Full Text

Do+ Dr. Arif KURBAK
E.W.Miih. Fak.Tekstil Miih. Bol. ~ZM&
Hamza tNAL
Tebtil Miihendisi ~ Z M ~ R
.
Bu ~ a l y m a d a Kurbalc
.
( 1 990) tarafutdan Bursa Sempozyumunda sunulan, tebligin lcapsamt d q m d a kalan "iyile$inne i~lemeri"a d m verebilecegimiz basla n a l w ve ylcamq
i $ l e m l e ~ i n drme k u m a ~ l a r a ve 6rme mamid y a d a y a n mamiillerine u~jgulanrnasi
,
i ~ i npratilc ~dziimdnerilerine yer
esnasinda l c a r & & m problemler ele a l m m i ~giderilrnesi
verilmi$lir. Aynca mamiil celcrneleri lconusunda deneysel bir ~ a l q r n ayap~lrnqttr.
SOME PROBLEMS THAT ARISE DURING THE PRODUCTION OF JERSEY ICNITTED
GOODS AND THEIR PRACTICAL SOLUTIONS
In a previous work by Kurbak ( 1 9901, lhe main problemes or 1mitted.rabrics a n d some
s~ggestions.for the solutions o r llzem were given. In llze present work some olher minor but
imporlant problemes Lhat arise during the embrodiarying, printing a n d washing of ImiLted
goods or-fabrics in a Knitting Factoy are explained and some suggestions a r e made as prcictical solulions. An experimental work is also carried ouL on garment shrinkages.
1. G r n S
Orme kumag sorunlan ile ilgili, Kurbak
(1990) gu konulan incelemigtir: brme ~ e k m e lerine ait problemlerin giderilme ~areleri,k e ~ e legme $ekmeleri, 6rme (may) donmesi ve giderilmesi, drme kumaglarda enine ve boyuna cizgiler, kenar luvnlmalan ve lcumag kinlmalan.
Bunlan Gzetlersek:
Orme kumag qeluneleri konusunda, relaksasyon ~ekrnesinint a n i m ~yapilmig, ilmek iplik
uzunlugunun, inakina Cap1 ve incellgininin, cubuk ve may sayilannm ilmek yogunlugunun,
iplik numaraslmn Cekmeye olan etkileri aragtirilm~stir.Munden (1959)'dan s o m a Nutting ve
Leaf (1964). Postle (1965). Smirfitt (1965). Natkanski (1967). Knapton ve arkadaglan (1968).
Gowers ve Hurt (1978) tarafmdan yap~lanaragt~mlalar, geligtirilmig; yukandaki faktorlerin
~ e k m e y eolan etkisi daha kesin bir b a g m t ~ile
ifade edilmigtir. Bagmtilar sayesinde iplik numaras], drgu s ~ k l ~ gmakina
i,
inceligi ve maldna
Cap1 verileri ile brulen bir kumagin terbiye iglemlerinden sonra. ~ e k e r e khangi boyutlara gelebilecegi hesaplanabilmektedir. Boylece Orme
TEKSTIL VE MUHENOIS YIL: 9
AY: MART-HAZIRAN
SAYI: 47-48
iglemine baglarken yapilacak ayarlama ile, terbiye sonrasmdaki may say~smda,tup eninde ve
kumas gramajmda istenilen net degerlere ulagilacakt~r.Sikhk ve iplik numarasma bag11 ilmek parametrelerinin hangi t u r drme kumagta
ne olacag~tablolarla gSisterilrnigtir. Relaksasyon
ve keqelegme qekmelerini bnleme ~arelerinden
bahsedilmigtir.
May donmesi, iplilrten ve makinadan kaynaklanqina gdre iki grupta degerlendirilmiq;
iplikten kaynaklan~yorsas ~ kd m ~ e k ,bukiilme
egilimi az olan iplik kullanmak, ipligi fikse etmek, lcatl~iplik kullanmak, bir slra S bir sira Z
buki~mluiplik kullanmalc, maldnadan kaynaklan~yorsaaz sistem says1 kullanmak veya terbiyede a g k en ~ a l ~ s may
i p ayari yapmak gibi
@zGm onerileri sunulmugtur.
Boyuna ~izgilerinigne hatasmdan kaynaliland@ d o l a y s ~ile qozfim iCin ignenin degigtirilmesi 8nerilmigtir. Orme kumagtaki enine ~ i z giler veya bantlar olugmamas~iCin iplik d i m
gunstizltigiink onemi vurgulanmigtu. Italitesiz
iplik kullan~lmamasi;eger elde kalmiqsa bun37
lann hatay az gdsteren qift kumqlarda veya ic
giysilerde kullamlmas~s i l k verilmigtir. Makina
ve ayar hatalanndan kaynaklanan enine clzgilerin olugmamas~icin pozitif beslemeli m a k nalar kullanllmas~veya negatif beslemeli maklnalar varsa Id iplik gerginligini dlqen aparat~n
ve (b) iplik alug miktann~oleen aparatm mutlaka bulunmas~gerektigine deginilmigtir.
Kenar hvnlma (tek yatald~makinalarda tiretilen diiz drgij vb. 'de gdniltir) sebepleri anlahlmlg: (a) ram6zde kumag kenarlanna yap~gkan
aplike etmek (b) k u m q m kenarlanna bant yap~stmpdikim iglemini yapmak, soma band1 sokmek. (c) kenarlara spray lkola,..l s~kmak.(dl igneli serim masasl kullanmak geklinde qdmlm
onerileri sunulmugtur.
Nalug, mamule farkh ve &%I bir gorimiun, albeni,
kazandumak amacl ile tekstil yiizeylerinin stislenmesi; degigik aksesuar kumaglann dikilmesi,
dzel iplik, pul, boncuk gibi siisleme makemeleri ile iglenmesidir. Burada, ihracat bazlnda cok
gecerli olan elektronik kontrollti nalug makinalanyla Brme kumaglara yap~lannak~glarincelenecektir.
