Poe - Şiir Felsefesi

giir Felsefesi
EDGAR ALLAN POE
1!
D
(Ku'tgezvlca Rtsales;)
.
I
Karanltltn yazan,
"kara l,<lry"tn Siiirti
naxl yazdtlnn if;a
ediyor.
bir keresinde "Barnaby Rudge"tn nrekanizmasr hakl<rnda yaptr$m incelemeve gcindererek govie diyor: "Bu arada. Godrvin'in 'Celeb Willierns'rnr tersten yazdr$run farkrnda nusrn? Once k;rhrartlenlnr giiqliiklerle oniimti;
bir a$a sokup ikinci cildini olugturdr-r, sonra da, birinci cilt tqin, yapdrnlara bir gekilcle agrkCharles Dickens, oniimde duran bir notta,
lama sa$lanrak igin etra{ina bakendr."
Godrvin'in izledi$ yontemin tatnbv oldr-r$unu sann11yorl1nl -zxten kendisinin de scjvledikien. Bav Dickens'rn dr-iqiincesi,vle pek L1\ilrlrntl\,or- enra "C,rleb Williams"rn \-i1zan.
en azrnLian biraz benzer bir i;lenln sa$ia,vabilece$ avantajr gornrezlikcen gelnrel,'ecek kadar iyi bir s:rnatgrvdr. Kalemje herl"rang bir ;eve kallcgrnadan once, adrnr hak eden her ol:rv
orgiisiiniin, -s,rn'una kadar detar'lrrndtrrltuasrnrn gerekti$i gok aqtktrr. Anc:rk sorr'r-r siirekli
goz ciniinde br.rlundr-rrarak, ola-v1;rnn ve cjzellikie her noktadlki tonr-rn, anreglirnlnt or!.Ivil
kovmasrnr sa$lavabilir ve orgiiye. olmazsa olmaz ozelli$i olan ardrlhk va da nedensel-lik havasrni verebili.riz.
Or.kii kumranrn airgrldrk -vcintenrinde kok-iii bir hata oldr.r$unr-r dii;iiniiyorLlnl. Ya lnlarrler.r hikivenin bir sawr oiur - ya cia griniin olavlanndan biri, bir sav qxgn$trnr - r-a da,
en ivr .fr"rmmc1:r, I'azar Earprcr oia-",iantr. rtniattsrnri t'aintzca teiiicl clil;t,-tracrl: bicir-n,i: l:irie;tirilnresivle u$ra;rr
casvrr. kor.rtilnre va
-
c-la
savfacf.n slvtar'.t orta\:a grkabilecek olgu ya da ec-lim bo51r-rkilrrni,
voruurla doltlumnr.t dui;irrtiir genellikle.
Berr. bir cr,tl'vi ele rlarak i$e baqlanravr veQiir-orunr. Ozgiiniiigii lrcr zarnatr goz ciniinde
bulunclnrarak
le kolav elde ediiebilir bir ilgi kavlra$rnr k'.rll.rr.rnraihlnec etnriq olur - kelrdime ilk aqarnada derim ki, "Krlbin,
qiinkr-i bo1'lesine brriz
-
mal,a krlklsxn kiqi, kent'line
akhn r-a d:i (daha geneide) ruhnn dur':rrlt oidi-r$r-r
se):1s1?
etki 1a da izlenirnden hangisini se-
r-okr
srradrn o.1a:r:lar-ve alurlrygll$ gil- 99y! m, voksa rtm ter.!9{i,l'rl_,:ll 11.i 1{n.c,bllecegni si_vle nii. va de hem oiaylann, henr d.- tonttn altgrluradtk olmastyla rrrr - di!;ii1i]rilrll. sonqevim 'ru kez?"
Ol9:1l1r
il ai, Un erki'in
,i-ii in 1',.an,na
tol.l1.
l"11L csdlb-ir.sr]g-ig!:$-:-"
oluqtunrl,'asrnda brna en"gok
!_!ryI
_q]gylarle-mr
fxf[i,nc, ola."k;it; y;;- ton
bries,rnrle-
I rr.rsu i nfit' ei,L]lif lll,;!
Yazrlarrndan herhlngi birini son h.rline uleqrrran izlenimleri adrm adtnr, aynntrh
(da h
4
cl
o
bir qekiide ..'erecek -vani verebilecek- bir vazann vazacl$t bir clergi vaz1s1nln ne k:rdlr ilging
olac:igil dii;rinnrii;iimdi.ir srk srk. Bcjr'le bir vaztntn qrrndiye dek neden ortava qrknredrgrnr bilenrivonnn - :urra beiki de, )':rzarhk guniru, di$er nedenlerclen daha belirleyici olnru;tLrr L.u eksiidikrc. Yazarlann 9o$u -r-rzr'llikle de;rirler- bu tiir ince'cinnetlc - kendinden
gc'cnienin \';tr:lnli1 sezgivle
-
r-rzdrkhnntn dii5r-iniih-nesini ve$ler vc insanllrtn, olrrr-rn ;.gv-
lrklsrna. bir dr,igiincenin ginft ve karrrstz krbahkhrrr-ra - rtncak son ande yakrl;rn,rn irlkiki :rlraqlara - tiurl olgr.rnlagn.rad:rn .rkh gelen sausrz fikrc - balr qrkrlenr:rz olclu(u icin
cle
r39
EDGAi. ALLAN
POE
Llllursuzca vazgeqilen, tiimiiyle olgunlagnirq driglere
elernelere
-\.
