Ek 1

Proje: “Romanya’ya hoşgeldiniz! Üçüncü ülke vatandaşlarının, Romen
toplumuna entegrasyon hakları, sorumlulukları ve imkanları ile ilgili bilgileri
iyileştirme.”
Ocak 2010
Romanya’ya
Hoşgeldiniz!
Yurtdışı vatandaşları için
bilgilendirme rehberi
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
İÇERİK
1. GİRİŞ ............................................................................................................................7
2. METODOLOJİ ............................................................................................................8
3. ROMANYA -GENEL BİLGİLER ............................................................................10
3.1.Genelbilgiler–genelçerçeve;Romenlerinhükümveesasdeğerleri;sosyal
anlaşmalar;devletyapısıvekanunlar;Romanya’dagöçmenlerinyönetimi–
Entegrasyonpolitikalarıvekurumlar.
3.2.Temelhakvesorumluluklar
3.3.Sosyalentegrasyon–Romencedilkurslarıvekültürelistikraz;entegrasyon
programlarıvefaaliyetleri
4. ROMANYA’da OTURUM HAKKI ........................................................................16
4.1.Romanya’yagirişileilgiligenelşartlar
4.2.Yabancılaraverilenbelgetürleri:Romanya’yagirişvizeleriveoturum;
Romanya’daoturumiznivemeskenoturum
4.3.Ailetamamlaması
4.4.Romanyavatandaşlığı
4.5.Yabancılarınuzaklaştırılması
4.6.Diğertedbirler
5. ROMANYA’da ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK ..........................................24
5.1.Çalışmaizni:işealınma;detaşe;meslekifaaliyetlergerçekleştirme;ticarive
iktisadifaaliyetleringerçekleştirilmesi.
5.2.Romanya’daçalışmaşartları:bireyselçalışmasözleşmesi;detaşe;maaş;
çalışmasüresiveatilsüresi;çalışmahedefleri;işyerindesağlıkvegüvenlik;
telifhaklarısözleşmelerivesivilsözleşmeler(hizmetsunmasözleşmeleri)
5.3.Yasadışıkoşullardaçalışmak;
5.4.İnsanticareti.
5.5.Bireyselişsözleşmelerindendoğanhakvesorumluluklarlailgiliihtilafların
çözümlenmesi:sendikalarındesteği,bölgeselçalışmaveyaişdenetleme
mufettişliği,mahkemelerinişihtilaflarıüzerindeuzmanlaşmışolanbölümleri,
DevletMüdafisi.
5.6.Sosyalgüvenlik:katkılar,emeklilikmaaşlarıvediğersosyalsigortahakları,
sağlıksigortalarıveişsizlikprimleri.
5.7.İstihdambüroları
6. EĞİTİM VE KÜLTÜR ..............................................................................................46
6.1.Eğitim
6.1.1.Bireğitimşeklinekayıtşekilleri:burslar;Romendileğitimliokullarıneğitim
sisteminseviyesivegrafiği;Romenokullarındanotvermesistemi;yabanci
6
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
dildekursvereneğitimmüesseseleri;yabancıüniversiteöğrencilerin
Romanya’yagirişiveoturumları;üniversiteyurtlarınaöğrencilerin
yerleştirilmesi;
6.1.2.Diplomalarıntanınmasıvedenkliği
6.1.3.Ömürboyueğitim
6.2.Kültür:BirkaçRomenkültürelipuçlar;sanat,kültür,medya,eğlence;Romen
mutfağı;gelenekvebayramlar.
7. DİĞER HAK VE SORUMLULUKLAR ..................................................................54
7.1.Konuthakkı:dairekiralama;dairesatınalma;sosyalkonutlardanfaydalanma;
kamuhizmetlerinkayıdı;evinsigortalanması.
7.2.Sosyalyardım
8. ULAŞIM ......................................................................................................................57
Şehiriçiulaşım;şehirlerarasıulaşım;ehliyetler;ehliyetlerindeğiştirilmesi
9. AİLE.............................................................................................................................59
9.1.Doğum-doğumunkayıdı;biriveyaikisideyabancıolanvelilerincoçukları
9.2.Evlilik-evliliğinkayıdı;anlaşmalıevlilik
9.3.Vefatilanıvekayıdı
10. FINANS......................................................................................................................62
Ulusalparabirimi;bankahesapları;yurtdışındanveyayurtdışınaparahavalesi;
krediler;Romenposta;vergilendirme–vergiveharçlar.
11. GEL SENDE TOPLUMA KATIL!..........................................................................64
11.1.Siyasihayata,gönülülük,çağırışımlıhayatakatılımv.s.
11.2.Hükümetebağlıolmayan,karamacıgütmeyen,Romanya’yayabancıların
entegrasyonuveyabancılarasunulandestekhakkındauzmanörgütler.
11.3.Hükümetlerarasıörgütler.
11.4.Kamukurumvekuruluşları,mufettişlik/acente/ilmüdürlükleri.
11.5.SendikavePatronluklar
12. EKLER ......................................................................................................................70
Ek1–Gereklibilgiler
Ek2–BireyselÇalışmaSözleşmesi
Ek3–Yasalar
Ek4–Kısaltmalar
Ek5–Romencedilindekullanılangünlükdeyimler.
7
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
1. GİRİŞ
Yabancı bir ülkenin vatandaşıysanız ve Romanya’ya çalışmak, okumak, aile
tamamlaması,ticaretveyadiğeramaçlarilegelmişseniz,işbuBilgilendirmeRehberisizin
içindir–enönemligayesiRomentoplumuileilketkileşimlersüresincesizlererehberlik
etmektir.
Burehberiniçeriği,hükümetebağlıolmayankurumlarveherbiri,kendilerinehasolan
yöntemlerileserbest,sorumluluğubilenveçeşitliolanbirtoplumiçindeinsanhaklarını
koruyanARCA-ForumulRomânpentruRefugiaţişiMigranţi(ARCA-FRRM)ileAsociaţia
pentru Dezvoltarea Organizaţiei – SAH ROM (ADO SAH ROM) ve Fundaţia Soros
Româniatarafındanhazırlanmıştır.
İşburehber,ilkönceAvrupaülkeleriolmayanülkelerdengelenvatandaşlarahitap
etmektedir, sebebi ise, bu yabancıların kanuni statüsü, Avrupa Birliği veya Avrupa
EkonomikBölgesineüyeolanülkelerinvatandaşlarınauygulunanstatüdenbirçokaçıdan
farklıolduğundandır.
BilgilendirmeKılavuzunamacı,sizin,Romanya’daoturumhakkıolanbiryabancı
olarak,entegrasyonolanakları,hakvesorumluluklarıhakkındakibilgilerigeliştirmektir.
Bu yönde size konukluk eden ülkenin sosyal, kültürel ve ekonomik hayatına aktif
katılımınızı kolaylaştırır. Romanya’daki kamu kurumlarnı, sosyal destek ve güvenlik
sistemin, şikayetleri çözme yöntemlerin, ortaklaşma şekillerin, istihdamın, iş bulma
kurumlarınhakveyükümlülükleriileilgilibilgilerintarafınıziletmemizaracılığıile,bu
haklardanfaydalanmanızadairşanslarınızakatkıdabulunduğumuzu,işyerindeayrımcılık
vesosyaldışlamayıöngördüğümüzüveönlediğimizi,hareketliliğiartırmavebulunduğunuz
toplum içindeki aktif katılım yollarını göstermeyi ümit etmekteyiz.Ayrıca kendinizi
Romanya’daevinizdekigibihissedeceğinizumuduyla,işbuBilgilendirmeKılavuzuile,
karşılıklıgüvenvesorumluluğadayalıbirilişkigeliştirmearzusundayız.
İşbuBilgilerndirmeKılavuzuRomence,Ingilizce,Fransızca,TürkçeveÇince
dillerindeolmaküzere,kanunüstüdeğildir,fakatokuyucuyuözelkonuhakkındayetkili
bilgikaynaklarınayönlendirmektedir.İşburehberdegeçenbilgilerdoğruvetutarlıolmasına
gayretgöstermemizerağmen,lütfenkanun,telefonnumaraları,adresvediğerbilgiler
gündengünedeğişebildiğinigözönündebulundurunvebundandolayisizleriilgilendiren
konuylailgiliherzamanyetkilikurumveyakuruluşabaşvurmanızıtavsiyeetmekteyiz.
İşburehberihazırlayanlara,destektebulunlara,hazırlanmasınayardımedenlere,tarafımıza
lüzümlüvefaydalıbilgiverenlereteşşeküretmekteyiz.
8
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
2. METODOLOJI
İşbu Bilgilendirme Rehberi, hükümete bağlı olmayan üç örgütün çabası ile
yapılmıştır:ARCA-ForumulRomânpentruRefugiaţişiMigranţi(MülteciveGöçmenler
içinRomenForumu),AsociaţiapentruDezvoltareaOrganizaţieiSAHROM(SAHROM
ÖrgütüGeliştirmeDerneği)veFundaţiaSOROSRomânia(RomanyaSOROSVakıfı)ve
„BunvenitînRomânia!Îmbunătăţireacunoştinţelorresortisanţilorstatelorterţe(RTT)cu
privireladrepturile,obligaţiileşiposibilităţilelordeintegrareînsocietatearomânească.”
Projeninneticesinitemsiletmektedir.
Bilgilendirmerehberidoğrudanolarak,Romanya’daoturumhakkıbulunanveya
gelecekteböylebirhakkabuledecekolanyabancılarahitapetmektedir.İşbubilgilendirme
rehberinden dolaylı olarak yararlanıcıları: devlet kurum ve kuruluşları, (özelikle
göçmenliğin idaresi ve göçmenlerin entegrasyonu ile sorumlu olanlar), işverenler,
sendikalar,hükümetebağlıolmayanörgütler,göçmenlerindernekleri,ABüyesiolmayan
ülkelerinbüyükelçilikleri,basın-yayınvegenelolarakRomenvatandaşıdır.
İşbu rehberin hazırlaması temelinde bulunan bilgiler, Kasım 2009 ayında yayımlanan
„NevoiledeinformarealeimigranţilorînRomânia”araştırmaraporunsonuçveönerilerine
dayalıdır.
Sahaaraştırması,göçmentoplumların,Romanya’dakigöçtoplumlarıiçinmurahhas
elçiliklerin ve hatta göç ve göçmenlerin entegrasyonu alanında etkin kuruluşların
danışmalarıiçinyapılmıştır.Üstelik,işbubilgirehberindüzenlenmesiürününyararlanıcısı
niteliğinde olan Romanya Göç için Ofisine de danışmanlığı gerektirdi. Bilgilendirme
Rehberiniçeriğivesonsunumşekli,doğrudanyararlanıcılarıolanyabancıülkelerden
gelenvatandaşlara,birönsunumsonucundagerçekleşmiştir.
İşburehberiokuduğunuzda,Romanya’yayenigelmişbiryabancıiçin,izlemesi
gerekenentegrasyonyolunuiyideğerlendirmesikonusundaengenişveaçıklayıcıtemel
bilgileribulabilirsiniz.
Aradığınızalanlardakiherbirinedahakolayerişmeniziçin,rehberbirkaçbüyük
bölümlerhalindehazırlanmıştır.Böylece,ilkkısımda,Romanyahakkındagenelbilgiler,
Romentoplumunesasdeğerleri,Romendevletinyapısı,kurumlarıvedevletinçalışması
içintemelyasalar,Romanya’yagöçalanındayasavekurumlarıdüzenlemeçerçevesi,
göçmenlerinulusalentegrasyonprogramları,uluslalarasıveAvrupayasalarındaöngörülen
temelhakvesorumluluklarsunulmaktadır.Kitapçığındiğerbölümleriiseözelbilgiler
içermektedir:Romanya’daoturumhakkı,işveistihdamaerişim,eğitimvekültür,sosyalve
sağlıkhizmetleri,ulaşım,konut,aile,finansvevergilendirme,toplumhayatınakatılımve
9
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
gereklibilgiveirtibatlarlistelerideekolaraksunulmuştur.
İşburehberkapsamındabulunanbilgiler,rehberindüzenlendiğitarihtegeçerli
olanlar olduğunu göz önünde bulundurmanızı hatırlatmaktayız. Romanya’nın sosyal,
ekonomik, kültürel, kurum ve yasaların düzenlenme çerçevesininin hareketliliğini
gözönündebulundurursak,işbuRehberdüzenlenmesitarihindensonrakiyeralanusule
ilişkinveyasaldeğişiklikleriyansıtmadığıhakkındadikkatiniziçekiyoruz.Dolayısıyla,
rehbersonundabulunangerekliirtibatbilgilerinkullanımıile,güncelleştirilenesasbilgi
kaynaklarınabaşvurmanızönemlidir.
İşbukılavuzuRomence,İngilizce,Fransızca,TürkçeveÇindillerindehemGöç
için Romen Ofisi websitesinde hem de işbunun düzenlenmesine katılan örgütlerin
sitelerindedebulabilirsiniz.
ARCA – Mülteci ve Göçmenler için Romen Forumu
Bucureşti,str.Austruluinr.23,sector2,cod024071,tel:+40212527357,+40745076
771,Fax:+40212520815,e-mail:[email protected],www.arca.org.ro
Örgütü Geliştirme Derneği – SAH ROM
Bucureşti,CaleaMoşilor284,bl.22A,ap.47,sector2,cod020894,tel/fax:+402121071
60,e-mail:[email protected],www.adosahrom.ro
Romanya Soros Vakıfı
Bucureşti,str.CădereaBastilieinr.33,sect.1,cod010613,tel.:+40212121101,fax:
+40212121032,e-mail:[email protected],www.soros.ro
Üçüncüdevletlerdekiyabancılarahitapedenişburehberkapsamındakibilgilerin,
gelecekte,iyileştirmekamacıylaönerivetavsiyeleriniziçin,lütfenaşağıdakilerleirtibatta
geçiniz:
•Simina Guga, Proje Koordinatörü, ARCA, tel. +4 021 252 73 57,
[email protected]
•RăzvanSamoilă,GenelMüdür,ARCA,tel.+40212527357,[email protected]
•Rodica Novac, Proje Sorumlusu,ADO SAH ROM, tel. +4 021 210 71 60,
[email protected]
•IrisAlexe,ProjeSorumlusu,RomanyaSorosVakıfı,tel.+40212121101,
[email protected]
10
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
3. ROMANIA-GENERAL FRAMEWORK
3.1. Genel Bilgiler
ROMANYA
Romanya, OrtaAvrupanıngüney-doğusunda
01 Ocak 2007 tarihinden itibaren
bulunan,Bulgaristan,Sırbistan,Macaristan,Ukrayna
AvrupaBirliğiüyesi
veMoldavyaCumhuriyetiilekomşuolanvegüney- Coğrafi konum: Avrupa’nın
doğusundaiseKaradeniz’ekıydaşbirülkedir.
güney-doğusunda
Ana etnik grup toplamnüfusüzerinden% Saat: DoğuAvrupa(GMT+2saat)
89,5 Rumenlerden, nüfusun % 6,6 Macarlardan Resmi dili: Rumence
oluşmaktadır. 2002 yılında yapılan sayıma göre, Hükümet şekli: cumhuriyet
Romanya’da 535.250 çingene yaşamaktadır. Diğer Para birimi: leu
önemli toplumlar ise: Almanlar, Ukraynalılar, Nüfus: 2002yılında-21.698.181kişi
Lipovanlar,Türk,Tarar,Sırplar,Slovaklar,Bulgarlar, Hava: dortmevsimliılımlıiklim
Hırvatlar,Yunanlar,Ruslar,İbraniler,Çekler,Lekler, Ulusal marş: Deşteaptă-teromâne!
(UyanRomen!)
İtalyalılarveErmeniler.
Romanya bayrağı üç renklidir;
Resmi dili latince kökenli olup,rumencedir renkler dikey şekildedir ve
ve bir çok slav kelime ve deimler içermektedir. mızraktan başlayarak: mavi,sarı,
Nüfusun %20’den fazla azınlık ağırlıklı olduğu kırmızıdır.
bölgelerde, sözkonusu azınlığın dili hem yerel
yönetimde,hemdeyargısalsistemdedekullanılabilir. Bölgesel-idari birimler: 41eyalet
Romanya’dakiokullardaeğitimverildiğienönemli ve Bükreş ili. Elayetler ilçe ve
beldelere bölünmektedir. Beldeler
yabancıdillerİngilizce,FransızcaveAlmancadır.
Dini hayat, Romanya’dadiniinançhürriyeti kırsalyerleşimleridir.
prensibinegöregerçekleşmektedir.Romanyalaikbir
Nüfüsa göre en büyük kentler:
devlettir ve dolayısıyla kamu makamları dini
Bucureşti (başkent), Timişoara,
gruplarınavederneklerinekarşıtarafsızlıkgöstermek Cluj-Napoca, Iaşi, Constanţa,
zorundadırlar. 2002 yılında yapılan sayıma göre, Craiova, Galaţi, Braşov, Ploieşti,
Romanyanüfusunençoğuortodoxhristiyan(86,7%), Brăila
romano-katolik(4,7%),protestan(3,7%),pentikostal
(1,5 %) ve yunan-katolik (0,9 %) olduğunu beyan Diğer bilgiler:
etmiştir. Ayrıca, 6.179 kişi yahudi dinine mensup Ölçü birimleri: metre/m veya
olduklarını,21.349kişiateistveyadinsizolduklarını kilometre/km(uzalık),kilogram/kg
ve 11.734 kişi dinini belirtmemiştir. Dobruca (ağırlık)
bölgesinde, özelikle Türk ve Tatarlardan oluşan,
üslümanbirazınlıkyaşamaktadır.
Romenlerin Hüküm ve Esas Değerleri
Romentoplumundaaşağıdakideğerlerekarşısaygıvetakdirgösterilmekteve
11
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
promoveedilmektedir:müsamaha,cömertlik,eğitim,görgükuralları,şenlik,işveçalışmak,
dürüstlük,azimlik,konukseverlik
l RomanyaDevletiinsanhaklarıvetemelözgürlükleri,çoğulculuk,demokrasi
değerleri,azınlıkhakları,çokkültürlülükveaçıktoplumilkelerini–şeffaflık,
medeni aktivizm, görüş ve çıkarların çokluğunu – korumakta ve teşvik
etmektedir.
l Romanya’dakadınveerkekarasındakieşitlikilkesinesaygıgösterilmektedir.
İşbunlar, eğitim, istihdam, kültür, sosyal yaşam, yüksek kamu ve politik
görevlerine erişim konusunda hak ve muamelelerden eşit olarak
yararlanmaktadır.
Sosyal Anlaşmalar
l Diğerleriileherhangibiretkileşimesnasında,medenivesaldırganolmayanbir
sestonuilekonuşulmalı.Herbirkonuşmacısöylemekistediklerinikesintisizbir
şekilde,bitirmesibeklenmektedir.
l Erkekler arasındaki selamlaşma ise çoğu zaman el sıkışması eşliğinde
yapılmaktadır.
l Kafayıdikeyyöndehareketetme(yukardanaşağı)„Evet”manasınagelmekte
veonayıifadeetmektedir.Yatayyöndekafahareketiise(sağdansola)„Hayır”
manasınagelmekteveonayınızvermediğiniziifadeetmektedir.
l Çiçeklerteksayıdaverilmektedir.
l Birgörüşmedeise,dakikolmanızçoktakdiredilmektedir.Gecikmelerhaber
verilmelidir.
l Toplutaşıtvasıtalarıyaşlılar,hastalar,hamilebayanlarvekucaktaçocuktaşıyan
kişileriçinözelkoltuklarileöngörülmüştür.
l Devlet kurumlarında, memur ve halk arasındaki etkileşim karşılıklı saygılı,
medenivesaldırganolmayanbirsestonuilegerçekleşmektedir.
12
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
Devlet Yapısı ve Kanunlar
Romanyahemvatandaşlarıhemdekenditopraklarıüzerindebulunandiğerkişiler
içinde,Anayasanınvediğeryasalarınasaygıgöstermekmecburiolan,demokratikbir
cumhuriyet,birhukukdevletidir.
Romanya’dagüçayrılığıprensibiuygulanmaktadır–teşrii,icraiveyargısalolarak;
teşriigücü–Parlamento–yasalarıdüzenleyenvekabuledenmakamdır.Aynıanda,ABüye
devleti konumunda olarak, Romanya kendi iç yasalarına AB yasa ve düzenlemeleri
uygulamaktadır.
Yasal çerçeve ise, aşağıdakiler tarafından verilmektedir:
l içhukukunabağlıolandüzenlemeler,bellibirandayürürlükteolanulusalhukuk
kurallarıntoplamıanlamınagelmektedir.
l Romanyakatıldığıveyaonayladığı–veöncelikleuygulanan,uluslararasıhukuka
aitbazıbelgeleranlamınagelmektedir.
RomendevletintemelkanunuAnayasadır(1991yılındakabuledilmişve2003
yılındareferandumyoluyladeğiştirilmiştir).Anayasahükümlerihariç,Romenvatandaşlar
veRomanyasınırlarıiçerisindebulunanyabancılar,bellisosyalilişkileriveyaalanları
düzenleyen yönetmenliklere uymaları gerekmekte; işbu yasalar yabancıların rejimi,
hatalarıncezalandırılması,eğitim,sivilanlaşmaların,ticariilişkilerinveticarişirketilerin
düzenlemesigibifarklıalanlardauygulanmaktadır.Buyasalariseorganikyasa,olağan
yasa,hükümetkararı,acilkararveemirlervsgibisınıflandırılmıştır.
Önemlialanlariçinise,bellidüzenlenmetopluluğumevcuttur:İşKanunu–işveren
ileişçiarasındakiişilişkileriyleilgili;MedeniKanun,AileKanunu,TicaretKanunu,Ceza
Kanunu(kişilerarasındakiolabilecekvetemelsosyalilişklieritehditedengenelanlamdaki
cezalarveilgiliuygulanabilircezalarhakkındadır),Vergikanunu.
Göç Hakkında Ulusal Stratejinin Uygulanması için Koordinasyon Grubun Üye
Kurumları
A. İdariReformveİçişleriBakanlığıkapsamında:a)GöçiçinRomenOfisi;b)GenelHudutPolis
Müfettişliği;c)RomanyaGenelPolisMüfettişliği;d)UluslararasıveAvrupaİlişkileriGenel
Müdürlüğü;e)SchengenGenelMüdürlüğü;f)UluslararasıPolisİşbirliğiMerkezi;g)İnsan
TrafiğinekarşıUlusalAcente;
B. DışişleriBakanlığıkapsamında:a)KonsoloslukİşleriGenelMüdürlüğü;
C. Aile,ŞansEşitliğiveÇalışmaBakanlığıkapsamında:a)StratejiveİstihdamDepartmanı;b)
İstihdamiçinUlusalAcente;c)ÇocukHaklarıveEsirgemeUlusalKurumu;d)EngelliKişiler
UlusalKurumu;e)ÇalışmaMüfettişliği;
D. Araştırma,GençlikveMilliEğitimBakanlığıkapsamında:a)ÜniversiteöncesiYönetimGenel
Müdürlüğü;b)UluslararasıveAvrupaİlişkileriGenelMüdürlüğü;c)UluslararasıÖğrenci
Departmanı;
E. SağlıkBakanlığıkapsamında:a)SağlıkAlanındaStratejiveKaliteYönetimiGenelPolitika
Müdürlüğü;
F. Hükümethimayesialtındabulunankurumlar:a)YabancıYatırımlariçinRomanyaAcentesi,b)
UlusalİstatistikEnstitüsü;
G. Bağımsızkamukuruluşları:a)UlusalSağlıkSigortaKurumu
13
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
Avrupa Birliği dışındaki bir ülkenin vatandaşı olarak Romanya’da oturum
hakkına sahipseniz, aşağıdakileri incelemeniz gerek:
l Romanya Anayasası;
l 12 Aralık 2002 tarihli Romanya’da yabancılar rejimi hakkında 194 sayılı
Hükümetin Acil Kararnamesi;
l Romanya’da oturum hakkı veya her hangi bir sığınma hakkını kabul eden
yabancıların sosyal entegrasyonu hakkında 44/2004 sayılı Hükümet Kararı.
Romanya’da Göç Yönetimi – Entegrasyon Politikaları ve İlgili Makamlar.
Romanya’da,göçyönetimiiçinsorumlulukmerkeziseviye(hükümetyapıları)ve
yerelseviyede(yerelkamuidaremakamlarıvemerkezebağlıolmayanhizmetler)bulunan
belli sayılı kurumlar arasında bölünmüştür. İşbunlar hem birbirleriyle hem de diğer
devletlerin benzer kuruluşları ile, uluslararası örgütler ve sivil toplumlar ile işbirliği
yapmaktadırlar.
ABpolitikalarıveaynızamandaulusalseviyedeöncelikleriileuyumiçerisinde,
RomendevletihayatageçirilmeküzereGöçkonusundabirUlusalStratejivebirFaaliyet
Planıbaşlattı.Ayrıca,diğerdevletlerileimzalananikilianlaşmalaryoluyla,Romanya’nın
sözkonusu ülkelerin uyrukluları için uyguladığı tedbirleri bireyselleştirmekte ve
farklılaştırmaktadır.
Romanya’daoturumhakkıolanveyabuhakkıeldeetmekisteyenlerekarşıRomen
devletinilgisi,doğrudanhizmetler(gişede),ücretsizkursvesosyalvekültürelentegrasyon
programlarıvekanunhükümlerineriayetederek,bedavaveyaücretkarşılığında–eğitim
vediğerkamuhizmetlerindenfaydalabilmeşeklindebelirtilmektedir.
3.2. Temel Hak ve Sorumluluklar
BiryabancıolarakRomanya’dayasalşekildebulunduğunuztakdirde,temelhakve
özgürlüklerdenyararlanabilirsiniz,fakataynızamandabirkaçönemlisorumluluklarınızda
vardır.Uluslararasıinsanhaklarıantlaşmalarıileuyumiçinde,Anayasahükümlerisizin
lehinizeuygulanarak,vatandaşlıkkriterinegöre,kısıtlayıcısayılmamaktadır.
RomanyaAnayasasıdevletindemokratikvesosyalkarakterindenbahsemekteve
aynızamandainsanhaysiyeti,vatandaşlarınhakveözgürlükleri,kişiliğinserbestgelişmesi,
adaletvesiyasiçoğulculukbuülkedegarantiedilen,yücedeğerleritemsiletmektedir.
