HÜMAK - Hacettepe Üniversitesi Mağara Araştırma Topluluğu

HÜMAK - Hacettepe Üniversitesi Mağara Araştırma Topluluğu

HÜMAK - Hacettepe Üniversitesi Mağara Araştırma Topluluğu
Hacettepe University Cave Research Soceity
Baret ve Baret Kullanımı
BARET
Kafayı, darbelerden korumak amacıyla kullanılan başlıklara baret (kask) denir. Bir çok tip baret vardır
ve kullanım alanı veya kullanıcı adı ile adlandırılırlar. Bunlara örnek olarak amele bareti, mühendis
bareti, bisiklet kaskı, dağcı bareti, gibi.
Mağaracılıkta baret temel malzemelerden ilkidir. Burada kafayı koruma işlevinin yanına bir de
aydınlatma işlevi eklenmiştir. Temel ışık kaynağı, her zaman mağaracının önünü aydınlatacak ve iki
elini de serbest kullanabilecek şekilde barete sabitlenmelidir.
Mağaracılık için kullanılacak baretler, üzerine ışık kaynağı sabitlenmiş veya takılabilecek şekilde
olmalıdır. Çeşitli outdoor markalarının miğfer tipi baretleri kullanılabileceği gibi amele veya mühendis
bareti diye tabir edilen çeşitli renklerdeki ucuz baretler de başlangıç için kullanılabilir.
Bir mağaracı baretini, amele baretinden ayıran en büyük özellik, üzerindeki ışık kaynağıdır. Son yıllara
kadar dünyadaki mağaracıların çoğu temel ışık kaynağı olarak karpit lambasını tercih etmekteydi;
ancak günümüzde akülü fenerler gittikçe popülerleşmektedir.
Karpit lambaları, üzerine su damladığında tepkimeye girip, bu tepkime ürünü olarak yanıcı asetilen
(C2H2) gazı çıkaran karpit adı verilen malzemenin konduğu karpit haznesi ve bunun üzerine takılan,
karpitin üzerine suyu ayarlanabilir sıklıkta damlatan, su haznesinden oluşur. Ayrıca suyun hava
almasını sağlayan su deliği ve asetilen gazının dışarı çıkıp yakılabileceği bir gaz deliği de bulunur.
Çeşitli malzemelerden yapılmış, çeşitli renk şekil ve büyüklükte karpit lambaları mevcuttur.
Karpit lambalarından çıkan gazı, baretin üstünde yanan bir ateşe dönüştürmek için jet adı verilen bir
parça kullanılmaktadır. Jet barete sabit durumdadır ve hortum takılabilecek bir girişi ve ucunda çok
küçük bir delik bulunan bir memenin takıldığı vidalı bir çıkışı bulunmaktadır. Ticari olarak üretilen
yalnızca PETZL (aceto adıyla) jet üretmektedir. Bunun dışında yaratıcı mağaracıların tasarlayıp
ürettiği çeşitli jetlerle karşılaşılabilir. Karpit lambasıyla jeti birleştirmek için ince bir hortum
kullanılmaktadır. Bazı karpit lambaları, bir jetle birleştirilmek için tasarlanmadığından hortumla birleşim
yerini hırdavatçılarda kelepçe adıyla anılan parçayla sabitlemek gerekir.
BARET VE HAZNEYLE İLGİLİ SIK KARŞILAŞILAN PROBLEMLER VE BASİT ÇÖZÜMLERİ
Mağara içinde birçok risk vardır. Bunların birçoğu iyi bir aydınlatma ile çözülebilir. Bunun için iyi
çalışan bir baret mağaradaki en iyi dosttur. İyi çalışan bir bareti bulmanın en kolay yolu mağaracının
çok iyi tanıdığı kendi baretini edinmesidir.
