bakü – tiflis – ceyhan boru hattı projesi sosyal ve yeniden yerleşim

Transkript

BAKÜ – TİFLİS – CEYHAN BORU HATTI PROJESİ
SOSYAL VE YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI
İZLEME HEYETİ
AĞUSTOS 2003
Robert Barclay
Frédéric Giovannetti
İÇİNDEKİLER
BÖLÜM A GENEL BİLGİ
1.
GİRİŞ........................................................................................................................... A-8
2.
ARAZİ EDİNİMİ ..................................................................................................... A-12
3.
GEÇİM KAYNAKLARININ ESKİ HALİNE GETİRİLMESİ .......................... A-20
4.
YYEP’NİN UYGULANMASI................................................................................. A-22
5.
YEREL HALKLA İLİŞKİLER VE FAYDALARIN PAYLAŞILMASI ............ A-24
6.
ORTAYA ÇIKAN SORUNLARIN ÖZETİ........................................................... A-26
7.
ÖNEMLİ TAVSIYELER ........................................................................................ A-28
8.
SONUÇ ...................................................................................................................... A-29
9.
TAVSİYELERİN ÖZETİ – GENEL PROJE........................................................ A-30
BÖLÜM B AZERBAYCAN
1.
AZERBAYCAN İNCELEMESİNİN KAPSAMI .....................................................B-4
2.
İNCELEME TARİHİNDE ARAZİ EDİNİMİ VE YENİDEN YERLEŞİM
ÇALIŞMALARININ DURUMU................................................................................B-4
3.
ARAZİ EDİNİMİ ........................................................................................................B-5
4.
GEÇİM KAYNAKLARININ ESKİ HALİNE GETİRİLMESİ ...........................B-15
5.
YYEP’NİN UYGULANMASI..................................................................................B-17
6.
YEREL HALKLA İLİŞKİLER ...............................................................................B-20
7.
SONUÇ .......................................................................................................................B-22
8.
TAVSİYELERİN ÖZETİ – AZERBAYCAN.........................................................B-23
EK B.1 KÖYLERDE YAPILAN İSTİŞARELER VE GÖRÜŞMELER
KONUSUNDA NOTLAR .........................................................................................B-30
BÖLÜM C GÜRCİSTAN
1.
GÜRCİSTAN İNCELEMESİNİN KAPSAMI ........................................................ C-4
2.
ÇALIŞMALARININ DURUMU............................................................................... C-4
3.
ARAZİ EDİNİMİ ....................................................................................................... C-5
4.
GEÇİM KAYNAKLARININ ESKİ HALİNE GETİRİLMESİ ......................... C- 25
5.
YYEP’NİN UYGULANMASI................................................................................. C-27
6.
YEREL HALKLA İLİŞKİLER .............................................................................. C-31
7.
SONUÇ VE TEMEL TAVSİYELER ..................................................................... C-34
8.
TAVSİYELERİN ÖZETİ – GÜRCİSTAN ............................................................ C-36
EK C.1 KÖYLERDE YAPILAN İSTİŞARELER VE GÖRÜŞMELER
KONUSUNDA NOTLAR ........................................................................................ C-44
BÖLÜM D TÜRKiYE
1.
AĞUSTOS 2003 İNCELEMESİNİN KAPSAMI .................................................... D-3
2.
ÇALIŞMALARININ DURUMU............................................................................... D-3
3.
ARAZİ EDİNİMİ ....................................................................................................... D-4
4.
GEÇİM KAYNAKLARININ ESKİ HALİNE GETİRİLMESİ .......................... D-11
5.
YYEP’NİN UYGULANMASI................................................................................. D-13
6.
YEREL HALKLA İLİŞKİLER .............................................................................. D-16
7.
SONUÇ ...................................................................................................................... D-19
8.
TAVSİYELERİN ÖZETİ-TÜRKİYE .................................................................... D-20
EK D.1 KÖYLERDE YAPILAN İSTİŞARELER VE GÖRÜŞMELER
KONUSUNDA NOTLAR ....................................................................................... D-28
EK I - SYYEP İZLEMESİ İŞ TANIMI
Bölüm A BTC SYYEP Uzman Heyeti İnceleme Raporu Ağustos 2003
BÖLÜM A: SYYEP İNCELEME BULGULARI HAKKINDA
GENEL BİLGİ
AĞUSTOS 2003
A-4
A-5
BÖLÜM A GENEL BİLGİ
İÇİNDEKİLER
1.
2.
3.
4.
GİRİŞ .......................................................................................................................................................... 7
1.1
UZMAN HEYETİ İNCELEMELERİNE İLİŞKİN KOŞUL ...............................................7
1.2
PROJE TANIMI .........................................................................................................7
1.3
UZMAN HEYETİ İNCELEME AMAÇLARI ..................................................................8
1.4
UZMAN HEYETİ İNCELEME ÇALIŞMALARI .............................................................9
1.5
AĞUSTOS 2003 İNCELEMESİNİN KAPSAMI..............................................................9
1.6
RAPORUN BİÇİMİ ...................................................................................................12
ARAZİ EDİNİMİ ..................................................................................................................................... 13
2.1
İNCELEME DÖNEMİNDE ARAZİ EDİNİM ÇALIŞMALARININ DURUMU ..................13
2.2
ARAZİ EDİNİMİ SIRASINDA YEREL HALKIN HAZIRLANMASI VE
DESTEKLENMESİ....................................................................................................13
2.3
TAZMİNAT ORANLARI ...........................................................................................15
2.4
ÖDEME USULLERİ .................................................................................................16
2.5
HARAÇ VE YOLSUZLUK .........................................................................................17
2.6
İNŞAAT İÇİN İLAVE ARAZİ GEREKSİNİMLERİ ......................................................19
2.7
KULLANIM HAKLARI VE/VEYA MÜLKİYET HAKLARININ İADESİ ........................19
GEÇİM KAYNAKLARININ ESKİ HALİNE GETİRİLMESİ........................................................... 21
3.1
GEÇİM KAYNAKLARININ ESKİ HALİNE GETİRİLMESİ .........................................21
3.2
YYEP FONLARI .....................................................................................................22
3.3
KORUNMAYA MUHTAÇ GRUPLAR ........................................................................22
YYEP’İN UYGULANMASI.................................................................................................................... 23
4.1
ORGANİZASYON VE KAYNAKLAR .........................................................................23
5.
6.
A-6
4.2
BELGELER VE BİLDİRİM ........................................................................................23
4.3
ŞİKAYETLERİN İNCELENMESİ ...............................................................................23
4.4
İZLEME ...................................................................................................................24
YEREL HALKLA İLİŞKİLER VE FAYDALARIN PAYLAŞILMASI ............................................ 25
5.1
YEREL HALKIN ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİLERİ ALGILAMASI .........................25
5.2
YEREL İŞÇİLERİN İSTİHDAM EDİLMESİ VE YEREL ALIMLAR..............................25
5.3
TOPLULUK YATIRIM PROGRAMLARI....................................................................25
5.4
DEVAM EDEN YEREL HALKLA GÖRÜŞME VE AÇIKLAMA SÜRECİ ......................26
ORTAYA ÇIKAN SORUNLARIN ÖZETİ ........................................................................................... 27
6.1
GENEL ....................................................................................................................27
6.2
ŞİKAYETLER ..........................................................................................................27
6.3
TAZMİNAT ÖDEMELERİ VE ARAZİYE GİRİŞ .........................................................27
6.4
İZLEME ...................................................................................................................27
6.5
İLAVE ARAZİ GEREKSİNİMLERİ, KULLANIM KISITLAMALARI VE ARAZİ
HAKLARININ DAHA ÖNCEKİ KULLANICILARA İADESİ ........................................28
6.6
BTC A.Ş. VE İNŞAAT YÜKLENİCİLERİNİN SORUMLULUKLARI .........................28
6.7
PROJE FAYDALARININ PAYLAŞILMASI .................................................................28
7.
ÖNEMLİ TAVSİYELER ........................................................................................................................ 29
8.
SONUÇ...................................................................................................................................................... 29
9.
TAVSİYELERİN ÖZETİ - GENEL PROJE......................................................................................... 31
1.
GİRİŞ
1.1
Uzman Heyeti İncelemelerine İlişkin Koşul
A-7
Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) Boru Hattının birinci Uzman Heyeti izleme gözden
geçirme çalışması Temmuz ve Ağustos 2003’te gerçekleştirilmiştir. O tarihte üç
ülkedeki arazi edinim çalışmaları ileri bir aşamadaydı (Gürcistan ve Türkiye) veya
tamamlanmak üzereydi (Azerbaycan). Boru hattı inşaatı bütün ülkelerde devam
etmekteydi.
Altı ayda bir gerçekleşecek olan Uzman Heyeti incelemeleri, Bakü-Tiflis-Ceyhan
Boru Hattı Yeniden Yerleşim Eylem Planı (bundan sonra "YYEP" olarak
anılmaktadır) ve BTC Çevre ve Sosyal Eylem Planı (ÇSEP) çerçevesinde
yapılmaktadır. Uzman Heyeti İncelemesinin kapsamı, bu raporun A Eki’ni oluşturan
“Sosyal ve Yeniden Yerleşim Eylem Planı (SYYEP) İzleme Uygulaması İş
Tanımı”nda tarif edilmektedir.
Uzman Heyeti SYYEP izleme gözden geçirme çalışmaları altı aylık aralıklarla
yapılmaktadır ve boru hattı inşasının tamamlanmasından 36 ay sonra veya SYYEP
Heyetinin, etkilenen kişilerin yaşam standartları ve gelir düzeylerinin tam olarak eski
haline getirildiğini belirlediği tarihe kadar devam edecektir. Söz konusu tarihte bir
Tamamlama Denetimi gerçekleştirilecektir. Tamamlama Denetimi, BTC Şirketi'nin
YYEP'de belirtilen yeniden yerleşim taahhütlerine uyduğunun doğrulanması amacını
taşıyacaktır.
Bir sonraki Uzman Heyeti izleme gözden geçirme çalışması Şubat 2004'te
yapılacaktır.
1.2
Proje Tanımı
BTC Boru Hattı, Azerbaycan'ın başkenti Bakü yakınlarındaki Sangachal
Terminali’nden Gürcistan’a ve oradan da Türkiye'nin Akdeniz kıyısındaki Ceyhan'da
bulunan yeni deniz terminaline günde bir milyon varil- yılda 50 milyon ton - kadar
ham petrol taşıyacak bir boru hattı sistemi olacaktır. Daha sonra tankerler petrolü
uluslararası piyasalara taşıyacaklardır. 1,760 kilometre uzunluğundaki boru hattının
2005'in başlarında hizmete girmesi öngörülmektedir.
BTC boru hattı, uluslararası standartlara göre inşa edilecek ve işletilecektir. Toprağa
gömülü olacak ve Şekil 1.1'de gösterildiği gibi Azerbaycan (442 kilometre), Gürcistan
(248 kilometre) ve Türkiye'den (1,070 kilometre) geçişi sırasında evlerin veya
yerleşim birimlerinin başka yerlere taşınmasını gerektirmeyecektir. Şu anda boru hattı
koridorunda gerçekleştirilmekte olan tarım ve araziye dayalı faaliyetlerin bir çoğu,
bazı kısıtlamalara tabi olarak inşaatın tamamlanmasından sonra yeniden
başlayabilecektir. Bu nedenle yaratacağı etkilerin çoğunluğu geçici özellikte olacaktır.
Boru hattında vana istasyonları, pompa istasyonları, bir ölçüm istasyonu, muhafaza
nakil tesisi ve Ceyhan'da bir terminal ve iskele gibi bazı "Yer Üstü Tesisleri"
(YÜT'ler) bulunacaktır. YÜT'lerinin inşa edileceği arazi daimi olarak
kamulaştırılacaktır.
A-8
Arazi ve varlıkların geçici veya daimi kaybı, mevcut geçim kaynakları üzerindeki
etkiler veya kullanım kısıtlamalarından etkilenen arazi sahipleri, kiracılar ve arazileri
gayrı resmi olarak kullananların bir özeti, Tablo 1-1'de verilmektedir. Bu tablo,
projeden etkilenen hanelerin toplam sayısını yaklaşık olarak vermektedir (dipnot
(2)'ye bakınız). BTC boru hattı, tahmini olarak 17,716 hanehalkını etkileyecektir. Bu
hanelerin çoğunluğu sadece nominal üç yıllık inşaat döneminden etkilenecektir.