Y~kama,tekstil materyalindeki kirleri ve daha dnceki boyama, basma gibi iglemlerle lif yiizeyinde tutunan f k e olmam~gboya maddelerini ve yardlmc~kirnyevi maddeleri u z a k l q t ~ r mak icin, islatlc~,ykama maddesi vb. ile temizleme iglemidir. Burada ele ahnacak olan, kesim
somas1 veya d W sonrasl y h m a d u . Gunumkde y h m a her turden, 8zellikle pamuklu kumastan
dildlmig mamullere uygulanmaktad~r.Keza.
Son olarak brme kumqlarda gonilen h n l eski gdnintim moda unsuru olarak
kullan~lmq,
malara k ~ s a c adeginilmig; kumag hortumlann~
cllanlgtlr
ve Bnemini korumaktad~r.
ortaya
h n k dnleyicl
gigiren sistemlerin kullan~lmas~,
lkumag kayganlwtmc~lmaddeler kullan~lmas~ Bash, nak~gve ykama, son y~llarda6rme
veya flotte oranmm a r t t ~ n l m a stavsiye
~
edil- (ve dokuma) kumaglara saglad@ katma degermigtir.
ler ve moda unsuru olmas~nedenleri ile sk uygu-.
Bu 6nerilerle problemleri giderilmig orme lanu hale gelmigtir. Mama1 Miteli bir dikim sonrakumagm, terbiye ve sonrasmdak iglemlerinde SI bile A fiyatma sahluken, bu iyilegtirme iglembenzer problemlerle s ~ sk ~ k
karg~lagmak-male- leri ile 1.5 A hatta 2 A fiyahna sahlabilmektedir.
sef-mi~nMindGr.C W t i Brme kuma,$ann esnek
Zaten surekli degigim gosteren modaya uyum
yapllan, yllcama ~ekmelertninduzensizligi, il- saglamak icin iiretim hathnm degigtirilmesi, yeni
rnekli konsriiksiyonu ve balgesel kaymalara-esne- makinalar a l ~ n r n a sgibi
~ pahah giriglmler yeriveya farkmelere elverigli olmasl, k u m q kesimi ve diki- ne, bu iyilegtirme iglemlerinin yap~lrnas~
minde; hatta mamiil halde bile aynl problem- h varyasyonlann uygulanmas~cok daha uygun
lerin gwdeme gelmesine neden olmaktadu. Bash. olmaktadu. Ciinkii aynl gekilde dikilmig ikl manalug, ylkama i~lemleriictn de bu durum sdz- miil farkI~bashlarda veya naloglarda ise farkl~
konusudur.
estetik kazanmaktadu. Y h a l bir
~ mamfil pkamaslz
haline
gore
daha
gizemli
bir havaya girBash, nalug, y k a m a iyilegtirme iglemleri ile
mektedir.
ilgili problemlere geemeden once bu iglemleri
tanlmlamak ve avantajlanna deginmekte yarar
Aynca bash, nalug, ykama, t q l a m a gibi
vardlr.
mamuliin katma degerini +elten
iglemler birim
ma1
b
q
m
a
dfigen
kota
maliyeW
azalbr.
BBlr sweat
Bash, tek veya cegitli renklerde belirli bir
(pamuklu
brme
kazaW
1994
fiyatlan
ile ortashirt
desenin tekstil materyaline bdlgesel olarak aplama
12
Alman
marlana
sahlmakta
iken;
bash,
like edilmesidir. Kumag iizerinde kesin s ~ n l r l ~
nak~g
ve/veya
ylkama
yapllarak
aym
iiriin
16
renk efekti elde edilir. Desen hatlan ac~smdan
marka
a
h
c
~
bulmaktadu.
~6zeltiveya flotte yerine, belirli hvamda bask1
Kota haltlo herhangi bir nedenle dolmug olup
pat1 kullan~hr.Kumav boyanmasmda kullanlIan boyarmaddelerin aynlsl kullanihr. Konfek- sahn almak isteyenler ile; elinde ihtiyac fazlas~
siyonda daha ~ o kesim
k
ile dikim arasmda uy- kota bulunan flrmalar borsa olugturmug d m gulanu. .Cjablon denilen, iizerindeki geklin bash- dadular. Beds yap~lankota a l m sahmlan gozda ellanas1 istenen bolgeleri pat1 gecirmeye el- dniine al~nlrSa12'den 16 marka yiikselme aynl
verigli, diger bolgelerde tak111gbeneklerden olu- zamanda kota mallyetinin % 25 azalmas~demektir.
gan kallplar kullamlu; elle veya makina ile b a s h
Bunlann d~gmdabtiyiik b a s h ve naluglann
pat1 verilir.
kumw hatalann~kapatm dzelliginden; ykama-
nm ve taglamamn leke c l k a n c ~ve k u m q hata~
lannm dikkat ~ e k m ederecesini a z a l t ~ cetkisinden yararlamhr.
minli kumaglarda ve hatta aclk renk zeminli kumqlarda sararma f a r h yaratu. Basludan soma
Aksaj icin yiiksek s~caldktatutulan k u m q m aclk
Naklg ve b a s h d a ykeylerin tek tek elden renkli zemini koyulqmaya meyleder. Hatta koyu
gecmesi ve hatall beden p a r ~ a l a n n l naynlmas~, renklerde bile r e d < atmas1 gozlenir. Beyaz renkdikim Bncesi hatall parealan aylrma iglemi yap- li Brme k u m q l a n n pamuklu olanlannda bu durum sararma olarak kendini gosterir.
mayan firmalar iqin avantaj tegkil etmektedir.
Sararma derecesi s~cakllkladogru orantllldlr. Aynl zamanda fiksaj icin yiilsek slcakl~k
gereldr. Bu durumda denge s ~ c a k h g mbulmak
~
zaruridir: Ne sarartacak kadar fazla; nede fiksaj~
2.1. Motifin Bedeni Ortalamas~
yetersiz hlacak kadar diigfik s~cakllkolmalldlr.