I
ihriyatla gerq:elileqtirilen sc'qimlere ve
acr veren silmelere ve boqiuklan doldurmaya
tek kelimevle, igin mekanik
-
r'iiz duruutun doksan clokuzunda, yazrnsal /rrsfno'r'run nral varir$urr oiugturan horoz tdyleriue, krrnuzr boval'l r-e sivah yamaiara gizhce bir baki; firlatmasr dti;iincesi, onlan dtipediiz irkiltir.
yclrriine
.
-
-
6te
-
dekor
1-:-gr-1;?nr.
-
nrerditenlere ve cin tuzaklanna
-
yandan, bir.vazann, ulagn$r sonuglara giden adrmlan geriye do$m giderek sapta-
bir dumm olmadr$rnrn da farkrndayurr. Genelde, kannakanSrk bir bigimde akla gelen fikirler, avni biqimde takip edilir ve unutulur.
Kendi pa\'1na, yazilannrr olu;tuntrkenki aqanralan ammsamlk konusunda, sozii edrlen
tiirden bir nefret ya da, herhangi bir zamanda en r,rfak bir zorluk du1'muyorttrn dcsidcra'^r,4
^v''^trtnt oiarak nitelendirdi$im tiirden bir analizin, ya da yeniden vaprlandrmranrn ilgi noktasr
maslnrn srk rastlanrr
da analizi vaprlan qe1'e duyulan ya da duyuldugu
tt:*gil,q*i
dan dolayr, yapltlanlndan binnin olugturuhnasrndaki
lltttirr;
glrkiglpgrnrsrz oldugunoltcrqdi-\'i gdstermek. gorgii
kurallanru gi$nemen anlamrna gelmeyecek[ir. "Kttzgun"u seqivorum, en bilineni oldu$r,r
l i i ". @
i -1,rprrrrl bitimine
E
j+:a
i
led'-S--nf
ilk
l::X-,x--!r y*qr::L+e: *4u ri,i diS-r "
adrm adrm, bi;;;ted;ifprollieuinrn ke*riiqr ve katr nrantrtrvia ile'r.iIj::-.L,iT.j1
i
r
r
'-t.*'*"'#
."t*-q*::tg*-ke..v-!pk.
bir qiir vaznre nivetini
siir-le ilgisiz ohlasr nedenil'-
agamada, hern popriler, hem de eleqtirel be$eniye seslenecek
do$uran kogullan --ya da zorunluluklan di-velim- "-siir olarak
le bir kenara brrakahrn.
O,vleyse bu niyetten yola Erkryoruz.
'r; Ilk sorun
uzunluktu. Herhang bir yazrnsal yaplt, bir oturufta okunamavacak kedar
izienirn biitrinlngrinden elde ediiebriecek Eok onenili etkiden vazgeqnreve r.ra ollnu"nlz gerekir - grinkii vaprtr iki kerede_o\yr1*_q.r_.\.SS-kse. f,rxva diinva igleri grrecek
uzLrnsa,
ve birlik adrna bir_;9)j kaJ_mlyaca\trr. Ama, cltcris ltaribus, hiqbir ;.rir, kurdu$u 1'rprvr giiqlendirebilecek hiqbir ge,vden vazgegnreyi goze alanr.ayaca$r igin, uzunlukta, bununla biriik-
br-itiinliik kaybrnr dengeley,essk bir avantaj olup ohrradr*rnr q6rnrek gerekir. Bu-
tr'
*qelen
rua
hayrr diyorum, hem de
hemen.
tt
krsa siinel
etkilerdenbaska bir scv deqrldir. Siirin.
lnclk nrhu viik**, .*_ -. . _
*.:**-..__;
* s! *-, ".r
* .L*:_.=_ -vani
:_*
h.X9q'rl*dggtg*9lq-lj:_t:::"Bg.Xh**::]*!S::qs*:!*
bir
'dS'"! t':!r-rrt $.lqle
13u viizcler:. "Yitik
1111 l:9-s:1" ]1._I..:1n1"1'ti":9r!"T!*i !i..3"-._*t*qk511t._Qi!.rjF:g$,s.
Cenrret"in e! gzlndaLijq11g-r {bdg diizl'azrdrr -kasurrhrtaz rrlruaft rll'a durgr.rn LriiliinrleL-rs:r
siirlerdc'n
.--.-'..--.*--...--_..
