Kuzey Anadolu F`ayr`run Kesfi

Kuzey Anadolu
F'ayr'run Kesfi...
:\ .:\I.Cc lal $c nglir
Pmf. Dr. 11'(: .I/ndm F"i'lil!ti i ,
le o/"j i !Jil l ii", i;
Hesapta Olmayan Onsoz!
Bu yez; 15 AralJk 1995 Cum a gOnO bitirildi ve TOBITAK Bilim ve Teknik Dergisi yetkilileri­
ne ula$tJrJldl. Kuzey Anadolu Deprem Hattmm bOyOk, dogrultu atimlJ bir fay oldugunu ve
Anadolu'nun bOyOk bir klsmmm, bu fay boyunca,
- - - ............- - :
Karadeniz sahil daglanna nezeren beuve kaydlgml
«esteaen, Cumhuriyet tarihimizin yeti$tirdigi kU$­
kusuz en bOyOk doga bilimcilerimizden lhsen Ke­
tin, 16 Arallk 1995 Cumartesi gOnO, sabah a kar$1
saat 02:00'de Istanbul'daki evinde vefat etti. Bu
da, yazl icerisinde yer alan, "KAF'm lhsen Ketin
tarafmdan ke$fedildigi konusunda bilimsellitera­
Wrde herhangi bir belirsizlik olmadlgl halde, bu
ke$fin aynntill gec;;mi$inin, doyurucu bir belgeleme
1$lgmda henOz yazJlmadlgl da bir gere;ektir. Bu kl­
sa yezmm emeo, boyle bir tarihe temel olabilecek
KAN ve KAF kavramlan arasmdaki iena ve bunla­
nn dayandlgl belgelen' TOrk kamuoyuna duyurmak
ve Olkemizde yalntz can ve mal kaybma neden olmakla kalmaylp, TOrk yerbilimleri camiasmm dl$ dOnya ile de eo­
rekli temasta kelmesuun en onemli nedenlerinden biri alan KAF'm ke$finin tarihe;esinin yazJlmasma, hele onu ke$­
feden lnsen Ketin, depremselliginin en onemli ozelligini ilk farkedenlerden Necdet Egeran, teym tanhlemesini ya­
panlardan $lrn Erinc;; ve M. ~akir AbOsselamoglu, ilk ciddi eum tahminini yapan ihsan Ketin'in doktora ogrencisi
lhser: $eymen, KAF ile e;e$itli nedenlerle ilgilenerek yurdumuza gelip c;;all$malar yeprms Nazario Pavoni, Clarence
Allen, Dan McKenzie gibi, aralannda ya$1sekseni a$ml$ olanlar da bulunan yerbilimciler henOz hayatta iken one­
yak otmekn:" e;agnsmm adeta aCI bir kehanete donO$mesine neden oldu. Bu yOzden, yazl hie; degi$tirilmeksizin,
ilk bitirildigi halinde blrakJlml$tlr... lhsen Ketin en« yok! TOrkiye'nin bilim dOnyasl, bu yokluga all$makta kU$kusuz
cc« zonerecekt«. Tek tesellimiz, onun geride blraktlgl eserlerine ve ogretilerine sahip e;lkabilme, onlardan verer­
lanabilme $ansldlr. Bu eser ve ,ogretiler geli$tikc;;e, lbsen Ketin bizlerle vesemeve devam edecektir. Onun bizlere
benimsetmeye e;alJ$tigl cok onemli bir 6greti var: Bilim/~ bilim egitimini ve bilimsel egitimi ciddiye almak. Goet­
he'nin dedigi gibi, "bilimin tarihi, bilimin kendisi" olduguna gore, $imdi yapilacak lstecden biri, ettit: yalntzca Kuzey
Anadolu FaYI'ntn ke$finin degil; Olkemizde tarihi cok eskiJere uzanmadlgl halde, lrissn Ketin gibi uluslararasl bir
bilim onoeti C;; lkarabilmi$ olan TOrkiye yerbilimlerinin tarihini yazmak, bu gorkemli besen ile birlikte ba$anslzliklan­
mtn da bOyOtee; altmda incelemektir. Bu ceusme bircot: $ekilde yapJlabilir. Gee;mi$in derslerini gelecek nesillere
ogretmek, gelecegin $ekillenmesine katklda bulunmak, ihsan Ketin'in arkada blraktlgl bizlerin hie; kuskusuz
onemli bir odevidir. Meslek yesem; eaete, TOrkiye'de yerbilimlerinin geli$im tarihi ile ozde$le$mi$ alan Ketin'den
geriye, yeti$tirebildigi kadanyla antlan da kalml$tlr. Umudumuz, TOBiTAK tarafmdan o/asl en nee zamanda baskl­
ya hazlrlantp yaylmlanacak bu antlann, ulkemizde yerbilimleri tarihinin yazJlmasmda ilk edut» ciustutmest; bests
yukanda da ed, qecen bilimcilerimiz olmak ozere, TOrkiye'de yerbilimlerinin geli$mesinde az ya da cok rolu olmu$
herkesin, elinde bulunan her tOrlO belgeyi saklamasldlr. Bunlar, TOBiTAK ve Turkiye Bilimler Akademisi'nin, en
tase zamanda ortakla$a kuracaklan bir "Yerbilimleri Teiihces! Komisyonu"na gerek olduke;a devredilebilir, kop­
yalan verilebilir ve boylelikle bir "TOrkiye Yerbilimleri Tarihe;esi Ar$ivi" olu$turulabilir...
Kuzey Anadolu Feyt'mn 1948 ytunoe ihsan Ketin tarafmdan ke$fi, Atatiirk'iin bilim ve egitim seferber­
Iiginin en somut iuimterinden biridir. Bu ke$fin bilim tarihi igerisindeki yerini anlayabilmek igin, slk slk
onunla kan$tmlan Kuzey Anadolu Neo- Tetis Kenet KU$agl'nm ke$finin tarihgesinin bilinmesi, ba$ka bir
deyi$le, Kuzey Anadolu'da uzun mesafelerde birbiriyle gakl$an iki yaptnm birbirinden aynlmasl gerekir.
1-Z EY AN ADO L U FAY]
(KAF), doguda Bingol ilirni­
zin sirnrlan icindek i Karh­
ova t,:iikiintUs Uniin kuzeyin­
de baslayip, banda Bolu ~e ­
hir merkczi civarinda catallarur ve once
iki, Gcyveni n bansmd a da U~ ana kol
boyunca Ege Denizi'nin kuzeyinc kadar
uzarur. Ynklasik 1 SOO km. uzunlugunda­
ki gent,: (olusurn tarihi: ge~ Miyosen-Pli­
yosen, yani yaklasik I I- S rn ilyon yIl on­
ce) KAF, olusturdugu dar ve uzun yer
sckille riyle topografyada belirgin ve sik
arahklarla pek cok insaru n hayanna mal
olan dep rernlerinden de gordiigU mUz gi­
bi, hil la faa l, sag yanal dogrultu anrnh bir
faydrr. Bu fay, Erzincan-Murefte (T ekir­
dag) arasinda Istranca, Bolu, I1gaz, lsfen­
diyar ve Dogu Karade niz siradaglann m
te msil etti gi; Ikinci Zaman (Mesozoik
sonlan: yaklastk 100 - 65 milyon y1l on­
cesi) sonlari nda bugUnkU[apon Adalan' ­
na benzeyen bir ada yaYI oldugu sarulan
Rodop-Pontid yapisal birliginin gU ncel
gUney sim n ru uzun bir hat boyunea iz­
ler. Bolu'nu n bansmda, gUney kol bu SI­
rurdan aynh r ve Sakarya Zonu ad: veri­
len bir di ~;cr birlik icerisinde devarn ede­
rek Ege Denizi' ne ulasir. Dolayisiyla
KAF, buvuk mesafelerde bugun Kuzey
Anadolu Nen-T etis Kenet K ll ~ agl den i­
K
$ekil 1.A. Kober'in tasavvuruna gore
heniiz ktvnmtenmemts, yani dag
olusumu (=orojenez) qecirmemis bir
jeosenklinali (= yer teknesi) qosteren
enine kesit. B. Aynt jeosenklinal yanal
daralma sonucu ktvnmlendtkten sonra
otusen dag kU$agtndan enine kesit.
Nedbe, ksvnmlenmts dag kU$agtntn
birbirinden uzaga devritmis iki kenedmi
eytrmektedtr. C. Ara masifli bir dag
kU$agtndan enine kesit. Bu tiplerde
nedbenin adeta qenisteyerek bir ara
masif (=Zwichengebirge) olusturciuqu
dii$iiniiliir. Ara masifle kanat
arastndaki r;;izgiye de nedbe denir.
Kuzey Anadolu Nedbesi 'nin bu ikinci
tip nedbelerden oldugu dii$iiniiliirdii '3.
o.."'l duJ"w'
JWS[ N<UNA I.
len ve yine Murette'den Erzinean'a, ora­
dan da Zagros Daglan'na kadar ge1en bir
kita-kua carpisrna hattryla buyuk mesa­
feler boyunea kosut luk goster ir; hatt a
pek cok yerde bu hatla cakisir', Bu eski
carpisrna hatu (reknik terirnle kenet ku­
?agl veya siitur zonu), ozellikle lkinci
Zaman su resi nce ba n da Pi ren e ler ve
Alpler'den, doguda Himalayalar'a kadar
uza nan buyuk bir okya nusun (te knik
adiyla Neo-T et is [yani Yeni Tetis] Ok­
yanusu' nun) kahnnla n ru ve kapandigi
yeri rernsil eder' ,
KAF'ln Kesfinin
Tarihcesi incelenirken
Karsrlasilan Temel Sorun
KAF'lI1 kesfi nin tarihini dogru olarak
saprayabilmek icin, sik sik onunla kansn­
rilan kenet kusagirun kesfinin rarihccsi­
nin bilinrnesi gereklidir: Onceliklc, Ku­
zey Anadolu'da uzun mesafelerde hirbi­
riylc cakisan iki vapi ayirt edilrnelidir.
KAF'IO, lhsan Kerin'in 1945 yilmda ya­
yrmlanan klasik rnakalesinden once de
bilindigi tezinin savunulduguna ve KAF
Schema der Bewegungsrichtungen der alpinen Deckengebirge des Mittelmeeres
Enh
-
'A
. . ..
'
'
rfert von Or. l. Kober
I
I
... . .....
-r
I!t k l . r u n. ~n l
-
.
Poor ~ "' l'* .." .tum",
Dk L
..
U
AktIt
d..,
n..... ..,.
(~i\...--~__,.. /~ ­
IS., . , 1".:11 .
bn..-.u 5aAaal ... Offt.......
jahrpnl H114. I, Taltl J(,
.
,
...........
i
"'-""';
_.. __ - ,--­
. •­ _
- -­
M. lht. b I : 15 000000
'1-1!
......
GOT II A: J UST US p r, rnli ES
$ekiI2. Leopold Kober'in 20. yuzytlm ilk yartsmdaki tektonik goru!?'ere egemen olmu!? "gift kanatlt " Alp dag sistemi tasav­
vuru. Zwichengebirge ara masifleri (mor), pembe renkli alan kuzeye devrik Alpid (=Alp Daglart'na ili!?kin) kanadml, mavi
renkli a/an da guneye devrik Dinarid (=Dinar Daglart 'na i1i!?kin) kanadmt gostermektedir. Kanatlarm kenarlartndaki kuguk ok­
lar dag ku!?agt igindeki kayaglarm dag kU$agmt stntrlayan kltalara gore hareket yonlerini i!?aretetmektedir. Benim ekledigim
N harfi, Kober'in 1914 ytlmda ara masifi de stntrlayan nedbenin Kuzey TUrkiye'de nereden gegtigini dU$undugunu goster­
mektedir. Yine benim ekledigim KAF, Kober'in !?emasma gore bu yapmm baglmslz konumunu vurgulamaktadlr. Kober,
daha sonra , 1921 tarihli ders kitabmm 26. !?eklinde bu s/nm daha guneye, Marmara Denizi'nin guney sahillerine gekmi!?tir11•
l)
M
,.-r---
.. e '"
,<, .J'J ~ ';: ~~
SO
ile bir digc;r vapimn birbiriyl e kansnn ldr­
gma nudircn de olsa, tarnk olunuyor".
Siiz konusu digp yapi, yani Kuzey Ana­
dolu Ncdbesi (KAN; vcya Bcresi: KAB ),
1928 yihnda Nowack tarafmdan kesfcdil­
rnis, 1937 yihnda da ilk kez Salomon­
Calvi tarafmd an. Wegener'in kitalann
kuymasi reorisi ccrcevcsindc bir krta-kita
carpisma k u~ a g l olarak bastan yoru mlan­
nus nr ve aslmdu Kuze y Anadolu'dak i
Neo-Tc tis Kenct K u ~agl 'ru remsil eder.
KAF'm lhsan Kerin rarafindan kesfe­
dildigi konu sund a bilimsel literarurde
hcrhangi hir bclirsizlik olmadrgi halde,
bu kcsfi n aynnnh gecrn isinin, doyurucu
bir belgclcrne I ~ lgmd a heniiz yazdmadlgl
da bir gcrccktir', Bu kisa yazuu n arnacr,
biiyle bir rarihc remel olabilccck KAN ve
KAF kavramlan arasmdaki farki ve bun­
!ann d:.ly:.lmilgl belgeleri T Urk kamuoyu­
na duyurmak ve Ulkemizde yalnlz can ve
mal ka\'l)ma neden olmakla kalmaYl p,
T iirk yerhilimlcri camiasll1 ln dl§ diinya
ilc dc siire kli rem asra kalm aslnln e n
iinemli neden lerinden biri olan KAF'm
kqfin in rarihr,T sinin yazIlmaslI1 a, hl'lc
onu k e ~fc;d en thsan Kerin, depremselli­
ginin e n ()ncmli tizelligini ilk farkeden­
lcrdl'n Needl't Egeran, fayll1 rarihle mcsi­
ni yapanlardan Sn n Erin\ ve wI. $ak ir
Ahiisscliimo,glu, ilk ciddi aom rahminini
yapan ihsan Kcrin 'in dokto ra ogre ncisi
ihsan Seymen, KAF ill' "qitli nede nlerle
ilgilen erek yllrdumuza gelip r,'all§malar
ya p rn l ~ Nazario Pavoni. Clarcnce Allen,
Dan ~IcK c n zi e gibi, aralannda ya~ l sekc . 1979.