Mama1 yada yan mamfil bir tekstil uninfine Cogu b a s h flrmasmda denge slcakl~glolarak 150170 OC belirlenmigtir. Pamugun yanma sicakllyap~lacakb a s h d a a r a n ~ l a nkalite unsurlanmn
220 "C oldugu gBzBnfine allnusa bu denge
glnm
derecesi ne kadar fazla ise, b a s h problemi de o
slcakllg~nm
bile sararlma etkisi yapacag~a~1Mu.
kadar fazladu. Orme kumaglann esnek yapllan
Sararman~n
minimizasyonu icin s~cakl~gm
dtiga
ve bolgesel kaymalara elverigli olmalan nedeniyle bu mamfillere yapdacak bashlar daha tutulup, iiretim hmnm elverdigi 6l~ildedfigWlmesi yoluna gidilmigtlr. Pamuklu brme mamfilfihassas davranmayl gerektirir.
nun s~cakhgahassasiyetine bag11 olarak fiksaj
Konfeksiyon firetirninde parca baslu geneodasmda kalma sfiresi konusunda, $eldl l'deki
llikle kesim sonrasl, dikim oncesi yap~lu.Bir begrafige g6re hareket edilmektedir.
dene ait parqalardan yapllacak olanlar basklya
Oretim hum^ normalde tutma, tam fiksaj saggbnderilir. B a s h geklinin dugey ~izgileribedelama
gibi smlrlayc~etkiler nedeniyle denge s~calcnin orta dikmesine paralel, etek ucuna da dik olbile sararma yada renk atmas1 k a p
llklannda
m a l ~ d ~Bu
r . diklik gablonun iyi boyutland~nlmasmave tekstil yiizeyini gablonun altma yerleg- nllrnazdlr. Bu sorunun cbmimfi de mamiil b e r.
ytizeyi- rinde fiksaj iglemine girmeyen parcalann fiksaj
tirmedeki hassasiyete b a g l ~ d ~Tekstil
nin gablonun altlna diizgfin yerlegtirllmesi ig- odas~ndangecirilmesidir.
Ciye baghd~r.Her geyden once referans cizgileOrnegin bedeni bash11 ve fiksajdan gecmig
rinin ( p q a n m yerlegtirilecegi alanl gosteren ve sararm~gbeyaz zeminli polo yaka bir tshirtti
smular) dogru cizilmig o l m a s ~gerekir ki bu ~ o k ele alalrm, lcollan ve yakas] b a s h s u oldugundan
Bnemlidir. Cunltu yerlegtirmedeki en k + 3 k bir bedene gore daha beyaz duracakhr. Dildmde yan
yanl~gllktum bedenlere yans~yacaktlr;dazeltil- yana gelen p a r ~ a l a r d abu fark daha belirgenmesi gfictur.
Igecek gomi rahatsu edecektir. CMim icin kollar
Orme k u m q l a r d a kesilmig beden parealan ve yaka-dikfm Bncesi-parca halde 150-170 OC
kwnlmaya elveriglidir. Ozellikle sfiprem denilen slcakllktan 3-5 dak. ge~irilerekbedene uyumu
ve genellikle Ne 30/1 iplikten Bnilen dfiz Orgfi- saglanr. Bu iglem yap~lukenbedene ait SIC&1u jarsey 6rgfi kumaglar kenar h v n l m a s ~nedeniyle b a s h d a zorluklar q k a n r . Hatta bazen kumag lcenarlannda baskmm bir b8l1imfiniin arIca yiize b a s ~ l d l gg8nilur.
~
Benzer gekilde iki fie renkli bashlarda da
kaymalar olabilmektedir. Kumag yiizeyLnin zemine yaplgtlnlmas~yla sorun ~6ztilebilir.Ancak
y a p l g t m a , s6kfilmeye ve tekrar yap~gttnlmaya
elverigli olmalldu. Toluol iceren elastiki yap@n c ~ l ave
r ozel spreyler bu ig icin uygundur.
Bir mamule alt tekstil ykeylerinin bash11 ve
b a s h s u p a r ~ a l a ricermesi dzellikle beyaz ze-
1404
,
,
,
,
3
4
5
6
dak
SeMl 1 . Baskururfikiajmda slcaklak-siire dengesi
39
I ~ g ave sGreye aynen uymak gerekir. Fazla siire
ve/veya fazla slcaklk uyumun bozulmastna neden olacakttr.
2.3. Rapor Uygunl@u
Metraj b a s h yaptlmtg cizgili kumaqlann diWminde, rapor boylannm dikiq yerlerinde birbirini k q l l a m a s ~istenir. Cephelerde, yan kapamada, patlarda ~izgilerinbirbirini takip etmesi
gerekir. Bunun icin yatay @zgilerin etek ucuna
paralel o l m a s ~gerekir ki serimle ilgilidir. Cizgilerin her biri egrilik olmaksutn serim ydniine
dik olmal~dr.
Bdlgesel esnemeye elveriqli olan drgG marnullerde bu sorun sk y q a n u . Dikkatsizce yapllrmg
bir serim iglemi sonucu, giyside yatay clzgiler egimli hale g e k yan birleqtinnede veya patlarda rapor
boylan birbirini tutmaz.
Sorunun cdziimGnG kesimde arayan firmalarda civili masalar kullandu. K u m q eni ve pastal boyu ray geklinde dizilmig civilere k u m q katIan ge~irilerekserilir. Bu gekilde ~izgilerdedGzgiinltik ve uyum saglanr. Ancak, civilere gecirme
elemi ve k u m q eninin degen~esiilk bazen pek eo!i
saylda k u m q k a t ~enine cekilmig-dolayls~yla
boyuna lusalm~golaralc serilir. Bu gekilde kesim
yaptlusa, serbest kaldlgt icin kendini toplayan
parcalar kaltp 61~iilerineuygun olmayan bir hal
altr. Dikilen orta beden marnfilde kahp dl~filerine gdre boydan 4-5 cm uzarna: enden 2- 3 cm
lusalma goniliir ki ithalatct firma ya da aracl firm a temsilcilerinin hie istemedigi bir durumdur:
OI~Glerde tolerans s ~ n ~ r l genellilcle
an
il veya 1: t2 cm'dir.
