PowerPoint Sunusu

HÜCRESEL YAPI
(ORGANELLER, MADDE GEÇİŞLERİ)
1
HÜCRE


Canlıların, canlılık özelliği gösteren en
küçük yapı birimlerine Hücre denir.
İlk defa 1665 yılında Robert Hook
mantar dokusunu incelemiş
gözlemlediği dokularda küçük boşluklar
görmüş ve bu boşluklara içi boş
odacıklar anlamına gelen Hücre
demiştir.
2
Hücre Teorisi




Bütün canlılar hücrelerden
oluşmuştur.
Hücreler kendilerinden önce
yaşayan hücrelerden oluşurlar
Hücre içinde oluşan kimyasal
reaksiyonlar hücre
içerisindeki organeller ile
gerçekleştirilir
Bütün hücrelerin ortak özelliği
benzer kimyasal
reaksiyonların olmasıdır.
3



Bütün canlılar bir veya birçok hücreden
meydana gelmiştir.
Hücreler, canlıların en temel yapısal ve
fonksiyonel birimidir.
Hücreler, kendilerinden önceki hücrelerin
bölünmesiyle medya gelirler.
4
Sitolojideki son çalışmalar ve yüksek yapılı
canlılar dikkate alındığında, bu maddelere ek
olarak iki yeni maddenin eklenmesi ön
görülmektedir:
 Çok hücreli canlıların hücreleri farklı guruplar
altında bir araya gelerek tek bir birim gibi
işlemekteler ( Doku oluşumu).
 Çok hücreli canlıların hücreleri bölünme,
hareket, kendilerine özgü şekil alma ve gerekli
fonksiyonları gerçekleştirebilmek için
birbirlerine yada katı bir yüzeye temas etmek
zorundadır.
5


1930 yılında elektron
mikroskobu icat
edilmiştir.
Hücre konusunda daha
detaylı incelemeler
yapılmıştır.
6
Canlıların yaşamını sürdürebilmek için yaptığı
solunum, boşaltım, dolaşım, beslenme,
sindirim gibi faaliyetlere YAŞAMSAL
FAALİYETLER denir.
Canlılarda gerçekleşen yaşamsal faaliyetlerin
tamamı hücre tarafından gerçekleştirilir. Yani
HÜCRENİN GÖREVİ, yaşamsal faaliyetleri
gerçekleştirmektir.
7
Çekirdek yapılarına göre hücreler

-
-
-
-
Prokaryot Hücreler
Çekirdek zarı ve zarlı organelleri olmayan
hücrelerdir.
Genetik materyal sitoplazmaya dağılmış
halde bulunur.
Sadece zarsız organel bulundururlar.
Hücre çeperi bulunur.
8

-
-
Ökaryot Hücreler
Çekirdek zarı ve zarlı organelleri bulunan
hücrelerdir.
Zarsız organellere de sahiptirler.
Bitki, hayvan, mantar grubunda incelenen
canlıların yapılarını oluşturan hücreler
ökaryot özelliğe sahiptir.
9
Hücrenin şekli ve büyüklüğü
10
Hücrenin Yapısı
Hücre dıştan içe doğru hücre zarı,
sitoplazma ve çekirdekten oluşur.
11
1. Hücre Zarı




Tüm hücrelerde bulunur.
Hücreyi dış ortamdan ayırıp bir bütün
halinde tutar.
Çok ince olduğu için yapısı ancak
elektron mikroskobunda görülür.
Yapısında proteinler (% 65), yağlar (%
33) ve karbonhidratlar (% 2) vardır.
12


Hücre zarı; canlı, esnek, akışkan ve
seçici-geçirgendir. Üzerinde porlar
bulunur.
Hücre zarı, hücreyi dış ortamdan ayırır,
hücreye şekil verir, dış etkilerden korur
ve bulunduğu ortamla madde alış-verişi
yapmasını sağlar.
13
Yapısında bol miktarda fosfolipit
bulunmaktadır.
 Fosfolipit bir amfipatik moleküldür. Yani
hem hidrofilik hem de hidrofobiktir.
Not: Karbonhidratlar zarda yalnız olarak
bulunmazlar. Proteinlerle birleşerek
glikoproteinleri yada lipitlerle birleşerek
glikolipitleri oluştururlar.

14
Hayvansal hücrelerde glikolipit ve
glikoproteinlerin oluşturduğu tabakaya
glikokaliks denir.
Görevleri:
- Hücrenin özgüllüğünü oluşturur.
- Zara seçici-geçirgen özellik kazandırır.
- Akyuvarların yabancı hücreleri tanımasını
sağlar.

