‹STANBUL RAPORU 2007 (AF‹L‹ASYO

Transkript

‹STANBUL TAB‹P ODASI
UZMANLIK E⁄‹T‹M‹
ÇALIfiMA GRUBU
‹STANBUL RAPORU 2007
(AF‹L‹ASYON PROJES‹)
‹stanbul Tabip Odas› / 2007
Haz›rlayanlar
Dr. Ali Özyurt , Dr. Arzu Uzuner, Dr. Pemra C. Ünalan
Dr. P›nar Topsever, Dr. Raflit Tükel, Dr. Sema Anak
Anketlerin Hastane Temsilcileri
Dr. Aysun Bahçeci, Dr. Eylem fiengül / SB ‹stanbul Göztepe EAH
Dr.Mehmet Bayrak / SB Bak›rköy Kad›n Do¤um ve Çocuk Hastal›klar› EAH
Dr. Ayflegül Bilen / SB Okmeydan› EAH
Dr. Pelin Demirtürk, Dr. Hikmet Karagüllü / SB Haydarpafla Numune EAH
Dr. Nergis Erdo¤an / ‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi
Dr. Nilüfer Aykaç Kapakl› / SB Süreyyapafla Gö¤üs Kalp ve Damar Cerrahisi EAH
Dr.Muzaffer Kaflar / SB Prof. Dr.Mazhar Osman Ruh Sa¤l›¤› Hastal›klar› EAH
Dr. Zerrin Özgen / SB Kartal Dr. Lütfi K›rdar EAH
Dr. Ali Özyurt / SB Dr. Siyami Ersek Gö¤üs Kalp ve Damar Cerrahisi EAH
Dr. Arzu Uzuner / Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi
Sayfa ve Kapak Tasar›m›
Alaattin Timur
‹stanbul Tabip Odas›, Türkoca¤› Cad. No: 17 Ca¤alo¤lu / ‹stanbul
Tel: 0212 514 02 92 Faks: 0212 513 37 36
Web: www.istabip.org.tr E-Posta: [email protected]
‹çindekiler
Sunufl
Dr. A. Özdemir Aktan
4
Önsöz
Dr. Ali Özyurt
5
Editörden
Dr. Raflit Tükel
7
Birinci Bölüm
Sa¤l›k Kurumlar› Aras›nda Bir “Afiliasyon Program›”
Oluflturulabilir mi? Koflullar› Ne Olmal›d›r?
Dr. Sema Anak, Dr. Pemra C. Ünalan
9
‹kinci Bölüm
Afiliasyon Projesi
Dr. Sema Anak, Dr. Raflit Tükel, Dr. Ali Özyurt
15
Üçüncü Bölüm
Uzmanl›k E¤itimi Veren Birimlerin E¤itim Alt Yap›s›
19
Dr. Arzu Uzuner, Dr. P›nar Topsever, Dr. Pemra C. Ünalan
Dördüncü Bölüm Asistanlar›n Uzmanl›k E¤itimi Hakk›ndaki Görüflleri
Dr. Arzu Uzuner, Dr. P›nar Topsever, Dr. Ali Özyurt
57
Beflinci Bölüm
“Derinlemesine Görüflmeler” ‹le Uzmanl›k
E¤itiminde Afiliasyonla ‹lgili Düflüncelerin Belirlenmesi 113
Dr. Pemra C. Ünalan, Dr. Arzu Uzuner, Dr. P›nar Topsever,
Dr. Sema Anak
Alt›nc› Bölüm
Genel Tart›flma
139
Dr. Pemra C. Ünalan, Dr. Arzu Uzuner, Dr. P›nar Topsever
Sonuç
Dr. Raflit Tükel, Dr. Sema Anak, Dr. Ali Özyurt
149
UZMANLIK E⁄‹T‹M‹ ‹STANBUL RAPORU / 2007
Sunufl
Prof. Dr. A. Özdemir Aktan
‹stanbul Tabip Odas› Baflkan›
Bir alanda geliflmeyi sa¤lamak ve sorunlar› çözebilmek için önce ölçmek ve de¤erlendirmek gerekmektedir. Bunu yapabilmek için de elde veri olmas› gerekmektedir. ‹stanbul Tabip Odas› Uzmanl›k E¤itimi Çal›flma Grubu (UEÇG) sunulan raporda iflte tam olarak bunu gerçeklefltirmifl ve uzmanl›k e¤itimi almay› planlayanlara, e¤iticilere ve sa¤l›k
ve e¤itim planlamas› yapanlara mükemmel bir veri taban› oluflturmufltur. Raporun en
önemli özeliklerinden birisi de kendi alan›ndaki üçüncü rapor oluflu ve bu alandaki geliflmeleri ve de¤ifliklikleri gözler önüne sermesidir.
‹stanbul Tabip Odas› UEÇG on y›ldan uzun süredir devam eden çal›flmalar›na bir yenisini ekleyerek bu raporu oluflturmufltur. Bu kez rapor ‹stanbul s›n›rlar›n› da aflarak
Türkiye geneline yay›lma e¤ilimi göstermekte ve yak›n bir gelecekte Türkiye Raporu halini alaca¤› sinyallerini vermektedir. Çal›flma grubunun t›pta uzmanl›k alan›ndaki sürekli, kaliteli ve verimli çal›flmalar› bir çok e¤iticinin özverileri ile kendi alan›nda bir “ilk”
ve “tek” olma özelli¤ini de korumaktad›r. T›pta e¤itim alan›na bir çok kurulufl katk› sa¤lamakla birlikte UEÇG çal›flmalar›n› art›k TTB bünyesinde bir gelenek halini alm›fl olan
T›pta Uzmanl›k Kurultaylar›na kadar gelifltirerek bu alana katk›lar›n› sürdürmektedir.
Sa¤l›k sistemimizdeki de¤iflikliklerle birlikte sa¤l›¤›n piyasalaflt›¤› ve e¤itim sözcü¤ünün sa¤l›k politikalar›n› oluflturanlar›n gündeminde hiç olmad›¤› bu dönemde çal›flma
grubunun oluflturdu¤u rapor e¤itimin önemini vurgulayan önemli bir çal›flmad›r. Gelece¤in hekimlerinin daha bilgili ve daha donan›ml› olmas›n› arzu eden ‹stanbul Tabip
Odas› ve TTB bu alandaki katk›lar›n› sürdürecektir. Rapor uzmanl›k e¤itimi konusunda
TTB bünyesindeki bilgi birikimine de katk›lar sa¤layarak e¤itim konusuna biraz daha
iyimser bakabilmemize olanak tan›maktad›r. UEÇG bünyesinde bu rapora kat›da bulunan tüm çal›flanlara hekimler, hastalar ve e¤iticiler olarak teflekkür borçluyuz.
4
AF‹L‹ASYON PROJES‹
Önsöz
Dr. Ali Özyurt
‹TO- Uzmanl›k E¤itimi Çal›flma Grubu Baflkan›
Uzmanl›k E¤itimi Çal›flma Grubu(UEÇG) olarak ilkini 1996 y›l› verilerine dayanarak
1997 y›l›nda yay›mlad›¤›m›z Uzmanl›k E¤itimi ‹stanbul Raporu’nun ikincisini 2000 y›l›
verilerini esas alarak 2001 y›l›nda güncelledik. fiimdi ise ilkinden 10 y›l sonra üçüncü
raporla sunuyoruz.
Ülkemizde t›pta uzmanl›k e¤itiminin en önemli sorunlar›ndan biri, e¤itim veren kurumlar aras›nda e¤itim altyap›s›, insan gücü ve e¤itim süreçleri aç›s›ndan bir standardizasyonun olmamas›d›r. Bu nedenle, e¤itim veren kurumlarda uzmanl›k e¤itiminin asgari standartlar›n›n saptanmas› UEÇG olarak öncelikli hedeflerimizden biri olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Ancak, say›sal veriler uzmanl›k e¤itimini de¤erlendirmek için yeterli olmamaktad›r. Bu nedenle bu çal›flmaya di¤er ikisinden farkl› olarak, uzmanl›k e¤itiminin
sorunlar›n›n irdelendi¤i, sorunlar›n nas›l giderilebilece¤inin sorguland›¤› ve kurumlar
aras› iflbirli¤i olanaklar›n›n araflt›r›ld›¤› nitel bir çal›flma ekledik.
Rapor alt› bölümden oluflmaktad›r. Birinci bölümde “Sa¤l›k Kurumlar› Aras›nda Bir
“Afiliasyon Program›” Oluflturulabilir mi? Koflullar› Ne Olmal›d›r?”.sorusuna yan›t arand›.
‹kinci bölüm ise “Afiliasyon Projesi” ne ayr›ld›. Burada proje amaç ve hedeflerimiz
aç›kland›.
Üçüncü bölümde “Uzmanl›k E¤itimi Veren Birimlerin E¤itim Alt Yap›s›” araflt›r›ld›. Bu
bölümde e¤itim kurumlar›n›n fonksiyonel kapasite, insangücü ve e¤itim altyap›s›
aç›lar›ndan incelendi¤i bir anket çal›flmas›n›n sonuçlar›na yer verilmifltir. Dördüncü bölümde “Asistanlar›n Uzmanl›k E¤itimi Hakk›ndaki Görüflleri” genifl bir anket çal›flmas›
ile belirlenmeye çal›fl›lm›flt›r. Beflinci bölüm“Derinlemesine Görüflmeler” ile Uzmanl›k
5
E¤itiminde Afiliasyonla ‹lgili Düflüncelerin Belirlenmesi” ne ayr›lm›flt›r. Nitel çal›flma
bulgular›n›n yer ald›¤› bu bölümde ise, ö¤retim üyeleri ve asistanlarla yap›lan “derinlemesine görüflmeler” yoluyla hekimlerin uzmanl›k e¤itiminde afiliasyon gereksinimi, koflullar ve engellerle ilgili düflünceler bildirilmifltir. Alt›nc› ve son bölümde ise nicel ve nitel çal›flmalar karfl›laflt›r›larak, afiliasyon olas›l›¤› irdelenmifltir.
Afiliasyon projesi kapsam›nda oluflturdu¤umuz bu rapor, T›pta Uzmanl›k S›nav›’na haz›rlanan asistan aday› meslektafllar›m›z için de bir rehber niteli¤i tafl›yacakt›r.
On y›l önceki raporun en önemli eksi¤i, sadece ‹stanbul'daki e¤itim kurumlar›yla s›n›rl› kalm›fl olmas› idi. Oysa flimdi ‹zmir Tabip Odas› Uzmanl›k E¤itimi Çal›flma Grubunun 2005 y›l›ndaki anket çal›flmas› ile çal›flmam›z›n bulgular›n› karfl›laflt›rma olana¤›
bulduk. Bu çal›flman›n ülkemizde T›pta uzmanl›k e¤itimi veren tüm kurumlarda uygulanmas› en büyük dile¤imizdir. Böylece iller ve kurumlar aras›ndaki farkl›l›klar ortaya
konarak çözüm yolunda ilk ad›mlar at›lmaya bafllanacakt›r.
Uzmanl›k e¤itimi raporunun oluflturulmas› sürecinde gösterdikleri yo¤un ve özverili
çabalar›ndan dolay› Arzu Uzuner, Sema Anak, Pemra Ünalan, P›nar Topsever, Raflit Tükel, Sibel Kalaça, ‹nci User ve Mehmet Akman’ a teflekkür ederim. Ayr›ca bizlerden deste¤ini esirgemeyen ‹stanbul Tabip Odas› Baflkan› Özdemir Aktan ve yönetim kuruluna,
UEÇG sekreterimiz Nuray Ero¤lu’na baflta olmak üzere yönetici sekreterimiz Tufan
Sertlek’e, kitab› yay›na haz›rlayan Alaattin Timur’a; birlikte ifl üretmenin güzel bir örne¤ini veren UEÇG üyelerimize ve çal›flmaya katk›s› olan tüm meslektafllar›m›za teflekkür
etmek isterim.
6
Editörden
Dr. Raflit Tükel
‹TO- Uzmanl›k E¤itimi Çal›flma Grubu Eski Baflkan›
‹stanbul Tabip Odas›-Uzmanl›k E¤itimi Çal›flma Grubu (UEÇG) olarak, Afiliasyon Projesi üzerine çal›flmaya 2004 y›l›nda bafllad›k. Üç y›ll›k bir eme¤in sonunda tamamlanan
bu projenin arka plan›nda, uzun y›llara yay›lan uzmanl›k e¤itiminde standardizasyonun
oluflturulmas› yönündeki çal›flmalar›n yer ald›¤›n› söyleyebiliriz. Kurumlar aras› iflbirli¤i
olarak gördü¤ümüz afiliasyon, di¤er bir yönüyle insangücü ve alt yap›ya yönelik kaynaklar›n verimli kullan›lmas› olarak da anlafl›labilir.
Kurumlar aras› iflbirli¤i, bir yandan ortak e¤itim programlar›n›n oluflturulmas› ve bilimsel araflt›rma olanaklar›n›n paylafl›lmas›n› sa¤larken, di¤er yandan ortaklafla kullan›mla daha genifl fiziksel olanaklar, daha zengin bir altyap›ya sahip olmay› getirecektir.
Bu da ancak, kurumlar aras›nda eksikliklerin karfl›l›kl› olarak giderilece¤i, birbirini eflit
gören bir yaklafl›mla gerçeklefltirilebilir.
UEÇG olarak yola ç›karken, amac›m›z, öncelikli olarak, ülkemiz için afiliasyon konusundaki f›rsatlar ve engellerin belirlenmesini sa¤lamakt›. Proje ikisi niceliksel, biri niteliksel olan üç çal›flmay› içermektedir.
‹lk çal›flmada, ‹stanbul’da uzmanl›k e¤itimi veren kurumlarda e¤itim kadrosunun özellikleri, e¤itim programlar› ve etkinlikleri, e¤itimde kullan›lan alt yap› ve donan›m gibi
t›pta uzmanl›k e¤itiminin temel bileflenlerinin araflt›r›lmas› amaçlanm›flt›r. Kesitsel bir
anket çal›flmas› olan bu araflt›rmada, dahili, cerrahi ve temel birimlerde hizmet vermekte olan tüm e¤itim hastaneleri uzmanl›k ö¤rencilerinin say›s› ve a¤›rl›kl› da¤›l›m›na göre de¤erlendirilmifl, her bir kategoriden en yüksek say›da uzmanl›k ö¤rencisi bar›nd›ran
11 e¤itim araflt›rma hastanesi çal›flma kapsam›na al›nm›flt›r. Çal›flmada, Üniversite, Sa¤l›k Bakanl›¤› ve yan dal hastaneleri temsil edilmektedir.
Projenin ikinci aya¤›, yine kesitsel, niceliksel bir anket çal›flmas› olup ‹stanbul’da t›pta uzmanl›k e¤itimi veren kurumlarda, uzmanl›k e¤itimi uygulamalar›, asistanlar›n çal›flma koflullar›, e¤itim alt yap›s›, e¤iticilerin yeterli¤i gibi e¤itimin kalitesini etkileyen unsurlar›n asistanlar›n bak›fl aç›s› ile saptanmas›n› amaçlamaktad›r. Araflt›rmaya, ilk çal›flmadaki gibi, dahili, cerrahi ve temel bilimleri bünyesinde bulunduran hastaneler içinden
en fazla asistan say›s›na sahip 11 hastane al›nm›flt›r. Çal›flmada, önce her bir kurumdan
görüflülmesi gereken asistan say›s› büyüklü¤e orant›l› olarak saptanm›fl, sonra da her
bir kurumda, e¤itim veren her bölüm için, e¤itim gören asistan say›s› temel al›narak, görüflülmesi gereken asistan say›s› belirlenmifltir.
7
Son çal›flma verilerin “derinlemesine görüflme“ tekni¤i ile topland›¤› niteliksel bir çal›flmad›r. Projenin bu bölümünde amaçlanan, ülkemizde henüz s›n›rl› olarak tart›fl›labilen kurumlar aras› “afiliasyon”un, nas›l ve ne ölçüde kabul gördü¤ünün bir de¤erlendirmesidir. E¤iticiler ve uzmanl›k e¤itimini sürdürenler üzerinde yap›lan bu çal›flmada,
afiliasyon kavram›na bak›fl›n yan› s›ra, e¤itim kurumundaki olanaklar›n niteli¤i de¤erlendirilmifl, e¤itim sürecindeki gereksinimler belirlenerek, öneriler al›nm›flt›r.
Yukar›da sözü edilen niceliksel iki çal›flmada, ‹stanbul ölçe¤inde, gerek e¤itim kurumlar›n›n uzmanl›k e¤itiminin temel bileflenlerine ait niteliklerinin, gerekse uzmanl›k e¤itimi alanlar›n görüfllerinin yans›t›ld›¤› önemli sonuçlara ulaflt›k. Bunun yan› s›ra, sonuçlar›m›z›, ‹zmir Tabip Odas›’n›n bünyesinde, 2004-2006 y›llar› aras›nda gerçeklefltirilen
ve ‹zmir’de uzmanl›k e¤itimi veren birimlerin e¤itim sorumlular›n› ve asistanlar› kapsayan genifl ölçekli bir araflt›rman›n sonuçlar›yla karfl›laflt›rma olana¤› bularak, her iki çal›flmadan elde edilen sonuçlar› daha genifl bir ölçekte de¤erlendirme f›rsat›n› elde ettik.
Araflt›rmam›z›n sonuçlar›n›n da gösterdi¤i gibi, ülkemizde t›pta uzmanl›k e¤itiminin
verildi¤i kurumlarda alt yap› ve e¤itim olanaklar›, insan gücü, finans kaynaklar› vb. özellikler aç›s›ndan saptanan farkl›l›klar, afiliasyonu, e¤itim kurumlar› aras›nda eflitsizlikleri gidermeye yönelik bir iflbirli¤i için önemli bir seçenek durumuna getirmektedir. Ülkemizde afiliasyon, baz› e¤iticilerin ya da asistanlar›n çabalar›yla oluflturulan ve bireysel
çabalarla sürdürülen kural d›fl› konumundan ç›kart›larak, gerekli yasal ve idari düzenlemelerle kurumsallaflt›r›lmal›; uzmanl›k e¤itimi uygulamalar›nda temel bir konuma sahip olmal›d›r.
Bu projenin ülkemizde uzmanl›k e¤itiminin standardizasyonu ve afiliasyonla ilgili çal›flmalar için yol gösterici olmas›n› diliyor; projenin tamamlanmas› ve kitab›n haz›rlanmas›nda gösterdikleri yo¤un çaba ve özverili çal›flma nedeniyle, ‹TO-UEÇG üyesi çal›flma arkadafllar›ma içten teflekkürlerimi sunuyorum.
8
B‹R‹NC‹ BÖLÜM
SA⁄LIK KURUMLARI
ARASINDA B‹R
“AF‹L‹ASYON PROGRAMI”
OLUfiTURULAB‹L‹R M‹?
KOfiULLARI
NE OLMALIDIR?
Prof. Dr. Sema Anak*, Yard. Doç. Dr. Pemra C. Ünalan**
* ‹stanbul Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› AD, ‹TO-UEÇG Üyesi
**Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i AD, ‹TO-UEÇG Üyesi
9
ÖZET
T›p dünyas›nda sa¤l›k kurumlar› aras›nda iflbirli¤i konusu her zaman gündemde olmufl
bir anlay›flt›r. Bu iflbirli¤inin, kimi zaman çal›flan kiflilerin bireysel çabalar›yla farkl› kurumlar aras›nda oluflturulmaya çal›fl›ld›¤›, kimi zaman da çok daha genifl bir kat›l›mla, neredeyse tüm kurumun onaylad›¤› ve yararland›¤› ortak e¤itim çal›flmalar›, programlar› oldu¤u gözlenmektedir. Ancak, bu yaklafl›mlar halen küçük örnekler fleklinde yaflanmaktad›r. Kurumlar aras› iflbirli¤inin, özellikle de UEÇG’nin üzerinde durdu¤u e¤itimde iflbirli¤i konusunun tüm taraflarca kabul edilmeden yayg›nlaflmas› olas› de¤ildir. Ülkemizde
“afiliasyon”, ya da “iflbirli¤i” sözcü¤ü flüphe ile karfl›lanmaktad›r. Afiliasyon, genellikle birinin di¤erine sahip ç›kmas›, hatta giderek yok saymas› olarak görülebilmektedir. Böyle
anlafl›ld›¤›nda afiliasyona fliddetle karfl› ç›k›laca¤› hatta bu olgunun tart›fl›lmas›ndan bile
kaç›laca¤› aç›kt›r. Bu nedenle “afiliasyon” kavram›n›n ne oldu¤u konusunda uzlafl›lmas›,
Türkiye için bir yarar› olup-olmayaca¤›n›n tart›fl›lmas›, gerekli oldu¤una karar verilmesi
halinde de bir eylem plan› yap›labilmesi için fleffaf bir iletiflim süreci gereklidir.
Bu konuya aç›kl›k getirmek için 2004-2006 y›llar›nda afiliasyon konusunda bir grup çal›flmas› yap›lm›flt›r. Bu çal›flma süreci içinde, biri niceliksel (kantitatif), biri de niteliksel
(kalitatif) olmak üzere 2 araflt›rma planlanm›flt›r. Bunlar›n yan›nda, proje kapsam›nda,
farkl› kurumlar›n alt yap›, insan gücü ve araç-gereç durumlar›n›n saptanabilmesine yönelik, sa¤l›k kurumlar›n›n özelliklerinin de¤erlendirilece¤i çal›flmalar yap›lmas›, bu kurum
çal›flanlar›n›n “afiliasyon” konusuna yaklafl›mlar›n›n belirlenmesi, “afiliasyon” konusunda
ideal bir de¤erlendirme yapabilmek için konuyla ilgili kanun ve yönetmeliklerin gözden
geçirilmesi, bu konuda uluslararas› ölçütlerde neler yap›ld›¤› araflt›r›larak konunun tart›fl›lmas›n› kolaylaflt›racak baz› örnekler bulunmas›, konuyla ilgili uluslararas› ve ulusal çal›flmalar irdelenerek etkinli¤i ile ilgili kan›tlar toplanmas› planlanm›flt›r.
Bu çerçevede planlanan araflt›rmalardan bir tanesi de, afiliasyondan yararlanacak ve
kendisi de bu süreç içinde e¤itilen, e¤itici, denetleyici ve yönetici olarak rol alabilecek
olan uzmanl›k ö¤rencileri ve uzmanlar›n e¤itim gereksinimlerinin belirlenmesi, kullanmay› planlad›klar› farkl› e¤itim yöntemleri ve olanaklar› olup olmad›¤›n›n araflt›r›lmas›, afiliasyonu bir seçenek olarak tart›flmalar›n›n sa¤lanmas› ve en az›ndan bu kavramla ilgili olarak fark›ndal›k yaratmak amac›yla “derinlemesine görüflme“ tekni¤i ile yürütülecek olan
niteliksel bir çal›flmad›r.
Her iki araflt›rman›n bulgular› tart›fl›l›p raporlar oluflturulduktan sonra araflt›rma boyunca dile getirilen endifleler, istekler, düflünceler ve beklentiler de dikkate al›narak Türkiye için bir “afiliasyon program›” önerilecektir. Böylece bir taraftan var olan koflullar›
belirleyen bir araflt›rman›n sonuçlar›, di¤er taraftan da e¤itilen ve e¤itici olan hekimlerin
beklenti ve önerilerini belgelemeye çal›flan 2 yeni araflt›rman›n bulgular› dünyada afilias10
yonu bir yöntem olarak kullanan ülkelerin deneyimleri ile birlefltirilmifl olacakt›r. Türkiye için, afiliasyon konusundaki f›rsatlar ve engellerin belirlenmesini sa¤layacak olan bu
UEÇG raporunun konuyla ilgili tüm taraflara duyurulmas› da bir sonraki basamak olmal›d›r.
G‹R‹fi
Bilim ve iletiflimdeki geliflmeler sayesinde t›bbi bilgi geometrik bir h›zla artmaktad›r.
Sa¤l›k çal›flanlar›, hem yeni bir fleyler ö¤renebilmek hem de bilgilerini güncel tutabilmek
için kendi kendilerine ö¤renme yollar› d›fl›nda akranlar aras›ndaki bilgi ve deneyim paylafl›m›ndan da çok yararlanmaktad›rlar. Bilgi kayna¤›n›n güvenilir olmas› halinde bu yol
oldukça zaman kazand›r›c›d›r. Bu nedenle farkl› kurumlar, disiplinler ve kifliler aras›nda
e¤itim amac›yla iflbirli¤i yap›lmas› art›k tart›fl›lmaktan ç›km›fl, yayg›n flekilde kabul gören
bir uygulama halini alm›flt›r. Afiliasyonu yayg›n olarak ve uzun süredir kullanmakta olan
ülkelerdeki uygulamalara bak›ld›¤›nda kurumlar aras›nda yap›lan iflbirli¤ine yönelik anlaflmalar›n/kontratlar›n son derece ayr›nt›land›r›lm›fl oldu¤u dikkat çekmektedir. Böylelikle yürütmede ortaya ç›kabilecek olas› sorunlara karfl› önlem al›nmaktad›r. Afiliasyonun
anlam› ve gereklili¤i ile ilgili tart›flmalar art›k son bulmufltur. Pek çok e¤itim kurumu, bir
e¤itim eksikli¤i oluflmamas› amac›yla, kendi içinde eksik ya da k›s›tl› olan alanlarda baflka kurumlarla afiliye olmakta ve meslek e¤itimi yapmakta olan ö¤rencilerin ö¤renme olanaklar›n› bu yolla zenginlefltirmekte hatta uluslararas› anlaflmalar bile yap›lmaktad›r.
Uluslararas› s›n›rlar›n fleffaflaflt›¤›, özellikle Avrupa’daki uygulamalar›n birbirine benzetilmesinin öngörüldü¤ü böyle bir dönemde Türkiye, afiliasyonu hiç olmazsa ulusal düzeyde kendi uzmanl›k e¤itimine bir seçenek olarak eklemeyi baflarmal›d›r.
“Afiliasyon” sözcü¤ü kelime anlam› olarak “üyeli¤e kabul, evlat edinme, yak›n iliflki,
ba¤lanma, birlefltirme, ba¤lama, katma, ekleme, üyelik” gibi ifadelerle aç›klanmaktad›r.
Ancak ne yaz›k ki özellikle ülkemizde bu kelime önce “infiltrasyon” sonra da “asimilasyon” terimleriyle özdefllefltirilmektedir.
Avrupa Birli¤i yolundaki ülkemizde bu kavramlar›n anlam›, uygulanabilirli¤i, fayda ve
zararlar›, t›p çevrelerinin konuya yaklafl›mlar›, gerekirse konu hakk›nda bilgilendirilmeleri, en az›ndan uygulanabilir aflamalar›n belirlenmesi gerekli gibi gözükmektedir.
Afiliasyon birden fazla alanda iflbirli¤i yapmak anlam›ndad›r. Bu nedenle afiliye olacak
kurumlar›n e¤itimin her alan›nda güçlü olmalar› beklenmemelidir. Bu alanlar›n sadece
bir ya da birkaç›nda güçlü olan bir kurum da bu yanlar›n› kullanmak isteyecek di¤er kurumlarla al›fl-veriflte bulunabilir. Afiliasyon alanlar›;
1. E¤itim
Genelde en kolay uygulanabilen ve “akademik afiliasyon” olarak adland›r›lan bu konu11
da hedeflenen, farkl› kurumlar›n e¤itim anlay›fllar›nda paralellik sa¤lamak, bilgi ve deneyim al›flverifli yaparak “bilgi gücü”nün paylafl›lmas›n› ve hasta yarar›na en iyi flekilde kullan›lmas›n› mümkün k›lmakt›r.
2. ‹nsan Gücü
Her kademede olabilen ancak temelde e¤itim amaçl› bir ifl gücü de¤ifl-tokuflu söz konusudur. Bu afiliasyon e¤itimin her kademesinde de söz konusudur.
Mezuniyet öncesi e¤itim
Bu konuda y›llard›r süren bir uygulama söz konusudur. Ö¤rencilerin belli bir süre “geliflmifl” üniversitelerde e¤itilmesi, ö¤retim elemanlar›n›n geliflmekte olan üniversitelerde
görevlendirilmeleri, son y›llarda özel t›p fakültelerinin hem sa¤l›k bakanl›¤› e¤itim hastaneleri, hem de üniversite hastaneleri ile ö¤renci e¤itimi anlaflmalar› yapmalar› ve uygulamalar› bunun somut örnekleridir. Ancak kan›m›zca bunun daha sistematik ve kontrollü,
belli bir müfredat dahilinde, standart yap›lmas› gereklidir. Bu konuda hangi kurumlar›n
nas›l rol alaca¤›na, üst otoritelerce mi, yoksa bizzat kurumlar aras›nda m› karar verilece¤i ayr› bir çal›flma konusudur.
Mezuniyet sonras› e¤itim
Burada zaten “yan dallar” konusunda önemli bir aflama sa¤lanm›flt›r. Baz› kurumlardan di¤erlerine, uygun e¤itici kadro ve e¤itim ortam› olmak flart›yla “yan dal” e¤itimi almak üzere uzmanlar yollanmakta ve hem e¤itilmekte hem de ifl gücü kayna¤› olarak destek vermektedirler. Buna ek olarak kurumlar aras› uygun eflgüdümlerle e¤itici kadrolar
aras›nda da de¤iflim sa¤lanabilir. Belli sürelerde karfl›l›kl› kurum ziyaretleri, e¤itim programlar›, asistan al›flverifli ve bu kiflilerin e¤itimleri sa¤lanabilir. Bu uygulamalar, kurum
içi, benzer yap›daki kurumlar aras› veya uluslar aras› kurumlar aras› yap›labilir.
Sürekli t›p e¤itimi
Bu amaçla gelifltirilen e¤itim programlar›, genellikle, belli bir konuda uzmanlaflm›fl olan
ekiplerin ürettikleri bilgiyi, baflka kurumlardaki konuyla ilgili meslektafllar›yla paylaflmas›n› amaçlar. Bu uygulamada tam bir afiliasyon gerçekleflmektedir. Ancak yayg›n de¤ildir.
Her hekimin STE’leri izleyebilmesi, kat›labilmesi ve belgelendirebilmesi için standart koflullar yoktur.
3. Teknoloji ve Araç-Gereç
Bugün, tüm sosyal güvenlik kurumlar› aras›nda hizmet al›m› zaten uygulanmaktad›r. Burada bir “teknolojik afiliasyon” söz konusudur. Hasta, bir kurumda mevcut olmayan teknolojiden, kendi kurumundan sevk almak yoluyla baflka bir kurumda yararlanmaktad›r.
12
4. Yerleflim Alan›
Bugün için bu konu tabu niteli¤indedir. Ancak özel statülü hastanelerin kendi istekleriyle Sa¤l›k Bakanl›¤›’na ba¤lanmalar› bir bafllang›ç olabilir.
5. ‹fl Yükü
Bugün baz› kurumlar tafl›yabileceklerinin çok üstünde ifl yükü tafl›rken, baz›lar› “butik
hastane” vas›flar›n› korumaktad›rlar. E¤itilenlerin mümkün oldu¤unca çok hasta görerek
deneyimlerini art›rmalar› için bu kurumlar aras›nda “afiliasyon” bir f›rsat olabilir.
6. Finansman
Özel sa¤l›k kurulufllar› ulusal ve uluslararas› boyutta bu “afiliasyon”u yapmaktad›r.
Resmi kurulufllar›nda yapabilmesi haks›z rekabete engel olabilir.
7. ‹dari Konular
Burada ifade edilmek istenen bir kurumun afiliye oldu¤u di¤er kurumun idaresine kar›flmas› de¤ildir. Afiliasyon anlaflmas› çerçevesinde kendisinde olmayan baz› insan kaynaklar› ile ilgili olarak di¤er kurumun kaynaklar›n› kullanmas› ya da afiliasyonu yürütmek üzere bu kurumlardan insan gücü daha zengin olan›n sekreterya ifllerini her ikisi
ad›na üstlenmesidir. ‹yi niyet çerçevesinde sürdürülen ortakl›klar resmi platforma oturtulmal›d›r.
‹yi niyet her ifl alan›nda oldu¤u gibi afiliasyonda da taraflar›n yola ç›k›fl amac› olmal›d›r. Bunun korunabilmesi için de koflullar ve kurallar›n aç›k olarak belirtilmesine ve afiliasyonun resmi olarak kabul edilmesine gereksinim vard›r.
13
‹K‹NC‹ BÖLÜM
AF‹L‹ASYON
PROJES‹
Prof. Dr. Sema Anak*, Prof. Dr. Raflit Tükel**, Dr. Ali Özyurt***
*‹stanbul Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› AD, ‹TO-UEÇG Üyesi
**‹stanbul Üniversitesi T›p Fakültesi Psikiyatri AD, ‹TO-UEÇG Üyesi
*** ‹TO- Uzmanl›k E¤itimi Çal›flma Grubu Baflkan›
15
AMAÇ
Bu projenin amac›, ülkemizde “resmiyet kazanmad›¤› için görmezlikten gelinen”, kurumlar aras› ve farkl› platformlarda uygulanabilecek “afiliasyon”lar konusunda bir de¤erlendirme çal›flmas› yaparak konunun pratikte nas›l ve ne boyutlarda kullan›labilece¤ini irdelemektir.
HEDEFLER
Ülkemizde “afiliasyon” konusunda standardizasyon sa¤layabilmek için gerekli olacak
flekilde, farkl› kurumlar›n alt yap›, insan gücü ve araç-gereç alt yap›lar› saptanacak (Sa¤l›k Kurumlar› De¤erlendirme Projesi 2004-2005)
• Farkl› kurumlar›n alt yap›, insan gücü ve araç-gereç alt yap›lar› konusunda pilot bir
çal›flmayla ve örneklemeler yap›larak bugünkü stratejiler konusunda bilgi edinilecek
• Tüm sa¤l›k kurumlar›nda çal›flanlar›n konuya bak›fl aç›lar› belirlenecek
• Bugün yürürlükte olan yasalar çerçevesinde olabilirlikler ve olanaks›zl›klar gözden
geçirilecek
• Konunun farkl› alt bafll›klar içermesi göz önüne al›narak, her biri konusunda bugünkü durumlar saptanacak, küçük çapl› da olsa halen yap›lan uygulamalar irdelenecek
ve neler yap›labilece¤i araflt›r›lacak
• Ulusal ve uluslararas› uygulamalar konusunda bilgi edinilecek ve bu örneklere dayanarak uygulama stratejileri saptanacak
• Sonuçta belirlenen ilkeler bugün için konuyu yönlendirmekle görevli idari mercilere aktar›larak, çözüm önerileri araflt›r›lacak
PROJEN‹N ANA BAfiLIKLARI VE UYGULAMALAR
1. Farkl› kurumlar›n alt yap›, insan gücü ve araç-gereç alt yap›lar›n›n saptanabilmesi
için sa¤l›k kurumlar›n›n özelliklerinin de¤erlendirildi¤i proje çal›flmas› yenilenecek ve
özellikle e¤itim veren kurumlara odakland›r›lacakt›r (Sa¤l›k Kurumlar› De¤erlendirme
Projesi 2004-2005).
Kurumlar flu flekilde belirlenmifltir:
a. Üniversiteler (Devlet, Vak›f, GATA)
b. Sa¤l›k Bakanl›¤›( SB) kurumlar› (E¤itim hastaneleri, hizmet üreten hastaneler ve
sa¤l›k ocaklar›, dispanserler)
2. Bu konuda ana çal›flmaya paralel olarak, bu kurum çal›flanlar›n›n “afiliasyon” konusuna yaklafl›mlar›n›n belirlenmesi için niteliksel bir çal›flma yap›lacakt›r.
16
Henüz yeni çal›flma tamamlanmam›flsa da, daha önce yap›lm›fl ve t›pta uzmanl›k e¤itimi kurultaylar›nda sunulmufl olan uzmanl›k e¤itimi anketine dayanan araflt›rma sonuçlar›, e¤itim hedefleri ve alt yap› olanaklar› aç›s›ndan kurumlar aras›nda baz› farkl›l›klar
ve kimi zaman da standart e¤itim programlar›na göre ciddi eksikler oldu¤unu ortaya
koymaktad›r. Bu saptaman›n ard›ndan gündemdeki sorular, “Acaba afiliasyon fikrine
flefler ve asistanlar nas›l bakar?, Buna gerçekten ihtiyaç duyuyorlar m›? Baflka neler yap›labilir? Hangi konularda e¤itim ihtiyaçlar› var?” fleklinde s›ralan›yordu. Bunlara yan›t
bulmak amac›yla yeni bir araflt›rma olarak “Niteliksel araflt›rma; Derinlemesine Görüflmeler” projesi planland›.
3. “Afiliasyon” konusunda ideal bir de¤erlendirme yapabilmek için konuyla ilgili kanun ve yönetmelikler gözden geçirilecek ve bir durum saptamas› yap›lacakt›r.
Bu amaçla taranan ulusal kanunlarda direkt olarak konuya destek verebilecek bir yasa bulunamam›flt›r.
4. “Afiliasyon” konusunda uluslararas› ölçütlerde neler yap›ld›¤› araflt›r›larak konuya
›fl›k tutabilecek bir alt yap› araflt›rmas› yap›lacakt›r.
Bu konuda birçok uluslararas› çal›flma örnekleri mevcuttur :
Örne¤in, Cambridge Üniversitesi, ‹ngiltere bu konuda haz›rlad›¤› “web” sayfas›nda
“afiliasyon” u flu flekilde özetlemektedir :
“Bir enstitüyü veya onun dallar›n› veya departmanlar›n› afiliye etmek, o kurumlar›n
seçilmifl baz› ö¤retim üyelerini üniversitemiz ö¤retim üyesi olarak kabul etmek ve onlar› üniversitemiz ayr›cal›klar›ndan yararland›rmak ve zaman zaman üniversitemizce denetlenmek ve yönlendirmek flart›yla, o kurumlarda uygulanan çal›flma programlar›n›
üniversitemiz program› olarak kabul etmektir. Bu konudaki politikam›z, uygun akademik vas›ftaki akademik kurulufllarla yak›n iliflkiler kurarak üniversitemizin akademik yap›s›n› bu görüfllerin de ›fl›¤›nda geniflletmektir. ‘Afiliasyon’, üniversite gibi yaflayan kurumlar için bire bir iliflkide vazgeçilmez bir ö¤edir ve ortak programlar›n ve çal›flmalar›n yap›labilmesinde tart›fl›lmaz bir önemi haizdir.” Görüldü¤ü gibi ‘afiliasyon’ tek yönlü bir “asimilasyon” de¤il, günümüzün en önemli gereksinimi ‘ortaklaflma’n›n vazgeçilmez bir yöntemidir.
5. Benzer flekilde, ulusal çal›flmalar (kurumlar aras› deneyimler, derneklerin konuyla
ilgili çal›flmalar› vb.) irdelenerek konuya katk›lar› araflt›r›lacakt›r.
Bu amaçla, ‹stanbul ilindeki genellikle kiflisel çabalara dayanan baz› örnekler bizzat
uygulay›c›lar›ndan dinlendi ve kendilerine deneyimlerini yaz›l› olarak bildirmeleri önerildi. Bu konudaki çal›flmalar sürmektedir.
17
6. ‹deal bir “afiliasyon program›” nas›l olmal›, konusunda bir model rapor haz›rlanacak ve kurumlar› de¤erlendiren çal›flma raporu ile birlefltirilecek ve olabilirlikler ve imkâns›zl›klar belirlenecektir.
7. Konuyla ilgili haz›rlanacak UEÇG raporunun ilgili birimlere duyurulmas› konusunda çal›flmalar yap›lacakt›r.
SONUÇ
Ülkemizde gereksinimi hissedilen afiliasyon konusunda bir bak›fl aç›s› gelifltirerek, uygulama olas›l›klar›n› araflt›rmak hedeflenmifltir. Proje tamamland›¤›nda bu konuda bir
örnek oluflturacakt›r kan›s›nday›z.
18
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
UZMANLIK E⁄‹T‹M‹ VEREN
B‹R‹MLER‹N
E⁄‹T‹M ALT YAPISI
Yrd. Doç.Dr. Arzu Uzuner*
Yrd. Doç. Dr. P›nar Topsever**
Yrd. Doç. Dr. Pemra C. Ünalan***
*Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i AD, ‹TO-UEÇG Üyesi
**Kocaeli Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i AD, ‹TO-UEÇG Üyesi
*** Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i AD, ‹TO-UEÇG Üyesi
19
AMAÇ
‹stanbul’da uzmanl›k e¤itimi veren kurumlar›n ve bu kurumlarda bulunan flefliklerin
ve anabilim dallar›n›n e¤itim kadrosunun özellikleri, e¤itim programlar› ve etkinlikleri,
e¤itimde kullan›lan alt yap› ve donan›m gibi t›pta uzmanl›k e¤itiminin temel bileflenlerinin araflt›r›lmas› amaçlanm›flt›r.
YÖNTEM
Bu araflt›rma t›pta uzmanl›k e¤itimi veren hastanelerde yürütülen kesitsel bir anket
çal›flmas›d›r. Araflt›rman›n evrenini, ‹stanbul’da uzmanl›k e¤itimi veren tüm SB ve üniversite hastaneleri oluflturmaktad›r. Bu araflt›rmaya kat›lacak kurumlar›n belirlenmesinde, Üniversite, Sa¤l›k Bakanl›¤› (eski SSK ve e¤itim ve araflt›rma hastaneleri) ve yan dal
hastanelerinin temsil edilmeleri esas al›nm›flt›r. Temel, dahili ve cerrahi tüm birimlerde
hizmet vermekte olan tüm e¤itim hastaneleri uzmanl›k ö¤rencilerinin say›s› ve a¤›rl›kl›
da¤›l›m›na göre de¤erlendirilmifl, her bir kategoriden en yüksek say›da uzmanl›k ö¤rencisi bar›nd›ran kurumlar araflt›rma kapsam›na al›nm›flt›r. Her bir kurumda ulafl›lacak
asistan say›s› belirlenirken asistanlar› araflt›rma kapsam›na al›nan tüm birimlere e¤itici
anketinin de ulafl›lmas› hedeflenmifltir.
Buna göre ‹stanbul’da 11 e¤itim araflt›rma hastanesi çal›flma kapsam›na al›nm›fl, iki
hastane idari nedenlerle çal›flmaya kat›lmay› kabul etmemifltir.
Araflt›rmaya kat›lan hastaneler:
1. Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi
2. ‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi
3. SB Haydarpafla Numune E¤itim Araflt›rma Hastanesi
4. SB Kartal Dr. Lütfi K›rdar E¤itim Araflt›rma Hastanesi
5. SB Okmeydan› E¤itim Araflt›rma Hastanesi
6. Bak›rköy Kad›n Do¤um ve Çocuk Hastal›klar› E¤itim Araflt›rma Hastanesi
7. Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sa¤l›¤› Hastal›klar› E¤itim Araflt›rma Hastanesi
8. Dr. Siyami Ersek Gö¤üs Kalp ve Damar Cerrahisi E¤itim Araflt›rma Hastanesi
9. Süreyyapafla Gö¤üs Kalp ve Damar Cerrahisi E¤itim Araflt›rma Hastanesi
E¤itim alt yap›s›n›n belirlenmesi için, 7 bölümden oluflan bir anket formu kullan›lm›fl
olup bu anket formu, ‹zmir Tabip Odas› Uzmanl›k E¤itimi Çal›flma Grubu taraf›ndan
2005 y›l›nda 8 farkl› kurumda yap›lm›fl olan benzer araflt›rmada (1) kullan›lan anket formundan baz› de¤ifliklikler yap›larak uyarlanm›flt›r. Anketler, e¤itim kadrosu, e¤itim kad20
rosunun özellikleri, uzmanl›k e¤itimi alanlar, yard›mc› personel say›s›, uzmanl›k e¤itimi
süresi, e¤itimde kullan›lan alt yap› ve donan›m, rotasyonlar, çal›flma ortam›n›n özellikleri ile ilgili bölümler içermektedir (Ek 1 E¤itici anket formu). Bölümlerde e¤itici insan
gücü bilgileri, yan dal uzmanl›klar›, e¤itim kadrosunun bilimsel etkinlikleri, çal›flma koflullar›, asistan say›s›, rotasyona gelen asistan say›s›, e¤itimde kullan›lan araç ve gereçler, birimin hizmet kapasitesi, e¤itim program›, çekirdek e¤itim müfredat›, asistan karnesi uygulamas›, ifl saatleri, asistan e¤itimi, bilimsel toplant›lar, s›nav sistemi, iç ve d›fl
rotasyonlar sorgulanm›fl, anket içinde kapal› ve aç›k uçlu sorular yer alm›flt›r.