Civili masada serim iglemini en dar ene @re
yapmak problemi giderecektir. Kumq topu icinde
eni fazla olan bdlgeler ~ivinind q m a sarlutdabilir.
~ y k
rnercek
sisterni
folye dizayn drnekleri
kurnav katlarma
.-.-.
rapor
Sekil2. Ipk ~izgileriyansthlan serim m a s m
Serim gerginliginin slfra yakm olmas~gereklr.
Serim bittikten sonra ~Mlerdenc h n l a n pastal
kat~,kumwm kendini qekmesi (toplamasl) iCin
en az 10, m-nse
24 saat bekletilmeli, soma kesim y a p h a h d u . Dikim esnasmda beden dIc&
lerine gdre uzun p a r p l a n n ayarlanmas~(regale
edilmesi) imkkm vardu.
Regfile etme islemi bazen 6yle zaman ahrki.
serim iglemini yapan ixi says1 kadar reguleci eleman dikim bandmda ~ a l q m a kzorunda kalir. Bu
ik
yiikseltecek yeni bir etkenda i ~ ~ i lmaliyetini
dir. Avrupa iilkeleri kadar olmasada 6nceki ylllam gore daha fazla olan bu maliyet unsuru gia dniine almd~gmdabu sorunu kolden & m e ydn~inde
gerekir.
~ a b sarfetmek
a
iSCi tarafindan subjektlf olarak yapilrnas~gerekir.
lg~inindiizeltmeyi net olarak yapabilmesi @in,
~izgileriher bir katta kontrol edecek bir kontrol
mekanirmaszna ihtlya~vardu. T cetveli prensibine
dayanan bir sistem olabilir. Ancak her bir kattan sonra ~izgilerinene paralelligini bu sekilde
kontrol etmek, serim suresini 2.5-3 kat arttuacakhr.Yani saatte 70 kahn sad@ yerde bu
s a y 20-25'e diigecektir.
0 halde kontrol mekanizmas~ig~iyien az
derecede mwgul edecek bi~imdeoh&&. lgte
dti.$un&n pmjenin temeli; swim btilgesine, kmxq
mine paralel ve arallklan kumag ~izgilerinin
rapor boylan kadar olan &$.I ~izgileri(ya da gdlge
~izgileri) dfigiumektir. Konferans salonlannda
Comim dnerisi olan ve Sekil 2'de gdriilen sis- slayt gdsterilirken kullmlan, ya da amfilerde
r.
t a s a n m ~lusa- sahneye folye Cizerindeki yazllan aktaran protern 1glk11serim m a s a s ~ d ~Proje
ca ~dyledir:Metraj baslu yapllmlg ve enine ~ i z - jektdrlerin @$ma ilkesi burada da kullmlabilir.
gilerin bulundugu k u m q topunu ele alahm. Folye k r i n d e rapor arallklannm belirli oranda
Top sonuna kadar aqldlgmda ~izgilerinene tam kii~ultmushali olan paralel ~izgileryer d a m .
paralel olmadlg~gdnllliir. Bu, basladan, sanmdan
Bdylece ~glkbu ~izgilerin g6lgelerini aynalan,
yada may kaymasmdan kaynaklanabilir. May mercekleri arac111g1ile bufllc ve net olarak kucizgilerinin terbiye iglemleri veya b a s h sonrasl m w serim masasma dugurecektir. Serimci, bu
fiksaj iglemi ile a ~ l s l n ldegigtinnesi. ~izgilerin ~izgigdlgeleri referans (baz) ~izgisikabul ederek
ene paralelligini bozmugtur veya topun sanml serim yapacakhr. Folye ~izgileri,her bir raporun
esnasmda gerginliginin bir taraftan diger tarafa bwlang~cmmtemsil edecek gekilde her serim
farklhk gdstermesi ve sanm sllindirlerindekl basi ~ i naynca hanrlamr.
k m n ve ~ekimindiizensiz olugu da bu paralelliSekil3'de raporlam kaymasmm overlok magini bozmugtur veya topun sanml esnasmda
ile yap~lanyan kapamada mamule yankinas1
gerginliginin bir taraftan diger tarafa farkl~llk
slmaslna ait resim; Sekil4'de bu sorunun dtizgdstermesi, ~izgilerin ene paralelligini bozar.
Paralelligin olmadigl yerlerde cizgilerdeki kayma gun serim ve regcle islemine gidebildikten sonduzensiz oldugundan duzeltme igleminin bir ra dikilen mamulun resmi gd~f~lmektedir.
Yan Kaplama i~lemindeRapor Denklemesi
41
3. NAKI* PROBLEMLEH ve GbERbME
CARELEF~
3.1. Gene1 Problemler. Ymlma
Nalug igleminde kumag, ylkama ve basklya
gore daha fazla mekanik etkiye maruz kalu.
Kurnqm-dikilme esnasmda-delinrnesive ipliklerin
baglanmas~s8z konusudur. orme mamul ya da
yan mamill teksttl materyallerinde, n-m
~elane
etkisiyle kurnayn bWlmesi daha bariz g8riilb.
Mamulun altma konulacak telanm kalml~gma.
8rgu mamiilun kumw kal~nhg~na
ve nak~gipliginin gerginligine bag11 olarak buru$ukluk etkisi
gozlenir. Buruguklugun kabul edilebilirlik derecesine gore parametrelerin yerinde kullanllmas~
Sarttu.
Elelctronik kontrollu naklg makinalannda
dokuma konstniksiyonlu kuma&r ve argu konst.rCiksiyonlu kumqlar icin farkh igneler kullandu.
Orgu mamuliin yuhlmamas veya dellnip ilmek
kaqgl olmamasl i ~ i nyuvarlak u ~ l uince igne ge-,
rekir.
