Devam

Mozart Dinleyen Bebeklerin Zekâ Düzeyleri Artıyor mu?
Kentleşmiş toplumlarda çok az şey zeki olmak ve entelektüel başarıdan daha değerlidir. Konu
akademik başarıya gelince ebeveynler çocukları üzerinden övünmeye bayılırlar. Günümüzün
acımasız dünyasında belki de haklı olarak, pek çok ebeveyn çocuklarının, rakibi olan sınıf
arkadaşlarından daha avantajlı olduğunu fırsat buldukça vurgularlar. Bu inkâr edilemez gerçek
akıllara ilginç bir soru getiriyor: Ebeveynler çocuklarını örneğin sadece birkaç ay, hafta ya da
doğumdan sonra sadece birkaç gün boyunca bunu sağlayabilecek bir uyarana maruz bıraksalar,
çocukları için hızlı bir entelektüel başlangıç avantajını sağlayabilirler mi?
Bu kulağa biraz bilim kurgu romanından çıkmış gibi gelebilir. Görünen o ki, 1993 yılında bilim
dergilerinin en kıdemlisi kabul edilen Nature’da yayımlanan makalede söz edilenler gerçeğe döndü.
Bu makalede, California’daki üç üniversite, 10 dakika boyunca sadece Mozart’ın piyano sonatını
dinleyen
kolej
öğrencilerinin,
relaxation
kasedi
ya
da
sessizliği
dinleyen
öğrencilerle
kıyaslandıklarında uzaysal düşüncede (test kağıt katlamayı ve kesmeyi içeriyordu) önemli bir
gelişme gösterdiklerini raporlamıştı (Rauscher, Shaw & Ky, 1993). Toplam gelişme, artış açısından
puanlamaya dönüştürüldüğünde ortaya 8-9 IQ puanı çıkıyordu.
Bu sayede basın ve oyuncak firmaları Mozart Etkisini* kullanma ve elbette bundan faydalanma
niyeti ile birçok adım attılar. Bebeklerde Mozart Etkisinin görüldüğü iddialarına dayanarak, birçok
firma bebeklere yönelik çok sayıda Mozart Etkisi CD’leri, kasetleri ve oyuncakları pazarlamaya
başladı. 2003 yılında Don Campbell’in meşhur Mozart Etkisi CD’si iki milyonun üzerinde sattı
(Nelson, 2003). 2008 yılında Amazon.com, birçoğu çocuk ve yeni doğan bebeklerin resimlerini
albüm kapağı yapan, 40’ı aşkın Mozart Etkisi konulu kaset ve CD yayımladı.
Müzik yeteneğinin IQ ile pozitif yönde ilişkili olmaya eğilimli olduğunu söyleyen araştırmalar, (Lynn,
Wilson & Gault, 1989) kimilerince “müzik IQ’yu artırıyor” şeklinde yorumlandı. Ancak psikolog
Adrian Bangerter ve Chip Heath’in (2004) gözlemlerine göre, Mozart Etkisi iddiası tıpkı bir telefon
mesajının yaygınlaşması gibi toplum için de giderek çarpıtılarak ve abartılarak yayılıyor. Çin
gazetesinde yayımlanan bir makale “Batıda yapılan araştırmalara göre, Mozart’ın başyapıtlarını
dinleyen bebekler, anne rahmine daha rahat yerleşiyorlar” iddiasında bulundu (South China
Morning Post, 2000, Bangerter & Heath’in makalesinde yer aldığı gibi). Ancak şimdiye kadar batıda
ya da başka bir yerde Mozart müziğinin uteroya etkisi üzerine yapılan ya da yayımlanmış hiç bir
araştırma yok. Mozart Etkisi için hiçbir araştırma yapılmamasına rağmen, Milwaukee Journal
*Mozart Etkisi: Klasik müzik dinledikten sonra zekânın geliştiği varsayımı- Fizikçi Alfred Tomatis (1991) tarafından
türetildi ve sonrasında eğitimci ve müzisyen Don Campbell (1997) tarafından bu terime popülerlik kazandırıldı.
Sentinel’de yayımlanan bir makalede “Mozart Etkisi ve bunun ilkokul-ortaokul öğrencilerinde hatta
yeni doğanlarda mental performansı nasıl artırdığı ile ilgili sayısız araştırma var” yazısı yer almıştır
(Krakovsky, 2005).