Anketler, ikisi t›p fakültesi, dördü yan dal olmak üzere toplam 9 kurumda 219 e¤itim
biriminin sorumlusuna elden ulaflt›r›lm›flt›r. Anketlerin her e¤itim biriminin sorumlusu
ya da bu kiflinin görevlendirdi¤i bir di¤er sorumlu e¤itici taraf›ndan yan›tlanm›fl, anketlerin yan›tlanma oran› %56.4 olmufltur (s=106 birim).
Çal›flman›n veri toplama ifllemi ‹stanbul Tabip Odas› hastane temsilcileri taraf›ndan
A¤ustos 2006-fiubat 2007 tarihleri aras›nda gerçeklefltirilmifltir. Anketlerin da¤›t›l›p toplanmas› ifllemine 2006 y›l› A¤ustos ay›nda bafllanm›fl, fiubat 2007’de tamamlanm›flt›r.
Verilerin istatistiksel analizi SPSS 11.5 program›nda frekans analizi, student-t test, kikare yöntemleri kullan›larak yap›lm›flt›r. Bulgular e¤itim hastaneleri ve yan› s›ra temel,
dahili ve cerrahi bilimler temelinde analiz edilmifltir. Sürekli verilerin da¤›l›m› ço¤u de¤iflkende normal olmad›¤› için, tan›mlay›c› istatistiklerde merkezi ölçüt olarak ortanca,
da¤›l›m ölçütü olarak aral›k belirtilmifl olmakla birlikte, beraberinde veriler hakk›nda daha kapsaml› bilgi aktarmak amac› ile ortalama de¤erler de eklenmifltir.
21
22
Sa¤l›k Bakanl›¤›na ba¤l› olup araflt›rma kapsam›na al›nan dört yan dal hastanesinde
dahili ve cerrahi bilimlerden kat›l›m sa¤lanm›fl olup, temel bilimlerden kat›l›m olmam›flt›r. Bir SB’l›¤› hastanesinde ise uzmanl›k ö¤renci anketleri yan›tland›¤› halde e¤itimle
ilgili anketler yan›tlanmam›flt›r.
23
BULGULAR
1. E¤itim Kadrosu
a) E¤iticilerin Say›s›
Toplam çal›flma grubunda e¤itici say›s› 587, birim bafl›na düflen ortanca e¤itici say›s›
4 (0-77)’tür. Çal›flmaya kat›lan üniversite hastanelerinde toplam 325 ö¤retim üyesi (profesör, doçent, yard›mc› doçent) bildirilmifl olup, %15.4’ü temel bilimlerde (s=50), %58.8’i
dahili bilimlerde (s=191), %25.8’i ise cerrahi bilimlerde (s=84) çal›flmaktad›r. Birim bafl›na düflen ö¤retim üyesi say›s› ortanca de¤eri 5 (1-77); temel bilimlerde 6 (3-17), dahili
bilimlerde 5 (3-77), cerrahi bilimlerde ise 5 (1-11)’tir.
Çal›flmaya kat›lan SB’l›¤› hastanelerindeki e¤iticilerin say›s› toplam 262 olup, ortanca
de¤eri 3 (0-29)’tür. Bu e¤iticilerin %1.9’u temel bilimlerde (s=5), %43.1’i dahili bilimlerde (s=113), %55.0’i ise cerrahi bilimlerde (s=144) çal›flmaktad›r. (birim bafl›na düflen median e¤itici say›s›n›n alt›nda kalan birim say›s› üniversitede 12/36, SB hastanelerinde
43/50, p<0.001, Median test).
Üniversite hastanelerinde bildirilen uzman say›s› toplam 101 olup, ortanca de¤eri 1 (023)’dir. Birim bafl›na düflen uzman say›s› ortanca olarak TB’lerde 1 (0-1), DB’lerde 1 (023), CB’lerde 0 (0-2)’d›r. SB hastanelerinde uzman say›s› toplam 286 olup, ortanca de¤eri 4 (0-35)’tür. Birim bafl›na düflen uzman say›s› ortanca olarak, TB’lerde 3 (0-7),
DB’lerde 3 (0-35), CB’lerde ise 5 (0-11) tür. Üniversite ve SB hastaneleri aras›nda uzman say›s› aç›s›ndan SB lehine anlaml› fark bulundu (p=0.004, Mann-Whitney U test).
b) Yan Dal E¤itimi
Toplam sorgulanan 106 birimden 20’si yandal oldu¤unu ifade etmifltir (%18.9).
Toplam sorgulanan 38 üniversite biriminden 11’inde (%28.9) yan dal var, 27’sinde (%
71.1) yoktur. Üniversitedeki 7 temel bilimler biriminden hiçbirinde yan dal e¤itimi bulunmazken, 16 adet üniversite dahili bilimler bölümünden 4’ünde yan dal e¤itimi oldu¤u bildirilmifltir (%25). Üniversite hastanelerindeki cerrahi bilimler sorguland›¤›nda, 7
birimde yan dal oldu¤u (%18.4) tespit edilmifltir. Sorgulanan 68 SB’l›¤› hastanesi biriminin 9’unda (%13.2) yan dal mevcuttur. Sorgulanan 35 cerrahi bölümden 2 birimde
(%2.9); toplam 30 adet SB’l›¤› dahili bölümünden 7 birimde yan dal e¤itimi verilmektedir (%10.3). SB’l›¤› hastanelerindeki çal›flmaya kat›lan 3 adet temel bilimler biriminin
hiçbirinde yan dal e¤itimi yoktur.
Bu birimlerde toplam yan dal e¤iticisi say›s› 132 olup, e¤iticilerin 1’i TB lerde, 116’s›
DB’lerde (10 birimde), 15’i ise CB’ler dedir (4 birim). Yan dal e¤itici say›s›n›n kurumlara göre da¤›l›m› istatistiksel olarak fark göstermemektedir (p=0.088, t test). Dallara gö24
re de¤erlendirildi¤inde temel-dahili (p=0.416), temel-cerrahi (p=0.594), dahili-cerrahi
(p=0.114) bilimler aras›nda anlaml› fark bulunmamaktad›r.
Ankete kat›lan 106 birimden 13’ünde (%13.7) (4 TB, 7 DB, 2 CB) doktora e¤itimi olan
e¤iticiler bulunmaktad›r. Bu birimlerin 6’s› SB’l›¤› hastanesinde 7’si ise üniversitededir.
c) E¤itim Kadrolar› ve Asistan Bafl›na Düflen E¤itici Say›s›
Üniversite hastanelerinde asistan bafl›na düflen e¤itici (325/309) say›s› ortancas› 0.8
(0.3-8.5) (TB’de 0.8 (0.4-8.5), DB’de 0.8 (0.4-1.4), CB’de 0.8 (0.4-1.8). SB’l›¤› hastanelerinde (262/685) ortanca 0.4 (0.1-1.3) (TB’de 0.4 (0.3-0.5), DB’de 0.4 (0.1-1.3), CB’de
0.4 (0.1-1)’d›r.
Üniversite hastanelerinde birimlere göre uzman ve ö¤retim görevlisi say›lar› Tablo
1’de, Sa¤l›k Bakanl›¤›’na ba¤l› hastanelerde birimlere göre uzman ve ö¤retim görevlisi
say›lar› Tablo 2’de belirtilmifltir.
25
d) Birimlerin Uzmanl›k E¤itimi Verme Süreleri
Birimlerin uzmanl›k e¤itimi verme süresinin ortalamas› 20.8, ortancas› 18 y›ld›r.
fiekil 1. Birimlerin uzmanl›k e¤itimi verme sürelerinin kurumlara göre da¤›l›m›.
2. E¤itim Kadrosunun Özellikleri
a) Bilimsel Etkinlikler
26
27
Bilimsel etkinlikler aç›s›ndan üniversite ve SB’l›¤› hastaneleri aras›nda farkl›l›klar saptanm›flt›r. Bu farkl›l›klar, toplam yay›n say›s› (p=0.002), davetli konuflmac› say›s› (p<
0.000), sözel bildiri say›s› (p=0.001), bildiri ile kat›l›nan toplant› (p=0.005) ve kongre say›s› (p=0.017), düzenlenen bilimsel etkinlik say›s› (p=0.005) aç›s›ndan üniversite lehine
anlaml›d›r (Mann-Whitney U test).
28
Son 5 y›lda, e¤itim birimleri taraf›ndan önerilen, yürütülen ve bitirilen bilimsel araflt›rma projelerinin kurumlara göre da¤›l›m› flekil 2’de görülmektedir. SB’l›¤› hastaneleri
ve üniversiteler aras›nda bilimsel projelerin öneri, yürütme ve bitirilmeleri aç›s›ndan üniversite lehine anlaml› fark bulunmaktad›r. (s›ras›yla p=0.001, p<0.000, p=0.005, t test )
Süreli Yay›n Ç›karma
Araflt›rmam›za kat›lan tüm kurumlar›n birer süreli yay›n› oldu¤u saptanm›flt›r.
Kitap, Kitap Bölümü Yazma
Kitap yazma aç›s›ndan kurumlar aras›nda üniversite lehine anlaml› fark bulunmaktad›r (p=0.001). Kitap bölümü yazma aç›s›ndan ise yine üniversite lehine anlaml› fark bulunmaktad›r (p<0.001).
E¤iticilerin Gözüyle Uzman Kadrosunda Bulunan Kiflilerin Görev Tan›m›
Her iki kurumda da uzman kadrosundaki kifliler hem asistan e¤itiminde düzenli olarak yer almakta, hem de rutin ifllerde çal›flmaktad›rlar. Sadece laboratuar ya da klinik
hizmetlerde yer almalar› nadiren rastlanan bir durumdur. ‹ki kurum aras›nda bu üç aç›dan da durum benzer olup, aralar›nda istatistiksel aç›dan fark bulunmam›flt›r (fiekil 5).
29
an
ist
s
A
i
im
t
i
E¤
izm
+H
i
itim
E¤
.
t
is
As
et
zm
i
eH
ec
d
Sa
Tam Süre Çal›flma
Toplamda tam süre çal›flan e¤itici ortanca de¤eri 3.0’tür. Üniversiteye ait temel bilimler birimlerinde tam süre çal›flan e¤itici say›s› 8.4, dahili bilimlerde 9.6, cerrahi bilimlerde ise, 6.0 olarak tespit edilmifltir. SB’l›¤› hastanelerinde tam süre çal›flan e¤itici ortalamalar› temel bilimler için 2.5, dahili bilimler için 1.9, cerrahi bilimler için ise, 4.4 olarak
bulunmufltur. Tam süre çal›flan e¤itici say›s› ortalamalar› aç›s›ndan üniversite ve SB hastaneleri aras›ndaki fark anlaml›d›r (p<0.000, t test).
‹capç› Nöbeti Tutma, Poliklinik Viziti Yapma
Üniversite Hastanelerinde e¤iticilerin %60.5’i (s=23), SB’l›¤› hastanelerinde ise
%66.2’si (s=45) icapç› nöbeti tutmakta olup; üniversite hastanelerinde e¤iticilerin
%89.5’u (s=34), SB’l›¤› hastanelerinde de %80.6’s› (s=54) poliklinik/laboratuar viziti
yapmaktad›r. Her iki e¤itim olana¤› aç›s›ndan iki kurum aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark saptanmam›flt›r.
30
E¤itici Bafl›na Düflen Seminer, Ders Say›s›
Toplamda e¤itici bafl›na düflen seminer/ders saati say›s› ortalama de¤eri 14.4 olmakla beraber bu de¤erler normal bir da¤›l›m göstermedi¤inden ortanca dikkate al›nd›¤›nda bu de¤erin 3.0 oldu¤u saptanm›flt›r. Üniversitede e¤itici bafl›na düflen seminer/ders
saati ortalamas› 31.1, ortanca de¤eri 19.0; SB’l›¤› hastanelerinde bu oranlar s›ras›yla 5.0
ve 3.0’tür. E¤itici bafl›na düflen seminer-ders saatleri aç›s›ndan üniversite ve SB’l›¤› hastaneleri aras›ndaki fark üniversite lehine anlaml› bulunmufltur (p<0.001, Mann-Whitney
U test).
Toplamda e¤itici bafl›na düflen asistan say›s› ortalama 2.6; üniversitede bu oran 1.6,
SB’l›¤› hastanelerinde ise 3.2’dir. ‹ki ortalama aras›ndaki fark anlaml› de¤ildir (p=0.092).
Yurt d›fl›nda ortak çal›fl›lan birimin var olup olmad›¤› sorguland›¤›nda kurumlar›n sadece %16.3’ünün (17/104) böyle bir özelli¤i oldu¤u belirlenmifltir.
Üniversite ile SB’l›¤› hastanesi aras›ndan yurt d›fl›nda ortak çal›fl›lan birim aç›s›ndan
üniversite lehine istatistiksel anlaml› fark bulunmaktad›r (p= 0.029).
3. E¤itim Görenler
Araflt›rmaya kat›lan birimlerde mevcut asistan say›s› toplam 1121 olup, bunun
%39.2’si üniversite hastanelerinde, %60.8’i ise SB’l›¤› hastanelerinde bulunmaktad›r.
Üniversite hastanelerinde birim bafl›na düflen asistan say›s› 11.9, SB’l›¤› hastanelerinde
ise 10.2’dir. Üniversite hastanelerinde birim bafl›na düflen yabanc› uyruklu asistan say›s› ortalama 0.97’dir. Afiliasyonla ilgili olarak, rotasyona gelen asistan say›s› y›ll›k olarak,
birim bafl›na ortalama 5.6 d›r. Üniversitelerde bu oran 6.1, SB’l›¤›nda ise 5.3’tür. ‹ki ortalama aras›ndaki fark anlaml› de¤ildir (p=0.345, Mann-Whitney U test).
31
Araflt›rmam›zda yandal e¤itimi yapmakta olan asistan say›s›na iliflkin bilgi veren birimler asistanlar›n›n ‹ç hastal›klar› (s=32), Çocuk Sa¤l›¤› ve hastal›klar› (s=16) ve Farmakoloji (s=1) bölümlerinde yandal e¤itimi yap›lmakta oldu¤unu bildirmifltir.
Asistanlarla ilgili sorular›n yer ald›¤› bölümde, “yüksek lisans e¤itimi alan var m›?” sorusuna toplamda %11.5 (12/104) birim taraf›ndan “evet” fleklinde yan›tlanm›fl olup, bu
birimlerin 10’u üniversiteden, 2 si ise SB’l›¤› hastanesinden (Haydarpafla Numune EAH
Nöroloji Klini¤i) bildirilmifltir. ‹ki kurum aras›ndaki bu say›sal fark istatistiksel olarak
anlaml›d›r (p<0.000, Fisher’s exact test). Bu veriye göre Haydarpafla Numune EAH Nöroloji klini¤inde 6 kifli yüksek lisans e¤itimi almaktad›r. Üniversitede yüksek lisans e¤itimi almakta olan asistanlar›n bildirildi¤i bölümler: Fizyoloji (s=1), ‹ç Hastal›klar› e
(s=1), Farmakoloji (s=2), Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon (s=2), Halk Sa¤l›¤› (s=1), Nöroloji (s=1), Biyokimya (s=1), Mikrobiyoloji (s=1) dir.
Sa¤l›k Bakanl›¤› hastanelerinde doktora e¤itimi alan asistan bulunmamaktad›r. Üniversitede ise toplam 13 birimde doktora e¤itimi alan asistan bildirilmifltir. Birimlerde verilen yüksek lisans ve doktora e¤itimlerinin alanlar› ise flöyle özetlenebilir: T›bbi Ekolojide T›bbi Ekoloji ve Hidroklimatoloji, Fizyolojide Nörofizyoloji, Hematoloji, Farmakolojide Klinik Farmakoloji, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon’da Elektrodiagnostik, Ortopedik Rehabilitasyon, Nörolojik Rehabilitasyon, Elektrodiagnostik, Nörolojide Hareket bozukluklar›, Epileptoloji, EEG, EMG. Ortalamalar soruya yan›t veren bölümlere göre al›nm›fl olup, asistanlar›n temel, dahili ve cerrahi bölümlere göre da¤›l›mlar› tablo 13’te
özetlenmifltir.
32
4. Yard›mc› Personel Say›s›
Çal›flmaya kat›lan kurumlar›n bildirdi¤i toplam hemflire, biyolog, teknisyen, sekreter
ve hizmetli say›s› s›ras›yla 886, 52, 307, 182, 453’tür. Üniversitede birim bafl›na düflen
hemflire say›s› 7.6, biyolog say›s› 0.8, teknisyen say›s› 1.8, sekreter say›s› 2.0, hizmetli say›s› ise 3.9’dur. SB’l›¤› hastanelerinde ise bu ortalamalar s›ras›yla 8.9, 0.3, 3.5, 1.6,
3.0’tür. Temel, dahili ve cerrahi bilimlere göre birim bafl›na düflen yard›mc› personel say›s› tablo 14’te görülmektedir. Üniversite ve SB’l›¤› hastanelerindeki e¤itim birimleri
yard›mc› personel say›s› aç›s›ndan de¤erlendirildi¤inde hemflire(p=0.813), biyolog
(p=0.286), teknisyen (p=0.159), sekreter (p=0.477)hizmetli (p=0.697) say›s› aç›s›ndan
fark bulunamam›flt›r.
33
5. Uygulanmakta Olan Uzmanl›k E¤itimi Süresi
Tüm birimler ele al›nd›¤›nda uygulanan asistan e¤itim süresi ortalamas› 4.8±0.6 y›l,
ortanca de¤eri ise 5 y›ld›r.
6. E¤itimde Kullan›lan Alt Yap› ve Donan›m
a) E¤itimde Kullan›lan Araç-Gereçler
r
a
o
si
si
¤i
›n
öz
ab l›m›
on onu ane
eli edy Vide isaya kine Yay
l
ine peg vizy
a
yl
h
n
a
k
e
p
o
a
m
Te rko
› S ütü
eli Den itap
Ab ulti V / Bilg pi M
Ma
t
r
t
t
n
K
K
e
T
o
M
Sü
Ba pla
ay
ern
tok
Sl
To
Fo
‹nt
34
‹ki kurum aras›nda deney laboratuar› (p<0.001), fotokopi makinesi (p=0.001), multimedya (p<0.000), internet dergi aboneli¤i (p=0.007), tepegöz (p<0.000), slayt makinesi
(p=0.002) aç›s›ndan üniversite lehine anlaml› fark bulundu (Ki-kare testi).
E¤iticilerin %45.0’i kurumun fiziki koflullar›n›n e¤itim vermek için yeterli oldu¤unu
belirtmifllerdir.
b) Hizmet Kapasitesi
Çal›flmaya kat›lan tüm birimlerin sa¤l›k hizmetlerinin de¤erleri flöyledir: y›ll›k poliklinik hasta say›s› ortalamas› 27913, ortancas› 7523; y›ll›k acil poliklinik say›s› ortalamas›
8783, ortancas› 114; yatak say›s› ortalama 89.2, ortanca 21.0; acil yatak say›s› ortalama
2.8, ortanca 0.0; yo¤un bak›m yatak say›s› ortalamas› 3.7, ortanca 0.0; yatak doluluk oran› ortalamas› 180.7, ortanca 72.5; y›ll›k yatan hasta say›s› ortalamas› 1302.6, ortancas›
303.5; ameliyat masas› say›s› ortalamas› 90.2, ortancas› 0.0; haftal›k ameliyat günü say›s› ortancas› 11.7, ortancas› 0.0; y›ll›k elektif ameliyat say›s› ortalamas› 862.6, ortancas›
0.0; y›ll›k küçük giriflimsel ifllem say›s› ortalamas› 530.9, ortancas› 0.0; y›ll›k acil ameliyat ortalamas› 146.7, ortancas› 0.0; y›ll›k acil giriflimsel ifllem say›s› ortalamas› 160.4, ortancas› 0.0; konsültasyonda görülen hasta say›s› ortalama 389.2, ortanca 0.0; y›ll›k ölen
hasta say›s› ortalama 32.9, ortanca 2.0; y›ll›k laboratuara kabul edilen örnek say›s› ortalama 71160, ortanca 0.0’d›r. Hizmet göstergelerinin kurumlara göre da¤›l›m› Tablo
12’de görülmektedir.
35
Biyoteknolojik Alt Yap›n›n Yeterlili¤i
E¤iticilerin %36.2’si birimin e¤itim ve hizmet için, %18.1’i hizmet için, %16.0’s› araflt›rma ve hizmet için, %11.7’si e¤itim ve araflt›rma için uygun oldu¤unu belirtirken,
%3.2’si sadece e¤itim, %2.1’i ise sadece araflt›rma için uygun oldu¤unu belirtmifltir.
c) E¤itim Program›, Bilimsel Toplant›lar ve De¤erlendirme
Birimlerde çekirdek e¤itim müfredat›n›n bulunma s›kl›¤› %79.0, asistan karnesi uygulamas› ise %74 olarak bildirilmifltir. Üniversite ve SB’l›¤› hastaneleri aç›s›ndan e¤itim
için asgari uygulamalar›n belirlenmesi (%89.5) ve yap›land›r›lm›fl bir asistan e¤itim program› bulunmas› (%86.4) aç›s›ndan fark yoktur.Çekirdek e¤itim program›n›n(ÇEP) bulunmas› ve asistan karnesinin uygulanmas› aç›s›ndan üniversite lehine istatistiksel anlaml›
fark bulunmaktad›r (s›ras›yla p=0.048 ve p=0.001).
Asistanlar›n Birim Yönetiminde Temsil Edilmesi
Asistanlar›n, kendi birimlerinin yönetiminde temsil edilme s›kl›¤› toplamda %48.5. ‹ki
kurum aras›nda asistan temsilcili¤i aç›s›ndan anlaml› fark bulunmamaktad›r.
Bar›nma Olanaklar›
Kurumlarda asistanlar için bar›nma olanaklar› (lojman, misafirhane vb) bulunma s›kl›¤› toplamda %7.6 olup, iki kurum aras›nda bu aç›dan fark bulunmamaktad›r.
36
‹stifa Eden Asistan Say›s›
Çal›flmaya kat›lan toplam 11 kurumda son befl y›l içinde kurum bafl›na düflen istifa
eden asistan say›s› 14 idi. Kat›lan toplam 106 birimin 58.4%’ünde son 5 y›l içinde asistan istifa etti¤i bildirildi. Bu oran SB’l›¤› hastaneleri için 55.8% idi ve üniversiteler için
44.6% idi.
Her iki kurum tipine ortak son 5 y›l içerisinde asistan istifas› olan ihtisas dal› olarak
anestezi ve reanimasyon belirlendi. Üniversite ve SB’l›¤› aras›ndaki bu oran fark› anlaml› bulundu (p=0.001, Mann-Whitney U test).
Tez
Asistan tezlerinin tümü biriminizde mi yap›l›yor? sorusuna toplamda %71.4 olumlu yan›t verilmifltir. Birimde yap›lmayan tezler aç›s›ndan kurumlar aras›nda fark yoktur. Birim d›fl›nda yap›lan tezlerin %53.3’ü dahiliye ve %43.3’ü ise cerrahi dallara aittir. Temel
bilimlerde tezler %90.0 s›kl›kla birim içinde yap›lmaktad›r. Asistanlar tezlerini %82.9 s›kl›kla e¤itimin 3. y›l› içinde almaktad›r.
Çal›flma Saatleri
Bir asistan›n ayda ortalama 39.6 saati (ortanca 20 saat) poliklinikte geçmektedir. Bu
de¤er, asistan bafl›na günde ortalama 1.98 saat poliklinik süresine denk gelmektedir.
Bu süre üniversitede ortalama 45.5 saat, SB’l›¤› hastanelerinde ise 36.5 saattir. Aradaki fark anlaml› de¤ildir (p=0.359)
‹lk y›l asistan› ayda ortalama 6.9 (ortanca 7.0) nöbet tutmaktad›r. Üniversitede bu ortalama 6.7 gün, SB’l›¤› hastanelerinde ise 7.1 gündür. Aradaki fark anlams›zd›r
(p=0.674, test).
37
E¤itime Ayr›lan Süre
E¤iticiler taraf›ndan asistanlar›n teorik e¤itimine haftada ortalama 4.2 (ortanca 4) ifl
saati ayr›ld›¤› bildirilmifltir. Üniversitede bu 5.3 saat, SB’l›¤› hastanelerindeyse 3.6 saattir. Aradaki fark anlaml›d›r (p=0.005, t-test).
E¤itim Saatleri
Asistanlar›n pratik e¤itimine ayr›ld›¤› belirtilen süre ise haftada ortalama 15.2 saattir.
Üniversitede 13.1 saat, SB’l›¤› hastanelerindeyse 16.4 saattir. Aradaki fark anlaml›d›r
(p=0.365, Mann-Whitney U test).
i
l
hi
hil
me
ra
a
e
r
D
T
Ce
i
l
hi
hil
me
rra
Da
e
Te
C
Bilimsel Toplant›lara Kat›l›ma Destek
Asistanlar›n ulusal ve uluslar aras› bilimsel toplant›lara kat›l›mlar›n› desteklemek amac›yla kurumlarda mali destek sa¤lanma s›kl›¤› %64.7, üniversitede bu oran %67.6, SB’l›¤› hastanelerinde %63.1; izin düzenleme olana¤› %94.2, üniversitede %94.6, SB’l›¤› hastanelerinde %93.9; nöbet düzenleme ise %88.1, üniversitede %80.0, SB’l›¤› hastanelerinde %92.4’tür. ‹ki kurum aras›nda mali destek, izin ve nöbet düzenlemeler aç›s›ndan istatistiksel fark yoktur.
38
Uzmanl›k E¤itiminde Birim ‹çi Bilimsel Toplant›lar
Üniversite ve SB’l›¤› hastaneleri aras›nda araflt›rma toplant›lar› ve asistan dersi uygulamalar› aç›s›ndan istatistiksel fark bulunmakta (s›ras›yla p<0.000, p=0.011), di¤er e¤itim yöntem ve çeflitlerinin uzmanl›k e¤itiminde kullan›mlar› aç›s›ndan ise bulunmamaktad›r.
Uzmanl›k E¤itiminde De¤erlendirme
Genel olarak de¤erlendirildi¤inde, e¤itim verilen kiflilere geribildirim verme s›kl›¤›
%65.3, e¤itim verilen kiflilerden geribildirim alma s›kl›¤› %63.4, belli dönemlerde s›nav
yapma s›kl›¤› %61.0, s›nav sonuçlar›n›n k›dem de¤ifliminde kullan›lmas› s›kl›¤› %11.9,
teorik s›nav uygulanma s›kl›¤› %62.5, gözleme dayal› yap›land›r›lm›fl kinik s›nav uygulamas› s›kl›¤› %11.1, uzmanl›k jürisinin tümünün bölümün e¤iticilerinden oluflma s›kl›¤›
%20.6’d›r. Kurumlara göre bu oranlar›n da¤›l›m› Tablo 17’de özetlenmifltir. Üniversite
ve SB’l›¤› hastaneleri aras›nda, jürilerin tamamen o bölümün ö¤retim üyelerinden oluflturulmas› aç›s›ndan istatistik olarak üniversite lehine farkl›l›k vard›r (p<0.000).
39
d) D›fl Rotasyonlar
E¤iticilerin %69.6’s› (s=1) mevcut t›pta uzmanl›k tüzü¤ündeki d›fl rotasyonlar›n önerilen sürelerle uyguland›¤›n› belirtmektedir. Üniversitedeki birimlerde bu oran %62.2
(s=23), SB’daki birimlerde %73.8 (s=48) (p=0.217) dir.
Mevcut t›pta uzmanl›k e¤itimi tüzü¤ü d›fl›nda (kurul karar› ile) alan için gerekli birimlere rotasyon uygulanmas› e¤iticilerin %28.7’si (s=29) taraf›ndan bildirilmifltir. Üniversitede bu uygulamalar birimlerin %32.4 (s=12) si, SB’l›¤› hastanelerinde %26.6 (s=17) s›
taraf›ndan gerçeklefltirilmektedir (p=0.530).
Kurum d›fl› rotasyon birimlerin %43.1’inde (s=44) uygulanmaktad›r. Üniversitedeki birimlerin %35.1’i, SB’l›¤› hastanelerindeki birimlerin %47.7’si taraf›ndan uygulanmaktad›r (p=0.218).
Kurum d›fl› rotasyonlara asistanlar›n gönderildi¤i kurumlar:
1. Adli T›p Kurumu
2. Ankara Üniversitesi Ankara Sanatoryumu
3. ‹stanbul Üniversitesi Kardiyoloji Enstitüsü
4. Asistanlar›n özel talebi olursa yurt d›fl›na de¤iflken sürelerde (1-6 ay)
5. Bak›rköy Kad›n-Do¤um ve Çocuk Hastal›klar› E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi
6. Zeynep Kamil Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi (Yenido¤an Yo¤un Bak›m)
7. Cerrahpafla T›p Fakültesi Romatoloji
8. Cerrahpafla T›p Fakültesi PET
40
9. Cerrahpafla ve ‹stanbul T›p Fakülteleri Çocuk Nörolojisi
10. Dr.Siyami Ersek Gögüs Kalp ve Damar Cerrahisi E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi
11. Fatih Sultan Mehmet E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi
12. Süreyyapafla Gögüs Hastal›klar› ve Gögüs Cerrahisi E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi
13. ‹l Sa¤l›k Müdürlü¤ü, Sa¤l›k Yönetimi alan uygulamas›
14. Nükleer T›p rotasyonu 3 ay boyunca d›flar›da
15. Okmeydan›, ‹stanbul Göztepe, fiiflli Etfal EAH ve Kocaeli Devlet Hastanesi
16. Yedikule Gö¤üs Hastal›klar› E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi
Yukar›da verilen örnekler hareketli bir d›fl rotasyon deneyiminin halen yaflanmakta oldu¤unu ve d›fl rotasyona gidilen kurumlar›n sadece yan dal hastaneleri ya da üniversite hastaneleri olmad›¤›n› göstermektedir.
Rotasyona gelen asistanlara yönelik ayr› e¤itim program›n›n uyguland›¤› birimlerin
oran› %26.5’tur. Rotasyona gelen asistanlara sözlü veya yaz›l› geribildirim veren bölümlerin s›kl›¤› %36.6’d›r. Asistanlardan sözlü ya da yaz›l› geribildirim alan birimlerin s›kl›¤› %31.7’dir.
TARTIfiMA
‹stanbul’daki t›pta uzmanl›k e¤itimi vermekte olan Üniversite ve Sa¤l›k Bakanl›¤› E¤itim ve Araflt›rma hastanelerinin e¤itimle ilgili alt yap›s›n› ve donan›m›n› belirlemek amac›yla yap›lan bu araflt›rma, ‹stanbul’da 1997 ve 2001 y›llar›nda gerçeklefltirilmifl olan uzmanl›k e¤itimi alt yap›s› ile ilgili iki araflt›rman›n verilerine katk›da bulunacakt›r (2,3).
Bu araflt›rman›n bulgular› bu bölümde, 2005 y›l›nda ‹zmir’de ayn› anket kullan›larak yap›lm›fl olan “E¤itim Sorumlusu Gözüyle T›pta Uzmanl›k E¤itimi” araflt›rmas›n›n bulgu
ve sonuçlar›yla karfl›laflt›r›larak yorumlanm›flt›r.
Çal›flmam›zda verileri yer alan hastaneler ‹stanbul’da t›pta uzmanl›k e¤itimi veren kurumlar aras›ndan, e¤itim verdikleri asistan say›s›na göre rastgele seçilmifl ve efl zamanl› gerçeklefltirilen asistan anketi çal›flmas›n›n uyguland›¤› tüm birimlere anket ulaflt›r›lm›flt›r. Tart›fl›lmakta olan bulgular tüm birimler içinde %56’s›n›n verilerini içermektedir.
Bu nedenle mevcut örnekten elde edilen bulgular evreni (‹stanbul’daki t›pta uzmanl›k
e¤itimi veren birimleri) temsil etmektedir. ‹zmir anketi ise, ‹zmir’deki t›pta uzmanl›k e¤itimi veren kurumlar› temsil etmektedir. Böyle bir karfl›laflt›rma ülkemizde t›pta uzmanl›k e¤itimi alt yap›s› hakk›nda güvenilir bir bilgi kayna¤› oluflturacakt›r.
E¤itim Kadrosu
E¤iticilerin Say›s›
Araflt›rmaya kat›lan 106 birimin sonuçlar›na göre toplam e¤itici say›s› 587, birim ba41
fl›na düflen e¤itici say›s› 4’tür. Bu araflt›rmada e¤itici kapsam›nda tan›mlanan kifliler üniversite için ö¤retim üyesi olarak tan›mlanan profesör, doçent ve yard›mc› doçentler,
SB’l›¤› hastaneleri için ise flef, flef yard›mc›s› ve baflasistanlard›r. Çal›flmaya kat›lan üniversite hastanelerinde toplam 325 ö¤retim üyesi bildirilmifl olup, birim bafl›na düflen ö¤retim üyesi say›s› ortanca de¤eri 5’tir (TB’de 6, DB’de 5, CB’de 5). Çal›flmaya kat›lan
SB’l›¤› hastanelerindeki e¤iticilerin say›s› toplam 262 olup, ortanca de¤eri 3’tür (TB’de
2, DB’de3, CB’de 5). ‹ki kurumun e¤itici say›s› aras›ndaki fark üniversite lehine anlaml› bulunmufltur. Benzer farkl›l›k iki kurum aras›nda uzman say›s› aç›s›ndan da mevcuttur. ‹zmir çal›flmas›nda üniversite hastanelerinde birim bafl›na düflen ö¤retim üyesi say›s› ortalama olarak ifade edilmifl olup, TB’de 8.8, DB’de 10.7, CB’de 10.7’dir. SB’l›¤› hastanelerinde ise e¤itici say›s› TB’de 4.5, DB’de 6.1, CB’de 4.6’d›r. üniversite hastanelerinde birim bafl›na düflen ö¤retim üyesi say›s›n›n SB’l›¤› hastanelerininkinden yaklafl›k iki
kat› daha fazla oldu¤u görülmektedir. Bu durum, her iki çal›flmada da üniversite hastanelerinin e¤itici say›s› aç›s›ndan daha donan›ml› oldu¤unu düflündürmektedir.
Yan Dal E¤itimi
Toplam 106 birimden sadece 20’sinde yan dal bulunmaktad›r (%18.9). Yan dal uzmanl›¤› olan e¤iticiler sadece on befl birimde bulunmaktad›r; bu birimlerin 7’si SB’l›¤› hastanesinde, 8’i ise üniversite hastanesinde yer almaktad›r. Toplam yan dal e¤iticisi say›s›
132 olup, e¤iticilerin kurumlara ve bilim dallar›na göre da¤›l›m› istatistiksel olarak fark
göstermemektedir. ‹zmir çal›flmas›nda, benzer bir sonuç ile karfl›lafl›lm›fl ve yan dal uzmanl›¤› olan e¤itici oranlar› üniversite ve SB’l›¤› hastanelerinde birbirine çok yak›n de¤erler olarak saptanm›flt›r (s›ras›yla %18.4, SB’l›¤› hastanelerinde %20.0).
Doktora E¤itimi Olan E¤iticiler
Doktora e¤itimi olan e¤iticiler toplam 106 birimin 13’ünde (%13.7) bulunmaktad›r. Bu
birimlerin 6’s› SB’l›¤› hastanelerinde 7’si ise üniversitede bulunmaktad›r. ‹zmir çal›flmas›nda ise bu oranlar s›ras›yla, %15.7 (13’ü üniversite, 2’si SB)’dir. Toplam oran yak›n olmakla birlikte ‹stanbul’da SB’l›¤› hastanelerinde doktora e¤itimi olan e¤iticilerin bulundu¤u birimler ‹zmir’dekine göre toplam say› olarak daha fazlad›r.
Asistan Bafl›na Düflen E¤itici Say›s›
Üniversite hastanelerinde asistan bafl›na düflen e¤itici (325/309) say›s› ortancas› 0.8,
SB’l›¤› hastanelerinde (262/685) ortanca 0.4’tür. ‹zmir’de benzer flekilde asistan bafl›na
düflen e¤itici say›s› üniversite hastanelerinde 1.01, SB’l›¤› hastanelerinde 0.40’tür. Bu
verilere göre her iki flehirde de asistan bafl›na üniversitede yaklafl›k bir e¤itici düflmekte iken, SB’l›¤› hastanelerinde iki asistana bir e¤itici bile düflmemektedir. Bu nedenle,
üniversitelerde akademik kadronun, SB’l›¤› hastanelerinde ise flef-flef muavini ve baflasistan kadrolar›n›n d›fl›nda görev alan ö¤retim görevlisi ve uzman kadrolar›, uzmanl›k
e¤itiminden sorumlu olan e¤itici kadrolar›n yetersizli¤i nedeniyle e¤itimde etkin rol oynamaktad›r.
42
Birimlerin Uzmanl›k E¤itimi Verme Sürelerinin Kurumlara Göre Da¤›l›m›
‹stanbul’da tüm birimlerde uzmanl›k e¤itimi verme süresi: ortalama 21 y›ld›r. Kurumlarda 20 y›l› aflk›n süredir t›pta uzmanl›k e¤itimi veren birimlerin oran› üniversitede
%22, SB’l›¤› hastanelerinde %34’tür. SB’l›¤› hastanelerindeki birimlerin % 30.9’u, üniversitedekilerin ise %58.3’ü 11-20 y›ld›r asistan e¤itimi vermektedir. Buna göre ‹stanbul’da e¤itim veren birimler her iki kurumda da gelene¤i olan, yerleflik bir e¤itim düzeni olan e¤itim kurumlar›d›r.
E¤itim Kadrosunun Özellikleri
Bilimsel Etkinlikler
Bilimsel etkinlikler aç›s›ndan üniversite ve SB’l›¤› hastaneleri aras›nda farkl›l›klar saptanm›flt›r. Üniversitede e¤iticilerin y›ll›k ortalama yay›n say›s› 4.2, SB’l›¤› hastanelerinde
2.6 olup, iki ortalama aras›ndaki fark üniversite lehine anlaml›d›r (p=0.002). ‹zmir çal›flmas›nda bu ortalamalar üniversite hastanelerinde 1.3, SB’l›¤› hastanelerinde 0.8’dir.
Bilimsel etkinlikler aç›s›ndan, iki e¤itim kurumu aras›ndaki di¤er farkl›l›klar ise, davetli konuflmac›, sözel bildiri, bildiri ile kat›l›n›lan toplant› ve kongreler, düzenlenen bilimsel etkinlikler hususundad›r ki bu etkinlikler üniversitede daha çok say›dad›r, bildirisiz kongre kat›l›m› say›s› ise SB’l›¤› hastanelerinde daha fazlad›r.
Projeler
Son 5 y›lda, e¤itim birimleri taraf›ndan önerilen, yürütülen ve bitirilen bilimsel araflt›rma projelerinin SB’l›¤› hastaneleri ve üniversite hastaneleri aras›nda üniversite lehine anlaml› fark bulunmaktad›r.
Süreli yay›n ç›karma
Araflt›rmam›za kat›lan tüm kurumlar›n birer süreli yay›n› oldu¤u saptanm›flt›r. ‹zmir
çal›flmas›nda da bu veriyle karfl›lafl›lm›flt›r. Genel olarak ülkemizde her SB’l›¤› hastanesinin ve her üniversitenin bir süreli yay›n ç›karma e¤ilimi bulunmaktad›r.
Kitap ve kitap bölümü yazma
Kurumlar aras›ndaki fark üniversite lehine anlaml›d›r. Sonuç olarak, tüm akademik etkinliklerin üniversitedeki birimlerde daha fazla say›da oldu¤u anlafl›lmaktad›r.
E¤iticilerin gözüyle uzman kadrosunda bulunan kiflilerin görev tan›m›
‹ster üniversite, isterse SB’l›¤› hastanesinde olsun, uzmanlar asistan e¤itiminde düzenli olarak yer almakta, hem asistan e¤itimi hem de rutin iflleri yürütmektedirler. Sadece
laboratuar ya da poliklinik hizmetinde yer almamaktad›rlar. Oysa uzman kadrosu e¤itim
kadrosu de¤ildir. E¤itici olarak görev yapacak kiflinin sertifiye bir e¤itici kimli¤i olmas›
gerekir.
Çal›flmam›z uzmanlar›n asistan e¤itiminde yer ald›¤›n› göstermektedir. Bu nedenle uz43
manlara e¤itici e¤itimleri verilerek zaten bir parças› olduklar› uzmanl›k e¤itiminde daha etkin olmalar› sa¤lanabilir.
Çal›flma Koflullar›
Tam süre çal›flma
Üniversite hastanelerinde tam süre çal›flan e¤itici say›s› SB’l›¤› hastanelerinde tam süre çal›flan e¤itici say›s›ndan fazlad›r. Ayn› durum ‹zmir araflt›rmas›nda da saptanm›flt›r.
‹capç› nöbeti tutma, poliklinik viziti yapma
E¤iticilerin icapç› nöbeti tutmalar› aç›s›ndan üniversite hastanesiyle SB’l›¤› hastanesi
aras›nda fark saptanamam›fl olmakla beraber icapç› uygulamas› oran›n›n da yüksek oldu¤unu göstermektedir (ÜNV %60, SB %66). E¤iticiler her iki kurumda da poliklinik/laboratuar viziti yapmaktad›r (ÜNV %90, SB %81). Polikliniklerde ve nöbetlerde e¤iticilerin bulunmas›, daha çok usta ç›rak iliflkisi ile ö¤renen uzmanl›k ö¤rencileri için de¤erli
birer e¤itim alt yap›s› oluflturmaktad›r. Hastanede kalarak nöbet tutmak yerine icapç›
olunmas›, asistan›n e¤itimi aç›s›ndan olumsuz bir durumdur. ‹zmir çal›flmas›nda gösterilmifl olan icapç› nöbet oranlar› çal›flmam›z›n sonuçlar›yla benzerlik göstermektedir
(ÜNV %60, SB %63.3). E¤iticilerin poliklinik viziti yapmas› aç›s›ndan ‹zmir anketinde
üniversitedeki birimlerin %91.6’s›, SB’l›¤› hastanelerindeki birimlerin ise tamam› “evet”
yan›t›n› vermifltir, aradaki fark SB’l›¤› birimleri lehine anlaml› bulunmufltur. Buna göre,
‹stanbul’da SB’l›¤› birimlerinde poliklinik viziti yapma oran› say›sal olarak ‹zmir SB’l›¤› birimlerininkinden daha düflüktür.
E¤itici bafl›na düflen seminer, ders say›s›
Üniversitede e¤itici bafl›na düflen seminer-ders saati ortalamas› 31.1, ortanca de¤eri
19.0; SB’l›¤› hastanelerinde bu oranlar s›ras›yla 5.0 ve 3.0’tür. Üniversite ve SB’l›¤› hastaneleri aras›nda temel farkl›l›k anketin dolduruldu¤u s›rada e¤iticilerin mezuniyet öncesi ders yükünü de belirtmifl olmalar›ndan kaynaklanmaktad›r. Her ne kadar bu kar›flt›r›c› bir bilgiyse de üniversite hastanesinde çal›flan e¤iticinin e¤itim yükünü gerçekçi
olarak yans›tmaktad›r. Üniversitede uzmanl›k e¤itiminin yan› s›ra mezuniyet öncesi e¤itim de verilmektedir, bu durum e¤itici kadrosunun e¤itim saatlerini artt›rmaktad›r.
E¤itici bafl›na düflen asistan say›s›
Toplamda e¤itici bafl›na düflen asistan say›s› ortalama 2.6 olup, üniversitede bu oran
1.6, SB’l›¤› hastanelerinde ise 3.2’dir. ‹ki ortalama aras›ndaki fark anlaml› bulunmam›flt›r.
Yurt d›fl›nda ortak çal›fl›lan birim
Kurumlar›n sadece %16’s›n›n böyle bir özelli¤i vard›r. Kurumlar bu özellikleri aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›¤›nda üniversite lehine anlaml› farkl›l›k saptanmaktad›r.
E¤itim Görenler
44
Üniversite hastanelerinde birim bafl›na düflen asistan say›s› 11.9, SB’l›¤› hastanelerinde ise 10.2’dir.
Rotasyona gelen asistan say›s› y›ll›k olarak, birim bafl›na ortalama 5.6 d›r. Üniversitelerde bu oran 6.1, SB’l›¤› hastanelerinde ise 5.3’tür. Uzmanl›k dallar›nda iç rotasyonlar›n yap›lmas› uzun y›llardan beri uzmanl›k e¤itiminde yer alan bir uygulamad›r. Ancak
bu uygulamalar›n ö¤renim hedeflerine göre ve yap›land›r›lm›fl flekilde gerçeklefltirilmesi, ö¤renilenlerin gözlenerek onaylanmas›, asistan karnesinde yer almas› ve nihayetinde
edinilen bilgi ve becerinin ölçme ve de¤erlendirmesi konular›nda eksiklikler mevcuttur.
Toplam 12 birimde “yüksek lisans e¤itimi alan” asistan oldu¤u bildirilmifltir. Bu birimlerin 10’u üniversiteden, 2’si ise SB’l›¤› hastanesinden bildirilmifltir.
