Kazakistan

Transkript

Kazakistan - Sağlık Turizmi Koordinasyon Kurulu

K
Sağlık Turizmi / Kazakistan Raporu
K
R
U
T
A
S
Tüm Yönleriyle
SAĞLIK TURİZMİ
KAZAKİSTAN
ÜLKE RAPORU
2016
SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır.
Yazan
Prof. Dr. Sezer AKARCALI
K
R
Editör
Dr. H. Ömer TONTUŞ
U
T
A
S
Grafik Tasarım / Dizgi
Selcan ÖZENÇ
ISBN No: 978-975-590-554-9
2016
Tüm hakları Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Sağlığın
Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü Sağlık Turizmi Daire Başkanlığı’na
aittir. Kaynak gösterilmeksizin alıntı yapılamaz. Alıntı yapıldığında
kaynak gösterimi: ‘‘Editör/Yazar Adları, Sağlığın Geliştirilmesi
Genel Müdürlüğü, Sağlık Bakanlığı, Basım Yeri, Basım Yılı’’
belirtilmesi şeklinde olmalıdır. 5846 sayılı yasa gereği Sağlığın
Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü’nün onayı olmaksızın tamamen
veya kısmen çoğaltılamaz.
Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:39 Çankaya /ANKARA
Tel: +90 (312) 585 28 00 Fax: +90 (312) 585 28 53
K
İÇİNDEKİLER
K
R
ÖNSÖZ 4
A- SAĞLIK TURİZMİ KAVRAMSAL ÇERÇEVE
6
1- GİRİŞ 7
2- SAĞLIK TURİZMİNİN TANIMI VE KAPSAMI
7
3- DÜNYADA SAĞLIK TURİZMİ SEKTÖRÜ
8
4- TÜRKİYE’DE SAĞLIK TURİZMİ SEKTÖRÜ
9
B- KAZAKİSTAN’A GENEL BAKIŞ12
1- TEMEL BİLGİLER12
a) Coğrafi Konum12
b) Siyasi ve İdari Yapı13
c) Nüfus ve İş gücü Yapısı14
d) İstihdam-İş gücü ve Eğitim İstatistikleri17
e) Doğal Kaynaklar ve Çevre18
2- EKONOMİK DURUM19
a) Genel Ekonomik Görünüm19
b) Dış Ticaret ve Cari İşlemler Dengesi
23
f) Türkiye – Kazakistan Yatırım İlişkileri26
3- İLETİŞİM VE ULAŞIM26
4- TÜRKİYE İLE SİYASİ İLİŞKİLER
27
5- KAZAKİSTAN’DA SAĞLIK28
a) Mevcut Durum28
b) Genel Sağlık Göstergeleri29
c) Sağlık Harcamaları Göstergeleri38
d) Hastalık Göstergeleri 41
e) Sağlık Sistemi46
f) Sağlık Turizmi48
g) Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı50
C- GENEL DEĞERLENDİRME51
D- TÜRKİYE –KAZAKİSTAN SAĞLIK TURİZMİNE
YÖNELİK STRATEJİ ÖNERİLERİ
60
E- KAYNAKÇA
70
F- EKLER
76
U
T
A
S
U
T
A
S
K
R
ÖNSÖZ
K
K
R
Bu çalışma, olması gerekenden çok daha geride olan ve gelişme potansiyeline
sahip olduğuna inandığımız Türkiye- Kazakistan sağlık turizmi alanının
durumunu ve yapılabilecekleri ortaya koymayı amaçlamaktadır.
U
T
A
S
Bu çalışmada Kazakistan’ın nüfus, ekonomi, turizm bilgileri yanında ulusal
ve uluslararası kaynaklardan elde edilen sağlık göstergelerine yer verilmiştir.
Bu kapsamda ülke sağlık sistemi, sağlık hizmet sunumu, sağlık hizmetlerinin
finansmanı, sağlık sigortası sistemi ve sağlık turizmi açısından önemli görülen
çeşitli sağlık göstergeleri paylaşılmıştır. Raporun yazılması sırasında özellikle
Kazakistan’a ait bazı sağlık göstergelerine erişebilmek için ulusal ve uluslararası
kaynaklara (DSÖ ve OECD) müracaat edilmiştir.
Raporda, sağlık turizmi ile ilgili değerlendirme ve öneriler ağırlıklı olarak
sağlık göstergelerine dayanılarak yapıldığından ulaşılabilen en güncel veriler
kullanılmıştır.
Bu raporun amacı bir standart veya kriterler dizisi oluşturmak değildir. Bu çalışma,
daha sonra yapılacak ulusal strateji belirleme çalışmaları için karar vericiler ve
uygulayıcılar için kolaylaştırıcı unsurları ortaya koymayı hedeflemektedir.
Bu rapor, Prof. Dr. Sezer AKARCALI’nın koordinatörlüğünde Datapoll Dan.
Rek. Eğt. Org. Ter. Hiz. San. Ve Tic. Ltd. Şti. tarafından hazırlanmıştır.
K
R
U
T
A
S
SAĞLIK TURİZMİ
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
K
A- SAĞLIK TURİZMİ KAVRAMSAL ÇERÇEVE
1- Giriş
Sağlık turizmi, tıptaki gelişmelere bağlı olarak ortaya çıkmıştır. Bu alan, tıbbın ve turizmin bir
araya geldiği ve bütünleştiği bir alandır. Sağlık turizminin ilk örnekleri, gelişmekte olan ve az
gelişmiş ülkelerde yaşayan ve maddi durumu yeterli olan hastaların gelişmiş ülkelere tedavi
amacıyla gitmesi şeklinde ortaya çıkmıştır.
K
R
Son yıllarda başta Türkiye olmak üzere bazı ülkeler, küresel politikaların da etkisiyle sağlık
alanında önemli değişim ve dönüşümler yaşamışlardır. Bu dönüşümün temelinde küresel
ticaretin önündeki engellerin kaldırılması ve sağlık hizmet maliyetlerinin artan yükselişi vardır.
Özellikle küresel piyasalarla bütünleşme ve maliyetlerin azaltılması düşüncesi rekabeti artırmıştır.
Rekabet, sağlık alanındaki mal ve hizmetleri de etkilemiştir. Ortaya çıkan bu yeni durum yeni
fırsatlar yanında çeşitli zorlukları da beraberinde getirmiştir. Sağlık alanında yaşanan değişim ve
dönüşümlerin bir sonucu olarak ortaya çıkan yeni fırsatlardan birisi de sağlık turizmi olmuştur.
Özellikle gelişmekte olan ülkelerde; iş gücünün ucuz olması, sağlık bakım, tedavi, rehabilitasyon
ücretlerinin gelişmiş ülkelere oranla daha düşük olması, bekleme sürelerinin daha kısa olması ve
sağlık hizmetleriyle entegre edilmiş turizm hizmetlerinin kendisini dünyaya ispatlamış olması
gibi nedenlerle önemli bir pazar olarak değerlendirilmiştir. Türkiye, sahip olduğu benzersiz
turizm imkânları ve sağlık hizmetlerinde yapılan büyük yatırımlarıyla sağlık turizmi alanındaki
diğer ülkelere rekabet üstünlüğü sağlamıştır. Ancak bu üstünlüğün kalıcı hale gelebilmesi devlet
desteği, kurumsal iş birliği, stratejik hareket, dinamik mevzuat, kaliteli hizmet sunan kurumlar
ve nitelikli personel ile mümkündür.
U
T
A
S
2- Sağlık Turizminin Tanımı ve Kapsamı
Sağlık turizmi, genel olarak cerrahi veya özel uzmanlık gerektiren diğer tıbbi müdahaleleri içeren
uygulamalara ihtiyaç gösteren hastalara “maliyet etkin” özel tıbbi bakım verilmesi maksadıyla
turizm endüstrisi ile iş birliği yapılmasıdır. Sağlık turizmi, hastaların acil sağlık hizmetini ya da
seçtikleri bir sağlık hizmetini farklı ülkelerden alması olarak da tanımlanabilir.1
Sağlık turizminde ana fikir, günlük rutinden uzaklaşarak rahat ve değişik bir ortamda tedavi
görmek veya sağlığı destekleyici hizmetler almaktır. Bir taraftan doğayla bütünleşmenin keyfini
yaşarken diğer taraftan sağlık hizmetlerinden daha iyi yararlanılmasını sağlamaktadır. Bunu
ruhsal, duygusal ve bedeni açıdan bir yenilenme olarak da ele almak mümkündür.
Dünyadaki küreselleşme süreci, ülke sağlık sistemlerinde yaşanan problemler (örneğin
uzun bekleme listeleri ve yükselen maliyetler, hizmetlerde kalite problemleri), tüketicilerin
bilinçlenmesi ve Avrupa Birliği (AB) gibi dinamiklerin bir sonucu olarak hızla büyüyen
bir sektör olan sağlık turizmi çok genel anlamda hem tatil hem de tedavi unsurlarını içeren bir
kavram olmuştur.
Sağlık turizmi: sağlıklı yaşam (wellness) turizmi, sağlık hizmetleri (health care) turizmi, medikal
turizm olmak üzere üç sınıfa ayrılmıştır.
1
Barca M., Akde E., Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları
Dergisi, 5/3:64-92.
Şekil 1: Sağlık Turizmi Sınıflaması
K
R
U
T
A
S
Sağlık hizmetleri turizmi kapsamında sunulan hizmetleri, sağlığı geliştirmeye yönelik hizmetler,
tedaviye yönelik hizmetler ve rehabilitasyon hizmetleri olarak üç başlık altında incelemek
mümkündür.
Medikal turizm, sağlık turizminin bir alt koludur. Medikal turizme ait genel bir tanım
bulunmamaktadır. Medikal turizm için en uygun tanım, Bookman (2007) tarafından yapılan
“hizmetler arası ticaret gerektiren, tıp ve turizm sektörleri arasında bağlantı kuran ekonomik
bir faaliyettir” şeklindeki tanımlamadır. Medikal turizm kapsamında, plastik-estetik cerrahi
ameliyatları, gittikçe popülaritesi artan göz kusuru düzeltme ameliyatları, açık kalp cerrahisi,
her türlü kanser ve diş tedavileri hatta organ nakli ameliyatları gibi çeşitli tıbbi tedaviler yer
almaktadır.2
3- Dünyada Sağlık Turizmi Sektörü
Sağlık turizmi, 1990’lı yılların ortalarından itibaren ülkeler arasında oluşan ciddi rekabet ortamı
ve küreselleşmenin etkisiyle sağlık turizmi başlığı altında, çok rağbet gören alternatif turizm
çeşitlerinden biri olarak doğmuştur.3
Sağlık hizmetlerine ihtiyaç duyan kişiler, sağlık kuruluşlarının kalitesi, eğitimli insan kaynağı
ve fiyat avantajlarıyla öne çıkan ülkelere yönelmektedirler. Güney Asya ve Güney Amerika’da
tedavi ve cerrahi girişim ücretleri kuzey ülkelere göre daha avantajlı durumdadır. Bu nedenle
bahsedilen ülkeler sağlık turizmi anlamında öne çıkmaktadırlar. Sağlık turizmi alanında en
çok tercih edilen ülkeler; Hindistan, Küba, Kostarika, Tayland, Singapur, Kolombiya ve Malezya
olmasından dolayı sağlık turizminin ana bölgesi Asya’dır.
2 Barca M, Akde E, Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları
Dergisi, 5/3:64-92.
3 a.g.e
K
Dünya Turizm Örgütü’nün araştırmasına göre, 2013’de Dünya’da sağlık turizmi sektörünün
100 milyar dolarlık bir büyüklüğe ulaşması beklentisi aşılmıştır. Dünyada uluslararası turizm
hareketlerine katılan kişi sayısı 1950 yılında 25,2 milyon kişi, 1995 yılında 528 milyon kişi iken
Dünya Turizm Örgütü (UNWTO)’nün verilerine göre 2011 yılında turizm hareketliliği 980
milyonu bulmuştur.4
Günümüzde, daha iyi olanaklar ve daha gelişmiş teknoloji kullanılarak tedavi olmak amacıyla
başka ülkelere seyahat etmek oldukça yaygınlaşmıştır. Bu durum, sağlık turizmi sektörünün
her geçen gün büyümesine yol açmaktadır. Hastaların tedavi maksatlı seyahat etmelerinin
nedenleri arasında; ileri donanım ve teknoloji altında tedavi olma isteği, talep edilen tedavi
ve bakımın yaşadığı ülkede maliyetinin yüksek olması, kaliteli sağlık hizmetinden yararlanma
isteği, kişinin sigorta ile ilgili sorunları, yaşanan ülkede bekleme sürelerinin uzun olması
gösterilmektedir. 5
K
R
Genel olarak değerlendirildiğinde turizm sektörü, dünyada en hızlı gelişen ve büyüyen
sektörlerdendir. Ekonomik, sosyal, politik ve kültürel açılardan olumlu ve önemli katkıları
bulunan bu sektör, dünya ekonomisinde başlı başına bir endüstri haline gelmiştir. Ayrıca,
sağlık turizmi, diğer bazı sektörlerin (sigorta, pazarlama, ulaşım, eğitim, danışmanlık, vb.)
üzerinde tetikleyici etkisi bulunmaktadır. Diğer bir ifade ile turizm sektörünün katma değeri
en yüksek alt sektörü olan sağlık turizmi, ülke ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır.
U
T
A
S
4-Türkiye’de Sağlık Turizmi Sektörü
Sağlık turizmi, hastaların rahatlığını sağlamak için tıbbi seçenekleri sunmayı hedeflemektedir.
Gelişmiş ülkelerdeki eğitim ve refah seviyesinin yüksek olmasına paralel olarak sağlık
hizmetleri sunumu da yüksek maliyetli olmaktadır. Gelişmiş ülkelerde özellikle bazı grupların
(yaşlılar, kanser hastaları, çocuklar, engelliler vb.) sağlık giderleri her geçen gün artmaktadır.6
Bu sorun kamu ve özel finansman kurumlarını farklı arayışlara itmektedir.
Bazı gelişmiş ülkelerin sağlık finansman kurumları ve özel sigorta şirketleri, kaliteli tıbbi
hizmet sunan ve yakında yer alan ülkelerle paket anlaşmalar yaparak sağlık hizmetlerinin
maliyetlerini düşürmeye yönelik çabaları sağlık turizmine ivme kazandırmaktadır.
Tüm dünyada sağlık turizmi alanında hızlı bir ilerleme söz konusudur. Bu ilerleme büyük
bir pazar oluşturmuş ve şartları uygun olan pek çok ülke bu pazardan pay alabilmek için
birbiriyle yarışa girmişlerdir. Bu yarışta sağlık hizmetlerini talep eden hedef kitlenin tercihleri
önem kazanmaktadır. O zaman bu tercihleri etkileyen ülkenin veya hizmetin sahip olduğu
bazı özellikler önemli hale gelmektedir. Sağlık turizmi kapsamında ülkemizle ilgili araştırma
yapan kişilerin öncelikle “Neden Türkiye” sorusunu soracakları ve buna uygun cevaplar
bulabilmesi halinde Türkiye’yi tercih edecekleri açıktır. Bu soruya rahatlıkla “Türkiye” cevabı
verdirtmek bir vizyon ve strateji gerektirmektedir. Bu soruya Türkiye dedirtebilmek için
pek çok alternatifin oluşturulması gerekmektedir. Bu ise ancak bir kamu politikası dâhilinde
gerçekleştirilebilir.
4 Barca M, Akde E, Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları
Dergisi, 5/3:64-92..
5 a.g.e.
6 Aksu, A. (2001). “Turistin Sağlığı”. Yeni Türkiye Dergisi, 7: 39.
2000’li yıllardan itibaren sağlık ve turizm alanlarına yönelik kamu politikalarının bir sonucu
olarak, bu alanlarda önemli iyileşmeler sağlanmıştır. Türkiye’de, hem yurt içindeki farklılaşan
sağlık ihtiyacını karşılayan hem de yurt dışı ile rekabet edebilecek kamu ve özel sağlık
kuruluşlarının sayısı artmıştır. Özellikle özel sağlık kuruluşları, sağlık turizminin en önemli
dallarından biri olan medikal turizm alanının getirilerinden yararlanmak amacıyla şartlarını
uygun hale getirmişlerdir. Özel hastanelerin yanı sıra Avrupa standartlarıyla yarışabilecek
nitelikte devlet destekli yatırımlarda gün geçtikçe artmaktadır. Yapılan bu yatırımların maliyeti
oldukça yüksektir. Türkiye sağlık ve turizm alanında dünya ile rekabet edebilecek insan, cihaz,
bina ve hizmet koşullarına ulaşmıştır. Bu koşullarda, Türkiye’nin dış pazara daha fazla yönelmesi,
daha çok tanıtımının yapılması bir zorunluluktur.
K
R
Türkiye sağlık turizmi alanında, özellikle son 20 yıllık süreçte önemli gelişmeler kaydetmiş ve
sektörde güçlü olan Hindistan, Malezya, Tayland, Macaristan gibi ülkeler ile arasını kapatma
çalışmaktadır.
U
T
A
S
Grafik 1:Yıllara Göre Türkiye’de Sağlık Hizmeti Alan Uluslararası Hasta
Sayıları, 2012
Kaynak: Sağlık Bakanlığı (2013), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Sağlığın
Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.
Yukarıdaki grafikten ülkemizi sağlık hizmeti almak üzere tercih eden kişilerin sayısının 2012’den
2015’e büyük bir artış gösterdiği anlaşılmaktadır.
Ülkemiz sağlık turizmi açısından önemli avantajlara sahiptir. Sağlık hizmetlerinin yakalamış
olduğu kalite, nitelikli sağlık insan gücü, üst ihtisas alanlarında ulaşılan başarı, ileri teknoloji
gerektiren tıbbi cihaz yatırımları, tarih dokusu vb. bunlardan bazılarıdır. Bu avantajlar hem
kamu yöneticileri hem de özel sektör yöneticileri tarafından fark edilmiş bu yönde yetersiz kalsa
da önemli adımlar atılmıştır. En başta, Turizm ve Kültür Bakanlığı tarafından Türkiye Turizm
Stratejisi 2023 Raporu hazırlanmıştır. Raporda, sağlık turizmi ve medikal turizm konusu öncelikli
alanlardan biri olarak tanımlanmıştır. Sağlık Bakanlığı ise sağlık turizmini ulusal düzeyde
planlamak, izlemek ve standardize etmek üzere “Sağlık Turizmi Daire Başkanlığını” kurmuştur.
K
Özel sağlık sektörü, sağlık turizmi konusunda daha erken girişimlerde bulunmuş, kamu sektörü
ve Bakanlıkları bu konuda adeta adım atmaya zorlamıştır.
Tablo 11: Sağlık Turizm ve Turistin Sağlığı Kamu ve Özel Sektör Tahmini
Gelirleri
K
R
2012 Yılı
Medikal
Turizm
Hasta Sayısı
Hasta Başına
Gelir (USD)
Toplam Gelir
(USD)
Kamu
14.766
9.000
132.894.000
Özel
154.696
12.000
Kamu
22.491
2.000
Özel
47.972
4.000
U
T
A
S
Turistin
Sağlığı
Toplam
239.925
1.856.352.000
44.982.000
191.888.000
2.226.116.000
Kaynak: Sağlık Bakanlığı (2013), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Sağlığın
2012 yılında medikal turizm ve turistin sağlığı
kapsamında kamu ve
özel sektör tarafından
elde edilen tahmini gelirler yukarıdaki tabloda
verilmiştir. Gelirler, Sağlık Bakanlığı’nın 2011/41
sayılı genelgesinde kamu sağlık kuruluşlarında
sağlık turizmi ve turistin sağlığı çerçevesinde
sunulması planlanan seçilmiş işlemlerin fiyatlarından
yararlanılarak ve kamu ile özel sektördeki gelirler göz
önünde bulundurularak Sağlık Bakanlığı tarafından
ortalama olarak hesaplanmıştır. T.C. Kalkınma
Bakanlığı tarafından hazırlanan ve 6 Temmuz 2013
tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 10. Kalkınma
Planı’nda 2018 yılı için 750.000 medikal turistin
geleceği ve 5,6 milyar dolar gelir elde edileceği tahmin
edilmiştir. Bu doğrultuda, 2018 yılında sağlık turizmi
gelirlerinin yaklaşık olarak 3 kat artacağı tahmin
edilmektedir.7
Sağlık Turizmi
ONUNCU KALKINMA PLANI
(2014 - 2018)
SAĞLIK TURİZMİNİN
GELİŞTİRİLMESİ PROGRAMI
EYLEM PLANI
Program Koordinatörü
7
TC Sağlık Bakanlığı (2013), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl
Matbaacılık.
B- KAZAKİSTAN’A GENEL BAKIŞ
1- TEMEL BİLGİLER
a) Coğrafi Konum
2.724.900 km² yüz ölçümüne sahip olan Kazakistan, yüz ölçümü açısından dünyanın
dokuzuncu, eski Sovyetler Birliği ülkelerinin ikinci en büyük ülkesidir. Topraklarının 2.699.700
km² karalardan, 25,200 km² sulardan oluşmaktadır.8 Kazakistan toprakları, kapladığı alan
itibariyle Türk Cumhuriyetleri arasında birinci, Bağımsız Devletler Topluluğunda Rusya’nın
ardından ikinci büyük ülkedir. Türkiye’nin yaklaşık 3,5 katı büyüklüğündeki ülke, Orta Asya’da
Çin’in kuzeybatısında, Ural Nehri’nin batısında yer almaktadır. Ülkenin 13, 364 km² kara sınırı
bulunmaktadır.9 sınır komşuları Çin (1533 km), Kırgızistan (1051 km), Rusya (6846 km),
Türkmenistan (379 km) ve Özbekistan’dır (2203 km). Kazakistan’ın Aral Gölü’ne 1070 km’lik ve
Hazar Denizi’ne 1.894 km’lik sınırı da bulunmaktadır.
K
R
U
T
A
S
Doğudaki Altay Dağları, güneydoğusundaki Tien Şan - Tanrı Dağları- ve onun uzantıları
Jongar Alatav ve Saur-Tarbagatay ülkenin en büyük dağlarını oluşturmaktadır. İrtiş, Esil, Jayık,
İli, Sırderya, Tobıl, Sarısu ülkenin en büyük nehirleridir. İrili ufaklı ve çoğu yaz aylarında
kuruyan 7000’den fazla akarsu bulunmaktadır. İrtiş, Esil ve Tobıl nehirleri Obi havzasına dahil
olup Kuzey Buz Denizine, diğerleri ise ülke içindeki göllere dökülmektedir. Ülkede irili ufaklı
48.000 göl bulunmaktadır. Hazar, Aral, Balkaş, Alagöl, Zaysan, Tengiz, Sıletı gölleri ülkenin belli
başlı büyük gölleridir. Ülkenin güneybatısında bulunan Aral Gölü suyunun çekilmesi nedeni
ile küçülmektedir. Göllerin önemli bir kısmı çok tuzlu olduğundan tuz üretimi yapılmaktadır.
Balkaş ve Zeysan ise önemli tatlı su gölleridir. İrtiş’de iki ve Sırderya’da birer olmak üzere ülkenin
dört büyük barajı vardır.
8 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html, e.t. 01.11.2015
9 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html, e.t:01.11.2015
K
Denizlerden çok uzakta bulunan Kazakistan’da tam anlamıyla karasal iklim hakimdir. Bu nedenle
çok soğuk kışlar ve çok sıcak yazlar yaşanmaktadır. Kuraklık süresi ve sıcaklık farkları büyüktür.
Yazın ortalama hava sıcaklığı kuzey bölgelerinde 20ºC, güney bölgelerinde ise 30ºC’dir. Kışın
ortalama hava sıcaklığı ise kuzey bölgelerinde –20 ila-22ºC, güney bölgelerinde -4 ila-8 ºC’dir.
Yıllık metrekareye düşen yağış miktarı ortalama 250-350 mm3’tür. Ülkenin en yüksek noktası
6 994 metre yükseklikle Tanrı Dağları’ndaki (Tien-Şan) Han Tengri zirvesidir. En alçak yeri
ise -132 metreyle Batı Kazakistan’daki Karakıya Çukuru’dur. Kazakistan’ nın %7’sini ormanlar,
%4’unü dağlar, %26’sını ekilebilir alanlar, %23’ünü bozkır, %40’ını da çöl görünümlü topraklar
oluşturmaktadır.
K
R
b)Siyasi ve İdari Yapı
Kazakistan Cumhuriyeti, Sovyetler
Birliği’nin dağılmasının ardından 16
Aralık 1991 tarihinde bağımsızlığını
ilan etmiştir. 28 Ocak 1993 tarihinde
kabul edilen Anayasa’ya göre ülkenin
idare şekli “başkanlık sistemiyle
yönetilen, laik, demokratik, sosyal bir
hukuk devleti” olarak tanımlanmıştır.
Birleşmiş Milletler, Bağımsız Devletler
Topluluğu ve Avrasya Ekonomik
Birliği’ne üye olan ülkede idari açıdan
14 eyalet ve 2 eyalet statüsünde
şehir
bulunmaktadır.
Eyaletler;
Almatı, Akmola, Aktöbe, Atırav, Batı
Kazakistan, Doğu Kazakistan, Güney Kazakistan, Jambıl, Karaganda, Kızılorda, Kostanay, Kuzey
Kazakistan, Mangıstav ve Pavlodar’dır.
U
T
A
S
Nursultan Nazarbayev’in, 1991 yılında göreve gelmesinin ardından 1999 yılında ve 2005
yılında yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde üst üste Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Nursultan
Nazarbayev, ülkede günümüzdeki politik istikrarın ana unsuru konumundadır. Özellikle
1995 yılından itibaren Nazarbayev’in Kazakistan’ın politik yapısı üzerindeki etkisi 1995
yılında gerçekleştirilen iki referandum ve 30 Ağustos 1995 tarihinde kabul edilen bağımsızlık
sonrasındaki ikinci Anayasa ile artmıştır. 2005 yılında 1995 Anayasasında yapılan değişikliklerle
Nazarbayev’in görev süresi üzerindeki tüm kısıtlamalar kaldırılmıştır. Ülkenin başkentinin
Almatı’dan Astana’ya taşınması kararı 1994 yılında Nursultan Nazarbayev tarafından alınmış
olup, taşınma 10 Aralık 1997’de tamamlanmıştır. Tüm kurumların Almatı’dan Astana’ya taşınması
ise 1998 yılında tamamlanmıştır.
Cumhurbaşkanı, devletin başı, en yetkili makamı ve anayasanın koruyucusudur. Devlet Başkanı
olarak tüm konulardaki veto ve karar yetkisi ile ülke yönetiminde son karar merciidir. Başbakan,
bakanlar, ulusal güvenlik konseyi başkanı ve eyalet valilerini atar. Ayrıca bir yıllık süreyle
parlamentoyu kapatarak yasama görevini üstlenebilmektedir.
Devlet başkanı tarafından atanan Bakanlar Kurulu yürüme işlevini yerine getirmektedir. Yürütme
organı olan hükümet hem devlet başkanına, hem de parlamentoya karşı sorumludur. Başbakan
ve Hükümet üyeleri doğrudan Cumhurbaşkanı tarafından atanırken; Başbakan yardımcıları, Dışişleri,
İçişleri, Savunma, Maliye Bakanlarının atamasında parlamento ve Başbakanın onayının alınması
zorunludur. Yasama organı ise Kazakistan Milli Meclisidir. Parlamentoda senato ve meclis olmak
üzere iki farklı kanat bulunmaktadır. Senatoyu her eyalet, önemli şehirler ve başkentten ikişer delege ve
Devlet Başkanının atadığı 15 delege olmak üzere 47 delege oluşturur. Görev süresi 6 yıl olan delegelerin
her 3 senede bir yarısı yeniden seçilir. Meclis 107 üyeden oluşur. Bunların 98 tanesi seçim bölgelerinden
siyasi parti listelerine göre, 9 tanesi ise Kazakistan Halk Asamblesi’nden seçilir. 2012 yılında yapılan
seçimlerde 3 parti %7’lik seçim barajını geçmiştir. Nur-Otan Partisi seçmenlerin yüzde 81’inin oyunu
alırken, Kazakistan Ak Yol Partisi yüzde 7,3 Kazakistan Komünist Halk Partisi Meclisi yüzde 7,3’ünün
