Haftalık Değerlendirme Notu A) DÜNYA

Toplumcu Düşünce Enstitüsü
Haftalık Değerlendirme Notu
Haftalık Değerlendirme Notu/ 120115
Hazırlayan: Mahir BÜYÜKYILMAZ
A)
12 Ocak 2015
DÜNYA
A1) ABD Kongresi 2 yıllık yeni yasama dönemine başladı. Senato ve Temsilciler
Meclisi’nden meydana gelen ABD Kongresi’nde Kasım ayında gerçekleşen ara seçimlerden
galip çıkarak hakim duruma gelen Cumhuriyetçilerin, yeni dönemde, ABD Başkanı
Obama’nın göçmenlik yasası gibi yürütme yetkisini kullanarak aldığı bazı kararları geri
çekmek için çalışmaları ve yönetimin göçmenlik konusuna ek olarak enerji ve sağlık
alanındaki politikalarını hedef almaları; iki parti arasında 2015-2016 yılları bütçesi/borç
tavanı için sert pazarlık yaşanması bekleniyor. Önümüzdeki iki yasama yılında Senato
Çoğunluk Lideri Mitch McConnell, Meclis Başkanı ise bu görevi üçüncü kez üstlenecek olan
John Boehner olacak. Boehner Cumhuriyetçi Parti bünyesindeki muhafazakar kesim ve Çay
Partisi hareketine yakın isimler tarafından bütçe, sağlık reformu ve göçmenlik yasası
konularında Başkan Obama yönetimine yeterli şekilde karşı koymamakla eleştiriliyordu.
A2) ABD Başkanı Obama, ülke tarihinde ilk kez iki yıllık yüksek/teknik okulları ücretsiz hale
getirecek olan Üniversite Sözü başlıklı planı kamuoyuyla paylaştı. Plan yasalaştığı takdirde, iki
yıllık yüksek okullarda eğitim görenlerin masraflarının devlet tarafından karşılanması öngörülüyor.
Beyaz Saray’dan yapılan açıklamaya göre yeni yasanın ABD’ye maliyeti önümüzdeki on yıl
içerisinde 60 milyar dolar olacak. Başkan Obama’nın bu yeni planının Cumhuriyetçilerin çoğunlukta
olduğu ve Federal harcamaları kısma taraftarı olan Kongre ve Senato’da tepkilere yol açması
bekleniyor.
A3) ABD Merkez Bankası’nın (FED) 2015 yılının ilerleyen aylarında faiz oranlarını
arttırma konusunda kararlı bir pozisyonu bulunduğu açıklandı. FED’in Aralık ortasında
gerçekleşen toplantısının yayınlanan tutanakları banka yetkililerine göre, küresel ekonomide
olumsuzluklar artarken ABD ekonomisinin doğru rotada olduğunu ortaya koyuyor. Raporda
düşen petrol fiyatlarının enflasyonu kontrol atında tuttuğu, tüketiciler para harcamayı
sürdürdüğü, istihdamın arttığı ve özel sektör yatırımlarının sürdüğü ifade ediliyor; ülkede
tüketici güveninin yükseldiğine ve düşen petrol fiyatlarının da tüketici harcamalarını
artıracağına dikkat çekiliyor. FED, ABD’de enflasyonun düşük seyretmesi, Avro bölgesi ve
Japonya’dan beklentilerin olumsuz olması nedeniyle faizlerin ne zaman yükseltilmeye
başlanacağı konusunda henüz bir takvim belirlemiş değil.