The :-';c,nh ,\ lu tnli:ln Tr,tn"fnrm Fault: it \ :lgt, off' (,1 ~ln d Ict,;tunic ~ i ~n irl'
DC\I'l· ~.
J.
136. \. 2fl\)·2X2: ,) c ll ~i i r . .-\. ~1. C.. Bur­
F.. 19:-:2. Te( wllit'\ "f rill' :\or£1l .\ n;nolian trJn \form
'Ii
f·.I/Ffltlf ,/filr Prrdi(/ jl)/l \l;~ ft'diriilkr
I~lkar : l n: .\. \ ·o~e ll . ~ . .,- 22. Fnedr. \'kw c~ Sohn. BrauIN: hwc­
i!!,;\\ ·ie..h;td t- II ~ ~("n gi ir. .\ . \ 1.C. H.' ( ::muCl, \ .. 1 'J ~2. T he .\Ol rh .\ n;Hllli­
•111 F:lllh: .11/li il f- .l/, dj /t! "!'fll lnl lJ (;rlldl'IJlIl/l ;,./d r:, (it'O(h"n:ltlliL'S.'icric\, c.
i . \. 2n.i-!16; I\crin, I..19K;' T iirkJyL' Jt'oloji, inc Gtn cl Bir It.lk1f 1.'1'.1"1,
I\litiiphJlll.: \i. \:\~l l Z':;9. hilh,lS\,l s. i~-J - .; 2 H , ~i,; l1g(i r, .\ , \ 1. C.. (;iiriir. :\
.. \ C ~iHll~ ll1. F.. IlJxi ,~ ni ke-slip f;{ lllti ll ~ ;lI\drck!{cd ll;\\;n for1ll;Hipll in 1.0 ­
ne\ of re((unil' neapI..': Tur kl'\ ,I' ,I l':.1' t· ' rudy: Sfri J,.-,ili,'> /) ~flJ1"'I/I{f l ilJ!I
HI/,iill F IJl"lIlI lf ilJ lI , 1IIId Srrli/!/I'JI/ill i rm\l:t k ditiirk r l\iddk . 1\.'1' :lnd
Chrisric-Hlirk. -"J. ~ Il' . Erofl. Pak ollr. -'lin. Spel'. Puh..n. \. l27-2hl
Ih lb. ,\ . \l.: 1\ : l d i n s k ~ -C:Hk 1\" l lJ~M , .l.i tri k c- ~ Ji p r'lll1r ~I.:O lll l.:(f y in 'I'm,
f,l1l lr:.lf uIJII/i,(l ip/;lIrlli .1/1/1/";1/111
.\) 1.
key ,lIld
ih in fl uClll'l' 011
1 · r:1~.
earthquake 'ld i \'ir~ : Tnl'JII;r.;. r.
f, ~.
66j .hS-t
T he .'-:onh .\ n,lto1i:m r,mll w llc: .IIl" . 7'rr., r. 6. s 1M·
ll).' : ~ J ro ~ lll, F.. ElIir~ . 0. \ C1\1I WlI, I.. IIJQ2, T ii,k iyl.: Diri F,ly lIaritasl.
!.OOll.ono. ,~ p:lfla: \ 1'1'.\ Gend .\liid ii rlii ~ii . Ankira. J ll ~ i l j ".l,.'l,: hilmeycn
Ukllytll'llb r T1iI ~i y C"ni n K.\F 'I d,l i\'crcn ~e n \' y;tpl!:IT1 Oln kl \ ,l \'C \ ;Id e hi,
anlJ[llluJlI~ II c,cnJc huhl.hihrkr: 'cngii r.. \ . .\1.C . 19l'!O. TrirJ i,r , 'ni n .rt'.
of, tl"" i~i fl i" F.<ll.drm: T iirk. Jeol. K ilT., KOIlr. Scrisi. no. 2. -m ~ . 1\,\ F'r:ln
dah,l Y ;I ~h \ <,; hll ~ lI n ;lrn k fa"l olmaym jeolojik yolpd,ula oLmi l i ~k ikn i\,jn
bilhas"'J Il k! , Kerin, I.. I IJ~() . ;l. ~. e .. ~. .'-I9-),il : ,~ l,'ll~ il ..\ , \1. C. \c Yllm:ll.
Y., IfJS3, "l'lirkiyc'dl' T t:li",'i llc \'rimi: l,c\'ha TckTO n i ~i A\" \HldJn Hir YOl k­
jtub ,. \ ..
10
...,,- _
.....,.., ~ -
.., F /.~
);-- " ;":;\j
~
Teffld l
I
'",,~
--<0.
!#J..
..I ,'It:'
~ ..
1
•
Onu
(Ur90 niytm )
formas yonu
Serpantjn"~i5 1 '05 11
_
DtiniZei Pliyosen
Karasal M!yosen
Eose n
Ofigose n
Kr~Jase FI;~ I
\"." ..,~
.r
iroceremusnrmarl
Gosau-r.pi K{~rase
,; 1
l~:· ':~.
Paleozoy /I<. (Dt!von)
Kosralin
Iz: -:::'~rf;'ra5e
.' ~~
.,;",,0~
~ .~,. > '..----:-'"'
~. ..,.., _ ' " , • • . %,~'
Avusturyalt jeolog
Ernst Nowack
(1891-1946).
ke. l\. n '
J
·s
" ~ ,.....,
~~:'~ "" '"
kesteaen
(: llln: : }r,}( r . ( ,' m !' So ,-. 1.0/ldl/lI ,l".
L
r.
e '('
)'f~::j~:~~l"'!~ ~-----~~ .~ . )~'\
_ <vs:...
$ekiI3. Kuzey
Anadolu
Nedbesi 'ni ilk
l. K II/f:~ ,\ 11.1<10111 F.IYI' nlil ;:: i iltr~J h l 1\'1n Ilk/.. .) c l1~i i r•. \ . ~ l.
-.,.--'f"
Q
A ndezl'
yF:,r
S uy til<.se/lk lma l ek St>n /t-lll
Mifonir zo nu (Paflago nya NedOOSI)
$ekiI4. Ernst Nowack'm ilk Paflagonya Nedbesi herites: (1928 'de yaYlmlanml$
olan "Die wictigsten Ergebnisse meiner anatolicshen Reisen " [Anadolu gezi­
lerinin en oneml! sonuclen] ad" makalesinin 1. $eklinden). Orijinal seklinde
Almanca metinlerin Tisrkcelestirilmesi dl$mda hicbir degi$iklik yapllmaml$tlr.
scni a ~m l~ olanlar da bulunan jeologlar
henUz havatta iken onuya k olmaktir.
Kuzey Anadolu N eo-Tetis
Kenet Ku ~ agl'nm Kesfinin
Tarihcesi
Kober'in D(/f!,ol" i Teorisi ve Nedbe
Kaoramt: Kuzey Anadolu' da bir ke ner
k u ~ a gll1ln varllglnl bilc bilmc k, hersey­
den once, kitalann dtinya yuzcyinde ya­
ray dcvini m yapn klan m kab ul e rrnevi
gerektirir. Bu teori, ciddi olarak ilk kcz
191 0 yihnda, ABD'li glasiyolog (buzulbi­
lirn ci) Frank Burslcv T aylor·'; 1912 ydln­
da da Alman Il1 cre orolog ve jeofizik\ i
Alfred Lorhar Wegener rarafll1dan orraya
a r d rn l~ r l r', Bundan (incc, Turkiye de da­
hil olmak iizere bir\ ok iilkeyi dogudan
bat/va karedcn bUyUk da,i!: silsileleri gibi
dag k u~ a k l an l1l n , jeoscnklinaJ (=yer rek­
nesi) denilen inee uzun, rekne ~ l' k i ll i de­
nizel havzalardan rUredigi sandnd l. Bu
varsa\"lmsal inee uzun hal'zalann, iki klta
araslnda, yerkiirenin lSI kaybl SOtHICUku­
ruyan hir e1 ma gibi bHzUlcrek s l ki~ t/g l ve
i\ler indeki tortul ka\"avlann burll ~up kll'­
rdamk. havzayl iki yandan daralran klra­
lan n kenarlan Uzerinc YIglldlglna inanl­
Inch ( ~ l' k i l l ) .
Jeose nkl inali slnlrlayan iki kltaya
dogru i rilrn i ~ bu kava<; pakerlerini, AI'Usb~ l m: Tfirt , .1m!. ;': /11".• }',, },i1imlm {j : d Oi".i..i. 1. i 5 s.
Z. Bu kOlllill:lki pck b lw lk l i l t= r ~Hi i f :l ra ~ l n d ; 1Il hk!. ~(.' ll~i; r . .\ . \ 1.C..
IlJH7. Tel'f(lll i (' ~ or rllt: Tcr hy ~ ! (b : ( ) m~c: n ie l.: fl l b.~c dc\"d ojlmenr in ;]
colJi, ifjllJl sC:Hing: .\11" . Rrt·. Fl lrl!r I' lrUlrf Sri .. r.:. 1". \. 2U-2J-I: ~t' Il.!.: j i r.
.\. \1. C,l n liriir}. 'l'enlillic hnllllinJluf rhe Tt'{ h~ ;:n Rc.:;,ion: " YI'() .\SJ
S,ri t:~ . \ Cl i C, t'. 2.; '-). xxx\ i+NIS \., 1\1I1\\(.'r .kllkmi l· I'uhli.. hcr\. Dord­
fl'du.
.1. nb , Jliir,.i,r" (; ,, ;( /(.(i, Itl l\;l\llll 11.19.:; w ihli \J.\ 1' 1I1111 21. "l ~ f'b lll \ Ll .
Yal\'lf\ P ek~c: n ' lIl J.· f~f IJn,iJIIIII .I"I",rI" X, 1'1/1' ", lit yMI' I; ;l ~T1 GI ~ I I -J K . S;1­
yl Iii Ii \. 21, Hir ( ; ii I1li " Il ih iy,·,(j kil?o inde :;: 1..'111," hId IJ"::""IIIIJ .lrdmdll
,\',. I""r hd~hkh ~ m .
-I. Xfj'Ji yllLu1!I h;l~l:m l1 d,l S.I\1n Prof. Dr, \'miy'l' flJrm -Enlcm ue ban;!bir
, iun.:um t·,na"1l1dJ K u:r.l,'" ,\ n:luolll Fa\'I' !11 Ih\;\n l\cri,,'in d q~.i l. ~O ' h Y11­
bub h ranhlll f1n i \ l. ' r\i le~i JClllnji Emtitii,il'ndc On!. PmL ob rak ~i , rl'\ '
YJ p:m h" iVd i j colu ~ Edn\lard PJfCj:l"'1O kqf;:n i~ i n i \ildt: 1l1 1 ~[ i ! .\ llcJk
hl1 siil.b ini J\'lkb rh n S;lym Illll:n-Erdel1l 'in de 1\11:rC: .\ nadnlu'cl:l ki iki
Y~lP1\"l birhirinc k:m~l1nll~L ;lshnda l\ulCy ,\ n:ltlollJ \'cdb t:~ i ' !1(kll h;l t l ~ c r ­
mekrc o I J u ~1I I1rr:1 Yj \'Ikn.kllth ki. P:lrcj", \ C :lrk:t(b ~b rllllO 19-1 1 ylhnd:l
Y,lY lln b ll nll ~ \1..' ~1 ~:I;~l d<l not 33'dc \ ·t·lIlm i ~ obn l11:lklkkfmde Ert inC;ln
dqm:mi merkc/. ih \ ii ciurJlllbki lli i l~cb d l}llllb Imaklll Kllzey \n'ldol,.
F ;l Y I ' nJ , l\ u1.e ~ .\ lu dolu ,kpre m mllll ik ilgili hi\'hlf if'Hit'y'('l :llmal11 akrJ­
thr. S,I\II1 Pmf. Dr, l ' m ~lf ,Ertk m ' i n hiu .Jl k {' n tl i~ i n i n l1l(.'rhulll Dr. Ernin
Ilhan (24.12.11).=,o'tl:m i;nccki .1\11 Er\\ in I..lhnl ill' hirlikrc 19]; Ylh ndOl
.\ 1:10 E. .\1.-,",lim. \\"illi:llll II. K:.1l1es \'l.: Frann' ( ;. Srehli I;U;lt'lIId:1Il dc'I'
k nm i~ ob n 'J'/tt f)rffll,' H,ui!/'c Il lIrI .I IrJ1"'l,HJ .• ~c r i, i ll in -J,\ lIUnlJr..11 [)o ~u
turyalt Unl ii jeolog Leopold Kober'in ilk
kez 1914 yilmda ortaya amgl gibi, ya bir
ara masifin (Eduard Suess'ten alman AI­
rnanca bir ifade ill' Zwischengcbirge') ya
da bir nedbenin (Alrn anca: Nurbe veya
"doruk ham": Scbeitelungslinie") aylrdlgl
zannedilirdi. Bu nedbe, Fransizca lite ra­
tiirde 'ci catrice.' olarak bilin ir", Narbe
(=yara izi) ve cicatrice (=yara veya dikis
izi) sozcukleri, dikkat edilirse, birbirin­
den bir zarna nlar ayn bulunan iki yapuun
bi rlqr igi \i zgi an lamm dad irlar. Daha
acik bir ifadeyle, ned be, jcosen klinalin
Isd buzulrnenin dogurdllgu sikisma sonu­
cu daralmaslyla meydana geIen dag ku­
p klannll1 iki kanadll11 bir1qriren r,' izgiyi
berimler.