oyunu alarak Kazakistan Parlamentosu’na girmeye hak kazanmıştır. Başbakanlık görevini iktidar
partisinden Karim Massimov yürütmektedir.
K
R
Türkiye ve Kazakistan arasında Cumhurbaşkanları düzeyinde pek çok ziyaret gerçekleştirilmiştir.
Kazakistan Devlet Başkanı Nur Sultan Nazarbayev’in 1994 yılında ziyareti sırasında “Dostluk ve
İşbirliği Antlaşması” imzalanmıştır. Ekonomik ilişkiler yıllar geçtikçe artmıştır. Türk şirketlerinin
1993 yılından bu yana Kazakistan’da yaptıkları yatırımların toplam değeri 2 milyar Dolar civarındadır.
Kazakistan’da 500’ün üzerinde Türk-Kazak ortak sermayeli işletme faaliyette olup, %100 Türk
sermayeli şirketlerin sayısı 160 civarındadır. Kazakistan’da Türk girişimcilerin özellikle gıda sektörü,
ilaç-kimya sanayisi, inşaat, otelcilik ve imalat alanlarında öne çıktıkları görülmektedir. Türk firmaları
özellikle inşaat sektöründe Kazakistan’da yatırım yaparken, Kazak firmalar Türkiye’de petrol ve turizm
sektörlerinde yatırım yapmaktadırlar. Türkiye’de 150’nin üzerinde Kazak sermayeli şirket mevcuttur.
İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2014 rakamlarına göre 3,4 milyar dolardır.
U
T
A
S
Türkiye ve Kazakistan arasında 80’i aşkın antlaşma ve protokol imzalanmıştır. Ekonomi, siyaset, kültür,
ulaşım, eğitim ve iletişim alanlarını kapsamaktadır. İkili ilişkiler çok boyutlu olarak gelişmeye devam
etmektedir. 2009 yılında kurulan Türk Konseyine Türkiye ve Kazakistan da üye konumundadır.
c) Nüfus ve İş gücü Yapısı
Ülkenin toplam nüfusu 2014 yılında 16.606.878 iken,10 Haziran 2015 tarihi itibariyle 18 milyon
157 bin 122 kişi olarak tahmin edilmektedir.11
Grafik 2: Kazakistan Nüfusunun Yıllara Göre Değişimi
Kaynak:Uluslararsı Para Fonu, Dünya Ekonomik Görünüm Veri Tabanı
http://www.imf.org/external/index.htm, e.t:05.11.2015
10 http://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/ e.t: 01.11.2015
11 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rs.html, e.t. 12.09.2015
Ülkede km² başına 6 kişi düşmektedir. Nüfusun % 53’ü (8.859.912) şehirlerde yaşamaktadır.
Kazakistan Cumhuriyetinin nüfus piramidi aşağıda verilmiştir.
Grafik 3: Kazakistan Nüfus Piramidi-2014
K
K
R
U
T
A
S
Kaynak https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html , e.t.
01.11.2015
Kazakistan nüfusun % 25,41 ‘ini 0-14 yaş grubundakiler, % 15,33’ünü 15-24 yaş grubundakiler,
% 42,59’unu 25-54 yaş grubundakiler, %9,49’unu 55-64 yaş grubundakiler ve % 7,17’sini de 65 ve
üstü yaş grubundakiler oluşturmaktadır.12
Grafik 4: Kazakistan Nüfus Artış Hızının Yıllara Göre Değişimi
Kaynak: Uluslararsı Para Fonu, Dünya Ekonomik Görünüm Veri Tabanı http://www.imf.org/
external/index.htm, e.t:05.11.2015
12
http:///www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html , e.t. 01.11.2015
Kazakistan’ın nüfus artış hızı 2015 yılı için 1,14 doğum oranı ise %2,31 olarak tahmin
edilmektedir.13 Kazakistan, nüfus artış hızında dünyada 107. sıradadır. 14 Nüfusun çoğunluğu,
ülkenin kuzey ve güney doğusunda yaşamaktadır. Ülkenin orta ve batı kısımlarında nüfus
seyrektir. Ülkede nüfus yoğunluğunun önemli derecede düşük olmasının başlıca nedeni ülkeden
dışarıya olan göçlerdir. 1989-1999 yılları arasında 1,5 milyon kişi Kazakistan dışına göç etmiştir.
2000 yılından bu yana gerçekleşen güçlü ekonomik büyüme ülkeden göç eğilimini tersine
çevirmiş ve 2004 yılında net göç ilk kez pozitife dönmüştür. Nispeten yüksek doğum oranları ve
azınlıkların göçü neticesinde 1920’lerden bu yana ilk defa Kazak nüfus çoğunluğu elde etmiştir.
Ülke, son yıllarda Orta Asya’daki fakir komşuları ve Çin’den göç almaktadır. Buna ilave olarak
ülkeden Rusya’ya göçte yavaşlama gözlenmektedir.
K
R
Grafik 5: Kazakistan Nüfusunun Bölgelere ve Etkin Kökene Göre Dağılımı
(2012)15
U
T
A
S
Ülkedeki fakirlik son yıllarda GSYİH’daki hızlı artış eğilimi ile birlikte önemli ölçüde düşüş
göstermiştir. Kazakistan İstatistik Ajansı’na göre ülkede fakirlik sınırı (ayda 35 $) altında yaşayan
nüfusun oranı 2004’te %33,9 iken, 2010 yılında %6,5’e, 2011’de %6’ya gerilemiş, 2012’de %4,
2013’de %3’e gerilemiştir.16 Gini katsayısı ise 2001’de 0,366 iken 2010 yılında 0,278’e gerilemiştir.
1999’dan itibaren gözlenen hızlı ekonomik büyüme istihdam artışı ve yaşam standartlarında artış
sağlamıştır. 2004’te 381.000 kişi olan yıllık ortalama işsizlik 2007’de 597.200 kişi (toplam iş
gücünün %7,3’ü) olmuştur17. Sonrasında azalma eğilimi gösteren ortalama işsizlik oranları, 2011
yılında 5,3 olarak gerçekleşmiştir.18 Kazakistan’ın nüfusunun % 66’sını Kazaklar, % 22’sini Ruslar,
% 2,8’ini Özbekler, % 2’sini Ukraynalılar, % 1,3’ünü Tatarlar, % 1’ini Almanlar oluşturmaktadır.
Nüfusu yoğun olan şehirler Almatı, Karaganda, Astana, Taraz, Semey ve Çimkent’tir. Ülkenin en
doğusunda bulunan Almatı ülkenin finans ve iş merkezidir. Başkent Astana, ülkenin orta-kuzey
bölümünde konumlanmıştır.
13 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html, et: 04.11.2015
14 http://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/ e.t: 01.11.2015
15 http://www.Development of the Republic of Kazakhstan.mht, e.t:04.11.2015
16 http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=2&country=KAZ&series=&period=, e.t:04.11.2015
17 Kazakistan İstatistik Kurumu
18 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html, e.t. 01.11.2015
K
d) İstihdam-İş gücü ve Eğitim
İstatistikleri
2014 verilerine göre, ülkede
çalışanların % 65,6’sı hizmet
sektöründe çalışırken, % 4,9’u
tarım, balıkçılık ve ormancılık
işleriyle uğraşmaktadır. Sanayi
sektöründe çalışanların payı ise
% 29,5’tir.19 Hizmet sektörü
ülkede en fazla istihdam sağlayan
sektör konumundadır. Bununla
birlikte uzun vadeli işsizlik verileri,
özellikle ülkenin kuzeyindeki
eski ağır sanayinin yoğunlaştığı
bölgelerde yüksektir. 2013 yılında
%5,2 olan işsizlik oranları 2014
yılında %5,2 olmuştur. Bu oranlar
ile Kazakistan Dünya genelinde 51.
sıradadır.20
K
R
U
T
A
S
Sovyet dönemi boyunca bilim ve teknoloji çalışmalarında daha fazla rol alan Rus azınlık ve
diğer etnik grupların çoğunluğunun bağımsızlık sonrasında ülke dışına göç etmesi nedeni ile
Kazakistan’ın vasıflı iş gücünde ciddi bir kayıp söz konusu olmuştur. Kazakistan yabancı iş gücü
istihdamında kota uygulamaktadır. Kotalar devlet tarafından her yıl yeniden belirlenmektedir.
Yetkililer yabancı yatırımcıları yerli işçi eğitme ve istihdam etme konusunda giderek artan
bir şekilde yönlendirmeye çalışmaktadır. 1999-2011 yılları arasında gözlenen hızlı ekonomik
büyüme, istihdam artışını tetiklemiş ve yaşam standardını yukarı çekmiştir. Yıllık ortalama
işsizlik oranı 1999 yılında %13,5 iken, 2011 yılında %5,3’e gerilemiştir. Reel ücretlerdeki artış da
olumlu etkilerini göstermeye başlamış olup, tüketim malları ithalatı artış eğilimine girmiştir.
Yaşam standartlarının yükselmesinde Kazakistan’ın para birimi Tenge’nin istikrarı önemli role
sahiptir. Ekonomik büyümenin ve yabancı yatırımların olumlu etkisi sayesinde gerçekleşen refah
artışının nüfusun her kesimi tarafından paylaşılamamasına rağmen fakirlik düşüş eğiliminde
olup gelir dağılımı iyileşmektedir. Kırsal kesimdeki fakirlik çok daha belirgindir. Özellikle
ülkenin güneyinde yerleşik Kazaklar, kırsal kesimde yaşayan nüfus içindeki en fakir kesimdir.
Okuryazarlık oranı, 1999 nüfus sayımına göre %97,5 olup, yüksek düzeydedir. 2011 için
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programına (UNDP) göre yetişkin okuryazarlık oranı %99,7, genç
okuryazarlık oranı ise %99,8’dir. Yükseköğrenim gören öğrenci sayısı 2000/01 döneminde
440.700 iken, 2009/10’da 610.264’e ulaşmış durumdadır. Ancak yükseköğrenim öğrenci sayısı en
yüksek 2007/08 döneminde ulaşılan 717.000 seviyesinin altındadır. Kaynak yetersizliği nedeni
ile eğitimde kalitede düşüş gözlenmektedir. 2010-2011 dönemi itibarı ile hükümetin eğitim
harcamalarının GSYİH’ya oranı %2,8 olarak gerçekleşmiştir.
e) Doğal Kaynaklar ve Çevre
Kazakistan, petrol ve doğal gaz rezervleri yönünden zengindir. Ülkenin petrol rezervleri doğal
gaz rezervlerine göre daha fazladır. Kazakistan eski Sovyet Cumhuriyetleri içinde Kazakistan’dan
K
R
U
T
A
S
sonra ikinci büyük petrol üreticisidir. Ülke ekonomisi büyük ölçüde petrol ihracatı gelirlerine
dayalıdır. British Petroleum (BP) tarafından yayımlanan Statistical Rewiev of World Energy
isimli süreli yayının tahminlerine göre 2010 yılı sonu itibarı ile ülkenin toplam petrol rezervi
39,8 milyar varil civarındadır. Bu rakam, toplam dünya rezervinin %2,9’unu oluşturmaktadır.
Suudi Arabistan ise 2010 yılı sonu itibarı ile dünya rezervinin yaklaşık %19,1’i kanıtlanmış
rezerve sahiptir. Ülkenin rezerv seviyesi Hazar Denizi’ndeki yeni bulunan rezervler ile birlikte
giderek artış göstermektedir.
Kazakistan’ın doğal gaz rezervi ise 2010 yılı sonu itibarı ile dünya toplam rezervinin %1,0’ını
oluşturmakta olup, toplam 1,8 trilyon metreküpe tekabül etmektedir. Ayrıca, ülke dünya kömür
rezervinin de %3,9’una (33,6 milyar ton) sahiptir. Kazakistan altın rezervleri bakımından da zengin
bir ülkedir. Ülkenin Vasilkovskoye madeninde yaklaşık 370 ton altın rezervi bulunmaktadır. Ayrıca
zengin demir filizi, bakır, krom, kurşun, wolfram, tungsten ve çinko yatakları da bulunmaktadır.
Kazakistan, Sovyetler Birliği döneminden kalan iki ciddi çevre problemi ile karşı karşıyadır.
Bunlardan birisi, doğu sınırına yakın
Semipalatinsk bölgesinin Sovyetler Birliği
döneminde nükleer deneme alanı olmasından
kaynaklanan
radyoaktivite
sorunudur.
Bölgede kansere yakalanma oranı ortalamanın
üzerinde olmamakla birlikte, radyoaktivitenin
insan sağlığı ve çevre üzerinde uzun dönem
etkileri hala belirsizdir. İkinci bir sorun da,
Kazakistan’ın kıyısı olduğu Aral Gölü’nün
Siriderya ve Amuderya nehirlerinin Orta
Asya’daki pamuk üretiminde ve aşırı kullanımı
K
nedeniyle kurumakta olmasıdır. Kalan suda böcek ilaçları ve gübre atıkları ile kirlenmekte olduğu
için, bölge nüfusu ve tarımsal kullanım açısından çok önemli sorunlara neden olmaktadır. Bu
sorunlar ülkede balıkçılığın sona ermesine ve su temini zorluklarının yaşanmasına neden olmuştur.
Aral Denizi’nin kurutulması, Vozrozhdensky adasının bir yarımada haline gelmesine neden
olmuştur. Ancak Sovyet döneminde biyolojik test bölgesi olan adanın, yarımada haline gelmesi ile
çeşitli salgın hastalıkların yayılması tehlikesi oluşmuştur.
K
R
2- EKONOMİK DURUM
a) Genel Ekonomik Görünüm
Kazakistan ekonomik politikaları küresel ekonomiyle bütünleşmeye yöneliktir. Sovyetlerin
dağılmasının ardından 1993 yılında para birimi rublenin yerini Tenge almıştır. 1991’de Sovyetler
Birliği’nin dağılmasının ardından, yeni yapılanmanın ilk yıllarında, diğer cumhuriyetler gibi
Kazakistan da zor bir dönem geçirmiştir. Ekonomisi büyük ölçüde Rusya’ya bağlı bir Orta Asya
ülkesi olan Kazakistan’ın bağımsızlık sonrası yaşadığı durgunluk döneminde tüketim malları
üretimi gibi bazı alt sanayi sektörleri büyük zarar görmüştür. Bağımsızlığın ardından özel sektörün
ağırlık kazandığı piyasa temelli ekonomiye geçiş üzerine yoğunlaşma olmuştur. Kazakistan’ın
Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ile belirlenen ana ekonomi politikaları sayesinde bölgesinde
etkili ve dünyaya entegre bir ekonomiye ulaşma hedefi vardır.21
U
T
A
S
Ülke, ciddi ekonomik reformlar uygulamaya ancak 1994 yılında bir istikrar, özelleştirme
ve yabancı yatırım paketi ile
başlamıştır. 1995-1997 yılları arasında
uygulanan reformlarla ekonomik
yapı
şekillendirilmiştir.
Pazar
ekonomisi için gereken reformların
gerçekleştirilmesi zaman almış olsa
da, ülke bu yönde önemli bir gelişme
göstermiş durumdadır.22
1997 yılında Cumhurbaşkanı Nur
Sultan
Nazarbayev,
“Kazakistan
2030”
planını
açıklamıştır.
2030 Stratejisi, ulusal güvenlik,
siyasal istikrarın sağlanması ve
sağlamlaştırılması, ülkeye yabancı
yatırımların çekilmesi ve buna dayalı
gelişme sağlanması, halkın sağlık
ve eğitiminin iyileştirilmesi, enerji
kaynaklarının etkin kullanımı, ulaşım
ve telekomünikasyon altyapısının
geliştirilmesi ile uzmanlaşmış ve profesyonel devlet uygulamasına geçilmesi gibi hedefler
koymaktadır.23
21 Konca, K.A. (2012). Kazkistan Ülke Raporu, Ankara.
23 A.g.e.
Kazakistan’ın ekonomisi ağırlıklı olarak enerji kaynakları ihracatına dayalıdır. Bununla birlikte
ekonominin çeşitlendirilmesi çabaları içerisinde sanayi ve yenilikçi teknolojiler temelli bir
kalkınma modelinin uygulanması hedeflenmektedir. Önemli sektörleri başta petrol olmak üzere,
metal işleme, çelik üretimi ve tarımdır. Kazakistan’ın petrol ve gaz rezervleri çok zengindir. 2008’de
70 milyon ton petrol elde eden Kazakistan, 2015 yılına kadar ham petrol üretimini 300 milyon tona
çıkarmayı hedeflemektedir. ABD Enerji Bilgi İdaresi’nin verilerine göre; Kazakistan 5,3 milyar ton
rezerv miktarıyla dünyada 9’uncu sırada bulunmaktadır. Kazakistan petrolü daha çok ülkenin batı
kısmından çıkartılmaktadır. Doğalgaz rezervleri açısından da oldukça zengin olan Kazakistan, bu
alanda dünyada 12’inci sırada yer almaktadır.24
K
R
Madencilik ve metalürji ülke ekonomisinin ikinci gelişmiş sanayi koludur. Altın, kömür, demir,
uranyum, mangan, bakır, uranyum, krom, çinko, kurşun Kazakistan’ın doğal kaynakların başında
gelmektedir. Doğal zenginlikler bakımından dünyanın önde gelen ülkelerinden biridir. Uranyum,
krom, çinko, kurşunda dünyada 2’inci, manganda 3’üncü, bakırda 5’inci, kömür, demir ve altında
ilk onda bulunmaktadır. Ayrıca Kazakistan’da 1996 yılında dünyanın en büyük 3. altın madeni
bulunmuştur.
U
T
A
S
Ülke topraklarının yaklaşık 1/5’i tarım arazisidir. Ülkede başta buğday olmak üzere arpa, tütün,
şeker pancarı ve pirinç yetiştirilmektedir. Kazakistan tahıl üretiminde BDT ülkeleri içerisinde
Rusya ve Ukrayna’dan sonra 3. sıradadır.
24 A.g.e.
25 A.g.e.
26 A.g.e.
K
Ülkede çayır ve mera alanlarının çokluğu dolayısıyla küçükbaş hayvancılık yaygındır.25 Kazakistan’da
5 önemli ekonomi bölgesi vardır. Kuzeyinde demir, kömür çıkarımı, makine sanayi ve petrol
ürünleri dikkati çekmektedir. Ülkenin doğusunda demir harici metaller çıkartılmakta, orman
ürünleri ve makine üretimi yapılmaktadır. Batı Kazakistan ise sadece Kazakistan’ın değil, Bağımsız
Devletler Topluluğu ülkeleri arasında da petrolün en fazla çıkarıldığı yerlerden biridir. Ülkenin orta
kısmında kara ve diğer metaller, makine üretimi yapılmaktadır. Güney Kırgızistan’a baktığımızda
pamuk, pirinç, yün, tahıl, meyve, sebze, üzüm, hafif sanayi ürünleri, balıkçılık ve orman ürünleri
gelişmiştir.26
K
R
Kazakistan’ın ihracat yaptığı ülkeler Çin, Almanya, Rusya olurken, ithalat yaptığı ülkeler
sıralamasında Rusya, Çin, Almanya ilk sırada gelmektedir. İthal ürünlerinin başında ise makine
ve taşımacılık ekipmanları, gıda sanayi ürünleri gelmektedir.27
2010 sonrasında hızlı toparlanan Kazakistan ekonomisi; 2012’de %5, 2013’de % 6 büyümüştür.
2014 yılında ise %4,3 büyümesi beklenmektedir. Kazakistan büyüme oranı ile dünya genelinde
43. sıradadır. 2014 yılında GSYİH 216,3 milyar dolar gerçekleşmiştir.28 Mali sektördeki likidite
sıkışıklığı, sanayi üretimindeki düşüş ve zayıf dış ekonomik koşullar 2009 yılında ekonomide
durgunluğa neden olmuştur. 2010 yılındaki %7,3 oranındaki büyümenin ardından 2011 yılında
GSYİH %6,9 oranında artmıştır.29
U
T
A
S
Grafik 6: Kazakistan’ın Yıllara Göre Büyüme Oranları (2000-2015)
K
R
U
T
A
S
Kaynak: http://www.euromonitor.com/kazakhstan/country-factfile , et: 02.11.2015
Kazakistan GSYİH 2005 yılında 57,1 milyar dolardan 2014 yılında 216,3 milyar dolara ulaşmıştır.
Bu süre içerisinde GSYİH 4 kat artış göstermiştir. 30
Grafik 7: Kazakistan GSYİH Yıllara Göre Değişimi (20023-015)
Kaynak: Источник: Статистике по Министерство Национальной Экономики Республики
Казахстан Комитет
30 htt p://invest.gov.kz/?option=content&section=4&itemid=236, e.t: 08.11.2015
K
Dünya Bankası Sınıflandırmasına göre Kazakistan orta gelirli ülkeler grubunda bulunmaktadır.
Kazakistan 1 Ocak 2015 itibariyle kişi başına GSYİH 12 496 dolardır.31 Kazakistan BDT ülkeleri
içerinde – Rusya hariç- en yüksek kişi başı GSYİH ve aylık ücretlere sahip ülkedir.32 Kişi başına
düşen gelirin yıllara göre değişimi aşağıda verilmiştir.
Grafik 8: Kişi Başına Gelirin Yıllara Göre Değişimi (2002-2014)
K
R
U
T
A
S
Kaynak: Источник: Статистике по Министерство Национальной Экономики Республики
Казахстан Комитет
Kazakistan’ın ihracatı 69,5 milyar dolar, ithalatı ise 39,4 milyar dolar olmuştur. Böylece dış ticaret
fazlası 30,1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Kazakistan’ın ihracatında ilk 3 ülke İtalya, Hollanda
ve Çin Halk Cumhuriyeti iken, ithalatında Rusya, Çin Halk Cumhuriyeti ve Almanya’dır.33
b) Dış Ticaret ve Cari İşlemler Dengesi
2009 yılında 4,2 milyar dolarlık açık veren cari işlemler dengesi 2010’da 4,9 milyar dolar fazla vermiş
2011 yılında ise fazla 7,7 milyar dolara ulaşmıştır. 2011 yılındaki fazlanın en önemli sebebi. 2009
yılından itibaren yükselişe geçen petrol fiyatlarıdır. Cari işlemler dengesi 2011-15 döneminde de
fazla vermeye devam edecektir. 2006-10 dönemine göre daha yüksek petrol fiyatları, emtia mallarına
artan uluslararası talep ve Kashagan bölgesinde 2012 sonunda petrol üretimine başlanacak olması
ile petrol üretimindeki artış ülkenin ihracat gelirini artıracaktır. İthalat harcamaları, canlanan iç
talep ve sermaye yoğun sektörlerin katkısıyla, 2006- 10 dönemindekinden daha yavaş da olsa artış
gösterecektir.34
31
Источник: Статистике по Министерство Национальной Экономики Республики Казахстан Комитет, İstatistik Kazakistan
Komitesi Cumhuriyeti Milli Ekonomi Bakanlığı
32
Источник: Статистике по Министерство Национальной Экономики Республики Казахстан Комитет, İstatistik Kazakistan
Komitesi Cumhuriyeti Milli Ekonomi Bakanlığı
Kazakistan’a son dönemde giren doğrudan yabancı sermaye tutarı, büyük ölçüde ülkenin başlıca
hidro karbon projelerine doğrudan yabancı sermaye akışına bağlı olarak, Rusya ve Ukrayna gibi
eski Sovyet Bloğu ülkelerine kıyasla çok daha yüksek düzeydedir. Petrol projelerine yatırımlar
ülkeye doğrudan yabancı sermaye akışının önümüzdeki dönemde de sürmesini sağlayacaktır.35
c) Doğrudan Yabancı
Yatırımların Görünümü
Kazakistan, bağımsızlıktan bu yana
doğrudan yabancı yatırım çekmekte
başarılı olmuştur. Ülke, Orta
Asya’daki toplam doğrudan yabancı
yatırımların
%80’den
fazlasını
çekmiştir. Doğrudan yabancı yatırım
artışı başta Kaşagan yatakları olmak
üzere hidrokarbon alanlarındaki
gelişmeler sayesinde olmuştur.36
U
T
A
S
K
R
1993-2011 yılları arasında ülkeye
yaklaşık 146,6 milyar $ tutarında
yatırım yapılmıştır. Söz konusu
dönem itibarı ile ülkeye en fazla doğrudan yabancı yatırım akışı Hollanda kaynaklı olmuştur.
Hollanda’yı, A.B.D., İngiltere ve Fransa takip etmektedir. Aynı dönemler arasında ülkeye yaklaşık
1,77 milyar $ tutarında Türk sermayeli doğrudan yatırım akışı gerçekleşmiştir. 2011 yılı itibariyle
sağlık, eğitim ve sosyal hizmet sektöründe doğrudan yabancı yatırım oranı %14,5’tir.37
d)Ülkedeki Serbest Bölgeler (Özel Ekonomik Bölgeler)
Özel ekonomik bölgelere ilişkin kanun 1996 yılında uygulamaya konmuş olup, söz konusu
kanun çeşitli değişikliklerle düzenlenmeye devam edilmektedir. Söz konusu kanun uyarınca
“özel ekonomik bölgeler” (ÖEB) azami 10 yıllığına kurulabilmektedir. Serbest bölgelerde yabancı
firmalar, Kazak firmaları ile eşit haklara sahiptir. Ülkede hâlihazırda Astana-New City, Aktau,
Ontustyk, Petrochemical Park, Burabay, Pavlodar, Saryarka, İnnovation Technology Park, Khorgos
özel ekonomik bölgeleri bulunmaktadır.38
Ülkede kurulan her bir ekonomik bölge özel bir sektörün gelişimi üzerine yoğunlaşmıştır.
Çimkent kentindeki Ontustyk Özel Ekonomik Bölgesi pamuk-tekstil sektöründeki kümelenmenin
geliştirilmesi amacı ile kurulmuştur. Özel Ekonomik Bölgede çalışan firmalar kurumlar vergisinden,
mülkiyet ve toprak vergisinden ve kısmen de KDV’den (ithalat işlemlerinde) 10 yıl süre ile muaftır.
Ayrıca, yatırımcılar için gümrük ödemelerinde önemli ayrıcalıklar ve muafiyetler tanınmaktadır.39
35
Konca, K.A. (2012). Kazkistan Ülke Raporu, Ankara.
36
A.g.e.
37
A.g.e.
http://invest.gov.kz/?option=content&section=4&itemid=236, e.t: 08.11.2015
38
K
e) Tüketici Tercihleri
Kazak tüketicilerinin tüketim tercihlerinde 4-5 yıl öncesine kadar ürünlerin fiyat düzeyi daha fazla
etkili olurken, günümüzde Kazak ekonomisinin olumlu gidişatı ve p azardaki gelişme paralelinde
kalite ön plana çıkmaya başlamıştır. Kazak tüketicisinin kalite bilinci yüksek düzeydedir. Tüketiciler
özellikle son teknolojili, yeni çıkan ürünlere ilgi duymaktadır. Kazak pazarında özellikle tüketim
malları sektöründe başarı sağlayabilmek için tüketici tercihlerinin anlaşılması önem taşımaktadır.
Bu bakımdan rekabetin yoğun olduğu bir pazar olan Kazak pazarının firmalar tarafından ayrıntılı
bir biçimde araştırılması gerekmektedir. 40
K
R
Tüketiciler genellikle ürünleri küçük ambalajlarda ve ihtiyaç paralelinde satın almayı tercih
etmektedir.41
Aylık toptan alışveriş alışkanlığı henüz tam olarak yerleşmemiş durumda olup, belirli bir düzeyin
üzerinde gelire sahip aileler aylık alışveriş yapmayı tercih etmektedir. Geçmişte alışverişlerin büyük
bölümü açık pazarlardan yapılırken, günümüzde süpermarketlerden ve büyük mağazalardan
alışveriş de yaygınlaşmaya başlamıştır.
U
T
A
S
Kazak pazarına yeni ürünler hızla giriş yapmaktadır. Kazak tüketiciler, yeni çıkan ürünleri takip
etmekte ve tüketmektedir. Kazak halkının okuma-yazma oranı yüksek düzeydedir. Diğer taraftan
