MEDİKAL KARAR VERME YÖNTEMLERİ

MEDİKAL KARAR VERME
YÖNTEMLERİ
SAĞLIK YÖNETİMİ VE TIPTA
MATEMATİKSEL UYGULAMALAR
DOÇ. DR. EYÜP ÇETİN
İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi
ii
Yayın No
:
İşletme-Ekonomi Dizisi :
2833
557
1. Baskı – Ocak 2013 - İSTANBUL
ISBN 978 - 605 - 377 – 857 - 8
Copyright© Bu kitabın bu basısı için Türkiye’deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım
A.Ş.’ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet
halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal
ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi
zorunludur.
Dizgi
Baskı-Cilt
: Bet a Bası m A. Ş.
: Net Kırtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. Şti. (Sertifika No: 13723)
Taksim Cad. Yoğurtçu Faik Sok. No: 3 Beyoğlu/İstanbul
( 0212) 249 40 60
Kapak Tasarım : Mustafa Sağlam
Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.
Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11
Cağaloğlu -İSTANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 -519 01 77
Fax: (0-212) 511 36 50
www.betayayincilik.com
iii
Eşime, sevdiklerime
ve sevenlerime
iv
YAZAR HAKKINDA
İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi’nde 2010 yılından günümüze kadar Dekan
Yardımcısı olarak görev yapan Eyüp Çetin, Sayısal Yöntemler Anabilim Dalı’nda Şubat
2008’den beri Doçent olarak araştırmalarına devam etmektedir. Aynı Anabilim Dalında
2006-2008 yılları arasında Yardımcı Doçent, 2002-2006 yılları arasında Araştırma
Görevlisi olarak çalışan Çetin, İstanbul Üniversitesi’nde Sayısal Yöntemler alanındaki
doktora eğitimini 2001-2004 yılları arasında tamamlamıştır. İstanbul’da 1974 yılında doğan
Çetin, 2000-2002 yılları arasında kamu ve özel eğitim kurumlarında görev yapmıştır. 2000
yılında Lefke Avrupa Üniversitesi’nden aldığı MBA derecesinden önce Doğu Akdeniz
Üniversitesi Uygulamalı Matematik ve Bilgisayar Bilimleri bölümünde lisansüstü dersler
almıştır. Marmara Üniversitesi Matematik Eğitimi (İngilizce) bölümünden lisans derecesini
1998 yılında almıştır.
Uluslararası arenada prestijli dergiler olarak kabul edilen European Journal of Pure and
Applied Mathematics ve Journal of Algebraic Statistics dergilerinin Kurucu Editörlüklerini
ve İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi’nin Editörlüğünü yürütmektedir.
Editöryal deneyimlerini bazı uluslararası dergilerin kurulması, iyileştirilmesi ve uluslararası
konferansların düzenlenmesi yönünde değerlendiren Dr. Çetin, önemli uluslararası
dergilerde bir çok makale yayımlamıştır. Dünya çapında saygın bir kuruluş olan
International Federation of Nonlinear Analysts’de Global Danışma Kurulu üyesi olan Dr.
Çetin, Who’s Who in the World 2009’da yer almıştır.
Çeşitli kurumlarda lisans, MBA ve doktora düzeyinde Management Science, Game Theory,
Medical Operations Research, Quantitative Decision Making, Mathematics, Statistical
Analysis ve Matematiksel Modelleme gibi dersler vermektedir. Güncel bilimsel ilgi
alanlarının başında uygulamalı matematik, optimizasyon, sağlık sistemleri mühendisliği,
matematiksel tıp, istatistiksel modelleme ve veri madenciliği gelmektedir.
İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü ve İstanbul Üniversitesi arasındaki protokol gereğince
düzenlenen İstanbul Üniversitesi Hastane ve Sağlık Kuruluşları Yönetimi Sertifika
Programının Koordinatörlüğünü yapmaktadır. Yoğun ilgi ve beğeniyle karşılanan program
5 dönemdir eğitimlerini sürdürmektedir. Yönettiği yüksek lisans ve doktora tez konuları
arasında biyoterör, epidemiyolojik modelleme ve kantitatif sağlık yönetimi gibi alanlar yer
almaktadır.
İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi, İşletme İktisadı Enstitüsü ve Sermaye Piyasaları
Araştırma ve Uygulama Merkezi yönetim kurullarında yer alan Eyüp Çetin, İstanbul
Üniversitesi İşletme Fakültesi’nde çeşitli zamanlarda Dekan Vekili olarak görev almıştır.
Kamu ve özel sektördeki kuruluşlar için yönetim danışmanlığı da yapan Doç. Dr. Eyüp
Çetin, yazılı ve görsel medyada yöneylem araştırması, matematiksel tıp ve sağlık sistemleri
mühendisliği konularına dikkat çekmeye devam etmektedir.
v
TEŞEKKÜR
Rahat ve keyifli bir çalışma ortamı oluşturan, çalışmalarımda her zaman yanımda
hissettiğim, motivasyon kahramanı Dekanımız Prof. Dr. Erdal Tekarslan’a teşekkür
ederim. Bu verimli çalışma iklimini birlikte paylaştığımız arkadaşım Dekan Yardımcısı
Doç. Dr. Abdullah Okumuş’a desteklerinden dolayı teşekkür ederim. Yardımlarından ve
değerli tavsiyelerinden dolayı arkadaşlarım Yrd. Doç. Dr. İbrahim Zeki Akyurt’a, Yrd. Doç.
Dr. Timur Keskintürk’e ve Dr. Oğuz Akbilgiç’e çok teşekkürler.
Uzakta da olsa öneri ve destekleriyle yanımda olan Prof. Dr. Hamparsum
Bozdogan’a, elektronik tabloda modelleme yeteneğini ve bir çok şeyi kendisinden
öğrendiğim değerli hocam Prof. Dr. Öner Esen’e ve Dekan hocamıza Sunuş yazılarıyla
onurlandırdıkları için teşekkür ederim. Güzel yorum ve katkılarından dolayı Prof. Dr. Sina
Ercan’a ve Prof. Dr. Huriye Çatalca’ya teşekkürler.
Sayısal Yöntemler Anabilim Dalında yakın çalışma arkadaşım, doktora öğrencim Arş.
Grv. Onur Önay’a kaliteli desteklerinden dolayı çok teşekkürler.
Bu kitabın yayımlanması için tüm imkanlarını seferber eden, Beta Yayınları çatısı
altında iyi bir takım oluşturan Seyhan Satar’a, güzel tasarımları için Gülgonca Çarpık’a ve
ekibine teşekkür ederim. Kapak tasarımını büyük bir profesyonellikle gerçekleştiren
Mustafa Sağlam’a teşekkürler.
Bu kitabın yazılmasında evde huzurlu bir ortam oluşturduğu ve bitmeyen yardımları
için sevgili eşime, hayatımı taçlandıran sevgili Emir Çağan’a ve Berk’e özel teşekkürler.
Son olarak, destek ve yardımlarıyla sürekli yanımda olan anneme ve babama teşekkür
ederim.
vi
vii
SUNUŞ
Bilim kişisinin edindiği bilgileri başka kişilere aktarma isteği tabi bir içgüdüdür.
Ülkemizde sağlık işletmelerinde işletmecilik bilincinin artık tam anlamı ile oluşmuş
olduğunu görüyoruz. Yönetim açısından problemlere yaklaşım sağlarken kantitatif
analizlere ihtiyaç duyulmasına karşın bu konuda bir eserin olmadığına şahit olduk.
Eyüp Çetin yazdığı bu kitap ile hem teorik hem de uygulama örnekleri ile büyük bir
ihtiyaca cevap vermiştir.
Hastane işletmeciliği sahasında ilk olarak yayımlanan bu kitap eserler bahçesine
dikilen bir çiçek olarak nitelendirilmeye hak kazanmıştır. Söylemek kolay yazmak zordur.
