olan şikayetleri açıkça temelsiz bularak reddedecektir. Aynı şey, zorlama şikayetler,
yani objektif olarak imkansız, açıkça uydurulmuş veya açıkça sağduyuya aykırı olaylarla ilgili
şikayetler için de geçerlidir. Böyle durumlarda, hukuk öğrenimi olmayan ortalama bir kimse
için, Sözleşme’ye ilişkin bir ihlal bulunmadığı görüntüsü aşikardır.
B. Önemli bir zararın bulunmaması
bulur:
...
(b) Başvurucunun önemli bir zarar görmemiş olması; meğer ki Sözleşme ve Protokolleri ile güvence
altına alınan insan haklarına saygı ilkesi başvurunun esastan incelenmesini gerektirsin. Ancak ulusal
bir mahkeme tarafından gereği gibi incelenmemiş hiçbir dava bu gerekçe ile reddedilemez.”
1. Yeni kriterinin kabulünün ardalanı
378. Yeni kabuledilebilirlik kriteri, 1 Haziran 2010 tarihinde yürürlüğe giren 14.
Protokolle Sözleşme’nin 35. maddesindeki kriterlere eklenmiştir. Bu Protokolün 20. maddesi
gereğince, kabuledilebilir bulunmuş başvurular hariç, Mahkeme önünde bulunan bütün
başvurulara uygulanacaktır. Mahkeme bugüne kadar yeni kriteri kabuledilebilirlik hakkında
verdiği dokuz kararında uygulamıştır (Ionescu v. Romanya (k.k.), §28-41; Korolev v. Rusya
(k.k.); Vasilchenko v. Rusya, §49-51; Rinck v. Fransa (k.k.); Holub v. Çek Cumhuriyeti (k.k.);
Bratri Zátkové, A.S., v. Çek Cumhuriyeti (k.k.); Gaftoniuc v. Romanya (k.k.); Matoušek v. Çek
Cumhuriyeti (k.k.); Čavajda v. Çek Cumhuriyeti (k.k.)).
Mahkeme ayrıca iki sonkararında, yeni kabuledilebilirlik sebebine dayanan Hükümet
tarafından ileri sürülen bir itirazı reddetmiştir (Gaglione ve Diğerleri v. İtalya, §14-19,
kesinleşmemiş; Sancho Cruz ve Diğerleri v. Portekiz, §22-36).
Mahkeme’nin iş yükünün giderek artması karşısında bu kriterin uygulamaya geçirilmesinin
gerekli olduğu düşünülmüştür. Bu kriter Mahkeme’ye esastan incelenmeyi gerektiren
74
davalara yoğunlaşabilmesine yardım edebilecek ek bir araç sağlamaktadır. Bir başka deyişle
bu kriter Mahkeme’ye, yargıçların “küçük” davalara bakmamaları gerektiği şeklindeki ilke
gereğince, küçük gördüğü davaları reddetme imkanı vermektedir (“De minimis non curat
praetor”).
379. “De minimis” kavramı, 1 Haziran 2010 tarihine kadar İnsan Hakları Avrupa
Sözleşmesi’nin resmen bir parçası olmadığı halde, Komisyon’un (Eyoum-Priso v. Fransa
(k.k.); H.F. K-F v. Almanya (k.k.); Lechesne v. Fransa (k.k.)) ve Mahkeme’nin (Dudgeon v.
Birleşik Krallık; O'Halloran ve Francis v. Birleşik Krallık [BD]; Micallef v. Malta [BD]) bir
kaç farklı kararında ve ayrıca hükümetlerin Mahkeme’ye sundukları dilekçelerde
(Koumoutsea ve Diğerleri v. Yunanistan (k.k.)) ileri sürülmüştür.
2. Kapsam
380. Sözleşme’nin 35(3)(b) bendi üç ayrı unsurdan oluşmaktadır. Birincisi,
kabuledilebilirlik kriterinin kendisidir: Mahkeme, başvurucunun önemli bir zarara uğramadığı
bir bireysel başvuruyu kabuledilemez bulabilir. Sonra iki koruyucu hüküm gelmektedir. İlk
olarak, insan haklarına saygı ilkesinin başvurunun esastan incelenmesini gerektirmesi halinde
Mahkeme bu başvuruyu kabuledilemez bulmayabilir. İkinci olarak, bir ulusal makam
tarafından gereği gibi incelenmemiş bir olay, bu yeni kritere göre reddedilemez.
381. Bu yeni kriterin yorumlanmasına ve uygulanmasına karar vermekle sadece Mahkeme
yetkilidir. Bu kriterin yürürlüğe girmesinden itibaren ilk iki yıl boyunca kriterin uygulanması,
kriterin somut bağlamlarda işleyişine ilişkin içtihadi ilkeler oluşturacak olan Dairelere ve
Büyük Daireye bırakılmıştır (14. Protokolün 20(2). fıkrası).
3. Başvurucunun önemli bir zarara uğrayıp uğramadığı
382. “Önemli zarar” terimi, Mahkeme’nin içtihatlarının tedricen gelişimi suretiyle
yerleşen objektif kriterlerle yorumlanabilecek ve yorumlanması gereken bir terimdir. Bu terim
Mahkeme’ye mevcut kabuledilebilirlik kriterlerinin sağladığı esnekliğe bir ölçüde ek esneklik
sağlamaktadır (14. Protokol CETS No. 194 Açıklayıcı Rapor, §78 ve 80, bundan sonra
“Açıklayıcı Rapor”). Yeni kriter, salt hukuki açıdan bir hakkın ihlali ne denli gerçek olursa
olsun, uluslararası bir Mahkeme tarafından incelenmeyi gerektirecek asgari bir ağırlık
düzeyine ulaşmış olması gerektiği düşüncesine dayanmaktadır (Korolev v. Rusya (k.k.)).
383. Kriterin ifade tarzı, başvurucunun daha önce ulusal düzeyde katlandığı zararı göz
önünde tutmaktadır. Dikkate alınacak faktörlerden biri, münhasıran olmasa bile, zararın
başvurucu üzerindeki parasal etkisidir (yakın tarihte söz konusu miktarın küçüklüğü nedeniyle
kabuledilemez bulunan bir örnek Bock v. Almanya (k.k.)). Mahkeme (Ionescu v. Romanya
(k.k.) davasında, başvurucunun 90 Euro olan mali zararının büyük olmadığını ve bu miktarı
kaybetmesinin başvurucunun kişisel yaşamı üzerinde önemli bir etkisinin olacağına dair bir
bilgi bulunmadığını kabul etmiştir. Korolev v. Rusya (k.k.) kararında ise başvurucunun zararı,
ulusal mahkemenin iddia makamınca kendisine ödemesine hükmettiği bir Euo’dan az
miktardır. Vasilchenko v. Rusya davasında başvurucu, yetkililerin kendisine ödemelerine
hükmedilmiş olan 12 Euro’yu ödememelerinden şikayetçi olmuştur. Rinck v. Fransa
davasında, söz konusu miktar 150 Euro ve masraflar için 22 Euro olup, bu miktarın
başvurucunun özel yaşamı üzerinde önemli bir etkisinin olacağına dair bir delil yoktur.
Gaftoniuc v. Romanya davasında no. 30934/05, başvurucunun alması gereken miktar
25 Euro’dur. Bununla birlikte Mahkeme, maddi kaybın etkisinin soyut olarak ölçülmemesi
gerektiğinin bilincindedir; çok küçük maddi zarar bile, kişinin özel koşulları ve ülkenin veya
kişinin yaşadığı bölgenin ekonomik durumu nedeniyle önemli olabilir.
75
384. Ancak Mahkeme, başvurucunun önemli bir zararı olup olmadığını belirlerken, söz
konusu maddi menfaatin tek unsur olmadığının farkındadır. Aslında bir Sözleşme ihlali
önemli ilke sorunlarıyla ilgili olabilir ve böylece maddi menfaati etkilemeksizin önemli zarara
sebebiyet verebilir (Korolev v. Rusya (k.k.)). Başvurucunun iddia konusu ihlalin etkisi
hakkındaki sübjektif duyguları, objektif sebeplerle haklı görülebilmelidir. Rinck v. Fransa
davasında durum böyledir; o davada Mahkeme, başvurucunun sürücü ehliyetinden bir puan
indirilmesinin, başvurucu bunu bir ilke meselesi olarak gördüğü halde, kendisinin kişisel
durumuna önemli bir etkide bulunmadığını tespit etmiştir. Mahkeme Holub v Çek
Cumhuriyeti; Matoušek v. Çek Cumhuriyeti; Čavajda v. Çek Cumhuriyeti davalarında, diğer
tarafın iletilmeyen görüşlerinin yeni bir şey içermediği ve Anayasa Mahkemesinin verdiği
kararların iletilmeyen görüşlere dayanmadığı gerçeğini dikkate alarak, başvurucuların
Sözleşme’nin 35(3)(b) bendi anlamında önemli bir zarara uğramadığı sonucuna varmıştır.
Öte yandan Mahkeme Gaglione ve Diğerleri v. İtalya davasında, başvurucuların önemli bir
zarara uğramadıklarına dair Hükümetin iddiasını reddetmiştir; çünkü bu dava, başvurucuların
tazminatlarının %65’inin en az 19 ay geç ödenmesiyle ilgilidir. Yine Sancho Cruz ve
Diğerleri v. Portekiz davasında da Mahkeme, Hükümetin yeni kritere göre itirazda bulunduğu
iki başvuruda, yüksek tazminat miktarlarının söz konusu olduğunu göz önünde tutarak,
başvurucuların önemli bir zarara uğradıklarını tespit etmiştir.
4. Koruyucu iki hüküm
a) İnsan haklarına saygının davanın esastan incelenmesini gerektirip gerektirmediği
385. İkinci unsur koruyucu hükümdür (14. Protokolü Açıklayıcı Rapor, §81); buna göre,
Sözleşme’de veya Protokollerde tanımlanan insan haklarına saygı ilkesi başvurunun esastan
incelenmesini gerektiriyorsa, başvurucu kabuledilemez bulunmayacaktır. Bu unsurun ifade
tarzı, Mahkeme önündeki başvuruların düşürülmesi bakımından aynı işlevi yerine getiren
Sözleşme’nin 37(1). fıkrasından alınmıştır. Aynı ifade tarzı, taraflar arasında dostane çözümü
sağlamanın dayanağı olan 39(1). fıkrasında da kullanılmıştır.
386. Sözleşme organları bu hükümleri sürekli olarak, davanın taraflarca çözüme
kavuşturulmasına veya davanın düşürülmesi için başka bir sebebin varlığına bakmaksızın,
kendilerini davaya devam etmeye zorlayan hükümler olarak yorumlamışlardır. Dolayısıyla bir
dava Sözleşme’ye uygunluğu etkileyen genel nitelikte sorunlar doğurduğu zaman, davada
daha ileri derecede inceleme yapılması gerekli görülmüştür (Tyrer v. Birleşik Krallık,
Komisyon kararı, §2).
387. Sözleşme bakımından devletlerin yükümlülüklerinin açıklığa kavuşturulması veya
başvurucuyla aynı durumda olan diğer kişileri etkileyen yapısal kusurları çözmesi için davalı
devletin teşvik edilmesi gerektiğinde, işte bu tür genel nitelikte sorunlar doğar. Bu durum sık
sık Mahkeme’yi, Sözleşme’nin eski 37 ve 38. maddelerine 6 gereğince davada ortaya çıkan
genel sorunun giderilmiş veya giderilmekte olduğunu ve benzer hukuki meselelerin diğer
davalarda Mahkeme tarafından çözüldüğünü teyit etmeye götürmüştür (diğerleri arasında,
Can v. Avusturya, §15-18; ve Léger v. Fransa (davanın düşmesi) [BD], §51). Örneğin
Mahkeme, ulusal makamların usul kurallarını uygulamaları konusunda bir karar verme fırsatı
bulmuş ise ve şikayet sadece geçmişte kalan bir konuyla ilgili ise, insan haklarına saygı ilkesi
aynı şikayetin daha ileri derecede incelenmesini gerektirmeyecektir (Ionescu v. Romanya
(k.k.)). Holub v Çek Cumhuriyeti davasındaki mesele, yani Anayasa Mahkemesi önündeki
yargılama sırasında başvurucunun diğer tarafın cevaplarını almamış olması, daha önceki
kararlarda ele alınmış bir meseledir (örneğin, Milatová ve Diğerleri v. Çek Cumhuriyeti;
Mareš v. Çek Cumhuriyeti; Vokoun v. Çek Cumhuriyeti). Mahkeme Korolev v. Rusya (k.k.)
6. 14. Protokol yürürlüğe girmeden önce yürürlükte olan Sözleşme metni.
76
kararında, esastan incelenmeyi gerektiren kamu düzenine ilişkin zorlayıcı bir sebep
görmemiştir. Çünkü ilk olarak Mahkeme, bu olayda doğan soruna benzer çok sayıda sorunu
karara bağlamıştır; ikincisi, hem Mahkeme ve hem de Bakanlar Komitesi Rusya
Federasyonu’nda ulusal mahkeme kararlarının yerine getirilmemesine ilişkin sistemik sorun
hakkında görüşlerini açıklamışlardır.
b) Davanın bir ulusal yargı yeri tarafından gereği gibi görülmüş olup olmadığı
388. Eğer bir dava ulusal bir yargı yeri tarafından gereği gibi görülmüş değilse,
Mahkeme’nin bu başvuruyu önemsiz olduğu gerekçesiyle reddetmesi mümkün değildir. Bu
hüküm, özellikle ihlallere karşı ulusal düzeyde etkili bir hukuk yolu bulunmasını gerektiren
Sözleşme’nin 13 maddesindeki ikincillik ilkesini yansıtan bir hükümdür (Korolev v. Rusya
(k.k.)). Mahkeme Holub v Çek Cumhuriyeti kararında, ulusal mahkemeler tarafından gereği
gibi incelenmiş olması gereken şeyin Strazburg Mahkemesi önündeki “başvurunun” (Frasızca
“la requête”) değil, ama daha genel anlamdaki “davanın” (“l’affaire” in French) olduğunu
açıklığa kavuşturmuştur.
389. “Gereği gibi” kavramının yorumuyla ilgili olarak, yeni kriter Sözleşme’nin 6.
maddesindeki adil yargılanma şartları kadar sert yorumlanmayacaktır (Ionescu v. Romanya
(k.k.)).
