Mandalarda Mastitis

MANDALARDA MASTİTİS
Doç.Dr. Erhan ÖZENÇ
Nehir mandaları 2n=50 kromozoma sahiptirler ve 5 ana
grup altında toplanırlar.
Murrah, Gujarat, Utar Pradesh, Orta Hindistan ve Güney
Hindistan gruplarıdır (Berg Van Den, 1990).
Türkiye’de
bulunan
manda
ırkları
tam
olarak
açıklanamamakla birlikte; Anadolu mandası, Nehir
Mandası ırklarından olan Akdeniz Mandasının küçük
yapılı bir tipi olduğu ileri sürülmektedir (Cockrill, 1974).
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Sığır - Kültür
(baş - head)
1 253 865
1 337 410
1 442 000
1 512 000
1 702 000
1 795 000
1 715 000
1 733 000
1 782 000
1 806 000
1 854 000
1 859 786
1 940 506
2 109 393
2 354 957
2 771 818
3 295 678
3 554 585
3 723 583
4 197 890
4 836 547
5 679 484
Sığır - Kültür melezi
(baş - head)
4 033 375
4 131 507
4 342 000
4 543 000
4 776 000
4 909 000
4 690 000
4 695 000
4 826 000
4 738 000
4 620 000
4 357 549
4 284 890
4 395 090
4 537 998
4 694 197
4 465 350
4 454 647
4 406 041
4 707 188
5 120 621
5 776 028
(Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, 2013)
Sığır - Yerli
(baş - head)
6 685 683
6 481 990
6 126 000
5 846 000
5 311 000
5 182 000
4 780 000
4 603 000
4 446 000
4 217 000
4 074 000
3 586 163
3 562 706
3 564 863
3 633 485
3 405 349
3 275 725
2 850 710
2 594 334
2 464 722
2 429 169
2 459 400
Manda
(baş - head)
366 150
352 410
316 000
305 000
255 000
235 000
194 000
176 000
165 000
146 000
138 000
121 077
113 356
103 900
104 965
100 516
84 705
86 297
87 207
84 726
97 632
107 435
Manda sayıları ve süt üretim miktarları
Yıl
Yetişkin
GençYavru
Toplam
Sağılan hayvan
sayısı (baş)
Süt (Ton)
2007
64.494
20.211
84.705
30.460
30.375
2008
66.801
19.496
86.297
31.440
31.422
2009
66.944
20.263
87.207
32.361
32.443
2010
66.802
17.924
84.726
35.362
35.487
2011
76.409
21.223
97.632
40.218
40.372
2012
85.315
22.120
107.435
46.959
46.989
(Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, 2013)
2012 verilerine göre yetişkin mandaların % 54’ü sağılmaktadır
(Her 2 yetişkin mandadan 1 tanesinde mastitis riski bulunmaktadır)
ve
Ortalama süt verimleri yaklaşık 1 ton / manda başı’dır.
Laktasyon süreleri:
Anadolu mandaları: 220 gün (İzgi ve ark., 1989)
232 gün (Soysal, 2009)
146.55 ± 1.79 gün (Şahin ve Ulutaş, 2013)
Nili Ravi ırkı manda: 273.3±52.8 gün (Afzal ve ark., 2007)
İtalyan mandaları:
270 gün (Borghese, 2013)
Laktasyon süt verimleri:
Anadolu mandaları: 813 kg (İzgi ve Asker, 1988)
894.17±19.55 kg (Tekerli ve ark., 2001)
943 kg (Özenç ve ark., 2008)
925 kg (Soysal, 2009)
734.0±16.0 kg (Şahin ve Ulutaş, 2013)
Nili Ravi ırkı manda: 1831.6±530.9 litre (Afzal ve ark., 2007)
İtalyan mandaları: 2220 kg (Borghese, 2013)
Mastitis, meme dokusundaki patolojik değişiklikler ve
sütteki
somatik
hücre
sayısında
(SHS)
artış
ile
karakterize, meme bezlerindeki yangısal değişikler
olarak tanımlanır (Internetional Dairy Federation,1987).
Mastitis
Klinik mastitis
Subklinik mastitis
Mastitis: Meme ve süte, reprodüksiyona, mandaya ve malağa,
insan sağlığına etki eder. Süt miktarında düşmeye neden olur.
(Alınmıştır: Mane, Portekiz (National Geographic Türkiye, Aralık 2013))
Subklinik mastitis
Bakteriyolojik muayene
Somatik hücrelerin sayısı
Bakteriyolojik muayene
Aseptik olarak süt örneklerinin toplanması:
Meme başları ve ostium papillare %1’lik iodophor
solüsyonu ile temizlendikten sonra kurulandı.
İlk 3 sıkımlık süt strip kaba sağıldı.
Ostium papillare %70’lik alkol emdirilmiş pamuk ile
temizlendi.
İlk birkaç damla süt uzaklaştırıldı.
Steril tüplere yaklaşık 10 ml süt alındı.
