Azərbaycan Respublikasinda əməyin mühafizəsi qanunvericilik və
Transkript
Azərbaycan Respublikasinda əməyin mühafizəsi qanunvericilik və
Vяtяndaшlarыn Яmяk Hцquqlarыnы Mцdafия Lиqasы Azяrbaycan Respublиkasыnыn Prezиdentи yanыnda QHT-lяrя Dюvlяt Dяstяyи Шurasы AZЯRBAYCAN RESPUBLИKASЫNDA ЯMЯYИN MЦHAFИZЯSИ QANUNVERИCИLИK VЯ PRAKTИKA MONИTORИNQИN NЯTИCЯLЯRИNЯ DAИR HESABAT BAKЫ-2008 Цmumи redaktя vя tяrtиbat: Sahиb Mяmmяdov Monиtorиnqи hяyata keчиrяn heyяt Sahиb Mяmmяdov Asиf Bяkиrlи Hяmиd Xяlиlov Azяrbaycan Respublиkasыnыn Prezиdentи yanыnda QHT-lяrя Dюvlяt Dяstяyи Шurasыnыn malиyyя dяstяyи иlя чap edиlmишdиr Vяtяndaшlarыn Яmяk Hцquqlarыnы Mцdafия Lиqasы tяrяfиndяn hяyata keчиrиlяn “Tяhlцkяsиz яmяk шяraиtиnиn tяmиn olunmasы sosиal tяrяfdaшlыьыn formalaшmasыnda яn mцhцm vяzиfя kиmи” adlы layиhя чяrчиvяsиndя hazыrlanaraq чap olunmuшdur. Vяtяndaшlarыn Яmяk Hцquqlarыnы Mцdafия Lиqasы Цnvan: Bakы ш. AZ 1014, Rяsul Rza kцч.87, m.9 Tel: (99 412) 495 85 54; E-maиl: clrpl@bakиnter.net; [email protected] www.clrpl.org ИSBN- 978-9952-25-112-8 © VЯHML 2 MЦNDЯRИCAT XЦLASЯ ............................................................................................ 4 AZЯRBAYCAN RESPUBLИKASЫNDA ЯMЯYИN MЦHAFИZЯSИNИN QANUNVERИCИLИK ЯSASLARЫ.............................................. 6 Azяrbaycan Respublиkasыnыn Яmяk Mяcяllяsи vя dиgяr normatиv hцquqи aktlarda яmяyиn mцhafиzяsи normalarы vя qaydalarы............... 7 Яmяyиn mцhafиzяsи nоrmalarы, qaydalarы vя prиnsиplяrи ...................... 8 Яmяyиn mцhafиzяsиnиn hцquqи, tяшkиlatы-teхnиkи vя malиyyя tяmиnatы ....10 Ишчиnиn яmяyиn mцhafиzяsи hцququnun hяyata keчиrиlmяsи цчцn tяmиnatlarы .........................................................................................22 Яmяyиn mцhafиzяsи nоrmalarыna vя qaydalarыna яmяl оlunmasыna nяzarяt vя ишяgюtцrяnlяrиn mяsulиyyяtи.............................................23 Texnиkи tяhlцkяsиzlиk haqqыnda Azяrbaycan Respublиkasиnиn qanunu.. 28 Иstehsalatda baш verяn bяdbяxt hadиsяlяr vя peшя xяstяlиklяrи nяtиcяsиndя ишчиlяrиn saьлamlыьыna vurulan zяrяриn vя bu sяbябlяrdяn hяlak olaнlarыn aиlя цzvlяrиnя юdяnclяrиn verиlmяsи иlя baьlы olan normatиv sяnяdlяr .............................................................................................29 TИKИNTИ SEKTORUNDA ЯMЯYИN MЦHAFИZЯSИ VЯ TЯHLЦKЯSИZLИK TEXNИKASЫ QAYDALARЫNЫN POZULMASЫ NЯTИCЯSИNDЯ ИSTEHSALATDA BЯDBЯXT HADИSЯLЯRИN BAШ VERMЯSИNЯ ШЯRAИT YARADAN ЯSAS SЯBЯBLЯR .................33 ИSTEHSALAT ZЯDЯLЯNMЯSИ VЯ PEШЯ XЯSTЯLИKLЯRИ NЯTИCЯSИNDЯ ZЯRЯRЧЯKЯNLЯRИN KЯMИYYЯT GЮSTЯRИCЫLЯRИ.. 38 EKSPERTLЯRLЯ STRUKTURLAШMAMЫШ ИNTERVЦLЯR ........40 MONИTORИNQИN NЯTИCЯLЯRИNЯ DAИR YEKUN RЯY VЯ TЮVSИYYЯLЯR........................................................................................43 3 XЦLASЯ Hяyata keчиrиlяn monиtorинqиn яsas mяqsяdи юlkяnиn яmяk sferasыnda яmяyиn mцhafиzяsи normalarыnыn vя qaydalarыnыn, habelя bu norma vя qaydalarыn tяtbиqи praktиkasыnыn real vяzиyyяtиnи юyrяnmяk, monиtorиnq nяtиcяsиndя qanunverиcиlиkdя mюvcud olan boшluqlarыn vя praktиkada olan qцsurlarыn aradan qaldыrыlmasы цчцn tюvsиyyяlяr hazыrlayыb mцvafиq dюvlяt qurumlarыna tяqdиm etmяk olmuшdur. Bu baxыmdan иlk nюvbяdя юlkяdя яmяyиn mцhafиzяsи иlя baьlы mюvcud яsas normalar analиz edиlmиш, bu normalarыn юlkя Konstиtusиyasыna vя юlkяnиn tяrяfdar чыxdыьы mцvafиq beynяlxalq normalara nя dяrяcяdя uyьun olmasы mцяyyяnlяшdиrиlmишdиr. Son иllяrdя rяsmи statиstиkaya gюrя иstehsalatda яn чox bяdbяxt hadиsяlяr tиkиntи sektorunda baш verиr. Bяdbяxt hadиsяlяr nяtиcяsиndя юlяn иnsanlarыn sayыna gюrя dя tиkиntи sektoru yцksяk gюstяrиcиlяrя malиkdиr. Eynи zamanda tиkиntи sektorunda baш verяn bяdbяxt hadиsяlяrиn dя яksяrиyyяt hиssяsи yaшayыш vя qeyrи yaшayыш sahяlяrиnиn tиkиntиsи, tяmиrи vя rekonstruksиyasы zаmanы baш verиr. Bunu nяzяrя alaraq monиtoриnq zamanы tиkиntи sektorunun mяhz bu sferasы (yaшayыш vя qeyrи yaшayыш sahяlяrиnиn tиkиntиsи, tяmиrи vя rekonstruksиyasы) яsas dиqqяt mяrkяzиndя saxlanыlmышdыr. Monиtorиnq яsasяn hцndцr mяrtяbяlи yaшayыш vя ya qeyrиyaшayыш sahяlяrиnиn tиkиldиyи sahяlяrdя hяyata keчиrиlmишdиr. Bцtюvlцkdя 30 tиkиntи sahяsи monиtorиnqя cяlb edиlmишdиr. Monиtorиnq nяtиcяsиndя bu sahяlяrdя яmяyиn mцhafиzяsи vя texnиkи tяhlцkяsиzlиk qaydalarыna яmяl olunma vяzиyyяtи mцxtяlиf monиtorиnq alяtlяrи tяtbиq edиlmяklя mцшahиdя edиlmиш vя яldя edиlяn qяnaяtlяr яsasыnda yekun rяy hazыrlanmышdыr. Hesabatda bu иstиqamяt ayrыca яhяtя olunmuш vя tиkиntи sektorunda bяdbяxt hadиsяlяrиn baш vermяsи vя bunun nяtиcяsиndя ишчиlяrиn peшя яmяk qabиlиyyяtиnи uzun mцddяtя vя ya dаиmи иtиrmяsи vя ya bu sяbябdяn ишчиnиn hяlak olmasыnыn sяbябlяrи gюstя4 rиlmишdиr. Uyьunsuzluqlarыn aradan qaldыrыlmasы иlя baьlы tяklиflяr иrяlи sцrцlmцшdцr. Hesabatda hяmчиnиn иstehsalatda baш verяn bяdbяxt hadиsяlяr vя peшя xяstяlиklяrи zamanы zяrяrя mяruz qalanlara daиr statиstиka analиz edиlmишdиr. Analиz yalnыz rяsmи statиstиkanы яhatя etmишdиr. Statиstиkanыn analиzи gюstяrmишdиr kи, bu gюstяrиcиlяr real vяzиyyяtи яks etdиrmиr. Иstehsalatda baш verяn bяdbяxt hadиsяlяrиn яksяrиyyяtи gиzlяdиlиr vя nяtиcяdя bu hadиsяlяr statиstиkada яks olunmur. Eynи zamanda rяsmи statиstиka onu gюstяrmишdиr kи, юlkяnиn яmяk sferasыnda яmяyиn mцhafиzяsиnиn tяmиn olunmasы иlя baьlы bиr sыra tяdbиrlяrиn, o cцmlяdяn qanunverиcиlиyиn tяkmиllяшdиrиlmяsи, иnzиbatи vя maddи mяsulиyyяtиn artыrыlmasы cиddи effekt vermяmишdиr. Яmяyиn mцhafиzяsи normalarыnыn vя qaydalarыnыn pozulmasыnыn sяbябlяrи baшqa bиr monиtorинq alяtи tяtbиq edиlmяklя dя araшdыrыlmышdыr. Яmяk sferasыnda, xцsusяn dя яmяyиn mцhafиzяsи иlя baьlы sahяdя tяcrцbяsи olan ekspertlяrlя strukturlaшmamыш иntervцlяr tяшkиl olunmuшdur. Ekspertlяrlя hяyata keчиrиlяn иntervцlяr dя яvvяlkи monиtorинq alяtlяrиnиn tяtbиqи vasиtяsи иlя яldя edиlяn nяtиcяlяrи tяsдиq etmишdиr. Hesabatыn sonunda yekun rяy vя tюvsиyyяlяr яks olunmuшdur. Tюvsиyyяlяr hяm qanunverиcиlиyиn, hяm dя mюvcud praktиkanыn tяkmиllяшdиrиlmяsи иlя baьlыdыr. Bu tюvsиyyяlяr hяm norma yaradan dюvlяt orqanlarыna, hяm hяmkarlar иttиfaqlarыna, hям vяtяndaш cяmиyyяtи strukturlarыna цnvanlanmышdыr. 5 AZЯRBAYCAN RESPUBLЫKASЫNDA ЯMЯYЫN MЦHAFЫZЯSЫNЫN QANUNVERЫCЫLЫK ЯSASLARЫ sыnda “Sяnayedя vя tиcarяtdя яmяyиn tяftиши haqqыnda Konvensиya”, “Kяnd tяsяrrцfatыnda яmяyиn tяftиши haqqыnda Konvensиya”, “Rяngsazlыq ишlяrиndя qurьuшunlu boyaq haqqыnda Konvensиya”, Иstehsal Mцhиtи (Havanыn чиrklяnmяsи, sяs vя tиtrяmя) haqqыnda Konvensиya”, “Иstehsal Mцhиtи (Havanыn чиrklяnmяsи, sяs vя tиtrяmя) haqqыnda tюvsиyyя”, “Tиcarяtdя vя иdarяlяrdя gиgийенa haqqыnda Konvensиya”, “Tиcarяtdя vя иdarяlяrdя gиgийena haqqыnda tюvsиyyя”, “Dokerlяrиn bяdbяxt hadиsяlяrdяn mцhafиzяsи haqqыnda Konvensиya”, “Bяdbяxt hadиsяlяrиn qarшыsыnыn (dяnиzчиlяr) haqqыnda Konvensиya”, “Dяnиzчиlяr arasыnda bяdbяxt hadиsяlяrиn qarшыsыnыn alыnmasы haqqыnda tюvsиyyя”, “Dokerlяrиn bяdbяxt hadиsяlяrdяn mцhafиzяsи haqqыnda tювsиyyя” vя s. vardыr. Azяrbaycan Respublиkasыnыn tяrяfdar чыxdыьы Иqtиsadи Sosиal vя Mяdяnи Hцquqlara daиr Beynяlxalq Paktыn 7-cи maddяsиnя gюrя: Azяrbaycan Respublиkasы Konstиtusиyasыnыn 35-cи maddяsиnиn 6-cы bяndиnя яsasяn «hяr kяsиn tяhlцkяsиz vя saьlam шяraиtdя ишlяmяk» hцququ vardыr. Яmяyиn mцhafиzяsи normalarы vя qaydalarы Azяrbaycan Respublиkasыnыn Яmяk Mяcяllяsи, dиgяr qanunverиcиlиk aktlarы, sяlahиyyяtlяrи чяrчиvяsиndя mцvafиq иcra hakиmиyyяtи orqanlarыnыn qяbul etdиyи normatиv hцquqи aktlarla, hяmчиnиn Azяrbaycan Respublиkasыnыn tяrяfdar чыxdыьы mцvafиq beynяlxalq mцqavиlяlяrlя mцяyyяn edиlиr. Bu vя ya dиgяr шяkиldя яmяyиn mцhafиzяsиnя daиr beynяlxalq standartlarы mцяyyяn edяn bиr sыra dюvlяtlяrarasы mцqavиlяlяr Azяrbaycan Respublиkasы tяrяfиndяn ratиfиkasиya edиlmишdиr. Bu mцqavиlяlяr ичяrиsиndя иlk nюvbяdя Иqtиsadи, sosиal vя mяdяnи hцquqlara daиr Beynяlxаlq Paktы gюstяrmяk olar. Bundan яlavя Azяrbaycan Respublиkasы Beynяlxalq Яmяk Tяшkиlatыnыn Яmяyиn mцhafиzяsиnя daиr bиr sыra konvensиya vя tюvsиyyяlяrиnи ratиfиkasиya etmиш vя tяrяfdar чыxmышdыr. Bunlarыn sыra- Bu Paktda ишtиrak edяn dюvlяtlяr hяr bиr иnsanыn яdalяtlи vя яlverишlи 6 яmяk шяraиtи hцququnu tanыyыr. Bu hцquqa, o cцmlяdяn, aшaьыdakыlar daхиldиr: a) Bцtцn zяhmяtkeшlяrя mиnиmum aшaьыdakыlarы tяmиn edяn haqq; и) Heч bиr fяrq qoyulmadan eynи dяyяrя malиk яmяk цчцn яdalяtlи яmяk haqqы vя bяrabяr юdяnиш; hяm dя qadыnlara eynи яmяyя gюrя bяrabяr haqq юdяmяklя, kишиlяrиn иstиfadя etdиklяrиndяn pиs olmayan яmяk шяraиtи tяmиn edиlmяlиdиr; ии) Bu paktыn qяrarlarыna mцvafиq olaraq onlarыn юzlяrи vя aиlяlяrи цчцn qяnaяtbяхш gцzяran; b) Tяhlцkяsиzlиk vя gиgиyena tяlяblяrиnя cavab verяn иш шяraиtи; c) Mцvafиq olaraq daha yцksяk vяzиfяlяrя иrяlи чяkиlmяk цчцn hamыya yalnыz иш staжы vя ихtиsas sяvиyyяsи яsasыnda eynи шяraиt yaradыlmasы; d) Иstиrahяt, asudя vaхt vя иш vaхtыnыn aьlabatan шяkиldя mяhdudlaшdыrыlmasы vя юdяnишlи vaхtaшыrы mяzunиyyяt, elяcя dя bayram gцnlяrи цчцn haqq. Azяrbaycan Respublиkasыnыn Яmяk Mяcяllяsи vя dиgяr normatиv hцquqи aktlarda яmяyиn mцhafиzяsи normalarы vя qaydalarы Azяrbaycan Respublиkasыnыn mцvafиq hakиmиyyяt оrqanlarыnыn, fиzиkи vя hцquqи шяхslяrиn tяsиs etdиklяrи mцlkиyyяt vя tяшkиlatи hцquqи fоrmasыndan asыlы оlmayaraq Respublиkanыn яrazиsиndя yerlяшяn bцtцn mцяssиsяlяrdя, иdarяlяrdя, tяшkиlatlarda, elяcя dя mцяssиsя yaradыlmadan ишчиlяrlя яmяk mцqavиlяsи baьlanmыш иш yerlяrиndя, hяmчиnиn оnun hцdudlarыndan kяnarda fяalиyyяt gюstяrяn Azяrbaycan Respublиkasыnыn sяfиrlиklяrиndя, Kоnsulluqlarыnda, beynяlхalq sularda Azяrbaycan Respublиkasыnыn bayraьы altыnda цzяn gяmиlяrdя, шelf qurьularыnda, о cцmlяdяn ишяgюtцrяnиn хammalыndan (materиalыndan), иstehsal vasиtяlяrиndяn иstиfadя etmяklя яmяk funksиyasыnы юz evиndя yerиnя yetи- rяn ишчиlяrя dя шamиl edиlяn 1 fevral 1999-cu иldя Azяrbaycan Respublиkasыnыn Prezиdentи tяrяfиndяn иmzalanmыш 618-1Q nюmrяlи Qanuna яsasяn Azяrbaycan Respublиkasыnыn Яmяk Mяcяllяsи 1 иyul 1999-cu иldя qцvvяyя mиnmишdиr. Azяrbaycan Respublиkasыnыn Kоnstиtusиyasыnda яksиnи tapmыш vя Azяrbaycan dюvlяtиnиn яsas qayьыlarыndan bиrи оlan - «hяr kяsиn tяhlцkяsиz vя saьlam шяraиtdя ишlяmяsи» vя bu иstиqamяtdя fяalиyyяt gюstяrmяsи цчцn mцvafиq sяlahиyyяtlяr, vяzиfяlяr, tяmиnatlar vя gюstяrишlяr Azяrbaycan Respublиkasыnыn Яmяk Mяcяllяsиnиn «Яmяyиn Mцhafиzяsи» bюlmяsиndя (ЫX) яksиnи tapmышdыr. «Яmяyиn Mцhafиzяsи» bюlmяsи 4 fяsиldяn иbarяtdиr: 7 Respublиkasыnыn dюvlяt mцstяqиllиyи elan edиlяnяdяk qцvvяdя оlmuш, sоnradan lяьv edиlmяmиш vя Azяrbaycan Respublиkasыnыn Kоnstиtusиyasыna zиdd оlmayan aktlar Azяrbaycan Respublиkasыnda hцquqи qцvvяsиnи saхlayыr. Яmяyиn Mцhafиzяsи bюlmяsиnиn оtuz цчцncц fяslиnиn 207-cи maddяsиnиn 3-cц bяndиnя яsasяn: «Яmяyиn mцhafиzяsи цzrя nоrmatиv-hцquqи aktlarыn tяlяblяrи, яmяyиn mцhafиzяsи nоrmalarы, standartlarы, qaydalarы яmяk mцnasиbяtlяrиnиn tяrяflяrи vя dиgяr fиzиkи vя hцquqи шяхslяr цчцn mяcburиdиr». Яmяyиn mцhafиzяsи dedиkdя hяr zaman ишlяdиlяn vя bиr-bиrи иlя baьlы цч яsas mяfhumla - mцяssиsя, ишяgюtцrяn vя ишчи anlayышlarыna hяr zaman rast gяlиnиr. Mцяssиsя - mцlkиyyяt vя tяшkиlatи-hцquqи fоrmasыndan asыlы оlmayaraq Azяrbaycan Respublиkasы qanunverиcиlиyиnя mцvafиq оlaraq yaradыlan vя fяalиyyяt gюstяrяn, ишчиlяr tяrяfиndяn haqqы юdяnиlmяklя peшяsи, sяnяtи, ихtиsasы цzrя яmяk mцqavиlяsи иlя mцяyyяnlяшdиrиlmиш ишlяrиn (хиdmяtlяrиn) yerиnя yetиrиldиyи, яsas mяqsяdи mяhsul иstehsal etmяklя (хиdmяtlяr gюstяrmяklя) mяnfяяt яldя edяn hцquqи шяхs statusuna malиk mцstяqиl tяsяrrцfat subyektиdиr. Ишяgюtцrяn - tяшkиlatи - hцquqи fоrmasыndan asыlы оlmayaraq mцяssиsяlяrdя ишчиlяrlя fяrdи яmяk mцqavиlяsиnи baьlamaq, оna хиtam vermяk, yaхud оnun шяrtlяrиnи dяyишdиrmяk hцququna malиk mцlkиyyяtчи vя ya оnun mцvяkkиl Яmяyиn mцhafиzяsи nоrmalarы, qaydalarы vя prиnsиplяrи Adыndan gюrцndцyц kиmи bu fяsиldя яmяyиn mцhafиzяsи nоrmalarыndan, qaydalarыndan, prиnsиplяrиndяn vя яmяyиn mцhafиzяsи mяsяlяlяrиnиn hяllиndя иctиmaи bиrlиklяrиn ишtиrakыndan bяhs edиlиr. Яmяyиn mцhafиzяsи nоrmalarы vя qaydalarы dedиkdя, Azяrbaycan Respublиkasыnыn Яmяk Mяcяllяsи иlя, sяlahиyyяtlяrи чяrчиvяsиndя Azяrbaycan Respublиkasы Nazиrlяr Kabиnetи vя Яmяk vя Яhalиnиn Sоsиal Mцdafияsи Nazиrlиyи vя dиgяr sяlahиyyяtlи orqanlar tяrяfиndяn qяbul vя tяsdиq edиляn nоrmatиv hцquqи aktlarla, habelя Azяrbaycan Respublиkasыnыn qошulduьu vя ya tяrяfdar чыхdыьы beynяlхalq mцqavиlяlяrlя mцяyyяn edиlяn nоrmatиvlяr vя standartlar baшa dцшцlцr. 22 nоyabr 1998-cи иldя Beynяlхalq (regиоnal)vя dюvlяtlяrarasы standartlarыn, nоrmalarыn, qaydalarыn vя tюvsиyyяlяrиn Azяrbaycan Respublиkasы яrazиsиndя tanыnmasы vя tяtbиq edиlmяsи Qaydalarы Azяrbaycan Respublиkasы Prezиdentиnиn Fяrmanы иlя tяsdиq edиlmишdиr. 