77
KABUEDİLEBİLİRLİK KARARLARI VE SONKARALAR DİZİNİ
(sayılar sayfa numaralarını göstermektedir)
Mahkeme kararlarını iki resmi dili olan İngilizce veya Fransızca dillerinde verir. Rehberde
atıf yapılan davaların bağlantıları o kararın özgün metnine ulaşılmasını sağlar. Okuyucu,
Mahkeme’nin internet sitesi aracılığıyla (www.echr.coe.int), Mahkeme’nin vermiş olduğu
bütün kararların tam metnini içeren içtihat veri tabanına (HUDOC diye adlandırılır) erişebilir.
HUDOC veri tabanı aynı zamanda, resmi diller dışında, yirmi kadar resmi olmayan dilde
yapılmış Mahkeme’nin bazı temel kararlarının çevirisine ulaşmaya da imkan verir.Ayrıca
başka kaynaklar tarafından elektronik ortamda üretilen yüz kadar içtihat külliyatına ulaşmayı
sağlayan bağlantıları da içermektedir.
Aksi belirtilmedikçe, verilen atıf Mahkeme’nin bir dairesi tarafından verilen karara
ilişkindir. “(k.k.)” kısaltması kabuledilebilirlik kararı, “[BD]” kısaltması ise, Büyük Daire
tarafından görülmüş dava anlamına gelir.
—A—
A, B ve C v. İrlanda [BD], no. 25579/05, ECHR 2010 ..................................................................16, 20, 21, 58, 60
A. v. Birleşik Krallık, 23 Eylül 1998, Reports of Judgments and Decisions 1998-VI............................................. 9
A. v. Fransa, 23 Kasım 1993, Seri A no. 277-B ................................................................................................... 65
A. v. Norveç, no. 28070/06, 9 Nisan 2009............................................................................................................. 58
A.D.T. v. Birleşik Krallık, no. 35765/97, ECHR 2000-IX..................................................................................... 59
Abdulaziz, Cabales ve Balkandali v. Birleşik Krallık, 28 Mayıs 1985, Seri A no. 94........................................... 62
Adam ve Diğerleri v. Almanya (k.k.), no. 290/03, 1 Eylül 2005 ........................................................................... 25
Ādamsons v. Letonya, no. 3669/03, 24 Haziran 2008 ........................................................................................... 70
Adesina v. Fransa (k.k.), no. 31398/96, 13 Eylül 1996 ........................................................................................ 28
Adolf v. Avusturya, 26 Mart 1982, Seri A no. 49 .................................................................................................. 52
Aerts v. Belçika, 30 Temmuz 1998, Reports 1998-V ............................................................................................ 57
Agathos ve Diğerleri v. Yunanistan, no. 19841/02, 23 Eylül 2004 ....................................................................... 70
Agbovi v. Almanya (k.k.), no. 71759/01, 25 Eylül 2006 ....................................................................................... 17
AGOSI v. Birleşik Krallık, 24 Ekim 1986, Seri A no. 108 .................................................................................... 55
Agrotexim ve Diğerleri v. Yunanistan, 24 Ekim 1995, Seri A no. 330-A ............................................................. 13
Ahmet Sadik v. Yunanistan, 15 Kasım 1996, Reports 1996-V .............................................................................. 17
Ahmut v. Hollanda, 28 Kasım 1996, Reports 1996-VI ......................................................................................... 61
Ahtinen v. Finlandiya (k.k.), no. 48907/99, 31 Mayıs 2005.................................................................................. 23
Air Canada v. Birleşik Krallık, 5 Mayıs 1995, Seri A no. 316-A ......................................................................... 55
Airey v. İrlanda, 9 Ekim 1979, Seri A no. 32........................................................................................................ 48
Akdivar ve Diğerleri v. Türkiye [BD], 16 Eylül 1996, Reports 1996-IV ...................................................10, 18, 20
Aksoy v. Türkiye, 18 Aralık 1996, Reports 1996-VI ....................................................................................... 19, 48
Al-Adsani v. Birleşik Krallık [BD], no. 35763/97, ECHR 2001-XI ...................................................................... 47
Alatulkkila ve Diğerleri v. Finlandiya, no. 33538/96, 28 Temmuz 2005.............................................................. 48
Alaverdyan v. Ermenistan (k.k.), no. 4523/04, 24 Ağustos 2010.................................................................... 46, 49
Albert ve Le Compte v. Belçika, 10 Şubat 1983, Seri A no. 58 ............................................................................. 53
Aldrian v. Avusturya, no. 16266/90, Komisyon kararı, 7 Mayıs 1990 .................................................................. 56
Aleksandr Zaichenko v. Rusya, no. 39660/02, 18 Şubat 2010 .............................................................................. 52
Aleksanyan v. Rusya, no. 46468/06, 22 Aralık 2008............................................................................................. 32
Aliev v. Gürcistan, no. 522/04, 13 Ocak 2009 ........................................................................................................ 9
Allan v. Birleşik Krallık (k.k.), no. 48539/99, 28 Ağustos 2001 ........................................................................... 25
Almeida Garrett, Mascarenhas Falcão ve Diğerleri v. Portekiz, nos. 29813/96 ve 30229/96,
ECHR 2000-I ............................................................................................................................................. 40, 42
Al-Moayad v. Almanya (k.k.), no. 35865/03, 20 Şubat 2007 ................................................................................ 11
Al-Nashif v. Bulgaristan, no. 50963/99, 20 Haziran 2002 .................................................................................... 32
Al-Saadoon ve Mufdhi v. Birleşik Krallık, no. 61498/08, ECHR 2010................................................................. 11
78
Amann v. İsviçre [BD], no. 27798/95, ECHR 2000-II .......................................................................................... 59
Amuur v. Fransa, 25 Haziran 1996, Reports 1996-III .......................................................................................... 12
An ve Diğerleri v. Kıbrıs, no. 18270/91, Komisyon kararı, 8 Ekim 1991............................................................. 35
Andrášik ve Diğerleri v. Slovakya (k.k.), nos. 57984/00 ve diğerleri, ECHR 2002-IX .............................16, 19, 21
Andrejeva v. Letonya [BD], no. 55707/00, ECHR 2009 ....................................................................................... 68
Andreou Papi v. Türkiye, no. 16094/90, 22 Eylül 2009 ........................................................................................ 64
Andronikashvili v. Gürcistan (k.k.), no. 9297/08, 22 Haziran 2010 ..................................................................... 47
Anheuser-Busch Inc. v. Portekiz [BD], no. 73049/01, ECHR 2007-I ........................................................66, 67, 68
Annunziata v. İtalya (k.k.), no. 24423/03, 7 Temmuz 2009.................................................................................. 29
Apay v. Türkiye (k.k.), no. 3964/05, 11 Aralık 2007............................................................................................. 50
APEH Üldözötteinek Szövetsége ve Diğerleri v. Macaristan, no. 32367/96, 5 Ekim 2000 .................................. 50
Aquilina v. Malta [BD], no. 25642/94, ECHR 1999-III........................................................................................ 17
Arat v. Türkiye, no. 10309/03, 10 Kasım 2009 ..................................................................................................... 14
Arslan v. Türkiye (k.k.), no. 36747/02, ECHR 2002-X......................................................................................... 25
Assanidze v. Gürcistan [BD], no. 71503/01, ECHR 2004-II ................................................................................ 35
Athanassoglou ve Diğerleri v. İsviçre [BD], no. 27644/95, ECHR 2000-IV........................................................ 46
Ayuntamiento de Mula v. İspanya (k.k.), no. 55346/00, ECHR 2001-I .................................................................. 9
Azinas v. Kıbrıs [BD], no. 56679/00, ECHR 2004-III .......................................................................................... 17
—B—
B. v. Fransa, 25 Mart 1992, Seri A no. 232-C ...................................................................................................... 58
B.C. v. İsviçre, no. 21353/93, Komisyon kararı, 27 Şubat 1995 ..................................................................... 64, 65
Bagheri ve Maliki v. Hollanda (k.k.), no. 30164/06, 15 Mayıs 2007.................................................................... 32
Baillard v. Fransa (k.k.), no. 6032/04, 25 Eylül 2008 .......................................................................................... 74
Balmer-Schafroth ve Diğerleri v. İsviçre, 26 Ağustos 1997, Reports 1997-IV..................................................... 46
Balsytė-Lideikienė v. Litvanya, no. 72596/01, 4 Kasım 2008 ............................................................................... 55
Banković ve Diğerleri v. Belçika ve Diğer 16 Sözleşmeci Devlet (k.k.) [BD], no. 52207/99,
ECHR 2001-XII ....................................................................................................................................35, 38, 39
Barberà, Messegué ve Jabardo v. İspanya, 6 Aralık 1988, Seri A no. 146 .......................................................... 44
Baumann v. Fransa, no. 33592/96, ECHR 2001-V .............................................................................................. 20
Bazorkina v. Rusya, no. 69481/01, 27 Temmuz 2006........................................................................................... 11
Beer ve Regan v. Almanya [BD], no. 28934/95, 18 Şubat 1999 ........................................................................... 37
Beganović v. Hırvatistan, no. 46423/06, 25 Haziran 2009 ................................................................................... 36
Behrami ve Behrami v. Fransa ve Saramati v. Fransa, Almanya ve Norveç (k.k.) [BD], 2 Mayıs 2007 ....... 36, 37
Belaousof ve Diğerleri v.Yunanistan, no. 66296/01, 27 Mayıs 2004.................................................................... 22
Belilos v. İsviçre, 29 Nisan 1988, Seri A no. 132.................................................................................................. 45
Ben Salah, Adraqui ve Dhaime v. İspanya (k.k.), no. 45023/98, 27 Nisan 2000 .................................................. 17
Bendenoun v. Fransa, 24 Şubat 1994, Seri A no. 284 ...............................................................................52, 53, 54
Benet Praha, spol. s r.o., v. Çek Cumhuriyeti (k.k.), no. 38354/06, 28 Eylül 2010 .............................................. 24
Benham v. Birleşik Krallık [BD], 10 Haziran 1996, Reports 1996-III .................................................................. 52
Bensaid v. Birleşik Krallık, no. 44599/98, ECHR 2001-I ..................................................................................... 58
Benthem v. Hollanda, 23 Ekim 1985, Seri A no. 97 ....................................................................................... 46, 48
Berdzenichvili v. Rusya (k.k.), no. 31697/03, ECHR 2004-II ............................................................................... 23
Berić ve Diğerleri v. Bosna Hersek (k.k.), no. 36357/04 ve diğerleri, 16 Ekim 2007 .......................................... 36
Bernardet v. Fransa (k.k.), no. 31406/96, 27 Kasım 1996 ................................................................................... 28
Berrehab v. Hollanda, 21 Haziran 1988, Seri A no. 138 ...................................................................................... 61
Beyeler v. İtalya [BD], no. 33202/96, ECHR 2000-I ............................................................................................ 66
Beygo v. Avrupa Konseyi’ne Üye 46 Devlet (k.k.), no. 36099/06, 16 Haziran 2009............................................. 37
Bigaeva v. Yunanistan, no. 26713/05, 28 Mayıs 2009 .......................................................................................... 59
Bijelić v. Sırbistan ve Karadağ, no. 11890/05, 28 Nisan 2009 ............................................................................. 34
Bimer S.A. v. Moldova, no. 15084/03, 10 Temmuz 2007...................................................................................... 67
Blagojević v. Hollanda, no. 49032/07, 9 Haziran 2009 ........................................................................................ 36
Blečić v. Hırvatistan [BD], no. 59532/00, ECHR 2006-III..................................................................39, 40, 41, 42
“Blondje” v. Hollanda (k.k.), no. 7245/09, ECHR 2009...................................................................................... 26
Bock v. Almanya (k.k.), no. 22051/07, 19 Ocak 2010..................................................................................... 33, 75
Boicenco v. Moldova, no. 41088/05, 11 Temmuz 2006.................................................................................. 10, 11
Boivin v. Avrupa Konseyi’ne Üye 34 Devlet (k.k.), no. 73250/01, ECHR 2008 ................................................... 37
Bosphorus Hava Yolları Turizm ve Ticaret Anonim Şirketi (Bosphorus Airways) v. İrlanda [BD],
no. 45036/98, ECHR 2005-VI.......................................................................................................................... 37
79
Botta v. İtalya, 24 Şubat 1998, Reports 1998-I ..................................................................................................... 59
Bottaro v. İtalya (k.k.), no. 56298/00, 23 Mayıs 2002 .......................................................................................... 21
Bouglame v. Belçika (k.k.), no. 16147/08, 2 Mart 2010........................................................................................ 14
Bouilloc v. Fransa (k.k.), no. 34489/03, 28 Kasım 2006 ...................................................................................... 47
Bowman v. Birleşik Krallık, 19 Şubat, 1998, Reports 1998-I ............................................................................... 13
Boyle v. Birleşik Krallık, 28 Şubat 1994, Komisyon kararı, 9 Şubat 1993, Seri A no. 282-B .............................. 62
Božinovski v. “Eski Yugoslavya Makedonya Cumhuriyeti” (k.k.), no. 68368/01, 1 Şubat 2005 .......................... 25
Brânduşe v. Romanya, no. 6586/03, 7 Nisan 2009 ............................................................................................... 60
Bratri Zátkové, A.S., v. Çek Cumhuriyeti (k.k.), no. 20862/06, 8 Şubat 2011....................................................... 74
Bronda v. İtalya, 9 Haziran 1998, Reports 1998-IV ............................................................................................. 61
Broniowski v. Polonya (k.k.) [BD], no. 31443/96, ECHR 2002-X ....................................................................... 43
Broniowski v. Polonya [BD], no. 31443/96, ECHR 2004-V................................................................................. 66
Brown v. Birleşik Krallık (k.k.), no. 38644/97, 24 Kasım 1998............................................................................ 57
Brudnicka ve Diğerleri v. Polonya, no. 54723/00, ECHR 2005-II ....................................................................... 13
Brumărescu v. Romanya [BD], no. 28342/95, ECHR 1999-VII..................................................................... 12, 14
Brusco v. Fransa, no. 1466/07, 14 Ekim 2010...................................................................................................... 52
Brusco v. İtalya (k.k.), no. 69789/01, 6 Eylül 2001 ........................................................................................ 19, 21
Brüggemann ve Scheuten v. Almanya (k.k.), no. 6959/75, Komisyon kararı, 12 Temmuz 1977.......................... 60
Buchholz v. Almanya, 6 Mayıs 1981, Seri A no. 42.............................................................................................. 48
Buckley v. Birleşik Krallık, 25 Eylül 1996, Reports 1996-IV ......................................................................... 63, 64
Bui Van Thanh ve Diğerleri v. Birleşik Krallık (k.k.), no. 16137/90, 12 Mart 1990............................................. 39
Buijen v. Almanya, no. 27804/05, 1 Nisan 2010 ................................................................................................... 56
Buj v. Hırvatistan, no. 24661/02, 1 Haziran 2006................................................................................................. 51