Erlls! Nor..:(lck 'U t Paf/ ogollyo Xerlbe­
.r;: Bu nedbenin T Urkiyc'de de giiriildU­
gU konllsunda yine Kober tarafll1d an,
1<)1 4 vdll1 da y a p d m l ~ olan ilk yaY ln ta ­
rnamen kuramsaldn (~ c k i J 2). Hu yaym­
dan "ok daha yaygll1 olarak bilinen. Ko­
bcr 'in , 1921 yillnda y a Ylm lan m l ~ ve
1928'de ikinci basklSII11ya p lnl~ olan Un lii
Del' Boy rll'r Erde (Arzll1 )'apIsl) adlJ rek­
tonik dcrs kirahlndaki ~ e k i l 26", bU tOn
Yl' rbilimleri "elTclerini c rk i le mi ~ r i r. Bu
e rkinin izll'ri, TUrkiyl' kOlllll u biilgesl'l
lircratiirdeki ilk yanlmml, 1926-1 927 yd­
larlflda T. C. T icaret Vckiil eti 'nde de­
rnir-"e1ik sanayii yerbilim Ul.malll olan
,\ kdeni:rl'i1di nc
\ a l.lm ~
oldu!hl fJlIIli nr ,
"i(f 1)/ T!lr/'r.r, u."i,h no/r.t Ii II
4
fir /' (;rlllll 1!..~
IlJr Sl!'llll.~/"(fph., (wd
If "' /)·
(// ( rpl'/u Jdll nl:1 b !cJ, Tck
kd ime ik K\ll,c~ .\ n;Hlolu F:t:I 'ndan \l' Y" hurJda h el h ;l n ~i bir iinl.: mli
:mmh bnb o b,l h"edi lllle m i~ o]l11a"'l. hir .\ n;ldolu b h..SlnUl \ t:yJ
hlokunun \ ':u b ~lI l1 n tl.ru~ll l11 :l m:'l~1. 1l./-JS'tk kqkdik'll I\mcy .\ ll:Jdnlu
Fa~ l kaHj mlllJlliilkcmi/de pck \'lIk jculoKw; lfmdJIl YC(lni~ l i Y1Jkmo or­
t,l!aTln :l k,ld<u ,lll b~ll: lIn ,lml~ nldllA lJll lJp;ih rermC\i 1J; 1~l mll1d an ilgiill,:t ir.
i Bu kOJl1 ltb U ~ l;1H Il1J2 Elzinc:mdc:pre mi milllJSehc:riyk f.'Nmhul'/) rr
lIilim Tdl1lfin 21 \ Im JlJlJ2 l<lrihli H' !h2 nunw all ~:I~lS1 l1d;l ~ : I Y lll !a­
m l~ {l ki u.~ lI m YJl-lll.1 . I\erin'in ItJ-IH m;\kab indcll iilll:e KIlley .\ natlolu
FaYI hllYllllca l;lm3 K.\F 'lIl J O~ f\lh ll ,ltllnh gt:ll\' bir fay ku ~:l ~' oldll,:lu llun
f:ukln;J \ 'Jr m a d :lO ~ l y,lpll:Ln \' :d l~ l lul:l r;l d cg ill mc: m i ~ ( i m. OkllytlC llnun
ehll{k rll n ll ~l1 hll).!iinkil y;l1.Im \'C(,',ullhur i.rrIIWi", I,bllfin III , \ ~.I h k
I'N5 t;u ihli \'(,; 4S 7.~'I Y l h tk q.:i,indckl hclli'.e r b;l ~ h k. h YJllln . U .\ l:J rt 1992
tJrihJi y;lII lll 111 bu .1\·ld <lTl hir [ :l1n ;nnl;l~K l"'l Ill{e li ~ i lHk di rlr: r. .\llC;lk Ke­
rin'dell iinn' I\.\ F hO~ 'lI nea y " pllnll ~ nb n \J h~ma \'e mmm bn Ib h;t iilKC
Im Jl';l ~erc k I. nou:! Yerihni1 ol:m 1979 rarihli YUllnJ.2. ~c r cksl' de hit:lz
dJha crwllle! IJw lIJ Aa i n S'nI{l O't)'f1111l i\'in y"JZdl~m1 iki ym da f;U t1~ ­
ml~ tlm : ~~· n~or . ,\ , \1. C.• 19~ \ Ih" ln Kcrin -lu YJ[1 \'c c\crleri: Ihsan I\c­
lin S, mpm:y'llffiu, T i l rk i~'c Jc:nlllji I\urumll, Ankar:1.bi J h "JSli ~ \. 10 flm y;l­
ml.l \"crilcn "I\erln bihliyn,!:r.lfya."l" nc y:lll k 1\1;If,l!;lnnd,l JlI-II YlhndJ y3­
ymb nrm ~ olan P.:
unir \"l' f\crin Ert ilK;m dcrn:m i m;lb k.\i de J:thil. bi,­
ka ~ cksik i ~ c rmt'k l nl iT l : Jyl1l kirapt:t "·riirk.iye·nin {l'krnnik t,nihinin ya­
)l1S >11 ~l lll lllln ':l j:, ( h :l ~ l l kll y:ll.lm . oz,l1ik1c s. 4.1-+6. Tiirki\ e'nin ~ ''1 l1\ lnll1
.\L 0. l. N Itt I Er:lrm{cn'tk n hugiinc kJd:u rlim tektomk "lOltbll1 J te ~ e h,
d ll~ r lllm
$ekil 5, ErnstNowack'm ge/i~tirdigi Paflagonya Nedbesi fikrine teme/
olusturer: Eduard Suess 'On daha onceki A/pid ve Dinarid
kavram/anndan RudolfStaub ve Wilser gibi je%g/ann geli~tirdik/eri
Pontik(siyah) ve Dinarik (d{j~ey 9izgi/ijsilsi/e/er kavram/an", Bun/ar,
aym zamanda kabaca, Kober'in A/pid veDinarid/eri'ne kar~llJk
ge/mektedir ($eki/2). Nowack, Paflagonya Nedbesi'nin bu iki si/­
si/enin smmne kar~llJk ge/diginid{j~{jnmO~. Salomon-Calvi de
Wegener, Argandve Staub'uiz/eyerek, bu nedbenin Lavrasya adl
veri/en kuzey ktta/ar top/u/ugu i/e Gondwana knes: adl veri/en gOney
kltaslboyunca 9a rp /~ tlfjt sinafiye tekabOl ettigini terzetmistir
(Staub 'un 40. notta veri/en eserinin 5. /evhasmdan kismen a/mlldlr).
Avusturyah jcolog Ernst Nowack' m ($e­
kil 3)" Ankara'dan hareketlc Tu rkiye'nin
kuzeyban biilgelerin de vaprru s oldug u
jeolojik ve ccgrafi arasurrna gezilerinin
raporlarmd a bulmustur". Bunlan n, hie
~lip hes i z en one mlisi ve litcraturde en
cok ilgi giirmU§ olaru , 1928'de, Alman [e ­
oloji Ccm iye ri (Dell/u he Geol ogisr he
Gesetts ch af rs der gisindc ve 1932' de
Cmfralblot!'da vayr mlannus raporlardir.
Nowack, kabaca, Eregli-Sinop Beypaza­
n-Ankaru dortgcni icinde kalan alanlar­
daki yaptsa] jeoloji ve stratigrafik goz-
lemlerine dayanarak, Cerkes-Devrez Ca­
dcvasa bir hat oldujiunu belirtmis vc va­
randasi Kober'in rerirn ini kullanarak,-bu
fetrnis (Sckil 4); bunu Wilser ve Eduard
cizgiye Paphla}!,ollischr Narbe (Paflagon­
ya Nedbesi) adrru verrnistir. Dinarik ve
Suess' un daha once ki vaymla n nda ta­
rurn lanrms clan Pontik (TLi rkiye simrlan
Pontik sistcrnlerini aylfdlgt varsayilan bu
nedbe, Nowack'a gore, Kobcr'in narbesi­
icindeki Karadeniz) siisileleri ile Dinarik
nin gorevini gorrnektcdir.
(T urkiv e smrrlan icind ek i To roslar ve
Orta Anadolu) silsileleri arasindaki ayrim
Nowack, 1932 vrlmd aki yuyuu nda,
haw olarak taru rnlarms ur (Sekil 5).
daha kuzeyde Eregli-Inebolu ham ara­
Bu hat uzerinde steak su kaynaklarr ­
srn da benzer hir d i ,~ c r hat bulundugunu
one s [i r m li~, buna da Eregli cizgisi (E rel ­
run bulundujiuna da dikk ar ceken No­
Ii-Lillie) adrru verrnistir (Se kil 6).' Avru
wack, bu cizginin, tum Kuzel' Anado­
lu'da dag silsilesini baudan doguva kese n
vayinda Nowack, Eregli Gizgisi ilc Patla­
gonya Nedbcsi arasmda kalan alana, yine
Kobe rin re rmino lojis ini kull an arak
Irrt .":
Z,,'ischellgebirge (=ara rnasifi) yorumunu
\ .\1..., h.·
\ 01 \d. l h M " ".
r
.\ 1 .\ 1.1 1'11.
getirrnistir.
v-I
f
\ 1I.\ I".:" I r&
5 C 1.
Wilhelm Solomon-Catoi" V I' TIJlwle
li B ,IIn.
li:t
Ham: 1930'lu yillarda Alrnanya'da csen
u. IJ,d,
I I I ll ' / dJ" .
JIl IIJldd.
Nazi rlizgarlan, Muscvi koken li, Heidel­
1>11 11' 1, In 1111"1",11
be rgli buyuk ustad Wilhel m Salomon­
1" 'II._I,ll,'n " 'I',I,
1'; ,1 h " . Ln ' Jll li i.
Calv i'y i, 1934 yihnda T urk iye' yc t:l~ t m l~ ­
1' " 1\••,., ilill...,. U
[If (Sekil 7)". GeGe n l'UzyJl sonunda, Alp­
T T•.
ler'de ki Adamello masifinde dokrorasim
Z 1.11 II>: u ltl:d•.
7.a %., lI n lll ...li
yapan Salomon-Ca lvi''', bllrada Kuzey
Aipler ile GUn ey Aipler' i aytran iine mli
.,~\\\\ G a ld tyil Zonu' Andez,t/J uf iJ C~a lrllp' " ret3s e.Eosen. 01,0 5<-'" ?-K.afilsa J N~J" f1
bir klflk ham kqfermi{ , buna da, hanm
ll ll li 8;ti~Yil 'P<1 'lagonya Zonu ,Kn:.tahn, M tt ta mo rf,l'... AU Pa1oozoYIJ., /T riyas ) LISTKlafi15 iJ, EO~8'" N~OJ tl n
en bdi rgin oldugu T onaic geGidine arfen
/.,,1.9;
1 : Erf:g lt sah li ZOfIu (£r~/J ra$k6mu rii hiJvzi1sl): Karbo n Perm ( ?,..AI! Kf fl lase Usl f<r ela se
0 :Gel"r icuntui m
Etffl)iI Hi.'llrl
,,, ,,,,,"' ; Pa fJag o nya Ned bes!
T onale Ham (=To!ltl lrliflie) admt ver­
- - - : Bi. yuJf. SBfllcllfJillier
_ - - : Bu~ilJ. anrl/dma/ler
mi ~ rir " , 1905 ytlmda Salomon Calvi, To ­
nale
bblgesindeki ~a iJ~ mab n n d a n harc­
$ekil 6. Ernst Nowack'm, 1932 Yllmda yaYlmladlgl Paflagonya Nedbesi konu­
kerle , T on,1l e Ha[[t ' nlll, Edu ard Sulu ikinci sentezinin haritasl 13 •
l' I boyunca uzanan bir czilme haw kes­
~ . -l illoir.
\11 1 . \ 111, 1",.1 ,
I ~ III III
EI ,'~ h
.--
:-'111" 1'.
' '\ ' l .' 0I1\ l HI'.
;-. ~ ;-.I.II Ll ll
l. nll ':I ,\ "
b'i"lcrillin wi hi i.-;in i'e hirkJll \ 11dlr ;1~TI hir e,<; r H/.erindc \J h~ nl Jk [J .
Ylm.
TJylor, F. IL 1910. BeHring of the '[ \,:rtwy moullTain hell on rill' ori~i n
Ill' the cmh \ plan: (;~olflJ!J/ltI .)'II(/rl , (if Imlric{/ IfNl/tlill, c. 21,,.119-226.