30 dekabr 1999-cu иldя «Nоrmatиv hцquqи aktlar haqqыnda» Azяrbaycan Respublиkasы Qanununun tяtbиq edиlmяsи barяdя Azяrbaycan Respublиkasы Prezиdentиnиn Fяrmanы иmzalanmышdыr. «Nоrmatиv hцquqи aktlar haqqыnda» Azяrbaycan Respublиkasы Qanununun 8-cи maddяsиndя gюstяrиlmишdиr kи, Azяrbaycan 8 etdиyи mцяssиsя rяhbяrи, sяlahиyyяtlи оrqanы, elяcя dя qanunverиcиlиklя qadaьan оlunmayan sahиbkarlыq fяalиyyяtи иlя mяшьul оlan fиzиkи шяхsdиr. Ишчи - fяrdи яmяk mцqavиlяsи иlя mцvafиq sяnяt, peшя, ихtиsas цzrя mцlkиyyяt vя tяшkиlatи - hцquqи fоrmasыndan asыlы оlmayaraq mцяssиsяlяrdя haqqы юdяnиlmяklя чalышan fиzиkи шяхslяrdиr. Яmяyиn mцhafиzяsиnя aиd qanunverиcиlиkdя nяzяrdя tutulmuш bцtцn tяlяblяr nяzяrя alыnaraq dюvlяt hakиmиyyяtи оrqanlarы, mцlkиyyяtчиlяr, ишяgюtцrяnlяr vя ишчиlяr tяrяfиndяn яmяyиn mцhafиzяsиnиn tяmиn оlunmasы «Яmяyиn Mцhafиzяsи» bюlmяsиnиn оtuz цчцncц fяslиnиn 209-cu maddяsиndя gюstяrиlmиш aшaьыdakы яsas prиnsиplяrя uyьun оlaraq hяyata keчиrиlиr: • dюvlяt hakиmиyyяtи оrqanlarыnыn, mцlkиyyяtчиlяrиn, ишяgюtцrяnlяrиn vя ишчиlяrиn яmяk шяraиtиnиn vя яmяyиn mцhafиzяsиnиn yaхшыlaшdыrыlmasыna, иstehsal qяzalarыnыn, хяsarяtlяrиnиn, zяdяlяrиnиn vя peшя хяstяlиklяrиnиn qarшыsыnыn alыnmasыna yюnяldиlmиш fяalиyyяt bиrlиyи; • ишчиnиn hяyatыnыn vя saьlamlыьыnыn mцяssиsяnиn иstehsal fяalиyyяtиnиn nяtиcяlяrиndяn цstцn tutulmasы; • яmяyиn mцhafиzяsи sahяsиndя fяalиyyяtиn иqtиsadи vя sоsиal sиyasяtиn dиgяr иstиqamяtlяrи иlя, habelя яtraf mцhиtиn mцhafиzяsи sahяsиndя fяalиyyяtlя яlaqяlяndиrиlmяsи; • mцlkиyyяt vя tяшkиlatи-hцquqи fоrmasыnda asыlы оlmayaraq, bцtцn mцяssиsяlяr цчцn яmяyиn mцhafиzяsи sahяsиndя vahиd tяlяblяrиn mцяyyяn edиlmяsи; • яmяyиn mцhafиzяsи tяlяblяrиnиn bцtцn mцяssиsяlяrdя yerиnя yetиrиlmяsиnя mцstяqиl vя sяmяrяlи nяzarяtиn hяyata keчиrиlmяsи; • яmяyиn mцhafиzяsи sahяsиndя цmumbяшяrи elmи-teхnиkи tяrяqqиdяn, qabaqcыl tяcrцbяdяn genиш иstиfadя edяn, habelя tяhlцkяsиzlиk teхnиkasыnыn vя teхnоlоgиyanыn sяmяrяlи mцhafиzя vasиtяlяrиnи hazыrlayan vя tяtbиq edяn ишяgюtцrяnlяrиn mцvafиq qaydada vя vasиtяlяrlя hяvяslяndиrиlmяsи; • mцяssиsяlяrdя яmяyиn yцksяk mцhafиzяsи шяraиtи yaradыlmasыna yюnяldиlmиш vergи sиyasяtиnиn aparыlmasы; • яmяyиn mцhafиzяsиnиn malиyyяlяшdиrиlmяsиndя dюvlяtиn ишtиrakы; • яmяyиn mцhafиzяsи nоrmalarыnыn mцntяzяm оlaraq tяkmиllяшdиrиlmяsи; • ишчиlяrиn хцsusи geyиm vя ayaqqabы, dиgяr fяrdи mцhafиzя vasиtяlяrи иlя, mцalиcя-prоfиlaktиk yemяklя vя dиgяr vasиtяlяrlя pulsuz tяmиn edиlmяsи; • tяhsиl mцяssиsяlяrиndя яmяyиn mцhafиzяsи цzrя mцtяхяssиslяrиn hazыrlanmasы; • иstehsalatda baш vermиш hяr bиr bяdbяхt hadиsяnиn hюkmяn tяhqиq edиlmяsи, uчоta alыnmasы, tяhlиl edиlmяsи vя bunun яsasыnda иstehsalat хяsarяtlяrиnиn, zяdяlяrиnиn vя peшя хяstяlиklяrиnиn vяzиyyяtи barяdя ишчиlяrя dцrцst mяlumatlarыn verиlmяsи; • иstehsalatda bяdbяхt hadиsяlяrdяn zяrяrчяkmиш vя ya peшя хяs9 nяzarяtиn hяyata keчиrиlmяsиnя ehtиyac vardыr. Deyиlяnlяrlя yanaшы tяhsиl mцяssиsяlяrиndя яmяyиn mцhafиzяsи цzrя mцtяхяssиslяrиn hazыrlanmasы иши dя zamanыn tяlяblяrиnя cavab vermиr. Eynи zamanda bu fяslиn 210cu maddяsиndя яmяyиn mцhafиzяsи mяsяlяlяrиnиn daha etиbarlы, hяrtяrяflи vя оbyektиv hяll edиlmяsи, hяmчиnиn dюvlяt hakиmиyyяtи оrqanlarыna, habelя ишяgюtцrяnlяrя kюmяklиk gюstяrиlmяsи цчцn яmяyиn mцhafиzяsиnиn tяmиn edиlmяsиnя aиd nоrmatиv-hцquqи aktlarы qяbul edяrkяn mцvafиq иctиmaи bиrlиklяrиn tяklиflяrиn vя tюvsиyyяlяrиnиn nяzяrя alыnmasы mяqsяdяuyьundur. Иctиmaи bиrlиklяr yaradыlarkяn иctиmaи bиrlиklяr haqqыnda qanunverиcиlиyя mцvafиq оlaraq fяalиyyяt gюstяrmяlиdиr. Ишяgюtцrяnlяr, ишчиlяr, habelя ayrы-ayrы шяхslяr tяrяfиndяn yaradыlmыш иctиmaи bиrlиklяrиn tяklиf vя tюvsиyyяlяrи dюvlяt hakиmиyyяtи оrqanlarы vя ишяgюtцrяnlяr tяrяfиndяn nяzяrя alыnmalы, elяcя dя оnlarla sых яmяkdaшlыq edиlmяlиdиr. tяlиklяrиnя tutulmuш ишчиlяrиn mяnafelяrиnиn sоsиal, maddи vя mяnяvи mцdafияsи; • hяmkarlar иttиfaqlarыnыn, mцяssиsяlяrиn vя ayrы-ayrы fиzиkи, hцquqи шяхslяrиn яmяyиn mцhafиzяsиnи tяmиn etmяyя yюnяldиlmиш fяalиyyяtиnя hяrtяrяflи yardыm оlunmasы; • яmяyиn mцhafиzяsи sahяsиndя beynяlхalq яmяkdaшlыq mцnasиbяtlяrиnиn genишlяndиrиlmяsи. Yuхarыda qeyd оlunan prиnsиplяrdя gюstяrиldиyи kиmи яmяyиn mцhafиzяsи nоrmalarыnыn mцntяzяm оlaraq tяkmиllяшdиrиlmяsи Respublиka иqtиsadиyyatыnыn bцtцn sahяlяrиndя tяhlцkяsиzlиyиn tяmиn edиlmяsиnя vя bu sahяdя иnkишafa sяbяb оlardы. Lakиn яmяyиn mцhafиzяsи цzrя qцvvяdя оlan sahя qaydalarыnыn vя nоrmalarыnыn mцntяzяm оlaraq tяkmиllяшdиrиlmяmяsи, eynи zamanda bиr sыra nоrmatиv hцquqи sяnяdlяrиn vaхtыnda ишlяnиlmяmяsи nяtиcяsиndя prоblemlяr yaranыr. Azяrbaycan Respublиkasыnыn dюvlяt mцstяqиllиyи elan edиlяnяdяk qцvvяdя оlmuш, sоnradan lяьv edиlmяmиш vя Azяrbaycan Respublиkasыnыn Kоnstиtusиyasыna zиdd оlmayan aktlarыn Azяrbaycan Respublиkasыnda hцquqи qцvvяsиnи saхladыьы qanunи оlsa da bu sяnяdlяrиn dя mцvafиq оrqanlar tяrяfиndяn dюvlяt dиlиndя ишlяnиlиb mцlkиyyяt vя tяшkиlatи-hцquqи fоrmasыndan asыlы оlmayaraq, bцtцn mцяssиsяlяr цчцn яmяyиn mцhafиzяsи sahяsиndя vahиd tяlяblяrиn mцяyyяn edиlmяsиnя vя иcrasыna Яmяyиn mцhafиzяsиnиn hцquqи, tяшkиlatы-teхnиkи vя malиyyя tяmиnatы Яmяk Mяcяllяsиndя verиlmиш nоrma vя qaydalar яsasяn daha цmumи хarakter daшыyыr. Яmяk Mяcяllяsиnиn Яmяyиn Mцhafиzяsи bюlmяsиnиn оtuz dюrdцncц fяsиlиnиn 211-cи maddяsиnиn 1-cи bяndиndя gюstяrиldиyи kиmи Яmяyиn Mцhafиzяsи qaydalarыnыn 10 hяr yerdя eynи cцr yerиnя yetиrиlmяsиnи, Яmяk Mяcяllяsи иlя mцяyyяn edиlmиш hallarda яmяk шяraиtиnиn хцsusиyyяtlяrиnиn, яlavя mяzunиyyяt hцququnun vя dиgяr nоrmalarыn tяtbиqиnи tяmиn etmяk mяqsяdи иlя mцvafиq иcra hakиmиyyяtи оrqanы оlan Azяrbaycan Respublиkasы Nazиrlяr Kabиnetи tяrяfиndяn Respublиka цzrя vahиd, яhatяlи sиyahыlarы vя оnlarыn tяtbиqи qaydalarы tяsdиq edиlиr. Azяrbaycan Respublиkasы Nazиrlяr Kabиnetиnиn 20 fevral 2002-cи иl tarихlи, 30 nюmrяlи qяrarы иlя «Ышlяrи yerиn altыnda gюrцlяn yeraltы иstehsalatlarыn, шaхtalarыn, tunellяrиn, qurьularыn vя dиgяr иш yerlяrиnиn» Sиyahыsы tяsdиq edиlmишdиr. Bu Sиyahыda yeraltы daь-mяdяn ишlяrи, yeraltы цsulla cиvя fиlиzlяrиnиn чыхarыlmasы, kиmya sahяsи цzrя yeraltы daь-mяdяn ишlяrи, mяrgцmцш tяrkиblи fиlиzlяr чыхarыlan sahя, duzlu mяhlullar чыхarыlan mяdяn sahяlяrи, daь-mяdяn шaхtasыnыn aчыlmasы, azbest hasиlatы yeraltы daь-mяdяn ишlяrи, daьmяdяn ишlяrиnиn aчыlmasы, metrоpоlиtenlяrиn, tunellяrиn vя dиgяr yeraltы tиkиlиlяrиn (qurьularыn) иnшasы vя yenиdяn qurulmasы, mяnzиl-kоmmunal tяsяrrцfatы, dяmиr yоlu nяqlиyyatы vя metrоpоlиten иш, tяmиr vя хиdmяt sahяlяrиnиn mцvafиq sиyahыlarы яksиnи tapmышdыr. Azяrbaycan Respublиkasы Nazиrlяr Kabиnetиnиn 3 yanvar 2000-cи иl tarихlи, 1 saylы qяrarы иlя «Ышчиnиn sяhhяtиnя, saьlamlыьыna mяnfи tяsиr gюstяrяn amиllяr оlan aьыr, zяrяrlи vя tяhlцkяlи яmяk шяraиtlи иш yerlяrиndя, habelя яhalи- nиn saьlamlыьыnыn mцhafиzяsи mяqsяdи иlя yeyиntи sяnayesи, иctиmaи иaшя, sяhиyyя, tиcarяt vя bu qяbиldяn оlan dиgяr иш yerlяrиndя яmяk mцqavиlяsи baьlanыlarkяn ишчиlяrиn saьlamlыьы haqqыnda tиbbи arayыш tяlяb оlunan peшяlяrиn (vяzиfяlяrиn), иш yerlяrиnиn» Sиyahыsы tяsdиq edиlmишdиr. Qadыnlarыn, yaшы 18-dяn az оlan ишчиlяrиn яmяyиndяn иstиfadя оlunmasы qadaьan edиlяn иstehsalatlarыn vя иш yerlяrиnиn sиyahыlarы tяrtиb vя tяsdиq edиlmишdиr. Belя kи, Azяrbaycan Respublиkasы Nazиrlяr Kabиnetиnиn 20 оktyabr tarихlи, 1999-cu иl tarихlи, 170 nюmrяlи qяrarы иlя «Qadыn яmяyиnиn tяtbиqи qadaьan оlunan, яmяk шяraиtи zяrяrlи vя aьыr оlan иstehsalatlarыn, peшяlяrиn (vяzиfяlяrиn), habelя yeraltы ишlяrиn» Sиyahыsы tяsdиq edиlmишdиr. Eynи zamanda Azяrbaycan Respublиkasы Nazиrlяr Kabиnetиnиn 24 mart tarихlи, 2000-cи иl tarихlи, 58 nюmrяlи qяrarы иlя «Yaшы 18-dяn az оlan ишчиlяrиn яmяyиnиn tяtbиqи qadaьan оlunan яmяk шяraиtи zяrяrlи vя aьыr оlan иstehsalatlarыn, peшяlяrиn (vяzиfяlяrиn)habelя yeraltы ишlяrиn» Sиyahыsы tяsdиq edиlmишdиr. Иnsan оrqanиzmиnя tяsиr edяn meteоrоlоjи шяraиt, atmоsfer tяzyиqи, sяs-kцy, tиtrяyиш, tоzlar, qыcыqlandыrыcы kиmyяvи maddяlяr, elektrоmaqnиt vя elektrиk sahяsи, sяmяrяsиz ишыqlandыrma, bяdяnиn qeyrи-adи vяzиyyяtи vя s. иstehsalat zяrяrи sayыlыr. Иstehsalat zяrяrlяrиnиn nоrmadan artыq tяsиrи ишчиlяrdя peшя хяstяlиklяrиnиn яmяlя gяlmяsиnя sяbяb оlur. 11 verиlmишdиr. Яmrdя «Peшя хяstяlиklяrиnиn qarшыsыnыn alыnmasы mяqsяdи иlя ишя daхиl оlarkяn tиbbи mцayиnя vя dюvrи tиbbи mцayиnяdяn keчиrиlmяsи mцtlяq оlan ишlяrdя mюvcud zяrяrlи maddяlяr vя яlverишsиz amиllяrиn, tиbbи mцayиnяlяrdя ишtиrak edяn ихtиsaslы hяkиmlяrиn, яmяk prоsesиndя mцяyyяn etиоlоjи amиllяr цzrя lazыmи labоratоr vя funksиоnal-dиaqnоstиk mцayиnяlяrиn, tяhlцkяlи, zяrяrlи, яlverишsиz иstehsalat amиllяrи иlя яlaqяdar ишя buraхыlmayan tиbbи яks gюstяrишlяrиn Sиyahыsы», «Хяstяlяnmя, bяdbяхt hadиsя hallarыnыn qarшыsыnыn alыnmasы, яmяk tяhlцkяsиzlиyи, яhalиnиn saьlamlыьыnыn tяmиn оlunmasы, иnfeksиоn vя parazиtar хяstяlиklяrиn yayыlmasыna yоl verиlmяmяsи mяqsяdи иlя ишя daхиl оlarkяn tиbbи mцayиnя vя dюvrи tиbbи mцayиnяdяn keчиlmяsи mцtlяq оlan ишlяrиn, tиbbи mцayиnяlяrdя ишtиrak edяn ихtиsaslы hяkиmlяrиn, ишиn nюvцnя gюrя lazыmи labоratоr vя funksиоnaldиaqnоstиk mцayиnяlяrиn vя hяmиn ишlяrя buraхыlmaya tиbbи яks gюstяrишlяrиn Sиyahыsы» hяmчиnиn bиr sыra tяlиmatlar юz яksиnи tapmышdыr. Peшя хяstяlиklяrиnиn sиyahыsы, peшя хяstяlиklяrи dиaqnоzunun qоyulmasыnda, оnun yerиnя yetиrиlяn иш vя ya sяnяtlя яlaqяlяndиrиlmяsиndя, яmяk qabиlиyyяtи ekspertиzasы, tиbbи vя яmяk reabиlиtasиyasы mяsяlяlяrиnиn hяllиndя, elяcя dя mцяssиsя vя tяшkиlatlar tяrяfиndяn fяhlя vя quluqчularыn sяhhяtlяrиnиn pоzulmasыna gюrя оnlara dяyяn maddи zяrяrиn юdяnиlmяsи иши- Tоrpaq vя qaya ишlяrиndя, yeraltы qazmada, elektrиk qaynaьы vя hиdrоиzоlyasиya ишlяrиndя, sement vя betоnla яlaqяdar ишlяrdя иstehsalat tоzlarы яmяlя gяlиr kи, bu da pnevmоkоnnоz, sиlиkоz vя asbetоz хяstяlиklяrиnя sяbяb оla bиlяr. Vиbratоrlarla betоn qarышыьы vя dяmиr-betоn kоnstruksиyalarыn hazыrlanmasы zamanы, betоn qarышыьы иlя ишlяyяn zaman яmяlя gяlяn tиtrяyишdяn ишчиlяr tиtrяyиш хяstяlиyиnя tutulurlar. Qaynaq bиrlяшmяlяrиnиn keyfиyyяtиnя qamma-defektоskоpиya иlя nяzarяt etdиkdя, mцхtяlиf иоnlaшdыrma mяnbяlяrи иlя яlaqяdar ишlяrdя иnsan оrqanиzmи шцa хяstяlиyиnя tutula bиlяr vя s. Bиr иш nюvц цчцn хarakterиk оlan peшя хяstяlиyи dиgяr иш nюvц цчцn peшя хяstяlиyи sayыlmaya bиlяr. Azяrbaycan Respublиkasы Nazиrlяr Kabиnetиnиn 14 yanvar 2002-cи иl tarихlи 7 nюmrяlи Qяrarы иlя «Ышчиnиn peшя хяstяlиyиnя tutulmaьы ehtиmalы yцksяk оlan иш yerlяrиnиn» Sиyahыsы tяsdиq edиlmишdиr. Оnu da qeyd etmяk lazыmdыr kи, baш vermиш vя ya baш verя bиlяcяk peшя хяstяlиklяrиnиn vaхtыnda qarшыsыnыn alыnmasыnda ишчиlяrиn ишя qяbul edиlяrkяn vя ишlяyяnlяrиn dюvrи tиbbи mцayиnяdяn keчmяlяrиnиn dцzgцn tяшkиl edиlmяsиnиn vя bu ишиn keyfиyyяtlя aparыlmasыnыn bюyцk tяsиrи vardыr. Bununla яlaqяdar оlaraq, Azяrbaycan Respublиkasы Sяhиyyя Nazиrlиyи tяrяfиndяn «Tиbbи prоfиlaktиk mцayиnяlяrиn tяkmиllяшdиrиlmяsи haqqыnda» 23 yanvar 1998-cи иl tarихlи 13 nюmrяlи яmr 12 nиn hяll оlunmasыnda иstиfadя оlunan яsas sяnяddиr. Peшя хяstяlиyи цzrя яlиllиk qrupunun vя яmяk qabиlиyyяtиnи иtиrmя faиzиnиn tяyиn оlunmasы hцququ Tиbbи Sоsиal Ekspert Kоmиssиyasы (TSEK) verиlиr. Peшя хяstяlиklяrиnиn tяyиn оlunmasы, peшя хяstяlиklяrиnиn sиyahыsы vя tяlиmatыn dцzgцn tяtbиq оlunmasы цzяrиndя nяzarяt Sяhиyyя Nazиrlиyиnя vя V.Y.Aхundоv adыna Mиllи ET Tиbbи Prоfиlaktиka Иnstиtutu nяzdиndя yaradыlmыш mяrkяzи ekspert kоmиssиyasыna hяvalя оlunur. «Yоlхucu хяstяlиklяrиn иmmunоprоfиlaktиkasы haqqыnda» Azяrbaycan Respublиkasы Qanununun tяtbиq edиlmяsи barяdя Azяrbaycan Respublиkasы Prezиdentиnиn 2000-cи иl 17 иyun tarихlи 353 nюmrяlи Fяrmanыnыn иcrasыnы tяmиn etmяk mяqsяdи иlя Azяrbaycan Respublиkasыnыn Nazиrlяr Kabиnetиnиn 2001-cи иl 2 иyun tarихlи, 110 nюmrяlи Qяrarы иlя «Prоfиlaktиk peyvяndlяrиn mяcburи aparыlmasы tяlяb оlunan ишlяrиn» Sиyahыsы tяsdиq edиlmишdиr. Yuхarыda sadalanan sиyahыlar kцtlяvи tиrajlarla nяшr etdиrиlmяlи vя иqtиsadиyyatыn bцtцn sahяlяrи цzrя ишяgюtцrяnlяrиn, hяmkarlar иttиfaqlarы tяшkиlatlarыnыn иstиfadяsиnя verиlmяlиdиr. Ышяgюtцrяnlяr bцtцn иmkanlarы vя mяqbul цsullarы иlя ишчиlяrиn hяmиn sиyahыlarla иstяnиlяn vaхt tanыш оlmasы vя иstиfadяsи цчцn zяrurи tяdbиrlяr gюrmяyя bоrcludurlar. Яmяk Mяcяllяsиnиn 212-cи maddяsиnя gюrя Azяrbaycan Respublиkasыnыn Яmяk vя Яhalиnиn Sоsиal Mцdafияsи Nazиrlиyи tяrяfиndяn яmяyиn mцhafиzяsи sahяsиndя vahиd dюvlяt sиyasяtи hazыrlanыr vя hяyata keчиrиlиr, яmяk шяraиtиnи yaхшыlaшdыrmaq vя яmяyиn mцhafиzяsиnи tяmиn etmяk sahяsиndя Azяrbaycan Respublиkasыnыn nazиrlиklяrиnиn, dюvlяt kоmиtяlяrиnиn, dюvlяt kоnsernlяrиnиn, шиrkяtlяrиnиn, иdarяlяrиnиn, ишяgюtцrяnlяrиn vяzиfяlяrи mцяyyяnlяшdиrиlиr, saьlam vя tяhlцkяsиz яmяk шяraиtиnи tяmиn etmяk sahяsиndя оnlarыn fяalиyyяtи яlaqяlяndиrиlиr vя оna nяzarяt edиlиr. Azяrbaycan Respublиkasыnыn Яmяk vя Яhalиnиn Sоsиal Mцdafияsи Nazиrlиyи tяrяfиndяn яmяk шяraиtиnиn vя яmяyиn mцhafиzяsиnиn yaхшыlaшdыrыlmasыna daиr prоqramlar tяsdиq edиlяrkяn, hяmkarlar иttиfaqlarы vя ишяgюtцrяnlяrиn nцmayяndяlи оrqanlarы иlя mяslяhяtlяшmяklя tяsdиq edиlиr, hяmчиnиn оnlarыn yerиnя yetиrиlmяsиnи tяшkиl vя tяmиn edиr. Azяrbaycan Respublиkasыnыn nazиrlиklяrи, dюvlяt kоmиtяlяrи, dюvlяt kоnsernlяrи, шиrkяtlяrи, иdarяlяrи vя dюvlяt kоnsernlяrи, шиrkяtlяrи, assоsasиyalarы vя mцяssиsяlяrиn bиrlиklяrи юz sяlahиyyяtlяrи daхиlиndя hяmkarlar иttиfaqlarы tяшkиlatlarыnыn, ишяgюtцrяnlяrиn nцmayяndяlи оrqanlarыnыn ишtиrakы иlя яmяyиn mцhafиzяsи sahяsиndя dюvlяt sиyasяtиnиn mцvafиq иш yerlяrиndя hяyata keчиrиlmяsиnиn яsas иstиqamяtlяrиnи mцяyyяn edиr vя bu barяdя nяzяrdя tutulan tяdbиrlяrи hяyata keчиrиrlяr (ЯM, maddя 213). Яmяyиn mцhafиzяsи цzrя sahя standartlarыnыn, nоrmalarыnыn, qaydalarыnыn, nоrmatиv-hцquqи aktlarыnыnыn hazыrlanmasы vя mцяyyяn оlunmuш qaydada tяsdиq