Ancak ilk harfiyat ile eski hale getirme arasındaki sürenin ortalama 2-3 ay olması
beklenmektedir. Çok daha az sayıda aile, YÜT'ler ve bunlarla ilgili erişim yolları için
gerekli olan araziler üzerindeki kullanım haklarını daimi olarak kaybedeceklerdir.
Projeye ilişkin arazi gereksinimleri Tablo 1-2'de özetlenmektedir.
Proje, Temmuz 2002'de kurulan Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı Şirketi (BTC Şti.)
tarafından gerçekleştirilmektedir.
BTC boru hattına ilave olarak daha sonra Türkiye’deki yerli tüketicilere dağıtılmak
üzere Sangachal Terminalin'den Gürcistan üzerinden Gürcistan-Türkiye sınırına 7.3
milyar metreküpe kadar doğal gaz taşınması amacıyla Güney Kafkasya Boru Hattı
(GKBH) önerilmektedir. GKBH, Azerbaycan ve Gürcistan topraklarında BTC boru
hattına paralel olarak ve aynı 44 metrelik inşaat koridoru içinde inşa edilecektir.
GKBH ortakları, halihazırda çok taraflı kredi kuruluşları aracılığı ile finansman
aramamaktadır.
1.3
Uzman Heyeti İnceleme Amaçları
Altı aylık SYYEP inceleme çalışmalarının amacı şöyledir:
(i)
YYEP'e genel uygunluğun değerlendirilmesi;
(ii)
projeden etkilenen kişilerin yaşam kalitesi ve geçim kaynaklarının eski
haline getirilmesi veya iyileştirilmesine yönelik önlemlerin uygulandığının
doğrulanması ve bunların etkinliklerinin ölçülmesi; ve
(iii)
etkilenen yerel halkın yaşam kalitesi ve geçim kaynaklarının ne ölçüde
eski haline getirilmiş olduğunun değerlendirilmesi
SYYEP Heyeti, ayrıca ÇSEP'te ve bunun bir parçasını oluşturan Yüklenici Kontrol
Planları’nda (YKP) tanımlanan sosyal etkilerin azaltılmasına yönelik öteki önlemlere
genel uygunluğu da değerlendirecektir. Taahütlerin yerine getirilip getirlmediği veya
planlara uygunluğun izlenilebilmesi saha ziyaretleri ve yerel halkla karşılıklı etkileşim
gerektirmektedir. SYYEP Heyeti tarafından uygulaması incelenecek taahhüt türleri
aşağıdakileri içermektedir:
-
Kirliliğin önlenmesi – yerleşim birimlerinde toz ve gürültü yönetimi
-
Yerel halkın emniyeti - bulaşıcı hastalıklar konusunda topluluklarda
bilinçlendirme programları; proje trafik güzergahları konusunda halkın
bilinçlendirilmesi ve trafik emniyeti brifingleri
-
Altyapı ve hizmetler - hasar gören altyapının eski haline getirilmesi ve
tazminat süreci; yerel halkı etkilemeyecek şekilde projenin su kullanımı;
ve proje tarafından kullanılan yolların makul bir durumda muhafaza
edilmesi
1.4
A-9
-
Yerel halkla ilişkiler - proje faaliyetleri konusunda yerel halkın
bilinçlendirilmesi; şikayet prosedürü; şantiye kuralları; işe alma süreci;
proje trafik hız sınırları; gürültülü faaliyetler ve planlanan rahatsızlığa yol
açabilecek öteki faaliyetler konusunda önceden uyarıda bulunulması; mal
ve hizmet satın alma süreci ve yerel halkla düzenli toplantılar ve Halkla
İlişkiler Görevlileri’ne (HİG) erişim
-
Şikayet yönetimi – bildirilen şikayetlerin takibi; Halkla İlişkiler
Görevlileriyle görüşme imkanı; şikayet prosedürü konusunda yerel halka
bilgi verilmesi ve şikayetlerin çözüme ulaştırılması.
Uzman Heyeti İnceleme Çalışmaları
Uzman Heyeti incelemesi sırasında gerçekleştirilecek faaliyetler, Ek A’daki iş
tanımında açıklanmaktadır.
1.5
Ağustos 2003 İncelemesinin Kapsamı
İlk Uzman Heyeti incelemesi 21 Temmuz ve 8 Ağustos 2003 arasında
gerçekleştirilmiştir. İnceleme, SYYEP’nin iş tanımında belirtildiği şekilde üç heyet
üyesi yerine iki üye ile yapılmıştır. Bir Uzman Heyeti incelemesinin, heyet üyelerinin
tamamının bir araya gelmesine kadar ertelenmesi yerine arazi edinim sürecinin
ortasında gerçekleştirilmesinin daha uygun olacağı sonucuna varılmıştır.
Uluslararası Finans Kurumu’nun (IFC) sosyal uzmanı olan Ted Pollett, Azerbaycan
ve Gürcistan’a ilişkin incelemelere katılmıştır.
İlk incelemenin odak noktasını arazi anlaşması müzakerelerinin başlangıcına kadar
olan dönemde yerel halka sağlanan destek ve hazırlıkları kapsayan arazi edinim
süreci, etkilenen kişilerin müzakere ve anlaşmaların imzalanması konusundaki
düşünceleri ve aldıkları tazminatlardan tatmin olup olmadıkları oluşturmuştur.
Ağustos 2003 incelemesinin Uzman Heyetinin ilk çalışması olması nedeniyle Heyetin
Yüklenici Kontrol Planları (YKP’ler) ve Yüklenici Uygulama Planları ve Usülleri
(YKUP’ler), raporlama süreçleri ve sonuçları konusunda tam olarak bilgi sahibi
olmak için yeterli zamanı yoktu. Gelecekteki incelemelerde bunlar, Heyetin izleme ve
doğrulama faaliyetlerini tasarlamak için kullanacağı önemli temel belgeleri
oluşturacaktır. Uzman Heyeti, gelecek incelemenin bir parçası olarak proje inşaat
aşaması sosyal ve çevresel yönetim ve raporlama sistemleri konusunda 1-2 günlük bir
brifing verilmesini talep etmektedir. Uzman Heyeti ayrıca Üç aylık Çevresel ve
Sosyal Kredi Sağlayan Kurumların İzleme Heyetinin inceleme çalışmalarının kapsamı
konusunda bilgi almaya ve Uzman Heyeti ziyaretlerinden önce onların
raporlarınıntemin edilmesine gereksinim duymaktadır.
Kredi Sağlayan Kurumların üç aylık Çevresel ve Sosyal İzleme Heyetinin inceleme
raporlarının, SYYEP Uzman Heyetinin çalışmalarına başlamasından önce temin
edilmesi amacıyla gelecekteki SYYEP Uzman Heyeti inceleme çalışmalarının
takviminde ayarlamalar yapılmıştır.
İnceleme çalışması, kişilerin çoğunun tazminat ödemelerini almalarından çok kısa bir
süre sonra yapılmıştır. Bu “balayı” döneminde etkilenen kişilerin ifade ettikleri
A-10
yüksek tatmin düzeylerinin azalması olasıdır ve daha sonraki gözden geçirme
çalışmalarında daha pragmatik görüşler belirgin hale gelebilir.
Tablo 1-1
Projeden Etkilenen Haneler Özeti
Projeden Etkilenen Hane
Kategorisi
Arazi sahipleri2
Azerbaycan
Proje
Gereksinimleri
Gürcistan
Türkiye
(58 metrelik
koridor)1
3,921
(58 metrelik
koridor)
3,110
153
6
152
4,232
257
N/A
3,3675
Kiracılar
Gayrı resmi kullanıcılar
İşletme işçileri4
Toplam Etkilenen Hanehalkı
sayısı
Tablo 1-2
A-11
Toplam
(28 metrelik
koridor)
5,970 + 3,017
zilyet3
1,080
Yaklaşık 50
N/A
10,117
16,018
1,490
56
152
17,716
Proje Arazi Gereksinimleri Özeti
BTC Projesi İçin Gerekli Arazinin Yüzölçümü (Hektar)
Azerbaycan
Gürcistan
Türkiye
Toplam
Geçici
Daimi
Geçici
Daimi
Geçici
Daimi
Geçici
Daimi
arazi
arazi
arazi
arazi
arazi
arazi
arazi
arazi
kullanımı kullanımı kullanımı kullanımı kullanımı kullanımı kullanımı kullanımı
Boru hattı
inşaat koridoru
İnşaat
şantiyeleri,
boru istif
alanları
YÜT'ler ve
erişim yolları
Toplam
1,970
-
1,088
-
2,903
-
5,961
-
219
-
30
-
100
-
349
-
-
26
-
70
-
101
-
197
2,189
26
1,118
70
3,003
101
6,310
197
1
Azerbaycan ve Gürcistan için arazi sahibi ve kiracı sayıları, kullanım kısıtlamalarından etkilenen
ancak aynı zamanda 44 metre genişliğindeki inşaat koridorunu ve 8 metrelik boru hattı
koridorlarını içeren 58 metre genişliğindeki arazi koridoruna dayanmaktadır.
2
Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye'de bir arazi parseline ilişkin tapuda belirtilen birden fazla mal
sahibi bulunması yaygın bir durumdur. Bu tabloda gösterilen rakamlar anlaşmaların imzalanacağı
arazi parsel sayısına dayanmaktadır. Türkiye'deki bir çok parselin bir aileden fazla sahibi
bulunmaktadır ve bu nedenle projenin bir parseli etkilediği, ancak bundan iki veya daha fazla
hanenin etkilendiği durumlar sıkça görülebilmektedir.
3
Türkiye'de zilyet hakları, kullanıcının herhangi bir ihtilaf veya müdahale olmadan araziyi 20 yıl
kullanmış olduğunu kanıtlayabilmesi halinde kabul edilen mutat veya intifa haklarıdır. Bu
kullanıcılar, tapu sahibi arazi malikleri ile aynı haklara sahiptir ve tam olarak tazmin edilecektir.
4
Azerbaycan'da kamu iktisadi teşebbüslerinin bazı personeli, ücret almak yerine geçimlerini özel
kişilere ait hayvanlara çobanlık yaparak sağlamaktadır. Daha ayrıntılı açıklama için YYEP Bölüm
B Kısım 5.2.3.1'e bakınız.
5
Bu toplamda Gürcistan'da sakrebulos'lara tahsis edilmiş olan ve genellikle otlatma veya yem
bitkisi ekilmesi için kullanılan ve boru hattı yapımından etkilenen (tamamen veya kısmen) 438
parsel dikkate alınmamıştır.
A-12
Tavsiyeler:
a. BTC Şti, Şubat 2004 SYYEP gözden geçirme çalışmasının başlangıcında
inşaat aşaması sosyal ve çevresel yönetim ve raporlama sistemleri konusunda
Uzman Heyeti için kapsamlı bir brifing düzenlemelidir.
b. BTC Şti., SYYEP Uzman Heyeti’nin çalışmalarına başlamasından önce Kredi
Sağlayan Kurumların en son Üç Aylık Çevre ve Sosyal İzleme Raporlarının
mevcut olmasını sağlamalıdır.
1.6
Raporun Biçimi
Genel Bilgi başlıklı A Bölümü’nde Uzman Heyeti’nin genel olarak BTC projesi ile
ilgili olan sosyal ve yeniden yerleşim inceleme bulguları ve tavsiyelerinin genel bir
özeti yer almaktadır. Ayrıntılı ve ülkelere özgü inceleme görüşleri ve tavsiyeleri,
aşağıdaki ayrı ülke raporlarında verilmektedir:
-
Bölüm B Azerbaycan
-
Bölüm C Gürcistan
-
Bölüm D Türkiye
Eklerde aşağıdaki ilave bilgiler verilmektedir:
Ek
Sosyal ve Yeniden Yerleşim Eylem Planı (SYYEP) İzleme
Uygulaması İş Tanımı
Ek B
Toplantı ve Görüşmelerin Özeti
2.
ARAZI EDİNİMİ
2.1
İnceleme Döneminde Arazi Edinim Çalışmalarının Durumu
A-13
BTC Şti., 31 Temmuz 2003 tarihine kadar arazi edinim çalışmalarında kaydedilen
ilerlemeyi şu şekilde bildirmiştir:
2.2
-
Azerbaycan’da arazi edinim süreci hemen hemen tamamlanmış ve
projeden etkilenen arazi sahipleri, kiracılar ve kullanıcıların yüzde 99’u
tazminatlarını almışlardır.