:
--
...
t
rin serpi;tirildifi bir Siirsel heyecanlanr; dizisidir- aqin uzunluju viiziinden. biirr,in valut. o
gok cinenili sanatsal nnsurdan, etkinin brittinlii$r-i 1'a de birligiuden r.oksun k:rhrrrstrr.
lJzunluk
s<jz
konusu oldu$unda, tiinr -vazrnsal sanat vaplthn iqin belirgin Lrir suur
ILO
o1-
EDGAR ALLAN POE
'{
d,L
dugu asrksa goriiliiyor demek ni
-Uif\gg "!grl3bi]d!L1rngr-
ve
"\!:gpn
9I_,r99" sbi (btitiinitik gerektirmeyen) bazr dizyazt bigimlerinde bu srrunn aqrlmasr yararh olebilirse
de, bir giirde bu vaprlamaz. Bu srnrrlar iginde fiirin uzunlu$u.vla niteli$ -baqka brr_deyiq-
l@;ti
tss-l.. -e-lLiv-.1-.1.
t
o,
r
yogunluguy,l_i*9_"_g*t. gnr*!r-qL4rir$_gsrck"Lr11\L$_f*llg_lr.leaE1+"rya9 9-tkj1i.n
"ryI",#ht;
tl.*:pk,!}:,- ,B--1,r "t1r!lr h.tb.r1E-b5tklnT ):a,raFtllrllgl:,9.:..b:il.*.!::'::.::Ik
likle gereklidir.
5::in-
I
Br-r kavgflan goz oniinde buh-rndurarak, ne popiiler be$eninin r.istiinde, ne de ele;cirel
be$entnin altrndl olan heyecan derecesini hesaba katarak, kafamdaki ;iire en r-rvgr-rn oldu$unu dii;iindiis11lli:jilrlrr&'a.L1lattun - yaklalk Vjiz-dize. Gerqekten de giinnr viiz sekiz
dizedir.
Btrn&n sonraki dtiSiinceni, iletilecek izlenirnin ye d:r etkinin
secilnresivie ilcilivdi: Bu--:::-;----!i:---E:-l-'--'
#.-".rada da;unu belirteyim ki, yazrnt siireci boyunca, yaplt1 evranscl diizeyde anlaqilabilir krlma kaygrsrm hiE yitinnedira. Defalarca tizerinde durdu$um ve giir ba$lanunda, orneklendirilrrreve hig de eerek gcistermeyen bir nokcavr -y.14 Quqg[jFin. qiirin. nreqrr.r cek vurdr-r
oidugu noktasinrcjrneklendirmeye kal.karsam, konudan fazlasryla- uzakJa;mrq olacagrnr.
-a,., '
r
Yine di; sovlemeye gaLqu$rnr ve bazr arkadaqlanmin, yanh; aktarma e$ilimi grisrerdi$i gey
haklsnda birkaq sciz soylemek istiyomm. Aynr anda.rfj€1r1.t
91V!tl.l:]tici, en saf olan
39rz\, b81ce.,Stt.1-g_111i"t-l_d!!triniilag_sindedir. Gerr;ekten de insanlar Giizeliik'ren sciz er-
tiklerinde, samldr$ gibi bir niteli$i degil, hakhnda yommlar yaptr$nr ve "giizel olan"ur
dti;tiniilmesi sonucunda yatanarl bir etkiyi kastederier - krsacasr, rullv.n - akhn ye dl kalbin
bir
;9!!g
1t_1elmesinden bahsederler. Gii,zg]]r\!qgnyr1l{q 91a:t .U:]i51.:_..1t, Sanat'rn agrk bir kurah yriziinden yalnrzca: Etkiler, doBmdan,grt:e)'1grkanimahdrr - amaglara, on-lara en rlygun olan yollardrn
ulagdnrahdrr - scizri edilen bri eanp
....-...."...L
dc.qi/
-
vogr-rn ve saf
.... _.
.."..:.":
yiikselnrenin de. en kolay s&ilde qiirde orcava"l+lr-gnl inkir,c-decek kedar z:ryrFkinise-qrkp.adt gimdiye
Hakikat y:r da akln doyuruinrasr ve Tntku ya da kalbin heveclr:lan: .-,.kadar.
.. -
'Yl*59t$n1!-elavad-Hrh*gb'I5e:$s-=!*:3:tti:::H*:*:'
t::k:r'l
"J1tu
-b-,.ti
*-hv*+sl-\-!g)*e-v:1"!s*ilit::r-Tllt,1 he-y.-eceg,ts.1g"ffl-y"tA'-::gL*.-
kilde ,1.1!ksel1n9si."9]dugu,iurjddia*e$ig;tm*Gii_z9.Ur-kl9*qglll-qy]_._l"eStiL_Burada sovlenenlerden tutknnun V1_da lgkl5ill
sokulamayacagr, hatta verinrli bir gekilde sokulamaya-lt]..
ca$ qrkar-trhnasln - qiinkr-i bunlar trph nriizikte. annoniye uynlayarl noralar gibi. kargrthk
varaterak genel etkiye yrrdrnrct ol.rr ya da bir aqrnrlanra saflrr- ancak gergek sanrtc. 1 blurlan her zantan iqin oncc' asrl aurect golgelenrevecek bir hale getirir, sonra da onI.rn. Siirin
arnrosferi ve rcizii olan Giizellik'le sarnrelar
r4t
{r,r'
il
i
EDGAR ALLAN POE
Boyiece Gr.izellik'e alarum olarak baktrktan sonraki sorum, bu GLizerjk'iqlp.Jvi sekjl_
#
4,......-€
de onaya glknlasrnr
itgjll)'{l
ve
deneyinr-lerirn
bana,
bunun bir ltiiziirr
3g]gl*f.ig1'la.
rdi.