edиlmяsи, 13 mцяssиsяlяrиn rяhbяr ишчиlяrиnиn, mцtяхяssиslяrиnиn яmяyиn mцhafиzяsи nоrmalarы vя qaydalarы цzrя tяlиmиnиn keчиrиlmяsи vя оnlarыn bиlиklяrиnиn yохlanыlmasы, elяcя dя mцяssиsяlяrdя яmяyиn mцhafиzяsи qayda vя nоrmalarыnыn yerиnя yetиrиlmяsиnя nяzarяtиn hяyata keчиrиlmяsи юz sяlahиyyяtlяrи daхиlиndя mцvafиq иcra hakиmиyyяtи tяrяfиndяn hяyata keчиrиlиr. Bяlяdиyyя оrqanlarы da sяlahиyyяtlяrи daхиlиndя яmяyиn mцhafиzяsи sahяsиndя dюvlяt sиyasяtиnиn tabelиklяrиndя оlan яrazиdя hяyata keчиrиlmяsи sяlahиyyяtиnя malиkdиrlяr. Яmяyиn mцhafиzяsи цzrя sahяlяrarasы yerlи яhяmиyyяtlи prоqramlarыn hazыrlanmasы vя оnlarыn yerиnя yetиrиlmяsи, regиоnal prоblemlяrиn hяllи vя яmяyиn mцhafиzяsиnиn tяmиn edиlmяsиndя mцlkиyyяtчиlяrя yardыm gюstяrиlmяsи цчцn оnlarыn pay ишtиrakы vя dиgяr vяsaиtи hesabыna яmяyиn mцhafиzяsи цчцn qanunverиcиlиklя mцяyyяn edиlmиш qaydada mяqsяdlи fоndlarыn yaradыlmasы vя bu fоndlarыn vяsaиtlяrиnиn tяyиnatы цzrя хяrclяnmяsиnи tяmиn etmяk dя Яmяk Mяcяllяsиnиn Яmяyиn Mцhafиzяsи bюlmяsиnиn оtuz dюrdцncц fяsиlиnиn 214-cи maddяsиnя gюrя bяlяdиyyя оrqanlarыnыn sяlahиyyяtиndяdиr. Яmяyиn mцhafиzяsи sahяsиndя mцяssиsяlяrиn mцlkиyyяtчиlяrиnиn vя ишяgюtцrяnlяrиnиn цzяrиnя bиr sыra vяzиfяlяr dцшцr. Belя kи, оnlar tabeчиlиklяrиndя оlan bцtцn ишчиlяrиn иш yerlяrиndя яmяyиn mцhafиzяsи цzrя standartlarыn, nоrmalarыn vя qaydalarыn yerиnя yetиrиlmяsиnя bиlavasиtя cavabdehlиk daшыyыrlar. Яmяyиn Mцhafиzяsи bюlmяsиnиn оtuz dюrdцncц fяsиlиnиn 215-cи maddяsиndя qeyd edиldиyи kиmи, bиlavasиtя иш yerlяrиnиn saьlam sanиtarиya-gиgиyena шяraиtиnиn vя яmяyиn mцhafиzяsиnиn qцvvяdя оlan nоrmatиvlяrя uyьunlaшdыrыlmasыnы, ишчиlяrя lazыmи sanиtarиyamяишяt vя mцalиcя-prоfиlaktиk хиdmяtиnиn tяшkиlиnи, яmяk шяraиtи zяrяrlи, aьыr оlan vя yeraltы ишlяrdя чalышan ишчиlяrя pulsuz mцalиcяvи prоfиlaktиkи yemяklяr, sцd vя оna bяrabяr tutulan dиgяr mяhsullarыn verиlmяsиnи tяmиn etmяk цчцn mцяssиsяlяrиn mцlkиyyяtчиlяrи vя ишяgюtцrяnlяrи tяrяfиndяn lazыmи tяdbиrlяr hяyata keчиrиlmяlиdиr. Bunun цчцn Яmяk Mяcяllяsиnиn Яmяyиn Mцhafиzяsи bюlmяsиnиn dоqquzuncu fяsиlиnиn 64-cц maddяsиnиn 2-cи bяndиndя gюstяrиldиyи kиmи: «Ышяgюtцrяn mцvafиq иш yerlяrиndя яmяyиn mцhafиzяsи tяdbиrlяrиnиn tяmиn оlunmasыnы vя ya иstehsal sanиtarиyasыnыn, gиgиyenasыnыn vяzиyyяtиnи mцяyyяn etmяk vя yaхшыlaшdыrmaq mяqsяdи иlя, habelя яmяk mяhsuldarlыьыnыn vя ишиn sяmяrяlиlиyиnиn artыrыlmasы, яmяyиn tяшkиlиndя яn mцtяrяqqи цsullarыn, о cцmlяdяn yenи teхnиkanыn vя teхnоlоgиyanыn tяtbиqи zamanы иш yerlяrиnиn attestasиyasы keчиrиlmяlиdиr». Eynи zamanda Яmяk Mяcяllяsиnиn Яmяyиn Mцhafиzяsи bюlmяsиnиn оtuz dюrdцncц fяsиlиnиn 222-cи maddяsиnиn 5-cи bяndиndя dя иш yerlяrиnиn яmяyиn mцhafиzяsи nоrmalarыna vя qaydalarыna uyьunluьu цzrя vaхtaшыrы attestasиya aparыlmasыna mцяssиsяlяrиn mцlkиyyяtчиlяrи vя ишяgюtцrяnlяrи cavabdehlиk daшыyыrlar. 14 Иш yerlяrиnиn attestasиyasы hяmkarlar иttиfaqlarы tяшkиlatlarыnыn ишtиrakы иlя aparыlmalы vя gюstяrиcиlяr barяdя яmяk kоllektиvиnя mяlumat verиlmяlиdиr. Azяrbaycan Respublиkasы Nazиrlяr Kabиnetиnиn 06. 03. 2000- cи иl tarихlи 38 nюmrяlи Qяrarы иlя «Иш yerlяrиnиn attestasиyas» Qaydalarы tяsdиq edиlmишdиr. Иш yerlяrиnиn attestasиyasы цzrя Qaydalar mцlkиyyяt vя tяшkиlatи hцquqи fоrmasыndan asыlы оlmayaraq Respublиka яrazиsиndя yerlяшяn bцtцn mцяssиsя vя tяшkиlatlar (bundan sоnra - mцяssиsя) цчцn яsasdыr vя mцяssиsяlяrdя оlan bцtцn иш yerlяrи attestasиyadan keчиrиlmяlиdиr. Attestasиyanыn keчиrиlmяsи mцddяtиnи 5 иldя bиr dяfяdяn az оlmayaraq mцяssиsя юzц mцяyyяn edиr. Иш yerlяrиnиn attestasиyasы яmяyиn хarakterиnиn vя шяraиtиnиn dяyишmяsи, yenи teхnиka vя teхnоlоgиyanыn tяtbиqи, яmяlиyyat prоseslяrиnиn dяyишdиrиlmяsи, kоllektиv mцhafиzя vasиtяlяrиnиn yenиdяn qurulmasы, eynи zamanda Dюvlяt Яmяk Mцfяttишlиyиnиn яmяk шяraиtи цzrя иш yerlяrиnиn attestasиyasыnы keчиrdиyи zaman aшkar оlunmuш pоzuntularыn aradan qaldыrыlmasы mяqsяdи иlя hяyata keчиrиlиr. Иш yerlяrиnиn attestasиyasыnы yalnыz lazыmи teхnиkи vяsaиtlяr vя nоrmatиv-sоrьu bazasыna malиk оlan labоratоrиyalar hяyata keчиrя bиlяr. Belя labоratоrиyalar mцяssиsяlяrиn юzlяrиndя оla bиlяr vя yaхud tяhlцkяlи vя zяrяrlи иstehsal amиllяrиnиn parametrlяrиnиn юlчцlmяsиnи, яmяk prоseslяrиnиn aьыrlыq vя gяrgиnlиk юlчцlяrиn aparыlmasы hцququna malиk оlan dиgяr labоratоrиyalar cяlb edиlя bиlяrlяr. Ыш yerlяrиnиn attestasиyasы mцяssиsя rяhbяrи tяrяfиndяn verиlmиш яmr яsasыnda yaradыlmыш attestasиya kоmиssиyasы tяrяfиndяn hяyata keчиrиlиr. Mцяssиsяnиn attestasиya kоmиssиyasыnыn tяrkиbиnя hяmkarlar иttиfaqы tяшkиlatыnыn nцmayяndяlяrи, яmяyиn mцhafиzяsи хиdmяtlяrиnиn vя яmяyиn tяшkиlи цzrя peшяkar mцtяхяssиslяr daхиl edиlиrlяr. Яmrdя attestasиya kоmиssиyasыnыn sяdrи vя attestasиya prоsesиnиn sяnяdlяшdиrиlmя ишlяrиnя cavabdeh оlan шяхs tяyиn edиlиr. Яmяk шяraиtи цzrя иш yerlяrиnиn attestasиyasы zamanы иш yerиndя mюvcud оlan bцtцn tяhlцkяlи vя zяrяrlи иstehsalat amиllяrи, яmяyиn aьыrlыьы vя gяrgиnlиyи qиymяtlяndиrиlиr. Юlчцlяr aparыlarkяn nоrmatиv sяnяdlяrdя юlчц metоdlarы gюstяrиlяn vя meteоrоlоjи cяhяtdяn attestasиyadan, hяmчиnиn mцяyyяn оlunmuш vaхtda qrafиk цzrя dюvlяt yохlamasыndan keчmиш юlчц vasиtяlяrиndяn иstиfadя edиlmяlиdиr. Bцtцn иш yerlяrи (ишlяrиn хцsusиyyяtlяrи vя яmяk шяraиtиnиn охшarlыьы цzrя qrup иш yerlяrи) цzrя иш yerиnиn attestasиya хяrиtяsи tяrtиb edиlиr. Яmяk шяraиtи цzrя иш yerlяrиnиn attestasиya kоmиssиyasыnыn ишиnиn yekunu prоtоkоlla rяsmиlяшdиrиlmяlиdиr. Яmяk шяraиtи цzrя иш yerlяrиnиn attestasиya paspоrtu, bюlmяlяrdя яmяk шяraиtи цzrя attestasиyanыn vя иш yerlяrиnиn sиy15 hяmчиnиn хцsusи temperatur шяraиtиndя aparыlan vя ya чиrklяnmя иlя baьlы ишlяrdя чalышan ишчиlяrя mцяyyяn edиlmиш nоrmalara mцvafиq pulsuz хцsusи geyиm, хцsusи ayaqqabы vя dиgяr fяrdи mцhafиzя vasиtяlяrи, yuyucu vя dezиnfeksиyaedиcи maddяlяrиn verиlmяsи mяsulиyyяtи ишяgюtцrяnlяrиn цzяrиnя dцшцr. Bununla baьlы Яmяk vя Яhalиnиn Sоsиal Mцdafияsи Nazиrlиyиnиn 29 dekabr 1999-cu иl tarихlи 167 nюmrяlи Qяrarы иlя «Ышчиlяrиn хцsusи geyиm, хцsusи ayaqqabы vя dиgяr fяrdи mцhafиzя vasиtяlяrи (FMV) иlя tяmиn edиlmя qaydalarы haqqыnda» Tяlиmat tяsdиq edиlmишdиr kи, bu Tяlиmatdakы nоrmalara uyьun verиlяn fяrdи mцhafиzя vasиtяlяrи mцlkиyyяt fоrmasыndan vя tяsяrrцfat fяalиyyяtиndяn asыlы оlmayaraq Azяrbaycan Respublиkasыnыn яrazиsиndя yerlяшяn bцtцn mцяssиsяlяr цчцn mцtlяq mиnиmumdur. «Ышчиlяrиn хцsusи geyиm, хцsusи ayaqqabы vя dиgяr fяrdи mцhafиzя vasиtяlяrи иlя tяmиn edиlmя qaydalarы haqqыnda» Tяlиmatda bцtцn FMVnиn sиfarишlяrиnиn rяsmиlяшdиrиlmя qaydalarы, оnlarыn qяbul оlunmasы vя saхlanыlmasы, verиlmяsи, ишlяnиlmяsи, qulluq edиlmяsи, hяmчиnиn оnlardan иstиfadя qaydalarы иlя яlaqяdar baшqa mяsяlяlяr юz яksиnи tapmышdыr. Ышчиlяrиn яmяyиn mцhafиzяsи nоrmalarы vя qaydalarы цzrя tяhsиlиnиn, tяlиmatlandыrыlmasыnыn, bиlиklяrиnиn yохlanmasыnыn tяшkиl edиlmяsиnи vя яmяyиn mцhafиzяsиnиn tяblиьиnиnиn hяyata keчиrиlmяsиnи tяmиn etmяk mцяssиsя rяhbяrиnиn яsas vяzиfяlяrиndяn bиrиdиr. ahыsы, attestasиya nяtиcяlяrиnиn tоplu sиyahыsы, mцяssиsяdя яmяk шяraиtиnиn yaхшыlaшdыrыlmasы vя saьlamlaшdыrыlmasы цzrя tяdbиrlяr planы tяrtиb edиlmиш sяnяdlяr tоplusuna daхиldиr. Яmяk шяraиtи цzrя иш yerlяrиnиn attestasиyasыnыn nяtиcяlяrи haqqыnda mяlumat mцяssиsяnиn bцtцn ишчиlяrиnя чatdыrыlmalыdыr. Hяmчиnиn hяmиn sяnяdlяr cиddи hesabat materиallarы оlduьundan qоrunmalы vя 45 иl mцddяtиndя saхlanыlmalыdыr. Mцlkиyyяt fоrmasыndan vя tяsяrrцfat fяalиyyяtиndяn asыlы оlmayaraq Azяrbaycan Respublиkasыnыn яrazиsиndя yerlяшяn bцtцn mцяssиsяlяr цчцn yerиnя yetиrиlmяsи mяcburи оlan «Яmяk шяraиtи zяrяrlи оlan ишlяrdя чalышan ишчиlяrя pulsuz sцd vя dиgяr keyfиyyяtlи yeyиntи mяhsullarы verиlmяsи qaydasы haqqыnda» Яsasnamя tяrtиb edиlmишdиr. Bu Яsasnamяdя Kиmyяvи Maddяlяrиn Sиyahыsы da юz яksиnи tapmышdыr. Bu sиyahыdan иш zоnasыnыn havasыnda kиmyяvи maddяlяrиn mиqdarы Azяrbaycan Respublиkasы Sяhиyyя Nazиrlиyиnиn tяsdиq etdиyи Sanиtarиya nоrmalarыnda nяzяrdя tutulan sоn hяddяn artыq оlduqda иstиfadя оlunur. Яmяyиn Mцhafиzяsи bюlmяsиnиn оtuz dюrdцncц fяsиlиnиn 215-cи maddяsиndя ишчиlяrя mцяyyяn edиlmиш mцddяtlяrdя vя tяlяb оlunan чeшиdlяrdя pulsuz хцsusи geyиm, хцsusи ayaqqabы vя dиgяr fяrdи mцhafиzя vasиtяlяrиnиn verиlmяsи, 222-cи maddяsиnиn 4-cц maddяsиndя яmяk шяraиtи zяrяrlи vя tяhlцkяlи оlan иstehsalatlarda, 16 Bununla baьlы Azяrbaycan Respublиkasыnыn Яmяk Mяcяllяsиnиn 215-219-cu maddяlяrиnиn hяyata keчиrиlmяsи mяqsяdи иlя Azяrbaycan Respublиkasы Яdlиyyя Nazиrlиyиndя nоrmatиv-hцquqи akt kиmи qeydиyyata alыnaraq Яmяk vя Яhalиnиn Sоsиal Mцdafияsи Nazиrlиyиnиn 26 avqust 1999-cu иl tarихlи 19-3 nюmrяlи Kоllegиya Qяrarы иlя «Mцяssиsяdя ишчиlяrиn яmяyиnиn mцhafиzяsи цzrя tяlиmи vя bиlиklяrиn yохlanыlmasы haqqыnda nцmunяvи Яsasnamя» tяsdиq edиlmишdиr. Bцtцn ишчиlяrиn яmяyиn mцhafиzяsи nоrmalarы vя qaydalarы цzrя tяhsиlиnиn, tяlиmatlandыrыlmasыnыn, bиlиklяrиnиn yохlanmasыnыn tяшkиl edиlmяsи vя tяlиmиn keчиrиlmяsи Azяrbaycan Respublиkasы Яmяk vя Яhalиnиn Sоsиal Mцdafияsи Nazиrlиyиnиn tяsdиq etdиyи Nцmunяvи prоqram яsasыnda hяyata keчиrиlmяlиdиr. Azяrbaycan Respublиkasы Яdlиyyя Nazиrlиyиndя nоrmatиv - hцquqи akt kиmи qeydиyyata alыnaraq Azяrbaycan Respublиkasы Яmяk vя Яhalиnиn Sоsиal Mцdafияsи Nazиrlиyиnиn 24 dekabr 1999-cц иl tarихlи 25-3 nюmrяlи Kоlleqиya Qяrarы иlя «Mцяssиsяdя ишчиlяrиn яmяyиn mцhafиzяsи цzrя tяlиm vя bиlиklяrиn yохlanыlmasы цчцn suallarыn tяхmиnи Sиyahыsы» tяsdиq edиlmишdиr. Яmяk Mяcяllяsиnиn 216-cы maddяsиndя яmяyиn mцhafиzяsи цzrя ишчиlяrиn цzяrиnя dцшяn vяzиfяlяr dя gюstяrиlmишdиr. Bu vяzиfяlяr aшaьыdakыlardыr: • əməyin mühafizəsi üzrə müvafiq nоrmativ aktlarda nəzərdə tutulmuş əməyin təhlükəsizliyi, gi- giyenası və yanğına qarşı mühafizə tələblərini öyrənmək, mənimsəmək və оnlara əməl etmək; • əmək funksiyasını özünü və başqa işçiləri təhlükəyə məruz qоymayacağı tədqirdə icra etmək, şəхsi buraхılışı оlmadan qurğularda, dəzgahlarda, partlayış və həyat üçün təhlükəli digər mənbələrdə iş görmək; • verilmiş хüsusi geyimdə və ayaqqabıda işləmək, teхnоlоji prоsesdə, əməyin mühafizəsi üzrə nоrmalarda, qaydalarda və təlimatlarda nəzərdə tutulmuş fərdi və kоllektiv mühafizə vasitələrindən istifadə etmək; • əməyin mühafizəsi qaydalarının bütün pоzuntuları haqqında, həmçinin baş vermiş qəzalar və bədbəхt hadisələr haqqında işəgötürənin nümayəndələrinə dərhal məlumat vermək; • müntəzəm оlaraq əməyin mühafizəsi nоrmaları və qaydaları barədə biliklərini artırmaq; • əməyin mühafizəsi məsələləri ilə əlaqədar işəgötürənin, iş yeri üzrə rəhbərinin, mütəхəssislərin tapşırıqlarına, məsləhətlərinə, tövsiyyələrinə əməl etmək. Оnu da nяzяrя almaq lazыmdыr kи, zяrяrчяkяnиn qяsdи nяtиcяsиndя яmяlя gяlmиш zяrяrdяn baшqa, zяrяrчяkяnиn gцnahыnыn dяrяcяsиndяn asыlы оlmayaraq dяyяn zяrяrиn яvяzи юdяnиlиr. Яmяk Mяcяllяsиnиn 227-cи maddяsиnя gюrя ишчиlяrиn яmяyиn mцhafиzяsи шяraиtи haqqыnda mяlumat almaq hцququ vardыr. Belя kи, ишчиlяrиn иш yerlяrиndя яmяyиn mцhafиzяsи шяraиtи, hяmиn шяraиtя 17 uyьun оlaraq оnlara mцяyyяn edиlmиш nоrmalarla verиlmяlи оlan fяrdи mцhafиzя vasиtяlяrи, gцzяшtlяr vя tяmиnatlar haqqыnda mяlumat иstяmяk tяlяbи ишяgюtцrяnlяr tяrяfиndяn mцtlяq yerиnя yetиrиlmяlиdиr. Bundan baшqa Яmяk Mяcяllяsиnиn 230-cu maddяsиndя ишчиlяrя чох bюyцk hцquq vя иmtиyazlar verиlиr. Belя kи, яgяr ишчиyя tяhlцkяsиz иш шяraиtи yaradыlmazsa, hяmчиnиn оnun saьlamlыьы vя ya hяyatы цчцn tяhlцkя оlarsa ишчи heч bиr mяsulиyyяt daшыmadan иши иcra etmяkdяn иmtиna vя mцяyyяn оlunmuш qaydada tяkbaшыna tяtиl edя bиlяr. Яmяk Mяcяllяsиnиn 238-cи maddяsиnя gюrя saьlam vя tяhlцkяsиz яmяyиn mцhafиzяsи шяraиtиnиn tяmиn edиlmяsиnя gюrя ишяgюtцrяnlяrиn mяsulиyyяtи nяzяrdя tutulmuшdur. Belя kи, «ишчиlяrиn иш yerlяrиndя saьlam vя tяhlцkяsиz яmяyиn mцhafиzяsи шяraиtи tяmиn edиlmяdиkdя vя kоllektиv mцqavиlяlяrdя nяzяrdя tutulan tяdbиrlяr yerиnя yetиrlmяdиkdя, qanunverиcиlиkdя nяzяrdя tutulmuш hallarda vя qaydada ишяgюtцrяn иnzиbatи vя cиnayяt mяsulиyyяtиnя cяlb edиlиr». Azяrbaycan Respublиkasыnыn Яmяk Mяcяllяsиnя 2-cи яlavяyя, yяnи «Ыlиn Sоyuq Vaхtыnda Aчыq Havada vя ya Ыsиdиlmяyяn Юrtцlц Bиnalarda, Habelя Ыstи Havalarda Ышиn Dayandыrыlmasы vя Ышчиlяrя Fasиlяlяrиn Verиlmяsи Шяrtlяrи»nя cиddи яmяl оlunmalыdыr. Ыstяr ишяgюtцrяnlяr, иstяrsя dя ишчиlяr юz цzяrlяrиnя dцшяn vяzиfяlяrиn иcrasыnы tяmиn etmяlиdиrlяr. Bununla baьlы Azяrbaycan Respublиkasыnыn Cиnayяt Mяcяl- lяsиndя mцvafиq maddяlяr nяzяrdя tutulmuшdur. Hal-hazыrda qцvvяdя оlan Azяrbaycan Respublиkasыnыn Cиnayяt Mяcяllяsиnиn 162.1-cи maddяsиnя gюrя: «Teхnиkи tяhlцkяsиzlиk vя ya яmяk mцhafиzяsиnиn baшqa qaydalarыna rиayяt edиlmяsи vяzиfяsи hяvalя edиlmиш шяхs tяrяfиndяn bu qaydalarыn pоzulmasы nяtиcяsиndя ehtиyatsыzlыqdan иnsan saьlamlыьыna aьыr vя ya az aьыr zяrяr vurularsa - шяrtи malиyyя vahиdи mяblяьиnиn yцz mиslиndяn beш yцz mиslиnяdяk mиqdarda cяrиmя vя ya иkи иlяdяk mцddяtdя иslah ишlяrи иlя vя ya altы ayadяk mцddяtdя azadlыqdan mяhrum etmя иlя cяzalandыrыlыr», hяmчиnиn 162.2-cи maddяsиnя gюrя: «Eynи яmяllяr ehtиyatsыzlыqdan иnsan юlцmцnя sяbяb оlduqda - цч иldяn beш иlяdяk mцddяtdя mцяyyяn vяzиfя tutma vя ya mцяyyяn fяalиyyяtlя mяшьul оlma hцququndan mяhrum edиlmяklя vя ya edиlmяmяklя beш иlяdяk mцddяtя azadlыqdan mяhrum etmя иlя cяzalandыrыlыr». Azяrbaycan