Ne 30/1 suprem gibi ince orme kumqlarda
ktiqCik alanll yogun iplikli Wksek vuruglu) nakqlar kumagta ~ e k r n eve/veya yrtrna lorgu iqi ilmeklerden birini koparma) meydana getirir. Bu
nedenle iuetlci Arms, sipariglerini aluken bu d u n mu g &Bnimde
~
tutarak planlamasml yap= Ancak
musterinin istegi bu dogrultuda ise ve istenilen
fiyat veriliyorsa hatanm kabul edilebilirligi oranl
da g8z Bnunde tutularak nak~gyapllacak bedene ait par~alardan gerekenden daha fazla
say~dakesim yapllu. Ornegin gagsune nalug
yapllacak 1000 adetlik T-shirt sipariginde kesim
saylsml % 7-20 artuarak 1070-1200 arasl p w a
naklga gdnderilip hatalllar aynllr. Cunku nakq
delinmesi tamiri neredeyse irnkansudu. Sekil 5
ve Sekil6'da nalag igleminde k u m q m delinmesi
ile ilgili resimler gbrulmektedir.
Ancak yine de M ~ i i kdelinmeler ve nakq
laclklan elde tamir edilebilir ld nakq ipliklerinden
bir miktar bulurduxmak yararhdlr.
Nalag buruguklugu, iitu ile bir miktar giderilebilmektedir. % 100 olumlu bir s o m e almak
olanaksudu, yogun l ~ o k
vuru$ saylh) nalaglarda
bu durum daha dikkat ~ekicidir.Nalug ipliklerini
gergin olmaksmn serbest buakmak ~eairmdegildir.
Ciinku bu durumda makinanm mekanik problemleri bir yana n&$m albenill parlak g8riinih-d
kaybolacaktlr.
4. YIKAMA PROBLEMLEH ve GbERbME
CARELEM
4.1. Dengesiz. Fiksaj fie Efekt Farkl~a
Metraj bask1 yapllmlg kumqlarda baslu boyasmm life tam baglanamad~gldurumlar s6z
konusu olabilir. Fiksaj makinasmda farkl~bblgelerde farm fiksaj kalitesi elde edilebilir; Kumwta renk tonu farkl~hglcok goniliir. Hatta kesim
8ncesi kumag kalite kontrolu yapan Armalar
S e k i l 5 ve 6.N a k q t a k u m q delinmesi
bile eger ylkama testi yapmad~larsabu k u m a g ~
kabul edebilirler. Ancak uretimde aym kattan
alman beden ile kol; dikim sonrasl y~kamaya
gittiginde far& derecede boya buakacaklan icin
ya da farkh oranda solacaklan icin farkl~efektlerde olacaklardu.
Sekil 7'de gbnilen resimdekl sweatshirt'tin
kolu iyi fikse edilmedigi iCin fazla a c ~ l r n ~veg bedene gore farkl~bir efekt kazanm~gtr.
Y~kamadankaynaklanmayan bu sorunun c8zfimil iCin gu Bneriler sunulabilir:
Ydcamaya gidecek mam~lllerinkurnaglannl
8nceden ylkatarak kontrol etmek,
Ykamada cekme hesaplannm, boya hasllklannm ve renk efektlerinin lcontrolfi icin
p m a l a n n saylsm ve genigligini arthrarak aym
zamanda fiksaf kontrolti de yap~lmal~du.
Numu-
efekttekl parcalm
ile eglemek:
s8k6p u~gunlan
Y~kamasonrasmda efeM farlu olan mamuller
bir araya toplanu. Aym efektte p a a l a r belirlenir.
Dikigler sciktilur; e ~ l e n i ptekrar dikilir.
Ancak bu uygulama ek yerlerinde ~ i f dikiv
t
arasmda (Cift igne, recme) renk aqlk11g1-koyulugu
efekti) istenen rnamitller i ~ i n
gqlrli degildir.
ihellikle denim ve gabardinde bu ivlem y a p ~ l m a
h c i d i k h somas1 ilk dikig izlerinin belli oldugu,
ipiik altlannm koyu oldugu carpllc bir g8riintu
olugur:
orme maullerde bu ~ a r p ~ k en
l ~ dastik
k
seviyede oldugundan kalite kabul edilebilirliginin
elverdigi Bl~fideuygulamaya elverislidir.
Koyu efektli b8lgeyi tekrar ylkarnalc.
Bunun icin ac~lmamnfazla oldugu b8lge
kendi i ~ i n ekatlanarak ya da bir torba ile komnarak koyu taraftar serbest halde b ~ r a k ~ l a r a k
ylkanlr. B8ylece serbest biilgeler ikinci Ykamada daha fazla e t k i ~ emaruz kalacaktu.
i)zellikle pigment b o y m a d & ile m e t 4 basla
yaplm~g8rme kumavlarda terbiye iglemleri esnasmda 8nlemler almmam~gsadikim esnasmda ylrblma, delinme, paqdanma sorunlan ile birkawlagllabilir. Yuhlma ignenin Orrne mamulde bir
Sekil 7. Fikse farkrndan kaynaklanan efekt farklrltgx
43
I
I
I
I
I
I:
ilmege ait ipllifi koparmas~ile kiiqik capta delik
olugmas~dir.Delinme ise ignenin gectigi yiizeyde olugturdugu ilmek kac@na ve iplik kopmasma sebep olmayan igne ~ a p m d a nbiiyiik qapta
delik olugmas~du.P m a n m a d a birden fazla sayda
ilmek kaelgma sebebiyet veren igne h n l m a s ~ ,
makas kesmesi vb. aksaklklardan kaynaklanu.
Bu tanunlardan a n l q ~ l d @iizere, delinmede iplik
kopugu sdz konusu degilken: yuhlmada bir iplik
mevcuttur.
~
kopugu sebebi ile ilmek k a c ~ g
mwlar vard~r.Bu tiir kumaglar icin uygulanacak yontem, kumaslan bag11 nem oram p k s e k
bir ortamda bekletmektir. Konfeksiyon firmalam m buharl~iibi daireleri bu ig icin uygun ve pratik yerlerdir.