Bakmak güzel dikmek şahanedir.
Bu eser, Fakültemiz vizyonu içinde her konuda öncü olma tutkusunu ifade ederken
Fakültemiz misyonuna da hizmet etmiştir. Hastane işletmeciliği sahasına gölgemizi
aksettirmiş olmak heyecan verici olmuştur.
Bilim dünyası içinde baki kalan; ne duvarlardaki resimler ne de kapı üstündeki
isimlerdir, yalnız eserlerdir.
İltifat marifete tabidir. Marifetli olanlara önsöz ile teşekkür etmek bizim başlıca
görevimizdir.
Freiburg, Ağustos 2012
Prof. Dr. Erdal Tekarslan
İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dekanı
viii
GELECEK BURADA, BİZİMLE...
İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi’nin genç, parlak ve gelecek vaat eden Öğretim
Üyesi Doç. Dr. Eyüp Çetin tarafından yazılmış olan ‘Medikal Karar Verme Yöntemleri’
isimli bu değerli kitap için önsöz yazmak benim için büyük bir onurdur.
Bugün, giderek artan dijital ve elektronik büyük veri ortamı içerisinde yaşıyoruz. Klinik
veriler, günün her saniyesinde toplanmakta ve analiz edilmektedir. Bu süreçte sağlık ve
sağlık hizmetlerinin ulaştırılması konusunda klinik veri madenciliği ve tahminleyici
modelleme tüm dünyada oldukça önemli hale gelmiştir. Türkiye’de bu hususta bir istisna
değildir. Klinik veride üç amaç vardır: (1) klinik verinin anlaşılması, (2) sağlık
profesyonellerine yardımcı olunması ve (3) doktorlara teşhis ve tedavilerinde yardımcı
olacak veri analizi metotları ve gerçek zamanlı modellerin geliştirilmesi.
Gelişmiş ülkelerde sayısal veri analizi ve tahminleyici modeller, modern tıbbın bir parçası
olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
Sağlık analitiği, hasta seviyesinde toplanan verinin gelişmiş istatistiksel tekniklerle
analizine dayanan ve hızla gelişen bir disiplindir. Sağlık analitiği, sağlık hizmetlerini
geliştirmek ve daha iyi bir risk yönetimi sağlamak için kullanılan gelişmiş teknikler
bütünüdür.
Günümüzde sağlık kuruluşları, kaliteli sağlık hizmeti sunma gerekliliğiyle ve bu
gereklilikten dolayı artan maliyetlerle karşı karşıyadır.
Profesör Çetin bu kitapta, stratejik karar vermede oldukça önemli olan, tıbbi verilerin
işlenmesi ve kullanılması için temel kantitatif teknikler sunmaktadır.
Bu nedenle gelecek burada ve bizimledir. Göreceğimiz bir sonraki yenilik, doktorların akıllı
telefon ve tablet bilgisayarlarında hastalarına ait verilerin işlenmiş ve analiz edilmiş halini
görmeleri olacaktır. Böylece doktorlar kendi uzmanlık ve tecrübelerini tıbbi veri analizi ve
karar teknikleri ile güçlendirmiş olacaklar ve dolayısıyla daha doğru kararlar verebilir hale
geleceklerdir.
Sağlık profesyonelleri, akademisyenler ve öğrenciler için çok yararlı olacağını düşündüğüm
bu değerli kitabı yazdığı için Profesör Çetin’i tebrik eder, bu kitabı okurlara yürekten
tavsiye ederim.
Tennessee, 2012
Prof. Dr. Hamparsum Bozdogan, Ph.D.
Toby & Brenda McKenzie Chair Professor
Department of Statistics, Operations and Management Science, and
Center for Intelligent Systems and Machine Learning
The University of Tennessee
Knoxville, TN 37996 U.S.A.
ix
İnsanoğlu ve bilim; yüzyıllar boyu bölünmez bir bütünün bileşenleridir. Çünkü
insanlar tarafından her geçen gün üstüne yeni birşeyler eklenen bilim dünyası, aslında
yine insanoğlunun rahatı, mutluluğu ve geleceği güvence altına alma arayışından ilham
alır.