A4) ABD Savunma Bakanlığı, Avrupa kıtasındaki askeri konuşlanmanın yeniden
yapılandırılması kapsamında, ilk etapta 15 üst'de faaliyetlerin durdurularak, buraların ev
sahibi ülkelere devredileceğini ve bu şekilde yılda 500 milyon dolarlık tasarruf sağlanmasının
öngörüldüğünü açıkladı. Üslerin bulunduğu ülkelerin İngiltere, Almanya, Belçika, Hollanda, İtalya
ve Portekiz olacağı açıklandı. Bu sürecin birkaç yıla yayılacağı belirtilirken, bu adım kapsamında en
büyük değişikliğin İngiltere'de görüleceği, bu ülkedeki Amerikan askeri ve sivil personelin sayısının
önemli oranda azalacağı paylaşıldı. Ağırlığı Almanya, İtalya ve İngiltere'de olmak üzere kıtada 60 bin
üzerinde yerleşik askeri personeli bulunan ABD, bütçe kesintileri ve ordunun küçültülmesi ile
1
yeniden yapılandırılması çalışmaları kapsamında Avrupa'daki askeri varlığını son yıllarda kademeli
olarak azaltmaktaydı.
A5) Brent petrolün varil fiyatı, küresel piyasalarda artan dolar talebi ve ABD dışındaki
küresel ekonomik aktiviteye yönelik endişelerin devam etmesiyle hızlı düşüşünü sürdürerek 6
yıldan bu yana ilk kez 50 doların altına geriledi. Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC)
üyelerinin üretimi kısmamak yönündeki kararları ve büyümeye yönelik endişelerin potansiyel talep
üzerinde yarattığı baskı ve FED’in faizler artırma takvimindeki belirsizliğin yarattığı tedirginlik,
petrol fiyatının 2014 yılının Temmuz ayında başlayan hızlı düşüşünü devam ettirmesine neden olduğu
değerlendirilmektedir.
A6) Çin Devlet Başkanı Şi Jin Ping, Venezuela Devlet Başkanı Nicola Maduro’nun
Pekin’e gerçekleştirdiği ziyaret sırasında, ülkesinin Güney Amerika’ya gerçekleştirdiği
doğrudan yatırım miktarının 10 yıl içerisinde 250 milyar dolar seviyesine
çıkarılmasının planlandığını açıkladı. Ziyaret sırasında, Çin’in Venezuela’ya enerji, inşaat
ve teknoloji alanlarında yapacağı 20 milyar dolarlık yatırımlar hakkında anlaşmaya varıldı.
Çin daha önce Venezuela’ya sağladığı 42 milyar dolarlık kredinin geri ödeme koşullarını
yeniden yapılandırmış, önceden belirlenen süre uzatılmıştı.Enerji fiyatlarına bağlı olarak
ekonomik açıdan zor günler geçiren Güney Amerika coğrafyasında etkisini arttırmak isteyen
Çin, Maduro’nun ziyaretinin öncesinde Ekvador’a da 7.5 milyar dolarlık kredi sağlayacağını
duyurdu.
B)
BÖLGE
B1) Fransa, Paris’te gerçekleşen ve üç günde, üçü saldırgan 20 kişinin öldüğü terör
saldırılarıyla sarsıldı. Sansasyonel siyasi hiciv dergisiCharlie Hebdo’ya düzenlenen
saldırıda derginin Yazı işleri Müdürü Stephane Charbonnier ile kendisini koruyan iki polis
memuru dahil olmak üzere 12 kişi öldürüldü. Eylemi düzenleyen Cezayir asıllı Fransa
vatandaşı Kouachi kardeşlerin kaçmaya çalışırken bir matbaada kuşatılmalarının ardından,
kendilerinin salıverilmeleri için bir Musevi’ye ait olan süpermarkette 19 kişiyi rehin alan
Coulibaly güvenlik güçleri tarafından öldürüldü; operasyonda dört rehine yaşamını yitirdi.
Saldırganların kimlikleri hakkında yapılan ön açıklamalar, şahısların el-Kaide çizgisindeki
radikal İslamcı örgütlerden birine ya da doğrudan Irak Şam İslam Devleti’ne (İŞİD) mensup
olabilecekleri yönünde fakat bu aidiyet henüz kanıtlanmış durumda bulunmuyor.