Dolayısıylasizede,yabancıbirvatandaşolarak,vazgeçilmezbazıtemelhaklar
(anayasahükümlerinegöre)tanınmaktadır.Herhangibirkısıtlamaolmadan,yaşamayave
ruhivefizikibütünlülükhakkı(işbuvatandaşıntemelhaklarındanbiriolamaktaveaynı
zamandainsanınendoğalhakkıdır;Romanya’daölümcezasıyasaktırvehiçbirinsan
işkenceyeveyainsalıkdışıveyaaşağılayıcıcezalaramaruzkalamaz),bireyselönzgürlük
vekişigüvenliğihakkı,savunmahakkı,yazışmalarıngizliliğihakkı,sağlığıkorumahakkı,
vicdanveifadeözgürlüğü,sağlıklıbirçevrehakkı,vb.haklarasahipsiniz.Bazıhaklarının
yerinegetirilmesindeaşağıdabelirtilenbazıönemlidurumlarıdagözönündebulundurmanız
gerekmekte: diğer kişilerin haklarını, kamu düzenini veya ahlak özgürlüklerini ihlal
etmemeniz şartı ile, aile ve özel yaşama temel hakka sahipsiniz; aynı yönde, yabancı
vatandaşolarakçalışmaiznihakkındayasalöngörülerinuygulanmasıileçalışmahakkına
14
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
sahipsiniz.Ayrıca,belirlidurumlardaeğitim,ortaklıkhakkıvb.toplanmaözgürlüğünden
faydalanabilirsiniz.
Yabancıvatandaşolarak,osiyasıhaklarıyürütmeyesahipdeğilsiniz–oykullama
veyaşecilmehakkı.
Anayasaya göre, sizin temel yükümlülükleriniz, mali katkıların (vergi ve
yükümlülükler)ödenmesivediğerlerinhakveözgürlükleriniihlaletmeden,iyiniyetli
olarakhakveözgürlükleriyürütme.
Tabiiki,toplumunbirüyesiolarak,özeldurumunuzaorehaklarınızvar,fakat
Romanya’da bulunduğunuz süre içerisinde özellikle yürürlükte olan yasaların yerine
getirilmesiile,ahlak,kamudüzenivesakinliğinekarşısaygıgibibaşkayükümlülükleride
yerinegetirmenizgerekmektedir.
Romanya’da tanınan temel hak ve özgürlükler hakkında bütün anayasanın
öngörüleri İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Romanya’nın taraf olduğu diğer
antlaşmalarauygunveişbunagoreyorumlanmaktaveiçkanunlarveuluslararasıhaklar
ileilgiliantlaşmalarveyasözleşmelerarasındauyuşmazlıkolduğutakdirde,sadeceiçyasa
hükümleridahaolumluhükümlerkapsamadığıdurumda,uluslararasıdüzenlemeleröncelik
tanımaktadır.
3.3. Sosyal Entegrasyon
Romanya’da, göç politikaların oluşturucu bir parçası olarak entegrasyon
politikaları,hizmetlerinsağlandığıveyabancılariçinentegrasyonproğramlarıngeliştiği
yasal ve kurumsal bir çerçevede uygulanmaktadır. Böylece, 44/2004 sayılı Hükümet
Kararınhükümleriile,Romanya’dabirhimayeşeklikazanankişilerinveyaRomanya’da
ikamet hakkı kazanan yabancıların sosyal entegrasyonun kolaylaştırılmasını
izlemektedirler.
Sosyalentegrasyon,“Romentoplumukoşullarınauyumsağlamakgayesiile,sosyal
dışlamayıönlemevemücadeleetmeaçısındanRomanya’daoturumhakkıveyabirsığınma
hakkıeldeedenyabancılarınRomentoplumunekonomik,sosyalvekültürelhayatınaaktif
katılım”sürekliveçok-boyutlubirsürecinnihayisonucudur.Sosyalentegrasyon,dört
boyutundeğerlerinigerçekleştirmeanlamınagelmektedir:kültürel(Romencedilinibilme
seviyesi,Romanya’dageçirdiğisüre,kültüreldeğerleribenimseme,medeniyetvs.),sosyal
(arkadaşların olup olması, karma evlilik, ayrımcılık yapmayan bir tutum aracılığı ile
değerlendirilmekte),ekonomi(istihdam,konut,eğitim,sağlıkvediğerhizmetlereulaşımile
ölçülmektedir)veaynızamandakamuoyunungörüşü(yabancılarhakkındagörüşler,sosyal
temsiller,bazıklişelerinveöngyargıların,v.s.varlığıveyayokluğuilesomutlaşmakta).
Biryabancı,evsahipliğiyapantoplumaentegrasyonsürecini,aşağıdakidurumlarda
başarı ile tamamlamaktadır: istihdam, konut, eğitim, sağlık, gibi alanlarda sözkonusu
ülkeninvatandaşlarıtarafındaneldeedilenlerileeşitvegözlegörünenneticelereldeettiği
durumda;özdeşleşentoplumunüyeleriile,evsahipliğiyapantoplumunüyeleriilevedevlet
kurumlarıilesosyalilişkilerivarisevedurumunuevsahipliğiyapanülkeninvatandaşına
benzervekesinolduğunuvegüvendeolduğunuhissedeceğikadaryeterlidilvekültür
bilgisinesahipolduğudurumda,evsahipliğiyapanülkeninvatandaşlığınıeldeetmesiiçin
desteklenmeli.
15
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
Romence Dil Kursları ve Kültürel İstikraz
l Romanya’daoturumhakkınıkazanmışsanız,birdefayamahsus,isteküzerineve
bedava,RomanyadevletinRTTsosyalentegrasyonstratejisinekayıtlıkültürel
alıştırmaseanslarıveRomenceöğrenmekurslarındanyararlanabilirsiniz.
l Entegrasyonprogramınakatılanheryetişkininsan,birbireyselplanuyarınca
yürütülen, herbiri iki saatlik olan haftada iki kültürel alıştırma seansından
yararlanabilir.
l Kurslar, istek üzerine MECI veya ORI’nin sınıflarında yapılabilir ve bunlar
geneldebelliokul/liseveyakonaklamaveilticaprosedürmerkezleridir.Kurslar
genellikleEylülayındabaşlamaktavekayıtlarbirkaçhaftaöncesindensizin
bulunduğunuzil/ilçedebulunanORImerkezindeyapılmaktadır.
Daha çok bilgi edinmeniz için ve işbu kurslara kayıt olmanız için bulunduğunuz
şehirdeki bölgesel ORI (Romanya Göçmenler Ofisi ) ofisleri ile irtibatta
geçebilirsiniz:
http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Programul-de-Integrare/112
http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Educatie/117
ENTEGRASYON PROGRAMLARI VE FAALİYETLERİ
İşburehberdesizlerinRomanya’daalışmanıziçin,burdakidurumunuzuanlamanız
için,yararlanabileceğinizhaklarveüzerinizedüşensorumluluklarhakkındaveentegrasyon
sürecinbaşlangıcındasizlereyardımcıolabilmesiaçısındangereklibilgileriburdabulmanız
arzusundayız.
16
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
4. RIGHT TO STAY IN ROMANIA
Romanya’ya gelme sebebiniz ve burada kalmak istediğiniz süre farketmeksizin,
oturumunuzungeçerlikılınmasıdiğerhakveimkanlaraerişmenizaçısındailkadımıtemsil
etmektedir.
RomenkanunuaileleriilebirlikteAvrupaBirliği(AB)veyaAvrupaEkonomikAlanına
üyeülkelerindengelenyabancılarvediğerülkelerdengelenyabancılararasındaayırım
yapıyor.
Romanya’dayabancılarınrejiminidüzenleyenkanun,194/2002sayılıHükümetAcil
KararnamesiniORIwebsitesindeRomenceveİngilizcebulabilirsiniz.www.ori.mai.gov.ro
4.1. Romanya’ya Giriş ile İlgili Genel Şartlar
F Romanya’ya girebilmeniz için, aşağıdaki belgelere sahip olmanız gerekmektedir:
•pasaportveyaRomendevletitarafındankabuledilenbaşkabirsınırıgeçmeevrağı
•vize,oturumizniveya(durumagöre)meskenoturumu
•garantiler:geçinebileceğinizedairmaddiaraçlarıispatlayanbelgeler(para,voucher,
vs.) veya (duruma göre) vize sürenin bitiminde ülkeyi terkettiğinizi veya tranzit
geçtiğiniziispatlayanulaşımbileti.
F Aşağıdaki durumlarda Romanya’ya girişiniz red edilebilir:
•Romanya topraklarına girme yasağınız var ise veya (daha önceden) istenmeyen
yabancıolarakilanedilmişiseniz.
•ulusalgüvenlik,düzen,ahlakyadakamusağlığıiçinbirtehdittemsilettiğinizvar
sayıldığınızdurumda.
F Romanya’ya girişinizden sonra, aşağıdaki yükümlülüklere sahipsiniz:
•Giriş tarihinden itibaren 3 gün içerisinde bulunduğunuz yerleşimdeki Polis
KarakolunaveyabölgeselORIbürosunahabervermenizlazım.
•Şahsikimlikbilgilerindeğişmesi(vatandaşılığıdeğiştirme,evlilik,boşanma,biraile
ferdinvefatı,çocukdoğumu,vs.),işyeriveyaadresileilgilideğişiklikleriveya
oturum iznin veya sınırı geçme belgesini kaybetmeniz/değiştirmeniz durumunda
ORI’yebildirmenizlazım.
4.2 . Yabancılara Verilen Belge Türleri
F Romanya’ya Giriş ve Oturum Vizesi.
Üçüncü ülkelerden gelen yabancıların çoğu Romanya gireilmeleri için bir vizeye
17
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
ihtiyaçlarıvardır,ancak,bukonuda,buanlamdaimzalanananlaşmalarıolanbazıülkelerin
vatandaşlarıiçin,istisnalardavardır.
Romanya’yagelmedenönce,giriş/oturumvizesineihtiyacınızolupolmadığınıkontroledin
http://www.mae.ro/poze_editare/2009.06.10_Anexa1_ro.pdf
Aşağıdaki durumlarda vizeye ihtiyacınız yoktur:
l AvrupaBirliği/AvrupaEkonomikAlanıvatandaşınınaileferdigibibirAvrupa
Birliği/AvrupaEkonomikAlanındaoturumkimliğinizvarise;
l AvrupaBirliği/AvrupaEkonomikAlanınaüyeülkelerdenherhangibirindedaimi
oturumkimliğinizvarise;
l geçerlibirSchengenvizenizvarise,işbudurumdaRomanya’yıenfazla5güniçinde
tranzitolarakgeçebilirsiniz.
Vize,sadeceolağanüstündurumlardaRomanya’nınyurtdışındabulunanherhangibir
BüyükelçilikveyaKonsoloslukŞübesinden,HudutPolisindeneldeedilebilir.İşbu
vize,ancakyukarıdasayılangibibaşkasebepledendolayı,ülkeyegirişinizesnasında
girme yasağı yanıtı alabileceğiniz durumlar hariç, Romanya’ya girişinizi
sağlamaktadır.
l Vizeninuygulandığıpasaportungeçerliliği,vizeningeçerliliğindenenaz3aydaha
büyükolmasıgerekmektedir.
l Vizeninverilmedilekçesineekolarakseyahatınızınamacınıveşartlarınıispateden
evraklar, kaldığınız süre için geçim kaynakların olması, sağlık sigorta belgesi,
vergiler,vs.sunulmasılazım.Genelolarak,Romanya’dantüzelveyagerçekbirşahıs
tarafındangönderilenbirdavetiyeyeihtiyacınıvarvebazıdurumlardavetiyeORI
tarafından da onaylanması gerekmektedir. Böyle bir davetiyeye ihtiyacı olan
vatandaşlarınülkelerinlistesi:
http://ori.mai.gov.ro/api/media/userfilesfile/Cetateni%20non-UE/lista%20state.pdf
l Vizeyivermereddivizeninverilmesiiçinşartlarıyerinegetirmediğinizdurumda,
öncedenaldığınızbaşkabirvizebazındakalmasüresiniaştığınızdurumdada,talep
edilenvizeyasadışıgöçiçinkullanılacağınadairsayılmasebeplerivardır,vs.
l Vizeniniptali/feshi,vizeiçinbaşvurudabulunduğunuzveekolaraksunduğunuz
evrakların sahte olduğuna dair ıspatlanması durumda, gümrük veya hudut
mevzuatlarınıihlalettiğinizdurumda,istenmeyenkişiolarakilanedildiğinizdurumda
veyabeyanettiğinizamaçlarauymadığınızdurumunda,vizeniziptaledilmektedir.
l
Romanya’ya giriş vizeleri hakkında geniş bilgiler:
http://www.mae.ro/index.php?unde=doc&id=5807&idlnk=4&cat=5
ve 194/2002 sayılı Hukümet Acil Kararnamesi.
18
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
Vize tipleri
Havalimanı
tranziti
(A)
Tranzit (B)
Kısa süre oturum
(C)
Uzun süre oturum
(D)
Seyahat amacı Tranzit
Bir ülkenin
tranzit
geçilmesi
Diplomatik Görev, turizm,
ziyaret, iş, ulaşım, spor,
kültürel, bilimsel, insani
faaliyetler
Ekonomik
faaliyetler
(D/AE), ticari faalieytler
(D/AC),
profesiyonel
faaliyetler
(D/AP),
istihdam (D/AM), eğitim
(D/SD),aile tamamlaması
(D/VF), dini veya insani
faaliyetler
(D/RU),
bilimsel
araştırma
faaliyetler
(D/CS),
diplomatik vize ve görev
vizesi (DS), diğer amaçlar
(D/AS).
Girişler
Tek girişli
Tek girişli/
Çok girişli
Tek girişli/
Çok girişli
Tek girişli/
Çok girişli
Geçerlilik/
Şartlar
Belge üzerinde Belge
yazılı
üzerinde
yazılı
Romanya’da devamlı veya
kesintili olarak toplam 90 gün
oturma olanağı olarak, en
fazla 6 ay için verilmektedir.
Romanya’da devamlı
veya kesintili olarak
toplam 90 gün oturma
olanağı olarak, bir yıl
için verilmektedir.
Uzatmalar
Uzatılm
amaktadır
Uzatılmamaktadır. Oturum Eğer
oturum
amacı
iznini talep etme hakkına izin değişmediği
durumda
vermemektedir.
uzatılabilir.
Buna
dayanarak bir oturum
tezkeresi elde edilemez.
Yorumlar
Bazı ülkelerin Tranzit süresi, Alınmış
olduğu
amaç Alınmış olduğu amaç
vatandaşları
azami
5 değiştirilememektedir.
değiştirilememektedir. Bu
durumda, ülkeyi terk
için zorunludur. gündür.
etmeniz ve yeni bir vizeye
b a ş v u r m a n ı z
gerekmektedir.
19
Uzatılm
amaktadır
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
F Romanya’da Oturum İzni ve Mesken Oturumu
l Biroturumizniveya(geçiciveyadaimi)meskenoturumueldeetmeniziçin,
yerel ORI merkezinde ilan edilmiş olan ıspatlayıcı belgeler ile beraber bir
başvurudilekçesiteslimetmenizgerekmektedir.
l Her ne zaman şahsi durumlarınızda değişiklikler yer aldığı anda (adınız,
soyadınız, vatandaşlık, adresiniz) veya oturum izninizi ispatlayan belgeyi
kaybettiğiniz/çaldırdığınızdurumundaORI’ehabervermekzorundasınız.
l Dosyayıteslimettiğinizdensonra,ilgilitaraf,kanununbelirlediğisüreiçerisinde
ORI’denbircevapkabuledecektir.Reddurumunda,birgerekçeyazısıbaşvuru
sahibineteslimedilecektir.
Romanya’dailkoturumizniveyameskenoturumunuzukabulettiğinizzaman,
üzerinde13rakamlıBireyselKimlikNumarası(CNP)bulunacaktır.Bukimliknumarası,
girişsayısıveyaRomanya’daoturumsüresifarketmeksizin,birdefayamahsusverilmekte
vegelecektealacağınızgeçiciveyadaimioturumbelgelerinüzerindedeyazılacaktır.
BireyselKimlikNumaras,kişiyeözelşahsinumarasıvebireyselbilgileriişleyentümbilgi
sistemleriçintekbireyseltanımlayıcıdır.BireyselKimlikNumarasıtümbelgevenufüs
belgelerivesertifikalarınüzerineyazılmakta,kişininadınaverilendiğerresmibelgelere
kopyalanmaktaveNufüsDairesikayıtdefterindekaydedilmektedir.Demekkibunumara,
(şayet Romanya’da almış iseniz) ehliyet üzerinde, bireysel çalışma sözleşmesinde,
sigortada,kirasözleşmelerinde,birbankadahesapaçmaevraklarında,sağlıkdefterinizde
veyasosyalsigortakayıtlarınızdadayazılmaktadır.Bukod,sadeceRomanyavatandaşlığı
aldığınızdurumundadeğişmektedir.
Oturum izni, hüvviyetinizi, Romanya’daki oturum veya ikamet adresinizi
ispatlamakta ve Romanya’da oturum hakkına sahip olduğunuzu, ve işbu hakkının
veriliş süresi ve verilme gayesini de ispatlayan bir dayanaktır. Bu belgenin devamlı
üzerinizde bulundurmanız, yabancılara vermemeniz ve yetkili makamlar tarafından
her talep edildiğinde ibraz etmeniz lazım.
F Geçici Oturum İzni
l Veriliş – izin, aşağıdaki şartlarının bütününü yerine getiren ve Romanya’ya
vizesizveyauzunsürelivizeilegirenlertarafındanalınabilmektedir:geçerlibir
seyahatbelgesinesahip,dahaönceuzunsürelioturumvizesialdığıamaçileaynı
amaçlıoturumiznitalepediyor,dahaönceoturumunverildiğiamacınasadık
kalmışise,sosyalsağlıksigortayasahipse,oturmayeriniyasalolarakıspatladığı
durumda..
l Oturumamacı(izinüzerindebelirtilenbilgi): ekonomik,profesyonelveticari
faaliyetler,çalışma,eğitim,ailetamamlaması,insaniveyadinifaaliyetler,vs.
l Uzatma–oturmaizninuzatılması,dahaöncekioturmaizninsüresiveyavize
süresi bitmeden 30 gün önceden, istenilen belgeler ile beraber (ORI ilan
panosunda yazılanlar) bir dilekçe başvurusunda bulunmanız gerekmektedir.
Gözönünüzde bulundurmanız gerekiyor ki bir görüşme çağrısında
bulunabilirsiniz.
20
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
Uzatmasüresi:1-5yıl
Eğitim amaçlı geçici oturma iznine sahip olanlar, 4 saat/gün çalışma iznine
sahiptirler,fakatçalışmayetkisialmakşartıyla.
l
l
F Daimi Oturum İzni
l Veriliş –universiteöğrencisideğilseniz,ilticayabaşvurusundabulunmamışiseniz
veyaRomanyadevletitarafındanherhangibirkorumatarafınızaverilmemişise,
diplomatikveyagörevvizesinesahipdeğilsenizvegeçicioturmaizninesahip
iseniz,daimioturmaiznialmanızabaşvurusundabulunabilirsiniz.
l Şartlar: Romanya’daenaz5yıldevamlıvekanunioturmaizniylekalmışise
(peşpeşe6ayveya10aytoplamolarakyoklamayapmamışiseniz),ekonomi
asgarinetmaaşdenkikadargeçiminizisağladığınızadairıspatlamanız,sağlık
sosyal sigorta sahip olmanız, kanuni olarak kalacak yer olduğunuza dair
ıspatlamanızı,tatminedecekseviyedeRomenceyibilmenizi,ulusalgüvenlikiçin
tehlikeoluşturmadığınızışartıyla.Eğitimsüreleri,oturmasüresininyarısıolarak
hesaplanmaktadır.
l Prosedür: Dosyakayıtesnasında,Romenceseviyesinitespitedilmeküzerebir
görüşmedebulunacaksınız.Olumsuzbircevapdurumunda,buyazılıolarakve
gerekçegösterek,başvurudilekçesindebelirlediğinizadresegönderilecektir.
l Daimi oturma sahibi olan bir veli, her iki velilillerin onayıyla, otomatik olarak
reşit olamayan çocuklara oturma hakkı verilebilmektedir.
l Geçerlilik: İzin,dahasonrauzatılabilmeolanağıyla,5yıllığınaverilmektedir.
l Avantajlar: işgücüpiyasasınaserbestulaşım,bütünmeslekieğitimveeğitim
şekillerineulaşabilmehakkı,sosyalgüvenlik,sosyaldestekvekoruma,Romen
vatandaşları gibi aynı rejimde yurt dışına seyahat edebilme imkanı (daimi
oturum), eğitimin denkleşmesi ve diplomalarının tanınması, kamu sağlığı
danışmanlığı;ortaklıkkurma,yanaşmavemeslekiveyasendikaörgütüneüye
olmaözgürlüğüvs.
l İptal veya fesih: başka bir devlette daimi oturma hakkı kabul ediyorsanız,
Romanya’dankesintisizolarak12aydanfazlaayrıkaldığınızda,vebusürede
ABüyesiolanbaşkabirülkedeoturumizninesahipolmadığıveyabaşkabirAB
üyesindekiherhangibirülkedeoturumizninesahipolmuşisenizdahikesintisiz
6yıldanfazlaayrıkaldığınızda.
Ek bilgi, ORI websitesinden temin edebilirsiniz
http://ori.mai.gov.ro/api/media/userfilesfile/Cetateni%20nonUE/click%2012permanenta.pdf
F Bir Romen Vatandaşın Aile Ferdi Olarak Mesken Oturumu
l ORItarafındanyapılanincemelersonrası,Romanyavatandaşıbiraileninferdine
verilmektedir.Buincelemelerise:taraflararasındakiistikrarlıilişkilerolduğuna
dairtasdikleyenbelgeler,evziyaretleri,görüşme,vs.
l Türler: geçici (6 ay – 5 yıl süreyle verilmektedir) veya daimi (10 yıllığına
21
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
verilmektedir.)
Avantajlar:işgücüpiyasasınaserbestulaşım,bütünmeslekieğitimveeğitim
şekillerineulaşabilmehakkı,sosyalgüvenlik,sosyalgüvenlik,sosyaldestekve
koruma,tekbaşınaveyaeşiilebirlikteyurtdışınaseyahatedebilmeimkanı
/daimioturum),
l Daimioturumtezkeresi,aynıdaimioturumiznişartlarınagöretalepedilmektedir.
l Herikioturumtezkeresiardardagelensürelerdeyenilenebilmektedir.
l
4.3. Aile Tamamlaması
Romanya’dageçicioturmahakkınasahipolankişinindaimioturmahakkıalabilmesiiçin
başvurusundabulunabileceğigözönündebulundurarak,ailebirleşimi,Romanyatoplumuna
dahiiyientegrasyonolabilmesiiçindoğalvetemelhakkınızdır.
Koşullar:
l En az bir yıl geçerli olduğu geçici oturma iznine veya daimi oturma iznine
sahipseniz,ailebirleşimiiçinbaşvurusundabulunabilirsiniz:karı/koca,reşit
olmayanvenafakattaolançocukveolağanüstüdurumlarda,diğer1.derecedeki
akrabalar.
l Eğitimamaçlıoturmaizninesahipseniz,evliliğiniz,oturmaiznialdığınıztarihten
önceolmakşartıylaailebirleşimiiçin,karı/koca,başvurusundabulunabilirsiniz.
l Bilimaraştırmalarıiçinoturmaizninesahipseniz,1yıldandahaazolsadahi,aile
birleşimiiçinbaşvurusundabulunabilirsiniz.
l İsteğiniz, ORI merkezinde başvurulacaktır ve dilekçeyle beraber ıspatlayıcı
belgelerisunmanızgerekmektedir:evliliksertifikası(evlilikcüzdanı),geçiminizi
sağladığınzadairdayanaklar,sağlıksigortanızolduğunuzadair,vs.Dilekçeniz
değerlendirilecektir,ilgilitarafiseyazılıolarakbircevapkabuledecektir.
Aile birleşimi prosedürleri ile ilgili geniş bilgi:
http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/REINTREGIREA-FAMILIEI/75
websitesinden temin edebilirsiniz.
4.4. Romanya Vatandaşlığı
Romanya’dayasalolarakenaz8yıldanberikanuniolarakikametettiğiveyaen
az 5 yıl (Romanya vatandaşı ile evli olanlar durumunda) ve geçimini sağlayabilecek
gerekenleresahipolanyabancılaraverilmektedir.
Romanya vatandaşlığı alabilmeniz için, Romence, tarih, coğrafya ve Romanya
Anayasasıylailgilibellidenemetestleribaşarılıolmanızgerekmektedir
Vatandaşlığıkabul/yenidenkabuletmeniziçindilekçeler,veıspatlayıcıbelgeve
evrakileberaberAdaletBakanlığınabağlıolanVatandaşlıkKomisyonunabaşvurulacaktır.
Daha geniş bilgi için Adalet Bakanlığından veya
http://www.just.ro/Sections/PrimaPagina_MeniuDreapta/
TotuldespreCet%C4%83%C5%A3enie/tabid/540/Default.aspx
websitesinden temin edebilrisiniz.
22
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
4.5. Yabancıların Uzaklaştırılması
Romanya’dan yabancıları uzaklaştırılma kararı Romanya devleti tarafından
alınmaktadırvebazıinsankategorisiyleilgildir:oturmaizniniuzatmaimkanıolmadığı,
ilticatalebindebulunlaraolumsuzcevapalanlara,istenmeyenkişiolduklarıilanedilenler,
suçişleyenveoturmaizniiptaledilenlere,vs.
Geri verme kararı
- karar yayınladığı tarihinden
itibaren, tek başına (eşlik
yapılmadan) 15 – 90 gün
içerisinde (duruma göre)
ülkeyi terketme kararı termen
de 15-90
Eskort altında uzaklaştırılma
ülkeyi terketme kararın süre
bitiminde, sınırları kanun dışı
olarak geçenlere, istenilmeyen
insan edilenlere ve geri verilme
kararı
çıkan
yabancılara
uygulanmaktadır.