Yard›mc› Personel Say›s›
Üniversite ve SB’l›¤› hastanelerindeki e¤itim birimleri yard›mc› personel (hemflire, biyolog, teknisyen, sekreter, hizmetli) say›s› aç›s›ndan de¤erlendirildi¤inde say›sal fark anlaml› bulunamam›flt›r. ‹zmir çal›flmas›nda yard›mc› personel say›lar›n›n ‹stanbul’göre daha yüksek oldu¤u göze çarpmaktad›r. Bu fark daha çok hemflire, teknisyen ve hizmetli
say›lar› aç›s›ndan dikkat çekicidir. Üniversite hastanelerinde birim bafl›na hemflire say›s› ‹stanbul 7.6- ‹zmir 18, teknisyen say›s› ‹stanbul 1.8-‹zmir 8.0, hizmetli say›s› ‹stanbul
3.9-‹zmir 8.0’dir. SB’l›¤› hastanelerinde de ayn› farkl›l›k göze çarpmaktad›r: s›ras›yla:
hemflire 8.9 vs 19.9, teknisyen 3.5 vs 19.8, hizmetli 3.0 vs 7.4.
E¤itimde Kullan›lan Alt Yap› ve Donan›m
E¤itimde Kullan›lan Araç-Gereçler
Temel araç gereçler olarak adland›r›labilecek bilgisayar, tepegöz, barkovizyon birimlerin yar›s›ndan fazlas›nda bulunmaktad›r. Tüm araç gereçler üniversitedeki birimlerde
daha yüksek oranda bulunmakla beraber iki kurum aras›nda üniversite lehine olan bu
fark, deney laboratuar›, fotokopi makinesi, multimedya, internet dergi aboneli¤i, tepegöz, slayt makinesi aç›s›ndan saptanm›flt›r.
Binan›n ve klini¤in fiziki koflullar›n›n e¤itim vermek için yeterlili¤i
E¤iticilerin %45.0’i (yar›s›) kurumun fiziki koflullar›n›n e¤itim vermek için yeterli oldu¤unu belirtmifllerdir. Ancak birimlerin %55’inin e¤iticileri kendi birimlerini t›pta uzmanl›k e¤itimi verme aç›s›ndan yetersiz bulmaktad›r.
Hizmet Kapasitesi
SB’l›¤› hastaneleri y›ll›k poliklinik hasta say›s›, y›ll›k acil poliklinik say›s›, y›ll›k yatan
hasta say›s›, y›ll›k küçük giriflimsel ifllem say›s›, y›ll›k ölen hasta say›s›, yatak say›s›, acil
yatak say›s›, ameliyat masas› say›s›, haftal›k ameliyat günü say›s› aç›lar›nda SB hastaneleri lehine anlaml› farklar vard›r. Bu farkl›l›klar SB’l›¤› hastanelerinin bilinen hizmet yükünü de destekler niteliktedir. Hizmet yükü e¤itim-hizmet dengesini hizmetten yana çeviren önemli bir unsurdur.
45
Biyoteknolojik alt yap›n›n yeterlili¤i
E¤iticilerin %36’s› birimin e¤itim ve hizmet için, %18’i hizmet için, %16.0’s› araflt›rma
ve hizmet için, %11.7’si e¤itim ve araflt›rma için uygun oldu¤unu belirtmifltir. Rotasyonlar ve afiliasyon uygulamalar› için bu oranlar›n her bir kurum ve her bir birim için saptanmas›, zaman içinde izlenmesi ve asistanlar›n da bu konu hakk›nda bilgilendirilmesi
uygun hizmet-e¤itim iflbirliklerinin oluflmas›na yard›mc› olabilir.
E¤itim Program›
E¤iticilerin %79’birimlerinde asistan e¤itiminde kullan›lan çekirdek e¤itim müfredat›
bulundu¤unu, %74’ü ise asistan karnesinin uygulanmakta oldu¤unu bildirmifltir. Her iki
uygulama üniversitedeki birimlerde daha fazlad›r. E¤itim için asgari uygulamalar›n belirlenmesi e¤iticilerin %89.5’i, yap›land›r›lm›fl bir asistan e¤itim program› bulunmas› ise
e¤iticilerin %86.4’ü taraf›ndan bildirilmifltir. ‹zmir’de “Yap›land›r›lm›fl Asistan E¤itim
Program› var m› ?” sorusuna %94.7 birimden onay gelmifltir. “Çekirdek e¤itim program› var m› ?” sorusuna %87.4 oran›nda “evet” yan›t› gelmifltir. E¤itim için asgari uygulamalar›n belirlenmifl olmas› %94.7’, asistan karnesi uygulamas› ise %85.3’tür. E¤itimde
standard ve kalite hakk›nda olumsuz yan›tlar daha çok SB’l›¤› hastanelerinden gelmifltir ve bu fark anlaml› bulunmufltur.
Asistanlar›n birim yönetiminde temsil edilmesi
Asistanlar›n birimlerin %48.5’inde temsil edildi¤i saptanm›flt›r. ‹zmir’de bu oran benzer flekilde %54.3’tür.
‹stifa eden asistan say›s›
Sa¤l›k Bakanl›¤› hastanelerindeki birimlerin %58.4’ünden, üniversitedeki birimlerin
%44.6’s›ndan asistan istifalar› oldu¤u bildirilmifltir. Son befl y›l içinde kurum bafl›na düflen istifa eden asistan say›s› 14 olarak hesaplanm›flt›r. ‹zmir anketinin sonuçlar›na göre
bu oranlar üniversite hastaneleri için %54.7, SB’l›¤› hastaneleri için ise %26.7’dir ve bu
fark anlaml› bulunmufltur. Her iki anket sonucuna göre SB’l›¤› hastanelerinden son 5
y›lda daha fazla say›da asistan istifas› olmufltur.
Tez
Asistan tezleri %71.4 oran›nda birimlerin kendi bünyesinde yap›lmaktad›r. ‹zmir’de bu
oran %88.4 olarak bulunmufltur. ‹stanbul’da asistanlar›n %80’i tezlerini 3. e¤itim y›l›
içinde almaktad›rlar. ‹zmir’de de asistanlar tezlerini e¤itimin süresine göre 2. ya da 3.
y›lda almaktad›rlar.
Çal›flma saatleri
Bir asistan›n ayl›k ortalama poliklinik süresi 39.6 saat (1.9saat/gün) olarak hesaplanm›flt›r. Üniversitede DB’lerde 2.6 saat, CB’lerde 2.3 saat, SB’l›¤› hastanelerinde DB’lerde 1.7 saat, CB’lerde 2.1 saattir. ‹zmir’de üniversite hastanelerinde DB’lerde 5.4 sa-
46
at/gün, CB’de 4.6 saat/gün iken, SB’l›¤› hastanelerinde DB’lerde 2.4 saat/gün, CB’lerde 2 saat/gün. ‹zmir’de üniversite hastanesinde çal›flan asistanlar›n poliklinik saatleri
‹stanbul’da ayn› kurumdaki meslektafllar›n›nkinden daha fazlad›r.
Çal›flman›n bulgular›na göre ilk y›l asistan› ayda ortalama 6.9 gün nöbet tutmaktad›r,
kurumlar aras›nda nöbet say›lar› aç›s›ndan da fark bulunamam›flt›r. ‹zmir çal›flmas›nda
asistanlar ‹zmir’de üniversite hastanelerinde CB’lerde ayda ortalama 11 gün, DB’lerde
ise 5.4 gün nöbet tutmaktad›r. SB’l›¤› hastanelerinde bu rakamlar s›ras›yla 10.5 gün ve
7.8 gündür. Benzer flekilde ‹stanbul’da da asistanlar cerrahi bilimlerde üniversitede ayda ortalama 10.8 gün, SB hastanelerinde ortalama 9.2 gün nöbet tutmaktad›rlar.
E¤itime ayr›lan süre
Asistanlar›n teorik e¤itimine haftada ortalama 4.2 ifl saati ayr›ld›¤› bildirilmifltir (ÜNV
5.3 saat, SB’l›¤› hastanelerinde 3.6 saat, fark anlaml›d›r). Üniversitede asistanlar›n teorik e¤itimine daha fazla zaman ayr›lmaktad›r. ‹zmir’deki sonuçlara göre teorik e¤itim
için üniversitede 5.9 saat/hafta, SB’l›¤› hastanelerinde 5.2 saat/hafta zaman ayr›lmaktad›r.
Pratik e¤itime ayr›ld›¤› belirtilen süre ise haftada ortalama 15.2 saattir (ÜNV 13.1, SB
16.4 saat, fark anlaml›d›r). ‹zmir çal›flmas›n›n bulgular›yla karfl›laflt›r›ld›¤›nda, ‹stanbuldaki e¤itim kurumlar›nda üniversite hastanelerinde 20.9 saat, SB’l›¤› hastanelerinde
22.4 saat pratik e¤itime zaman ayr›lmaktad›r.
Bilimsel toplant›lara kat›l›ma destek
Birimlerde asistanlar›n bilimsel toplant›lara kat›l›m› için mali destek sa¤lanma s›kl›¤›
%64.7; izin düzenleme olana¤› %94.2; nöbet düzenleme ise %88.1’dir. ‹ki kurum aras›nda mali destek, izin ve nöbet düzenlemeler aç›s›ndan istatistiksel fark yoktur. Mali destek yüzdesi ‹zmir’de benzer bulunmufltur (%63.1).
E¤itimde profesyonelli¤e iliflkin konular
Özellikle, kan›ta dayal› t›p, biyoistatistik ve araflt›rma gelifltirme yetisi konular›nda üniversite ve SB’l›¤› hastaneleri aras›nda üniversite lehine bir farkl›l›k vard›r. Ülkemizde
t›pta uzmanl›k e¤itimi bir s›nav ve bir tez ile de¤erlendirilmektedir. Bu tezin haz›rlanabilmesi için ve ayr›ca günlük hekimlik prati¤inde uygulanabilir olmalar› için bu üç konunun uzmanl›k e¤itim süreci içinde asistanlar›n e¤itimine (yoksa) eklenmesi gerekir.
‹zmir çal›flmas›nda ise öne ç›kan konulardan ilki biyoistatistik di¤eri sa¤l›k politikalar›
olmufltur.
Uzmanl›k E¤itiminde Birim ‹çi Bilimsel Toplant›lar
Seminerler (ÜNV %91.7, SB %89.4), makale sunumlar› (ÜNV %86.1, SB %69.7), olgu
tart›flmalar› (ÜNV %70.3, SB %59.1) oranlar›nda düzenli olarak yap›lmaktad›r. Göreceli
olarak yap›lmayanlar›n bafl›nda mortalite toplant›lar›, konseyler, araflt›rma toplant›lar›
gelmektedir. Bu durum her iki kurum için de geçerlidir. Asistan e¤itiminde çeflitli e¤i47
tim yöntemlerinin kullan›lmas› farkl› klinik yaklafl›mlar›n ve deneyimlerin ö¤renilmesi
ve paylafl›lmas› aç›s›ndan son derece önemli oldu¤u gibi, çeflitlilik ayn› zamanda e¤itimi
zenginlefltiren bir unsurdur.
Uzmanl›k E¤itiminde De¤erlendirme
E¤itim alan kiflilere geribildirim verme ve o kiflilerden geribildirim alma s›kl›¤› yaklafl›k %65’tir. Belli dönemlerde ara s›nav yapma s›kl›¤› %61.0’dir. Gözleme dayal› yap›land›r›lm›fl kinik s›nav uygulamas› s›kl›¤› %11.1’dir. Tümüyle bu de¤erlendirme yöntemleri
ele al›nd›¤›nda en yüksek uygulama oran› %73’tür. De¤erlendirme daha yüksek s›kl›kta
ve çeflitlilikte ve e¤itim yöntemlerine uygun tarzda (örne¤in klinik pratik e¤itimin de¤erlendirmesi için gözleme dayal› klinik s›nav yap›lmas› gibi) yap›lmal›d›r.
D›fl Rotasyonlar
Mevcut t›pta uzmanl›k tüzü¤ündeki d›fl rotasyonlan önerilen sürelerle her iki kurumda da uygulanmaktad›r (ÜNV %62, SB %74).
E¤iticiler taraf›ndan gerekli görülerek kurul karar›yla uygulanan tüzük d›fl› rotasyon
uygulamalar› mevcut oldu¤u bildirilmifltir (ÜNV %32.4, SB %26.6).
Kurum d›fl› rotasyonlar ise %43.1 (ÜNV %35.1, SB %47.7) oran›nda uygulanmaktad›r.
‹zmir’de tüzükte yer almayan ancak e¤itim için e¤iticiler taraf›ndan gerekli görülen birim d›fl›-kurum içi rotasyonlar uygulanmaktad›r (ÜNV %45.5, SB %24.1). Zorunlu rotasyonlar›n d›fl›nda e¤itim için gerekli görülen birimlere kurum d›fl› rotasyonlar ise üniversite hastanelerinde %20.0, SB hastanelerinde %69.0 oran›nda uygulanmaktad›r.
Rotasyona gelen asistanlara yönelik ayr› e¤itim program› birimlerin sadece %26.5’i taraf›ndan uygulanmakta, rotasyona gelen asistanlara geribildirim verme ve alma oranlar› da %36.6 ve %31.7 olarak bildirilmektedir. Ölçme ve de¤erlendirme sadece t›pta uzmanl›k e¤itiminin de¤il genel anlamda e¤itim kalitesinin yükseltilmesinde önemli köfle
tafllar›ndan biridir.
SONUÇ VE ÖNER‹LER
1. E¤itim Kadrosu
Üniversite ve SB’l›¤› aras›nda e¤itici say›s›, birim bafl›na düflen ö¤retim üyesi ve uzman say›s› aç›s›nda anlaml› farklar vard›r. Üniversite de e¤itici say›s› yüksek iken, SB’l›¤› hastaneleri yüksek uzman say›lar› ile dikkat çekicidir. Üniversite hastanelerinde asistan bafl›na düflen e¤itici say›s› SB’l›¤› hastanelerine göre daha yüksektir.
SB’l›¤› ve üniversite hastanelerinin deneyim süresi aç›s›ndan benzer flekilde uzmanl›k
e¤itimi gelene¤ine sahip olduklar› gözlenmifltir.
2. E¤itim Kadrosunun Özellikleri
Bilimsel Etkinlikler
48
Bilimsel etkinlikler aç›s›ndan üniversite ve SB’l›¤› hastaneleri aras›nda farkl›l›klar saptanm›flt›r. Toplam yay›n, kitap-kitap bölümü yazma, davetli konuflmac›, sözel bildiri, bildiri ile kat›l›nan toplant› ve kongre, düzenlenen bilimsel etkinlik ve son 5 y›lda, e¤itim
birimleri taraf›ndan önerilen, yürütülen ve bitirilen bilimsel araflt›rma projelerin say›s›
aç›s›ndan üniversite daha faal oldu¤u görülmüfltür.
Her iki kurum tipinde uzmanlar asistan e¤itiminde düzenli olarak yer almakta, hem
asistan e¤itimi hem de rutin iflleri yürütmektedirler. Sadece laboratuar ya da klinik hizmetlerde yer almalar› nadiren rastlanan bir durumdur. ‹ki kurum aras›nda bu üç aç›dan
da durum benzer olup, aralar›nda istatistiksel aç›dan fark bulunmam›flt›r.
Kurumlarda e¤itim-hizmet dengesi gözetilmelidir. E¤er bir taraf a¤›r bas›yorsa e¤itim
gereksinimleri do¤rultusunda farkl› kurumlarla afiliasyon çözüm olabilir.
Kurumlarda e¤itici say›s› artt›r›lmal›d›r.
Halen uzmanl›k e¤itiminde yer ald›¤› halde hiç e¤itici e¤itimi almam›fl olan e¤icilere
tamamlay›c› e¤itimler verilmesi e¤itim kalitesinin artt›r›lmas›na yard›mc› olabilir.
E¤iticilerin Çal›flma Koflullar›
Üniversitelerde tam gün olarak çal›flan e¤itici say›s› devlet ve yan dal hastanelerine göre anlaml› olarak daha yüksektir. Her iki kurumda da uzman kadrosundaki kifliler hem
asistan e¤itiminde düzenli olarak yer almakta, hem de rutin ifllerde çal›flmaktad›rlar.
Üniversite ve SB’l›¤› hastanelerinde e¤iticiler benzer oranda icapç› nöbeti tutmakta ve
poliklinik/laboratuar viziti yapmaktad›rlar.
Tam gün çal›flan e¤itici say›s› üniversite hastanelerinde daha fazlad›r.
E¤itici bafl›na düflen seminer/ders saati üniversitede daha fazlad›r. Üniversite ve SB’l›¤› hastaneleri aras›nda temel farkl›l›k, anketin dolduruldu¤u s›rada e¤iticilerin mezuniyet öncesi ders yükünü de belirtmifl olmalar›ndan kaynaklanm›fl olabilir. Ancak bu durum e¤iticilerin hem mezuniyet öncesinde hem de mezuniyet sonras› e¤itim yükünün
fazla oldu¤unun bir göstergesidir.
Toplamda e¤itici bafl›na düflen asistan say›s› SB’l›¤› hastanelerinde say› olarak daha
fazlad›r, ancak fark anlaml› bulunmam›flt›r.
Üniversite hastanelerinin SB’l›¤› hastanelerine göre daha s›k yurt d›fl›nda ortak çal›fl›lan birimlere sahip olduklar› gözlenmifltir.
Uzmanl›k e¤itiminde e¤itici asistan dengesi gözetilmelidir.
3. E¤itim Görenler
Asistanlar›n büyük ço¤unlu¤u SB’l›¤› hastanelerinde uzmanl›k e¤itimi görmektedirler. Ancak, birim bafl›na asistan say›s› olarak de¤erlendirildi¤inde, üniversite ve SB’l›¤›
hastaneleri aras›nda büyük bir farkl›l›k gözlenmemektedir.
49
Yüksek lisans e¤itimi olan birim say›s› genelde azd›r ve daha çok üniversite hastanelerinde bulunmaktad›r.
4. Yard›mc› Personel Say›s›
Üniversite ve SB’l›¤› hastanelerindeki e¤itim birimleri yard›mc› personel say›s› aç›s›ndan de¤erlendirildi¤inde anlaml› bir fark bulunmam›flt›r.
5. Uygulanmakta Olan Uzmanl›k E¤itimi Süresi
Tüm birimler ele al›nd›¤›nda uygulanan asistan e¤itim süresi ortalamas› 4.8±0.6 y›l,
ortanca de¤eri ise 5 y›ld›r.
6. E¤itimde Kullan›lan Alt Yap› ve Donan›m
E¤iticilerin üçte biri birimin e¤itim ve hizmet için uygun oldu¤unu bildirmifl, ancak birimlerin alt yap›s› her bir ö¤e için (hizmet, e¤itim ve araflt›rma) de¤erlendirildi¤inde, e¤iticilerin ço¤u taraf›ndan birimlerinin bu tan›mlara uygun olmad›¤› belirtilmifltir.
E¤iticilerin yar›s› bulunduklar› kurumun fiziki koflullar›n›n e¤itim vermek için yeterli
oldu¤unu belirtmifllerdir, ancak e¤iticilerin yar›s›ndan fazlas› kendi birimini t›pta uzmanl›k e¤itimi verme aç›s›ndan yetersiz bulmaktad›r.
Teknik alt yap›n›n varsa eksiklerinin tamamlanmas›, özellikle modern yöntemlere öncelik tan›nmas› e¤itim kalitesinin artmas›na hizmet edecek. Kaynaklara daha kolay ulafl›lacak, daha kaliteli e¤itimler verilebilecektir.
Tüzük d›fl› kurum d›fl› rotasyonlar halen uygulanmaktad›r. Bu bir gereksinim sonucudur. Bu gereksinimlerin de¤erlendirilmesi ve uzmanl›k e¤itimleri içinde bu ihtiyaç alanlar›na yer aç›lmas› ve de¤iflikliklere uyum sa¤lanmas› de¤iflen t›bba uyum sa¤lamak için
gereklidir.
KAYNAKLAR
1. E¤itim sorumlusu gözüyle t›pta uzmanl›k e¤itimi. T›pta Uzmanl›k E¤itimi ‹zmir Ölçekli ‹ki Araflt›rma
ve Karfl›laflt›rmal› Sonuçlar› (1. bask›) içinde (eds) Çiçek C, Terzi C. Türk Tabipleri Birli¤i Yay›nlar›, Ankara, 2006; 32-66.
2. ‹stanbul Tabip Odas› Uzmanl›k E¤itimi Çal›flma Grubu Uzmanl›k E¤itimi ‹stanbul Raporu 1997. ‹stanbul Tabip Odas› Yay›n›, 1997
3. ‹stanbul Tabip Odas› Uzmanl›k E¤itimi Çal›flma Grubu Uzmanl›k E¤itimi ‹stanbul Raporu 2001. ‹stanbul Tabip Odas› Yay›n› 5, 2002
50
EK 1. Kurumlara uygulanan anket formu
UZMANLIK E⁄‹T‹M‹ VEREN B‹R‹MLER‹N
E⁄‹T‹M KADROSU, E⁄‹T‹M ALT YAPISI
1. E⁄‹T‹M KADROSU
KURUMUN Ad›:
Uzmanl›k Alan›n›n Ad›:
‹nsan gücü bilgileri
Profesör
Doçent
Y. Doçent
Uzman
Araflt›rma görevlisi
E¤itim Hastaneleri: (Say›s›)
Profesör
Doçent
fief
fief Yard›mc›s›
Baflasistan
Uzman
Asistan
Yandal (lar)
: A) Var
Yandal Varsa
:
Ad› (adlar›)
:
B) yok
Yandal uzmanl›¤› olan e¤iticiler var m›?
A) Evet
B)Hay›r
Say›lar›
Ünvanlar›
Alana özel doktoras› olan e¤iticiler var m›?
Say›s› :
Biriminiz kaç y›ld›r asistan e¤itimi veriyor?
Son 5 y›lda kaç kifliye uzmanl›k ünvan› verildi?
51
A) Evet
B)Hay›r
2. E⁄‹T‹M KADROSUNUN ÖZELL‹KLER‹
B‹L‹MSEL ETK‹NL‹KLER (son bir y›l için belirtiniz)
Ulusal
Uluslararas›
Evet
Hay›r
Evet
Hay›r
Evet
Hay›r
E¤itim kadrosunun toplam yay›n say›s› (makale-olgu sunumu-derleme vb)
Bilimsel etkinliklere konuflmac› olarak davet edilen e¤itici say›s›
Bilimsel toplant›larda sunulan biriminize ait sözlü bildiri say›s›
Bilimsel toplant›larda sunulan biriminize ait poster say›s›
E¤iticilerin bildiri ile kat›ld›¤› bilimsel toplant› say›s›
E¤iticilerin bildirisiz kat›ld›¤› bilimsel toplant› say›s›
Biriminizin düzenledi¤i bilimsel etkinlik (kongre/sempozyum/çal›fltay) say›s›
E¤itim amac›yla di¤er kurumlara gönderilen e¤itici say›s›
E¤iticiler taraf›ndan önerilen proje say›s› (son befl y›l)
E¤iticiler taraf›ndan yürütülen proje say›s› (son befl y›l)
E¤iticiler taraf›ndan bitirilen proje say›s› (son befl y›l)
Kurumunuz süreli yay›n ç›kar›yor mu?
Biriminiz süreli yay›n ç›kar›yor mu?
Biriminizdeki e¤iticiler taraf›ndan yaz›lm›fl kitap var m›?
Biriminizdeki e¤iticiler taraf›ndan yaz›lm›fl kitap bölümü var m›?
Biriminiz efl yetkilendirme (akreditasyon) komisyonu taraf›ndan denetleniyor mu?
Evet ise yaz›n›z
Biriminizde “uzman kadrosu”nda bulunan kiflilerin etkinli¤ini de¤erlendiriniz.
Asistan e¤itiminde düzenli olarak yer almaktad›rlar
Hem asistan e¤itimi hem de rutin ifllerde yer al›rlar
Sadece rutin laboratuvar/klinik hizmetlerde yer al›rlar
Di¤er (belirtiniz)....................................................
ÇALIfiMA KOfiULLARI
E¤iticiler icapç› nöbeti tutuyor mu?
E¤iticiler belli günlerde poliklinik/laboratuvar viziti yap›yor mu
Yurt d›fl› ortak çal›fl›lan birim var m›?
Tam gün çal›flan akademik personel say›s›
E¤itici bafl›na düflen seminer, ders say›s› (y›lda)
E¤itici bafl›na düflen asistan say›s›
52
1. E⁄‹T‹M GÖRENLER
Mevcut Asistan say›s›:
Asistan kadrosu:
Yabanc› uyruklu asistan kadrosu /say›s›:
Devlet kadrolu asistan kadrosu / say›s›:
Rotasyona gelen asistan say›s› (y›ll›k):
Yan Dal e¤itimi almakta olan asistan say›s›:
Yüksek lisans e¤itimi alan var m›?......................Varsa say›s›?..............
Doktora e¤itimi alan var m›?..............................Varsa say›s›?.............
Yukar›daki e¤itimler biriminizde veriliyorsa hangi alanlarda oldu¤unu yazar m›s›n›z?
..................................................................................................................
..................................................................................................................
Y›llara göre TUS ile al›nan asistan say›s›?
2000
2001
2002
2003
2004
2005
4.1. YARDIMCI PERSONEL SAYISI
Hemflire........ Biyolog............ Teknisyen......... Sekreter.............
Hizmetli........ Di¤er personel (belirtiniz).................................................
5.2. B‹R‹M‹N‹ZDE UYGULANMAKTA OLAN AS‹STAN E⁄‹T‹M SÜRES‹......................
53
6.1. E⁄‹T‹MDE KULLANILAN ALT YAPI VE DONANIM
A) E⁄‹T‹MDE KULLANILAN ARAÇ-GEREÇLER
VAR Say›s›
Slayt Makinesi
Tepegöz
Barkovizyon
Toplant› Salonu
Kütüphane
‹nternet dergi aboneli¤i
Multimedya
E¤itimde kullan›lan TV/video
Bilgisayar
Fotokopi Makines›
Süreli Yay›n Aboneli¤iniz
Hastanenin Deneysel Çal›flma Laboratuvar›
Kitap (Bölümünüze ait son befl y›lda aln›nan kitap say›s›)
B) B‹R‹M‹N‹Z‹N H‹ZMET KAPAS‹TES‹
(Lütfen alan›n›zla ilgili bölümleri say›sal olarak doldurunuz)
Y›ll›k poliklinik hasta say›s›
Y›ll›k acil poliklinik say›s›
Yatak say›s›
Acil yatak say›s›
Yo¤un bak›m yatak say›s›
Yatak doluluk oran›
Y›ll›k yatan hasta say›s›
Ameliyat masas› say›s›
Haftal›k ameliyat günü say›s›
Y›ll›k elektif ameliyat say›s›
Y›ll›k küçük giriflimsel ifllem say›s›
Y›ll›k acil ameliyat
Y›ll›k acil giriflimsel ifllem say›s›
Konsültasyonda görülen hasta say›s›
Ölen hasta say›s›/y›ll›k
Y›ll›k laboratuvara kabul edilen örnek say›s›
54
YOK
C) E⁄‹T‹M PROGRAMI
Evet
Hay›r
Evet
Hay›r
Asistan e¤itiminde kullan›lan “çekirdek e¤itim “ müfredat› var m›?
E¤itim için gerekli olan asgari uygulamalar› belirlediniz mi?
Biriminizde “standart asistan karneleri” uygulan›yor mu?
Biriminiz taraf›ndan yap›land›r›lm›fl bir “Asistan E¤itim Program›” var m›?
Asistanlar biriminizin yönetiminde temsil ediliyor mu?
Kurumunuzda asistanlar için bar›nma olanaklar› var m›? (lojman, misafirhane vb.)
Biriminizden son befl y›l içinde istifa eden asistan var m›? Varsa say›s› nedir?
Asistan tezlerinin tümü biriminizde mi yap›l›yor ?
Asistanlar e¤itimlerinin kaç›n›c› y›l›nda tez çal›flmas›n› al›yor?
Asistan›n ayda kaç saati poliklinikte geçiyor?
‹lk y›l asistan› ayda kaç nöbet tutuyor?
Asistanlar›n teorik e¤itimine haftada kaç ifl saati ayr›l›yor?
Asistanlar›n pratik e¤itimine haftada kaç ifl saati ayr›l›yor?
Asistanlar›n ulusal ve uluslararas› bilimsel toplant›lara kat›lmas› için sa¤lanan
olanaklar nelerdir? (x ile iflaretleyiniz)
Mali destek
‹zin düzenleme
Nöbet düzenleme
Di¤er………………………………………………………………………………………………………………………….........................………………………
Asistan e¤itiminde afla¤›daki konular›n e¤itimi veriliyor mu?
Hasta Haklar›
T›bbi Etik
Kan›ta Dayal› T›p
Biyoistatistik
Alan› ile ilgili yasalar ve yasal zorunluluklar›
Araflt›rma gelifltirme yetisi
Ö¤retme ve e¤itim deneyimi
Alan›na uygun teknolojileri kullanma bilgi ve yetkinli¤i
‹ç ve d›fl kalite kontrol (Temel Bilimler için)
Teknik fiartname yazma teknikleri ö¤retiliyor mu? (Temel Bilimler için)
B‹L‹MSEL TOPLANTILAR
Seminer
Makale sunumu
Olgu tart›flmas›
Denetim (“Audit”)
Mortalite/Morbidite
Konseyler
Araflt›rma toplant›lar›
Asistan dersi
Di¤er (...................)
Düzenli (Say›/ay)
55
Evet
Düzensiz
Hay›r
Yap›lm›yor
DE⁄ERLEND‹RME
Evet
Hay›r
E¤itim verdi¤iniz kiflilere sözlü veya yaz›l› olarak geribildirim veriyor musunuz?
E¤itim verdi¤iniz kiflilerden sözlü veya yaz›l› geribildirim al›yor musunuz?
Kurumunuzda asistan e¤itimi s›ras›nda belli dönemlerde s›nav yap›l›yor mu?
S›nav sonuçlar› k›dem de¤ifliminde kullan›l›yor mu?
S›navlar yap›l›yorsa, teorik (çoktan fleçmeli / klasik) mi yap›l›yor?
Klinik/laboratuar becerilerini ölçmeye yönelik s›nav yap›l›yor mu?
(yap›land›r›lm›fl nesnel klinik s›nav) (OSCE)
Uzmanl›k s›nav› jürisinin tümü bölümünüz e¤iticilerinden mi olufluyor?
D1) ROTASYONLAR (‹Ç)
Biriminizde yer alan iç rotasyonlar›n alt gruplar›, rotasyon süreleri, bu bölümlerde e¤itim
veren e¤itici say›s› nedir?
Alt Birimler
Rotasyon
süreler / ay
D2) ROTASYONLAR (DIfi)
Biriminizde, mevcut t›pta uzmanl›k e¤itimi tüzü¤ü’ndeki d›fl rotasyonlar önerilen
sürelerle uygulan›yor mu?
Biriminizde, mevcut t›pta uzmanl›k e¤itimi tüzü¤ü d›fl›nda (kurul karar› ile) alan
için gerekli görülen birimlere rotasyon uygulan›yor mu?
Kurum d›fl› rotasyon uygulaman›z var m›?
Kurum d›fl› rotasyon uygulaman›z varsa, asistanlar hangi hastanelere gönderiliyor?
Ne süre ile?
E¤itim veren
e¤itici say›s›
Evet
Hay›r
7. ÇALIfiMA ORTAMININ ÖZELL‹KLER‹
Biriminizdeki biyoteknolojik alt yap› afla¤›daki seçeneklerden hangisi veya hangileri için yeterlidir?
A) E¤itim
B)Araflt›rma
C)Hizmet
Alan›n›zla ilgili özellikli bir sa¤l›k hizmeti gerektiren uygulaman›z var m›?
A)Evet ...............................
B) Hay›r
Varsa ne olduklar›n› yazar m›s›n›z?
Alan›n›zda ‹stanbul’da sadece sizin uygulad›¤›n›z bir yöntem veya yetkinlik var m›?
A) Evet
B) Hay›r
Varsa ne/neler oldu¤unu yazar m›s›n›z?
Evet
Bulundu¤unuz hastanede etik kurul var m›?
Klini¤inizin yaz›l› kurulufl ve geliflme tarihçesi var m›?
Hastane infeksiyonlar› kontrol komitesi var m›?
Kurumunuzda otopsi laboratuvar› var m›?
Binan›n ve klini¤in fiziki koflullar› alan›n›zda e¤itim vermek için yeterli mi?
Hastanenizde performansa dayal› uygulama yap›l›yor mu?
Kurumunuzda döner sermaye veriliyor mu?
Anketi Yan›tlayan Anabilim Dal› Baflkan› / fief:
Ünvan›, Ad›-Soyad›:
Posta Adresi:
E-posta adresi:
Telefon / Faks:
56
Hay›r
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
AS‹STANLARIN
HAKKINDAK‹
GÖRÜfiLER‹
Yrd. Doç. Dr. Arzu Uzuner*, Yrd. Doç. Dr. P›nar Topsever** , Dr. Ali Özyurt***
**Kocaeli Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i AD, ‹TO-UEÇG Üyesi
***Dr. Siyami Ersek Gö¤üs Kalp ve Damar Cerrahisi EAH, Anesteziyoloji ve
Reanimasyon Klini¤i , ‹TO- UEÇG Baflkan›
57
G‹R‹fi ve AMAÇ
T›pta uzmanl›k e¤itiminin gelifltirilmesinde, e¤itim kurumlar›n›n, e¤iticilerin güncel
durumunun bilinmesi önceliklidir. Uzmanl›k E¤itimi Çal›flma Grubu on bir y›ld›r Türkiye’de uzmanl›k e¤itiminin iyilefltirilmesi için güncel geliflmeleri izlemekte ve bu amaca
yönelik bilimsel araflt›rmalar yürütmektedir. Bu ba¤lamda, 1997 ve 2001 y›l›nda, ‹stanbul’da t›pta uzmanl›k e¤itimi veren kurumlar›n e¤itim ortam› ile ilgili kapsaml› veriler
bu ekip taraf›ndan araflt›r›lm›flt›r (1,2). Aradan geçen y›llar içinde t›pta uzmanl›k e¤itimi
veren kurumlarda, teknik donan›mda, fiziksel alt yap›da, e¤iticilerde de¤ifliklikler olmas›, bilinen bir durumdur. Uzmanl›k ö¤rencilerinin ise beklentileri ve çal›flma koflullar› de¤iflmektedir.
Bu araflt›rma, UEÇG Afiliasyon projesinin bir parças› olarak planlanm›fl olup, ‹stanbul’da t›pta uzmanl›k e¤itimi veren tüm kurumlar› ve bu kurumlarda e¤itim almakta
olan uzmanl›k ö¤rencilerini temsil edecek flekilde, uzmanl›k e¤itimi uygulamalar›, çal›flma koflullar›, e¤itim ald›klar› bölümün e¤itim alt yap›s›, e¤iticilerin yeterlili¤i gibi e¤itimin kalitesini etkileyen unsurlar› daha önce iki kez bizim ve 2006’da ‹zmir grubunun
yapt›¤› gibi (3,4,5) asistanlar›n bak›fl aç›s› ile saptanmas›n› amaçlamaktad›r.
YÖNTEM
Araflt›rman›n tipi; kesitsel, niceliksel bir anket çal›flmas›d›r. Araflt›rman›n evreni; ‹stanbul’da bulunan toplam 25, Sa¤l›k Bakanl›¤› E¤itim ve Araflt›rma hastanesi ve Üniversite hastanesinde çal›flan 5088 uzmanl›k ö¤rencisidir.
Örneklem seçimi: ‹stanbul’da bulunan kamu hastaneleri, SB’l›¤› e¤itim ve araflt›rma,
eski SSK, üniversite ve yan dal hastaneleri olarak s›n›fland›r›lm›fl , e¤itim verdikleri asistan say›s›na göre a¤›rl›kl› olarak tabakaland›r›lm›flt›r. Dahili, cerrahi ve temel bilimleri
bünyesinde bulunduran hastaneler içinden en fazla asistan say›s›na sahip olan ve asistan say›s› a¤›rl›¤›na göre her kategoriden toplam 11 hastane, çal›flmaya al›nm›fl; önce
her bir kurumdan görüflülmesi gereken asistan say›s› büyüklü¤e orant›l› olarak saptanm›fl, sonra her bir kurum içinde, e¤itim veren her bölüm için, e¤itim verdi¤i asistan say›s› temel al›narak, görüflülmesi gereken asistan say›s› hesaplanm›flt›r. Her bölümde görüflmeler en k›demli asistanlardan bafllanarak yap›lm›fl, baflta hesaplanan toplam say›ya
ulafl›lmaya çal›fl›lm›flt›r. Ulafl›lmas› gereken örneklem büyüklü¤ü, %22 prevalans, %3 yan›lma pay› ve %5 tip I hata ile 640 hekim olarak hesaplanm›flt›r. Çal›flma kapsam›ndaki
hastanelerde asistanlarla görüflülecek her bölüme anketler ulaflt›r›lm›fl olmas›na ra¤men
toplam hedeflenen asistan say›s›n›n %66.1’ine ulafl›labilmifltir. Toplam 423 asistan hekim
anket çal›flmas›n› tamamlam›flt›r.
Anket: ‹zmir Tabip Odas› taraf›ndan 2005 y›l›nda, t›pta uzmanl›k e¤itiminin iyilefltiril58
mesi amac›yla yap›lan, öncelikle e¤itimde güncel durumun saptanmas›n› hedefleyen
araflt›rma (3) için gelifltirilen anket içinde baz› de¤ifliklikler yap›larak kullan›lm›flt›r. Anket formu, asistanlar›n demografik bilgilerini, t›pta uzmanl›k e¤itimi ile ilgili görüfllerini, e¤itim ald›klar› kurumun çal›flma ortam›n›, e¤itim alt yap›s› ve donan›m›n›, e¤itim
program›n›, e¤itimde kullan›lan yöntemleri, e¤iticileri, e¤itimin de¤erlendirme sürecini,
rotasyona gittikleri bölümleri, orada verilen e¤itimi ve süresini, ba¤l› olduklar› meslek
örgütleri hakk›nda de¤erlendirmeler içeren sorular› kapsamaktad›r. (Ek 2-asistanlara uygulanan anket formu) Anketlerin da¤›t›l›p toplanmas› ifllemi ‹stanbul Tabip Odas› hastane temsilcileri taraf›ndan gerçeklefltirilmifltir. Anketlerin da¤›t›l›p ifllemine 2006 y›l›
A¤ustos ay›nda bafllanm›fl, toplanmas› 2007 fiubat ay›nda sonland›r›lm›flt›r.
Analiz: Bulgular, standart istatistiksel yöntemler kullan›larak (SPSS 11.5) analiz edilmifltir.
Araflt›rmam›za kat›lan toplam 423 uzmanl›k ö¤rencisinden 101’i (%23.9) üniversitede,
322’si(%76.1) ise SB hastanesinde e¤itim almaktad›r.
59
fiekil 1. Araflt›rmaya kat›lan asistanlar›n kurumlara göre da¤›l›m›
fiekil 2. Araflt›rmaya kat›lan asistanlar›n alanlara göre da¤›l›m›
Tablo 2. Kurum ve Bilim Dallar›na Göre Araflt›rma Evreni, Örneklem Say›s› ve Yan›t
Verme Oranlar›n›n Da¤›l›m›
ÜNV: Üniversite SB: Sa¤l›k Bakanl›¤›, TB: Temel Bilimler, DB: Dahili Bilimler, CB: Cerrahi Bilimler
Temel bilimlerde hesaplanan örneklemin %74.2’sine, dahili bilimlerde %67.3’üne, cerrahi bilimlerde ise %60.2’sine ulafl›ld›. Toplamda 3137 hekimden 642 hekim örnekleme
al›n›rken 413 asistana ulafl›ld›, bu da örneklemin %64.3’ünü oluflturdu.
60
BULGULAR
1. Demografik Özellikler, Uzmanl›k E¤itimi Öncesi Deneyimler, Uzmanl›k Alan› Seçimi ve T›pta Uzmanl›k S›nav› Hakk›ndaki Görüfller
Demografik Özellikler
Araflt›rmaya kat›lan asistanlar›n %48.9’u kad›n, %52.1’i erkek olup, kurumlara göre
da¤›l›m› fiekil 1’de görülmektedir. Üniversitede çal›flan asistanlar›n %63.6’s› kad›n,
%36.4’ü erkektir. Aradaki fark istatistiksel olarak anlaml›d›r (p=0.001). Kad›n asistanlar
dahili ve temel bilimlerdeki kad›n asistan say›s› cerrahi bilimlerdekine göre daha fazlad›r, her ikisi için de fark istatistiksel olarak anlaml›d›r (s›ras›yla p=0.000, p=0.000, MannWhitney U test). Bu sonuçlara göre kad›n asistanlar erkeklere göre daha çok üniversite
hastanelerinde çal›flmakta, temel ve dahili bilimleri daha çok tercih etmektedirler.
Araflt›rmaya kat›lan asistanlar›n ortalama yafl› 30.0±3.1 y›l; ortalama asistanl›k süresi
2.8 ±1.4 y›ld›r.
Uzmanl›k Ö¤rencilerinin Uzmanl›k Program›na Girmeden Önce Pratisyen Hekim
Olarak Çal›flma Durumlar› ve Süreleri
Uzmanl›k e¤itimi öncesi pratisyen hekim olarak çal›flm›fl olma oranlar›, SB’l›¤› hastanelerinde üniversite hastanelerine göre daha yüksektir. Uzmanl›k e¤itimine bafllamadan
önce pratisyen hekimlik yapm›fl olan asistanlar›n pratisyen hekim olarak ortalama çal›fl61
ma süresi 37.5 ay, ortanca de¤eri 24 ayd›r (s=135/423). Üniversite ve SB’l›¤› hastaneleri aras›nda uzmanl›k e¤itimi öncesi pratisyen hekimlik yapm›fl olmak aras›nda SB’l›¤› lehine istatistiksel fark vard›r (p<0.000). (Tablo 2).
Asistanlar›n Uzmanl›k Alan› Seçimleri ve T›pta Uzmanl›k S›nav› (TUS)
Hakk›ndaki Görüflleri
T›pta Uzmanlaflma ve Uzmanl›k Alan› Seçimi
Uzmanl›k ö¤rencilerinin t›pta uzmanlaflmay› seçmelerinin nedenleri tablo 3’te özetlenmifltir. Di¤er nedenler ise aç›k uçlu olarak ifade edilmifltir: “Belli bir konu üzerinde etkili olmak için”, “bilgi birikiminin artmas› nedeniyle herkes her fleyi bilemez, bu nedenle uzmanl›k gereklidir”, “bilimsel uzmanlaflma zorunludur”, “çal›flmak istedi¤im alan›n
daha spesifik olmas›n› istedi¤im için”, “daha do¤ru ve daha bilinçli bir e¤itim”, “hastalar›n bak›fl›ndan dolay›”, “her fleyi bilmek mümkün de¤il, bildi¤imi en do¤ru flekilde bilmek isterim”, “bilgi birikimi artt›¤› için gerekli”, “toplumda pratisyen hekim olman›n
zorlu¤u”.
Asistanlar›n %86.5’i (s=365) alanlar›n› isteyerek seçmifltir. Seçim nedenleri tablo 4’te
özetlenmifltir. Asistanlar›n %60’› e¤itim ald›klar› alan› sevdikleri, istedikleri için seçtiklerini bildirmifllerdir. ‹fl bulma ve maddi kayg›lar ikinci s›rada gelmektedir.
62
T›pta Uzmanl›k S›nav›
Asistanlar ortalama 5.3±4.0’ ›nc› tercihlerine girmifllerdir (s=402, min=1 max=15).
Girdikleri TUS ortalama say›s› 2.7±2.7’dir (s=423, min=0 max=20, “0” ilk s›nav›nda
kazanm›fl oldu¤u fleklinde yorumlanm›flt›r). ‹lk giriflte ve ikinci giriflte kazananlar›n
s›kl›¤› %40.9 dur (s=173).
‹ki kurum aras›nda TUS Tercih S›ras› ve TUS’a girme say›s› ortalamalar› aç›s›ndan istatistiksel anlaml› fark saptanmam›flt›r (s›ras›yla t de¤eri).
T›pta Uzmanl›k S›nav› ‹çin Dershaneye Gitme
Araflt›rmaya kat›lan asistanlar›n %50.6’s› (s=214) TUS dershanesine gittiklerini bildirmifllerdir. Dershaneye gitmek TUS’u kazanmay› kolaylaflt›rmada ne kadar faydal› olmufltur? Dershaneye giden asistanlar›n %89.1’i (s=188) dershaneye gitmenin kendilerine katk›s› oldu¤unu ifade etmifllerdir.