En
ug
geLigi'r
noktasrnda Gtizellik, tijni ne olursa olsun, duvarh
J."q,
'
ryh1an, go3yaqr 5!c;!ecek denli heyeg+glqq-drEr. Melankoh Siin_el ton-lann en metrlr olam-
i5
l&Agk,-i.l"p-y-e- t9n kgnulanut boylece belirledikten sonra her zapranki
,4\
tul
A
koyuldum, amaclm, qiiri kurarken
[rr.l:gg
gahgmama
-biitiin yaprrxn gevresinde donece$i bir ek-
sanatsa.l bir Eekicilik vakalaruakli. Aligrlnu5 sanat erkinlik-lerini
-r,a da d.r5:r
do{ru
devisle.
dikkatle gozden geqirirken, hiqt inr.ln, ruKafat
v,_-4=_:_**_ teatral anlamda noktalar
,Iloil t r.._-_-*_-**_;€.;::*gj-j::.^.::,,_.j,\",.,,11't,
sen- olacak
)
*:_X:*:
l.E:,5'**3381**gj:::* ?j}_*::*B
-#
ciyt
e s
in e .
",. ^
JT"u",*l,,,,
E.,_
digi de$er hakkrnda enrin olmama yetti ve qciziimlemeni gereksiz krldr. yipe de daha yetkinlegtirilebilece$i dtiqrincesil'le ele aldrm; ilkel bir durumda oldugunu gormem de uzun
sr-irmedi. Genelde kullaruldrgr biginriyle nakarat, yalntzca brik dizelerle srnrrh olmakla
kalnraz' ayru zauranda, istedigi etki,vi brrakabihirek igin hem seste, hem de drigr,incede, ntofl(.)ftrrr'un giiciine ba$rmhdrr. A-hnan tat, yalnrzca tanlma duygusundan;,1l.l_.,j1-_qg-gg,klxs.k_
W9,rrr*g**_t;a;tr"i
:id'"irry:r:::. f:{:::::,\-{i!q
s .r,rl a.getererek, bu crkivi Ee-
aeitid.'11{y:Fl
ni, giirin briyuk k'smrnda aynr turmayr, anra rtakarat'y_yyy.<rilyt_s1ru_geqitleyerek
etkiler elde etmeyi amaqladrm.
,ihep yeni
'
Bu noktalan belirledikten sonra, nakarat'tmtn do.(a'um diigiinmeye koyuldum. Uygularuqr her seferinde de$i;ti$ igin, nalearat'rn kendisinin krsa olmasr gerekri$i
agrktr, gr.inkti belirli bir uzunlu$u olan herhangi bir ctimlenin uygularugrrun srk srk qeqitlennesi, baga qrkrlnaz bir engel oluqturacaktr. Ctimlenin llsahgyla do$ru orantrJr olarak, geqitleme yapnak
da kolaylaqacaktr elbette. B_q
{a bery h_e;19-9,
te!
b!1 qoqciigU
neltd.
Bu kez de sozciifrin
rJcrga'sr1'la
ilgili sorunlar qrktr
ortaya .
!4!gt( _".]g{ \"ilan'raya yo_
\akarat ku-llanrnaya karar ver-
eiberte:,iffi
gktjasglf, tjiri: kr=lara bolqrr-mesi bacrrylryaZdO
gelecekti. Boylesi bir sonun, gtiqiri olabilmesi igin, agrk sesli olmasr ve
uzarrlarak vurgulanmaya olanak sailamasr gerekti$i, tartrtma gcitrimrezdi: Bu diigrincelerin
sonucnnda, kaqmlmaz olarak en agrksesli harf olarak o'y,u, o:u_n yamnda da en i.vi soy'enebilen
sessiz
r
\-'
I
l'Jakarat'tn:un sesini bcil'lece beiirledikten sonra, bu sesi igeren, aynr zamanda
da, giirin
'vJ- '
1
Fu
''
"''.-)'
harf
olarak r'yi segtim.
tonu olarak segmig oldu$um melankoliyi olabildi$nce yansrracak bir sozcr-ik bulmak
gerekti' Bci14e bir arayrgta
(hiEbir
zaman)
sozcrigrinii
arlamak
kesinlikle igrkin:9y::y1i:"
srzdr. Hatta
ilk
akla gelen de bu sozciik
oldu.