7. \\" e ~en<; r . .\.. 1412, Dic E IlN c h u n ~d c r Kflllnncnrc: Prl rnllll nn J (,', ­
".e.f. .l/i/l., yll S ~, ,. IHS· 11Fi, Z.;.1-Z56..107·.;09: Ilfl!. Die EnN chun.:!. tier
KOnlinl.:nrl.:: Crld"1.i.crnr RII!,dJfn(fu. c. 3. ,. 2.7f>-1.l)!.
x, I\nl)Cr. L.. 191-1. Dil' R e we :':\I n~,ndlt ll ng tier .\ Jpincn De-cken ~e h ir~c
des \ Iinclmecrt." : Prt' t'/luumJ (;ro:.,-, .lIitt., yll MI. 1.. yanciil. \. l 50-Z:;6
\ C b ', 36 n.: 37. 1. ·1Jf"h , II.'l.t lw f,t \ 1: Xllrl; ( rerimlcri \. 2S\'de ilk Jeli
el'"mekrcdir, Eduard SlI l:\~ · iill l. f..~li t"h rll.l!,dJi,.!" ~er im!lli ilk kulb nJIl01­
dUAll konmumla Ilk" ,l~ IIIC ~ CI , S. 2.) I sol kololl. dipnot \.
(I ,
xn'
9. Stille, II.. I'W'l. DeTSrJmOlhauITI ller ~dJ i r;: e und \' orlaenlk r:
CM!!rh (;;o/. hl/., 19! 1. 1~ .rjJ llx"r, 4. "' fl.{t/ Il l lt , fl. PfJrt if , Suit! X I W i·
t',., J) . (;rJii(;l ~ Rcunid:l, \ iJdrid. ,. I 74l)·17711: ii/.dlikk bkl. ~ek i l I (S,
17i lli.
10, Tollmann. ,\ ., 197.i,
(; l'/I n dJI ,-i l/ ~ lfi ifIJ
til''' .l /pi" tlf Drt't ' "lr fl f," if:
Fral1z Ik lltickl:, \\'ien, hi l h :l ~ ~ a ~.zXf)-Zi'li
II. Kober. 1.., PHI, j), ' r BOIf d".I~Tdr: (;d"iitkr H o rnfTa q~ cr . Hcrlin, .\
14\ k kl ~d i l. lbh"i J!;cc;e n ~d i l l\ ll hcr ' i n vuk:m da K dipnflua veriten
m ak 'l k ~in ill .;i, k \'h~ S1 nJ;1 k i l'lIb n:nkh t:,blunun hU,2:iin kil sahil \'il::::i ­
kr i I l' enkm I'C boybm harlan atl!al:lk hali t\:c Im irlq tirilmi1 \'C hirJl
tk ~i ~rirj llll i ~ , i~':l h-b l'Y:lI, bir kopya'l lltLm ilMrw ir. I kill Tiirk\'c hem de
\ll11Sbf'1rJ \l !itcfatiirtk ell \ ok btl "IY,lh-heyu ~ek il ~'JY ,!::m n!Jwk bilindi·
t i, (Jk:!t Tiirklyc'nin kOlHlffiU I1 11
;l~ l k ~J }!,ii' t ernH:ui~l iljin burad:J O!HlIl
yerinc. Kolter'in IC;! I-t lllakJlc, indc YClik n enfcs. b kal hilh;IS' J ~ cn.-;
jl.:n]o!::!J.rc;\pek J Z hilincn hJriu yl \ CriYl1rUlll. f\ubcr'in 1')2 1 t trihll I.k T'
k i t~ b l n lll )ckil 2tl ' s l i~' i lll 11' nim (.'ilmItJl r i.tr llJi li m l i J:,,;i'tcki I ;O.\ r;lhk
!If.JS ~ ;1\' 1 4 ) 7 ) y.lI.llllln 2, icklinc \CYOI ,"i!Tn Erili, 'in .I(f'IfIvrj l,IrJj i dt:r \
kil.lblllll1 40. ~c k1in c hb.. kilr I. ~ . 11i. c;cni)lctilml} 2. lu sh 1\l6K I, t
Cniv. Yay., no, 7XlJ.l,t i"'ni\-. Col!T. En't. Y;ty.• ll ll . L \)
12. ~fJ \\ a c k' lll ~.I) Jm l \ C iilkcmil dcki hi:t.lllt'tlcri i,i n hkl. T r:l\lrh, F..
1l):1 1. E rn ~ t ~(1 \\";\I..' k: J /i !f. GrQI, Grsd l. Wir", Co 3lJ-l I, ,. l 27·2,;7.
U. :":nwack'm ' e\':Jlm ~i1 / c r~jh ];lfI T r;nuh'un nur 9\!J ki nd rnlojisinin
229. sn"f",mua \"l·rilmivir. .\ym ycrc.k ;\ ow<lck 'm lk rkd1!~ i jenloJik rn:l1 ­
I.c mc h;ikkmd:l k<: ndi, i d l ~ l mLl k i rn e:i lc k t:l ~ b fl rJr3(mJ ,m ya p l l m l ~ ':<1 ­
~ mb T lb bch rtdm i~ t ir. \'oWJl
' k'lI1 btl knl\mlaki Kendi n crkri iljin hkz.
\' n w J~:k , E., 192l", Eine Rci..c jm wC"lpontischcll C;ehier .\ Ilawlicns:
l tl !f,-n, (;,ull. E,-dtu,Jd, llrr/iJ/ , c. Il l2K ".l yl. Ill , ,,, 1· 16: 192 ~ , Eine
R c i ~ c \lJ1l .\ nI.:
Oril wm Seh\\Jrl.en ~ lc c rc : !riUflt. (;r.lrl/. En/I:u ndi
BrrlUl , l:. 1 9 2~ , ~ :lY1.lJjlO , s. 414-426: IQ2:o.. Die \\ ll' h [i ~, { e n Et.l!,chmsse
meiner ,\ Il.ltoli;;c hcn Rei,t.: n: l t i /u hf , IJf utJ(n. (;' IJ!. t:fJdl ., ('. so.
~ I() na t ~ b e r tc h t. \ r, X- IO., . ,;04-.,12; 1929, Lill g~ ,\IlJtolil:m ~o nJ k ii\ [c :
lritJ,)r. (;rjrll. ,.:,.,lrllndr Hrd i" l". IlJ2lJ, ' aYI. I /l, ~ . 1-12: 19.H . Jnm­
n ey~ in non hern ;\ natoli;l: G, f)gr. Rrc.. l:. 21. , . 70·lJ2: ItJ,;l, I\r('idc­
En{\\icklun:: tlnd (irnBr ktonik in :\o rd-,\ narnlil'Jl: (:'1IIm/liI , f. .I/in.
(;{'IJ/' f ,r/;ilmt.. YII 19.E , kl\ lm UYI f). \ . l Kf1- 29tJ; 1933, Die _t.:colugi\<.·­
hen \ 'c r h;t h n i s ,~ e dc, (i chicrc:i l wi\chen En: llii und lIoll! ( ~ (Ir d;llI; I [Ol i­
en): .t il t . .i1, Irh.r. Wi n! !nt/ / h.- flfl l /II tH . Kl . C, i U. , . ::;0-.\3: (9)) , Die
n.
Ohclltkh;,;nj:iC\IJltlllle, \ 1I.ltlllicn, /J( / uiIl tl n nJ ("I'!,p , .1Iiff ., \'11 ii l , ~ .
2J4.2J6.
l-t, "Jlomon-f:dh-i. ;!(!lm. 1929 )'11mJ kaJJr ,..dcec Wilhelm Salomon.
(!.l ila s(lnr,l liok sc nl.i ~i merhun1qi nin aib inin ,oy:llil nl;lI1 {:;\h-i\ -i tic
cklcycr<,' k \\'ilhd m S,llnmoll-(:.J.l\"i u!Jr"k y;t/.m l~{I r. Hu hii yli k J e(J ln~ ll n
y a ~ ;JnJ I i\'in bk/, \\'urm. •\ .. 19Sn. Wilhl' lm Sa lom~ IIl-C :l Jyi : l rt f.;du . 0 "
II l ffh , (,'rr,{ Gu rll. , r. 102. s. 141 -146: PLmnc:m rid . .\1.. 19,;:-( Z\lm ( ;c­
d:ichmis ;1fl WIlhelm Salonloll-Caki: RJI/ltrlo-C([mla .11/11. 1'11". Fmll/d.
StudrnJ.vh . CnlC'. /I , idd llf rr., 10. Yll. cilr n. \..; -(1; l l}h.~ , :l~ m yCf{le,
yJ!Xx. eilt 43j.H s, 4 t'e \O n f.1Sl: .\ync.l Widm;1 nn'm kir;Jhmm hir , onTa·
ki l1(1( {;( \"crik n rcrriimesinin ni \'c n fl. ~ ;l\"f;tbr In J hk, .
Ii n b~ Widmann. II .. l<:nil. ,lltmirl: f'"i t' r~Jilr R.l/ormll: ht :mbul Pni·
H:r' ltl', i ( \- m h p ,I ~ :t T Ip F;lkiilrcsi .'\ r;lriirk'iin Yii/.i'lIld i f)1I~ lll n YI!lnt
Kmb ma ~ Jyml:tn {l/cl Sl'r\ " (St: \'ircn .\. l\u Jnl'lgil n: S. !lo/,kurt; Ilfij l~
n;dl F..\ fl lmtl H ild/l"t. ;h i~ft. 197.\ Lm,1(. Rern\' Fmnkfllft :ri\ Il. ~ . [4",
iJ4.
16. S:llomon, W.• 1 ~9U, \ Iun£c .\ \ icllo im 1t;tli<.'n isehcll .\ mcil der .\ d J ~
mellll.l:ruppe, I n ;ll1 g ur:l I - f) i , ~ c rr ;\ T i n n IIlr Etl:tn~ lln ,g tiel DnkmfWiirdc
d"r ph ill ,!itlp h i ~ehc n '·' ;Kllh iir der ! 'nin:r,ir:ir l,eipl.iJ.:.: l t ll _.ril r. J>ru/(( 6.
(; TlI/. (,'(""II .. l'. --12, ~ . 4 S ()- S.' .)
17. Salomon. \\' .. IKYI, \ 'ellc Beob;ld'll lll1,:!:(,'11 a u~ lk lll (icbierc tk r Cim;1
d',\'m lind d t:\ ~ I onrc .\dJmclln: T{,hmmtl..' , .l/i".. PrIm;,.. .IJif(., l ' . IZ.
~ . -l12.
IS, S;J IOnlOn, W.. 1~'(J2 , \ull\'e n"''Il.:f\-3zioni nclle rCCll1ni tli CimJtI',\"ta C'
cd l'.\ tI.llncllo: (;il1l . .lIi". (.' i.II. l' m ., c. 3, ~ . 14S
11
ANADOLUNUN TEKTONiK TE~EKKGLO KROKis;
~
:"..: ,
-'
I
""
~ • \.
. -f
"
•
•J. ..
,. i "
.
$ekil 7. Noweck'tn
Paflagonya Ned­
bes i'n i, bir Kuzey
Anadolu kenet ku­
$agl (kendi terimiy­
Ie "sineiisi"} olarak
ilk yorumlayan bu­
yuk Alman-Turk
jeol og Wilhelm
Salomon -Calvi
(1868-1941 ).
ess un Alpid ve Dinarid dag ku ~ a gl sis­
rcrnlcrini birbirinden aylran buyuk bir
bolgesel hat oldugunu one silrmiis (Sek il
5)"', 1932 yihnda, bu hattm Alpler'in ban­
sma da tasarak Korsika Adasi'n a kadar
uzandlgll1l varsayrmsnr".
Salomon-Calvi, T urkiye'de ki cahs­
mulanna once Ankara cevresinde basla­
rrus, daha sonra ilgisini kuzeye cevirrn is­
tir. Turki ye've gelrncden hemen once,
Kober ve Stille'nin kurarnsal cansimn ar­
nk gecersiz oldugunu farkeden Salomon­
Calvi, Wegenerin kualann kayrnasi te­
orisinin atesli bir savunucusu olrnus: Kor­
sika' da n Yugoslavya'y a kadar uzattlg l
T onale Huru'm da bu cercevede bir krta­
kita carprsma harn olarak basran yorum­
lanustir. Bu yeni yoruma gore Kober'in
nedbesi, aslmda, iki kitarun birbirleriyle
carprsuktnn sonra kenetlend ikleri bir ke­
ner ku ~ agld l r. Salomon-Calvi, bu yepye­
ni kavrarna bir de ycni terim ruretrn is ve
syl/(/phic (sinafi- eski Yunanca'daki <J\)­
voeuo: birlik, ritm birligi, uyum) aduu
Ve fl 11l~ tIf .
Salomon-Calvi, 1937 yllmda, Ankara
YiikseJ: Zima/ Etls/i/li'sii (,'altjmalart seri­
sinde 53 numara olarak yaylln ladlgl G c­
ologisrhe Beobarlt!lIl1gell ill del' Tiirkr i
(Tli rkiye' de j eolojik Giizlem ler) dizisi
makalelcrinin, "T onale Hartl'nm TUrki­
ye'deki Oevaml" adml verdigi dokuzun­
clisunu bu konuya aylrarak, Ernst No­
wack'lll ranlmladlgl, T lirkiye'nin kuze­
yindeki Paflagonya Nedbe si'nin asllnda
bir sinafi oldugunu vu rgu la m l~, bu hartln
doguda Iran ir;lerin e, hatta Glineydogu
Asya'ya kadar izlenebilec egini one slir­
•
'
:1
$ekil 8. Salomon-Calvi'ye gore Anadolu 'nun yer yaplsl ve bu yet» icerisinde
kendisinin Tonale Hett: edmt verdigi Kuzey Anadolu Nedbesi 'nin yeri23 •
mustur". Onun bu onern li yo ru rn un u, 0
zarnanlar pek az jeolog anlavabilmis, hele
ulkemizde bu onemli yaym ne vazik ki
hicbir vanki yaprnarmsnr.