Orme kum*, hem m e k g bash11 hem ylkamall ise Bncelikle bu 6zelliklere uygun olmahdu. Bashda kullamlan boyarmaddenin sert tutumlu olmamas~gerekir. Kumw iizerhi lwlgan
bir film tabakas~gibi kaplam~gboyarmadde katmam, igne etkisi ile parcalanuken biiyitk parcalar halinde kumay zorlayacak; hatta yutacaktu (iplik kopmas~).Boyarmaddenin aplikasyon derecesine gBre esnek k u w bile bash s o m smda h l g a n hale geleceginden kumag hangi
yiizden dikilirse dikilsin yut~lmaolacaktu.
Dikilen numuneler ykahldlktan soma inceh i p karar verilir. Delinmeler var ise kumagm,
dikig gartlamm veya ykama g a r t l m n degigtirilmesi yoluna gidilir.
Yukandakl yBntemlerin ~Bziimolma yonWde guven vermedgi ya da @venilmedigi durumlarda tekstil ve Bzellikle konfeksiyon iiretiminde s ~ k b-rulan
a
ve numunenin, tikiinu en iyi
temsil eden (tipik)nitelikte secildiginde en olumM e w bash Brme mamiillerin dikimi esnasmda lu sonucu veren bir teste ba$vurulur: Asil dildm
bu sorunlar, b q t a kendini bell1 ehnese de ylkama iglemine gecilmeden Bnce 5-10 adet mamiil dikiiglemi ile a&a clkacakhr. Y W d a dikig ipligi ge- lerek ylkatdu sonuc g6nilW. Ancak, yukanda sBzCi
rilmelerinin artmas1 ve mekanik etki nedeni ile edildigi gibi testin sonucuna giivenmek icin denedelinme olacaktu. Hatta b a s h nedeni ile belli me gartlannm, geqek gartlan m i i r n m oldugu orolmayan yutilmalar, daha b i i p k delikler ola- anda sag lamas^ gerekir: Dikim yapdacak parcarak k a q m m ~lkacakhr.Ciinkii ylkarna 6nce- lar k u m q topunun bqmdan, sonundan ve ortasinde boya ile belli olmayan delikler ykamada lanndan olmak iizere fie b6lgeden de al~nmallboyanm h a s 1 ve kumw cekmesi ile bariz hale du. Kullamlan dikiv makinas1 dikimhanenin tihn
gelecektir.
gartlann~tag~yanbir makina olmahdu. Y~kama
asif
s ~ c a k l ~sku,
Y k m a sonrasl slk gonilen bu s o m u n ~
~ igleminde
i
i y~kamanmyap~lacag~
dikim esnasmda ve kumqb kalite kontrolunda miktan, yumugatm, soda, tw, kum, lcostik vb.
sartlara aynen uyulmal~d~r.
almacak birkac tedbirde y a t x
4.3. Mamul B o p t Stabilitesi ve Cekmeler
ijzerine Deneysel Bir Cahgrna
Orme marniillerin boyut stabilitesi karma&
bir muhendislik problemi olarak Bnemini korumaktadtr. Problem, mamiiliin imalat~suasmda
uygulanm~golan kuwetlerden kumagm relakse
Bu yiizden kumw kontroliinde bunu g6z- olmas~d o l a y s ~ile boyutlannm cekmesi (bfiziilBniinde bulundurmak: s a t n firma ile boyar- mesi) esasmdan kaynaklanu. Kuwet altinda gecici
madde ve terbiye iglemlerinde kullanllan yumu- fikse kazandlnlrmg kumqlar kuru M&ca flkse
gahcl konusunda anlwmak gerekir. Terbiye esna- bozulmaz, ancak kumw ~ s l a t ~ l utekstil
sa
matersmda k u m q ykama ve durulamada yumugabc~ yallerl gekil ve boyut degigtirebilir.
kullan~lm~g
olmas~sorunun etldsini azaltacalchr.
Bilhassa dokumada iplik cap1 ve yassilma ve
lnce igne kullanmak konfeksiyon dikim- 6rmede ilmek geklinln degigmesi sebepleri ile highanelerinde blrinci derecede kullamlan Bnlem- roskopik liflerden yap~lankum@lardaki liflerin
dir. lgne ince olsa bile ucundaki kBrlegme yrhl- enhe gi$mesi ile boyutsal degigme s& konusudur.
maya sebep olacag~icin ucu kontrol edilmeli. Maksimurn lif geni&mestne erigillnceki bu knnum
gerekirse degigtirilmelidir.
liflerin maksimum nem a h a konumudur-boyutlar
Metraj bash11 Brme kumaglar b a s h son- da stab11 dumfm gellr. Lifiwdeki nan ablusa k t geci- ma) lcumag eski boyutlanna dBner.
rasl fiksaj odalamda w k s e k s~cakl~ktan
rildigi icin icerdigi nem orani diigiiktiir. Bu neY h m a ve kurutma suasmda boyutlan degigdenle y r t ~ l m ave delinmelerin kolaylagt~g~
ku- meyecek k u m q ve mamiil imal etmenin yolu
yali, terbiye iglemleri, dikim iglemleri, ylkama
gartlan vb. tekstilde kumag terbiyesi iglemleAncak, bu bitim iglemleri mali sebepler y C k h ~ rinde kaiylagilan problemlerin dokuma, iplik,
den cogu kez yap~lmaz.Moda unsuru olmas~ve balyalama, clrclr hatta farkh tarlalardan farkl~
maliyeti oransal olarak dug* oldugu icin p q a pamuklan kangtirmaktan kaynaklandlgl dug&
ylkama ve kurutmast tercih edilmig; yaygmllk nuliirse ykama ve kurutmadaki boyut stabilikazamgbr. Ykama ve kurtuma sonras~k u m q tesi konusundaki kesin formule ulw~lamaylga
enden ve boydan degigen oranlarda ~ektigin- parametre coklugunu sebep g6stermek anorden, kesim kaliplanna bu mamWer icin 6nce- mal degildir.