i
\t
li.*e,L,r,o ir,
EDGAR ALLAN POE
{
Bir sonraki desideratutn,
"Xevgmrg5e iQ-z-c!$qqii
giirelh
\gblgqt
je11
li1g_erekgey- i '
bir neden bulmamn zorlu$unu hemen anladrm,
ama bu zorlu$un yalnrzca, bu sozcii$iin siirekli ya da tekdr,ize bir gekilde bir insan tara6ndan soylenmesi gerekti$ varsayrmrndan kaynaklandr$nr gcirmekte gecikrnedim -soziin
krsasr, zorlu$un, scizcri$ti yineleyen yarab$n mantr$yia bu monotoninin nvuml.uiagtrnlmasrnda yattr$ru gordiim. Bunun iizerine, B4n-ttS olmayan ama konuqabilen bir yaratrk
fikri _a$rma geldi hemen; ilk anda da do$al olarak papa$anr di.igiindiim, ama onun yerini
.dlB"
sr.irekli yineleme igin akla uygun
Kuzgun aldr, onun da konuqma yetene$ vardt ve al31qt4nan
turru'a
gok daha uygr-rndu.
Bir Kuzgun'un -kotii kehanet kugunun- "nevermore" sozcii$iini.i, yakiaqrk yliz dtze
uzunlu$unda, meiankoli tonda bir qiirin krtalanrun sonunda tekdrize bir ;ekilde yinelevece$ni saptayacak kadar ilerleni;tim. Her noktada en r-istiin, ya da kusunuz olmr a1rlr1c1nr.
hiq unucmadan, kendinre sordum
k:sr!ry{5]9:_:___l
-
"ins..tltgr., evrensel anlayrgrna gore, biilin qgh_r-rlcli
relankolisi hrn-ssidilf9lynr:d!i-y311,! g.:\.lEt\,gj"1.!9i11,,v-i.!1
:-
-
e1 ,r:_ +
qg!.^,\-.-1ib !9n,u, n9 zanltgSn q1ir99-i halg donli;iir?'l -d9di11 Daha once de uznn uzlrn ar1- i^ -:
lattrklanr:rdan. bu sorunun yanltlnrn da agrk olaca$ belli - "_G_rgg_l!k'!e en vakrn oldu$u
,
zanan: Demek ki, giizel bir ka_drn_rn_91:-ly,_!q ttig_kr5_\u1uz {ri11any en qiirsel konusudur - boyle bir konuya en uygun dudak-lann, sevgilisi olen erke$in dud;rklan oldr-r$u de
bir o kadar kugkusuzdur."
Bu aqamada ikilikrit 9_1m!i; sgvEl!1niq ar{-gda-r1 yf-s tu!a1 1r\ekle, "nevemrore" sozciifiinii siirekli yineleyen Kuzgun fikrini blrleqt_r1ngm gerekiyordu - bun]an, yinelenen
sozci,i$iin uygulanrqrnr her seferinde de$iqtirme plantm gciz onrinde bulundurarak birleqtirmeliydim; ama boyle bir birleqtiriqin akla uygun tek bigimi, Kuzgun'un bu sozctigii, erke$in sorulanna yanlt olarak soyledi$ini diigiinmektrr. Bunun, istedi[im erkiyi, yani u.vgulanrqrn gegitlenmesinden do$acak etkiyi yaratmak igin bir firsat oldufunu i;te tam bu nok-
bunl ,'.\!9,p_i1*zxntan"
gcirdiim rt:".1ryj:!:-s_.*:-"4*-b'l:::-q"1": -_5:l:_g::T:
9"
yanrtrnl verece$ini, bu ilk soruyu srradan bir sorr. yapabilece$mi - ikincisrni daha az slratada
drn. riqiinctisijnr,i daha da rz srradan yapabrlecegimi, vs. - gordiinr, sonundl erkek, rlk baltakt aldtnnazllfindan, sozcii$iin kendisinin melankoli do$asryla - srk srk yinelenmesir'le sozcrij.i 1oyi9y.,, kuq,rn ug.r.sur.q1q1ti driqiinli-e;iyi. - "ltyi,bp .",q9;ur',ar--b.,tl
tryleble-=bp&eekv-q--qu.sr-Ltvls- {erki:"tuird-esie"*{g.t-y.9"tsJ*-ggk*,s'lq191.; 993-i19!e-n9i
ve
!u
!ifl{1s1:9_*ll1'- $gf }ahlqgi y_a di qeyglnsl{9-gil13i itryd',sndan degil (a-ktr ,oga, kuqgl ::_u-:.:l:"f--q'
o"'_1:i1n1.sovlen5ktedir
qgji-.9uink,i) ,
,!l'_d:"::1 1i-:t:l,to.
/cligt "hi!!if.'"111.1,.dr",:19"Ii3ll'l',_$9]qt'1'1y1" 9n 1a!r !!1ii1tgvLl. el-de edebilecek rq.
kalbin-de rytF"yy-lq
I
kilde som olugtunnaktan qilgrn bir zevk duydu$g igin. soracaktr. Ka4rnu grkan - drh. \
:-''-- _-- aqamasrnda bana dayatrlan br-r olanair gciriince, ilk olarak dorr-rk nokdo$rusu, kurguianra
743
1
.