İnsanoğlunun varolduğu günden beri tüm olanaklar seferber edilerek üzerinde
çalışılan en kutsal bilim alanı, hiç şüphesiz ki tıptır. Gün geçmiyor ki tıp alanında yeni bir
buluştan söz edilmesin. İşte biz insanoğlunun sağlığını esas alan bu bilim alanı,
günümüzde, fizik, nükleer fizik, kimya, genetik, elektronik, mekanik, matematik, istatistik,
yöneylem araştırması vbg. daha birçok bilim alanından destek almaktadır.
Günümüzde tıp alanı artık birçok bilim alanından elden geldiğince yararlanma
arayışındadır. Bu düşünceyi esas alarak çağdaş iletişim araçlarının geliştiği ve her türlü
bilgiye kolayca erişilebildiği günümüzde çeşitli alanlarda çalışan bilim adamları istenilen
düzeyde olmasa da
sahip oldukları birikimlerini hekimlerin hizmetine sunmaya
başladıklarını görüyoruz.
Ancak yine de tıp biliminin hızla gelişmesi için, tıp dışı konulardaki gelişmelerin hızla
tıp alanına yansıtılması büyük önem taşımaktadır. Bunun için ya diğer alanlarda
çalışanların tıp konusunda yeterli bilgiye sahip olmaları, ya da tıp alanında çalışanların
diğer bilim alanlarındaki gelişmeleri takip edebilecek düzeyde yeterli bilgiye sahip olmaları
gerekmektedir. Bu nedenle diğer tüm bilim alanlarında gerçekleştirilen buluş ve
gelişmelerin tıp alanına yansıtılması, ne yazık ki çok kolay değildir.
Günümüzde tüm insanlar, sağlık kuruluşlarından etkin, kaliteli ve uygun bir maliyete
hizmet beklemektedir. Bu hizmet ise çağdaş tıp teknolojisinin yanısıra ancak çağdaş
işletmecilik ilkelerine göre sağlanabilir. O halde sağlık konusunda sunulacak hizmetlerde
çağdaş işletmecilik konularının da büyük bir önemi olduğu açıktır.
Bu temel felsefeden ve Yöneylem Araştırması konusunda sahip olduğu birikimlerden
ilham ve destek alan İ.Ü. İşletme Fakültesi Sayısal Yöntemler Anabilim Dalı Öğretim
Üyesi Doç. Dr. Eyüp Çetin tarafından hazırlanan “Medikal Karar Verme Yöntemleri” adlı
bu eser, bu kutsal gereksinimin bir sonucudur. Tıp alanındaki çeşitli uygulamalarla
desteklenmiş olan bu çalışma, bu alanda çalışanların anlayabileceği bir dille kaleme
alınmış olup, bu konudaki ilklerden biridir.
İnanıyorum ki yıllar içinde buna benzer daha birçok eser yazılıp yayınlanacaktır.
Sayısal Yöntemler konusunda 1968 yılından başlayarak günümüze kadar onlarca bilim
adamı yetiştiren fakültemizin her konuda ilklerden olmayı hedef alan misyonuna da katkı
sağlayan meslektaşım Doç. Dr. Eyüp Çetin’i bu çabasından dolayı kutlar, başarılarının
devamını dilerim.