63
64
Asistanlar›n TUS Hakk›ndaki Görüflleri
2. E¤itim Program›, Müfredat›, E¤itimde Kullan›lan Araç-Gereçler,
Ölçme –De¤erlendirme
E¤itim Süresi
Asistanlar›n %77.9’u (s=324) uzmanl›k e¤itiminin süresini uygun bulmaktad›r. Uygun
bulmayanlar›n %15.2 (s=14)’si daha uzun olmas› gerekti¤ini (10 kifli 1 y›l), %68.5 (s=63
)’i ise daha k›sa olmas› gerekti¤ini (51 kifli 1 y›l) ifade etmektedirler. E¤itim süresinin
yeterli bulunmas› kurumlar aç›s›ndan farkl› olmamakla birlikte dallar aras›nda istatistik
olarak anlaml› farkl›l›klar bulunmaktad›r. (p<0.000).
65
Temel bilimlerdeki asistanlar dahili bilimlere göre (p=0.009), dahili bilimlerdekiler cerrahi bilimlere göre (p=0.002), temel bilimlerdekiler cerrahi bilimlere göre (p=0.000)
uzmanl›k süresini daha yetersiz bulmaktad›r (Mann-Whitney U test).
Kurumlarda E¤itim-Hizmet Dengesi
Asistanlar›n gözüyle de¤erlendirildi¤inde, uzmanl›k e¤itiminde e¤itime önem verilmesi s›kl›¤› %2.9(s=11), hizmete önem verilmesi %79.2 (s=297), her ikinin dengede oldu¤u
durum %17.9)’dur (flekil 6). Üniversitede e¤itime, SB’l›¤› kurumlar›nda ise hizmete daha
fazla önem verilmektedir (p<0.000). Her ikisi dengelidir diyenlerin kurumlara göre
da¤›l›m› üniversite için bu yan›t›n daha fazla iflaretlendi¤i saptanm›flt›r (p<0.000).
66
Asistan E¤itiminde Çekirdek E¤itim Program›n›n ve Asistan Karnesinin
Kullan›lmas› ve E¤itimde Asgari Uygulamalar
Toplamda çekirdek e¤itim program›n›n bulunmas› %46.7’dir (s=196). E¤itimde asgari
uygulamalar›n belirlenmifl olmas› s›kl›¤› %52.7’dir (s=221). Asistan karnesi uygulanma
s›kl›¤› ise %59.6’d›r (s=249).
Her üç uygulaman›n da üniversitedeki uzmanl›k e¤itiminde istatistiksel olarak daha
çok yer ald›¤› saptanm›flt›r. (p<0.000, p<0.000, p<0.000, Ki-kare testi). Üniversitede dallar aras›nda çekirdek e¤itim program›, asistan karnesi ve e¤itimde asgari uygulamalar
aç›s›ndan fark bulunamam›flt›r.
67
SB’l›¤› hastanelerinde temel bilimlerle, dahili ve cerrahi bilimler aras›nda “e¤itimde asgari uygulamalar›n belirlenmifl olmas›” aç›s›ndan temel bilimler lehine istatistiksel fark
vard›r (s›ras›yla p=0.018, p=0.044, Mann-Whithney U test). Her iki kurumda asistan karnesi ve çekirdek e¤itim program› uygulamalar› aç›s›ndan bilim dallar› aras›nda fark yoktur.
E¤itim biriminde yap›land›r›lm›fl “asistan e¤itimi program›” uygulamas›
Toplamda yap›land›r›lm›fl asistan e¤itim program› bulunma s›kl›¤› %67.3 (s=277) olmakla beraber asistanlar›n %34.5’i (s=142), her y›l farkl› içerikte haz›rlanan bir e¤itim
program›n›n var oldu¤unu ancak eksik uyguland›¤›n› ifade etmektedir. Düzenli uygulanma oran› %32.8 (s=135), böyle bir e¤itim program›n›n olmamas› ise yine %32.8
(s=135) s›kl›kta bildirilmifltir. Yap›land›r›lm›fl bir asistan e¤itim program›n›n bulunmas›
aç›s›ndan üniversite ve SB’l›¤› hastaneleri aras›nda fark bulunmam›flt›r (p=0.80, Ki kare testi).
li
sik
en
ek
üz
/
d
r
r/
va
va
sik
nli
ze
ek
ü
/
r
d
va
r/
va
k
yo
k
yo
Üniversite hastanelerinde temel ve cerrahi bilimler, dahili ve cerrahi bilimler aras›nda
yap›land›r›lm›fl asistan e¤itim program›n›n kullan›m› aç›s›ndan cerrahi bilimler lehine istatistiksel fark saptanm›flt›r (s›ras›yla p=0.014, p=0.001, Mann-Whitney U test). SB hastanelerindeki uygulamalarda alanlara göre farkl›l›k saptanmam›flt›r.
E¤itimde Profesyonellikle ‹lgili Konular
Uzmanl›k e¤itimde t›bbi etik, sa¤l›k politikalar›, kan›ta dayal› t›p, hasta haklar›, biyoistatistik gibi konular›n s›kl›¤› s›ras›yla %40.2, %18.6, %36.9, %33.3, %17.9 olarak bildirilmifltir. Asistanlar›n %36.8’i ise bu konular›n e¤itim programlar› içinde hiç yer almad›¤›n› belirtmifltir.
68
Kan›ta dayal› t›p, biyoistatistik konular› aç›s›ndan iki kurum aras›nda üniversite lehine
fark bulunmaktad›r.
E¤itim Etkinlikleri
Tüm kurumlar dikkate al›nd›¤›nda düzenli seminer uygulamalar›n›n s›kl›¤› %69.7, düzensiz uygulamalar %26.4, uygulaman›n hiç olmamas› %3.9’dur. Düzenli makale sunumlar› %47.1, düzensiz makale sunumlar› %31.8, hiç makale sunumu olmamas› %21.1; düzenli olgu sunumlar› %44.4, düzensiz olgu sunumlar› %31.2, hiç olgu sunumu olmamas› %24.4; düzenli asistan dersi uygulamas› %25.4, düzensiz uygulama %21.4, hiç uygulanmamas› %53.3, probleme dayal› ö¤renme %19.7, düzensiz uygulama %20.3, hiç uygulanmamas› %60’t›r. Uygulamalar›n kurumlara göre da¤›l›m› ve karfl›laflt›rmalar Tablo
9’da, düzenli ve düzensiz uygulamalar›n karfl›laflt›rmalar› ise Tablo 10’da görülmektedir.
Asistanlar›n %61.0’i seminerlerin, %40.9’u makale sunumlar›n›n, %34.0’ü olgu sunumlar›n›n, %13.9’u asistan derslerinin, %14.9’u probleme dayal› ö¤renmenin verimli geçti¤ini düflünmektedir. Verimlik aç›s›ndan kurumlar aras›nda anlaml› fark yoktur. Bu e¤itim etkinliklerinin verimsiz oldu¤unun düflünülmesi s›kl›¤› s›ras›yla %29.3, %28.3,
%22.0, %10.3, %9.9’dur.
69
70
u
si
öz
ne
on
lon
ine
eg
zy
ha
i
a
k
p
p
v
a
o
tü
Te
›S
rk
tM
nt
Kü
Ba
lay
pla
S
o
T
si
et
ar
ine
ay
ern
s
k
t
i
a
n
‹
lg
M
Bi
pi
ko
o
t
Fo
Tez dan›flmanl›¤› d›fl›nda asistana yönelik e¤itim/mesleki/ sosyal dan›flmanl›k
(“mentor”) hizmeti.
Asistanlar›n sadece 16.9’u (s=58) etkin bir mentor hizmeti bildirmektedir. Mentor hizmetinin var oldu¤u ancak etkin olmad›¤› durumlar %14.5 (s=50), hiç olmad›¤› durumlar
ise %68.6 (s=236) olarak saptanm›flt›r. Etkin mentor hizmetinin oldu¤u 58 asistandan
20’si üniversitede, 38’i SB’l›¤› hastanesinde çal›flmaktad›r. Her iki grup aras›nda mentorluk hizmeti aç›s›ndan istatistiksel olarak fark bulunamam›flt›r.
Ölçme - De¤erlendirme
Geribildirim
Asistanlar›n %31.5’i (s=129) e¤iticilerinden mesleki ve e¤itsel geribildirim ald›¤›n›,
%35.9’u (s=147) k›smen geribildirim ald›¤›n›, %32.7’si ise geribildirim almad›¤›n› bildirmifltir. Geribildirim alman›n kurumlara göre da¤›l›m› tablo 12’de gösterilmifltir. Geribildirim alma aç›s›ndan iki kurum asistanlar› aras›nda üniversitede e¤itim alanlar lehine
anlaml› fark bulunmaktad›r (p=0.043, Ki-kare testi).
Asistanlar›n %27.6’s› (s=111) geribildirim verdi¤ini, %29.4’ü (s=118) k›smen geribildirim verdi¤ini ve %43.0’ü (s=173) ise geribildirim vermedi¤ini bildirmifltir. Geribildirim
verme aç›s›ndan iki kurum asistanlar› aras›nda anlaml› fark yoktur.
71
Ara s›navlar
Asistanlar›n %60.0’› (s=245) e¤itim biriminde belli dönemlerde de¤erlendirme s›nav›
yap›ld›¤›n› belirtmifltir. S›nav yap›ld›¤›n› bildirenlerin %69.7’si (s=138) sadece teorik,
%2.5’i (s=5) sadece klinik ve laboratuar becerilerini ölçmeye yönelik, %27.8’i (s=55) ise
hem teorik hem de beceri ölçmeye yönelik s›nav yap›ld›¤›n› bildirmifllerdir. Bilim dallar› aras›nda geribildirim alma, verme ve s›nav uygulamalar› aç›s›ndan anlaml› fark saptanmam›flt›r.
Asistanlara “Sizce uzmanl›k e¤itimi süresince belli dönemlerde s›nav/de¤erlendirme
yap›lmal› m›?” diye soruldu¤unda kat›l›mc›lar›n %79’u ara de¤erlendirme s›navlar›n›n olmas› gerekti¤ini bildirmifllerdir. Bu aç›dan her iki kurumda e¤itim gören asistanlar aras›nda fark bulunmam›flt›r. Alanlara göre bak›ld›¤›nda da her üç de¤erlendirme için de
anlaml› fark bulunamam›flt›r.
72
3. Uzmanl›k E¤itiminde Rotasyon Uygulamalar›
“E¤itim biriminizde, rotasyonlar tüzükte belirtildi¤i sürelerde ve eksiksiz uygulan›yor
mu? sorusuna asistanlar›n %67.5’i (s=268) rotasyonlar›n tüzükte belirtildi¤i sürelerde ve
eksiksiz uyguland›¤› fleklinde yan›t vermifltir. Asistanlar›n %85.9’u rotasyonlarda rotasyonerler için ayr› bir e¤itim program› uygulanmamakta oldu¤unu belirtmifltir (s=331).
Kurum d›fl› rotasyon uygulanmalar› %55.0 (s=206) oran›nda bildirilmifltir. Asistanlar,
%58.6 (s=212) s›kl›kta tüzükte yer almayan ama rotasyona ihtiyaç olan alanlar
bildirmifllerdir. Rotasyona iliflkin verilerin kurumlara göre da¤›l›m› Tablo 13’te
görülmektedir.
SB’l›¤› hastanelerindeki asistanlarla karfl›laflt›r›ld›¤›nda, üniversitede e¤itim alan asistanlar daha az kurum d›fl› rotasyon yapt›klar›n› bildirmifllerdir (p<0.000, Ki-kare testi) .
73
Tüzükte belirtilen rotasyonlar›n uygulanmas›, kurum d›fl› rotasyon yap›lmas›, tüzükte
yer almayan ama rotasyona ihtiyaç olan alanlar›n varl›¤› konular›nda dahili ve cerrahi
bilimler aras›nda saptanan farklar dahiliye lehine anlaml›d›r (s›ras›yla p=0.001, p=0.001,
p=0.003) (Tablo 14).
Rotasyonlarda verilen e¤itimler aç›s›ndan iki kurum aras›nda ve alanlar aras›nda
anlaml› fark yoktur.
4. Kurumla ‹lgili De¤erlendirmeler
Kurumda ‹lgili E¤itimi Vermeye Yönelik Alt Yap›n›n (Teknik Donan›m)
Yeterlili¤inin Asistanlar›n Gözüyle De¤erlendirmesi
Asistanlar›n %46.6’s› (s=186) kurumlar›nda branfllar›yla ilgili e¤itim vermeye yönelik
alt yap›y› yeterli bulmakta, %53.4’ü (s=213) ise yetersiz bulmaktad›r. Üniversitedeki asistanlar birimlerini e¤itim alt yap›s› aç›s›ndan SB’l›¤› hastanelerinde çal›flan asistanlara
göre daha yeterli bulmaktad›r (p=0.030)
74
Yetersiz bulunan noktalar ise flöyle özetlenebilir:
• Teknik donan›m yetersizli¤i, teknolojinin eski olmas›
Alet yetersizli¤i: laboratuar malzemesi, mikroskop, endoskop vs
Cihazlar›n bozuk olmas›, anestezi makinelerinin eski olmas›, çabuk bozulmas›
• Bilgiye ulaflmada zorluk
Kütüphanenin yetersizli¤i, dergi aboneli¤i
‹flitsel görsel araçlar›n eksikli¤i
Barkovizyon olmay›fl›
‹nternete ulafl›mda zorluk, bilgisayar say›s›n›n yetersizli¤i
• Alt yap› sorunu, fiziksel flartlar›n kötülü¤ü, yatak say›s›n›n az oluflu
• E¤iticilerin say›ca ve kapasite olarak yetersiz olmas›, uzman hekim azl›¤›
• E¤itimin geri, hizmetin ön planda oluflu
• ‹fl yükü fazlal›¤›
5. E¤itici Profili ve Say›s›, Bilgi Kaynaklar›
Bilgi kaynaklar›
Uzmanl›k ö¤rencileri e¤itimleri s›ras›nda bilgiyi %70.5’i (s=297) kitaplardan, %60.5’i
(s=254) k›demli asistandan, %59.0’u (s=249) baflasistandan, %46.6 (s=ö¤retim üyesi/flefflef yard›mc›s›ndan, %40.9’u (s=172) elektronik ortamdaki kay›tlardan, %28.0’i (s=118)
dergilerden, %17.1’i (s=72) hekim d›fl› sa¤l›k personelinden edindiklerini bildirmifllerdir.
75
Üniversite ve hastanelerinde asistanlar›n bilgi edinmede farkl›l›k gösterdi¤i kaynaklar
baflasistan, hekim d›fl› sa¤l›k personeli ve elektronik kay›tlard›r. Üniversitedeki asistanlar,
SB’l›¤› hastanelerinde e¤itim alanlara göre bu belirtilen kaynaklar› e¤itimlerinde daha az
kullanmaktad›r.
E¤itici Profili ve Say›s›
Uzmanl›k ö¤rencilerinden e¤iticileri, bilimsellik, insan iliflkileri, profesyonel tutum ve
davran›fllar, e¤itim becerileri, etik davran›fllar aç›s›ndan çok iyi, iyi, orta, yetersiz fleklinde de¤erlendirmeleri istenmifltir. Bulgular Tablo 17’de özetlenmifltir. Buna göre asistanlar›n e¤iticileri en yetersiz buldu¤u alanlar profesyonel tutum ve davran›fllar ve bilimselliktir. En yeterli bulduklar› alanlar ise insan iliflkileri ve etik davran›fllard›r. Bu de¤erlerin yeterlilik aç›s›ndan (iyi ve çok iyi) üniversite ve SB’l›¤› hastanelerine göre da¤›l›m›
Tablo 18’de görülmektedir. Buna göre üniversitede e¤itim alan asistanlar›n, e¤iticileri,
SB’l›¤› hastanelerinde e¤itim alan asistanlara göre bilimsellik ve e¤itim becerileri aç›s›ndan daha yeterli buldu¤u anlafl›lmaktad›r.
76
77
Yetersizli¤in neye ba¤l› oldu¤u soruldu¤unda, asistanlar›n %27.4’ü ilgisizlik, %21.2 bilimsel yetersizlik, %1.4 di¤er derslerin yo¤unlu¤u, %37.1 hasta yükü, idari ya da kurum
d›fl› bilimsel görevlerin yo¤unlu¤u, %2 ‘si ise bilimsel araflt›rmalar›n yo¤unlu¤u olarak
yan›t vermifllerdir.
Asistanlar›n de¤erlendirmesine göre SB’l›¤› hastanelerinde e¤itici olanlar›n yetersizli¤ine ilgisizlik, bilimsel yetersizlik, hasta yükü ve idari görevler üniversite hastanesindekilere göre daha fazla neden olmaktad›r (Tablo 19).
E¤itici Say›s›
E¤itici say›s› toplamda %51.8 eksik (s=176), %46.2 yeterli (s=157), %2.1 (s=7) ise fazla olarak bildirilmifltir. Bu sonuçlar›n üniversite ve SB’l›¤› hastanelerine göre da¤›l›m›
Tablo 20’de görülmektedir. Asistanlar taraf›ndan üniversite hastanelerinde e¤itici say›s›
SB hastanelerine göre daha yeterli olarak bildirilmifltir (p<0.000, Ki-kare testi).
78
6. E¤itim Ortam›
Uzmanl›k ö¤rencilerine e¤itim ortam›nda bulunabilecek afl›r› tutum ve davran›fllar soruldu¤unda, afl›r› otoriter tutum %9,8 (s=41), afl›r› hiyerarflik tutum %10.5 (s=44), bafl›bofl/sistemsiz tutum ise %22.9 (s=96) s›kl›kta bildirilmifltir. Asistanlar›n %44.2’si (s=185)
demokratik/ifllevsel bir ortamda e¤itim ald›klar›n› ifade etmifllerdir. Üniversite ve SB’l›¤›
hastanelerinde e¤itim alan asistanlar›n görüflleri aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark
bulunmam›flt›r. Bafl›bofl/sistemsiz e¤itim aç›s›ndan üniversitede asistanlar›n %15.8’i,
SB’l›¤› hastanelerinde ise asistanlar›n %25.2’si “evet” yan›t›n› vermifllerdir. ‹ki yüzde aras›ndaki fark s›n›rda anlaml›d›r (p=0.052, Ki-kare testi). “E¤itim ald›¤›n›z birimin ortam›n›
nas›l tan›mlars›n›z?” sorusuna asistanlar›n verdi¤i aç›k uçlu yan›tlar› flöyle s›ralayabiliriz:
“Asistana fazla yüklenilen, hizmet etmesi için yönlendirilen”; “demokratik ama ifllevsellikten uzak”, “demokratik ama sistemsiz”, “demokratik görünen hiyerarfli”; “demokratik
temele dayal› ama ifl yükü nedeniyle verimsiz”; “genellikle çal›flmas› keyifli, rahat, bazen
kiflisel gerilimler oluyor”; “hizmete dayal›”; “hizmetkar›z biz”; “ifl yükü nedeniyle e¤itim
daha iyi olabilece¤i halde ikinci planda”; “stresli”, “tak›nt›l›, gerçeklerden uzak”; “tarafl›
objektif de¤il”.
79
Asistanlar›n E¤iticileri ve Çal›flma Arkadafllar›yla ‹liflkileri
Toplamda verilen yan›tlar: %40.6 (s=166) bireysel çal›flma a¤›rl›kl›; %30.3 (s=124) dayan›flma a¤›rl›kl›; %24.2 (s=99) ekip çal›flmas› a¤›rl›kl›; %4.9 (s=20) rekabete dayal› olarak
da¤›lmaktad›r. ‹ki kurum aras›ndaki da¤›l›mlar ise Tablo 21’de özetlenmifltir. ‹ki kurum
aras›nda asistanlar aras› iliflkiler aç›s›ndan istatistiksel anlaml› fark yoktur.
Asistanlar›n Gözüyle E¤itim Sürecinin Tan›mlanmas›
Asistanlar›n %27.1’i (s=114) zevkli, %10.7’si (s=45) rahat, %29.9’u (s=126) yararl›,
%42.0 (s=177) e¤itici, gelifltirici, %15,7’si (s=66) s›k›c›, %6.7’si yarars›z, %74.6’s› (s=314)
yorucu, %69.1’i (s=291) stresli, %14’ü (s=59) onur k›r›c› oldu¤unu düflünmektedir.
Olumsuz tan›mlar görüldü¤ü gibi oldukça düflük s›kl›kta bildirilmifltir. Genellikle asistanlar yarars›z s›k›c›, onur k›r›c› gibi olumsuz tan›mlara kat›lmamaktad›r. Ancak ço¤u
yorucu, stresli bir e¤itim oldu¤unu, yaklafl›k yar›s› ise e¤itici ve gelifltirici bir e¤itim oldu¤unu düflünmektedir. ‹ki kurum asistanlar› aras›nda zevkli ve e¤itici gelifltirici tan›mlar› aç›s›ndan üniversite lehine anlaml› fark saptanm›flt›r (fiekil 18).
80
Asistanlar›n %51.6’s› (s=213) kendini resmi olarak tan›mland›¤› üzere araflt›rma
görevlisi/uzmanl›k ö¤rencisi olarak hissediyor. Asistan kimli¤inin benimsenmesi
aç›s›ndan iki kurum aras›nda istatistiksel olarak üniversite lehine anlaml› bir fark bulunmaktad›r (p<0.000). (fiekil 19).
Asistanlar›n %20.4’ü (s=81) yetki ve sorumluluklar›n›n yaz›l› olarak tan›mlanm›fl oldu¤unu bildirmektedir. ‹ki kurum asistanlar› aras›nda bu aç›dan anlaml› fark vard›r (Tablo 23).
81
Uzmanl›k e¤itim sürecinden beklentilerin karfl›lanmas›
Uzmanl›k e¤itimi bilgi kazanma aç›s›ndan kat›l›mc›lar›n %26.2’sinin (s=106) beklentileri tamamen, %62.2’sinin (s=252) ise beklentilerini k›smen karfl›lamaktad›r. Beceri kazanma aç›s›ndan %45.7’sinin (s=185) beklentilerini tamamen, %49.1’ininkini (s=199) ise
k›smen karfl›lamaktad›r. Mesleki tutum edinme gereksinimini ise %38.3’ünü (s=154) tamamen, %47.0’sini (s=189) k›smen karfl›lamaktad›r.
7. Mesleki Geliflim
Araflt›rmalara Kat›l›m ve Yay›nlar
Asistanlar›n %56.1’i (s=224) araflt›rmalarda görev almakta oldu¤unu bildirmifltir. Bilimsel yay›n› oldu¤unu bildiren asistan say›s› ise 139 (%34.2)’dur. Araflt›rmalara kat›lan
ve yay›n› olan asistanlar›n kurumlara ve birimlere göre da¤›l›mlar› Tablo 24’de gösterilmifltir. Üniversitede araflt›rmalara kat›lan asistan say›s› 75 (%78.9), yay›n› olan asistan
say›s› 45 (%45.9) iken, SB’l›¤› hastanelerinde araflt›rmalara kat›lan asistan say›s› 149
(%49.0) yay›n› olan asistan say›s› 94’dur (%30.5) (s›ras›yla p<0.000, p=0.005). Asistanlar›n yay›n ortalamas› ulusal dergilerde 0.64 (min:0 max:25), uluslararas› dergilerde
0.23’tür (min:0 max:5).
82
Yay›n yapmakta karfl›lafl›lan güçlükler
Araflt›rmaya kat›lan asistanlardan %71.7’si (s=182) araflt›rma yapmada güçlüklerle karfl›laflt›klar›n› bildirmifllerdir. Bu güçlükler flöyle s›ralanabilir:
1. Zaman ay›ram›yorum %49.9
2. Bilimsel olarak deneyimli kiflilerden yard›m alam›yorum %31.5
3. Araflt›rma/yay›n yapmay› bilmiyorum %28.3
4. Bireysel nedenlerle yapam›yorum %12.1
5. ‹sim s›ralamas›nda hakk›m yeniyor %4.8
6. Engelleniyorum %3.4
7. Di¤er: “araflt›rma yapmak bölümde zor” “destek gelmiyor” “ekonomik nedenler”
“kendi isteksizli¤im” “k›s›tl› imkanlar” “maddi kaynak elde etmek zor” “yabanc› dil, istatistik eksikli¤i”
Yerli yabanc› kaynaklar› izleyebilme
Asistanlar›n %64.3’ü (s=178) kaynaklar› izleyebildiklerini belirtmifllerdir.
‹zleyemeyenler ise flu nedenleri ileri sürmüfltür: “Abonelik yok, hastaneden internet kesildi” “Para verip Ankara’dan getirtiyorum” “Deneyimli kiflilerin yoklu¤u, yeterli bilgilendirilememe” “Motivasyon eksikli¤i” Vakit yetersizli¤i” “Yabanc› dil yetersiz” “Zaman k›s›tl›l›¤›”.
Sürekli T›p E¤itimi Etkinliklerine Kat›l›m
Ulusal kongrelere kat›l›m›n kurumlara göre da¤›l›m›
Asistanlar›n %69.0’unun (s=191) kongreye kat›lma imkan› vard›r. Üniversitede e¤itim
alan asistanlar›n %79.7’sinin, SB hastanelerindeki asistanlar›n ise %65.0’inin kongrelere
kat›lma olana¤› vard›r (p=0.019). Bilim dallar›na göre kongreye kat›l›m ise temel bilimlerde %75.0, dahili bilimlerde %74.6, cerrahi bilimlerde ise %63.2’dir.
83
Kongrelere kat›l›m olanaklar›n›n bafl›nda ilaç endüstrisinin deste¤i gelmektedir. Asistanlar›n %52.7’si (s=221) ilaç endüstrisinin deste¤iyle, %18.7’si (s=78) kendi imkanlar›yla, %13.8’i (s=58) ise kurum deste¤i ile kongrelere gidebilmektedir. Temel bilimlerdeki
asistanlar di¤er dallara göre daha fazla kendi imkanlar›yla kongrelere kat›lmaktad›rlar
(p=0.001). Üniversitedeki asistanlar (%26.3), SB’l›¤› hastanelerindekilere (%16.3) göre
kendi imkanlar›n› daha fazla kullanmaktad›rlar (p=0.026). Dahili ve cerrahi dallar temel
bilimlere göre daha fazla endüstri deste¤i almaktad›r (p<0.000). ‹laç endüstrisinin deste¤i her iki kurum için fark göstermezken üniversite asistanlar› daha fazla kurum deste¤i almaktad›rlar (p=0.006).
Y›lda kat›ld›klar› yurt içi bilimsel toplant›lar›n hem üniversite hem de SB asistanlar›
için ortancas› 1, yurt d›fl› toplant›lar›nki 0’d›r.
T›pta Uzmanl›k Tezi
Asistanlar›n tez konusu ortalama 3.00±0.9’uncu e¤itim y›l›nda belirlenmifltir. E¤itim
kurumlar›n›n alt yap›s› tez çal›flmas› için yeterli oldu¤unu ifade eden asistanlar›n oran›
%30.4, “k›smen” diyenlerinki ise %52.5’tir. Üniversite ve SB’l›¤› hastaneleri aç›s›ndan
tez çal›flmas› için alt yap› farkl›l›¤› bulunmamaktad›r. Baflka kurumlara tez çal›flmas› için
84
gönderilme s›kl›¤› %2.9 olarak belirtilmifltir. ‹ki kurum aras›nda bu aç›dan fark bulunamam›flt›r.
8. Çal›flma Ortam› ve Koflullar›
Asistan Temsilcili¤i
Araflt›rmaya kat›lan asistanlardan %50.1’si (s=212) asistan temsilcileri oldu¤unu belirtmifltir. Ancak ifllevine iliflkin verilen yan›tlar›n az say›da oluflu bu konumun etkin kullan›lmad›¤›n› düflündürmektedir. Anket formundaki önermelere asistanlar›n yan›tlar› afla¤›daki gibi olmufltur:
a) Asistan temsilcisi var, (bilimsel kurula kat›l›yor mu ?)
Evet, hay›r, bazen, k›smen, bilmiyorum, yaln›zca asistan temsilcilerinden oluflan
toplant›ya kat›l›yor. %5.2 (s=22)
b) Var ancak beni ve di¤er asistan arkadafllar›m› temsil etti¤ini düflünmüyorum. %8.2
(s=34)
c) Var ancak asistan temsilcisi seçimleri yeterli kat›l›mla yap›lm›yor %5.8 (s=24)
d) Var ancak temsilcilik mekanizmas› etkisiz olmas› nedeniyle ifllevsiz %28.5 (s=119)
e) Di¤er: %1.2 (s=5) “var, ama nöbet, rotasyon yazmaktan baflka bir fley yapm›yor”,
“var, ama ö¤retim üyeleri taraf›ndan seçiliyor”, “idari konularda yetkisiz”, “toplant›lara
kat›l›yor”.
Asistan temsilcili¤inin varl›¤› üniversitede çal›flan asistanlardan taraf›ndan daha fazla
bildirilmifltir. Temel (%50), dahili (%61.4) ve cerrahi (%40.9) bilimler aras›nda asistan
temsilcili¤i aç›s›ndan temel ve dahili bilimler lehine fark saptanm›flt›r (p<0.000).
“fief ya da Anabilim Dal› Baflkan› taraf›ndan yeterince bilgilendiriliyor musunuz ?”
sorusuna asistanlar›n %49.2’si (n=190) “evet” cevab›n› vermifltir. Kurumlar ve dallar
aras›nda bu aç›dan fark saptanmam›flt›r.
85
Çal›flma Ortam›n›n Fiziksel Koflullar›
k
me
Ye
t
ne
ter
‹n
86
ne
ha
üp
t
Kü
nu
alo
S
a
um
Ok
ya
ter
e
f
Ka
Nöbetler
Nöbetlerde uzman deste¤i
Nöbetler, acil koflullar›n ve müdahalelerin ö¤renildi¤i bire bir klinik e¤itimin verilebilece¤i önemli çal›flma saatleridir. Asistanlar›n özellikle e¤itimlerinin ilk aylar›nda bu deste¤e ihtiyaçlar› fazla olur. Asistanlara nöbetleri s›ras›nda uzman deste¤i, uzmanl›k e¤itimi aç›s›ndan, verilen hizmetin kalitesi, hasta güvenli¤i aç›s›ndan ve hekimin ifl güvenli¤i aç›s›ndan son derece önemlidir. Toplamda nöbetlerde uzman bulunmas› s›kl›¤›
%53.2’dir (s=191), icapç› uzman bulunmas› %29.2 (s=105), nöbetlerde uzman bulunmamas› ise %17.5’tur (s=63). Üniversite ve SB’l›¤› kurumlar› aras›nda, uzman nöbetleri aç›s›ndan SB hastaneleri lehine anlaml› fark bulunmaktad›r. Bu fark Tablo 29’da görülmektedir.
87
Çal›flma koflullar› tek tek ele al›nd›¤›nda, asistanlar›n yetkileri d›fl›nda t›bbi ifllemler yap›p yapmad›¤›, ifli ve e¤itimi d›fl›nda ifllerin kendilerinden istenip istenmedi¤i, nöbet sonras› izin hakk›n›n olup olmad›¤›, ald›¤› ücretin kendilerine yetip yetmedi¤i, baflka ifllerde çal›flmak zorunda kal›p kalmad›klar› sorgulanm›flt›r. Bu sorulara verilen yan›tlar›n
kurumlara göre da¤›l›mlar› Tablo 30’da özetlenmifltir. Buna göre asistanlar›n %34.6’s›
(s=137) yetkileri d›fl›nda t›bbi ifllemler yapmak zorunda kald›klar›, %48.1’inden (s=191)
ifli ve e¤itimi d›fl›nda ifller yapmas› istendi¤i, %7.2’sinin (s=29) nöbet sonras› izninin olmad›¤›, ald›¤› ücreti yeterli bulmayanlar›n oran›n›n %92.3 (s=373) oldu¤u, %38.9’unun
(s=148) baflka bir iflte daha çal›flmak zorunda kald›¤›, bunun da ek iflte çal›flanlar›n e¤itimini olumsuz olarak etkiledi¤i (%77.2 s=129) belirlenmifltir. ‹ki kurumda aras›nda asistanlar›n e¤itiminin etkilenmesi aç›s›ndan anlaml› (SB %79.7, ÜNV %65.5) bir fark bulunmamaktad›r.
Tutulan nöbet say›s›
Ayda tutulan ortalama nöbet say›s› 6.02±3.2 gün, nöbetler dahil haftal›k ortalama çal›flma saati 78.9±51.8’dir. Haftal›k çal›flma saatini normal olarak de¤erlendirenlerin oran› %40.1 (s=157), çok olarak de¤erlendirenlerin oran› ise %59.2’dir (s=232). ‹ki kurum
aras›ndaki farklar Tablo 31’de görülmektedir.
88
9. Asistanlar›n Meslek Örgütlerine Bak›fl Aç›s›
E¤itimini ald›¤› uzmanl›k derne¤ine üye olma s›kl›¤› %36.1 (s=148) olup, kurumlara
göre de¤erlendirildi¤inde üniversitedeki asistanlar›n üye olma s›kl›¤› %46.5 (s=46) iken,
SB’l›¤› hastanelerindeki asistanlar›n üye olma s›kl›¤› %32.8 (s=102)’dir (p=0.014). Bilim dallar›na göre de¤erlendirildi¤inde ise temel bilim asistanlar› %59.1 (s=13), dahili bilim asistanlar› %42.4 (s=86), cerrahi bilim asistanlar› %26.3 (s=46) oran›nda derneklerine üyedir. Temel ve dahili bilimlerdeki asistanlarla cerrahi bilim asistanlar› aras›nda derne¤e üye olmak aç›s›ndan temel ve dahili bilimler lehine anlaml› fark vard›r (s›ras›yla
p=0.001, p= 0.002. Mann-Whitney U test).
Derne¤e üye olmayan asistanlar›n aç›klamalar› afla¤›daki gibidir:
1. Derne¤e sadece uzmanlar›n üye olabilmesi: “Ancak uzman iken olunuyor” “Asistan oldu¤um için üye yap›lm›yorum” “Asistanlar derne¤e kabul edilmiyor” “Üye olmak
yasak” “Uzman olunca üye olmay› düflünüyorum”
2. Asistanlar›n dernekleri hakk›nda yeterince bilgilendirilmemesi: “Benimle ba¤lant› kurulmad›, bilgi sahibi de¤ilim, bilgilendirilmedim” “Böyle bir fleyin varl›¤›ndan haberim yok” “Bu konuda araflt›rma yapmad›m”
3. Ücret ve gereklili¤ine inanmama: “Bu üyeli¤in uzman olmadan faydal› olmamas›
ve pahal› olmas›” “Maddi nedenlerden dolay›” “Prosedür ve ücret” “Dernek üyeli¤inin
hiç anlam› olmad›¤›na inan›yorum” “Fonksiyonel olmad›¤› için” “Gerekli de¤il” “Haklar›m›z› yeterince koruyabileceklerini düflünmüyorum” “Yarar›na, amac›na, ifllevselli¤ine
inanm›yorum”.
4. Bireysel nedenler: “Duyars›zl›k” “E¤itim ald›¤›m alanda karars›z›m”
5. F›rsat, zaman bulamama: “Faaliyetlerine kat›l›yorum, henüz üye olmad›m” “F›rsat
89
bulamad›m”
Asistanlarca yararl› bulunan ve bildirilen uzmanl›k derneklerinin faaliyetleri flöyle
özetlenebilir:
1. Periyodik bilimsel toplant›lar: vak’a toplant›lar›, araflt›rma e¤itim toplant›lar›, mesleki geliflim seminerleri
2. Sempozyum, kongreler
3. K›fl okulu, yaz okulu
4. Ayl›k yemekli toplant›larda sunulan olgular deneyim kazand›r›yor (hocalar›n tart›flma ve yorumlar› ile)
5. Çal›flma birimleri
6. Ücretsiz kitap, dergi, bülten da¤›t›m›
7. Sosyal aktiviteler
8. Yasal konularda bilgilendirme ve geliflmelerin takibi
Uzmanl›k e¤itimi ald›¤› alanla ilgili gelecekteki ifl imkanlar› ve çal›flma koflullar› hakk›nda bilgi sahibi olma s›kl›¤› %66.2 (s=266). Kurumlar ve birimler aras›ndaki da¤›l›m›nda fark yoktur.
T›pta Uzmanl›k E¤itiminde Ulusal Otorite Kim Olmal›?
Asistanlar›n %57.3’ü (s=238) TTB, %45.1’i (s=187) uzmanl›k dernekleri,
(s=143)
%34.5’i
SB’l›¤›, %21.0’i (s=87) YÖK uzmanl›k e¤itiminde otorite olmal› demifltir. Di¤er öneriler ise, TTB-uzmanl›k dernekleri ortak kurulu, TTB-uzmanl›k dernekleri-üniversite hocalar›n›n oluflturdu¤u bir kurul, siyasi ç›kar› olmayan kurulufllar, ortak ve etkin komisyon.
Tercihlerin kurumlara göre da¤›l›m› Tablo 32’de görülmektedir. Bilim dallar› aras›nda
tercihler aç›s›ndan anlaml› fark bulunmam›flt›r.
90
TTB-Uzmanl›k Dernekleri Eflgüdüm Kurulu’nun (UDEK) Düzenledi¤i T›pta Uzmanl›k E¤itimi Kurultaylar›
Araflt›rmaya kat›lan asistanlar aras›nda T›pta Uzmanl›k E¤itimi kurultaylar›n› duyma
s›kl›¤› %18.6 (s=74)’d›r. Üniversitede e¤itim alanlar›n %19.8’i (s=19), SB hastanelerinde
e¤itim alanlar›n da benzer flekilde %18.3’ü (s=55) duymufltur (p=0.739). Bilim dallar›
aras›nda bu aç›dan fark yoktur (p=0.888).
Türk Tabipleri Birli¤i’nin Etkinlikleri
“TTB’nin bilim dal›n›zla ilgili etkinlikleri var m›? sorusuna asistanlar›n %62.4’ü
(s=249) bilmiyorum, %23.1’i (s=92) yok, %9.8’i (39) var, kat›lm›yorum, %4.8’i (s=19) var
kat›l›yorum fleklinde yan›t vermifltir. Kurumlar ve dallar aras›nda verilen yan›tlar aras›nda anlaml› fark bulunmamaktad›r. Üniversitedeki asistanlar›n %89.7’si (s=87) bilmiyorum ve yok derken, SB’l›¤› hastanelerindeki asistanlar›n %84.1’i (s=234) de ayn› flekilde
yan›t vermifltir. Var kat›l›yorum diyenler üniversite asistanlar›n›n %5.6’s›n› (s=17) olufltururken, SB’l›¤› asistanlar›n›n da %2.1’ini (s=2) oluflturmaktad›r. Yan›tlar›n kurumlara
ve alanlara göre da¤›l›m› Tablo 33’de görülmektedir.
91
TTB’nin Sürekli T›p E¤itimi (TTB-STE) Kredilendirme Sistemi ile
‹lgili Bilgi Durumu
Asistanlar›n %59.9’u (s=242) bu soruyu “bilmiyorum” ve “yok” fleklinde yan›tlam›flt›r.
Haberi olanlar kurumsal olarak de¤erlendirildi¤inde iki kurum aras›nda kredilendirme
sistemiyle ilgili bilgi sahibi olmak aç›s›ndan fark anlaml›d›r (ÜNV %49.0, SB %37.3,
p=0.043). Bilim dallar› aç›s›ndan fark bulunamam›flt›r.
Kredilendirmenin yarar› soruldu¤unda kat›l›mc›lar›n %64.2’si (s=244) “fikrim yok”
fleklinde yan›t vermifltir. “Yararl›d›r” diyen bu soruyu yan›tlayan kat›l›mc›lar›n %25.0’ini
(s=95) oluflturmaktad›r. Asistanlar›n %10.8’i (s=41) ise yarar› olmad›¤›n› düflünmektedir.
Yan›tlar›n kurumlara göre da¤›l›m›na bak›ld›¤›nda iki kurum aras›nda yan›tlar aç›s›ndan
fark olmad›¤› saptanm›flt›r. (ÜNV %28.4, SB %23.9, p=0.464).
92
Uzmanl›k Bitirme S›nav› Hakk›ndaki Görüfller
Uzmanl›k bitirme s›nav› hakk›nda asistanlara görüflleri soruldu¤unda %43.4’ü (s=179)
sözlü s›nav/veya beceri s›nav› (mevcut durum) a onay verirken, merkezi bilgi s›nav› fikrine %10.9 (s=45) oran›nda, merkezi bilgi s›nav›+kurumda beceri ve tutuma yönelik s›nav fikrine %38.6 (s=159) , jüri üyeleri merkezi oluflturulmas› ve karma olmas› fikrine
%11.4 (s=47) oran›nda kat›lm›fllard›r. Buna göre en fazla tercih edilen öneri mevcut durumdur. Fikri olmayan sadece 11 kifli (%2.7) olmufltur. ‹ki kifli de (%0.4) aç›k uçlu b›rak›lan k›sma “s›nav olmamal›” yan›t›n› yazm›flt›r. Kurumlar aras›nda tüm fikirler aç›s›ndan anlaml› fark saptanmam›flt›r.
Uzmanl›k Derneklerinin Birlikte Yürüttü¤ü Yeterlik Kurulu Çal›flmalar›
Yeterlik kurulu çal›flmalar›n› asistanlar›n %42.5’i (s=167) duymufltur. ‹ki kurum aras›nda bu aç›dan fark bulunmamaktad›r. Ancak alanlar aç›s›ndan incelendi¤inde cerrahi
bilimlerde e¤itim alan asistanlar›n temel bilimler (p=0.029) ve dahili bilimlerdekilere göre (p=0.033) yeterlik kurulu çal›flmalar›n› daha fazla duydu¤u saptanm›flt›r.
93
Uzmanl›k E¤itimi Sonras› Belgelendirme/Yeniden Belgelendirme
Uygulamalar›n›n Gereklili¤i
Asistanlar›n %79.0’u (s=298) uzmanl›k e¤itimi sonras› belgelendirme/yeniden belgelendirme uygulamalar›n›n gereklili¤ine inanmakta oldu¤unu belirtmifltir. Üniversitede
bu oran %81.5, SB hastanelerinde bu oran %78.2’dir (p=0.502). Temel bilimlerde %75.0,
dahili bilimlerde %78.1, cerrahi bilimlerde %80.6’d›r (p=0.767).
Tabip Odas› ya da Türk Tabipleri Birli¤i’nden Beklentiler
1. Asistanlar›n çal›flma saatleri, çal›flma koflullar›
Asistan doktorlar›n nöbet sonras› izin kullanmalar› konusunda ilgili birimlerle görüflmeler yapmas›;
Asistanl›k e¤itim koflullar›n›n iyilefltirilmesi, ifl yo¤unlu¤u ve nöbet say›s› azalt›lmas›na yönelik çal›flma
Doktorlara daha iyi ücretler verilmesi, ödemelerin döner sermayeden de¤il net maafl
üzerinden yap›lmas›
2. Doktor haklar›n›n savunucusu olmalar›
Bas›nda doktorlarla ilgili yanl›fl ve yanl› yay›nlar›n hukuk yolu ile takibi, bas›n yoluyla doktorlara yap›lan suçlamalara karfl› canl› yay›nda savunma yap›lmas›
Asistanlara sahip ç›k›lmas›, daha çok hak tan›nmas›
Daha aktif olmas› ve hekimlerin sorunlar›na öncelik vermesi
Doktor haklar›n› hükümete, bas›na ve halka daha fazla aç›klamas› ve savunmas›
Yapt›¤› çal›flmalar hakk›nda doktorlara daha fazla bilgi ulaflt›rmas›
94
Hekim sayg›nl›¤›n›n tekrar kazan›lmas›, meslek itibar›n›n yükseltilmesi
Özlük haklar›n›n korunmas›
Taban maafllar›n›n yükseltilmesi
Her e¤itim hastanesinin her dal›ndan bir temsilci seçilip sorunlar›m›z› iletme
nusunda aktif çal›flmas›n›n sa¤lanmas›
k o -
Tarafl› olmadan, sadece hekimlerin haklar›n› savunmay› prensip edinmifl, cesur ve itibarl› bir tabip odas›
3. Uzmanl›k e¤itimi
Uzmanl›k e¤itiminin standardizasyonuna yönelik çal›flmalar yap›p bu konuda etkin ve
etkili olmas›
Uzmanl›k e¤itimini denetleyici bir mekanizmas› olmas›
Eksiklerimizin belirlenip kamuoyu ve devlet kurumlar›yla paylafl›lmas›
E¤itici kurslar›n›n artt›r›lmas›
Uzmanl›k e¤itimi ile ilgili sorunlar› belirleyip düzeltilmesi için gere¤ini yapmas›
Uzmanl›k e¤itiminin kalitesini artt›rmaya yönelik planlamalar, uzmanl›k e¤itim toplant›lar› düzenlemesi
4. Zorunlu hizmet
Askerli¤in zorunlu hizmetten say›lmas›
Mecburi hizmetin kalkmas›na, uygulaman›n iptaline yönelik daha kararl› bir tutum
Mecburi hizmet konusunda haks›zl›klara daha çok e¤ilmesi, devlette çal›flmak istemeyenlere diplomalar›n›n verilmesi konusunda çaba gösterilmesi
5. Di¤er sa¤l›k çal›flanlar›yla iletiflim
Alan›m›zla ilgili ayn› s›k›nt›lar› paylaflan di¤er sa¤l›k çal›flanlar›yla bilgi al›fl veriflinin
sa¤lanmas›, çal›flmalar ve etkinliklerden haberdar edilmek
6. Uzmanl›k e¤itiminde daha insani koflullar›n için çaba göstermesi
Asistanl›k flartlar›n›n düzeltilmesi
Doktorlar›n sorun ve isteklerinin daha genifl kitlelere duyurulmas›
E¤itime de¤il, hizmete dayal› bir sistemde çal›fl›yoruz. Maddi ama özellikle manevi olarak tatmin olmak istiyoruz.