Respublиkasыnыn Cиnayяt Mяcяllяsиnиn 131.1-cи maddяsиnя gюrя: «Ehtиyatsыzlыqdan saьlamlыьa az aьыr zяrяr vurma - шяrtи malиyyя vahиdи mяblяьиnиn цч yцz mиslиnяdяk mиqdarda cяrиmя vя ya bиr иlяdяk mцddяtdя иslah ишlяrи vя ya altы ayadяk mцddяtя azadlыqdan mяhrum etmя иlя cяzalandыrыlыr», hяmчиnиn 131.2-cи maddяsиnя gюrя: «Ehtиyatsыzlыqdan saьlamlыьa az aьыr zяrяr vurma - шяrtи malиyyя vahиdи mяblяьиnиn beш yцz mиslиnяdяk mиqdarda cяrиmя vя ya иkи иlяdяk mцddяtdя иslah ишlяrи vя ya иkи 18 иstehsalat prоseslяrиndя яmяk шяraиtиnиn mцхtяlиflиyи иstehsalat zяdяlяnmяlяrиnиn цmumи sяbяblяrиnи kоnkret шяkиldя иfadя etmяk mцmkцn оlmadыьы цчцn цmumи cяhяtlяrиnя gюrя zяdяlяnmяnиn vя peшя хяstяlиklяrиnиn sяbяblяrиnи цч яsas qrupa ayыrыrlar: иlяdяk mцddяtdя azadlыьыn mяhdudlaшdыrыlmasы vя ya altы ayadяk mцddяtя azadlыqdan mяhrum etmя иlя cяzalandыrыlыr». Azяrbaycan Respublиkasыnыn Cиnayяt Mяcяllяsиnиn 314.1-cи maddяsиnя gюrя: «Sяhlяnkarlыq, yяnи vяzиfяlи шяхsиn ишя vиcdansыz vя ya laqeyd mцnasиbяtи nяtиcяsиndя юz хиdmяtи vяzиfяsиnи yerиnя yetиrmяmяsи vя ya lazыmи qaydada yerиnя yetиrmяmяsи vяtяndaшlarыn vя ya tяшkиlatlarыn hцquqlarыna vя qanunи mяnafelяrиnя vя ya dюvlяtиn vя ya cяmиyyяtиn qanunla qоrunan mяnafelяrиnя mцhцm zяrяr vurulmasыna sяbяb оlduqda - шяrtи malиyyя vahиdи mяblяьиnиn beш yцz mиslиndяn mиn mиslиnяdяk mиqdarda cяrиmя vя ya иkи yцz оtuz saatadяk иctиmaи ишlяr vя ya иkи иlяdяk mцddяtdя иslah ишlяrи vя ya altы ayadяk mцddяtя azadlыqdan mяhrum etmя иlя cяzalandыrыlыr», hяmчиnиn 314.2-cи maddяsиnя gюrя: «Eynи яmяllяr ehtиyatsыzlыqdan zяrяrчяkmиш шяхsиn юlцmцnя vя ya dиgяr aьыr nяtиcяlяrя sяbяb оlduqda - beш иlяdяk mцddяtя azadlыqdan mяhrum etmя иlя cяzalandыrыlыr». Mцяssиsя яrazиsиndя, yaхud оndan kяnarda хиdmяtи vяzиfяnиn, yaхud mцяssиsя rяhbяrlиyиnиn gюstяrишиnиn иcrasы zamanы baш verяn hadиsяlяr иstehsalat zяdяlяnmяsи adlanыr. Aьыr vя zяrяrlи иш шяraиtиndя baш verяn хяstяlиklяr peшя хяstяlиklяrи adlanыr. Tяhlцkяsиzlиk teхnиkasы, yanьыn tяhlцkяsиzlиyи, vя иstehsalat sanиtarиyasы tяlиmatlarыnыn, qayda vя nоrmalarыnыn pоzulmasы иш zamanы zяdяlяnmяyя, zяhяrlяnmяyя vя peшя хяstяlиklяrиnя sяbяb оlur. Mцхtяlиf Teхnиkи sяbяblяr: a) teхnоlоjи prоsesиn qeyrи mцkяmmяllиyи (layиhяnиn dяqиq оlmamasы, avadanlыq, qurьu vя meхanиzmlяrиn dцzgцn quraшdыrыlmamasы, prоsesиn dцzgцn aparыlmamasы vя s.); b) avadanlыq vя meхanиzmlяrиn nasazlыьы; c) avadanlыьыn иstиsmarы, yaхud tяmиrи zamanы ишlяdиlяn alяt vя tяrtиbatlarыn nasazlыьы; ч) чяpяrlяmяlяrиn vя qоruyucu vasиtяlяrиn yохluьu; d) qurьu vя avadanlыq yerlяшdиrиlmиш sahяnиn darыsqallыьы vя s. Tяшkиlatи sяbяblяr: a) яmяyиn qeyrи - dцzgцn tяшkиlи (яmяk rejиmиnиn sяmяrяsиzlиyи, ишиn gяrgиnlиyи vя s.); b) иш yerиnиn, keчиdlяrиn vя yоllarыn sяlиqяsиz saхlanmasы; c) fяhlя vя qulluqчularыn teхnоlоjи prоsesи pиs mяnиmsяmяsи, tяhlцkяsиzlиk teхnиkasыnыn, yanьыn tяhlцkяsиzlиyиnиn vя яmяk gиgиyenasыnыn zяиf tяlиm оlunmasы; ч) teхnоlоjи prоsesиn pоzulmasы, prоsesя zяиf nяzarяt edиlmяsи; d) ишя uyьun gяlmяyяn alяt vя tяrtиbatыn tяtbиqи; e) tяhlцkяsиzlиk teхnиkasыnыn tяlиmatыna яmяl edиlmяmяsи; 19 я) tяhlцkяlи иш цsullarыnыn tяtbиqи, яmяk иntиzamыnыn pоzulmasы; f) fяrdи mцhafиzя vasиtяlяrиndяn иstиfadя edиlmяmяsи; g) fяhlяlяrdяn sиstematиk оlaraq aьыr ишlяrdя vя яlavя vaхtlarda иstиfadя edиlmяsи vя s. nыn, fиzиkи vя hцquqи шяхslяrиn tяsиs etdиklяrи mцlkиyyяt vя tяшkиlatиhцquqи fоrmasыndan asыlы оlmayaraq Respublиkanыn яrazиsиndя yerlяшяn bцtцn mцяssиsяlяrdя, иdarяlяrdя, tяшkиlatlarda, elяcя dя mцяssиsя yaradыlmadan ишчиlяrlя яmяk mцqavиlяsи baьlanmыш иш yerlяrиndя, hяmчиnиn оnun hцdudlarыndan kяnarda fяalиyyяt gюstяrяn Azяrbaycan Respublиkasыnыn sяfиrlиklяrиndя, kоnsulluqlarыnda, beynяlхalq sularda Azяrbaycan Respublиkasыnыn bayraьы altыnda цzяn gяmиlяrdя, шelf qurьularыnda vя dиgяr иш yerlяrиndя tяtbиq edиlиr vя hяmчиnиn ишяgюtцrяnиn хammalыndan (materиalыndan), иstehsal vasиtяlяrиndяn иstиfadя etmяklя яmяk funksиyasыnы evиndя yerиnя yetиrяn ишчиlяrя шamиl edиlиr. Bu Qaydalar Azяrbaycan Respublиkasыnыn хarиcи dюvlяtlяrlя, beynяlхalq tяшkиlatlarla baьladыьы mцqavиlяdя baшqa hal nяzяrdя tutulmadыqda, mцvafиq хarиcи dюvlяtlяrиn fиzиkи vя hцquqи шяхslяrиn, beynяlхalq tяшkиlatlarыn, elяcя dя vяtяndaшlыьы оlmayan шяхslяrиn Azяrbaycan Respublиkasыnda tяsиs etdиklяrи vя qanunverиcиlиkdя nяzяrdя tutulmuш qaydada dюvlяt qeydиyyatыna alыnыb, fяalиyyяt gюstяrяn иш yerlяrиndя heч bиr шяrt qayulmadan tяtbиq edиlиr. Bu Qaydalar dюvlяt qulluqчularыna, habelя prоkurоrluq, pоlиs vя dиgяr hцquq-mцhafиzя оrqanlarыnыn qulluqчularыna оnlarыn hцquqи statusunu tяnzиmlяyяn nоrmatиv hцquqи aktlarla mцяyyяn оlunmuш хцsusиyyяtlяr nяzяrя alыnmaqla (яgяr gюstяrиlяn aktlarla hяmиn qulluqчularыn яmяk, sоsиal vя иqtиsadи hцqцqlarы bцtцnlцklя яhatя оlunmayыbsa), иs- Sanиtarиya-gиgиyena sяbяblяrи: a) qeyrи-nоrmal meteоrоlоjи шяraиt (havanыn temperaturu, nяmlиyи, tяzyиqи vя aхыn sцrяtи, яlverишsиzlиyи), иstиlиk шцalanmasы; b) hava mцhиtиnиn zяrяrlи оlmasы (zяhяrlи buхar, qaz vя tоzlarla чиrklяnmяsи); c) qeyrи - sяmяrяlи ишыqlanma; ч) zяrяrlи шцalanma (radиоaktиv, rentgen, ultrabяnюvшяyи шцalanma, elektrиk, maqnиt sahяsи vя s.); d) sяs-kцy vя tиtrяyиш; e) sanиtarиya vя gиgиyena qaydalarыnыn pоzulmasы vя s. Azяrbaycan Respublиkasы Яmяk Mяcяllяsиnиn 217-cи maddяsиnя яsasяn Azяrbaycan Respublиkasы яrazиsиndя иstehsalatda baш verяn bяdbяхt hadиsяlяrиn tяhqиq edиlmяsиnиn vя uчоta alыnmasыnыn vahиd qaydasыnы mцяyyяn edяn «Ыstehsalatda baш verяn bяdbяхt hadиsяlяrиn tяhqиqи vя uчоta alыnmasы Qaydalarы» hazыrlanmыш vя Azяrbaycan Respublиkasы Nazиrlяr Kabиnetиnиn 2000-cи иl 28 fevral tarихlи 27 saylы Qяrarы иlя tяsdиq edиlmишdиr. Bu Qaydalarыn tяsиr vя tяtbиq daиrяsи чох genиш оlub Respublиkanыn bцtцn sahяlяrиnи яhatя edиr. Belя kи, bu Qaydalar qanunverиcиlиklя mцяyyяn edиlmиш qaydada Azяrbaycan Respublиkasыnыn mцvafиq hakиmиyyяt оrqanlarы20 tehsalat tяcrцbяsи keчяn hяrbи qulluqчulara, mяhkяmя hюkmlяrиnиn иcrasы yerlяrиndя ишlяyяn mяhkumlara, tяbии fяlakяtиn nяtиcяlяrиnиn aradan qaldыrыlmasыna, habelя hяrbи vя fюvqяladя vяzиyyяt rejиmиndя ишlяrиn gюrцlmяsиnя cяlb edиlяn шяхslяrя шamиl edиlиr. Bu Qaydalar hяrbи hиssяdя qulluq edяn hяrbи qulluqчulara, mяhkяmя hakиmlяrиnя, Azяrbaycan Respublиkasы Mиllи Mяclиsиnиn deputatlarыna, bяlяdиyyяlяrя seчиlmиш шяхslяrя, хarиcи юlkяnиn hцquqи шяхsи иlя hяmиn юlkяdя яmяk mцqavиlяsи baьlayыb яmяk funksиyasыnы Azяrbaycan Respublиkasыnda fяalиyyяt gюstяrяn mцяssиsяdя yerиnя yetиrяn яcnяbиlяrя, elяcя dя pоdrat, tapшыrыq, kоmиsyоn, mцяllиflиk vя baшqa mцlkи-hцquqи mцqavиlяlяr цzrя ишlяrи yerиnя yetиrяn шяхslяrя шamиl оlunmur. Bяdbяхt hadиsяlяr иstehsalatla яlaqяlи vя яlaqяsиz оlur. Ыstehsalatda baш verяn bяdbяхt hadиsяlяrиn tяdqиqи aшaьыdakы hallarda aparыlыr: • яmяk vяzиfяlяrиnи yerиnя yetиrяrkяn (о cцmlяdяn ezamиyyяt zamanы), hяmчиnиn mцdrиyyяtиn tapшыrыьы оlmadan belя mцяssиsяnиn mяnafeyи цчцn hяr hansы fяalиyyяt gюstяrяrkяn; • mцяssиsяyя mяхsus vя mцяssиsяnиn mцqavиlяsи (sиfarиши) яsasыnda kяnar tяшkиlatlardan verиlmиш nяqlиyyatlarda ишя gedяrkяn yaхud ишdяn qayыdarkяn; • mцяssиsяnиn яrazиsиndя, yaхud baшqa иш yerиndя иш vaхtы mцяyyяn edиlmиш fasиlяlяr dя daхиl оlmaqla, ишчи ишя baшlamazdan яv- vяlkи vя ya иши qurtarыb mцяssиsяdяn чыхan vaхt яrzиndя; • keчиrиldиyи yerdяn asыlы оlmayaraq, mцяssиsя tяrяfиndяn иmяclиk tяdbиrlяrи keчиrиldиyи mцddяtdя; • ишчи qanunverиcиlиklя nяzяrdя tutulmuш hallarda vя qaydada dюvlяt vя иctиmaи vяzиfяlяrиn yerиnя yetиrиlmяsиnя cяlb edиldиyи mцddяtdя; • иstehsal avadanlыqlarы vя оbyektlяrиndя qяza zamanы; • nюvbя иstиrahяtиndя оlan ишчиlяr (bяlяdчи, refrиjeratоr brиqadasыnыn ишчиsи, nюvbяdя оlan sцrцcц, dяnиz, чay vя hava nяqlиyyatlarыnыn ekиpaj цzvlяrи, nюvbя ekspedиsиya цsulu иlя ишlяyяnlяr vя baшqalarы) nюvbя (vaхta)qяsяbяsиnиn яrazиsиndя оlduqlarы vaхt; • ишчиlяr хиdmяt оbyektlяrиnиn arasыnda hяrяkяt etmяklя (иш vaхtы иctиmaи nяqlиyyatda yaхud pиyada gedяrkяn, hяmчиnиn ишяgюtцrяnиn (оnun vяzиfяlи шяхslяrиnиn) tapшыrыьыnы yerиnя yetиrяrkяn)fяalиyyяt gюstяrdиklяrи mцddяtdя; • ишяgюtцrяnиn yazыlы sяrяncamыna яsasяn, яmяk vяzиfяlяrиnи шяхsи mиnиk maшыnыnda yerиnя yetиrdиyи vaхt; • яmяk vяzиfяlяrиnи yerиnя yetиrяrkяn ишчиyя baшqa шяхs tяrяfиndяn bяdяn хяsarяtlяrи yetиrиldиkdя, yaхud о юldцrцldцkdя; • яmяk vяzиfяlяrиnи yerиnя yetиrяrkяn иtkиn dцшmяlяr, zяdяlяnmяlяr, peшя хяstяlиklяrи vя zяhяrlяnmяlяr, иstиvurmalar, yanmalar, dоnmalar, suda bоьulmalar, иldыrыm vurmalar, heyvan vя hяшaratlarla tяmas nяtиcяsиndя dяymиш zяdяlяnmяlяr, hяmчиnиn tяbии fяlakяtlяr (zяlzяlяlяr, sцrцшmяlяr, daшqыnlar, qasыrьalar vя s.)zamanы. 21 yцksяk оlan иstehsalatlar vя иш yerlяrиnиn sиyahыsы иlя aиdиyyatы цzrя ишя qяbul edиlяn ишчи mцtlяq ишяgюtцrяn tяrяfиndяn хяbяrdar edиlmяlиdиr. Ышя qяbul edиlяn ишчи иlя яmяk mцqavиlяsиnиn mцddяtи hяmиn ишdя peшя хяstяlиyиnя tutulmaьыn ehtиmal оlunduьu mцddяtи aшmamalыdыr. Belя kи, оnunla mцddяtlи яmяk mцqavиlяsи baьlanmalы, mцddяt bиtdиkdяn sоnra ишчи baшqa ишя keчиrиlmяlиdиr. Bu zaman ишчиnиn яvvяlkи оrta яmяk haqqы saхlanыlmalыdыr. Azяrbaycan Respuбlиkasы Яmяk Mяcяllяsиnиn 225-cи maddяsиndя nяzяrdя tuтulmuш sоsиal sыьоrta ишчиlяrи иstehsalatda bяdbяхt hadиsяlяrdяn vя peшя хяstяlиklяrиndяn sыьоrtalanmaq цчцn иstиfadя оlunan иcbarи sоsиal sыьоrta fоrmasыdыr. Belя kи, ишяgюtцrяn hяyat цчцn yцksяk tяhlцkя mяnbяyи оlan, habelя maшыn, meхanиzm, qurьu, elektrиk avadanlыqlarы, partlayыш vя yanьыn tяhlцkяsи yцksяk оlan иш yerlяrиndя чalышan ишчиlяrи gяlяcяkdя baш vermя ehtиmalы yцksяk оlan bяdbяхt hadиsяdяn sыьоrtalamaьы юz юhdяsиnя gюtцrmяlиdиr. Оna gюrя dя hяyat цчцn rиsk mюvcud оlan tяhlцkяlи иш yerlяrиndя чalышan ишчиlяr яmяk mцqavиlяsи (kоntrakt) baьlayarkяn ишяgюtцrяndяn иcbarи sоsиal sыьоrta оlunmalarыnы tяlяb etmяlяrи оnlarыn sоsиal mяnafelяrиnя tam uyьundur vя qanuna zиdd deyиldиr. Bundan яlavя ишяgюtцrяnlя яmяk kоllektиvи arasыnda baьlanan kоllektиv mцqavиlяlяrdя иcbarи sоsиal sыьоrtaya cяlb оlunan ишчиlяrиn sиyahыsы vя sыьоrta haqqы mцяyyяn оluna bиlяr. Sоnra иsя Ишчиnиn яmяyиn mцhafиzяsи hцququnun hяyata keчиrиlmяsи цчцn tяmиnatlar Иstehsalat qяzasы vя yaхud peшя хяstяlиyи nяtиcяsиndя saьlamlыьы pоzulmuш ишчиyя vя ya bu sяbяbdяn hяlak оlmuш ишчиlяrиn aиlя цzvlяrиnя tяqsиrkar mцяssиsя tяrяfиndяn ишчиyя dяymиш zиyana gюrя maddи юdяnиш оlmalыdыr. Dяymиш zяrяrиn яvяzиnиn zяrяrчяkяnя vя yaхud zяrяrя gюrя юdяnc almaq hцqцquna malиk оlan шяхslяrя юdяnиlmяsи цчцn mцvafиq шяrtlяrdяn bиrи dя ишчиnиn hяmиn tяшkиlatla яmяk mцnasиbяtlяrиnиn оlmasыdыr. Belя kи, ишчиlяrиn яmяyиn mцhafиzяsи hцquqlarыnыn tяmиn edиlmяsи цчцn ишчи иlя baьlanan яmяk mцqavиlяsи Яmяk Mяcяllяsиnиn ЫЫЫ bюlmяsиndя mцяyyяn edиlmиш яmяyиn mцhafиzяsи nоrmalarыnыn tяlяblяrиnя uyьun оlmalыdыr vя ишяgюtцrяn tяrяfиndяn ишчиnиn saьlam vя tяhlцkяsиz яmяk шяraиtиnя tяmиnat verиlmяsи barяdя юhdяlиyи gюstяrиlmяlиdиr (ЯM, maddя 224). Lakиn hal-hazыrda юlkяmиzdя яmяk mцqavиlяlяrи baьlanmadan fяalиyyяt gюstяrяn mцяssиsяlяr fяalиyyяt gюstяrиrlяr kи, bunun da bиr чох оbyektиv vя subyektиv sяbяblяrи vardыr. Ышяgюtцrяnlя mцvafиq qaydada яmяk mцqavиlяsи baьlanыlmadan fяalиyyяt gюstяrяrkяn mцяssиsяnиn zяrяrчяkяn qarшыsыnda maddи mяsulиyyяt mяsяlяsи Azяrbaycan Respublиkasыnыn mцlkи qanunverиcиlиyиnя mцvafиq hяll edиlиr. Яmяk Mяcяllяsиnиn 211-cи maddяsиndя qeyd оlunan ишчиlяrиn peшя хяstяlиyиnя tutulmasы ehtиmalы 22 tarихlи 122 nюmrяlи Fяrmanыnыn иcrasыnы tяmиn etmяk mяqsяdи иlя Azяrbaycan Respublиkasыnыn Nazиrlяr Kabиnetи tяrяfиndяn qяrara alыnmыш vя mцvafиq qaydada tяsdиq edиlmиш sиyahыlarыn adlarы aшaьыda verиlиr. tяrяflяrиn иradяsиndяn asыlы оlaraq иstяnиlяn sыьоrta fяalиyyяtи hяyata keчиrяn sыьоrta tяшkиlatы иlя sыьоrta ишtиrakчыlarыnы qane edяn шяrtlяr daхиlиndя sыьоrta mцгavиlяsи baьlanыla bиlяr. Yuхarыda qeyd оlunan hallardan яlavя Яmяk Mяcяllяsиnиn 211cи maddяsиndя nяzяrdя tutulan vя hяyat цчцn yцksяk tяhlцkя mяnbяyи оlan иstehsal vя qeyrи-иstehsal sahяlяrи цzrя dя чalышan ишчиlяrиn иcbarи sоsиal sыьоrtasы ишяgюtцrяn tяrяfиndяn mцtlяq hяyata keчиrиlmяlиdиr. Eynи zamanda bu ишчиlяrlя яmяk mцqavиlяsи baьlanarkяn, ишяgюtцrяnиn hesabыna оnlar hюkmяn иlkиn tиbbи mцayиnяdяn, sоnralar иsя vaхtaшыrы иcbarи tиbbи mцayиnяdяn keчиrиlmяlиdиrlяr (Яmяk Mяcяllяsи - maddя 226). Ыcbarи tиbbи mцayиnяdяn keчmяkdяn bоyun qaчыran, vя ya hяkиm kоmиssиyalarыnыn tюvsиyyяlяrи yerиnя yetиrmяyяn ишчиlяr barяdя ишяgюtцrяn Яmяk Mяcяllяsиnиn 62-cи maddяsиnя яsaslanaraq ишdяn kяnar edиlmяyя qяdяr cяza tяdbиrи gюrя bиlяr. Qeyd оlunan иш yerlяrиnиn, habelя hяmиn иш yerlяrиndя чalышan ишчиlяrиn sиyahыlarыnыn mцяyyяn оlunmasы vя aчыlышы Azяrbaycan Respublиkasы Nazиrlяr Kabиnetи tяrяfиndяn qяbul оlunmuш mцvafиq qяrara uyьun оlaraq tяsdиq edиlиr. Оna gюrя dя «Azяrbaycan Respublиkasы Яmяk Mяcяllяsиnиn tяsdиq edиlmяsи, qцvvяyя mиnmяsи vя bununla baьlы hцquqи tяnzиmlяnmя mяsяlяlяrи haqqыnda» Azяrbaycan Respublиkasы Qanununun tяtbиq edиlmяsи barяdя Azяrbaycan Respublиkasы Prezиdentиnиn 1999-cu иl 15 aprel Яmяyиn mцhafиzяsи nоrmalarыna vя qaydalarыna яmяl оlunmasыna nяzarяt vя ишяgюtцrяnlяrиn mяsulиyyяtи Azяrbaycan Respublиkasыnыn Kоnstиtusиyasы иlя nяzяrdя tutulmuш яmяk hцquqlarыnыn mцdafияsиnи tяmиn etmяk vя яmяk qanunverиcиlиyиnя яmяl оlunmasыna dюvlяt nяzarяtиnи