Bulinwar OOD ve Hrusanov v. Bulgaristan, no. 66455/01, 12 Nisan 2007 ......................................................... 24
Burden v. Birleşik Krallık [BD], no. 13378/05, ECHR 2008.......................................................................9, 13, 16
Burdov v. Rusya (no. 2), no. 33509/04, ECHR 2009 ...................................................................................... 15, 21
Burdov v. Rusya, no. 59498/00, ECHR 2002-III............................................................................................. 14, 66
Burghartz v. İsviçre, 22 Şubat 1994, Seri A no. 280-B......................................................................................... 58
Buzescu v. Romanya, no. 61302/00, 24 Mayıs 2005 ............................................................................................. 67
Büyükdere ve Diğerleri v. Türkiye, no. 6162/04 ve diğerleri, 8 Haziran 2010...................................................... 24
—C—
C.C. v. İspanya, no. 1425/06, 6 Ekim 2009 .......................................................................................................... 59
C.W. v. Finlandiya, no. 17230/90, Komisyon kararı, 9 Ekim 1991 ...................................................................... 31
Calcerrada Fornieles ve Cabeza Mato v. İspanya (k.k.), no. 17512/90, 6 Temmuz 1992 ................................... 31
Caldas Ramírez de Arrellano v. İspanya (k.k.), no. 68874/01, EC HR 2003-I..................................................... 56
Camberrow MM5 AD v. Bulgaristan (k.k.), no. 50357/99, 1 Nisan 2004 ............................................................ 13
Campbell ve Fell v. Birleşik Krallık, 28 Haziran 1984, Seri A no. 80 .................................................................. 53
Can v. Avusturya, no. 9300/81, 30 Eylül 1985, Seri A no. 96 .............................................................................. 76
Cankoçak v. Türkiye, no. 25182/94 ve 26956/95, 20 Şubat 2001 ......................................................................... 40
Cantoni v. Fransa [BD], 15 Kasım 1996, Reports 1996-V................................................................................... 37
Capital Bank AD v. Bulgaristan, no. 49429/99, ECHR 2005-XII ........................................................................ 67
Carson ve Diğerleri v. Birleşik Krallık [BD], no. 42184/05, ECHR 2010............................................................ 20
Castells v. İspanya, 23 Nisan 1992, Seri A no. 236 .............................................................................................. 17
Čavajda v. Çek Cumhuriyeti (k.k.), no. 17696/07, 29 Mart 2011 ................................................................... 74, 76
Celniku v. Yunanistan, no. 21449/04, 5 Temmuz 2007 .................................................................................. 27, 30
Cereceda Martín ve Diğerleri v. İspanya (k.k.), no. 16358/90, 12 Ekim 1992..................................................... 31
Chapman v. Birleşik Krallık [BD], no. 27238/95, ECHR 2001-I ................................................................... 59, 63
Chappell v. Birleşik Krallık, 30 Mart 1989, Seri A no. 152-A.............................................................................. 64
Chappex v. İsviçre (k.k.), no. 20338/92, 12 Ekim 1994........................................................................................ 28
Charzynski v. Polonya (k.k.), no. 15212/03, ECHR 2005-V ................................................................................ 21
Chaudet v. Fransa, no. 49037/06, 29 Ekim 2009 ................................................................................................. 48
Chauvy ve Diğerleri v. Fransa, no. 64915/01, ECHR 2004-VI............................................................................ 58
Chavdarov v. Bulgaristan, no. 3465/03, 21 Aralık 2010 ...................................................................................... 61
Chelu v. Romanya, no. 40274/04, 12 Ocak 2010 .................................................................................................. 63
Chernitsyn v. Rusya, no. 5964/02, 6 Nisan 2006 .................................................................................................. 32
Chevrol v. Fransa, no. 49636/99, ECHR 2003-III.......................................................................................... 14, 47
Christie v. Birleşik Krallık, no. 21482/93, Komisyon kararı, 27 Haziran 1994 .................................................... 65
Christine Goodwin v. Birleşik Krallık [BD], no. 28957/95, ECHR 2002-VI........................................................ 58
80
Church X. v. Birleşik Krallık, no. 3798/68, Komisyon kararı, 17 Aralık 1968 ..................................................... 39
Cinar v. Türkiye (k.k.), no. 28602/95, 13 Kasım 2003 ......................................................................................... 18
Ciorap v. Moldova (no. 2), no. 7481/06, 20 Temmuz 2010.................................................................................. 15
Ciubotaru v. Moldova, no. 27138/04, 27 Nisan 2010 ........................................................................................... 59
Ciulla v. İtalya, 22 Şubat 1989, Seri A no. 148 .................................................................................................... 57
Ciupercescu v. Romanya, no. 35555/03, 15 Haziran 2010 ................................................................................... 20
Clinique Mozart Sarl v. Fransa (k.k.), no. 46098/09, 15 Temmuz 1965 .............................................................. 28
Cocchiarella v. İtalya [BD], no. 64886/01, ECHR 2006-V............................................................................ 15, 21
Colibaba v. Moldova, no. 29089/06, 23 Ekim 2007 ............................................................................................. 10
Collectif national d’information et d’opposition à l’usine Melox – Collectif Stop Melox ve
Mox v. Fransa (k.k.), no. 75218/01, 28 Mart 2006 .......................................................................................... 47
Collins ve Akaziebie v. İsveç (k.k.), no. 23944/05, 8 Mart 2007 ........................................................................... 73
Confédération française démocratique du travail v. European Communities, no. 8030/77,
Komisyon kararı, 10 Temmuz 1978................................................................................................................. 37
Connolly v. Avrupa Konseyi’ne Üye 15 Devlet (k.k.), no. 73274/01, 9 Aralık 2008 ............................................ 37
Constantinescu v. Romanya, no. 28871/95, ECHR 2000-VIII.............................................................................. 14
Cooperatieve Producentenorganisatie van de Nederlandse Kokkelvisserij U.A. v. Hollanda (k.k.),
no. 13645/05, ECHR 2009 ............................................................................................................................... 37
Cooperativa Agricola Slobozia-Hanesei v. Moldova, no. 39745/02, 3 Nisan 2007.............................................. 34
Copland v. Birleşik Krallık, no. 62617/00, ECHR 2007-I .................................................................................... 65
Coscodar v. Romanya (k.k.), no. 36020/06, 9 Mart 2010 ..................................................................................... 28
Costello-Roberts v. Birleşik Krallık, 25 Mart 1993, Seri A no. 247-C.................................................................. 60
Cotleţ v. Romanya, no. 38565/97, 3 Haziran 2003.......................................................................................... 10, 65
Craxi v. İtalya (no. 2), no. 25337/94, 17 Temmuz 2003....................................................................................... 65
Cudak v. Litvanya [BD], no. 15869/02, ECHR 2010...................................................................................... 49, 72
Cvetković v. Sırbistan, no. 17271/04, 10 Haziran 2008 ........................................................................................ 21
—Ç—
Çakıcı v. Türkiye [BD], no. 23657/94, ECHR 1999-IV .................................................................................. 12, 13
Çakir v. Kıbrıs (k.k.), no. 7864/06, 29 Nisan 2010 ............................................................................................... 43
Çelik v. Türkiye (k.k.), no. 52991/99, ECHR 2004-X........................................................................................... 23
—D—
D.B. v. Türkiye, no. 33526/08, 13 Temmuz 2010 ................................................................................................. 11
D.H. ve Diğerleri v. Çek Cumhuriyeti [BD], no. 57325/00, ECHR 2007-IV.................................................. 17, 18
D.J. ve A.-K. R. v. Romanya (k.k.), no. 34175/05, 20 Ekim 2009......................................................................... 14
Dadouch v. Malta, no. 38816/07, 20 Temmuz 2007............................................................................................. 58
Dalban v. Romanya [BD], no. 28114/95, ECHR 1999-VI.............................................................................. 13, 14
Dalea v. Fransa (k.k.), no. 964/07, 2 Şubat 2010 ................................................................................................. 50
Dalia v. Fransa, 19 Şubat 1998, Reports 1998-I .................................................................................................. 19
De Becker v. Belçika (k.k.), no. 214/56, 9 Haziran 1958 ...................................................................................... 42
De Geouffre de la Pradelle v. Fransa, 16 Aralık 1992, Seri A no. 253-B............................................................ 48
De Moor v. Belçika, 23 Haziran 1994, Seri A no. 292-A...................................................................................... 47
De Pace v. İtalya, no. 22728/03, 17 Temmuz 2008........................................................................................ 30, 31
De Saedeleer v. Belçika, no. 27535/04, 24 Temmuz 2007.................................................................................... 35
De Wilde, Ooms ve Versyp v. Belçika, 18 Haziran 1971, Seri A no. 12................................................................ 16
Deés v. Hungary, no. 2345/06, 9 Kasım 2010 ................................................................................................ 60, 64
Delle Cave ve Corrado v. İtalya, no. 14626/03, 5 Haziran 2007 .......................................................................... 15
Demades v. Türkiye, no. 16219/90, 31 Temmuz 2003.......................................................................................... 63
Demicoli v. Malta, 27 Ağustos 1991, Seri A no. 210...................................................................................... 53, 54
Demir ve Baykara v. Türkiye [BD], no. 34503/97, ECHR 2008................................................................44, 69, 72
Demirbaş ve Diğerleri v. Türkiye (k.k.), no. 1093/08 ve diğerleri, 9 Kasım 2010.................................................. 9
Demopoulos ve Diğerleri v. Türkiye (k.k.) [BD], nos. 46113/99 ve diğerleri, ECHR 2010 ....16, 18, 20, 21, 64, 69
Dennis ve Diğerleri v. Birleşik Krallık (k.k.), no. 76573/01, 2 Temmuz 2002 ..................................................... 24
Depalle v. Fransa [BD], nos. 34044/02, ECHR 2010 .......................................................................................... 66
Depauw v. Belçika (k.k.), no. 2115/04, 15 Mayıs 2007 ........................................................................................ 21
Des Fours Walderode v. Çek Cumhuriyeti (k.k.), no. 40057/98, ECHR 2004-V ................................................. 66
81
Deweer v. Belçika, 27 Şubat 1980, Seri A no. 35 ................................................................................................. 52
Di Giorgio ve Diğerleri v. İtalya (k.k.), no. 35808/03, 29 Eylül 2009.................................................................. 22
Di Salvo v. İtalya (k.k.), no. 16098/05, 11 Ocak 2007.......................................................................................... 32
Di Sante v. İtalya (k.k.), no. 56079/00, 24 Haziran 2004...................................................................................... 19
Dickson v. Birleşik Krallık [BD], no. 44362/04, ECHR 2007-V .......................................................................... 61
Dimitrescu v. Romanya, nos. 5629/03 ve 3028/04, 3 Haziran 2008 ..................................................................... 15
Dinç v. Türkiye (k.k.), no. 42437/98, 22 Kasım 2001 ........................................................................................... 28
Dink v. Türkiye, no. 2668/07 ve diğerleri, 14 Eylül 2010 ..................................................................................... 21
Doran v. İrlanda, no. 50389/99, ECHR 2003-X................................................................................................... 19
Döring v. Almanya (k.k.), no. 37595/97, ECHR 1999-VIII.................................................................................. 67
Döşemealtı Beleyiyesi v. Türkiye (k.k.), no. 50108/06, 23 Mart 2010 .................................................................... 9
Draon v. Fransa [BD], no. 1513/03, 6 Ekim 2005 ............................................................................................... 66
Drijfhout v. Hollanda (k.k.), no. 51721/09, 22 Şubat 2011 .................................................................................. 32
Drozd ve Janousek v. Fransa ve İspanya, 26 Haziran 1992, Seri A no. 240 .................................................. 35, 38
Duclos v. Fransa (k.k.), no. 23661/94, 6 Nisan 1995 ........................................................................................... 28
Dudgeon v. Birleşik Krallık, 22 Ekim 1981, Seri A no. 45............................................................................. 58, 75
Dukmedjian v. Fransa, no. 60495/00, 31 Ocak 2006............................................................................................ 70
Duringer ve Grunge v. Fransa (k.k.), no. 61164/00 ve 18589/02, ECHR 2003-II ............................................... 32
Durini v. İtalya, no. 19217/91, Komisyon kararı, 12 Ocak 1994.......................................................................... 35
—E—
E.B. v. Fransa [BD], no. 43546/02, 22 Ocak 2008 ......................................................................................... 59, 61
E.S. v. Almanya, no. 262/57, Komisyon kararı, 28 Ağustos 1957......................................................................... 35
Eberhard ve M. v. Slovenya, no. 8673/05 ve 9733/05, 1 Aralık 2009................................................................... 16
Eckle v. Almanya, 15 Temmuz 1982, Seri A no. 51.............................................................................................. 52
Egmez v. Kıbrıs, no. 30873/96, ECHR 2000-XII.................................................................................................. 18
El Majjaoui ve Stichting Touba Moskee v. Hollanda (davanın düşmesi) [BD], no. 25525/03, 20 Aralık 2007 ... 15
Ellès ve Diğerleri v. İsviçre, no 12573/06, 16 Aralık 2010................................................................................... 49
Elli Poluhas Dödsbo v. İsveç, no. 61564/00, ECHR 2006-I ................................................................................. 60
Emesa Sugar N.V. v. Hollanda (k.k.), no. 62023/00, 13 Ocak 2005..................................................................... 50
Emine Araç v. Türkiye, no. 9907/02, 23 Eylül 2008 ............................................................................................. 50
Enea v. İtalya [BD], no. 74912/01, ECHR 2009............................................................................................. 49, 53
Engel ve Diğerleri v. Hollanda, 8 Haziran 1976, Seri A no. 22...................................................................... 52, 53
Enukidze ve Girgvliani v. Gürcistan, no. 25091/07, 26 Nisan 2011 ..................................................................... 12
Epözdemir v. Türkiye (k.k.), no. 57039/00, 31 Ocak 2002.................................................................................... 20
Escoubet v. Belçika [BD], no. 26780/95, ECHR 1999-VII................................................................................... 54
Evans v. Birleşik Krallık [BD], no. 6339/05, ECHR 2007-I ................................................................................. 59
Evcen v. Hollanda, no. 32603/96, Komisyon kararı, 3 Aralık 1997 ..................................................................... 64