Medyada yer alan bu haberler, halkın algısında oldukça etkili oluyor öyle ki; yapılan iki anket
sonucunda Amerikalıların %80’inin Mozart Etkisine aşina olduğu ortaya çıktı (Bangerter & Health,
2004). Psikolojiye giriş öğrencilerine yapılan diğer bir ankette ise, öğrencilerin %73’ü “Mozart
dinlemenin zekâyı geliştireceğine” inanıyor (Taylor & Kowalski, 2003, p. 5). Bundan birkaç yıl önce
New York Jets futbol takımının takım kaptanı, sporcuların performanslarını artırması amacı ile
antrenmanlar sırasında hoparlörlerden Mozart çalmaya karar verdi. Bu furya alanını o kadar
genişletti ki Mozart Etkisi sonunda, il parlamentosuna kadar ulaştı. 1998 yılında, Georgia Valisi Zell
Miller, Georgia’da yeni doğan her bebeğin Mozart’ın CD ya da kasetine ücretsiz olarak sahip olması
için il bütçesine 105.000$ ekledi (Mercer, 2010; Sack, 1998). Hatta “Kimse erken yaşlarda müzik
dinlemenin, içinde matematik, mühendislik hatta satrancın bile yer aldığı uzaysal düşünmeyi nasıl
etkilediğini sorgulamıyor.” şeklinde bir açıklama yaparak bu hareketini destekledi. Tennessee Valisi
Don Sundquist de aynı şekilde, Florida İl Senatosu’ndan devlet fonu alan çocuk yuvalarının günlük
olarak bebeklere klasik müzik çalmalarını gerektiren yasa tasarısını kabul etti (State of Florida
Senate Bill 660, May 21, 1998).
Tüm bunlar Mozart Etkisinin gerçek olduğuna dair bir işaret. Peki, gerçekten öyle mi?
Orijinal Nature çalışmasının aynısını yapmaya çalışan birkaç araştırmacı, ya hiç ya da çok az bir
etkinin olduğunu raporladılar (Gray & Della Sala, 2007; McKelvie & Low, 2012). Orijinal araştırma
ile kendi yaptıkları araştırmanın sonuçlarını birleştiren analizlerle, Mozart Etkisinin büyüklüğünün
önemsiz olduğunu ortaya koydular – 2 IQ puanı veya daha az (Chabris, 1999; Steele, Bass & Crook,
1999). Bazı araştırmacılar Mozart’ın tüm eserlerinin değil bazılarının Mozart Etkisine sahip
olduğunu iddia ettiyseler de, diğer araştırmacılar bu savı asla kabul etmediler. Dahası, yayımlanmış
hiç bir araştırmada Mozart Etkisinden faydalandığı iddia edilen çocuklar, bebekler incelenmediler.
Georgia Valisi Zell Miller (1999), Mozart Etkisini savunanlara bu negatif sonuçları görmezden
gelmelerini ve cesaretlerinin kırılmaması gerektiği konusunda arka çıkmış olsa da bilimsel kanıtların
yetersiz kaldığı inkar edilemez bir durum.
Daha sonraki araştırmalardan birinde, öğrencilerden, Mozart’tan moral verici bir parçayı, diğer bir
klasik müzik bestecisinden (Albinoni) depresif bir parçayı ve bir de sessizliği dinlemeleri istendi
(Thompson, Schellenberg & Husain, 2001). Hemen ardından araştırmacılar, orijinal araştırmada
*Mozart Etkisi: Klasik müzik dinledikten sonra zekânın geliştiği varsayımı- Fizikçi Alfred Tomatis (1991) tarafından
türetildi ve sonrasında eğitimci ve müzisyen Don Campbell (1997) tarafından bu terime popülerlik kazandırıldı.
olduğu gibi, katılımcılara kâğıt katlama ve kağıt kesme görevi verdiler. Araştırmanın Mozart
dinletildiği bölümü ile diğer iki kontrol durumu benzer şekilde performansı geliştirdi, aynı şekilde üç
durumda da duygusal uyarılmanın artışı birbirine yakındı. Araştırmacılar üç deneysel durumda da,
duygusal uyarılmanın etkilerini eşitlemek için istatistiksel yönteme başvurduklarında, Mozart Etkisi
ortadan kayboldu, yani Mozart dinlemenin verilen görev üzerinde anlamlı bir farkı yoktu. Diğer bir
araştırmanın sonuçları ise, uzaysal becerinin gelişimi konusunda Mozart dinlemenin, Stephen
King’den bir pasaj dinlemekten daha iyi olmadığını gösterdi (Nantais & Schellenberg, 1999).