Hem oturma izni biten yabancının isteği üzere hem de
Romanya’da yasal olarak kalmadığı tespit edilirse, ORI
tarafından yayınlanmaktadır. Bildiri tarihinden itibaren 3
gün içerisinde, kovulma kararı yayınladığı yerel
yönetimin bağlı olduğu İmtiyaz Mahkemesinde itiraz
edilebilmektedir.
http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Decizia-dereturnare/85
Ülkenize geri dönme hakkınızdan daha önce faydalanmış
iseniz tekrar talep edemememektesiniz, kovulma kararı
almış iseniz veya istenilmeyen insan olarak ilan edilmiş
iseniz tekrar bu haktan faydalanamamaktasınız.
Ana yurdunuza gidişinizde eşlik edilmeyecektır ve sizin
pasaportunuz üzerinde ülkeye dönüş ile ilgili her hangi
kayıt yapılmamakatdır.
http://ori.mai.gov.ro/api/media/
userfilesfile/Cetateni%20non-UE/
indepartarea%20sub%20escorta2.pdf
İnsanı yardım eşliğinde gönüllü
geri verilmesi yasal olarak
Romanya’da oturma iznine
sahip olmayanlara veya ana
ülkelerine geri dönmesi için
gereken maddi kaynakları
olmayanlara uygulanmaktadır.
ORI personeli eşliğinde, sınıra kadar, tranzit bir ülkeye
kadar veya varış ülkesine kadar götürülmesi.
Romanya’nın üçüncu ülkeler ile yapılan anlaşmalara göre
gerçekleşmektedir. Bildiri tarihinden itibaren 3 gün
içerisinde İmtiyaz Mahkemesinde itiraz edilebilmektedir.
http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Returnareavoluntara-umanitar-asistata/80
Kovulma
Romanya sınırları içerisinde her hangi bir yabancının suç
(Ceza Kanun hükümlerine göre) işlediği takdirde.
Kovulma uygulaması gerçekleşinceye kadar, yabancı
kamu makamları tarafından gözaltına
alıkonulabilmektedir.
23
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
4.6. Diğer Tedbirler: Tolerans ve Yasaklar
Tolerans – Romanya’da
kalma toleransı, oturma izni
sona erdikten sonra, objetik
sebeplerden dolayı ülkeyi terk
edemediği durumunda
verilmektedir.
- Belirli bir süre için verilmektedir (duruma göre) ve ilgili
kişiye yazılı olarak, işbu karar alınmasına gerekçesiyle
beraber cevap verilmektedir.
- Bildiri tarihinden itibaren 3 gün içerisinde İmtiyaz
Mahkemesinde itiraz edilebilmektedir.
http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Interdictii-deintrare/168
Romanya’ya girme yasağı kovulma veya geri gönderilme
kararıyla birlikte, ORI
talimatları göre yasak
konulabilmektedir.
- 6 ay süreli olarak verilmektedir ve sebepler yok
oluncaya kadar 6 aylık süreler ile uzatılabilmektedir.
- verdiği ORI makamın yetkili olduğu bölgenin dışında
çıkmanıza izniniz olmamaktadır ve bir çok yükümlüklere
tabii tutulmaktasınız.
http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Tolerarea/89
24
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
5. ROMANYA’DA ÇALIŞMA VE SOSYAL
GÜVENLİK
5.1 Çalışma İzni
Sizlerin Romanya’da çalışabileceğiniz birçok şekilleri vardır: işçi, üçüncü
devletlerdendetaşe,serbestmesleksahibiveyaişveren.
5.1.1. İşe Alınma
Romanya’ya daimi işçi, staj yapma, mevsimlik veya ülkeler arası işçisi gibi geldiğiniz
durumda, ilk önce çalışma izni, sonra işe alınmanız için uzun vadeli oturum vizesini
ve en sonunda oturum iznini almanız lazım.
İşe alınmanız için, aşağıdakileri yerine getirmeniz gerek:
a) Yürürlükteolanyasalaruyarınca,işverentarafındantalepedilen,meslekihazırlık,
faaliyettetecrubeveonaylanmagibiözelşartlarıyerinegetirmenizlazım;
b) Sağlıkaçısındansözkonusufaaliyetigerçekleştirmeniziçinuygunoluğunuzunve
Romanyasınırlarıdahilindegerçekleştirdiğinizveyagerçekleştireceğinizfaaliyet
ileuygunsuzolmayanöncekicezalarınızolmadığınınispatınıyapmalısınız;
c) Hükümetinkararıileonaylananyıllıkkontenjanagirmenizlazım.
Romanya’dabirfaaliyetgerçekleştirmeniziçin,uzunvadelioturumvizesineve
çalışmaiznineihtiyacınızvar.Çalışmaiznisahibinetekbirişverene,Romanya’yadetaşe
veyaişealınmahakkınıverenresmibelgedir.
Aşağıdakidurumlardaçalışmaiznineihtiyacınızyok:
l Romanyasınırlarıdahilindedaimioturumhakkınasahipsiniz;
l Romanya’dabirhimayeşeklindenfaydalanıyorsunuz;
l Romenbirvatandaşınaileüyelerindenbirisiniz;
l Romanya’nın iş pazarına giriş hakkında ikili anlaşma, protokol imzaladığı
ülkelerinvatandaşlarıolduğunuzdurumda;
l Biroturumhakkıveyaikilianlaşmalarbazında,geçiciniteliklieğitim,bilim,
kültürelveyadiğerözelfaaliyetlergerçekleştirdiğinizdurumda;
l Romanya’dabulunanidarikurumlarveyakamukurumlartarafındantalepedilen
geçicifaaliyetlergerçekleştireceğinizdurumda;
l YabancıülkedemerkeziolanbirşirketinRomanyasınırlarıdahilindebulunan
birşübe,temsilciliğinşefiolduğunuzdurumda.
25
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
Çalışmaizniişealınmaiçinişamaçlıuzunvadelivizeninveyadurumagöreoturum
iznineldeedilmesiiçingereklidir.Çalışmaizniişverenintalebiüzerine,sizinadınızaORİ
tarafındanverilmektedir.Çalışmaizninisizlersaklamanızlazım.Sizinyasalolarakişe
alındığınızıispatetmesiiçin,işverendurumdagöre,işamaçlıoturumizninveyaçalışma
iznintasdiklibirfotokopisinesahipolmasılazım.
Yabancılara verilebilenen çalışma izin tipleri aşağıdaki gibidir:
Daimi işçiler için çalışma izni
IşbuizinesahipolanyabancıbirşirketinRomanya’dabulunanbirtemsilciliğiveya
şübesindeRomanya’dabulunansadecebirgerçekveyatüzelkişide,bellisüreliveya
süresizimzalananbireyselçalışmasözleşmesibazındaişealınmahakkınasahip.
Mevsimlik işçiler için çalışma izni
İşbuizinesahipolanyabancı12aylıkbirsüreiçerisindeenfazla6aylıkbirsüre
içinRomanyasınırlarıdahilindeişealınmahakkınasahip.İşbuhakkıbaşkabir
doğadabaşkabirişyerinegirmesiileuzatılmaz.
Stajer olanlar için çalışma izni
İşbuizinesahipolanyabancımeslekibirniteliğineldeedilmesiaçısından,birstajın
yapılmasıiçin,Romanyasınırlarıdahilindeişealınmahakkınasahip.
Sporcular için çalışma izni
İşbuizin,profesyonelsporcularınenfazla12ayrlıkbirsüreiçinve12aydabir12
ay ile yeni sürelerin uzatılması imkanını tanıyan, ana faaliyet konusu spor
faaliyetleringerçekleştirilmesiolan,tekbirRomenişverendeişealınmahakkını
doğuruyor.
Nominel çalışma izni
İşbuizinesahipolanyabancı,işbuRomanyasınırlarıdahilindeaynıişverende,
mevsimlikişçileriçinçalışmaiznibazındaöncedenfaaliyetgerçekleştirdiğive
yasatarafındantalepedilenşartlaruyarınca,öncekibireyselçalışmasözleşmenin
süresibitiminde,Romanyatopraklarınıterketmesorumluluğunuyerinegetirdiği
durumda,mevsimlikfaaliyetlergeçekleştirmehakkınasahip.
Sınır ötesi işçileri için çalışma izni
İşbu izine sahip olan yabancı en fazla 12 aylık bir süre için bireysel çalışma
sözleşmesibazındaişealınmahakkınasahip.IşbuizinRomanya’dabulunansadece
birgerçekveyatüzelkişide,Romanya’dabulunabirtemsilcilikveyaşübedeveya
yurtdışındabulunanveRomanya’datemsilciliğiveyaşübesiolanşirketteişe
alınanın12ayakadarvaranyenibirsüreileuzatılmaimkanınıtanıyor.Fakat
Romanyailekomşuolan,vatandaşıolduğuveevibulunduğubirdevletinsınır
bölgesinehergünveyaenazhaftadabirsefergeridönmesikoşulunuşartkoşuyor.
26
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
Eğitim amaçlı geçici oturumdan yararlandığınız durumda ve yarım günlük mesaili
(günde en fazla 4 saat) bireysel çalışma sözleşmesi bazında işe alınmayı arzu
ediyorsanız, çalışma iznine ihtiyacınız var. İş amaçlı oturum izni kabul etmeyeceksiniz
ve eğitim amaçlı çalışma iznin bazında yasal olarak burda kalmaya devam
edeceksiniz.
Çalışma izni işveren (gerçek veya tüzel kişi) tarafından ORİ’den elde edilecek ve
sizlerdenaşağıdakibelgeleritalepedebilir:
a)kendi adınıza sorumluluk taşıyan ve sabıka kayıdınız olmadığını, sağlık
açısındanişealınmanıziçinuygunolduğunuzu,minimumRomendilibilgilerine
sahipolduğunuzuiçerenbeyannameveözgeçmişiniz;
b)Romanya’da onaylı bir eğitim kurumu tarafından verilen diploma veya bu
alandaki yasalar tarafından öngörülen şartlarda, MECİ tarafından verilen,
çalışmaizninverilmesinitalepedilengörevinmeşguliyetiiçingereklieğitimin
tanınmabelgesi;
c)Sizinmeslekihazırlığınızıveya,durumagöre,meslekitecrubeniziteyiteden
belgelerinfotokopileriveyasaşartlarındatasdiklitercumeleri;
d)Sizingeçerli,sınırıgeçmebelgeninfotokopisi;
e)¾tipiikifotograf.
Çalışma izni, başvurunun analizi ve işbu belgenin verilmesi ile ilgili şartlar, 56/2007
sayılı Hükümetin Acil Kararnamesinde detaylı olarak bulunuyor. Daha fazla bilgi
için ORİ web sitesini veya http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Munca/73 adresini
tıklayınız.
Çalışma izni aşağıdakidurumlarda5güniçerisindeiptalediliyor:
l Yabancıileçalışmailişkisininkendiinisiyatifiüzerinesonaermesineticesinde,
işvereninbaşvurusuüzerinevetaraflarınonyıilebireyselçalışmasözleşmenin
sonaermesidurumunda;
l Sizininisiyatifinizinüzerine,sizintalebinizde,çalışmailişkininsonaerdirilmesi.
Çalışma izni işilişkilerindurdurulmasıneticesiolarakiptaledildiğidurumda,
sadeceyenibirizinveriliyorisebaşkabirişverendeçalışmayabaşlayabilirsiniz.Çalışma
izniniptaliilebirlikte,oturumhakkınızdasonaeriyor.Neticeolarak,Romanyatopraklarını
terketmenizlazımveyasaşartlarıaltında,yenibirvizealmanızlazım.
İşealınmaiçinuzunoturumlu vize çalışmaizninverilmesindenitibaren30gün
içerisindeeldeediliyorveRomanyaElçilikleriveKonsolosluklarıtarafındanveriliyor.Bir
veyabirdençokgirişliuzunoturumluvize,talepüzerineaşağıdakiamaçlarile,90günlük
birsüreiçinverilebilir:
l işealınam–Romanya’yaişamaçlıgirecekseniz;
27
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
diğer amaçlar (detaşe, bir ticari şirketin bir idarecisi gibi faaliyetin
gerçekleştirilmesi, gönüllülük veya ücretsiz mesleki formasyon, uzun süreli
sağlıktedavisiveyaRomenyasalarınaaykırıolmayandiğerfaalieytler).
l Butür vize, Romanya’ya girdiğiniz andan itibaren, geçici oturum hakkının
uzatılmasınıtalepetmenizevebiroturumiznineldeetmenizeizinveriyor.
l
İş amaçlı uzun oturumlu vize D/AM sembolü ile tespit ediliyor.
Romanya’dadurumagöreoturumhakkıverilmişiseveyauzatılmışse,aşağıdaki
gibibiroturumizniverilecek:
a) geçicioturumhakkınızverildiğiveyadurumagöreuzatılmışise,geçicioturum
izniverilecek;
b) geçicioturumhakkıveçalışmahakkıdurumdagöreverildiğiveyauzatılmışise,
işamaçlıoturumizniverilecek;
Gerekli belgeler listesi yaşadığınız ilde bulunan ORI’nin bölgesel
bürolarında veya http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Munca/73 web sitesinde
ilan edilmiş bulunuyor.
5.1.2. Detaşe
Romanya’ya detaşe olduğunuz durumda, diğer amaçlı (detaşe) uzun vadeli
oturum vizesini ve Romanya’ya girişinizden sonra, detaşe işçiler için çalışma iznini ve
iş amaçlı oturum iznini elde etmeniz lazım.
Diğer amaçlı uzun oturumlu vize, talep üzerine, bir şiket tarafından detaşe
olduğunuzdurumda,ikametinizveyaoturumunuzolanülkelerdekiRomanyaElçilikleri
veyaKonsolosluklarıtarafındanveriliyor:
l Romanyatopraklarındabulunanbirtemsilcilikveyaşübede;
l Aynıfaaliyetkonusuolan,yabancıbirşirketinortağı/hissesahibiolduğubir
Romentüzelkişiolanbirticarişirket.
Veyaikitarafarasındaimzalananbirhizmetsunmaticarisözleşmesibazında,yurt
dışında merkezi olan bir işçi tarafından Romanya’da bulunan bir tüzel kişiye detaşe
olduğunuzdurumda.
Ayrıca,Romanya’dakiişpazarınaulaşımhakkındaRomanya’nınikilibiranlaşma
imzaladığıbirülkedengeldiğinizdurumda,vizeverilir.Bununiçin:
a) vizeningeçerliliğisüresince,sağlıksigortayısunmanızlazım;
b) konaklamaşartlarınsağlanmasıispatınısunmanızlazım;
c) asılülkedekiyetkililertarafından,birsabıkakayıdıveyaaynıhukukideğeri
taşıyanbirbelgesunmanızlazım.
Romanya’ya detaşe olduğunuz durumda, oturum vizeniz D/AS tipidir.
28
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
Detaşeişçileriçinçalışmaizniminimum5yıllıkbirsüreiçerisinde,maksimum
biryılçalışmahakkınıveriyor.BuhakkıyabancıtüzelkişiolanişverendenRomanya’da
bulunanbirtüzelkişiyeveyaYurtdışındamerkeziolanbirtüzelkişininRomanya’da
bulunanbirşübeveyatemsilciliğedetaşekararıbazındaveriyor.
Detaşeişçileriçinçalışmaiznineldeedilmesiiçin,işverenaşağıdakibelgeleritalep
edecek:
a) kendi adınıza sorumluluk taşıyan ve sabıka kayıdınız olmadığını, sağlık
açısındanişealınmanıziçinuygunolduğunuzu,minimumRomendilibilgilerine
sahipolduğunuzuiçerenbeyannameveözgeçmişiniz;
b) diğeramaçlariçinuzunoturumvizesinikapsayan,sınırıgeçmebelgesi,aslıve
fotokopisi;
c) bireyselçalışmasözleşmeninfotokopisi;
d) detaşebelgenğinfotokopisi;
e) ticarihizmetsunmasözleşmeninfotokopisi,durumagöre,tasdiklitercumesi;
f) çalışmaiznintalepedildiğigörevveyameslekiçineğitimbelgeninfotokopisi;
g) meslekieğitimiveyadurumagöre,tecrubeyiispatlayanbelgelerinfotokopileri;
h) ¾ikiresim.
DetaşeyiemredenişverenbağlıolduğuBölgeselÇalışmaMüfettişliğine(İTM),
yabancıdetaşeişçilerinRomanyatopraklarındailkfaaliyetgününügeçmedenvefaaliyetlerine
başlamadan5günönce,çalışmaizningerekliolduğuRomanya’dakiişpazarınaulaşımıiçin
birbildiriiletecek.Bildirideöngörülenunsurlardanherhangibirinindeğiştirilmesidurumunda,
işbununyeraldığıtarihtenitibaren,5güniçerisindeİTM’yebildirilecek.
Geçicioturumuneldeedilmesiiçin,ikametettiğinizildebulunanORİbölgesel
ofisinevizetarafındanverilenoturumhakkınınbitimindenenaz30günönce,başvuruda
bulunup,aşağıdakibelgeleriteslimetmenizlazım:başvuru,sınırıgeçmebelgesi(pasaport,
seyahatünvanı,v.s.)asılıvefotokopisi,işbudiğeramaçlariçin(D/AS)uzunoturumvizesini
debulundurumasılazım,detaşebelgeninfotokopisi;detaşebelgeninfotokopisi;ekonomide
netortalamamaaşınseviyesindebarınmaaraçlarınispatı,konaklamaalanınyasalşekilde
eldeedilmeispatı(asılvefotokopi),sosyalsağlıksigortası,sağlıkbelgesi,harçlar.
Detaşesüreninbitimindesonra,oturumhakkınınkategorisinideğiştirilmesiiçin
ülkedençıkmanızagerekkalmadan,çalışmaiznibazında,detaşeolduğunuzişverendedaimi
işçiiçinbaşvurudabulunabilirsiniz.Çalışmaizninverilmesiiçinyükarıdabelirtilenbelgeler
sunulmasılazım.
Detaşeiçinoturumhakkı,bütünçalışmaizningeçerliliksüresiiçinuzatılabilirve
sonrakiuzatılmalariçin,işverensizleritutmakistediğidurumda,daimiişçiiçinçalışma
iznivesonradanişamaçlıoturumiznieldeetmesilazım.
ÇalışmaizniRomanya’yadetaşeolduğusüreninbitimineticesiolarak,yabancınınveya
işvereninbaşvurusuüzerine5işgüniçerisindeORItarafındaniptalediliyor.
Romanya’ya detaşe hakkında daha çok detay 56/2007 OUG’da ve ORI’nin
http://81.181.207.62/detalii/pagina/ro/Alte-scopuri/78 web sitesinde bulabilirsiniz.
29
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
5.1.3. Mesleki Faaliyetlerin Gerçekleştirilmesi
Meslekifaaliyetleringerçekleştirilmesiiçin,talepüzerine,birveyabidençok
seyahatlı–özelyasalarbazında,Romanyatopraklarındaserbestşekildemeslekyürütebilme
hakkınasahipolduğunuzdurumda,90günlükuzunoturumvizesiverilebilir.
MeslekifaaliyetleringerçekleşmesiiçinuzunoturumvizesiD/APsembolüiletespitedilir.
Romanyatopraklarındabirmeslekyürütmekistediğinizdurumda,işbuözelbir
yasailedüzenlenipdüzenlenmediğinikontroletmenizlazım.Örneğin,üçüncüülkelerin
mimarvatandaşları,Romanya’daimzahakkınasahipolmaveUlusalMimarlarTablosuna
kayıt olmayı talep etme şartları Romen devletin ve sözkonusu ülkeler ile imzaladığı
anlaşmalarile,karşılıklışartlaraltındakararlaştırılabilir.Romanya’dadoktor,dişçi,eczacı
meslekleri,tıp/dişhekimliği/eczacılıkalanındaresmibirnitelikünvanınasahipolan
gerçekkişilertarafındandayürütülebilir:
l Romenbirvatandaşıneşiveişbunlarınvatandaşlığıfarketmeksizin,Romenbir
vatandaşınbakımıaltındabulunan,anahattakifürulervetezyidler;
l Romanya’da daimi oturumlu statüsünden yararlanan yabancı ülkelerin
vatandaşları; Avrupa Birliğin üye ülkelerinden biri, SEE veya İşviçre
Konfederasyonuna ait bir devlet tarafından uzun süreli oturum statüsün
yararlanıcıları;
l UE, SEE veya İşviçre Konfederasyonu vatandaşının aile bireyleri. Diğer
meslekleringerçekleştirilmesi(örneğin:kadastrocuveyapsikolog)UEveSEE
develtlerinvatandaşlarıilesınırlıdır.
Romanya’da mesleki faaliyet gerçekleştirebilme şartlarını kontrol etmek için,
işbu yasalara danışmanız lazım ve ayrıca nitelikleri ve diplomaları tanıma
prosedürlerini de bilmeniz gerekir. Daha fazla detay: Diploma Tanıma ve
Denkleştirme Ulusal Merkezi (CNRED) (http://www.cnred.edu.ro/) ve Romanya
Serbest Mesleklerin Ulusal Birliğinde (UNPLR) (http://www.uplr.ro/principale.html)
bulabilirsiniz.
5.1.4. Ekonomik ve Ticari Faaliyetlerin Gerçekleştirilmesi
Başvuruüzerine,birveyabirdençokseyahatlı,90günlükbirsüreliaşağıdakiler
için,uzunoturumluvizeverilebilir:
l Ekonomikfaaliyetingerçekleştirilmesi–bağımsızşekildeveyaaileortaklıkları
kapsamında, gerçek kişiler tarafından bazı ekonomik faaliyetlerin organize
edilmesivegerçekleştirilmesihakkındaekonomikfaaliyetgerçekleştirecekseniz;
l Ticarifaaliyetingerçekleştirilmesi–Romanya’dabulunanbazıticarifaaliyetlerin
yönetim ve idare sorumlulukları olan ortağı veya hissedarı olduğunuz veya
olacaksanız.
Ekonomikfaaliyetleringerçekleştirilmesiiçinuzunoturumluvize,D/AEsembolü
aracılığıileveticarifaaliyetleringerçekleştirilmesiiçinvizeD/ACsembolüaracılığıile
tespitedilebilir.
30
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
Uzunoturumluvize,aşağıdakişartlarıtopluşekildeyerinegetirdikleriispatını
yapan,birticarişirketinyöneticilerigibiatanankişilereverilir:
l Yöneticiniteliğinesahipler;
l BaşvurutarihindesözkonusuticarişirketteveyabaşkabirRomentüzelkişide
ortakveyayöneticideğillerveson2yıldaişbusıfatlarasahipolmadılar;
l Sözkonusuticarişirketteişbuamaçilebiroturumhakkıeldeedenbaşkabir
yabancıvatandaşyoktur;
l Sözkonusuticarişirketenaz50.000eurodeğerindeteknolojiktransferveya
sermayekatkısıgerçekleştirdi.
Ekonomik veya ticari faaliyetin gerçekleşmesi için aşağıdaki durumlarda
verilebilir:
a) vizeningeçerliliğisüresince,sağlıksigortasınıispatettiğinizdurumda;
b) konaklamaşartlarınınsağlandığınınispatınısunduğunuzdurumda;
c) asılülkedekiyetkililertarafındanverilensabıkakayıdıveyaaynıdeğeriyaşıyan
birbelgeyisunduğunuzdurumda.
Yasalarekonomikfaaliyeteulaşımı,ticarifaaliyetekayıtolmasürecini,faaliyetin
onaylanmasınıveekonomikfaaliyetgerçekleştirmeyeyetkiligerçekkişilerinvebireyselve
ailemüesseselerinhukukirejimlerinidüzenliyor.DahaçokdetayYabancıYatırımlariçin
RomenAcentesinin(ARIS)websitesindehttp://arisinvest.ro/en/doing-business-in-romania/
veyaKüçükevOrtaÖlçekliİşletmelerinveİşbirliğinUlusalAcentesininwebsitesinde
http://en.animmc.ro/bulabilirsiniz.
Gerçekleştirilen faaliyet farketmeksizin (diplomatik vize ile oturum veya
mevsimlikfaaliyetleriçinvizeileoturumdışında),Romanya’dayasalbirşekildeve5yıl
boyuncadevamlıyaşadığınızdurumda,daimioturumhakkınıntanınmasıiçinbaşvuruda
bulunabilirsiniz.
Romenyasalaruyarınca,geçicioturumhakkınınverildiğiamacıyerinegetirmek
zorundasınız.Yanibirçalışmaizninizvarise,ekonomikfaaliyetgerçekleştirmeiçinoturum
hakkınıtalepedemezsinizvetersdurumdageçerlidir.
5.2. Romanya’da Çalışma Şartları
ÇalışmaiznibazındaüyasauyarıncaRomanya’yadetaşeveyabireyselçalışma
sözleşmesiileişealınabilirsiniz.
Bireysel Çalışma Sözleşmesi
Romanya’da İş Kanunu iş ilişkilerin bütünlüğünü, iş ilişkilerin alanındaki
düzenlemelerin uygulanmasının kontrolünü ve iş çevresini düzenliyor. İş Kanununda
kapsanılan hükümler, Romanya’da Romen bir işveren için iş sunan, bireysel çalışma
sözleşmesiileişealınanyabancıvatandaşveyauyruksuzlariçinuygulanıyor.
İşverenveişçiarasındayeralanişilişkileriileilgilihakvesorumluluklar,yasa
31
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
uyarınca,bireyselçalışmasözleşmelerivetopluçalışmasözleşmelerikapsamında,pazarlık
yapılarakkararlaştırılacak
Bireyselçalışmasözleşmesitarafların(işverenveişçi)onayıesasalınarak,yazılı
veRomencedilindeimzalanıyor.Yazılıolarakbireyselçalışmasözleşmeninimzalanma
sorumluluğuişvereninsorumluluğuolup,işilişkilerinbaşlamasındanönceimzalanması
lazım.Bireyselçalışmasözleşmesiyazılıolarakimzalanmadığıdurumda(işvereninizbir
şirketdeğildesizlerilebirsözleşmeimzalamayanbirgerçekkişiolduğudurumlargibi),
belirsizbirsüreiçinbirsözleşmeimzalandığıvarsayılıyorvetaraflarsözleşmeöngörülerin
vesunulanhizmetlerinispatınıherhangibaşkaispatyardımıileyapabilirler.Fakatişbu
durumda,işvereninvaatleriniteyitedecekolanbaşkabirbelgeveyabirşahidinizolmadığı
durumda,sizinsunduğunuzişintipinivehacmini,ayrıcahaklarınızıkorumanızdahazor
olacak.