Daha sonra M'TA Enstirusu'nd e de
calrs an Salomon-Calvi'ye, unlu Rus je­
olog Ivan Musketov'un kcndisi gibi iinlli
bir jeolog olan oglu Dimit ri Musket ov
basvurarak, T urkiyc'nin vaprsi hakkinda
derli toplu bir eserin bulunrnadigiru vur­
gu la m l~ ve Salornon -Calv i'dcn bu konu­
da bir cser yazrnasrru rica ctmistir". Salo­
mon-Calvi, bu konuda 0 zamuna kadar
y a p il n ll ~ cahsrnalann yerersiz olougunu
bildigi halde, bir ozet yazrnava karar vcr­
mi~ ve 0 yillarda ulkerniz hakkinda kale­
me almmis en onernli tektonik senrezi
olust uran iinlu makalesini i\JTA dergi­
sinde vayr mlarrus n r. Burada Paflagonya
Ncdbes i' ni ilgilendiren kisim, iistadln,
makalesinin 57. vc 61. sayfalafl araslnda
vcrdigi yorum klsmldlr (Di e Dell/ ung
der paphlagollisrhell NflTbe: Patb gonya
Nedbe si'nin Yorumll). l3urada Saloll1on­
Calvi, Wegener teorisine giire Paflagonya
Nedbesi'nin veya kcndi terimi ile T ona­
Ie ~b ttl ' n lll (~e k i l H) kuzey Im alan ile
Gondwana kltalafl" arasllldaki ~a r p l~ ma
kUpg l oldugu yorUll1 unu ayfincIiarlyla
r e k ra rl a m l~ ve bu nedbenin , makalesin­
de siizli ge ~e n depremlerden de guriile­
bilc<.:egi gibi, halii faal oldugu tezini, ay­
nen se lefi Nowack gibi rckr ar ed erek
v urg ll l a m l~ t1 r.
19, S;I!01llon, W.. I\){JS, Dil' ,J1 pino-din;lrlSc hl.' ( ;n':l1Ix : I'rrn. l. i. g(l)/.
f,I;,'I. ( Ill. no. i;, s. I I- U: ,l~ ll l not i\'in ,lyrlGI ill.,/ . IY37. Dil.: F (l rl ~ l' { ­
Rl'itlu.{J" JI.. " lyl 16.:1.. 341-.'·B . Kohe, 'ill de kcndi {crimi lIl:dhcyi f:l nl m ­
111 1J .~ da Ton.lld inic in I\k m:Jsicn: . 11I ~ (j :: ,.,. d o .Il, lI'i.H. Iri,''' , /I/(/th .
brh n " Ilil inci \lI 11 fhir yer d q~ i ) l i nlli: ldi\ luKJ\yonl ham" ifJdo ill1 klll­
IJ II J llri' iJ.~ _ AI.. t'. i·t \. I l i- l l lI
IJn nll) (Jl d tl~un lJ bllr;ldJ hJmJ J tm:l~ i~H:r il11 (yu;"Jm!J. nol !f dc \'I:rikn
!.t Salomun-C;\!\·i, W,. 1940. Kum : t ' ucr\idlt ijhcr dl.'ll tl.' kIOni ~ dll:n
m ~lb k ~i n i n ZS I. sa~ f ht ) . SJ]omoll-C:lh i'nin ~ ",\I.[Sll1; 1 ha 111: k,ubr Ko­
BOl ll .\ Il:ltn liclh : .l/J 'J F il i I. .llml1., "CIll' .:;. sJyl Ill S, s. .15-; 4 (\'ok ~c(l.:r­
her'in Iircr;lnir a\'.slmb n l JICn dnyurul'u olmJy;1I1 IlJ\-I- nlJ.kJk sindc allt'
~ i l Tii r k ~"C i il. C( i<,:in !lb . 'i. .;0-3-1-1. \1 1I ~ k C( O\ 'un licN ' , .lS'dl.'.
~lI ba d,\' f\ol)l,; r'in, .\ Jm:\nlis ~ j d m JI.j(JS'dc sllnllbn ~l' k l iyk T un:lk ILim
Z4. Ld.;J ;l ~lk hOO miho ll yll ilnn: i1c 20(J mil\'oll \ 11 iif1("C :l r J~lIld,l l!iini.'\"
y:lnkiill'dc hlllwlJIl \( ( ;iillcy .\ llIcnkJ, .\ frika, .\ll[:Uk l i k:l, lI i nJ I~IJll ~ 3'­
k:1\ r.llu lIHhn cckili: nJiJli ku~ k ll, uzd ur.
20 SJlomon-C:Jhi , \\' .. IIJ"Z, \'tlf Ei llli ~ cr Bcrichr iihn Cilll' ,~ t: lJ l o~ i \ch l'
nmaL!;JSI \t: .h llW:l1YJ\ LlIl O lll ~ ;lIl H' :Idflll, Jb rH lI indi,(:m'lll lHl.!!iinkli
Rei\c Il:ll'h r\or\ ib : SJN IIIJ.'l..JI,O', do'lifitldf" IJ,. .liar!. I\';J.'., !/ltUh.·nI/ ­
\ bdy:.l I' r :J lk ~ ',:y:lktinl' :J ~J~ 1 yubn k ar~ l h k :::d l.'1\(; ond k r Jl h ~ l mb li
INI A'I.. c. \lJ,;2, 7. .\ hlu ndlulli!;, iizdl iklc s. 8 \T ~onW I
;lLIll h ii ~(\k kH;'I , Bll kH,l Ikilll'j Z :l m ~m \b ,\ clas \ \" !l im llk Y;lII l1 ~ l.i Tl n lll
21. S;dOlnon-C:Jh-i. \\ '., IY.W, Ept:lmph(Jrellc. 1. Tei/: SitzlIllJ, :ibtr. tit'!"
:1i,
·,IIlI ;\\ lyIJ jlJ,\ :lb mUl). C;linl:Y.\ mcrib \ l.'.\ nw kllb dl~llll l; lki p.lC\·<l b n
.hr;t"·;! ;1<: \ :l TJ)J~ :J r.lk IHl ~illl " [1 . \ l p. H i rrlJ lJ \, ;l , l n d (l I1 '; I. ~;1 dJ .~ k \l ~~l ~t IH
IIrid"/"" %. ,ll:arl. Jr H f ., !/It/th , - MIIO ...... AI., l', I ll ,l O , ~ . -l- \ e l O.
22. Sol ]t111l 011-CJh'l, \\ '.. I Y,n , D ic Forb l'( lll n ~ Jer T oru ld inil.' ill der
T iirkl' j; (;c l~ lo.t.:isl' h t: lk llhJ( hnm:;,c lI 111 J er Ti irkl.'i. ;":0. f) , rill . /.ir.
12
il l ll}run1\ll~ b rdll .
25. !"llniL I I. \ '.. IY-l-4. " IIt.: 1il.:.IIC ~i~m ll ~'niq\ 1I.: 1.:11 ,\ n;aol,,;: sClHt:lHri­
IhSt" ; Ketin 'deu Q IlU Tiiri· je% g/a­
rtn Knze» Alwdol" Deprem KlI,wl; Hat­
J:tndaki Yaymlart: T urkiye'de yerbilimin
taruuhp orgutlenmesinde kuskusuz en
cok hizmeti gecen kisilerdcn Istanbul
Dniversitesi je oloji Ord. Profcsoru Harnit
t\a tiz Parnir'in (Sekil 9) lsranbu! Olliui'!'­
sltesl Fen Faeiiltesi iUecnlu{{sl'nda, 1944
yilmda yaprlgl yaym, bir TUrk tarafindan
Ku zey Anadolu deprern haw uzerine ya­
pilan ilk sentez dcnemcsidir, Ne var ki,
bu de ne me, Nowack ve Sulornon-Cal­
vi' nin (va nl is old ugu lh sa n Ketin'in
1948'deki makalesiyle ortava crkan) rez­
lerinin , ye ni dcprern olavlarryla sozdc
desreklencn bir tckran olmaktan ileri gi­
derncrnistir". Kerin rarufm dan duha sonra
gclistirilcn, Kuzey Anadolu'daki dcpre rn­
le rin, bahsi gccc n nedb eden tarnarncn
baglmslz ycpyeni bir yapllllll sonueu 01 ­
duklafl gii ri i~ ii, bu deprclllicr ii7.crindeki
atlmlafln ayflntllaflyla haritalanarak kine­
$ekil 9. Kuzey
Anadolu Deprem
KU$agl 'nt "Kuzey
Anadolu Beresi"
adl altmda,
Nowack 'm
Paflagonya
Nedbesi fikri
gergevesinde
yorumlamakta Israr
edenjeolog
Ord.Prof. Hamit Nafiz Pamir (1893-1976).
11 11 :1 1<:: l"lll11lilll ("'l iur~·i/(..i Frn F" l:ii l /I'JI .Ilr' lIIl1tlSl, c. l) , ' I.:r 3. \.144­
15K :IYrlt:j hb , IY4-I-, l\u/.cy l ~ l1 ;llJ o l ll ' lll lll dCPfl.'Hlkr y:Jp:.tl1 hir bno l:
'I iid F/ ~i1; tf T(d;ii lIim/ff SII.'.fr wi rdM lJildiril tr i t' r .l r,' ;:"I. ~ J~ I 12.
s. 4. ( ;\ YTt hJ~ k l ,.1Iufckri ~c ni d l.' n n U I1l ;Jf :ll.m llll ~ ; 1m ~:l ~lIl I Jr llJ d J P:lmir.
"lll.:llix:: " ~cri lll.' l>tnlcr 1m ,ml:llll,l ~t'kn "b..:rl.: " kt.·Jj lll~),in j ku ll' lJl ml~ m).
PJmir hll w ihll:n iinc.; 0 I.JI1l;\ nl:lf :!.~ i . . rJIlI olJn It1'i3n " Cl lll ill.: hirllkrc
1\.\1-' buyul1l"J HIJn Erl.inl Jll dcprclili li/.crilll.'iki. ( (l .~rJ fY 'h,' 1 I. I I. .\"' ul
ilt- dc c,:muill \ t' Er!J,IJ dq )fcmk ri ii/l.'Tl llC1m m,lkak ~ :.t~l m l ' ill1l"} tlr. P,l·
mir, I I. \. \(: h (IIl , I.. 1940. P ',l" Erdbt:bt:n in lk r T tirkl.'1 Hl Ill DJ2K
I)cl cmbcr 19,)1): (;w /. RNndJd, .. l'. ,H, s. 77-j S: 19·41. I);J\ .\ n;lfolillcht'
Erdkbl.: n El1c.k 19.W: J \ lll ,"l'rde. c. ;2. ... 279-2!ii: P;lI11 ir. II. \ . \ c
.\ kyo!. I. II. I ~. ; . C.:llnll~ \ c 'Erlw uc prl'llllcri 1.\.', ~ l 'im l.' )' d'.\ n:twlic
K j1tl' !l u io IU k: Ju n. Xl. 1 9~ Z \:[ ZtJ. XII. ]lJ42: f lid (:ot r . On " l". 2.~.
Li-l-2-10.
Zh, (Jroj OI C / . t1 ;\ ~ l il ll ~ lI nlll. .\ Ip o roj \.'1l0 .l (P.lmir'm k ll ll;II H h ~1 :lI1blllly'
Bi lim
H
Tt ·kn ik
B
A
('
$ekil 10. Emile Argand'm dip antiklinali kevrsmar. Pamir, Kuzey Tiirkiye dag kuseklennm ve onlan giineyden sttnrleyen
Kuzey Anadolu beresinin bugiinkii faaliyetlerini, Argandvari bir dip antiklinalinin s,k/~maya devam etmesine bagltyordu.
mutik-mekauik yorumlun yapdmadlgul­
dan, bu rarihlere kadar hicbir jeolog tara­
ftndan anlasilarn arnr s, ~o gu bu nedbeyi
bir sikisrna kl1 ~a gl olarak yorumlamrsnr.
Parnir'in, 1944'den tarn onalu yil sonra,
1960'da, Dinamii Jeoloji ders kirabuu n
ikinci baskismm ikinci cildinde, Kuzey
Anad olu De pre rn Ku ~ a gl ' nl ay nen
1944'dc yaptlgl gihi bir "ber e" (=cicatri­
ce) olarak yorumlarnas r, Ihsan Kerin'in
194Wd eki fikirlerinin, yani sag yanal dog­
rulru anrnh KAF savtrun, kendisine hala
ne derece yabanci oldugunu gosterrnesi
bakrrmnd an aydmlaucrdir: "a na Anadolu
sltadaglanyla Karadeniz siradaglan arasrn­
da, Sarnanh yan madasmdan ve dogud a
hernen hernen Erzururri'a kadar tak ip
olunabilen bir daglIk bolge devarn et­
rnckt edir. Bolu, II gaz masifleri, Yesihr­
rnak ve Kelkit hoyunda uzanan daglar
huraya airtirler. T akriben dogu-bau dog­
rultllsunda olan bu daglann ~ek i rdek l e r i
Palcozoik formasyonlardan mlitq ekkil
olup ikinci \'(; O~li nc li Zaman tahakala­
nyla ortlillidlirler. Bulge Alp orojenezi"
ile hir dip antiklinali' vlicllde get i rm i~ ,
fabt temellerinin ~ o k t a n pekl e ~mi ~ 01­
masl dolaylsl ile kenarlan , uzunluguna
faylarla k\[(lml ~[([ . Bu suretle batldan do­
guya dogru DUzce, Bolu, Gerede, Niksar,
Ce r ke~, I1gaz, Tosya, Kargl, Suluova, Er­
baa, Kelkit, Sll~ e h r i , Erzincan, Erzum"
ve Aras ~ lI k u ria n tq ekklil et mi ~ tir. Bli­
tlin hu tcktonik <;iikUntli havzalannda es­
kiden beri ~i dde tli depremlcr oldugu gibi
1939'dan beri de Met ~c k l i nd e sarslntdar
vuku billmll ~ tur. Bu son depr ernlerd e,
siiylenen hiJI gelerde, yerde hliyiik dislo­
kasyon" yanklan hasil olmu§tur. Hemcn
hepsi aynl dogrultuda olan hu yanklann
birinin bittigi yerde digeri ba§l aml§tlr. Bu
1;11 . \k~ll/ l ll k n: }\ ~' llCl f() j" (l killl'i
. \ I J1~ l l i m :l I J Y ;J
tb g ~ i 'iTl: l1l i
\ 1.: l \:iillci
l " l ~ Ulll..l ll1 r ~ d :In :1
i ZJnu n) ~ ii rc ~i ncc (l/.cllikl ('
grkn (b~ O I Il~ ll m l.mn lll or·
t;Jk ;ldl
D. Dip :lI1 tlkhn;J li (":lIH1d in:l l
lk fond"): Emik' .\ rg:lnd rarJill1dJn 1922
YlhndJ ona~ J ~Hl l ml~ \1: IDm klt;l bbtl!tllnun bir Jntiklinal (\ cmcl ~('ki l li
klHllll) halilHk kl\ nlll l a n m a~ 1Il1 if:Hk cdr.: n rr.: rim, r an,ll d:lr,d ma ifJdc
eden tm tcrimi P:llllir'in kulbu lIlN, kc ndi~ i n i n hirliktc ~h~n~1 i~ \ i\'TCh
jculo)!\ Iauncc \ 1. Bll1 nlcntllJl"i i" k·~cn.: k I\ll/Cy .\ IlJdnlll',b ki fJ~ ),\II m:I.