95
E¤itim hastaneleri ve üniversite hastaneleri aras›ndaki hasta da¤›l›m› dengelenmeli,
e¤itime bir standart gelmeli
Hastanelerde hasta haklar› oldu¤u gibi doktor haklar›n›n da savunuldu¤u birim olmal›
7. Dernek etkinliklerine kat›l›m
Asistanlarla iliflki ve bilgilendirme ve dernek etkinliklerine kat›l›ma özendirilmesi
Daha çok sosyal etkinlikle birliktelik duygusunu vermesi, güçlü bir toplum kuruluflu
oldu¤unu t›bbi-t›p d›fl› alanlarda göstermesi, istatistik kursu, ifl yeri hekimli¤i gibi kurslar›n devam etmesi
Daha etkin olmal› ve yapt›r›mlar› olmal›
Genifl kat›l›m sa¤lamalar› dolay›s›yla tarafs›z olmalar›
8. Politika
Sa¤l›k politikalar›n›n oluflturulmas› ve yürütülmesinde daha etkin olmal› Hekimlerin
ihtiyaçlar› ve ma¤duriyetleri do¤rultusunda hareket eden, politik amaçl› olmayan bir yönetim
Tabipler Birli¤inin yetkileri artt›r›larak en az Sa¤l›k Bakanl›¤› kadar hekimler üzerinde söz sahibi olabilmeli
96
TARTIfiMA
Asistanlarla ilgili bu kapsaml› analiz çal›flmas›, ‹TO-UEÇG grubunun Afiliasyon projesinin bir parças›n› oluflturmakta, ayn› zamanda, asistanlar›n t›pta uzmanl›k e¤itimine dair
görüfllerini yans›tt›¤› için çok k›ymetli bir kaynak oluflturmaktad›r. Asistanlar hakk›nda
çok say›da veri içermesi nedeniyle kendi içinde ayr› bir bölüm olarak tart›fl›lmaktad›r.
Araflt›rmam›za toplam 423 uzmanl›k ö¤rencisi (asistan) kat›lm›flt›r. Bu asistanlar›n
101’i (%23.9) üniversitede, 322’si (%76.1) ise SB’l›¤› hastanelerinde görevlidir. Kat›lan
asistan say›s›, örneklemde hedeflenen say›n›n %66.1 ini oluflturmaktad›r. Hastanelerin en
çok uzmanl›k ö¤rencisini bünyesinde bulundurma kriterine göre seçilmifl olmalar›, her
tip hastaneden (eski SSK, SB’l›¤›, üniversite, yan dal) ve her bilim dal›ndan asistan say›s›na göre tabakaland›r›larak örneklendirilmifl ve rastgele olarak ulafl›lm›fl bir kat›l›m olmas› nedeniyle araflt›rmam›z›n ‹stanbul’da uzmanl›k e¤itimi alan asistanlar›n görüfllerini
temsil edebilece¤ini düflünüyoruz. Bulgular›m›z› tart›fl›rken, anketini baz› de¤iflikliklerle
kulland›¤›m›z ‹zmir Tabip Odas›’n›n 2006 y›l›nda yay›nlad›¤›, “Asistan Gözüyle T›pta Uzmanl›k E¤itimi - ‹zmir Ölçekli ‹ki Araflt›rma ve Karfl›laflt›rmal› Sonuçlar›”(3) kitab›n› kullanarak verilerini kendi sonuçlar›m›zla karfl›laflt›raca¤›z. Böylece bu konuda yap›lm›fl iki
çal›flman›n verilerinin daha genifl bir asistan grubunun fikirlerini yans›tmas›na olanak
sa¤layaca¤›n› düflünüyoruz.
Asistanlar›n demografik özelliklerini de¤erlendirdi¤imizde cinsiyet, asistanl›kta geçen
süre, pratisyen hekim olarak çal›flma sürelerine bak›lm›flt›r. Cinsiyetle uzmanl›k alan seçiminin iliflkili olarak bulunmufltur. Kad›n asistanlar daha çok üniversitede, dahili ve temel bilimlerde görev yapmaktad›r. Erkekler de SB hastanelerini ve cerrahi bilimleri tercih etmektedirler. Bu durumun daha çok kad›n ve erke¤in toplumsal cinsiyet rollerinden
kaynaklanabilece¤i düflünülmüfltür.
Kat›l›mc›lar›n uzmanl›k e¤itiminde geçen süreleri ortalama 2.8 y›ld›r. Anketin k›demli
asistanlardan bafllanarak uygulanmas›, e¤itim hakk›nda yorum yapabilecek kadar süre
e¤itimde zaman geçirmifl asistanlar›n fikirlerine ulafl›lmas›n› sa¤lam›flt›r. Halen uzmanl›k
e¤itimi almakta olan hekimler pratisyen hekimlik deneyimi de olan hekimlerdir. ‹zmir’de
yap›lan benzer araflt›rman›n popülasyonu kad›n erkek da¤›l›m› (%43 kad›n, %57 erkek,
ortalama yafl (29.3±2.7 y›l) ve ortalama asistanl›k süresi (2.5±1.2 y›l) aç›s›ndan benzerlikler göstermektedir.
Toplamda ortalama 37.5 ayl›k e¤itim öncesi hizmet deneyimleri bulunmaktad›r. E¤itim
öncesi hizmet yapm›fl olma özelli¤i SB’l›¤› hastanelerinde uzmanl›k e¤itimi alan ö¤rencilerde daha s›k rastlanmaktad›r. Bu bulgular ‹zmir anketinin sonucu ile benzer flekildedir.
Üniversiteye uzmanl›k e¤itimi için daha çok sahada deneyimsiz, yeni mezun hekimler girmektedir.
97
Asistanlar›n T›pta Uzmanlaflma, Uzmanl›k Alan› Seçimleri ve
T›pta Uzmanl›k S›nav› (TUS) Hakk›ndaki Görüflleri
Uzman olmak istemenin en s›k belirtilen sebepleri birinci basamak hekimli¤inin do¤ru
uygulanmamas›, bir t›p disiplinine duyulan ilgi, ekonomik nedenler ve daha fazla prestije sahip olmakt›r. Ayr›ca aç›k uçlu ifadelerde bilgi yükünün çok fazla olmas› nedeniyle
bir konuyu daha iyi bilmenin daha kabul görür oldu¤u, hastalar›n hekime bak›fl›n›n ve
toplumda pratisyen hekim olman›n zorlu¤u hususlar› ifade edilmifltir. Asistanlar›n büyük
ço¤unlu¤u e¤itim ald›klar› dal› isteyerek (%87) ve sevdikleri için seçmifllerdir (%60). ‹zmir’deki asistanlar da benzer flekilde, halen sürdürmekte olduklar› uzmanl›k e¤itimini istedikleri için seçtiklerini ifade etmifllerdir (%87.7).
Kat›l›mc›lar ortalama 5’inci tercihlerine girmifllerdir. Girdikleri TUS ortalama say›s› ise
2.7’dir. ‹lk ve ikinci giriflte kazananlar›n s›kl›¤› %41’dir. ‹zmir anketine kat›lan asistanlar
e¤itim almakta olduklar› birimi TUS’da ortalama 5.3’üncü s›rada tercih etmifllerdir. Bu
benzerlik, asistanlar›n TUS’ta ilk tercihlerine daha çok yüksek puanl› yerleri yerlefltirmeleriyle ilgili olabilir. Kat›l›mc›lar›n yar›s› (%51) TUS’u kazanabilmek için dershaneye gitmifl; %89’u dershaneye gitmenin kendilerine katk›s› oldu¤unu belirtmifltir. ‹zmir’de yap›lan çal›flmada daha az kifli TUS için dershaneye gitmifl (%36.2), gidenlerin %91.2’si dershaneyi yararl› buldu¤unu ifade etmifltir. ‹lk iki tercihlerini kazananlar›n ço¤u dershaneye gitmeden kazanm›flt›r. ‹zmir sonuçlar›nda da ilk befl tercihini kazananlar içinde dershaneye gitmeyenlerin oran› gidenlerin oran›ndan anlaml› olarak daha fazla bulunmufltur.
Tercihe yerleflmede TUS’un faydas› gösterilememifltir.
Halihaz›rdaki uzmanl›k s›nav› uygulamas›ndan memnun olan asistanlar›n oran›
%34’tür, %39’u temel dahili ve cerrahi sorular›n katsay›lar›n›n seçilen alana göre farkl›
olmas›n› savunmakta, %20’lik bir di¤er dilim iki aflamal› s›navdan söz edilmektedir.
TUS’tan memnuniyet oran› ‹zmir asistanlar› aç›s›ndan da benzerdir (%30), alternatif s›nav yöntemi önerenlerin oran› her iki çal›flma için de kalan %70’lik dilimi oluflturmaktad›r. Bu nedenle ölçme de¤erlendirmeyle u¤raflanlar›n bu farkl› görüflleri dikkate almas›
gerekir.
E¤itim Program› ve Müfredat›, E¤itimde Kullan›lan Araç-Gereçler
Uzmanl›k e¤itimi süresi
Uzmanl›k e¤itimi süresi asistanlar›n ço¤u (%77.9) (‹zmir %76.9) taraf›ndan uygun bulunmaktad›r. Süreyi uygun bulmayanlar›n %69’u daha k›sa olmas›n› tercih ettiklerini belirtmifllerdir. Kurumlar ars›nda e¤itim süresinin yeterlili¤i aç›s›ndan bir fark bulunmamakla beraber dallar aras›nda bir farkl›l›k gözlenmifltir. Temel bilimlerde süre di¤er dallara göre s›kl›kta yetersiz bulunmaktad›r. Bu talebin de¤erlendirilmesi gerekir. Baz› dahili bilimlerde de ayn› gereklilik göze çarpmaktad›r. Cerrahi bilimlerin genelde süreyle il98
gili yetersizlik sorunu %13.4 s›kl›kta ifade edilmifltir.
Kurumlarda e¤itim-hizmet dengesi
Kurumlarda e¤itim-hizmet dengesi de¤erlendirildi¤inde, tüm kurumlarda hizmetin e¤itimden önce geldi¤i görülmekle beraber (hizmete önem veriliyor diyen asistan oran›
%74.5) iki kurum aras›nda hizmet ve e¤itim dengesi aç›s›ndan anlaml› fark bulunmufltur.
SB’l›¤› hastanelerinde hizmete üniversite hastanelerinde oldu¤undan daha fazla önem verilmektedir. Ayr›ca “Her ikisi dengeli yürütülüyor” diyen asistanlar aras›nda da üniversitede e¤itim alanlar›n say›s› anlaml› olarak daha yüksektir. Bu bulgular, SB’l›¤› hastanelerinde daha hizmet a¤›rl›kl› bir uzmanl›k e¤itim süreci yafland›¤›n› düflündürmektdir.
Her iki e¤itim tarz›n›n da birbirine göre avantaj ve dezavantajlar› oldu¤u bilinmektedir.
Afiliasyon tam bu noktada iyi bir alternatif, tamamlay›c› yöntem olabilir ve her iki kurumun karfl›l›kl› iflbirli¤i ile uzmanl›k e¤itiminde e¤itim ve hizmet dengesi kurulabildi¤i gibi e¤itim kalitesine de katk›da bulunulur.
Çekirdek e¤itim müfredat›n›n ve asistan karnesinin kullan›lmas›
ve e¤itimde asgari uygulamalar
Asistanlar›n yaklafl›k yar›s› bölümlerinde çekirdek e¤itim müfredat›n›n uyguland›¤›n›
(%47), e¤itimde asgari uygulamalar›n belirlenmifl oldu¤unu (%53) ve asistan karnesi uygulamas› (%60) oldu¤unu bildirmifllerdir. Asistan e¤itim program›n›n temel tafllar› olan
bu üç madde ‹zmir çal›flmas› ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda, çekirdek e¤itim müfredat› %52.1, e¤itimde asgari uygulamalar %61, asistan karne uygulamas› %60.9’dur. Buna göre asgari uygulamalar ‹zmir’deki birimlerde daha fazla bulunmaktad›r. Uzmanl›k e¤itiminde standardizasyonu sa¤layacak ve e¤itim kalitesinin artmas›na hizmet edecek olan bu uygulamalar›n %50-60 oranlar›nda kullan›l›yor olmas›, bu alanda daha fazla çaba gösterilmesi, daha
fazla emek ve zaman harcanmas› gerekti¤ini göstermektedir. Kurumlar tüm e¤itim program› aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›¤›nda, her üç uygulaman›n da üniversitedeki uzmanl›k e¤itiminde SB’l›¤› hastanelerine göre istatistiksel olarak daha çok yer ald›¤› saptanm›flt›r. T›pta uzmanl›k e¤itimi alan›nda bir çaba gösterilmesi gerekiyorsa SB hastanelerinin öncelikli olarak ele al›nmas›nda fayda vard›r. Bilim dallar› aras›ndaki farkl›l›klara gelince, asgari uygulamalar›n belirlenmifl olmas› aç›s›ndan SB hastanelerinde temel bilimler di¤er dallara göre daha iyi durumdad›r; her iki kurumda asistan karnesi ve çekirdek e¤itim müfredat› uygulamalar› aç›s›ndan bilim dallar› aras›nda fark yoktur.
Asistan e¤itim program› uygulamas›
E¤itim biriminde yap›land›r›lm›fl “Asistan E¤itimi Program›” uygulamas›n›n bulunma
s›kl›¤› %67 olmakla beraber, %35’i eksik uygulanmaktad›r. Düzenli uygulanma oran› %33,
bir e¤itim program›n›n olmamas› ise, %33 s›kl›kta bildirilmifltir. Bu uygulamalar aç›s›ndan üniversite ve SB’l›¤› hastaneleri aras›nda fark yoktur. Bu durum t›pta uzmanl›k e¤i99
timi verme hedefi olan kurumlar aç›s›ndan gelifltirilmesi gereken bir husustur. E¤itim vermek için ö¤renim hedeflerinin belirlenmifl, buna göre bir e¤itim program›n›n düzenlenmifl ve uygulanmas›n›n da güvence alt›na al›nm›fl olmas› gerekir.
E¤itimde profesyonellik
E¤itimde profesyonellikle ilgili konular›n yani t›bbi etik, sa¤l›k politikalar›, kan›ta dayal› t›p, hasta haklar›, biyoistatistik gibi konular›n yer alma s›kl›¤› çok düflüktür. Oysa bu
konular uzmanl›k e¤itiminin profesyonel hayata yönelik yan›n› oluflturmaktad›r. Kan›ta
dayal› t›p ve biyoistatistik konular› üniversitede SB’l›¤› hastanelerine göre daha fazla yer
almaktad›r. Bilimsel temelli bir e¤itimin uyguland›¤›, bilimsel araflt›rmalar›n yap›ld›¤› ve
her asistan›n tez yapmas›n›n uzmanl›k diplomas› için flart kofluldu¤u bir e¤itim sisteminde özellikle biyoistatistik konular›n›n programda %10.7 düzeyinde yer almas› düflündürücüdür. Ayr›ca tüm asistanlar›n üçte biri (%37) bu konular›n kendi e¤itim programlar›
içinde hiç yer almad›¤›n› belirtmifltir. ‹zmir’de yap›lan çal›flmada üniversite ve devlet hastaneleri aras›nda bu uygulamalar aç›s›ndan fark saptanmam›fl olmakla birlikte, uygulama
oranlar› bizim anketimizin bulgular›yla say›sal aç›dan benzerlik göstermektedir: T›bbi
etik %41.8, kan›ta dayal› t›p %38.4, hasta haklar› %41.1, sa¤l›k politikalar› %20.5, biyoistatistik %15.8.
E¤itimde kullan›lan yöntemler
E¤itimde kullan›lan yöntemler aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, asistanlar›n büyük ço¤unlu¤u
seminer (%95), makale (%79) ve olgu (%75.6) saatlerinin bölümlerinde uyguland›¤›n› bildirmektedir; kurumlar aras›nda da bu aç›dan istatistiksel anlaml› fark yoktur. Ancak üçte bir oran›nda (s›ras›yla %26, %32, %31) düzensiz uygulamalar mevcuttur. Seminerler,
makale sunumlar›, olgu sunumlar› ve probleme dayal› ö¤renme oturumlar› üniversite
hastanelerinde SB’l›¤› hastanelerine göre daha düzenli uygulanmakta oldu¤u saptanm›flt›r. ‹zmir çal›flmas›nda da, seminer, makale ve olgu sunumlar›n›n uygulanma oranlar› her
iki kurumda %72’nin üzerindedir. Ancak, iki kurum aras›nda üniversite lehine bulunan
fark anlaml›d›r. Buna göre seminer, makale saatleri, olgu tart›flmalar› devlet hastanelerinde üniversiteye göre daha az uygulanmaktad›r.
E¤itim etkinliklerinde kullan›lan araç-gereçler
E¤itim etkinliklerinde kullan›lan araç-gereçler aç›s›ndan üniversite hastanelerinin daha
iyi donan›ma sahip oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Bu fark bilgisayar d›fl›nda, toplant› salonundan, barkovizyona, fotokopi makinesine kadar tüm araç gereç için geçerlidir. Ayn› bulgu
di¤er çal›flma için de geçerlidir.
Asistana yönelik e¤itim/mesleki/ sosyal dan›flmanl›k hizmeti
Tez dan›flmanl›¤› d›fl›nda asistana yönelik e¤itim/mesleki/ sosyal dan›flmanl›k (“men100
tor”) hizmeti al›fl›ld›k bir dan›flmanl›k flekli olarak alg›lanmamaktad›r. Etkin mentor hizmetinden yararlananlar aras›nda kurumsal farkl›l›k yoktur.
Uzmanl›k E¤itiminde Ölçme De¤erlendirme
Geribildirimler
Geribildirimler asistan e¤itiminde hem asistan›n hem de e¤iticinin kendisini gelifltirmesi aç›s›ndan önemlidir. Oysa asistanlar›n sadece üçte biri e¤iticilerinden mesleki ve e¤itsel geribildirim alabilmektedir. Geribildirim alma aç›s›ndan üniversitede e¤itim alanlar lehine anlaml› fark saptanm›flt›r. Benzer flekilde ‹zmir araflt›rmas›nda da üniversitede e¤itim alanlar (%71) SB’l›¤› hastanelerinde alanlardan (%59) daha fazla geribildirim alabilmektedirler. Bizim çal›flmam›zdan farkl› olarak, üniversite asistanlar› anlaml› olarak daha fazla geribildirimde de bulunabilmektedirler.
Ara de¤erlendirme s›navlar›
Ara de¤erlendirme s›navlar› asistanlar›n %60’› taraf›ndan bildirilmifl olup daha çok teorik olarak yap›lmaktad›r. Verilen e¤itim temelde klinik bir e¤itim oldu¤u halde gözleme
dayal› klinik beceri s›nav› %2.5 oran›nda bildirilmifltir. Asistanlar›n büyük bir k›sm› ara
de¤erlendirme s›navlar›na olumlu bakmaktad›r (%79 ‹stanbul, %83 ‹zmir).Teorik ara s›nav uygulamas› bizim çal›flmam›zda üniversite asistanlar› aras›nda %65 s›kl›kta iken ‹zmir çal›flmas›nda ayn› grupta %82’dir. Bu tür s›navlar SB’l›¤› hastanelerinde bizim çal›flmam›zda (%59), ‹zmir çal›flmas›na benzer olarakdaha düflük oranda bildirilmifltir (%56).
Uzmanl›k bitirme s›nav›
Uzmanl›k bitirme s›nav› hakk›nda asistanlar›n %43’ü sözlü s›nav/veya beceri s›nav›na
(mevcut durum) a olumlu bakmaktad›r.. ‹zmir anketinin bu soruya yan›t› %42.2 ayn› olmufltur. Di¤er yan›tlar da benzerdir: Merkezi (çoktan seçmeli): ‹stanbul %10.9, ‹zmir
%16.8; merkezi bilgi s›nav›+kurumda beceri ve tutuma yönelik s›nav: ‹stanbul %38.6, ‹zmir %27.2; jüri üyeleri merkezi oluflturulmas› ve karma olmas› fikri: ‹stanbul %11.4, ‹zmir %16.7.
Uzmanl›k E¤itiminde Rotasyon Uygulamalar›
Rotasyonlar, uzmanl›k e¤itiminde uzun y›llardan beri tüzükte belirtildi¤i sürelerde uygulanmaktad›r. Ancak çal›flmam›zda “E¤itim biriminizde, rotasyonlar tüzükte belirtildi¤i
sürelerde ve eksiksiz uygulan›yor mu? sorusuna asistanlar›n “%68’i” evet fleklinde yan›t
vermifltir. ‹zmir çal›flmas›nda tüzükte yer alan rotasyonlar›n uygulanma oran› %86.9 olarak bildirilmifl olup, bu oran üniversitede daha yüksektir (%90.3). Çal›flmam›zda buldu¤umuz düflük oran bize bu rotasyonlar›n tam uygulanmad›¤›n› düflündürmektedir. Kurum
d›fl› rotasyon uygulamalar›n›n s›kl›¤›, çal›flmam›zda %55 olup, SB hastanelerinde üniversiteye göre anlaml› olarak daha yüksektir (ÜNV %37, SB %61). ‹zmir’de kurum d›fl› uy101
gulamalar› üniversitede %1.5 SB’l›¤› hastanelerinde %29’dur. Buna göre ‹stanbul’da ‹zmir’e göre belirgin flekilde daha fazla kurum d›fl› rotasyon uygulamas› oldu¤u görülmektedir. Uzmanl›k e¤itiminde süregelen bu iç ve d›fl rotasyon uygulamalar› birer afiliasyon
örne¤idir. Asistanlar›n %60’› tüzükte yer almayan ama rotasyona ihtiyaç olan alanlar bildirmifllerdir. De¤iflen ve geliflen t›pla birlikte uzmanl›k e¤itiminin de gereksinimleri de¤iflmektedir. Buna göre tüzükte olmayan rotasyonlara da asistanlar›n ihtiyac› olabilir. Ayr›ca, hem SB’l›¤› hastanelerinde hem üniversite de rotasyonerlere ayr› bir e¤itim program›n›n uygulanma s›kl›¤› düflüktür (ÜNV %19, SB %14). Bu asl›nda uzmanl›k e¤itiminin
hem e¤iticileri hem de e¤itilenleri ilgilendiren önemli eksiklerinden biridir. Asistanlar rotasyonlarda ald›klar› e¤itimi genelde “orta” düzeyde de¤erlendirmifllerdir ancak bu yeterlik düzeyine hangi kriterlere göre karar verdikleri bilinmemektedir, araflt›rmada sorulmam›flt›r.
Kurumda ‹lgili E¤itimi Vermeye Yönelik Alt Yap›n›n Yeterlili¤i
Üniversitedeki asistanlar birimlerini e¤itim alt yap›s› aç›s›ndan SB’l›¤› hastanelerinde
çal›flan asistanlara göre daha yeterli bulmaktad›r. Her iki kurumda yetersiz bulunan noktalar flöyle özetlenebilir: Teknik donan›m›n yetersizli¤i, bilgiye ulaflmada zorluk, iflitsel
görsel araçlar›n eksikli¤i, alt yap› sorunlar›, e¤iticilerin say›ca ve kapasite olarak yetersizli¤i, uzman hekim azl›¤›, e¤itimin geri planda, hizmetin ön planda oluflu ve ifl yükü fazlal›¤›.
Mesleki E¤itimde E¤itici Profili ve Say›s›, Bilgi Kaynaklar›
Bilgi kayna¤›
Bilgi kayna¤› olarak en fazla kitaplar olmakla birlikte, pratik e¤itimde usta-ç›rak e¤itim
anlay›fl›n›n bir göstergesi olarak k›demli asistandan ve baflasistandan ö¤renme de ilk s›ralarda yer almaktad›r. K›demli asistandan ö¤renme ayn› zamanda, son çok önemsenen
akran e¤itiminin de t›pta uzmanl›k e¤itiminde geçerli oldu¤unun kan›t› olarak da yorumlanabilir.
SB’l›¤› hastanelerinde asistanlar›n bilgi edinmede üniversiteye göre farkl›l›k gösterdi¤i
kaynaklar baflasistan, hekim d›fl› sa¤l›k personeli ve elektronik kay›tlard›r. Üniversitedeki asistanlar, bu belirtilen kaynaklar› e¤itimlerinde daha az kullanmaktad›r. ‹zmir’de yap›lan çal›flmada asistanlar›n en çok kulland›¤› insan kaynaklar›n›n bafl›nda ‹stanbul anketine benzer flekilde k›demli asistanlar gelmektedir. Kitaplardan ö¤renme s›kl›¤› da benzer
bulunmufltur (%62.1). Elektronik ortamdaki kay›tlardan ö¤renme s›kl›¤› (%26.5) ve hekim
d›fl› sa¤l›k personelinden e¤itimde faydalan›lmas› da (%5.9) ‹stanbul anketinin sonuçlar›na göre daha düflük bulunmufltur.
E¤itici profili
102
E¤itici profili asistanlar aç›s›ndan de¤erlendirildi¤inde, asistanlar e¤iticileri, insan iliflkileri (%63.9) aç›s›ndan, etik olarak (%64.7), e¤itici olarak (%59), bilimsel olarak (%54) ve
profesyonel tutum ve davran›fllar (%53.4)olarak bildirilen oranlarda yeterli bulmufltur.
Buna göre, e¤iticilerin en yetersiz bulundu¤u alanlar profesyonel tutum ve davran›fllar
ve bilimselliktir. Asistanlara göre üniversitedeki e¤iticiler, SB’l›¤› hastanelerindekilere göre bilimsellik ve e¤itim becerileri aç›s›ndan daha yeterli bulunmufltur. ‹zmir çal›flmas›n›n
sonuçlar› da benzer flekilde bilimsellik ve e¤itim becerilerinin üniversitedeki e¤iticilerde
daha yeterli oldu¤unu, buna ek olarak profesyonel tutum ve davran›fllar›n ‹stanbul sonuçlar›na göre daha yeterli olarak bildirildi¤ini göstermektedir. Asistanlar›n de¤erlendirmesine göre SB’l›¤› hastanelerinde e¤itici olanlar›n yetersizli¤ine ilgisizlik, bilimsel yetersizlik, hasta yükü ve idari görevler üniversite hastanesindekilere göre daha fazla neden
olmaktad›r. ‹zmir’de yap›lan araflt›rmada da bu nedenlerin bafl›nda hasta yükü (%66.6) ve
ilgisizlik (%54.3) gelmektedir.
Sonuç olarak asistanlar›n bu de¤erlendirmeleri, e¤iticilerin hangi konularda neden yetersizlikler yaflad›¤› hakk›nda ipuçlar› vermektedir. Daha iyi bir uzmanl›k e¤itimi için bu
ipuçlar›na yönelik müdahale çal›flmalar› gerekmektedir; e¤iticilere yönelik e¤itim becerileri kurslar›n›n düzenlenmesi gibi.
E¤itici say›s›
E¤itici say›s›, asistanlara göre üniversite hastanelerinde daha yeterlidir. ‹zmir araflt›rmas›nda da benzer flekilde üniversitede çal›flanlar birimlerindeki e¤itici say›s›n›, SB’l›¤›
hastanelerinde çal›flanlara göre daha yeterli olarak bildirmifllerdir (%69.5 vs %25). E¤itici
say›s› %60 asistan taraf›ndan yetersiz olarak nitelenmiflse uzmanl›k e¤itiminin baflar›s›
için bu aç›¤›n kapat›lmas› gerekli demektir.
E¤itilenlerin gözüyle e¤itim ortam›n›n de¤erlendirilmesi
Uzmanl›k ö¤rencileri, e¤itim ortam›nda olumsuz tutumlar› düflük s›kl›kta bildirilmifllerdir (%9,8, %10.5); ancak bafl›bofl/sistemsiz tutum %22.9 s›kl›kta bildirilmifltir. Asistanlar›n yaklafl›k yar›s› (%44) demokratik/ifllevsel bir ortamda e¤itim ald›klar›n› ifade etmifllerdir. Üniversite ve SB’l›¤› hastanelerinde e¤itim alan asistanlar›n görüflleri aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark yoktur. Olumsuzluklar pek s›k yaflanm›yor olsa da demokratik/ifllevsel ortam›n gelifltirilmesi için kalan %56’l›k dilim ad›na özellikle de ifllevselli¤in
sa¤lanmas› için yap›labileceklerin planlanmas› gerekmektedir.
E¤itim ortam›
E¤itim ortam›, asistanlar taraf›ndan daha çok bireysel çal›flma a¤›rl›kl› (%41); sonra dayan›flma a¤›rl›kl› (%30); ekip çal›flmas› a¤›rl›kl› (%24) ve rekabete dayal› (%4.9) olarak tan›mlanm›flt›r. ‹ki kurum aras›nda asistanlar aras› iliflkiler aç›s›ndan istatistiksel anlaml›
103
fark yoktur.
E¤itim süreci
E¤itim sürecinin tan›mlanmas›nda olumsuz tan›mlar oldukça düflük s›kl›kta bildirilmifltir. Asistanlar›n ço¤u uzmanl›k e¤itiminin yorucu, stresli bir e¤itim oldu¤unu, yaklafl›k
yar›s› e¤itici ve gelifltirici bir e¤itim oldu¤unu düflünmektedir. Zevkli ve e¤itici, gelifltirici
tan›mlar› aç›s›ndan üniversite lehine anlaml› fark saptanm›flt›r
Asistanlar›n sadece yar›s› (%52) kendini resmi olarak tan›mland›¤› üzere araflt›rma görevlisi/uzmanl›k ö¤rencisi olarak hissetmekte, üniversite asistanlar› bu kimli¤i daha çok
benimsemektedirler. Asistanlar›n sadece bir k›sm› (%20) yetki ve sorumluluklar›n›n yaz›l› olarak tan›mlanm›fl oldu¤unu bildirmekte, iki kurum aras›nda bu aç›dan da üniversite
lehine anlaml› fark bulunmaktad›r.
Mesleki Geliflim
Araflt›rmalarda görev alma
Asistanlar›n yar›s› araflt›rmalarda görev almakta oldu¤unu (%56), üçte biriyse bilimsel
yay›n› oldu¤unu bildirmifltir (%34). Ancak asistanlar›n yay›n ortalamas› ulusal dergilerde
0.64, uluslararas› dergilerde 0.23’tür. Üniversitede araflt›rmalara kat›lan asistan s›kl›¤›
SB’l›¤› hastanelerinde göre daha fazlad›r. Benzer flekilde ‹zmir çal›flmas›nda üniversitede araflt›rmalara kat›lan asistan say›s› ve yay›n sahibi olmalar› üniversite lehine anlaml›
olarak farkl›d›r.
Araflt›rma yapmada karfl›lafl›lan güçlükler
Araflt›rmaya kat›lan asistanlar›n ço¤unlu¤u (%72) araflt›rma yapmada güçlüklerle karfl›laflmaktad›r. Bu güçlükler s›rayla zamans›zl›k, bilimsel olarak deneyimli kiflilerden yard›m alamama, araflt›rma/yay›n yapmay› bilmeme, bireysel nedenler olarak s›ralanm›flt›r.
Çal›flmalarda isim hakk›n›n göz ard› edilmesi ve bireysel engellemeler nadiren bildirilmifltir (%3-5), yabanc› dil eksikli¤i ve maddi zorluklar bu güçlükler aras›nda az da olsa ifade
edilmifltir.
Kaynaklar› izleyebilme
Asistanlar›n %64’ü yerli ya da yabanc› kaynaklar› izleyebilmektedirler. ‹zleyemeyenler ise
aboneli¤in, internetin olmamas›n›, zamans›zl›¤›, yabanc› dil yetersizli¤ini ileri sürmektedirler.
Sürekli T›p E¤itimi Etkinliklerine Kat›l›m
Asistanlar›n yar›s›ndan fazlas› (%69) kongrelere kat›labilmektedir. Üniversitede e¤itim
alan asistanlar›n imkanlar› göreceli olarak daha fazlad›r (%80, %65). ‹zmir’in çal›flmas›nda kongre kat›l›m oranlar› benzer olup, iki kurum aras›nda fark bulunmamaktad›r. Kon104
grelere kat›l›m olanaklar›n›n bafl›nda ilaç endüstrisinin deste¤i gelmektedir (%53). Bunun
d›fl›nda asistanlar›n %19’u kendi imkanlar›yla, %14’ü ise kurum deste¤i ile kongrelere gidebilmektedir. Temel bilimlerdeki asistanlar di¤er dallara göre daha fazla kendi imkanlar›yla kongrelere kat›lmaktad›r. Benzer flekilde üniversitedeki asistanlar (%26), SB’l›¤› hastanelerindekilere (%16) göre kendi imkanlar›n› daha fazla kullanmaktad›rlar. Dahili ve
cerrahi dallar temel bilimlere göre daha fazla endüstri deste¤i almaktad›r. ‹laç endüstrisinin deste¤i her iki kurum için fark göstermezken, üniversite asistanlar› daha fazla kurum deste¤i almaktad›rlar.
T›pta Uzmanl›k Tezi
T›pta uzmanl›k tezi aç›s›ndan üniversite ve SB’l›¤› hastaneleri aras›nda alt yap› farkl›l›¤› bildirilmemektedir. Her kurum kendi içinde tez çal›flmalar›n› tamamlamaktad›r. Baflka
kurumlara tez çal›flmas› için gönderilme s›kl›¤› sadece %3’tür. ‹ki kurum aras›nda bu aç›dan fark yoktur.
Çal›flma Ortam› ve Koflullar›
Fiziksel koflullar
Çal›flma ortam›n›n fiziksel koflullar›, üniversitede yemek ve asistan odas› d›fl›nda SB’l›¤› hastanelerine göre daha yeterli olarak bildirilmifltir.
Nöbetler
Nöbetlerde uzman deste¤i bulunma s›kl›¤› %53, icapç› uzman bulunmas› %29, nöbetlerde uzman bulunmamas› ise %18’dir. Üniversite ve SB’l›¤› kurumlar› aras›nda, uzman
nöbetleri aç›s›ndan SB hastaneleri lehine anlaml› fark bulunmaktad›r. SB’l›¤› hastanelerinde uzmanlar ço¤unlukla hastanede kalarak nöbet tutmakta, üniversitede icapç› olunmaktad›r. ‹zmir’de de bildirilen durum ayn›d›r. Nöbetlerde uzman olmamas› durumu
SB’l›¤› hastanelerinde az rastlanan bir durumdur. Özellikle uzmanl›k ö¤rencisinin e¤itimi ve mesleki güvenli¤i aç›s›ndan da bu son derece önemli ve hassas bir durumdur.
Asistanlar›n üçte biri (%35) yetkileri d›fl›nda t›bbi ifllemler yapmak zorunda kalmaktad›r, %48’inden ifli ve e¤itimi d›fl›nda ifller yapmas› istenmektedir. Asistanlar›n %7’si nöbet
sonras› izin olmad›¤›n› belirtmifltir. ‹zmir çal›flmas›nda ise “nöbet sonras› izin kulan›m
oran› %7.4’tür.
Ücret meselesi çok önemli bir durumdur. Ücretini yeterli bulmayanlar›n oran› %92’dir.
Asistanlar›n bir k›sm› (%39) ek olarak baflka bir iflte daha çal›flmak zorunda kalmakta bu
da e¤itimlerini olumsuz olarak etkilemektedir.
Ayda tutulan ortalama nöbet say›s› 6.02±3.2 gün, nöbetler dahil haftal›k ortalama çal›flma saati 78.9±51.8’dir. Üniversitede ayda 5.4, SB’l›¤› hastanesinde 6.2 gündür. ‹z105
mir’de ise asistanlar üniversitede 7.4 gün, SB’l›¤› hastanelerinde ayda ortalama 7.1 gün
nöbet tuttuklar›n› bildirmifllerdir. Haftal›k çal›flma saatini normal olarak de¤erlendirenlerin oran› %40, çok olarak de¤erlendirenlerin oran› ise %59’dur. SB’ da çal›flan asistanlar
anlaml› olarak daha fazla nöbet tutmakta olup çal›flma saatleri üniversitede çal›flanlardan
anlaml› olarak daha fazlad›r. Bu durum, hizmet yükünün SB’l›¤› hastanelerinde daha fazla oldu¤unu destekleyen bir baflka kan›tt›r.
Asistan Temsilcili¤i
Asistanlar›n yar›s› bir asistan temsilcileri oldu¤unu belirtmifltir ama ifllevine iliflkin verilen yan›tlar›n az say›da oluflu bu konumun etkin kullan›lmad›¤›n› düflündürmektedir.
Bir temsilcinin varl›¤› üniversitede çal›flan asistanlardan taraf›ndan daha fazla bildirilmifltir. Temel ve dahili bilimlerde daha fazla s›kl›kta asistan temsilcisi bildirilmifltir. Cerrahi
bilimlerde asistan temsilcisi oran› %50’nin alt›nda kalmaktad›r.
Uzmanl›k Dernekleri, TTB, TTB-UDEK
Asistanlar›n üçte biri e¤itimini ald›¤› uzmanl›k derne¤ine üyedir. ‹zmir çal›flmas›nda da
bu oran benzerdir. Üniversitedeki asistanlar göreceli olarak daha fazla derneklerine üye
olmaktad›r. Temel ve dahili bilimlerdeki asistanlarla cerrahi bilim asistanlar› aras›nda derne¤e üye olmak aç›s›ndan temel ve dahili bilimler lehine anlaml› fark vard›r.
Derne¤e üye olmay› engelleyen en önemli unsur, asistanlar›n belirtti¤i, derne¤e sadece
uzmanlar›n üye olabilmesi kural›d›r. Ayr›ca yeterli bilgi sahibi olmama, maddi sorunlar
da mesleki örgüte üye olmay› engellemektedir. Oysa derneklerin itici gücü asistanlard›r;
asistanlar için de dernek bir aidiyet, sahiplenme duygusu yarat›r; derneklerin gelecekteki yöneticileri flimdiki asistanlard›r. Bu nedenlerle asistanlar›n derneklere üye olmalar›n›
engellemek, bu faydalar› da görmezden gelmektir.
Uzmanl›k e¤itiminde derneklerin e¤itim faaliyetleri asistanlar taraf›ndan önemsenmektedir. Asistanlarca yararl› bulunan ve bildirilen faaliyetler flöyle özetlenebilir: Periyodik
olarak yap›lan bilimsel toplant›lar (olgu sunumlar›, araflt›rma e¤itim toplant›lar›, seminerler, sempozyumlar, kongreler, yaz-k›fl okullar›), ayl›k bültenler, periyodik dergiler, ücretsiz kitap da¤›t›m›, çal›flma birimleri, mesleki geliflim seminerleri. Bu faaliyetlerde bulunmayan dernekler taraf›ndan asistanlar›n bu geribildirimleri etkinlik önerileri olarak kabul
edilmelidir.
“T›pta uzmanl›k e¤itiminde ulusal otorite kim olmal›” sorusuna asistanlar›n %57’si
Türk Tabipleri Birli¤i (TTB), %45’i uzmanl›k dernekleri, %35’i bakanl›k, %21’i YÖK fleklinde yan›t vermifltir. YÖK diyenler daha çok üniversite asistanlar›d›r. Di¤er öneriler ise,
TTB-uzmanl›k dernekleri ortak kurulu, TTB-uzmanl›k dernekleri-üniversite hocalar›n›n
oluflturdu¤u bir kurul, siyasi ç›kar› olmayan kurulufllar, ortak ve etkin komisyon olarak
s›ralanm›flt›r.
106
TTB-Uzmanl›k Dernekleri Eflgüdüm Kurulu (UDEK) nun düzenledi¤i T›pta Uzmanl›k
E¤itimi Kurultaylar›n›n asistanlar aras›nda duyulma s›kl›¤› çal›flmam›zda %19’dur. Oysa
bu kurultaylar uzmanl›k e¤itiminin tart›fl›l›p konufluldu¤u, bildirilerin sunuldu¤u, çal›flma gruplar›n›n aktif olarak bir araya geldi önemli etkinliklerdir. Asistanlar›n bu konuda
bilgilerinin ve fark›ndal›klar›n›n artt›r›lmas›, uzmanl›k e¤itiminde karfl›lafl›lan sorunlar›n
çözülmesine asistanlar›n katk›da bulunmas›na da vesile olacakt›r.
“Türk Tabipleri Birli¤i’nin bilim dal›n›zla ilgili etkinlikleri var m›” sorusuna asistanlar›n %62’si “bilmiyorum”, %23’ü “yok” diye yan›t vermifltir. Çok az bir k›sm› ise haberi oldu¤u halde kat›lmamaktad›r (%9.8). Etkinliklerden haberdar olup kat›lanlar›n oran› ise
sadece %4’tür. Kurumlar ve dallar aras›nda verilen yan›tlar aç›s›ndan anlaml› fark bulunmamaktad›r.
TTB’nin sürekli t›p e¤itimi (TTB-STE) kredilendirme sistemi ile ilgili bilgi durumu
Asistanlar›n %60’›n›n bu sistemi bilmemektedir. Bu oran ‹zmir çal›flmas›nda da benzerdir (%57.1). Haberi olanlar kurumsal olarak de¤erlendirildi¤inde iki kurum aras›nda kredilendirme sistemiyle ilgili bilgi sahibi olmak aç›s›ndan fark üniversite lehine anlaml›d›r.
Bilim dallar› aç›s›ndan fark bulunamam›flt›r.
Kredilendirmenin yararl› olup olmad›¤› hususu soruldu¤unda kat›l›mc›lar›n %64'ü “fikrim yok” fleklinde yan›t vermifltir. Dörtte biri yarar›na inanmakta, %11’i ise yarar› olmad›¤›n› düflünmektedir. Yan›tlar›n kurumlara göre da¤›l›m›na bak›ld›¤›nda iki kurum aras›nda yan›tlar aç›s›ndan fark olmad›¤› saptanm›flt›r.
Uzmanl›k derneklerinin birlikte yürüttü¤ü Yeterlik Kurulu (board) çal›flmalar›n› asistanlar›n %43’ü duymufltur. Bu oran ‹zmir çal›flmas›nda da benzer bulunmufltur (%48).
Kurumlar aras›nda bu aç›dan fark bulunmamaktad›r. Ancak alanlar aç›s›ndan incelendi¤inde cerrahi bilimlerde e¤itim alan asistanlar›n di¤er bilim dallar›na göre yeterlik kurulu çal›flmalar›n› daha fazla duydu¤u saptanm›flt›r.
Uzmanl›k e¤itimi sonras› belgelendirme/yeniden belgelendirme uygulamalar›n›n gereklili¤ine asistanlar›n %79’u inanmaktad›r.
SONUÇ VE ÖNER‹LER
1. Hem Sa¤l›k Bakanl›¤› hem üniversite hastanelerinde uzmanl›k e¤itimin olumsuz etkileyen hizmet yükünün azalt›lmas› politikalar› desteklenmelidir.
2. E¤iticilerin e¤itim gereksinimlerine uygun e¤itim programlar› oluflturulmal›d›r
3. E¤itimde standartlar›n belirlenmeli, çekirdek e¤itim program› ve asistan karnesi uygulanmal›d›r
4. Uzmanl›k e¤itiminde ara s›nav uygulamalar›, geribildirimler yayg›nlaflt›r›lmal›d›r.
107
5. E¤itici say›s› ve e¤itici kalitesi artt›r›lmal›d›r.
6. Etkin mentor hizmeti yayg›nlaflt›r›lmal›d›r
7. E¤itim biriminde yap›land›r›lm›fl asistan e¤itim program› uygulamas› eksiksiz uygulanmal›d›r
8. E¤itimde kullan›lan semineri makale ve olgu sunumlar› düzenli olarak uygulanmal›d›r
9. E¤itimde profesyonellikle ilgili konular asistan e¤itim program›nda yer almal›d›r
10. Kendi kurumlar› d›fl›nda rotasyonlar›n halen pek çok kurumda yap›lmakta oldu¤u
göz önüne al›nmal›, koflullar› uygun di¤er kurumlarda rotasyon seçenekleri de¤erlendirilmelidir.