İşverenileyazılışekildeimzalananveBölgeselÇalışmaMüfettişliğinde(İTM)
kayıtlı bir bireysel çalışma sözleşmesine sahip olmanız çok önemli. Bireysel Çalışma
Sözleşmesi sosyal güvenlik tedbirlere ulaşmanıza izin veriyor ve işverenin olası kötü
muamelelerindensizlerikoruyor.
Sözleşmeninimzanlamasındanönce,işbunukapsamındayeralanhükümleridikkat
ileokumanızlazım.BireyselÇalışmaSözleşmesisizebirnüsha,işverenebirnüshave
İTM’ybirnüsha,toplamüçnüshaolarakimzalanıyor.Sadeceyazılıolarakimzalanan
çalışma sözleşmesi yetkili bölgesel makamlarda kayıt edilebileceğini gözönünde
bulundurun.
İşverenyasatarafındanöngörülensürede,İTM’deçalışmaiznibazındaimzalanan
bireyselçalışamsözleşmesinikaydetmekzorundadır.
Bireysel çalışma sözleşmesinin kadro-modeli uyarınca işbu zorunlu olarak
aşağıdakiunsurlarıkapsamasılazım:sözleşmetarafları(işçiveişveren),sözleşmekonusu,
sözleşmesüresi,işyeri,çalışmaşekli,görevinsorumlulukları,işsüresi,tatil,maaş,iş
yerindesağlıkvegüvenliğebağlıözelhaklar,diğerhükümler(denemesüresi,ihtarsüresi,
v.s.),taraflarıngenelhakvesorumlulukları.Işbusözleşmeninbirmodeliişburehberin
eklerindebulunuyor.
Bireysel çalışma sözleşmenin hükümleri yasaya aykırı öngörüler veya toplu
çalışmasözleşmeleriileveyaalınankararlarilekararlaştırılanminimumseviyealtındaki
haklarıkapsayamazlar.İşçileryasatarafındantanınanhaklardanvazgeçemezler.İşçilere
yasatarafındantanınanhaklardanvazgeçmeveyaişbuhaklarınsınırlandırılmasınıisteyen
herhangibirhükümgeçersizsayılacak.
Romanya’daişçiiseniz,genelde,aşağıdakihaklarasahipsiniz:sunduğunuzişiçin
maaşkabuletme;günlükvehaftalıkizin,yıllıktatil,şansvedavranışeşitliği,işyerinde
itibar,işyerindesağlıkvegüvenlik,profesyonelformasyonaulaşım,bilgilendirmeve
danışmanlık,çalışmaşartlarınveişortamınkararlaştırılmasıveiyileştirilmesinekatılma,
32
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
iştençıkartılmadurumundakoruma,topluvebireyselpazarlık,birsendikaoluşturmaveya
sendikayaüyeolmagibi,toplufaaliyetlerekatılım.
Avrupa Birliği dışındaki ülkelerden gelen vatandaşlar, sadece geçici oturum
hakkınasahipolabilirlerveprofesyonelsendikavemeslekiderneklerinüyeleriolamazlar.
İş Yasası uyarınca, işçiler aşağıdaki sorumluluklara sahipler: iş normunu
gerçekleştirme,veyadurumagöre,görevformuuyarıncaüzerinedüşensorumlulukları
yerinegetirme;işdisiplininesaygıgösterme;uygulanabilirtopluçalışmasözleşmesive
bireyselçalışmasözleşmesindeyeralaniçdüzenlemeninöngörülerinesaygıgösterme;iş
sorumluluklarınyerinegetirilmesindeişverenekarşısadakatgösterme;birimkapsamında
sağlıkvegüvenliktedbirlerinekarşısaygıgösterme;işmahremiyetinikoruma.
İşçihaklarınabağlıolarak,işvereninsorumluluklarıdaöngörüldü:işçilereçalışma
şartlarıhakkındaveişilişkilerinyeralmasıileilgiliunsurlarhakkındabilgivermesi;teknik,
düzenlemeveuygunçalışmaşartlarınısüreklisağlaması;yasa,uygulanabilirtopluçalışma
sözleşmesi ve bireysel çalışma sözleşmelerinden doğan bütün hakları tanıması; kendi
sendikasıveyadurumagöre,işçilerintemsilcileriileişbunlarınhakveçıkarlarınıönemli
şekildeetkileyebilecekolankararlarhakkındadanışması;kendisorumluluğualtındaolan
bütünhakvesorumluluklarıödemesiveyasaşartlarıaltındaişçileriçindevletekarşıvergi
veyükümlülüklerinödenmesi;talepüzerine,başvurudabulunanınişçiniteliğiniteyiteden
bütünbelgeleridüzenlesin;şahsinitelikliverileringizliliğinisağlaması.
Romanya İş Kanunu İngilizce diline de tercume edilmiştir ve
http://www.codulmuncii.ro/en web sitesinde bulabilirsiniz.
Detaşe
Detaşeişverentarafından,işbununçıkarınabazıişlerinyapılmasıamaçlı,başka
birişverene,işyeringeçiciolarakdeğişmesikararlaştırılanbelgedir.Işbuenfazlabiryıllık
birsüreiçindetaşeedilebilirveasılülkedeimzaladığınızçalışmasözleşmesivedetaşe
belgesibazındayapılabilir.
Maaaş
Bireyselçalışmasözleşmesibazındasunulanişiçin,herişçiparaolaraktanzim
edilen bir maaş almaya hakkı var. Maaşın kararlaştırılması ve verilmesinde cinsiyet,
cinsellikyönelmesi,genetiknitelikler,yaş,ırk,renk,uyruk,din,siyasiseçim,sosyalorijin,
sakatlık, aile durumu veya sorumluluğu, sendika bağımlılığı veya faliyeti açısından
ayrımcılıkyapmakyasaktır.
Her yıl, ulusal seviyede toplu pazarlıklar ile, ayda ortalama 170 saat tam iş
programıiçinaylıkminimumücretkararlaştırılıyor.
Maaş işverenlerin temelmaaşıveprim,yardımvediğerartışlarıdakapsıyorve
diğerparayükümlülklerindenönceödenmektedir.İşverenbireyselçalışmasözleşmesiile,
yurtkapsamındaminimumbrütmaaşaltındadeğeriolanbiresasmaaşıpazarlayamazve
kararlaştıramaz.
Bireyselçalışmasözleşmesindebelirtilenmaaş,tarifeli maaş olup,esasmaaşı
33
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
veyaişealınmamaaşınıtemsilediyor.Birçalışmasüreninsonunda,sizler,işçinintahsil
ettiğiparamiktarınıtemsiledenveyasauyarıncamecburiolanmaaşınıziçinsosyalsigorta
katkıları,maaşvergisiv.s.indirildiktensonranetmaaşıkabuledeceksiniz.Geneldeişveren
işealınmanızdanöncenetmaaşısizlerebildiriyor,fakatelinizegeçecekolanmiktarsizlere
bildirilenmiktarlaaynıolduğundaneminolmalısınız.
Maaş dışında, yemek için tamamen işveren tarafından karşılanan be yemek
kuponlarışeklindeverilenbireyselbiryardımkabuledebilirsiniz.Yemekkuponlarısahip
kişiyekuponüzerindekayıtlıdeğerileeşitdeğerdekamugıdabirimlerindengıdaürünleri
satınalmasınaizinverendeğerlifişlerdir.Yürürlükteolanyasalaruyarınca,işbunlarişveren
içinindirilebilenmasrafveyavergilendirilmeyengelirolarakvarsayılabilirler.
2009yılındaişverenleraylıkbrütgeliriüzerinden%16,5sosyalsigortakatkılarıödüyorlar.
Buna %16 olan gelir vergisi de ekleniyor. İşveren maaşınızdan sosyal sigorta
katkılarıvevergilerikesecekvesizlerenetmaaşıödeyecek.DahafazladetayRomanya’da
sosyalgüvenlikhakkındakibölümdebulabilirsiniz.
Çalışma Süresi ve Tatil Süresi
Tammesaiileçalışanişçileriçin,tammesaiçalışmasüresigünde8saatvehaftada
40saattir.Çalışmasüreninmaksimumyasalsüresi,ilavesaatlerdahil,haftada48saati
geçemez.
Haftalıkçalışmasüreninnormalsüresidışındasunulanhizmet,ilaveişolarak
sayılmaktadır.Ekiş,birkazanınetkilerininortadankaldırılmasıiçinveyabazıkazalarınyer
almamasınıönlemekamaçluacilişleriçinveyaolağanüstüdurumlardışında,işçininonayı
olmadanyapılamaz.Haftada48saatlimitiüzerindeveyareferansolarakalınan3takvim
ayısüresincehesaplananhaftada48işsaatıortalamasıüzerindeekişinyapılması,duruma
göre,olağanüstüdurumlarhariçveyabirkazanınetkilerininortadankaldırılmasıveyabazı
kazalarınyeralmasınınönlenmesiamaçlıdiğeracilişlemlerihariçyasaktır.
Ulusal seviyede tek toplu çalışma sözleşmesi ile kararlaştırılan bazı faaliyet
sektörleri,birimveyameslekleriçin,ekçalışmasaatlerinidekapsayan,çalışmazamanın
süresi,haftada48saatüzerindedearttırılabilir.
22,00–6,00saatleriarasındakisunulançalışmageceişiolarakvarsayılmakta.
Gecevardiyesindeçalışanişçiler,yakısaçalışmaprogramı,yadamaaşlarındabirprimden
yararlanmaktadırlar.
İşçileriyemekmolasıveikiişgünüarasındaardardaolan12saattendahaküçük
olmayantatilhakkınasahipler.Ayrıca,herhaftaardardaolanvegeneldeCumartesive
Pazarolanhaftalıktatilhaklarıvar.
Çalışılmayanyasalbayramgünlerişunlardır:1ve2Ocak;Paskalya’nınbirincive
ikincigünü;1Mayıs;DiniBayramlarınilkveikincigünü;1Aralık;Christmas’ınilkve
ikincigünü;Hristiyandinidışında,diğeryasaldinlertarafındanbeyanedilenveişbunlara
inanankişileriçin,heryılolan3dinibayramlarınherbiriiçin2gün.
Bütünişçileresağlananheryılödemeli21tatilgünündenoluşanyıllıktatilden
yararlanma hakkınız var. İşbu hak hiçbir sözleşme hükümü ile iptal edilemez veya
sınırlandırılamaz.İşverentarafındançalışılmayanyasalbayramgünlerinverilmesihakkında
İşKanunun134.maddesininöngörüleriişverentarafındanihlaledilmesiparacezasınatabii
tutuluyor.
34
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
Çalışma Hedefleri
Çalışma hedefleri, yürürlükte olan yasalar uyarınca, işveren tarafından
düzenleniyorvekurallarolmadığıdurumda,çalışmahedeflerisendikaonayıveya,duruma
göre,işçilerinintemsilcilerionayıileişverentarafındandüzenleniyor.
Çalışma hedefi çok büyük olduğunu var saydığınız durumda, sendikaya
danışabilirsiniz veya Bölgesel Çalışma Müfettişliği (İTM) veya İş Müfettişliğine
başvuruda bulunabilirsiniz.
İş Yerinde Sağlık ve Güvenlik
İşKanunuuyarınca,işverenyasaşartlarında,işkazalarıvemeslekihastalıklara
karşıriskiçinbütünişçileresigortayapmakzorundadır.Ayrıcaişverenişyerindesağlıkve
güvenliği alanında işçilerin, yeni işe alınan elemanların, iş yerini veya iş şeklini
değiştirenlerinve6aydandahabüyükbirsüredensonrafaaliyetinedönenlerineğitimini
organize etme sorumluluğuna sahiptir. Bütün bu durumlarda, eğitim faaliyetin
başlamasındanönceyapılmasılazım.
Romen bir işverende bireysel çalışma sözleşmesi ile işe alındığınız durumda,
otomatik olarak mesleki hastalık ve iş yerinde kazalar için yapılan bir sigortadan
yararlanıyorsunuz.Çalışmasözleşmeninimzalanmasıtarihindenitibaren,butürsigorta
hizmetindenyararlanmahakkınasahipsiniz.Meslekihastalıklardurumunda,işilişkileri
veya bireysel sigorta sözleşmesi de sona ermesinden sonra da, sigorta hakları ve
hizmetlerindenyararlanmahakkıdevamediyor.
İş kazası, çalışma süreci süresince veya iş sorumlulukların yerine getirilmesi
süresinceyeralanveenaz3güngeçiciçalışmaimkansızlığı,sakatlıkveyavefatıdoğuran,
vücudunincitmesiveyaciddiprofesyonelintoksikasyondur.Ayrıca,işkazasıevdenişe
doğrugiderkenveyaterside,normalgüzergahüzerindevenormalsaatlerdeyeralankaza,
iş kazasıdır. İşverenin merkezinde (şirket merkezi veya çalışma noktası) iş programı
kapsamındaişsürecinebağlıolmayanfaaliyetlerdendoğanvesırfyaralınınsuçuolmadan
yeralankazadaişkazasısayılabilir.
Meslekihastalıklar,birmeslekveyagörevinyerinegetirilmesisonucunda,işyerine
özelfiziki,kimyasalveyabiyolojikzehirlifaktörlerdendolayıveişsürecindevücudun
değişk sistemleri veya değişik organların aşırı derecede kullanılması sonucu yer alan
hastalıklardır.
Sigorta sisteminde iş kazaları ve mesleki hastalıklara karşı sigortalı olanlar,
aşağıdakihizmetlerdenyararlanabilirler:
a) tıbbirehabilitasyonveişkapasiteningerieldeedilmesi;
l kazayerinde,ambülansarabasındavehastanede,acilsağlıkhizmeti;
l doktortarafındanverilenambulansarabasındatedavi,yapılansağlık
muayeneleriveilaçlar;
l mesleki hastalıklar için uzmanlaşmış sağlık birimlerinde veya
hastanelerdesağlıkhizmetleri;
l tamirleyicicerrahlıkhizmetleriv.s.
b) rehabilitasyonvemeslekidönüşüm;
c) geçiciçalışmaimkansızlığıiçinyardım;
d) başka bir iş yerine geçici olarak geçme için yardım ve çalışma sürenin
35
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
azaltılmasıiçinyardım;
e) bütünlüğedeğinmeiçintazminat;
l İşkazasıveyameslekihastalıkdaimiyaralanmadoğurduklarıdurumda
ve işbu durum %20 ile %50 arası iş kapasitesini indirdiği durumda,
yaralanmanın ağırlığına bağlı olarak hesaplanan, sadece bir defaya
mahsusödenenveDevletİstatistikEnstütüsü(İNS)tarafındanbildirilen
enfazlabrüt12ortalamamaaşıkadarolabilen,sabitbirparamiktarı
temsiledenbirtazminattanyararlanabilirsiniz.
f) vefatdurumundatazminatlar;
l Birmeslekihastalıkveyabirişkazasısonucundasigortalıkişininvefatı
durumunda,sadecebirkişiye(yaşayaneş,çocuk,ebevey,mirasçı,veli)
ödenenDevletİstatistikEnstitüsütarafınanbildirilen4brütortalama
maaşıkadarbirtazminattanyararlanabilirsiniz.
g) harcamalarıngeriiadeler.
İşveren iş kazalarını ve mesleki hastalıkları Bölgesel Çalışma Müfettişliğine
bildirmekzorundadir.
İşkazasınınbeyanedilmesihiçbirşekildeyararlanankişiüzerinenegatifetkiler
yaratamaz.İşkazasınınbeyanedilmemesi,yaralınınuygunsağlıkbakımınıkabuletme
hakkındanvesigortadandoğansonrakihaklarındanalıkoyamaz.
Ortaklar,yöneticiler,aileortaklıklarınüyeleri,serbestfaaliyetgerçekleştirmeye
yetkilikişiler,diğerilgilikişiler(detaşekişilergibi)sadecebirbireyselsigortasözleşmesi
imzaladıklarıveUlusalEmeklilikvediğerSosyalSigortaHaklarıKurumuna(CNPAS)
katkıödedikleridurumdaişkazasıvemeslekihastalanmasigortalarındanyararlanabilirler.
Işyerindesağlıkvegüvenlikhakkındadahafazladetay,ÇalışmaMüfettişliğin,il
başkentiolanşekirlerdebürolarıolanİTM-lerkapsamındaveyaişsağlığıvegüvenliği
hakkında319/2006sayılıYasadabulabilirsiniz.
Telif Hakları Sözleşmeleri ve Sivil Sözleşmeler (Hizmet Sunma Sözleşmeleri)
Üçüncübirülkevatandaşıolarak,çalışmailişkileridahilindegerçekleşmesede,
gelirlerinizinbirilavesiolarakdiğerfaaliyetlerdesürdürebilirsiniz.Böylece,birsivil
sözleşmeöngörmelerineticesindemallarınkullanımveyatelifhaklarındevriiçinvsücret
alabilirsiniz.
Bir hizmet sözleşmesi veya telif hakları devir sözleşmesi bir vize/çalışma amaçlı
oturum hakkınızı, sağlık ve sosyal hizmetlerini garanti eden bireysel çalışma
sözleşmesinin yerine geçmediği için, uzatmaya izin vermez.
Romanya’dabirfikrikreasyonungerçekleşmesinekatkıdabulunduğunuztakdirde,
telifhaklarıdevrigibi,özelbirsözleşmeyedayanarakücretalabilirsiniz.Hizmetsözleşmesi
ise,medenikanununatabiolup,taraflar,konu,içerik,ödeme,sonaermekoşullarıvsgibi
genel hükümler kapsamaktadır. Özel kişi olarak sivil sözleşme imzalayabileceğiniz
faaliyetler:belirlibirfırsatdolayısıyleyapılan,faydalananınemrialtındabulundurmayan,
veyatekbirfaaliyetilebirdefalıkgerçekleşenfaaliyet.Belirtilenunsurlardanherhangi
36
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
birinin olması bir çalışma ilişkisi olduğumuzu gösterir, bu nedenle sivil sözleşme
imzalanacaktır.
Birsivilsözleşmesinedayanaraksürdürülenfaaliyetlerddenkaynaklanangelirler
vergiaçısından,sözleşmeimzaladığınızdayazılıolaraktercihettiğinizopsyonunuzagöre,
ikişekildedeğerlendirilebilir:
1)diğerkaynaklardangelirlerolarak-bunlariçingelirleriödeyenler,brütgelire
%16vergiuygulayaraksözkonusuparatutarınıhesaplayacak,düşecekvevergi
olaraködeyecektir.Budurumda,kendinizsivilsözleşmelerivergidairesinetescil
etmeyevegelirbeyannamesiteslimetmeyemecburdeğilsiniz.
2)bağımsızfaaliyetlerdengelirlerolarak:bunlariçingelirleriödeyenler,brütgelire
%10vergiuygulayaraksözkonusuparatutarınıhesaplayacak,düşecekvevergi
olarak ödeyecektir. Bu durumda kendiniz yetkili vergi dairesine faaliyeti
başladığınızdanveyailkgeliritahsilettiğinizden30güniçindevergitescil
beyannamenizi teslim etmeniz gerekiyor.Aynı zamanda, gelirin eldedildiği
senenin sonraki senenin 15 Mayıs tarihinde kadar, (%16 gelir vergisi ile
ödeyendekesilen%10arasındakivergiyiödeyerek)„Eldedilengelirlerleilgili
özel beyanname” adlı 200 nolu Formu teslim etmeniz gerekiyor. Aynı
vergilendirme yöntemi telif hakları neticesinde eldedilen gelirler için de
uygulanacaktır.
5.3. Yasadışı Koşullarda Çalışmak
Yasal formaliteleri yerine getirmeden çalışmak, yani bireysel iş sözleşmesi
imzalanmadan çalışmak ve maaş bordrosu (ödemenin yapıldığına dahil belge)
imzalanmadan para tahsil etmek yasadışı koşullarda çalışmaktır ve işçilere birçok
dezavantajgetirmektedir.
İşegirdiğinizdebiryselsözleşmenizyasalarauygunolmasıiçinkontroletmenizgereken
şunlardır::
l işverenleanlaştığınızkoşullarsözleşmedeyeralıpalmadığını
l tüm3nüshasizin,işvereninimzası,firmanınresmimühürüveBölgeÇalışma
Müfettişliğinden tescil nosu bulundurduğunu ve size bir nüshası verilip
verilmediğini
l maaşaldığınızdabirbelgeimzalayipimzalamadığınız(maaşbordrosu)
İmzalanansözleşmesadecesizinonayınızladeğişebilecektir.Sizinimzaladığınız
fakat işveren tarafından imzalanmayan ve mühürlenmeyen bir sözleşmenin hukuki
geçerliliğiyoktur!
„Karaçalışma”olarakadlandırılanyasadışıkoşullardaçalışmasizinçinbirçokrisk
demektir: işveren azgari ücretten ve eğitim seviyeniz ve çalıştığınız süre için
hakkettiğinizdendahadüşükmaaşödeyebilir,sabitbirödemetarihiolmayabilir,sabitve
yasalara uygun bir iş programınız olmayabilir, normlara dayanan bir faaliyetiniz
olmayabilir,çalışmavegüvenlikekipmanıverilmeyebilir,yıllıkizinhakkınızolmaz,
işsizlik ücretine hakkınız olmaz, iş yerinde kaza durumunda engelli maaşınız olmaz,
hastalıkücretinizödenmezvehastanedeücretsizyatmahakkınızolmaz,indirimliilaç
37
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
alamazsınız.Tescillibirbireyselişsözleşmenizolmadığıdurumda,Romanya’davizeve
oturumhakkınızınuzatılmasınaengeldir.
5.4. İnsan Ticareti
Insanticaretiinsanhaklarınatecavüzüvekişininhaysiyetvebütünlüğüneyapılan
bir eylem niteliğindedir. İnsan ticareti mağdurlarının haklarını ihlal etmemek, onları
korumakveinsanticaretiilemücadeleRomanyanınödemlihedefleridir.
Kişiticareti„güçkullanımıtehdidiveyagüçkullanımıyleveyadiğeryöntemlerle,
kaçırarak,sahtekarlıkile,yetkiyikötükullanarakveyahassasiyetdurumundaveyadiğerbir
kişininüzerindeotoritesiolduğundarızasınıalmakiçinödemeveyaavantajlarteklifederek
veya kabul ederek, kişileri kullanmak üzere işe alınması, ulaştırılması, transferi,
barındırılmasıveyakabuledilmedisi”anlamındadır.
Butanımaltında,insankaçakçılığı,göçkaçakçılığıvefuhuşarasındanetbirayrım
yapabilir.Göç kaçakçılığı, dolaylı veya dolaysız maddi veya başka bir türlü yarar
karşılığında bir kişinin vatandaşı olmadığı veya ikameti olmadığı bir ülkeye yasadışı
girmesiiçinyardımedilmesidir.
Kişi kaçakçılığı bir kişinin çeşitli amaçlarla istismarıdır. Bir kişinin istismarı
aşağıdakişekildetanımlanmaktır:
l iş,maaş,sağlıkvegüvenlikkoşullarıyleilgiliyasalnormlarıihlalederekzorla
birçalışmaveyahizmetyapılması;
l köleliktutmakveyakişihürriyetiniengelleyenveyahizmetverilengibibenzen
durumlarındatutmak;
l fuhuş yaptırmak, pornografik malzemeler yayinlanmak üzere pornografik
faaliyetleryaptırmakveyacinselsömürünündiğerbiçimleri;
l organçıkarılması;
l insananahakvehürriyetlerineaykırıdiğerfaaliyetleryapmak;
l Dilencilikyaptırmak
Daha fazla ayrıntı için: Kişi Ticaretin karşı Ulusal Ajans (ANTIP)
http://anitp.mai.gov.ro/en
5.5. Bireysel İş Sözleşmelerinden Doğan Hak ve Sorumluluklarla İlgili
İhtilafların Çözümlenmesi
İşvereninizden açıklamalar talep ediniz
Çalışma yasasıyle tanılan bir veya fazla haklardan faydalanmadığınızı
düşündüğünüzde,ilkönceİşvereninizlekonuyukonuşmanızgerekiyor.Kendisisizebazı
haklarınızınverilmediğinibilmeyebilir.Buşekildemuhtemelişihtilaflarınıçözümüneyol
açabilir.
Sendikanızdan yardım talep ediniz
İşyerindekoruyacağınızhakveyükümlülüklerleilgiliSendikatemsilcisinden
danışmanlıkyardımıtalepedebilirsiniz.
38
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
Bölge Çalışma Müffetişliği veya Çalışma Müffetişliğine şikayettw bulununuz
İşilişkileriileilgiliyasalöngörmelerinihlalıdurumunda(yasalsözleşmeolmadan
çalışma,fazlamesaiileilgiliyasalöngörmelerinihlalı,yasalbayramlarvehaftalıkizin,
ülkebazındaaskaribrütmaaşteminatıverilmemesi,bireyselsözleşmedeyasadışıkoşulları
yazılmasıvs)kaldığınızİlBölgeÇalışmaMüffetişliğineşikayetediniz.
Her İl Mahkemesi veya Bükreş Mahkemesi dahilinde faaliyet gösteren iş
ihtilafları ve sosyal sigortalar çözümü ile yetkili departmanlara şikayet ediniz.
İş Mahkemelerin konusu bireysel veya duruma göre toplu iş sözleşmelerin
imzalanması, uygulaması, değişmesi, askıya alınması ve sona ermesiyle ilgili iş
ihtilaflarının çözümüdür. Aynı zamanda sosyal partnerleri arasındaki hukuki ilişkileri
ile ilgili taleplerin çözümüyle de ilgilenmektedir.
Geniş anlamda, iş ihtilaflarında taraflar:
a) işçiler
b) işverenler
c) sendikalarvepatronluklar
d) diğertüzelveözelkişiler(özelkanunlaradayanarak)olabilir.
Birişsözleşmesindenkaynaklananhaklarihlaledildiğidurumda,işverenebelirli
bir sürede dava açılabileceği için, en kısa zamanda bir hukukçu veya bir avukata
başvurmanız gerekiyor.Aynı zamanda, haklarınızın korunmasıyle ilgili tavsiyeler
alabilmeniziçinsendikayabaşvurabilirsiniz.