-
Gürcistan’da arazi edinim programı, toplam gereksinimin % 72’sini temsil
eden 4,092 parsel araziden 2,948’inin alımını tamamlamıştı.
-
Türkiye’de arazi edinimi yüzde 88 oranında tamamlanmıştı.
Arazi Edinimi sırasında Yerel Halkın Hazırlanması ve Desteklenmesi
Genel olarak her üç ülkede de arazi müzakereleri öncesinde ve sırasında projeden
etkilenen kişilerin desteklenmesine yönelik proje düzenlemelerinin dünya çapındaki
projelere eşit veya daha iyi düzeyde olduğu sonucuna varılmıştır. İncelemenin
yapıldığı dönemde tahmini olarak 50,000 müşterek malik veya hissedardan muvafakat
alınmış ve anlaşmalar imzalanmıştı6. BTC Şti.’nin şikayet kayıtlarına göre arazi ile
ilgili işlemlerden kaynaklanan yaklaşık 345 resmi şikayet alınmıştır. Bu sayı,
işlemlerin yaklaşık yüzde 1.7’sinin şikayete yol açtığını göstermektedir. Bu
şikayetlerin bir çoğu göreceli olarak önemsizdi. Şikayetler, projeden etkilenen kişiler
arasında sistematik veya tekrarlanan bilgi eksikliği olduğunu gösteren bir özellik
sergilememektedir.
Uzman Heyetinin incelemeleri sırasında projeden etkilenen kişilerin sergilediği
yüksek bilgi düzeyi, büyük ölçüde her üç ülkede de halkın anlaşmaları ve tazminat
sürecini anlamalarına yardımcı olmaları için BTC tarafından görevlendirilmiş olan
Sivil Toplum Kuruluşlarının (CLEE7, APLR8, and KKGV9) oynadığı kapsamlı rolden
kaynaklanmıştır. Bu, BTC Şti.’nin arazi edinim programının yenilikçi bir yönüydü ve
çok başarılı bir şekilde işledi. BTC Şti.’nin, gerek Devlet ve gerekse Şirket personeli
için ülkeye özgü arazi edinim yapısını geliştirmeyi amaçlayan ve Dünya Bankası
Uygulama Talimatı 4.30 ilkelerine dayalı eğitim ve seminerlere yaptığı yatırımlar ve
bunun yanısıra, eğitilen personelin sözkonusu ilkelerin uygulanması konusundaki
kararlılığı yukarıda değinilen başarıya önemli katkısı olan unsurlar olarak
değerlendirilmiştir.
6
Her üç ülkede de arazilerin birden fazla sahibinin bulunması yaygın bir durumdur. Bu nedenle
arazi işlemleri, belirli bir parsel için bütün müşterek sahiplerin muvafakatini gerektirmektedir.
7
Yasal ve Ekonomik Eğitim Merkezi (CLEE), Azerbaycan
8
Arazi Sahipleri Haklarının Korunması Derneği (APLR), Gürcistan
9
Kırsal ve Kentsel Gelişme Vakfı (KKGV), Türkiye
A-14
Uzman Heyeti incelemesi sırasında kendileri ile görüşme yapılan etkilenen kişiler,
arazi anlaşmalarının yorumlanması ve anlaşılması konusunda almış oldukları yasal
destekten memnun olduklarını belirtmişlerdir. Bir çok kişi, vekaletname alınması,
ölen kişilerden mülkiyetin devri veya başka idari hakların elde edilmesi gibi yasal
işlemlerinde BTC tarafından sağlanan sivil toplum kuruluşları veya proje tarafından
finanse edilen öteki yasal hizmetlerden yararlandıklarını bildirmiştir. Bu kişilerin
yasal hizmetlerden yararlanmakta güçlüklerle karşılaştıkları veya mahkeme
giderlerinin karşılanmadığı yolunda herhangi bir şikayet dile getirilmemiştir.
Uzman Heyeti, genellikle arazi sahipleri ve kullanıcıları tarafından imzalanacak olan
yasal anlaşmaların karmaşıklığı ve teknik lisanını eleştirmekle birlikte bunun kısmen
projenin gerçekleştirilmesi için gerekli hakların devrine ilişkin karmaşık süreçten
kaynaklanabileceğini kabul etmektedir. Etkilenen kişiler ve öteki paydaşlar tarafından
Heyete belirtilen görüşlere dayalı olarak BTC Şti. tarafından sağlanan yasal desteğin,
anlaşmanın anlaşılması açısından herhangi bir eksikliğin giderilmesi için yeterli
olduğu anlaşılmaktadır.
2.3
A-15
Tazminat Oranları
Üç ülkenin de arazi ve ürünlere ilişkin tazminat oranlarından yaygın olarak
memnuniyet duyulmaktaydı. Bu durum, bu ölçekteki bir proje için olumlu bir
bulgudur.
Arazi kıymet takdiri ve kamulaştırma konusunda öteki iki ülkeye göre daha gelişmiş
usullere sahip olan Türkiye’de Kamulaştırma Kanunu, arazi sahiplerinin
BOTAŞ/ADK tarafından önerilen tazminat bedelini reddetme ve kıymet takdiri
yapılması için mahkemeye başvurma fırsatına sahip olmasını öngörmektedir.10
BOTAŞ/ADK, herhangi bir mahkeme kararına itirazda bulunmamıştır. Mahkeme
kararları sonucunda BOTAŞ/ADK’nın önerdiğinden daha yüksek veya düşük
ödemeler yapılmıştır. Türkiye’de tazminat alan kişiler arasında memnuniyet yaratan
unsurlar şöyledir:
-
Diğer kuruluşlar (daha önceki boru hatları, su işleri, karayolları) tarafından
gerçekleştirilen kamulaştırma işlemlerine tanık olan kişiler BTC Projesi
tarafından önerilen miktarların çok daha yüksek olduğunu belirtmişlerdir.
-
Kuzeydoğudaki bir kaç köyde köylüler, uygulanan aynı rayiçlere dayalı
olarak ikinci bir tazminat alacaklarını ümit ettikleri için Güney Kafkasya
gaz boru hattının ne zaman inşa edileceğini sormuşlardır.
-
Hakimler veya mahkemede etkilenen kişileri temsil eden avukatlar gibi
bağımsız harici gözlemciler, rayiçleri yeterli gördüklerini belirtmişlerdir.
Azerbaycan’da proje, arazi için YYEP’de açıklanan Devlet Sabit Rayiçlerinin11
oldukça üzerinde tazminat miktarları önermiştir. Ürünler için proje tarafından önerilen
rayiçler, eşdeğer Devlet Sabit Rayiçlerinden ortalama olarak yüzde 30 yüksekti. BTC
Şti.’nin yeniden yerleşim uzmanı, daha önce Devlet Sabit Rayiçlerinin Dünya Bankası
UT. 4.30 tam ikame rayiçlerine uygun olduğunu belirlemişti. Bu yüksek rayiçler
nedeniyle projeden etkilenen kişilerin tazminat önerilerini hemen kabul etmeleri
şaşırtıcı olmamıştır. Tazminat alan bir çok kişi, almış oldukları miktarlardan açıkça
memnun görünmekteydi.
Gürcistan’da BTC Şti.’nin inşaat koridoru ile ilgili mülkiyet haklarının satın alınması
konusundaki muhafazakar stratejisi ve arazi tazminatlarının belirlenmesinde temel
olarak Devlet Arazi İkame Ücretinin benimsenmesi nedeniyle proje tarafından
önerilen fiyatlar, az sayıdaki yakın tarihli gayrımenkul piyasası işlemlerinde
gerçekleşenlerden veya Net Mevcut Değere dayalı kıymet taktiri ile belirlenenlerden
oldukça yüksektir.
10
Türkiye’de devlete ait bir boru hattı şirketi olan BOTAŞ, Götürü Usulü Anahtar Teslim
Anlaşması şartları çerçevesinde BTC boru hattının Türkiye kesiminin inşası ve arazi ediniminden
sorumludur. BOTAŞ, Türk Hükümeti tarafından Atanmış Devlet Kuruluşu (ADK) olarak yetkili
kılınmıştır.
11
Devlet Sabit veya Kadastro rayiçleri konusunda bir açıklama için BTC SYYEP Bölüm B’ye
bakılmalıdır.
A-16
Uzman Heyeti, Ağustos 2003 izleme gözden geçirme çalışması sırasında alınmış olan
geri bildirime dayalı olarak üç ülkedeki tazminat oranlarının etkilenen kişilerin tam
ikame değeri üzerinden tazmin edilmeleri gerektiği yolundaki Dünya Bankası UT
4.30 kriterini gerçekleştirdiği veya onun ötesine geçtiğinden kuşku duymamaktadır.
Proje tarafından ödenen oldukça yüksek düzeydeki tazminattan kaynaklanabilecek
başlıca riskler şöyledir: (i) yerel gayrımenkul piyasalarındaki olası anormallikler; ve
(ii) tazminat alanlarla almayanlar arasında gerginlik yaratılması riski. İnceleme
sırasında bu iki alanda sorun çıkma olasılığının belirlenmesi amacıyla araştırmalar
yapılmıştır. Uzman Heyeti her iki alanda da belirgin bir sorunla karşılaşmamıştır. Bu
araştırmaların ödemelerden hemen sonra yapılması nedeniyle bu risklerin düzenli
aralıklarla yeniden değerlendirilmesi gerekecektir.
Bir önlem olarak BTC Şti.’nin gelecek beş yıl içinde proje koridoru boyunca özel
arazi satışlarına ilişkin piyasa fiyatlarını yıllık olarak izlemesi önemle tavsiye
edilmektedir. Proje alanındaki eğilimler, kırsal alanlardaki ulusal arazi fiyatı
hareketleri ile karşılaştırılmalıdır. Arazi satış fiyatları konusundaki gerçekçi bilgilerin
kamuoyuna açıklanması, kırsal kesimde yaşayan kişilerin kendi arazilerinin değerini
daha iyi anlamaları ve gelecekteki piyasa fiyatları konusunda daha gerçekçi
beklentiler içine girmelerini sağlamak için izlenecek yollardan biridir. Bu, herhangi
bir fiyat çarpıklığı riskini azaltacaktır.
BTC Şti.’nin devam eden sosyal izleme programı, tazminat alanlarla almayanlar
arasında köy içinde gerginlik çıkması olasılığına karşı tedbirli olmalıdır. Uzman
Heyeti de bu tür durumları yakından izleyecektir. Yerel halk arasında bu tür sorunlar
gözlemlenmesi durumunda telafi edici imkanlar sağlanması amacıyla
ToplumsalYatırım Programında ayarlamalar yapılması gerekli olabilir.
Tali bir risk alanı da kişilerin yakınları ve akrabalarının iki ülke arasındaki kendi
tazminat paketlerini karşılaştırma imkanına sahip oldukları uluslararası sınıra yakın
yerlerdir. BTC Şti., bu yerlerden kaynaklanabilecek gerilimler veya memnuniyetsizlik
konusunda çok dikkatli olmalıdır. BTC Şti.’nin, gerektiği taktirde ülke tazminat
çerçeveleri arasındaki farklılıklar ve benzerlikler konusunda daha ayrıntılı bir
açıklama hazırlaması gerekebilir.
Tavsiyeler:
c. BTC Şti. sosyal izleme ekipleri köylerde ve sınıra yakın alanlarda tazminattan
kaynaklanan gerginliklere karşı dikkatli olmalıdır.
d. BTC Şti. boru hattı koridoru boyunca arazi satış fiyatlarını izleyecek ve ulusal
eğilimlerle karşılaştırmalıdır. Bilgiler yıllık olarak yayınlanmalıdır.
2.4
Ödeme Usulleri
Tazminat, Dünya Bankası UT 4.30 ilkesine uygun olarak araziye girişten önce
ödenmektedir. Ancak Heyet, üç ülkenin her birinde bu ilkeden çok sınırlı sayıda ve
etkilenen kişiler üzerinde sınırlı gerçek etki yaratan bazı sapmalar olduğunu
belirlemiştir. Bunlar, tavsiye edilen düzeltici önlemlerle birlikte detaylı ülke
incelemelerinde bildirilmiştir.
A-17
Bütün ülkelerde tazminatın ödenmesi için bankalar kullanılmıştır. Azerbaycan ve
Gürcistan'da bankalara karşı büyük bir güvensizlik olmasına karşın üç ülkede de
tazminat alan kişiler, ödemeye ilişkin düzenlemelerden memnun kalmışlardır.