Eyoum-Priso v. Fransa (k.k.), no. 24352/94, 4 Eylül 1996 .................................................................................. 75
Ezeh ve Connors v. Birleşik Krallık [BD], no. 39665/98 ve 40086/98, ECHR 2003-X........................................ 53
—F—
Fairfield v. Birleşik Krallık (k.k.), no. 24790/04, ECHR 2005-VI ....................................................................... 14
Fakhretdinov ve Diğerleri v. Rusya (k.k.), no. 26716/09, 67576/09 ve 7698/10, 23 Eylül 2010.................... 21, 22
Farcaş v. Romanya (k.k.), no. 32596/04, 14 Eylül 2010 ...................................................................................... 10
Fawsie v. Yunanistan, no. 40080/07, 28 Ekim 2010............................................................................................. 62
Fayed v. Birleşik Krallık, 21 Eylül 1994, Seri A no. 294-B.................................................................................. 46
Federasyon French Medical Trade Unions ve National Federasyon Nurses v. Fransa, no. 10983/84,
Komisyon kararı, 12 Mayıs 1986 ..................................................................................................................... 26
Fedotova v. Rusya, no. 73225/01, 13 Nisan 2006................................................................................................. 10
Feldbrugge v. Hollanda, 29 Mayıs 1986, Seri A no. 99 ....................................................................................... 48
Fener Rum Patrikliği (Ecumenical Patriarchate) v. Türkiye (k.k.), no. 14340/05, 12 Haziran 2007 ................... 41
Fernie v. Birleşik Krallık (k.k.), no. 14881/04, 5 Ocak 2006................................................................................ 23
Ferrazzini v. İtalya [BD], no. 44759/98, ECHR 2001-VII ............................................................................. 45, 50
Ferreira Alves v. Portekiz (no. 6), no. 46436/06 ve 55676/08, 13 Nisan 2010..................................................... 18
Filipović v. Sırbistan, no. 27935/05, 20 Kasım 2007............................................................................................ 41
Financial Times Ltd ve Diğerleri v. Birleşik Krallık, no. 821/03, 15 Aralık 2009................................................ 17
82
Findlay v. Birleşik Krallık, 25 Şubat 1997, Reports 1997-I.................................................................................. 53
Fischer v. Avusturya (k.k.), no. 27569/02, ECHR 2003-VI.................................................................................. 56
Fiume v. İtalya, no. 20774/05, 30 Haziran 2009................................................................................................... 49
Fogarty v. Birleşik Krallık [BD], no. 37112/97, ECHR 2001-XI ......................................................................... 47
Folgerø ve Diğerleri v. Norveç (k.k.), no. 15472/02, 14 Şubat 2006.................................................................... 27
Folgerø ve Diğerleri v. Norveç [BD], no. 15472/02, ECHR 2007-III .................................................................. 59
Foti ve Diğerleri v. İtalya, 10 Aralık 1982, Seri A no. 56 .................................................................................... 44
Freimanis ve Līdums v. Letonya, no. 73443/01 ve 74860/01, 9 Şubat 2009......................................................... 14
Frérot v. Fransa, no. 70204/01, 12 Haziran 2007 ................................................................................................ 65
Fressoz ve Roire v. Fransa, no. 29183/95, ECHR 1999-I .................................................................................... 17
Friend ve Diğerleri v. Birleşik Krallık (k.k.), no. 16072/06 ve 27809/08, 24 Kasım 2009 ............................ 59, 64
Funke v. Fransa, 25 Şubat 1993, Seri A no. 256-A ........................................................................................ 60, 64
—G—
Gäfgen v. Almanya [BD], no. 22978/05, ECHR 2010 .................................................................................... 15, 17
Gaftoniuc v. Romanya (k.k.), no. 30934/05, 22 Şubat 2011 ................................................................................. 74
Gagiu v. Romanya, no. 63258/00, 24 Şubat 2009................................................................................................. 10
Gaglione ve Diğerleri v. İtalya, no. 45867/07 ve diğerleri, 21 Aralık 2010 ..............................................19, 74, 76
Gakiyev ve Gakiyeva v. Rusya, no. 3179/05, 23 Nisan 2009 ................................................................................ 14
Galev ve Diğerleri v. Bulgaristan (k.k.), no. 18324/04, 29 Eylül 2009 ................................................................ 73
Galić v. Hollanda (k.k.), no. 22617/07, 9 Haziran 2009....................................................................................... 36
Gallo v. İtalya (k.k.), no. 24406/03, 7 Temmuz 2009........................................................................................... 30
García Ruiz v. İspanya [BD], no. 30544/96, ECHR 1999-I............................................................................ 70, 71
Gardel v. Fransa, no. 16428/05, 17 Aralık 2009 .................................................................................................. 59
Gas ve Dubois v. Fransa (k.k.), no. 25951/07, 31 Ağustos 2010 ......................................................................... 20
Gasparini v. İtalya ve Belçika (k.k.), no. 10750/03, 12 Mayıs 2009..................................................................... 37
Gast ve Popp v. Almanya, no. 29357/95, ECHR 2000-II...................................................................................... 56
Gayduk ve Diğerleri v. Ukrayna (k.k.), no. 45526/99 ve diğerleri, ECHR 2002-VI ............................................ 67
Gennari v. İtalya (k.k.), no. 46956/99, 5 Ekim 2000 ............................................................................................ 28
Genovese v. İtalya (k.k.), no. 24407/03, 10 Kasım 2009 ...................................................................................... 29
Gentilhomme, Schaff-Benhadji ve Zerouki v. Fransa, no. 48205/99, 48207/99 ve 48209/99, 14 Mayıs 2002 ..... 35
Georgiadis v. Yunanistan, 29 Mayıs 1997, Reports 1997-III................................................................................ 45
Geraguyn Khorhurd Patgamavorakan Akumb v. Ermenistan (k.k.), no. 11721/04, 14 Nisan 2009..................... 50
Gillan ve Quinton v. Birleşik Krallık, no. 4158/05, ECHR 2010 .......................................................................... 60
Gillow v. Birleşik Krallık, 24 Kasım 1986, Seri A no. 109............................................................................. 39, 63
Giummarra v. Fransa (k.k.), no. 61166/00, 12 Haziran 2001 .............................................................................. 19
Glass v. Birleşik Krallık, no. 61827/00, ECHR 2004-II........................................................................................ 58
Glor v. İsviçre, no. 13444/04, ECHR 2009........................................................................................................... 59
Gorou v. Yunanistan (no. 2), no. 12686/03, 20 Mart 2009 ........................................................................45, 46, 48
Gorraiz Lizarraga ve Diğerleri v. İspanya, no. 62543/00, ECHR 2004-III...............................................12, 46, 47
Goţia v. Romanya (k.k.), no. 24315/06, 5 Ekim 2010........................................................................................... 59
Grădinar v. Moldova, no. 7170/02, 8 Nisan 2008 ................................................................................................ 13
Grässer v. Almanya (k.k.), no. 66491/01, 16 Eylül 2004...................................................................................... 19
Gratzinger ve Gratzingerova v. Çek Cumhuriyeti (k.k.) [BD], no. 39794/98, ECHR 2002-VII..................... 67, 69
Grecu v. Romanya, no. 75101/01, 30 Kasım 2006................................................................................................ 57
Grori v. Arnavutluk, no. 25336/04, 7 Temmuz 2009 ............................................................................................ 11
Grzinčič v. Slovenya, no. 26867/02, 3 Mayıs 2007............................................................................................... 22
Guerra ve Diğerleri v. İtalya, 19 Şubat 1998, Reports 1998-I........................................................................ 27, 59
Guillot v. Fransa, 24 Ekim 1996, Reports 1996-V ............................................................................................... 58
Guisset v. Fransa, no. 33933/96, ECHR 2000-IX .......................................................................................... 14, 54
Gurguchiani v. İspanya, no. 16012/06, 15 Aralık 2009........................................................................................ 55
Gutfreund v. Fransa, no. 45681/99, ECHR 2003-VII........................................................................................... 55
Guzzardi v. İtalya, 6 Kasım 1980, Seri A no. 39 .................................................................................................... 9
Gül v. İsviçre, 19 Şubat 1996, Reports 1996-I ...................................................................................................... 61
Gülmez v. Türkiye, no. 16330/02, 20 Mayıs 2008................................................................................................. 49
Gürcistan İşçi Partisi v. Gürcistan (k.k.), no. 9103/04, 22 Mayıs 2007 ................................................................. 9
Gürcistan İşçi Partisi v. Gürcistan, no. 9103/04, ECHR 2008............................................................................. 33
Güzel Erdagöz v. Türkiye, no. 37483/02, 21 Ekim 2008 ...................................................................................... 58
83
—H—
H.F. K-F v. Almanya, no. 25629/94, Komisyon kararı, 16 Ocak 1996................................................................. 75
Haas v. Hollanda, no. 36983/97, ECHR 2004-I ................................................................................................... 62
Haas v. İsviçre (k.k.), no. 31322/07, 20 Mayıs 2010 ............................................................................................ 38
Haas v. İsviçre, no. 31322/07, 20 Ocak 2011 ....................................................................................................... 59
Hadrabová ve Diğerleri v. Çek Cumhuriyeti (k.k.), no. 42165/02 ve 466/03, 25 Eylül 2007......................... 32, 33
Hadri-Vionnet v. İsviçre, no. 55525/00, 14 Şubat 2008........................................................................................ 60
Hajduová v. Slovakya, no. 2660/03, 30 Kasım 2010 ............................................................................................ 58
Halford v. Birleşik Krallık, 25 Haziran 1997, Reports 1997-III.................................................................59, 60, 65
Hamer v. Belçika, no. 21861/03, ECHR 2007-V .................................................................................................. 56
Hartman v. Çek Cumhuriyeti, no. 53341/99, ECHR 2003-VIII............................................................................ 18
Hartung v. Fransa (k.k.), no. 10231/07, 3 Kasım 2009 .................................................................................. 63, 73
Harutyunyan v. Ermenistan, no. 36549/03, ECHR 2007-III................................................................................. 41
Helmers v. İsveç, 29 Ekim 1991, Seri A no. 212-A .............................................................................................. 49
Hingitaq 53 ve Diğerleri v. Danimarka (k.k.), no. 18584/04, ECHR 2006-I........................................................ 39
Hofmann v. Almanya (k.k.), no. 1289/09, 23 Şubat 2010 ..................................................................................... 62
Hokkanen v. Finlandiya (k.k.), no. 25159/94, 15 Mayıs 1996.............................................................................. 28
Hokkanen v. Finlandiya, 23 Eylül 1994, Seri A no. 299-A .................................................................................. 61
Holland v. İsveç (k.k.), no. 27700/08, 9 Şubat 2010 ............................................................................................. 10
Holub v. Çek Cumhuriyeti (k.k.), no. 24880/05, 19 Aralık 2010 ...............................................................74, 76, 77
Holy Monasteries v. Yunanistan, 9 Aralık 1994, Seri A no. 301-A ........................................................................ 9
Hornsby v. Yunanistan, 19 Mart 1997, Reports 1997-II ....................................................................................... 51
Horsham v. Birleşik Krallık, no. 23390/94, Komisyon kararı, 4 Eylül 1995 ........................................................ 35
Horvat v. Hırvatistan, no. 51585/99, ECHR 2001-VIII........................................................................................ 18
Hotter v. Avusturya (k.k.), no. 18206/06, 7 Ekim 2010 ........................................................................................ 47
Houtman ve Meeus v. Belçika, no. 22945/07, 17 Mart 2009................................................................................. 13
Howard v. Birleşik Krallık, no. 10825/84, Komisyon kararı, 18 Ekim 1985........................................................ 64
Humen v. Polonya [BD], no. 26614/95, 15 Ekim 1999 ........................................................................................ 44
Hussein v. Arnavutluk ve Diğer 20 Sözleşmeci Devlet (k.k.), no. 23276/04, 14 Mart 2006.................................. 35
Hutten-Czapska v. Polonya [BD], no. 35014/97, ECHR 2006-VIII ............................................................... 40, 42
Hüseyin Turan v. Türkiye, no. 11529/02, 4 Mart 2008 ......................................................................................... 54
—I—
I.T.C. v. Malta (k.k.), no. 2629/06, 11 Aralık 2007 .............................................................................................. 48
Iambor v. Romanya (no. 1), no. 64536/01, 24 Haziran 2008 ................................................................................ 10
Ian Edgar (Liverpool) Ltd v. Birleşik Krallık (k.k.), no. 37683/97, ECHR 2000-I............................................... 67
Iatridis v. Yunanistan [BD], no. 31107/96, ECHR 1999-II................................................................................... 66
Ilaşcu ve Diğerleri v. Moldova ve Rusya [BD], no. 48787/99, ECHR 2004-VII .................................35, 36, 39, 42
Illiu ve Diğerleri v. Belçika (k.k.), no. 14301/08, 19 Mayıs 2009................................................................... 27, 30
Imakayeva v. Rusya, no. 7615/02, ECHR 2006-XIII ............................................................................................ 11
Imbrioscia v. İsviçre, 24 Kasım 1993, Seri A no. 275 .......................................................................................... 55
Ionescu v. Romanya (k.k.), no. 36659/04, 1 Haziran 2010 ..................................................................74, 75, 76, 77
Iordache v. Romanya, no. 6817/02, 14 Ekim 2008............................................................................................... 24
Isaak ve Diğerleri v. Türkiye (k.k.), no. 44587/98, 28 Eylül 2006........................................................................ 35
Islamic Republic Iran Shipping Lines v. Türkiye, no. 40998/98, ECHR 2007-V.................................................... 9
Issa ve Diğerleri v. Türkiye, no. 31821/96, 16 Kasım 2004.................................................................................. 35
Ivan Atanasov v. Bulgaristan, no 12853/03, 2 Aralık 2010 .................................................................................. 46
—İ—
İçyer v. Türkiye (k.k.), no. 18888/02, ECHR 2006-I....................................................................................... 21, 22
İpek v. Türkiye (k.k.), no. 39706/98, 7 Kasım 2000........................................................................................ 22, 24
İrlanda v. Birleşik Krallık, 18 Ocak 1978, Seri A no. 25...................................................................................... 11
84
—J—
J.A. Pye (Oxford) Ltd ve J.A. Pye (Oxford) Land Ltd v. Birleşik Krallık [BD], no. 44302/02,
ECHR 2007-III........................................................................................................................................... 65, 66