Mahkemeye başvurma süreniz:
a) işvereninbireyselişsözleşmesininbitimi,uygulanması,askıyaalınmasıveya
sonaermesiyleilgilitektaraflıkararbildirildiğindenitibaren30takvimgünü
içinde;
b) disiplincezasıbildirildiğindenitibaren30takvimgünüiçinde
c) bireyselişihtilafkonusuödenmeyenmaaşhaklarıiseveyaişçiyeödenmesi
gerekenveödenmeyentazminatlarise,işçilerinişvereninkarşısındamalvarlığısorumluluğu
durumundada,durumungerçekleştiğindenitibaren3yıliçinde.
d) birbireyselişsözleşmesininveyatopluişsözleşmesiningeçersizliğiistendiği
durumda,sözleşmegeçerliliğisüresiiçinde;
e) iş sözleşmesi veya bazı hükümler uygulanmadığı durumda, faaliyetin
gerçekleştiğitarihden6ayiçinde.
Yukarıdabelirtilendurumlardışındatümdurumlarda,sürehakkındoğduğundan
itibaren3yıliçindedir.Maddiaçıdan,Mahkeme,kanunendiğermahkemeleriyetkisinde
olanlarhariç,ilkmahkemedeişihtilaflarınyargılanmasıyleyetkilidir.
Bölgeselaçıdan,işihtilafınışikayetedeninikametiveyamerkezibulunanİlMahkemesidir.
Çalışma Yasası çalışma ihtilafları durumları için diğer kuralları da belirtiyor:
l Çalışmaihtilaflarınçözümüyleilgilidavalar,yargıvergiveyargıpulundanmuaf
veacilolarakyargılanmaktadır
l Duruşmaiçinverilentarih15gündendahageçolamaz
39
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
Verilenkararlarkesinveicraedilirolacak,neticesindeicraedilirveyalnızca
itirazedilebilir
Genelde iş ihtilaflarıyle ilgili davalar yargı vergiden muaf, hızlı çözülür,
mahkemedekidavadaişçiherihtilaftaavantajlıtarafdır.
İşihtilaflarınbuçözümyolusadeceRomanya’daimzalananişsözleşmeleriiçin
geçerlidir.Transferilegeldiyseniz,işihtilafınçözümüRomanyayasalarınagörebulunur
fakatsadecesözleşmenizdeözellikleböylebirhükümolduğudurumda.Geneldeihtilafın
çözümüişvefrenleimzalanansözleşmedeyazılanmahkemelerdebulunur.
l
Devlet Müdafisi
Uyruğu,yaşı,cinsiyeti,etnikkökeni,siyasiveyadinifarketmeksizinvatandaşhak
vehürriyetlerineKamuotoriteleritarafındanzarargörenherözelkişiDevletMüdafisi
Makamınabaşvurabilir.
HalkAvukatıaşağıdakikonulardafaaliyetsürdürmektedir:
l insanhakları,erkeklerilekadınlararasındaeşitşans,dinlerveulusalazınlıklar;
l çocuk,aile,genç,emekli,engellilerhakları;
l ordu,adalet,polis,hapisaneler
l mülkiyet,çalışma,sosyalgüvenlik,vergiler.
ÖzelkişiolarakhakvehürriyetleriniziihlaledenKamuotoritelerinidarievrakları
veyafaaliyetleriyleilgilisorunlardaHalkAvukatınabaşvurabilirsiniz.Aynızamanda,Kamu
İdareOrganlarısusmasıveevraklarıngeçvermesideidarifaaliyetleredahildir.
HalkAvukatınaverilendilekçeyargıpuldanmuaftır.
5.6. Sosyal Güvenlik
Kamusistemindesosyalsigortayardımlarısigortalananriskleradıylageçenyaşlanma,
sakatlanma,kazageçirme,hastalık,işsizlik,doğum,ölümvsneticesindekısmenveya
tamamenmaaşyerinegeçengelirdir.
Primoranlarıherseneişverenlerileişçilerarasındafarklı,devletsosyalsigortakanunuyle
belirleniyor.Kanunagöre,işverenaylıkolarakdevletsosyalsigortakurumunaödemesi
gerekenisigortalılardankestiğiprimlerlebirliktehesaplamaveödemekleyükümlüdür.
Sosyalsigortaprimleri,sosyalsigortabütçesiyleyıllıkbelirleniyor.2009yılıiçimişverenin
ödediğisigortaprimleriaşağıdakilerdi:
Konu
Emeklimaaşlarvediğersağlıksigortalar
İşkazalarıveişhastalıkları
Sağlık
İzinlervesağlıksigorta
2009 katkı
•normalçalışmakoşulları–20,8%
•özelçalışmakoşulları–25,8%
•olağanüstüçalışmakoşulları–30,8%
0,15–0,85%
5,2%
0.85%
40
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
İşsizlik
MaaşborçlarınıödemesiiçinGarantiFonu
0,5%
0,25%
Bireyselişsözleşmesinedayanarakgelireldedenişçilerinödediğisosyalsigortaprimleri:
Konu
Emeklimaaşvediğersosyalsigortalar
Sağlık
İşsizlik
2009 katkı
10,5%
5,5%
0,5%
İşçilerinödemesigerekensosyalsigortaprimlerininhesaplamadayanağıaylıkbrüt
gelirdir. Mecburen sigortalanan kişilerin aylık brüt gelirleri aşağıdaki unsurlardan
oluşmaktadır:çalıştığısüreyeuygunbrütaylıkmaaşvedurumagörearttırmalar,ödenekler,
teşfikler,primlervemaaşfonundanödenendiğerücretler.
Bireysel iş sözleşmesiyle çalışan her kişi bu primleri ödemekle yükümlüdür.
Transferilegelenkişilersosyalsigortaprimleriödemiyor,sadecegelirvergisiödüyorlar.
Emeklilik maaşları ve diğer sosyal sigorta hakları
Sürekli oturum izniniz var ve yasal koşulları yerine getiriyorsanız, Romen
yasalarınıntanıdığıtümhaklardanyararlanabilirsiniz.Bukoşullargeneldekamuemeklilik
sistemineazgariödemesüresiveemeklimaaşıhakkındanyararlanmakiçinstandardyaşile
ilgilidir.
Romanya’dadörtçeşitemeklilikmaaşıvardır:yaşsınırıiçinemeklilikmaaşı,
erkeknemeklilik/kısmenerkenemeklilikmaaşı,engellimaaşıvevefatedenkişidensonra
emeklimaaş
Romanydakikamusistemindekisosyalsigortahaklarıvebuhaklarlailgiliprimler
sigortalıların ikameti veya oturumunun devrettiği ülkelere, Romanyanın taraf olduğu
uluslararasısözleşmelerveyaantlaşmalaradayanarakgerçekleşebilir.
ŞuandaEmeklilikveSosyalSigortaUlusalKurumsosyalsigortakonusundabazıkarşılıklı
anlaşmaları uyguluyor, iş ilişkileri ve egemenlik ile ilgili eşit muamele ilkeleri
uygulanmaktadır.Romanyanınbutüranlaşmalarıolduğuülkeler:Arnavutluk,Cezayir,
Ermenistan,KuzeyKore,Libya,Makedonya,Fas,Moldova,Peru,Rusya,Türkiye.
Daha fazla ayrıntılar için: http://www.cnpas.org/portal/mediatype/html/language/en/user/anon/page/default.psml/template
/generic?url=%2Fcontent%2Fcnpas%2Fagreements.
html&title=Bilateral+agreements
Daha fazla ayrıntılar Emeklilik Ulusal Kurumun web sitesi:
http://www.cnpas.org/ ve kamu emeklilik sistemi ve sosyal sigorta haklarıyle ilgili
19/2000 sayılı Kanun da bulabilirsiniz.
41
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
Sağlık sigortası
Sağlıksigortasındanaşağıdakidurumlardafaydalanabilirsiniz:
l yabancıuyrukluvatandaşolduğunuzvegeçicioturumhakkınuzatılmasınıtalep
ettiğinizveyaRomanya’daikametinizolduğudurumunda;
l faceţidovadaplăţiicontribuţieilafond,încondiţiilelegii.
l Romanyanınuluslararasısağlıkkonusundaanlaşmaimzaladığıdiğerbirülkede
sigortalıolduğunuzdurumunda.
18 yaşına kadar tüm çocuklar, 18 ile 26 yaş arası öğrenci, çırak veya fakülte
öğrencisi oldukları ve çalışma geliri olmayan gençler, prim ödemeden sigortadan
yararlanabiliyorlar.
Fakülteöğrencisiolsanızda,26yaşınageldiğinizde,Romanya’daoturumhakkınızı
uzatmakiçingerektiğinden,sağlıksigortaprimleriniziödemenizgerekiyor.
Sigortalılarınhakları:
l tümşartlarıyerinegetirdikleritakdirde,talepettikleribirailedoktorunlistesine
yazılmak.Ailedoktorulisteyeyazıldıktansonraancakenaz6aysonaerdiğinde
değişebilir.
l yasalara uygun olarak sağlık hizmetleri, ilaçlar, tıbbi cihazlardan ayrımcılık
yapılmadanfaydalanmak;
l sözleşmeilebelirtilenönleyicikontrolleryaptırmak;
l hastalıklarınerkenteşhisdahilolmaküzerekoruyucusağlıkhizmetlerivesağlık
promosyonhizmetlerindenyararlanmak;
l sağlıksigortakurumuylesözleşmeilişkisindeolanpolikliniklerdevehastanelerde
sağlıkhizmetlerindenfaydalanmak;
l acilsağlıkhizmetlerdenfaydalanmak;
l bazıdişbakımhizmetlerindenfaydalanmak;
l fizyoterapitedavisindenfaydalanmak;
l evindesağlıkbakımhizmetlerindenfaydalanmak;
l veriler,özellikleteşhisvetedaviileilgiligizlililiğinkorunmagarantisiverilmesi;
l sağlıktedavilerleilgilibilgilendirmehakkınasahipolmak;
l yasalara uygun olarak hastalık izinleri ve sosyal sigorta yardımlarından
faydalanması.
Romanya’daoturumveyaikamethakkınızınkayıbı,sigortalınınvefatıveyahukuki
olaraksigortayıkaybettiğinedairhukuibeyaniilebirliktesigortalıniteliğikaybediliyor.
Ayrıca,sigortahaklarınızsonyaptığınızödemedenitibaren3ayiçerisindesonaermektedir.
Sigortalıolmadığınıztakdirde,sadececerrahhi-acildurumlarda,endemiksalgın
potansyalıolanhastalıklarda,ulusalaşılamaprogramındayeralanhastalıklarda,hamilelik
veyenidoğumyapanlarıntakibinde,aileprogramlanmahizmetlerindenminimumsağlık
hizmetleriiçerenbirpakettenacilolarakfaydalanabilirsiniz.
42
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
Romanya’da geçici oturum vizeniz olduğu, uzun süreli oturum vize talep
etmediğinizveCNASninsağladığısağlıkhizmetleripakedindenyararlanmakistediğiniz
durumunda,kaldığınızilebağlıCNASşübesineisteğebağlıbirsigortaprimiödemeniz
gerekiyor.Dahafazlaayrıntılariçin:http://www.cnas.ro/ veyakonuyleilgilikanunlarda
bulabilirsiniz.
İsteğe bağlı bir sigorta durumunda, aylık prim yürülükteki kanunlara uygun olarak,
sözleşmeylebelirtilenminimumsağlıkhizmetleripakediiçin,talepedildiğiaydanitibaren,
ülkedekiikiazgaribrütmaaşdeğerinegörehesaplanacaktır.
Uzunsürelioturumvizesiniuzatılmasınıtalepedenyabancıuyrukluvatandaşlar,talep
tarihinden itibaren, Romanyada eldettikleri vergilendirilen gelirlerden oran olarak
hesaplanansağlıksigortapriminiödemekleyükümlüler.Romanyadavergilendirilecekgelir
eldetmeyen yabancı vatandaşlar, oturum hakkının uzatılmasını talep edildiği tarihten
itibaren,oturumizninialdığından,ödemeyapıldığındageçerliolanazgarimaaşdeğerinden
hesaplanaraksosyalsigortapriminiödemekleyükümlüdür.
SağlıksigortasıpriminödemesikaldığınızşehrinSağlıkSigortaKurumşübelerine
yapılır.Adresleriniöğrenmekiçin:http://www.cnas.ro/?id=26.yetıklamanızgerekiyor..
Farklıprosedürleruygulandığıiçin,birşübeyiseçmeksizintercihinizdir.
Çalışma kartıyla işçi olduğunuz ve sağlık sigorta primi ödemek istediğiniz
durumda,aşağıdakileriyapmanızgerekiyor::
l Birailedoktoruseçinvekendisininçalıştığısağlıksigortakurumuşübesine
kaydedebileceğiniöğrenin.AiledoktorlarınlistesiniilinizdekiSağlıkSigorta
Kurm şübelerinin internet sitelerinde bulabilirsiniz. Örneğin Bükreş için :
www.casmb.ro/furnizori_online_main.php?tip=A
l Söz konusu Sağlı Sigorta Kurumu şübesiyle, gereken belgeler ve vergilerin
ödenmesiyle,sigortaanlaşmanızıyapın.Sizesigortalıbelgesiverilecekvebu
belgeyikayıtiçinailedoktorunuzagötüreceksiniz.
Romanyanınsağlıkkonusundakarşılıklısözleşme,anlaşma,antlaşma,uluslararası
protokoller vs imzaladığı ülkelerin vatandaşları Romanya’da uluslararası belgelerde
öngörüldüğügibikamusağlıkhastanelerinverdiğihizmetlerdenyararlanabileceklerdir.
VerilensağlıkhizmetlerindeğerisigortalıRomenvatandaşlarıiçinbelirtilentarifelerden
SosyalSağlıkSigortaUlusalFonundankarşılanacaktır.Romanyanınuluslararasıanlaşmalar
yaptığıülkelerinvatandaşlarıanlaşmadanyararlanabileceğiniispatlayanbirbelgeibraz
edecekvebubelgeyedayanaraksağlıkhizmetlerdenyararlanacaktır.Sigortalıözelliği
olduğunu ispatlayan belge göstermediği durumda, yabancı vatandaş aldığı tüm sağlık
hizmetleritamamıyleödeyecektir.
43
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
Karşılıklısağlıkhizmetlerisağlamaanlaşmaları:Arnavutluk,Ermenistan,Çin,
Küba,Mısır,Lübnan,Moldova,Rusya,Surya,Tunus,TürkiyeveUkraynaileimzalanmıştır.
Aynı zamanda Milii Eğitim ve Araştırma Bakanlığının sağlık hizmetleri sağlama
öngörmeleriçerenanlaşmalar:Arnavutluk,Ermenistan,BeyazRusya,Çin,Kolombya,
Mısır,Yunanistan,Hindistan,Ürdün,Irak,Iran,İsrael,Japonya,Peru,Slovakya,Surya,
Tunus,Türkiye,Viyetnamileimzalanmıştır.Yararlanabileceğinizhizmetleriöğrenmekiçin,
sözkonusuikilianlaşmalarınöngörmelerinikontroletmenizgerekiyor.
DahafazlaayrıntılariçinSağlıkSigortaUlusalKurumunwebsitesinegirebilirsiniz:
www.cnas.ro.
İşsizlik primi
İşsizliksigortasisteminde,Romanya’daikametyadameskenettikleri,işyerlerine
sahipolduklarıveyayasalarçerçevesindegelireldeettiklerisüresinceyabancıvatandaş
veyavatansızlarsigortalıolabilirler.
İşsizlik primden faydalanmanız için kümülatif olarak aşağıdaki koşullara uymanız
gerekmektedir:
l İşsizlik priminden faydalanma dilekçe kayıt tarihinden önce son 24 ayda
minimum12aylıkaidatborcunasahipolmalısını;
l Gelir elde etmemeniz veya ödentide ülke seviyesince minimum brüt asgari
maaşınanazaranyasallaragöreruhsatlıolarakfaaliyetlerdengelirettiğinizde;
l Emeklilikşartlarınıyerinegetirmemeniz;
l İkametveyameskenolduğunuzİstihdamBulmaAcentayerelbürosundakayıtlı
olmanızgerekmektedir.
Sigortalılarişsizlıkpriminiödemezorundadırlar;işverentarafındanişçininaylık
brütgelirinden%0,5kesilecektir.Eğerserbestçalışanolarakfaaliyettebulunuyorsanız,
sigortayapmanızisteğinizüzeredirveişsizlikprimiödemesisigortasözleşmesindebeyan
ettiğinizaylıkgelirden%1,5oranındadır.
İşsizlikprimi,aidatborcunabağlıolarak(1-10yıl)6–12aysüreyle,işsizlere
ödenilmektedir.
Aldınanişsizlikprimmiktarıişsizlikfonunaprimödediğinizsüreyegöreolmakla
beraberbrütasgarimaaşın%75orantıdanbaşlamaktadır.
İşsizlik sigorta le ilgili ek bilgi edinmeniz için, İhtihdam Ulusal Acenta
websitesinden www.anofm.ro veya ilgili kanundan öğrenebilirsiniz. Özel mesleki
eğitim tedarik ile iligli bilgiler eyalet yerel istihdam acentalarının websitelerinden ve
CNFPA www.cnfpa.ro sitelerinden öğreneblirsiniz.
44
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
5.7 İstihdam Büroları
Romanya’dakibirfirmanınyurtdışındaistihdametmekçokolanaklarasahiptir.
Ençokdurumlarda,sözkonusufirma,yaRomanya’dakiyadaülkenizdebulunanmevcut
olanişyerleriiçin,gerekenformalitelerinigerçekleştirecektirveuygunpersonelibulacaktır.
Romanya’da çalılmak istiyorsanız, ve böyle bir acentayla irtibatta geçiyorsanız,
aşağıdakilerikontroletmelisiniz:
l EğerİstihdamBürosuyasalolarakfaaliyetgösteriyorsaveyabugibifaaliyetleri
yerinegetirmeyiyetkiliise.
l EğerRomanya’daçalışmasözleşmeninherikidilde(Romenceveanadiliniz)
tarafınızasunulmuşisevebunlarıniçeriğiaynıolupolmadığını.Gözönünde
bulundurmanız gerekemektedir ki Romanya’da çalışma sözleşme hükümet
tarafındanonaylanmıştırvebellibirstandardıolmaktadır(işbukılavuzunekinde
sunulmuştur).Sözleşmeyazılıoalrakolmasıgerekmeketdir,sizinveişverenin
tarafındanimzalanmışolmasıgerekiyor.Herikitarafınimzalanmışolanbir
nüshasını,hemRomencehemdeandilinizdeolaraktarafınızaşahsenverilmesi
gerekmektedir. Sözleşme şartları belirlendiğinden sonra ve yazılı olarak
onaylanmışise,buşartlarsizinonayınızolmadandeğişememektedir!
l Eğersözleşmeyiveimzalanmasıgerektiğidiğerbelgelerinianlıyorsanız.Eğer
anlamadığınızbirkonuvarsa,acentapersonelitarafınızaaçıklıkgetirmesine
ricadabulunuz.Açıkvedoğruolarakanlamadığınıztakdirdeveyatanımadığınız
birdildeyazılıise,imzalamayınız!
l Günlük,haftalıkçalışmasaatıileilgili,mesailerinödenmesi,izinlerveraporlu
izinlerhakkındakiyasahükümlerihangisidir.
l NETmaaşmiktarıhangisidir(tarafınızanakitveyahesabınızaödendiğimiktar),
maaş hangi para biriminde verilecektir ve hangi döviz paritesiyle tarafınıza
ödenecektir (maaşlarAvro veyaABD doları olarak kararlaştırılmış ise dahi,
Romanya’daödemelerleiolarakyapılmaktadır;atandığınızdurumunda,maaşınız
kendiülkenizdeödenmektedirveRomanya’dasadecebirprim,yineRONolarak
kabuledeceksiniz).
l Yol,konaklamaveyemekmasraflarınıkimkarşılamaktadır,konaklamayerin
şartlarını, sağlık sigortadan faydalanıyorsanız ve hangi şartlar altında
faydalanacaksınız.Örneğinbilmenizgerekmektedirki,hastanelikolduğunuzda
işbumasraflarıkarşılayacaksağlıksigortayasahipdeğilseniz,Romanya’daki
hastane masrafları ülkenizdeki hastane masraflarından daha pahalı
olabilmektedir.
l Romanya’daişegirmehakkındabilgileresahipseniz,istediğinizmeslek/görev
içinyabancılarınişegirmesiiçinizinveriliyorsa,çalışmapiyasasınagirme
şartlarıneolduğunu,çalışmayabaşlamadanönceçalışmabelgesigerekiyorsa,
buyetkilerikimalacağınaveolabilecekmasraflarneolduğuhakkındabilginiz
varsa.
45
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
Pasaportunuziadeedilmişiseveoturmaizniyleçalışmaiznitarafınızaverilmiş
ise(bunlaryanınızdabulunmasıgerekemtedir).Hiçkimsebuevraklarısaklama
veyaalıkoymahakkınasahipdeğildir!
l Romanya’daki kendi ülkenin büyükleçilik veya konsolosluk teelefon
numaralarınasahipseniz.
l Romanya’da bulunan akraba, arkadaş veya iş arkadaşlarınız varsa ve size
yardımcıolabiliyorlarsa.
l
46
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
6. EĞİTİM VE KÜLTÜR
6.1. Eğitim
Eğitimekatılma,herkesinfırsatlarıneldeetme,farklıgereksinimleriileeğitime
isteklerin tespit edilme ve aynı zamanda kişisel gelişim çerçevesinde yaratma ilkeye
dayanmaktadır.TümseviyedekieğitimRomendil,milliazınlıklarınanadil,yanısırauluslar
arasıdolaşımdillerindedegerçekleştirilmektedir.
6.1.1. Eğitim Şeklindeki Kayıt İşlemleri
Romanya’dakieğitimsistemi,Romanyavatandaşlarıiçingeçerliolantümkuralile
yönetmeliklere uyamak kaydıyla, bir eğitim şekline kayıt işlemlerini yaptırmak için
yabancılariçindeaçıkbulunmaktadır.Prosedüraşağıdakigibiolmaktadır:
A. Seçtiğiniz eğitim müessesine uygulama dosyayı gönderin (dosyadaki tüm
belgeler tercüme, onaylı ve bazı durumlarda apostil onaylı olması
gerekmektedir).Bazıdurumlardadosyayışahsenteslimetmenizgerekmektedir
veişbudurmlardakısasürelibirvizeile(örneğin:turistikamaçlı)Romanya’ya
girişyapabilirsiniz;ziraeğitimmüessesidosyakayıtişlemleriiçingeldiğinizi
ispatlayanbirbelgesizlerevermeyebilirdir.
B. Kabulveyareddmektubuverilecek.Kayıtişlemlerindekabulsınavagirmenize
gerekolmaz;bazıdurumlardaiseyetkilitestsınavınagirebilirsiniz.
C. Eğer Romanya’daki eğitimi için kabul edildiğiniz ise, MECI’ye aşağıdaki
belgeleri içeren bir dosya göndermelisiniz: eğitime kabul mektubunun
verilemesiiçindilekçe,okuldurumunuispatlayanbelgeler(tasdiklisuretve
onaylıtercümeler),doğumbelgeninsuretveonaylıtercüme,(şahsensizinve
reşitolmadığınızdavelilerinizin)kimlikbelgelerinisuretleri,seçtiğinizeğitim
müessesinin onaylı kayıt dilekçesi. Eğer yüksek eğitime kayıt işlemlerini
yatırmakistiyorsanızekbegelerteslimetmelisiniz:öğrenimbelgeleri–diploma
/ önceden aldığınız kalifiye belgeleri (suret ve onaylı tercüme), transkript
belgeleri,doktorraporu,(eğersahipseniz)oturum.
D. (!) Eğer eğitim müessesenin tarafından kabul mektubu almadan önce
Romanya’yakısasürelibirvizeilegirişyaptığınızdurumda,menşeülkenize
dönüş yapıp ülkenizdeki Romanya Büyükelçi veya Başkonsolosluk’undan
eğitimamaçlıvizeiçinbaşvurmalısınız;yalnızbuşekildedahasonraeğitim
amaçlıoturumiçinbaşvurabilirsiniz.
47
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
Okulücretleri22/2009sayılıHükümetKararıncabelirtilmişolupeğitimalanına
dayanarakdeğişmektedir.Depozitoolarakönceden(birinciöğretimdurumunda)9ayiçin
ve(uzakaneğitimşekliiçinbaşvuranlariçin)önceden3ayiçinödeyecekler.
F Eğer Romen dilinie sahip iseniz, uluslar arası öğrencisi olarak kayıt işlemlerine
başburmakiçinbirdeğerlendirmetesteiştiraketmelisiniz.
F EğerRomendilinesahipdeğilseniz,Romendilineöğrenmekamacıylabiryılhazırlık
sınıfakatılmanızgerekmektedirveböylecediplomaalabilirsiniz.
F Süre: bireğitimyılı(Eylül–Haziran)
F Kayıtişlemleri: Ağustosayınsonundaveyakurssüresinceyapılmaktadır;kaybedilen
dersler tamamlanır. Kayıt işlemleri doğrudan Eğitim Müfettişlik veya ORI’de
yapılacaktır;dersleriseeğitimmüesseslerindeyapılacaktır.
Romanya’ya eğitim kabul metodolojisi, Romen dili hazırlık eğitimi
düzenleyen fakültelerin listesi ve aynı zamanda (İngilizce ile Fransızca olarak
mevcut olarak) yabancı dil eğitim veren üniversitelerin listeleri:
http://www.edu.ro/index.php/met_rep_reg_ins_etc/c914/web sitesinde
bulunmaktadır.
Ek bilgi, usul, maliyet v.s. Milli Eğitim, Araştırma ve İcat Bakanlık – Uluslar arası
Öğrenciler Müdürlüğü’nün sitesinde bulanmaktadır:
http://www.edu.ro/index.php/articles/c912/
Burslar
Yabancı vatandaşlar Romanya’daki eğitim müsessese tarafından ya bir taraflı
Romanyadevletçeyadaikitaraflıantlaşmayadayanarakveyabaşkadevletyadauluslar
arasıteşkilatlarcaverilenbursluolarakkabuledilebilirler.
Eğitim bursları verme koşulları
www.edu.ro
http://www.edu.ro/index.php/pressrel/10591
Milli Eğitim, Araştırma ve İcat Bakanlık sitesinde yayımlanmış olarak mevcuttur.