Uyanıklığı tetikleyen herhangi bir şey, zihinsel uğraş gerektiren işlerdeki performansın artmasına
neden olur, yani Mozart değil de herhangi bir uyarana maruz kalan kişi zaten kısa süreli bir
uyanıklık evresine geçer ve bu durum performansı etkiler (Jones, West & Estell, 2006; Steele, 2000),
ama bu uzaysal beceride hatta genel zekâda uzun süreli bir etki olması anlamına gelmez. Yani
performansımızı artırmak için Mozart dinlemeye ihtiyacımız yok, bir bardak limonata ya da bir
fincan kahve de işimizi görebilir. Kısaca, Mozart Etkisi, belirli mental görevlerde performansı o anda
artırma bakımından bir doğruluk taşıyor olabilir ancak bu konunun Mozart müziğiyle hatta müzikle
ilgisi olduğuna dair hiçbir kanıt yok, çünkü bunu kişinin uyanıklığını sağlayacak herhangi bir uyaran
da yapabilir (Gray & Della Sala, 2007).
Aileler, bebeklerine Amadeus filminin müziklerini dinleterek, onların üstün zekâlı (genious)
bireylere dönüşmesini umut ediyorlar. Elbette çocukları Mozart’ın ve diğer bestecilerin müziği ile
tanıştırmak muhteşem bir fikir, ancak bu ailelerin temenni ettikleri şeylere bir anahtar değil
maalesef.
Ne yazık ki, bu durum Mozart Etkisini kullanan popüler çılgınlığın, çocuklarının zekâlarını artırmak
isteyen ailelere yönelik yaptıkları ilk girişim değil. Pazarlamacıların çoğu yaygın olarak ama zayıf
dayanakları ile çocukların hayatındaki ilk üç yılın zeka gelişimi açısından çok önemli olduğunu iddia
ediyorlar (Bruer, 1997;Paris, 2000). 80’lerde yüzlerce aile, “süper bebekler” yaratmak için yeni
doğmuş bebeklerini itinayla, saatlerce yabancı dillere ve ileri düzey matematiğe maruz bıraktı
(Clarke-Stewart, 1998). Ama ortaya hiç süper bebek çıkmadı. Bugün, sözüm ona “Baby Einstein” gibi
zekâ geliştirici oyuncaklar ve videolar, bugün yıllık yüz milyon dolarlık bir endüstrinin ürünleri
(Minow, 2005; Quart, 2006). Henüz bu ürünlerin de işe yaradığına dair bir kanıt yok. Tam aksine
araştırmalar, videolardan ziyade aynı zaman diliminde aktif olarak oyun oynamanın bebekler için
daha öğretici olduğunu söylüyorlar (Anderson & Pempek, 2005).
*Mozart Etkisi: Klasik müzik dinledikten sonra zekânın geliştiği varsayımı- Fizikçi Alfred Tomatis (1991) tarafından
türetildi ve sonrasında eğitimci ve müzisyen Don Campbell (1997) tarafından bu terime popülerlik kazandırıldı.
Büyük Rus Gelişim Psikoloğu Lev Vygotsky’nın çalışması neden bu ürünlerin unutulmaya mahkûm
olduklarını açıklamaya yardımcı olabilir. Vygotsky (1978) öğrenmenin en iyi, çocukların kendi
kendilerine öğrenemedikleri ama başkalarının yardımı ile yapabildikleri “yakınsal gelişim alanı-zone
of proximal development”nda oluştuğunu gözlemlemiştir. Eğer 3 yaşındaki çocuklar hesap yapmak
için bilişsel becerilere sahip değilse, ne kadar matematiğe maruz kaldıkları önemli olmaksızın
matematik becerilerini geliştiremezler ve süper bebeklere dönüşemezler çünkü matematik onların
yakınsal gelişim alanlarının dışında bulunur. Sabırsız ebeveynler tam tersini duymak istese de,
çocuklar zekâları hazır oluncaya kadar öğrenemezler. Bu durumda da Mozart Etkisinden medet
ummak da anlamsızlaşır.
Kaynak:
Lilienfeld, S.O., Lynn, S.J., Ruscio, J., & Beyerstein, B.L. (2010). Playing Mozart’s music to infants
boosts their intelligence. In Fifty great myths of popular psychology: Shattering widespread
misconceptions about human behavior. Chichester, UK: Wiley-Blackwell.
*Mozart Etkisi: Klasik müzik dinledikten sonra zekânın geliştiği varsayımı- Fizikçi Alfred Tomatis (1991) tarafından
türetildi ve sonrasında eğitimci ve müzisyen Don Campbell (1997) tarafından bu terime popülerlik kazandırıldı.