lisans ve yüksek lisans öğrenimini tamamlamış kişi sayısı da yüksek düzeydedir. Bu nedenle halkın
özellikle gazete ve dergi okuma oranı yüksek olup, gazetelerde çıkan haberler tüketim alışkanlıkları
üzerinde etkili olabilmektedir.42
Kazak tüketicilerin marka farkındalığı yüksektir. İthal mallar yüksek fiyatlardan satılmaktadır.
Kazakistan, tüketim mallarının büyük çoğunluğunda yerli üretim, talebi karşılayamadığı için
ithalata bağımlıdır.43
Tüketici kredilerine erişimin kısıtlanması sebebiyle 2009-2013 yılları arasında tüketim mallarına
talep artış hızında bir yavaşlama öngörülmektedir. Ancak ekonomideki düzelme paralelinde
tüketim harcamalarının eski seviyelerin üzerine çıkması beklenmektedir. Yerli üretim altyapısının
yeterli düzeyde olmayışı nedeni ile ithal mallarına yönelik yüksek talep devam edecektir.44
Kazakistan’da üst ve orta sınıf tüketici kitlesi açık pazarlar yerine mağazalara yönelmiş durumdadır.
Açık pazarlar çok kalabalık ve şehir merkezinin dışında olması sebebiyle tercih edilmemeye
başlanmıştır. Kazakistan’da alışveriş merkezleri daha çok Almatı ve Astana şehirlerinde
yoğunlaşmaktadır. İki şehir perakende gelişmelerinin merkezi durumundadır. Kazakistan’da Rus,
Güneydoğu Asya ve Avrupa mallarının yoğun rekabeti bulunmaktadır. Diğer BDT ülkeleri içinde
en yüksek seviyede olmakla birlikte, genelde düşük alım gücüne sahip olmalarına rağmen Kazak
tüketicileri, batı mallarına çok açıktır. Ülkedeki tüketiciler ürünlerin fiyat ve kalitelerine öncelikli
önem vermektedir. Perakende sektörünün %52’sini oluşturan açık pazarlar tüketicilerin başlıca
tercihidir.
41 age.
42 age.
43 age.
44 age.
Gelir seviyesi artan Kazakistan’da perakende sektörünün aynı hızda gelişmemesi sonucu zengin
Kazaklar alışveriş için Londra veya Dubai’yi tercih etmektedir. Alışveriş yapmak için yeterli gelişim
sağlanmayan Kazakistan’da tüketiciler nakit ödemeyi tercih ediyorlar. Kazakistan’ın en zengin %10’luk
kesimi en düşük %10’luk kesimden 7,9 kat daha fazla kazanmakta ve 4,2 kat daha fazla tüketime ve
lükse para harcamaktadırlar. Ülkedeki harcanabilir gelirlerin %51’i gıdaya harcanırken sadece %2’si
sağlık hizmetlerine harcanmaktadır.
K
R
f) Türkiye – Kazakistan Yatırım İlişkileri
Kazakistan, ülkemizin Orta Asya Türk Cumhuriyetleri içinde en fazla yatırımlarının bulunduğu
ülkelerden biridir. Kazakistan Yatırım Ajansı verilerine göre 2011 yılında ülkeye giren doğrudan
Türk yatırımları 119,2 milyon $ düzeyindedir. 1993- 2011 yılları arasına ülkeye giren doğrudan Türk
yatırımlarının toplam tutarı ise 1,8 milyar $’dır.
U
T
A
S
Ülkedeki Türk şirketlerinin faaliyetleri ticaret, telekomünikasyon, otel işletmeciliği, süpermarket
işletmeciliği, müteahhitlik, petrol ürünleri ve gıda imalatında yoğunlaşmıştır. Türkiye, Kazakistan’ın
maden çıkarma sektöründe faaliyet gösteren 10 büyük yatırımcı ülkeden biridir. Türkiye Petrolleri
Anonim Ortaklığı-TPAO, ülkedeki en büyük Türk yatırımcısıdır. TPAO, Kazakoil ile ortaklaşa kurulan
Kazakturmunay- KTM isimli şirketin çoğunluk hissesine sahiptir. Şirket 1994-1997 yılları arasında
272,9 milyon $ tutarında yatırım yapmıştır. Bu şirkette günde 5000 varil ham petrol üretilmektedir.
3- İLETİŞİM VE ULAŞIM
Ülkenin yüz ölçümünün genişliği ve nüfusunun dağılımı nedeni ile bütünleşmiş bir iletişim altyapısı
kurulması yüksek maliyetlidir. Ülkenin başlıca ekonomik faaliyeti batıda, Hazar Denizi’ne yakın
bölgededir. Bununla birlikte ülke nüfusunun çoğunluğu orta, güney ve doğu bölgelerde yaşamaktadır.
Kazakistan son yıllara kadar taşımacılık altyapısının geliştirilmesi yönünde çok az harcama yapmıştır.
Hükümetin petrolden elde edilen gelirleri bu alandaki harcamalara yönlendirmek üzere yapmış olduğu
planlar, küresel likidite krizine bağlı olarak ertelenmiş durumdadır. Demir yolları mal taşımacılığında
hayati öneme sahiptir. 2004- 2006 yılları arasında Kazakistan Demir yolları dış borçlanma yolu ile
finanse edilen 1 milyar $’lık bir iyileşme programı başlatmıştır. Ülkenin demir yolu altyapısı halen
zayıf durumdadır. Kazakistan demiryolları 15 000 km. uzunluğundadır. Yeni hatların Çin’in batısı, orta
Rusya ve Avrupa arasındaki seyahatleri kısaltması beklenmektedir.
Ülkedeki karayolları altyapısı da iyileştirmeye ihtiyaç duymaktadır. Kazakistan’ın 93 000 kilometrelik
kara yolları ağının 84 000 kilometrelik (%90) kısmı asfaltlıdır. Petrol üretimindeki yüksek artışa bağlı
olarak binek araçları kullanımı hızla artmıştır. 2004 yılında özel mülkiyet altındaki araç sayısı 7,6 milyon
iken, %73,68 artış kaydederek 2007 yılında 13,2 milyona ulaşmış 2010 yılında ise %16,29 artarak 15,4
milyona ulaşmıştır. Buna rağmen kişi başına düşen araç sayısı hala düşük seviyededir. 2007 yılında 100
kişi başına düşen binek otomobili sayısı 13’tür. Yasadışı yollardan ülkeye giren ikinci el araçlar otomobil
pazarının önemli bir kısmını kapsamaktadır. Kazakistan kara ile çevrili bir ülkedir. Ülkenin açık
denizlere açılımı Rusya ve Gürcistan’ın Karadeniz kıyıları üzerinden sağlanmaktadır. Kazak mavnaları
Karadeniz’e Rus egemenliğinde bir su yolu olan Volga-Don kanalından girebilmektedir. Kazakistan’ın
Hazar Denizi’ndeki en önemli limanı Aktau’dur. Aktau limanından Rusya, Türkmenistan, Azerbaycan
ve İran limanlarına kargo yüklemeleri yapılmaktadır.
K
Sovyetler Birliği’nin dağılması ve dolayısıyla devlet destekli iç hat uçuşlarının sona ermesinden sonra,
hükümetin etkin ve karlı bir hava taşımacılığı geliştirme çabaları sonuçsuz kalmış ve 1993 yılında
kurulan Kazakistan Hava yolları 1996 yılında iflas etmiştir. Daha sonra kurulan Air Kazakistan da 2004
yılında iflasını ilan etmiştir. Ülkenin ulusal hava yolu taşımacılığının büyük çoğunluğu hâlihazırda
özel bir şirket olan Air Astana tarafından yürütülmektedir.
K
R
4- TÜRKİYE İLE SİYASİ İLİŞKİLER
Günümüzde, Kazakistan’da Yabancı Sermaye Kanunu ile kurulmuş olan 500’den fazla Türk şirketi ve
Kazak-Türk ortaklıkları bulunmaktadır. Türk firmalarının Kazakistan’da başlıca ilgi alanları inşaat
ve müteahhitlik hizmetleri, sınai tesis yapımı, hafif sanayi, gıda, madencilik, ticaret, metalürji, tekstil,
telekomünikasyon, elektrik santralleri yapımı, otel ve iş merkezleri yapımıdır.
U
T
A
S
Türkiye’nin Kazakistan’a gerçekleştirdiği ihracat malzemelerinin başında çeşitli gıda maddeleri, giyim
eşyaları, otomatik telefon santralleri, deri işleme cihazları, sentetik halı ve kilim, zirai mücadele ilaç
ve bitkileri, makarna imalat cihazları, seramik eşyalar, demir-çelik ve alüminyum ürünleri, elektrikli
ev aletleri gelmektedir. Kazakistan’dan yapılan ithalat ise hayvansal ürünler, buğday, deri, alüminyum
alaşımları, kalaylı demir-çelik gibi malları kapsamaktadır.
1991 yılında bağımsızlığını ilan eden Kazakistan’ı ilk tanıyan ülke Türkiye olmuştur. Türkiye ve
Kazakistan bulundukları konum itibariyle önemli coğrafi alanlarda yer almaktadır.
Kazak petrol ve gazının dış pazarlara taşınması için Türkiye’nin jeopolitik konumu önemlidir. Kazak
petrollerinin Hazar Denizi’nden Bakü’ye oradan da Bakü- Ceyhan-Tiflis boru hattıyla Akdeniz’e
ulaştırılması planlanmaktadır.
Kazakistan Türkiye ilişkilerinin diplomatik olarak başlama tarihi 2 Mart 1992’dir. Söz konusu tarihte,
iki ülke arasında ‘Diplomatik İlişkiler Kurma Protokolü’ ve ‘Vize Muafiyeti Anlaşması’ imzalanmış
ve halen yürürlükte olan Kazak ve Türk vatandaşlarının 30 gün süreyle karşı tarafın topraklarına
vizesiz giriş yapabilmeleri sağlanmıştır. Tüm Bağımsız Devletler Topluluğu ülkelerinde başarıyla
çalışan Türk inşaat firmaları, Kazakistan’da da kendilerini ispat etmişlerdir. Ahmet Yesevi Üniversitesi,
Astana Uluslararası Havaalanı, Cumhurbaşkanlığı Konutu, Intercontinental Astana Oteli, Kazakistan
Milli Müzesi başta olmak üzere önemli
projeler Türk müteahhitleri tarafından
inşa edilmiştir. İki ülke arasındaki
ticaret hacmi de hızla artmaktadır.
1992 yılında ticaret hacmi 30 milyon
dolar olarak gerçekleşmiştir. 2008
itibariyle, Kazakistan’ın bağımsızlığını
kazanmasından
sonra
Türkiye
Kazakistan’a 2 milyar dolarlık yatırım
yapmıştır. Kazakistan ise Türkiye’de 700
milyon dolarlık yatırımda bulunmuştur.
Her iki ülke bu rakamların hızla artması
gerektiğini savunurken, 2015 yılında
iki ülke arasındaki ticaret hacminin 10
milyar dolar olması hedeflenmektedir.
Türkiye – Kazakistan ekonomik ilişkileri oluşturulan Yeni Sinerji- Ortak Ekonomi Programı
kapsamında ekonomik, ticari, bilimsel ve teknik iş birliğinin arttırılması, mevcut iş birliği alanlarının
yanı sıra yeni alanlarda iş birliğinin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Türk firmalar, gıda, ilaç-kimya
sanayi, petrol, inşaat, sağlık ve savunma alanlarında Kazakistan’da yatırımlar yapmaktadır.
Başlıca İhracatı ürünleri: İnşaat malzemeleri, halı, hububat, tohum, mobilya aksam ve parçaları,
dondurucular, mücevherci eşyası ve aksamı, prefabrik yapılar, elektrik iletkenler.
K
R
İki ülke eğitim alanında da iş birliği içerisindedir. Kazakistan’ın eğitimini anlattığımız bölümde
de değindiğimiz gibi, 31 Ekim 1992 tarihinde Türkiye ve Kazakistan Hükümetleri tarafından
imzalanan İş birliği Anlaşması ile 1993 yılında Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak
Üniversitesi kurulmuştur. Kazakistan’ın Türkistan şehrinde kurulan üniversitede yaklaşık 2000
öğrenci eğitim görmektedir. Bunlardan yaklaşık 500’ü Türk vatandaşıdır. Ayrıca Kazakistan’da
çok sayıda Kazak- Türk Lisesi bulunmaktadır. Almatı’da Milli Eğitim Bakanlığına bağlı “Türkiye
Türkçesi Öğretim Merkezi” faaliyet göstermektedir.
U
T
A
S
Kazakistan, Türkiye’nin girişimiyle 1992 yılında başlatılan “Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi” ne
katılmıştır. Zirve’ye Türkiye ve Kazakistan dışında katılan diğer ülkeler Azerbaycan, Kırgızistan,
Özbekistan ve Türkmenistan’dır.
Kazakistan’ın Türkiye’de Ankara Büyükelçiliği, İstanbul Başkonsolosluğu ve Antalya, Bursa, İzmir
Fahri Konsoloslukları bulunmaktadır. Türkiye ise Astana Büyükelçiliği ve Almatı Başkonsolosluğu
ile temsil edilmektedir.
5- KAZAKİSTAN’DA SAĞLIK
a) Mevcut Durum
Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra, sağlık sektöründe de birçok sorun yaşanmıştır. Geçiş
döneminde yaşanan ekonomik çöküş sonucu sağlık sektörüne ayrılan devlet bütçesi son derece
azalmıştır. Bu dönemde çeşitli özelleştirme ve özel sağlık sigortası uygulamaları denenmiş ancak
büyük bir karışıklık yaşanmıştır. Sağlık bütçesi ve sağlık giderlerinin gerçek maliyeti arasında
giderek açılan farkın vatandaşın cebinden çıkması söz konusu olmuştur. Geçiş döneminin
zorluklarla dolu sürecinde özellikle düşük gelirli vatandaşların temel sağlık hizmetlerine ulaşması
önemli bir problem haline gelmiştir. Bununla beraber, yüksek anne ve bebek ölümleri, bulaşıcı
hastalıkların artması gibi gelişmekte olan ülkelere özgü sağlık sorunları yanında, kalp hastalıkları
ve kanser gibi gelişmiş ülkelere özgü sağlık sorunları ortaya çıkmıştır. Sağlığa ayrılan bütçedeki
yetersizliklerle beraber bu türlü sağlık sorunları nüfusun genel sağlık durumunu negatif yönde
etkilemiştir. Mevcut sağlık kurumlarının ve sağlık personelinin nicel ve nitel bakımdan yetersizliği
de sağlık sektöründe acil bir reform ihtiyacı doğurmuştur. 45
Kazakistan hükümeti vatandaşların sağlıklı yaşam kalitesini, sağlık sistemini geliştirmek yoluyla,
arttırmak amacıyla Dünya Bankası tarafından desteklenen büyük çaplı reform paketleri
uygulamaktadır. Bunlardan ilki “2005-2010 “Sağlık Hizmeti Reformu ve Geliştirilmesi Ulusal
Programı”46 ikincisi ise halen yürürlükte olan “2011-2015 Salamattı Kazakistan Devlet Sağlık
Hizmeti Geliştirilmesi Programıdır.47 Kazakistan’da sağlık hizmetleri genellikle Sağlık Bakanlığı
K
kapsamında verilmektedir. Ayrıca
Savunma, İçişleri ve Ulaştırma
Bakanlıkları tarafından kendilerine
bağlı olan kurumların çalışanlarına
sağlık hizmeti verilmektedir. Son
yıllarda sağlık hizmetlerinin ve
sosyal hizmetlerin birbiriyle entegre
olarak verilmesi yönünde politikalar
izlenmektedir. Devlet örgütlenmesi
(özellikle sağlık ve sosyal güvenlik
kurumları) ve politikalar bu amacı
gerçekleştirmek
üzere
yeniden
yapılandırılmıştır.
K
R
U
T
A
S
Kazakistan sağlık sektörünün %80’ini devlete ait sağlık kuruluşları, %20’sini ise özel sektöre
ait sağlık kuruluşları oluşturmaktadır. Özel sektöre ait sağlık kuruluşları, özel klinikler, aile
danışmanlığı, özel tıbbi danışmanlık, ağız diş sağlığı klinikleri ve iyileştirme merkezleri adı altında
hizmet vermektedir. Özel sektör ağırlığı hizmet alanlarına göre değişebilmektedir. Örneğin, ağız diş
sağlığı hizmetlerinde durum biraz daha farklıdır. Ülkedeki diş kliniklerinin %70’i özel sektöre ait
işletmelerdir.
Kazakistan sağlık sektörü genel olarak devlet ve yerel yönetim organları tarafından denetlenmektedir.
Sağlık Bakanlığı bünyesinde bulunan Sağlık Dairesi ülke genelinde sağlık kuruluşlarının ve
hastanelerin açılması, işletilmesi ve politikaların oluşturulmasından sorumludur. Sağlık Dairesi,
üniversite hastaneleri, araştırma enstitüleri, kanser ve tüberküloz hastaneleri gibi ulusal düzeydeki
tesislerin idaresini de yürütmektedir. Daire ayrıca, Hastalık Sağlık Gözetim Merkezi aracılığıyla
toplum ve çevre sağlığını da izlemektedir. Sağlık hizmetleri merkezi olarak hazırlanan kamu
politikası kararları çerçevesinde 14 eyalet idaresi tarafından sunulmaktadır.
Kazakistan konusunda yapılacak sağlık turizmi konusundaki değerlendirmelerin doğru
anlaşılabilmesi için; genel sağlık göstergeleri, sağlık harcamaları ve hastalık göstergeleri Kazakistan
Sağlık Bakanlığı, Kazakistan İstatistik Ajansı, DSÖ, IMF, Dünya Bankası, OECD vb. uluslararası
kaynaklardan yararlanılarak aşağıda sunulmuştur.
b) Genel Sağlık Göstergeleri
Kazakistan’da tüm branşlardaki hekim sayısı 2013 yılı itibariyle 66,038 kişidir. Ülkede bin kişiye
düşen doktor sayısı 2007’de 3,88, 2011’de 3,8, 2012 yılında 3,8, 2013 yılında ise 3,88’dir.48 Bu orana
göre Kazakistan, kişi başına düşen doktor sayısında dünyada genelinde 10. sırada yer almaktadır.49
2014 yılı rakamlarına göre ülkedeki 66,038 doktor kadrosunun yaklaşık 3500 kadarı boştur.50
Ülkedeki tüm branşlardaki doktorların yıllara ve bölgelere göre değişimi tabloda verilmiştir.
45
Kuşcu, I. (2014).” Bağımsız Kazakistan’da Eğitim ve Sağlık: Sorunlar, Reform Süreci ve Uluslararası Aktörlerin Rolü” Uluslararası
Stratejik Araştırmalar Kurumu Dergisi Cilt: 9, Sayı: 18, Ss. 23-46,
46 A.g.e,
47 https://www.thebusinessyear.com/sectors/kazakhstan, e.t:03.11.2015
Tablo 12: Doktor Sayılarının Yıllara ve Eyaletlere Göre Dağılımı (2003-2013)
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Kazakistan
54613
54758
55509
57514
59375
58945
60656
63855
62239
64 432
66.038
Akmolinskaya
2182
2206
2234
2334
2299
2204
2177
2165
2227
2 423
2.247
Aktyubinskaya
3121
3213
3275
3274
3404
3380
3425
3586
3091
3 222
3.750
Almatinskaya
3347
3329
3374
3954
4015
3327
3577
3898
4146
4 616
4.413
Atyrauskaya
1403
1445
1422
1492
1539
1509
1541
1622
1707
1 814
1.859
East Kazakhstan
5395
5493
5551
5625
5788
5753
5739
5814
5045
5 729
5.797
Zhambylskaya
2525
2526
2514
2558
2907
2642
2682
2770
3209
3 117
3.266
West Kazakhstan
2031
2019
1968
2018
2026
1837
1931
1892
2113
2 127
2.197
Karagandinskaya
5779
5862
6013
6173
6074
6150
6304
6404
5354
5 408
5.466
Kostanayskaya
2240
2225
2216
2295
2277
2208
2245
2347
2366
2 306
2.298
Kyzylordinskaya
1936
1970
1967
2177
2289
2069
2169
2208
2366
2 520
2.630
Mangistauskaya
1192
1210
1189
1432
1447
1586
1637
1687
1704
1 782
1.884
Pavlodarskaya
2840
2859
2945
2870
2826
2860
2903
2997
3068
3 088
3.108
Nort Kazakhstan
1576
1613
1600
1545
1596
1624
1650
1672
1693
1 722
1.730
Kazakhstan
6210
6269
6361
6450
6720
6837
7155
8039
8492
8 231
8.295
Astana
2784
3015
3287
3716
4246
4675
5109
5488
5417
6 229
6.587
Almaty
10052
9504
9593
9601
9922
10284
10412
11266
10241
10 098
10.511
K
R
U
T
A
S
South
Kaynak: http://www.stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT083329, 03.11.2015
Kazakistan, 2003 yılından beri
sahip olduğu doktor sayısını belirli
bir program dahilinde artırmaya
çalışmaktadır. 2003 yılında 54,613
olan doktor sayısı 2013 yılında %
20’nin üzerinde artış göstererek
66,038’e ulaşmıştır. Yıllara göre toplam
doktor sayısındaki değişim grafikte
gösterilmiştir.
48http://stat.gov.kz/faces/homePage/homeMethodologySubPage?_afrLoop=18753939565052989#%4 0%3F
afrLoop%3D18753939565052989%26_adf.ctrl-state%3D1371efiek3_37, e.t:08.11.2015
50 http://www.stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT083329, 03.11.2015
K
Grafik 9: Doktor Sayılarının Yıllara Göre Değişimi (2003-2013)
K
R
U
T
A
S
Kazakistan’da tıpta uzmanlık ihtisasını ve üst ihtisasını tamamlamış nitelikli doktor ihtiyacı
bulunmaktadır. Ülkenin özellikle kenar eyaletlerinde jinekolog, dahiliye uzmanı, anestezi uzmanı
ve çocuk doktoru yetersizliği bulunmaktadır. Ancak, boş doktor kadrolarının doldurulmasına
yönelik Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan çalışmalar neticesinde 2012 yılına göre bu oran % 35
azaltılmış durumdadır. Tıpta uzmanlık eğitimi almak isteyen tıp fakültesi mezunlarına, devlet
mecburi hizmet karşılığı burs vererek bu açığı kapatmaya çalışmaktadır. Ancak bu şekilde burs
alarak uzman doktor ünvanını kazanacak ilk öğrenci grubu 2019 yılında mezun olabilecektir. Öte
yandan, 2007 yılından bu yana tıp fakültelerine alınacak öğrenci sayısının %30’u kırsal alandan
gelecek öğrencilere ayrılmaktadır51
Kazakistan’da tıp eğitimi yeterli seviyede değildir. Ülke tıpta hala Rus ekolünün ektisindedir. Literatür
Rusça kaynaklardan takip edilmektedir. Rus tıbbı ise dünya tıbbına göre daha geride olduğu için bu
durum Kazakistan’ı da olumsuz etkilemektedir. Mevcut eğitim sisteminde uygulamanın ve klinik
pratiğinin zayıf olması uzmanlık eğitiminin zayıf olması, vasıflı doktor yetişmesini engelliyor.
Tecrübeli ve bilgili doktorlar ise, özellikle zor ve herkesin yapamadığı ameliyatlar ile ilgili bilgilerini
başka doktorlarla paylaşmak istememektedirler.
51 http://www.zdorovie.nur.kz, e.t:08.11.2015
Kazakistan’da hekim dışı sağlık çalışanlarının sayısı 2013 yılı itibariyle 169 bin kişidir. Kazakistan’da
1000 kişiye düşen ebe/hemşire sayısı 2011 yılında 96,5, 2012 yılında 100,4, 2013 yılında ise 99,5
olarak gerçekleşmiştir.52 Hekim dışı sağlık çalışanlarının yıllara ve bölgelere göre dağılımı tabloda
verilmiştir.
Tablo 13: Hekim Olmayan Sağlık Personeli Sayılarının Yıllara ve Eyaletlere Göre
Dağılımı (2003-2013)
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
115006
116959
119581
125167
129975
131668
138610
Akmolinskaya
6261
6381
6526
6816
6877
6719
Aktyubinskaya
4922
5154
5298
5437
5774
Almatinskaya
8155
8223
8397
9356
Kazakistan
K
R
2011
2012
2013
143822
159870
168.661
163.102
6778
6689
7216
7961
7414
5779
5960
6269
7241
7423
7201
9485
8641
9730
10423
13241
14216
12377
4895
4993
4977
U
T
A
S
Atyrauskaya
3350
3221
3409
3616
3828
3937
4019
4141
East
Kazakhstan
11180
11294
11560
12236
12567
13142
13642
13596
13814
14373
14385
Zhambylskaya
7342
7533
7808
8203
8869
8598
8804
9084
10952
11854
10853
West
Kazakstan
5551
5722
5816
5974
6132
5886
6115
6097
7125
7179
7003
11222
11463
11696
12154
12689
12705
13021
13454
13784
14074
13473
Kostanayskaya
6180
6337
6537
7193
7059
6941
7480
7555
8246
8061
7833
Kyzylordinskaya
6223
6319
6372
7311
7392
7550
7526
8197
8629
9269
9344
Mangistauskaya
3033
3097
3089
2895
3513
3874
4054
4278
4757
5365
5475
Karagandinskaya
Pavlodarskaya
6051
6232
6399
6223
6421
6550
6769
6964
7980
8126
7815
North
Kazakhstan
5282
5391
5368
5601
5692
6021
6367
6250
6648
6774
6376
South
Kazakhstan
15438
15827
16005
16461
17128
17654
19064
20561
23495
25845
25219
Astana
3384
3573
3769
4349
4946
5514
6180
6653
8024
8956
9326
Almaty
11432
11192
11532
11342
11603
12157
13101
13611
13823
14192
14031
http://stat.gov.kz/faces/homePage/homeMethodologySubPage?_afrLoop=18753939565052989#%40%3F_
52
afrLoop%3D18753939565052989%26_adf.ctrl-state%3D1371efiek3_37, e.t:08.11.2015
K
DSÖ, 10 bin kişiye düşen sağlık personeli sayısının (ebe, hemşire) 23’ün altında olması durumunu
sağlık hizmetlerine ulaşım adına yetersiz olarak kabul etmektedir. Yıllara göre toplam hekim
olmayan toplam sağlık personeli sayısındaki değişim grafikte gösterilmiştir.
Grafik 10: Hekim Olmayan Sağlık Personelinin Yıllara Göre Değişimi
K
R
U
T
A
S
Kazakistan, 2003 yılından itibaren sahip olduğu sağlık personeli sayısının
istikrarlı bir şekilde artırmaktadır. 2003 yılında 115.006 olan sağlık personeli
sayısı 2013 yılına gelindiğinde %41’in üzerinde artış göstererek 163.102’ye
ulaşmıştır.
Kazakistan’da 10 bin kişiye düşen doktor ve sağlık personeli sayıları dünya
ortalamalarıyla karşılaştırıldığında iyi durumdadır. Ülkede 10 bin kişiye
düşen doktor sayısı 2003 yılında 36,5 iken 2013 yılında 38,8’e ulaşmıştır.
Aynı şekilde 10 kişiye düşen
sağlık personeli sayısı 2003
yılında 76,9 iken 2013 yılında
99,5’e ulaşmıştır. Kazakistan’ın
doktor ve sağlık personelinin
sayısının ve kalitesini artırmak
için izlediği politikaların
olumlu sonuç verdiğini ifade
etmek için erkendir.
Grafik 11: Doktor ve Sağlık Personeli Sayılarının Yıllara Göre Değişimi (20032013)
K
R
U
T
A
S
Kazakistan’da 2013 yılı itibariyle 995 hastane vardır.53 Bunlardan 162’si ihtisas hastanesidir.
Ülke genelinde 3332 adet ayakta tedavi hizmeti veren klinik vardır.54 2016 yılına kadar 350
sağlık kuruluşunun (300 medikal ambulans istasyonu, 43 poliklinik, 7 ebe/hemşire istasyonu)
tamamlanması planlanmaktadır.55 Ülke genelindeki hastanelerin yıllara ve bölgelere göre
dağılımı tabloda verilmiştir.