I:mn tLi ,\ Ip l b ~ tl h l ~ lI l1l ll l1 ,l ll C t k n /Ib n yan,ll tlJul l11.l!;trln c~cr i ulduklan·
III ~ ' lIl t hglll l if;ldc Clll1l' krl.:di, (j~a ~l lL.I lHi f ,B 'de n :rilmii ob n Blllmcm·
h:ll'in IC)·L) r:lfihll Ikil1l.:i ~,I m lna hkz.J, .)cki! 10, !'oll11 ir'in klJ lI :lJld l,~ I, .-\ r·
,gand'lI1 " fayll dip :mcikillu li" ki'!\Wnlll l .!?:ii\Tl.:rtlll' krcdir C\rgand, [.:"
IlJl..J, La Tl'l'wnique til: 1' . \ ~ ic : r;fJllf!.. ~/o l, inl.. I3r Sm .. 1"(/ 1( , I, ,. ,B S,
)ckil i\. \' aitlalH·c.HlnJnnc, I. j c ~d . HII ~ c k i l 3 ~ n t: 11 P.lI11 ir'Jtl 19(1()
~ ,llIH la y;lylln lanJlI n i l/fill/i f } " J!1
1j i c!cr' kitJ hlnln L r ildindc tic
suretlc do:!, uda Sunsa bogal.lndan itibaren
banda Abant Galli'nc kadar takriben 850
krn. uzunlugunda bir dislokasyon cizgisi
husule gelmistir. 1939'dan bcri vuku bu­
Ia n deprem ler , Kuze y Ana dol u' n un
onernli hir beresi olan bu buyuk fav i ve
bunun yakrrundaki daha kucuk dislokas­
yonIan meydana cikarrmsnr.:" Parnir'in 0
zarnan ulkernizdc yaygm kullarnlan ders
kitabmda yanal anrnh faylardan cok yii­
zeysel olarak bahsedip, buna ulkernizden
o r ne k ver rne rnesi ve bu ce rce vede
KAF'ran hie bahsetrn emesi, 1960'11 villa­
nn basinda, Tu rkiye yerbilirn leri cevrele­
rinin Kuzey Anadolu Deprem Ku~ a gl 'flIn
karakreri konu sund aki fikirlerinin cok
yalrn bir gostergesidir. Nuriye Pin ar-Er­
dem ilc E. llhan tarafindan 1977 yrhnda
yayrmlanrms alan ve 4. notta bahsi gecen
makalc de bu dururna carprcr ve hir 0 ka­
dar da dusundurucu bir ornek teskil eder.
Buna kar§t1 lk. Ketin'in 1957 yIllllda ilk
basklsllll yapan UII111 1111 .lr% j i dcrs kita­
hlnda aynl konuda yazilanLJra bakalIrn:
"Arzkahugllnun hill en faal durumlu, ha­
reketli holgelerindeki faylatIn ekscrisi ise
dogrultll atImll faylardlt . Bunlar uzun
rnesafeler hoyunca devarn ederler ve Arz
kabugunu uzun hloklara aylflrlar. Canak­
kale'd en Erzincan dogusuna kadar Ilza­
nan ' Kuzey Anadolu De prem Cizgisi',
bliylik o l~ li d e boyle bir fay oldugu gibi,
Kaliforniya'daki San Andreas fayl da aY Ill
karakterdedir.""
KAF'm
Ke~finin Tarihc;esi
Kuzey Anadolu'da bir deprern ku§a­
gllllll varlIgl, en 3Zlndan ge(;cn ylizyilln
ortasloda sismolojinin (=dcpremhilim)
kurueulannd an Rohert I'v1a llet' in bliylik
\-crilmi)tir Ill, 214, }ckil i XI. PJmi,'in Jip klHlmlm hakktnd:l yuk.lnda
i.iLclic nen \ C . \ r~:l n d ' l n k l k rl y a lh l w l ~ilr i i~lt: ri ll;ln hu l'scrin 21S. , :t ~ ­
f;J,ma!J:lkllll1,
2K Erw HlIll. 1\1l ~ kll \ IIZ hiTb ~hk l \ a n h ~ l .
29. I ) i~ I'f b\Yl lll "' \C r d l'~I ~ c i rtn l'
3C1. P:lmir. II. :-.i., IlUlU. OIlIlI1lIfI .lw /oj i. cih II. k ( )b~ Ltr: I,r. ("lni\ , Yay.•
saYl HKi Fen Fak. nu..19,,,,, .~ S i Pamir'in mccninlk ki h<l/.l c, ki y.lZl m ~l'­
killt-ri mmkrn Y:\llIllJ lI\-d urll l m ll~ {u r.
.H. !\l'tln, i.. 19,;7, ('/I//l lI/ j ltohJj i I , A."lom , 1,.: I:II/JII .~/tn" rl i( fdm'lnn ;
rrC' I\iitiipnal1c, i. \:IYI .!hO. ,. (17.
H , \ lal1 et R" IX6Z, (; m /! .\' {flf!0 li f(1I! f :ll rlflflllf l1l' of I t>',;;i -Thr Fit Jf
I' ri!lnplr i 0/O!Jrr ,." '/I!1fJ1Ji1 ! SriJl!lo/IJr,y...c, II, hJrHJ I) : Rllya] Soci c{ ~ of
London. !.lllldon (1m k l :l ~ik e' cr !lJHi Yll md:l t £JI~' a'tb 1 ~l i tmll '\:lli mu lc
III (j c (jfi ,i L~ t.U:l.fllldan E. (; uidohtlni \ C F. Feru ri'nin cd ni;r1 ii.~ ii ndc hir
h:l.ly;mcJ ccrl'ilmc l"i ldi \ c ki£Jblll orijin.llindc mali ~ii~ lii k kr ned l: m~ ll'
cscri rite First Pril/tiplts o] Ohsrrcari­
anal Seismology (Gozlemscl Deprernbili­
min 11k 1lkeleri) adh kitabm ikinci cildin­
de bulunan "Akdeniz'in Sisrnik $critleri"
ad h haritarun yayrrnlanrnasmdan beri,
yaygm olarak biliniyordu ($ekil 11 An­
cak 27 - 28 Aruhk 1939 Erzincan feli kcti
ve onu izleyen on yrl boyun ca Kuzcy
Anadolu'yu kasip kavuran, onbinlerce in­
sarnn hayauna mal olan deprem afetleri­
ne kadar hu dcprcm haw , adt gecen bir­
kac jeolog dismda kirnsenin dikkatin i
cek mernisti. Bu tarihtcn sonraki Metler,
yalmz Tu rkiye'de cahsan Turk jeologla­
rm degil, buradaki yabancilann da dikka­
tini cekrnis; Salomon-Calvi vc basta Ha­
mit Nafiz Pamir olmak iizcre kucllk bir
jeolog grubu, bu depremlcri haritalayarak
yavinlar yaprms lardir. Bu u gra ~ld a en cok
ernegi gecenler arasinda Cografya Ord,
Profesoru Ibrahim Hakki Akyol'u, l\1T A
jeologlann dan Necdet Egcrari'r ($ek il
12A), 0 tarihlerde asistan veya do<;ent
alan istanhul Onivcrsitesi jeologlan 1h­
san Ketin, Enver Altlrlll ve Nuriye Pl­
nar'!; istanbul Oniversitesi Yerhilimleri
Ord. Profesorli Edouard Parejas\ MTA
uzrnanl 1 s vi ~reli usra jeolog "-laurice I'd.
Blumellthal'i ve daha sonra Emin ilhan
adlyla TUrk \'atanda§IIglna ge\'en A\'us­
turyali jeolog Erwin Lahn'l ($ekil 12B)
saymak, kadir ~in a sh k geregidir.
Bu yaylnlann istisnaslz tarnamln, ya­
bancI tektonik uzmanlannlrl eski yorum­
lann a bagii kalarak, hll dcprem hamill,
artIk son dernlerini ya~ a m a k ta olan Alpi n
dag olll§umunun son alU m ~lgliklan , Paf­
lagonya Nedh esi'n in son depr qm eleri
olarak yorumlaml§lardIr. Hamit Nafi z Pa­
mir'in 1944 yIi mdaki yaymlrllrl basit bir
tekr an alan ve 1948 yillnda Londra'da
t.
~ ;I Y lll l :lIl :l Ill <l nlJ ~
olJn \ C Lontk l'd,l Royal SOl' iC'C\ Jr)i\'k-rindt.: 'i ,l k IJn lll l ~
hll llln ~l n orijiTlJI f()[(JA: r ~ l n :lfl i\'Crl'n hir JlhO ll1 II.: Il ~ \ n l'ih olJr;\k Holoil,­
nJ'J a rckr'Jr ' ;l\Ill !::Jnm l ~m: deprl"l11 lc j l ~ l k n l' n nim jl'lllo;.dJflll b\l upk,­
ha ~l m lll \"t ekk rinin nrtlya \'lkl11:l\m,1 kJrkltb IlIIllln:1.Ilb fa ~ti k r:l11 hon:u
\ :krdar}. D.lha kii\'iik r31)(lrb ra hir iirnd olJr:Jk :lnn::I hb _ D:dycll. R. .\ .
()" l ~n l. Earthquake :It [ mn um, June, I Ki 9: r ON' . Ror. ( ; ( Ox l : So(.
l. fwt!an, l:. 0, s. 02-64 ISO()-I1'! 110 ylllJ(J ar:l,mtlJ ,\ n'ldnlu\ IJ o!;m tiep­
rClllk rin ell g,ii\l'nilir kaynak. kil:lhl \ 'k k ,-\ m l )f(l ~ ~ ~ S \C CJroline Fin­
kcl'in Ercll kitahe\"i ur;lI"llltLlIl I(JtJ."( C YJYlmb ll m r ~ o!Jn o l.:ridi r. .\ mbrJ·
'iC ~ • X ,\'. H ' Finkel, C. F.. 1995, n r Sf / w l/'ri f.I' 0( l'Tl rl r.r fl ll d ,I/Ijll '
((}If :lm H, A 1I/.irrJrim l R rt ·ir l..~ : Erl.:l1, h [anh\1l. 2..JO,. Hu k. a {J lo~( bn d;l
~( j riik bi k l" ,l!;i ~l bl I\ ll / l.: ~ .\ IlJdnlll 'dJ hir dq 1Tcm k U ~;lt: m m \a r li ~l a~ l m ·
Ik!t;'ok c, kilcrdl'n l)cfi bilinmckre, alll'ak mahi\"cri bilinmclllckrcydi. ,\ }.
fie! hk/. .\ m bra sc~ " ~ . ~. n : Finkd. C. F.. It)H7, Seismicity t! fTlUk e~
,lIId n{' i )! h hn ll l i n ~ rl',!~i {l l1s 1l:ll.)(J· 191i .I fi ll , (; ( op,h J., ('. SR, S 701·i2o.
.\1 I
l!