Jasinskis v. Letonya, no. 45744/08, 21 Aralık 2010.............................................................................................. 17
Jeličić v. Bosna Hersek (k.k.), no. 41183/02, ECHR 2005-XII .................................................................16, 17, 29
Jensen v. Danimarka (k.k.), no. 48470/99, ECHR 2001-X................................................................................... 14
Jian v. Romanya (k.k.), no. 46640/99, 30 Mart 2004............................................................................................ 32
Johansen v. Norveç, 7 Ağustos 1996, Reports 1996-III........................................................................................ 61
John Murray v. Birleşik Krallık, 8 Şubat 1996, Reports 1996-I ........................................................................... 55
Johnston ve Diğerleri v. İrlanda, 18 Aralık 1986, Seri A no. 112 .............................................................13, 61, 62
Johtti Sapmelaccat Ry ve Diğerleri v. Finlandiya (k.k.), no. 42969/98, 18 Ocak 2005........................................ 19
Jovanović v. Hırvatistan (k.k.), no. 59109/00, ECHR 2002-III ............................................................................ 41
Jurisic ve Collegium Mehrerau v. Avusturya, no. 62539/00, 27 Temmuz 2006 ................................................... 50
Jussila v. Finlandiya [BD], no. 73053/01, ECHR 2006-XIII ......................................................................... 52, 54
—K—
K. v. Birleşik Krallık, no. 11468/85, Komisyon kararı, 15 Ekim 1986 ................................................................. 61
K.H. ve Diğerleri v. Slovakya, no. 32881/04, ECHR 2009 ................................................................................... 59
K.S. ve K.S. A.G. v. İsviçre, no. 19117/91, Komisyon kararı, 12 Ocak 1994........................................................ 18
Kadiķis v. Letonya (k.k.), no. 47634/99, 29 Haziran 2000.................................................................................... 41
Kalashnikov v. Rusya, no. 47095/99, ECHR 2002-VI .......................................................................................... 44
Kamaliyevy v. Rusya, no. 52812/07, 3 Haziran 2010............................................................................................ 11
Kanthak v. Almanya, no. 12474/86, Komisyon kararı, 11 Ekim 1988.................................................................. 64
Karakó v. Hungary, no. 39311/05, 28 Nisan 2009................................................................................................ 17
Karapanagiotou ve Diğerleri v. Yunanistan, no. 1571/08, 28 Ekim 2010............................................................ 17
Karassev v. Finlandiya (k.k.), no. 31414/96, ECHR 1999-II ............................................................................... 60
Karner v. Avusturya, no. 40016/98, ECHR 2003-IX ...................................................................................... 12, 14
Karoussiotis v. Portekiz, no. 23205/08, 1 Şubat 2011 .................................................................................... 20, 30
Kart v. Türkiye [BD], no. 8917/05, 3 Aralık 2009 ................................................................................................ 56
Kaya ve Polat v. Türkiye (k.k.), no. 2794/05 ve 40345/05, 21 Ekim 2008 ........................................................... 13
Kearns v. Fransa, no. 35991/04, 10 Ocak 2008.................................................................................................... 61
Keegan v. İrlanda, 26 Mayıs 1994, Seri A no. 290............................................................................................... 61
Kefalas ve Diğerleri v. Yunanistan, 8 Haziran 1995, Seri A no. 318-A................................................................ 41
Kemevuako v. Hollanda (k.k.), no. 65938/09, 1 Haziran 2010 ....................................................................... 24, 25
Kemmache v. Fransa (no. 3), 24 Kasım 1994, Seri A no. 296-C.......................................................................... 69
Kerechashvili v. Gürcistan (k.k.), no. 5667/02, ECHR 2006-V............................................................................ 32
Kerimov v. Azerbaycan (k.k.), no. 151/03, 28 Eylül 2006 .................................................................................... 42
Kerojärvi v. Finlandiya, 19 Temmuz 1995, Seri A no. 322.................................................................................. 44
Khadzhialiyev ve Diğerleri v. Rusya, no. 3013/04, 6 Kasım 2008........................................................................ 33
Khan v. Birleşik Krallık, no. 35394/97, ECHR 2000-V.................................................................................. 70, 71
Khashiyev ve Akayeva v. Rusya, no. 57942/00 ve 57945/00, 24 Şubat 2005........................................................ 18
Kıbrıs v. Türkiye [BD], no. 25781/94, ECHR 2001-IV .............................................................................35, 38, 64
Kiiskinen v. Finlandiya (k.k.), no. 26323/95, ECHR 1999-V ............................................................................... 18
Kikots ve Kikota v. Letonya (k.k.), no. 54715/00, 6 Haziran 2002........................................................................ 41
Kipritci v. Türkiye, no. 14294/04, 3 Haziran 2008................................................................................................ 24
Klass ve Diğerleri v. Almanya, 6 Eylül 1978, Seri A no. 28............................................................9, 13, 63, 64, 65
Klyakhin v. Rusya, no. 46082/99, 30 Kasım 2004 ................................................................................................ 44
Koç ve Tosun v. Türkiye (k.k.), no. 23852/04, 13 Kasım 2008 ............................................................................. 23
Kopecký v. Slovakya [BD], no. 44912/98, ECHR 2004-IX..................................................................39, 65, 66, 67
Kopp v. İsviçre, 25 Mart 1998, Reports 1998-II ................................................................................................... 65
Kopylov v. Rusya, no. 3933/04, 29 Temmuz 2010................................................................................................ 15
Korenjak v. Slovenya (k.k.), no. 463/03, 15 Mayıs 2007 ...................................................................................... 21
Korizno v. Letonya (k.k.), no. 68163/01, 28 Eylül 2006 ....................................................................................... 44
Kornakovs v. Letonya, no. 61005/00, 15 Haziran 2006 .......................................................................................... 9
Korolev v. Rusya (k.k.), no. 25551/05, 1 Temmuz 2010......................................................................74, 75, 76, 77
Koumoutsea ve Diğerleri v. Yunanistan (k.k.), no. 56625/00, 13 Aralık 2001 ..................................................... 75
Kozacıoğlu v. Türkiye [BD], no. 2334/03, 19 Şubat 2009 .............................................................................. 16, 17
Kozlova ve Smirnova v. Letonya (k.k.), no. 57381/00, ECHR 2001-XI................................................................ 45
85
Kök v. Türkiye, no. 1855/02, 19 Ekim 2006.......................................................................................................... 47
König v. Almanya, 28 Haziran 1978, Seri A no. 27 .............................................................................................. 48
Köpke v. Almanya (k.k.), no. 420/07, 5 Ekim 2010 .............................................................................................. 60
Kroon ve Diğerleri v. Hollanda, 27 Ekim 1994, Seri A no. 297-C....................................................................... 62
Kudić v. Bosna Hersek, no. 28971/05, 9 Aralık 2008 ........................................................................................... 15
Kudła v. Polonya [BD], no. 30210/96, ECHR 2000-XI........................................................................................ 16
Kurt v. Türkiye, 25 Mayıs 1998, Reports 1998-III.......................................................................................... 10, 13
Kuznetsova v. Rusya (k.k.), no. 67579/01, 19 Ocak 2006..................................................................................... 27
Kübler v. Almanya, no 32715/06, 13 Ocak 2011 .................................................................................................. 49
Kwakye-Nti ve Dufie v. Hollanda (k.k.), no. 31519/96, 7 Kasım 2000................................................................. 62
Kyprianou v. Kıbrıs [BD], no. 73797/01, ECHR 2005-XIII ................................................................................. 54
—L—
L. v. Hollanda, no. 45582/99, ECHR 2004-IV...................................................................................................... 61
Laidin v. Fransa (no. 2), no. 39282/98, 7 Ocak 2003 ........................................................................................... 49
Langborger v. İsveç, 22 Haziran 1989, Seri A no. 155 ......................................................................................... 64
Laska ve Lika v. Arnavutluk, no. 12315/04 ve 17605/04, 20 Nisan 2010 ............................................................. 20
Laskey, Jaggard ve Brown v. Birleşik Krallık, 19 Şubat 1997, Reports 1997-I.................................................... 59
Łatak v. Polonya (k.k.), no. 52070/08, 12 Ekim 2010 .......................................................................................... 21
Lauko v. Slovakya, 2 Eylül 1998, Reports 1998-VI .............................................................................................. 54
Le Calvez v. Fransa, 29 Temmuz 1998, Reports 1998-V ..................................................................................... 47
Le Compte, Van Leuven ve De Meyere v. Belçika, 23 Haziran 1981, Seri A no. 43 ....................................... 45, 48
Leander v. İsveç, 26 Mart 1987, Seri A no. 116.................................................................................................... 59
Lechesne v. Fransa (k.k.), no. 20264/92, 4 Eylül 1996 ........................................................................................ 75
Lederer v. Almanya (k.k.), no. 6213/03, ECHR 2006-VI ..................................................................................... 67
Léger v. Fransa (davanın düşmesi) [BD], no. 19324/02, 30 Mart 2009 ......................................................... 14, 76
Lehtinen v. Finlandiya (k.k.), no. 39076/97, ECHR 1999-VII ............................................................................. 16
Lenzing AG v. Almanya, no. 39025/97, 9 Eylül 1998 ........................................................................................... 38
Lepojić v. Sırbistan, no. 13909/05, 6 Kasım 2007 ................................................................................................ 41
L'Erablière A.S.B.L. v. Belçika, no. 49230/07, 24 Şubat 2009........................................................................ 46, 47
Levänen ve Diğerleri v. Finlandiya (k.k.), no. 34600/03, 11 Nisan 2006............................................................. 67
Libert v Belçika (k.k.), no. 44734/98, 8 Temmuz 2004......................................................................................... 51
Loiseau v. Fransa (k.k.), no. 46809/99, 18 Kasım 2003, ECHR 2003-XII........................................................... 49
Loizidou v. Türkiye (ilk itirazlar), 23 Mart 1995, Seri A no. 310...........................................................8, 35, 38, 42
Loizidou v. Türkiye, 18 Aralık 1996, Reports 1996-VI......................................................................................... 63
Lopata v. Rusya, no. 72250/01, 13 Temmuz 2010................................................................................................ 10
Lopez Cifuentes v. İspanya (k.k.), no. 18754/06, 7 Temmuz 2009 ................................................................. 36, 37
López Ostra v. İspanya, 9 Aralık 1994, Seri A no. 303-C ...................................................................58, 60, 63, 64
Losonci Rose ve Rose v. İsviçre, no. 664/06, 9 Kasım 2010 ................................................................................. 58
Löffler v. Avusturya, no. 30546/96, 3 Ekim 2000 ................................................................................................. 56
Lukanov v. Bulgaristan, no. 21915/93, Komisyon kararı, 12 Ocak 1995 ............................................................. 29
Lukenda v. Slovenya, no. 23032/02, ECHR 2005-X ............................................................................................. 21
Lutz v. Almanya, 25 Ağustos 1987, Seri A no. 123......................................................................................... 53, 54
Lüdi v. İsviçre, 15 Haziran 1992, Seri A no. 238 .................................................................................................. 60
Lyons v. Birleşik Krallık (k.k.), no. 15227/03, ECHR 2003-IX ............................................................................ 45
—M—
M. v. Denimarka, no. 17392/90, Komisyon kararı, 14 Ekim 1992 ....................................................................... 38
M.B. v.Birleşik Krallık, no. 22920/93, Komisyon kararı, 6 Nisan 1994 ............................................................... 61
M.S.S. v. Belçika ve Yunanistan [BD], no. 30696/09, 21 Ocak 2011.................................................................... 21
Maaouia v. Fransa [BD], no. 39652/98, ECHR 2000-X ................................................................................ 50, 55
MacKay et BBC Scotland v. Birleşik Krallık, no. 10734/05, 7 Aralık 2010 ......................................................... 51
Malhous v. Çek Cumhuriyeti (k.k.) [BD], no. 33071/96, ECHR 2000-XII..................................................... 14, 67
Malige v. Fransa, 23 Eylül 1998, Reports 1998-VII ............................................................................................ 54
Malone v. Birleşik Krallık, 2 Ağustos 1984, Seri A no. 82................................................................................... 65
Malsagova ve Diğerleri v. Rusya (k.k.), no. 27244/03, 6 Mart 2008.............................................................. 30, 31
Maltzan ve Diğerleri v. Almanya (k.k.) [BD], no. 71916/01, 71917/01 ve 10260/02, ECHR 2005-V ........... 65, 67
86
Mamatkulov ve Askarov v. Türkiye [BD], no. 46827/99 ve 46951/99, ECHR 2005-I ...........................8, 10, 11, 50
Manoilescu ve Dobrescu v. Romanya ve Rusya (k.k.), no. 60861/00, ECHR 2005-VI ........................................ 36
Manuel v. Portekiz (k.k.), no. 62341/00, 31 Ocak 2002........................................................................................ 28
Marckx v. Belçika, Komisyon kararı, 10 Aralık 1977, Seri B no. 29.................................................................... 61
Marckx v. Belçika, 13 Haziran 1979, Seri A no. 31 ...................................................................................61, 62, 66
Mareš v. Çek Cumhuriyeti, no. 1414/03, 26 Ekim 2006 ....................................................................................... 76
Margareta ve Roger Andersson v. İsveç, 25 Şubat 1992, Seri A no. 226-A ......................................................... 65
Marie-Louise Loyen ve Bruneel v. Fransa, no. 55929/00, 5 Temmuz 2005......................................................... 14
Marion v. Fransa, no. 30408/02, 20 Aralık 2005 ................................................................................................. 70
Markovic ve Diğerleri v. İtalya [BD], no. 1398/03, ECHR 2006-XIV ........................................................... 35, 47
Maslov v. Avusturya [BD], no. 1638/03, ECHR 2008 .......................................................................................... 62
Maslova ve Nalbandov v. Rusya, no. 839/02, 24 Ocak 2008 ................................................................................ 11
Masson ve Van Zon v. Hollanda, 28 Eylül 1995, Seri A no. 327-A ..................................................................... 47
Mata Estevez v. İspanya (k.k.), no. 56501/00, ECHR 2001-VI ............................................................................ 59
Matoušek v. Çek Cumhuriyeti (k.k.), no. 9965/08, 29 Mart 2011 ................................................................... 74, 76
Matter v. Slovakya, no. 31534/96, 5 Temmuz 1999.............................................................................................. 58
Matthews v. Birleşik Krallık [BD], no. 24833/94, ECHR 1999-I ......................................................................... 37