15
Akıcı sıvı mozaik zar modeli
Günümüzde geçerli olan model Singer ve
Nicholson tarafından geliştirilen zar modelidir.
- Bu modele göre hücre zarı karbonhidrat,
protein ve yağ moleküllerinden meydana
gelmiştir.
- Hücre zarındaki moleküller sabit olmayıp
hareketli bir yapı göstermektedir.

16
-
-
Zarın temel yapısını çift katlı yağ tabakası
oluşturur.
Zarın akışkanlığını sağlayan bu yağ tabakası
fosfolipit moleküllerinden oluşur.
17
18
Fosfolipit yapısı
19

-
-
-
Hücre zarının özellikleri ve görevleri
Sitoplazmayı kuşatarak dağılmasını engeller
ve hücreyi dış ortamdan ayırır.
Üzerinde madde alış-verişinin yapıldığı por
denilen açıklıklar bulunur.
Saydam, esnek, canlı ve seçci-geçirgendir.
Bütün hücrelerde ortak olarak bulunur ve
hücreyi dağılmaktan korur.
20
2. Sitoplazma


Hücre ile çekirdek arasını dolduran,
renksiz, yarı saydam, yumurta akı
kıvamında bir yapıdır.
Sitoplazma canlıdır ve hücrenin bütün
hayatsal faaliyetleri burada gerçekleşir.
21
İki kısımdır.
 Sıvı kısım: Su, protein, yağ, karbonhidrat,
mineral, vitamin, RNA çeşitleri, nükleotidler,
ATP ve enzimler gibi organik ve inorganik
maddelerden oluşmuştur.
22
Görevi:
1) Biyokimyasal reaksiyonlar için zemin
oluşturmak.
2) Organellere yataklık etmek.
3) Sitoplazmik hareketlerle organellerin
hareketini sağlamak.
 Organeller : Özel yapı ve görevi olan
sitoplazmik cisimlerdir.
23
Hücre
Organelleri
Zarsız organeller
Ribozom
Sentrozom
Tek zarlı organeller
Endoplazmik
retikulum
Golgi
Lizozom
Çift zarlı organeller
Koful
Mitokondri
Plastitler
24
Ribozom





Bütün hücrelerde bulunan en küçük
organeldir.
Protein ve rRNA'dan oluşur. Çekirdekçikte
üretilir.
Zarsızdır ve iki birimdir. Üst birim (büyük
birim) protein, alt birimse (küçük birim)
rRNA'dan oluşur.
Protein ve enzim sentezler.
Granüllü ER ve çekirdek zarı üzerinde,
mitokondri ve kloroplastın sıvısında ve
ayrıca sitoplazma da bulunabilir.
25



Yoğun protein sentezi sırasında yan yana
gelerek polizomları oluştururlar.
Her canlıda ribozomların farklı olmasının
sebebi rRNA' ların farklılığındandır.
Enzim salgılayan bez hücrelerinde sayısı
daha fazladır.
26
Ribozom şekli
27
Sentrozom
Bu organel sadece hayvan hücrelerinde
bulunur ve bölünme esnasında
kromozomların kutuplara taşınması
görevini üstlenmiştir. Bazı su yosunu,
mantar, hayvan ve insan hücrelerinde
bulunur.
28
Sentrozom şekli
29
Endoplazmik Retikulum



Çekirdek zarı ile sitoplazma ya da hücre
zarı arasında uzanan iletimle görevli
kanal ve borucuklar sistemidir.
Hücre zarından çekirdek zarına kadar
uzanan zarlı kanallar sistemidir.
Memeli alyuvarı ,yumurta ve embriyonik
hücreler hariç bütün çekirdekli hücrelerde
bulunur.
30


Hücre içine ve dışına madde taşır. Bazı
maddeleri depolar. (Ca ve protein).
Çekirdek zarı ve golgiyi yapar. Hücreyi
bölmelere ayırarak, sitoplazmadaki asidik
ve bazik tepkimelerin birbirini etkilemeden
yapılabilmesini sağlar.
Üzerinde ribozom bulunanlarına granüllü
ER; bulundurmayanlara da granülsüz ER
denir.
31
Endoplazmik Retikulum şekli
32
Golgi