Gürcistan'da paraların banka hesaplarında tutulma oranı düşük kalırken (tazminat
alanların yüzde 15'i hesaplarında biraz para bırakmışlardır) Azerbaycan'da ise
hesaplarda hemen hemen hiç para kalmamıştır. Bu, YYEP'de öngörülmüştü.
2.5
Haraç ve Yolsuzluk
Türkiye'de bir haraç veya rüşvet olayı olduğuna dair şikayet bildirilmemiştir. En
yüksek haraç riski Azerbaycan ve Gürcistan'dadır ve anlatılanlara göre daha önceki
bazı koridor projelerinde tazminat alanların yüzde 80'den fazlası, yasadışı ödeme
yapmaya zorlanmışlardır. Bu baskıların en yaygın şeklinin "gayrı resmi" vergi
uygulayan yerel hükümet yetkililerinden geldiği bildirilmiştir.
Haracın kapsamının belirlenmesi her zaman güçtür. Bu ülkelerdeki sivil toplum
kuruluşlarından alınan bilgiler ve Uzman Heyeti'nin etkilenen çeşitli köylerde yaptığı
araştırmalar, doğrudan etkilenen köylüler arasında haraç olaylarının oldukça düşük
olduğunun düşünüldüğünü göstermiştir. Bulgular aşağıda verilmektedir:
12
-
Azerbaycan'da Uzman Heyeti'nin görüştüğü köylüler yasadışı ödeme
yapmaları konusunda kendilerine baskı uygulanmadığını, kendi köylerinde
bu tür olaylar meydana geldiğinden de haberdar olmadıklarını
belirtmişlerdir.
-
Azerbaycan’da yasal konularda çalışan bir sivil toplum kuruluşu olan
CLEE, bazı yolsuzluk söylentilerinin kendilerine ulaştığını, ancak bunları
kanıtlayamadıkları gibi kendilerine doğrudan şikayette bulunulmadığını
bildirmiştir.
-
BTC yanlısı bir sivil toplum kuruluşu olan "BTC'nin Desteklenmesi ve
İzlenmesi için Azerbaycan Sivil Toplum Kuruluşları Koalisyonu’12,
tarafından gerçekleştirilen bir anket, projeden etkilenen yaklaşık 119 arazi
sahibini içermiş ve arazi sahiplerinin yüzde 96'sının gayrı resmi ödemeler
yapmaları için kendilerine baskı yapılmadığını söylediklerini, yüzde
4'ünün ise (n=5) biraz baskı altında kaldıklarını belirttiklerini ortaya
koymuştur.
-
Gürcistan'da Uzman Heyeti incelemesi sırasında kendileri ile görüşme
yapılan projeden etkilenen kişilerin hiç biri, tazminat ödemeleri konusunda
herhangi bir şekilde zorlama veya haraç alma girişimi ile
karşılaşmadıklarını ve kendi köylerinde bu tür olaylar meydana
geldiğinden (veya söylentilerden) haberdar olmadıklarını belirtmişlerdir.
BTC'nin Desteklenmesi ve İzlenmesi için Azerbaycan Sivil Toplum Kuruluşları Koalisyonu, 3-7
Haziran 2003 döneminde projeden etkilenen 119 arazi sahibi dahil olmak üzere projeden etkilenen
yerlerde yaklaşık 1,200 köylü ile görüşmeler yapmıştır. Koalisyonun üyeleri arasında şunlar
vardır: Tarım ve Çevre Danışma Merkezi, Ulusal Çevre Tahmin Merkezi, Sosyal ve Ekonomik
Kalkınma Merkezi ve ‘Odar Halk Derneği’.
A-18
-
Gürcistan'da APLR, Akhaltsikhe ilçesinde bazı harici çetelerin tazminat
alan kişilerden koruma parası istedikleri yolunda söylentiler duyulduğunu
bildirmiştir. Ancak boru hattı boyunca bu tür başka bir olay
bildirilmemiştir.
-
Gürcistan'daki APLR'ye göre koruma parası ödemeyi reddeden ve daha
sonra saldırıya uğrayan Atskuri'li (Akhaltsikhe ilçesi) bir kadının hikayesi,
yerel televizyonda duyurulmuştur. Polis, saldırganlardan birinin daha sonra
yakalandığını bildirmiştir.
-
Gürcistan'da ne APLR ne de BTC Şti’ye, haraç alma girişimleri nedeniyle
bir yardım talebi veya doğrudan şikayet ulaşmamıştır.
-
Türkiye'de kendileriyle görüşülen köylüler ve öteki kaynaklar, herhangi bir
haraç veya yolsuzluk olayından haberdar olmadıklarını söylemişlerdir.
Azerbaycan'da haraç olaylarının neden göreceli olarak düşük olduğu konusunda farklı
görüşler ileri sürülmekle birlikte etkilenen kişilerin genellikle paylaştığı görüş, BTC
projesinin çok itibarlı bir proje olduğu, Cumhurbaşkanı tarafından desteklendiği ve bu
nedenle "dokunulmaz" görüldüğü yönündeydi. BTC Şti.'nin projenin yolsuzluk karşıtı
tutumunun ilçe ve yerel yönetim yetkilileri tarafından desteklenmesinin sağlanması
yolundaki çabaları, yolsuzluk girişimlerinin bildirilmesi için özel telefon hatları
kurulması ve tazminat alanların aldıkları paranın herhangi bir bölümünü üçüncü
taraflara ödemek zorunda olmadıklarının yaygın olarak duyurulması da buna katkıda
bulunmuş olabilir.
Haraç alma olaylarının ilk aşamada düşük olması gevşekliğe yol açmamalıdır.
Tazminat alan kişiler, kendi bölgelerinde iyi tanınmaktadır ve henüz hedeflenmemiş
olabilirler. Bu bölgelerde polis, genellikle caydırıcı bir unsur olarak görülmemektedir.
Bu bölümün sonunda belirtilen önlemlerin bir bileşiminin kullanılması ve bütün
hükümet kademelerinde yolsuzluğa karşı ısrarlı kampanyalar yürütülmesi tavsiye
edilmektedir.
Azerbaycan ve Gürcistan'daki arazi ekipleri, arazi parsellerinin tescilinde az sayıda
usulsüzlükle karşılaşıldığını ve bazı durumlarda Devletin arazi işlemlerindeki
usulsüzlükler konusunda soruşturma açtığını bildirmişlerdir. Bu soruşturmalar
konusunda somut bilgi bulunmaması, BTC projesinin yolsuzlukla mücadele
konusundaki güvenilirliğine zarar veren yerel dedikodu ve imaları artırmaktadır.
BTC Şti.'nin yönetiminin, her ülkede üst düzeyde hükümet yetkilileri nezdinde
yolsuzluğa karşı tutumunu güçlendirmeye devam etmesi şiddetle tavsiye edilmektedir.
Ülke ekiplerinin arazi tescilleri veya işlemlerinde muhtemel usulsüzlüklerden
haberdar olmaları durumunda BTC Şti., sorumlu devlet makamlarını, bu usulsüzlükler
konusunda soruşturma yapmaya ve sonuçlarını ve açılabilecek adli takibatları
kamuoyuna açıklamaya teşvik etmelidir. Devletler ve proje her açıdan yolsuzluğun
asgari düzeye indirilmesi açısından başarılı olmuşlardır ve yolsuzluk yapıldığının
belirlenmesi halinde cezaların uygulandığını göstermekten kaçınmamaları gerekir.
Tavsiyeler:
e. BTC Şti., her ülkede merkezi hükümet nezdinde yolsuzluğa karşı tutumunu
güçlendirmeye devam etmelidir.
A-19
f. BTC Şti. bölgesel ve yerel yönetimler nezdinde yolsuzluğa karşı tutumunu
düzenli olarak güçlendirmeli ve etkin olarak liderlerin desteğini sağlamaya
çalışmalıdır.
g. BTC Şti., ortaklık yaptığı sivil toplum kuruluşlarını (CLEE, APLR, & KKGV)
kişilerin gizli tutulacak şikayetlerde bulunabileceği yerler olarak duyurmalıdır.
h. Ülke ekiplerinin muhtemel usulsüz arazi tescilleri veya işlemlerinden haberdar
olmaları durumunda BTC Şti., sorumlu Devlet Makamlarını soruşturma
yapmaları ve sonuçları ve adli takibatları kamuoyuna açıklamaları için teşvik
etmelidir.
2.6
İnşaat İçin İlave Arazi Gereksinimleri
İnşaat şantiyeleri ve boru depolama sahaları gibi geçici tesisler için ilave arazi
kullanımı konusundaki düzenlemeler genellikle İnşaat Yüklenicileri tarafından kısa
dönemli kira sözleşmeleri veya kira anlaşmaları çerçevesinde yapılmaktadır. Bütün
ülkelerde bu tür alanların çoğunluğu Devlete ait araziler üzerinde bulunmaktadır.
Yüklenicilerin, ülke ÇED şartlarına uymaları koşulu ile alternatif yerleri kullanmaları
engellenmemekle birlikte YYEP planlaması çerçevesinde muhtemel yerler belirlenmiş
(ve elenmiştir).
Yüklenicilerin inşaat Geçit Hakkı Güzergahı dışında araziye gereksinim
duyabilecekleri başka durumlar vardır. Bunlar arasında geçici inşaat yolları veya dik
veya güç arazide boru yerleştirilmesi için ilave çalışma genişliği bulunmaktadır.
Yüklenicinin geçici arazi edinim faaliyetlerini YYEP ve Dünya Bankası UT 4.30'a
uygun şekilde gerçekleştirilmesinin sağlanması için BTC Şti.'nin Yüklenicilerin geçici
arazi gereksinimlerini (üç ülkenin tamamında) gözden geçirmesi ve arazi sahipleri ile
yapılacak anlaşmaları kapsayacak envanter, tazminat ve öteki konuları içerecek kısa
protokoller veya başka güçlendirici önlemleri Yüklenicilerle kararlaştırması tavsiye
edilmektedir. Ayrıca, Yüklenicilerle yapılacak işlemlere özel arazi sahipleri veya
kullanıcılarının da katılacak olması halinde bu kişilere, örneğin sivil toplum
kuruluşları aracılığı ile hukuki konularda yardım önerilmesi tavsiyesinde
bulunulmaktadır.
Tavsiye:
i. BTC Şti., YYEP ve Dünya Bankası UT 4.30 ilkelerini dikkate alarak
Yüklenicinin basit protokoller yoluyla arazi edinmelerine yönelik usulleri veya
başka uygun güçlendirici önlemleri gözden geçirmeli ve resmileştirmelidir.
j. BTC Şti., sivil toplum kuruluşlarının, Yüklenici tarafından gerçekleştirilen
arazi alım işlemlerini izlemeleri için düzenlemeler yapmalı ve ilgili bütün özel
taraflara gerekli yardım ve desteği sağlamalıdır.
2.7
Kullanım Hakları ve/veya Mülkiyet Haklarının İadesi
Boru hattı inşaat Geçit Hakkı Güzergahı üzerindeki kullanım haklarının inşaatın
tamamlanmasından sonra esas sahiplerine/kullanıcılarına iadesi, YYEP'nin bir temel
taahhüdünü oluşturmaktadır.
A-20
Koridor arazisinin kiralandığı Azerbaycan'da iade mekanizması, kira sözleşmelerinde
açıkça tanımlanmıştır ve bir istisna dışında13, kullanım hakkı kısıtlamalarına ilişkin
tazminatlar tam olarak ödenmiş bulunmaktadır.
Türkiye’de anlaşmalar boru hattı boyunca 8 metrelik şeridin daimi mülkiyet
haklarının satın alınmasını ve 20 metrelik inşaat geçit hakkı için geçici kullanım
haklarının 3 yıllığına elde edilmesini kapsamaktadır. Her iki koridorda ekim hakları,
buraların eski haline getirilmesinden sonra belirli kısıtlamalara tabi olarak eski
kullanıcılara iade edilecektir. Her iki koridorun mülkiyet ve/veya kullanım haklarının
iade edilmesine ilişkin yasal mekanizma açıkça belirlenmiş olmakla birlikte etkilenen
kişilerle yapılan görüşmeler bu konuda Proje tarafından sağlanan bilgilerin daha da
iyileştirilmesinin gerekli olduğunu göstermiştir.