Matveyev v. Rusya, no. 26601/02, 3 Temmuz 2008.............................................................................................. 44
Matyjek v. Polonya (k.k.), no. 38184/03, ECHR 2006-VII................................................................................... 55
McCann v. Birleşik Krallık, no. 19009/04, 13 Mayıs 2008................................................................................... 63
McCann ve Diğerleri v. Birleşik Krallık, 27 Eylül 1995, Seri A no. 324.............................................................. 13
McElhinney v. İrlanda ve Birleşik Krallık (k.k.) [BD], no. 31253/96, 9 Şubat 2000............................................ 36
McFarlane v. İrlanda [BD], no. 31333/06, 10 Eylül 2010 ............................................................................. 19, 21
McFeeley ve Diğerleri v. Birleşik Krallık, no. 8317/78, Komisyon kararı, 15 Mayıs 1980.................................. 33
McGinley ve Egan v. Birleşik Krallık, 9 Haziran 1998, Reports 1998-III............................................................. 59
McKay-Kopecka v. Polonya (k.k.), no. 45320/99, 19 Eylül 2006......................................................................... 63
McLeod v. Birleşik Krallık, 23 Eylül 1998, Reports 1998-VII.............................................................................. 60
McMichael v. Birleşik Krallık, 24 Şubat 1995, Seri A no. 307-B ......................................................................... 49
McShane v. Birleşik Krallık, no. 43290/98, 28 Mayıs 2002.................................................................................. 10
Medvedyev ve Diğerleri v. Fransa [BD], no. 3394/03, ECHR 2010 .................................................................... 35
Meftah ve Diğerleri v. Fransa [BD], no. 32911/96, 35237/97 ve 34595/97, ECHR 2002-VII............................. 56
Megadat.com SRL v. Moldova, no. 21151/04, ECHR 2008.................................................................................. 67
Mehmet Nuri Özen ve Diğerleri v. Türkiye, no. 15672/08 ve diğerleri, 11 Ocak 2011......................................... 64
Mehmet Salih ve Abdülsamet Çakmak v. Türkiye, no. 45630/99, 29 Nisan 2004 ................................................. 64
Melis v. Yunanistan, no. 30604/07, 22 Temmuz 2010 .......................................................................................... 51
Melnik v. Ukrayna, no. 72286/01, 28 Mart 2006 .................................................................................................. 32
Meltex Ltd v. Ermenistan (k.k.), no. 37780/02, 27 Mayıs 2008 ............................................................................ 41
Menteş ve Diğerleri v. Türkiye, 28 Kasım 1997, Reports 1997-VIII .............................................................. 58, 63
Mentzen v. Letonya (k.k.), no. 71074/01, ECHR 2004-XII..................................................................58, 69, 72, 73
Merger ve Cros v. Fransa (k.k.), no. 68864/01, 11 Mart 2004 ............................................................................. 17
Merit v. Ukrayna, no. 66561/01, 30 Mart 2004 .................................................................................................... 19
Micallef v. Malta [BD], no. 17056/06, ECHR 2009 ............................................................................14, 17, 51, 75
Michalak v. Polonya (k.k.), no. 24549/03, 1 Mart 2005 ....................................................................................... 21
Mieg de Boofzheim v. Fransa (k.k.), no. 52938/99, ECHR 2002-X ..................................................................... 54
Mihova v. İtalya (k.k.), no. 25000/07, 30 Mart 2010 ............................................................................................ 48
Mikolajová v. Slovakya, no. 4479/03, 18 Ocak 2011 ............................................................................................ 19
Mikolenko v. Estonya (k.k.), no. 16944/03, 5 Ocak 2006 ..........................................................................29, 30, 31
Mikulić v. Hırvatistan, no. 53176/99, ECHR 2002-I ............................................................................................ 58
Milatová ve Diğerleri v. Çek Cumhuriyeti, no. 61811/00, ECHR 2005-V ........................................................... 76
Mileva ve Diğerleri v. Bulgaristan, no. 43449/02 ve 21475/04, 25 Kasım 2010.................................................. 60
Milosevič v. Hollanda (k.k.), no. 77631/01, 19 Mart 2002 ................................................................................... 20
Miroļubovs ve Diğerleri v. Letonya, no. 798/05, 15 Eylül 2009......................................................9, 31, 32, 33, 34
Miszczyński v. Polonya (k.k.), no. 23672/07, 8 Şubat 2011 .................................................................................. 32
Monedero Angora v. İspanya (k.k.), no. 41138/05, ECHR 2008.......................................................................... 55
Monnat v. İsviçre, no. 73604/01, ECHR 2006-X.............................................................................................. 9, 12
Montcornet de Caumont v. Fransa (k.k.), no. 59290/00, ECHR 2003-VII........................................................... 56
Montera v. İtalya (k.k.), no. 64713/01, 9 Temmuz 2002 ...................................................................................... 55
Moon v. Fransa, no. 39973/03, 9 Temmuz 2009 .................................................................................................. 14
Mooren v. Almanya [BD], no. 11364/03, 9 Temmuz 2009................................................................................... 20
Moreira Barbosa v. Portekiz (k.k.), no. 65681/01, ECHR 2004-V................................................................. 17, 23
Moretti ve Benedetti v. İtalya, no. 16318/07, 27 Nisan 2010.......................................................................... 34, 61
87
Moskal v. Polonya, no. 10373/05, 15 Eylül 2009 ................................................................................................. 68
Moskovets v. Rusya, no. 14370/03, 23 Nisan 2009 ............................................................................................... 14
Moullet v. Fransa (k.k.), no. 27521/04, 13 Eylül 2007......................................................................................... 53
Moustaquim v. Belçika, 18 Şubat 1991, Seri A no. 193........................................................................................ 62
MPP Golub v. Ukrayna (k.k.), no. 6778/05, ECHR 2005-XI ......................................................................... 17, 20
Mrkić v. Hırvatistan (k.k.), no. 7118/03, 8 Haziran 2006 ..................................................................................... 41
Municipal Section Antilly v. Fransa (k.k.), no. 45129/98, ECHR 1999-VIII ................................................... 9, 34
Murray v. Birleşik Krallık, 28 Ekim 1994, Seri A no. 300-A ............................................................................... 64
Mustafa ve Armağan Akın v. Türkiye, no. 4694/03, 6 Nisan 2010.................................................................. 61, 62
Mutlu v. Türkiye, no. 8006/02, 10 Ekim 2006....................................................................................................... 64
Mykhaylenky ve Diğerleri v. Ukrayna, no. 35091/02 ve diğerleri, ECHR 2004-XII ............................................ 34
—N—
Nagovitsyn ve Nalgiyev v. Rusya (k.k.), no. 27451/09 ve 60650/09, 23 Eylül 2010....................................... 21, 22
Narinen v. Finlandiya, no. 45027/98, 1 Haziran 2004.......................................................................................... 65
Naydyon v. Ukrayna, no. 16474/03, 14 Ekim 2010 .............................................................................................. 10
Nee v. İrlanda (k.k.), no. 52787/99, 30 Ocak 2003............................................................................................... 22
Niemietz v. Almanya, 16 Aralık 1992, Seri A no. 251-B............................................................................58, 59, 63
Nikolova ve Velichkova v. Bulgaristan, no. 7888/03, 20 Aralık 2007 .................................................................. 15
Nikula v. Finlandiya (k.k.), no. 31611/96, 30 Kasım 2000................................................................................... 18
Nogolica v. Hırvatistan (k.k.), no. 77784/01, ECHR 2002-VIII........................................................................... 21
Nolan ve K. v. Rusya, no. 2512/04, 12 Şubat 2009 ............................................................................................... 11
Nold v. Almanya, no. 27250/02, 29 Haziran 2006................................................................................................ 32
Norbert Sikorski v. Polonya, no. 17599/05, 22 Ekim 2009................................................................................... 19
Normann v. Danimarka (k.k.), no. 44704/98, 14 Haziran 2001............................................................................ 15
Norris v. İrlanda, 26 Ekim 1988, Seri A no. 142.................................................................................................. 13
Novinskiy v. Rusya, no. 11982/02, 10 Şubat 2009 ................................................................................................ 10
Novoseletskiy v. Ukrayna, no. 47148/99, ECHR 2005-II...................................................................................... 64
Nölkenbockhoff v. Almanya, 25 Ağustos 1987, Seri A no. 123............................................................................. 13
Nurmagomedov v. Rusya, no. 30138/02, 7 Haziran 2007 ............................................................................... 10, 56
Nylund v. Finlandiya (k.k.), no. 27110/95, ECHR 1999-VI ................................................................................. 61
—O—
O’Halloran ve Francis v. Birleşik Krallık [BD], no. 15809/02 ve 25624/02, ECHR 2007-VIII .................... 55, 75
O’Loughlin ve Diğerleri v. Birleşik Krallık (k.k.), no. 23274/04, 25 Ağustos 2005............................................. 22
Odièvre v. Fransa [BD], no. 42326/98, ECHR 2003-III....................................................................................... 58
Oferta Plus SRL v. Moldova, no. 14385/04, 19 Aralık 2006................................................................................. 10
Ohlen v. Danimarka (davanın düşmesi), no. 63214/00, 24 Şubat 2005................................................................ 15
Olaechea Cahuas v. İspanya, no. 24668/03, ECHR 2006-X ................................................................................ 11
Olbertz v. Almanya (k.k.), no. 37592/97, ECHR 1999-V ..................................................................................... 67
Olczak v. Polonya (k.k.), no. 30417/96, ECHR 2002-X ....................................................................................... 68
Oleksy v. Polonya (k.k.), no. 1379/06, 16 Haziran 2009....................................................................................... 14
Olujić v. Hırvatistan, no. 22330/05, 5 Şubat 2009................................................................................................ 49
Omkarananda ve Divine Light Zentrum v. İsviçre, no. 8118/77, Komisyon kararı, 19 Mart 1981....................... 27
Open Door ve Dublin Well Woman v. İrlanda, 29 Ekim 1992, Seri A no. 246-A ................................................ 13
Oršuš ve Diğerleri v. Hırvatistan [BD], no 15766/03, CEDH 2010 ..................................................................... 50
Osman v. Birleşik Krallık, 28 Ekim 1998, Reports 1998-VIII .............................................................................. 47
Otto v. Almanya (k.k.), no. 21425/06, 10 Kasım 2009.................................................................................... 24, 25
—Ö—
Öcalan v. Türkiye (k.k.), no. 5980/07, 6 Temmuz 2010 ....................................................................................... 56
Öcalan v. Türkiye [BD], no. 46221/99, ECHR 2005-IV................................................................................. 11, 35
Ölmez v. Türkiye (k.k.), no. 39464/98, 1 Şubat 2005 ............................................................................................ 24
Öneryıldız v. Türkiye [BD], no. 48939/99, ECHR 2004-XII ................................................................................ 66
Özpınar v. Türkiye, no. 20999/04, 19 Ekim 2006 ................................................................................................. 59
Öztürk v. Almanya, 21 Şubat 1984, Seri A no. 73........................................................................................... 52, 53
88
—P—
P.B. ve J.S. v. Avusturya, no. 18984/02, 22 Temmuz 2010................................................................................... 62
P.G. ve J.H. v. Birleşik Krallık, no. 44787/98, ECHR 2001-IX...................................................................... 60, 65
P.M. v. Birleşik Krallık (k.k.), no. 6638/03, 24 Ağustos 2004........................................................................ 22, 25
Paeffgen GmbH v. Almanya (k.k.), nos 25379/04, 21688/05, 21722/05 ve 21770/05, 18 Eylül 2007.................. 66
Paksas v. Litvanya [BD], no. 34932/04, 6 Ocak 2011 ...............................................................................18, 49, 55
Paladi v. Moldova [BD], no. 39806/05, 10 Mart 2009 ......................................................................................... 11
Palić v. Bosna Hersek, no. 4704/04, 15 Şubat 2011 ............................................................................................. 42
Panjeheighalehei v. Danimarka (k.k.), no. 11230/07, 13 Ekim 2009................................................................... 50
Pannullo ve Forte v. Fransa, no. 37794/97, ECHR 2001-X................................................................................. 60
Papachelas v. Yunanistan [BD], no. Yunanistan [BD] ......................................................................................... 23
Papamichalopoulos ve Diğerleri v. Yunanistan, 24 Haziran 1993, Seri A no. 260-B .......................................... 42
Papon v. Fransa (k.k.), no. 344/04, ECHR 2005-XI ............................................................................................ 50
Parizov v. “Eski Yugoslavya Makedonya Cumhuriyeti”, no. 14258/03, 7 Şubat 2008......................................... 21
Paşa ve Erkan Erol v. Türkiye, no. 51358/99, 12 Aralık 2006 ............................................................................. 13
Patera v. Çek Cumhuriyeti (k.k.), no. 25326/03, 10 Ocak 2006 ........................................................................... 28
Pauger v. Avusturya, no. 24872/94, Komisyon kararı, 9 Ocak 1995.............................................................. 27, 31
Paul ve Audrey Edwards v. Birleşik Krallık (k.k.), no. 46477/99, 7 Haziran 2001............................................... 23
Paulino Tomás v. Portekiz (k.k.), no. 58698/00, ECHR 2003-VIII ...................................................................... 19
Peck v. Birleşik Krallık, no. 44647/98, ECHR 2003-I .................................................................................... 58, 60
Peers v. Yunanistan, no. 28524/95, ECHR 2001-III ............................................................................................... 9
Pellegrin v. Fransa [BD], no. 28541/95, ECHR 1999-VIII.................................................................................. 49
Pellegriti v. İtalya (k.k.), no. 77363/01, 26 Mayıs 2005 ....................................................................................... 20
Peñafiel Salgado v. İspanya (k.k.), no. 65964/01, 16 Nisan 2002 .............................................................44, 50, 55
Peraldi v. Fransa (k.k.), no. 2096/05, 7 Nisan 2009............................................................................16, 29, 30, 31
Perez v. Fransa [BD], no. 47287/99, ECHR 2004-I............................................................................................. 48
Perlala v. Yunanistan, no. 17721/04, 22 Şubat 2007 ............................................................................................ 70
Petra v. Romanya, 23 Eylül 1998, Reports 1998-VII ........................................................................................... 10
Petrina v. Romanya, no. 78060/01, 14 Ekim 2008 ............................................................................................... 58