Romen dil eğitimli okulların eğitim sistemin seviyesi ve grafiği:
ÜniversiteöncesieğitimRomanyasistemi4seviyeliolarakbiryapıdır:
l Okul öncesi eğitim –küçük,ortavebüyükgrup(yaş:3-7yıl)
l İlk öğretim –I-IVsınıflar(genelde6-8yaşarasındabaşlamaktadır)
l Orta öğretim –ortaokul(V-VIIIsınıflar),lise(IX-XII//XIIIsınıfları)yada
meslekokulları-sanatveyameslekokulları(IX-Xsınıfları)
l Üniversite –yükseklisans(alanagöre3-6yıllık),masterat(1-2yıllık),doktora
(enaz3yıl).
Romanya’dazorunlueğitm10yıldır,yaniöğrenci18yaşınıdolduranakadar.
48
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
Üstöğretimileilgili,RomanyaÜstÖğretiminAvrupaAlanıyaratmakamacıyla
eğitim sistemlerin uyuşma Bologna sistemini uyguladı. Böylece Romanya bazı şart
maddeleruyguladı:
l 4yılolanlisansüstöğretimi3yıllıküsteğitim
l DevredilebilirKrediAvrupaSistemini(ECTS)
http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc48_en.htm
l AB’dekiötekiülkelertarafındanalınandiplomalarıntanınması
Aynızamanda,Erasmus,Copernicus,Monetv.b.programlaryoluylauluslararası
öğrencimprogramıdeğişimsistemineiştiraketmektedir.
Romen okullarında not verme sistemi
SEVİYE
İlkokul(I-IV)
Orta(V-XIII)
ve
ÜstEğitim
49
DEĞERLENDİRME
Yeteneğindeğerlendirilmesi:
Çokiyi(FB)–Mükemmel
İyi(B)–İyi,
Orta(S)–orta
Başarısız(I)–sınavıgeçmemiş.
-10üzerindenyapılandeğerlendirme
-10eniyipuanolup,1endüşükpuandır
-5başarıpuanıdır
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
Yabancı dillerde gerçekleşen eğitim müesseseleri
Bazı şehirlerde yabancı dillerde eğitim alınan tüm eğitim seviyelerde eğitim
müesseseleridemevcuttur.Bunlardevletyadaözeleğitimmüesseseleriolabilirler;ücretler
hermüessesetarafındantespitedilmektedir.Örneğin:Bükreş’teGoetheAlmanKoleji
(Almandili),TeoriLisesi“AdyEndre”(Macardili)gibimünhasıranyabancıdileğitim
verenkamuüniversiteöncesimüesseselerimevcuttur.
Aynızamanda,üsteğitimiçinyanabcıdil(İngilizce,Fransıca,Almanca)eğitim
veren üniversitelerine başvurabilirsiniz; listesi aşağıdaki sitede bulunmaktadır:
http://www.edu.ro/index.php/met_rep_reg_ins_etc/c914/
Yabancı üniversite öğrencilerin Romanya’ya giriş ve oturumları
Romanya’daki üst eğitim müessesi tarafından kabul mektubu aldıktan sonra
ülkenizdeki Romanya Büyükelçilik ya da Başkonsolosluk’a eğitim amaçlı vize için
belgeleriniziteslimetmekiçinbaşvurmanızgerekmektedir.İşbuvizeninmaliyeti120Avro
olupçokgirişlivize90günlükgeçerliolacaktır.
Romanya’yagirişyaptıktanhemensonraORI’yebiryıllıkeğitimoturumiçin
dosyanıabaşvurmalısınız.İşbuoturumöncekioturumungeçerliliktarihigeçmedenönce30
gündenevveltekraryenilemelisiniz.
Eğitim amaçlı vize ile eğitim oturum belge listesi aşağıdaki sitede bulunmaktadır:
http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Studii/74
Öğrencilerin ünüversite yurtlarına yerleştirilmesi
Romanya’dakieğitimsüreiçin,dilersenizveolasılıklarabağlıolarak,öğrenciler
yurtlariçindebaşvurabilirsiniz.Bununiçin,kayıtişlemleriniyaptığınızda,üniversitenin
sekreterlikveyabuişlemiçinuygulamaformundabelirtmelisiniz.
6.1.2. Diplomaların Tanınması ve Denkliği
Romanya’datahsilinizidevamettirmekistemenizveyaçalışmakiçinbaşvuruda
bulunmak istemeniz durumda yurtdışında kazandığınız diplomaların tanınması ve
denkleştirilmesigereklidir.Prosedürleribaşlatmakiçindiplomalarınilgiliülkedeakredite
bireğitimkurumutarafındanverilmişolmasıgereklidir.
Tanınma işlemi –birdiplomaveyaeğitimbelgesiningerçekolarakkabuletme
işlemidir.Diplomalarıntanınmasıiçindeğerlendirmekriterileriaşağıdakilerdir:Romen
eğitimindeseviyesinitespitetmeküzereeğitimprogramıtipi,transferedilebilirkredisayısı,
içerik,oluşum,alan,ihtisasdalı,profesyonelkalifiye,Romeneğitimsistemiylemukayese
yolutakipedilerek.
Denklik işlemi – ilgili diploma veya eğitim belgesinin veriliş tarihine kadar
gördüğücurriculum’undeğerlendirilmesivesözkonusubelgelerinRomeneğitimsistemiyle
uygunluğunutespitetmektedir.DekliğitakipedenişlemRomanya’daeğitimgörenlerle
eşithaklarverenbirbelgenindüzenlenmesidir.
EksiksizvekısmieğitimdiplomavesertifikalarıABileSEE’deakrediteeğitim
50
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
kurumlarıtarafındanverilmesidurumdaotomatikolaraktanınmaktadır;çeşitlidevletlerin
kurumlarından alınan diploma ve setifikalar yalnız ilgili ülkede eğitim yapılarının
Romanya’dakisisteminbenzeriolmasıveikiülkearasındadiplomalarınkarşılıklıtanıma
protokolününmevcutolmasıdurumdatanınmaktadır.Aksidurumdatelafiediciçözümlerin
uygulanmasınabaşvurulacaktır(testler,imtihanlar,eğitimstajlarıv.s.)
Prosedürlerle ilgili ek bilgiler www.cnred.edu.ro sitesinde mevcuttur.
6.1.3. Ömür boyu eğitim, özel, medeni,
Sosyal veya işlevsel bir perspektiften
tanıma seviyesinin, yetenek ve salahiyetlerin
iyileştirilmesindekatkıdabulunmakamaçlıömür
boyu gerçekleştirilen herhangi bir eğitim
meşgalesinitanımlamaktadır.
İlgi ve faaliyet alanınıza göre, eğitim
kurumları, işgücü değerlendirme acenteleri veya
eğitimalanındaakreditetedarikçilerinilanettikleri
profesyonelleşmeveyahazırlıkkurslarındanbirine
kayıtolabilirsiniz.
Eğitim tedarikçileri
•Akreditetüzelkişiler(makam,şirket,
SivilToplumKuruluşları)
•İşvereniniz
Eğitme yolları
•Kurslar
•Pratikstajları
•İhtisaslıkstajları
•Esasveyamesleğinizebenzerişlerde
bilgilerin güncelleştirilmesi amaçlı
hazırlıklar
•İleri eğitim veya araştırma, tetkik
bursları
Yararlı ek bilgiler: http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Programul-de integrare/112 ‘de mevcuttur.
6.2. Kültür
Birmilletinkültürükendiruhanideğerlerini(inanç,eğilim,yetenek,gündelik
davranışlardahilolmaküzere)vemaddideğerlerini,yaniilgilitoplumunçalışmaveya
düşüncesonuçveürünlerini,spesifikmercileri,alanlarındauzmanlarıvemillikültürün
gelişmesindekatkıdabulunanşahsiyetleritoplamaktadır.
Birkaç Romen Kültürel İpuçları
Tarihi eserler:
l Ortaçağkaleleri–Sighişoara,Fagaraş,Neamt,Poienari,Raşnovv.s.
l Manastırlar–tarihivesanatdeğeritaşıyankültüralanları–Voronet,Sucevita,
Putna,Cozia,Cernicav.s.
l Saraylar–RomanianAtheneum,CotroceniSarayı(Bükreş),SibiuBrukenthal
Sarayı,İaşiKültürSarayı
l Braşov’dakiSiyahKilise–600yıllıktarihiylegotikmimarili
51
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
Doğa eserleri:
UNESCO patrimonyosunda
l Tuna Nehri Deltası – Tabi Rezerv,
bulunan Romanya’daki tarihi
korumaaltınaalınanstatüsüvardır;1991
eserlerin listesi
yılından
UNESCO
dünya
(TheWorldHeritageList)
•TunaNehriDeltası
patrimonyosundabulunmaktadır.
l Millivedoğalparklar–RetezatParkı, •Moldavya Kuzeyindeki XVI.yy
Apuseni Parkı, Piatra Craiului Parkı, Kiliseleri
Gradiştea Parkı, Vanatori Neamt Parkı •HorezuManastırı
•Transilvanya Bölgesindeki tavkiyeli
v.s.
kiliseliköyler
l Doğal rezervler – ‘’Valea Zimbrilor –
•OraştieDağları’ndakiDacianHisarları
Bizon Çayırı’’Tabi Rezervi, Braşov •Sighişoara Ortaçağ kalesinin tarihi
eyaleti – Piatra Cioplita(İşlenmiş Taş) merkezi
bazaltkolonları,v.s.
•Maramureşbölgesindekitahtakiliseler
l KırmızıGöl(LaculRoşu)veKutsalAna
Gölü (Lacul Sfanta Ana) (Harghita
eyaleti)
l ÇamurluVolkanlar(Buzaueyaleti)–killibirzeminüzerindegazlıbiralanın
oluşturduğudoğalşekiller
Romen kültür adamları, şahsiyetleri:
l NicolaeGrigorescu(1838–1907)–Romenmodernboyasanatınınkurucusu
l MihaiEminescu(1850–1889)–Romenedebiyatınınenönemliromantikyazarı
l CiprianPorumbescu(1853–1883)–besteci
l GeorgeEnescu(1881–1955)–besteci,kemancı,piyanist,dirijörveprofesör.
l ConstantinBrancuşi(1876–1957)–heykeltraş
l MirceaEliade(1907–1986)–dinlertarihçisi,mecazyazarı,filosofveprofesör
l Eugenİonescu(1909–1994)–dramatürjiyazarı
Romen sporcular:
l NadiaComaneci(doğum1961)–gimnast
l GheorgheHagi(doğum1965)–futbolcu
Biliyor muydunuz.....?
- Sibiu Şehri Lüksemburg yanısıra 2007 yılında ‘’Avrupa Kültür Başkenti’’
olmuştur.
- Targu Jiu şehrini ziyaret ederseniz eğer Constantin Brancuşi’nin en etkileyici üç
eserini içeren bir heykel topluluğunu izleyebilirsiniz: Sonsuz Kolon, Sessizlik
Masası ve Öpücük Kapısı.
- Paskalya bayramı vesilesiyle Romenler kırmızı yumurta kırmaktadırlar.
- Doina (Romen folklor müziği icatı) ve Caluşari Dansı UNESCO beşeri maddi
olmayan kültürel patrimyoya dahil edilmiştir.
52
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
Sanat, Kültür, Medya, Eğlence.
İsteklitoplumdaimaçeşitlibirkültürürün
ve gösterilerine ulaşma imkanına sahiptir.
Bükreş’te, ve aynı zamanda Romanya’nın diğer
şehirlerinde müzeler, kütüphaneler, kırtasiyeler,
sinemalar, külüpler veya basın dağıtım noktaları
mevcuttur. Düzenli olarak tiyatro, opera, operet,
bale ve çağdaş dabs, konser gösterileri, sergiler,
spor yarışları, fuar, ‘’şehir günleri’’
düzenlenmektedir. Bilgi için bazı ücretsiz
rehberlerin yerel yayınlarını veya ilgili internet
sayfalarınıinceleyiniz.
Diğer Dillerde Neşredilen
Yayınlar
•Hakses (Köstence) – Türkçe ve
Romence
•Yahudi Gerçekleri (Bükreş) Romence,İdisveİngilizce
•Nas Holos. Ukrainski Visnek ve
UkrainaGazetesi(Bükreş)–Ukrayna
dilinde
•Şafaklar(Bükreş)veKitejGrad(İaşi)
–Rusça
•NasaReciveKnijenijivot(Timişoara)
–Sırpça
Bazı yabancı ülkelerin kültür kurum ve
merkezleri, Romanya’daki Büyükelçilik veya Konsolosluklarıyla birlikte, kendi
vadandaşlarıveyalnızcabunlariçindeğilprogramlarsunmaktadır:birçokülkeninmüşterek
kullandığıbirdilidoğuştankonuşanyabancılar(Fransızca,İspanyolca,İngilizce)veRomen
seyircisi, bir arada, Romanya’daki çeşitli yabancı temsilciliklerin inisyatiflerinden
faydalanabilmektedir.Bunlarınhedefiözelkültürlerinitanıtmakyanısıraaynızamanda,
kültür farklılık ve kültürel alışverişlerin anlaşmasını ve uymasını desteklemektir. Bu
programlar çerçevesinde film gösterileri, görüşmeler, kültür geceleri, geleneksel ürün
tadımı,davetliyabancısanatçıgösterilerivediğerçeşitolaylargerçekleşmektedir.
Romanya’da, Romen dilinde televizyon ve radyo yayın programları ve basını
yanısıra,yabancıveyaikidildeyayınyapanveyabasınmevcuttur.Bunlardan:Bucharest
Hebdo, Nine O’Clock, bucharest Night Life, Arab News Agency, Radio France
İnternational, Deutche Welle. Aynı zamanda, Romence dahil, 17 dilde yayın yapan
RomanyaEnternasyonalRadyosu,RadyoKamusalYayınKanalinitavsiyeetmekteyiz.
Romen Mutfağı
Romenmutfağısayısızgelenek,görenekveözelmutfakürünleriihtivaetmektedir.
BuBalkan,Türk,MacarveyaAlmanMutfağındanetkilenmektedir.Romenlerhemsebze
hemdesütveetürünleritüketmektedirler.
l Anayemeksaatleri:kahvaltı,öğlenyemeğiveakşamyemeğidir.
l Bunlardanherhangibirisi‘’AfiyetOlsun!’’temennisiylebaşlayabilmektedir.
l TipikRomenyemekçeşitlerinden:mamaliga(mısırunundan),cozonak,sarma,v.s.
l Romanyadünyagenelindeşarapüreticileriarasında5.yeritutmaktadır.
Romenleruluslararasımutfağınıdabeğenmektedir.BuyüzdenherbüyükşehirdeRomen
dışındadiğerülkelerinüsülüyemeksunanrestoranlarbulabilirsiniz.
Gelenek ve Bayramlar
Romenlerin gelenek ve göreneklerin menşei eski halk veya dini gelenek ve
görenekleredayanmaktadır.
Halkgelenekvegörenekleri(dans,şarkı,giyim)birbölgedendiğerbölgeyegöre
farklıdır.Entanınmışbölgelerarasında:Maramureş,TaraMotilor,MehedintiBölgesi,
53
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
Harghita Bölgesi’dir. Bazı farklılıklar doğum, sünnet, evlilik veya cenaze töreni gibi
vakalarlailgilispesifikgeleneklerdegörünmektedir.
Romanya’daenönemlidinibayramlarbüyükhristiyanvakalarınkutlamasıyla
ilgilidir.BunlarKristmasvePaskalyaolupspesifikRomenmutfağıürünleritüketilmekte
ve hediyeler dağıtılmaktadır. Bu bayram günlerinde yasal tatil günleri kategorisine
girdiğinden,1Aralık,1Mayıs,YeniYılveyaHristiyanlıkdışındakendidinininbayramını
kutlayan kişilere tanılan 2 tatil günü yanısıra kanunen tatil günü ilan edilmiştir. Bu
geleneklerin veya bayramların mecburi hususlu olmadığının dikkate alınması önem
taşımaktadır.Herkimsebunlarakendiözeltarzındadavranmaktaserbesttir.
Romanya’da ikamet ettiğiniz sürece bazı hayat tarzları aracılığıyla var olan, ve
beklentilerinizden tamamen farklı şekilde algılanabilen bazı kültür farklılıkların
olduğunu sezebilirsiniz. Bu tür bir örnek alköl tüketimi ile ilgilidir. Bu bazı kültürlerde
yasak olurken, Romen kültüründe bir sosyalleşme aracıdır. Alköl 18 yaş üzeri reşit
kişilere satışa sunulmakta olup hemen hemen tüm mağaza ve topluma açık (kafe,
külüp, barlar) yerlerde bulunmaktadır.
54
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
7. DİĞER HAK VE SORUMLULUKLAR
7.1 Konut Hakkı
Romanya’da konut hakkı bir ev üzerine mülkiyet hakkına dayanmıyor. Kira
sözleşmesine(ikametedenveyakiracıolarak)veyaalım-satımsözleşmesinedayanarakbir
daireveyabirevalabilirsiniz.Oturumkalitesiözelliklekamuhizmetlerineulaşımabağlı,
kırsalvekentselbölgelerdebazençokönemlifarklılıklarvardır.Romanya’dakaldığınız
süre içinde muhtemelen apartman dairesinde kalacaksınız, bu nedenle komşularla iyi
geçinip,çevretemizliğivehuzurunazararvermemelisiniz.
Piyasa’damevcuttekliflerdendahaçoktalepolduğundan,kalacağınızyeriuygunbirzaman
öncesindenaramanızıtavsiyeediyoruz.
l Eviniziaradığınızda:özelgazetelerdekiilanlarveyayerelgazetelerinözelilanları
okuyarakveyaemlakajansların(www.imobiliare.ro)özelhizmetleriveyacadde
ilanlarınıokuyarakbulabilirsiniz..
l Hosteller–Şehirdebirevbuluncayakadarbunlarbirçözümolabilir.Genelde
çokyataklıodalarsağlıyor,fakatfiyatlarotellerinuyguladığıfiyatlardançokdaha
ucuz..(www.hostelromania.com)
7.1.1. Daire Kiralama
Kira sözleşmesi
- yazılı olarak düzenlenmeli;
- aşağıdaki bilgileri içermeli:
•taraflarınkimlikbilgileri(kiracıveev
sahibi;
•dairebilgileri(tamadres,odasayısı,
dairedonanımları)
•sözleşmeningeçerliliksüresi(süre);
•sözleşmenin feshetme koşulları
(bitimi);
•Kirahesaplamayöntemleri,belirtilen
süreiçinavansveteminatlar;
•kamu hizmetleri için hesaplama
yöntemleri(aidat,telefon,vs)
•taraflarınyükümlülükleri
Konaklamayleilgilisorununçözümüiçin
en sık kullanılan bir kira sözleşmesi
imzalanmasıdır.
Kirafiyatışehirveevmevkiinebağlıdır
(örneğin:genelde şehir kenarlarında kiralar daha
düşükdür).Çok odalı bir daireyi birisiyle
paylaşmak, tek odalı evde kalmaktan daha
avantajlıdır.
Romanyadaki konut piyasası büyük
şehirlerinmerkezidışındabulunan2-3odalıkbir
daireiçin,ortalamamaaşdeğericivarındafiyatlar
uygulamaktadır(yaklaşık320Euro).
Genelde kira fiyatına aidat, gaz, su,
elektrik,telefonvsfiyatlarıdahildeğil,bunlarıayrı
ödemekleyükümlüsünüz.
Evsahibiyleyazılıbirsözleşmeimzalamanız,özelliklevizeuzatmaformalitelerini
yerinegetirmekiçinkalacağınızyerinolduğunuispatlamanızgerektiğinden,çokönemlidir.
55
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
7.1.2. Daire Satın Alma
YabancıvatandaşolarakbirevinüzerinemülkiyethakkınızıRomenvatandaşlarla
aynıkoşullardaeldedebilirsiniz.Arazileruluslararasıantlaşmalarıkoşullarında,karşılıklı
olarakalınabilir(Kanun.312/2005).
Gayrimenkuller alımı hem emlak ahjansı hem de taraflar arasında anlaşmayle
gerçekleşebilir.Alımsatımbelgelerikontroletmekiçingayrimenkulsorunlarındauzman
birhukukçuiletemasageçmektavsiyeedilir.
7.1.3. Sosyal konutlardan faydalanmak
Sosyal konut kiralamak üzere
kriterler
- yıllık Yerel Meclisler tarafından
belirleniyor
- bu kriterler genelde:
• gelir
• konaklama şartları
• evin hukuki durumu ve tipi
• aile fertlerin sayısı
• talep edenlerin ve aile fertlerinin sağlık
durumu
• özel yasalardan faydalanan çeşitli
kişiler
• eğitim seviyesi
• kıdem
• talep dilekçeleri ne kadar eski
Yasalaragörefaydalanabileceğinizbirhak
fakat ulusal düzeyde butür konutların sayısı çok
sınırlı olduğu için, yeni başvuranların şansı çok
düşükdür.
Bir sosyal konut(teşvikli kirayle) aşağıdaki
koşullardatalepedebilirsiniz:
l gelir beyannameleri ve ispatlayıcı
belgelerle,dilekçeninincelendiğiveevin
verildiğiayınöncekison12ayiçinde,
kişi başı net geliriniz ortalama gelir
seviyesinden daha düşük olduğunu
gösterdiğinizde.
l ev sahibi değilsiniz, 1 Ocak 1990 den
sonra ev devretmediniz, bir evin alımı
içindevlettenkredialmakveevyapmak
üzeredestekalmadınız,devlettenkiraladığınızdiğerbirevyok.
Dosyaiçeriğiileilgilibilgileriöğrenebileceğinizvedilekçeniziteslimedeceğinizyer
kaldığınızşehrinYerelMeclisidir.
7.1.4. Kamu Hizmetlerinin Kaydı
Evleilgilihizmetler,sözkonusudaireşahsimülkiyetolsada,kiralıkolasadaayrı
kaydediliyor. Bunun için gaz, elektrik (220 W), çop toplama vs için abone olmak
gerektiriyor.Aynızamandaaylıkaidatödemesinidesizinsorumluluğunuzolduğunudikkate
almanızgerekiyor.
Ev için vergi evin büyüklüğüne bağlı ve mecbur yıllık ödeniyor. Evin
kiracısıyseniz,evvergisinievsahibiödeyecektir.
7.1.5. Evin Sigortası
Eviyangın,selveyahırsızzararlarınakarşısigortalamakiçin,özelevsigortası
56
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
yapansigortaşirketlerindenbirinebaşvurabilirsiniz.
Kiracıolsanızda,evsahibiolsanızda,süreklielektrikvegaztesisatlarıkontrol
ederekveyangındurumundaboşaltmayollarıserbestbırakarakyangınlarıvepatlamaları
önlemekgörevinizdir.
7.2. Sosyal yardım
Sosyalyardımulusalsistemi,devletin,merkeziveyerelidariotoriteleri,yerel
toplumvesiviltoplumile,kişi,aile,grupveyatopluluklarındışlanmasınıveyasosyal
dışlanmasınayolaçangeçiciveyasüreklietkileriönlemesi,sınırlanmsıveyayoketmesini
içinmüdahaleedenkurumlarveyöntemlertoplamıdır.
Sosyal yardım hakkı bir koruma şekline sahip olduklarını ve Romanya’da
ikameti bulunan diğer ülke vatandaşları için, Romanya yasaları ve Romanyanın taraf
olduğu anlaşmalar ve antlaşmalara göre sağlanmaktadır.
Paraveyamalolaraksosyaldestek:aileyardımı,sosyalyardımlar,ailelervekişiler
içinihtiyaçvegelirlerinegöreözelyardımlarıkapsamaktadır.
Hizmetlerdenfaydalananlar:çocuklarveaile,yaşlıkişiler,engellikişiler,evsizkişiler,
istismar edilen kişiler, uyuşturuculara bağlı kişiler, kronik hastalar, tedavi edilmez
hastalıklarıolankişiler,sosyalyardımamuhtaçkişiler.
Aileyardımıçocukluailelereveriliyorveözellikledoğum,eğitimveçocukların
bakımınıdikkatealıyor.Sosyalyardımlarazgariihtiyaçlarıkarşılayamayankişilereve
ailelereverilenparavemalyardımıdır.Fizik,duyusal,psikikengellikişilereözelyardımlar
verilmektedir.
Özelyasalaradayanarakverilenenönemliyardımlar:çocuklariçindevlettenpara
yardımı,yenidoğançocuklariçinparayardımı,tekebeveynailelerineparayardımı,HİV
virüslüveyaAİDShastalarıiçinparayardımı,görmeyeninsanlariçinmalihaklar,yaşlı
insanlarasosyalyardım,evısıtmayardımı,acildurumlardamaliyardımlar,mültecileriçin
iadeliyardım.
Sosyal yardımlar için, duruma göre, belediyeye veya Çalışma, Sosyal Dayanışma ve
Aile Müdürlüğüne başvurmanız gerekiyor. Daha fazla ayrıntılar için:
http://sas.mmssf.ro/prestatiiSociale.php.
57
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
8. ULAŞIM
Herhangi bir devletin vatandaşı olarak Romanya’da serbest dolaşabilirsiniz.
Romanyadakialtyapıveulaşımimkanlarıçeşitlidirvehemkamuulaşımşirketileri,hemde
özel ulaşım şirketleri faaliyet göstermektedir. Ulaşım kara yolları, tren yolları, yeraltı
metrouhatları,havayolları,suyollarınıkapsıyor,ulaşımbiletleriücretlidir.
Karayollaraltyapısıotobanlar(maksimumsürat130km/saat),Avrupayolları(en
fazla 100km/saat), ulusal yollar (90km/saat), il yolları (60km/saat) ve yerel /kasaba
yollarından(max.50km/saat)oluşmaktadır.