"'All
II
l/.\
J
toplanan Uluslararasi ]eo loglar Kongresi'­
ne sundugu ve orada vuyrrn lanan teblig"
de, daha 0 zaman bile, gecersiz olduklan
artrk bazilann ca anlasrlmaya baslarms
olan ,g o r [i~ l e r i tekrarlayan yaztlar arasrn­
dadir. 19hO yihnda yavrrnladig, ders kita­
brru n ikinci baskismda yer alan ve yuka­
rida aktarrlrms olan ifade ler, Pamir' in
1Y44 \ leki dusilncelerinin <Je gi~m edigini;
Pmar-Erdern ve llhan tarafindan 1977'de
yavrmlanan makale de', bu bayat gorusle­
rin, ulkerniz jeologlari arasinda ne denli
uzun ornurlit oldugunu ortaya koymakta­
dir. Burada, T urkce eserlerde ve ulusla­
rarust literaturde srk tekrarlanan bir vanh­
~ I duzeltmek gerekir: 1939 Erzincan dep­
reminden sonra deprem merke zlerinin
(e pisantr), Kuzey Anadolu dep rem bol­
gesi boyunca, a~ a ma a ~ am a dogudan batl­
ya kaydl,gl ilk defa Ketin (1948) taraftn­
dan degil; Egeran ve Lahn ($ekil 12A ve
R) taraftndan 1944 ytltnda vur gul an ml ~­
ttr: "Bu sahada vuku bulan son sarslmlar
devr esindc , ep isanrnn dogu<J an batlya
dogru tedricen yer <Je gi ~ tirdi gi mup hade
o l u n m u~ t u r." Ketin' in 1948 makalesinde,
yaygtn olarak yaztlanlann tersine, bu ko­
nuya d eginilmemi ~ tir.
ihsan Ketin'in ($e kil 14) yaylmladlgl
194H tarihli makale ise yepyeni bir yoru­
mun, bir devrimin ilk habercisidir", Ke­
rin, Kuze y Anadolu 'd aki Pafl agon ya
Nedbesi ile deprem lerin ili ~ki sini blitu­
nU yle reddederek , dep remlcrin 0 zaman
dUn yada pek az bilinen yepyeni bir fay
$ekil 11. Robert Mallet'in 1862
yaprrun gercek karakteri (bir nedbe veya
yllmda yaylmladlgl Akdeniz 'in sis­
bere ku ~ agl degil de dogrulw anmh hir
mik seritleri heritestnm TiJrkiye 'yi
fay oldugu), lhsan Kerin tarafmdan kcs­
de gasteren kesimi». Kllzey
fedilmi st ir. Ancak, hunu anlayabilmck
Anadolu 'da iseret eaumi; olan si/ik
icin, kullarnlan terirnlerin tarihccsini vc
sismik balge, KAF 'm faaliyetini
arkalanndaki
kavrarn toplulugunu aynn­
qosterir.
n la n yla bi/mek ge re k ir. He lc hclc
KAF'1f1 lskocya'da 1946 vihnda, William
ym hareketindcn kavnaklandigt sapta rna­
Q. Kennedy rarafindan ilk kez yayimla­
nan Great Glen faymdan" soma ilk Iarke­
siru ya p m l~; bu fayi n cski dag olusum ya­
prsuun (orojenik yapirun) brrakm bir par­
dilcn buyuk yanal anrnh fuylann ikineisi,
casim olusturmayr, tersine, bu yapiy: par­
buviik faa! yanal aumh faylunn da birin­
yaladlgtnl", orojenik hizda harekct eden
cisi oldugunu (buyuk diihi Wegerier'in
1915 yilmda yaylln ladlgl, ancak 1953 yrh­
epirojcnik bir vap i oldu gun u ve eski
nedbe yi her verde izlern edigini goster­
na kadar birkac ki~i dismd a kimse nin
inanrnaduii Kaliforniya San Andreas Fayl
mistir ($ekil 13). Ketin, 194H rn akalcsin­
yorumu hari c") ve hunu bir TUrk je­
de tarurnladrgi dojirultu aumli faym eski
yapilarla bir iliskisi olrnadigrr», lize rine
ologun 0 zarnan hem tiim dlinyadaki je­
basarak vurgularrusu r. Burada veri le n yo­
ologlann yogunun, hem de kendi ya h~ t1g 1
rumun, Salornon-C alvi'n in sinafisi ve
universitedeki hocalann savunduklan ge­
onu, Nowack ' : ve Blumen thal'i izleye n
nel kamvla celisen bir sekilde, zamarurun
Hamit Nafiz Pamir'in cicarricc'i ile cog­
en az yirrni y1l ilerisinde bir g ijrU~ l e ya­
raf vakmlik (KAF, yer vcr nedbeyi izle­
yimladrguu bilmck, Ihsan Ketin'in yoru­
muna barnbaska bir cehre kazandrnr. Bir
digi icin de cografi eslik) drsinda hicbir
iliskisi yoktu r. Bu nedenle, soz konusu
r;izgi boyunca deprcmler oldugunu soyle­
mek ile, bu ~ i zg i n i n yanal veya Ketin'in
ifadesiyle dogrultu atlmh bir faym ifa<Jesi
oldll,gllnu sbylemek araslf1da bUyiik fark
oldugu ar; lku r. Kerin, 1948 ydlnda ya­
ylmladlgl makabin<Je, KAF boyunca hir
Anadolu blokunun batlya kar; makra 01­
dugunll da ilk kez sby l e m i ~ t i r. Aynl ya­
ylnda Ketin, Anadolu'nun guneyindc bu
batlva ka yJ ~ 1 mlimkUn kdacak, KAf 'ln
simet rigi, fakar sol-yanal bir fay oimasl
gcre krigini de soyleye re k, 24 I'd sonra
$ekiI12. Kuzey Anadolu Deprem HaW
kqfedi leeek olan ve k ;} ~ifler i arasmda
boyunca deprem merkez uslerinin,
ken<Ji ogrencilerinin de bulundugu (Prof,
1939 Erzincan depreminden sonra a!?a­
Dr. i hsan Se ymen ve ~imd i Stanford
mall olarak batwa kaydlglnl ilk farke­
Onivcrsitesi'nde
giirevli Dr. Ari lla Aydin)
den jeologlar A: Necdet Egeran (1907-)
Dogll
Anadolu
FaYl'n
ln da, hir <mlamda
ve B: Emin Ilhan ([1907-1990J 24. 12.
ldhi
nligini v apml ~w. Kerin'in r; izdigi
1956'dan anceki adl Erwin Lahn).
rurunun, dogrultu an rnh ve genr; bir fa­
cn ,u k k ll n U ~ ll l11p nklln,llll ~ lI n lo1fl.h r lYubnd;l
em ya ~;ml ntl\ lI l1 n mClcnrol1Iji\ l: h I, t flit'. Fill F(,t , ,1/(JII, ' ;lyl l , I S ~ :
olan Pamir H' Kerin'inki1cr J\.~ln d' l l : \ lilLlihj\,ic. J.,
14H , 2 ~ IIUlran ]q" .1 .\ dJjlJUfI depreminin j e.: ll l oj i ~ \C llli.:te!!rolojik ill­
cd cnmesi. ~. rudc g:c (lIH~ i lllle.: e[ m~ rcofflICJgi 'l lic dll trcrnhlcmcm lit· (erre
1911 I.e 1l1~t' :.l l ll \ ml' ell" n1O II\1.:1111.:nt\ ~c i~ mi q m~ ~ de b \ k r de \ Lum:lrJ:
(,'Iw Srp.d:r Amfif'1." }' . .11'/It1. .\'rllIl:, l'. It )?j" , 1 ~ - (\J ; 14!i , Lc) ~f and e\
(l'.\ tl'!P;lI3flJII 2XJuill lliH I (/. r lli r:. 1-'01 h tl:, .1/rl.. ' en .\' l'. H. ' Jyl I­
C~ l:l ~ Ir !.l p hl:\ 'c i, m lij llo '1m Ia lHer de \la nn:trJ: (;1IJ/, Sr/Hit ;...m
. ljl'f.'si'r.
'i, 1')0-42::1\1mne.: nrnJI..\1. \1.. IlJ-t.l, SimJl .\ n;lllolu zel/ e1e \ ;l h 'I~ 1Il 1l1 jeolu­
,l i'luI, .\'(lId ', pmehn;l il.d;lIlj" {IS f+priroJ.-m,lt. ~ p . Ihl, 30.; ,., Ik n!!.wl :
ji'ii \ e I\I-t.! \ 111 ~( 'lIun<b hm'lbr J;l y~q llbll 1U :l kru-~ i~ m j k mii):lh:ltlckr
l
I I1 ;" l.a ~c i ~mlC H c de b T nrm ::. de IJ Ille r de ~ Ltrm ;.H :l Cl de r.\~ i e -'Ii­
f()sl11 ;melk-lrh;l:ll: .IIJ J On.. ,c lle K 'J\ 1 1/19, . . .. H-5H: I'J".', Li dik
J eprcm tU tti lS;uIl, un ill): \I T ,\ d e r~.. ,Clle Ill . ,a yl I/.H , ~ . ISQi.J:
Jll.: lU \::; ",l iM (,'r""d. ,'1 (;,uph,I'I, 111(. CrJlN, S(I!, SOllf. P" I" Illf l. \·r;.iIIJ.
!t ffJt ., H2. 77 ~. : .\ kyo!. I. II.. 19"11. Erl inl',l11 l clzeb i \ C son feyel.J nlilr
19"S, \ 'Ik.\J1 j!:IlIlC\'lndck l I\e.: lkit J i,lllk;;.'\ Illlll \ e.: IL' k tl ll1 i kl ~' i l ~i , i: .1/'1', 1
d{11aYl ~I~ la: (' IJ:ii , c, 14. ~J~ J t-4. ~. -N9, !>Jyl X.', ~. 17, ';lyl ~6, ~, I U: Lc­
Da ., ,cnc 10, ~ J~12 1,1.t \. ,n Z-3i 9: E!!.cr;ul. \. \l.: I.<lho, E" P}4", T iitki­
lIrlh. 1\., 19-111. 1); 1 ~ iii n ~~ fe Crn~\ bd)(; n in .\ n'lIolicn: (; ad , RU/fnuh .. t.::.
yc y·e rdq ncmk ri h;U!(:N Il.lkkllld<.l 111 llhnr' ,I: \1"1'.\ f) CJ!.\.. ~ l:lll' IJ, ' :1\"1
.,1, " 70-7(1; S,IIOJOIlIl-(:;lh i, \\'.. IIj.)O. I.c!> trcmh!cmcnt!> Jc terre d' Er­
1/,1 1, ~ , D fl-17X: Lahn. E., 1 9~ 1J . \ \nll\l'lll l.:nh 1 t: l' to n i q ll e ~ jcune, ell
,\ n,lIoli..·: Null , SfH.' (;l ,d Fm llir, ,Cr.i l'. 1 ~ . .,.,12\-,) 27; 1941.). Sl'i ~ m() lo ·
/.incJn dll 21 no\'c mhre et du !..7 dccclllhrc I'),V): i{n , ~:(, C: ~1.. r. J, ~.
l i h-IHlJ: Siehcn,:, ,\., 1'}-tO. lJie nirh,chc Erdbchcnkar.l'itroph\:: linter ,!:!,C­
~ i c;1 1 il\\'c'ir;;l" lliom in Turkc\ : Null . .\'r ;.;JII . ."'H, l mf r ill/. t'. ,W, ~, (17-71.
Hn'1m y;lIl 1\l.: lin'in rn'l k:J lc~in d c l1 ~1l1H 'ldlT \ c I\ll/.ey ,\n:II1011l dqHcmk ­
I llhn;lm l~dl e n ( ;c ~lf nbp lll\kt cn: l"m,eh:ltl. c, ..... \. "(1·.'2: Srchepill\ h ,
rin;" ~ (lrlll1lli l\ ll lll lll { ~'k bir \ :.lpl ()l m ;l lh~IOl , kooum I e k:Jr:.l kterk r;nin
\'.. 19"lJ. Er/ i flc"lll- ( i i i ll1 i i ~ h 'Hl I.> S i v'h ldb':lc rerkikk ri h"kkl11dJ r~IJ~ ( lr ,
R'lpporr ~lJr IJ l11i"ion sismiqlJc d ' Erl. i lll';l Jl -( ; iilll i1~ kll1t.:: -S i \ · :J ~: \ 1'1'.\ Ra·
muhrclif yaplb rdm ol u~ mfrll rel llli \ 1lt,~ lI bmak f;ldu rhilhj,""l \. jI ll, 1'1­
pum 1107. ,\n k:m : TJ llo{ ~ ll n . L , \<J"(J, T he earrhqllakc in T urkey: X,IIN
11;\[, \ .. I IJ ~X , Egc Uillu:e, inin Tc k [ll n i ,~ j . SIl':l k ~ ll \ e \LJden Sllyu 1\:\\ ­
nakb n: 1,(. Cnl\", Fell Fak, ~ 1(Jnog r , (I '"hli Jlil11 lcr " 1 ~Il\J J, ~aY II L .W,'
N , r. 14i ~ , U- I.1: II;",;, The rn :elH c<l u hqu.\kc in T urkcy: Salll r". c.
l.~ l , ~ , ()iH -6K) ; Jl .u ci 'I ~ , E.. Akyol. I. H, rc j\ lnnh, E.. 14-0 . 27 Birinti b­
l .j. PJmir, II. \ .. I()~ .!. I,\::., ~(l, m\:: ~ en . \ ~ il' .\ (incure clIrrc JI).; l) cr 19-1-1.
nun ErzillGl1l,"erdcprcmi l H;iU klsmll, I.e rrcmh1cmcm dc terrc J ' Erzin­
I.J ei<.:"triee !lord ;lI1j rlllic llnc: Rep. I:-:.h 1m. (;c/]1.( :ong,r.. p:ur 1J. p r un.' ~
call du 27 J)c("l'lIlhrc 111.\9 (Set·rcur 1I("t i d c nr ~dc): hf . (' " it. FOf Far.
t.:: t1 i n~, of ~e ..·tion ~ I.~ , 2 1 ~ -Z IS, l .(I 111.lnn.
.I/ N ., \cn H, L h. !>:l\l .1-l . s. IH7-22l .:Fouche. .\L H: PlIl:lr, :'\., 14,)2. 27
3i }\n in. L l lJ-4 ~. r'her lhc tCkUlOisch-mcl"h:misehen Ful!?,l" UU.!.!.C rl J II~
Birim:i ~ ~ n tl n Ert.ilKJll zd zcln inin mctco rnlnjisi, ,\I t t cll r o l o ~ i e <I n
den ~ r{j[k n I n;lr ll l i ~ l' h c n Erdllchcn de!> kwcn J)c/ ellllilllll\ : (; rlt/ .