EDG,A,R ALLAN POE
t
t'.,.'
a.- "-,-u.-
tasrndaki, vani sondaki soruyu
g" yer-e1ekti.
$iir buradan -IT1
denebilir
"liSbllqrldlt:_Sl_991ryd1bi1yanrt
bu soruya yarut olan "hiqbir zaman", diiqiiniil_ebilecek
l:!*Af__
Ir"jTll"
-
-
en
ola,ca*r _sgryyu
*b'ygk'!ed9U/e
r9_n41n: _biitrin sanqq yaprtlanrun
_baglamas gereken
yerden-
bagiadr
gtinkti kalemi ele ahp gu krtayr yazr;rm, on dtigiincelerinrin bu aqamasrnda ger-
qeklegti:
"$u yukarda donen gokie Tannyr seversen sci1,le,
Ey kuaai yaratrk," dedim, "uiursuz kuq ya da geyranl
Azaltbiraz kederimi, soyle ruhum cennette mi
Bulugacak Lenore'la, adr meleklerce konan,
O sevgili., egsiz krzla, adr meleklerce konan?"
Dedi Kuzgun: "Higbir zanlan."
Bu krtayr ilk olarak, doruk noktasrnr belirleyip, erke$n daha <jnceki sorulannr, ciddivet ve cinem agrsrndan daha iyi geqideyip derecelendirebilmek iEin, ikinci olarak da krtamn uya$.m, cilgiisiinii, uzunlu$unu ve genel diizenini kesin oiarak belirlelrek ve daha cjnceki k-rta-lan da, ritmik etki agrsrndan bu krtayr a;mayacak bigimde derecelendimrek igip
bu agamada yazdrm. Bundan sonra daha giiglii krtalar yazabilseydim bile, dolgk e*isinip
b ozu
,
r-'i
lmamasr
a*1",
hi S 4qraksamadalr_aay{ggpdrm.
Yeri geimiqken, ;iir yazme sanatr hakkrnda da bir-iki sciz scl,r,leyeyi"r.
!\.T.lgl!q_
r1qttqkigl!i)-.rg"+lri\tg. $iir yazrnunda bu konunun boyiesine goz ardr edilmesi, diinvanln en aniaqrlmaz qeylerinden biridir. Tek baqrnadlbldq gegirieme yaprllanln pek mrimkiin olmadr$ kabul edilse de, miinkrin olan olqti ve krta qegitlerinin kesiniikle sonsuz o1du$u aqrktrr - yine de, yiizyilar ltoyunca sanki hig kimsc, Siirdc iizgi)n bir
$ey yapncyt diiSiirtnenis. Gergek 9u ki o_zgiinliik (gok ahqrlmadrk giiqte beyinler sciz konusu o11-r451rt[g1da),
bazrlannrn sandrh sibi bir irki va da icetidii sorunu
r. Genelde, bulunabilmesi iEin
"Kuzgun"un ritim ya da kogu$unda bir ozgrinhik oldu$unu iddia edecek defliiim ei-
u.tte.itugh[,ikincisiysery,be5incidizenintlakarat,tnd,ayine.
lenen katalektik heptametreyle yer de[igtirir ve katilektik terrametreyle son buiur. Daha
aqrk bir dille soylemek gerekine - qiir boyudca kullamlan ay*_!tJ!l!ry9) lT
b_ir krsa
ryul,
&!9{11-o.]glulor: IGtamn ilk dizesinde'bu ayaktan sekiz tane var - ikincisinde yedi b6quk (yani iigte iki) - tigiinciisiinde sekiz - dordrinciisiinde yedi buquk be;incisinde de
-
EDGAR ALL,AN POE
t
kulIanrlmrq oidu$u ve "Kuzgun"un cizgiinlii$iiniin, bu dizelerin bir futa haline getirilisinde yattr$ gortiltir; bu bileqime uzaktan yakrndan benzeyen bir gey yapilmadr gimdiye kadar. Bu
bilegim ozginlii$tiniin etkisi, uyak ve alliteration ilkelerinin uygulanmasrndan do$an birtaoyle
-
alnncrsrndaysa iig buguk. $imdi, her dizenin, tek tek ele ahndr$nda, daha once
krm bagka aliqrlma&k ve hatta yepyeni etkjlerle beslenmektedir.
Uzerinde diiqiiniilecek bir sonraki nokta, sevgfiyle Kuzgun'u bir araya getirmekti - bu
noktanrn ilk aynmr da yer'di. Bunun igin en do$al oneri, bir orman ya da krrlanrug gibi
goztikebilir
-
ama ben, yaa.!ll!l-st4a:n:kesin. ol:rak
lelirllnenin.
(l
*LJ'
YJ!!b\e!I;r,e*I:jl9in
Bir t1lionun qergevesine bgnzer bir guci.j vardrr bunun. Dikkati yogun tutmakta tart{ilmaz bir erdeme sahiptir ve elbette yalnrz-
Ut+gyj l"tdt" tutulmamaLdtr.