HavalimanlarıRomanyanınbüyükşehirlerinyakınındabulunuyor,çoğuhemiç
hemdedışhatlarolarakfaaliyetgösetrmektedir.Aşağıdakiinternetadresinegirerseniz,
Romanyadakihavalimanlarınlistesinibulabilirsiniz.:
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/ro/f/f5/Aeroporturi_Internationale.svg
8.1. Şehiriçi Ulaşım
Ülkebazındaşehiriçiulaşımotobüs,troleybüs,minibüs(dolmuş)veBükreş’de
metro dan ulaşan bir şebekeyle sağlanmaktadır. Bükreş’de uluslararası
havalimanışehrindışındadır.Havalimanınaulaşım780ve783Ekpresotobüslerle
sağlanmaktadır.
l Bu şebekenin yoğnluğu şehrin büyüklüğüne bağlı ve ulaşım hizmetleri için
tarifeleryerelseviyedebelirlenmektedir.
l
Bir ulaşım biletin fiyatı ¼ ve ½ Euro arasında ve lei olarak (1,2-2 RON )
ödenmektedir.Ekpresotobüsleriçinulaşımbiletidahapahalı,yaklaşık1Euro/yolculuk
dur.Ulaşımaraçlarınıhergünkullandığınıztakdirde,birveyaikiveyatümulaşımhatları
içinaylıkaboneolmanızdahaavantajlıdır.
l
l
Bazıulaşımaraçlarındaengellikişileriçinözeldonanımlarbulunmaktadır.
Taksicilikhizmetleritarifeleriaraçüzerindegösterenözelşirketlertarafından
sağlanmaktadır.Geceveşehirdışıyolculuğuiçintarifelerdahayüksektir.Bir
kilometreiçinortalamatarife1/3ve1Euro(1,4ve4RON).
Tavsiyeler:
l Mümkünolduğukadarsabittarifeliulaşımhizmetlerindenfaydalanmayaçalışın.
Örneğin:–RATB(BükreşBelediyesinebağlıulaşımşirketi)veMetrorex(metro)
http://www.ratb.ro/index.php?page=harta
http://www.metrorex.ro/images/harta.png
l Havalimanları,garlarveotogarlarönündedurantaksilerialmamayaçalışınçünkü
onlarıngeneldeortalamadandahayüksekfiyatlarıvardır.Bunarağmen,taksiye
58
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
bindiğinizdesürücününtaksimetrecihazınınçalıştırdığınıvekmbaşıtarifearaç
üzerindegösterilenolduğunukontrolediniz.
l Taksicilikhizmetlerikullandığınızda,sürücününsöylediğinizadresibildiğinive
farklıyollardandolaşmadığındaneminolunuz.Ödemeyaptığınızdaödemefişi
verdiğindeneminolunuz.
8.2. Şehirlerarası Ulaşım (il içinde ulaşım)
Şehirlerarasıulaşımıiçingeneldetrenveyaotobüskullanılır.İçhatlarulaşımıpek
kullanılmıyor,sadecebirkaçönemlişehirlerarasıuçakseferlerivardır.
Karayoluulaşımı(otobüslerveminibüsler)Kamuveözelşirketlertarafındansağlanıyor.
Bilet,aboneveözelkişilere(örneğin:öğrenciler,emeklikişiler,engellikişiler)indirimleri
kendileribelirliyor.
TrenyoluulaşımıesteçoğuCFR(RomanyaTrenyolları)imkanlarıylasağlanıyor,
fakatbazıözelşirketlerdevardır.İndirimlerbazıkişileriçinveyaaboneolunduğunda
sağlanmaktadır.
Ülkenin en önemli şehirlerinde bulunan garlar, otogarlar ve
havalimanlarında ücretsiz veya ücretli bilgilendirme hizmetleri sunan bilgilendirme
büroları bulunmaktadır. Söz konusu bürolardan şehir/şehirleraarsı, uluslararası
ulaşım konusunda ayrıntılar ve söz konusu şehrin haritasını eldedebilirsiniz.
Romanya Tren yolları (CFR): www.cfr.ro; Kaarayol ulaşımı: www.autogari.ro
8.3. Ehliyet
Romanya’da bir araç sürmek için 18 yaşından fazla ve söz konusu aracı
sürmekiçingerekensınıfehliyetinizolmasıgerekmektedir.
l Romanya’da geçerli ehliyet almanız için, geçerli bir ehliyetiniz olması
gerekiyor.SınavbulunduğunuzşehrebağlıKamuHizmetleriKurulu,Ehliyet
Bölümünde gerçekleşecektir. Prosedür yazılı sınav ( talep üzerine İngilizce,
FransızcaveyaAlmancaolabilir)vepratiksınavkapsamaktadır.Başvurutalep
edeninbirsürücüokulunda30saatpratikyaptığınıvetrafikyasalarıyleilgili
kurslarakatıldığınıispatlayanbelgeyedayanarakyapılacaktır.
l Ehliyetlerin değiştirilmesi: diğerülkelerdeeldedilengeçerliehliyetlerinRomen
ehliyetlerledeğişmesi,Romanya’daoturumizninizolduğundaveehliyetiveren
ülke Viyana Karayolu Trafis Sözleşmesine (Viyana 1968) taraf ise veya
ehliyetlerinkarşılıklıkabulukonusundaRomanyailesözleşmeimzaladıyse,
otomatik olarak yapılır. Sözleşmeleri imzalayan ülkeler listesini aşağıdaki
internet adresinden bulabilirsiniz: otomatik olarak yapılır. Aici:
http://www.autopermis.ro/presch_permiselor.html
l Ehliyetinizi değiştirmediğiniz takdirde, araçları gediğiniz ülkden verilen
ehliyetvebiruluslararasıehliyetlesürebilirsiniz.
l
59
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
9. AİLE
9.1. Doğum
Yürürlüktekiyasalaragöre,Romanya’dadoğanherçocukBelediyeyebağlınüfüs
idaresikurumunakaydedilecektir.
Yenidoğanbebeğinkaydıcanlıdoğançocukiçin15güniçinde,ölüçcoukiçin3
güniçindeyapılacaktır.Süregeçildiğidurumda,cezaödeniyor.
BununiçinbirRomendoğumbelgesigerekmektedir.Bubelgeaşağıdakibelgeleri
içerendosyakarşılığındaBelediyedentalepedilir:
l Doğumuteyitedentıbbibelge
l Anneninnüfüscüzdanı
l Evlilikcüzdanıveyaanneboşanmışveyabekariseannenindoğumbelgesi
l Annevebabaevlideğilse,beyanedeninnüfüskimliği.
l Annevebabafarklısoyadlarıtaşıyorsa,çocuksoyadıbelirlemebeyannamesi
Annevebabadaortaksoyadıyokiseveyatıbbidoğumbelgesindeyazılanile
beyanedeninverdiğibeyannamedekiisimkonusundafarklılıkolursa,hemannevebabanın
imzaladığıçocuğunadıvesoyadınıgösterenyazılıbeyannameyedayanarakdoğumbelgesi
verilecektir.
Doğumun kaydı nüfüs cüzdanı göstererek her kişi tarafından yapılabilir fakat
Doğumbelgesisadeceanneveyababayateslimedilecektir.
Anneveyababasıyabancıolduğuçocuklariçin:
a) SadeceanneveyababaRomenvatandaşıolduğuRomanya’dadoğançocuklar
b) HemannehembabaRomenvatandaşıveyasadecebirRomenvatandaşıolduğu,
yurtdışındadoğançocuklar
c) RomenvatandaşlartarafındanevlatlıkedilenyabancıuyrukluçocuklarAnneve
babanıntalebiveikisininonayiüzerineRomenvatandaşıolabilirler.
d) AnnevebabasıRomenvatandaşlığınageçtiklerinde,çocuk18yaşındanküçük
iseotomatikRomenvatandaşlığınıdaalacaktır.
AnnesivebabasıbilinmeyenveRomanyahudutlarıiçindebulunançocuk,Romen
vatandaşıdır.
SadeceanneveyababaRomenvatandaşlığınageçerse,çocuğunuyruğukonusunda
ortakkararalacaklardır.Annevebabaanlaşmadığıtakdirde,çocuğunbulunduğuşehrebağlı
mahkeme,çocuğunmenfaatinidikkatealarakkararverecektir.Çocuk14yaşındanbüyük
ise,kendirızasıgerekecektir.
60
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
9.2. Evlilik
Romen yasalarının evlilik konusunda öngördüğü koşullar:
Evlenenkişilerevlilikiçinyasalyaştaolmalılar(18yaşerkekler,16yaşkadınlar):
bugeçerlikimlikbelgeleriyleispatlanacaktır(pasaport,nüfüscüzdanı,oturumizni)ve
doğumbelgesi.
Evlendirme dosyanızı bulunduğunuz şehrin belediyesine bağlı evlendirme
memurluğuna dosyayi terslim ettiğiniz tarihden itibaren 10 gün içinde
gerçekleştirilebilecektir.
İkiyabancıvatandaşveyabiriyabancıdiğeriRomenvatandaşlarınevliliğiiçingereken
belgelerasılbekopyaolarakverilecekveşunlardır::
l üzerindevizebulunduranpasaportveyaRomanya’daoturumizni;
l Doğumbelgesi(Romanyadakibirnoterdeonaylanmışçevirisi);
l Bekarlıkbelgesi(kişininevliolmadığınıispatlayan)-kendiülkesindenveyasöz
konusuülkeninBüyükelçiliğiveyaKonsolosluğundanverilirve/veyakişinin
evli olmadığına dahil bir sorumluluk beyannamesi. Kişi daha önce evlilik
yaptıysa,boşanmabelgesiveyaeskieşininvefatbelgesiniibrazedecektir.
l Romanya’daevlilikyapmakiçin,sözkonusukişininkendiülkesindekikoşulları
ihlaletmediğinedahilsorumlulukbeyannamesi.
l Evlilikiçinuygunolduklarınıgösterensağlıkbelgesi(sağlıkbelgeleriverildiği
tarihtenitibaren14güngeçerlidir)
l yabancıuyruklukişileriçinadı,soyadı,doğumyerivetarihi,annevebabaadı
vesoyadıbilgileriniiçerennoterdeonaylanmışbeyanname
l EvlilikBeyannamesievraklarteslimedildiğindetipformkullanarakyapılacaktır
l 2-4RON(1/2-1Euro)ücretbelediyeninkasasınaödenecektir.
l Evlilik gününde nüfüs cüzdanlı iki tanık, Romence anlamayan yabancı
vatandaşlariçiniseyeminlitercümanbulunmasıgerekmektedir.
YabancıOtoritelertarafındanevlilikyapılmaküzereverilenbelgelerRomenceye
çevirilecekveülkenizinRomanyadakiBüyükelçiliğinizveyaKonsolosluğunuztaafından
onaylanacaktır. Belgelerin kopyaları vey gereken belgelerin çevirilerinin onayi için
konsoloslukücretleriödenecektir.ÜcretlerBüyükelçilikveyaKonsoslosluğaödenecektir.
Evlendirme Memurluğuna teslim edilen belgeler bazı durumlarda La Hey Sözleşmesi
gereğinceapostilleveyatasdikşerhibulunduracaktır.
Belediyelerveyaevlendirmememurluklarınınwebsitelerindengerekenbelgeleri
öğrenebilirsiniz.Apostillevetasdikşerhiihtiyacıolankişilerinülkelistesisözkonsusu
sitelerde bulunmaktadır: http://www.primariasector1.ro/articole/53/Directia-StareCivila.html
Bazıözeldurumlarvarki,bazıülkelerinvatandaşlarısadeceülkelerindekiyetkili
otoriteler onayıyla Romanya’da evlilik yapabilirler. Bunun için Romanya’da evlilik
yapmadanönce,RomanyadakiBüyükelçiliğinizveyaKonsolosluğunuzdanbukonudaki
yükümlülükleriniziöğrenmenizgerekiyor.
61
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
Anlaşmalı Evlilik
AnlaşmalıevlilikyabancılarınRomanya’yagirişiveyaRomanya’daoturumiçin
yerinegetirmelerigerekenkoşullaryerineyapılanbirevliliktir.
Evlilikyaptığınızdansonraoturumhakkıalmaveyauzatmasıiçinbaşvurduğunuzdurumda,
ORItarafındanyapıalcakbirkontrolsürecinegireceksiniz.Kurulpartnerleriarasındailişki
ispatlayandelillertalepedebilir,ikametyerleriniziyaretedebilirveyaherikisiylebirveya
dahafazlakonuşabilir.
Anlaşmalıevlilikolduğunubelirlenmesindeanakonular:
l Birlikteyaşamamaları
l Evliliköncesieşlerhiçbuluşmamaları
l Evlilikyükümlülükleriniyerinegetirmekiçinkatkıdabulunmamaları
l Eşlerikisinindeanladığıbirdilkonuşmamaları
l Eşlerdenbiridahaönceanlaşmalıevlilikgeçirmesi
l Şahsi verileri ve tanışmalarıyle ilgili bilgileri verdiklerinde, eşler dengez
olduğunda
l Çeyizdışında,eşlerarasındaevlilikkoşuluolarakbirparamiktarısözkonusu
olduğunda
Anlaşmalı evlilik olduğunu tespit edildiğinde, Romanya’da oturum hakkı
uzatılmasıreddedilirveyabancıvatandaşiçiniadekararıverilecektir.30güniçindeyabancı
vatandaşülkeyiterkedecektir.KararTemyizMahkemesindebildirildiğitarihdenitibaren10
güniçindeitirazedilebilir.
9.3. Vefat Ilani ve Kayıdı
Yasalaragöre,Romanya’dagerçekleşenbirölümyerelotoritelerebeyanvekayıt
edilir.Bununiçinaşağıdakibelgelergerekiyor:
l Ölümüntespittıbbibelgesi
l Vefatedenkişininnüfüscüzdanı
l Vefatedenkişinindoğumveevlilikcüzdanı
l Ölümübeyanedenkişininnüfüskimliği
Ölüm kaydı gerçekleştiğnden itibaren 3 gün içinde şehrinizdeki Nüfüs
Memurluğunayapılır.
Vatandaşı olan kişinin ülke Konsolosluğu :
l ölümdurumundaprosedürlervecenazehizmetlerifirmalarıkonsundabilgiler
verebilir
l vefatedenkişininuluslararasıtaşınmasıiçinölümpasaportuverebilir.
62
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
10. FINANS
Ulusal Para Birimi
RomanyaparabirimiRomenLeu’dur(RON)veleu100banolarakbölünmektedir.
RomanyaMerkezBankasımaliistikrarısağlamarolüolanmalikuruluştur.Döviz
değişimpolitikasıyineRomanyaMerkezBankasınaaittir.BNRdeğişimkurubirçokmali
kuruluşlarveçeşitlikurumlararasındamalibankacılıkişlemleryapılmasındaetalondur.
Ticaribankalarınındabirdövizkuruvarvebukurbankalararasındayapılanvebankaların
verdiğihizmetleriölçmekiçinkullanılmaktadır.Dövizbürolarındadaçeşitlikriterlere
dayanandövizkurlarıvardır.
Döviz kuruyle ilgili ayrıntıları
http://www.bnr.ro/Cursul-de-schimb-524.aspx
bulabileceğiniz
interner
sitesi:
Banka Hesapları
Ödemeyapmak,paratahsiletmekveyayurtdışıdnanveyayurtdışınaparahavalesi
yapmakistediğinizdebirbankahesabıaçmanızgerekecektir.Tümbankalardanormalbir
hesapaçabilirsiniz.Aynızamandabankalarınçoğundadebitvetasarrufhesabıaçabilirsiniz.
Kimliğiniziispatlayanpasaportve/veyaoturumizninizitalepedeceklerdir.
Bankatarafındanhesabınınaçılması,idaresivemaliişlemlerinyapılmasıgenelde
bankadan bankaya farklı ve verilen hizmetlere göre bazı giderler içermektedir. Aynı
zamandabazıhesaplaropsyonlar,şartlar,program,uluslararasışübeleraçısındandaha
avantajlıdır.
Romanya Merkez Bankasının onayladığı ticari bankalarının listesi ve temas
bilgilerini aşağıdaki internet sitesinden bulabilirsiniz: http://www.bnro.ro/Bancicomerciale-1333.aspx
Yurtdışına ve Yurtdışından Para Havalesi
Romanya içine ve Romanyadan yurtdışına para havalesi veya yurtdışından
Romanyayaparahavalesiiçinticaribankalarınhizmetlerindenfaydalanabilirsiniz.Bankalar
talebinizüzerineparagönderebileceğinizülkelerinlistesiniveherülkevegönderilenpara
tutarıiçinuygulanankomisyonlarıbildirebilir.Birhavaleyapabilmeniziçinkimliğinizi
ispatlayanpasaportve/veyaoturumkimliğiniziibrazetmenizgerekmektedir.
RomanyaPostasıdaaynızamandaRomanyaiçinde,Romanya’danyurtdışınave
yurtdışındanRomanyayaparahavalesihizmetisunmaktadır:www.posta-romana.ro.
Diğerbirhavaleyöntemihızlınakitödeme(hesapsız)hizmetleri(RIA,Money
Gran,WesternUnion)dir,buhizmetlervasıtasıylayürürlüktekidövizyasalarınadayanarak
tümdünyaülkelerineparagönderilebilirvetümdünyadanparakabuledilebilir.Komisyon
63
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
gönderen kişi tarafından ödeniyor. Komisyon uygulaması para miktarlarına göre
belirleniyor.
Krediler
Kredibirbankanınsözleşmeyedayanarakverilenbirborçtur.Çeşitliihtiyaçlarınızı
karşılamaküzerebirkreditalebindebulunabilirsiniz.Birkresisözleşmesiöncesimasraflar
veverilmeşartlarıkonusundakredininmaksimumsüresi,uygulananfaizler,gerekenazgari
gelirvekabuledilengelirçeşitler,Romanya’daikametsüresiileilgili,işyerindekıdem,
diğerteminatlarvesigortalar,talepedilenkrediileilgilidiğerözelşartlarigibibilgiler
almanızçokönemlidir.AyrıntılarıbankalarınwebsitelerindeveyaHaklaİlişkilertelefon
numaralarınıarıyaraköğrenebilirsiniz.AyrıcabirçokbankasadeceRomenvatandaşlara
veyasüreklioturumhakkıolanyabancılarakrediverdikleriniöğrenebilirsiniz.
Romen Postası
Postaşübeleripul,telefonkartlarısatıyorvekamuhizmetlerinfaturalarınıntahsili
veyurtiçiveyurtdışıparahavalehizmetlerisağlıyor.
Daha fazla ayrıntı için: http://www.posta-romana.ro/ sa veya Romen Postasına
bağlı halkla ilişkiler telefon servisindeki INFOPOST- 021 9393 Bükreş için veya 021
9393111 yurtiçi için.
Vergilendirme – vergi ve harçlar
Çalışmayabaşladığınızda,işçiolsanızda,kendiişiniziyapsanızda,enkısasürede
ikametveyafaaliyetsürdüğünüzadresinizinbağlıolduğuVergiDairesinetescilolmanız
gerekmektedir.VergiDairesindevergikoduverilecekvegelirbergisihesaplanacaktır.İşçi
olduğunuzdurumda,İşvereninizmaaşınızdangelirverginizikesipdevletbütçesinehavale
edecektir.
Dahafazlaayrıntıiçin:Mükelleflerin Vergilendirme Yöntemleri, Yönlendirme
ve Destekleme Genel Müdürlüğü , tel.021.408.93.94, fax (0040) 21.408 93 98, (0040) 31
40.39.160mükellef telefonu, [email protected].
Gerçekleştirilen faaliyetlerle ilgili gelir vergisinin hesaplanması konusundaki
bilgileriçinvegerekenformlarıdoldurulmasıiçin,VergilendirmeİdaresiUlusalAjans
(ANAF)websitesinegirebilirsiniz:
http://static.anaf.ro/static/10/Anaf/Contribuabili/scurt_ghid.htm
Aynı zamanda Vergi Dairelerin listesi ve temas bilgilerini bulabilirsiniz:
http://anaf.mfinante.ro/public/wps/portal/ANAF.
64
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
11. GEL SENDE TOPLUMA KATIL!
11.1 Siyasi Hayata, Gönüllülük, Çağırışımlı Hayata Katılım
RomanyaAnayasasıuyarınca,yabancıbirülkeninvatandaşıolarak,sosyalve
ekonomikalanlardatemelhaklardanyararlanabilirsiniz,fakatsiyasihaklarınızyok.Siyasi
haklardanyararlanmamak,seçmeveyaseçilmehakkı(oykullanma),siyasipartikurma
hakkıvekamugörevleriyürütmehakkınadasahipolmadığınızanlamındadır.
Hükümetebağlıolmayanbirkuruluşkurma,birdernekveyabirvakıfkapsamında
ortak veya üye olma v.s. ve gönüllü olarak değişik faaliyetler gerçekleştirme hakkına
sahipsiniz.
Yasauyarınca,gönüllülük,gönüllüolarakisimlendirilengerçekkişilertarafından
kendi inisiyatiflerinde gerçekleştirilen kamusal faaliyettir; gönüllülerin faaliyetleri
maaşlandırılmazvetoplumdabazıyararlıdeğişikliklerinyeralmaamacınıgütmekteve
yerelseviyedetespitedilensorunlarınçözümlenmeanlamındadeğişmeyiteşvikediyor.
Sizler, gerçekleştirdiğiniz gönüllülük faaliyetlerin aracılığı ile, sosyal şebekenin daha
dayanıklı olmasını destekleyerek, Romen toplumu ve geldiğiniz toplum arasındaki
iletişimindahaetkilikılınmasınakatkıdabulunabilirsiniz.
11.2. Hükümete bağlı olmayan , kar amacı gütmeyen, Romanya’ya
yabancıların entegrasyonu ve yabancılara sunulan destek hakkında
uzman örgütler
ARCA – Mülteci ve Göçmenler
için Romen Forumu
Hükümetebağlıolmayankurum,sosyal
hizmettedarikçisi,hukukidanışmanlık,
sosyaldestek;mülteciler,iadeedilenler
vegöçmenlerinhaklarınıkoruyorve
tanıtıyor.
Str.Austruluinr.23,Apt.1,sector2,
Bucureşti
Tel.:(4021)2527357,
fax:(4021)2520815
www.arca.org.ro,[email protected]
Uyruksuz ve Mülteci Haklarını
Koruma Derneği (APADAR)
Uluslararasıyasalarbağlamındamülteci
65
veuyruksuzlarınstatüsüileilgili,
haklarınıkorumasıiçinhareket
etmektedir.
Str.Batistei,Nr.11,Sector2,Bucureşti
Tel:021.310.73.32,Fax:021.310.73.32
Mobil:0724.363.418/0766.482.99
Email:[email protected],
www.apadar.ro
Mülteciler için Ulusal Romen Konseyi
(CNRR)
Oferăasistenţăsolicitanţilordeazilşi
refugiaţilorîncadrulatreidepartamente:
juridic,socialsimedical.
Str.Mântuleasa42,etaj3,apartament
10,sect.2,Bucureşti
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
Tel/fax:+(4021)3126210;
+(4031)4050275
E-mail:[email protected],www.cnrr.ro
203942
E-mail:[email protected]
www.intercultural.roşiwww.migrant.ro
Genç Nesil
Timişoara’dabulunanmültecive
barınmatalebindebulunanlara,özellikle
RomanyaGöçDairesitarafındanidare
edilenkonaklamamerkezinde
yaşayanlarahukuki,sosyal,psikolojikve
tıbbidesteksağlıyor.Ailenin
tamamlanmasıiçindesteksağlıyor.
Str.Molidului8,RO300244,Timişoara
Tel.+40256282320
Fax.+40256215659
www.generatietanara.ro
Romanya Çocukları Kurtarın (SCR)
Mültecicocuklarvehimayeisteyenler
içindesteksunuyor.Buradayalnızve
reşitolmayançocuklardadahil.
RomanyaÇocuklarıKurtarmülteci
çocuklarınesaseğitimeulaşımını
sağlıyor,işbunlarınokulakatılımını
gözetliyorveekeğitimdesteğisunuyor.
GenelSekreterlik:IntrareaŞtefan
Furtună,nr.3,sector1,Bucureşti,
România
Tel.:+40213166176,Fax:+4021312
4486
e-mail:[email protected]
www.salvaticopiii.ro
AIDS’e karşı Romen Derneği (ARAS)
IntrareaMihaiEminescu,nr.5,sector2,
Bucuresti
Tel.:(021)210.20.77;(021)210.07.71
Fax:(021)210.82.51
E-mail:[email protected]
Web:http://www.arasnet.ro
Mülteciler için Cizvit Hizmeti
Romanya (JRS)
Bualandabilgilendirmehizmetleri,
sosyaldanışmanlık,bellisüreli
konaklama,sosyaldestek,topluma
yenidenintegrasyon,meslekiaçıdan
yenidenintegrasyonhizmetleri
sunumaktadır.
İrtibat:PedroArrupeMerkezi
Mr.IlieOpriş54,sector4–041378
Bucureşti
Tel:+40213322457–Tel/Fax:+4021
3325361
E-mail:[email protected]
www.jrseurope.org,www.jesref.org
İşkence mağdurların rehabilitasyonu
için sağlık merkezi (ICAR)
Tıbbi,psikolojikvesosyaldestek
sağlıyor.ICATVakıfınkabinelerinde
genelsağlık,içsağlık,kardiyoloji,
psikiyatri,stomatoloji,uroloji,
fiziyoterapi,ağıtterapisigibisağlık
muayenelerisunuluyor.Diğer
uzmanlıklariçin(geriyatri,oftalmoloji,
laboratuartestleriv.s.)sözleşmeliveya
anlaşmalıkabineleregönderimyapılıyor.
RehabilitasyonmerkezleriBükreş,
Craiovaveİaşi’dabulunuyor.
Bd.Uniriinr.70,BlocJ5,sector3,
74200Bucureşti
Tel:(4021)3212221,fax:(4021)327
5474
E-mail:[email protected]
Web:www.icarfoundation.ro
Timişoara Kultürlerarası Enstitüsü
Kültürel,medenivebilimselfaaliyetli
devletebağlıolmayankuruluş.
Bd.16Decembrie1989nr.8,Timişoara
Tel/fax:+(40)256498457,+(40)256
66
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
11.3. Hükümetler Arası Örgütler
UNICEF Romanya
Merkez:CasaONU,Bd.Primăverii
48A,sector1,Bucureşti
Tel:(0040-21)2017853;2017864/
65
Fax:(0040-21)2315255
E-mail:[email protected]
www.unicef.org
Mülteciler için Bileşik
Devletlerin Yüksek Komiserliği
(UNHCR Romanya)
Tel.:(4021)2101596,(4021)210
9061
Fax:(4021)2101594
E-mail:[email protected]
www.unhcr.org
Kızıl Haç România
Str.BisericaAmzeinr.29,sector1,
Bucureşti
Secretariat:IuliaSandu
Tel.:+40213176006
E-mail:[email protected]
Uluslararası Göç Örgütü (OIM)
Hükümetlerarasıörgüt
Sekreterlik:Bd.Dacianr.89,Sector
2,Bucureşti
Tel:0212304702,0212313179
Fax:0212303614
E-mail:[email protected]
Internet:www.iom.int
Uluslararası Çalışma Örgütü:
www.ilo.org
11.4. Kamu Kurum ve Kuruluşları, Müfettişlik / Acente / Il
Müdürlükleri
Yerelyetkililerbellibirbölgeningelişmesivesözkonusubölgedeyaşayankişilere
desteğinsağlanmasıiçinsorumlular(il/şehir).