Bu ~aligmakapsaminda da El- Okeily'nin
den testlerle belirlenmig oranlarda ilave paylar
pike
a Orgtiler i ~ i n
verilir kl y~kamasomas1 mamul 6lt$leri iste- ~aligmasmabenzer bir ~ a l ~ g m
nilen 61ciilere dugsfin. Kumagm farkh bdgele- y a p ~ l m ~ g t ~ r .
rinin farkl~oranlarda cekmesi; cekmenin ylhama tekerriir saylsma da bag11 olmasi nedeniyle
stabilite problemini miihendislik problemi ol- 4.3.1 Materyal ve Metod
Deney materyali pike Orgtl kumagtan dikildugu kadar uretimde Ol~fitutturama problemi
T- shirttir ve bir yikama firmasmda ylkamig
olaralc da g6rebilmekteyiz.
blmas~ile incelenrnigtir. Tekemirlii ylkamaya tabi
Y~kamasaylsmm mamill ~ekmesineetkisini
tutulan. pligma konusu polo yakall birbirinin
El- Okeily (1986) yaptlg~bir ara$lrma ile incelemigtir. Ne 30 pamuk ipligi ile yuvarlak single aymsl olan 6 T- shirt yanda tan~mlanm~ghr.
bncelikle onlan, betan d ~ gkuwetlerin etkisini
ortadan lddlran bitim iglemlerinden gecirmektir.
jarsey makinada (dfiz 6rgC) Onilen 6rme kumagtan dikilmig h s a kollu basic yaka tig6rtii tekeniirlii y~kamayatabi tutmugtur.
Cal~gmasonunda ara$tlrmac~gu sonuclara
yer vermistir:
Bitim iglemlerinin kumagm geometrik parametreleri, kumag burugmazllg~ve kumw qekmesi fizerine bfiyiik etkisi vard~r.Bunlann hepside sonuCta k u m q i n boyutsal stabilitesine etki
eder.
Y k u m tekenfhfi ile mamiil halindeki kumq
slkl~gindakidegigme serbest kumag sikhgmm
degigmesinden ~ikanlabilir.
O h 100 pamuklu mamiil T- shirt iizerinde
ylkama etkisi ile beden boyunda hsalma olur:
5. ylkamadan sonra bu losalma durur.
Kumw eninde 3. y~kamayakadar cekme
5,'ye kadar genigleme olur; soma durur.
BtitGn diger beden Ol~filerive kol blcfileri
iqin ylkama etkisi ile bir ~ e k m eve belirli bir ylkama tekem-ininden sonra beden Olcilleri degigmez olur.
Aragt~rmacmmn bu ~ a l ~ g mile
a elde ettigi
s o n u ~ l a ntiim &me mamiilleri icin genellemek
nliimkiin degildir. Y k m a tekemir sayllannln hangisinde mamu1 61~iilerininstabil hale geldigi pek
cok parametreye baghdlr: Kumw 6 Q i ctnsi, mater-
* 1pm
Materyali
Numaras1
* Makina
Tipi
Inceligi
Cap1
Slstem says1
Cevredeld igne saylsl
Makina h m
* Orgii
Ti~ni
llmek iplik uzunlugu
S r a saylsl
Cubuk says1
Kumag agullg~
Yaka ribanas1
Yaka biye bandl
* Terbiye tglemleri
b n kasar
Beyaz renge boyama
RarnBzden gecirme
Metraj baslu
Fiksaj
Pamuk
Ne 30/ 1
Yuvarlak single jarsey
28 igne/inch
30 inch
96 adet
2064 adet
22-24 dev./dak.
Pike Brgfi
2.71 rnm
13 sira/cm
27 ~ u b u k / c m
155 gr/m2
1x1 rib
Ne 30/ 1 single jarsey
* Konfeksiyon iglemleri
* Y h m a , alqiim
Enine ~izgilioldugu iCin kumw civil2 masada
elle serildi.
Kesimde dik b l ~ a kkullan~ld~.
Dikimde operasyon wamalan ve kullanllan makinalar gunlardu:
Yaka patma tela yap~gtlrmave utuleme
Polo yakall 6n pat iCin 6n beden p q a s m a
pat yerini igaretleme
Pat takma - dliz
Omuz bille~tirme- overlok
Omuz bastlrma - reCme
Yaka ribanasmm punteris qeklinde takrna dliz
Yaka b a n d m takma - overlok
a
- duz
Pat kenanna ve altma ~ i m yapma
Yaka biye baslus~ve etiket takma - dtiz
Kol takma- overlok
Kolevi baslus~- reCme
Yan kapama - overlok
Kol ucu ~evirme(ttip) - reCme
Etek ucu ~evirme(tup) - reCme
Y~kamaiqlemi s u ile 40 derecede 9 dakikallk
silrelerde y a p ~ l d ~
%. 2 oranmda yumaq~tlc~
kulylkama sonrasmda mamuller
l a n ~ l d ~Her
.
iltfilendi; 24 saat bekletildi ve o l $ m y a p ~ l ~ p
tekrar ylkamaya gonderildi. Onceki deneysel
phgmaya g6re burada 6lqimlerde detaya inilmigtir. T- shirt tizerinde almabilecek her 61~13
81.
almd~.Bunlar bir harf ile t a n ~ m l a n d[Sekil
~
Bedenleri aynl olan bu a h T. shirte ait aynl
yerin 61~filerininaritmetik ortalamas~saptand~.
Bu iqlem T-shirtler ylkamaslz iken ve her bir
ykama sonrasl olmak lizere 6 kez tekrarland~.
Her 61~ildegeri ylkama tekernir saylslna g6re
yanhp tablo olu~turuldu(Tablo 11.
T-shirtler aym beden ve aynl nitelikte oldugundan, hepsine ait aynl yerin Bl~tileri,aritmetik ortalamadan, bti-k
degerde sapma g6stermemigtir. Tablo l'deki bu aritmetik ortalama
degerleri grafik halinde g6sterilmigtir. (Sehll9 a
ve bl. Buradaki h d e r , T- shirt k r i n d e ~[dsterilen
tekabul etmektedir.