Saldırının Türkiye’yi doğrudan ilgilendirebilecek noktasını ise süpermarket saldırısını
gerçekleştiren zanlının eşinin saldırıdan önce Türkiye’den Suriye’ye geçtiği yönündeki iddia
oluşturuyor. Saldırıları protesto için Paris'te düzenlenecek Cumhuriyet Yürüyüşü'ne katılmak
üzere Fransa'ya giden Başbakan Ahmet Davutoğlu, bu iddiayla ilgili olarak istihbarat
paylaşımı söz konusu olmaması halinde bu gibi hareketlerin engellenmesinin güç olduğunu
ifade etti. Saldırılar hakkında iseterörün dini, mezhebi, etnik kökeni olmayacağını, saldırının
İslam dünyasına ve Avrupa'daki Müslümanlara yönelik bir karşı kampanyaya dönüştürmek
isteyen çevrelere karşı durulması gerektiğini belirtti.
B2) ABD'den gelen güçlü veriler ve FED'in açıklamalarının ardından güçlenmeye
devam eden Dolar karşısında Avro 9 yılın en düşük seviyesine geriledi. Avro
Bölgesi'nde Ekim 2009’dan sonra Aralık ayında ilk kez yüzde eksi 0.2 oranında negatif
enflasyon kaydedildi.Avrupa Merkez Bankası (AMB) Başkanı Mario Draghi, Avrupalı
siyasetçilerin ekonomide gereken reformları uygulamaya sokması konusunda son dönemde
pek çok defa yapmış olduğu çağrıyı yineledi. Draghi, uzun süreli düşük enflasyonun devam
2
etmesi durumunda bu yılın başlarında alınacak önlemlerin şeklinin ve hızının değişebileceği
sinyallerini verdi. Draghi'nin açıklaması AMB’nın devlet tahvili alımını başlatacağı
yönündeki algıyı kuvvetlendirir nitelikte bulunuyor.
AMB 2015’in ilk para politikası toplantısını 22 Ocak’ta, Yunanistan’da yapılacak erken
seçimlerden yalnızca üç gün önce gerçekleştirecek Yunanistan seçimlerinin ülkenin borcunu
yeniden yapılandırmak isteyen radikal sol koalisyon Syriza’nın iktidara gelmesi ihtimalinin,
AMB toplantısında parasal genişleme yanlısı ile karşıtı kamplar arasında var olan
mücadelenin daha da sertleşmesine yol açabileceği değerlendirilmektedir.
B3) Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Ban Ki-moon, Filistin'in Uluslararası
Ceza Mahkemesi'nin (UCM) Roma Sözleşmesi’ne 1 Nisan'da taraf olacağını ve
anlaşmanın bu tarihte yürürlüğe gireceğini açıkladı. Filistin Devlet Başkanı Mahmud
Abbas, BM Güvenlik Konseyi'nde İsrail'in işgal ettiği topraklardan çıkmasını isteyen karar
tasarısının kabul edilmemesi üzerine aralarında Roma Sözleşmesi'nin de bulunduğu 20
uluslararası anlaşmaya imza atmıştı.Filistin, UCM'ye yaptığı başvuruda, 13 Haziran 2014
itibarıyla Filistin topraklarında mahkemenin otoritesini kabul ettiğini duyurmuş ve İsrail'in
son Gazze saldırısını da UCM'nin incelemesini istediğini ifade etmişti.
B4) Mısır Yüksek Seçim Kurulu, Anayasa Mahkemesi’nin, 14 Haziran 2012'de
parlamentoyu feshetmesinin ardından ilk kez 21 Mart ile 7 Mayıs tarihleri arasında
aşamalı parlamento seçimlerinin düzenleneceğini duyurdu. Ülke seçim rotasına
girerkenAskeri müdahale sonucunda görevinden uzaklaştırılan eski Cumhurbaşkanı
Muhammed Mursi, Müslüman Kardeşlerin resmi siyasi zemindeki uzantısı olan Hürriyet ve
Adalet Partisi’nin Genel Sekreteri ve 13 yöneticisinin yargılandığı davada kesin kararın 21
Nisan’da verileceği açıklandı.