Prof. Dr. Öner Esen
İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi
Sayısal Yöntemler Anabilim Dalı
x
ÖNSÖZ
Kaynakların etkin kullanılmasının ve rasyonel kararlar verilmesinin gerektiği belki de
en önemli alan sağlık sektörüdür. Hem hastane ve sağlık kuruluşları yönetimi hem de klinik
anlamda karar vericilerin güçlü ve rasyonel kararlar vermeleri problemlere bilimsel
yaklaşımlarla çözüm aramalarıyla yakından ilişkilidir. Günümüzde açıklıkla biliyoruz ki bir
çatının, organizasyonun olduğu her yerde yönetim ve işletmecilik bilgisine ihtiyaç
duyulmaktadır. Bu bağlamda, disiplinlerarası bir alan olan, karar verme bilimi yöneylem
araştırmasının sayısız katkıları olabilmektedir. Diğer bir deyişle, medikal karar verme ve
problem çözme sorunlarının olduğu, tıbbi kaynakların etkin kullanılmasının istendiği
hemen her düzlemde, medikal karar verme ya da medikal yöneylem araştırması disiplininin
kullanılması kaçınılmazdır.
Yoğun rekabetin yaşandığı sağlık sektöründe kaliteli hizmet sunmak zorunda olan
hastane ve sağlık işletmeleri gibi gelişmiş ülkeler bile artan sağlık hizmetlerinin maliyetleri
ve karmaşıklığıyla başaçıkmakta zorlanmaktadırlar. Daha somut temsili örneklerle;
ABD’de bir diyabet hastasının yıllık tedavi maliyeti 10.000 dolar civarındadır ve Dünya
Sağlık Örgütü 2005 ve 2030 yılları arasında yeryüzündeki diyabetli hasta sayısının ikiye
katlanacağını tahmin etmektedir. Ayrıca, küresel ilaç harcamasının 2015 yılına kadar 1.1
trilyon dolara ulaşacağı öngörülmektedir. 2050 yılına kadar dünya nüfusunun %22’sinin 60
yaşın üzerinde olacağı düşünülürse bu maliyetler katlanarak artacaktır. Sadece maliyetlerin
minimizasyonu için bile kantitatif yöntemlere ihtiyaç duyulmaktadır.
Operasyonel açıdan da iç açıcı bir tabloyla karşı karşıya olduğumuzu söylemek
zordur. Ambülansların zamanında gelmemesi, sağlık personelinin ağır iş yükü altında basit
ama ölümcül hatalar yapması gibi önlenebilir tıbbi hatalar yüzünden her yıl yüzbinlerce
kişi hayatını kaybetmektedir; sözü edilen hatalar ölüm nedenleri arasında beşinci sırada yer
alıyor. Diğer taraftan, sağlık verisinin iyi bir şekilde analiz edilip elde edilen parametrelerin
kantitatif karar yöntemleriyle desteklenmesi klinik kararları çok daha hatasız ve rasyonel
kılacaktır. Tüm kaynakların sabit kalmasıyla, hasta seviyesinden makro seviyeye kadar
sağlık sistemini %10 ila %30 arasında iyileştirebilen araçlar medikal karar verme
yöntemleridir. Karar verme süreçlerinin iyileştirilmesiyle, örneğin - istatistiklere göreçocukların %33’ünün obez olduğu dünyamızda, başka hastalıklardan kaynaklanan her yıl 23 milyon ölümü aşılarla durdurma imkanına sahibiz. Yeter ki kaynakların etkin
kullanılmasına yönelik rasyonel kararlar verilebilsin.
Dünya literatüründe sağlık yönetimi ve klinik karar süreçlerinin sayısal yöntemlerle
desteklenmesine ilişkin –her ne kadar yeterli olmasa da- bir çok çalışma yer almaktadır.
Ülkemiz literatüründe ve dilimizde hem sağlık yönetiminde kantitatif tekniklerin hem de
klinik karar verme süreçlerinde sayısal yöntemlerin ele alındığı bir çalışmanın olmaması bu
araştırmanın yapılıp kitap olarak yayımlanması için önemli bir itici güç olmuştur.