hяyata keчиrmяk mяqsяdи иlя Azяrbaycan Respublиkasы Prezиdentиnиn «Azяrbaycan Respublиkasы Яmяk vя Яhalиnиn Sоsиal Mцdafияsи Nazиrlиyи nяzdиndя Dюvlяt Яmяk Mцfяttишlиyиnиn yaradыlmasы haqqыnda Fяrmanыna (27 yanvar 1997-cи иl №544)» яsasяn belя bиr оrqan yaradыlmыш vя Azяrbaycan Respublиkasы Nazиrlяr Kabиnetиnиn Qяrarы (31 aprel 1997-cи иl)иlя Яsasnamяsи tяsdиq edиlmишdиr. Azяrbaycan Respublиkasыnыn Яmяk Mяcяllяsиnиn 235-cи maddяsиndя qeyd оlunan яmяyиn mцhafиzяsи nоrmalarыnыn, qaydalarыnыn, habelя яmяyиn mцhafиzяsиnя daиr nоrmatиv - hцquqи aktlarыn tяlяblяrиnиn yerиnя yetиrиlmяsиnя nяzarяt dя Dюvlяt Яmяk Mцfяttишlиyи tяrяfиndяn hяyata keчиrиlиr. Bu оrqan tяrяfиndяn (оnun vяzиfяlи шяхslяrи) 23 vя иstиsmara qяbulu цzrя dюvlяt kоmиssиyalarыnыn ишиndя, иstehsalatda bяdbяхt hadиsяlяrиn tяhqиqиndя vя dиgяr mяsulиyyяt tяlяb edяn tяdbиrlяrиn hяyata keчиrиlmяsиndя ишtиrak edиrlяr. Qeyd etdиyиmиz kиmи, иstehsalatda baш verяn hadиsяlяrиn nяtиcяlяrи zamanы rast gяlиnяn hяr 3 halda yaradыlan Tяhqиqat Kоmиssиyasыnыn tяrkиbиnя hяmkarlar иttиfaqlarыnыn nцmayяndяlяrи dя kоmиssиya цzvц kиmи daхиl edиlиrlяr. Nяzяrя alsaq kи, хцsusи tяhqиqat aktы tяrtиb edиlяn zaman kоmиssиyanыn hяr bиr цzvц юz rяyиnи yazыlы шяkиldя tяqdиm edиr vя akt kоmиssиyanыn bцtцn цzvlяrи tяrяfиndяn иmzalanыr, оnda zяrяrчяkяnиn taleyиnиn hяmkarlar иttиfaqlarыnыn nцmayяndяlяrиnиn tяшяbbцskarlыьынdan, prиnsиpиallыьыndan, иqtиsadи vя hцquqи savadыndan, eynи zamanda dиgяr mцsbяt keyfиyyяtlяrя malиk оlmalarыndan asыlы оlmasы aydыn gюrцnяr. Bundan baшqa, vяzиfяlи шяхslяr tяrяfиndяn яmяyиn mцhafиzяsи tяlяblяrи pоzulduqda, иstehsalatda baш vermиш bяdbяхt hadиsяlяrи gиzlяtdиkdя hяmkarlar иttиfaqlarы tяqsиrkar шяхslяrиn mяsulиyyяtя cяlb edиlmяsи цчцn dюvlяt оrqanlarы qarшыsыnda mяsяlя qaldыra bиlяr. Eynи zamanda, Яmяk Mяcяllяsиnиn 237-cи maddяsиnnя gюrя: «Ышчиlяrиn saьlamlыьы vя hяyatы цчцn bиlavasиtя tяhlцkя yarandыqda hяmkarlar иttиfaqlarыnыn hцququ var kи, яmяyиn mцhafиzяsи цzrя kоnstruksиya чatышmazlыqlarы оlan maшыnlarыn, meхanиzmlяrиn vя dиgяr mяhsul nюvlяrиnиn иstehsalыnы, иn- qяbul edиlяn qяrarlar hюkmяn иcra edиlmяlиdиr. Eynи zamanda qarшы tяrяf bu qяrarlardan qanunla mцяyyяn edиlmиш qaydada mяhkяmя оrqanlarыna шиkayяt edя bиlяr. Яmяyиn mцhafиzяsи nоrmalarыnыn, qaydalarыnыn, habelя яmяyиn mцhafиzяsиnя daиr nоrmatиv hцquqи aktlarыn tяlяblяrиnиn yerиnя yetиrиlmяsиnя, eynи zamanda яmяk qanunverиcиlиyиnя яmяl edиlmяsиnя dюvlяt оrqanlarы иlя yanaшы оlaraq иctиmaи nяzarяtи яmяk kоllektиvlяrиnиn mцvяkkиl etdиklяrи шяхslяr vя hяmkarlar иttиfaqlarы tяшkиlatlarыnыn nцmayяndяlяrи hяyata keчиrиrlяr (Яmяk Mяcяllяsи 236-cы maddя). Bu шяхslяrиn иш yerlяrиndя яmяyиn mцhafиzяsи vяzиyyяtиnи maneяsиz yохlamaq, aшkara чыхarыlmыш pоzuntularыn aradan qaldыrlmasыnы vяzиfяlи шяхslяrdяn tяlяb etmяk, habelя tяqsиrkar шяхslяrиn mяsulиyyяtя cяlb edиlmяsи barяdя ишяgюtцrяn qarшыsыnda mяsяlя qaldыrmaq hцququ vardыr vя ишяgюtцrяn оna hяr hяftя оrta яmяk haqqыnы юdяmяklя иш vaхtыnda azы иkи saat vaхt ayыrmalыdыr. Azяrbaycan Respublиkasыnыn Яmяk Mяcяllяsиnиn 237-cи maddяsиndя gюstяrиlиr kи, яmяyиn mцhafиzяsи цzrя nоrmatиv aktlarыn hazыrlanmasыnda vя mцяyyяn edиlmиш qaydada hяmkarlar иttиfaqlarы kоmиtяlяrи иlя razыlaшdыrыlmamыш aktlarыn qцvvяyя mиnmяsиnя qarшы mцvafиq dюvlяt оrqanlarы vasиtяsиlя etиraz edя bиlяrlяr. Bиr sыra dиgяr vяzиfяlяrlя yanaшы оlaraq hяmkarlar иttиfaqlarыnыn nцmayяndяlяrи иstehsal оbyektlяrиnиn vя vasиtяlяrиnиn sыnaьы 24 qыnda» Яsasnamя tяsdиq оlunmuшdur. AHЫK-иn Ыcraиyyя Kоmиtяsиnиn 23 may 2001-cи иl tarихlи (Prоtоkоl №23 b. 8. я) qяrarыna 6 №-lи яlavя иlя «Hяmkarlar Ыttиfaqы Kоmиtяsиnиn Яmяyиn Mцhafиzяsи Kоmиssиyasы Haqqыnda» Яsasnamя tяsdиq оlunmuшdur. AHЫK-иn Иcraиyyя Kоmиtяsиnиn 23 may 2001-cи иl tarихlи (Prоtоkоl №23 b. 8. я) qяrarыna 7 №-lи яlavя иlя «Hяmkarlar Иttиfaqы Kоmиtяsиnиn Яmяyиn Цzrя Иctиmaи Mцvяkkиl Haqqыnda» Яsasnamя tяsdиq оlunmuшdur. Azяrbaycan Respublиkasы Яmяk Mяcяllяsиnиn 239-cu maddяsиnиn 3-cц hиssяsиnя uyьun оlaraq, «Ыstehsalat qяzasы vя yaхud peшя хяstяlиyи nяtиcяsиndя saьlamlыьы pоzulmuш ишчиyя vя ya bu sяbяbdяn hяlak оlmuш ишчиlяrиn aиlя цzvlяrиnя юdяnclяrиn verиlmяsи Qaydalarыnыn, шяrtlяrиnиn vя mяblяьиnиn tяsdиq edиlmяsи haqqыnda» Azяrbaycan Respublиkasы Nazиrlяr Kabиnetиnиn 9 yanvar 2003-cц иl tarихlи 3№-lи Qяrarы qцvvяyя mиnmишdиr. Яmяk vяzиfяlяrиnи yerиnя yetиrяrkяn хяsarяt almыш, peшя хяstяlиyиnя tutulmuш ишчиlяrя vя yaхud bu sяbяblяrdяn hяlak оlmuш ишчиlяrиn aиlяlяrиnя mцяssиsяlяr, иdarяlяr, tяшkиlatlar tяrяfиndяn zяrяrиn юdяnиlmяsи haqqыnda yuхarыda adlarы чяkиlяn sяnяdlяrdя яtraflы vя genиш mяlumat verиlmишdиr. Bununla yanaшы оlaraq, охucularы maraqlandыracaq bяzи mяsяlяlяr barяdя mяlumatlarыn verиlmяsиnя чalышacaьыq. Bиldиyиmиz kиmи, иstehsalat sanlarыn saьlamlыьыna zяrяrlи tяsиr gюstяrяn materиallarыn, teхnиkи vя teхnоlоjи vasиtяlяrиn tяtbиqиnи, habelя яmяyиn mцhafиzяsи haqqыnda qanunverиcиlиyя zиdd оlan ишlяrи vя ишяgюtцrяn tяrяfиndяn qяbul edиlmиш qяrarlarыn fяalиyyяtиnиn dayandыrыlmasы barяdя яmяk qanunverиcиlиyиnя яmяl оlunmasыna dюvlяt nяzarяtиnи hяyata keчиrяn оrqan qarшыsыnda mяsяlя qaldыrsыn». Yuхarыda deyиlяnlяrи nяzяrя alaraq, hяmkarlar иttиfaqlarыnыn vя яmяk kоllektиvlяrиnиn mцvяkkиl etdиklяrи шяхslяrиn seчkиlяrи zamanы ишчиlяr tяrяfиndяn daha cиddи vя daha aktиv шяkиldя ишtиrak dиlяrяk юz hцquqlarыnыn mцdafияsиnи bu иши bacaranlara hяvalя etmяlяrиnиn ишчиlяrя yalnыz mцsbяt tяsиrи оlacaьыnы yaddan чыхarmamalыdыrlar. Иctиmaи nяzarяtиn hяyata keчиrиlmяsиnиn nоrmatиv hцquqи sяnяdlяrи Azяrbaycan Hяmkarlar Ыttиfaqlarы Kоnfederasиyasыnыn (AHЫK) Ыcraиyyя Kоmиtяsиnиn tяsdиq etdиyи Яsasnamяlяrdяn иbarяtdиr. AHЫK-иn Иcraиyyя Kоmиtяsиnиn 23 may 2001-cи иl tarихlи (Prоtоkоl №23 b. 8. я) qяrarыna 3 №-lи яlavя иlя «Яmяk Qanunverиcиlиyиnя Rиayяt Оlunmasы Цzrя Hяmkarlar Ыttиfaqlarы Tяrяfиndяn Ыctиmaи Nяzarяtиn Tяшkиlи vя Hяyata Keчиrиlmяsи Haqqыnda» Яsasnamя tяsdиq оlunmuшdur. AHИK-иn Ыcraиyyя Kоmиtяsиnиn 23 may 2001-cи иl tarихlи (Prоtоkоl №23 b. 8. я) qяrarыna 4 №-lи яlavя иlя «Яmяk Qanunverиcиlиyиnя Rиayяt Оlunmasы Цzrя Hяmkarlar Ыttиfaqы Kоmиtяsиnиn Ыctиmaи Nяzarяt Kоmиssиyasы Haq25 saьlamlыьыnыn pоzulmasы иlя baьlы яlavя чяkdиyи хяrclяr verиlиr. Belя kи: • яgяr ишчи яmяk qabиlиyyяtиnи иtиrmишdиrsя яmяk qabиlиyyяtиnи иtиrmяmишdяn яvvяlkи gцn malиk оlduьu оrta aylыq яmяk haqqыnыn baш vermиш bяdbяхt hadиsя nяtиcяsиndя mяhrum оlduьu peшя яmяk qabиlиyyяtиnиn faиzи mиqdarыnda mцяyyяnlяшdиrиlиr; • яgяr ишчи hяlak olmuшdursa яmяk qabиlиyyяtиnи иtиrmяmишdяn яvvяl malиk оlduьu оrta aylыг яmяk haqqыnыnыn 100% mиqdarыnda юdяnиш mцяyyяn edиlиr vя Azяrbaycan Respublиkasы Mцlkи Mяcяllяsиnиn 1121-cи maddяsиnя яsasяn mцяyyяn edиlmиш hяmиn юdяnиши almaq hцququ оlan шяхslяrя чatdыrыlыr. Aylыq юdяncиn mяblяьи mцяyyяnlяшdиrиlяrkяn иstиfadя edиlяn оrтa aylыq яmяk haqqы hesablanarkяn ишчи hяlak оlmamышdan vя ya яmяk qabиlиyyяtиnи иtиrmяmишdяn яvvяlkи 12 tяqvиm ayы яrzиndя malиk оlduьu яmяk haqlarыnыn cяmиnиn 12-yя nиsbяtи gюtцrцlцr. Иstehsalatda яmяk хяsarяtи иlя яlaqяdar юdяnиlяn zяrяrя gюrя aylыq юdяncиn mиqdarыnыn hesablanmasыnda gюtцrцlяn оrta яmяk haqqы mцяyyяn edиlяrkяn nяzяrя alыnan vя alыnmayan юdяnclяrиn sиyahыsы «Mяzunиyyяt vaхtы цчцn оrta яmяk haqqыnыn hesablanmasы zamanы nяzяrя alыnan vя alыnmayan юdяnclяrиn mцяyyяn edиlmяsи vя mяzunиyyяt vaхtы цчцn оrta яmяk haqqыnыn яmsallaшdыrыlmasы qaydasыnыn tяsdиq edиlmяsи barяdя» Azяrbaycan Respublиkasы Nazиrlяr Kabиnetиnиn 1999-cu иl 25 avqust tarихlи, qяzasы vя yaхud peшя хяstяlиyи nяtиcяsиndя saьlamlыьы pоzulmuш ишчиyя vя ya bu sяbяbdяn hяlak оlmuш ишчиlяrиn aиlя цzvlяrиnя tяqsиrkar mцяssиsя tяrяfиndяn ишчиyя dяymиш zиyana gюrя maddи юdяnиш оlmalыdыr. Цmumиyyяtlя, yaddan чыхarmaq lazыmdыr kи, dяymиш zяrяrиn яvяzиnиn zяrяrчяkяnя vя yaхud zяrяrя gюrя юdяnc almaq hцqцquna malиk оlan шяхslяrя юdяnиlmяsи цчцn mцvafиq шяrtlяrdяn bиrи dя ишчиnиn hяmиn tяшkиlatla яmяk mцnasиbяtlяrиnиn оlmasыdыr. Lakиn hal-hazыrda юlkяmиzdя bu sahяdя prоblemlяr mюvcuddur kи, bunun da bиr чох оbyektиv vя subyektиv sяbяblяrи vardыr. Lakиn bu baшqa sюhbяtиn mюvzusu оlduьu цчцn bu mяsяlяyя genиш yer vermяsяk dя qeyd etmяlиyиk kи, ишяgюtцrяnlя mцvafиq qaydada яmяk mцqavиlяsи baьlanыlmadan fяalиyyяt gюstяrяrkяn mцяssиsяnиn zяrяrчяkяn qarшыsыnda maddи mяsulиyyяt mяsяlяsи Azяrbaycan Respublиkasыnыn mцlkи qanunverиcиlиyиnя mцvafиq hяll edиlиr. Qaydalara gюrя: «Zяrяr mцяssиsяnиn gяlиrи hesabыna, bцdcяdяn malиyyяlяшяn mцяssиsяlяrdя иsя bцdcя vяsaиtи, yaхud bцdcяdяnkяnar vяsaиtlяr hesabыna юdяnиlmяlиdиr». Qeyd оlunan юdяnишиn verиlmяsи цчцn яsas оlan baшlыca sяnяd tяhqиqat aktы vя оna яlavя оlunan sяnяdlяrdиr kи, bu barяdя dя яvvяllяrdя mяlumat verиlmишdиr. Яmяk хяsarяtи almыш (яmяk qabиlиyyяtи zяиflяmиш vя ya hяlak оlmuш) шяхsя qanunverиcиlиkdя nяzяrdя tutulmuш qaydada aylыq юdяnclяr, habelя 26 37 saylы Qяrarыnыn 1 saylы яlavяsиnя uyьun оlaraq mцяyyяn edиlиr . Qaydalara яsasяn, иstehsalatda яmяk хяsarяtи иlя яlaqяdar юdяnиlяn zяrяrя gюrя aylыq юdяnclяrиn mиqdarы qanunverиcиlиklя mцяyyяn оlunmuш qaydada tяqsиrkar mцяssиsяdя ишчиlяrиn mиnиmum яmяk haqqы vя yaхud tarиf (vяzиfя) maaшlarыnыn kцtlяvи artыmы zamanы qanunverиcиlиklя mцяyyяn оlunmuш qaydada tяshиh edиlиr vя юdяnиlиr. Bu halda aylыq юdяnclяrиnиn mиqdarыnыn hesablanmasыnda gюtцrцlяn оrta яmяk haqqы zяrяrчяkяnиn hяmиn tяqsыrkar mцяssиsяdя ишlяdиyи peшя (vяzиfя) цzrя tarиf maaшыnыn kцtlяvи artыmыndan sоnra иkи aylыq faktиkи оrta яmяk haqqы hesabыndan mцяyyяn edиlиr vя gюstяrиlяn artыm gцnцndяn baшlayaraq юdяnиlиr. Hяmиn оrta aylыq яmяk haqqыnыn hesablanmasыnda nяzяrя alыnan vя nяzяrя alыnmayan юdяnclяrиn sиyahыsы «Оrta яmяk haqqы hesablanarkяn nяzяrя alыnan vя alыnmayan юdяnclяrиn Sиyahыsы» Azяrbaycan Respublиkasы Nazиrlяr Kabиnetиnиn 2000-cи иl 15 иyul tarихlи, 126 saylы Qяrarы иlя tяsdиq edиlmишdиr. Qanunverиcиlиyя яsasяn, «18 yaшыna чatmamыш zяrяrчяkяnиn aylыq юdяncиnиn mиqdarы mиnиmum яmяk haqqыnыn beш mиslиndяn az оla bиlmяz». Qaydalara gюrя, яmяk хяsarяtи иlя яlaqяdar tяqsиrkar mцяssиsя zяrяrчяkяnя Hяkиm Яmяk Ekspert Kоmиssиyasы tяrяfиndяn mцяyyяn edиlяn яlavя хяrclяrи (яrzaьыn, dяrmanlarыn яldя edиlmяsи, prоtezlяmя, оnlara хиdmяt etmя, zяrяrчя- kяnиn хиdmяt оlunduьu yerя vя gerиyя gedиш хяrcи, bяzи hallarda оnu mцшayяt edяn шяхs dя nяzяrя alыnmaqla sanatоrиya - kurоrt mцalиcяsи, хцsusи nяqlиyyat vasиtяsиnиn яldя оlunmasы vя оnlarыn яsaslы tяmиrи, yanacaьыn яldя edиlmяsи vя и.a.) юdяnmяlиdиr. Zяrяr dяymяsиndя tяqsиrkar оlan mцяssиsяnиn yenиdяn tяшkиl оlunduьu hallarda zяrяrчяkяnя hяmиn mцяssиsяnиn hцquqи varиsи tяrяfиndяn zяrяrиn яvяzи юdяnиlmяlиdиr. Eynи zamanda zяrяr dяymяsиndя tяqsиrkar оlan mцяssиsя lяьv edиldиyи halda da zяrяrчяkяnя qanunverиcиlиklя mцяyyяnlяшdиrиlmиш qaydada zяrяrиn яvяzи юdяnиlиr. Deyиlяnlяrlя baьlы tяrяflяr (zяrяrчяkяn vя tяqsиrkar mцяssиsя) arasыnda yaranan mцbahиsяlяr Azяrbaycan Respublиkasыnыn qanunverиcиlиyиnя uyьun оlaraq hяll edиlmяlиdиr. Яmяk Mяcяllяsиnиn 239-cu maddяsи иlя mцяyyяn edиlmиш hallarda юdяnclяrиn verиlmяsи qanunverиcиlиklя mцяyyяn edиlmиш qaydada sыьоrta оrqanlarыnda ишяgюtцrяn tяrяfиndяn иcbarи шяхsи sыьоrta оlunmuш ишчиlяrя шamиl оlunmur. Яmяyиn mцhafиzяsи qaydalarыnыn pоzulmasы, habelя яmяk шяraиtиnя gюrя zяrяrчяkmиш hяmиn ишчиlяrя vя оnlarыn aиlя цzvlяrиnя sыьоrta haqqы mцvafиq sыьоrta mцqavиlяsиndя nяzяrdя tutulan qaydada vя mяblяьdя юdяnиlиr. Qanunverиcиlиkdя иstehsalatda baш verяn bяdbяxt hadиsя vя ya peшя xяstяlиyи nяtиcяsиndя ишчиnиn saьlamlыьыna dяyяn zяrяrиn юdяnиlmяsи цчцn qanunverиcиlиk tяmиnatы27 nыn olmasыna baxmayaraq praktиkada mиnlяrlя иnsan bu vя ya dиgяr sяbябlяrя gюrя zяrяrиn яvяzиnи ala bиlmиrlяr. Bunun яsas sяbябlяrи ичяrиsиndя mцяssисяnиn lяьv edиlmяsи vя ya иstehsal prosesиnиn dayanmasы, mцяssиsяnиn юdяnиш qabиlиyyяtиnиn olmamasы kиmи sяbябlяr цstцnlцk tяшkиl edиr. Yaranmыш problemи qиsmяn aradan qaldыrmaq mяqsяdи иlя Azяrbaycan Respublиkasы Prezиdentи 2008-cи иl 4 avqust tarиxlи Fяrmanы иlя “Юzяllяшdиrиlяn vя иdarяetmяyя verиlяn dюvlяt mцяssиsяlяrиnиn иstehsalat qяzasы vя yaxud peшя xяstяlиyи nяtиcяsиndя saьlamlыьы pozulmuш ишчиsиnя vя ya bu sяbяbdяn hяlak olmuш ишчиsиnиn aиlя цzvlяrиnя vя hиmayяsиndя olan dиgяr шяxslяrя aylыq юdяnc цzrя borclarыnыn tяnzиmlяnmяsи Qaydalarыnы” tяsдиq etmишdиr. Bununla baьlы aшaьыda daha genиш mяlumat verиlяcяkdиr. Texnиkи tяhlцkяsиzlиk haqqыnda Qanun qяbul edиlmишdиr. Qanun mahиyyяt etиbarи иlя tяhlцkя potensиalы чox olan obyeкtlяrиn anlayышыnы verиr vя qanuna яlavя olunan sяnяddя bu obyektlяrиn sиyahыsы verиlиr. Bu qanun hяmичиnиn tяhlцkя potensиallы obyektlяrиnt layиhяlяшdиrиlmяsиnя, tиkиntиsиnя vя иstиsmara qяbul edиlmяsиnя texnиkи tяhlцkяsиzlиk tяlяblяrиnи mцяyyяn edиr. Belя obyektlяrиn иstиsmarыna daиr texnиkи tяhlцkяsиzlиk tяlяblяrиndяn bиrи dя ишчи heyяtиnя daиrdиr. Tяlяblяrdя gюstяrиlиr kи, belя obyektlяrи иstиsmar edяn hцquqи vя ya fиzиkи шяxslяr “tяhlцkя potensиallы obyektlяrdя ишчи heyяtlяrиnи kompleklяшdиrяrkяn onlarыn texnиkи tяhlцkяsиzlиk, vя иxtиsaslaшma tяlяblяrиnя, habelя qanunla mцяyyяnlяшdиrиlmиш dиgяr tяlяblяrя uyьunluьunu vя tиbbи cяhяtdяn yararlыьыnы tяmиn etmяlиdиr”. Lakиn monиtolrиnq чяrчиvяsиndя belя obyektlяrdя apardыьыmыz mцшahиdяlяr vя ишчиlяrlя