Tablo 14: Hastane Sayılarının Yıllara ve Eyalatler Göre Dağılımı (2003-2013)
Kazakistan
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
1029
1042
1063
1086
1055
1041
1020
998
1009
2012
990
2013
995
Akmolinskaya
52
53
54
62
59
48
51
50
44
41
40
Aktyubinskaya
52
54
56
59
58
60
57
54
52
52
51
Almatinskaya
83
82
87
82
85
89
88
90
88
93
77
Atyrauskaya
39
39
41
43
40
40
40
40
41
41
40
East Kazakhstan
104
105
106
114
116
117
102
103
97
101
99
Zhambylskaya
58
58
58
61
61
59
62
60
58
57
62
West Kazakhstan
56
54
54
53
51
50
45
44
42
40
41
Karagandinskaya
91
100
103
106
104
105
100
102
97
100
93
Kostanayskaya
51
52
56
64
64
57
57
57
59
56
57
Kyzylordinskaya
64
66
67
70
70
69
68
61
53
46
56
Mangistauskaya
35
36
33
33
30
30
30
27
33
31
37
53
http://www.stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT083329, 03.11.2015
K
Pavlodarskaya
69
69
70
64
61
63
60
60
60
59
51
North Kazakhstan
49
49
49
49
49
36
36
29
32
31
35
South Kazakhstan
154
154
155
153
133
130
135
133
153
138
139
Astana
19
19
21
22
23
24
26
26
31
31
23
Almaty
53
52
53
51
51
64
63
62
69
73
94
K
R
Ülkede bulunan hastane sayısı 2003 yılından buyana azalmaktadır. 2003 yılında 1 029 olan
hastane sayısı 2013 itibariyle %3,3 azalarak 995’e düşmüştür. Hastane sayılarındaki değişime
eyaletler açısından bakıldığında bazı eyaletlerde hastane sayıları önemli oranda azalırken
bazılarında değişmemiştir. Örneğin Akmolinskaya eyaletinde 2003 yılında 52 olan hastane sayısı
2013 yılında 41’e düşmüştür. Benzer şekilde Batı Kazakistan eyaletinde 56 olan hastane sayısı 41’e
düşmüştür. Özellikle Astan ve Almatı şehirlerindeki hastane sayılarındaki artış dikkat çekicidir.
Yıllara göre hastane sayılarındaki değişim grafikte gösterilmiştir.
U
T
A
S
Grafik 12: Hastane Sayılarının Yıllara Göre Değişimi (2003-2013)
Kazakistan’da 2013 yılı itibariyle toplam 107,491 hasta yatağı bulunmaktadır. Buna göre bin kişiye
düşen hasta yatağı sayısı 7,2’dir.56 Hasta yataklarının yıllara ve eyaletler göre dağılımı tabloda
verilmiştir. Yıllık 2,5 milyon hasta (toplam nüfusun %15,5) Kazakistan’da 995 hastanede tedavi
edilmektedir. Yapılan bir çalışmada, bu hastaların üçte birinin yatarak tedavi ve bakım ihtiyacı
olmadığı tespit edilmiştir. 2011 yılında 445,100 hasta ayaktan bakım ile tedavi edilmiştir.57
Buradan hareketle Kazakistan’da hastanelerin maliyet etkin yönetilmediklerini, amaç dışında
kullanımın yaygın olduğunu söylemek mümkündür.
K
R
Tablo 15:Hasta Yataklarının Yıllara ve Eyaletlere Dağılımı (2003-2013)
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
U
T
A
S
Kazakistan
2011
2012
2013
114782
116637
117563
119033
119552
120840
121246
119026
117655
112968
107491
Akmolinskaya
7105
7137
7092
7445
7362
7335
7042
6898
6048
5740
5320
Aktyubinskaya
5343
5565
5590
5454
5330
5540
5534
5413
4835
4671
4605
Almatinskaya
8481
8493
8661
8570
8673
7456
7634
8892
9450
9363
8308
Atyrauskaya
3358
3598
3504
3535
3603
3685
3689
3602
3444
3443
3355
East
Kazakhstan
11088
11293
11347
12125
12153
13249
12668
12825
11698
11024
10442
Zhambylskaya
6359
6391
6401
6540
6660
6730
6828
6846
6811
6537
6247
West
Kazakhstan
4849
4870
4910
4962
4992
4992
4992
4904
4804
4605
4500
Karagandinskaya
13261
13363
13525
13534
13559
13533
13281
13343
11518
11436
10813
Kostanayskaya
6555
6740
6953
7139
7156
7113
7248
6900
6726
6247
5719
Kyzylordinskaya
5735
5930
6090
6055
6052
5810
5745
5812
5453
5428
5174
Mangistauskaya
3115
3230
2725
2730
2800
3165
3440
2800
3339
3079
3188
Pavlodarskaya
6276
6573
6781
6576
6670
6570
6531
6397
6237
6072
5737
North
Kazakhstan
5368
5503
5493
5531
5681
5648
5540
5099
5017
4494
4441
South
Kazakhstan
13613
13376
13720
13676
13383
14089
13494
13429
15651
13765
13127
Astana
3329
3616
3743
4121
4141
5169
5379
5708
6153
6412
6435
Almaty
10947
10959
11028
11040
11337
10756
12201
10158
10471
10652
10080
57 Ainur B. Kumar, Aigulsum Izekenova, and Akmaral Abikulova (2013). “Inpatient Care In Kazakhstan: A Comparative Analysis”, J Res
Med Sci. 2013 Jul; 18(7): 549–553. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3897019/#sec1-3title, e.t:07.11.2015
K
Ülke genelinde sahip olunan hasta yataklarının sayısı 2003 yılında 114.782 iken 2013 yılında
%6,3 azalarak 107.491’e düşmüştür. Hasta yatağı sayısında bütün bölgelerde farklı oranlarda
düşüş yaşanırken Astana’da ise %93,3 oranında bir artış olmuştur.
Kazakistan’da çocuk sağlığı ve hastalıkları alanında önemli sorunlar yaşanmaktadır. 2013
verilerine göre, 0-14 yaş arasındaki her yüz çocuktan 91,6’sı hasta olarak tescil edilmiştir. Bu
oran 2007’den itibaren düşüş eğilimindedir58. Tabloda, hasta yataklarının yıllara ve bölgelere göre
dağılımı verilmiştir.
K
R
Tablo 16: Çocuk Hasta Yataklarının Yıllara ve Eyaletlere Göre Değişimi
(2003-2013)
U
T
A
S
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Kazakistan
20344
19378
20049
19984
19639
19441
20562
20502
20064
19207
18251
Akmolinskaya
1208
1189
1251
1217
1235
1170
1073
1094
963
977
890
Aktyubinskaya
1120
1162
1155
903
806
750
961
938
736
716
745
Almatinskaya
1580
1585
1575
1518
1059
1142
1114
1639
1 815
1741
1246
Atyrauskaya
682
701
702
712
692
677
722
633
613
614
552
1769
1761
1747
1764
1762
1570
1723
1704
1709
1641
1457
1234
1200
1234
1229
1302
1237
1237
1353
1331
1178
1226
792
792
794
848
866
831
814
808
740
713
697
Karagandinskaya
2000
1884
1897
1892
1892
1775
2146
2119
1674
1674
1605
Kostanayskaya
1140
1054
1152
1207
1196
1167
1197
1113
1086
1020
924
East
Kazakhstan
Zhambylskaya
West
Kazakhstan
Kyzylordinskaya
902
932
949
988
991
878
883
805
830
838
955
Mangistauskaya
485
330
523
566
563
537
605
617
785
732
759
Pavlodarskaya
1086
1111
1115
1080
1083
1028
1063
1032
1009
972
920
923
933
913
919
936
922
868
857
818
749
733
2696
2583
2699
2745
2599
2602
2910
2914
3001
2691
2591
Astana
690
627
654
709
959
1175
1266
1374
1552
1529
1622
Almaty
2037
1534
1689
1687
1698
2010
1980
1502
1402
1422
1329
North
Kazakhstan
South
Kazakhstan
58 : http://www.stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT083329, 03.11.2015
Çocuk sağlığı konusundaki bu özel durum nedeniyle Kazakistan’ın sahip olduğu çocuk hasta
yataklarının sayısı önem kazanmaktadır. Çocuk hasta yatağı sayısında da 2003-2013 yılları
arasında %10’un üzerinde bir düşüş vardır. Toplam hasta yataklarının sayısı %6,3 oranında
azalırken çocuk hasta yataklarının %10’un üzerinde azalması dikkat çekicidir. 2013 yılı itibariyle
ülkenin sahip olduğu hasta yataklarının 18,251’i (%16,9) çocuk hasta yatağıdır59
c) Sağlık Harcamaları Göstergeleri
K
R
2000 yılından itibaren Kazakistan’ın GSYİH’dan sağlığa ayırdığı pay, yetersiz olmasına rağmen
istikrarlı bir görünüme sahiptir. Kazakistan, 2003 yılında sağlığa %3,7 pay ayırırken, 2013
yılında bu pay %4,360 olarak gerçekleşmiştir. Kazakistan GSYİH’dan sağlığa ayırdığı pay
açısından dünyada 152. sırada bulunmaktadır. Kazakistan’ın yıllar itibariyle GSYİH’dan sağlığa
ayırdığı pay grafikte verilmiştir.
U
T
A
S
Grafik 13: Kazakistan’ın GSYİH’dan Sağlığa Ayrılan Payın Yıllara Göre Değişimi
(2003-013)
Kaynak:http://www.factfish.com/statistic- country/kazakhstan/health%20expenditure%2C%20
public%20of%20total, e.t:03.11.2015
Kazakistan’ın toplam sağlık harcamaları içerisindeki kamu sağlık harcamalarının oranı son
yıllarda azalma eğilimindedir. 2003 yılında %54,5 olan kamu sağlık harcamaları oranı 2013
yılında %53,1 olarak gerçekleşmiştir. Kazakistan, kamu sağlık harcamaları payı açısından dünya
genelinde 118. sıradadır.61 Toplam sağlık harcamaları içerisindeki kamu sağlık harcamalarının
yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir.
59
60 http://www.factfish.com/statistic-country/kazakhstan/health%20expenditure%2C%20total, 03.11.2015
K
Grafik 14: Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde Kamu Sağlık Harcamaları
Payının Yıllara Göre Değişimi (2003-2013)
K
R
U
T
A
S
Kaynak:http://www.factfish.com/statistic- country/kazakhstan/health%20expenditure%2C%20
public%20of%20total, e.t:03.11.2015
Kazakistan’ın kişi başına sağlık harcamaları artmaktadır. 2003 yılında 77 $ olan kişi başına
sağlık harcaması 2013 yılına gelindiğinde %653 artarak 580$ düzeyine ulaşmıştır.62
Bu oran, başta OECD ve diğer gelişmiş ülkelerin ortalamalarının altındadır. Kazakistan, kişi
başına sağlık harcaması bakımından dünya ülkeleri arasında 71. sıradadır. Kişi başına düşen
sağlık harcamalarının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir.
Grafik 15: Kişi Başına Sağlık Harcamalarının Yıllara Göre Değişimi (2003-2013)
Kaynak: http://www.factfish.com/statistic/health%20expenditure%2C%20total, e.t:03.11.2015
61 http://www.factfish.com/statistic- country/kazakhstan/health%20expenditure%2C%20public%20of%20total, e.t:03.11.2015
Kazakistan halk sağlığı harcamalarının GSYİH içindeki payı yatay bir seyir izlemektedir.
2003 yılında %2 olan halk sağlığı payı 2013 yılında 2,3 olmuştur.63 Kazakistan GHYİH’dan
halk sağlığına ayrılan paydaki değişim grafikte gösterilmiştir.
Grafik 16: GSYİ’dan Halk Sağlığı Hizmetlerine Ayrılan Payın Yıllara Göre
Değişimi (2003-2013)
K
R
U
T
A
S
Kazakistan’ın toplam sağlık harcamaların içerisindeki dış kaynak kullanım oranı 2003 yılında
%0,7 iken 2013 yılında %0,4 olarak gerçekleşmiştir.64 Kazakistan’ın sağlık harcamaları içerindeki
dış kaynak oranının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.
Grafik 17: Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde Dış kaynak Kullanım Oranı
(2003-2013)
63 World Bank , http://www.factfish.com/statistic- country/kazakhstan/health%20expenditure%2C%20public%20of%20gdp, e.t.03.11.2015
K
Kazakistan’da kamu sağlık harcamalarında gözlenen artışın benzeri özel sağlık harcamalarında
da yaşanmaktadır. Özel sağlık harcamalarının GSYİH içindeki payı artış eğilimindedir. 2003
yılında % 1,6 olan özel sağlık harcamalarının GSYİH’daki payı 2013 yılında da % 1,9 olmuştur.65
Özel sağlık harcamalarının GSYİH içindeki payının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir.
Grafik 18: Özel Sağlık Harcamalarının GSYİH’daki Payının Yıllara Göre
Değişimi (2003-2013)
K
R
U
T
A
S
d) Hastalık Göstergeleri
Sağlık Bakanlığı’nın verilerine göre ülkede
en sık görülen hastalıklar; kalp - damar
hastalıkları, kanser hastalıkları ve çeşitli
kazalara bağlı travmalardır. Kanser ve Kalp
damar hastalıkları, hastalığa bağlı ölümlerin
büyük bölümünü oluşturmaktadır. 2014 yılında
koroner kalp hastalıkları nedeniyle ölenlerin
sayısı 51.371 (%34,51), felç nedeniyle ölenlerin
sayısı 26,577 (17,85), kanser nedeniyle ölenlerin
sayısı ise 18,356’dır.
64World Bank, http://www.factfish.com/statistic-country/kazakhstan/external%20resources%20for%20health, e.t.03.11.2015
65 http://www.factfish.com/statistic-country/kazakhstan/health%20expenditure%2C%20private%20of%20gdp, et.:03.11.2015
Tablo 17:Kazakistan’da Hastalıklara Bağlı Ölüm Sayıları ve Oranları (2014)
Hastalıklar
Ölüm Sayısı
%
34,51
1
Koroner Kalp Hastalıkları
51,371
2.
SVO bağlı Felç
26,577
17,85
3.
Karaciğer hastalıkları
6,902
4,64
4.
Akciğer Hastalıkları
4,890
3,29
5.
İntihar
3,946
2,65
K
R
U
T
A
S
6.
Akciğer kanserleri
3,836
2,58
7.
Kalp Hastalıkları
3,113
2,09
8.
Hipertansiyon
2,885
1,94
9.
Mide Kanseri
2,830
1,90
10
Kolon ve Rektum Kanseri
2,270
1,52
11.
Meme Kanseri
1,883
1,27
12.
Tüberküloz
1,651
1,11
13.
Doğumsal Anomaliler
1,630
1,09
14.
Diyabet
1,450
0,97
15.
Özefagus Kanseri
1,426
0,96
16.
Akciğer Kanseri
1,245
0,84
17.
Düşük doğum ağırlığı
1,218
0,82
18.
Pankreas Kanseri
1,092
0,73
19.
Zehirlenme
1,028
0,69
Kaynak:http://www.worldlifeexpectancy.com/world-health-review/kazakhstan-vstajikistan,e.t:04.11.2015
Kazakistan’daki toplam ölüm sayısı içerisinde hastalıklara bağlı ölüm oranları ve dünya
sıralaması tabloda verilmiştir. 66
K
Tablo 18: Kazakistan’da Hastalıklara Bağlı Ölüm Oranları ve Dünya Sıralaması
(2014)
Hastalıklara Bağlı Ölüm Nedenleri ve Dünya Sıralaması (2014) (100.000 kişi başına )
Sayı
Ölüm Nedenleri
Oran(%)
1
Koroner Kalp Hastalıkları
358.86
2
SVO bağlı Felç
186.04
3
Mide Kanseri
19.41
4
Karaciğer Hastalıkları
45.19
5
İntihar
24.02
6
Kalp Hastalıkları
19.90
7
Zehirlenme
6,44
Dünya Sıralaması
4
U
T
A
S
K
R
5
5
7
9
11
13
8
Özefagus Kanseri
9.96
16
9
Alkol
4.53
10
Yumurtalık Kanseri
7.00
11
Akciğer Hastalıkları
34.20
12
Kolon ve Rektum Kanseri
15.77
13
Meme Kanseri
21.50
14
Akciğer kanserleri
26.24
15
Pankreas Kanseri
7.50
16
Deri Kanseri
2.44
17
Karaciğer Kanseri
8.58
44
18
Ağız Kanseri
4.68
49
19
Rahim Kanseri
2.92
51
20
Lösemi
4.44
54
21
Mesane Kanseri
3.06
56
22
Uyuşturucu İlaç Kullanımı
1.96
57
23
Hipertansiyon
19.98
59
24
Peptik Ülser kanseri
4.03
62
25
Doğumsal Anomaliler
9.23
64
26
Romatizmal Kalp Hastalıkları
5.90
66
27
Rahim ağzı Kanseri
10.59
68
28
Tüberküloz
10.05
73
29
Doğum Travması
4.56
78
30
Epilepsi
2.08
82
31
Astım
3.51
93
32
İshalli Hastalıklar
42038
97
33
Düşük doğum kilosu
23163
100
16
21
24
34
35
36
38
38
Kaynak:http://www.worldlifeexpectancy.com/world-health-review/kazakhstan-vs-tajikistan,e.t.
04.11.2015
Kazakistan, Koroner kalp hastalıklarına bağlı ölümlerde dünyada dördüncü, SVO bağlı felçlere
bağlı ölümlerde beşinci, karaciğer hastalıklarında yedinci, intihar vakalarında dokuzuncu, kalp
hastalıklarında ise on birinci sıradadır. 2014 yılı verilerine göre toplam ölümler içerisinde koroner kalp
hastalıklarına bağlı ölüm sayısı 51,371 (%34,51), SVO olaylarına bağlı felçler nedeniyle ölümler 26,577
(%17,577), karaciğer kanserine bağlı ölümler 6,902 (%4,64), akciğer kanserine bağlı ölümler 4,890
(%3,29) olmuştur.
2012 yılında ilk defa hastalık nedeniyle kayıt altına alınan toplam hasta sayısı 9,191 kişidir. Bunların
hastalıklara göre dağılım tabloda verilmiştir. Bu tablodan Kazakistan’da ilk defa kayıt altına alınan
hastalıklar arasında solunum sistemi hastalıkları %41 ile ilk sırada yer almaktadır.67
K
R
Tablo 19:Kazakistan’da İlk Defa Hasta Olarak Kayıt Altına Alınanların
Hastalıklarına Göre Dağılımı (2012)
U
T
A
S
Resmi Kayıtlara İlk Defa Hasta Olarak Kaydedilenlerin Hastalıklara Göre Dağılımı -2013 (Bin)
Toplam içindeki oran
Toplam Hasta Sayısı
Toplam Hasta
%
9.191,3
2013
Bulaşıcı hastalıklar
3,0
280,0
3,0
Sinir sistemi hastalıkları
3,5
318,5
3,5
Göz hastalıkları
4,5
416,1
4,5
Kulak hastalıkları
2,8
253,1
2,8
Kardiyovasküler hastalıklar
4,6
419,6
4,6
Solunum sistemi hastalıkları
41,8
3.843,4
41,8
Sindirim Sistemi hastalıkları
6,8
621,5
6,8
5,1
467,7
5,1
Kas, iskelet sistemi ve bağ dokusu
hastalıkları
2,9
263,9
2,9
Ürogenital sistem hastalıkları
6,6
607,1
6,6
Gebelik, doğum ve doğum sonrası
komplikasyonları
2,6
240,7
2,6
Travma ve zehirlenme
6,5
593,6
6,5
Diğer
9,4
866,1
9,4
Deri ve deri altı hücresel hastalıkları
Yıl
Kaynak: Ministry of Public Health of the Republic of Kazakhstan, http://www.stat.gov.kz/
getImg?id=ESTAT083329, 03.11.2015
Tablo incelendiğinde Kazakistan’da 2013 yılında ilk kez kayıt altına alınan 8.191 hastanın
%41,8’i solunum sistemi hastalıkları, %6,8’i sindirim sistemi hastalıkları, %6,6’sı ürogenital
sistem hastalıkları %5,1’i ise deri hastalıkları teşhisi almıştır. Kazakistan’da ilk kez hastalık
kaydı alınan kişilerde görülen hastalıkların grafiği şöyledir.
67
K
Kazakistan’da sosyal hastalıkların oranları da yüksektir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre
ülkedeki tüberküloz insidansı 2013 yılı itibariyle yüz bin kişi başına 139’dur. Bu oran ile
Kazakistan, BDT ülkeleri içinde en yüksek orana sahip ülkedir. 68
Grafik 19: Tüberküloz Hasta Sayısının 1992-2012 Yılları Arasında Değişimi
(100,000 kişi başına)
K
R
U
T
A
S
Kaynak: Ministry of PublicHealth of the Republic of Kazakhstan, http://www.stat.gov.kz/
getImg?id=ESTAT083329, 03.11.2015
Grafikten anlaşılacağı üzere tüberküloz vakalarının en çok görüldüğü yaş grubu 18-34 yaş grubu
(%49), ikinci olarak 35-64 yaş (%31) grubudur. 18-34 yaş grubunun en aktif ve üretken grup
olduğu dikkate alınırsa hastalık üretkenliği ve istihdamı etkileyebilecek düzeydedir.
Bununla beraber Kazakistan’a dışarıdan taşınan birçok hastalık sonucu ülkede daha önce
olmayan türde hastalık vakalarındaki artışa dikkat çekilmektedir. Bu noktada sağlık sektöründe
özelleştirme hamlesi de eleştirilmektedir. Cumhurbaşkanı Nazarbayev`in sağlık sektörüne
milyarlarca dolar aktardığı vurgulanıp, Sağlık Bakanlığı`nın nasıl olup da sağlık sistemini rayına
oturtamadığı sorgulanmaktadır.69
Harvard School of Business’ın raporun a göre, Kazakistan vatandaşlarının bazı parametrelere
göre sağlık durumu 100 üzerinden yapılan değerlendirmede 40,59, dünyada ise 133. Sırada
geliyor. Bu parametreler ortalama yaşam süresi, bulaşıcı olmayan hastalıklardan dolayı
erken ölüm, obezite, atmosfer kirliliğinden dolayı ölüm oranı ve intihar oranıdır. Bu reytingde
Kazakistan Türkmenistan, Rusya, Belarus ve Ukrayna gibi ülkelerden daha iyi durumda.
68 http://data.worldbank.org/data-catalog/gender-statistics,
http://knoema.com/atlas/Kazakhstan/Incidence-of-tuberculosis, e.t:04.11.2015
69 Kuşcu, I. (2014).”Bağımsız Kazakistan’da Eğitim Ve Sağlık: Sorunlar, Reform Süreci ve
Uluslararası Aktörlerin Rolü.” Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu Dergisi C:9, S:18, ss: 23-46
e) Sağlık Sistemi
1992 yılı itibariyle Dünya Bankası, çeşitli kalkınma bankaları ve USAID, JICA, CIDA ve TİKA
gibi farklı ülkelerin teknik yardım kuruluşları Sovyet ardılı ülkelerde aktif hale gelmiştir.
Soğuk savaş döneminde yalnızca UNESCO ve UNDP gibi Birleşmiş Milletler (BM) alt
kurumları bölgede aktifken, birden bire bölgeye ilgi duyan kuruluşların sayısı artmıştır. Bu
dönemde özellikle Asya Kalkınma Bankası, BM ve Dünya Bankası gibi kuruluşlar yapısal uyum
politikaları çerçevesinde diğer alanlarda olduğu gibi eğitim ve sağlık alanlarında da neoliberal
politikaların takipçisi olmuştur.70
K
R
Kazakistan sağlık hizmetleri konusunda uluslararası standartları yakalamak için yoğun
çaba sarf etmektedir. 2011-2016 yılları arasında Sağlık Hizmetlerini Geliştirme Programı
kapsamında bir takım hedefler konulmuştur. Salamattı Kazakistan adı verilen ve hükümet
programına dahil edilen projenin başlıca hedefleri, sağlık hizmetlerine yatırımda kademeli bir
artış sağlamak ve 2016 yılında devlet harcamalarının % 7’sinin sağlık yatırımlarına ayrılmasını
sağlamaktır. Projenin diğer hedefleri şunlardır:
U
T
A
S
i. Birleşik Sağlık Sistemine geçilecek ve modern ölçüde hastane, sağlık ocağı, klinikler
oluşturulacaktır.
ii. Özel sektör yatırımcılarına destek ve güvence verilecektir.
iii. Dünya standartlarına uygun sağlık eğitiminin verilmesi sağlanacak
iv. Sağlıkta sertifika sisteminin uygulanmasına geçilecektir.
v. 2013 yılı itibariyle ortalama 68 olan doğumdan beklenen yaşam süresini 70 yaşa
(erkeklerde 63,4 , kadınlarda 72,5) yükseltmek,
vi. Doğum sırasında gerçekleşen anne ölümlerinin 100 000 doğumda 24,5 civarına indirmek,
vii. Bebek ölümlerini ise 1000 de 12,3 seviyesine düşürmek
viii. HIV, tüberküloz gibi hastalıklara karşı etkin önlemler almak.71
Kazak hastaların ileri seviyede tedavi ihtiyaçlarının karşılanması ve yurtdışına gitme
ihtiyaçlarının önüne geçmek için Kazak devleti tarafından 2008 yılında Milli Tıp Holding’i
kuruldu. Gerek bu hastane, gerekse devletin kurduğu diğer hastane ve klinikler vasıtası ile
özellikle bazı hastalıkların tedavisi için yurt dışına gitme ihtiyaçlarının önüne geçmeye
çalışılmaktadır. Genetik kaynaklı hastalıkların teşhis ve tedavisi için Astana’da yurt dışından
getirilen ekipman ve uzmanlarla kurulan test ve tedavi merkezi buna örnek gösterilebilir.
Öte yandan, Kazakistan’daki bazı özel ve devlet kurumları JCI akreditasyonunu alarak sağlık
hizmetlerinin kalitesini belgeleme ve yurt dışından hasta çekme yoluna gidiyor.
Sağlık sektöründe özelleştirmeye gidilmesi hedefi 2013 yılında kamuoyunda tartışılan bir
mesele olmuştur. Bu noktada hâlihazırda sağlık hizmetlerine erişimin sıkıntılı ve uzun bir süreç
olmasına rağmen temelde ücretsiz olduğu vurgulanmakta, ancak hastanelerin özelleştirilmesi
sonrasında bu durumun ortadan kalkacağına dikkat çekilmektedir.42 Yine sağlık sisteminde
yaşanan başka sorunlar da medyada sıkça yer almaktadır.
K
Örneğin Ağustos ayında Aykın gazetesinde çıkan bir makalede Kazakistan`ın zengin enerji rezervleri
sonucu artan gelirlerinin sağlık sektörüne yeterince yansıtılmadığı iddia edilmektedir. 72
i. Hizmet Sunum Sistemi
Kazakistan sağlık hizmetlerinin sunumu ve denetiminden Sağlık Bakanlığı sorumludur. Ancak
Savunma, İçişleri ve Ulaştırma Bakanlıkları, kendi çalışanlarına sağlık hizmeti sunmaktadır. Sağlık
hizmetleri, Sağlık bakanlığı tarafından merkezi olarak hazırlanan kamu politikası kararları çerçevesinde
14 eyalet idaresi tarafından sunulmaktadır. 14 eyalet ile Almatı ve Astana şehirleri sağlık birimleri
Kazakistan`daki sağlık hizmetlerinin yürütülmesinde ana aktördür. Ülke genelindeki hastane ve
poliklinikler de bu birimlerce yönetilmektedir. Son yıllarda sağlık hizmetlerinin ve sosyal hizmetlerin
birbiriyle entegre olarak yürütülmesi gerektiği noktasında mutabakat sağlanmış ve devlet yapılanması
buna uygun olarak değiştirilmiştir.
K
R
Ülke sağlık hizmet sunumunda en büyük pay hastaneler aittir. Kazakistan’da 995 hastane
bulunmaktadır. Bu hastanelerin tamamı devlete ait olup eyaletler tarafından işletilmektedir. Ülkedeki
sağlık merkezlerinin yarıdan fazlası da devlete aittir. Bunun dışında sağlık hizmetlerinin sunumunda
özel klinikler; aile danışmanlığı merkezleri, özel tıbbi danışmanlık merkezleri ve rehabilitasyon
merkezleri de görev almaktadır.
U
T
A
S
i) Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri
Kazakistan’da 90’lı yıllarda aile hekimliği öne çıkarılırken, 2000’lerin başında bu uygulamadan
vazgeçilmiştir. Ancak son yıllarda tekrar aile hekimliğinin geliştirilmesine yönelik devlet politikaları
izlenmektedir. Aile hekimlerinin eğitim seviyesinin yeterli olmaması, sağlık çalışanlarının düşük
maaşları, genç doktorların lojman ihtiyacının karşılanamaması koruyucu hekimlikteki başarıyı
etkilemektedir.
ii) Hastane Hizmetleri
Yapılan çeşitli araştırmalar, Kazak vatandaşlarının devlet hastanelerinden aldıkları sağlık hizmetlerinin
kalitesinden memnun olmadıklarını göstermektedir. Astana ve Almatı gibi şehirlerde kaliteli sağlık
hizmeti veren devlet ve özel kuruluşlar bulmak mümkünse de, bölgelere gittikçe hizmet kalitesi
düşmektedir. Yüksek gelir düzeyine sahip Kazaklar, sağlık turizmi kapsamında yurt dışı tedaviyi tercih
etmektedirler. Kazakistan’da vatandaşların ücretsiz tedavi olmalarını sağlayabilmek için eyaletlere
göre farklılık gösteren sayıda kotalar belirlenmiştir. Bu kotalar o bölgenin nüfus yoğunluğuna göre
belirlenmektedir.
Tedavi kotası alabilmek için mahalli hastanelerde görev yapan bir doktorun teşhis koyması
gerekmektedir Yılın sonuna doğru tahsis edilen bu kotalar bittiği için genellikle tedavi bir sonraki
seneye sarkmaktadır.
70
Kuşcu, I. (2014).”Bağımsız Kazakistan’da Eğitim Ve Sağlık: Sorunlar, Reform Süreci ve Uluslararası Aktörlerin Rolü.” Uluslararası
Stratejik Araştırmalar Kurumu Dergisi C:9, S:18, ss: 23-46, 71 http://www.worldlifeexpectancy.com/, e.t:04.11.2015
72 72
Kuşcu, I. (2014).” Bağımsız Kazakistan’da Eğitim Ve Sağlık: Sorunlar, Reform Süreci Ve Uluslararası Aktörlerin Rolü.” Uluslararası
Stratejik Araştırmalar Kurumu Dergisi Cilt: 9, Sayı: 18, Ss. 23-46
Kazakistan sağlık sisteminde hastanelerde acil vakalara yönelik hizmetler, teşhis ve teşhis için yapılan
analizler ücretsiz olarak sunulmaktadır. Kazak vatandaşlarına poliklinik tedavi hizmetleri ve ilaçları da
ücretsiz olarak verilmektedir.
Yabancı yatırımcıların Kazakistan’da hastane açmaları için gerekli prosedür oldukça zorlayıcı ve
bürokratik olduğundan, yabancı hastane açılamamaktadır. Ülkedeki tek yabancı yatırım hastane bir
Türk hastanesidir.
K
R
f) Sağlık Turizmi
Kazakistan, yurt dışından hasta çekmek amacıyla sağlık turizmini destekleyen çeşitli programlar
yürütmektedir. İzlenen bu politikaların da bir sonucu olarak son dönemde ülkeye çeşitli ülkelerden
sağlık turizmi kapsamında hastalar gelmektedir. İzlenen politikaların bir sonucu olarak, obezite tedavisi,
kalp rahatsızlıkları, nöroloji ve lazerli göz tedavisi alanlarında Kazak hastaların yurt içinde kalmaları
sağlanırken, diğer ülkelerden hastaların tedavi amacıyla ülkeyi tercih etmeleri kolaylaştırılmaktadır.
U
T
A
S
Ülkede sağlık hizmetlerini geliştirmek amacıyla devlet eliyle Milli Sağlık Holding oluşturmuştur.
Holdingin bünyesinde Milli Bilimsel Sağlık Merkezi kurulmuştur. Bu kuruluşa bağlı kliniklerde, 20112014 yılları arasında sağlık turizmi kapsamında 30 ülkeden 4799 kişi tedavi edilmiştir.
Kazakistan, sağlık turizmi kapsamında böbrek nakli, sun’i kalp nakli, kemik iliği nakli alanlarında iddialı
olduğunu göstermektedir. Kazakistan’ı sağlık turizmi kapsamında tercih eden yabancı hastalar daha
çok Orta Asya ülkeleri ve Rusya’nın doğu bölgelerinden gelmektedir. Özellikle Sovyet tıp geleneğinde
çok yaygın olan, çoğunlukla havası temiz ve tabiatla iç içe ortamlarda kurulmuş sanatoryumlar, başta
Rus hastalar olmak üzere yabancı hastaları çekmek için kullanılmaktadır. 2013 yılında Kazakistan 832
yabancı hastayı ağırlamıştır. Bunların, 260’ı İngiltere’den, 111’i Amerika Birleşik Devletleri’nden, 51’i
Kırgızistan’dan ve 50’si Türkiye’den gelen hastalardır. Kazakistan’da, ameliyat ücretlerinin komşu ülkelere
oranla daha uygun olması ülkenin bölgede bir cazibe merkezine dönüşmesine yardım etmektedir.
i. Yurt dışına Hasta Akışı
Kazakistan Sağlık Bakanlığına göre, her sene yaklaşık 250.000 - 300.000 hastanın yurt dışında
tedavi gördüğü tahmin edilmektedir. Kazak vatandaşları tarafından en çok tercih edilen ülkeler
İsrail, Almanya, Güney Kore, Çin, Türkiye, Hindistan, İtalya, Çek Cumhuriyeti, Slovenya, Polonya,
Amerika’dır. Tercih edilen ülkeler incelendiğinde oldukça uzak ülkelerin ve tedavi maliyetlerinin diğer
ülkelere göre oldukça yüksek olduğu ülkeler göze çarpmaktadır. Buradan, bazı Kazak hastaların sağlık
için büyük miktarlarda harcama yaptıkları sonucu çıkmaktadır.
Güney Kore, omurga hastalıkları ve estetik cerrahi alanlarında iddialıdır. Kazak hastalar, Güney
Kore’ye genelde omurga rahatsızlıkları, kadın hastalıkları, plastik cerrahi, deri hastalıkları ve alternatif
tıp uygulamaları gibi orta ve ağır sayılabilecek hastalıkların tedavisi için gitmektedirler. 2008-2013
arasında Güney Kore’ye giden hasta sayısı 24 kat artarak, 122’den 2890 hastaya yükselmiştir. Kazak
hastaların Güney Kore’deki ortalama sağlık harcaması 4800 dolardır.
Resmi olmayan bazı rakamlara göre, 2014 yılında yurt dışında kendi imkanları ile tedavi gören Kazak
hastalar, gittikleri ülkelere 300 milyon Avro bırakmışlardır. Bazı resmi kaynaklar ise, bu rakamın 2
milyar dolar olduğunu tahmin etmektedir.
K
ii) Türkiye’ye Hasta Akışı
Kazakistan Türkiye’yi kardeş ülke olarak tanıdığından dolayı, iki ülke arasındaki siyasi ve ticari ilişkiler
oldukça iyi düzeydedir. Bu olumlu imaj, Türk kamu ve özel sağlık sektörlerinin bu ülkeye yönelik sağlık
turizmi stratejilerinde itici güç olarak kullanılmalıdır. Bazı Kazak uzmanlara göre, Türkiye, Malezya,
Güney Kore checkup yaptırmak için tercih edilen ülkelerin başında geliyor. Türkiye, Kazakistan’da milli
ve kültürel bağlar sebebiyle pozitif bir imaja sahiptir. Her yıl 450.000 kadar turist ülkemize tatil için
gelmektedir. Ülkemizin bu olumlu imajı ve sağlık alanındaki rekabet gücü Kazak hastaların Türkiye’yi
tercih etmelerini kolaylaştırmaktadır. Kazakistan’dan Türkiye’ye sağlık turizmi kapsamında gelen
hastaların yıllara göre dağılımı grafikte verilmiştir.
K
R
Kazakistan’daki Türk Sağlık Turizmi Derneği’nin verilerine göre 2012 yılında 3956 kişi Türkiye’de
tedavi görmüş. 2013 yılında bu rakam 7843 olmuş. 2014 yılında yaklaşık 8000 Kazak vatandaşı
Türkiye’de tedavi görmüştür. Kazak hastalar daha çok cerrahi, kısırlık, diş, göz hastalıkları ve onkoloji
tıp alanlarında tedavi için Türkiye’yi tercih etmektedirler. Türkiye’ye gelen hastaların yaklaşık % 30’u
onkoloji tıp alanından hizmet almaktadır.
U
T
A
S
Kazak hastaların yurt dışında tedaviye yönlendirilmesi şu şekilde olmaktadır. Birinci aşamada, devlet
veya özel hastanede muayene olan hastanın hastalığının ülkede tedavisi mümkün değilse, doktor
tarafından anlaşmalı olduğu bir acenteye yönlendirilmektedir. İkinci aşamada acente, hastaya hastalığın
tedavisinin yapılabileceği ülke alternatifleri ve tedavi masrafları hakkında bilgi vermektedir. Üçüncü
aşamada hasta tercihini yapmakta ve sonrasında da hasta seçtiği ülkedeki hastaneye giderek tedavi
olmaktadır.
iii) Sağlık Turizmine Yönelik Fuarlar
Kazakistan’da yılda üç defa sağlık fuarı düzenlenmektedir. Birincisi; her sene Mayıs ayının 2.
Haftası düzenlenen Kazakhstan International Healthcare Exhibition (KINE) sağlık fuarıdır. Bu fuar
kurumsallaşmış olup 2016 yılında 23. defa yapılmıştır. Bu fuar bünyesinde sağlık turizmi yapan
firma ve hastaneler için ayrı bir bölüm ayrıldığı gibi, konferans ve tartışmaların yapıldığı Sağlık
Turizmi Forumu da vardır. Bu fuara bazı Avrupa ülkelerin yanı sıra, İsrail, Kore, Hindistan ve
Rusya gibi ülkelerin sağlık sektör temsilcileri katılmaktadır. Fuara 2015 yılında 26 farklı ülkeden
yabancı ve yerli olmak üzere 300 firma katılmıştır. Fuar kapsamında ikinci defa Sağlık Turizmi
Forumu düzenlendi. Azerbaycan, Almanya, Gürcistan, İsrail, Kazakistan, Litvanya, Rusya,
Türkiye ve Güney Kore’den 50 firma, tur operatörü, klinik ve hastane bu fuarda hizmetlerini
tanıtma fırsatı bulmuştur. İkincisi; Ekim ayının sonunda Astana’da düzenlenen Astana Zdorovie
Kazakhstan International Exhibition isimli fuardır. Üçüncüsü; sadece sağlık turizmine
yönelik olarak Nisan ayında gerçekleştirilen Medical and Health Tourism fuardır. Bu fuarın
dördüncüsü Almatı’da 14-15 Nisan 2016’da düzenlenecektir. 73
iv) Sağlık Hizmetlerinin Yoğunlaştığı Merkezler
Kazakistan, sağlık hizmetlerinin kalitesi ve gelişmişliği bakımında yeterli değildir. Özellikle
eyaletlerde sunulan sağlık hizmetleri oldukça yetersiz bulunmaktadır. Ancak Astan ve Almatı
şehirlerini bu kapsamda değerlendirmemek gerekmektedir. Gerek açılan yeni sağlık
73 http://www.kihe.kz/ru/sobytiya/forum/20-press-tsentr/press-relizy, e.t:08.11.2015
kuruluşlarının sayısı bakımından, gerek nitelikli personel bakımından ve gerekse özel sektöre
ait sağlık kuruluşları bakımından diğer bölgelere nazaran daha iyi konumdadır. Ülkede bulunan
hastane sayısı 2003 yılından buyana azalmaktadır. 2003 yılında 1029 olan hastane sayısı
2013 itibariyle %3,3 azalarak 995’e düşmüştür. Ancak Astan ve Almatı şehirlerindeki hastane
sayılarında artış olmuştur. Almatı’da 2003 yılında 53 olan hastane sayısı 2013 yılında 94
olmuştur. Astana’da 2003 yılında 19 olan hastane sayısı ise 23 olmuştur. Kazakistan’ın sağlık
sektörü ve sağlık turizmi bakımından cazibe merkezi bu iki şehirdir.
K
R
g) Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı
Sağlık hizmetlerinin finansmanı eski Sovyet ülkeleri için önemli bir sorundur. Kazakistan
bağımsızlık sonrasında sağlık hizmetlerinin finansmanı için farklı uygulamalar denemiştir.
Günümüzde ise sağlık fonları ulusal ve 14 eyalet düzeyinde bir havuzda toplanmakta ve Sağlık
Bakanlığı ile eyalet sağlık birimleri tarafından yönetilmektedir. 14 eyalet ile Almatı ve Astana
şehirleri sağlık birimleri Kazakistan’daki sağlık hizmetlerinin yürütülmesinde ana aktördür.
Ülke genelindeki hastane ve poliklinikler de bu birimlerce yönetilmektedir. Sağlık giderlerinin
finansmanında en önemli kaynak devlet hazinesidir. 1 Ocak 1998 tarihinde Kazakistan’da
Zorunlu Emeklilik Sigortası Kanunu çıkartılmıştır. Bu Kanuna göre, her çalışandan maaşının
%10 emeklilik fonuna kesilmektedir. Daha önce farklı özel kuruluşlar tarafından toplanan
emeklilik fonu ödemeleri, 2013 yılından itibaren birleştirilip Birleşik Emeklilik Fonu oluşturuldu.
Ancak, emeklilik fonu yurt dışındaki tedavi masraflarını karşılamamaktadır.
U
T
A
S
Sağlık hizmetlerinin finansmanında kullanılan diğer kaynak ise vatandaşların ödediği primlerdir.
Özellikle dar gelirli vatandaşlar için hükümet farklı uygulamalar geliştirmiştir. Devlet Garantili Sigorta
Paketi dar gelirli vatandaşların korunmasını amaçlamaktadır. Halen toplam sağlık harcamalarının
% 6’sı vatandaşlar tarafından karşılanmaktadır. Bu durum, ekonomik yetersizlik içinde olan kişilerin
sağlık hizmetlerine ulaşmasında sorunlar yaşanmasına neden olmaktadır. 74
Ülke içinde tedavisi mümkün olmayan hastalıklar için hastaların masrafları devlet tarafından ödenmek
üzere yurt dışına gönderilmeleri 2009 yılında çıkarılan bir kanunla mümkün hale gelmiştir.75 Öncelikli
olarak çocuklar, hamile kadınlar ve organ nakline ihtiyaç duyanlar yurt dışına gönderilmektedir. Hangi
hastaların yurt dışına gönderileceği Kazakistan Sağlık Bakanlığı bünyesinde oluşturulan bir komisyon
tarafından belirlenmektedir. Bir hastanın yurt dışında tedavi görebilmesi için gideceği hastane ile
Kazakistan Sağlık Bakanlığı arasında daha önceden bir anlaşma yapılmış olması gerekmektedir. Bu
anlaşmaya istinaden hastaların tedavi ücretleri, tedavinin şekline ve mahiyetine göre bir defada veya
etaplar halinde Bakanlık tarafından anlaşmalı hastaneye ödenmektedir. Bunun dışında kendisi yurt
dışına giderek tedavi olan hastaların masrafları ödenmemektedir. Komisyon 30 gün içinde hastanın
talebine cevap vermek zorundadır. Eğer talep uygun görülmemişse, hastaya Kazakistan’da hangi
hastanede tedavi olabileceği de tavsiye edilmektedir.76
74
Alexandr Katsaga vd., Kazakhstan: Health System Review, European Observatory on Health Systems and Policies, Cilt: 14, No: 4, 2012,
http://www.euro.who.int/ data/assets/pdf_file/0007/161557/e96451.pdf e.t:04.11.2015
75 http://adilet.zan.kz/rus/docs/P090002016_
76http://egov.kz/wps/portal/Content?contentPath=/egovcontent/health/medical_care/article/kvota&lang=ru ,08.11.2015
K
Kazakistan Sağlık Bakanlığı sadece aşağıdaki hastalıklar için yurt dışına hasta göndermektedir.
a) Arteriovenöz malformasyon ve beynin cerrahi olarak ulaşılamayan bölgelerinde oluşan ve
radyo-cerrahi (gamma-noj) gerektiren tümörün lokalizasyonu ameliyatları.
b) Beyin ve beyinciğin damarlarında oluşan arteriovenöz malformasyon ve
arterial anevrizmin endovasküler tedavisi.
K
R
c) Kafatasında oluşan tümörlerin transoral alınması.
d) Gözdeoluşan ve radyo-cerrahi
(gamma-noj, radyoaktif applifikatörler) gerektiren zararlı
oluşumlar.
e) Keratoprotez.
f) Kalp, böbrek, karaciğer, akciğer, kemik iliği nakli gerektiren hastalıklar.
U
T
A
S
g) Gırtlak darlığı.
h) Nefes borusu darlığı.
Ayrıca, devlet hastanelerinde bütün tedavi çabalarına rağmen tedavi edilemeyen 0-18 yaş arası
çocuklar; görevi sırasında yaralanan ve devlet hastanelerinde tedavide başarılı olunamayan
güvenlik kuvvetleri ve silahlı kuvvetleri mensupları da Devlet Başkanı ve Başbakan’ın onayı ile
yurt dışında tedaviye gönderilebilmektedirler.
2013 yılında 84 hasta tedavi masrafları Sağlık Bakanlığı tarafından karşılanmak üzere, Türkiye,
Güney Kore, Rusya, Beyaz Rusya ve Almanya’daki sağlık kuruluşlarına gönderilerek tedavileri
sağlanmıştır. Kazakistan Sağlık Bakanlığı 2014 yılında yurt dışına gönderilecek hastaların tedavi
giderleri için 5,5 milyon dolar bütçe ayırmış, bunun 4,8 milyon dolarını kullanmıştır.
C- GENEL DEĞERLENDİRME
Son yıllarda, sağlık turizm tüm dünyada rağbet gören bir pazar halini almıştır. Dünya ülkeleri, bu
pazardan pay alabilmek için büyük bir rekabet içine girmişlerdir. Türkiye, sağlık alanında hem
nitelikli insan gücüne hem de sağlık altyapısı ve teknolojisine sahip olması nedeniyle rekabetçi ülkeler
arasındadır. Türkiye’nin sağlık turizmi alanında sahip olduğu üstünlüklerinden (rekabet gücü, düşük
maliyet, nitelikli insan gücü, gelişmiş tesisi alt yapısı vb.) Kazakistan yararlanamamıştır. Bu tespiti, 20122014 Türkiye Sağlık Turizmi Raporları teyit etmektedir. Bu raporlardan en önemli sonuç, TürkiyeKazakistan’a arasında sağlık turizmi alanında beklenen düzeyin çok altında bir işbirliği bulunduğudur.
Zira raporlarda iki ülke arasındaki sağlık turizmini gösteren veri bulunmamaktadır. Sadece bu tespit
bile, bu ülke ile sağlık turizminin ihmal edildiğini göstermektedir.
Türkiye ile Kazakistan arasındaki güçlü tarihi, kültürel ve stratejik dostluğun sağlık turizmine de
yansıtılması beklenmelidir. Bu beklentiyi güçlendiren en önemli faktör, iki ülke arasında sağlık
konusunda var olan anlaşmadır. “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti İle Kazakistan Cumhuriyeti
Hükümeti Arasında Sağlık ve Tıp Alanında İşbirliğine Dair Anlaşma” 10 Eylül 1997 tarihinde
imzalanmıştır. Anlaşma’da süre kaydı olmayıp, birer yıllık sürelerle uzatılmaktadır77 Ancak bu
anlaşmada Sağlık Turizmine atıfta bulunan herhangi bir madde bulunmamaktadır. Sağlık Bakanlığının
ilgili kurumlarla koordineli bir şekilde bu eksikliği giderme yönünde çaba göstermesi gerekmektedir.
Anlaşma içeriğine sağlık turizmi iş birliğinin geliştirilmesine yönelik maddelerin teklif edilmesi iş
birliğinin geliştirilmesi açısından yararlı olacaktır.
K
R
Günümüzde Türkiye medikal turizminin önünde değerlendirmeye açık muazzam BDT pazarı
bulunmaktadır. Bu pazarın parlayan yıldızları Rusya, Azerbaycan, Türkmenistan, Kazakistan, Ukrayna
gibi ülkelerdir. Dikkatleri çeken bu pazarın, şu anki büyüklüğünün 1 milyar ($) doların üzerinde
olduğu tahmin edilmektedir. Bu potansiyelin %72’ sini Rusya, kalan %28’ini ise diğer BDT ülkeleri
oluşturmaktadır. Günümüzde medikal turizm, Rusya, Ukrayna, Kazakistan’da en hızlı büyüyen
sektörlerden biri olarak göze çarpmaktadır. Bu fırsatı çok daha cazip kılan nedenlerden birisi de,
pazardaki büyüme beklentisidir. Bu beklentinin altında sözü geçen ülkelerin yakaladıkları büyüme
oranları yatmaktadır. Beklentiyi artıran bir diğer önemli unsur ise bu ülkelerde sağlık hizmetlerinin
yetersizliğinden duyulan rahatsızlıktır.
U
T
A
S
Özellikle Rusya, Kazakistan, Azerbaycan ve Ukrayna ile sağlık turizmi alanında iş birliğinin
geliştirilmesi, Türkiye’nin sağlık turizmi gelirlerini önemli oranda etkileyebilecek potansiyeldedir.
Türkiye’nin sağlık turizminden elde ettiği
gelir 2,5 milyar dolar düzeyindedir. Sağlık
Bakanlığı’nın hedeflerine göre bu rakam
2017 yılında 8 milyar dolara, 2023 yılında ise
20 milyar dolara ulaşması hedefleniyor. Yurt
dışından Türkiye’ye gelen hasta sayısında
ise özellikle 2019 yılından itibaren hızlı bir
yükseliş beklenmektedir. Buna göre, yabancı
hasta sayısının 2019’da 1 milyona ulaşacağı
tahmin edilmektedir.78 Bu tahminlerin
gerçekleşmesi ancak bazı ciddi ve kurumsal
çalışmaları gerektirmektedir. Atılacak bu
adımalar Türkiye’nin rekabet gücünü artıracaktır. Hızla gelişen sağlık turizmi alanında Türkiye’nin
rekabet ettiği ülkelere nazaran bazı üstünlükleri bulunmaktadır. Bunlardan bazıları şöyledir:
77 TC Sağlık Bakanlığı (2002). Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı’nın Sağlık ve Tıp Alanında İşbirliğine İlişkin Devletlerarası
Anlaşmaları, Sağlık Bakanlığı Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı, Ankara, s:61
78 TÜRSAB, ‘2014 Sağlık Turizmi Raporu’,
http://www.tursab.org.tr/dosya/12186/saglikturizmiraporu_12186_5485299.pdf , et.:10.09.2015
K
a) Türkiye rekabet ettiği diğer ülkelere nazaran kültür turizmi, inanç turizmi, deniz turizmi, doğa
turizmi, sağlık-kaplıca turizmini aynı anda kullanabilecek özelliklere sahiptir. Aynı zamanda hizmet
sektöründe sahip olduğu rekabet üstünlüğü bulunmaktadır. Ancak bunları kullanma konusunda
dağınıklık söz konusudur.
b) Türkiye’nin, sağlık turizmi alanında rekabet edebilecek güçte olmasının bir sebebi de, Türkiye’nin
sağlık turizmi hizmetini sunan ilk ülkeler arasında yer alması ve bu konuda deneyim kazanmış
olmasıdır.
K
R
c) Türkiye’ye rekabet üstünlüğü sağlayan diğer bir faktör ise sağlık hizmet fiyatlarının, diğer ülkelere
göre görece ucuz olmasıdır.
Türkiye’nin sağlık turizminde başlangıç aşamasında olduğu, ancak sahip olduğu bazı üstünlükler
nedeniyle hızla ilerlediği kabul edilmelidir. Sektörde büyük bir pazar payı elde etmek ve lider olabilmek
Türkiye için hayal değildir. Liderlik, ancak uzun dönemli ve kararlı stratejiler gerektirmektedir. Bunun
için bir yandan güçlü yanlarını geliştirmesi ve zayıf yanlarını telafi edilmesi, diğer yandan her ülkeye
uygun fırsatlar olduğu kabul edilerek esnek hareket kabiliyeti sağlanmalıdır.
U
T
A
S
Türkiye ile Kazakistan arasındaki sağlık turizmi imkânlarının geliştirilmesi için hazırlanacak ulusal
strateji belirleme çalışmalarına yol göstermesi amacıyla hazırlanan bu raporda, değerlendirme çeşitli
başlıklar dikkate alınarak yapılmıştır.
1) Değerlendirmeye konu olan başlıklardan birincisi sağlık turizminin kapsamındaki hizmet
alanlarıdır. Yukarıda da açıklandığı üzere sağlık turizmi kapsamında sunulan hizmetler üç alt başlıkta
toplanmaktadır. Bunlar; sağlığı geliştirmeye yönelik hizmetler, tedavi hizmetleri ve rehabilitasyon
hizmetleridir. Türkiye ile Kazakistan arasında sağlık turizmine ilişkin çalışmalarda dikkate alınması
gereken başlıklardan birisi bu hizmet gruplarıdır.
Sağlığı geliştirmeye yönelik hizmetlerden yararlanmak üzere ülkemizi tercih edenler, daha çok orta
ve üst düzey gelir grubunda olan insanlardır. Bu gruptaki insanlar, sağlıklı veya sağlık sorunu yaşayan
bütün yaş grubundaki insanlar olabilmektedir. Bu gruptaki insanların iyi bir temel sağlık hizmeti alma
ve hastane hizmetlerinden yararlanma beklentisi vardır. Kazakistan’a yönelik önemli fırsatlardan biri
bu gruptaki hizmetlerdedir. Zira Kazakistan’da bu hizmetlerden yararlanmak isteyecek gelir düzeyine
sahip bir grup bulunmaktadır. Ancak, Kazakistan’dan ülkemize termal turizm (talasoterapi ) amacıyla
2013 yılında 110 hasta gelmiştir. 2014 yılında ise termal turizm kapsamında sadece 2 turist gelmiştir.79
Kazakistan’da kişi başına milli gelir 12 bin ABD $’nın üzerindedir. Özellikle Astana ve Almatı
şehirlerinde yaşayan insanların gelir düzeylerinin ortalamanın üstünde olduğu varsayılırsa bu alandaki
fırsatlardan ülkemizin yeterince yararlanamadığı ortaya çıkmaktadır.
Kazakistan’dan 2012 yılında ülkemize gelen uluslararası hastaların sayısı aşağıdaki grafikte verilmiştir.
Grafik 20: Kazakistan’dan Ülkemize Gelen Uluslararası Hasta Sayılarının
Yıllara Göre Dağılımı (2012-2014)
K
R
U
T
A
S
Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Sağlığın
Kazakistan ile sağlık turizmi kapsamındaki hasta sayısının artırılması önem taşımaktadır.
Sağlık turizmi kapsamında gelen hasta sayıları bu ülkenin potansiyelinin çok altında olduğu
düşünülmektedir. Yurt dışında tedavi görmeyi seçen Kazak hastaların sadece %1,5’i Türkiye’yi
tercih etmektedir. Buradan hareketle her yıl yaklaşık olarak 400 bin Kazak sağlık turizmi
kapsamında yurt dışına gitmektedir. Kazak vatandaşlarının, sağlık turizmi kapsamında en
çok tercih ettiği ülke %31 ile İsrail’dir.
Türkiye’yi tedaviye yönelik hizmetlerden yararlanmak üzere tercih edenler ise; daha çok orta
ve üst düzey gelir grubunda olanlardan oluşmaktadır. Bu gruptaki insanlar seyahat edebilecek