Paketleme ve salgı görevi vardır.
Salgı maddelerinin oluşumunda ve
paketlemesinde görev alır.
Yassı kesecikler
Salgının üretildiği ve salgılandığı yerdir.
Tükrük bezi, süt bezi gibi salgı yapan
hücrelerde çok sayıda bulunur.
Çekirdeğe yakın olarak bulunur.
Gerektiğinde yağ deposudur
33
Golgi şekli
34
35
Lizozom




Hücre içi sindirimden sorumlu
organeldir.
Bitki hücrelerinde bulunmaz (ilkel
bitkiler hariç).
Golgiden meydana gelir.
Hücre içindeki büyük moleküllü
(protein, yağ) besinleri parçalar.
36



Tek katlı zarla çevrili içerisinde sindirim
enzimleri bulunduran organeldir.
Büyük moleküllü besinleri parçalar.
Salgılama dönemi biten memelilerde süt
bezlerinin körelmesi, harap olmuş
dokuların, yaşlı alyuvarların ve vücuda
giren mikropların yok edilmesi lizozom
sayesindedir.
37
Lizozom şekli
38
Koful



Hücre için fazla olan ya da zararlı olan
maddeleri depo etmekle görevlidir.
Bitki hücrelerinde daha fazla bulunur.
Bitki hücrelerindeki büyük, hayvan
hücrelerindekiler küçüktür.
39
Koful şekli
40
Mitokondri





Memeli alyuvarları dışında oksijenli solunum
yapan tüm ökaryot hücrelerde bulunur.
Çift zarlı bir yapıya sahiptir.
Dış zar düz ve esnektir.
İç zar yüzeyi genişletmek amacıyla oluşan
kıvrımlardan meydana gelmiştir. Bu
kıvrımlara Krista adı verilir.
Kristalar üzerinde enerji üretimini sağlayan
elektron taşıma sistemi elemanları bulunur.
41




Mitokondri iç kısmı matriks adı verilen bir
sıvı ile doludur.
Matrikste oksijenli solunumla ilgili enzimler
bulunur.
Mitokondrilerin kendilerine ait DNA,RNA ve
ribozomları vardır. Bu özelliğinden dolayı
kendilerini eşleyebilir ve protein sentezi
yapabilirler.
Çoğalmaları çekirdeğin kontrolünde
gerçekleşir.
42



Mitokondri DNA’sının kimyasal ve fiziksel
etkilerle bozulması, oksijenli solunumla ATP
sentezinin azalmasına sebep olur. Buna bağlı
olarak hücrede yaşlanma ve ölüm
gerçekleşir.
Hücreler enerji ihtiyacına göre mitokondri
sayılarını artırabilirler.
Karaciğer, kas ve sinir gibi enerji ihtiyacı fazla
olan doku hücrelerinde mitokondri sayısı
daha fazladır.
43
Mitokondri şekli
44
Plastitler


Bitkilerde ve öglena gibi bazı tek hücreli
ökaryot canlılarda bulunan çift zarlı
organellerdir.
Yapılarında nükleik asit bulunduran bu
organellerin kloroplast, kromoplast ve
lökoplast olmak üzere üç çeşidi bulunur.
45
Kloroplast



Sadece bitki hücrelerinde bulunan bu
organel fotosentezin yani besin üretiminin
gerçekleştiği yerdir.
Bitkiye yeşil rengini verir.
Çift zarlıdır. İç zarı katmanlıdır. Bu
katmanlara grana, içini dolduran sıvıya ise
stroma denir.
46




Fotosentez yaparak besin üretir.
Kendine has DNA, RNA, ribozom ve
ETS'si bulunur.
Granalar içinde bitkiye yeşil rengini veren
ve fotosentez için gerekli ışığı absorbe
eden klorofil vardır.
Bütün bitki hücrelerinde bulunmaz
(Kökte).
47
Kloroplast şekli
48
Kromoplast



Bitkilere sarı, kırmızı ve turuncu rengi veren
pigmentleri içeren plastitlerdir.
Yapraklarda, meyvelerde ve bazı bitkilerin
köklerinde bulunur.
Örneğin; karoten havuca turuncu, likopen
domatese kırmızı ve ksantofil ise limona sarı
renk kazandırmaktadır.
49
Kromoplast şekli
50
Lökoplast