Pfeifer v. Avusturya, no. 12556/03, 15 Kasım 2007.............................................................................................. 58
Philis v. Yunanistan, no. 28970/95, Komisyon kararı, 17 Ekim 1996 .................................................................. 33
Phillips v. Birleşik Krallık, no. 41087/98, ECHR 2001-VII ................................................................................. 56
Pierre-Bloch v. Fransa, 21 Ekim 1997, Reports 1997-VI .............................................................................. 50, 54
Pini ve Diğerleri v. Romanya, nos. 78028/01 ve 78030/01, ECHR 2004-V......................................................... 61
Pisano v. İtalya (davanın düşmesi) [BD], no. 36732/97, 24 Ekim 2002............................................................... 15
Pištorová v. Çek Cumhuriyeti, no. 73578/01, 26 Ekim 2004................................................................................ 66
Pla ve Puncernau v. Andora, no. 69498/01, ECHR 2004-VIII....................................................................... 62, 70
Plechanow v. Polonya, no. 22279/04, 7 Temmuz 2009........................................................................................ 66
Płoski v. Polonya, no. 26761/95, 12 Kasım 2002 ................................................................................................. 58
Pocius v. Litvanya, no. 35601/04, 6 Temmuz 2010 .............................................................................................. 49
Polanco Torres ve Movilla Polanco v. İspanya, no. 34147/06, 21 Eylül 2010..................................................... 58
Popov v. Moldova, no. 74153/01, 18 Ocak 2005 .................................................................................................. 32
Post v. Hollanda (k.k.), no. 21727/08, 20 Ocak 2009............................................................................................. 9
Powell ve Rayner v. Birleşik Krallık, 21 Şubat 1990, Seri A no. 172 ................................................................... 64
Poznanski ve Diğerleri v. Almanya (k.k.), no. 25101/05, 3 Temmuz 2007 .......................................................... 32
Predescu v. Romanya, no. 21447/03, 2 Aralık 2008 ............................................................................................. 32
Predil Anstalt v. İtalya (k.k.), no. 31993/96, 14 Mart 2002 .................................................................................. 21
Prencipe v. Monako, no. 43376/06, 16 Temmuz 2009 ......................................................................................... 19
Pressos Compania Naviera S.A. ve Diğerleri v. Belçika, 20 Kasım 1995, Seri A no. 332 ................................... 20
Pretty v. Birleşik Krallık, no. 2346/02, ECHR 2002-III.................................................................................. 58, 59
Preussische Treuhand GmbH & Co. Kg a. A. v. Polonya (k.k.), no. 47550/06, 7 Ekim 2008.............................. 42
Previti v. İtalya (k.k.), no. 45291/06, 8 Aralık 2009 ....................................................................................... 27, 28
Price v. Birleşik Krallık, no. 12402/86, Komisyon kararı, 9 Mart 1988 ............................................................... 61
Pridatchenko ve Diğerleri v. Rusya, no. 2191/03, 3104/03, 16094/03 ve 24486/03, 21 Haziran 2007 ................ 49
Prokopovich v. Rusya, no. 58255/00, ECHR 2004-XI.......................................................................................... 63
Prystavska v. Ukrayna (k.k.), no. 21287/02, ECHR 2002-X ................................................................................ 18
Puchstein v. Avusturya, no. 20089/06, 28 Ocak 2010........................................................................................... 21
Putz v. Avusturya, 22 Şubat 1996, Reports 1996-I................................................................................................ 54
89
—Q—
Quark Fishing Ltd v. Birleşik Krallık (k.k.), no. 15305/06, ECHR 2006-XIV ..................................................... 39
—R—
R. v. Birleşik Krallık (k.k.), no. 33506/05, 4 Ocak 2007....................................................................................... 55
Radio Fransa ve Diğerleri v. Fransa (k.k.), no. 53984/00, ECHR 2003-X...................................................... 9, 20
Raimondo v. İtalya, 22 Şubat 1994, Seri A no. 281-A.................................................................................... 14, 55
Rambus Inc. v. Almanya (k.k.) no. 40382/04, 16 Haziran 2009............................................................................ 37
Raninen v. Finlandiya, 16 Aralık 1997, Reports 1997-VIII.................................................................................. 60
Rantsev v. Kıbrıs ve Rusya, no. 25965/04, ECHR 2010........................................................................................ 38
Rasmussen v. Danimarka, 28 Kasım 1984, Seri A no. 87..................................................................................... 58
Ravnsborg v. İsveç, 23 Mart 1994, Seri A no. 283-B............................................................................................ 53
Refah Partisi (the Welfare Party) ve Diğerleri v. Türkiye (k.k.), nos. 41340/98 ve diğerleri,
3 Ekim 2000 ............................................................................................................................................... 50, 55
Řehák v. Çek Cumhuriyeti (k.k.), no. 67208/01, 18 Mayıs 2004 .......................................................................... 32
Reinprecht v. Avusturya, no. 67175/01, ECHR 2005-XII..................................................................................... 57
Reklos ve Davourlis v. Yunanistan, no. 1234/05, 15 Ocak 2009........................................................................... 58
Revel ve Mora v. Fransa (k.k.), no. 171/03, 15 Kasım 2005 ................................................................................ 46
Rezgui v. Fransa (k.k.), no. 49859/99, ECHR 2000-XI........................................................................................ 18
Riabov v. Rusya, no. 3896/04, 31 Ocak 2008 ....................................................................................................... 10
Riad ve Idiab v. Belçika, no. 29787/03 ve 29810/03, 24 Ocak 2008 .................................................................... 17
Rinck v. Fransa (k.k.), no. 18774/09, 19 Ekim 2010 .................................................................................74, 75, 76
Ringeisen v. Avusturya, 16 Temmuz 1971, Seri A no. 13............................................................................... 16, 48
Robert Lesjak v. Slovenya, no. 33946/03, 21 Temmuz 2009 ................................................................................ 21
Roche v. Birleşik Krallık [BD], no. 32555/96, ECHR 2005-X ............................................................................. 47
Romańczyk v. Fransa, no. 7618/05, 18 Kasım 2010............................................................................................. 51
Rosenzweig ve Bonded Warehouses Ltd v. Polonya, no. 51728/99, 28 Temmuz 2005 ........................................ 67
Rossi ve Diğerleri v. İtalya (k.k.), no. 55185/08 ve diğerleri, 16 Aralık 2008...................................................... 13
Rotaru v. Romanya [BD], no. 28341/95, ECHR 2000-V...................................................................................... 59
RTBF v. Belçika, no. 50084/06, 29 Mart 2011...................................................................................................... 51
Rudzińska v. Polonya (k.k.), no. 45223/99, ECHR 1999-VI................................................................................. 67
Ruiz-Mateos v. İspanya, 23 Haziran 1993, Seri A no. 262 ................................................................................... 49
Rupa v. Romanya (k.k.), no. 337971/02, 23 Şubat 2010....................................................................................... 28
Růžičková v. Çek Cumhuriyeti (k.k.), no. 15630/05, 16 Eylül 2008 ..................................................................... 25
Ryabykh v. Rusya, no. 52854/99, ECHR 2003-IX ................................................................................................ 67
—S—
S. ve Marper v. Birleşik Krallık [BD], no. 30562/04 ve 30566/04, 4 Aralık 2008.......................................... 59, 72
S.H. ve Diğerleri v. Avusturya, no. 57813/00, 1 Nisan 2010 ................................................................................ 61
Sablon v. Belçika, no. 36445/97, 10 Nisan 2001................................................................................................... 51
Saccoccia v. Avusturya (k.k.), no. 69917/01, 5 Temmuz 2007 ....................................................................... 51, 56
Sadak v. Türkiye, no. 25142/94 ve 27099/95, 8 Nisan 2004 ................................................................................. 28
Saghinadze ve Diğerleri v. Gürcistan, no. 18768/05, 27 Mayıs 2010 .......................................................17, 20, 65
Sakellardopoulos v. Yunanistan (k.k.), no. 38110/08, 6 Ocak 2011 ..................................................................... 50
Sakhnovskiy v. Rusya [BD], no. 21272/03, 2 Kasım 2010 .................................................................................... 19
Salabiaku v. Fransa, 7 Ekim 1988, Seri A no. 141-A .......................................................................................... 54
Salesi v. İtalya, 26 Şubat 1993, Seri A no. 257-E ................................................................................................. 48
Sâmbăta Bihor Greco-Catholic Parish v. Romanya (k.k.), no. 48107/99, 25 Mayıs 2004................................... 25
Sambăta Bihor Greco-Catholic Parish v. Romanya, no. 48107/99, 12 Ocak 2010 .............................................. 48
Sánchez Ramirez v. Fransa, no. 48787/99, Komisyon kararı, 24 Haziran 1996................................................... 35
Sancho Cruz ve Diğerleri v. Portekiz, no. 8851/07 ve diğerleri, 18 Ocak 201 ............................................... 74, 76
Sanles Sanles v. İspanya (k.k.), no. 48335/99, ECHR 2000-XI............................................................................ 14
Sapeyan v. Ermenistan, no. 35738/03, 13 Ocak 2009........................................................................................... 23
Savino ve Diğerleri v. İtalya, no. 17214/05,20329/05 ve 42113/04, 28 Nisan 2009............................................. 49
Scavuzzo-Hager v. İsviçre (k.k.), no. 41773/98, 30 Kasım 2004 .......................................................................... 19
Schalk ve Kopf v. Avusturya, no. 30141/04, ECHR 2010 ..................................................................................... 62
Scherer v. İsviçre, 25 Mart 1994, Seri A no. 287.................................................................................................. 14
90
Schmautzer v. Avusturya, 23 Ekim 1995, Seri A no. 328-A ................................................................................. 54
Schouten ve Meldrum v. Hollanda, 9 Aralık 1994, Seri A no. 304....................................................................... 48
Schwizgebel v. İsviçre, no. 25762/07, ECHR 2010............................................................................................... 59
Sciacca v. İtalya, no. 50774/99, ECHR 2005-I ..................................................................................................... 58
Scoppola v. İtalya (no. 2) [BD], no. 10249/03, 17 Eylül 2009.............................................................19, 21, 25, 27
Scordino v. İtalya (k.k.), no. 36813/97, ECHR 2003-IV....................................................................................... 20
Scordino v. İtalya (no. 1) [BD], no. 36813/97, ECHR 2006-V ................................................12, 14, 15, 19, 21, 69
Scozzari ve Giunta v. İtalya [BD], no. 39221/98 ve 41963/98, ECHR 2000-VIII .................................................. 9
Sdruzeni Jihoceske Matky v. Çek Cumhuriyeti (k.k.), no. 19101/03, 10 Temmuz 2006....................................... 46
Sejdić ve Finci v. Bosna Hersek [BD], no. 27996/06 ve 34836/06, ECHR 2009.......................................13, 34, 38
Sejdovic v. İtalya [BD], no. 56581/00, ECHR 2006-II ..............................................................................18, 19, 20
Selçuk ve Asker v. Türkiye, 24 Nisan 1998, Reports 1998-II ................................................................................ 64
Selmouni v. Fransa [BD], no. 25803/94, ECHR 1999-V................................................................................ 16, 19
Senator Lines GmbH v. AB Devletleri (k.k.) [BD], no. 56672/00, ECHR 2004-IV.............................................. 13
Sergey Zolotukhin v. Rusya [BD], no. 14939/03, ECHR 2009 ....................................................................... 14, 57
Shamayev ve Diğerleri v. Gürcistan ve Rusya (k.k.), no. 36378/02, 16 Eylül 2003 ............................................. 27
Shamayev ve Diğerleri v. Gürcistan ve Rusya, no. 36378/02, ECHR 2005-III .............................................. 12, 27
Shevanova v. Letonya (davanın düşmesi) [BD], no. 58822/00, 7 Aralık 2007 ..................................................... 15
Shilbergs v. Rusya, no. 20075/03, 17 Aralık 2009 ................................................................................................ 15
Shtukaturov v. Rusya, no. 44009/05, 27 Mart 2008 .............................................................................................. 11
Sidabras ve Džiautas v. Litvanya (k.k.), no. 55480/00 ve 59330/00, 1 Temmuz 2003......................................... 55
Sidabras ve Džiautas v. Litvanya, no. 55480/00 ve 59330/00, ECHR 2004-VIII................................................. 59
Sigalas v. Yunanistan, no. 19754/02, 22 Eylül 2005............................................................................................. 48
Šikić v. Croatie, no. 9143/08, 15 juillet 2010........................................................................................................ 49
Siliadin v. Fransa, no. 73316/01, ECHR 2005-VII......................................................................................... 12, 36
Šilih v. Slovenya [BD], no. 71463/01, 9 Nisan 2009............................................................................39, 40, 42, 43
Silver ve Diğerleri v. Birleşik Krallık, 25 Mart 1983, Seri A no. 61..................................................................... 64
Sisojeva ve Diğerleri v. Letonya [BD], no. 60654/00, ECHR 2007-I ........................................................10, 15, 70
Skorobogatykh v. Rusya (k.k.), no. 37966/02, 8 Haziran 2006 ............................................................................. 46
Slavgorodski v. Estonya (k.k.), no. 37043/97, ECHR 1999-II .............................................................................. 19
Slaviček v. Hırvatistan (k.k.), no. 20862/02, 4 Temmuz 2002.............................................................................. 19
Slivenko v. Letonya [BD], no. 48321/99, ECHR 2003-X...................................................................................... 62
Slivenko ve Diğerleri v. Letonya (k.k.) [BD], no. 48321/99, ECHR 2002-II ........................................................ 66
Smirnov v. Rusya (k.k.), no. 14085/04, 6 Temmuz 2006 ...................................................................................... 50
Smirnova v. Rusya, no. 46133/99 ve 48183/99, ECHR 2003-IX .......................................................................... 58
Société Colas Est ve Diğerleri v. Fransa, no. 37971/97, ECHR 2002-III ............................................................ 63
Société Stenuit v. Fransa, 27 Şubat 1992, Seri A no. 232-A ................................................................................ 54
Soering v. Birleşik Krallık, 7 Temmuz 1989, Seri A no. 161.......................................................................... 13, 35
Solmaz v. Türkiye, no. 27561/02, 16 Ocak 2007................................................................................................... 26
Sovtransavto Holding v. Ukrayna, no. 48553/99, ECHR 2002-VII...................................................................... 68
Sporrong ve Lönnroth v. İsveç, 23 Eylül 1982, Seri A no. 52......................................................................... 46, 48
Stamoulakatos v. Birleşik Krallık, no. 27567/95, Komisyon kararı, 9 Nisan 1997............................................... 32
Stamoulakatos v. Yunanistan (no. 1), 26 Ekim 1993, Seri A no. 271 ............................................................. 40, 41