aparыlan mцsahиbяlяr onu gюstяrиr kи, qanunun bu mцddяasыnda gюstяrиlяn tяlяblяrя yan яmяl edиlmиr, yaxud cиddи surяtdя яmяl edиlmиr. Nяtиcяdя bu tиplи obyektlяrdя qяza tяhlцkяsи vя ишчиlяrиn naшыlы ucbatыndan dиgяr tяhlцkя doьuran hadиsяlяrиn baш vermяsи hяmишя labцd olur. Qanunun tяlяbиnя gюrя tяhlцkя potensиallы obyektlяrdя чalышanlar “иldя bиr dяfяdяn az olmayaraq az olmamaq шяrtи иlя tиbbи mцayиnяdяn vя attestasиyadan keчmяlиdиr”. Tяbии kи, qanunun bu tяlяbиnиn yerиnя yetиrиlmяsиnя gюrя mяsulиyyяt ишяgюtцrяnиn цzяrиnя dцшцr. Mяhz ишяgюtцrяn ишчиlяrиn attestasи- Texnиkи tяhlцkяsиzlиk haqqыnda Azяrbaycan Respublиkasыnыn qanunu Tяhlцkя potensиallы obyektlяrиn tяhlцkяsиz иstиsmarыnыn hцquqи, иqtиsadи vя sosиal яsaslarыnы mцяyyяnlяшdиrmяk, hяmиn obyektlяrи иstиsmar edяn hцquqи vя fиzиkи шяxslяrиn bu obyektlяrdя baш verя bиlяcяk qяzalarыn qarшыsыnы almaьa vя baш vermиш qяzalarыn nяtиcяlяrиnи aradan qaldыrmaьa yюnялdяn fяalиyyяtlяrи tяnzиmlяmяk mяqsяdи иlя 28 yadan vaxtlы vaxtыnda keчmяsиnя gюrя mцvafиq tяdbиrlяr gюrmяlиdиr. Иnzиbatи Xяtalar Mяcяllяsиnиn 53.2. maddяsиnя gюrя иш yerlяrиnиn vя ишчиlяrиn attestasиyasыnы keчиrmяmяyя gюrя ишяgюtцrяnlяr 700 manatdan, 1200 manatadяk cяrиmя oluna bиlяrlяr. Bununla belя monиtorиnq zamanы hяm tяhlцkя potensиallы obyektlяrиn bиr чoxunda, hяm dя bu kateqorиyaya aиd olmayan mцяssиsяlяrdя иш yerlяrиnиn vя ишчиlяrиn attestasиyasы nяzяrdя tutulmuш mцddяtlяrdя vя nяzяrdя tutulmuш qaydalarda hяyata keчиrиlmиr. Ишчиlяrиn vaxtaшыrы tиbbи mцяayиnяdяn keчиrиlmяsиndя dя cиddи qцsurlar vardыr. Monиtorиnq nяtиcяsиndя bu qцsurlar яsasяn aшaьыdakыlardan иbarяt olmuшdur. • Ишяgюtцrяnlяr ишчиlяrи (bu яsasяn юzяl sektora aиddи) vaxtlы vaxtыnda tиbbи mцayиnяyя gюndяrmиr. Hяtta bиr чox bu tиplи mцяssиsяlяrя xиdmяt gюstяrяn konkret tиbb mцяssиsяsи yoxdur; • Tиbb mцяssиsяlяrиndя ишчиlяrиn tиbbи mцayиnяsиnя sяthи yanaшыlыr vя bяzи hallarda ишчиlяrlя razыlaшma яsаsыnda onlarыn tиbbи qцsurlarы mцvafиq sяnяddя gюstяrиlmиr. Qanundа hяmчиnиn tяhlцkя potensиallы obyektlяrdя texnиkи tяhlцkяsиzlиk tяlяblяrиnя rиayяt olunmasыna daxиlи nяzarяt, qяza sяbябlяриnиn texnиkи tяhqиqatы, texnиkи tяhlцkяsиzlиk ekspertиzasыna daиr mцddяalar da яks olunmuшdur. Bцtюvlцkdя qanunun beynяlxalq standartlara uyьun olmasыna baxmayaraq, onun tяtbиqи praktиkasыnda cиddи qцsurlar vardыr. Иstehsalatda baш verяn bяdbяxt hadиsяlяr vя peшя xяstяlиklяrи nяtиcяsиndя ишчиlяrиn saьлamlыьыna vurulan zяrяриn vя bu sяbябlяrdяn hяlak olaнlarыn aиlя цzvlяrиnя юdяnclяrиn verиlmяsи иlя baьlы olan normatиv sяnяdlяr Яmяk Mяcяllяsиnиn 239-cu maddяsиnя gюrя “Иstehsalatda baш vermиш bяdbяxt hadиsяdя vя ya peшя xяstяlиyиndя tяqsиrlи (tam vя ya qиsmяn) olan ишяgюtцrяn hяm ишчиyя xяsarяt yetиrиlmяsи vя ya saьlamlыьыnыn baшqa шяkиldя korlanmasы nяtиcяsиndя dяymиш zяrяrиn, hяm mцalиcя olunmasы цчцn чяkdиyи, hяm dя ona pensиya, mцavиnяtlяr verиlmяsи иlя яlaqяdar sosиal sыьorta orqanlarы tяrяfиndяn чяkиlяn xяrclяrиn elяcя dя Azяrbaycan Respublиkasыnыn Mцlkи Mяcяllяsи иlя mцяyyяn edиlmиш dиgяr яlavя xяrclяrиn яvяzиnи bцtюvlцkdя юdяmяlиdиr” Mяcяllяnиn 239-cu maddяsиnя gюrя hяmчиnиn “Ишяgюtцrяnиn tяqsиrи цzцndяn baш vermиш иstehsalat qяzasы vя yaxud peшя xяstяlиyи nяtиcяsиndя saьlamlыьы pozulmuш ишчиlяrя, habelя bu sяbяbdяn hяlak olmuш ишчиlяrиn aиlя цzvlяrиnя vя hиmayяsиndя olan dиgяr шяxslяrя qanunverиcиlиklя mцяyyяn edиlmиш qaydada dяymиш zяrяrя gюrя mцvafиq юdяnclяr юdяnиlmяlиdиr” Mяcяllяnиn bu maddяsиnиn шяrtlяrиnи tяmиn etmяk mяqsяdи иlя Nazиrlяр Kabиnetи tяrяfиndяn Иstehsalat qяzasы vя yaxud peшя xяstяlиyи nяtиcяsиndя saьlamlыьы pozulmuш ишчиyя vя ya bu sяbяbdяn hяlak olmuш ишчиnиn aиlя цzvlяrиnя юdяnишlяrиn verиlmяsи qay29 dalarы, шяrtlяrи vя mяblяьи mцяyyяnlяшdиrиlиr. Яvvяlkи praktиkada belя kateqorиyaya aиd olanlara hяm bиrdяfяlиk, hяm dя aylыq юdяnишlяr mцяyyяn olunurdu. Nazиrlяr Kabиnetиnиn 2003-cц иl 9 yanvar tarиxlи 3 nюmrяlи qяrarы иlя иstehsalatda baш verяn bяdbяxt hadиsя vя ya peшя xяstяlиyи nяtиcяsиndя saьlamlыьыnы иtиrяn шяxslяrя vя ya bu sяbяblяrdяn hяlak olan шяxslяrиn vяrяsяlяrиnя bиrdяfяlиk konpensasиyalarыn vя aylыq konpensasиyalarыn verиlmяsи praktиkasыna son qoyuldu. Яslиndя yuxarыda gюstяrиlяn sяbяblяrdяn saьlamlыьыna zяrяr dяymиш vя bu sяbяbdяn peшя-яmяk qabиlиyyяtи qиsmяn vя ya tam иtиrmиш шяxsяrя, habelя hяmиn sяbяblяrdяn hяlak olmuш шяxslяrиn vяrяsяlяrиnя dяymиш zяrяrи bиr dяfяlиk kompensasиya etmяk daha mяqsяdяuyьundur, nяиnkи onun aylыq konpensasиya шяkиlиndя юdяnиlmяsи. Belя kи, aylыq kompensasиyalarыn юdяnиlmяsиnиn davamlы шяkиldя olmasы heч dя hяmишя mцmkцn olmur. Burada rиsklяr daha bюyцkdцr. Bяdbяxt hadиsя vя ya peшя xяstяlиyи nяtиcяsиndя ишчиnиn saьlamlыьыna zяrяr vuran mцяssиsя lяьv olunduqda, mцяssиsяnиn mцlkиyyяtчиsи dяyишdиkdя vя ya mцяssиsя иlя baьlы hяr hansы hadиsя (mяsяlяn mцflиs olma) baш verdиkdя saьlamlыьыna zяrяr dяymиш ишчиyя vя ya bu sяbяlяrdяn hяlak olmuш ишчиnиn vяrяsяlяrиnя kompensasиyalarыn юdяnиши mцmkцn olmur, nяtиcяdя иnsanlarыn tяmиnatsыz qalыr. Hazыrda юlkяdя mиnlяrlя иnsan bu sяbяlяrdяn aylыq kopensasиyalarыnы ya tam ala bиlmиr, yaxud bu kopensasиya- larыn юdяnиши aylarla, bяzяn иsя иllяrlя hяyata keчиrиlmиr. Tяsяdцfи deyиldиr kи, mюvcud problemиn mиqyasыnы nяzяrя alaraq юlkя Prezиdentи 2008-cи иl 4 avqust tarиxlи Fяrmanы иlя “Юzяllяшdиrиlяn vя иdarяetmяyя verиlяn dюvlяt mцяssиsяlяrиnиn иstehsalat qяzasы vя yaxud peшя xяstяlиyи nяtиcяsиndя saьlamlыьы pozulmuш ишчиsиnя vя ya bu sяbяbdяn hяlak olmuш ишчиsиnиn aиlя цzvlяrиnя vя hиmayяsиndя olan dиgяr шяxslяrя aylыq юdяnc цzrя borclarыnыn tяnzиmlяnmяsи Qaydalarы”nы tяsдиq etmишdиr. Hяmиn qaydalara gюrя иstehsalatda bяdbяxt hadиsя vя ya peшя xяstяlиyи nяtиcяsиndя peшя -яmяk qabиlиyyяtиnи tam vя ya qиsmяn иtиrmиш шяxslяrя, vя ya bu sяbябlяrdяn hяlak olmuш шяxslяrиn vяrяsяlяrиnя dюvlяt bцdcяsи hesabыna mцavиnяtlяr tяyиn olunmuшdur. Lakиn bu Qaydalar yalnыz Fяrmanda gюstяrиlяn dюvlяt mцяssиsяlяrиnиn иstehsalat qяzasы vя yaxud peшя xяstяlиyи nяtиcяsиndя saьlamlыьы pozulmuш ишчиsиnя vя ya bu sяbяbdяn hяlak olmuш ишчиsиnиn aиlя цzvlяrиnя vя hиmayяsиndя olan dиgяr шяxslяrя aylыq юdяnc цzrя borclarыna шamиl olunur. Bu kateqorиyaya aиd olan aшaьыdakы mцяssиsяlяrя aиddиr: • Qaydalar qцvvяyя mиnяnяdяk юzяllяшdиrиlmяsи barяdя qяrar qяbul edиlmиш, lakиn юzяllяшdиrиlmяsи baшa чatmamыш dюvlяt mцяssиsяlяrи; • 2003-cц иl 27 sentyabr tarиxиndяn bu Qaydalar qцvvяyя mиnяnяdяk юzяllяшdиrиlmяsи baшa чatmыш dюvlяt mцяssиsяlяrи; 30 mцяyyяn problemlяr ortaya чыxarыr. Bu problemlяr иlk nюvbяdя aшaьыdakыlar ola bиlяr: • Bиr чox mцяssиsяlяr, xцsusяn dя orta vя kичиk mцяssиsяlяr bиrdяn-bиrя чox mиqdarda mцavиnяt (kompensasиya) юdяmяk qabиlиyyяtиndя olmurlar. Bu hal xцsusяn иstehsalatda baш verяn bяdbяxt hadиsя nяtиcяsиndя чoxsaylы ишчиnиn bиr vaxta xяsarяt alaraq peшя яmяk qabиlиyyяtиnи tam vя ya qиsmяn иtиrmяsи vя ya bu sяbябlяrdяn hяlak olmasы halыnda qeyrиmцmkцn olur. Nяzяrя alsaq kи, ишяgюtцrяn ишчиnиn saьlamlыьыna zяrяr vurduqda onun dиgяr xяrclяrиnи, o cцmlяdяn mцalиcя vя ya dяfn xяrclяrиnи dя юdяmяlиdиr, onda bu vяsaиtиn чox bюyцk olduьu aшkar gюrцnцr vя belя иrи xяrclяrи yalnыz bюyцk malиyyя иmkanlarыna malиk olan mцяssиsя vя ya шиrkяtlяr юdяmяk qabиlиyyяtиndя olurlar; • Aylыq kompensasиyalarыn юdяnиlmяsи zamanы яmяk haqlarы artdыqca юdяnиlяn kompensasиyalarыn da mиqdarы arta bиlиr. Lakиn bиrdяfяlиk kompensasиyalarыn юdяnиlmяsи zamanы sonradan sцrяtlи иnfиlyasиya prosesи getdиkdя vя alыnmыш vяsaиt dяyяrиnи иtиrdиkdя яlavя heч bиr vяsaиt юdяnиlmиr. Bu иsя kompensasиya alan шяxslяrиn rиsklяrиnи artыrыr; • Bиrdяfяlиk юdяnиlяn kompensasиyanыn mиqdarы nиsbяtяn чox olur. Belя kompensasиyanы alan шяxs ondan sяmяrяlи иstиfadя etmяklя hяr hansы bиr bиznes иши qura bиlяr. Lakиn bиr чox hallarda bu- • Qaydalar qцvvяyя mиnяnяdяk иdarяetmяyя verиlяn dюvlяt mцяssиsяlяrи. Bu Fяrmanыn иmzamlanmasы vя Qaydalarыn tяstиq olunmasы olduqca mцtяrяqqи bиr addыm olsa da problemи yalnыz qиsmяn hяll etmиш olur. Belя kи, bu aylыq mцavиnяtlяr hяmиn шяxslяrиn almalы olduqlarы real mяblяьlяrя uyьun deyиl, hamы цчцn bяrabяr шяuиldя mцяyyяn olunur. Fяrmana gюrя bu aylыq юdяnclяr: • peшя яmяk qabиlиyyяtи 29 faиzяdяk иtиrиldиkdя - 30 manat; • peшя яmяk qabиlиyyяtи 30 faиzdяn 59 faиzяdяk иtиrиldиkdя 40 manat; • peшя яmяk qabиlиyyяtи 60 faиzdяn 79 faиzяdяk иtиrиldиkdя 50 manat; • peшя яmяk qabиlиyyяtи 80 faиz vя daha чox иtиrиldиkdя - 60 manat; hяlak olduqda - 70 manat mцяyyяn olunmuшdur. Bцtюvlцkdя problemиn tam hяllи цчцn aylыq kompensasиya sиstemи bиrdяfяlиk kompensasиya sиstemи иlя яvяzlяnmяlиdиr. Hazыrda dцnyanыn bиr чox юlkяlяrиndя bu цsuldan иstиfadя olunur. Belя olan halda иstehsalat zяdяlяnmяsи vя ya peшя xяstяlиyи nяtиcяsиndя peшя -яmяk qabиlиyyяtиnи tam vя ya qиsmяn иtиrmиш шяxslяr vя ya bu sяbябlяrdяn hяlak olmuш шяxslяrиn vяrяsяlяrи яdalяtlи kompensasиya almaq hцquqlarыnы tяmиn etmиш olacaqdыr. Lakиn Aylыq kompensasиyalarыn bиrdяfяlиk kompensasиyalarla яvяzlяnmяsи dя 31 nun яksи dя baш verя bиlяr. Vяsaиtdяn qeyrи sяmяrяlи иstиfadя nяtиcяsиndя o tez vaxt яrzиndя tцkяnя bиlяr. Nяtиcяdя yenя dя kompensasиya alan шяxsиn rиsklяrи artыr. Gюstяrиlяn problemlяrя baxmayaraq kompensasиyanыn bиrdяfяlиk юdяnиlmяsи daha mяqbuldur. Ишяgюtцrяn юz vяzиfяsиnи yerиnя yetиrиr vя belяlиklя ядаlяtlи kopensasиya almaq hцququ tяmиn olunur. Sonrakы rиsklяrиn qarшыsыnыn alыnmasы иsя hяmиn kompensasиyadan sяmяrяlи иstиfadя edя bиlmяyяnиn шяxsи problemиnя чevrиlиr. Mцяssиsяlяrиn юdяmяk qabиlиyyяtиnиn olmamasыnыn qarшыsыnыn alыnmasыnыn яn mцtяrяqqи yolu иsя bиr чox юlkяlяrиn praktиkasыnda genиш yayыlan vя Azяrbaycan Respublиkasыnыn Qanunverиcиlиyи иlя yol verиlяn sыьorta sиstemиnиn tяtbиqиdиr. Юlkя qanunverиcиlиyиnя gюrя иstehsalat zяdяlяnmяsи vя ya peшя xяstяlиyи nяtиcяsиndя ишчиnиn saьamlыьыna dяymиш zяrяrя gюrя ишяgюtцrяn tam maddи mяsulиyyяt daшыyыr. Belя hadиsя baш verdиkdя ишяgюtцrяn onu юz vяsaиtи иlя юdяyя vя ya ишчиsиnи belя hallardan sыьоrtalaya bиlяr. Иkиncи halda юdяnишиn hяyata keчиrиlmяsи sыьorta шиrkяtиnиn цzяrиnя dцшяcяkdиr. Bu halыn tяtbиqи hяmчиnиn hazыrda иstehsalatda baш verяn bяdbяxt hadиslяrиn gиzlяdиlmяsиnиn dя qarшыsыnы alacaqdыr. Bu metodun tятbиqи hяmчиnиn bиr чox qeyrи formal иш yerlяrиnиn formallaшmasыna gяtиrиb чыxara bиlяr. 32 TИKИNTИ SEKTORUNDA ЯMЯYИN MЦHAFИZЯSИ VЯ TЯHLЦKЯSИZLИK TEXNИKASЫ QAYDALARЫNЫN POZULMASЫ NЯTИCЯSИNDЯ ИSTEHSALATDA BЯDBЯXT HADИSЯLЯRИN BAШ VERMЯSИNЯ ШЯRAИT YARADAN ЯSAS SЯBЯBLЯR цчцn иstиfadя olunmuшdur vя яsas mяlumat mяnbяyи sayыlmamышdыr. Monиtorиnq nяtиcяsиndя яldя olunan яsas qяnaяtlяr aшaьыdakыlardan иbarяt olmuшdur: Monиtorиnq чяrчиvяsиndя юlkяdя, яsasяn dя Bakы шяhяrиndя hяyata keчиrиlяn tиkиntи sahяlяrиndя monиtorиnqlяr keчиrиlmишdиr. Nяzяrя alaraq kи, tиkиntи sahяlяrиnя kяnar шяxslяrиn, bяzяn иsя hяtta dюvlяtиn nяzarяt hцququ olan orqanlarыnыn daxиl olmasы чяtиndиr. Monиtorиnq zamanы яsasяn daxиl olmadan kяnardan mцшahиdя, ишчиlяrlя ишdяn sonra strukturlaшmamыш иntervцlяr, fotoшяkиllяrиn чяkиlmяsи, kиmи цsullardan иstиfadя edиlmишdиr. Monиtorиnq яsasяn hцndцr mяrtяbяlи yaшayыш vя ya qeyrи-yaшayыш sahяlяrиnиn tиkиldиyи sahяlяrdя hяyata keчиrиlmишdиr. Bцtюvlцkdя 30 tиkиntи sahяsи monиtorиnqя cяlb edиlmишdиr. Monиtorиnq zamanы Kцtlяvи Иnformasиya Vasиtяlяrиndя tиkиntиlяrdя baш vermиш bяdbяxt hadиsяlяrlя baьlы materиallardan da иstиfadя edиlmишdиr. Lakиn bu mяlumatlar yalnыz dиgяr alяtlяr vasиtяsи иlя яldя olunan nяtиcяlяrиn tяstиqи Tиkиntи sektorunda, яsasяn dя yaшayыш vя qeyrи yaшayыш sahяlяrиnиn tиkиntиsи, tяmиrи vя rekonstruksиyasы иlя baьlы ишlяrиn hяyata keчиrиldиyи sahярlяdя Azяrbaycan Respublиkasыnыn Konstиutsиyasыnda, юlkяnиn tяrяfdar чыxdыьы mцvafиq beynяlxalq normalaрda, Яmяk Mяcяllяsиndя, Texnиkи tяhlцkяsиzlиk haqqыnda Qanunda vя яmяyиn mцhafиzяsиnя daиr dиgяr normatиv hцquqи aktlarda яks olunmuш norma vя standartlara яmяl olуnmуr. Nяtиcяdя hяr kяsиn яdalяtlи vя яlverишlи яmяk шяraиtиndя ишlяmяk hцququ pozulur. Bu hцququn pozulmasы иsя юz nюvbяsиndя иstehsalatda bяdbяxt hadиsяlяrя vя peшя xяstяlиklяrиnя gяtиrиb чыxarыr. Tиkиntи sahяlяrиndя hяyata keчиrиlяn monиtorиnq nяtиcяsиndя яl- 33 dя olunan qяnaяtlяr aшaьыdakыlar olmuшdur: • Tиkиntи шиrkяtlяrиnиn яksяrиyyяtиnиn, xцsusяn dя yцksяk mяrtяbяlи yaшayыш bиnalarы tиkяn vя ya belя bиnalarda tяmиr rekonstruksиya ишlяrи hяyata keчиrяn шиrkяtlяrиn (fиrma, mяhdud mяsulиyyяtlи cяmиyyяt vя s.) иxtиsaslaшmamasы. Юlkяdя baшlanmыш иntensиv tиkиntиlяr bu sahяnи nиsbяtяn tez vя yцksяk gяlиr gяtиrяn sahяyя чevиrmишdиr. Bu sяbяbdяn чoxsaylы tиkиntи шиrkяtlяrи, tиkиntи ишlяrи hяyata keчиrяn Mяhdud Mяsulиyyяtlи Cяmиyyяtlяr yaradыlmышdыr. Bu шиrkяt vя dиgяr qurumlarыn яksяrиyyяtиnиn heч bиr яvvяlkи vя oturuшmuш tяcrцbяsи yoxdur. Belя mцяssиsяlяrи tяsиs edяnlяrиn яksяrиyyяtи yalnыz bиr vя ya bиr neчя bиnanы tиkmяk vя dяrhal чoxlu vяsaиt яldя etmяk mяqsяdи gцdцrlяr. Tяcrцbяlи kadr potesиalыnыn olmamasы, ишчиlяrиn peшяlяr vя иxtиsaslarыnыn olmasы deyиl, onlarыn mиnиmal яmяk haqqы иlя ишlяmяyя razы olmalarы яsas gюtцrцlцr. • Tиkиntи norma vя qaydalarыna gюrя tиkиntи gedяn яrazиnиn чяpяrlяnmяsи demяk olar kи, яksяr mцяssиsяlяr tяrяfиndяn hяyata keчиrиlиr. Lakиn чяpяrlяmяlяr яksяrиyyяt hallarda standartlara uyьun deyиldиr. Xцsusяn dar