6 1 yerlerine
~ ~
7
a. O~nuulanomum
b. Gagiis Genl$~l
c. Ornudim boy
rl. Kol boyu
e. Kol cvi
f. Kol all,
g. I<oldtmtlanyan
11. Elrk guni,+ll@
54.0
62.4
78.8
53.5 54.0
62.8 63.0
70.7 70.0
26.5 24.9 25.0
26.4 25.3 25.2
15.6 14.5 14.5
47.5 43.1 4 3 0
59.6 59.6 59.5
20.0 20.4 211.0
i. Kol ucu 112
j. Omuz gcnigllgi
19.5 19.2 19.5
3.5 3.5
k. Pal cnl
3.5
I. Pal lmyu
17.1 16.3 16.2
m. Yaka iisl gcnlgllgi
42.8 43.11 44.2
11. Ynka all gcni+llEi
46.5 44.3 44.6
6.1 6.2
o. Yaka 61%
yilksckliR1
6.5
7
7.5
~>.Y.kaortayilk*ekllgi 7.9
5.2 4.7
I.. bn yaka diigiiklii@i
6.9
54.8 55.0 55.0
63.3 63.7 64.1
69.7
24.8
25.2
14Si
42.5
5R.G
69.3
24.8
25.5
14.7
43.3
60.5
E8.8
24.5
25.6
14.8
4:l.fi
60.5
20.5
19.5
3.5
16.2
44.3
44.8
6.2
7.6
5.0
20.3
19.2
3.C
16.1
44.3
44.9
6.3
7.5
5.5
20.1
19.U
3.6
16.U
Tablo 1. T-shirte Ait blqiilerin Yzkama
Tekerriirii ile De&imi
46
44.4
45.0
6.4
7.7
5.9
Sekil 8 . Deney t$ortiine ait oiqiiler
beden
WU~U
cm
80
--
75
--
70
--
c
omuzdan omuza
g6gOs genigligi 112
omuzdan boy
kol altmdan yan uzunluk
etek genigligi
m yaka ust geni~ligi
n yaka alt genigligi
a
b
c
g
h
-
Sekil9a. O@iilerinYrkama Tekerriirii h e Deg+mi
kol boyu
kolevi genij4igi
kol alt~
kol ucu 112
omuz genigligi
pat eni
pat boyu
yaka on yOksekli0i
yaka orta yirksekligi
on yaka dOg0klilgO
SekiZ9b. blqiiletin Yrkama T e k e M Re De&imi
4.3.2 Deneysel (hhgrnamn Degerlendirilmesi ve Sonuqlan
Bu makalede penye igletrnelerinde karg~lagllabilecek
k i i ~ i ~ama
k dnemli olan baslu, nalug ve
T - shirtiin iizerindeki Gl~iileregore a, b, e, h.
mamiil ylkama pmblemleri ve pratik ~oziimbnei, j, k Bl~iileri kumag eni dogrultusunda; c, d, f.
rileri verilmigtir. Aynca T-shirtlerin degigik bB1g, 1, r Bl~Iilerik u m q b o p dogrultusundadu (yaka
gelerindelu mamiil ~elunelerideneysel olarak inceribanas icin o, p boydan; m, n enden alman 61~0- lenmigtir.
lerdirl.
Kumq eni dogrultusundaki a, b, h 6lciileri siirekli artma gBstemektedir. Ciinkii bu bl~iiler,
dikig etkisinde olmayan serbest bdgelerde yer almaktad~rve ylkama sebebi ile ilmek gekli degigmigtir. En dogrultusundaki e, i, j, k 61,1~iileride
mama temawlii gBstermig, ancak smsl ile ova
erlok + reCme, repne, overlok + recme, ~ i m dikiglerinin etkisi ile uzama ger~eklegmemigtir.
saglayan ve yarBu cahgrnamn yap~lmasln~
d~mlannlesirgemeyen EgesBktelffi,Egebasteks,
Ozgiin Tekstil. Dogu Tekstil, Ercan N&g ve Ulw
Nalug fimalanna ~ o ~k o tegekliiir
k
ederiz.
.
..
.
Kumq b o p dogrultusundaki c, d Bl~tileriserbest bBlgede olduklanndan boylannda lusalma
gBnilmektedir. Benzer gekilde f, g, 1, r Bl~iilerinde de 1. ve 2. ylkamaya kadar btr ~ e k m eetkisi g6nilmektedir. Ancak bu etkl 2. ylkamadan soma yine dllaler nedeniyle yok olmaktadr.
BBylece mamiilde stabil bir 61~13a h a eBlimi g&lenmelctedir.
Sonuc olarak tanlmlanan kumagtan yapllan
aynl bl~iilerde6 T-shirtte aynnt111 ol~iimlerin
ylkama 6l~iimlerisonrasmda, kumag
yap~ldlg~
eni dogrultusunda uzama: kumag boyu dogrultusunda da losalma (~elane)goriilmustiir. Ancak recme, overlok, Cima ~eklindes ~ dikiglerin
k
bulundugu bBlgelerde bu dikigler nedeni ile uzama ve klsalma en diigtik seviyede olmugtur. Bu
konuda daha fazla bilgi icin lnal 19951'111~ a l q maslna bakabilirsiniz.
WYNAKCA
.
Kurbak, A , (1990). Tekstil ve Makina, V. Tekstil Semp.
Ozel Say~s~.
Kasm 1990, sf. 150.
Munden, D.L., (1959), J.T.I., 50, T 448
Nutting, T.S., and Leaf, G.A.V., (1964). J.T.I., 55, T 4 5
Posile, R., (1965), Ph. D. Thesis, The University of
Leeds. .
Natlanski, K.B.. (1967). Ph. D., Thesis, The University
of Leeds.
' Knapton, J.J.F., Ahrens, F.J. Ingenthron, W.W.,Fang,
W., (1968),T.RJ.,38,a)9SS,(b) 1013.
Gowers, C.N., and Hurt, F.N.. (1978), J.T.I., No. 4
p 108.
El-Okeily, M., (1986), IV. Uluslararas~Tekstil
Sempozyumu, Fegme - Izrnir, 15 - 17 Ekim 1986,
Teblioler (E.k M i h . Fak. 1986)
Inal, H., (1995), Lisans Tezi, Ege hiversiiesi
Mihendislik Fakijkesi Tekstil Mihendislioi B o l i m i .