Gürcistan’da iki önemli konu henüz çözüme kavuşturulmamıştır: (i) 58 metrelik
koruma alanının tesis edilmesi amacıyla 44 metrelik koridorun her iki yanında 7’şer
metrelik şeritte kısıtlama uygulama hakkının edinilmesi ve tazminat ödenmesi için
kullanılacak mekanizma (7 m. + 44 m. + 7 m. = 58 metre); ve (ii) 44 metrelik inşaat
koridoruna ilişkin kullanma hakkının ilk sahiplerine ve kullanım amaçlarına iade
edilmesi için kullanılacak mekanizma. Her iki konu da büyük ilgi odağı haline
gelmiştir ve etkilenen kişiler arasında spekülasyonlar yapılmasına yol açmaktadır. Bu
ortamda gerçekçi olmayan beklentiler yaratabilecek yanlış bilgilendirme riski çok
yüksektir. BTC Şti.’ye bu iki konuyu çözmesi ve etkilenen kişilere mümkün olan en
kısa süre içinde açık bilgiler sağlaması tavsiye edilmektedir.
BTC Şti., Uzman Heyeti ile yapılan görüşmelerde inşaat geçit hakkı ve boru
hattındaki arazinin kullanımının etkilenen kişilere iade edilmesi konusundaki
taahhüdünü tekrarlamıştır. BTC Şti, Gürcistan’da bunun yapılması için resmi
mekanizmalar üzerinde çalışmakta olduğunu teyit etmiştir.
Tavsiye:
k. BTC Şti. mümkün olan en kısa süre içinde Gürcistan’da kullanım haklarının
iadesine ilişkin resmi mekanizmaya son şeklini vermelidir.
l. BTC Şti., koridorun kullanım hakkının iadesine yakın bir tarihte arazi
kullanım haklarının iadesinde izlenecek usulleri tekrar vurgulamak ve
hanehalklarına uygulanacak kısıtlamaları hatırlatmak amacıyla üç ülkede bir
bilgilendirme kampanyası düzenlemelidir.
13
Bu istisna, belediye arazileridir. Azerbaycan Ev Sahibi Hükümet Anlaşması şartları çerçevesinde
belediye arazileri üzerindeki proje hakları konusunda belediyelerin tazmin edilmesinden Devlet
sorumludur. Devlet Makamlarının bu tür ödemeleri, Kasım 2003'e kadar tamamlamaları
beklenmektedir. BTC Şti.'nin bütün meralar, ürünler ve kiralanmış belediye arazileri müştemilatı
için ve ayrıca belediye arazilerinin belirlenmiş tüm kullanıcılarına tam tazminat ödediğinin
belirtilmesi gerekmektedir.
A-21
3. GEÇİM KAYNAKLARININ ESKİ HALİNE GETİRİLMESİ
3.1
Geçim Kaynaklarının Eski Haline Getirilmesi
İnceleme çalışmasının yapıldığı tarihte arazinin eski haline getirilmesi çalışmaları
henüz başlamamıştı. Bir çok hane, üç yıllık boru hattı inşaat döneminin bir parçası
olarak bu yılın ürün gelirinin kaybedilmesi nedeniyle tazminat almış olmalarına karşın
inşaat koridorundaki kendi arazilerini ekmeye devam edebildiklerini bildirmiştir. BTC
Şti.’nin inşaatın başlamasından önce koridorun kullanılması konusunda sergilediği
esnek yaklaşım, bir çok hane için ilave bir fayda sağlamış ve projeye karşı iyi niyetin
güçlenmesine yardımcı olmuştur.
Uzman Heyeti, Azerbaycan ve Gürcistan’da haneler tarafından bildirilen ilk
harcamaların büyük bölümünün üretime yönelik mallar veya varlıklar için kullanılmış
olmasını cesaret verici bulmuştur. Tohum, hayvan ve tarım teçhizatı alındığı yaygın
olarak belirtilmiştir. Tarım ürünlerinin nakli için kamyon, kamu ulaşımı için minibüs
ve proje alanında tarım ürünlerinin pazarlara taşınması için yaygın olarak kullanılan
otomobil alımları da bildirilmiştir. Az sayıda hane de işletmelere yatırım yaptıklarını
belirtmiştir. Özellikle ekonomik kalkınmanın nakit sıkıntısı nedeniyle ciddi şekilde
engellendiği Azerbaycan ve Gürcistan’da tazminatlardan kaynaklanan nakit akışı, köy
ekonomileri için önemli bir canlandırıcı etki yaratabilir ve ürünlerin çeşitlendirilmesi,
pazarlara daha iyi ulaşım, aile işletmelerinin kurulması veya genişletilmesi için fonlar
ve geri kalan arazilerde üretimin artırılması için teçhizat ve kimyasal maddeler
sayesinde hane gelirlerine katkıda bulunabilir. Ağustos 2003 incelemesinde
Türkiye’deki harcamalar incelenmemiştir.
Her üç ülkede görüşülen köylüler, kendi ürün ve mera gelirlerinin azalacağı dönem
konusunda yeterli bilgiye sahip olduklarını ortaya koymuşlar ve genel olarak üç yıllık
inşaat dönemi için bütçe ayırdıklarını belirtmişlerdir.
Tazminatın nakdi ve toplu olarak ödenmesi durumunda bazı ailelerin bunu erken
harcaması ve üç yıllık dönemin tamamı için yeterli para ayırmaması riski her zaman
vardır. Ailelerin çoğunluğu toplam arazilerinin sadece küçük bir bölümünü
kaybetmişlerdir ve bu nedenle güçlüklerin ortaya çıkması riski azdır. BTC Şti.’nin
sosyal izleme ekiplerinin, özellikle inşaat döneminin son 12 aylık döneminde her türlü
güçlüğe karşı uyanık olmaları gerekmektedir. İzleme ekipleri, arazi sahipliği ve
araziden elde edilen geçim kaynakları üzerindeki nicel etkilerin daha fazla olabileceği
yerüstü tesisleri için arazi ediniminden etkilenen hanelerin durumlarını özellikle
araştırmalıdır.
BTC Şti.’nin devam eden sosyal izleme planı çerçevesinde haneleri temsil eden bir
grup için tekrarlanan yıllık hane gelir ve gider anketi yapması tavsiye edilmektedir.
Bu ayrıca Uzman Heyeti’nin geçim kaynaklarının eski haline getirilmesi konusunda
kaydedilen ilerlemeyi izlemesi için kullanacağı göstergelerden birini olacaktır.
Tavsiye:
m. BTC Şti., yıllık olarak tekrarlacak hane gelir ve gider anketlerini, üç ülkenin
tamamında kendi sosyal izleme programının ayrılmaz bir parçası olarak dahil
etmelidir.
3.2
A-22
YYEP Fonları
YYEP Fonlarının daha ileri düzeyde tanımlanması ve kullanım hedeflerinin
belirlenmesi konusunda YYEP’ye son şeklinin verilmesinden bu yana önemli ilerleme
kaydedilmiştir.
Türkiye’de Harici Uzman Heyet üyesi tarafından belirlenen gelişmeler şöyledir:
-
Ankara Üniversitesi’nin kayıp değerlendirmelerine dayalı olarak, kiracılık
anlaşması olmayan 2,971 gayrı resmi kullanıcı ve 1,542 resmi kullanıcıya
tazminat ödemeleri yapılmıştır.
-
Köy çayırları ve meralarında verim kaybı, ormanlardan elde edilen
ürünlerde azalma, çeşitli yararlanma kısıtlamaları ve köy mülkü ve
altyapısının uğradığı zarar, bütün güzergahta Ankara Üniversitesi
tarafından belirlenmekte ve boru hattının ilk 100 kilometresi için bununla
ilgili tazminatlar yerel halka ödenmektedir.
-
Ankara Üniversitesi, Gölovası balıkçıları (Ceyhan Terminali) ile ilgili
olarak ayrıntılı bir geçim kaynakları araştırması yapmıştır. BTC Şti.,
KORA ve Ankara Üniversitesi ile birlikte balıkçılar tarafından incelenmek
ve görüşleri alınmak üzere bir tazminat stratejisine son şeklini vermektedir.
Gürcistan’da Uzman Heyeti inceleme üyesine bildirilen gelişmeler şunları içermiştir:
-
YYEP Fonu, riskler (hırsızlık, sahtecilik) dahil olmak üzere tazminatın
kullanılması, fonların bulunması yolları, makul harcamalar (tohum, suni
gübre, tarım ilaçları), mikro yatırımlar ve bir banka hesabının nasıl
kullanılacağı konusunda bilgi sağlamak amacıyla Gürcistan Bankası ve
APLR tarafından düzenlenen seminerlerin desteklenmesi amacıyla
kullanılmıştır.
YYEP, Azerbaycan’da bir YYEP Fonuna gerek olmadığını bildirmektedir (Kısım 4.9,
Bölüm A, BTC YYEP’e bakınız). Bu Uzman Heyeti incelemesi sırasında
Azerbaycan’daki tazminatlarda bir YYEP Fonunun kullanılmasını gerektirebilecek
hiç bir eksiklik belirlenmemiştir.
3.3
Korunmaya Muhtaç Gruplar
Ağustos 2003’te yapılan incelemeyi sınırlandıran unsurlardan biri de projeden
etkilenen korunmaya muhtaç hanelerle yapılan görüşmelerin çok sınırlı olmasıydı.
Korunmaya muhtaç haneler, gelecek Uzman Heyeti incelemesinin öncelik verdiği
konulardan biri olacaktır.
BTC Şti.’nin her ülkeye ilişkin dahili inceleme raporları, korunmaya muhtaç kişilere
yönelik girişimler konusundaki bilgileri içermiştir.
Azerbaycan’da vekaletname veya idari haklar elde edilmesi için aile reisinin kadın
olduğu hanelere (özellikle kocaları olmayanlar için) yasal yardım sağlanmıştır. Bu,
hukuk alanında faaliyet gösteren bir sivil toplum kuruluşu olan CLEE tarafından ve
bazı kadın arazi sahipleri ile yapılan görüşmelerle teyit edilmiştir. BTC Şti.’nin
A-23
seyahat edemeyen veya hayvancılık işletmelerinin bazı personeli gibi uzak yerlerde
bulunan kişilerin imzalaması ve kendilerine ödeme yapılması konusunda özel
düzenlemeler yaptığı bildirilmiştir.
Türkiye’de dahili izleme raporları, boru hattının ilk 100 kilometresinde bulunan
korunmaya muhtaç grupların, Ankara Üniversitesi tarafından boru hattı koridoru
boyunca aşamalı olarak yapılan zarar değerlendirmelerine dayalı olarak YYEP
Fonundan tazminat aldıklarını göstermektedir.
Gürcistan’da YYEP Fonundan korunmaya muhtaç gruplara destek sağlanmıştır. BTC
Şti.’nin Çevre ve Sosyal İşler Bölümü, korunmaya muhtaç gruplara ayni yardım
sağlanmasına yönelik çalışmaların uygulanmasını idare edecektir.
4. YYEP’IN UYGULANMASI
4.1
Organizasyon ve Kaynaklar
BTC Şti.’nin sosyal ve yeniden yerleşim yönetimine yönelik insan ve lojistik
kaynaklarının her üç ülkede de yeterli olduğu sonucuna varılmıştır. İncelemenin
yapıldığı dönemde Azerbaycan ve Gürcistan ekipleri, yerel halkın hazırlanması ve
arazi edinim aşamasındaki rollerinden inşaat aşamasındaki faaliyetlerine geçmekteydi.
Roller, sorumluluklar, denetim ve raporlama konularındaki görev tanımları hala
sonuçlandırılmamıştı. Uzman Heyeti, inşaat faaliyetleri aşamasında yerel halkla irtibat
konusunda bazı eksiklikler belirlemiş ve BTC Şti.’nin ve Yüklenici’nin yerel halkla
irtibat görevlileri arasında eşgüdümün artırılması için ülkelere özgü önlemler tavsiye
etmiştir.
4.2
Belgeleme ve Raporlama
BTC Şti. tarafından her üç ülkede tutulan veri tabanlarının tatmin edici olduğu
belirlenmiştir. BOTAŞ/ADK’nın arazi edinimi yönetim sistemi etkileyiciydi ve
Türkiye’deki arazi kamulaştırma sürecinin bütün aşamalarının izlenmesini gerektiren
karmaşık görevi çok etkin bir şekilde yönetiyordu.