Renksiz plastitlerdir. Bitkide kompleks organik
besinlerin depo edildiği yerdir.
Lökoplaslar ışık alırsa yeşil renkli kloroplasta
dönüşebilirler.
Bitkinin kök, toprak altı gövdesi ve tohum gibi
depo organlarında bol miktarda bulunur.
Bulunduğu bitkiye göre depo ettiği madde
değişebilir. Örneğin; patates yumrusunda
nişasta, baklagil tohumunda protein ve ayçiçeği
tohumunda yağ depo edilir.
51
3. Çekirdek


Hücrenin en önemli organeli ve
yöneticisi konumundadır. Dış tarafı çift
kat zarla çevrili içerisi ise karyoplazma
denilen sıvı madde ile doludur. Ayrıca
kromozomlar ve çekirdekçik te burada
bulunur.
4 bölümden oluşur.
52
a) Çekirdek Zarı



Çift katlı bir zardır.
Üzerindeki deliklere por denir.Bunlar
hücre zarındaki porlardan daha
büyüktür.
Hücre bölünmesi sırasında kaybolan bu
zarın bölünmeden sonra yeniden
yapılmasında ER ve golgi görevlidir.
53
b) Çekirdek Sıvısı

Homojen görünümlüdür. İçerisinde bol
miktarda ATP, nükleotit, ribozom ve
protein bulunur.
54
c) Çekirdekçik

Az miktarda DNA, bol miktarda RNA ve
protein bulunur. Ribozom sentezi
yapılır. Bakterilerde yoktur.
55
d) Çekirdek Zarı



Hücrede en çok bulunan maddedir.
DNA'nın kendisi olup kromozomları
oluşturur. Kromozomlar DNA ve
proteinden oluşmuştur.
Kalıtsal karakterleri taşır. Üreme ve
büyümeyi sağlar. Hücreyi yönetir.
56
Bitki ve Hayvan Hücresi Arasındaki Farklılıklar
Bitki Hücresi
Hayvan Hücresi
Hücre çeperi (hücre duvarı) vardır. Hücre çeperi (hücre duvarı) yoktur.
Plastit içerir.
Plastit içermez.
Sentrozom yoktur.
Sentrozom vardır.
Kofullar az sayıda, ama büyüktür.
Kofullar çok sayıda, ama küçüktür.
Köşeli yapıdadır.
Genellikle küreseldir.
Gelişmiş bitki hücrelerinde
genellikle lizozom yoktur.
Lizozom vardır.
57
HÜCRENİN GENEL ÖZELLİKLERİ
Hücreler ortamdan ham materyali alırlar.
Kalıtsal bilgiler DNA içinde saklanır.
Enerji üretirler: Bu enerji iç ortam
dengesini sağlamak, ve sentez
reaksiyonlarını yürütmek için gereklidir.
Termodinamiğin 2. Kanununa karşı koymak
ancak enerji ile mümkündür.
Genetik kod temelde aynıdır.
Kendi moleküllerini sentez ederler.
Proteinler hücrenin fonksiyon ve
yapısını düzenlerler.
Organize bir şekilde büyürler.
Çevreden gelen uyarılara cevap verirler.
Çoğalırlar (bazı istisnalar haricinde).
Bilgi DNA dan proteinlere RNA
aracılığı ile geçer.
Proteinler ribozomlar tarafından yapılır.
Bütün hücreler seçici geçirgen bir zar
olan plazma membranı ile çevrilmiştir.
58
HÜCRE ZARINDAN MADDE GEÇİŞLERİ
59
PASİF TAŞIMA - Basit Difüzyon
60
Kolaylaştırılmış Difüzyon
61
Osmoz
62
Çözelti çeşitleri (Hayvan hücreleri)
63
Çözelti çeşitleri (Bitki hücreleri)
64
Farklı çözelti ortamlarında bitki ve
hayvan hücrelerinin durumları
65
AKTİF TAŞIMA
66
Sinir hücrelerinde aktif taşıma yoluyla
iyonların taşınması
67
Sinir hücrelerinde aktif taşıma yoluyla
iyonların taşınması – Devamı…
68
Endositoz
1- Fagositoz
Fagositoz
69
2- Pinositoz
70
Ekzositoz




Büyük yapılı maddelerin hücre dışına
verilmesidir.
Endositozda olduğu gibi ortamın yoğunluk
farkından etkilenmez ve ancak tek yönlü
olarak hücrenin dışına doğru gerçekleşir.
Olay sırasında enzimler kullanılır ve enerji
harcanır.
Hücre içinde meydana getirilen hormon
gibi bazı ürünlerin ve artık maddelerin
hücre dışına verilmesi bu yolla
gerçekleşmektedir.
71
72