Baretle ilgili sık karşılaşılan problemlerin birkaçı şu şekilde özetlenebilir:
•
Baretin tıkanması: Baretin bazı yerleri (özellikle kesit alanının küçük olduğu kısımlar, meme ucu,
hortum bağlantı noktaları gibi...) kullanılmış karpit tozunun asetilen gazıyla beraber yukarılara
çıkması sebebiyle tıkanabilir ve gaz çıkışına engel olabilir. Buna önlem olarak baretin bütün
bağlantıları, kullanılmadan önce sökülüp, bir fırçayla temizlenmelidir. Bu problemle mağarada
karşılaşıldığında öncelikle meme çıkarılıp kontrol edilmeli (meme çıkarılırken contasının
kaybolmamasına, başka problemler çıkmaması için, dikkat edilmelidir...) eğer tıkandıysa, delik bir
tel ile açılmalıdır. Eğer problem memede değilse meme yuvasına bakılmalı, gerekiyorsa telle
temizlenmelidir. Tıkanıklık meme yuvasında da değilse, meme yuvası dudakların arasına alınmalı,
delikten içeriye kuvvetlice üflenmelidir (hayat öpücüğü...). üflemekte çözüm getirmediyse, hortum
sökülmeli ve baret temizlenmelidir.
•
Karpitin lapa olması: Karpit, üzerine su damlatıldığında tepkimeye girer ve asetilen gazı çıkarır
ancak; su karpite fazla gelirse tepkime gerçekleşmez ve karpit de kullanılmaz hale gelir. Bu
durumda yapılacak şey lapayı boşaltıp (yanımızda mağaradan çıkartılabilecek şekilde poşete...)
yerine yeni karpit koymaktır.
HÜMAK
www.humak.hacettep.edu.tr
1
HÜMAK - Hacettepe Üniversitesi Mağara Araştırma Topluluğu
Hacettepe University Cave Research Soceity
Baret ve Baret Kullanımı
•
Suyun açılmasına rağmen gaz çıkışının artmaması: Hala karpit bitmemişken böyle durumlar olur.
İki sebebi olabilir; birincisi su bitmiş olabilir (ki su haznesini doldurarak çözülebilir....), ikincisi ise
kullanılmış karpit tozu kullanılmamış karpitlerle suyun birbirine değmesini engelliyordur (ki hazneyi
iyice sallamak, bazen de alt tarafını yere vurmak gerekir). Uzun molalarda hazneyi açıp tozu
temizlenmeli gerekiyorsa karpit ve su eklenmelidir.
•
Hortum çıkması: Bazen haznelerin hortumu çıkabilir. Bunun sebebi hortumun kullanıcıya kısa
gelmesi, mağarada bir yere takılması, yada iyi sabitlenmemiş olması olabilir. Çözüm çıkan
hortumu tekrar yerine takıp sabitlemektir. Hortum çıktığında genellikle kelepçe kaybolur, bu
nedenle yedek kelepçe taşımak akıllıca bir davranıştır.
•
Karpit haznesine su gitmemesi: Su haznesi tam doluyken bazen su mandalı açılmasına rağmen
karpit haznesine su gitmeyebilir. Çözüm su kapağını açıp su sesi duyana kadar kuvvetlice
üflemektir. Su sesi geldikten sonra hemen mandalı kısılmalıdır ki karpit lapa olmasın. Ayrıca su
kapağından içeri üfleyen kişinin kafasında ateş yanmaması gerekmektedir. Asetilen gazı mandal
çevresinden veya baretin herhangi başka bir yerinden kaçabilir. Su kapağından içeri üfleyen
kişinin kafasında ateş varsa karpit patlaması gerçekleşir.
•
Karpit patlaması: Haznenin herhangi bir yerinden kaçan asetilen gazının ateşle buluşmasıyla
gerçekleşir. Hazne kontrol edilirken tenden ve vücut kıllarından uzak tutulmalıdır.
•
Haznenin alev alması: Hazneden sızan asetilen ateşle alev alır. Çözümü tükürür gibi sert ve kısa
süreli üflemektir. Eğer üflemeyle çözülmüyorsa hazne suya sokulmalıdır.
•
Baret ateşiyle başkasını/kendini yakma: Baretin üstünde sürekli ateş yandığı ve bu ateşin çok
yüksek kalorili (fazlasıyla yakıcı) olduğu asla unutulmamalıdır.
•
Baret ateşiyle ipi yakma: Dikey mağaracılıkta karşılaşılabilecek, kişinin sorumlu olduğu en tehlikeli
durumdur. Sonucu çok yüksek ihtimalle felç veya ölümdür. STR yaparken ya buna dikkat edilmeli
ya da ateş söndürülüp başka bir ışık kaynağı kullanılmalıdır.
HÜMAK
www.humak.hacettep.edu.tr
2