Sonugta sevgfiyi ld51g kqy:lay,q
ca )'9r
lanyla kutsalla;mrq
karar
ygrdim:
oraya defalarca gelmig kadrnrn am-
bir odaya. Bu oda, iy: g"f1nr53T*It[I"i.:.g--.t99k !:k ;iinel tez
olan Giizellik konusunda daha rince agrkla&$rm diigtincelen izlemig oluyorum ya'lruzca.
beiirlenditten sonra, artrk kuqu ortaya grkarmahydrm - pencereden girmesi fikri de kagrnrlmazcfu. Sevgfinin, panjura vuran ka:rai sesierini ilk anda "ftxprva vuruluyor" gibi algrlamasr fikri, anlaumr uzatarak okuyucunun _mer-1k1nr arturma iste$nden ve
Yer bo_vlece
sevgilinin kapryr aqrp karanhkla
$
karqrlagmast
sarusrna, yan-hayaline kapdmasrndan do$acak etkiye
Ge-ge1.i
yolu agmak arzusundan do$du.
firtrnah yapllm, birincisi, Kuzgun'un igeri grrmek istemesini agrklamak iqin,
ikincisi de, odarun igindeki (fiziksel) dingilikle bir karqrthk yrratmak iqin.
Kqlu bir Pallas biistiine kondurdum, bu da 11eryrr.g_rle kuqtriytinrin karyth$rndan _{-9Bag3!__etl" iqindi - btist fikrinin tiimtiyle kuq yiiziinden akhma geldigi agrk - Pal/as'rn biisriinrin segilme nedeni de, birincisi sevgfinin bilgililifine en gok uyanrn o olmasr, ikincisi
de, Pallas
$iirin
r::glq"
zensrnli
fiiydi.
1$si111
ortalanna do$ru, en sondaki idenimi derinleqtirmek amacr.vla, kargrlagtrrmarun
:9
_!e
s-es
giictinden yararlandrm. Ome$in, Kuzgun'un giriqine fantastik -komikli$in slnrnna olebildiSince yakrn- bir hava verilmigtir. "Qrrprnarak" girer igeri:
Bana aldrrmadr bile, pek ince
bir hareketle
Stiziildii kaprya do$ru hrda gegerek yanrmdan.
Bundan sonraki
iki
krtada, bu plan daha agrk bir qekilde uygulanrr:
,
,'
'''-,
EDGAR ALLAN POE
Gururlu, sert havaslna kara kugun ah;tnca
Hiqbir beli*i kalmadr o hazin qaqkrnh$rmdan;
"Gergi yolunmug sorgucun," dedim, "ama korkmuyorsun
Gelmekten, kocamrg Kuzgun, Gecelerin kr1'rstndan;
Oliim kryrsrndan?"
Dedi Kuzgun: "Hiqbir zam n."
Soyle nasri ga$rnrlar seni
Sciziimii anlamasrna bu kugun gagrrdtm ama
Higbir
gey qrkaramadrm bana verdi$i cevaPtan,
ilgisiz bir cevap sanki; gunu kabul etmeli ki
Kaprsrnda boyle
bir kug kolay kolav gormez insan,
Boyle heykelin iistrinde kolay kolay gormez insan;
Adr "Higbir zaman" elan.
Son'un etkisi igin gerekii oianlan da boylece yapnkran sonra, fantastikten hemen vazgegip en derin ciddiyet tonunu berumsiyorum:
-
Bu ton, 1'ukanda amlandan sonra gelen
krtada, gu dizeyle bagiryor:
Durgun biisfte otururken igini dokmiigrii birden, vs.
ic-,(-
Artrk sevgE
qaka yapmaz
-
Kuzgun'un
davraruqlannda fantastik
bir o$e bile bulmaz.
Ondan "girkin, meymenetsiz, iirkiitiicii, kasvetli, geEmigin u$ursuz kugu" olarak soz eder,
"ate$li gozler"in "gofsiinrin iEini yak"tr$rru hisseder. Sevgilinin diigiincelenndeki, ya da
hayalindeki, bu durum, okuyrcuda da bir benzerini yaratmak
-akl,
son
igin uygun bir ha-
vaya sokmak- amacrru tagrr, bu sona da olabildifince tuzh ve dolrudan ulaqrhr.