MASTİTİSİN ETİYOLOJİSİ
Kontagiyöz, çevresel, fırsatçı ve diğer etkenler diye 4 gruba
ayrılır.
1. KONTAGİYÖZ ETKENLER
Staphylococcus aureus
Streptococcus agalactia
Mycoplasma bovis
Corynebacterium bovis
2. ÇEVRESEL ETKENLER
Çevresel
Streptokoklar:
Streptococcus dysgalactia
Streptococcus
uberis
Koliformlar: E coli, Klebsiella pneumoniae,
oxytoca ve Enterobacter aerogenes.
ve
Klebsiella
3. FIRSATÇI ETKENLER
Bu grupta S. aureus dışında kalan 20’ ye yakın stafilokok türü
bulunur.
Koagulaz
negatif
ve/veya
pozitif
stafilokoklar
olarak
isimlendirilirler.
4. DİĞER ETKENLER
Pseudomonas aureginosa
Actinomyces pyogenes
Nocardia türleri
Candida, Bacillus, Serratia, Pasteurella ve Prototheca türleri
Somatik Hücre Sayılarının Değerlendirilmesi
Süt somatik hücre tipleri: Polimorfonüklear lökositler (PMN),
makrofajlar, lenfositler ve epitel hücreler. SHS artışında en çok
PMN sayısında yükselme olur.
Süt alımını takip eden 8 saat içinde
Flow sitometrik süt hücre sayma
cihazı (Bentley Somacount 150)
PortaSCC cihazı
Mikroskobik sayım yöntemi
A) Tek epitel hücresi B) İki adet epitel hücresi C) İki adet lenfosit
D) Bir adet nötrofil lökosit ve 1 adet lenfosit (Özenç, 2005).
Sütteki pH değişiklikleri
Kaliforniya Mastitis Test (CMT)
Süt somatik hücre sayısı
CMT sonuçları:
CMT (-), CMT (Ş), CMT (+1), CMT (+2) ve CMT (+3)
olarak değerlendirilir.
Mastitisin mandalarda ineklere oranla daha az oranda
görüldüğü bildirilen çalışmalar olmakla birlikte
(Wanasinghe 1985, Ahmad, 2001), bazı araştırmacılar inek ve
mandalarda benzer oranda mastitis gözlendiğini
bildirmişlerdir (Badran, 1985; Bansal ve ark., 1995).
Tropik bölgelerdeki mandalarda mastitis insidensi
yüksek olmaktadır (Berg Van Den, 1990).
Araştırmacı
Ülke
Manda
Meme lobu Hayvan
İnek
Meme lobu Hayvan
Wanasinghe
(1985)
Sri Lanka
% 20
% 43
% 44
% 66
Alaçam ve
ark. (1989)
Türkiye
-
% 4,716,3
-
% 6,718,8
Tawfik ve
ark. (1991)
Mısır
% 48,6
% 29,3
-
-
Costa ve ark.
(1997)
Brezilya
-
% 5,8
-
-
Ahmad
(2001)
Pakistan
% 6,7
-
-
-
Moroni ve
ark., (2006)
İtalya
% 63
-
-
-
Özenç ve
ark. (2008)
Türkiye
% 8,31
% 16,8
-
-
Hokbamad
ve ark. (2011)
İran
% 13,9
% 23,7
-
-
Mandalarda yapılan çalışmalarda en sık izole edilen
etkenler:
CNS (Koagulaz negatif stafilokoklar)
(Moroni ve ark., 2006; Dhakal
ve ark., 2007; Chavoshi ve Husaini, 2011)
Staphylococcus aureus (Jaffery and Rizvi, 1975).
Candida spp. (Özenç ve ark., 2008)
Avrupa birliği normlarına göre, manda sütünün
üretimde kullanılması için gerekli olan SHS üst sınırı
400.000 hücre/ml olarak bildirilmiştir (Ceron-Munoz ve
ark., 2002).
Mandalarda mastitisin teşhisinde SHS değerinin
kullanılabileceği ve bu değerin 200.000 hücre/ml’den
büyük olması gerektiği bildirilmektedir (Dhakalet al.,
1992; Singh and Ludri, 2001; Moroni 2006; Tripaldi ve
ark., 2010).
Murrah ırkı mandalarda, klinik olarak normal sütlerde
SHS değerini 151.000 hücre/ml olarak belirtilmiştir
(Dhakal, 2006).
Anadolu mandalarında ise enfeksiyon başlangıcının
belirlenmesinde kullanılması gereken SHS değerinin
130.000 hücre/ml, S. aureus için ise eşik değerinin
375.000 hücre/ml olduğu saptanmıştır. Bu değerler
Anadolu
mandalarında
subklinik
mastitislerin
belirlenmesinde kullanılabilmektedir (Özenç ve ark.,
2008).
İneklerde ise SHS değerinin 100.000 hücre/ml’den düşük
olması normal kabul edilmektedir (Berglund ve ark.,
2007).