Azerbaycan ve Türkiye’de belgelendirme, kayıt tutma ve tapu tescil süreçleri etkin bir
şekilde yürütülüyordu. Türkiye’de BOTAS/ADK, BTC boru hattının yarattığı ilave iş
yüküne yardımcı olmak amacıyla bazı yerel tapu müdürlüklerinin kapasitesinin
güçlendirilmesi için geçici olarak personel görevlendirmiştir. Ayrıca kırtasiye,
bilgisayar ve daktilograflar sağlayarak ilçe mahkemeleri ve kadastro müdürlüklerini
desteklemiştir. Gürcistan’da ilçe tapu müdürlükleri başvuruları istikrarlı bir şekilde
incelemekle birlikte tapudaki çok sayıdaki hata ve çelişkiler, arazi ediniminde
gecikmelere yol açmıştır.
4.3
Şikayetlerin İncelenmesi
Uzman Heyeti incelemesi esnasında kendileri ile görüşme yapılan projeden etkilenen
kişiler, genel olarak projeye veya personeline karşı şikayette bulunmak için
yararlanabilecekleri yolları açıkça anladıklarını ortaya koymuşlardır. Proje şikayet
kayıtları ve mahkemelere sunulan dilekçeler, üç ülkede de etkilenen kişilerin projenin
A-24
idari ve adli şikayetlerin çözüme kavuşturulması için gösterdiği yolları etkin şekilde
kullanmakta olduklarını göstermiştir.
Bütün ülkeler, şikayet kayıt sistemi oluşturmuştur. Şikayetlerin bildirilmesi ve
kaydedilmesine ilişkin süreçler ve kanalların üç ülkede de açıklığa kavuşturulması ve
güçlendirilmesi gerekmektedir. Proje Yönetim ekibine projenin performansı
konusunda genel bir fikir sağlanması amacıyla sunulmak üzere şikayetlerin düzenli
aralıklarla (en azından üç ayda bir) bütün kaynaklardan derlenmesi tavsiye
edilmektedir.
BTC Şti.’nin İnşaat Yüklenicilerinin şikayetleri dikkatli bir şekilde kaydetmeleri ve
düzeltici önlemleri etkin bir şekilde uygulamalarının sağlanmasında daha etkin olması
gerekmektedir. BTC Şti. veya ortağı olan sivil toplum kuruluşlarının (CLEE, APLR
ve KKGV), şikayetlerin çözüme kavuşturulması ve bunların sonuçlarının düzenli
aralıklarla ve rastgele örneklem yöntemine göre kontrol edilmesinden sorumlu olması
tavsiye edilmektedir. Bu, şikayette bulunan kişilerin sonuçtan memnun olduklarını
doğrudan teyit etmelerini de içermelidir.
Projenin seyri sırasında herhangi bir şikayetleri olup olmadığının teyit edilmesi için
korunmaya muhtaç gruplarla görüşmeler yapılmasına özel önem gösterilmelidir. Bu
gruplar, resmi kanallardan şikayette bulunmak için maddi imkanlardan yoksun
olabilirler veya bunu yapma gücünü kendilerinde bulamayabilirler. Ortak sivil toplum
kuruluşları da bu tür gruplara yasal danışmanlık hizmetinde bulunulmasında yararlı
bir rol oynayabilirler.
Tavsiye:
n. BTC Şti., şikayet mekanizması, bu mekanizmanın işleyişindeki görevlerin ve
sorumlulukların açıklığa kavuşturulması amacıyla seminerler düzenlemelidir.
o. BTC Şti. (veya ortağı olan sivil toplum kuruluşu) kararlaştırılan etki azaltıcı
önlemlerin uygulandığı ve şikayetçilerin tatmin olduğunun doğrulanması için
düzenli olarak şikayet sonuçlandırma incelemeleri gerçekleştirmelidir.
p. BTC sosyal izleme ekipleri, herhangi bir şikayeti veya endişeleri olup
olmadığının belirlenmesi için korunmaya muhtaç gruplarla görüşmeler
yapılmasına özen göstereceklerdir.
4.4
İzleme
Dahili YYEP İzleme Raporları, üç ülkenin her birinde üç ayda bir hazırlanmıştır.
Bunlar, Uzman Heyetinin kaydedilen ilerlemeyi ve karşılaşılan sorunları anlaması
açısından çok yararlı bir kaynak oluşturmuştur. Ülkelere özgü incelemeler sonucunda
bazı güçlendirici önlemler tavsiye edilmiştir.
Her üç ülkede de sivil toplum kuruluşları tarafından yapılan harici izlemenin etkin ve
yararlı olduğu sonucuna varılmıştır. Ancak Türkiye’de KKGV’nin BTC Şti.’ye
sunduğu gözlem raporları düzenli olarak uygulayıcı kuruluşla (BOTAŞ/ADK)
paylaşılmamıştır. Bu inceleme raporunun D Bölümüne bakınız.
A-25
5. YEREL HALKLA İLİŞKİLER VE FAYDALARIN PAYLAŞILMASI
5.1
Yerel Halkın Çevresel ve Sosyal Etkileri Algılaması
Türkiye’de Ceyhan ilçesi ve Osmaniye ilindeki çalışmaların etkin olarak yürütüldüğü
alanların yakınındaki köyler, Yüklenicinin çevresel etkilerin azaltılması ve projeden
kaynaklanan toz gibi şikayetlere karşı aldığı önlemlerden genellikle memnundu.
Görüşme yapılan köylere göre, sulama ve drenaj kanallarının devamlılığı da yeterli bir
şekilde sağlanıyordu.
Azerbaycan ve Gürcistan’da Uzman Heyeti, bunların genellikle belirli yerlerle ilgili
olması ve koridor boyunca yaygın olmamalarına karşın projenin etkileri konusunda
bazı şikayetler duymuştur. Chiyni’deki (Azerbaycan) köylüler, altyapıya verilen
hasar, geçiş ve tozdan şikayet ederken Kisil Kilisa’da (Gürcistan) köy yollarına
verilen hasar ve köy merası üzerinde geçici bir erişim yolu inşasından şikayetler vardı.
Uzman Heyeti, şikayetlerin zamanında incelenmesi ve şikayetler alındığında gerekli
işlemlerin yapılmasına ilişkin roller ve sorumlulukların açıklığa kavuşturulması gereği
konusunda ülkelere özgü tavsiyelerde bulunmuştur. Bunlar oldukça münferit olaylar
olmakla birlikte performansın biraz daha artırılması gerektiğine işaret etmektedir.
5.2
Yerel İşçilerin İstihdam Edilmesi ve Yerel Alımlar
Projeden etkilenen bölgelerden gelenler dahil olmak üzere yerel işçiler, her üç ülkede
de inşaat işgücüne katılmıştır. Köylüler, teklif edilen işlerin sayısının az ve sürelerinin
de kısa olduğu konusunda genellikle yeterli bilgi sahibiydi.
Türkiye’de Yüklenicilere taahhüt etmiş oldukları düzeyde yerel mal ve hizmet alımı
konusunda yeterli telkinlerde bulunulmadığı gözlemlenmiştir. Bu inceleme sırasında
Azerbaycan ve Gürcistan’daki yerel satın alma faaliyetleri değerlendirilmemiştir.
q. BTC Şti. Yüklenicilerin yerel alımlar
artırılmasına yönelik önlemleri araştırmalıdır.
5.3
konusundaki
performansının
Toplumsal Yatırım Programları
Toplumsal Yatırım Programları, Gürcistan ve Türkiye’de uygulamanın ilk
aşamalarında bulunuyordu. Azerbaycan’da inceleme dönemi sırasında ihaleler yeni
sonuçlandırılmıştı. Görüşme yapılan köylülerin çoğu, uygulayıcı sivil toplum
kuruluşları ile olan temasları ya da daha önce BTC Şti. tarafından açıklanan bilgiler
sayesinde Toplumsal Yatırım Programları hakkında bilgi sahibiydi. Köylüler, her
türlü harici yardımla ilişkili girdilerin en az yüzde 25’ini sağlamakla yükümlü
olduklarını biliyorlardı. Görüşmeler sonucunda ortaya çıkan önemli bir konu,
programın üç yıl süresince uygulanacağının köylere sürekli olarak hatırlatılması
gereğiydi. Yerel halk, programları heyecanla bekliyorlardı. Çalışmaların kısa sürede
başlatılacağı anlaşılmadığı taktirde bu fırsatı kaçırabileceklerinden kaygı duymaya
başlayabilirler ve hayal kırıklığına uğrayabilirler.
A-26
TYP faaliyetlerinin, BTC Şti.’nin programlarına katılmaya, desteklemeye veya başka
şekilde genişletmeye ilgi duyabilecek çeşitli kamu kurum ve kuruluşları, bağış yapan
kuruluşlar, sivil toplum kuruluşları ve Yükleniciler dahil olmak üzere diğer aktörlerle
yakın işbirliği içinde gerçekleştirilmesinin sağlanması büyük önem taşımaktadır. TYP
programları, başarılı olan programların işletme aşaması toplum yatırımlarının bir
parçası olarak genişletilmesi amacıyla bir değerlendirme bölümünü içermelidir.
Bunun, BTC Şti.’nin geleceğe yönelik planlamasına dahil edilmesi gerekmektedir.
r. BTC Şti., kendi TYP programlarının coğrafi kapsamını veya süresini
genişletmek için ortaklık veya destek yoluyla öteki taraflarla işbirliği
yapılması imkanlarını araştırmalıdır.
s. BTC Şti., geleceğe dönük toplumsal yatırım planlaması çerçevesinde işletme
sırasında muhtemel finansman sağlanması amacıyla TYP yatırımlarının
değerlendirilmesini dahil edilmesi önerilmektedir.
5.4
Devam Eden Yerel Halkla Görüşme ve Açıklama Süreci
YYEP, devam eden yerel halkla istişare programına duyulan gereksinimi
vurgulamaktadır. Gürcistan’da seçimler yaklaşırken boru hattı koridorunda bulunan
yerleşim birimlerinde yanlış bilgilendirmenin yayılması riski artmaktadır ve topluluk
irtibat ve arazi ekipleri personelinin açık ve doğru bilgi sağlayarak dedikoduları
ortadan kaldırmak için köylüleri düzenli olarak ziyaret etmelerine gereksinim
duyulmaktadır.
BTC Şti., sonuçta faaliyet göstermek için aldığı mutabakatı sürdürmek zorunda
olduğunu ve etkilenen toplulukların BTC Şti. personeli, proje yüklenicileri veya alt
yüklenicileri arasında ayrım gözetmediğini dikkate almalıdır. İnşaat aşaması boyunca
BTC Şti., halkla ilişkiler, bilgilendirme, sürekli istişare ve ihtilafların çözülmesinde
aktif rol almalıdır. Bunlar, tamamen yükleniciye bırakılabilecek sorumluluklar
değildir. BTC Şti. ayrıca Yüklenici’nin sosyal ve yerel halkla irtibat performansını
etkin şekilde izlemelidir.
Tazminat ödemelerini izleyen “balayı” dönemi bittiğinde etkilenen kişilere, inşaatın
ilerlemesi, istihdam, TYP uygulaması, yeni işletmeler ve proje sonucunda yerel halk
ve işletmelerin elde edeceği öteki yarar ve fırsatlar konusunda düzenli bilgi verilmesi
önem kazanacaktır. Yerel halkın deneyimleri ve bu konudaki haberler, boru hattı
güzergahı boyunca paylaşılarak dünya görüşleri genişletilebilir. Bir çok kişi
mülakatlar sırasında BTC projesinin ülkelerine yararlı olacağı görüşünü ve ümidini
dile getirmiştir. Küçük veya büyük olup olmadığına bakılmaksızın yararlar konusunda
maddi kanıtlar sunulması, yerel halkın projeyi kabullenmesine ve günlük
yaşamlarında yol açtığı bazı rahatsızlıkların üzerinden gelmesinekatkıda bulunabilir.
Etkilenen kişileri ve öteki paydaşları hedefleyen altı aylık bir haber bülteni
hazırlanması şiddetle tavsiye edilmektedir.