11. Tüzük d›fl› rotasyonlar çekirdek e¤itim program› çerçevesinde incelenmeli ve desteklenmelidir
12. E¤itim kurumlar›ndaki yetersizlikler belirlenmeli ve giderilmelidir
13. Hastanelerin hizmet yükünün fazla oldu¤u bilinmektedir, bu durumun e¤itimi
olumsuz yönde etkilemeyecek flekilde çözümler üretilmelidir
14. Hizmet için ara kadrolar artt›r›lmal›d›r, asistanlar›n e¤itimine zaman ayr›lmal›d›r
15. Sürekli t›p e¤itimi etkinliklerine kat›l›mlar› daha fazla desteklenmelidir
16. Araflt›rmalara kat›l›mlar› ve yay›n yapmalar› desteklenmelidir
17. Uzmanl›k derneklerine üye olmalar› sa¤lanmal› dernek faaliyetlerinden ve e¤itim etkinliklerinden haberdar edilmelidirler
18. Derneklerinin Yeterlik Kurullar›n›n etkinliklerinden haberdar edilmelidirler
19. Türk Tabipleri Birli¤i’nin etkinliklerinden haberdar edilmelidirler
20. TTB-STE kredilendirme sisteminden haberdar edilmelidirler
21. T›pta Uzmanl›k E¤itimi Kurultaylar› hakk›nda haberdar edilmeli, kurultaya kat›l›mlar› desteklenmelidir.
KAYNAKLAR
1. ‹stanbul Tabip Odas› Uzmanl›k E¤itimi Çal›flma Grubu Uzmanl›k E¤itimi
‹stanbul Raporu 1997. ‹s-
tanbul Tabip Odas› Yay›n›, 1997.
2. ‹stanbul Tabip Odas› Uzmanl›k E¤itimi Çal›flma Grubu Uzmanl›k E¤itimi
‹stanbul Raporu 2001. ‹s-
tanbul Tabip Odas› Yay›n 5, 2002.
3. Asistan gözüyle t›pta uzmanl›k e¤itimi. T›pta Uzmanl›k E¤itimi ‹zmir Ölçekli ‹ki Araflt›rma ve Karfl›laflt›rmal› Sonuçlar› (1. bask›) içinde (eds) Çiçek C, Terzi C. Türk Tabipleri Birli¤i Yay›nlar›, Ankara, 2006; 70-100..
4. Asistan gözüyle t›pta uzmanl›k e¤itimi.1998. ‹stanbul Tabip Odas› Yay›n›, 1998.
5. Asistan gözüyle t›pta uzmanl›k e¤itimi 2001. ‹stanbul Tabip Odas› Yay›n›, 2001
108
AS‹STAN (UZMANLIK Ö⁄RENC‹S‹) E⁄‹T‹M‹ DE⁄ERLEND‹RME ANKET‹
Bu çal›flma, “‹stanbul Tabip Odas› Uzmanl›k E¤itimi Çal›flma Grubu” taraf›ndan, ‹stanbul’da uzmanl›k e¤itimi veren tüm kurumlarda uzmanl›k ö¤rencilerinin ald›klar› e¤itimi
ve mesleki geliflimlerini de¤erlendirmek amac›yla haz›rlanm›flt›r. Ankete verdi¤iniz
yan›tlarla ‹stanbul Tabip Odas›nda e¤itim veren kurumlara iliflkin bir rehber haz›rlanacak
ve sizden sonra bu alanlar› seçecek kiflilere yol gösterici olacakt›r. Araflt›rmada elde
edilen bilgiler gizli tutulacakt›r. Forma isim yazman›z gerekmemektedir.
109
110
111
112
BEfi‹NC‹ BÖLÜM
“DER‹NLEMES‹NE
GÖRÜfiMELER” ‹LE
UZMANLIK E⁄‹T‹M‹NDE
AF‹L‹ASYONLA
‹LG‹L‹ DÜfiÜNCELER‹N
BEL‹RLENMES‹
Yrd. Doç. Dr. Pemra C. Ünalan*, Yrd. Doç. Dr. Arzu Uzuner*
Yrd. Doç. Dr. P›nar Topsever***, Prof. Dr.Sema Anak****
**Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i AD, ‹TO-UEÇG Üyesi
***Kocaeli Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i AD, ‹TO-UEÇG Üyesi
**** ‹stanbul Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› AD, ‹TO-UEÇG Üyesi
113
G‹R‹fi
Daha önce yap›lm›fl ve t›pta uzmanl›k e¤itimi kurultaylar›nda sunulmufl olan uzmanl›k e¤itimi anketine dayanan araflt›rma sonuçlar›n›n, uzmanl›k e¤itimi veren kurumlar
aras›nda e¤itim hedefleri ve alt yap› olanaklar› aç›s›ndan bir tak›m farkl›l›klar ve kimi
zaman da standart e¤itim programlar›na göre ciddi eksikler oldu¤unu ortaya koymas›n›n ard›ndan meslek e¤itimi ile ilgilenen t›p camias›n›n gündemindeki sorular;
Acaba e¤itimden sorumlu olan hekimler ve uzmanl›k ö¤rencileri;
• E¤itimleri s›ras›nda nelere gereksinim duymaktad›rlar?
• Var olan e¤itim koflullar›n›n gelifltirilmesi konusundaki önerileri nelerdir?
• Bu konuda gelece¤e dönük planlar› var m›d›r?
• Afiliasyon denince ne anlafl›lmaktad›r?
• Destekleyici bir seçenek olarak “afiliasyon” kavram› tan›nmakta m›d›r?
• Afiliasyon fikrine flefler ve asistanlar nas›l bakar? Neden?
• Baflka neler yap›labilir? fleklindeydi.
Bu sorulara yan›t bulabilmek amac›yla Uzmanl›k E¤itimi Çal›flma Grubu içinde 20052006 y›llar›nda niteliksel bir araflt›rma yap›lmas›na karar verilmifltir. Çünkü gelinen noktada art›k neyin kaç say›da, ne kadar eksik oldu¤unu bulmak de¤il, bu eksikleri NASIL
giderebiliriz ya da NEDEN afiliasyon uygulanabilir/uygulanamaz? Sorular›n›n yan›tlar›n› bulmak önemliydi. Bu tip sorular niteliksel araflt›rmalar›n yan›tlayabilece¤i sorulard›r. Niteliksel araflt›rmalar›n temel hedefi bir iflleyifli, ya da fikir ve yarg›lar› anlamakt›r.
Niteliksel araflt›rmalar (1);
• Ne, nas›l, ne anlamda, niçin sorular›na yan›t bulmaya çal›fl›r.
• Ölçümü zor olan ya da ölçüm flekli bilinmeyen kavramlar› ortaya koyabilmek amac›yla kullan›labilir.
• Bireysel dili duyar, dikkate al›r.
• Yeni hipotezler gelifltirilmesine yarar.
• Gerçe¤i yorumlanmadan aktard›klar› için en güçlü yanlar› geçerlilik olan araflt›rmalard›r.
Bu nedenle niteliksel bir araflt›rma yapman›n uygun olaca¤›na karar verilmifltir. Verisi, “derinlemesine görüflme“ tekni¤i ile toplanacak olan bu niteliksel çal›flman›n bir uzak
erimli ç›kt›s› da e¤iticilerin ve asistanlar›n bu kavramdan haberdar olarak afiliasyonu bir
114
seçenek olarak tart›flmalar›n›n sa¤lanmas› ve en az›ndan bu kavramla ilgili olarak fark›ndal›k yaratmakt›r.
AMAÇ
Bu araflt›rma projesinin amac›, ülkemizde henüz çok s›n›rl› olarak tart›fl›labilen kurumlar aras› “afiliasyonlar” konusunda bir de¤erlendirme çal›flmas› yaparak konunun
uygulamada e¤iticiler ve uzmanl›k e¤itimini sürdürenler taraf›ndan nas›l ve ne ölçüde
kullan›lmas›n›n kabul gördü¤ünü ortaya koymakt›r. Bu amaçla, her tip sa¤l›k kuruluflunda e¤itici/kolaylaflt›r›c›/yönlendirici ya da uzmanl›k ö¤rencisi olarak çal›flanlar›n
e¤itim sürecindeki gereksinimleri, kendi kurumlar›ndaki olanaklar›n niteli¤ini de¤erlendirmeleri, önerileri ve afiliasyon kavram›na bak›fllar› belirlenecektir.
YÖNTEM
Niteliksel araflt›rma tipi kullan›larak yürütülen bu çal›flma için t›p disiplini içinde yer
alan uzmanl›k alanlar›ndan bir tanesinin örnek olarak seçilmesine karar verilmifltir. Bu
amaçla yap›lan tart›flmalar sonras›nda, çocuk sa¤l›¤› ve hastal›klar› uzmanl›k e¤itim
programlar›n›n baflka araflt›rmalarla incelenmifl olmas› (2), genel bir t›p disiplini olmas›
ve örneklem seçimi s›ras›nda denk ama farkl› yap›daki gruplar›n temsil edilebilmesi, seçim kriterleri oluflturulabilmesi ve ayn› sorular›n yeniden sorulmas›n›n olanakl› olmas›
nedeniyle ‹stanbul’da çocuk sa¤l›¤› ve hastal›klar› konusunda uzmanl›k e¤itimi veren
kurumlar evren olarak hedeflenmifltir.
Araflt›rma s›ras›nda, her bir görüflmeciden afla¤›daki konularda veri toplanmas›n› sa¤layacak bir soru formu oluflturulmas› için grup birkaç kez toplanarak görüflme formlar›na son hal verilmifltir.
• Uzmanl›k e¤itimlerini kurum d›fl›nda sürdürdükleri alanlar, bu sürecin meslek yaflamlar›na etkileri, bu amaçla gösterilen kiflisel çabalar,
• Var olan uzmanl›k e¤itiminin güçlü ve zay›f yönleri,
• Uzmanl›k e¤itimi sonunda var›lmas› gereken hedeflerin belirtilmesi,
• Kiflilerin kurumlar aras› iflbirli¤ine bak›fllar›,
• Bildikleri örnekler,
• Afiliasyonun gerçeklefltirilmesi önünde gördükleri engeller.
Örneklem
‹stanbul’da çocuk sa¤l›¤› ve hastal›klar› konusunda e¤itim veren kurumlardan koflullar› birbirine benzer olanlar kümelendirildi. Bu çal›flman›n kümelenmifl örneklem yönte115
mine dayanabilmesi için ayn› kümenin içine giren birimlerin homojen olmas›na özen
gösterildi.
Örnek olarak,: üniversite hastaneleri aras›ndan ‹stanbul t›p fakültesi ile Cerrahpafla t›p
fakültesinde yürütülmekte olan pediyatri e¤itimi koflullar›n›n bir birine yak›n oldu¤u var
say›larak bunlardan bir tanesi rasgele seçilirken, Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi Pediyatri AD koflullar›n›n farkl› olmas› nedeniyle örnekleme dahil edilecek ve dolay›s›yla
bu kurumda da görüflme yap›lacakt›r.
Böylece, 7 kurum görüflmelerin yap›laca¤› alanlar olarak seçilmifltir.
• SB E¤itim Araflt›rma Hastaneleri (2 hastane örnekleme dahil edilmifltir)
• Üniversite Hastaneleri (2 hastane)
• Branfl Hastaneleri (Kad›n Do¤um ve Çocuk) (1 hastane)
• Eski Sosyal Sigortalar Kurumu Hastaneleri (2 hastane)
Kurumlar aras›ndan e¤itimle ilgili bir profesör ya da doçent ya da flef, ya da flef yard›mc›s› ile e¤itimden sorumlu bir uzman ve orta k›dem bir asistan ile görüflülmesi (s-21)
planlanm›flt›r. Araflt›rma tamamland›¤›nda 20 kifliye ulafl›lm›flt›r.
Gereç
Önceden haz›rlanm›fl olan yar›-yap›land›r›lm›fl görüflme formu içindeki ak›fl izlenerek,
bire bir olarak derinlemesine görüflmeler tamamlanm›flt›r (3). Her bir derinlemesine görüflme 45-60 dk sürmüfltür.
Görüflmeleri daha önce niteliksel (kalitatif) araflt›rma ve veri toplanmas›yla ilgili olarak e¤itim alm›fl 2 hekim yapm›flt›r. Tarafs›z ve olumlu bir görüflme ortam› yaratabilmek
için kat›l›mc›lar kendi kurumlar›nda ziyaret edilerek, kendi odalar› kullan›lm›flt›r.
Görüflmenin ak›fl›/plan›
Kaç y›ll›k asistans›n›z? (ay olarak); Daha önce baflka bir uzmanl›k e¤itimi ald›n›z m›?;
Ne, nerede, neden b›rakt›n›z (e¤itimle ilgili bir neden mi?); Halen sürmekte olan uzmanl›k e¤itiminizin sizce amac› ne/neler olmal›d›r?; Bu amaca ulafl›labilecek mi?; Neden
evet ya da hay›r?; Bu kuruma özgü olarak e¤itimde hedefinize ulaflman›z› kolaylaflt›ran
neler var? (Güçlü yanlar…); Neler olsa daha iyi olurdu?; Neler olmasa daha iyi olur?; Sizin bildi¤iniz “iyi örnekler” var m›?; Neden onlara “iyi örnek dediniz?; Uzmanl›k e¤itiminiz bu kurumda sürmekte iken e¤itimin kalitesini artt›rmak mümkün mü?; Akl›n›za neler geliyor?; Afiliasyon (aç›klanarak) hakk›nda ne düflünürsünüz?; gibi sorulardan oluflmaktad›r (Tablo1 ve 2).
116
Tablo1: fief/Anabilim Dal› Baflkan› ve Uzman ya da Baflasistanlar ile yap›lacak
görüflmelerin ak›fl›n› sa¤layacak sorular
Cinsiyeti:
Do¤um tarihi:
‹htisas e¤itimini tamamlad›¤›n›z kurum:
Kaç y›ll›k uzmans›n›z?
Kaç y›ld›r mezuniyet sonras› e¤itim ile ilgileniyorsunuz? (Kiflisel ilgi de¤il kaç y›ld›r
bu konudan sorumlu oldu¤u, görevli olarak kabul edildi¤i ö¤renilecek)
Uzmanl›k e¤itimine katk›s› oldu¤unu düflündü¤ü baflka kurumlarda yap›lm›fl olan
rotasyon, çal›flma ya da ziyaretleri var m›? Ya da ayn› kurumda çal›flmayan kifliler
aras›nda e¤itimine katk›s› olanlar var m›? Nas›l? Hangi yolla?
Türkiye için, bu ihtisas sonunda var›lmas› beklenen hedef ne olmal›d›r? Nas›l bir
uzman hedeflenmelidir?
Sizce çocuk sa¤l›¤› ve hastal›klar› ihtisas süresi bu hedefe varmak için yeterli mi?
Sizin kurumunuzda sürdürülen ihtisas e¤itiminin en güçlü yanlar› nelerdir?
En büyük eksiklerinizin neler oldu¤unu düflünüyorsunuz?
Var olan koflullarda (alt yap› olanaklar›nda) bir düzelme olmasa bile sadece baz›
düzenlemeler yap›larak ihtisas e¤itiminin niteli¤i yükseltilebilir mi? Hangi düzenlemeler?
Mezuniyet sonras› e¤itim sürecinde kurumlar aras›nda iflbirli¤i var m›? Varsa neleri
sayabilirsiniz? Sizin kurumunuz neler yap›yor? Baflka neler yap›labilir (Akl›n›za
iflbirli¤i anlam›nda yap›labilecek baflka neler geliyor?)
Bildi¤iniz baflka “iyi örnekler“ var m›?
“Farkl› kurumlar›n e¤itim niteliklerini birbirine benzetebilmek amac›yla insan
gücü, teknoloji, yerleflim alan› ve ifl yükünde al›fl verifl sa¤layarak bilgi ve deneyimin
paylafl›lmas›n›n sa¤lanmas› e¤itimde afiliasyon olarak tan›mlanmaktad›r.” Sizin afiliasyon hakk›ndaki düflünceniz nedir?
Nelerin yap›lmas› afiliasyonu kolaylaflt›r›r? Neler buna engel olmaktad›r/olabilir?
117
Tablo 2: Asistanlar ile yap›lacak görüflmelerin ak›fl›n› sa¤layacak sorular
Cinsiyeti:
Do¤um tarihi:
Asistanl›¤›n›z›n kaç›nc› y›l› içindesiniz?
Daha önce baflka bir uzmanl›k e¤itimine bafllad›n›z m›? Evet ise neden b›rakt›n›z?
(E¤itim koflullar› ya da niteli¤i ile ilgili bir sebep ise not ediniz)
E¤itiminize katk›s› olan ve baflka bir kurumda ya da bu kurum d›fl›ndan bir kifli
ile çal›flt›n›z m›?
Türkiye için, bu ihtisas sonunda var›lmas› beklenen hedef ne olmal›d›r? Nas›l bir
uzman hedeflenmelidir?
Sizce çocuk sa¤l›¤› ve hastal›klar› ihtisas süresi bu hedefe varmak için yeterli mi?
Bu kurumda ald›¤›n›z e¤itim s›ras›nda en çok hangi olanaktan yararland›¤›n›z› düflünüyorsunuz?
En çok hangi konularda eksik yetiflti¤inizi düflünüyorsunuz?
‹htisas süresini daha etkili kullanmak için neler yap›labilir? (Var olan koflullarda
(alt yap› olanaklar›nda) bir düzelme olmasa bile sadece baz› düzenlemeler yap›larak
ihtisas e¤itiminin niteli¤i yükseltilebilir mi? Hangi düzenlemeler?)
Kurumlar aras› iflbirli¤i yap›l›yor mu? Bildi¤iniz iyi örnekler var m›?
“Farkl› kurumlar›n e¤itim niteliklerini birbirine benzetebilmek amac›yla insan gücü, teknoloji, yerleflim alan› ve ifl yükünde al›fl verifl sa¤layarak bilgi ve deneyimin
paylafl›lmas›n›n sa¤lanmas› e¤itimde afiliasyon olarak tan›mlanmaktad›r.” Sizin afiliasyon hakk›ndaki düflünceniz nedir?
Nelerin yap›lmas› afiliasyonu kolaylaflt›r›r? Neler buna engel olmaktad›r/olabilir?
Analiz
Verilen yan›tlar kayba u¤ramaks›z›n not edilerek ses kay›t cihazlar› ile kaydedildi. Bu
görüflmelerin her biri kelime atlanmadan düz yaz›ya çevrilerek transkriptler oluflturuldu.
Transkriptler 4 farkl› araflt›rmac› taraf›ndan ayr›, ayr› kodland›. Araflt›rmac›lar bir araya
gelip, tart›flarak seçtikleri kodlar›n neyi ifade ettikleri konusunda tart›flarak anlam olarak
birbirine benzer bulduklar›n› ayn› tema bafll›¤› alt›nda toplayarak gruplad›lar. Tema analizi denen bu teknikle, bu araflt›rman›n konusu olan afiliasyonla ilgili olarak kat›l›mc›la118
r›n duygu, düflünce ve deneyimleri ortaya ç›kar›larak sistematik bir biçimde sunulmaya
çal›fl›lm›flt›r.
BULGULAR
Dört farkl› araflt›rmac› taraf›ndan ayr›, ayr› kodlanan transkriptlerde ortaya ç›kan bulgular bir araya getirildi¤inde afiliasyon fikrini olumlu ya da olumsuz olarak etkileyen koflullar ya da inan›fllar ile afiliasyonun uygulanabilmesi için hem e¤itimci hem de e¤itilenlerin en önemli gereksinimi olarak bu konunun resmi olarak kabul edilmesi, standartlar›n›n oluflturulmas› ve yap›lanlar›n fleffaf olarak ilan edilmesinin önemi ortaya ç›km›flt›r.
Araflt›rmac›lar›n, kat›l›mc›lar›n ifadelerini gruplamalar›ndan sonra ortaya ç›kan ana temalar flunlard›r;
¸ Kurum d›fl›nda e¤itim alabilmek ya da verebilmek amac›yla gösterilen çabalar ve elde edilen f›rsatlar,
¸ Yürütülmekte olan uzmanl›k e¤itiminin ideal hedefleri,
¸ Afiliasyon hakk›nda bilinenler ve düflünceler,
¸ Afiliasyonun gerçeklefltirilmesi önündeki engeller.
Kat›l›mc›lar›n hangi ifadeleri belirtilirken kullan›lan k›saltmalar: fi/AB:fief ya da anabilm dal› baflkan›. U:E¤itimden sorumlu olmak kayd›yla uzman, baflasistan, yard›mc› doçent ya da doçent. A:Asistan)
1. Kiflisel Çabalar
a) Kurum d›fl›nda e¤itim alabilmenin koflulu olarak kiflisel çabalar
Araflt›rmam›z içinde yer alan her tip kurumda çal›flan e¤itici, uzman ya da asistan düzeyindeki tüm hekimler meslek e¤itimlerinin bir aflamas›nda kendi kurumlar›nda eksik
olan baz› konularda beceri edinebilmek için baflka kurumlar ya da flah›slar yan›nda çal›flmaya ihtiyaç duyduklar›n› belirtti. Bu de¤ifl tokufllar›n çok yararl› oldu¤u konusunda tüm
kat›l›mc›lar fikir birli¤i yapm›flt›. Bunu gerçeklefltirebilmifl olanlar tamamen kendi ya da
klinik fleflerinin çabalar›yla ama mutlaka klinik fleflerinin onay›yla bu düzenlemeyi yapabilmiflti. Kurumda yap›lm›fl olan herhangi bir düzenlemenin kal›c› olmad›¤›, her asistan
için farkl› uygulamalar›n yap›ld›¤›, bunun tamamen karfl›l›kl› anlaflmalara ba¤l› oldu¤u
vurguland›.
“Orada çok fley ö¤rendim. Kendimi bir nevi yan dal yapm›fl gibi görüyorum. Çünkü sonradan da buraya gelip her fleyi s›f›rdan burada kuraca¤›m› bildi¤im için bu ifle dört elle
sar›ld›m. Her k›r›nt›dan yararlanmaya çal›flt›m. Sadece hastalara de¤il, idari ifllere de çok
dikkat ettim.” (fi/AB)
119
“fiefimiz kendi çabas›yla Sa¤l›k Bakanl›¤›na kabul ettirdi. Biz hiç bir fleyle u¤raflmad›k” (U)
“Hem intern hem de asistan iken bunlardan çok fayda gördüm. Ama tamamen volenter olarak yapt›¤›m, kendi kendime gitti¤im çal›flmalard› bunlar. ‹stekli kifliye kimse gelme demiyor.” (fi/AB)
“Bizim baflhekimimiz iyi. U¤rafl›yor, Sa¤l›k Bakanl›¤› ile rotasyonlara hekim göndermek konusunda anlafl›yor. Üniversiteler ile de iletiflimimiz iyi.” (fi/AB)
“Örne¤in ben yurtd›fl›nda baz› stajlar›n baflka baz› hastanelerde yap›ld›¤›n› gördüm.
Hangi hastanenin hangi bölümü daha geliflmiflse orada o rotasyon yap›l›yor. Ayarlamalar
böyle. Bizim hastalar›m›z›n da böyle iyi bak›m hakk› olmal›.” (U)
“Biz enfeksiyon rotasyonumuz s›ras›nda Verem Savafl Dispanseri ile ortak toplant›lar
yap›yorduk çok faydas›n› gördüm. Verem Savaflta çal›flan hekimlerle konuflma f›rsat›n›
onlar›n tecrübelerinden yararlanma f›rsat›n› ben nereden bulaca¤›m?” (U)
“Ben bir yer buldum. Sadece onlar benim ücretsiz izinli normal mesai dahilinde çal›flmam› sa¤lad›lar. Baflka bir para falan alm›yoruz. Sadece eee iflte ben orda ücretsiz çal›fl›rken normal maafl›m yat›yor. O flekilde destek oldu.” (A)
“‹dari alt yap› biraz s›k›nt› yarat›yor. Asistan›n yaz›l› talebi olacak, ben ve baflhekim
onayl›yoruz, ‹l Sa¤l›k Müdürlü¤üne müracaat ediliyor ve Üniversitelerden resmi onay
olursa bu ifl oluyor. Önceden biz sözel olarak onay alm›fl bulunuyoruz, ama sonuçta Rektörlük karar veriyor. fiehir d›fl› bir onay Bakanl›k üzerinden oluyor.” (fi/AB)
“Ama bunlara yol açan en önemli fley Zeynep Kamil’deki flefin bizi serbest b›rakmas›yd›. Yapmak istediklerimiz konusunda önümüze engel ç›kartmad›.” (U)
“Yurt içinde zaten rutin bir rotasyon sistemimiz var. Bilim Dal› baflkan›n›n önerisiyle
gidiyoruz. Yurt d›fl› rotasyonlar›nda asistanl›k dönemindeyken eee o bölümde bulunan
daha önce oray› ziyaret etmifl hocalar›m vas›tas›yla oldu.” (A)
“Ben ‹ngiltere’de çal›flt›m bir sene. Çok iyiydi çok faydas› oldu. Kurumsal bir fley de¤il
tamamen kendi kiflisel...Yani anabilim dal› baflkan›n›n katk›lar›yla, arac›l›¤›yla. O çok merakl›d›r böyle fleylere…”(fi/AB)
b) Kiflisel çabalar›n olumsuz etkileri
Kurum d›fl›nda sa¤lanan e¤itim olanaklar›n›n kiflisel çabalar ile ortaya ç›km›fl olmas›n›n
di¤er bir sonucu da bunun özellikle e¤itimle ilgilenen uzmanlar ve asistanlar üzerinde
yaratt›¤› güvensizlik hissiydi. Bu uygulamalar›n standart olmad›¤›n›n bilinmesi, baz›lar›
için geçerli olmas›, haks›zl›k yapmaktan kaç›nma, destek arama, kendi-kendine düzenle120
me yapamayaca¤› için vazgeçme ve yetersizlik hissi kurum d›fl›nda sürdürülecek e¤itimlerin gerçekleflmesini olumsuz etkilemekteydi. Olumsuz etkiler afiliasyon konusu içinde
özellikle saptamak ve üstesinden gelmek istenilen konular oldu¤u için bu ifadeler ayr› bir
alt bafll›kta toplanm›flt›r.
“Bildi¤im bir fley yok. Baz›lar› kendi çabalar›yla baz› ekstra e¤itimlere gidiyor ama bu
onlar›n çabalar›na ve çevrelerine has fleyler. Çevreleri genifl…N’apars›n?”(U)
“Yan dallara k›ymet verilmemesi de acayip bir tutum. Onlar da küsmüfl durumdalar e¤itime kat›lam›yorlar. Biz de yan dal e¤itimine gidersek servis iflleri yürümez diyorlar. Ya
da böyle diyen flefler de göndermiyorlar zaten... Eh, nas›lsa onlara kalm›fl… Böyle iyi mi
yürüyor yani?” (U)
“Asistan ya da uzman kendi hastanene dönünce beklenen buradaki iflleri yap bitir o kadar. Sen kendini ne kadar gelifltirmiflsin kimsenin umurunda m›?” (U)
“Yani siz bir e¤itime giderken sizin yerinizi, sizin ifllerinizi di¤er servis arkadafl›n›z daha fazla çal›flarak yap›yor. Bunu bilince insan›n içi rahat etmiyor.” (A)
“Hepsine de olumlu bakt› klinik flefimiz, ama ilgili asistanlar›n talebi do¤rultusunda oldu bunlar. Baz›lar› müdürlükten izin alamad› hoca izin verdiyse de. ‹dar› yollardan bariyerler oldu. Asistanlar baz›lar› bunu aflt›lar. Müdürlük “bunlar ne diye d›flar› gitmek istiyor?” diye düflünebilir, düflünüyor da… Art›k pediyatride branfllaflma var. Asistanlar›n en
do¤al hakk›. Kendilerini gelifltirmek istiyorlar.”(U)
“Geçenlerde bir yan dalc› uzman›n: “tüm yetifltirdiklerimiz bize rakip olmufl, muayenehane açm›fl” dedi¤ini duydum. Tabii adam kalitesini yükseltmifl, karfl›l›¤›n› istiyor. Sa¤l›k
Bakanl›¤› delikler b›rak›yor. Baflkalar› giriyor. Esas hak edenler giremiyor yan dal uzmanl›k kadrolar›na.” (U)
“Hiçbir iflbirli¤i var m›? E¤itim aç›s›ndan? Yok. Bizim rotasyonlar iflbirli¤i say›labilir mi?
Bu kurumsal de¤il, kiflisel iflbirli¤i. Asistan e¤itim ald› gitti, buran›n e¤itimine hiçbir faydas› yok. B›rak›n onu, klinikler aras› iflbirli¤i bile yok. Birbirlerinden haberleri yok, birbirlerini çekifltiriyorlar, Herkes kendisi için bir fleyler yapmaya çal›fl›yor ama ölçütleri
yok.” (U)
“Vizitlerimiz hep hastaya yönelik oluyor olguyu genifl olarak tart›flabilsek, tart›flmalar›m›z o viziti bitirmek için de¤il de ayn› olgu bir daha geldi¤inde ne yapabiliriz diye genifl
detayl› olsa ama tabii onlara da haz›rlanmak laz›m, haz›rlanmadan olmaz. Üniversitelerin
toplant›lar›na da kat›lsak iyi ama zaman›m›z uyarsa kat›l›yoruz. Bir dönem bizim hastane tamirdeyken asistanlar bizde olmayan bölümlere baflka hastanelere gitmifller keflke yine olsa…Benim kardiyoloji hastas› de¤erlendirme taraf›m çok zay›f yani. Bilemiyorum.
121
Keflke böyle bir flans›m olsa. Keflke olsa...” (A)
“Ben de istedim baz› d›fl e¤itimler ama talep etmedim. Hani yöneticilerin can›n› s›kmayay›m, ›srarc› görünmeyeyim diye. Çünkü o zaman da insan baflkalar› istemezken ayr›l›kç›l›k yap›yor, ukalal›k yap›yor gibi mi alg›lan›yor diye düflünüyor. Çekiniyor.” (A)
“Süre yeterli ama u¤raflmas› laz›m asistanlar›n. Hiçbir fley haz›r lop de¤il.” (U)
“Eksiklerimiz çok. Bir kere bu e¤itici say›s› ile yo¤un bir asistan e¤itimi yap›lmas› mümkün de¤il. Üstelik e¤itici dedi¤imiz kiflilerin hepsinin de e¤itici nitelikleri var m› bakal›m?
Kendi kendilerine, kendi bildikleri kadar çabal›yorlar.” (fi/AB)
2. Uzmanl›k E¤itiminin Hedefleri, Güçlü ve Zay›f Yönleri
a) Türkiye’de uzmanl›k e¤itiminin hedefleri ne olmal›d›r?
Türkiye’de yürütülmekte olan Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› uzmanl›k e¤itiminin hedefi her düzeydeki e¤itici ve e¤itilenler aç›s›ndan hemen, hemen ayn›yd›.
Acil durumlar ile bafla ç›kabilmek bu konuda bilgili ve becerikli olmak, hastan›n, gere¤inde ve uygun koflullarda do¤ru noktalara ulaflt›r›lmas›n› sa¤lamak ve yeni do¤an ile ilgili yüksek bilgi ve beceri kazanm›fl olmak hemen, hemen tüm kat›l›mc›lar taraf›ndan e¤itimde temel hedefler olarak say›ld›. Ayr›ca sa¤lam çocuk takibi, infeksiyon hastal›klar› ve
Türkiye’de s›k rastlan›lan hastal›klar say›lan konular aras›nda bafll›calar›yd›. Aile ile iletiflim ve pratik bilgilerin aktar›lmas›nda becerikli olmak da dile getirildi. E¤itim hedefleri
konusunda birlik sa¤lanm›fl olmas› ayn› hedefe yürümek aç›s›ndan olumlu bir ç›k›fl noktas›nda oldu¤umuzu düflündürmüfltür.
“Bir kere acil hastayla nas›l bafla ç›kaca¤›n› çok iyi bilecek. Ne yapacak? Hangi giriflimleri yapacak? Nas›l yollayacak? Nereye yollayacak? Sonra yenido¤an (YD) da çok önemli.
Bence YD’n›n herfleyini bilmeli. Kan trasfüzyonunu da bilmeli. Çünkü en narin fley
YD’d›r. Ama yap›lacak fleyler çok yüz güldürücü ve hayat kurtar›c›d›r. Ve onlar› transport
ederken de çok zarar vermifl olabilirsiniz. Bu nedenle YD’n› mümkün oldu¤unca ilk gören hekim halletmeli. YD’n›n her fleyini bilmeli hasta/sa¤lam ay›rt etmeyi, anne sütü e¤itimi, taramalar… Hele yeni TCK’dan sonra daha da önemli oldu. Bir de infeksiyon hastal›klar›n› Türkiye’de çal›flacak bir çocuk hekimi çok iyi bilmeli.” (fi/AB)
“Türkiye için bir kere iletifliminin çok iyi olmas› gerekiyor çocuklarla, iyi bir iletiflim becerisinin olmas› gerekiyor. Çocuktan kan alacak, muayene edecek vs. o tip becerilerinin.
Tabii ki çocu¤a bütünsel yaklaflabilecek bir bilgisinin olmas› gerekiyor ve koruyucu hastal›k bilgilerinin çok iyi olmas› gerekiyor. Acili tabii ki bilecek, s›k görülen hastal›klar›n
tan› ve tedavisini bilecek. Bunlar için 4 sene iyi 5 sene uzun.” (fi/AB)
“Bence acil pediyatri bilgisi çok önemli. Nerede çal›fl›rsa çal›fls›n önemli durumlar› at122
lamamal›, ilk müdahaleyi yapabilmeli, nereye nas›l refere edebilece¤ini bilmeli ve bu koflullar› haz›rlayarak emniyetli bir flekilde çocu¤u teslim edebilmeli.” (U)
“Geliflme-büyümenin takibi, beslenme, afl›, döküntülü hastal›klar gibi genel konular›
çok iyi bilmeli ve takip etmeli yeni bilgilere ulaflm›fl olmal›, YD’n›n muayenesi ve de¤erlendirmesine hakim olmal› yani e¤er YD’n›n bir sorunu varsa bunu atlamamal›, acil yaklafl›mlar› da çok iyi bilmeli. ARA, DM, GN gibi s›k rastlan›lan ve komplikasyon ihtimali
yüksek olan hastal›klar da var ki bunlar da atlanmamal›.” (A)
“Olanaks›zl›klar içinde nas›l çözüm bulabilir, kimlerle beraber çal›flmal›, birinci basamak hastan›n tan› ve tedavisini tam bilmeli, dramatik acilleri bilmeli, anestezi yaklafl›m›
olmal› ay›r›c› tan›larda s›n›rlar›n› iyi çizebilmeli ve ne zaman refere etmesi gerekti¤inden
emin olmal›. Ayr›ca refere etti¤i yerleri de tan›mal›, kimin nereye gitmeye ihtiyac› var. Bunu hasta bilemez.” (fi/AB)
“Sa¤lam çocuk takibini çok iyi yapabilmelidir. Süt çocu¤u ve YD kontrollerini tam yapabilmelidir. Bu beceri ve bilgi kesinlikle periferde çal›flacak hekimlere kazand›r›lmal›.
YD sar›l›¤›n›n görülme s›kl›¤›n›n azald›¤›n› düflünüyorum. En az›ndan biz burada daha
az görüyoruz. Eskiye oranla ya da daha hafif vakalar görüyoruz. Bunun nedeni iyi hasta takibinden baflka ne olabilir? Ayn› flekilde YD yo¤un bak›m› ve resüsitasyonunu da iyi
bilmeliler. Art›k bugün asfiksi engellenmeli.” (fi/AB)
“Tüm yan dallardan biraz koklayarak genel pediyatri e¤itimi de verilerek yetifltirilmeli.
Ben akademisyenlik düflünüyorum bu nedenle yan dallar›n mutlaka olmas› gerekti¤ini
söylerim.” (A)
“Bir kere genel pediyatri için 5 y›l çok fazla. E¤itimi düzenleyemedikleri için süreyi uzat›yorlar. E¤itimin standartlar›n› koyup, e¤itim veren yerleri buna göre aç›k aç›k denetleyemedikleri için süreyi uzat›yorlar. Bu yerlerde 3 y›lda pek bir fley ö¤renemezler bari 5
y›l kals›nlar mant›¤› bu.” (U)
“Bizdeki at›l rotasyonlar de¤iflmeli... art› 6 ayl›k yan dal rotasyonlar› olabilmeli ve bu
rotasyonlar›n ihtisasa say›lmas› gerekli.” (fi/AB)
b) Yürütülmekte olan uzmanl›k e¤itiminin güçlü yönleri
Halen ‹stanbul hastanelerinde yürütülmekte olan çocuk sa¤l›¤› ve hastal›klar› uzmanl›k e¤itiminin en güçlü yan› hem Üniversite hem de Sa¤l›k Bakanl›¤› Araflt›rma E¤itim
Uygulama Hastanelerine baflvuran kalabal›k hasta say›s› ve özellikle de bu kurumlara
baflvuran hastalar›n ço¤unun sosyal güvencesinin varl›¤› olarak nitelendi. Bu nedenle
asistanlar ve e¤iticiler, hekimlerin h›zla hastayla karfl›laflmay› ö¤rendiklerini belirtiler. Ancak ›srarla alt› çizilen konu, bu yo¤un karfl›laflmalar›n bir e¤itim olabilmesi için asistan123
lar›n hizmet sunarken yaln›z kalmamalar›, sürekli geri bildirim almalar›, uzmanlara dan›flma ve onlar› izleme f›rsatlar›n›n olmas› gerekti¤i idi. Aksi takdirde bu karfl›laflmalar›n
birer e¤itim de¤il sadece hizmet sunumu olarak kabul edilmesi gere¤i vurguland›. E¤itim
s›ras›nda yan dallar›n varl›¤› asistanlar›n bilgi ve beceri gelifltirebilmesi için özellikle uzmanlar ve asistanlar taraf›ndan önemli bir koflul olarak de¤erlendirilirken özellikle fleflerin genel pediyatrist yetifltirmek yönündeki e¤ilimleri belirgindi. Hastanelerin düzenlemekte oldu¤u ve kurumlar aras› e¤itici kat›l›m› ile yürütülen e¤itim toplant›lar› da önemli bulunmaktayd›.
“Vaka say›s› çok fazla bunlar›n içinde de her çeflit hastal›¤› görmek mümkün. Ayr›ca
tüm hastalar›n sosyal güvencesinin olmas› büyük rahatl›k baz› fleyleri hiç düflünmüyorsun.” (U)
“Her yan dal›n uzman›n›n olmas› çok önemliydi. Onlarla tart›fl›p, konuflabiliyoruz. Hasta say›s› çok fazla bu da prati¤imizi çok gelifltiriyor. Kad›n Do¤um ile beraber olmam›z
bence çok önemli. Çünkü ben iyi bir YD bilgisi almam›z gerekti¤ine inan›yorum. Ayr›ca
YD yo¤un bak›m›n› da biliyoruz. Sepsisde ne yapaca¤›m› biliyorum. Becerilerimiz iyi gelifliyor, çok pratik yapma flans›m›z var.” (A)
“Yani asistanlar yaln›z de¤ildir. Çok hasta gelir ama dan›flabilirler. Enfeksiyon, allerji,
immünoloji yan dallar› da var.” (fi/AB)
“Bizim bol say›da genel pediyatristimizin olmas› çok önemli. Biz hekimlerin Türkiye’ye
uygun yetiflmesini istiyoruz. Bu nedenle bolca genel pediyatrist görmeleri önemli. Ayr›ca
buraya baflvuran çok say›daki hastan›n iflinin görülmesi içinde genel padiyatri uzmanlar›
gerekli. Yan dal uzmanlar›m›z›n da olmas› güçlü yanlar›m›z.” (fi/AB)
“Ayr›ca poliklinikde uzmanlar durur bu nedenle çok iyi bir e¤itim ald›¤›m›z› düflünüyorum. Ayr›ca hastanede çok say›da yan dal uzman› da var. Uzmanl›klar›n›n ilgilendirdi¤i konularda da onlara dan›fl›l›yor. Tabii ki kiflisel özellikler e¤itimde baz› insanlar için
avantaj sa¤l›yor. Sormak ve bilginin peflinden koflmak laz›m.” (U)
“Asistan e¤itim seminerleri çok önemli. Baflka hastanelerden de konuflmac›lar geliyor.
Bir de kendi servisleri aras›nda rotasyonlar yap›lmas›…“ (A)
”En çok farkl› hastal›k popülasyonu geldi¤i ve referans merkezi oldu¤u için eee baflka
hastanelerde çözüme kavuflturulmayan enterasan vakalar› gördü¤ümü düflünüyorum.
Bir de normal poliklinikte de standart 1. veya 2. basmak sa¤l›k kurumlar›nda görebilece¤imiz hastalar› gördü¤ümüz için hasta çeflitlili¤inin iyi oldu¤unu düflünüyorum. Ve dedi¤im gibi d›flar›da çok iyi tedavi edilemeyen vakalar›n da uzun süreli izlemini görme imkan› oluyor.” (A)
124
c) Yürütülmekte olan uzmanl›k e¤itiminin zay›f yönleri
E¤itim hastanelerine baflvuran hasta say›s›n›n yüksek oluflu üstteki bölümde bir avantaj olarak tan›mlanmakla beraber ayn› kat›l›mc›lar taraf›ndan bundan duyulan s›k›nt› da
s›kça dile getirilmifltir. Hizmet yükünün afl›r› yo¤un oluflu nedeniyle teorik e¤itime f›rsat
bulunamad›¤›, araflt›rma planlama konusunun ise hiç gündeme giremedi¤inden yak›n›lmaktad›r. Üniversite hastanelerinde çok spesifik olgular›n görülüyor olmas› asistan e¤itimi için bir dezavantaj olarak ifade edilmifltir. E¤itim konusunda karfl›lafl›lan güçlükler ve
zay›f yanlar özellikle uzman ve asistanlar taraf›ndan dile getirilmifltir. Kurumlar›n organizasyonundaki eksikler, öncelikli olarak e¤itim vermeye de¤il hizmet sunmaya yönelik
olarak planlanm›fl olmalar›, Sa¤l›k Bakanl›¤› Hastanelerinin e¤itici kadrolardaki eksikleri, çok disiplinli çal›flma al›flkanl›¤›n›n olmamas›, birinci basamak kurumlar ve hekimler
ile iletiflimlerinin olmamas› nedeniyle bu kurumlara yabanc› olmalar› ve çok önemli bir
s›k›nt› olarak da uzmanl›k müfredat›n›n bulunmamas›; e¤itimde hedeflerin bulan›k, standartlar›n belirsiz, rotasyonlar›n keyfi olmas›na yol açmaktad›r.
“Daha önce de söyledi¤im bir fley var, baz› bölümlerin burada olmamas›... Biz çok disiplinin bir arada çal›flmas› nas›l olur bilmiyoruz. Onu bofl verdim baz› disiplinlerin pediyatrik hastaya bak›fl› nas›ld›r onu bile bilmiyoruz. BT yok, bronkoskopi yok...” (U)
“E¤itici s›fat› olan özelli¤i olan insanlardan bahsediyorum. Bu iflin de bir tekni¤i var flef
olan herkes e¤iticili¤i bilmiyor ki…” (U)
“Ayr›ca burada multidisipliner çal›flma da yok. Çünkü pek çok disiplin yok ki... Baz›lar› da var ama e¤itim yetkisi yok. O zaman oraya da asistan yollayam›yoruz.” (fi/AB)
“Mesela rotasyon olsayd›, en az›ndan çocuk ruh sa¤l›¤› vs. gibi. Bunlar teorik olarak
var. Pratik olarak yok. O yüzden baz› konularda mesela kulak- burun- bo¤az olabilirdi,
fley olabilirdi, k›sa bir çocuk cerrahisi olabilirdi veya çocuk ruh sa¤l›¤› olabilirdi. En az›ndan kendimiz tedavi etmesek bile nas›l yaklafl›ld›¤›n› görmek aç›s›ndan...”(A)
“Bence lüzumsuz olan 6 ayl›k bir rotayon var o da ç›kar›l›p baflka türlü de¤erlenirilirse süre yeterli.”(A)
“Biz de her hafta nöbet tutar›z. Eee, yetiyor bir süre sonra. ‹nsan yoruluyor. Ertesi günkü iflleri de yapman›z bekleniyor. E¤itime vakit mi var? Kendim için bile ortaya bir soru
ç›karmaya korkuyorum. Vaktim geçecek diye.” (U)
“Bir de servisler aras›nda bir standart yok. Baz›lar› e¤itim ve bilgi aç›s›ndan geliflmeye
çok dikkat ediyor. Baz›s›nda ne yapsan kabul…Bu durum asistanken de zor. Uzmanken
daha da zor...Yani flunu söylemek istedim. Asistanken bir serviste baflka, di¤er serviste
baflka bir ekole, asl›nda ekol falan de¤il kaprise al›fl›yorsun. Hangisini örnek alacaks›n?