kцчяlяrdя чяpяrlяmяlяr tиkиntи sahяsиnя demяk olar kи, bиtишиk tиkиlиr; • Tиkиntиnиn иdarя olunduьu иnzиbatи bиnalarыnda vя bиlavasиtя tиkиntи sahяlяrиndя kollektиv mцhafиzя vasиtяlяrи olan tяhlцkяsиzlиk plakatlarы vя nишanlarы иlя tяmиnat yox dяrяcяsиndяdиr. Mюvcud olan plakatlarыn vя nишanlarыn иsя heч dя hamыsы standartlara uyьun deyиldиr (юlчцlяrи, rяngи, yazыldыьы dиl vя s.). • Tиkиntиyя baшlanыlmazdan яvvяl mцvafиq иcra hakиmиyyяtи orqanы tяrяfиndяn иш yerиnиn attestasиyasы keчиrиlmиr. Belяlиklя dя иш yerиnиn яmяyиn mцhafиzяsи vя texnиkи tяhlцkяsиzlиk qaydalarыna uyьun olmasы, иstиfadя olunan avadanlыq vя qurьularыn fиzиkи vя mяnяvи cяhяtdяn aшыnыb-aшыnmamasы yoxlanыlmыr; • Belя mцяssиsяlяrdя tяhlцkяsиzlиk texnиkasы цzrя xцsusи mцhяdиs vяzиfяsи olmur. Ишчиlяr nяzяrdя tutulmuш qaydalara uyьun tяhlцkяsиzlиk texnиkasы qaydalarыna daиr tяlиmatlar almыrlar. Иstиfadя olunan texnиkи vasиtяlяrиn ишlяdиlmяsи цчцn tяlиmatlar olmur. Иш yerlяrиndя яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkяsиzlиk texnиkasы qaydalarыna яmяl edиlmяsиnи tяшvиq edяn яyanи vяsaиtlяr yerlяшdиrиlmиr. Ишчиlяr яksяrиyyяt hallarda xцsusи geyиm vasиtяlяrи иlя, xцsusяn dя qoruyucu dяbиlqя vя чяkmяlяrlя tяmиn olunmurlar; • Baш verяn bяdbяxt hadиsяlяr zamanы xяsarяt alma hallarыnы яngяllяmяk vя yaxud mиnиmuma endиrmяk цчцn ишчиlяrиn fяrdи mцhafиzя vasиtяlяrиndяn иstиfadя edиlmяsи zяиfdиr. Ишчиlяrиn яksяrиyyяtи dяbиlqяsиz, vя xцsusи чяkmяlяr vя geyиmlя tяmиn olunmamышdыr; • Tиkиntи sahяlяrиndя yanьыn vя dиgяr qяzalarыn baш verяcяyи halda ишчиlяrиn toplanma meydanчalarы yoxdur. Tиkиntи norma vя qaydalarыnda nяzяrdя tutulduьu 34 kиmи yanьыn vя dиgяr qяza hallarы zamanы bиnanы tяrk etmяk цчцn tяxlиyyя planlarыnыn tяrtиb edиlmяdиyи vя ehtиyat чыxышlarыnыn mцяyyяnlяшdиrиlmяdиyи ашкар edиlmишdиr; • Mюvcud qanunverиcиlиyя gюrя ишlяrиn tяhlцkяsиz gюrцlmяsи цчцn ишя baшlamazdan яvvяl tяlиmatlandыrma яksяrиyyяt hallarda aparыlmыr; • Peшя xяstяlиklяrиnиn qarшыsыnыn alыnmasы mяqsяdи иlя ишя daxиl olarkяn ишчиlяrиn иlkиn vя dюvrц tиbbи mцayиnяdяn keчиrиlmяsи hяyata keчиrиlmиr; • Иstи vя soyuq havalarda ишчиlяrиn mцяyyяn vaxtdan bиr dиncяlmяlяrи vя qыzыnmalarы цчцn иstиrahяt otaqlarы yoxdur. Azяrbaycan Respublиkasыnыn Яmяk Mяcяllяsиndя nяzяrdя tutulmuш «Иlиn soyuq vaxtыnda aчыq havada vя ya иsиdиlmяyяn юrtцlц bиnalarda, habelя иstи havalarda ишиn dayandыrыlmasы vя ишчиlяrя fasиlяlяrиn verиlmяsи шяrtlяrиnя» tиkиntиlяrdя яmяl olunmur. • Mюvcud qaydalara uyьun olaraq ишчиlяrиn иш paltarlarыnыn saxlandыьы yerlяr yarasыz vяzиyyяtdяdиr vя bu paltarlarыn yuyulmasы hяyata keчиrиlmиr (ишчиlяr иш paltarlarыnы yuyulmaq цчцn evя aparыrlar. Belя иmkanы olmayanlar иsя paltarlardan hяmишя kиrlи vяzиyyяtdя иstиfadя etmяk mяcburиyyяtиndя qalыr); • Иstehsalatda ишчиlяrиn sanиtarиya vя gиgиyena qaydalarыna яmяl etmяlяrиnи tяmиn etmяk цчцn ишчиlяrиn yuyunmasы цчцn lazыmи шяraиt yoxdur. Ишdяn sonra ишчиlяrиn yu- yunmasы цчцn duшlar tяшkиl olunmur; • Monиtorиnqиn яhatя daиrяsиnя daxиl olan mцяssиsяlяr цzrя ишчиlяr ичmяlи su ( adи vя qazlы) иlя tяmиn olunmurlar (Яksяrиyyяt hallarda ишчиlяrиn ичmяk цчцn yararsыz olan sudan иstиfadя etdиklяrи mцшahиdя olunmuшdur). • Bюyцk tяhlцkя mяnbяyи olan qaz balonlarыыn saxlanыlmasы (propan, oksиgen, karbon ...) цчцn xцsusи yerlяr bиr чox hallarda ayrыlmыr. Bu balonlar bяzяn tиkиntи sahяsиndя nиzamsыz шяkиldя yыьыlыb saxlanыlыr vя иstиfadя zamanы mюvcud tяhlцkяsиzlик qaydalarыna яmяl olunmur. • Monиtorиnq zamanы tиkиntи sahяlяrинdя baш verя bиlяcяk bяdbяxt hadиsяlяr zamanы vaxtыnda иlk tиbbи yardыmыn gюstяrиlmяsи цчцn mцяssиsяlяrиn иnfrastrukturuna daxиl olan bиnalarda vя яrazиdя dяrman preparatlarы vя qutularыnыn olmasыna tяsadцf edиlmяmишdиr. Bяzи tиkиntи sahяlяrиndя ишчиlяrиn etиrafыna gюrя иш иcrasыnыn иш otaьыnda bяzи dяrman vя tиbbи lяvazыmatыn olduьu bиldиrиlmишdиr; • Kollektиv mцhafиzя vasиtяlяrиndяn bиrи olan gecя vaxtы bцtцn яrazиnиn ишыqlandыrыlmasыnы tяmиn edяn projektorlarla tяchиzat яksяr mцяssиsяlяrdя mюvcuddur. Яslиndя tиkиntи sahяlяrиndя bunun sяbяbи tяhlцkяsиzlиk qaydalarыnыn tяmиn olunmasыndan daha чox gecя vaxtы betontюkmя ишlяrиnиn tяmиn edиlmяsи mяqsяdи иlя projektorlar qurulmuшdur. Lakиn bяzи tиkиntи sahяlяrиndя ишыqlandыrma zяиf tяшkиl olunmuшdur; 35 • Monиtorиnq apardыьыmыz tиkиntи sahяlяrиnиn hamыsыnda иш vaxtыndаn artыq ишlяrя yol verиlиr vя bu zaman ишчиlяrя hяr hansы яlavя юdяnишlяr hяyata keчиrиlmиr; • Mцvafиq иcra hakиmиyyяtи оrqanы tяrяfиndяn effektиv nяzarяt tam tяmиn olunmamышdыr. Son иllяrdя яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkяsиzlиk texnиkasы qaydalarыnыn pozulmasыna gюrя nяzяrdя tutulan иnzиbatи vя cиnayяt mяsulиyyяtиnиn artыrыlmasыna baxmayaraq praktиkada bu qaydalarы pozanlara qarшы adekvat cяzalarыn tяtbиqи nadиr hallarda baш verиr. • Belя tиkиntи sahяlяrиndя чalышan ишчиlяrиn яksяrиyyяtи иlя яmяk mцnasиbяtlяrи hяr hansы formada rяsmиlяшdиrиlmиr. Яksяrиyyяt hallarda ишчиlяrlя яmяk mцqavиlяlяrи baьlanmыr. Dиgяr hallarda иsя “иkиlи mцhasиbatlыq” aparыldыьы цчцn ишчиlяrя verиlяn faktиkи яmяk haqqы иlя rяsmи яmяk haqqы arasыnda cиddи fяrqlяr olur. Юlkяnиn aparыcы sahяlяrиndяn bиrи olan tиkиntи sektorunda яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkяsиzlиk texnиkasы qaydalarыna яmяl olunmanыn vяzиyyяtи bцtюvlцkdя qeyrи-qяnaяtbяxш olsa da bunu bцtюvlцkdя bцtцn sektora aиd etmяk dцzgцn deyиldиr. Belя kи, юlkяdя иstehsalatda baш verяn bяdbяxst hadиsяlяrя vя peшя xяstяlиklяrиnя gюrя yцksяk gюstяrиcиlяr yalnыz yaшayыш vя ya qeyrи-yaшayыш sahяlяrиnиn tиkинtиsи, tяmиrи vя rekonstruksиyasы иlя baьlы hяyata keчиrиlяn sahяlярdя yцksяkdиr. Xarиcи юlkя Шиrkяtlяrиnиn dя ишtиrak etdиyи dиgяr tиkиntи sahяlяrиndя, o cцmlяdяn nяqlиyyat- kommunиkasиya vasиtяlяrиnиn, tunеl vя юtцrцcцlяrиn tиkиntиsи, hяmчиnиn иrи neft platformalarыnыn, termиnallarыn, onlarla baьlы иnfrastruktur sahяlяrиnиn tиkиtиsи zamanы иstehsalatda bяdbяxt hadиsяlяrиn gюstяrиcиlяrи aшaьыdыr vя hяmиn tиkиntиlяrdя яmяyиn mцhafиzяsи qaydalarыna яmяl olunma gюstяrиcиlяrи standartlara uyьundur. Yaшayыш vя qeyrи yaшayыш sahяlяrиnиn tиkиntиsи, tяmиrи vя rekonstruksиyasы иlя baьlы ишlяrиn hяyata keчиrиldиyи sahяlяр dя hяyata keчиrиlяn monиtorиnq bu sahяdя яmяyиn mцhafиzяsи qaydalarыna zиdd olan яsas uyьunsuzluqlar aшaьыdakыlardыr: • Monиtorиnqиn hяyata keчиrиldиyи tиkиntи sahяlяrиndя ишяgюtцrяnlяr tяrяfиndяn иш yerиnиn atestasиyasынын hяyata keчиrиlmяmяsи; • Tиkиntиdя чalышanlarын иlkиn vя dюvrц tиbbи mцayaиnяdяn keчиrиlmяmяsи; • Gцclц kцlяk vя ya иstи havalaрda temperaturun aшaьы salыnmasы vя kцlяyиn qarшыsыnыnыn sцnи шяkиldя alыnmasы mцmkцn olmayan yerlяrdя ишиn dayandыrыlmamasы; • Tяhlцkяsиzlиk texnиkasы qaydalarыna яmяl olunmasыna daиr tяlиmatlandыrma ишlяrиnиn hяyata keчиrиlmяmяsи vя heч bиr jurnallarыn olmamasы; • Tяhlцkяsиzlиk texnиkasы qaydalarыna daиr яyanи vяsaиtlяrиn vя plakatlarыn tиkиntи sahяlяrиndя yerlяшdиrиlmяmяsи; • Ишчиlяrиn xцsusи geyиm vя fяrdи tяhlцkяsиzlиk vasиtяlяrи иlя tяmиn olunmamasы; 36 • Tиkиntи sahяlяrиndя tиbb mяntяqяlяrиnиn, dяrman pereparatlarыnыn vя иlk tиbbи yardыm vasиtяlяrиnиn olmamasы; • Ишчиlяrlя яmяk mцqavиlяlяrиnиn baьlanmamasы vя ya Яmяk Mяcяllяsиnиn 43-cц maddяsиnиn tяlяblяrиnя uyьun baьlanmamasы; • Xцsusи tяhlцkя mяnbяyи olan qaz balonlarыnыn xцsusи yerlяrdя saxlanыlmamasы; • Ишчиlяrиn иш vaxtыndan artыq ишlяrя mцtяmadи olаraq cяlb olunmasы; • Ишчиlяrиn иш paltarlarыnыn yuyulmamasы vя yuyunmaq цчцn duшlarыn olmamasы; • Иш yerиndя ишчиlяrиn ичmяlи su иlя tяmиn olunmamasы vя fasиlя zamanы yemяk цчцn xцsusи yerlяrиn olmamasы; olunmasыna yюnяlmяlи olan xяrclяrиn hяddяn artыq azaldыlmыsы; • Ишяgюtцrяnlяrиn sяrишtяsиzlиyи vя mяsulиyyяtsиzlиyи. Kvalиfиkasиyalы kadrlarыn vя mцvafиq sahя цzrя mцhяdиs texnиkи ишчиlяrиn tиkиntиyя cяlb olunmamasы; • Mяsulиyyяtsиzlиyя шяraиt yaradan effektиv nяzarяt mexanиzmlяrиnиn olmamasы; • Иstehsalatda baш verяn bяdbяxt hadиsяlяrя gюrя иnzиbatи mяsulиyyяtиn vя cиnayяt tяqиbиnиn tam hяyata keчиrиlmяmяsи; • Ишчиlяrиn юz hцquqlarыnы lazыmи sяvиyyяdя bиlmяmяsи; • Ишчиnиn иш yerиnи иtиrmяk tяhlцkяsиnиn olmasы vя bu sяbяbdяn onlarыn tяlяb иrяlи sцrmяk иmkanыnыnы olmamasы; • Hяmkarlar иttиfaqlarыnыn olmamasы; • Ишчиlяrlя яmяk mцnasиbяtlяrиnиn rяsmиlяшdиrиlmяmяsи, o cцmlяdяn яmяk mцqavиlяlяrиnиn baьlanыlmamasы; • Sиfarишчиlяr tяrяfиndяn яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkяsиzlиk texnиkasыna nяzarяtиn иdarяedиlmяsи barяdя rяsmи sяnяdlяrиn tяlяb edиlmяmяsи vя bu ишя nяzarяtиn zяиf aparыlmasы; • Иstиfadя olunan avadanlыqlarыn fиzииkи vя mяnяvи cяhятdяn aшыnmыш vяzиyyяtdя olmasы, yenи texnиkadan иstиfadя etmяk bacarыьыnыn aшaьы olmasы; • Яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkяsиzlиk texnиkasыna daиr normalara яmяl olunmamasы. Uyьunsuzluqlara шяraиt yaradan sяbяblяr • Tиkиntи sektorunda, яsasяn dя yaшayыш vя qeyrи yaшayыш sahяlяrиnиn tиkиntиsи, tяmиrи vя rekonstruksиyasы иlя ишlяrи hяyata keчиrяn tиkиntи tяшkиlatlarыnыn яksяrиyyяtиnиn hяyata keчиrиlяn tиkиntи ишlяrи иlя baьlы uzunmцddяtlи иш tяcrцbяsиnиn olmamasы vя bu tиkиntи tяшkиlatlarыnыn mцvяqqяtи mяqsяdlяr цчцn yaradыlmasы; • Rяsmи vя qeyrи-rяsmи malиyyя mяsrяflяrиnиn yцksяk olmasы tиkиntи ишlяrиnиn maya dяyяrиnи artыrыr. Tиkиntиnи hяyata keчиrяn sahиbkarlar иsя daha чox qazanc яldя etmяk иstяyиr. Nяtиcяdя яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkяsиzlиk texnиkasы qaydalаrыnыn tяmиn 37 ИSTEHSALAT ZЯDЯLЯNMЯSЫ VЯ PEШЯ XЯSTЯLЫKLЯRЫ NЯTЫCЯSЫNDЯ ZЯRЯRЧЯKЯNLЯRЫN KЯMЫYYЯT GЮSTЯRЫCЫLЯRЫ Sяhиyyя Nazиrlиyиnnиn mяlumatlarы яsasыnda hazыrlanыr. Яksяrиyyяt hallarda ишчиlяr aldыqlarы xяstяlиklяrиn иstehsalatla bиlavasиtя baьlы olduьunu sцbut edя bиlmиrlяr. Baxmayaraq kи, mцvafиq иcra hakиmиyyяtи orqanы tяrяfиndяn belя xяstяlиklяrиn иш yerlяrи цzrя tяsnиfatы aparыlыb vя mцvafиq sиyahы tяstиq olunmuшdur. Monиtorиnq чяrчиvяsиndя Vяtяndaшlarыn Яmяk Hцquqlarыnы Mцdafия Lиqasы mцxtяlиf dюvlяt orqanlarыna, o cцmdяlяn Dюvlяt Statиstиka Komиtяsиnя mцvafиq иnformasиya sorьularы gюndяrяrяk son цч иlя яrzиndя иstehsalatda baш vermиш bяdбяxt hadиsяlяr vя ya peшя xяstяlиklяrи nяtиcяsиndя zяrяrчяkяnlяr barяdя rяsmи mяlumatlarы яldя etmишdиr. Bu mяlumat aшaьыdakы kиmиdиr. Qeyd olunduьu kиmи иstehsalatda baш verяn bяdbяxt hadиsяlяr nяtиcяsиndя zяrяrчяkяnlяrиn statиstиkasы qeyrи dяqиqdиr. Dюvlяt statиstиka orqanlarы onlara daxиl olan mяlumatlarы tяsnиfatlaшdыrыb statиstиk gюstяrиcиlяrи tяrtиb edиrlяr. Lakиn иstehsalatda baш verяn bяdbяxt hadиsяlяrиn яksяrиyyяtи, xцsusяn dя kичиk zяdяlяnmяlяrиn demяk olar kи, hamыsы gиzlяdиlиr. Ишяgюtцrяnlяr ишчиlяrи шиrnиklяndиrяrяk, yaxud onlarыn юz hцquqlarыnы bиlmяmяlяrиndяn suи-иstиfadя edяrяk zяrяrчяkяnlяrя aldыqlarы zяdяlяrиn иш yerиndя deyиl mяишяtdя baш vermяsиnи etиraf etmяyя sюvq edиrlяr. Nяtиcяdя яksяrиyyяt zяdяlяnmяlяr иstehsalat zяdяlяnmяsи kиmи deyиl, mяишяt zяdяlяnmяsи kиmи qeydя alыnыr. Peшя xяstяlиklяrи иlя baьlы иsя vяzиyyяt daha da acыnacaqlыdыr. Belя kи, peшя xяstяlиklяrиnиn statиstиkasы 38 (2005-2007-cи иllяr цzrя) Иqtиsadи fяalиyyяt иstиqamяtlяrи цzrя иstehsalatda zяdяlяnmяlяr 2005 2006 2007 Иstehsalatda bяdbяxt hadиsяlяr nяtиcяsиndя Zяrяrчяkяnlяrиn sayы –cяmи, nяfяr 189 273 330 o cцmlяdяn: Mяdяnчыxarma sяnayesи vя karxanalarыn ишlяnmяsиndя 37 65 6 Emal sяnayesиndя 36 64 58 Elektиrиk enerjиsи, qaz vя suyun иstehsalы vя bюlцшdцrцlmяsиndя 16 10 9 Tиkиntиdя 40 56 169 Nяqlиyyat, anbar tяsяrrцfatы vя rabиtяdя 12 20 8 Dиgяr иqtиsadи fяalиyyяt nюvlяrиndя 48 58 80 Onlardan bяdbяxt hadиsяlяr zamanы юlяnlяrиn sayы-cяmи nяfяr 54 81 128 Mяdяnчыxarma sяnayesи vя karxanalarыn ишlяnmяsиndя 5 16 1 Emal sяnayesиndя 3 13 16 Elektиrиk enerjиsи, qaz vя suyun иstehsalы vя bюlцшdцrцlmяsиndя 10 8 8 Tиkиntиdя 14 17 68 Nяqlиyyat, anbar tяsяrrцfatы vя rabиtяdя 5 8 2 Dиgяr иqtиsadи fяalиyyяt nюvlяrиndя 17 19 33 Peшя xяstяlиklяrиnя dцчar olanlarыn sayы 300 350 301 o cцmlяdяn 39 EKSPERTLЯRLЯ STRUKTURLAШMAMЫШ ИNTERVЦLЯR Monиtorиnq чяrчиvяsиndя tяtbиq olunan monиtorиnq alяtlяrиndяn bиrи dя яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkяsиzlиk texnиkasы mяsяlяlяrи цzrя mцtяxяssиs olan шяxslяrlя strukturlaшmamыш иntervцlяrиn keчиrиlmяsи olmuшdur. Bu alяtиn tяtbиqиndя яsas mяqsяd mцяssиsяlяrdя яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkяsиzlиk texnиkasы qaydalarыnыn pozulmasыna шяraиt yaradan sяbябlяrи юyrяnmяk иdи. Иntervцlяrя 15 nяfяr ekspert cяlb olunmuшdur. Ekspertlяr elя seчиlmишdиr kи, onlar иstehsalыn bиr sыra aparыcы sahяsиndя чalышыnlar vя ya чalышmыш tanыnmыш mцhяdиslяr, hяmkarlar иttиfaqlarыnda яmяyиn mцhafиzяsи цzrя mцfяttиш ишlяyяn vя ya ишlяmиш шяxslяr, hцquqшцnaslar (яsasяn иstehsalatda hцquqи mяsяlяlяrlя baьlы яmяk fяalиyyяtи olan hцquqшцnaсlar) olmuшdur. Strukturlaшdыrыlmamыш иntervцlяrя cяlb edиlяnlяrиn qarшыsыnda яsasяn aшaьыdakы suallar qoyulmuшdur: 1. Sиzcя иш yerlяrиndя яmяyиn mцhafиzяsиnя daиr tяlяblяrиn yerиnя yetиrиlmяsиnя hцquqи яsas verяn normalar tяkmиldиrmи? 2. Mцяssиsяlяrdя яmяyиn mцhafиzяsи qaydalarыna яmяl olunmasыnыn gюstяrиcиlяrиnя daиr fиkиrlяrиnиz. 3. Яmяyиn mцhafиzяsи qaydalarыna шяraиt yaradan яsas sяbяlяr hansыlardыr? 4. Яmяyиn mцhafиzяsи qaydalarыna яmяl edиlmяsи цчцn mцяssиsя vя sahя daxиlи nяzarяt effektиvdиrmи? 5. Яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkяsиzlиk texnиkasы цzrя mцяssиsяlяrdя шtatlar vardыrmы vя bu шtatlar цzrя чalышanlar sяrишtяlиdиrmи? 6. Яmяyиn mцzafиzяsи qaydalarыnыn tяmиn olunmasыna dюvlяt nяzarяtи nя dяrяcяdя effektиvdиr? 7. Яmяyиn mцhafиzяsи qaydalarыnыn tяmиn olunmasыna иctиmaи nяzarяt vardыrmы vя яgяr vardыrsa o nя qяdяr effektиvdиr. Ekspertlяrиn demяk olar kи, hamыsы hesab edиr kи, яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkяsиzlиk texnиkasы иlя baьlы normatиv bazanыn tяkmиllяшdиrиlmяsиnя ehtиyac olsa da hazыrkы normalarыn dцzgцn tяtbиqи иш yerlяrиndя яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkяsиzlиk texnиkasы qaydalarыnы tяmиn etmяyя иmkan verиr. Яsas problem normalarda olan boшluqlar vя ya чatышmamazlыqlar 40 sиyalarы hazыrlayan sexlяr, tиcarяt, ийaшя, qaraj tяsяrrцfatы vя s. юzяl sahяlяrdя vяzиyyяt acыnacaqlыdыr. Bu mцяssиsяlяrиn яksяrиyyяtиndя цmumиyyяtlя яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkяsиzlиk texnиkasы qaydalarы цzrя mцhяndиs шtatы ya yoxdur, yaxud vakantdыr. Яksяrиyyяt юzяl mцяssиsяlяrdя ишчиlяr tиbbи yoxlamalara cяlb edиlmиr, onlar gиrиш, carи vя vaxtaшыrы tяlиmatlandыrma proseslяrиnя cяlb olunmur, иш rejиmиnя яmяl olunmur, ишчиlяrиn иstиrahяt hцquqlarы pozulur, иш yerlяrи sanиtar gиgийenиk normalara cavab vermиr. Ишчиlяrиn иstиrahяtи vя qиdalanmasы цчцn heч bиr шяraиt yoxdur. Ekspеrtlяr bu cцr vяzиyyяttя шяraиt yaradan яsas sяbябlяrи, effektиv daxиlи vя dюvlяt nяzarяtиnиn olmamasы, korrupsиya, vergиdяn vя sosиal юdяmяdяn yayыnma, яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkяsиzlиk texnиkasы qaydalarыna яmяl olunmasы цчцn nяzяrdя tutulan vяsaиtиn xяrclяnmяmяsи, ишчиlяrиn peшяkarlыьыnыn aшaьы olmasы, mцhянdиstexnиkи heyяtиn tяcцrbяsиzlийи, rяhяbяrlяrиn mяsulиyyяtdяn qaчmaq иmkanlarыnыn olmasыnda gюstяrmишlяr. Ekspertlяrиn bиr qиsmи son dюvrlяrdя dюvlяt nяzarяtиnиn effektиvlиyиnиn artmasыnы gюstяrsяlяr dя, dиgяr ekspertlяr vяzиyyяtиn cиddи шяkиldя dяyишmяdиyиnи bиldиrmишlяr. Яksиnя mцяssиsяlяrя daha чox yoxlama mяqsяdи иlя gяlmяlяrиn sayыnыn artmasы ишяgюtцrяnlяrи daha da чяtиn vяzиyyяtя salmышdыr. Bяzи ишяgюtцrяnlяr qeyd etmишdиr kи, яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkя- deyиl, bu normalarыn qцsurlu tяtbиqиdиr. Ekspertlяr qeyd etmишdиr kи, яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkяsиzlиk qaydalarыыn tяmиn olunmasыna daha чox dюvlяt tяшkиlatlarыnda (bцdcя tяшkиlatlarы vя ya dюvlяtиn tabeчиlиyиndя olan tяsяrrцfat subyektlяrи) cиddи yanaшыlыr. Bu tяшkиlatlarda яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkяsиzlиk texnиkasы qaydalarыna яmяl olunmasыnы tяmиn etmяk mяqsяdи иlя vяsaиt ayrыlыr, ишчиlяr xцsusи geyиmlяrlя tяmиn olunur, яyanи vяsaиtlяrdяn иstиfadя olunur, ишчиlяr zяrurи hallarda tиbbи yoxlamalardan keчиrиlиr vя tяlиmatlandыrыlыrlar. Qeyd olunmaldыr kи, tяшkиlatыn яvvяlkи monиtorиnqlяrи zamanы da dюvlяt tяшkиlatlarыnda яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkяsиzlиk texnиkasы qaydalarыna яmяl olunma gюstяrиcиlяrи юzяl tяшkиlatlara nиsbяtяn xeylи yцksяk olmuшdur. Belя kи, 30 иstиqamяt цzrя, faktиkи vяzиyyяtиn qиymяtlяndиrиlmяsи цzrя gюstяrиcиlяr hяr bиr qиymяtlяndиrmя krиterиyasы цzrя 65- 80 % tяшkиl etmишdиr. Ekspertlяr юzяl sektorda яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkяsиzlиk texnиkasы qaydalarыna яmяl olunma gюstяrиcиlяrиnиn hяddяn artыq aшaьы olduьunu gюstяrmишlяr. Beяl mцяssиsяляrdя, xцsusяn dя tиkиntи, o cцmlяdяn yaшayыш vя qeyrи yaшayыш sahяlяrиnиn tиkиntиsи, tяmиrи vя rekonstruksиyasы hяyata keчиrиlяn sahяlяrdя, yol, yol qovшaqlarы, шяhяrsalma ишlяrиnиn hяyata keчиrиldиyи sahяlяr, dцlgяr sexlяrи, qapы-pяncяrя konstruk41 sиzlиk texnиkasы qaydalarыna яmяl olunub-olunmamasыndan asыlы olmayaraq onlar qeyrи rяsmи xяrcляr юdяmяk mяcburиyyяtиndяdиrlяr vя yoxlamalarыn яsas mяqsяdи vяzиyyяtиn yaxшыlaшdыrыlmasы deyиl, шяxsи maraqlarыn tяmиn olunmasыdыr. Bununla belя hяmkarlar иtтиfaqlarыnыn fяalиyyяt gюstяrdиyи mцяssиsяlяrdя vяzиyyяt nиsbяtяn yaxшыdыr. Mцяssиsяlярdя hяmkarlar иttиfaqlarыnыn fяalиyyяtиnя шяraиt yaradыlmasы faktыnыn юzц mцhцm gюstяrиcи kиmи qeyd olunmuшdur. Demяlи ишяgюtцrяnlяr dюvlяt vя qanun qarшыsыnda mяsulиyyяt hиssиnя malиkdиrlяr vя иctиmaи nяzarяtиn mцmkцnlцyцnя normal yanaшыrlar. Bцtювlцkdя ekspertlяrиn яksяrиyyяtи vяzиyyяtиn kюklц шяkиldя dяyишdиrиlmяsиnя cиddи ehtиyac olduьunu bиldиrmиш vя bu sahяdя tяklиf vя tюvsиyyяlяr vermишlяr. 42 MONИTORИNQИN NЯTИCЯLЯRИNЯ DAИR YEKUN RЯY VЯ TЮVSЫYYЯLЯR Dиgяr tяrяfdяn яmяyиn mцhafиzяsи tяlяblяrиnя яmяl olunmamasыnыn nятиcяsи olaraq bяdяxt hadиsяlяrlя yanaшы peшя xяstяlиklяrиnиn dя dинamиkasы yцksяlяn xяtlя иnkишaf edиr. Bu hesabatda yalnыz rяsmи dюvlяt statиstиkasыna иstиnad edиlяn rяqяmlяr dя bunu aшkar шяkиldя gюstяrиr. Baxmayaraq kи, tяшkиlatыn яvvяllяrdя hяyata keчиrdиyи monиtorиnqlяrиn nяtиcяlяrиnя иstиnad edиb demяk olar kи, rяsmи statиstиka яslиndя real vяzиyyяtи tam яks etdиrmиr. Яslиndя иstehsalatda baш verяn bяdbяxt hadиsяlяr vя peшя xяstяlиklяrи rяsmи statиstиkada gюstяrиlяn rяqяmlярdяn dяfяlяrlя чoxdur. 2007-cи иldя vя 2008-cи иlиn bиrиncи yarsыnda иstehsalatda baш verяn bяdbяxt hadиsяlяrи analиz edяrяk onu doьuran sяbябlяr mцяyyяn edиlmишdиr • Иstehsalatыn qeyrи-qяnaяtbяxш tяшkиlи; • Texnolojи proseslяrиn pozulmasы; • Ишчиlяrиn яmяyиn mцhafиzяsи tяlяblяrиnи yerиnя yetиrmяk цчцn Юlkяnиn яmяk sferasыnda иstehsalatda bяdbяxt hadиsяlяrиn baш vermяsиnиn vя bunun nяtиcяsиndя ишчиlяrиn peшя яmяk qabиlиyyяtlяrиnи uzun mцddяt иtиrmяlяrи vя ya bяdbяxt hadиsя nяtиcяsиndя hяlak olan ишчиlяrиnи sayыnыn иlbяиl artmasы fonunda mцvafиq dюvlяt orqanlarы tяrяfиndяn яmяyиn mцhafиzяsиnя daиr normalarыn sяrtlяшdиrиlmяsи mцsbяt nяtиcяlяrя gяtиrиb чыxarmыr. Иnzиbatи mяsulиyyяtиn, o cцmlяdяn maddи mяsulиyyяtиn gюstяrиcиlяrиnиn olduqca yцksяk hяddя qaldыrыlmasы da bu sahяdя vяzиyyяtи yaxшыlaшdыrmamышdыr. Bununla belя иш yerlяrиndя яmяyиn mцhаfиzяsи, цmumиyyяtlя яmяk normalarыna vя qaydalarыna яmяl edиlmяsиnя nяzarяtи hяyata keчиrяn mцvafиq иcra hakиmиyyяtи orqanы юlkяnиn яmяk sferasыnda effektиv nяzarяtи tяmиn edя bиlmяmишdиr. Bunun hяm obyektиv, hяm dя subyektиv sяbябlяrи vardыr. Юlkяnиn яmяk bazarыnыn xeylи hиssяsиnиn qeyrи-formal sektorunda olmasы da bu nяzarяtиn effektиvlиyиnи aшaьы salыr. 43 hazыrlanmamasы vя ya qeyrи-qяnaяtbяxш hazыrlanmasы; • Ишчиlяrиn иstиfadя etdиklяrи яmяk vasиtяlяrи иlя dцgцn davranmaq vяrdишlяrиnиn vя bиlиklяrиnиn olmamasы; • Ишчиlяrиn texnиkи tяhlцkяsиzlиk qaydalarыna яmяl etmяmяsи, яmяk иntиzamыnы pozmasы; • Иш иcraчыlarыnыn, sex rяиslяrиnиn, brиqadиrlяrиn vя s. Иstehsalat prosesиndя ишчиlяrя bиlavasиtя rяhbяrlиk edяnlяrиn sяhlяnkarlыьы vя tяcrцbяsиzlиyи; hяyata keчиrиr kи, bu da vяzиyyяtиn dцzяlmяsиnя яhяmиyyяtlи tяsиr etmиr. Xцsusяn dя юzяl sektora daxиl olan mцяssиsяlяrdя, xцsusяn dя tиkиntи sektorunda (bu barяdя ayrыca qeyd olunub) яmяyиn mцhafиzяsи иkиncи, bяzяn иsя sonuncu vяzиfя kиmи qяbul olunur. Bu иsя юz nюvbяsиndя belя mцяssиsяlяrdя чoxsaylы pozuntulara, bu pozuntular иsя иstehsalat zяdяlяnmяsи vя peшя xяstяlиklяrиnиn baш vermяsиnя gяtиrиb чыxarыr. Uzun иllяr boyu davam etmяkdя olan bu vяzиyyяtиn иnzиbatи yollarla tяnzиmlяnя bиlmяmяsи, vяzиyyяtя yenи baxыш vя yenи yanaшma tяlяb edиr. Burada tяkcя nяzarяt orqanыnыn sяlahиyyяtlяrиnиn artыrыlmasы, qanunverиcиlиyиn sяrtlяшdиrиlmяsи cиddи nяtиcяlяrя gяtиrиb чыxarmayacaqdыr. Yaranmыш vяzиyyяt яmяyиn mцhafиzяsи иstиqamtяиndя иdarяetmяnиn prиnsиpиal olaraq yenи яsaslarla qurulmasыnы tяlяb edиr. Yenи sиstemиn formalaшdыrыlmasыnda яsas dиqqяt sыьorta sиstemиnиn иnkишaf etdиrmяklя yanaшы kompleks hцquqи, texnolojи, sosиal, иqtиsadи, sanиtargиgийеnиk tяdbиrlяrиn hяyata keчиrиlmяsи yolu иlя rиsklяrиn mиnиmumlaшdыrыlmasыna sяy gюstяrmяkdиr. Hяmиn dюvr яrzиndя baш vermиш peшя xяstяlиklяrиnи doьuran sяbябlяr aшaьыdakыlar olmuшdur: • Иш yerlяrиndя zяrurи sanиtar gиgийenиk шяraиtиn olmamasы; • Ишчиlяrиn tиbbи yoxlanышdan keчиrиlmяmяsи (zяrurи иш yerlяrиndя); • Hava axыnыndan mцhafиzяnиn olmamasы; • Ишчиlяrиn zяrurи qoruyucu vasиtяlяrlя tяchиz edиlmяmяsи; • Ишчиlяrиn soyuq vя иstи havа шяratиndя xцsusи geyиm vasиtяlяrи иlя tяchиz edиlmяmяsи; • Иstиfadя olunan avadanlыqlarыn texnиkи standartlara cavab vermяmяsи vя s. Monиtorиnq zamanы mцяyyяn edиlmишdиr kи, bиr чox mцяssиsяlяrиn rяhbяrlяrи, xцsusяn dя kичиk mцяssиsяlяrdя яmяyиn mцhafиzяsи иlя baьlы hяr hansы qabaqlayыcы tяdbиrlяr hяyata keчиrmиrlяr, onlar yalnыz baш vermиш bяdbяxt hadиsя zamanы hяr hansы tяdbиrlяr Yuxarыda qeyd olunanlarы nяzяrя alaraq aшaьыdakы tяklиflяrиn hяyata keчиrиlmяsи zяrurиdиr: • Иш yerlяrиndя яmяk шяraиtиnиn kompleks шяkиldя qиymяtlяndиrиlmяsи, иstehsalat zяdяlяnmяlяrиnиn vя dиgяr bяdbяxt hadиsяlя44 rиn qarшыsыnыn alыnmasы mяqsяdи иlя mцvafиq иcra hakиmиyyяtи orqanы, Hяmkarlar Иttиfaqlarыnыn mцvaыfиq sahя цzrя Respublиka Komиtяlяrи иlя bиrgя, yerlяrdя иsя bu orqanlarыn yerlи nцmayяndяlиklяrи vasиtяsи иlя dюvrц olaraq monиtorиnqlяr hяyata keчиrmяlи, nяtиcяlяrя uyьun olaraq tяdbиrlяr planы hazыrlayaraq hяyata keчиrmяlиdиrlяr; • Яmяyиn mцhafиzяsи sahяsиndя mюvcud olan qanunverиcиlиk vя normatиv baza daha da tяkmиllяшdиrиlmяlиdиr. Яmяyиn mцhafиzяsи sahяsиndя mюvcud olan normatиvlяr, o cцmlяdяn sanиtar-gиgиyenиk normatиvlяr beynяlхalq standartlara uyьunlaшdыrыlmalыdыr. Яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkяsиzlиk texnиkasы qaydalarыnыn tяmиn edиlmяsи mяqsяdи иlя yenи normatиv sяnяdlяr qяbul olunmalыdыr; • Bцtцn иstehsal vя qeyrи-иstehsal sahяlяrи яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkяsиzlиk teхnиkasы tяlяblяrиnя uyьun olaraq sertиfиkatlaшdыrыlmalы vя bu tяlяblяrя cavab vermяyяn mцяssиsяlяrdя иш prosesи dayandыrыlmalыdыr. Иш yerlяrиnиn attestasиyasы mцtamadи olaraq keчиrиlmяlиdиr; • Zяrяrlи иш yerlяrиndя чalышаnlar цчцn яlavя gцzяшtlяr vя kompensasиyalar verиlmяlи, saьlamlыьыn bяrpasы цчцn ишчиlяr mцvafиq profиlaktиka mцяssиsяlяrиnя gюndяrиlmяlиdиrlяr. Ишчиlяrиn sanatorиyakurort mцalиcяsиnиn tяшkиlи цчцn яlavя vяsaиtlяr axtarыlmalы, bu иstиqamяtя яlavя vяsаиtиn ayrыlmasы цчцn ишяgюtцrяnlяr цzяrиndя иmperatиv юhdяlиklяr qoyulmalыdыr; • Иstehsalat zяdяlяnmяsиnя mяruz qalanlar vя peшя хяstяlиklяrиnя tutulanlar vя ya bu sяbябlяrdяn юlяnlяrиn vяrяsяlяrи цчцn aylыq kompensasиyalarыn юdяnиlmяsиndя sыьorta sиstemиnя цstцnlцk verиlmяlиdиr. Иlkиn mяrяhяlяdя иrи mяblяьdя kompensasиyalarы юdяmя qabиlиyyяtи olmamasы яvvяlcяdяn bяllи olan rиsklи иш sahяlяrиndя ишяgюtцrяnlяr цчцn ишчиlяrиn bяdbяxt hadиsя vя peшя xяstяlиklяrиndяn sыьortalanmasы mяcburи olmalыdыr. Daha sonra иsя sыьorta sиstemи bцtцn иш yerlяrиnя tяtbиq olunmalыdыr; • Иstehsalatda baш verяn bяdbяxt hadиsя vя ya peшя xяstяlиyи nяtиcяsиndя ишчи peшя яmяk qabиlиyyyяtи tam vя ya qиsmяn иtирdиkdя vя ya bu sяbябlяrdяn ишчи hяlak olduqda Nazиrlяr Kabиnetиnиn 2003-cц иl 9 yanvar tarиxlи 3 nюmrяlи qяrarыnda gюstяrиlяn aylыq kompensasиyanыn, bиrdяfяlиk kompensasиya иlя яvяzlяnmяsи цчцn mцvafиq tяdbиrlяrиn hяyata keчиrиlmяsи zяrurиdиr. Bu tяdbиrlяr sыrasыnda qяrara mцvafиq dяyишиklиklяrиn edиlmяsи иlя yanaшы sыьorta sиstemиnиn tяkmиllяшdиrиlmяsи цчцn dя mцvafиq tяdbиrlяrиn hяyata keчиrиlmяsи vacиbdиr. • Peшя хяstяlиklяrиnи doьuran sяbяblяr araшdыrыlaraq profиlaktиkи tяdbиrlяr hяyata keчиrиlmяlиdиr. • Яmяk sferasыnda Dюvlяt nяzarяtи effektиv surяtdя yenиdяn tяшkиl edиlmяlиdиr. Yalnыz иnzиbatи mяsulиyyяtиn artыrыlmasы иш yerlяrиndя яmяyиn mцhafиzяsи vя tяhlцkяsиzlиk qaydalarыnыn tяmиn edиlmяsи 45 mцmkцn deyиldиr. Nяzarяt orqanыnыnыn sяlahиyyяtlяrи artыrыlmalыdыr vя ona mцяssиsяlяrиn яmяyиn mцhafиzя tяlяblяrиnя cavab vermяsиnиn audиtиnи keчиrmяk, sertиfиkatlaшdыrma aparmaq sahяsиndя хцsusи sяlahиyyяtlяr verиlmяlиdиr. • Cиnayяt Mяcяllяsиnиn 162-cи maddяsиndя Яmяyиn mцhafиzя qaydalarыnыn pozulmasыna gюrя cиnayяt cяzasы mцяyyяn olunmuшdur. Amma bu cяza artыq baш vermиш bяdbяхt hadиsяyя gюrя tяtbиq olunur. Bu baхыmdan mяcяllяdя иш yerlяrиndя яmяyиn mцhafи- zяsиnя vя tяhlцkяsиzlиk teхnиkasы qaydalarыnыn kobud pozulmasыna gюrя dя cиnayяt cяzasыnыn nяzяrdя tutulmasы mяqsяdя uyьundur. Mюvcud olan mцяssиsяlяrdя vя yenи yaranan mцяssиsяlяrdя (хцsusяn tиkиntи sahяlяrиndя) иш yerlяrиnиn mяcburи attestasиyasы keчиrиlmяlи, bu tяlяblяrя cavab vermяyяn mцяssиsяlяrиn fяalиyyяtи dяrhal dayandыrыlmalы vя pozuntunun mиqyasыna uyьun olaraq иnzиbatи vя ya cиnayяt иши baшlanыlmalыdыr. 46 Вятяндашларын Ямяк Щцгугларыны Мцдафия Лигасы АЗЯРБАЙЪАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЯМЯЙИН МЦЩАФИЗЯСИ ГАНУНВЕРИЪИЛИК ВЯ ПРАКТИКА МОНИТОРИНГИН НЯТИЪЯЛЯРИНЯ ДАИР ЩЕСАБАТ Чапа имзаланмышдыр: 29.12.2008 Каьыз форматы: 70х100 1/16 Щ/н щяъми: 3 ч.в. Сифариш: 440 Сайы: 500 47 Китаб «АДИЛОЬЛУ» няшриййатында няшря щазырланмышдыр. Тел.: 498-68-25; 418-68-25; факс: 498-08-14; Web: www.adиloglu.az; Е-маил: иnfo@ adиloglu.az «Илай» ММЪ-нин мятбяясиндя щазыр диапозитивлярдян истифадя олунмагла офсет цсулу иля чап едилмишдир. Цнван: Бакы шящ., Шярифзадя кцч., 202. Тел.:433-00-43 48
Benzer belgeler
Metallurq 208x280 maket 1 2012.qxp
Jurnalda xarici internet resurslarынdan яldя
olunmuш materiallar yalnыz informasiya
mяqsяdi dasыyыr. Redaksiya tяqdim
olunan materiallara gюrя mяsuliyyяt
dasыmыr. Чap olunan materiallar etibarlы
mя...