!remh1clllclH lll.: (errc d'Em llrun du 27 Ikl"Cmhre 19,19: l.iI. t" ic /0'''1
RJlIlI/un .. c. .~h. s, i7-Kl: Kerin ..l\·m n1;Ik:JJc\"i .\ Im:m ea hilmeyell T lilk
jeolod ar tlJ okllyabilsinkr di\'c llym yll 'I'iirk\'c ohJr:lk T iirki\ c.: 'de y ~l YJlJ ­
Frd . .I1f'( ., Scri H, Co i \aYl J-" , ~ . 2-t'i-Zf\S; 19-1 2, Zi n irinei kJllun Er/.in­
H. Hun]<l fll1
I J mJ lll nd :J
:. ) . Il u n:! \e fl lm i ~
14
1:lIl1l ~ m: }\etin. I.. IlJ..<). Sl Jl) II Il y,ld'l Tiirkiyc'tk hiiriikn hii~ iik dcprem­
lcrm (t:kromk \ C llIcK;mik llCtllCkri n:lkkllltl,l; l i;rI:. 1ml. A'M . /Ifill. , (,
L ~ . I- U.
3h_ " elm'in l l)-l ~r d...(;rfJ l , RUIJt!Hh: dJ yay·mldn;lll m ~ b b i , , , ~O. Ec:e ­
rail \ e l.ahn d;1 nm ,;.!",k n-n kn IllJbl t:1crinJ e T lirkiye'dc Jeprem y~I '
r;ln f:lyl.lr1 n Ilmjclllk yJpl ilL, ilgikri nin I l l m 'I J 1 .~m l hcJ i rtmi ~ kt dir I Ilb. ~ .
D II.. \ nc lk I': ~(" r<l n \ C !' ahn'm dcdikkr i bu }ekliylc d ll~ru J e~ lJJi r, / j r;l
C ;i i n "-'Y' I I Il .~ ll, \nJd ll lll \ l.lk i tlm;dm:ldq Hcmlcri h urad~ hi'll;i , iirmckre ulan
,\ Ipid lilOjenik \'Jplb n il/ermde olmakw llrL.l.I \.~'ll~ i i r , (;iiriir \ e 'j Jn j ~­
IlI'nUI1 not I·dc u.:rikn 1ll:1kJ k k rine ilk/.1.
.1i.l\ n lnnh , \\', ().. 1 l)~ 6. T h.., (~ r cj l ( ik n FJIlIt fj lflll"/ , ./ 1111 ( , ( ;( 1,1. S/!(,
I Jord'HI, r. 102. " 41-i b,
,is \\', genu 'in liB ~(J ru lll ll, kl'Jl(l i,i l1 in 191~ YlhndJ Y ;IYll1 l l a d l ~l hir }ck il
ik birlikrc raraflllHlJn )u kand.\ not S'tk h Jh ~e tt i ~ lln yall lIld:l ( /inl ­
III/r i rf" {{111m 7 ~,t l1 r fill 21 .\Im IIN2 t:!fihli 1(l2. ';\\ h llllll K 1:J\ f;1.~ I IJ J J
y ;J\"I n1l;ln m l~n, ()rJlb ki 2. ),,'kk hkl'..
.w, \ Ir!' ellt.ie, D" .\t:ti\ e tcC(onin (If Ihe \k di[cU;lllC;11l regi'lll:
(;mp",I'J. .I'JIIr. Rf)f. .h fl"JII. .\"rlf" C, .111. " I ~ X \l.: ~d i ] 2-t .
~ (j . Srallh. R.. IIJ.!-t Ik r Ib u lin ,\I p"' n: Hciu. (;l'ol }\Jn c Sd l\\ ci/. '\ . F..
) 2. Lid. . Hem, n +- D2"
"I. P;l1l] \\"llNcr 'in Srcimm nn \ bthl l ~ ;l \I ' nlO Ih"iJn I\t.::tin·e lC\ l'ihi mii­
!l:l\l'beriy1c \ jp ll)'!'l konll)Jlw un mcrni J~in hkl , WtlN cr. P.. IlJSh', Die.:
( ; ("o l o ,l! i ,~ c h l' \ 'creinigllng vcrlich im J,lhre 1 4~ li die C;\I\(J\ -SIe.:i nm,ml1 ­
~ k l hi ill c an I'rufl:w ,r Dr, t1l\ ;ln ht in: (;eol. R un J~ lh .. e 7i, ~ . I JI -\ ' . hil­
l l<l~ S 'l~ . I\": hU1ll11lT iirk\'e [ c rdi ll1 C' ~ i i\'in bk1_ r lilliftll l:il im (" I~' f ll il ,
l'. D, ~ ;l\13 1 6, \, j (, (199"1
tab le, Dogu Akde niz faa! rckron igi ve
dep rcmselligi hakkmdaki <;ag d a~ go r i i~ l e ­
rin hilla temelini olusturan kurarnsa l can­
dir vc Ketin'den once soylenenlerlc hie­
bir ilgisi yoktur' .
KAF'In Ke~finin
Uluslararasi Yankilari
1960'iI vrllu rda lcvhu tektonijj teori­
si, Wcgcncr ' in gii r ii ~ l e r i n i rckrar aktue l
hale gctirincc, Nobel iidLi liine qdege r
giirLi len ]apon iidiilii sahibi, Ingiliz tekto­
nikci Dan :\IcKenzie, Akdcniz'in gLined
tckroni gi hakkmda kapsamh ilk vayim
hazirlarms nr. Levha tckt onijii teorisinin
mimarlarindan olan ~vIc Ken zie' n in yayi­
rumn kaynaklan arasinda, KAF hukkrnda
valruzca lhsan Kctiri'in makalcsi veril­
mis; I'aflugonvu Nedbesi hakkmdaki ya­
yrnlar, bu aruda l Iamit Nafiz Pamir'in
makalesi de, konuvla ilgisiz olrnala n ve
dcprcrnlere ncdcn olan dogrultu aum h
bir fuydan hahsctmcrnc leri ncde niyle
kullamlarnanusnr",
Ihsun Kctin'in dcvrirn yapan onernli
I \.l4 R makalcsi , T urkiyc d ismda ciddi
uluslararast bilim ccvrelerindc de hakct­
tij;i; i ilgiyi go rmli ~riir. 1984 yrlmda, ben­
zcrlcrinin en cskisi ve en prestijlisi olan
Gcological Society of Londo n, agn iIkiI
olarak bu nedenle, kendisini ~ e re f iiyeli­
ginc se<; m i~; 19R8 yillnlla da, yerbilim
alamnda Avrupa'mn en iinemli ii<; nu dal­
yaslOdan biri olan Steinmann ~ Ia da l ya s l ,
bliyLik o l~'ii d e KAF' 1 kq fi ned cn iylc,
Geo logisehe Vcr ei nigung taraflnd an
ken disine ve r i l m i~ t i r". A\'nl yil Keti n,
Geological Society of America'ya da )cref
iiyesi s e<;i l mi~tir.
$ekil 13. ihsan
Ketin 'in 1948Y':
Imda Geologische
Rundschau dergi­
sinde yaYlmladlgl
ve dogrultuat/mil
Kuzey Anadolu
M iT TE L MEER
19 4 '"
FaYI 'nt ilk defa
gosteren haritasl.
Ayntharita, bir yll sonra TUrkiye JeolojiKurumu Bulteni'nde, Almanca bilmeyen TUrk jeolog­
larm yararlanmasl amactyla Ketin'in tarihi makalesinin bir Turkr;;e tercumesiyle birlikte tekrar
yaylmlanml$tlr" . Faym degi$ik taramalarla gosterilen tcm orojenik (=dag olu$um) b61gelerini
keyfibir $ekilde kestigidikkat r;;ekiyor. lsereuer (Zeichen): 1. Paleozoik kristalin r;;ekirdekler
(Ar BI: kenarsilsilelerini ve kenarvolkanlannt da iceret: Arap Bloku; An BI: KlZlllrmak-KM,
Menderes-MM, Sakarya ve Konya masiflerini de iceren Anadolu Bloku; AM Ege masifi; PM
Pontik altl masifi; RhO: Rodopmasifi;Istr: Istranca masifi;1M: Istanbul Masifi); 2. Guney
Anadolu silsileleri; (Ta: Tauridler, Ir: iranidler); 3. Kuzey Anadolu silsileleri (An: Anatolidler,
Po: Pontidler); 4. Eskidislokasyonlar; 5. Yeni deprem hat/an veyer degi$tirme yonleri; 6.
Oeprem merkez usleriveya $iddetle harapolmu$ yerler. Oigerklsaltmalar buraya konulmasl­
na gerekgorulmemi$ olan$ehirveya kasaba adland/(. Bu tarihfharita, yalntz TUrkiye'nin de­
gil, tUm Oogu Akdeniz'in gunceltektoniginde devrim yapan g6ru$lerin ilk habercisi oimustur.
~ ~_
" _I!.'- ~~.~
_
If ...
icindeki yorumu ise bir transform fay 01­
dugudur (olusum ya~1 11-5 milyon; hill a
faal). HlI yapl halii harc kct etrnckte, sik
araliklarla. dogrul tu an rn dep remle ri
olusrurrnaktadrr. Cencl liklc slg vc orta
derinliktcki (nadiren derin odakh) gcnis
oval alanlarda kcndilcrini hisset tircn 51­
kisrna dcprern lerinc kryasla. yanal an m
deprcmleri dcg i~ik bir karaktcre sahiptir.
Cunk i; hemcn her zaman SI(;, dar vc
uzun alanlar boyunca erkin liklcrini his­
serririrler. KAf 'ln ge<;mi~re KlIzey Ana­
dulu Nedhesi ile kan~tIr dm aS l nl n iizO cii
bir 50nucu, Kuzcy Anadolu deprcmleri­
nin nedenler inin ve rabiarlann ln uzun
yJll ar a n l a ~ J1a m a mas l o lmu ~tu r. tl k kez
Ihsan Ketin'in <;a l l~ m a la n, KAf iizcrinde
ne tOr depremlc rin beklenmesi gerekt i­
KAF'In Ke~finin
Tiirkiye i9in Onemi
Kuzey Anadolu Nedbe si'nin, giinii­
miiziin ge<;erli tektonik kuraml olan lev­
ha tekwn igi teorisi kapsamlndaki voru­
mu. palcotektonik bir yapl olan Kuzey
Anadolu Neo-Tetis Kened i'd ir (ya~ 1 55­
45 ll1 ilyondur; faaliyetini tatil edeli en az
24 milyon yll o lm u~ tur) . B a~ ka bir dcyi ~­
Ie, bu yapl. awk faa! ulmayan eski, o l mii ~
bir yaplYI ifade ct mck tedir. Faal ikc n
(yan i en fazla 24 milyon yI! once) hi<;
ku ~k u s u z bllgiinkii Himalaya veya Alp­
ler'de oldugu gibi, lI zun zaman araiIkla­
nyla giiriilen s lkl~ma deprcll1lcri ilc helir­
Icnen bu vapl. artik hi<;b ir dcprcm iiret­
me me ktcd ir. KAF 'ln Icvh a te kron igi
Oeuk 19<) CJ
$ekil14. Kuzey Anadolu Fayl'm
ke$feden Ihsan Ketin (1914-1995)
gini belgelemis, bu konuda hem sismo­
loglara hem de depremle ilgili cahsrnalur
yapan cografyacrdan insaat rnuhendisine
kadar degi)ik bir yelpaze icindc vcr alan
arasurrnacilara yol giistcrmi ~ ; bununla da
kalmayarak duriyada tektonik dcformas­
yonlan n biivuk Iavlarla belirlenc n faal
yer degisrirme harlan ile cevrilmis oldu­
gllnu ve burulma yarnulmalanna dircncli
kan bloklann birbirlerine giire yaptdd an
harekerler a<;lslndan betimlcnebilecekle­
rini gijs t e r m i ~ t i r. Ketin ile hirlikte 0 za­
manlar diinyada Alman fran z Lotze ve
Kanadah ]. Tu w Wilson gibi bir avu« je­
olog tarafmdan savunulan bu iinemli go­
rii ~ , 1900'11 ydlarda yerbilimlerinde dev­
rim yaratan levha tckto ni,gi tellrisinin de
tell1elin i o l ll ~tII rur.
Ancak, Ki\ f 'm ths an Ketin tarafll1­
dan kqfin in, Tii rkiye a<;lslOdan «ok daha
b iiyiik bi r onemi vardn . 0 da, Ata­
riirk' iin, saptadlgl "muaSlr mcdcniyet se­
viycsinin iizerine ~ Ikmak" hedefi <;e r<;e­
vesindc okuyup muaSir rnedeniyeti Tiir­
kiye'ye getirmeleri i<;in Avrupa'ya tahsile
giinderdigi gen<;lerden birinin, en az Av­
rupa ve An D'de bilimin en on saflannda
ilerleyen me s lekta ~ l an kadar bilimc, do­
laylslyla insan uygarhglOa katkl y,lpahile­
cegini halkma ve dlinyaya kanltlamasl 01­
ll1 u ~r ur. Bu, kll ~kuS llZ , T iirk jCllloglarlO
daima oviinecekleri mllhte ~em bir ba~a­
ndlr.
Kllzey Anadolll Fayl hakkllldah ge­
ni,\ bilgisiyle brl/w IJlI yazlIIlII hrlZlrlanll/a­
sllldo yardllil I'dI'll dOS/1I111 VI' (alt"mil ar­
kadrr,'1JJ1 A.dlll Barka'ya, yaZl,1'l okuyup
ele,\lirm Naci Giiriir VI' Ami Ofoy'a 11'­
"d-hir ederim...
1:';