Anadolu mandalarında subklinik ve klinik mastitis
oranlarının ineklere göre oldukça düşük seviyede
olduğunu saptamıştır. Bunun nedenlerinin fizyolojik
faktörlerin yanında (yaş, süt verimi, ırk):
Sütteki laktoferrin düzeylerindeki farklılıktan,
Meme
yapısındaki
farklı
anatomik
faktörlerden
kaynaklanmış olabileceği belirtilmiştir (Özenç, 2005).
Demir bağlayıcı antibakteriyel özelliği bulunan
laktoferrin özellikle mukozal yüzeylerde ve sütte belirli
miktarlarda bulunur (Rerter ve Oram, 1967; Gaunt ve ark., 1980;
Pecorini ve ark., 2010).
İnek sütlerinde bulunan laktoferrin
Streptococcus
agalactiae
Escherichia coli
Staphylococcus
aureus
etkenlerine
karşı
meme
dokusunu
koruduğu
bildirilmektedir (Hagiwara ve ark., 2003; Kawai ve ark., 2003).
Mısır’da inek ve manda sütlerinden elde edilen tank sütü
ortalama laktoferrin düzeyleri sırasıyla 76.7 µg/ml ve
31.7 µg/ml olarak belirtilmiştir (Elagamy, 2000).
Anadolu mandalarında ise sağlıklı meme loblarına ait
süt örneklerinde ortalama laktoferrin düzeyi 27.86±1.65
µg/ml olarak tespit edilmiştir (Özenç ve ark., 2012).
İtalya’da 5 adet sağlıklı mandadan elde edilen süt
örneklerinde ortalama süt laktoferrin konsantrasyonunu
232 µg/ml olarak saptanmıştır (Campanella ve ark., 2009).
İtalya’da manda süt laktoferrin düzeyinin ortalama 332
µg/ml olduğunu bildirmişlerdir (Giacinti ve ark., 2013).
Murrah mandaları üzerinde yapılan bir çalışmada,
özellikle meme başı yapılarının ineklere oranla önemli
derecede farklılıklar içerdiği saptanmıştır (Thomas ve
ark., 2004).
Mandaların ineklere göre meme başlarının daha uzun ve
daha kalın olduğu,
Mandaların daha uzun bir meme başı kanalına sahip olduğu,
Mandaların total sisternal boşluğu inek, koyun ve keçilere
göre daha küçük olduğundan meme başları sağım öncesi
daha gevşek ve boş görünümdedir.
(İnek meme ve meme başları)
(Sağım öncesi ve sırasında manda meme ve
meme başları (Alınmıştır: Thomas, 2004))
Meme başlarının sağım esnasında boyutunun
değişmesi ve mandaların küçük sisternal yapıya
sahip olması nedeniyle;
Sağım makinesi ile sağılan mandalarda, sağımın
başlangıcında ön uyarım yapılmadan sağım
başlıklarının takılması diğer türlere göre süt
akışının daha geç başlamasına neden olmaktadır.
Bu nedenle manuel ön uyarım mutlaka yapılmalıdır.
Sağım yönetim şekli ve sürü boyutu çok önemlidir:
Küçük manda işletmelerinde
mastitis
Malağın emmesi veya
el ile sağım
˂
Büyük manda işletmelerinde
mastitis
Makine ile sağım ve
az ön uyarım yapılması
İneklerdeki sağım makinesi mandalara uygun olarak modifiye
edilmelidir.
Mandalarda genel olarak daha ağır sağım başlıkları ve bu
başlıkların ağırlığının memeye dengeli dağılımı, daha yüksek
vakum ve daha hızlı pulzasyon oranı gereklidir.
Mısır’da yüksek süt verimli mandalarda en uygun sağımın 56
kPa vakum ve 65 siklus/dakika pulzasyon hızında, 50:50
pulzasyon oranında yapılabileceği belirtilmektedir.
Pakistan’da Nili-Ravi mandalarında ise en uygun pulzasyon
hızının 70 siklus/dakika, pulzasyon oranınında 65:35 olacağı
saptanmıştır.
İtalya’daki mandaların sağımında ise genellikle yaklaşık
400mm Hg vakum değerinde ineklerde kullanılan sağım
sistemleri kullanılmaktadır (İneklerde 352 mm Hg).
Hindistan’da yapılan son çalışmalarda ise mandalarda en
uygun sağımın 55 kPa vakum ve 70 siklus/dakika
pulzasyon
hızında,
65:35
pulzasyon
oranında
yapılabileceği belirtilmektedir.
(Alınmıştır:
http://agritech.tnau.ac.in/animal_husbandry/tecnology_milking%20machine.html)
Sonuç olarak:
Yüksek
süt
verimli
mandalar
mastitis
kontrol
programları ile sıkı kontrol altında tutulmalıdır.
Sağım hijyenine mutlaka uyulmalıdır.
Sağım
mutlaka
makinesi
kullanılan
pre-stimülasyon
işletmelerde
uygulanmalı,
memelere
mandalarda
uygun ekipman ve eğitimli personel ile sağım işlemi
gerçekleştirilmelidir.