B5) Irak Merkezi Hükümeti, petrol ihracını artırmak için Kerkük'ten Erbil'e yeni bir
boru hattı inşa edileceğini ve projenin Haziran ayında tamamlanmasının planlandığını
açıkladı. Bu girişim, Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin (IKYB) ile Merkezi hükümet
arasında 2 Aralık tarihinde varılmış olan petrol ve bütçe paylaşımı anlaşması kapsamında
atılmış ilk adım olma niteliğini taşıyor.
Kerkük petrolünün akışı, Bağdat ile Erbil'in anlaşması sonucu 1 Ocak 2015'te Kürt bölgesine
ait boru hattından yeniden başlamış durumda bulunuyor fakat üretimin düşük olması
nedeniyle günlük 150 bin varil petrol ihracı gerçekleştirilebiliyor. Bağdat-Erbil anlaşmasında
yer alan, Kerkük'ten günlük 300 bin varil petrolün ihraç edilebilmesi için petrol üretiminin
artırılması hedefleniyor. Ancak İŞİD’in Kerkük’ün güneyindeki bölge üzerindeki tehdidi ve
halihazırda elinde bulundurduğu petrol alanları nedeniyle bu hedefin gerçekleştirilmesinin
zor olduğunu ortaya koyuyor.
B6) Rusya, Azerbaycan ve Kazakistan deniz kuvvetlerinin tarihte ilk kez Hazar
denizinde Haziran-Temmuz aylarında ortak tatbikat gerçekleştirecekleri açıklandı. Üç
ülkenin ortaklaşa yapacağı tatbikatın yanı sıra Rusya ve Azerbaycan ikili tatbikat da
gerçekleştireceği bildirildi.
Azerbaycan ile Rusya arasında bir yakınlaşma belirtisi olarak okunabilecek bu gelişme
yaşanırken Kafkasya coğrafyası genelinde devam etmekte olan gerginliğin AzerbaycanErmenistan sınır hattına taşındığı görülüyor. Azerbaycan Savunma Bakanlığı’ndan yapılan
açıklamaya göre yılbaşından bu yana 300’den fazla ateşkes ihlali yaşandı. Yaşanan
çatışmalarda 3 Ermeni askerinin hayatını kaybettiği kaydedildi.
3
B7) Boko Haram terör örgütü, Nijerya'nın kuzeydoğusunda bulunan Baga kentine
yönelik ağır saldırı harekatı yürütüyor. BM Mülteciler Yüksek Komiserliği NijeryaÇad sınırında büyük bir insani kriz yaşandığını ve 7 binden fazla insanın Çad'a
kaçtığını açıkladı. Bir hafta önce başlamış olan saldırılar nedeniyle kentte bulunan Nijerya
birliklerinin bölgeyi terk ettiği bildiriliyor. Baga şehri Boko Haram'a karşı mücadele için
stratejik öneme sahip bulunuyor. Nijerya, Çad ve Nijer'in 1998'de Çad Nehri'ndeki kaçakçılık
faaliyetlerini engellemek amaçlı oluşturduğu fakat Boko Haram'ın güçlenmesiyle birlikte
örgütün hedefi haline gelen askeri koalisyonun konuşlanmış olduğu şehirde ölü sayısının 2
bine yaklaştığı belirtiliyor.
C)
TÜRKİYE
C1) Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Soruşturma Komisyonu, geçen yıl 17-25
Aralık operasyonlarının ardından istifa eden ve görevden alınan dört eski bakanın
Yüce Divan’a sevk edilmemesi yönünde karar verdi. 14 üyesi bulunan komisyonda
Adalet ve Kalkınma Partili (AKP) 9 üye olumsuz oy kullanırken, Cumhuriyet Halk Partili
(CHP) 3 ve Milliyetçi Hareket Partili (MHP) 1 üye olumlu yönde oy kullandı. Halkların
Demokratik Partisi’ne (HDP) mensup komisyon üyesi, süreci protesto ederek komisyondan
ayrılmıştı.