A-27
6. ORTAYA ÇIKAN SORUNLARIN ÖZETİ
6.1
Genel
Her üç ülkede de Heyet, YYEP’in taahhütlere bağlı ve yetkili ekipler tarafından ulusal
yasalar, uluslararası kurallar ve Proje belgelerine göre uygulanmakta olduğunu
belirlemiştir. SYYEP İzleme Heyeti, genellikle ülkelere özgü olan, kapsam olarak
bölgesel ölçekte ve düzeltilmesi kolay olan arazi edenimine ilişkin uygulama
usullerinde bazı küçük eksiklikler gözlemlemiştir. Bu noktalar ve Heyet tarafından
tavsiye edilen düzeltici önlemler, ülke bölümlerinin her birinde sunulmaktadır
(aşağıdaki B ve D Bölümleri). Heyet ayrıca aşağıdaki sorunların her üç ülkede de
görüldüğünü ve Proje çapında düzeltme gerektirdiğini belirlemiştir:
6.2
Şikayetler
Şikayet mekanizmasına ilişkin stratejilerin ülkeler arasında farklılık göstermesine
karşın her ülkede rolleri genellikle çakışan çeşitli kuruluşların sürece katıldığı şikayet
mekanizmasında açıklık olmadığı gözlemlenmiştir. Bu durum, projenin, etkilenen
kişilerin şikayetleri konusunda işlem yapmasını geciktirebilir ve bazı şikayetlerin
gerektiği gibi kaydedilmemesi veya yanıt verilmemesine yol açabilir. Şikayetçilerin
tatmin edici bir şekilde çözülmesi konusunda nihai sorumluluğa sahip olan BTC Şti.,
şu anda sonuçlandırılmış şikayetlerin doğruluğunu kontrol etmemektedir.
6.3
Tazminat Ödemeleri ve Araziye Giriş
BTC Şti., araziye tazminat ödenmesinden önce girilmesi olaylarının ortadan
kaldırılmasına daha fazla dikkat göstermelidir. Bu tür olayların sayısının işlemlerin
toplam sayısına göre az olmasına karşın bu uygulama, Dünya Bankası UT 4.30
ilkelerine aykırıdır ve kaçınılması gerekir. Üç ülkenin her birinde, bunların etkilenen
kişiler üzerinde sınırlı etki yaratmış olmasına karşın bu ilkeye uymayan az sayıda
uygulama gözlemlenmiştir. Bu olaylar, tavsiye edilen düzeltici önlemlerle birlikte
ülkelere özgü incelemelerde bildirilmiştir.
6.4
İzleme
Her ülkede de YYEP’de açıklanan ilkelere uygun olarak harici ve sivil toplum
kuruluşlarınca izleme gerçekleştirilmektedir. Türkiye ve Azerbaycan’da raporlama
sisteminde bazı iyileştirmelere gerek duyulmaktadır. Ancak, bu uygulamanın
kapsamı, her ülkeye göre değişiklik göstermektedir:
-
Azerbaycan ve Gürcistan’da sırası ile CLEE ve APLR’nin sorumlulukları,
bu desteği başka şekilde alma imkanları olmaması nedeniyle etkilenen
kişilere hukuki yardım ve harici izlemeyi kapsamaktadır.
-
Türkiye’de KKGV, Türk hukukunun etkilenen kişilerin serbestçe
seçebildikleri ve masrafları kamulaştırmadan sorumlu kuruluşu olan
BOTAŞ/ADK tarafından ödenen bağımsız avukatlardan hukuki yardım
alabilmelerini öngördüğü için sadece izleme çalışmalarında bulunmaktadır.
6.5
A-28
İlave Arazi Gereksinimleri, Kullanım Kısıtlamaları ve Arazi Haklarının
Daha Önceki Kullanıcılara İadesi
Boru hattı Geçiş Hakkı için daimi veya geçici olarak iktisap edilen ve sabit tesisler
için daimi olarak iktisap edilen araziler, YYEP çerçevesinde BTC Şti. (veya
Türkiye’de BOTAŞ) tarafından iktisap edilmektedir. Ancak her üç ülkede de inşaat
amaçları için geçici olarak ihtiyaç duyulan ek araziler konusunda İnşaat
Yüklenicilerinden arazi sahipleriyle müzakereler yapmaları beklenmektedir. Bu
konuda bugüne kadar önemli bir ihlal olmamasına karşın bir kaç küçük olay, YYEP
şartlarının BTC Şti. ve bağımsız izleme kuruluşları tarafından yakından
izlenmedikleri taktirde İnşaat Yüklenicileri tarafından daha gevşek bir şekilde
uygulanabileceğini göstermektedir.
Nihai koridorun yakın çevresinde işletme aşamasında uygulanacak kullanım
kısıtlamaları konusunda Gürcistan ve Türkiye’de yeterli bilgi olmadığı
gözlemlenmiştir. Türkiye ve Gürcistan’da etkilenen kişilerin gelecekteki kullanım
kısıtlamalarına ilişkin ilkeleri yeterince bilmedikleri anlaşılmıştır. Aynı gözlem,
arazinin eski durumuna getirilme düzeyine özel dikkat gösterildiği Türkiye’de önemli
beklentilere yol açan kullanım haklarının ileride daha önceki kullanıcılara iadesi
konusunda da geçerlidir.
Azerbaycan’da Uzman Heyeti, yatay yöneltilmiş sondaj (YYS) kullanılarak
yerleştirilmekte olan boru hattı kesimlerine bitişik yerlerde yaşayan yedi haneyi
etkileyen koruma alanlarının uygulanması ve bununla ilgili tazminat ödemelerinde bir
anormallik olduğunu belirlemiştir. BTC Şti., Uzman Heyeti ile yaptığı görüşmeden
sonra koruma alanının bu boru hattı kesimlerini kapsayacak şekilde genişletilmesi için
hızla harekete geçmiş ve etkilenen hanelerle anlaşmalar imzalayarak gerekli tazminatı
ödemiştir. Bu, tatmin edici bir sonuçtur.
6.6
BTC Şti ve İnşaat Yüklenicilerinin Sorumlulukları
Yukarıda belirtildiği gibi Heyet, arazi edinimi ve şikayet yönetimi gibi konuların
Proje’nin uzun dönemli sosyal “işletme lisansı” açısından büyük önem taşımaktadır.
Yüklenicilerin bu konularla ilgili günlük işlemlerden sorumlu olması kabul edilmekle
birlikte BTC Şti. tarafından sıkı izleme yapılması zorunludur.
6.7
Proje Faydalarının Paylaşılması
Tazminat tutarları konusunda Heyet tarafından gözlemlenen genel memnuniyetin
ötesinde bugüne kadar Proje’nin ek faydaları, etkilenen kişilerin beklentilerini
karşılayamamıştır. Bir çok durumda bu beklentiler, özellikle istihdam fırsatları
konusunda makul olmayan ölçüde yüksektir. Ancak, Projenin, Yüklenicilere yerel
alımlar konusunda yeterli telkinde bulunmadığı belirlenmiştir. Bununla birlikte
faaliyetlerine başladıklarında Toplumsal Yatırım Programlarının bu sorunun
çözümüne yardımcı olması beklenmektedir.
A-29
7. ÖNEMLİ TAVSIYELER
Heyet, ilerideki inceleme görevi sırasında değerlendirilmek üzere Proje ‘yeyakın
gelecekte aşağıdaki düzeltici önlemlerin alınmasını tavsiye etmektedir:
1. Kullanım haklarının boru hattı koridoru içerisinde kalan arazilerin eski
sahiplerine ve/veya kiracılarına iade edilmesine ilişkin kesin bir strateji ve
uygulama planının gereken yerler için (Gürcistan) oluşturulması ve tatminkar
bir şekilde açıklanması her üç ülke için de gereklidir. Bu, daimi koridorlara
bitişik araziler üzerindeki kullanım kısıtlamaları için kullanılacak strateji
açısından da gereklidir.
2. İnşaat amaçları için Yükleniciler tarafından gerçekleştirilen geçici arazi
ediniminin YYEP ve Dünya Bankası Uygulama Talimatı 4.30’a uygunluğunun
sağlanması amacıyla yapılacak izleme, BTC Şti. ve ortağı sivil toplum
kuruluşları tarafından daha sıkı bir şekilde gerçekleştirilmelidir.
3. BTC Şti. ve İnşaat Yüklenicilerinin, sadece bölgede oturmayan arazi
sahiplerinin yerlerinin belirlenememesi durumunda arazilerin önceden
tazminat ödemesi yapılmadan işgal edilebileceğini dikkate almaları
gerekmektedir. Bu tür durumlarda gerekli tazminatın arazi sahipleri ileride
belirlendiğinde çekilmek üzere tahsisli bir banka hesabında tutulması gerekir.
4. Üç ülkenin tamamında da şikayet mekanizmasında zayıflıklar
gözlemlenmiştir. Bunların, ilgili bütün tarafların katılımı ile düzeltilmesi
gerekmektedir. BTC Şti., sonuçlanan şikayetlerin doğrulanmasıkonusunda
sürekli ve bağımsız değerlendirme sağlamalıdır.
Üç ülkeye ilişkin bölümlerin her birinde ülkelere özgü başka düzeltici önlemler
tavsiye edilmektedir.
8. SONUÇ
Uzman Heyeti, genel olarak BTC Şti.’nin BTC boru hattı projesi için yerel halkın
hazırlanması, müzakereler yapılması, anlaşmalar imzalanması ve tazminatların
ödenmesi sürecini, Dünya Bankası UT 4.30 şartlarına eşit veya bunların üzerindeki
standartlarda gerçekleştirdiği sonucuna varmıştır. İnceleme dönemine kadar 20,279
anlaşmanın imzalanmış ve tahmini 50,000 müşterek arazi sahibi veya hissedarın
muvafakatlerinin alınmış olduğu dikkate alındığında yapılmış olan şikayetlerin
sayısının çok düşük olduğu görülmektedir. Üç ülkenin tamamında da arazi ile ilgili
şikayetlerin zamanında çözülmesi için etkin önlemler uygulanmıştır. Ağustos
2003’teki Uzman Heyetinin öteki önemli bulguları şöyledir:
(i)
Etkilenen kişilere proje arazi edinim çerçevesi, almaya hak kazandıkları
tazminatlar ve yardım isteme veya şikayette bulunma yöntemleri
konusunda yerel lisanda ulaşılabilir bilgi sağlanmasına özen gösterilmiştir;
(ii)
(iii)
(iv)
(v)
(vi)
(vii)
(viii)
A-30
Her üç ülkede projeden etkilenen kişiler, anlaşmaları anlamaları için,
müzakereler sırasında ve yasal işlemler sırasında kendilerine yardımcı
olmak amacıyla hukuki kaynaklardan yeterli şekilde yararlanmıştır;
Projeden etkilenen kişiler, projeye veya personeline karşı şikayette
bulunmak için yararlanabilecek yollar konusunda oldukça yeterli bilgi
sahibiydi ve etkilenen tarafların, proje şikayet yöntemleri, idari kanallari
ve adli süreçlerinden etkin şekilde yararlandıklarını gösteren kanıtlar
bulunmaktaydı.
Üç ülkenin her birinde tapularda değişiklik yapılması veya yeni tapular
düzenlenmesi ve bununla ilgili tesciller konusundaki düzenlemeler
yeterliydi.
Projeden etkilenen kişiler, projeden aldıkları tazminat miktarları ve
bunların ödenmesine ilişkin düzenlemelerden memnundu.
BTC Şti., YYEP programının uygulanması ve bununla ilgili halkla irtibat
ve izlemenin gerçekleştirilmesi amacıyla yeterli kaynaklar ve personel
tahsis etmiştir.
Etkinlik veya yerel halkın tatmin düzeyinin ölçülmesi için zamanın çok
erken olmasına karşın YYEP’de tanımlanan yardımcı programlar (YYEP
Fonu, TYP) uygulanmaktaydı.
Projeden etkilenen etnik azınlıkların, projeden etkilenen öteki gruplara
göre daha fazla veya az dezavantajlı bir konumda olduklarını gösteren hiç
bir kanıt yoktu. Azınlıklar, tazminat, yasal ve diğer desteklerden öteki
gruplarla eşit şekilde yararlanıyorlardı.
Bu tür çok sayıda işlemin gerçekleştirilmesi ve özel arazi mülkiyeti ve bununla ilgili
yasal çerçevelerin henüz oluşturulma aşamasında olması nedeniyle kaçınılmaz olarak
az sayıda sorun ortaya çıkmıştır. Uzman Heyeti, aşağıdaki alanlardaki önlemlerin
güçlendirilmesi gerektiğini belirlemiştir:
(iv)
(v)
(vi)
(vii)
Yüklenicilerin inşaat amaçları için geçici arazi edinimi amacıyla
izleyecekleri usül ve BTC Şti.’nin bunu izlemesi;
Tazminat ödemesinden önce arazinin işgal edilmesi olaylarının
önlenmesine daha fazla dikkat gösterilmesi;
Şikayet kayıtlarının daha etkin tutulması ve şikayet sonuçlarının
doğrulanması; ve,
Gürcistan’da arazi kullanımının esas arazi sahiplerine iadesinin
resmileştirilmesine yönelik bir stratejiye son şeklinin verilmesi.