kadar sağlıklı, orta ve üzeri yaş grubunda olan insanlardır. Bu gruptaki insanların tercihlerinde
belirleyici olan ileri derecede uzmanlık isteyen müdahale ve ileri teknolojiye duyulan ihtiyaçtır.
Kazakistan devlet yöneticilerinin büyük bir bölümünün tedavi amacıyla ülkemizi tercih ettikleri
bilinmektedir. Bu tercih gerek halk nazarında ve gerekse diğer devlet nazarında çok önemli bir
göstergedir. Ulusal ve uluslararası tanıtım faaliyetlerine konu edilerek ilgi artırılabilir ve devlet
yöneticilerinin duyduğu güven duygusu tanırım ve pazarlamada kullanılabilir. Nu nedenlerle,
Türkiye Kazakistan devletinin çeşitli düzeyindeki yöneticilerine yönelik olmak üzere özel
programlar hazırlama yoluna gitmelidir.
Yukarıda açıklandığı üzere Kazakistan sağlık sistemi (sağlık hizmet sunumu ve sağlık finansmanı)
tesis sayısı, yatak sayısı, sahip olunan ileri teknolojili tıbbi cihaz ve ileri derecede uzmanlaşmış
personel yönünden ciddi sorunlarla karşı karşıyadır. Kazakistan için kriz olarak görülen bu
durum Türkiye’yi sağlık turizmi için fırsata dönüştürülebilir. Türkiye son 15 yıldır uygulamış
olduğu Sağlık Dönüşüm Programı sayesinde sağlık sektöründe önemli gelişmelere sahne
olmuştur. Kamu ve özel sağlık yatırımları artmış, ileri teknolojili tıbbi cihazların ortalaması
OECD ülkelerinin birçoğunun üstüne çıkmıştır. Özellikle ileri düzeyde uzmanlaşmış personel
sayılarındaki artış bu alanda sunulacak hizmetler için Türkiye’nin elini güçlendirmektedir.
K
Özellikle özel sağlık kuruluşları bakımından uluslararası akreditasyona sahip olan
hastane sayısı birçok ülkeden daha fazladır. Gerek kamu ve gerekse özel sektör yatırımlarının
ülke ekonomisi için daha verimli kullanılmasında sağlık turizmi kapsamında tedaviye yönelik
hizmetler yüksek katma değere sahip olması nedeniyle öncelikle tercih edilmelidir. Bu gruptaki
hizmetlerden yararlanmak üzere gelenler, kendi ülkelerinde bu hizmetlerin yetersizliği, uzun
bekleme süreleri ve personel azlığı nedeniyle Türkiye’yi tercih etmektedir. Bu gruptaki insanların
tedavi olma önceliği tercihte belirleyicidir. Bu gruptaki kişiler için en başarılı özel ve kamu
sağlık kuruluşları tercih edilmeli. Özellikle ileri teknolojiye sahip ve ileri uzmanlığa sahip
personelin bulunduğu kuruluşlar bu grup hizmetlerde öne çıkartılmalıdır. Örneğin bu grup
hizmetlerde sorunları (hizmet kalitesi, tıbbi yanlış uygulamalar, hizmetin ücretlendirilmesi
vb.) en aza indirmek için uluslararası akreditasyona sahip kuruluşlara öncelik verilmelidir. Bu
kapsamda, başta İstanbul olmak üzere Antalya, İzmir, Adana, Muğla, Aydın, Kayseri, Bursa,
Gaziantep gibi iller bu amaçla değerlendirilebilecek illerin başında gelmektedir.
K
R
U
T
A
S
Ülkemizi rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanmak üzere tercih edenler de daha çok üst düzey
gelir grubunda olan ve yaşlı olarak kabul edilen insanlardır. Bu gruptaki kişilerde yaşa bağlı
sağlık sorunları yanında düşükten orta düzeye doğru çeşitli sağlık riskleri bulunmaktadır. Bu
grupta yer alan kişilerin tercihlerinde belirleyici olan, sağlık sorunları için ileri derecede uzmanlık,
ileri teknoloji ve özellikle de sağlığın psiko-sosyal boyutlarını içeren hizmet beklentileridir. Bu
hizmet alanında hedef kitle gelir düzeyi iyi ve yüksek seviyedeki yaşlı nüfus olmalıdır.
Kazakistan nüfusun % 25.41 ‘ini 0-14 yaş grubundakiler, % 15.33’ünü 15-24 yaş grubundakiler,
% 42.59’unu 25-54 yaş grubundakiler, %9.49’unu 55-64 yaş grubundakiler ve % 7.17’sini de 65
ve üstü yaş grubundakiler oluşturmaktadır.80
Grafik 21: Kazakistan Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı-2014
Kaynak: http://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html e.t. 01.11.2015
80http://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html , e.t. 01.11.2015
Özellikle Astana ve Almatı şehirlerinde yaşayan, ortanın üstü ve yüksek gelir düzeyine sahip
kişiler bu hizmet alanının hedefini oluşturmalıdır. Bu grupta yer alan kimselere verilecek
rehabilitasyon hizmetleri, sosyal hizmetler, psikolojik hizmetler, inanç turizmi, kültür ve
tarih ile desteklenmelidir. Yapılan bir araştırma sonuçlarına göre yaşlı nüfus grubunda olan
ve ülkemizi tercih eden uluslararası hastaların tercihinde kendi ülkelerindeki bakımın yetersiz
olması, tedavi ve bakım maliyetlerinin yüksek olmasının etkili olduğu ifade edilmiştir.81
K
R
Kazakistan nüfus yoğunluğu az ancak gelir düzeyi yüksek olan bir ülkedir. Kazakların
yüzde 70’i tatil seyahatinde Türkiye’yi tercih etmektedirler. Ancak sağlık turizmi kapsamında
ise ülkemizi geçerek İsrail, Macaristan ve Almanya tercih edilmektedir. Bu noktada, dışarıya
hasta gönderen ülkeler bazında ilk sıralarda yer alan Kazakistan’ın bugüne kadar sağlık
turizmi açısından yeterince değerlendirilmemiş olması büyük bir kayıptır. Oysa Türkiye’deki
sağlık kuruluşlarının kalitesi diğer ülkelerle eşit hatta daha iyi konumdadır. Üstelik Kazakistan
açısından, diğer ülkelere oranla düşük fiyat, tarihi ve kültürel ortak miras gibi bir avantajmız da
bulunmaktadır. Kazakistan - Türkiye arasındaki sağlık turizmi pazarına özel bir önem verilerek
geliştirilmelidir.
U
T
A
S
2) Değerlendirmeye konu olan başlıklardan ikicisi ülkelerin sağlık turisti gönderme nedenleridir.
Bunun için de ülkemize en çok turist gönderen ülkeler ve turist gönderme sebepleri üzerinde
durulmalıdır.
Ülkemize yıllar itibariyle gelen uluslararası hasta sayısı her geçen gün artmaktadır. Aşağıdaki
grafikte 2013-2014 yıllarında ülkemize sağlık turizmi ve turistin sağlığı kapsamında gelen
toplam hasta sayıları gösterilmiştir.
Grafik 22:Türkiye’ye Gelen Uluslararası Hasta Sayıları-2013-2014
Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı 2014 Türkiye Medikal Turizm Değerlendirme Raporu
81 Barca M., Akde E., Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları
Dergis i, 5/3:64-92.
K
Ülkemize sağlık turizmi kapsamında gelen hastaların ülkelerine bakıldığında Azerbaycan 449
hasta (%22) ile birincidir. Onu sırasıyla Almanya (%21), Bulgaristan (%10), Gürcistan (%10),
Rusya (%8), Türkmenistan (%7), Fransa (%5) izlemektedir. Kazakistan en çok hasta gönderen
on ülke arasında yer almamaktadır. Kazak vatandaşlarının ağlık ihtiyaçları ve tüketim tercihleri
de dikkate alınarak bu ülkeden gelen sağlık turizmi hasta sayısı artırılmalıdır. Kazakistan,
GSYİH’dan kişi başına düşen gelir bakımından orta gelir düzeyinde kabul edilen bir
ülkedir. Ancak sağlık hizmetleri bakımından gelişmekte olan ülke olarak değerlendirilmelidir.
Bu ülkeye yönelik sağlık turizmi planlamasında; bu ülke vatandaşlarının tedavi ve bakım
hizmetlerinin yetersizliği, ileri düzeyde uzman personel eksikliği, yüksek teknolojili tıbbi
cihazların bulunmaması veya yetersiz olması, sağlık hizmetlerine ulaşım zorluğu, maliyetler gibi
nedenlerden Türkiye’yi tercih ettikleri dikkate alınmalıdır.
K
R
3) Değerlendirmeye konu olan başlıklardan üçüncüsü ülkelerin tercih ettikleri tıp uzmanlıklarıdır.
Yabancı hastaların sağlık turizmi kapsamında Türkiye’de en çok tercih ettikleri tıp uzmanlık
alanları sırayla şöyledir: Göz, ortopedi, iç hastalıkları (KVC, kardiyoloji) kulak burun boğaz,
kadın hastalıkları, onkoloji, genel cerrahi, beyin cerrahi, diş ve plastik cerrahidir.
U
T
A
S
Kazakistan’da en çok görülen hastalıklar ile bu hastalıklara bağlı ölüm oranları incelendiğinde
Türkiye’nin sahip olduğu tesis, tedavi ve tıbbi teknoloji imkânlarından Kazakistan vatandaşlarının
yararlandırılması halinde sağlık göstergelerinde değişme beklenebilir. Kazakistan’da hastalıklara
bağlı en fazla ölümün koroner kalp hastalıklarından kaynaklanmaktadır. İkinci en fazla
ölüme neden olan hastalık felçlerdir. Bunu sırasıyla Karaciğer hastalıkları, akciğer hastalıkları,
intiharlar, akciğer kanserleri ve kalp hastalıkları takip etmektedir. Bu alanlarda Türkiye’nin sahip
olduğu kamu ve özel sağlık kuruluşları ve sağlık ekibi dünya ile rekabet edebilecek nitelikte
olduğunu göstermişdir. Bu imkanlardan Kazakların yararlandırılması bir program dahilinde
gerçekleştirilebilir.
Grafik 23:Hastalıklara Bağlı Ölüm Oranları (2014)
Kazakistan’ın kansere bağlı ölüm oranları kanser tedavi ve bakım hizmetlerine büyük ihtiyaç
duyulduğuna işaret etmektedir. Ancak, kanser vakaları uzun süreli tedavi ve bakım protokolleri
gerektirmektedir. Bu hastalıkların yurt dışında ya da uzakta gerçekleştirilmesi bir zorluk
olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak özellikle Trabzon, Samsun gibi illerimizde bu amaca uygun
olarak oluşturulacak sağlık yapılanması ve çok iyi organize edilecek bir ulaşım, konaklama ile
bu sorunun aşılabileceği düşünülmektedir. Örneğin Bulgaristan’dan gelen 4169 hasta onkoloji
bölümlerini tercih etmiştir.
K
R
4) Değerlendirmeye konu olan başlıklardan dördüncüsü tercih edilen kamu veya özel sağlık
kuruluşlarıdır. Türkiye’de sağlık turizmi kapsamındaki hareketliliğin artmasında hizmet
kalitesi ve standartları yüksek olan özel hastane sayısındaki artış önemli bir rol oynamaktadır.
Türkiye’de tedavi görmeyi tercih eden sağlık turistleri, çeşitli illerde bulunan 165 hastanede
sağlık hizmeti almayı tercih etmişlerdir. Bu hastanelerin, 72’si devlet hastanesi, 14’ü eğitim ve
araştırma hastanesi, 10’u üniversite hastanesi ve 69’u ise özel hastanedir.82 Barca ve arkadaşları
(2013) tarafından yapılan araştırmaya göre Türkiye’de sağlık hizmeti alan turistlerin sayısı
2008’de 74.093, 2009’da 91.961, 2010’da 109.678, 2011’de 156.176 kişi olmuştur. 2011 yılı için
sağlık hizmeti alan turistlerin 41.847’si (%23) kamu hastanelerinde tedavi görürken, 114.329’u
(%73) özel hastaneleri tercih etmiştir.83
Grafik 24:Türkiye’ye Gelen Uluslararası Hasta Sayıları-2013-2014
U
T
A
S
Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı 2014 Türkiye Medikal Turizm Değerlendirme Raporu (2013-2014)
82 Barca M., Akde E., Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları
Dergisi, 5/3:64-92.
83 A.g.e.
K
2013 yılında kamu hastanelerini tercih edenler 55.031 kişiyken (%25), özel hastaneleri tercih edenler
163,107 kişi (%75) olmuştur.84 2012 yılında ise bu oran 43.904 (%16,8) kamu, 218.095 (%83) özel
şeklinde gerçekleşmiştir.85
2012-2014 Türkiye Medikal Turizm Raporlarının Kazakistan’a ait sağlık turizmi hasta sayıları
verilmediğinden, hastaların devlet ve özel hastane tercihleri hakkında bir fikir sahibi olunamamıştır.
Ancak 2014 yılında turistin sağlığı kapsamında ülkemizde sağlık hizmeti alan 3826 Kazak özel
hastaneleri tercih etmiştir. 2012-2014 Türkiye Medikal Turizm Raporlarının değerlendirilmesinden,
gerek sağlık turizmi ve gerekse turistin sağlığı kapsamında ülkemize gelen hastalar daha çok özel
hastaneleri tercih etmektedirler. Bu ülkeye yönelik oluşturulacak stratejide de özel sektörün yakalamış
olduğu başarı üzerinden hareket edilmesinde yarar görülmektedir. Özel hastaneler tarafından
yakalanan başarı, yapılan yatırımların daha iyi değerlendirilmesi, esnek yapıları, fiyatların kamuya göre
daha kolay belirlenebilmesi ve oluşturulan marka değeri bakımından daha yararlı olacaktır. Türkiye’yi
sağlık ve tedavi amacıyla tercih eden ciddi bir hasta profili oluşmuştur. Bu kesimin Türkiye’nin sağlık
hizmetlerine güvendiği varsayılırsa önemli bir tanıtım kitlesi oluşturulmuştur. Bu kitlenin çeşitli iletişim
kanalları aracılığıyla sağlık turizminin geliştirilmesinde ve hedef ülkelerdeki tanıtım faaliyetlerinde
kullanılması akıllıca olacaktır.
K
R
U
T
A
S
Ortaya çıkan başka bir sonuç ise kamu sağlık kurumlarının sağlık turizmiyle yeterince
ilgilenmedikleridir. Sağlık Bakanlığının sahip olduğu büyük potansiyele rağmen kamu sağlık
kuruluşlarını sağlık turizmi açısından tercih eden kişilerin oranının %20’lerde olması oldukça çarpıcıdır.
Bunun altında Bakanlığın iç talebe odaklanması, yöneticiler ve uygulayıcıların sağlık turizmine bakış
açısındaki eksiklikler, yasal sorunlar ve personel motivasyonunun olabileceği düşünülmektedir.
Kazakistan ile sağlık turizminin geliştirilmesine yönelik her türlü çalışmada motorunun özel sektör
olacağı ortadadır. Özel sağlık kuruşları işletme mantığıyla hareket etmektedir. Bu düşünceyle sürekli
olarak sunduğu hizmetleri çeşitlendirmeyi önemsemektedir. Yatırım maliyetlerini düşürecek arayışlar
hem yatırımcılar hem de yöneticiler tarafından teşvik edilmektedir. Özel hastaneler, işletmenin
optimum düzeyde çalışmasını sağlamak için yurt içi ve yurt dışı talebi artırmaya çalışmaktadır. Bu
yönde kendilerini sınırlayan bir yasal sınırlılık bulunmamaktadır. Yurt dışı hastaların çekilmesi adına
bir tanıtım ve pazarlama stratejileri uygulamaktadırlar. İhtiyaç duydukları uzman personel ve tıbbi
cihazları hızla temin edebilmektedirler. Özel sağlık kuruluşları sahip oldukları bu üstünlükleri gerek
yurt içinde ve gerekse yurt dışında rekabet unsuru olarak kullanarak öne çıkmaktadırlar. Örneğin
Kocaeli’nde bulunan bir özel hastanenin onkoloji branşında sağlık turizmine yapmış olduğu katkı
dikkat çekicidir. Bulgaristan’dan gelen 4169 hasta, Almanya’dan gelen 2580 hasta, Irak’tan gelen 1668
hasta, Azerbaycan’dan gelen 1132 hasta özel hastaneleri tercih etmiştir. Azerbaycan’dan diş hastalıkları
tedavisi için ülkemize gelen 29 hasta da özel hastaneleri tercih etmiştir. Bu da özel hastanelerin bu
sürecin öncüleri olarak kabul edilmesi gerektiğine ilişkin görüşümüzü desteklemektedir.
84 Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Ankara. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü,
Anıl matbaacılık.
85 TC Sağlık Bakanlığı (2012), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Ankara, Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Anıl
matbaacılık.
Turistin sağlığı kapsamında sağlık kuruluşlarımıza başvuran hastaların geldikleri ülkelere
göre dağılımına bakıldığında, en fazla gelinen ilk 3 ülkenin Rusya, Almanya ve İngiltere
olduğu görülmektedir. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın verilerine göre, 2012 yılı OcakAralık döneminde ülkemize en çok ziyaretçi gönderen ülkeler sıralamasında Almanya % 15,8
(5.028.745) ile birinci, Rusya % 11,3 (3.599.925) ile ikinci, İngiltere % 7,7 (2.456.519) ile üçüncü
sıradadır. Bu doğrultuda Rusya, Almanya ve İngiltere’den gelen turist sayısının fazla olması
nedeniyle turistin sağlığı verilerinin yüksek olması da beklenen bir sonuçtur.86 2014 yılında
turistin sağlığı kapsamında 3826 Kazak, özel hastaneleri tercih etmişlerdir. Kazakistan’dan gelen
hastaların devlet hastanelerini, eğitim araştırma hastanelerini ve üniversite hastanelerini tercih
etmedikleri anlaşılmaktadır.
K
R
D- TÜRKİYE – KAZAKİSTAN SAĞLIK TURİZMİNE
YÖNELİK STRATEJİ ÖNERİLERİ
U
T
A
S
Kazakistan ile gerçekleştirilecek sağlık turizmi çalışmalarında aynı zorlukların yaşanmaması
adına ve hazırlanacak ulusal strateji belgesine de kolaylık sağlamak üzere aşağıda bazı öneriler
yapılmıştır.
1. Sağlık turizmi konusunda hastaneleri teşvik edici ortak bir anlayış bulunmamaktadır. 87 1517
hastanenin hizmet verdiği kamu sağlık sektöründe çok az sayıda kuruluş (%9) sağlık turizmi
konusunda aktif bir çaba içerisindedir. 550 özel hastanenin bulunduğu özel sağlık sektöründe
hastanelerin sağlık turizmindeki payı %91’dir. Buradan hareketle Türkiye’nin sağlık turizmi
stratejisi özel sağlık sektörü üzerine inşa edilmelidir. Kazakistan açısından da bu strateji kabul
edilmelidir. Özellikle yüksek gelirli Kazakların özel hastaneleri tercih edecekleri beklenebilir.
2. Kazakistan devlet yöneticilerinin tedavi amacıyla yurt dışına belirli ülkelere gidebildikleri
bilinmektedir. Buradan hareketle devlet yöneticilerinin tedavilerinin yapılabileceği üniversite,
Bakanlık ve özel hastaneler itina ile belirlenmelidir. Aynı zamanda bu çalışmada Kazakistan
devletinin hastalık verileri dikkate alınarak, kalp hastalıkları, SVO bağlı hastalıklar (felçler) ve
kanser hastalıkları konusunda özel teklifler hazırlanmalıdır. Böylece, bu ülkeye yönelik olarak
hem kuruluş temelli hem de hastalık temelli bir çalışma yapılmış olacaktır.
3. Sağlık sektörü hizmet sunumuna odaklanarak pazarlama ve tanıtımı ihmal etmektedir.
Sağlık turizminde başarı büyük ölçüde pazarlama ve tanıtıma bağlıdır. Kazakistan’a yönelik
pazarlama ve tanıtımda bu ülke vatandaşlarından ve Türkiye’yi tedavi için tercih eden devlet
yöneticilerinden daha fazla yararlanılmalıdır. Türkiye’nin Kazakistan’a yönelik sağlık turizmi
pazarlama ve tanıtım stratejisi “reklama değil” “bilgilendirmeye” ve “güvene” dayanmalıdır.
Bunun için de daha çok yüz yüze iletişim, online iletişim, yayınlar, fuar gibi yöntemlerden
yararlanılması öncelikli olmalıdır.
86 TC Sağlık Bakanlığı (2013). Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2013. Sağlığını Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Ankara,
Anıl Matbaacılık.
87 T.C Sağlık Bakanlığı (2014). Sağlık İstatistiği Yıllığı 2013. Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü. Ankara. Sağlığını Geliştirilmesi
Genel Müdürlüğü, Anıl Matbaacılık.
K
Ülkemizin sağlık turizmi imajını olumsuz etkileyen gelişmeler de yakından takip edilmelidir.
Özellikle medyada çıkan haberler yakından izlenmeli, gerekli hallerde düzeltilmelidir. Karşı
atak olarak bu yayın kuruluşlarına ülkemizi doğru anlatan reklamlar verilmelidir. Konuyu
Kazakistan bağlamında ele alacak olursak, sağlık turizmi alanında en önemli rakiplerden
birisi Rusya’dır. Rus medyasında, bilinçli veya başka şekilde Türkiye tercih edilebilir bir medikal
turizm hedefi olarak kendine yer bulmakta zorlanmaktadır. Son dönemde Türkiye’deki tedavi
opsiyonlarına dair Rus medyasında sadece 6 haber çıkarken, aynı dönem de Türkiye’deki Rus
turistlerin karıştığı 20 trafik kazası haberi medyada kendine yer bulmuştur. Bu türden olumsuz
medya çalışmalarının önüne geçilmesi gerekmektedir.
K
R
Yurt dışında pazarlama faaliyetlerine ağırlık vermeyi gerektiren sağlık turizmi çok yönlü ve
profesyonel bir pazarlama çalışması gerekmektedir. Dünyada kayıtlı JCI akredite hastanelerin
yaklaşık %10’una tek başına sahip Türkiye gibi bir ülkenin, sağlık turizmi sektörünü
geliştirmesindeki en büyük kaygı, kalite ve insan kaynağından daha ziyade tanıtım eksikliğidir.
U
T
A
S
4. Bilgilendirme ve güvene dayalı tanıtım faaliyetleri kapsamında ülkemizin sağlık turizmi
imkânları ve üstünlükleri konusunda ülke elçilikleri ve diğer ilgililerin bilgilendirilmesi yararlı
olacaktır. Bunun için her yıl düzenlenen büyükelçiler toplantısı değerlendirilmelidir. Ayrıca
tanıtım yapılacak ülkenin elçiliklerinin kullanımına yönelik kendi dillerinde dokümanlar
hazırlanmalıdır.
5. Türkiye’de sağlık turizmi alanında tüm kurum ve kuruluşları kapsayacak, uluslararası rekabet
gücüne sahip bir sağlık turizmi hizmeti sunulabilmesi için ulusal bir strateji oluşturulmalıdır.
Ancak bunun için öncelikle hedef ülkelerin ayrıntılı bir şekilde tanımlanması gereklidir. Bu
nedenle Bakanlığın tek tek ülke raporları hazırlaması doğru bir çalışma olarak görülmektedir.
Ulusal sağlık turizmi stratejinin bulunmaması ve hedef ülkeleri ele alan ülke raporlarının
bulunmaması veya yetersizliği, bu alanındaki gelişmeyi yavaşlatan en önemli unsurdur.
6. Türkiye - Kazakistan arasında sağlık turizminin geliştirilmesi amacıyla “Sağlık Turizmi Ülke
Strateji Belgesi” hazırlanmalıdır. Bu belgenin hazırlanabilmesi için şu soruların cevaplanması
gerekmektedir.
a. Ülkenin ulusal ve yerel düzeyde sağlık ihtiyaçları
b. Ülke için gelir grupları,
c. Kazakistan açısından, hangi alanlara yoğunlaşmalı veya öncelik vermelidir?
d. Kazakistan vatandaşları arasından birinci derecede önemli stratejik müşteriler
kimlerdir?
e. Öncelikli hastalık grupları nelerdir?
f. Sağlık turizmi sektöründeki yurt içi ve yurt dışı tedarikçilerin pazarlık
gücü nedir?
g. Sağlık turizminde ülke içinde belirleyici veya etkili olan kurum veya
kuruluşlar hangileridir?
h. Türkiye uluslararası sağlık turizmi pazarında kendini nerede ve nasıl konumlandırmalıdır?
i. Sağlık turizmi sektörüne yönelik “jenerik stratejiler” ne olmalıdır?
j. Sigorta, finansman, dış ilişkiler ve sağlık hukuku açısından çıkabilecek
zorluklar nelerdir? Bunlara yönelik çözümler nelerdir?
k. Kazakistan’da ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde kullanılacak hizmet standartları geliştirilmiş midir?
l. İki ülkede kullanılabilecek pazarlama, tanıtım ve reklam yöntemleri tanımlanmış mı? Kullanılacak mecra ve yöntemler nelerdir?
m. Dikkate alınması gereken bölgesel, yerel, dini ve kültürel hassasiyetler
nelerdir?
n. Kazakistan’a yönelik sağlık turizmi stratejisi belirlenirken rakip ülke/ ülkeler analizi yapılmış mıdır?
o. Kazakistan vatandaşlarının sağlıkturizmi tercihlerini neler etkilemektedir?
K
R
U
T
A
S
Hazırlanacak ülke stratejisinde, bu hususlar ayrı ayrı ele alınmalı ve bunların her birine ayrı
olmak üzere çalışma yapılmalıdır. Ulusal ve yerel düzeyde en sık görülen hastalıklar için ayrı ayrı
olmak üzere tedavi, bakım ve rehabilitasyon paketleri hazırlanması yararlı olacaktır.
7.Kazakistan sağlık sistemini dünya ülkeleriyle bütünleştirme yolunda büyük çaba göstermektedir.
Bu ülkeye yönelik sağlık turizmi stratejisinde bu ülkenin sağlık sistemi, sağlığın finansmanı,
ulusal sağlık standartlarının vb. bilinmesi başarı açısından kritiktir. Örneğin Kazakistan sağlık ve
sosyal güvenlik sistemi yurt dışına hangi hastalıklar için ve nasıl göndermektedir?
Kazakistan bazı hastalıkların yurt dışında tedavisinin bedelini ödemektedir. Bir Kazak hastanın
yurtdışında tedaviye yönlendirilmesi süreci şu şekilde olmaktadır:
a) Birinci aşamada, devlet veya özel hastanede muayene olan hastanın hastalığının ülkede
tedavisi mümkün değilse, doktor tarafından anlaşmalı olduğu bir acenteye yönlendirilmektedir.
b) İkinci aşamada acente, hastaya hastalığın tedavisinin yapılabileceği ülke alternatifleri
ve tedavi masrafları hakkında bilgi vermektedir.
c) Üçüncü aşamada hasta tercihini yapmakta ve sonrasında da hasta seçtiği
ülkedeki hastaneye giderek tedavi olmaktadır.
8. Kazakistan’a yönelik sağlık turizmi stratejisinin belirlenmesinde bu aşamalar ile bu aşamalarda
rol oynayan aktörler önem kazanmaktadır. Birinci aşamada yönlendirme yapan doktor, otorite
yetkisi nedeniyle daha fazla güven duyulan en önemli aktördür. Bu aşamada görev alan Kazak
doktorlara Türk tıbbının tanıtılması büyük önem taşımaktadır. Bu kapsamda her yıl belirlenecek
sayıda Kazak doktorun, Türkiye’de çeşitli sağlık kuruluşlarını ve klinikleri ziyaret etmeleri
sağlanmalıdır. Bu faaliyetler Sağlık Bakanlığı, Turizm Bakanlığı, TİKA, sağlık kuruluşları ve bu
alanda faaliyet sunan sivil toplum kuruluşlarının koordinasyonunda gerçekleştirilmelidir. Halen
bu tür tanıtım faaliyetlerini kendi imkânlarıyla yapan sağlık kuruluşları teşvik edilmeli ve önleri
açılmalıdır.
İkinci aşamada karşımıza çıkan acenteler üzerinde önemle durulması gereken aktörlerdir. Bu
aktörler işletme mantığıyla oluşturulmuş ticari işletmeler olduğu gözden kaçırılmamalıdır.
Kazakistan çapında yurt dışı sağlık hizmetleri konusunda hizmet sunan yaklaşık 100 kadar
acente bulunmaktadır. Türkiye’den pek çok özel hastane bu acentelerle ikili ilişkilere girerek hasta
K
getirmeye çalışmaktadır. Bu acenteler ve bağlı oldukları üst yapıların yöneticileri, Türkiye’ye
belirli programlar kapsamında getirilmelidir. Birlikte kazanmanın yolları araştırılmalı, diğer
ülkelere göre avantaj ve dezavantaj olan konular üzerinde durularak rekabet gücü artırılmalıdır.
Bu aşamanın aktörü olan acentelerin çalışma şekli şöyledir: Acente, tedaviyi yapan hastaneden
tedavi ücreti üzerinden %20-30 oranında komisyon almaktadır. Alınan bu komisyon hastayı
acenteye yönlendiren doktor ile paylaşılmaktadır. Bu süreç bazı acenteler tarafından istismar
edilebilmektedir. Bazı acenteler, daha fazla komisyon almak için teşhis ve tedavi ücretlerini
hastaya abartarak söylemektedir. Yurt dışında tedavi maliyetinin yüksekliğinden etkilenen
hastalar bu kararlarını yeniden gözden geçirmekte ve belki de vazgeçmektedirler. Tedavi
maliyetlerinin olması gerektiğinden birkaç kat fazlaya mal olmasına yol açan bu tür uygulamalar
ise, uzun vadede pazarın kaybına yol açmaktadır.
K
R
Üçüncü aşamanın aktörü olan hastaların tercihlerini etkileyebilecek ve kararlarında Türkiye’yi
tercih etmelerini sağlayacak bir tanıtım ve reklam stratejisi izlenmelidir. Birey ve kurumları
hedef alacak bu tanıtım ve reklam kampanyalarının açık, net, şeffaf ve güvenilir bilgilerle
desteklenmelidir.
U
T
A
S
9. Yurt dışında tedavi gören Kazak hastaların en sık karşılaştığı problem takip gerektiren
tedaviler için defalarca o ülkeye gitmek zorunda olmalarıdır. Bu ise maliyeti arttırmaktadır. Türk
hastanelerin takip için Kazakistan’da belli bir hastane ile anlaşması sorunu hafifletebilir. Ancak
buradaki en önemli zorluk Kazakistan’da yeterli sayıda özel hastane bulunmamasıdır.
10. Son zamanlarda yaşanan ekonomik kriz Kazak vatandaşlarını da etkilemekte, yurt dışına
tedavi amaçlı gidenlerin sayısında azalma görülmektedir. Bu sorunun aşılabilmesi için ülkenin
yurt dışına hasta gönderme sürecinin bilinmesi gerekmektedir. Yurt dışına hasta gönderilmesi
sürecinde hangi hastalıkların yurt dışına tedavi amacıyla gönderileceğini belirleyen yöneticiler,
tanıyı koyan doktorlar, yurt dışı onayını veren komisyon ve bu komisyon raporuna istinaden
hastayı yönlendiren ajans önem kazanmaktadır. Burada söz edilen aktörlerin üzerinde etkili
olarak hastanın tercihinin Türkiye olması sağlanmalıdır.
11. Türkiye, Kazakistan sosyal yardım ve sosyal güvenlik fonlarını her yönüyle incelemelidir.
Hasta akışını kolaylaştıracak, tedavi ve bakım maliyetlerinin kontrol ve şeffaflığını sağlamalıdır.
Ayrıca; tedavi, bakım veya rehabilitasyon sürecinde ortaya çıkabilecek mali, hukuki ve
uluslararası sorunlar için izlenecek prosedürleri açıkça ortaya koymalıdır. Özellikle yurt dışı
hastaların korkulu rüyası olan faturalandırma, hasta güvenliği ve tıbbi komplikasyonlara karşı
hukuki süreçler tüm ayrıntısıyla ortaya koyulmalıdır.
12. Kazakistan vatandaşlarının herhangi bir nedenle Türkiye’ye gelmeleri durumunda mobil
telefon servis sağlayıcıları tarafından sağlık turizmi konusunda bilgilendirme mesajları
gönderilmelidir.
13. Kazakistan vatandaşlarının öncelikle sağlık turizmi kapsamında tercih ettikleri ülkelerin
potansiyeli, üstünlükleri ve zayıflıkları ile diğer tercih nedenlerini ortaya koyacak araştırmaların
yapılması için bu ülkelerdeki akademisyenlere araştırma teşviki sağlanmalıdır. Kazakistan’ın
sahip olduğu sağlık turizmi potansiyeline ragmen, yurt dışında tedavi görmeyi seçen Kazak
hastaların sadece % 1, 5’i Türkiye’yi tercih etmektedir. Pastadan aslan payını % 31 ile İsrail
almaktadır. Örneğin Kazakistan vatandaşlarının özellikle İsrail ve Güney Kore tercihleri ile bu
tercihlerini
etkileyen faktörlerin neler olduğu bilimsel bir çalışma ile ele alınmalıdır. Elde edilecek verilere
dayanarak bu ülkeye yönelik çalışma yapılması isabetli olacaktır.
14. Türkiye’nin Kazakistan medikal turizm pazarındaki payını arttırabilmesi için her katılımcının
yerinin ve rolünün açıkça belirtildiği basit ama verimli bir iş modeli oluşturulmalıdır. Diğer bir
ifadeyle, stratejik ortaklığa dayalı sağlık turizmi hedefleri belirlenmelidir. Kazakistan pazarının
sunduğu fırsatları olabildiğince etkili bir şekilde değerlendirebilmek için Türkiye medikal
turizm ortamındaki 3 önde gelen paydaş (devlet, özel hastaneler ve turistik hizmet operatörleri)
arasında etkili bir koordinasyon ve ortaklık sağlanmalıdır. Bu ortaklığın en önemli hedefi –
agresif kampanyalar, ürün farklılaştırması, doğru konumlandırma ve medya ilgisinin arttırılması
ile – Türkiye’nin Kazakistan medikal turizm pazarındaki imajını daha güçlü ve görünür hale
getirmek olmalıdır.
K
R
Bu stratejik ortaklık çerçevesinde, her oyuncuya düşen belli görevler olacaktır. Hükümet, bir
yandan çeşitli bağlantıları ve bakanlıkları vasıtasıyla Türk pazarını daha erişilebilir kılıp yaratıcı
ve yenilikçi turizm hizmetlerinin gelişimine odaklanırken, diğer yandan da gerekli altyapıyı
iyileştirmeli ve gerekli düzenlemelere uyumluluğu sağlayarak hastaların güvenliğini teminat
altına almalıdır. Ayrıca ülkemize gelecek hastaların mali sürprizlerle karşılaşmalarına engel olacak
açıklıkta ve şeffaflıkta bir sistem hayata geçirilmelidir. Bu resimde turistik hizmet sağlayıcılarına
düşen ise müşteri hizmetlerinin bir öncelik haline getirilmesiyle hem hastanın hem de ailesinin
verilen hizmetten memnuniyetini olabildiğince yüksek bir seviyeye taşımak olacaktır.
U
T
A
S
15. Türk tıbbının seviyesi Kazakistan halkı nazarında ortalamanın üstünde kabul edilmektedir.
Hastalar tıp seviyesinin en ileri olduğunu kabul ettikleri İsrail, Almanya ve G. Kore’den sonra
Türkiye’yi tercih etmektedirler. Bu noktada G. Kore Kazakistan üzerinde oldukça etkili bir reklam
ve imaj çalışması yürütmektedir. Türkiye, Kazakistan sağlık turizmi pazarı için G.Kore’den
daha iyi bir tanıtım yapmak zorundadır. Bu tanıtımın acenteler, doktorlar, yöneticiler ve halk
seviyesinde yapılmasında yarar görülmektedir.
16. Sağlık turizminin motoru konumundaki özel sağlık sektörü, sağlık turizminin gerektirdiği
entegre yaklaşımı (sağlık kuruluşları, turizm kuruluşları, pazarlama kuruluşları, lojistik ve ulaşım
kuruluşları vs.) hayata geçirme konusunda zorluklar yaşamaktadır. Bu konuda yaşanan zorluk,
hasta sayılarına yansımaktadır. Bunun aşılabilmesi için entegre yaklaşım konusunda iş birliğinin
artırılması gerekmektedir. Büyük bir potansiyele sahip olan Kazakistan’dan ülkemize sağlık
turizmi amacıyla gelen hasta sayısının koordineli bir şekilde artırılması mümkün olabilecektir.
Ayrıca, medikal turizme odaklanan özel hastaneler, operasyonlarını hastaneden ziyade hasta
odaklı bir hale getirmeyi öğrenmelidirler. Hastanelerin, verdikleri sağlık hizmetlerinin kalitesini
arttırması ve medikal çalışanlarını eğiterek hastane yönetim operasyonlarını daha efektif ve kolay
yönetilebilir bir hale getirmeleri bir zorunluluk olmakla beraber, tek başına yeterli olmayacaktır.
Tüm hastane ve tedavi süreçlerinin yabancı hastalara odaklı bir şekilde yeniden düzenlenmesi
ve yabancı hasta iletişim programlarının devamlı geliştirilerek hasta güvenliğinin garanti altına
alması vazgeçilemez bir zorunluluktur.
17. Sağlık turizmi alanında yürütülen çalışmaların çeşitli teşvik araçlarıyla desteklenmesi
ülkemizin bu alanda liderliğe ulaşmasını sağlayacaktır. Ekonomi Bakanlığı sağlık turizmi
K
hizmetlerini ihraç edilen ürünler kapsamına almalı ve ihracat desteği sağlamalıdır. Bu alanda
uygulanabileceği düşünülen ve tartışılması beklenen bazı teşvikler şunlardır:
a. Sağlık turizmi faaliyetlerine KDV muafiyeti,
b. THY’nin tedavi amaçlı gelen hasta ve refakatçilerine bilet indirimi,
c. Özel hastanelerin Kazakistan’da vereceği reklam ücretlerini devlet tarafından kısmen karşılanması,
d. Bu ülkelerin potansiyelinin öğrenilmesi için yapılacak araştırmalara
destek verilmesi,
e. Yurt dışında ofis açma desteği verilmesi,
f. Tanıtım desteği verilmesi,
K
R
18. Sağlık turizmi alanında bütüncül bir kalkınma veya gelişme hamlesi için sektör temsilcileri
ve sivil toplum kuruluşlarının da talepleri dikkate alınmalıdır. Sektörün gelişimi, rekabeti ve
kendi içinde denetimi güçlendirilmelidir.
U
T
A
S
19. Bazı ülkeler hedef ülkelerin dillerinde tanıtım siteleri açmaktalar. Örneğin Almanya gibi bazı
ülkeler hasta çekmek için, isteyenlerin online olarak hastalıklara ve sağlık kuruluşlarına göre
tedavi maliyetlerini sorgulayabilecekleri web siteler açılmaktadır.88 Bu konuda da internet
üzerinde yapmış olduğumuz araştırmaya göre içerikleri oldukça sınırlı da olsa Türkiye merkezli
sitelere rastlanmıştır.
20. Sağlık Bakanlığı, Kazakistan’da, Kültür ve Turizm Bakanlığının Türkiye’nin turizm
potansiyelini anlatmak amacıyla yaptığı gibi, Türkiye’deki sağlık potansiyelini tanıtan reklamlar
vermesi sağlık turizminin geliştirilmesi açısından çok önemlidir. Ayrıca, Kazakistan’daki
acentelerin ve ülkemizdeki özel hastanelerin hastalara yüksek fiyat vermesi bu türden
bilgilendirme faaliyetleriyle engellenebilecektir.
21. Ulusal ölçekte sağlık turizmi alanındaki hareketliliği kayıt altına alacak ve denetleyecek
kapsamlı bir veri sistemi kurulmalı veya var olan sistem geliştirilmelidir. Bu sistem, sağlık turizmi
kapsamında çalışma yürüten kamu ve özel sağlık kuruluşları ile ilgili sivil toplum kuruluşlarına
ve akademisyenlere açık olmalıdır. Bu veri tabanından örneğin Kazakistan’dan gelen hastaların
talepleri, tercihler, yaşadıkları sorunlara ilişkin bilgilere ulaşılabilmelidir. Böylece hizmetin
geliştirilmesi ve sorunların tekrarlanmaması sağlanabilecektir. Kurulacak sistem ile uluslararası
hasta kabul eden hastanelerde özel yazılımlar ile hasta takibi yapılmalı, tedavi ücretleri ve
faturalandırmanın makul ve abartısız olması sağlanmalıdır.
22. Sağlık turizmi kapsamındaki faaliyetleri düzenleyen mevzuatın dinamik olması sağlanmalıdır.
İlgili mevzuat ihtiyaçlara göre kısa zamanda değiştirilebilir olmalıdır. Bu mümkün değilse bu
faaliyet alanındaki her ayrıntı Yönetmeliklerle düzenlenmemelidir. Gerek mevzuat değişiklikleri
ve gerekse yapılan bürokratik denetimler nedeniyle sektör kuruluşları (kamu ve özel) değişimlere
uyum için zaman ve kaynak harcamaya mecbur kalmaktadırlar. Bu nedenle sağlık turizmi
gibi uzun vadeli stratejik yaklaşımlar gerektiren hususlara yeterince odaklanılamamaktadır.
88 http://www.berliner-reisen.net/index.php?la=ru&product_id=50 , e.t: 09.11.2015
23. Sağlık turizminin rutinden uzaklaştırılması fikri ülkemizde tartışılmalıdır. Bu kapsamda,
sağlığın geliştirilmesi, tedavi hizmeti ve rehabilitasyon kapsamında ülkemizi tercih eden
Kazakistan vatandaşlarına sosyal, kültürel ve tarihi programlarla desteklenmiş tıbbi hizmetler
sunulmalıdır. Sağlık hizmetleri, turistik tesisler ile entegre edilmeli ve cazip hale getirilmelidir.
Özellikle; tarihi, kültürel, çevresel, inanç ziyaretleri, mutfak ve yemek kültürü, eğlence yanında
psiko-sosyal sağlık hizmetleri de sunulmalıdır. Sunulabilecek psiko-sosyal hizmetlerin içerik,
kapsam ve yöntemleri ayrıca konunun uzmanları tarafından belirlenmelidir.
K
R
24. Ülkemizde düzenlenen Uluslararası Sağlık Turizmi Kongresine özellikle Kazakistan’dan sağlık
politika belirleyicilerinin, sağlık ve tıp kuruluşlarının yöneticilerinin, yerel karar vericilerin,
sağlık yatırımcılarının, etkili doktorların, akademisyenlerin, yurt dışı hasta komisyonun
üyeleri ve ajansların yöneticilerinin, kamuoyu önderlerinin ülkemize masrafları ülkemizce
karşılanmak suretiyle davet edilerek katılımları sağlanmalıdır. Kazakistan’da öne çıkan siyasi
baskı grupları ve liderleri89 ile yapılacak görüşmelerin de yararlı olabileceği düşünülmektedir.90
U
T
A
S
25. Sağlık turizmi açısından Türkiye’nin rakiplerine göre en önemli üstünlüğü olan rekabetçi
fiyat uygulamaları daha etkin şekilde tanıtılmalıdır. Türkiye ortalama olarak tıbbi maliyetlerde
%60’a varan tasarruflar sağlamaktadır. Türkiye’nin rekabet gücünü gösterebilmek için seçilmiş
işlemlerde fiyatlar, bekleme süreleri, komplikasyon oranları, bu işlem için yapılacak ekstra
cepten harcamalar rakip ülkeleri de içine alacak şekilde örneklendirilmelidir. Bu bilgiler her türlü
iletişim kanalı kullanılarak hedef kitlelere ulaştırılmalıdır.
Tablo 20:Seçilmiş Bazı Tıbbi İşlemlerin Ülkelere Göre Maliyetleri
Tıbbi
Ortalama Fiyat (ABD $)
İşlem
Türkiye
ABD
Almanya
Hindistan
Meksika
İspanya
Tayland
By-pass
8.50021.000
-
-
7.50010.500
39.00042.000
39.00043.000
22.50024.500
Kalça
Protezi
10.00023.000
30.000
27.000
7.0009.500
39.000
16.30018.900
12.00017.000
Kalp
Kapakçığı
12.75023.000
-
-
9.50014.000
39.000
43.00047.500
18.50022.000
9.00023.000
26.000
23.000
7.00014.000
21.000
16.00018.500
10.50016.500
7.00023.000
-
29.000
7.50011.500
25.000
25.00032.500
9.70012.500
Diz Nakli
Omurga
Füzyonu
Kaynak: TÜRSAB, ‘2014 Sağlık Turizmi Raporu’, http://www.tursab.org.tr/dosya/12186/
saglikturizmiraporu_12186_5485299.pdf, e.t: 10.09.2015
89
Adil-Soz [Tamara KALEYEVA], Almaty Helsinki Committee [Ninel FOKINA], Confederation of Free Trade Unions [Sergei
BELKIN], For Fair Elections [Yevgeniy ZHOVTIS, Sabit ZHUSUPOV, Sergey DUVANOV, Ibrash NUSUPBAYEV], Kazakhstan
International Bureau on Human Rights [Yevgeniy ZHOVTIS, Chairman of Bureau’s Council, Pan-National Social Democratic Party of
Kazakhstan [Zharmakhan TUYAKBAY], Pensioners Movement or Pokoleniye [Irina SAVOSTINA, chairwoman] Republican Network of
International Monitors [Daniyar LIVAZOV], Transparency International [Sergey ZLOTNIKOV]
K
Örneklerle açıklamak gerekirse Amerika, Türkiye, İrlanda, Tayland, Singapur, Hindistan,
İsrail ve İsviçre arasında yapılan fiyat karşılaştırmalarında operasyon türlerine göre bir ayrım
yapıldığında, bypass ameliyatları kategorisinde 8,500-21.000 $ ile en uygun fiyatlı operasyonlar
Türkiye’de yapılmaktadır. Omurga füzyonu operasyonlarında Türkiye 7.000 $ ile Tayvan’ın
ardından en cazip ülke konumundadır. Yine kemik iliği transplantasyonunda Türkiye 40.00070.000 $ olan fiyat aralığıyla Hindistan ile ilk sırayı paylaşmaktadır. Kalça protezi ameliyatlarında
da 10.000 $ ile Tayvan’dan sonra en iyi fiyatı sunmaktadır. Yağ aldırma operasyonlarında ise
3.333$ ile Singapur’dan sonraki en iyi fiyatı sunmaktadır.91 92 Türkiye sadece zorunlu tıbbi
operasyonlar için değil, saç ekimi ve estetik için de gözde bir ülkedir. Saç ekimi Türkiye’de
ortalama 5 bin TL iken bu rakam Avrupa’da 10 bin Euro, ABD’de 30 bin dolar seviyesindedir.93
K
R
26. Kazakistan için belli başlı sağlık riskleri; sigara, alkol kullanımı, giderek artan obezite
oranlarıdır. Kazakistan’da sigara kullanım oranı erkeklerde %40, kadınlarda ise %9’dur. Alkol
tüketimi ise ortalama 10,3 litredir.94 Obezite oranı ise erkeklerde % 21,6, kadınlarda ise %25’dir.95
U
T
A
S
Grafik 25:Kadın ve Erkek Nüfusta Obezite Yaygınlığı (2014)
Kaynak: World Bank Gender Statistic, http://data.worldbank.org/data-catalog/gender-statistics,
10.11.2015, http://knoema.com/WBGS2015Oct/world-bank-gender-statistics-october-2015,
e.t:04.11.2015
2015 verilerine göre Kazakistan’ın bin kişide canlı doğum oranı 19,15, ölüm oranı 8,21’dir.
Doğurganlık hızı 2,311.61’dir. 96 Kazakistan’ın bildirilen sağlık risklerinin sağlık turizmine konu
olup olmayacağı ayrı bir çalışmayla araştırılmalıdır. Herhangi bir fırsat görülür ise bu sorunlara
yönelik hizmetler de sağlık turizmi kapsamına alınarak, planlama yapılmalıdır. Özellikle obezite
cerrahisi bu konuda bütün yönleriyle ele alınmalıdır.
27. Almatı ve Astana gibi büyük kentlerde artan harcanabilir gelir ve büyüme sağlık yatırımları
için olduğu kadar sağlık turizmi için de önemlidir. Yapılacak planlamalarda bu bölgeler ve yaşayan
insanlar sağlık turizmi açısından öncelikle değerlendirilmelidir. Hem bilgilendirme ve tanıtım
açısından, hem de kongre ve fuar organizasyonları açısından bu kentlere öncelik verilmelidir. Bu
ve benzeri kentlerde yaşayanların eğitim seviyeleri, gelir durumları ve ulaşım imkânları dikkate
alınarak internet üzerinden ulaşılabilecek şeffaf karşılaştırmalı maliyet tabloları hazırlanmalıdır.
91 Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Sağlık Turizmi İş Konseyi (SAİK), Turkey: Your Partner in Healthcare 2011, İstanbul
yaşayanların eğitim seviyeleri, gelir durumları ve ulaşım imkânları dikkate alınarak internet
üzerinden ulaşılabilecek şeffaf karşılaştırmalı maliyet tabloları hazırlanmalıdır. Belirli bir strateji
kapsamında ülkemizi sağlık turizminde tercih eden veya etmesi teşvik edilen ülke vatandaşlarına
yönelik, Türkiye’de sağlık turizmi konusunda bilgi verecek ve soruları cevaplayabilecek bir çağrı
merkezi veya iletişim merkezi kurulması yararlı olabilecektir.
K
R
28. Hem sağlık turizmi hem de turistin sağlığı kategorilerinde hastanelerin bulunduğu iller
büyük önem arz etmektedir. Bazı iller gerek konumları, gerekse sosyopolitik önemleri açısından
sağlık turizminden daha çok pay almaktadırlar.
Grafik 26: Uluslararası Hastaların Geldikleri İlk 10 İl ve Hasta Sayıları, 2012
U
T
A
S
Uluslararası hastaların en fazla geldikleri illerden birincisi, turizm açısından da en fazla tercih
edilen iller arasında olan Antalya’dır. En fazla tercih edilen diğer iller ise sırasıyla İstanbul, Ankara,
Kocaeli, İzmir, Muğla, Aydın, Karaman, Adana ve Sakarya’dır. Kazakistan açısından hangi
illerin hangi işlem için tercih edildiği ayrıntılı olarak ortaya koyulmalıdır. Tercih nedenlerinde
öne çıkan faktörlerin neler olduğu araştırılmalı ve bu ülkeye yönelik tanıtım ve bilgilendirme
stratejileri ile çeşitlendirme çalışmalarında bu bilgi kullanılmalıdır. İllerin belirlenmesinde ulusal
veya uluslararası akreditasyon kuruluşları tarafından belgelendirilmiş olanların tercih edilmesi
daha sonra yaşanabilecek sorunları azaltacaktır. Kazakistan’a yönelik yapılacak çeşitlendirme
çalışmalarında Afyonkarahisar, Bursa, Yalova, Konya, Antalya, İzmir gibi kentlerimiz öne
çıkartılabilir 29. Gelişmekte olan bir ülke olarak kabul edilen Kazakistan’da çevresel sorunlardan
kaynaklanan hastalıklar ve meslek hastalıkları yaygındır. Bu hastalıkların sağlık turizmi
kapsamında değerlendirilmesi yapılmalıdır. Eski savunma sanayine bağlı radyoaktif ve kimyasal
atıklar ve çeşitli testler yapılan araziler, hayvanlar ve insanlar için sağlık riskleri meydana
getirmektedir. Endüstriye bağlı kirlilik bazı şehirlerde ciddi boyutlara ulaşmıştır. Aral Denizine
ulaşan iki önemli akarsuyun yataklarının sulama amacıyla değiştirilmesi sonucu kuruma
başlamış ve kimyasal atıklar ve tuzdan oluşan bir katman oluşmuştur. Ayrıca Hazar bölgesinde
tarım ilaçlarının yüksek miktarda kullanılmasına bağlı olarak toprak kirliliği; yanlış sulama
tekniklerine bağlı aşırı tuzlanma gibi çevresel problemler söz konusudur. Çevresel kirlilik; ülkede
kanser vakalarının artmasına, doğum kusurları ve solunum ile ilgili ciddi problemlere neden
olmaktadır. Ülkede sigara ve içki kullanımı da sağlığı ciddi şekilde etkilemektedir.
K
K
R
U
T
A
S
92 Özsarı H., Karatana Ö. (2013). “Sağlık Turizmi Açısından Türkiye’nin Durumu”. J Kartal Tr; 24(2) s:136-144
93 TÜRSAB, ‘2014 Sağlık Turizmi Raporu’,
http://www.tursab.org.tr/dosya/12186/saglikturizmiraporu_12186_5485299.pdf , et.:10.09.2015
94 http://www.who.int/substance_abuse/publications/global_alcohol_report/profiles/kaz.pdf?ua=1, e.t:07.11.2015
95 :Dünya Bankası Cinsiyet İstatistikleri, http://data.worldbank.org/data-catalog/gender-statistics, http://knoema.com/WBGS2015Oct/
world-bank-gender-statistics-october-2015,
e.t:04.11.2015
96 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html, e.t.04.11.2015
TC Sağlık Bakanlığı (2012), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu, Sağlığını Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl
Matbaacılık
U
T
A
S
K
R
KAYNAKÇA
K
E- KAYNAKÇA
1. Ainur B. K, Aigulsum I, and Akmaral A (2013). “Inpatient Care In Kazakhstan: A
Comparative Analysis”, J Res Med Sci. 2013 Jul; 18(7): 549–553.
2. Akanov A, Êurakbayev KK. Astana-Almaty (2006). PHI, Public Health Organization in