xi
Bu eserin organizasyonu farklı bir şekilde ele alınmıştır. Dört ayrımdan oluşan
çalışmada, ilk ayrım olan giriş kısmından sonra, 2. Ayrımda kantitatif karar verme ve
modelleme teknikleri teorik ve öz olarak bir el kitabı ikliminde verilmiştir. Bu ayrımdan
uygulama alanından bağımsız olarak, genel bir yöneylem araştırması el kitabı olarak da
faydalanılabilir. Tekniklerin temsili uygulamaları, genellikle işletme fonksiyonları
gözetilerek sınıflandırılan sağlık yönetimi uygulamalarından oluşan 3. Ayrım ile klinik
uygulamalardan oluşan 4. Ayrımda yer almaktadır. Teorik olarak verilen yöntemlere ilişkin
uygulamaların yerleri Ayrım 2’deki bölümlerin sonunda belirtilmiştir. Kitapta yer almayan
ancak literatürde bulunan şüphesiz bir çok çalışma ve uygulama var. Hepsini buraya almak
elbette ki imkansızdı. Bu çalışmada, esas olarak medikal yöneylem araştırmasının rüzgarı
eserken matematiksel tıp ve sağlık sistemleri mühendisliğinin esintilerini yer yer hissediyor
olacaksınız.
Bu çalışmanın amacı, elbette ki sağlık profesyonellerinden matematik ya da yöneylem
araştırması uzmanı olmalarını beklemek değil hangi tür problemlere hangi tür yöntemlerle
çözüm getirilebileceği ufkunun daha da aydınlatılmasını sağlamaktır. Medikal karar verme
yöntemleri ile çözülebilecek problemlerin paletteki yerlerinin belirlenmesi hem sağlık
yöneticilerinin hem de klinisyenlerin çizecekleri resmin kusursuz olmalarına hizmet
edecektir. Bununla birlikte, efsane isim Florence Nightingale bu konuda da sağlık
profesyonelleri için yeni vizyonlar açabilir, zira her fırsatta hastane yönetimlerini inceleyen,
istatistik ve matematik aşığı Florence Nightingale İngiltere’deki Royal Statistical
Society’nin seçilmiş üyesi (1858) ve American Statistical Association’ın da onursal
üyesiydi (1874). Diğer bir amaç da, bu disiplinlerarası yaklaşımların farklı kıyılarında
bulunan bilim insanları ve öğrencilerin konuya ilgilerini çekerek bu alanda araştırma
yapmalarını yüreklendirmektir.
Türkçe literatürde önemli bir boşluğu doldurduğuna ve öncü bir çalışma olduğuna
inandığım bu kitabın tüm sağlık profesyonellerine, akademisyenlere, öğrencilere ve
konuyla ilgilenen kişilere faydalı olmasını diliyorum.
İstanbul - Bahçeşehir, 2012
Eyüp Çetin
xii
xiii
İÇİNDEKİLER
AYRIM 1
GİRİŞ
BÖLÜM 1
SAĞLIK YÖNETİMİ VE TIPTA SAYISAL YÖNTEMLERE GİRİŞ -------------- 3
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
Sağlık yönetimi ve tıpta sayısal yöntemlerin gerekliliği ---------------------- 3
Medikal yöneylem araştırması --------------------------------------------------- 6
Medikal döngü --------------------------------------------------------------------- 7
Bazı yönetsel ve klinik uygulamalar--------------------------------------------- 7
Bir başarı hikayesi: Optimal brakiterapi yöntemi ------------------------------ 8
Sağlık yönetimi, tıp ve sayısal yöntemler ilişkisinin kurumsallaştırılması - 9
BÖLÜM 2
KARAR VERME SÜRECİ VE MATEMATİKSEL MODELLEME --------------- 11
2.1. Problem çözme ve karar verme süreçleri --------------------------------------- 11
2.2. Kantitatif analiz ve karar verme ------------------------------------------------- 12
2.3. Matematiksel modelleme süreci ------------------------------------------------- 12
2.4. Optimizasyon----------------------------------------------------------------------- 13
AYRIM 2
KANTİTATİF KARAR VERME VE MODELLEME TEKNİKLERİ
BÖLÜM 3
LİNEER PROGRAMLAMA ---------------------------------------------------------------- 17
BÖLÜM 4
TAMSAYILI VE 0-1 PROGRAMLAMA------------------------------------------------- 21
BÖLÜM 5
TRANSPORT VE ATAMA MODELLERİ ---------------------------------------------- 24