Star Cate – Epilekta Gevmata ve Diğerleri v. Yunanistan (k.k.), no. 54111/07, 6 Temmuz 2010 ....................... 71
Stec ve Diğerleri v. Birleşik Krallık (k.k.) [BD], no. 65731/01 ve 65900/01, ECHR 2005-X .............................. 68
Steel ve Diğerleri v. Birleşik Krallık, 23 Eylül 1998, Reports 1998-VII............................................................... 57
Stegarescu ve Bahrin v. Portekiz, no. 46194/06, 6 Nisan 2010 ............................................................................ 49
Stephens v. Kıbrıs, Türkiye ve Birleşmiş Milletler (k.k.), no. 45267/06, 11 Aralık 2008................................ 35, 36
Stephens v. Malta (no. 1), no. 11956/07, 21 Nisan 2009 ................................................................................ 35, 36
Štitić v. Hırvatistan, no. 29660/03, 8 Kasım 2007 ................................................................................................ 53
Stjerna v. Finlandiya, 25 Kasım 1994, Seri A no. 299-B ..................................................................................... 58
Stojkovic v. “Eski Yugoslavya Makedonya Cumhuriyeti”, no. 14818/02, 8 Kasım 2007 ..................................... 14
Stolder v. İtalya, no. 24418/03, 1 Aralık 2009 ...................................................................................................... 29
Stoll v. İsviçre [BD], no. 69698/01, ECHR 2007-V.............................................................................................. 72
Stran Greek Refineries ve Stratis Andreadis v. Yunanistan, 9 Aralık 1994, Seri A no. 301-B ............................. 66
Stukus ve Diğerleri v. Polonya, no. 12534/03, 1 Nisan 2008................................................................................ 12
Sud Fondi Srl ve Diğerleri v. İtalya (k.k.), no. 75909/01, 30 Ağustos 2007......................................................... 56
Suküt v. Türkiye (k.k.), no. 59773/00, 11 Eylül 2007............................................................................................ 50
Surugiu v. Romanya, no. 48995/99, 20 Nisan 2004 .............................................................................................. 64
Sürmeli v. Almanya [BD], no. 75529/01, ECHR 2006-VII............................................................................. 19, 21
Szabó v. İsveç (k.k.), no. 28578/03, ECHR 2006-VIII.......................................................................................... 56
91
—Ş—
Şahmo v. Türkiye (k.k.), no. 37415/97, 1 Nisan 2003 ........................................................................................... 23
Şandru ve Diğerleri v. Romanya, no. 22465/03, 8 Aralık 2009 ............................................................................ 43
Şerife Yiğit v. Türkiye [BD], no. 3976/05, 2 Kasım 2010 ..................................................................................... 62
—T—
Tănase v. Moldova [BD], no. 7/08, ECHR 2010 .......................................................................................18, 20, 44
Tanrikulu v. Türkiye [BD], no. 23763/94, ECHR 1999-IV................................................................................... 10
Taşkın ve Diğerleri v. Türkiye, no. 46117/99, ECHR 2004-X ........................................................................ 46, 49
Tătar v. Romanya, no. 67021/01, 27 Ocak 2009................................................................................................... 60
Taylor-Sabori v. Birleşik Krallık, no. 47114/99, 22 Ekim 2002 ........................................................................... 65
Ternovszky v. Hungary, no. 67545/09, 14 Aralık 2010......................................................................................... 59
The Christian Federasyon Jehovah's Witnesses in Fransa v. Fransa (k.k.), no. 53430/99, ECHR 2001-XI ....... 13
Thévenon v. Fransa (k.k.), no. 2476/02, ECHR 2006-III ..................................................................................... 14
Timurtaş v. Türkiye, no. 23531/94, ECHR 2000-VI ............................................................................................. 11
Tinnelly & Sons Ltd ve Diğerleri ve McElduff ve Diğerleri v. Birleşik Krallık, 10 Temmuz 1998,
Reports 1998-IV............................................................................................................................................... 48
Todorov v. Bulgaristan (k.k.), no. 65850/01, 13 Mayıs 2008 ............................................................................... 68
Torri v. İtalya, 1st Temmuz 1997, Reports 1997-IV.............................................................................................. 51
Tre Traktörer Aktiebolag v. İsveç, 7 Temmuz 1989, Seri A no. 159 .............................................................. 48, 67
Treska v. Arnavutluk ve İtalya (k.k.), no. 26937/04, ECHR 2006-XI................................................................... 36
Trofimchuk v. Ukrayna (k.k.), no. 4241/03, 31 Mayıs 2005 ................................................................................. 74
Tucka v. Birleşik Krallık (no. 1) (k.k.), no. 34586/10, 18 Ocak 2011 ................................................................... 23
Tuna v. Türkiye, no. 22339/03, 19 Ocak 2010 ...................................................................................................... 43
Turgut ve Diğerleri v. Türkiye, no. 1411/03, 8 Temmuz 2008.............................................................................. 41
Tyrer v. Birleşik Krallık, no. 5856/72, Komisyon kararı, 14 Aralık 1976, Seri B no. 24...................................... 76
Tyrer v. Birleşik Krallık, 25 Nisan 1978, Seri A no. 26 ........................................................................................ 39
Tysiąc v. Polonya, no. 5410/03, ECHR 2007-I ..................................................................................................... 58
—U—
Ulyanov v. Ukrayna (k.k.), no. 16472/04, 5 Ekim 2010 ....................................................................................... 46
Unédic v. Fransa, no. 20153/04, 18 Aralık 2008.................................................................................................... 9
Užukauskas v. Litvanya, no. 16965/04, 6 Temmuz 2010...................................................................................... 49
Uzun v. Almanya, no. 35623/05, ECHR 2010....................................................................................................... 60
—Ü—
Ülke v. Türkiye (k.k.), no. 39437/98, 1 Haziran 2004 ........................................................................................... 24
Üner v. Hollanda [BD], no. 46410/99, ECHR 2006-XII ...................................................................................... 59
—V—
Van der Tang v. İspanya, 13 Temmuz 1995, Seri A no. 321 .................................................................................. 9
Van Droogenbroeck v. Belçika, 24 Haziran 1982, Seri A no. 50.......................................................................... 47
Van Marle ve Diğerleri v. Hollanda, 26 Haziran 1986, Seri A no. 101................................................................ 67
Vanyan v. Rusya, no. 53203/99, 15 Aralık 2005................................................................................................... 56
Varbanov v. Bulgaristan, no. 31365/96, ECHR 2000-X....................................................................................... 32
Varnava ve Diğerleri v. Türkiye (k.k.), no. 16064/90 ve diğerleri, 14 Nisan 1998............................................... 30
Varnava ve Diğerleri v. Türkiye [BD], no. 16064/90 ve diğerleri, ECHR 2009...14, 22, 24, 26, 27, 39, 40, 41, 42,
69
Vasilchenko v. Rusya, no. 34784/02, 23 Eylül 2010 ..................................................................................49, 74, 75
Vasilkoski ve Diğerleri v. “Eski Yugoslavya Makedonya Cumhuriyeti”, no. 28169/08, 28 Ekim 2010............... 20
Vassilios Athanasiou ve Diğerleri v. Yunanistan, no. 50973/08, 21 Aralık 2010 ................................................. 21
Veeber v. Estonya (no. 1), no. 37571/97, 7 Kasım 2002....................................................................................... 41
92
Velikova v. Bulgaristan (k.k.), no. 41488/98, ECHR 1999-V............................................................................... 14
Velikova v. Bulgaristan, no. 41488/98, ECHR 2000-VI ......................................................................................... 9
Vera Fernández-Huidobro v. İspanya, no. 74181/01, ECHR 2010 ...................................................................... 56
Verein gegen Tierfabriken Schweiz (VgT) v. İsviçre (no. 2) [BD], no. 32772/02, ECHR 2009...........17, 27, 45, 51
Veriter v. Fransa, no. 31508/07, 14 Ekim 2010.............................................................................................. 19, 20
Verlagsgruppe News GMBH v. Avusturya (k.k.), no. 62763/00, 16 Ocak 2003 ................................................... 51
Vernillo v. Fransa, 20 Şubat 1991, Seri A no. 198 ............................................................................................... 19
Vijayanathan ve Pusparajah v. Fransa, 27 Ağustos 1992, Seri A no. 241-B....................................................... 13
Vilho Eskelinen ve Diğerleri v. Finlandiya [BD], no. 63235/00, ECHR 2007-II ......................................49, 50, 66
Vladimir Romanov v. Rusya, no. 41461/02, 24 Temmuz 2008 ............................................................................. 17
Voggenreiter v. Almanya, no. 47169/99, ECHR 2004-I........................................................................................ 17
Vokoun v. Çek Cumhuriyeti, no. 20728/05, 3 Temmuz 2008................................................................................ 76
Von Hannover v. Almanya, no. 59320/00, ECHR 2004-VI .................................................................................. 58
—W—
Waite ve Kennedy v. Almanya [BD], no. 26083/94, ECHR 1999-I ...................................................................... 37
Wakefield v. Birleşik Krallık, no. 15817/89, Komisyon kararı, 1 Ekim 1990 ....................................................... 62
Weber v. İsviçre, 22 Mayıs 1990, Seri A no. 177.................................................................................................. 54
Weber ve Saravia v. Almanya (k.k.), no. 54934/00, ECHR 2006-XI.........................................................35, 39, 60
Welch v. Birleşik Krallık, 9 Şubat 1995, Seri A no. 307-A................................................................................... 57
Wendenburg ve Diğerleri v. Almanya (k.k.), no. 71630/01, ECHR 2003-II ......................................................... 67
Wieser ve Bicos Beteiligungen GmbH v. Avusturya, no. 74336/01, ECHR 2007-IV............................................ 65
Williams v. Birleşik Krallık (k.k.), no. 32567/06, 17 Şubat 2009.................................................................... 18, 23
Worm v. Avusturya, 29 Ağustos 1997, Reports 1997-V........................................................................................ 23
Worwa v. Polonya, no. 26624/95, ECHR 2003-XI ............................................................................................... 58
Woś v. Polonya, no. 22860/02, ECHR 2006-VII .................................................................................................. 48
—X—
X v. Almanya, no. 1611/62, Komisyon kararı, 25 Eylül 1965 ............................................................................... 38
X v. Almanya, no. 1860/63, Komisyon kararı, 15 Aralık 1965 ............................................................................. 28
X v. Almanya, no. 2606/65, Komisyon kararı, 1 Nisan 1968 ................................................................................ 28
X v. Almanya, no. 7462/76, Komisyon kararı, 7 Mart 1977.................................................................................. 44
X v. Belçika ve Hollanda, no. 6482/74, Komisyon kararı, 10 Temmuz 1975 ....................................................... 61
X v. Birleşik Krallık, no. 6956/75, Komisyon kararı, 10 Aralık 1976................................................................... 35
X v. Birleşik Krallık, no. 7308/75, Komisyon kararı, 12 Ekim 1978 .................................................................... 64
X v. Fransa, 31 Mart 1992, Seri A no. 234-C ................................................................................................. 14, 48
X v. Fransa, no. 9587/81, Komisyon kararı, 13 Aralık 1982 ................................................................................ 40
X v. Fransa, no. 9993/82, Komisyon kararı, 5 Ekim 1982.................................................................................... 61
X v. İtalya, no. 6323/73, Komisyon kararı, 4 Mart 1976....................................................................................... 40
X ve Y v. Belçika, no. 8962/80, Komisyon kararı, 13 Mayıs 1982 ........................................................................ 65
X ve Y v. Hollanda, 26 Mart 1985, Seri A no. 91.................................................................................................. 58
X, Y ve Z v. Birleşik Krallık, 22 Nisan 1997, Reports 1997-II .............................................................................. 61
X. v. Hollanda, no. 7230/75, Komisyon kararı, 4 Ekim 1976 ............................................................................... 44
Xenides-Arestis v. Türkiye, no. 46347/99, 22 Aralık 2005.................................................................................... 21
—Y—
Y.F. v. Türkiye, no. 24209/94, ECHR 2003-IX ..................................................................................................... 58
Yağmurdereli v. Türkiye (k.k.), no. 29590/96, 13 Şubat 2001 .............................................................................. 30
Yaşa v. Türkiye, 2 Eylül 1998, Reports 1998-VI................................................................................................... 13
Yildirim v. Avusturya (k.k.), no. 34308/96, 19 Ekim 1999.................................................................................... 58
Yonghong v. Portekiz (k.k.), no. 50887/99, ECHR 1999-IX................................................................................. 39
Yorgiyadis v. Türkiye, no. 48057/99, 19 Ekim 2004............................................................................................. 40
Yurttas v. Türkiye, no. 25143/94 ve 27098/95, 27 Mayıs 2004............................................................................. 28
93
—Z—
Z. v. Finlandiya, 25 Şubat 1997, Reports 1997-I .................................................................................................. 59
Z. ve Diğerleri v. Birleşik Krallık [BD], no. 29392/95, ECHR 2001-V................................................................ 47
Zagaria v. İtalya (k.k.), no. 24408/03, 3 Haziran 2008..............................................................................29, 30, 31
Zaicevs v. Letonya, no. 65022/01, 31 Temmuz 2007............................................................................................ 54
Zalli v. Arnavutluk (k.k.), no. 52531/07, 8 Şubat 2011 ......................................................................................... 49
Zana v. Türkiye, 25 Kasım 1997, Reports 1997-VII ............................................................................................. 41
Zander v. İsveç, 25 Kasım 1993, Seri A no 279-B................................................................................................ 46
Zapletal v. Çek Cumhuriyeti (k.k.), no. 12720/06, 30 Kasım 2010....................................................................... 46
Zehentner v. Avusturya, no. 20082/02, 16 Temmuz 2009....................................................................................... 9
Zhigalev v. Rusya, no. 54891/00, 6 Temmuz 2006 ............................................................................................... 66
Ziętal v. Polonya, no. 64972/01, 12 Mayıs 2009 .................................................................................................. 12
Znamenskaïa v. Rusya, no. 77785/01, 2 Haziran 2005 ......................................................................................... 62
94

Kabuledilebilirlik Rehberi

Transkript

Benzer belgeler

Geoff Fieldsend TR

şimdi bir tanıksınız - Office of Public Prosecutions

BÜYÜK DAİRE N./BİRLEŞİK KRALLIK (Başvuru no. 26565/05

Lizbon Antlaşması

Ev içi şiddet bir suçtur... Bahanesi yoktur

Kabuledilebilirlik Rehberi - European Court of Human Rights

Eğitim Hakkı - İNSAN HAKLARI HUKUKU Mevzuat, Kararlar, Görüşler

Teknolojik gelişim Proje partnerleri Giriş

Hisse Senetleri