Bölgeseşyetkililervebunlarınirtibatlarıhakkındabilgiler,ulusalkamuidaresite’si
kapsamındabulunabilir:www.administratie.ro
Hepburdahükümetinanasite-leri,detaylıvegüncelleştirilmişbilgilerbulunuyor
(hükümetacenteleri,Romanya’dayerelkurumvemüdürlükler,yasalarhakkındabilgiler,
onlineformlar,yurtdışındakikişileriçinbilgilerinlink-leribulabilirsiniz).
67
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
National Agency for Fiscal
Administration (NAFA)
Str.Apolodorno17,5thdistrict,
Bucharest
Phone/Fax:021/319.97.59;021/
319.97.76;021/319.97.68
www.anaf.mfinante.ro
Romanian Agency for Foreign
Investment
PrimaveriiAvenueno.22,1st
district,Bucharest
Phone:021-2339103
Fax:021-2339104
[email protected]
Website:http://www.arisinvest.ro/
National Agency for Small and
Medium Enterprises and
Cooperatives
Str.Poterasino11,Bucharest
Tel.:+0040213362820
Fax:+0040213361843
E-mail:[email protected],
www.mimmc.ro
Romanian Association for
Consumers´ Protection (APC)
NicolaeBalcescuAvenue,no32/34,
4thfloor,ap.16,Bucharest
Phone/Fax:021.311.02.43
www.apc-romania.ro
The National Authority for
Consumers´ Protection
Aviatorilor72Avenue,1stdistrict,
Bucharest
Phone:0213121275
Fax:0213143462
[email protected]
www.anpc.gov.ro
National Agency Against
Trafficking in Persons (ANITP)
Str.MihaiVodăno.6,5thdistrict,
Bucharest
Phone:0213118982
Fax:0213190183
E-mail:[email protected]
www.anitp.mai.gov.ro
Ombudsman
Str.EugeniuCaradan.3,3rddistrict,
Bucharest
Phone:021312.94.76;021312.94
Fax:021312.49.21,
[email protected]
Web:www.avp.ro
National Center for Recognition
and Equivalence of Diplomas
(CNRED)
Phone:0214056322
Fax:0213131013
www.cnred.edu.ro
National Council for Adult
Training (CNFPA)
Phone:021.315.7846
E-mail:[email protected]
www.cnfpa.ro
Council of Europe (CE)
67075Strasbourg-Cedex,France
Phone:+330388412018
Fax:+330388412730
www.echr.coe.int
Ministry of Administration and
Interior
RevolutionSquareno1A,1stdistrict
Bucharest
Phone:021/303.70.80or021/
315.86.16
68
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
Publicrelations:021/
314.10.50
E-mail:[email protected]
www.mai.gov.ro
Ministry of Foreign Affairs (MAE)
AleeaAlexandruno.31,1stdistrict,
Bucharest
Phone:021319.21.08or021
319.21.25
Fax:021319.68.62
E-mail:[email protected]
Web:www.mae.ro
Ministry of Public FinancesStr.
Apolodorno.17,5thdistrict,
Bucharest
Phone:0213199759;02122611
10;
Fax:0213122509
E-mail:[email protected]
www.mfinante.ro
Ministry of labour, Family and
Welfare
DirectorateforPublicPolicyand
Communication-Communication
Service
Phone/Fax:021.315.88.12;
021.313.62.67int729,701
[email protected]
www.mmuncii.ro
Ministry of HealthEntrance
Cristian
Popişteanu,no.1-3,1stdistrict,
Bucharest,
Phone:0213072500,0213072600
Fax:0213072675
E-mail:[email protected]
www.ms.ro
69
MinistryofEducation,
ResearchandInnovation
Str.Gen.Berthelot28-30,1stdistrict,
Bucharest
PhoneCentral:0214056200;
0214056300
www.edu.ro
Directorate for International
Students
Phone.Fax:0214056356or
0744301008
Labour Inspection
Str.MateiVoievodno.14,2nd
district,Bucharest
Phone021302.70.30/021302.70.54
www.inspectmun.ro
Petitions(applications,complaints,
complaints,proposals).
E-mail:[email protected]
European Court of Human Rights
(ECHR)
www.echr.coe.int
High Court of Cassation and
Justice
Str.Batistei,No.25,2nddistrict,
Bucharest,postalcode,020934
[email protected]
www.scj.ro
www.scj.ro/adresa.asp
Romanian Immigration Office
Listofregionalofficesandtheir
contactaddressescanbeobtainedby
clickingthecountywhereyouhave
thedomicile.
http://ori.mai.gov.ro/
formatiuni_teritoriale/index/ro
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
11.5. Trade unions and employers’ association
Sendika örgütleri Romanya’nın taraf olduğu ulurlararası anlaşmalar, mukaveleler,
ulusal yasalarda ve toplu çalışma sözleşmelerinde öngörülen hakların savunması amacıyla
oluşturuldular. Ayrıca işbunlara üye olanların mesleki, ekonomik, sosyal, kültürel ve sportif
çıkarların tanıtılması amacını gütmektedirler.
Sendikalar, farklı işverenlerde faaliyet gerçekleştiren, fakat aynı meslek veya
alandaki en az 15 kişiden oluşuyor. Sendikalar mesleki veya alan federasyonlarına,
konfederasyon ve sendika birlikleri şeklinde ortaklık kurabilirler.
Patronluklar işverenlerin, özerk, bölüm ve alanlara göre ulusal seviyede organize
edilen örgütlerdir.
Sendika ve patronluklar arasındaki sosyal diyalog ile, ulusal, sektörel (alan ve birim
grupları) ve ekonomik birimler (21 işçi üzerinde olanlarda) seviyesinde toplu çalışma
sözleşmelerin pazarlanma ve imzalanma süreci yer almaktadır. Ulusal seviyede tek toplu
çalışma sözleşmesi ulusal seviyede veya belli bir alanda çalışma sürecin organize edilmenin
genel şartlarını öngörüyor ve bu esas alınarak bireysel çalışma sözleşmeleri imzalanıyor.
Sosyal diyalogun diğer bir şekli, çıkar veya hak ihtilafların (anlaşma, uzlaşma, abrıtaj veya
grev) çözümleme süreçlerini öngören, toplu çalışma ihtilafların çözümü ile ilgilidir.
Romanya’da Bağımsız
Sendikaların Ulusal Konfederasyonu
– Frăţia (C.N.S.L.R.- Frăţia)
Str.CristianPopisteanu(fosta
Ministerului),nr.1–3,sector1,
Bucuresti,codpostal010024
DepartamentuldeRelaţiiPubliceşi
Comunicare:021.315.16.32,
www.cnslr-fratia.ro
“Cartel Alfa” Ulusal Sendika
Konfederasyonu (CNS Cartel ALFA)
SplaiulIndependenţei,Nr.202A,etaj2,
Sector6,Bucureşti,cod060041
Tel:(021)3171040;3171041;317
1045,Fax:(021)3123481
E-mail:[email protected]
Ulusal Sendika Dairesi (BNS)
SplaiulIndependenţei,nr.202A,etaj4,
sector6,Bucureşti,cod060022
Secretariat:021.316.27.98;
021.316.27.99,
www.bns.ro
70
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
Ek 1 – Gerekli Bilgiler
İnternettekiaramamotorlarıinternettebazıbilgilerintespitiiçingereklibiraraç
oluşturmaktadır – özellikle hangi web sitesinde belli bir bilgi bulunup bulunmadığını
bilmediğinizdurumlarda.
İnternettebirkaçaramamotorları:
•www.google.ro –Romence,Macarca,v.s.dillerindearamamotoru;
•www.resurse.com –Romanya’da,internettearamamotoru;
•www.dreptonline.ro–Hukuksayfası
•www.paginiaurii.ro, www.paginialbe.ro - faaliye alanı, şirketin ismi veya
yerleşiminegörearamavebazıönemlibilgilerineldeedilmesi.
ROMANYA ANAYASASI:
RomanyaAnayasası–Fransızcadilinde:http://www.cdep.ro/pls/dic/site.page?id=372
RomanyaAnayasası–Ingilizcedilinde:http://www.cdep.ro/pls/dic/site.page?id=371
RomanyaAnayasası–Romencedilinde:http://www.cdep.ro/pls/dic/site.page?id=339
İŞ KANUNU:
IşKanunu–İngilizcedilince(RomanianLabourCode):www.codulmuncii.ro/en
IşKanunu–Romencedilince(CodulMunciiAdnotat):www.codulmuncii.ro
İş arayabileceğiniz site-ler:
www.myjob.ro,
www.ejobs.ro,
www.bestjobs.ro,
www.findjob.ro,
www.1job.ro,
www.bursamuncii.ro,
www.job-studenti.ro,
www.romjob.ro,
www.jobber.ro
Romence dilinde kelime ve deyim bulunduran web siteleri:
www.linguanaut.com
http://wikitravel.org/ro/Ghid_de_conversa%C5%A3ie_roman_englez
http://www.happychild.org.uk/freeway/romanian/
71
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
Bükreş haritası
www.bucharest-guide.ro
Haritada Romanya Şehirleri
www.pe-harta.ro
Gerekli telefonlar
Tekacilnumara-112
Polis-955
Ambulans-961
İtfaye-981
TrafikPolisi-9544
TüketiciKoruma-980
Çocuktelefonu-116111
Sosyaldestek-021.314.23.15
Diğerbilgiler-951
Romanya için telefon kodları
Romenbirtelefonnumarasınıarayabilmeniziçin,0040veya+40ülkekodunuve
aradığınızilinkodunuçevirmenizlazım.
Örneğin:
004021....(Bükreş’debulunanbirsabittelefonnumarasıiçin)
00407...(ceptelefonnumarasıiçin)
72
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
Ek 2– Bireysel Çalışma Sözleşmesi
İşveren ve işçi arasında imzalanan bireysel çalışma sözleşmesi, mecburen aşağıda
bulunan kadro-modelde öngörülen unsurları kapsayacak. Taraflar arasında yer alan pazarlamalar
ile, bireysel çalışma sözleşmesi, yasa uyarınca, özel hükümler de kapsayabilir.
..... no altında imzalanan ve kayıt edilen
BİREYSEL ÇALIŞMA SÖzLEŞMESİ
A. Sözleşme tarafları
İşveren–.................................................................................merkezadresli,no.........................
altındaTicariSicildekayıtlı,...........................................verginumaralı,.......................................
telefonnumaralı,...........................................................gerçek/tüzelkişi,...............................
niteliğindeolan..............................................................tarafındanyasalolaraktemsiledilerek,
ve
İşçi–........................................................................ikametadresli,..........................................
tarafından ................................... tarihinde verilen ................................ seri ve no.’lu
pasaport/nüfuscüzdanı/nüfuskartısahibi,..................................................kimliknumaralı,Bay
/Bayan......................................................,aşağıdakişartlarıüzerindeanlaşarak,işbubireysel
çalışmasözleşmesiniimzaladık:
B. Sözleşme konusu : ..................................................................
C. Sözleşmesüresi:
a)belirsiz,işçi...................................tarihindenitibarenfaaliyetebaşlayacak;
b)belirli,.............aylıkolup,...............tarihinden.......................tarihinekadarsürecek.
D. Çalışma yeri
1.Faaliyet..............................................yerindeyeralacak.
2.Sabitbirişyeribulunmadığıdurumda,işçifaaliyetiniaşağıdakigibigerçekleştirecek:
...............................................................
E. Çalışma şekli
RomanyaMeslekSınıflandırmasınagöregörevi/mesleği..........................................dır.
F. Görevin sorumlulukları
Görevinsorumlulukları,bireyselçalışmasözleşmesineekolan,görevformundabelirtilmiştir.
G. Çalışma şartları
1.Faaliyet31/1991sayılıYasaöngörüleriuyarıncagerçekleştiriliyor.
2.Yerinegetirilenfaaliyetsonradanyapılandeğişiklikvetamamlamalarile,diğersosyal
sigortahaklarıvekamuemekliksistemihakkında19/2000sayılıYasauyarınca,normal/
farklı/özelçalışmakoşullarındagerçekleşiyor.
H. Çalışma süresi
1.Tammesai,çalışmasüresi............saat/günde,.....................saat/haftada.
a)Çalışmaprogramındağılımıaşağıdakigibiyapılıyor:.......................(saatgün/saatgece/
eşitolamayanşekilde).
73
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
b)Çalışmaprogramıiçyönetmelik/uygulanabilirtopluçalışmasözleşmesişartlarıuyarınca
değişebilir.
2.Yarıprogram..............saat/gün(enaz2saat/günde),..............saat/haftada.
a)Çalışmaprogramındağılımıaşağıdakigibiyapılıyor:.................................(saatgün/saat
gece).
b)Çalışmaprogramıuygulanabilirtopluçalışmasözleşmesi/içyönetmelikşartlarıaltında
değişebilir.
c)Olağanüstüdurumlarveyabazıkazalarınyeralmasınınönlenmesiamaçlıacilişleriçin
veyaişbunlarınetkilerininortadankaldırılmasıamaçlımesaisaatyapılmayacak.
I. Tatil
Yıllıktaatiksüresi,çalışmasüresi(tamnorm,yarınorm)ileorantılıolarak,..........................
çalışmagünüdür.
Ayrıca,...........................günlükbirektaatilsüresindenyararlanabilir.
J. Maaş :
1.Brütaylıkanamaaş:...lei.
2.Diğeroluşturucuunsurlar:
1.. prim...;
b)yardım...;
1.. diğerilaveler....
3. Normal çalışma program dışında veya çalışılmayan günlerde ya da yasal bayram
günlerindesunulanekmesaisaatleri,uygulanabilirtopluçalışmasözleşmesiveya53/2003
sayılıİşKanununagöre,boşsaatlerledenklenleştirilirveyailaveprimlerödenir.
4.Maaşınödendiğitarih...
K. Sağlik ve çalışma emniyeti ile ilgili taraflarin hak ve sorumluluklar:
a)Bireyselgüvenlikekipmanı...;
b)Bireyselçalışmaekipmanı...;
1.. Tıbbi–sağlıkmalzemeleri...;
d)Koruyucugıda...;
e)İşyerindesağlıkvegüvenlikhakkındadiğerhakvesorumluluklar...”
L. Diğer hükümler:
a)Denemedönemi…işgünüdür.;
b)İştençıkarıldığıtaktirde,uyarıdönemi,53/2003sayılıIşKanunuveyatopluçalışma
sözleşmesinegöre,......................işgünüdür;
c)İstifasınıverdiğitaktirde,uyarıdönemi,53/2003sayılıİşKanunuveyatopluçalışma
sözleşmesinegöre,......................takvimgünüdür;
d) İşçi başka bir ülkede faaliyete başlayacak ise, 53/2003 sayılı İş Kanunun 18 (1)
maddesindeöngörülenbilgiler,aynızamandaçalışmasözleşmesindedebulunacak;
e)diğeröngörüler.
M. Taraflarin genel hak ve sorumlulukları
1.Aslında,işçiaşağıdakihaklarasahip:
a)Yerinegetirdiğiişiçinmaaşalmahakkı;
b)Günlükvehaftalıkdinlenmehakkı;
c)Yıllıktatilhakkı;
d)Şanseşitliğihakkı;
e)İşyerindeemniyetvesağlıkhakkı;
f)Profesyonelaçıdan,ekbelgekoşullarınagöre,gelişmehakkı.
74
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
2.Aslında,işçininanasorumluluklarışunlardır:
a)Çalışmamesaisiniveya,durumagöre,görevfişiuyarıncaüzerinedüşensorumlulukların
yerinegetirilmesiilemecburdur;
b)Çalışmadisiplinineuymamecburiyeti;
c)İşsorumluluklarınyerinegetirilmesindeişverenekarşısadakatgöstermesorumluluğu;
d)Birimkapsamındaişsağlığıveişgüvenliğitedbirleriniyerinegetirmesorumluluğu;
e)İşsırrınakarşısaygıgöstermesorumluluğu.
3.İşvereninhakları,esasolarakşunlardır:
a)Yasalkoşullarda,işçiiçin,zorunluniteliklitalimatlarvermeli;
b)İşgörevlerinyerinegetirilmeşeklihakkındakontrolünüuygulamalıdır;
c)Disiplinhatalarınıyeralıpalmadığınıtespitetmeliveyasalaruyarınca,içtüzükvetoplu
çalışmasözleşmesindendoğan,gereklicezalandırmalarıuygulayacak.
4.İşvereninanasorumluluklarışunlardır:
a)İşçiye,bireyselçalışmasözleşmelerivetopluçalışmasözleşmesindenkaynaklananbütün
haklarısağlamak;
b)Çalışmanormlarıveuygunçalışmakoşullarındakararlaştırılmasındagözönündetutulan
teknikvedüzenlemekoşullarınısüreklisağlamak;
c)İşçiye,çalışmakoşullarıveçalışmailişkileriniyerinegetirilmesiileilgilibilgivermek;
d)Gerektiğindeisteyenişçiyeonunişçiolduğunutasdikedenbütünbelgeleri;
e)İşealınanınşahsibilgileriileilgiligizliliğisağlamak.
N. Nihayi Hükümler
İşbu bireysel çalışma sözleşmenin öngörüleri, …………….no ile…………………..Il
ÇalışmaveSosyalDayanışmaBakanlığınabağlıolanGenelÇalışmaveSosyalDayanışma
Departmanında………..noilekayıtedilenÇalışmakanunun53/2003sayılıöngörülerive
işveren/ işveren grubu/ kol/ ulusal arasında imzalanan toplu çalışma sözleşmesiyle
tamamlanıyor.
İşbubireyselçalışmasözleşmeninuygulamasüresiiçerisinde,sözleşmemaddelerineyapılan
herhangideğişiklikiçin,yasalöngörüleregöre,sözleşmeyebirekbelgeimzalanmasışarttır.
İşbubireyselçalışmasözleşmesi,hertarafabirernüshaverilmeküzere,toplamikinüsha
olarakimzalandı.
O. İşbu çalışma sözleşmesinin imzalanması, uygulanması, değişirilmesi, iptal edilmesi veya
sona ermesine ilişkin ortaya çıkan her ihtilaf durumu, yasalara göre, yetkili makamlar
tarafından çözümlenecetir.
İşveren,İşçi,
................................
Yasaltemsilci,
........................
................tarihinde,işbusözleşme,yasalsürecinyerinegetirilmesisonucunda,İşKanunu–
53/2003sayılıYasanın.........maddesiuyarıncasonaeriyor.
İşveren,
................................
75
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
Ek 3 – YASALAR
• Romanya İş Kanunu
• Romanya’da yabancılar rejimi hakkında 194/2002 sayılı Hükümet Acil Kararnamesi.
• Romanya sınırları dahilinde yabancıların işe alınması ve detaşe edilmesi hakkında
56/2007 sayılı Hükümet Acil Kararnamesi.
• Romanya’da oturum hakkı veya bir koruöa şeklini elde eden yabancıların ve Avrupa
Ekonomik Alanı ve Avrupa Birliğine üye devletlerin vatandaşların sosyal
entegrasyonu hakkında 44/2004 Hükümet Kararnamesi
• Göç için Ulusal Stratejinin uygulanmasının Koordinasyon Grubunun oluşturulması
hakkında 572/2008 sayılı Hükümet Kararnamesi.
• İş Müfettişliğin kurulması ve organizasyonu için 108/1999 sayılı Yasa.
• Kamu emeklilik sistemi ve diğer sosyal sigorta hakları ile ilgili 19/2000 sayılı Yasa.
• Garanti edilen minimum gelir hakkında 416/2001 sayılı Yasa
• İş yerinde sağlık ve güvenlik hakkında 319/2006 sayılı Yasa
• İş kazaları ve mesleki hastalıklarına karşı sigortalanma hakkında 346/2002 sayılı Yasa.
• Sağlık alanında reform hakkında 95/2006 sayılı Yasa.
• İşsizlik için sigorta sistemi ve iş gücü meşguliyetin teşviği hakkında 76/2002 sayılı
Yasa.
• İşsizlik için sigorta sistemi ve iş gücü meşguliyetin teşviği hakkında 76/2002 sayılı
Yasa’nın değiştirilmesi ve tamamlanması için 107/2004 sayılı Yasa.
• Ulusal sosyal destek sistemi hakkında 47/2006 sayılı Yasa.
• Tasdikli gerçek kişiler, bireysel müesseseler ve ile müesseseleri tarafından ekonomik
faaliyetlerin gerçekleşmesi hakkında 44/2008 sayılı Hükümet Acil Kararnamesi.
• Romanya’da yasa tarafından düzenlenen meslekler için mesleki sınıflandırma ve
diplomaların tanınması hakkında 200/2004 sayılı Yasa
• Çocuklar için devlet yardımı hakkında 61/1993 sayılı Yasa.
• Romanya’nın taraf olduğu, sağlık alanında karşılıklı uluslararası protokollerin,
anlaşmaların,mukavelelerin bazında, yabancı vatandaşların Romanya’da sağlık
desteğin verilmesi hakkında 296/2002 sayılı Yasa.
• İnsan trafiğin önlenmesi ve işbuna karşı 678/2001 sayılı Yasa.
76
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
Ek 4 – Kısaltmalar
AJOFM
ANAF
ANES
ANITP
ANOFM
ANPC
ANPS
APADAR
CNAS
CNFPA
CNP
CNPAS
CNRED
CNRR
IM
IS
ITM
MAI
MECI
MFP
MMPSF
MS
O.G
ONG
ONU
ORI
OUG
RTT
SEE
EU
77
İşGücünMeşguliyetiiçinİlKurumu
UlusalKamuIdareAcentesi
BayveBayanArasıŞansEşitliğiiçinUlusalÖrgüt
İnsanTrafiğineKarşıUlusalÖrgüt
IşGücünMeşguliyetiiçinUlusalKurumu
ÇocukEsirgemeUlusalKurumu
SosyalHizmetleriçinUlusalKurumu
MülteciveDevletsizlerinHaklarınınKorunmasıDerneği
UlusalSağlıkSigortaKurumu
ReşitlerinMeslekiFormasyonuiçinUlusalKurum
KişiselKimlikNumarası
UlusalEmeklilikveDiğerSosyalSigortaHaklarıKurumu
DiplomalarınTatınmasıveDenkleştirilmesiiçinUlusalMerkez
MültecileriçinUlusalRomenKonseyi
ÇalımaMüfettişliği
SosyalMüfettişlik
BölgeselİşMüfettişliği
İçİşlerveİdareBakanlığı
Eğitim,AraştırmaveİcaatBakanlığı
KamuMaliyeBakanlığı
Aile,SosyalKorumaveÇalışmaBakanlığı
SağlıkBakanliği
HülümetKararnamesi
Hükümetebağlıolmayanörgüt
BileşikDevletlerKurumu
RomanyaGöçDairesi
HükümetinAcilKararnamesi
Üçüncüülkelerdenuyruklular
AvrupaEconomikTopluluğu
AvrupaBirliği
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
Ek 5 – Romence Dilinde Kullanılan Günlük
Deyimler
SELAMLAŞMA DEYİMLERİ
Salut./Bună. -Merhaba./Selam
Cemaifaci?/Cemaifaceţi? -Nasılsın?/Nasılsınız?
Cumtecheamă? -Isminnedir/Adınne?
Numelemeueste_ -Benimismin/adım__.
Terog/Vărog. -Lütfen.
Mulţumesc.-Teşekkürederim.
Da./Nu.
Scuză-mă/Scuze. -Affedersin/Affedersiniz.
Larevedere -Görüşmeküzere/Gülegüle.
Nuvorbescromâneşte.-Romencekonuşmuyorum.
Vorbiţiromâna? -Romencekonuşuyormusunuz?
Bunădimineaţa./Bunăseara. -Günaydın./İyiakşamlar.
Noaptebună. -İyigeceler.
Nuînţeleg. -Anlamıyorum
Vreausăvorbesccuambasada/consulatul -Konsolosluk/Elçilikilekonuşmak
istiyorum
Amnevoiedeundoctor. -Birdoktoraihtiyacımvar.
Potsăfolosesctelefonultău/dvs.? -Senin/Sizintelefonunu/telefonunuzu
kullanabilirmiyim?
Amnevoiedeajutor. -Yardımaihtiyacımvar.
Esteourgenţă. -Acildurumdur.
SAYILAR
1.Unu -bir
2.Doi -iki
3.Trei-üç
4Patru-dört
5.Cinci -beş
6.Șase-altı
7.Șapte -yedi
8.Opt-sekiz
9.Nouă-dokuz
10.Zece -on
78
ROMANYA’YA HOŞGELDINIz!
100Osută -yüz
1000Omie -bin
10.000Zecemii-onbin
100.000Osutădemii -yüzbin
1.000.000Unmilion -birmilyon
AYLAR
Ianuarie -Ocak
Februarie -Şubat
Martie -Mart
Aprilie -Nisan
Mai -Mayıs
Iunie -Haziran
Iulie -Temmuz
August -Augustos
Septembrie -Eylül
Octombrie -Ekim
Noiembrie -Kasım
Decembrie -Aralık
GÜNLER
Astăzi -bugün
Ieri -dün
Alaltăieri -evvelsigün
Mâine -yarın
Poimâine -öbürgün
Săptămânaaceasta -buhafta
Săptămânaviitoare -gelecekhafta
Luni -Pazartesi
Marți -Salı
Miercuri -Çarşamba
Joi -Perşembe
Vineri -Cuma
Sâmbătă -Cumartesi
Duminică -Pazar
79
YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI
80
İşbu rehber hakkında bütün yayım hakları ARCA – Mülteci ve Göçmenler için
Romen Forumu, SAH ROM – Örgütü Geliştirme Derneği ve Romanya SOROS
Vakıfına aittir. Metinin tamamen veya kısmen kullanımı sadece işbunların izni
ile mümkündür.