BÖLÜM 6
DOĞRUSAL OLMAYAN PROGRAMLAMA ------------------------------------------ 29
BÖLÜM 7
ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME: HEDEF PROGRAMLAMA ----------------- 34
xiv
BÖLÜM 8
ANALİTİK HİYERARŞİ PROSESİ ------------------------------------------------------- 38
BÖLÜM 9
VERİ ZARFLAMA ANALİZİ -------------------------------------------------------------- 40
BÖLÜM 10
DİNAMİK PROGRAMLAMA ------------------------------------------------------------- 42
BÖLÜM 11
OYUN TEORİSİ ------------------------------------------------------------------------------- 44
BÖLÜM 12
MARKOV ZİNCİRLERİ -------------------------------------------------------------------- 49
BÖLÜM 13
ŞEBEKE MODELLERİ ---------------------------------------------------------------------- 51
BÖLÜM 14
PROJE YÖNETİMİ--------------------------------------------------------------------------- 53
BÖLÜM 15
TEDARİK VE STOK YÖNETİMİ--------------------------------------------------------- 56
BÖLÜM 16
KUYRUK MODELLERİ -------------------------------------------------------------------- 60
BÖLÜM 17
SİMÜLASYON MODELLERİ ------------------------------------------------------------- 64
BÖLÜM 18
DİFERANSİYEL DENKLEMLER -------------------------------------------------------- 66
AYRIM 3
SAĞLIK YÖNETİMİ UYGULAMALARI
BÖLÜM 19
SAĞLIK HİZMETLERİNİN MAKRO PLANLANMASI ---------------------------- 73
19.1.
19.2.
19.3.
19.4.
19.5.
19.6.
19.7.
Grip salgınının modellenmesi ------------------------------------------------- 73
Su kirliliğinin analizi ----------------------------------------------------------- 74
Karantina bölgesinin analizi -------------------------------------------------- 77
Epidemiyolojik modelleme---------------------------------------------------- 77
Pandemik A (H1N1) 2009 gribi aşı politikası ------------------------------ 81
Sigara bağımlı oranının tahmin edilmesi ------------------------------------ 81
Ambülans istasyonu- 112 komuta merkezi yer seçimi--------------------- 82
xv
BÖLÜM 20
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ ------------------------------------------------------ 86
20.1.
20.2.
20.3.
20.4.
Hemşirelerin servislere atanması --------------------------------------------- 86
Hastanelerde uzun dönem kariyer planlama -------------------------------- 89
Hemşire nöbetlerinin çizelgelenmesi ----------------------------------------- 91
Başhekim viziti için en kısa rotanın belirlenmesi--------------------------- 94
BÖLÜM 21
ÖRGÜTSEL DAVRANIŞ ------------------------------------------------------------------ 100
21.1. Örgütün büyümesi: Gompertz eğrisi ve Parkinson kanunu-------------- 100
21.2. Çalışanın genel durumu ------------------------------------------------------ 101
21.3. Hastane çalışanları arasında bilginin yayılması -------------------------- 101
BÖLÜM 22
MUHASEBE VE FİNANS ----------------------------------------------------------------- 104
22.1.
22.2.
22.3.
22.4.
PET/CT cihazının zaman içindeki değerinin belirlenmesi -------------- 104
Medikal varlıklarda iki katlı azalan bakiye amortisman hesabı -------- 105
Hastanelerde alacaklar analizi ---------------------------------------------- 106
Yeni bir teknik geliştiren cerrahın ve hastanenin parasal
paylaşım modeli -------------------------------------------------------------- 107
22.5. Hastane yatırım planlama modeli ------------------------------------------ 109
22.6. Gelirin dengeli dağıtımı: Diş hekimleri ve cerrahların
Karşılaştırılması -------------------------------------------------------------- 111
BÖLÜM 23
PAZARLAMA YÖNETİMİ --------------------------------------------------------------- 113
23.1.