Kazakhstan; p. 232.
K
R
3. Aksakoğlu G. (2003) “Sovyetler Birliği Özelinde Sosyalist Ülkelerde Sağlık
Reformu”, Toplum ve Hekim, 8:28-37.
4. Aksu, A. (2001). “Turistin Sağlığı”. Yeni Türkiye Dergisi, 7: 39.
5. Alexander Katsaga (2012).”Kazakhstan: Health System Review”, European Observatory on
Health Systems and Policies, Cilt: 14, No: 4,
U
T
A
S
6. Ministry of Health Statistic Database (2012). Health of the Republic of Kazakhstan and the
activities of health care in 2010-2011. Almaty.
7. Barca M., Akde E., Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün
Analizi ve Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5/3:64-92.
8. Benli A.(2011). Kazakistan Ülke Raporu. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı
Geliştirme Etüd Merkezi. Ankara.
9.Demir,G (2012). Kazakistan Raporu, Ekonomik Forum, TOBB, Ankara, s:42
10. Demirel S. (2010). “Sağlık Hizmetlerine Sosyal Boyut Kazandırılmalı” http://
suleymandemirel.com.tr/default.asp?hid=45,
11. Demirtepe, T. “Kazakistan’da Demografik Trendler”, “http://www.usakgundem.com/
haber/5548/kazakistan%E2%80%99da- demografik-trendler.html
12. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Sağlık Turizmi İş Konseyi (2011). “Turkey: Your Partner in
Healthcare”. İstanbul
13. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (2007). Kazakistan Ülke Bülteni, DEİK, Ankara
14. IMF Dünya Ekonomik Görünüm Raporu, Nisan 2012, Aktaran: Kalkınma Bakanlığı, Dünya
Ekonomisindeki Son Gelişmeler, Temmuz 2012 Sayı: 7
15. Global Health Observatory (GHO) [Last accessed on 2013 Mar31]. Available from: http://
www.who.int/gho/en .16. Health profile of Kazakhstan. World Health Ranking. 2012. http://
www.worldlifeexpectancy.com/world-health-rankings .
16. Kara, A. YEŞİLOT, O.(2011). Avrasya’nın Yükselen Yıldızı Kazakistan.
İstanbul Ticaret Odası, İstanbul 2011
17. Katsaga A, Kulzhanov M, Karanikolos M, Rechel B. (2012). “Kazakhstan health system
review” Health Syst Transit. 2012;14:1–154.
18. Kayirbekova S. Astana: Ministry of healthcare; 2010. State Program for Development of
Healthcare system “Salamatty Kazakstan” for 2011-2015
K
R
19. Kazakistan Sağlık Bakanlığı Devlet Teşkilatı “Sağlık ve Tıp Biliminin Gelişimi, Tahmini Ve
Analizi Bölümü (FGBU), Sağlık Organizasyonu ve Bilgilendirme Merkezi Araştırma Enstitüsü”
http://www.mednet.ru/
20. World Health Statistics (2011). Kazakhstan: WHO; 2007. Health Care Systems in Transition
of Kazakhstan. Part 1//Public Health. Development plans for the health care system: The
organization and management. On behalf of the European Observatory on Health Systems and
Policies.
U
T
A
S
21. Kuşcu, I. (2014). “Bağımsız Kazakistan’da Eğitim Ve Sağlık: Sorunlar, Reform Süreci ve
Uluslararası Aktörlerin Rolü.” Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu Dergisi Cilt: 9, Sayı:
18, s. 23-46,
22. Konca, K.A. (2012). Kazkistan Ülke Raporu, Ankara.
23. OECD 2010: Health at a Glance, OECD, 2010. WHO Global Health Expenditure Database.
2011. [Last accessed on 2013 Mar 31]. Available from: http://www.oecd.org/els/healthsystems/49084488.pdf .
24. Ozey, R (2011). Türk Dünyası Coğrafyası, İstanbul. Aktif Yayınevi, S:224
25. Özsarı H., Karatana Ö. (2013). “Sağlık Turizmi Açısından Türkiye’nin Durumu”
J Kartal; 24(2):136-144.
26. Saray, M (2004). Kazakların Uyanışı: Kazakistan Tarihi, TİKA, Ankara, s:10
27. Sargutan A. E. (2005). “Sağlık Sektörü Ve Sağlık Sistemlerinin Yapısı”. Hacettepe Sağlık
İdaresi Dergi,8-3
28. Sargutan, A. E. “ 84 Ülke ve Türkiye’nin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri” ss:1567-1593
29. Sınav, O (2006). Kazakistan’ın Sosyo–Kültürel Ve Sosyo–Ekonomik
Yapısı, İ.Ü SBE, İstanbul, s.52
30. T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı (2011). Kazakistan Ülke Raporu
İhracati Geliştirme Etüd Merkezi, Ankara, s: 3
31. T.C Dışişleri Bakanlığı ( 2015) http://www.mfa.gov.tr/turkiye-kazakistan-siyasi- iliskileri.
tr.mfa,
K
32. T.C. Sağlık Bakanlığı (2002). Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı’nın Sağlık ve Tıp
Alanında İş birliğine İlişkin Devletlerarası Anlaşmaları, Sağlık Bakanlığı Dış İlişkiler Dairesi
Başkanlığı, Ankara
33. T.C. Sağlık Bakanlığı (2012), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu, Sağlığını
K
R
34. T.C. Sağlık Bakanlığı (2013). Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2013.
Sağlığını Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.
35. T.C. Sağlık Bakanlığı (2013), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Sağlığın
36. T.C. Sağlık Bakanlığı (2014). Sağlık İstatistiği Yıllığı 2013. Sağlık Araştırmaları Genel
Müdürlüğü. Ankara.
U
T
A
S
37. T.C Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Sağlığın
38. Tekinel, O (1996). Kazakistan Tarım ve Tarıma Dayalı Sanayinin Yapısı ve Türkiye ile İlişkisi
Açısından Değerlendirilmesi, TOBB, Ankara, 1996, S:4-5
39. Tontuş, H.Ö.(2015).Tüm Yönleriyle Sağlık Turizmi Ülkeler. T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlığın
Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Ankara. Anıl Matbaacılık s:74
40. Türkoğlu Y.(2009). Kazakistan Medikal Sektörü. T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı
İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Ankara
41. TÜRSAB, ‘2014 Sağlık Turizmi Raporu’,
http://www.tursab.org.tr/dosya/12186/saglikturizmiraporu_12186_5485299.pdf
42. World Development Indicators. [Last accessed on 2013 Mar 31]. Available from: http://data.
worldbank.org/sites/default/files/wdi-2012-ebook.pdf .
43. World Bank Gender Statistic, http://data.worldbank.org/data-catalog/gender- statistics,
44. World Bank , http://www.factfish.com/statistic- country/kazakhstan/health%20
expenditure%2C%20public%20of%20gdp,
45. http://www.who.int/substance_abuse/publications/global_alcohol_report/profiles/kaz.
pdf?ua=1,
46. Yiğit A (2001).”Kazakistan’ın Değişen Etnik Yapısı», FÜ Sosyal Bilimler
Dergisi, Elazığ, C:10, S:2, 2001, S:10-12
İnternet Siteleri:
1. http://adilet.zan.kz/rus/docs/P090002016_http://egov.kz/wps/portal/Content?co ntentPath=/
egovcontent/health/medical_care/article/kvota&lang=ru
2. http://www.berliner-reisen.net/index.php?la=ru&product_id=50
K
R
3. http://knoema.com/WBGS2015Oct/world-bank-gender-statistics-october-2015,
4. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html,
5. http://www.doingbusiness.org/data/exploreeconomies/russia,
U
T
A
S
6. http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=2&country=KAZ&seri es=&period
7. http://data.worldbank.org/data-catalog/gender-statistics,
8. http://www.ekonomi.gov.tr/portal/faces/home/disIliskiler/ulkeler/ulke- detay/Kazakistan?_
adf.ctrl- state=ddi54zx04_38&_afrLoop=575743677986318&_afrWindowMode=0&_afr
WindowId=null#!%40%40%3F_afrWindowId%3Dnull%26_afrLoop%3D575743
677986318%26_afrWindowMode%3D0%26_adf.ctrl- state%3D17qir1b6gm_46,
9. http://egov.kz/wps/portal/Content?contentPath=/egovcontent/health/medical_c are/article/
kvota&lang=ru ,
10. http://www.euro.who.int/ data/assets/pdf_file/0007/161557/e96451.pdf
11. http://e-history.kz/en/contents/view/1540
12. http://www.ffoms.ru/portal/page/top/about
13. http://www.factfish.com/statistic- country/kazakhstan/health%20expenditure%2C%20total
14. http://invest.gov.kz/?option=content&section=4&itemid=236,
15. http://www.healthline.com/health/heart-disease/statistics#2,
16. http://pandia.ru/text/78/620/59075.php
17. http://www.kihe.kz/ru/sobytiya/forum/20-press-tsentr/press-relizy,
K
18. http://knoema.com/atlas/Kazakhstan/Incidence-of-tuberculosis,
19. Статистике по Министерство Национальной Экономики Республики Казахстан
Комитет, İstatistik Kazakistan Komitesi Cumhuriyeti Milli Ekonomi Bakanlığı
20. Статистике по Министерство Национальной Экономики Республики Казахстан
Комитет
K
R
21. http://www.medikalplus.com/makale/126-rusyada-saglik-sektoru.html
22. www.mfa.gov.tr/default.tr.mfa
23. http://www.medyahoo.com/whykazakhstan
U
T
A
S
24. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3897019/#sec1-3title
25. http://www.kazmedicine.kz/
26. http://www.stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT083329
27. http://stat.gov.kz/faces/homePage/homeMethodologySubPage?_afrLoop=187
53939565052989#%40%3F_afrLoop%3D18753939565052989%26_adf.ctrlstate%3D1371efiek3_37,
28. http://stats.oecd.org/www.sargutan.com%2FKAZAKISTAN%2520SAGLIK%25 20SISTEMI.
pdf
29. http://tr.sputniknews.com/turkish.ruvr.ru/2012/02/09/65682273/
30. https://www.thebusinessyear.com/sectors/kazakhstan,
31. http://www.worldometers.info/world-population/population-by-country
32. http://www.worldlifeexpectancy.com/world-health-review/kazakhstan-vstajikistan
F- EKLER
EK 1: KAZAKİSTAN’DA DÜZENLENEN FUARLAR
FUAR ADI
BAŞLANGIÇ
BİTİŞ
KONU
ŞEHİR
Central Asia Houseware
01.03.2014
04.03.2014
Ev Araç ve
Gereçleri
Almatı
K
R
Dekor, Mücevher,
Oyuncaklar, Kitap,
Hedyeler
Central Asia KazGift
01.03.2014
04.03.2014
CENTRAL
ASIA CARPET
& FLOORING
01.03.2014
04.03.2014
Central Asia Home
Textile
01.03.2014
04.03.2014
Ev Tekstili
Almatı
AgriTekAstana-2014
12.03.2014
14.03.2014
Tarım
Astana
AIPS
12.03.2014
14.03.2014
Güvenlik
Almatı
KCM 2013 /
KAZAKHSTAN
CONSTRUCTION
MATERIALS
12.03.2014
14.03.2014
Yapı
Malzemeleri
Almatı
Central Asia Fashion
13.03.2014
15.03.2014
Giyim, Moda,
Deri ve Ayakkabı
Almatı
KazProdExpo
20.03.2014
23.03.2014
Gıda
Almatı
Atyrau Oil & Gas 2014
01.04.2014
04.04.2014
Petrol-Gaz
Atrau
Atyrau Build 2014
01.04.2014
03.04.2014
İnşaat
Atrau
KazInterBeauty
10.04.2014
13.04.2014
Moda
Almatı
InterFood Astana 2014
16.04.2014
18.04.2014
Gıda
Astana
KITF - 2014
23.04.2014
25.04.2014
Otel Ekipmanları
Almatı
Central Asia Autoparts
07.05.2014
09.05.2014
Oto Yedek
Parça Fuarı
Almatı
KIHE Kazakhstan Int.
Healthcare Exh.
& Congress
14.05.2014
16.05.2014
Sağlık Sektörü
Almatı
AstanaBuild 2014
20.05.2014
22.05.2014
İnşaat
Astana
Halı ve Zemin
Kaplamaları
U
T
A
S
Almatı
Almatı
K
AgriTek Almatı
21.05.2014
PakTek Kazakhstan
21.05.2014
FoodTek Kazakhstan
21.05.2014
23.05.2014
Tarım
makineleri
Almatı
23.05.2014
Paketleme ve
gıda paketleme
makineleri
Almatı
23.05.2014
Gıda Makineleri
Almatı
Almatı
FoodExpo Kazakhstan
21.05.2014
23.05.2014
Gıda
KADEX
22.05.2014
25.05.2014
Savunma
Sanayi
KazIndustry
22.05.2014
24.05.2014
K
R
Astana
Sanayi
Teknoloji, Enerji,
Metal işleme
Almatı
U
T
A
S
CHILDHOOD-2014
21.08.2014
23.08.2014
Çocuk Ürünleri
Almatı
KIDS FASHION-2014
21.08.2014
23.08.2014
Çocuk Giyim
Almatı
Aqua-therm Almaty
02.09.2014
05.09.2014
Isıtma-Soğutma
Almatı
Kazbuild Autumn
03.09.2014
06.09.2014
Yapı-İnşaat
Almatı
KazMet
17.09.2014
19.09.2014
Metalurji, Metal
işleme makineleri
Almatı
EcoTech 2014
17.09.2014
19.09.2014
Yenilenebilir
Enerji Kaynakları,
Enerji Koruması
KazComak
17.09.2014
19.09.2014
Makinalar, Yol
İnşaat makineleri
Mining World Central
Asia
17.09.2014
19.09.2014
Madencilik, maden
makineleri
Almatı
Central Asia Secure
World
18.09.2014
20.09.2014
Güvenlik
Almatı
Central Asia Fashion
18.09.2014
20.09.2014
Giyim, Moda,
Deri ve Ayakkabı
Almatı
Central Asia Electricity
World
18.09.2014
20.09.2014
Elektrik, Enerji
Almatı
KIOGEKazakhstan
Int. Oil & Gas
Exhibition &
Conference
30.09.2014
03.10.2014
Petrol ve Gaz
Almatı
Almatı
Almatı
Lighting Kazakhstan
2014
28.10.2014
30.10.2014
Aydınlatma,
Fotosel
teknolojileri
ReEnergy Kazakhstan
2014
28.10.2014
30.10.2014
Yenilenebilir Enerji
Kaynakları, Enerji
Koruması,
AgriTek 2014
Shymkent
29.10.2014
31.10.2014
Tarım
Mangystau Build
04.11.2014
06.11.2014
Yapı-İnşaat
WorldFood Kazakhstan
2014
05.11.2014
KazUpack 2014
05.11.2014
AgroWorld Kazakhstan
2014
05.11.2014
HOREX 2014
05.11.2014
Plastex Central Asia
2014
05.11.2014
Central Asia Plast World
Central Asia Machine
World
05.11.2014
14.11.2014
14.11.2014
Almatı
Şimkent
K
R
Aktau
07.11.2014
Gıda
07.11.2014
Ambalaj, Paketleme,
Etiket
Almatı
07.11.2014
Tarım
Almatı
07.11.2014
Otel ve Restoran
Ekipmanları
Almatı
07.11.2014
Plastik, kaucuk
Almatı
07.11.2014
Temizlik malzemeleri
Almatı
16.11.2014
Plastik
Almatı
16.11.2014
Makine
Almatı
U
T
A
S
CleanExpo Central Asia
2014
Almatı
Almatı
K
EK 2: ÖNEMLİ SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI VE İLETİŞİM BİLGİLERİ
DERNEK
ADRES
Alkol Ürünleri Üreticileri
Jambıl Cad. No:25, Puşkin
ve Satıcıları Derneği
Cad. kesişimi, Almatı
“KAZALKO”
Almatı İşadamları
Derneği
Amerikan Ticaret
Odası (AmCham)
Dostık Cad. No:85, Abay
Cad. kesişimi, 5. kat, ofis
no:515- 520
Seyfullin Cad. No:506/99,
Rixos oteli, 8.kat, Almatı
TELEFON
+7 (727) 291 37 56
261 58 36, 272 96 31
U
T
A
S
Gıda Ürünleri Üreticileri
Derneği
Maulenova Cad.No:92,
Almatı
+7 (727) 267 62 91, 267 64 24
Hafif Sanayi
İşletmeleri Derneği
Jibek Jolı Cad. No: 65a, ofis
309, Gogolya Cad. kesişimi, +7 (727) 273 38 80
Almatı
Bağımsız İş Adamları
Derneği (NAP)
Esenjanova Cad.No:15,
Almatı
+7 (727) 245 65 20, 245 64 77,
Djambul Cad. No:111,
Almatı
+7 (727) 250 96 88, 250 62 46
Kazakistan
İşadamları Forumu
K.C. İlaç Ürünleri
İthalatçıları Derneği
K.C. İşverenler
Konfederasyonu
Kazakistan
Bankaları Derneği
Kazakistan
Bankaları Derneği
241 74 23
291 57 50
K
R
+7 (727) 261 35 51, 261 34 53,
+7 (727) 330 92 50
FAKS
272 83 10
330 92 51
-
-
245 64 64
250 12 56
Muratbayeva Cad.No:23,
Makatayeva Cad. kesişimi,
Almatı
+7 (727) 244 84 68, 244 84 97
Auezov Cad. No:3, Almatı
+7 (727) 263 81 64
263 82 44
Furmanova Cad.No:50, ofis
721b, Almatı
+7 (727) 273 16 89
273 90 85
Furmanova Cad.No:50, ofis
721b, Almatı
+7 (727) 273 16 89
273 90 85
-
Ayteke Bi Cad. No:67, ofis
no: 325, Abılayhan Cad. kes- +7 (727) 272 49 37
işimi, Almatı
-
Kazakistan
Gümrükçüler Derneği
Auezova Cad. No:82, ofis
no:301, Abay Cad. kesişimi,
Almatı
-
Kazakistan İş Adamları
Birliği KAZKA
Nurmakova Sk. No:93, ofis
no:61, Almatı
Kazakistan
Finansçılar Derneği
+7 (727) 269 81 75
+7 (727) 378 23 31
-
Kazakistan İş
Kadınları Derneği
Kazakistan Mobilya
ve Ağaç Ürünleri
Üreticileri Derneği
Maulenova Cad.No:129,
+7 (727) 239 10 40
239 10 41
+7 (727) 261 65 45
263 77 76
Almatı
Abay Cad. No:1, ofis 513,
K
R
Dostık Cad. kesişimi,
Almatı
Kazakistan Ulusal
Televizyon ve
Radyocular Derneği
Naurızbay Batır Cad.No:58,
ofis no:47, Almatı
+7 (727) 250 88 86
U
T
A
S
Kazakistan’da Ecza
Faaliyetleri Destekleme ve
Geliştirme Derneği
Kazakistan’daki Avrupa
İş Adamları Derneği
(Eurobak)
Abılayhan Cad. No:63,
Jibek Jolı Cad. kesişimi,
Almatı
+7 (727) 273 11 45
Satpayev cad. No:29/6,
Rahat Palace oteli, 10.kat
+ 7 727 298 02 33,
250 84 42
-
250 34 76/77
250 34 76/ 77/ 78/ 79
Küçük Ölçekli
İşletmeleri
Geliştirme Fonu
Gogolya Cad. No:111,
Almatı
Matbaacılar
Derneği
Furmanova Cad. No:50, ofis
no:115, Almatı
+7 (727) 273 53 46
273 53 46
Petrolcüler
Birliği KAZENERGY
Kabanbay Batır Cad.No:22,
Blok B-15, Astana
+7 (7172) 979 398
979 391
Süt Üreticileri Birliği
Satpayeva Cad.No:306,
+7 (727) 333 44 93
+7 (727) 244 55 66,
244 83 41
244 55 77
manas cad. kesişimi, Almatı
Turizm Şirketleri
Derneği
Şevçenko Cad. No:76,
Almatı
+7 (727) 272 37 02,
272 36 07
-
K
EK 3: TÜRKİYE CUMHURİYETİ HÜKÜMETİ İLE
KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ HÜKÜMETİ ARASINDA
SAĞLIK VE TIP ALANINDA İŞBİRLİĞİNE DAİR
ANLAŞMA
K
R
Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Kazakistan Cumhuriyeti Hükümeti (bundan sonra Taraflar
olarak anılacaklardır),
Ülkeleri arasında, sağlık ve tıp alanlarında iş birliğini geliştirmeye olan isteklerini ifadeyle,
aşağıdaki hususlarda anlaşmaya varmışlardır.
Madde 1
U
T
A
S
Taraflar, eşitlik, karşılıklılık ve iki taraflı fayda temeline dayalı olarak, sağlık ve tıp alanında iş
birliğini teşvik edeceklerdir. İş birliğinin özgün alanları tarafların kendi ilgileri dikkate alınarak,
karşılıklı muvafakat ile belirlenecektir.
Madde 2
Taraflar karşılıklı muvafakat ile belirlenen alanlarda aşağıdaki yöntemlerle iş birliği
yapacaklardır:
-Bilgi değişimi.
-Kısa süreli eğitim, staj, bilgi-görgü artırma ve danışma hizmetlerini gerçekleştirmek üzere
uzman değişimi.
-İlgili kurum, kuruluş ve organizasyonlar arasında doğrudan temasların sağlanması.
-Tıp ve halk sağlığı alanlarından karşılıklı olarak kabul edilecek diğer şekillerde iş birliği.
Madde 3
Taraflar, tabii afetler karşısında olanakları ölçüsünde iş birliği yapacaklar ve üçüncü ülkelerin
ilgili kuruluşları ile uluslararası kuruluşların bu yönde yardımlarını teşvik edeceklerdir.
Madde 4
Taraflar, karşılıklı olarak ilgi duyulan, bulaşıcı ve karantinaya tabii hastalık
vakaları oranına ilişkin bilgi alışverişinde bulunacaklardır.
Madde 5
Taraflar, kendi ülkelerinde yapılacak olan, sağlık ve tıp sorunlarıyla ilgili,
uluslararası katılımın olacağı kongreler ve sempozyumlar hakkında bilgi
değişiminde bulunacaklardır ve bu tür etkinliklerde, taraflardan birinin talebi
halinde, diğeri konuyla ilgili kendi materyallerini gönderecektir.
K
R
Madde 6
İki ülkenin sağlık ve tıp alanında endüstriyel ve teknolojik olanaklarını daha
verimli kullanabilmelerini sağlamak için:
U
T
A
S
-Taraflar tıbbi donanım, ilaç, ilaç hammaddesi üretimi ve ticareti ile bu
alanlarda mesleki eğitimi teşvik etmek amacıyla teknolojik, ekonomik ve ticari
ilişkilerin tesisi ve geliştirilmesini destekleyeceklerdir. Aynı zamanda üçüncü
ülkelerle de ortak faaliyetler desteklenecektir.
-Taraflar, eczacılık ürünlerinin lisanslandırılması, kalite kontrolü, araştırma ve
bilgi konularında iş birliği sağlayacaklardır.
-İthalat ve ihracat için gerekli olan kayıt sertifikaları, her ülkenin sağlık
otoritelerince hızlı bir şekilde hazırlanacaktır.
İyi Üretim Uygulamaları’na, İyi Laboratuvar Uygulamaları’na, İyi Klinik
Uygulamaları’na dair değerlendirme raporlarında belirli iş birliği de teşvik
edilecektir.
Laboratuvar kontrollerinin ve klinik
değerlendirilmesi desteklenecektir.
denemelerinin
(eğer
gerekirse)
Madde 7
İşbu Anlaşma çerçevesinde her iki ülkenin uzmanlarının ve diğer personelinin
olası ziyaretlerinde;
-Gönderen taraf karşı ülkenin başkentine kadar olan mesafenin gidiş-dönüş bilet
ücretini karşılayacaktır.
K
-Ev sahibi ülke ziyaretin iaşe ve ibate giderleri ile (gerekli olan) ülke içi yolculuk
giderlerini karşılayacaktır.
-Ev sahibi ülke acil durumlarda ziyaretçi uzmanlara diş protezi hariç olmak üzere
tıbbi tedavi sağlayacaktır.
K
R
Madde 8
İşbu Anlaşma’nın yürütülmesi için Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı ve
Kazakistan Sağlık Bakanlığı görevlendirileceklerdir.
İşbu Anlaşma ile öngörülen iş birliğinin uygulama alanları ve şartları taraflarca
gerekli görülecek dönemlerde ve sayılarda hazırlanacak faaliyet planları ve
uygulama programlarında belirlenecektir.
U
T
A
S
Madde 9
İşbu Anlaşma, her iki ülkede yürürlükte olan usullere göre onaylanacaktır.
İşbu Anlaşma, Taraflarca onaylandığının diplomatik yoldan nota teatisi ile
bildiriminin tamamlandığı tarihte yürürlüğe girecek ve bundan sonra beş yıllık
bir süre için yürürlükte kalacaktır.
Akit Taraflardan biri, yürürlük süresi bitiminden 6 ay önce, Anlaşma’yı sona
erdirmek istediğini yazılı olarak bildirmedikçe, işbu Anlaşma her defasında birer
yıllık süreler için yenilenmiş olacaktır.
İşbu Anlaşma, Almati’de, 10 Eylül 1997 tarihinde, Türkçe, Kazakça, Rusça ve
İngilizce dillerinde ikişer örnek olarak ve bütün metinler eşit geçerlilikte olmak
üzere imzalanmış olup tereddüt halinde İngilizce metin esas kabul edilecektir.
Türkiye Cumhuriyeti
Hükümeti Adına
Cavit KAVAK
Devlet Bakanı
Kazakistan Cumhuriyeti
Hükümeti Adına
Vasili DEVYATKO
Sağlık Bakanı
EK 4: KAZAKİSTAN’DA YAYINLANAN ÖNEMLİ SAĞLIK
DERGİLERİ
Газета Здоровье Казахстана
Газета Эксперт здоровья
K
R
U
T
A
S
Газета Область здоровья
Журнал Жизнь без опасностей.
Здоровье. Профилактика.
Долголетие
Журнал Дезинфекция. Антисептика
Журнал Биозащита и биобезопасность
K
Журнал Прикладная
микробиология
энтомология
K
R
U
T
A
S
токсикология
аналитическая химия
Журнал Нанотехнологии и охрана
здоровья
Журнал ФАРМ-индекс
Журнал Саратовский
научно-медицинский журнал
Газета Аптека
K
R
U
T
A
S
Журнал Производители.
Фармрынок
Журнал Уральский
медицинский журнал
Журнал Благодарение
Журнал Ароматерапия, красота &
здоровье
K
Журнал Женский Журнал
Здоровье new
Газета Подробно о Здоровье
K
R
U
T
A
S
Газета Медицина.
Красота. Здоровье
Журнал Справочник
поликлинического врача
Газета Айболит.Письма
Журнал Педиатрия
Журнал Consilium medicum
Журнал Кардиологический
вестник
K
R
U
T
A
S
Журнал Дерматология
Газета первостольник
Журнал Системные Гипертензии
Газета Участковый терапевт
K
Журнал Психические
расстройства в общей медицине
Журнал CardioСоматика
K
R
U
T
A
S
Газета Участковый
педиатр
Журнал Гинекология
101
Журнал Психиатрия и
психофармакотерапия
Газета Dental Tribune
Газета Дневник психиатра
Газета Женская
консультация
K
R
U
T
A
S
Газета Кардио газета
Газета ЖКТ
Журнал Неврология Ревматология
Журнал Справочник провизора
K
Журнал Инфекции в хирургии
Журнал Хирургия
K
R
U
T
A
S
Журнал Современная
онкология
Журнал Всемирная Психиатрия
Журнал Гастроэнтерология
Журнал Здоровье от природы
Журнал Медицина и
фармация Томской области
Журнал ДентАрт
K
R
U
T
A
S

Kazakistan - Sağlık Turizmi Koordinasyon Kurulu

Transkript

Benzer belgeler

e-mail: [email protected] DUYURU!!! DEĞERLİ

Haberi Devamı İçin Tıklayınız

08.05.2013 TÜRKİYE –B.A.E DUBAİ BÖLGESİ SAĞLIK TURİZMİ

Fuar Sonrası Ziyaretçi Görüşleri

21.06.2016 - 27.06.2016

Tam Metin - Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi

Sayi -24

Kazakistan Ülke Raporu 2012-03-27

TÜRKSOY ÜYESİ DEVLETLER UNESCO MÎLLİ KOMİSYONLARI 3

Orta Asya`nın Konumu ve Sınırları