.!+t"''
Son'la
birlikte
-
sevgilinin,
sevdiii kadrnla bagka bir drinvada kargrlagrp kargrlaqmayaca+
Kuzgun'un "higbir zaman" )'aruhru vermesiyle - giirin, en
bariz biqimiyle, yani basit bir anlatr olarak sona erdi$ sol,lenebilir. Buraya kadar, her qev
$ konusundaki son sorusuna
tammlanabfirin -gergefin- srmrlan iqindedir. "Higbir zanren" soziinii ezberlemig ve sahibinden kagmrg bir kuzgun, bir gece, firtrnarun giddeti yiiziinden, hili 4rk slzan pencereden igeri girmeye qallgmak zorunda kahr
- bit yandan bir kitaba drlttttl, bir yandan
da,
ol-
miig olan sevdi$i kadrru dti;iinen bir o$rencinin odasrrun penceresidir bu. Pencerenin kanadr kugun kanat grrprglanyla aqilrr, kug da <ifrencinin
r46
ilk anda ulagamayaca$ en rahat ye-
EDGAR ALLAN POE
t
re konar, bu olay ve ziyaretgisinin garip davrarugt of.renciyi eSlendirmiqtir, kuga laf
olsun
.*:.u
"higbir za"ltlttgt
bu soz, o$rencinin melankolik kalbinde yankrstm bulur hemen ,
diye ve bir yarut beklemeden adrm sorar. Sorunun yoneltildi$i kuzgun,
man" sciziiyle yamt verir
-
bu durumun ga$ngtrrdr$r bazr diiqiinceieri dile getiren ci$renci, kuqun "higbir zaman"r yinelemesine yeniden gafmr. Bunun aqrklamasrn:, tahmin edebilmektedir, ama, daha once de
kendin:ttt:ry:gktifgk
agrkladrgm gibi,
Stbi iryfg*b_U
9gtiiyle ve biraz da batil inans-
la, beklenen "higbir zarrran" yamnrun kendisine Eg4gl_lii!_tglii en fazlatattrraca$ sorula-
n
kuqa sornaya koyulur.
jltrt
Bu kendine-lfbsncg-ggklggnln
l9,.!,!-isrna-v-anlgnastyla,
anlaa, ilk ya da bariz olarak nitelendirdi$im biqimiyle, do$al bir qekilde sona erer, bu noktaya kadar gerge$n srnrrlan da agrlmamrqtrr.
Ancak, ne denli ustaca-ya da
l:--d":l."rri1 9]yli-T".rh$yla
bir sertlik ya {a grplaklr-k qlpf bgp-.*
birincisi, beili bir olgiide bglSlhlk, ya da daha
gekilde ele ahnan konularda, sanatqr gozrine
Kagrnrlmaz olarak
d"B* bir deyi$e
.oir
"ir
iki
qey gereklidir
-
itici
gelen
uyarlama; ikincisi belli bir <ilgtide ima
rgtfl*l tT"._:g:l,j:i1,3-t.51lo
royt.*.k*" s"r,r;
scnuncusu
-
anlam ne kadar belirsiz olsa da,
bir
sanat eserine, ldeai oldu€unu
4
!91]m*3:'k
olugu
9_lgnak).verir. ima edilen anlamrn a;ln
usr haline getirmek
anlatrhrsa anlatrlsrn, bu
-
-
bunu temanln alt akrntrst yerine iist akrn-
adrna aqkrncr (transcendentalisc) denilenlerin, adrna qiir denilen eser-
lerini drizyazrya (hem de en yavan tiirtine) doniiqtiiriir.
-Boyle dtiqrindiigtim igin, qiirdeki son iki krlayr e4edim
-
onlardaki iqt"l;114.d4.
i":
ceki anlannrn tiimiine yayrlmasr sa$ianiyor boylece. Alt-anlam, ilk kez gu dizelerde agt$a
grkryor
"Yrire$mden gek gagant, gtkar arnk, git kaprmdan!"
Dedi Kuzgun: "Higbir zarr'an".
"Yiire$mden gek" sciziinijn, giirdeki ilk
p.!19-*
kuliandr$r goriiiecektir.
"higbir zaman" yamtryla birlikte, daha once anlatilanlardan
soz,
yoneltiyor
{gggllq}i1t_Tg: gilt+ gormgve -b3lJar - ama son latamn son dizesine
onu Yr* y. Tiikenmey-en Arulrun simges! haline getirme niyetinin apk olarak gci-
akL. Okuya",
kadar,
b-ir ders grkartmaya
Bu
riilmesine izin verilmez:
r\7
-_:1'
EDGAR ALLAN POE
Oda kaprmrn risrtinde, Palias'rn solgun btistrinde
Oturmakta, oturmakta Kuzgun hig krprrdamadan;
Hayal kuran bir iblisin gozleriyle denn derin
Bakarken yansryor koyu golgesi o tahtalardan,
O golgede yizen ruhum kurtuiup da tahtalardan
Ralkmayacak - hiqbir zamant.
hrgilizceden peuiren: Cern AkaS
/("
r*. 48q7'1.
;
4B-q6'
rr
J^ "xo.li-w'+til^''r''5
x /oe'1o 1J* dost- ?ilrJ"A;tJir
x
tY
urp*A)(.e*,t 6.1ri,4r
G:iziltlh' * "*^::
4)riir-olorarc
2)'u
{ Nt"r-,*,sgb
I i J*
'' otot& J9rlt"1
!
*
^,--r,,r)_rr7;,,r
t:,:'l}*ffi*t'
Metinde geCen Siir alntrlan. Olkii Tamer,in .Kuzgun. adh cevirisindendir
brr rqaJtw-t-