125
Bir yapt›r›m da yok. Daha al›flkanl›k oluflmadan haydiiii servis de¤iflikli¤i.” (U)
“Tabii yine de iyi bir fley servis de¤iflikli¤i olmas›. Bizde ihtisas boyunca tüm bölümlerde gezer asistanlar. Uzmanken ise ayn› serviste çak›l› kal›rs›n e¤er bir fley alam›yorsan
tek seçenek istifa yani.” (U)
“Bir kere bizim gibi hastanelerin ifl yükü azalt›lmal›, hasta say›s› mutlaka azalt›lmal›. O
kadar çok ›v›r-z›v›r meseleler buraya kadar geliyor ki. Birinci basamak hastaneleri kurulmal›. Hastaneleri diyorum çünkü tek bir doktorun sorunlar› çözemeyece¤ini görüyoruz.
E, bu sorunlar çözülsün de istiyorsak daha çok hastane gibi imkanlar› olan birinci basamak yerler kurulmal›. Böylece e¤itim hastanelerine gelen hasta say›s› azal›r.” (U)
“En önemlisi fizik flartlar ve yo¤un hasta baflvurusu. Bu ikisi yüzünden nöbet say›m›z
çok fazla, dinlenme imkan›m›z yok, bilimsel çal›flma yapma zaman›m›z yok, zaten bize yol
gösterecek hocalar›n da zaman› yok, internet ulafl›m›m›z s›n›rl›, elektronik aboneli¤imiz
yok,. Branfl hastanesi olmam›z›n dezavantajlar› da var. Örne¤in nöroflirürji yok ya da çocuk psikiyatrisi yok. Oysa hematoloji, onkoloji servisimiz var.“ (A)
“Birinci basamakta yap›lacaklardan yap›lmas› gerekenlerden ve oran›n nas›l çal›flt›¤›ndan habersiziz.” (A)
“Genel pediyatri amac›yla yan dal› olmayan hastanelerden birine 3 ayl›k rotasyona gitse
asistanlar›m›z… Gidip de yan dal uzman› olmad›¤› zaman neler yap›labiliyor, nereye kadar
insan s›n›rlar›n› zorlamal›, yan dalc›ya ulaflmak için neler yapmal› diye bir görseler…”(U)
“Herkes flu kadar bilmelidir diye bir alt çizgi belirtilmemifl asl›nda. Ama sen ne kadar
merak edersen o kadar ö¤reniyorsun.”(A)
“Baflka yerleri bilmem ama bu taraf için konuflursak üniversitede bazen çok spesifik fleyler eee, anlat›l›yor veya ö¤retiliyor bunlar›n ö¤retilmesine gerek yok bence. Halk›n temel
sorunlar›na daha do¤rusu pediyatrik hastalar›n temel sorunlar›na cevap bulmas› yeterli
bence.” (A)
“Hizmetten araflt›rmaya öyle az zaman kal›yor ki yollad›¤›m›z abstraktlar›n ancak 1 bilemedin 2’sini yaz›ya çevirebiliyoruz. Elim çal›flmalar› yazmaya varm›yor di¤er ifllerden
ona s›ra gelmiyor. Asistanlara baz› hiç yard›mc› olamad›¤›m›z konular var. Araflt›rma nas›l yap›l›r, özlük haklar› nelerdir, sa¤l›k idaresi konusunda bilmeleri gerekenler. Bunlar
topluca bir kursla verilse. Hepsi s›rayla gitse. Böyle ortak bir e¤itim de yap›labilir.” (fi/AB)
“…Diyelim ki belki bir k›sm› s›rf hastanede çal›flacak hastane pediyatristi gibi…fiimdi bütün bu özel hastanelerin aç›lmas› vesaireyle maddi durum da de¤iflti. Dolay›s›yla buras›
art›k hakikaten tersiyel bak›m veren bir hastane. Dolay›s›yla asistan e¤itiminin ayn› zaman da t›p e¤itiminin sadece üniversite de olmas›na imkan yok. Dolay›s›yla üniversitenin
126
avantaj› olan o fley, hasta hani belki çok çeflitlilik hasta falan bizde giderek daha bir zor
hasta fleklinde daral›yor.” (fi/AB)
3. Afiliasyon Hakk›nda Bilinenler, Denemeler ve Düflünceler
Kat›l›mc› hekimlerin ço¤unlu¤u, birbiri ile afiliye olan kurumlar biliyor musunuz? sorusuna örnekler verebildiler ve bu örneklerin tamam› olumlu olarak alg›lanmaktayd›. Yine kat›l›mc›lar›n ço¤u, araflt›rmac›lar taraf›ndan yap›lan ““Farkl› kurumlar›n e¤itim niteliklerini birbirine benzetebilmek amac›yla insan gücü, teknoloji, yerleflim alan› ve ifl yükünde al›fl verifl sa¤layarak bilgi ve deneyimin paylafl›lmas›n›n sa¤lanmas›na e¤itimde afiliasyon denilmektedir.” tan›m›na kat›ld›lar. Ancak baz› kat›l›mc›lar taraf›ndan afiliasyonun sadece Üniversitelere yap›lacak rotasyonlar olarak kabul edildi¤i de belirtildi. Türkiye’de sürdürülmekte olan uzmanl›k e¤itiminin eksik ya da yetersiz taraflar›n›n güçlendirilmesi için afiliasyon yapman›n uygun bir seçenek oldu¤u tüm kat›l›mc›lar taraf›ndan kabul edildi. Ancak bunun gerçekleflebilece¤ine dair kayg›lar› vard›. Bunun yan›nda afiliasyonun, yeni bir kaynak oluflturulmadan yap›labilecek bir iyilefltirme oldu¤u ifade edildi.
Afiliasyon, yani e¤itimde iflbirli¤inin asl›nda Türkiye gibi ekonomik kaynaklar› s›n›rl› ülkeler için çok önemli bir seçenek oldu¤u ancak ayn› kurum içinde bile iflbirli¤ini yürütemeyen servislerin olmas›, taraflar›n fleffaf, objektif ve iyi düzenlenmifl kurallara gereksinimi oldu¤unu ortaya koydu.
“Afiliasyon mu? Evet. Tabii. Önce hastaneler kendi içlerinde afiliye olabilmeli. Yani biz
kendi içimizde pek çok servis bir arada çal›flabiliyor muyuz? Rotasyonlar› rahatça düzenleyebiliyor muyuz? Önce kendi hastanelerimiz içinde paylafl›m ne kadar onu artt›ral›m.
Düzenleme yapmak laz›m tabii.” (fi/AB)
“Evet yap›labilir tabii. Örne¤in ben 1 y›l›m› üniversitede geçirmeliyim. Onlar da burada. Yer de¤ifl tokuflu gibi bir fley hepimiz için çok iyi olur.” (A)
“Bizim kurumumuzda iflbirli¤i ad›na bir fley yok.” (U)
“Baflasistanlar da asistanlar da bir araya gelerek birbirinden çok fley ö¤reniyor. Bu nedenle bir araya geldi¤imiz toplant›lar hastane içi olsun hastaneler aras› olsun artt›r›lmal› ama e¤itici say›s› da artmal›.” (U)
“Ben zaten eksik olan taraflar› baflka yerlerde baz› arkadafllar›m var ya da doçent falan
tan›d›klar›m var onlarla görüflerek, konuflarak tamamlayabiliyorum.” (A)
“Buradakiler yerine d›flar›dan okuduklar›m›z›, bildiklerimizi de¤erlendirecek ve bizi
yönlendirecek birisi olsun isterdim. Üniversiteden birisi…Cerrahpafla ya da Marmara Üniversitesi’ne hasta dan›flmak çok iyi olur.” (A)
“Kurumlar aras› iflbirli¤i istenirse yap›l›yor tabii. Örne¤in, biz Eylül-May›s boyunca çar127
flamba toplant›lar› yap›yoruz. Bunlar›n 2/3’ünde d›flar›dan ö¤retim üyesi davetlidir.”
(fi/AB)
“Ortak vaka toplant›lar›, acil olgu sunumlar›, tart›flmalar yap›lmal›. Bunlar samimi ortamlarda yap›lmal›. Cevab› bilinen fleyler tart›fl›ld›¤›nda aldatmaca gibi oluyor. Güven ortam› olursa herkes kendini açabilir. Hizmet içinde ö¤renme diye de bir fley var. Tutumlar
böyle ö¤renilebilir. Yani bizim uzmanlar› izleyecek f›rsat›m›z da olmal›.” (A)
“Bir de elektif zorunlulu¤u konulsa baz› yerlere rotasyonla gidilmesini kolaylaflt›r›r.
Ben olsam kendi kurumumda olmayan bir yere gitmek isterim. Böylece birçok kurum
aras›nda gidifl gelifl talepleri artacak ve ifllerin düzenlenmesi h›zlanacakt›r.” (A)
“Biz bir ara Heybeliada’ya hastaneye götürüyorduk ö¤rencilerimizi. Ama sonradan tafl›ma olanaklar›n› bulamay›nca bunu ö¤renciye teklif edemez olduk.” (fi/AB)
“Ama bizim hastanenin koflullar› böyle oldukça çözülemez bu…Ben bir de ne düflünüyorum. Ama onu yapam›yoruz iflte… Üniversitelerde d›fl rotasyon için flartlar daha zor san›r›m. Genel pediyatri amac›yla yan dal› olmayan hastanelerden birine 3 ayl›k rotasyona
gitse asistanlar›m›z. Gidip de yan dal uzman› olmad›¤› zaman neler yap›labiliyor, nereye
kadar insan s›n›rlar›n› zorlamal›, yan dalc›ya ulaflmak için neler yapmal› diye bir görseler…” (U)
“Bir zamanlar bizde yo¤un bak›m yokken bizden uzmanlar Çapa’ya gitmiflti. Bize Haydarpafla’dan hasta yollarlar yan›nda da asistan› gelir izler, dinler, anlat›r, bronkoskopisine girer, takip eder.” (U)
“Yok. Asistan düzeyinde afiliasyon yok. Zaten bunun için flefin onay› laz›m. Ama olabilir.” (A)
“Bir dönem bizim hastane tamirdeyken asistanlar bizde olmayan bölümlere baflka hastanelere gitmifller keflke yine olsa…Benim kardiyoloji hastas› de¤erlendirme taraf›m çok
zay›f yani. Bilemiyorum. Keflke böyle bir flans›m olsa. Keflke olsa…” (A)
“Gayet güzel bir fley olur. Olamama nedenleri var herhalde…” (U)
“Zeynep Kamil gibi komple e¤itim hastanelerinde olanlara da akademik yükselme olana¤› sa¤lans›n. Onlar da sadece Üniversitelerde yap›labilecek baz› e¤itim faaliyetlerini tamamlamak üzere Üniversitelere Anadolu da dahil gitsin rotasyonla, sonra gelsin kendi
hastanesine faydal› olsun. Nas›l olsa bu hastanede çal›flacak bari daha motive çal›fls›n. Bizim de onlardan beklentimiz yüksek olsun.” (fi/AB)
“Hiçbir iflbirli¤i var m›? E¤itim aç›s›ndan yok. Bizim rotasyonlar iflbirli¤i say›labilir mi?
Bu kurumsal de¤il, kiflisel iflbirli¤i. Asistan e¤itim ald› gitti, buran›n e¤itimine hiçbir faydas› yok. B›rak›n onu, klinikler aras› iflbirli¤i bile yok. Birbirlerinden haberleri yok, bir128
birlerini çekifltiriyorlar. Herkes kendisi için bir fleyler yapmaya çal›fl›yor ama ölçütleri
yok.” (U)
“Buras› e¤itim hastanesi ama biraz hizmet beklenen bir e¤itim hastanesi. Yurt d›fl›nda
bu afiliyasyon oturmufl durumda birçok yerde, asistan bafllad›¤› yerde ihtisas› bitirmiyor.
Bizde de böyle olabilir.” (fi/AB)
“Mecburi hizmet için Samatya SSK hastanesinde görevlendirildim. Bunun biraz faydas› oldu¤unu düflünüyorum çünkü koflullar› bizimkinden farkl› bir hastane örne¤in.” (U)
”Mesela rotasyon olsayd›, en az›ndan çocuk ruh sa¤l›¤› vs. gibi. Teorik olarak var. Pratik olarak yok. O yüzden baz› konularda mesela kulak- burun- bo¤az olabilirdi, fley olabilirdi, k›sa bi çocuk cerrahisi olabilirdi veya çocuk ruh sa¤l›¤› olabilirdi. En az›ndan kendimiz tedavi etmesek bile nas›l yaklafl›ld›¤›n› görmek aç›s›ndan. Eee, önce rotasyon için
‹sveç’e gitmifltim ben. Orada birden fazla kurumda, e¤itim süresi boyunca 3 hastanede
falan e¤itim veriliyor. O nedenle daha iyi bence. Çünkü hem hasta potansiyeli olarak hem
de fiziksel imkanlar› farkl› olan kurulufllarla çal›flabiliyolar.” (A)
”Afiliyasyonda kardefl olunmal›. Üniversiteler devlet hastanelerini yutmaya çal›flmamal›. Bölüflümcü olmal›. Birlikte ifl yapal›m.” (fi/AB)
“Afiliasyon tan›m›na 100% kat›l›yorum. Üniversiteler buna ne kadar kat›l›yorlar, bilmiyorum…E¤itimde iflbirli¤i yap›lmas›nda uzmanl›k derneklerinin ve Üniversitelerin belirleyici olmalar› laz›m. Afiliasyonu do¤ru anlam›fl›m. Kesinlikle gerekli! Yak›n olmak, karfl›l›kl› birbirlerinin sorunlar›ndan haberdar olmak, karfl›l›kl› ayn› masada oturup, hangi
noktalarda iflbirli¤i yap›lmas› gerekti¤ini birlikte karar verecekler. Yoksa flefler ”buras›
benim klini¤im” deyip kimseye kar›flt›rmaz.” (U)
4. Afiliasyonun Gerçeklefltirilmesi Önündeki Engeller
Kurumlar aras› iflbirli¤i olarak tan›mlad›¤›m›z afiliasyonun gerçekleflmesi önündeki engeller soruldu¤unda kat›l›mc›lar, hangi kurum ya da e¤itim düzeyinden olursa olsun bu
konuda yasal düzenlemelerin yap›lmas› gere¤ini vurgulam›flt›r. Yasal olarak afiliasyonun
uzmanl›k e¤itiminin bir parças› olabilece¤i kabul edildikten sonra bu de¤ifl-tokufllar›n
hangi koflullar alt›nda geliflebilece¤i, nas›l denetlenece¤i, hangi durumlarda geçerli ve nas›l s›nanaca¤›n›n da belirlenece¤ini umut etmektedirler. Böylece kurumlar aras› e¤itim
uygulamalar›n kiflilere ve fleflere özgü haklar olmaktan kurtulabilece¤i belirtilmifltir.
Araflt›rmaya kat›lan hekimlerin ço¤u, s›ralana tüm planlama ve düzenleme ifllemlerinin
çok önemli oldu¤unu ama kurumlar aras› iflbirli¤i kavram›n›n Türkiye için yeni olmas›
nedeniyle çal›flmalar›n zorlu olaca¤› düflüncesiyle yetkili organlar›n bu çal›flmalar› yapmaktan kaç›nacaklar›n› düflünmektedir. Di¤er engeller, motivasyonunu kaybetmifl olan
uzmanlar ve çal›flma düzenlerinin yeniden yap›lanmas›na direnç gösterecek flefler olarak
129
görülmektedir.
a) Yasal ve idari düzenlemelerin eksik oluflu
E¤itimin her düzeyinde yer alan hekimler taraf›ndan, afiliasyonun gerçekleflebilmesi
için her fleyden önce yasal düzenlemeler flart koflulmufltur. Kurumlar›n da afiliye olabilmek için önce bir tak›m iç düzenlemeler yapmas› gerekti¤i belirtilmifltir. Bundan sonra
da yap›lanlar›n aç›k bir dille uygulay›c›lara iletilmesi, iletiflimin fleffaf olmas› istenmifltir.
Bunlar›n yap›lmamas› halinde afiliasyonun gerçekleflmesinin olanaks›z oldu¤u ifade edilmifltir.
“Afiliasyon eflit e¤itim olanaklar› sa¤layan bir sistem. Birçok farkl› yerdeki daha iyi yetiflmifl mesela diyelim buran›n bilmem nesi çok iyi iken baflka bir yerin bilmem nesinin
çok iyisinden her iki taraf›n da faydalanmas›n› sa¤layan bir sistem bu asl›nda. Tepeden
organizasyon isteyen bir fley. Bunu Türk Tabipleri Birli¤i yapabilir, Sa¤l›k Bakanl›¤›n›n
çok yapabilece¤ini zannetmiyorum ama…Çünkü biliyorsunuz üniversiteler Sa¤l›k Bakanl›¤›na çok direk ba¤l› de¤il. Ama üniversiteleri zaten e¤itimin d›fl›nda tutmak da çok zor
bir fley.” (U)
“Önce hastaneler kendi içlerinde afiliye olabilmeli. Yani biz kendi içimizde pek çok servis bir arada çal›flabiliyor muyuz? Rotasyonlar› rahatça düzenleyebiliyor muyuz? Önce
kendi hastanelerimiz içinde paylafl›m ne kadar onu artt›ral›m. Düzenleme yapmak laz›m
tabii.”(fi/AB)
“Bir de flu servislerin bir standart›n›n olmay›fl›. Ayn› hastanede bile hepsinde ayr› hava
var. Ama bu düzeltilemeyecek bir fley de¤il.” (U)
“Ama devlet hastaneleri için bunun resmi olarak da kabul edilmesi laz›m. Yoksa bu kadar ifl yükü aras›nda kimse ona da vakit ay›rmaz hiç bir yapt›r›m› olmayan bir fley iflleyemez. Yani kurumlaflmak çok önemli. Takip için...” (fi/AB)
“Bunlar yeni ifller, yeniden emek ve bilgi gerekecek, yeni bir sistem, yeni biriyle u¤raflmak gerekecek diye alg›lan›yordur, zor geliyordur.” (A)
“Bir kere bu konudaki komünikasyon eksik.” (fi/AB)
“Olsa keflke derim. Ama bürokratik engeller yok mu? Bürokratik prosedürler kolaylaflt›r›labilir. Örne¤in: yurtd›fl›na gidenler oradan acceptance al›nca buradaki sürelerine say›lma flanslar› kolaylafl›yor. Türkiye’de nas›l oluyor bilmiyorum. Biz Türkiye içinde bir
baflka yere rotasyona gidebilir miyiz? Bunun koflullar› nelerdir? Neleri evrak olarak getirmem laz›m hiç bilmiyorum.” (A)
“Bütün hastanelerin e¤itim hastanesi olarak kabul edilmesi. Birbirimizin hastalar›ndan,
teknolojisinden yararlanal›m istiyorum. Örne¤in Paflabahçede bulunan bir pediyatrik gö130
¤üs hastal›klar› hastanesi var ama bu bölüm o hastalara yard›m edemiyor. Sa¤l›k sistemi
bana sen asistanlar›na e¤itim vermek için flu hastaneleri kullanabilirsin dese o zaman ben
de kurumlar aras›nda iflbirli¤i için f›rsat arayabilece¤im.” (fi/AB)
“Hiçbirisi kiflisel müdahaleler ile yürürlü¤e konulamaz. Bunu bir sa¤l›k politikas› haline gelmesi gerekiyor. Bunlar›n Sa¤l›k Bakanl›¤› taraf›ndan benimsenmesi laz›m. Sistemde düzenleme olmad›¤› için bu yap›lam›yor. Sistem sorunu, bireysel çözümler (klinik flefi, sa¤l›k müdürlü¤ü vb.) ile ifllemez.” (A)
“Kurumsallaflsa daha iyi olacak. O zaman üniversiteler ve e¤itim ve araflt›rma hastaneleri olanaklar›n› paylaflabiliriler.” (fi/AB)
“‹lk önce bir akla gelmesi gerek. Sonrada basamak basamak devlet politikas› haline gelmesi , sa¤l›k politikas› olarak yerleflmesi gerek. Politika haline getirilmesi gerek.” (fi/AB)
“Belli yan dal hastaneleri olmal› bölge bazl›. Bunlara herkes asistan gönderebilmeli. Sadece insan gücü ile de olmuyor, teknik alt yap› da sa¤lanmal›. Yasal dayanak yok. fiu an
ifller karfl›l›kl› iyi niyet olarak yürüyor.” (fi/AB)
“Afilasyon için en önemli engel herhalde bizim bu çok bürokratik yap›m›z. Kat› memuriyet yap›s›. Kesinlikle sözleflmeli eleman olmas› gerekiyor. Daha esnek olmas› gerekiyor
afilasyon için. Yani ben flimdi bir yerde diyelim ki fluradaki devlet hastanesinde bir faydam dokunabilir. Bana öyle bir flans verseler Ben 3 saatimi bu gün ‹ngiltere’de vard›. Ayda bir gideyim, oran›n hastalar›n› göreyiim diye örne¤in. Bu da afilasyonun bir parças›.
Asl›nda bu yasal olarak tabiiki bunu yapabilicem ee mesela tabiiki o 3 saati kötüye kullanmicam. Dolay›s›yle öyle bir sistem olmas› laz›m ki bi flekilde de kendi kendini denetleyecek sistem ki hani bofla geçmesin ve bir fley ortaya ç›ks›n diye. Onun için o yap› çok
kötü bizde çok hantal bir yap› var. Herkes bir yerde olmak zorunda¸baflka birfley yapam›yor.” (fi/AB)
“Belki bir e¤itim yapabiliriz önce. Bu anlat›lacak insanlara. Neden gerekli oldu¤u… Ondan sonra kurumlar›n alt yap›lar›n› belirlememiz gerek ve e¤iticilerin düzeyini, o yerlerin
olanaklar›n›, tekniklerini de¤erlendirece¤iz ki ne yapabiliriz ifl birli¤i içinde görelim diye.” (fi/AB)
“Kurumlar aras› s›rf diyalogla olacak bir fley de¤il bu. Daha üst düzeyde bunun konuflulup anlafl›lmas›, zorunlu olmas› gerekiyor herhalde.Zorunlu olmadan ben bir fley olaca¤›na inanm›yorum.” (fi/AB)
“‹fller daha kötüye gidiyor. Yani daha bir kutuplaflma oluyor. Halbuki bunda bütün üniversitelerin, sa¤l›k bakanl›¤› hastanelerinin, ana çocuk sa¤l›klar›n›n hepsiyle iyi çok iyi
bir iletiflimleri olmas› laz›m.” (fi/AB)
131
“Niye olmuyor? Organizasyon yok. Yani tek kelimeyle organizasyon yok. Yani ayn› üniversite çat›s› alt›nda Cerrahpafla, Çapa bile bunu yapam›yorsa…” (U)
”Bu kapris de¤il de ak›lc›l›k m›d›r?... Yani para harcas›nlar demiyorum ama var olan düzen de bozuldu. E¤itim politikas› aç›k olsun.” (U)
b) E¤itim ve de¤erlendirmede standartlar›n belirlenmemifl olmas›
E¤itimde kurumlar aras› iflbirli¤inin olabilmesi ve süreklilik kazanabilmesi için afiliasyon program›n›n detayl› olarak yap›land›r›lmas›na gereksinim duyulmaktad›r. Aksi takdirde kat›l›mc›lar›n her biri bu e¤itimin yararl› olup olmayaca¤› konusunda kuflkular› olaca¤›n› belirtmifltir. De¤erlendirme ve denetlemelerin de her iki kurum taraf›ndan karfl›l›kl›
olarak yap›lmas› hatta hakem bir baflka kurulufl taraf›ndan yap›lmas› önerilmifltir.
“Ama rotasyona gitmek için uzmanl›k müfredat› müsait de¤il yönetmelikler uygun olmay›nca flefler de çekimser kal›yor, zaten u¤raflmak da istemiyorsa tamam ifl bitiyor.”(A)
“Ama bunlar Tababet Uzmanl›k tüzü¤üne de konmal›. Orada olacak. Olmazsa ve bir
malpraktis olursa o zaman sorumlu kim olacak diye düflünmemeliyiz iflte. Ka¤›t üstünde
e¤itim verme yetkisi olmayan kurum olunca asistan›n orada e¤itim yapmas› kanunsuz asl›nda. Orada uzman da olsa yan›na asistan yollayamay›z. Biz kendili¤imizden baz› fleyleri istesek de yapamay›z.” (fi/AB)
“Bir de elektif zorunlulu¤u konulsa baz› yerlere rotasyonla gidilmesini kolaylaflt›r›r.
Ben olsam kendi kurumumda olmayan bir yere gitmek isterim. Böylece bir çok kurum
aras›nda gidifl gelifl talepleri artacak ve ifllerin düzenlenmesi h›zlanacakt›r.”(A)
“Baflka kurumlarda asistanlar› kontrol edemem ve bofla vakit geçirirler diye korkuyorum. Yani ben burada ne yapt›klar›n› hiç olmazsa kontrol ediyorum…” (fi/AB)
“Hastane idaresinin de onay› olmas› laz›m. Ben kendi kendime bunlara karar verip yollarsam sonra da flikayet olursa bununla bafla ç›k›lamaz hal al›r. Takip kriterleri oluflturulursa gitti, ne yapt›, ne ö¤rendi, diye ö¤renebilirim. Bafl›bofl kalmam›fl oldu¤una inanm›fl
olurum.” (fi/AB)
“Tabii bu iflin mutlaka hocalar›m›z›n yak›n denetimi, gözetimi alt›nda olmas› laz›m. Hoca bafl›nda olmazsa e¤itimin bir anlam› olmuyor. Yani hoca taraf›ndan yapt›klar›n de¤erlendirilirse e¤itime dönüflüyor.” (A)
“De¤erlendirme için de 3’lü puanlama sistemi olsa yani hem afiliye olan kifli, hem afiliye olan her iki kurum de¤erlendirme yapsa böylece her taraftan bu ifl yararl› olmufl mu
diye anlafl›l›r. Hat›r, gönül, arkadafll›k, keyfiyet falan kalmaz. Mesela iflten kaçmak için bir
tan›d›¤› vard›r onun yan›na rotasyona gitmesi olmaz asistan›n.” (U)
132
“Bir kere deklare edilen bir fley olmal› flunlar yap›lacak, yap›labilir falan denmeli yoksa
flefler bu ifli yukardan söylenmeden yapmaz. Yapm›yorlar iflte…” (A)
“E¤itim program›n› yap, e¤itim kurumlar› için standartlar› koy bunlar› tebli¤ et sonra
gelecek flikayetler do¤rultusunda kurumlardan ne bekleyece¤in somut olarak iflte önünde. Ona göre de¤erlendir. Biz de ne yapaca¤›m›z› nereden ne yard›m isteyebilece¤imizi
bilelim.” (fi)
“Eskiden yetiflen uzmanlardan beklenen ve bugün beklenenler çok farkl›. Standardizasyon sadece e¤itimde kaliteyi yükseltmez, haks›zl›klar› da önler. Çok insan ziyan oluyor,
kalpler ve flevkler k›r›l›yor. Toplumsal hastal›¤›m›z standardizasyon eksikli¤i.” (U)
“Üniversiteler taraf›ndan devlet hastanesini benim e¤itim hastanem haline getiririm
denmesi laz›m. Ben isterim üniversite ile iflbirli¤i içerisinde bir e¤itim ve araflt›rma hastanesinde olmak. Ama bir anlamda buran›n otonomisi olmas› laz›m. Özerk olmas› laz›m.
Uzaktan e¤itim yönetilmez.” (U)
“Ne oldu, ne ö¤rendi, bilmiyoruz. Klinikler olarak o kifliden faydalanm›yoruz, geldi¤inde bir katk› sa¤lam›yor. S›nav yok, standardizasyon yok.” (U)
“Uzman olman›z için sizin bu afiliasyondan kesinlikle 50 puan alman›z gerekir. E¤er
50 puan almazsan›z s›nava giremezsiniz veya yetiflmifl say›lmazs›n›z denir ve asistanlara
da bunlara girmek için belli zamanlar tan›nd›¤› zaman otomatikman asistanlar bunlara
gidecekler ve gireceklerdir. Ama sizin bu puanlarla bir yerden bir yere kariyerinizi artt›rma imkan› olmad›ktan sonra bunlar belli bir zaman sonra sönüp gidiyorlar. O nedenle
böyle bir sistem fitbekli bir sistem yapmal›.” (U)
“Daha yap›laflt›r›labilir, beceri rehberleri haz›rlanabilir. Bunlar›n bir merkezden yap›l›yor olmas›, mezuniyet sonras› e¤itiminin özet olarak tabii ki kurumlar aras›nda efl olmas› laz›m, standart olmas› laz›m eeee, ve denetlenmesi gerekiyor. Çok önemli kredilendirilmesi, denetlenmesi. Bunun kesinlikle olmas› gerekiyor. A kiflisiyle B kiflisi de¤il, onlar›
yetifltiren kurumlar önemli. Dolay›s›yla o kurumlar›n da standardizasyonu sa¤lanm›fl olacak, bilgi paylafl›m› sa¤lanm›fl olacak. Onun d›fl›nda çok iyi hedeflerin belirlenmesi gerekiyor, iflte e¤itim standartlar›n›n. Yani afilasyonun karfl›s›ndaki bir engel de bu. Bizim zaman›m›zda da vard›. Belki hat›rlars›n›z. Süleymaniye’ye giderdik kad›n do¤uma. Hadi
kimse kaç do¤um yapt›n, ne yapmad›n ne yapman gerekli öyle bir fley söz konusu olmazd›.” (fi/AB)
“Afiliasyon iyi, çok iyi ama buna karar verilirken ne olmufltur bilinmez. Aralarda bilgilendirme de yok. Geliflmeler, çal›flmalar aç›k konuflulmuyor.” (U)
c) Motivasyon eksikli¤i
133
Özellikle e¤itimden sorumlu uzman kadrolar›n kendi e¤itimleri ve akademik geliflimleri ile ilgili ilgilerini kaybetmekte olduklar› ifade edilmifltir. Bu kadrolar hem kendi e¤itimleriile ilgili umutlar›n› kaybederken asistanlara da onlara kurumlar aras› iflbirli¤i olanaklar›n›n bulunmad›¤›na dair olumsuz örnek oluflturmaktad›r.
“E¤er yan dal da yapamazsam ne olaca¤›m? O zaman burada iflim ne? Ama baz› hocalar yan dala gidifllere kolayl›k yapm›yorlar. Benim de, genel pediyatri için bir motivasyonum yok ki.”(U)
“Ben bunu gerekli gördü¤üm için yapt›m. Yine yapar›m. Ama ufukta bana da bir ›fl›k
görünsün.”(U)
“Yani e¤itim hastanesinde yan dalc›lar flart. Zaten baflka bir motivasyon yok ki.” (U)
“Bence her fleyden önce e¤itim de motivasyon gerekli, Fark›ndal›k yaratmak laz›m. Önce eksikli¤i anlafl›lmal› ki sonradan istensin.” (fi/AB)
“Ayn› çileyi uzmanlar›na da çektiriyorlar. Bizlerin hiç bir motivasyonu yok. Yan dal yapmam›z teflvik edilmiyor, flefin yan dal› yoksa. Ya da e¤itimle ilgilenmemizin de bir getirisi yok. Bir özveri asl›nda ama takdir edilmiyor. Ben hala semt poliklini¤i kadrosuyla burada çal›fl›yorum mesela.” (U)
“Üniversitelerde çal›flanlar kariyer beklentisi oldu¤u için çal›flma ve araflt›rma konusunda çok daha motive oluyorlar. Devlette motivasyonunuz k›r›l›yor, fleflik s›navlar› aç›l›yor,
aç›lm›yor, düzensiz...Kendi yafl›n›zdaki insan bazen ayda 5 nöbet tutuyor bak›yorsunuz.”
(U)
“Onlara verilen bir stimulus da yok ki. E¤itim için uzmanlar u¤rafls›n. Bu ifl ne kadar
isteniyor. Yani uzmanl›k e¤itimi ne kadar umursan›yor bilmiyorum, Bakanl›k taraf›ndan.
Di¤er taraftan afl›r› hasta yükü var. Uzmanlar da asistanlar da hasta bakmaktan e¤itime
zaman ay›ram›yor ki. Yorgun da oluyorlar vakitleri de kalm›yor. Vakit kalsa yerlerinden
kalkam›yorlar yorgun oluyorlar.” (fi/AB)
“Zeynep Kamil gibi komple e¤itim hastanelerinde olanlara da akademik yükselme olana¤› sa¤lans›n. Onlar da sadece Üniversitelerde yap›labilecek baz› e¤itim faaliyetlerini tamamlamak üzere Üniversitelere, Anadolu da dahil gitsin rotasyonla… Sonra gelsin kendi
hastanesine faydal› olsun. Nas›l olsa bu hastanede çal›flacak bari daha motive çal›fls›n. Bizim de onlardan beklentimiz yüksek olsun.” (fi/AB)
d) fief/Anabilim Dal› baflkanlar›n›n olumsuz düflünce ve tutumlar›
“Bence fleflerin bak›fl› çok önemli. fieflerin bu ifllere olumlu bakmas› laz›m. Örne¤in,Bak›rköy SSK bizden daha iyi durumda neden? O da SSK? Ne fazlal›¤› var bizden. Zihniyet
fark› olmufl herhalde.” (A)
134
“Bir kere benim flef olarak bu iflin yararl› olaca¤›na inanmam laz›m. Gidece¤i yerin ona
yararl› olaca¤›na, iyi e¤itilece¤ine, kontrol edilece¤ine inanmam laz›m. Hastane idaresinin de onay› olmas› laz›m. Ben kendi kendime bunlara karar verip yollarsam sonra da flikayet olursa bununla bafla ç›k›lamaz hal al›r.” (fi/AB)
“Kardefl hastane mant›¤› kurulmal› ve ilan edilmeli. Yöneticiler korkmamal›, benim pozisyonum sars›l›r m›? Beni geçerler mi? diye. Sanki di¤er türlü de bu asistanlar senin hakk›nda neler söylenmesi gerekti¤ini bilemiyorlar m›?” (fi/AB)
“De¤erlendirme için de 3’lü puanlama sistemi olsa yani hem afiliye olan kifli, hem afiliye olan her iki kurum de¤erlendirme yapsa böylece her taraftan bu ifl yararl› olmufl mu
diye anlafl›l›r. Hat›r, gönül, arkadafll›k, keyfiyet falan kalmaz.”(U)
“Sonra kaprisler ortadan kalkmal› bunu her düzey için söylüyorum. Hastane d›fl› afiliasyon da olmal›.” (fi/AB)
“Olmama nedeni iletiflimsizlik, kiflisel tav›rlar ve yo¤unluk baflka bir fley de¤il.” (U)
“Bizim kurumumuzda iflbirli¤i yok. Bunun için fleflerin bir araya gelmesi, komplekslerden s›yr›lmas› gerekiyor. Kimse d›flar›ya gidilsin istemiyor. Neden? Benim yapt›¤›m do¤ru olarak görülsün ve öyle kals›n diye istediklerinden…” (U)
“Biz ‹stanbul T›p Fakültesi’ne acile yollad›k ama pek faydas› olmad›. Neyse bizim de
acilimiz var da acilcimiz olmad›¤› için çocuklar s›k›nt› çekiyoruz diyorlard›. Yine de rotasyonu onlar için yapt›k. Ama faydas› olmad›.” (fi/AB)
“Bence buna engel Üniversitelerin ben bilirim imaj›n›, havas›n› kaybetmek istememesi.
Devlet hastanelerinde ise fleflerin flimdi buraya yeni havalar gelirse benim koltu¤um sars›l›r diye düflünmemeleri laz›m. fieflerin bu iflte olumlu olmas› çok önemli.” (U)
“fieflerin bu konuyu kabul etmeleri ya da onlar›n üzerinde bir yerden emir gelmesi laz›m. Yani onlar›n iste¤ine b›rak›lmamal›. ‹flte isteklerine kal›nca ne oluyor ortada.” (U)
“Tek engel istememektir. Bu ifl flah›slara b›rak›lmamal›d›r. fief diyorsa “ben zaten evrenselim, afiliasyona ihtiyac›m yok. Kimseden ö¤renece¤im bir fley yok. Bu standart e¤itim program› içinde her istenen e¤itimi ben verebilirim.” tamam o zaman o klinik de¤erlendirilsin somut kriterlere uygun mu bak›ls›n. Tamamsa tamamd›r. Ama “ Küçük olsun,
benim olsun” mant›¤›na f›rsat verilmemifl olur. Verilmemelidir. Yoksa bu ifl hiçbir zaman
ray›na oturamaz.” (fi/AB)
“Belirleyici olan klinik flefidir. Yetkiyi paylaflmak. Üniversite bilgi paylaflmak istemez. ‹flbirli¤i kültürü yok, sadece bireysel baflar›. Engel? kiflisel h›rslar en önemli engel.” (U)
135
TARTIfiMA
Niteliksel araflt›rman›n görüflme ak›fl› içinde ortaya ç›kan ana temalar›n› sadece afiliasyon aç›s›ndan ele ald›¤›m›zda bunlar› iki ana bafll›k alt›nda toplamak mümkün olmaktad›r.
1) Afiliasyon fikrini olumlu ya da olumsuz olarak besleyen koflullar ya da inan›fllar,
2) Afiliasyonun gerçekleflebilmesi için kiflilerin en önemli buldu¤u gereksinimler.
Dolay›s›yla bu çal›flman›n bulgular› afiliasyon konusunda geliflim kaydetmeyi düflünenler taraf›ndan hem var olan durumun ve gereksinimlerin belirlenmesi hem de öneriler aç›s›ndan yararlan›labilecek bir kaynakt›r.
Türkiye’de halen yürütülmekte olan çocuk sa¤l›¤› ve hastal›klar› uzmanl›k e¤itiminin
her kurumun koflullar›na has zay›f yanlar› ve eksikleri vard›r. Bunlar›n hepsi, yeri ve önemi bilimsel veriler ›fl›¤›nda da gösterilmifl olan konulard›r (4). Üstelik ulusal bir çal›flma
olmas›na ra¤men bu araflt›rmada e¤itimin güçlü ve zay›f yönleri olarak dile getirilenler
ABD’de yap›lan ve pediyatri uzmanl›k e¤itiminde f›rsatlar›n araflt›r›ld›¤› bir çal›flman›n
bulgular› ile örtüflmektedir (5). Buna dayanarak sorunlar›n benzer oldu¤u saptanan ülkelerde benzer çözüm olanaklar›ndan yararlan›lmas› önerilebilir. Dolay›s›yla Türkiye için
e¤itimde kurumlar aras› iflbirli¤i düflünülmelidir. E¤iticiler ve e¤itilenlerin kendi sorunlar› ile ilgili çözüm önerileri ve yaflad›klar› önemli olumlu deneyimler iyi örnekler vard›r.
Taraflar›n tümü yapt›klar› iflten tatmin olmay› hedefledikleri için gerçekçi hedefler belirlemeyi istemektedirler. E¤itimle ilgili istek ve iyi niyetin oldu¤u bir ortamda beklentinin
en büyü¤ü, Sa¤l›k Bakanl›¤› taraf›ndan uygun yasal düzenlemelerin yap›lmas› ve uzmanl›k e¤itimi ile ilgili tüm taraflar›n dahil edildi¤i bir ortamda e¤itimin standartlar›n›n konulmas›, denetlenmesi ve sonuçlar›n iletiflime aç›k ortamlarda duyurulmas›d›r. Kurumlar,
birbiriyle iflbirli¤i yapmak yönünde isteklidir. Literatürde t›p örgütlerinin her zaman farkl› yap›daki bölgesel, ulusal ve uluslararas› kurumlarla iflbirli¤i içinde olmas› önerilmektedir (6) . Bu standartlar›n belirlenmemifl olmas› afiliasyonun keyfi bir uygulama gibi görülmesine ve kabul edilebilirli¤inin düflük olmas›na yol açmaktad›r. Bunlar da yayg›nlaflmas› önünde engeldir. Yurt d›fl›nda afiliye olan e¤itim kurumlar› aras›nda yap›lan sözleflmelerin içerdi¤i detaylar, bizim çal›flmam›za kat›lan hekimlerin standartlar ve koflullar›n belirlenmesi yönündeki ›srarlar›nda son derece hakl› olduklar›n› göstermifltir (7).
Uzmanl›k e¤itimi, üniversiteler, sa¤l›k bakanl›¤› ve sa¤l›k hizmetini finanse eden kurumlar›n iflbirli¤i içinde çal›flmas› gereken bir konudur. Çünkü uzmanl›k e¤itiminin nas›l
organize edilece¤i bu kurumlar›n, akademik çal›flmalar ile hizmet sunumu aras›nda nas›l
bir denge ön gördü¤ü ile yak›ndan iliflkilidir (8). Bu alanda çal›flmalar yap›lmas› için klinik flefi ya da anabilim dal› baflkanlar›n›n hizmet ve e¤itim aras›nda bir denge aramalar›
136
ve kendilerini meslek e¤itimine devam edenlerin denetleyicisi de¤il tam aksine onlar›n
e¤itim haklar›n›n savunucusu olarak görmeleri gerekir. Uzmanl›k e¤itiminde sorumluluk
sahibi olan kurumlar›n da kendilerine “ Neden de¤iflim yapmam gerekiyor?” diye sormas› yerine “ Ne için var›m? Benden beklenen ne?” diye sormas› daha yap›c› ve üretken olmas›n› sa¤layacakt›r ki e¤itilenlerin bekledi¤i de taraflar›n bir arada çal›flarak, ortaya bir
çözüm koyabilmeleridir.
SONUÇ
Afiliasyon, e¤itim kurumlar› aras›nda ortak programlar ve çal›flmalar yap›labilmesi için
tart›fl›lmaz bir ö¤edir. Afiliasyonun gerçekleflebilmesi için kiflisel çabalar›n ve iyi örneklerin desteklenmesi, e¤itimde standartlar›n ve izleme rehberlerinin oluflturulmas›, flef ve
anabilim dal› baflkanlar›n›n bu ifle inanmas› ve ilgili iflleyiflin mutlaka uzmanl›k tüzü¤ünde belirtilmesi gereklidir (9) (fiekil1).
137
KAYNAKLAR
1- Denkin NK, Lincoln YS, eds. Handbook of qualitative research. Londra: Sage, 1994.
2- Naylor CD. Grey zones of clinical practice: some limits to evidence-based medicine. Lancet
1995;345:840-2.
3- Nazarian, Russell W. Chesney, Holly J. Mulvey, Jimmy L. Simon, Errol R. Alden. Final Report
of the FOPE II Education of the Pediatrician Workgroup. Pediatrics 2000;106;1175-. DOI:
10.1542/peds.106.5.SE1.1175
4- Heard JK, Allen RM, Clardy J. Asssessing the needs of residency program directors to meet
the ACGME general competencies. Acad Med 2002:77; 750.
5- Janet R. Serwint et the Continuity Clinic Special Interest Group, Ambulatory Pediatric Association. Multisite survey of pediatric residents' continuity experiences: their perceptions of the clinical and educational opportunities. Pediatrics 2001:107;78-89.
http://www.pediatrics.org/cgi/content/full/107/5/e78 sitesinden en son 23 May›s 2007’de
ulafl›lm›flt›r.
6- Sheldon GF, Kagarise MJ. Surgical organizations in the 21st century. The American Journal
of Surgery 2002:183;338-44.
7- Arrington BA. The effect of multi-institutional affiliation and arrengements on selected measures of hospital performance. Saint Louis Üniversitesi doktora tezi. 1985, ABD. Yay›n say›s›:
AAT 8911471.
8- Keighley B, Murray S. Guide to postgraduate medical education. BMJ Publishing group, Londra, 1996, s:7.
9- Nagle, Verne Lee Jacks. Medical colleges and affiliated hospitals: Structural models and relationships. Houston Üniversitesi doktora tezi. 1991, ABD. Yay›n say›s›: AAT 1343926.
138
ALTINCI BÖLÜM
GENEL
TARTIfiMA
139
Bu bölüm; “afiliasyon” kavram›ndan anlafl›lanlar, e¤itimde gereksinimler ve e¤itilenler
ile e¤iticiler gözünden önerilerin belirlenmesini amaçlayan 3 araflt›rman›n bulgular› ve
proje süresince ulafl›lan yeni kaynaklar›n gözden geçirilmesi sonucunda ortaya ç›kan en
belirgin bulgular› özetleyici ve birlefltirici bir genel tart›flma yapabilmek amac›yla haz›rlanm›flt›r.