Uzman Heyeti’nin Ağustos 2003 incelemesinden kaynaklanan bu ve ülkelere özgü
öteki sorunların çözülmesine ilişkin tavsiyeler, BTC yönetimi ile görüşülmüş ve
uygun düzeltici önlemler kararlaştırılmıştır. Bu önlemlerin sonuçları, Şubat 2004
Uzman Heyeti incelemesi sırasında değerlendirilecektir.
9.
A-31
TAVSIYELERIN ÖZETI - GENEL PROJE
Ağustos 2003 incelemesinden kaynaklanan genel BTC boru hattı projesine ilişkin
temel tavsiyeler, aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Ülkelere özgü tavsiyeler, bu
inceleme raporunun B, C ve D bölümlerinde yer almaktadır. Tavsiyeler aşağıda
önceliklendirilmektedir:
Yüksek YYEP, ÇSEP veya Dünya Bankası UT 4.30’da yer alan taahhütlere
uygunluğun sağlanması açısından önem taşıyan eylemler
Orta
Sosyal veya yeniden yerleşim iyi uygulama ilkelerine uymak veya
gerçek veya muhtemel sosyal risklerin giderilmesi için yararlı görülen
eylemler
Düşük
Zaman açısından daha az önem taşıyan önemli eylemler
Proje İlkeleri
SYYEP İzleme Uygulama İş Tanımı
Yüklenici
Etkilenen kişileri
Kontrol
temsil eden bir grup
Planlarının
ve önemli kaynaklarla
(YKP’lerin)
ÇSEP ve YKP’lerde
izlenmesine
tanımlanan YYEP ile
ilişkin İş Tanımı ilgili olmayan sosyal
şartı
önlemlerin teyit
edilmesi amacıyla
görüşmeler yapılması
Konu
Uzman Heyeti, YKP yönetim
sistemleri ve rapor çıktıları
konusunda bilgi sahibi olmadığı için
YKP önlemlerinin etkinliğinin
sadece yüzeysel bir
değerlendirmesini yapabilmiştir.
Performans
BTC Şti., Şubat 2004 SYYEP
gözden geçirme çalışmasının
başlangıcında inşaat aşaması
sosyal ve çevresel yönetim ve
raporlama sistemleri konusunda
Uzman Heyeti için kapsamlı bir
brifing düzenleyecektir.
b. BTC Şti., SYYEP Uzman
Heyetinin çalışmalarına
başlamasından önce, Kredi
Kuruluşlarının en sonki Üç Aylık
Çevre ve Sosyal İzleme
Raporlarının Heyete temin
edilmesini sağlayacaktır.
a.
Tavsiyeler
A-32
Orta
Orta
BTC Şti.
BTC Şti.
Kimin
Öncelik
tarafından
Azerbaycan ve Gürcistan’da
doğrulanmamış haraç
söylentileri.
BTC Şti., arazi ekipleri veya
ortak sivil toplum kuruluşlarına
doğrudan şikayette
bulunulmamıştır.
Uzman Heyeti, hiç bir rüşvet
olayı belirlemememiştir.
Bütün işlemlerde
saydamlık. Hak
kazananlara doğrudan
ödeme ve üçüncü
tarafların hariç
tutulması. Yolsuzlukla
mücadele değerlerinin
yaygınlaştırılması.
Haraç ve
yolsuzluk
Performans
Proje tarafından önerilen
miktarlar, YYEP’e uygundur ve
piyasa veya tam ikame
değerlerinin üzerindedir.
Proje İlkeleri
ARAZİ EDİNİMİ
Tazminat
Tazminatların YYEP
miktarları
ve Dünya Bankası
Uygulama Talimatı
4.30 ilkelerine göre
ödenmesi
Konu
g.
f.
e.
d.
c.
BTC Şti. sosyal izleme ekipleri
köylerde ve sınıra yakın alanlarda
tazminattan kaynaklanan gerginliklere
karşı dikkatli olacaklardır.
BTC Şti. boru hattı koridoru
boyunca arazi satış fiyatlarını izleyecek
ve ulusal eğilimlerle karşılaştıracaktır.
Bilgiler yıllık olarak yayınlanacaktır.
BTC Şti. her ülkede merkezi
hükümet nezdinde yolsuzluğa karşı
tutumunu güçlendirmeye devam
edecektir.
BTC Şti. bölgesel ve yerel yönetimler
nezdinde yolsuzluğa karşı tutumunu
düzenli olarak güçlendirecek ve etkin
olarak liderlerin desteğini sağlamaya
çalışacaktır.
BTC Şti., ortaklık yaptığı sivil toplum
kuruluşlarını (CLEE, APLR, & KKGV)
kişilerin gizli tutulacak şikayetlerde
bulunabileceği yerler olarak
duyuracaktır.
Tavsiyeler
A-33
BTC Şti.
BTC Şti.
BTC Şti.
BTC Şti.
BTC Şti.
Yüksek
Orta
Orta
Orta
Yüksek
Kimin
Öncelik
tarafından
Proje İlkeleri
Yüklenicinin ilave arazi İlave arazi Yüklenici
gereksinimi
tarafından YYEP ve
UT 4.30’a göre
iktisap edilecektir.
ARAZİ EDİNİMİ devam
Konu
Yüklenicilerin YYEP / UT
4.30’a uyması konusunda
hiç bir izleme
yapılmamaktadır.
Üç ülkenin her birinde
Yüklenici arazi edinimi
konusunda bazı
yerlerdesorunlar
gözlemlenmiştir.
Performans
BTC Şti., YYEP ve Dünya
Bankası UT 4.30 ilkelerini dikkate
alarak Yüklenicinin basit
protokoller yoluyla arazi
edinmelerine yönelik usulleri veya
başka uygun güçlendirici önlemleri
gözden geçirecek ve
resmileştirecektir.
j.
BTC Şti., sivil toplum
kuruluşlarının Yüklenici ile yapılan
işlemleri izlemeleri için
düzenlemeler yapacak ve ilgili
bütün özel taraflara gerekli yardım
ve desteği sağlayacaktır.
i.
Tavsiyeler
Yüksek
BTC Şti.
BTC Şti.
Yüksek
Yüksek
Kimin
Öncelik
tarafından
h. Ülke ekiplerinin muhtemel usulsüz arazi BTC Şti.
tescilleri veya işlemlerinden haberdar
olmaları durumunda BTC Şti., sorumlu
Devlet Makamlarını soruşturma
yapmaları ve sonuçları ve adli
takibatları kamuoyuna açıklamaları için
teşvik edecektir.
A-34
Proje İlkeleri
Konu
Performans
Görüşme yapılan bazı
etkilenen kişilerin,
kullanımın iadesi üsüller ve
uygulanacak kısıtlamalar
konusunda bilgi sahibi
olmadıkları gözlemlenmiştir.
Gürcistan’da arazi kullanım
hakkının iadesine ilişkin
resmi mekanizma henüz
oluşturulmamıştır.
İadeye ilişkin mekanizmalar
Azerbaycan ve Türkiye’de
oluşturulmuştur.
YYEP UYGULAMASI
Geçim kaynaklarının
eski haline getirilmesi
Etkilenen kişiler
“daha kötü bir
durumda
olmamalıdır,
tercihen daha iyi bir
durumda olmalıdır”.
Geçim kaynaklarının eski
haline getirilmesi çalışmaları
henüz başlamamıştır.
GEÇİM KAYNAKLARININ ESKİ HALİNE GETİRİLMESİ
İnşaat koridoru ve
boru hattı koridoru
içerisinde kalan
arazi, boru hattının
bütünlüğünün
korunmasını
amaçlayan bazı
kısıtlamalara tabi
olarak esas
sahiplerine /
kullanıcılara iade
edilecektir.
Arazi kullanım hakları
ve/veya mülkiyetin
iadesi
Orta
Yüksek
Orta
Kimin
Öncelik
tarafından
BTC Şti.
BTC Şti.
m. BTC Şti., yıllık olarak tekrarlanan BTC Şti.
hane gelir ve gider anketlerini, üç
ülkenin tamamında kendi sosyal
izleme programının ayrılmaz bir
parçası olarak dahil edecektir.
Tavsiyeler
k. BTC Şti., mümkün olan en kısa
süre içinde Gürcistan’da kullanım
haklarının iadesine ilişkin biçimsel
mekanizmaya son şeklini
verecektir.
l. Koridorun kullanım hakkının
iadesine yakın bir tarihte BTC Şti.,
arazi kullanım haklarının iadesinde
izlenecek usulleri tekrar
vurgulamak ve ailelere
uygulanacak kısıtlamaları
hatırlatmak amacıyla üç ülkede bir
bilgi yayma kampanyası
düzenleyecektir.
A-35
Şikayetler
Şikayetler
zamanında
kaydedilmeli ve
gerekli düzeltici
adımlar atılmalıdır.
Şikayet sonuçları
doğrulanmalıdır.
Korunmaya muhtaç gruplar,
resmi şikayet yöntemlerini
kullanamayabilir veya bu
gücü kendilerinde
bulamayabilir.
Şikayette bulunanların
sonuçtan memnun
olduklarının teyit edilmesi
için kullanılan bir doğrulama
sistemi yoktur.
Öteki nedenlerden
kaynaklanan şikayetler
derlenmemektedir.
Arazi konusundaki
şikayetler, zamanında
kaydedilmekte ve
incelenmektedir.
BTC Şti., şikayet inceleme BTC Şti.
görevleri ve sorumluluklarının
açıklığa kavuşturulması amacıyla
seminerler düzenleyecektir.
o. BTC Şti. (veya ortağı olan sivil BTC Şti.
toplum kuruluşu) kararlaştırılan
düzeltici
önlemlerin
tamamlandığını ve şikayetçilerin
tatmin olduğunun doğrulanması
için düzenli şikayet sonuçlandırma
incelemeleri gerçekleştireceklerdir.
p. BTC sosyal izleme ekipleri, BTC Şti.
herhangi bir şikayetleri veya
endişeleri
olup
olmadığının
belirlenmesi
için
korunmaya
muhtaç
gruplarla
görüşmeler
yapılmasına özen göstereceklerdir.
n.
A-36
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Proje İlkeleri
Performans
Toplumsal Yatırım
Programları
Yerel alımlar
Yerel halkın
projeden fayda elde
etme fırsatları azami
ölçüye çıkarılacaktır
Toplumsal Yatırım
Programları (TYP)
projeden etkilenen
kişilerin proje
faydalarını
paylaşmaları için
fırsatlar
sağlayacaktır.
TYP programları, coğrafi
kapsam ve süre bakımından
göreceli olarak sınırlıdır.
TYP programları
başlatılmıştır.
Türkiye’deki Yüklenici
yeteri kadar yerel alım
yapmamaktadır.
YEREL HALKLA İLİŞKİLER VE FAYDALARIN PAYLAŞILMASI
Konu
Orta
Orta
Orta
Kimin
Öncelik
tarafından
BTC Şti. Yüklenicilerin yerel BTC Şti.
alımlar
konusundaki
performansının
artırılmasına
yönelik önlemleri araştıracaktır.
r. BTC
Şti.,
kendi
TYP BTC Şti.
programlarının coğrafi kapsamını
veya süresini genişletmek için
ortaklık veya destek yoluyla öteki
taraflarla
işbirliği
yapılması
imkanlarını araştıracaktır.
s. BTC
Şti.,
geleceğe
dönük BTC Şti
Toplumsal Yatırım planlaması
çerçevesinde işletme sırasında
muhtemel finansman sağlanması
amacıyla
TYP
yatırımlarının
değerlendirilmesini dahil edecektir.
q.
Tavsiyeler
A-37

bakü – tiflis – ceyhan boru hattı projesi sosyal ve yeniden yerleşim

Transkript

Benzer belgeler

YÖNETİM ÖZETİ

PDF formatında

Çağla ve Sadık`ın aşkı, mutlu sona ulaştı

Executive Summary_Turkish

Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı Hakkında

Ülkemizden Haberler - Türkiye için Geri Dönüşüm

Dış Mekan Kataloğumuz - ARTANITIM Pazarlama Ltd. Şti.

bir btc tarihi ve ekolojik koruma projesi