23.2.
23.3.
23.4.
23.5.
23.6.
Hastanelerin sektördeki pazar payı analizi -------------------------------- 113
Hastanenin özel kulüp üyelerinin analizi --------------------------------- 114
Hastanenin çok amaçlı TV reklamı çizelgeleme modeli ---------------- 115
Hastanelerin pazar payı ve promosyon stratejileri ----------------------- 118
Hastane çağrı merkezi simülasyonu---------------------------------------- 121
Reklam bütçesinin sağlık hizmetlerine paylaştırılması ------------------ 123
BÖLÜM 24
ÜRETİM VE OPERASYON YÖNETİMİ ---------------------------------------------- 126
24.1. Yoğun bakım ünitesi ve cerrahi servisinin uzun dönem analizi -------- 126
24.2. Hastaların hastanede kalış sürelerinin analizi: Şizofren
hastalarda uygulama --------------------------------------------------------- 129
24.3. Psikiyatri kliniğindeki hasta akış analizi ---------------------------------- 130
24.4. Hastanede diyet planlama --------------------------------------------------- 131
24.5. Medikal ürün ulaştırma modeli --------------------------------------------- 134
24.6. Hasta randevusu çeşitlendirme---------------------------------------------- 136
24.7. Ambülans atama -------------------------------------------------------------- 138
24.8. Radyasyon onkolojisi servisi kurma projesi ------------------------------ 140
24.9. Diyabet birimindeki hasta kuyruk analizi --------------------------------- 142
xvi
24.10.
24.11.
24.12.
24.13.
Tedarikçi firma seçimi ------------------------------------------------------- 144
Hastanede telefon hattı şebekesi -------------------------------------------- 148
Hastane servislerinin etkinlik değerlendirmesi --------------------------- 152
Hastanede satın alma ve stok politikası ------------------------------------ 158
AYRIM 4
KLİNİK UYGULAMALAR
BÖLÜM 25
ONKOLOJİ ----------------------------------------------------------------------------------- 163
25.1. Radyasyon tahribatı ------------------------------------------------------------ 163
25.2. Radyoterapi planlama --------------------------------------------------------- 164
25.3. Gliyom hareketliğinin modellenmesi ---------------------------------------- 166
25.4. Prostat kanseri için optimal biyopsi protokolleri --------------------------- 167
25.5. Çok amaçlı immünokemoradyoterapi modeli ------------------------------ 171
BÖLÜM 26
KARDİYOLOJİ------------------------------------------------------------------------------ 176
26.1. Poiseuille yasası: Kan akış hızı ve direnci ---------------------------------- 176
26.2. Tansiyon modelleme ---------------------------------------------------------- 177
26.3. Kapak alanı hesaplanması ----------------------------------------------------- 177
26.4. Ventriküler volüm ölçümleri-------------------------------------------------- 180
BÖLÜM 27
NÖROLOJİ ----------------------------------------------------------------------------------- 181
27.1. Serebrovasküler optimallik --------------------------------------------------- 181
27.2. Karmaşık beyin ağları ve çizge teorisi -------------------------------------- 183
27.3. Tek nöron modelleme --------------------------------------------------------- 183
27.4. Sinir membranları teorisi ----------------------------------------------------- 184
BÖLÜM 28
FARMAKOLOJİ ---------------------------------------------------------------------------- 185
28.1. İlaç konsantrasyon modelleri ------------------------------------------------- 185
28.2. Farmakokinetik ve farkmakodinamik modelleme ------------------------- 185
28.3. HIV/AIDS virüsünün modellenmesi ----------------------------------------- 186
28.4. Kompartman modelleri -------------------------------------------------------- 188
EK. EXCEL İLE MODELLEME ------------------------------------------------------- 191
KAYNAKÇA --------------------------------------------------------------------------------- 201
İNDEKS --------------------------------------------------------------------------------------- 209