Uzmanl›k E¤itim Sürecinden Beklentiler ve Var Olan Durum
Çal›flmam›za kat›lan asistanlar›n ancak %26.2’sinin uzmanl›k e¤itiminde edinilen bilgiler aç›s›ndan beklentilerinin tamamen karfl›lanm›fl oldu¤unu bildirmeleri e¤iticiler için
yüz güldüren bir sonuç de¤ildir. Bu nedenle bilgi kazand›rmaya yönelik e¤itim programlar› ve bunlar›n de¤erlendirilmesi ile ilgili etkinlikler uzmanl›k e¤itim programlar› içinde
artt›r›lmal›d›r. Beceri kazanma aç›s›ndan bak›ld›¤›nda %45.7’si, beklentilerinin tamamen,
%49.1’ininki ise k›smen karfl›lanmakta oldu¤unu belirtmektedir. Bu bulgu, uzmanl›k e¤itiminin, beceri gelifltirmek, uygulama yapmak, giriflimsel yöntemleri ö¤retmekte göreceli
olarak daha baflar›l› bulundu¤unu göstermektedir. Yurdumuzda uzmanl›k e¤itim programlar›n›n usta-ç›rak iliflkisi ile yürütülüyor olmas› bu sonucu yaratan önemli bir neden
olabilir. Yine çal›flmam›za kat›lan asistanlar›n %38’i mesleki tutum edinme gereksinimlerinin tamamen, %47’si ise k›smen karfl›lanmakta oldu¤u ifade etmektedir. Tutum gelifltirmek konusunda tan›mlanm›fl ö¤renim hedeflerinin olmamas› ve bunlar›n asistanlar ile
paylafl›lmamas› nedeniyle asistanlar›n gereksinimlerini tamamen ya da k›smen karfl›land›¤›n› hangi kritere göre de¤erlendirdikleri aç›k de¤ildir.
E¤itilenlerin büyük bir ço¤unlu¤u (%71.7’si (s=182)) uzmanl›k e¤itimi sürecinde en fazla güçlük çektikleri alan olarak araflt›rma bafll›¤›n› belirlemifllerdir. Bu konuda karfl›laflt›klar› güçlükler soruldu¤unda ortaya ç›kan s›ralama;
1. Zaman ay›ram›yorum %49.9
2. Bilimsel olarak deneyimli kiflilerden yard›m alam›yorum %31.5
3. Araflt›rma/yay›n yapmay› bilmiyorum %28.3 fleklindedir.
Bu s›ralama asistanlar›n özellikle araflt›rma planlama bilgisine ya da bu bilgiye sahip
yönlendiricilere gereksinim oldu¤unu düflündürmektedir. Yurt d›fl›ndaki örneklerinde
s›kça karfl›laflt›¤›m›z gibi araflt›rma yapmay› ö¤renmek ya da kan›ta dayal› t›p uygulamalar›n› anlayabilmek için afiliasyon oluflturmak bu sorunu çözecek bir seçenek olabilir
(1,2).
Niteliksel araflt›rma içinde de hem e¤itilenler hem de e¤iticiler araflt›rma becerilerini gelifltirmek üzere özellikle SB E¤itim ve Araflt›rma Hastanelerinden Üniversite hastanelerine d›fl rotasyona gittiklerini, yap›land›r›lm›fl kurslar olsa bunlar› daha rahat izleyebileceklerini, ö¤renme sürecinin bir parças› olarak da araflt›rma dan›flmanl›¤› almaya ihtiyaçlar›
oldu¤unu belirtmifllerdir. Üniversitelerdeki asistanlar da olgu çeflitlili¤i, pratik a¤›rl›kl› be-
140
ceriler gelifltirmek için SB’l›¤›n› tercih ettiklerini belirtmifllerdir. Bu tip iflbirli¤inin zaten
yap›lageldi¤ini belirtmifllerdir (3,4).
Araflt›rma becerileri d›fl›nda asistanlar›n yaklafl›k yar›s›n›n e¤itimlerini en yetersiz buldu¤u alanlar profesyonel tutum ve davran›fllar edinmek ile bilimsellik olarak ifade edilmifltir. ‹yi insan iliflkileri kurabilmek ve etik tutum edinmek ise daha yeterli bulduklar›
alanlard›r. E¤itim becerileri edinmek konusunda uzmanl›k e¤itim program› asistanlar›n
%60’› taraf›ndan yeterli bulunmufltur. E¤iticilere, e¤itim yöntembilimi aktar›lmas› ve e¤itim becerileri kazand›r›lmas› gere¤i burada bir kez daha karfl›m›za ç›kmaktad›r. Özellikle profesyonel tutum ve davran›fl kazand›rmaya yönelik e¤itimlerin son y›llarda daha da
gelifltirilmifl ve kan›ta dayal› olarak etkinli¤i gösterilmifl olan yöntemleri vard›r. Bunlar›n
sadece t›p e¤itimi alm›fl e¤iticiler taraf›ndan ö¤renilmifl oldu¤unu varsaymak gerçekçi de¤ildir. Temel t›p e¤itimi halen ülkemizdeki t›p fakültelerinin tamam›nda eriflkin e¤itimi ilkelerine dayanmamaktad›r. Bu nedenle e¤iticilerin de bu ilkeleri bilmesi ya da ö¤renmesi beklenmemektedir. Ancak e¤itilenlerin e¤itimin en zay›f alanlar› olarak tan›mlad›¤› konulara bak›ld›¤›nda, bunlar›n gelifltirilebilmesi için e¤iticilerin metodolojik olarak yetifltirilmesi gere¤i önemle ortaya ç›kmaktad›r (5,6).
Asistanlara e¤itimdeki yetersizli¤in neye ba¤l› oldu¤u soruldu¤unda, %27.4’ü ilgisizlik,
%21.2 bilimsel yetersizlik, %1.4 di¤er derslerin yo¤unlu¤u, %37.1 hasta yükü, idari ya da
kurum d›fl› bilimsel görevlerin yo¤unlu¤u, %2 ‘si ise bilimsel araflt›rmalar›n yo¤unlu¤u
olarak yan›t vermifllerdir. Yine asistanlara göre SB’l›¤› hastanelerinde e¤itici olanlar›n yetersizli¤ine ilgisizlik, bilimsel yetersizlik, hasta yükü ve idari görevler üniversite hastanesindekilere göre daha fazla neden olmaktad›r. ‹zmir’de yap›lan ve uzmanl›k e¤itiminin alt
yap›s›n› ortaya koymaya çal›flan bir baflka önemli araflt›rmada da bu nedenlerin bafl›nda
hasta yükü (%66.6) ve ilgisizlik (%54.3) gelmektedir (7). ‹lgisizlik olarak iflaretlenen seçene¤in “e¤itime ilgisizlik” ve ”e¤itilene ilgisizlik” olarak iki flekilde de alg›lanabilece¤i düflünülürse bunlar›n her ikisinin de e¤itim becerilerinin gelifltirilmesiyle afl›labilece¤i görülecektir (8,9).
“E¤itim ald›¤›n›z birimin ortam›n› nas›l tan›mlars›n›z?” sorusuna asistanlar›n verdi¤i
aç›k uçlu yan›tlar› flöyle s›ralanmaktad›r:
“Asistana fazla yüklenilen, hizmet etmesi için yönlendirilen”; “demokratik ama ifllevsellikten uzak”, “demokratik ama sistemsiz”, “demokratik görünen hiyerarfli”; “demokratik
temele dayal› ama ifl yükü nedeniyle verimsiz”; “genellikle çal›flmas› keyifli, rahat, bazen
kiflisel gerilimler oluyor”; “hizmete dayal›”; “hizmetkar›z biz”; “ifl yükü nedeniyle e¤itim
daha iyi olabilece¤i halde ikinci planda”; “stresli”, “tak›nt›l›, gerçeklerden uzak”; “tarafl›
objektif de¤il”. Bu ifadelerin büyük bir k›sm›, ö¤renmeyi destekleyen olumlu e¤itim ortam›n›n yarat›lamad›¤›n› düflündürmektedir. Oysa olumlu e¤itim ortam› yarat›lmas› temel
e¤itici özelliklerinden birisidir. Gelifltirilebilir yöntemleri vard›r. Bunun için de alt yap›
olanaklar›n›n eksiklerini gidermek gerekecektir. Ancak hem SB’l›¤› hem de Üniversite’de
141
bulunan e¤iticiler, alt yap› olanaklar›n›n e¤itimin temel gereksinimlerini karfl›layabilece¤ini belirtmifltir. K›sacas› bu konuda e¤itilenlerin belirttikleri gereksinimler ile e¤iticilerin saptad›klar› birbiriyle örtüflmemektedir. Taraflar birbirinden farkl› de¤erlendirme yapmaktad›r.
E¤itimcilerin Say›lar›, Tam Süre Çal›flma ve Da¤›l›mlar
E¤itim alt yap›s›n› belirleyen önemli bir unsur e¤itici say›s›d›r. Asistanlar›n %51.8’i e¤itici say›s›n› eksik (s=176), %46.2’si yeterli, %2.1’i ise fazla olarak bildirilmifltir. Bu sonuçlar›n üniversite ve SB’l›¤› hastanelerine göre da¤›l›m›na bak›ld›¤›nda asistanlar, anlaml›
olarak üniversite hastanelerindeki e¤itici say›s›n› SB’l›¤› hastanelerine göre daha yeterli
olarak bildirilmifltir. Her iki kurumda da uzman kadrosundaki kifliler hem asistan e¤itiminde düzenli olarak yer almakta, hem de rutin ifllerde çal›flmaktad›rlar. Üniversitedeki
asistanlara göre, e¤itime daha fazla önem verilmektedir. Üniversitede e¤itim alan asistanlara göre, SB’l›¤› hastanelerinde hizmete daha fazla önem verilmektedir. ‹zmir araflt›rmas›nda da benzer flekilde üniversitede çal›flan asistanlar birimlerindeki e¤itici say›s›n›,
SB’l›¤› hastanelerinde çal›flanlara göre daha fazla say›da yeterli olarak bildirmifllerdir
(%69.5, %25, p=0.000). Üniversite’de tam süre çal›flan e¤itici say›s› anlaml› olarak daha
fazlad›r (7). Bu bulgunun aç›kça ortaya koydu¤u fley SB’l›¤› hastaneleri ve Üniversite hastaneleri aras›nda hizmet sunumu ve e¤itim aç›s›ndan birbirine göre büyük farklar vard›r.
Bu farklar uzmanl›k e¤itiminin koflullar›n› etkileyecektir. Farklar›n bu kadar büyük olmas› bile afiliasyon için bir gerekçedir. Afiliasyonla bu farklar›n uzmanl›k e¤itimine olan yans›malar› benzefltirilebilecektir (10).
Ayn› konunun izdüflümü asistanlar›n Üniversite ya da SB’l›¤› hastanelerinde ald›klar›
e¤itimi de¤erlendirmelerinde de izlenmektedir. Üniversitedeki e¤itimi daha fazla be¤enmektedirler.. E¤itici say›lar›nda bu tip s›k›nt›lar yaflan›yor olmas›na ra¤men SB’l›¤› hastaneleri aras›nda yeni uzmanl›k e¤itimi vermeye bafllayanlar›n say›s›n›n Üniversite hastanelerine göre h›zla artt›¤› görülmektedir. SB’l›¤› hastanelerinin %28.7’si on y›ldan az zamand›r uzmanl›k e¤itimi verirken Üniversite hastanelerinde de bu oran %25.9’dur. Yeni
SB’l›¤› hastanelerinin Üniversite hastanelerinden daha h›zl› kuruluyor olmas› da bu sonucu getirmektedir. O halde, SB’l›¤› hastanelerinde çal›flan e¤iticiler gerek say›lar›n›n yetersiz olmas› gerekse bu kurumlarda e¤itim faaliyetlerinin art›yor olmas› nedeniyle e¤itim becerileri aç›s›ndan daha çok ve öncelikli olarak desteklenmelidir. Bu say›sal yetersizlik, “akran e¤itimi” gibi daha az say›da e¤iticinin bulundu¤u ortamlarda kullan›labilecek e¤itim tekniklerinin ö¤renilmesiyle yumuflat›labilir. E¤iticiler, e¤itime zaman ay›rmaktad›r. Yöntemler konusunda daha fazla bilgi ve deneyim sahibi olmalar› e¤itime ay›rd›klar› bu zaman› etkili kullanmalar›n› sa¤layacakt›r (11).
Asistan bafl›na düflen e¤itici say›s›na bak›ld›¤›nda SB’l›¤› hastanelerinde de bu say›n›n
Üniversite hastanelerinden anlaml› flekilde daha az oldu¤u görülmektedir (SBH’de ortanca 0.4 iken ÜH’de 0.8). Yine SB’l›¤› hastanelerindee Temel Bilimler (TB), Cerrahi Bilim142
ler (CB) ve Dahili Bilimler (DB) aras›nda asistan bafl›na düflen e¤itici say›s› özellikle
TB’de di¤erlerine göreceli olarak çok daha azd›r. Üniversite hastanelerinde ise bunun tersi yaflanmaktad›r. K›sacas› üniversitelerde asistan bafl›na düflen e¤itici say›s› daha fazla,
ama kadrolardaki uzman daha azd›r. Özellikle de TB ve CB de bu fark daha keskin olarak göze batmaktad›r. ‹ster üniversite, isterse SB’l›¤› hastanesinde olsun, uzmanlar asistan e¤itiminde düzenli olarak yer almakta, hem asistan e¤itimi hem de rutin iflleri yürütmektedirler. Sadece laboratuar ya da klinik hizmetlerde yer almalar› nadiren rastlanan
bir durumdur. ‹ki kurum aras›nda bu üç aç›dan da durum benzer olup, aralar›nda istatistiksel aç›dan fark bulunmam›flt›r. Bu bilimlerde uzman say›s›n›n az olmas› üniversite
kadrolar›n›n e¤itici say›s› aç›s›ndan oldukça fliflkin, ama öncelikli olarak hizmet sunmak
ve ikincil olarak da hizmet bafl›nda e¤itim vermek görevleri olan uzman kadrosunun çok
dar oldu¤u göze batmaktad›r. Üniversitelerde uzman kadrolar›n›n dar olmas› e¤itici piramidinde dengesizli¤e yol açarak taban› dar bir yap›ya neden olmaktad›r. Üniversite kadrosunda kalan uzmanlar›n tek hedefi yan dal ihtisas› yapmak olmakta, kendi alan›na bütüncül olarak bakmay› ve bu konuda kendini gelifltirmeyi isteyen uzmanlar için hiçbir motivasyon kalmamaktad›r (12). Doktora e¤itimleri de uzmanlar için bir kariyer alan› yaratmakla beraber bu olana¤›nda çok yayg›n olarak kullan›lmad›¤› ve bu flans›n daha çok üniversitelerde çal›flan asistanlarca kullan›ld›¤› görülmüfltür. Çal›flmam›za dahil olan SB’l›¤›
hastanelerinde doktora e¤itimi alan asistan bulunmamaktad›r. Üniversitede ise toplam 13
birimde doktora e¤itimi alan asistan bildirilmifltir.
Bire-bir e¤itimin en önemli f›rsatlar›ndan biri olan nöbetler konusunda e¤iten ve e¤itilenlerin uzman eflli¤inde ya da icapç› ile nöbet tutma hakk›ndaki ifadeleri birbiri ile örtüflmemektedir. Üniversite hastanelerinde nöbetçi uzman olmamas› SB’l›¤› hastanelerinden çok daha fazla ifade edilmifltir ve bu beyan asistanlar taraf›ndan çok daha belirgin
flekilde tekrar edilmifltir. (Toplamda nöbetlerde uzman bulunma s›kl›¤› %53, hiç uzman
olmamas› %33). Üniversitelerdeki uzman kadrolar›n›n dar olmas› da bu sonuca yol açabilir. Bu önemli çeliflki noktas›n›n üzerinde durulmal›d›r.
E¤itim aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, e¤itici say›lar›, da¤›l›mlar› ve çal›flma saatleri ile ilgili bulgular›n en önemli sonucu; daha çok uzmanlar arac›l›¤›yla yürütülen beceri e¤itimlerinin
bu sefer k›demli asistanlarca yürütülmeye bafllanmas› ve meslek e¤itimlerinde çok önemli olan koçluk modelinin kurulamamas›d›r. Üniversitelerin T›p Fakültelerinde ya da hastanelerinde daha fazla uzman›n, SB’l›¤› hastanelerinde ise daha fazla e¤itici niteli¤inde
hekimin kadro alabilmesi ya da kadrolardaki e¤iticilerin bu niteliklerinin güçlendirilmesi
için planlamalar yap›lmal›d›r. Uzmanlar› motive edecek iflbirli¤i programlar› bunun için
bir çözüm olabilir (12).
Rotasyonlar
E¤iticilerin %69.6’s› mevcut t›pta uzmanl›k tüzü¤ündeki d›fl rotasyonlar›n önerilen sürelerle uyguland›¤›n› belirtmektedir. Üniversitedeki birimlerde bu oran %62.2, SB’l›¤›
143
hastanelerindeki birimlerde %73.8’dir (p=0.217). ‹zmirde kurum d›fl› rotasyon ÜH’de
%1.5 iken SB’l›¤› hastanelerinde %29’dur. ‹stanbul’da bu oranlar Üniversite hastanelerinde %36.6 iken SB’l›¤› hastanelerinde e %61.2’dir (7). Her iki çal›flmada da üniversite ve
SB ‘l›¤› hastaneleri aras›nda ki fark anlaml›ysa da iki ilin verileri d›fl rotasyon aç›s›ndan
bir birinden belirgin fark göstermektedir. Bunun nedeni her iki ildeki kurumlar›n afiliasyon gereksinimlerinin çok farkl› olmas› ve bunlar› karfl›layacak kurum say›s›n›n ‹zmir’de
daha az olmas› olabilir.
Asistan anketi ve kalitatif çal›flman›n ortaya koydu¤u bir baflka sonuç, ço¤u asistan›n
uzmanl›k tüzü¤ünde yer almayan baz› alanlarda rotasyon yapma ihtiyaçlar›n› belirtmifl olmalar›d›r. Mevcut t›pta uzmanl›k e¤itimi tüzü¤ü d›fl›nda (kurul karar› ile) alan için gerekli birimlere rotasyon uygulanmas› e¤iticilerin %28.7’si taraf›ndan bildirilmifltir. Bu durumda kurum d›fl› rotasyon ihtiyac›n›n hissedildi¤i ve ikili iliflkilerle bunun karfl›land›¤› görülmektedir. Üniversitede bu uygulamalar birimlerin %32.4’ü, SB’l›¤› hastanelerinde
%26.6’s› taraf›ndan gerçeklefltirilmektedir (p=0.530). Dahili bilimlerin daha çok rotasyona gitti¤i saptanm›flt›r. Afiliasyonla ilgili olarak, rotasyona gelen asistan say›s› y›ll›k olarak, birim bafl›na ortalama 5.6 d›r. Üniversitelerde bu oran 6.1, devlette ise 5.3’tür.
Kurum d›fl› rotasyonlara asistanlar›n gönderildi¤i kurumlar:
1. Adli T›p Kurumu
2. Ankara Üniversitesi Ankara Sanatoryumu
3. ‹stanbul Üniversitesi Kardiyoloji Enstitüsü
4. Asistanlar›n özel talebi olursa yurt d›fl›na de¤iflken sürelerde (1-6 ay)
5. Bak›rköy Kad›n-Do¤um ve Çocuk Hastal›klar› E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi
6. Zeynep Kamil Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi (Yenido¤an Yo¤un Bak›m)
7. Cerrahpafla T›p Fakültesi Romatoloji
8. Cerrahpafla T›p Fakültesi PET
9. Cerrahpafla ve ‹stanbul T›p Fakülteleri Çocuk Nörolojisi
10. Dr.Siyami Ersek Gögüs Kalp ve Damar Cerrahisi E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi
11. Fatih Sultan Mehmet E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi
12. Süreyyapafla Gögüs Hastal›klar› ve Gögüs Cerrahisi E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi
13. ‹l Sa¤l›k Müdürlü¤ü, Sa¤l›k Yönetimi alan uygulamas›
14. Nükleer T›p rotasyonu 3 ay boyunca d›flar›da
15. Yedikule Gö¤üs Hastal›klar› , Okmeydan›, ‹stanbul Göztepe, fiiflli Etfal EAH ve Kocaeli Devlet Hastanesi olarak ortaya ç›km›flt›r.
Araflt›rmam›z›n sonucunda ortaya ç›kan bu örnekler listesi hareketli bir d›fl rotasyon
144
deneyiminin halen yaflanmakta oldu¤unu ve d›fl rotasyona gidilen kurumlar›n sadece yan
dal hastaneleri ya da üniversite hastaneleri olmad›¤›n› göstermektedir. Bu durum afiliasyon tan›m› içinde geçen her alanda iflbirli¤i özelli¤i ile tam örtüflmektedir. D›fl rotasyonlar›n varl›¤›, h›zla geliflen ve de¤iflen e¤itim ihtiyac›n›n bir göstergesidir. Bu nedenle kurum içi/d›fl› olan ve tüzükte bulunmayan rotasyonlar›n bundan sonra da sürdürülebilmesi için rotasyonlara has e¤itim programlar› oluflturulmal› ve yönetmeliklerde gerekli de¤ifliklikler yap›lmal›d›r. Bu çal›flmalar, alanlar›nda söz ve yetki sahibi birimler taraf›ndan
yak›ndan izlenmeli, elefltirilmeli, uygulamalar denetlenmeli ve yönetmeliklerde de¤ifliklik
yap›lmak üzere ara ara gözden geçirilmelidir (13).
Kurumlar aras› afiliasyon hali haz›rda yap›lmaktad›r. fiu anki temel gereklilik bu gelene¤in yasallaflt›r›lmas›d›r.
Rotasyon De¤erlendirmesi
Rotasyonlar›n e¤itim içeri¤i ve asistanlar›n bu rotasyonlardan yararlanma durumlar›n›n
de¤erlendirilmesi hem flef ve Anabilim Dal› baflkanlar› hem uzmanlar hem de asistanlar
taraf›ndan ayr›, ayr› dile getirilmifltir. fiefler de¤erlendirmenin yap›lmamas› halinde kendilerinin bu afiliasyonun etkinli¤ine inanmayacaklar›n› belirtmifller, uzmanlar ve asistanlar rotasyon de¤erlendirmeleri için adeta bir triangulasyon (e¤itilen, e¤itici ve d›flardan
bir gözlemci) tarif etmifltir.
E¤itilenlerin de¤erlendirmelerinde ço¤unluk e¤itimi "orta” olarak nitelendirilmektedir.
Bu yarg›ya hangi kriterlere dayanarak vard›klar› belirgin de¤ildir. Bu nedenle afiliasyon
programlar›n›n belirginleflmesi asistanlarda kavram oluflturulmas›na ve yap›lan de¤erlendirmelerin güvenilir olmas›na yarayacakt›r. Daha en bafl›ndan kurumlar aras› afiliasyon
sözleflmelerini oluflturmadan önce her kurumun kendi alt yap› ve e¤itici olanaklar›n› fleffaf olarak belirterek di¤er kurumlar›n beklentilerini nas›l karfl›layacaklar› ve nas›l bir de¤erlendirme süreci iflletebileceklerini belirtmeleri hem asistanlar›n hem de e¤iticilerin bu
konudaki endiflelerini giderebilir.
Çekirdek E¤itim Program› ve Asistan Karnesi
Çekirdek e¤itim program›, e¤itim için asgari uygulamalar ve asistan karnesi kullan›m›
e¤itim programlar›n›n etkin olabilmesi ve ölçme-de¤erlendirmelerin planlanabilmesi için
temel gerekliliklerdir (14). Her üç uygulaman›n da üniversitedeki uzmanl›k e¤itiminde istatistiksel olarak daha çok yer ald›¤› saptanm›flt›r. (p<0.000, p<0.000, p<0.000 Ki-kare testi). SB’l›¤› hastanelerinde temel bilimlerle dahili ve cerrahi bilimler aras›nda yap›land›r›lm›fl asistan e¤itim program›n›n kullan›m› aç›s›ndan temel bilimler lehine istatistiksel fark
saptanm›flt›r. Genel olarak; asistanlar›n %46.7’si çekirdek e¤itim program› oluflturulmas›n› ve %59.6’› da (s=249), asistan karnesi, uygulamakta olduklar›n› belirtmifllerdir.
Genel olarak de¤erlendirildi¤inde, e¤itim verilen kiflilere geribildirim verme s›kl›¤›
%65.3, e¤itim verilen kiflilerden geribildirim alma s›kl›¤› %63.4, belli dönemlerde s›nav
145
yapma s›kl›¤› %61.0, s›nav sonuçlar›n›n k›dem de¤ifliminde kullan›lmas› s›kl›¤› %11.9, teorik s›nav uygulanma s›kl›¤› %62.5, gözleme dayal› yap›land›r›lm›fl kinik s›nav uygulamas›
s›kl›¤› %11.1’dir.
Geri bildirim, e¤itilenlerin motivasyonunu, e¤itim program›ndan ne kadar yararlanm›fl
olduklar›n› ve geliflme düzeylerini göz önüne serer. E¤iticiler de bunlardan yararlanarak
program içeri¤i ve e¤itim yönteminin uygun olup olmad›¤›n› yeniden kontrol eder, eksiklerini giderir ve gelifltirerek daha etkili bir hale getirmeye çal›fl›rlar. Bu nedenle geribildirim çok önemlidir. Oysa asistanlar›n sadece 1/3’ü, e¤iticilerinden, mesleki ve e¤itsel geri bildirim alabildi¤ini söylüyor. Üniversite hastanesinde e¤itim alan asistanlar di¤erlerinden daha çok geri bildirim almaktad›r. ‹zmir’de yap›lan benzer çal›flmada da bu bulgu ayn› ç›km›flt›r (7). Asistanlar›n %31.5’i (s=129) e¤iticilerinden mesleki ve e¤itsel geribildirim
ald›¤›n›, %35.9’u (s=147) k›smen geribildirim ald›¤›n›, %32.7’si ise geribildirim almad›¤›n› bildirmifltir. Geribildirim alma aç›s›ndan iki kurum asistanlar› aras›nda üniversitede e¤itim alanlar lehine anlaml› fark bulunmaktad›r. Bu fark üniversite hastanelerinde çal›flmakta olan e¤iticilerin e¤itimde de¤erlendirmeye daha çok zaman ay›rabilmelerinden ve
geri bildirimi bir e¤itim yöntemi olarak kullanmak konusunda daha fazla yönlendirilmifl
olmalar›ndan kaynaklan›yor olabilir.
E¤itimde t›bbi etik, kan›ta dayal› t›p, hasta haklar›, biyoistatistik ve sa¤l›k politikalar›
konular›n›n hiç yer almad›¤›n› belirten asistanlar vard›r. Kan›ta dayal› t›p ve biyoistatistik konular› aç›s›ndan iki kurum aras›nda üniversite lehine fark bulunmaktad›r. ‹zmir’de
yap›lan çal›flmada da özel alan e¤itimi yan›nda uzmanl›k e¤itiminin bir parças› olmas› gereken t›bbi etik, sa¤l›k politikalar›, kan›ta dayal› t›p, hasta haklar› ve biyoistatistik gibi konularda e¤itim verilip verilmedi¤i sorusuna, üniversite hastanelerinde %33.2, SB’l›¤› hastanelerinde ise %40.3 oran›nda “hay›r” yan›t› al›nm›flt›r (p=0.087) (7). Her e¤itim kurumunda bu konularla ilgilenen e¤iticilerin bulunamayaca¤› ve bu konularda yap›lacak e¤itimlerin daha karmafl›k e¤itim yöntemleri kullan›lmas›n› gerektirmeleri nedeniyle bu bafll›klar afiliasyon için çok elveriflli alanlard›r.
E¤itim Kurumlar›nda Olanaklar
Çal›flmam›za kat›lan e¤iticilerin %45.0’inin, asistanlar›n %46.6’s›n›n kurumlar›nda
branfllar›yla ilgili e¤itim vermeye yönelik alt yap›y› e¤itim vermek için yeterli bulduklar›n› hat›rlarsak, yar›dan fazla hekimin de uzmanl›k e¤itimi ile ilgili olanaklar› yetersiz buldu¤unu söyleyebiliriz. Genel olarak eksik bulunanlar; teknik donan›m, eski teknoloji, eski ve bozuk malzeme, iflitsel, görsel araç eksikli¤i, bilgisayar eksikli¤i, kütüphane yetersizli¤i, uzman hekim azl›¤›, e¤iticilerin say›ca ve kapasite olarak yetersizli¤i, e¤itimin geri, hizmetin ön planda oluflu ve ifl yükü fazlal›¤› olarak aç›kça dile getirilmifltir. Say›lan
bu zay›f yanlar›n gelifltirilebilmesi için ciddi finansmana gereksinim duyulaca¤› aç›kt›r.
‹ki kurum aras›nda deney laboratuar›, fotokopi makinesi, multimedya, internet dergi aboneli¤i, tepegöz, slayt makinesi varl›¤› aç›s›ndan anlaml› farklar bulunmufltur. Daha detay146
l› bakt›¤›m›zda bulunan eksikliklerin Üniversiteler lehine daha az oldu¤u görülmektedir.
Nitekim üniversitelerde asistanlar birimlerinin alt yap›s›n› SB’l›¤› hastanelerindeki asistanlardan daha yeterli bulmaktad›r. Asistanlardaki bu inan›fl ö¤renme ortam›na olan güvenlerini daha bafltan olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle standart uzmanl›k e¤itiminde bireysel ihtiyaçlara göre de¤ifliklikler yapabilmeye daha s›cak bak›lmal›, afiliasyon gibi maliyeti olmadan daha iyi alt yap› olanaklar› sa¤layacak f›rsatlar yayg›n olarak ve her tip kurum aras›nda kullan›lmal›d›r (15).
Bir baflka alt yap› olana¤› olarak kabul edilebilecek konu da birimlerin kiflisel çabalar›yla yurt d›fl›ndan bir ortak kurumla oluflturduklar› iflbirli¤i çal›flmalar›d›r. Ancak kurumlar›n sadece %16.3’ünün böyle bir özelli¤i oldu¤u belirlenmifltir. Yine Üniversitelerin daha avantajl› oldu¤u bu çal›flmalar›n da yayg›nlaflabilmesi için destekleyici yönetmelikler
gereklidir (2,16).
E¤itim süresi
Asistanlar›n %77.9’u uzmanl›k e¤itiminin süresini uygun bulmaktad›r. Uygun bulmayanlar›n ço¤u da en az 1 y›l daha k›sa olmas›n› belirtmifllerdir. E¤itim süresinin yeterli
bulunmas› kurumlar aç›s›ndan farkl› olmamakla birlikte dallar aras›nda istatistik olarak
anlaml› farkl›l›klar bulunmaktad›r. Temel bilimlerdeki asistanlar›n uzmanl›k süresini daha yetersiz bulmalar› dahili ve cerrahi bilimlere göre daha s›kt›r. Temel bilimlerin içindeki uzmanl›k alanlar›n›n e¤itim müfredatlar› ve rotasyonlar›n›n süresi daha dikkatli olarak
gözden geçirilerek yenilenmelidir.
Di¤er iki önemli unsur
‹lki; asistanlar›n yeterlik kurullar› ve meslek örgütü, uzmanl›k dernekleri ve eflgüdüm
kurullar›n› çok az tan›malar› ya da hiç tan›m›yor olmalar›d›r. Bu yap›lar›n özellikle e¤itimle ilgili olan sorumluluklar›ndan haberdar de¤illerdir. ‹kincisi ise; akreditasyon konusunun ülkemizde konuflulmaya bafllanmas›n›n üzerinden y›llar geçmifl olmas›na ra¤men
çal›flmam›za kat›lan toplam 106 birimin sadece 7’sinin bir akreditasyon kurulu taraf›ndan
akredite edildi¤i belirlenmifltir. O halde uzmanl›k e¤itimindeki sivil taraflar›n daha fazla
ortaya ç›kar›lmas› ve akreditasyonla ilgili çal›flmalar›n cesaretlendirilmesi de hedeflenmelidir.
KAYNAKLAR
1- Bischof RO, Smith RL, Nash DB, Murray JF, Louis DZ, Hanchak NA, Schlackman N. Bridging the gap between managed care and academic medicine: an innovative fellowship.
Am J Manag Care. 1997 Jan;3(1):107-11.
2- Sostman HD, Forese LL, Boom ML, Schroth L, Klein AA, Mushlin AI, Hagale JE, Pardes H,
Girotto RG, Gotto AM Jr. Building a transcontinental affiliation: a new model for academic health
centers. Acad Med. 2005 Nov;80(11):1046-53.
147
3- Siegrist J. Promoting competence in training courses in Germany--complementary education
in health sciences and social medicine and the Düsseldorf University. [Almanca makale]. Gesundheitswesen. 1993 Nov;55 Suppl 2:113-5.
4- Kanashiro J, Hollaar G, Wright B, Nammavongmixay K, Roff S. Setting priorities for teaching
and learning: an innovative needs assessment for a new family medicine program in Lao PDR.
Fam Med. 2007 Jul-Aug;39(7):515-6.
5- Naughton J, Vana JE. The academic health center and the healthy community. Am J Public
Health. 1994 Jul;84(7):1071-6.
6- Rosenblatt M, Rabkin MT, Tosteson DC. How one teaching hospital system and one medical
school are jointly affirming their academic mission. Acad Med. 1997 Jun;72(6):483-8.
7- E¤itim Sorumlusu Gözüyle T›pta Uzmanl›k E¤itimi. T›pta Uzmanl›k E¤itimi ‹zmir Ölçekli ‹ki
Araflt›rma ve Karfl›laflt›rmal› Sonuçlar› (1. bask›) içinde (eds) Çiçek C, Terzi C. Türk Tabipleri Birli¤i Yay›nlar›, Ankara, 2006; 32-66.
8- Anderson ST. How healthcare organizations can achieve true integration. Healthc Financ Manage. 1998 Feb;52(2):31-4.
9- Gordon PR, Hale F. The service-education linkage: implications for family practice residency
programs and community and migrant health centers. Fam Med. 1993 May;25(5):316-21.
10- Meyer D, Armstrong-Coben A, Batista M. How a community-based organization and an academic health center are creating an effective partnership for training and service? Acad Med. 2005
Apr;80(4):327-33.
11-Clark JM, Houston TK, Kolodner K, Branch WT Jr, Levine RB, Kern DE. Teaching the teachers: national survey of faculty development in departments of medicine of U.S. teaching hospitals. J Gen Intern Med. 2004 Mar;19(3):205-14.
12- Eppright TD, Bradley S, Sinkler C. Managed care organizations and academic medicine: establishing a more effective working alliance. Mo Med. 2000 Sep;97(9):441-3.
13- Kelly JV, Larned FS, Smits HL. Graduate medical education consortia: expectations and experiences. Acad Med. 1994 Dec;69(12):931-43.
14- Gerald E Crites GE, Schuster RJ. A preliminary report of an educational intervention in practice management. BMC Medical Education 2004, 4;15 doi:10.1186/1472-6920-4-15
15-Dever G, Finau SA, McCormick R, Kuartei S, Withy K, Yano V, Palafox N, Ueda M, Pierantozzi S, Pretrick E, Ngaden V, Durand AM. In-country and community-based postgraduate family
practice training for Micronesian physicians--the Palau AHEC: a collaborative effort. Pac Health
Dialog. 2002 Mar;9(1):141-5.
16- VanRooyen MJ, Clem KJ, Holliman CJ, Wolfson AB, Green G, Kirsch TD. Proposed fellowship training program in international emergency medicine. Acad Emerg Med. 1999 Feb;6(2):145-9.
148
SONUÇ
Prof. Dr. Raflit Tükel*, Prof. Dr. Sema Anak**, Dr. Ali Özyurt***
*‹stanbul Üniversitesi T›p Fakültesi Psikiyatri AD, , ‹TO-UEÇG 2000-2006 Dönemi Baflkan›
**‹stanbul Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› AD, , ‹TO-UEÇG Üyesi
***Dr. Siyami Ersek Gö¤üs Kalp ve Damar Cerrahisi EAH, Anesteziyoloji ve
Reanimasyon Klini¤i , ‹TO- UEÇG Baflkan›
149
Bu kitab›n genel tart›flma bölümünde de¤inilmeye çal›fl›lan bafll›klar›n çözülebilmesinde bir seçenek oldu¤una inand›¤›m›z ve dünyada ayn› tart›flman›n 1980’li y›llarda art›k
bitti¤i ideal bir “afiliasyon” sürecinin ülkemizde de bafllat›lmas› ve yürütülmesiyle ilgili
kriterleri tart›flabilmek için ülkemize özgü baz› durumlar› hat›rlamak gerekir:
1. Ülkemizde t›pta uzmanl›k e¤itiminin yap›ld›¤› kurumlar hizmet sunum alt yap›s›, insan gücü, deneyim, hizmet sundu¤u alan ve nüfus özellikleri, finans kaynaklar› ve e¤itim
olanaklar› aç›s›ndan çok farkl› özellikler tafl›maktad›r. Baz› özellikleri o alanda avantaj
olurken ayn› kurumun baflka bir özelli¤i dezavantaj yaratmaktad›r. Farkl›l›klar her alanda oldu¤u gibi t›pta geliflmeyi motive eden, yar›flma güdüsü oluflturan, farkl› deneyimlerle kiflileri zenginlefltiren özelliklerdir. Ancak t›p gibi insan yaflam› ile do¤rudan ilgilenen
bir disiplinin niteli¤inin korunabilmesi için e¤itimde ulafl›lmas› gereken asgari gereklilikler olmal›d›r. Bu s›n›r e¤itim al›nan kurum ne olursa olsun ulafl›labilecek ö¤renim hedeflerinden oluflmal›d›r. Bugün, her uzmanl›k alan› için kazan›lmas› gereken bilgi, beceri ve
tutum hedefleri tan›mlanm›flt›r. Hasta güvenli¤inin sa¤lanmas› amac›yla her uzmanl›k
program› içinde bu hedeflere var›lmas› gereklidir. En az›ndan buna çaba harcanmal›d›r.
Bu koflullarda, afiliasyon, e¤itim kurumlar› aras›nda eflgüdüm sa¤lanmas›na yarar› olabilecek bir seçenektir.
2. Halen ülkemizde resmi olarak t›p e¤itimi 5 çeflit kurumda sürdürülmektedir:
a) Üniversite Hastaneleri
b) Sa¤l›k Bakanl›¤› E¤itim ve Araflt›rma Hastaneleri
c) Gülhane Askeri T›p Akademisi
d) Özel statüyle çal›flan kurum hastaneleri (Say›lar› h›zla azalmakta ve Sa¤l›k Bakanl›¤›na devredilmektedirler)
e) Vak›f Üniversitelerine ba¤l› hastaneler
Bu kurumlar aras›nda yukar›da say›lan ve e¤itimi do¤rudan ilgilendiren hizmet sunum
alt yap›s›, teknoloji, insan gücü, deneyim, hizmet sundu¤u alan ve nüfus özellikleri, ifl yükü, finans kaynaklar› ve e¤itim olanaklar› d›fl›nda yönetim biçimi ve özlük haklar› aç›s›ndan da farkl›l›klar vard›r. Bu farklar kurumlardaki e¤itimin izlemi ve denetiminde zorluk
ç›karmaktad›r. Bu kurumlar aras›ndaki dengeleri ve özlük haklar›n› zedelemeden bir “afiliasyon” çal›flmas› yap›lmal›d›r.
3. Asl›nda, hali haz›rda uzmanl›k e¤itiminde afiliasyon yap›lmaktad›r. Üstelik sadece kurumlar aras› de¤il, kurum içi farkl› bölümler, benzer nitelikteki kurumlar ve hatta ulus150
lararas› kurumlar aras›nda da yap›lmaktad›r. Ancak bunlar baz› e¤iticilerin ya da asistanlar›n çabalar›yla oluflturulmufl ve sürdürülen bireysel çal›flmalard›r. ‹yi örneklerin tekrar
edilebilirli¤ini sa¤lamak ve adil olabilmek için afiliasyonun tüm asistanlar için bir hak olmas›na çal›fl›lmal›d›r.
4. Ulusal iflbirli¤inin yan›nda, afiliasyonun tüm alanlar›n› kapsayacak flekilde uluslararas› “afiliasyon” da söz konusudur. Uluslararas› afiliasyon için ilk akla gelen yöntemler
aras›nda: Uluslararas› anlaflmalar ya da özel projeler dahilinde yürütülen e¤itim ve e¤itici de¤ifl-tokuflu, Türkiye’de kurulacak ve sermaye katk›s›n› da beraberinde getirerek uluslararas› örgütler taraf›ndan yönetilecek, sa¤l›k e¤itimi ve dolay›s›yla hizmet konusunda
s›ralanan tüm bafll›klar› kapsayacak flekilde genifl afiliasyon sa¤layacak köklü ve büyük
kurumsal ortakl›klar say›labilir.
5. Türkiye’de yürümekte olan de¤ifl-tokufl uygulamalar› küçük örnekler halindedir. Denetlemesi ve standart biçimde bir de¤erlendirmesi de yoktur. Çekirdek e¤itim program›nda yeri olmad›¤› için zorunlu da de¤ildir. Dolay›s›yla yap›lmalar› kiflisel iste¤e ve düzenlemeye ba¤l›d›r. Bugün Türkiye’de yürütülmekte olan tüm de¤ifl-tokufl f›rsatlar› kiflisel
gayretlerle kurulmufltur. Oysa, bu uygulamalar›n kurumsallaflabilmesi için ba¤›ms›z bir
kurum taraf›ndan yönlendirilmesi savunulmaktad›r. Bu konuda farkl› düflünceler ortaya
konulabilir. Uzmanl›k dernekleri eflgüdüm kurulu bununla ilgili öneriler ortaya koymaktad›r.
6. Bugünkü iflleyiflte Sa¤l›k Bakanl›¤› hem akademik, hem de idari otoritedir, öyleyse
“afiliasyon” da SB’l›¤› asli görev almal›d›r; üniversiteler konusunda da YÖK yükümlü olmal›d›r. Bu konuda bakanl›k, e¤itim hastaneleri ve üniversiteler üstü tamamen ba¤›ms›z
bir yap› (Ulusal Otorite) oluflturulmal›d›r ve uzmanl›k e¤itimi ve “afiliasyon” sorumlulu¤unu üstlenmelidir. Üniversiteler ve di¤er sa¤l›k kurulufllar› aras›nda bu konulardaki iflbirli¤inin koflullar›n› belirleyecek ve denetlenmesini sa¤layacak bir kurul oluflturulmal›d›r ve bu kurul tüm “afiliasyon” sürecinden sorumlu olmal›d›r. Bu seçeneklerin her biri,
ça¤dafl ülkelerdeki düzenlemelere uygunlu¤u ve Türkiye için yarar› göz önünde tutularak tart›fl›lmal› ve uzmanl›k e¤itiminde bir seçenek olarak afiliasyon kabul ediliyorsa, taraflar aras›nda tart›fl›larak afiliasyonun iflleyiflinden sorumlu kurum da oluflturulmal›d›r.
7. Türkiye’de uzmanl›k e¤itiminin tek bafl›na Sa¤l›k Bakanl›¤› taraf›ndan belgelendirilmesi hep tart›fl›la gelmifltir. Sa¤l›k Bakanl›¤› uzmanl›k e¤itimini hem talep eden, hem yürüten, hem niteli¤ini belirleyen, hem etkinli¤ini ölçen, hem de belgeleyen kurumdur. Bu
durumda bakanl›¤›n objektif davranmas› zordur. Böyle bir durumda uzmanl›k e¤itiminin
151
hükümet politikalar›ndan etkilenmemesi düflünülemez. Yöneticilerin a¤›r iflleyen devlet
iflleri içinde bu alan› önemseyerek at›l›m yapmalar› da öncelikli iflleri olamamaktad›r. Bir
boyutta bu ifllevi üniversiteler için YÖK yerine getirmektedir.
8. Sonuç olarak “afiliasyon” uygulamas› ülkemiz t›bb›na yarar sa¤layacak, hastalar›m›z›n daha ça¤dafl, bilimsel ve etkin tedavi edilmelerini destekleyecek, kurumlararas›, dolay›s› ile de doktorlar aras› bilimsel ve ifllevsel farkl›l›klar›n daha homojen hale gelmesini
sa¤layacak bir yöntem olarak öne ç›kmaktad›r. Ancak ülke çap›nda yayg›nlaflt›r›lmas› ve
etkinlefltirilmesi ancak siyasi otoritelerin konuya s›cak yaklafl›mlar› ve uygun yasal düzenlemelerin yap›lmas› ile olas› k›l›nacakt›r.
152

‹STANBUL RAPORU 2007 (AF‹L‹ASYO

Transkript

Benzer belgeler