C2) Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) Müsteşarı Hakan Fidan, Paris’te gerçekleşen terör
saldırısının küresel çapta radikalleşmenin bir belirtisi olarak nitelerken, Türkiye için
de risklerin arttığı uyarısında bulundu. MİT ile Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) arasında
ortaklaşa olarak ilk kez gerçekleştirilen ortak güvenlik oturumunda konuşan müsteşar,
Batının İslam’a yönelik yaklaşımı ile birlikte güvenlik risklerinin de artacağına işaret etti ve
Türkiye’nin yükselen risk karşısında çok daha dikkatli olması gerektiğinin altını çizdi.
Fidan, Türkiye’nin çevre bölgesine yönelik yapmış olduğu değerlendirmede IŞİD ile
mücadele konusunda kapsamlı bir stratejinin gerekliliğini vurgularken, Suriye’de IŞİD’den
önce El Nusra’nın daha bir büyük tehdit olarak görüldüğünü ifade etti.
SONUÇ- Değerlendirme ve Öneriler
- Kutsal görülen değer ve tarihi figürleri hicvetmenin, bu konularda eleştirel bir söylem
kullanmanın yerleşmiş bir kavram ve ifade özgürlüğünün temel taşlarından sayılmakta
olduğu Fransa’da, bütün kutsalların, dogma ve tabuların hicvedildiği adreslerin başında
Charlie Hebdo dergisinin geliyor olması saldırıyı imgesel olarak daha önemli kılmaktadır.
- Saldırıların ardından siyasilerden gelen açıklamalarda ve ülkenin bütün şehirlerinde
toplanan yüzbinlerce kişi tarafınca Müslümanları hedef göstermeden bir dayanışma ruhunun
ortaya konması kadar Fransız ve Dünya Müslümanlarının da açıklamalarıyla saldırılarla
aralarına net bir mesafe koymuş olmaları eş derecede önemli olarak değerlendirilmektedir.
Fakat bu mesafe koyma gayreti dahilinde İslamofobi kavramın geniş yorumlayan ve her türlü
eleştiriyi onun kapsamına yerleştiren tepkisel bir tonun ağırlık kazandığı görülmektedir ki
bunun Batı dünyasında karşı tepki yaratabilme potansiyeline fazlasıyla sahip olduğu
düşünülmektedir.
- Fransa’nın ve Avrupa’nın önünde halihazırda bulunan göçmenlik, sosyal entegrasyon ve
toplumsal barış toplamı bir cephedeki büyük sınavın ağırlığının son saldırıların ardından
artmış olduğu aşikardır. Bu saldırı sonrasında Avrupa’daki göçmen ve yabancıların
4
durumunun zorlaşmasının iki ana eksende sonuçlar doğuracağı düşünülmektedir; bir, etnik ve
inanç farklılıkları alanında toplumsal kırılmanın derinleşmesi; iki, toplumsal muhalefetin
radikalleşme zemininin kuvvetlenerek genişlemesi.
- Suriye’den başlayarak Afrika coğrafyasına yayılan IŞİD ve El Kaide olgusu politik ve
sosyolojik bir gerekliğe karşılık gelmektedir. ABD’den, Kanada’dan, Avrupa ülkelerinden,
Pakistan’dan, Çeçenistan’dan bireysel ve örgütsel seviyedeki katılımlar, Irak ve
Suriye’debulunan toplumsal karşılıkla birlikte bu gerçeklik küresel bir boyut kazanmış
durumda bulunmaktadır. Suriye ile Irak coğrafyasında İŞİD veya diğer örgütler bünyesinde
kapasiteleri gelişen ve savaşmak konusunda profesyonelleşen geniş bir kadro ve bu
kadronun dünya geneline uzanan geniş bir bağlantı ağı oluşmuş bulunmaktadır. Bu bağlantı
ağı kapsamındaki yapıların ve bireylerin; yönetilebileceğinin düşünülmesinin, hoş
görülmesinin veya küçümsenmesinin, ağın gelişmesine imkan tanıyacağı gibi geleneksel
devlet yapıları için büyük güvenlik zaafları yaratabilecek bir yanlış politika olacağı
değerlendirilmektedir.
5