Aktif Olarak Trombozdan Korunmanın Yolları

Hasta
kılavuzu*
Aktif Olarak
Trombozdan
Korunmanın
Yolları
*kalçaveyadizeklemiprotezi
ameliyatıgeçirmişhastalariçin
Künye
Yayınlayan:BayerVitalGmbH,51368Leverkusen
Redaksiyon:Dr.med.ElkeKarl
Yazar:Dr.med.BerndAchten
Fikir/tasarım/uygulama:Medizin&MarktGmbH,
DachauerStraße36,80335München
Telifhakkı:Bubroşürüntümhaklarısaklıdır.
BayerVitalGmbH’nınizniolmadankısmendeolsakullanılamaz.
2
İçindekiler
Önlenebilirbirtehlike–
trombozlarveemboliler
4
Kanpıhtılaşmasıvücudukoruyanbirişlevdir
6
Çokönemlibirhusus–
sağlıklıvenkapakçıklarıvekaspompası
8
Hareketsizlikvekanakımınınyavaşlaması
trombozgelişiminidestekler
9
Trombozgelişiminidestekleyenriskfaktörleri
10
Büyükbirriskkaynağı–
bacaklarıiçerenbüyükameliyatlar
11
Tromboznasılfarkedilir?
12
Yaşamtehditedicibirkomplikasyon–
akciğerembolisi
13
Trombozunkronikleşmesindenkaynaklanan
hasarlar–posttrombotiksendrom
13
Pekçokameliyatınvazgeçilmezi–
etkintrombozönleyicitedaviler
14
Önleyicilikaçısındanönemli–
ilacadayalıönlemler
14
İlacadayalıolmayanönlemlerdeprofilaksiyi
destekler
15
Pratiköneriler
16
Sözlük
17
Notlar
19
3
Önlenebilir bir tehlike –
trombozlar ve emboliler
SevgiliHastamız,
trombozkelimesihemenhemenherkesinyaşamındabirkez
duymuşolduğutıbbiterimlerdenbiridir.Tromboz,birkan
damarınınbirpıhtı(trombüs)tarafındantıkanmasınadenir.Bu
kavramantikçağlaradayanmaktadır;eskiYunancadatrombos
kelimesitıkaçanlamınagelmektedir.Böylecetrombozunne
olduğuzatenaçıklanmış
oluyor,yanibirkandamarını
tıkayarakkanakımınıkısıtlayanyadatamamendurduranbirtıkaçdemektir.
Eski bir kitaptan alınmış
bir tromboz tasviri
Trombozilkeolarakherdamardameydanagelebilir.Ancaken
sıkgörüldüğüyerlerderinbacakvehavsalavenleridir(toplardamarları).
Hastalıkoluşturan,dahaçoktrombozunkendisideğilyolaçtığı
sonuçlardır.
4
Ventrombozlarıözelliklebacaklardameydanagelir.
Bunlaretkilenenbacağındokusundahasaroluşturur.
Öteyandan,kanpıhtısınınyerindenayrılarakkanakımı
yönündetaşınmasıdasözkonusudur.Eğertrombüsakciğere
ulaşarakoradabirkandamarınıtıkarsaozamanbirakciğer
embolisindensözedilir.Bu,korkulanve yaşamtehditedici
potansiyeliolanbirkomplikasyondur.
Bacak veni
trombozlarının
görüldüğü
tipik yerler
Üst bölge
(proksimal)
Alt bölge
(distal)
Önünüzdekibubroşürönceliklesizibacakvenitrombozları
hakkındaaydınlatmakvebunlarakarşıalınabilecekaktif
önlemlerkonusundabilgilendirmekamacınıtaşımaktadır.
İlgiyleokumanızıdiliyorvegeçmişolsundiyoruz.
BayerVitalGmbHkuruluşunuz
5
Kan pıhtılaşması vücudu koruyan bir
işlevdir
İşleyenbirkanpıhtılaşmasıorganizmaaçısındanyaşamsal
önemtaşır.Eğerbukoruyucuişlevolmazsabiryerinikesen
birkişikankaybındandolayıyaşamınıyitirebilir.Biryaralanmadurumundafazlakankaybınıönlemekamacıylapıhtılaşmasistemikısasüredeharekete
geçirilir.Busistemioluşturanfarklı
bileşenlerinbirbirleriyleeşgüdümlübir
şekildeetkigöstermesisonucundakan
pıhtılaşarakmeydanagelmişolan
„deliği“yamayanve„tıkayan“birkan
pıhtısıoluştururvedolayısıylakan
durdurulur.
Kanamalar çoğu kez kendiliğinden
durur
Kanpıhtılaşmasıolayınaenbaştaplatelethücreleri(trombositler)ilepıhtılaşmafaktörlerikatkısağlamaktadır.Roma
rakamlarıylasıralıolaraknumaralanmış13adetfaktörmevcuttur(FaktörIilaXIII).Bunlargenelolarakadlarıyladeğil
bunumaralarıylaanılırlar.
6
Birtürzincirlemereaksiyonsonucufaktörlerinherbiri
aktifleştirilir.Buradabirkaskad(çağlayan)reaksiyonundansöz
edilmektedir.Butürbirpıhtılaşmaaktivasyonusağlıklıbir
yaşamiçinzaruridir.
Öteyandan,çeşitlinedenlertrombüsoluşmasınayolaçabilir.
Trombüsoluşmasıdurumunda(bakınızşekil)kanınakışı
kısıtlanabileceğindenyerinegörebirhastalıkolgusundansöz
etmekmümkündür.
Trombozoluşumunayolaçanüçtemelfaktörmevcuttur:Bunlarkannakımınınyavaşlamasındanbaşlar(örn.Sabitleştirici
sargıkullanılmasıveyayatalaklıkdurumlarında)damarcidarlarınınyaralanmasıüzerinden(örn.Ameliyatlarsırasında)
kandameydanagelendeğişimlerekadarvarırlar.Bubroşürde
trombozayolaçanriskfaktörlerigösterilmiştir.
Kann
akımı
Trombüs
Ven
(toplardamar)
Ven
kapakçığı
Trombüslü bir ven (uzunlamasına kesit)
7
Çok önemli bir husus – sağlıklı ven
kapakçıkları ve kas pompası
Kanınbacakvenleriüzerindenkalbegeridönmesiven
kapakçıklarıvekaspompasıtarafındandesteklenir.Ven
kapakçıkları,venduvarlarındabulunancepşeklindeki
kıvrımlardanoluşurvebirtürçekvalfgöreviyaparlar
(bakınızşekil).Kanınsadecetekyönde,yanikalbedoğru,
akmasınısağlarlar.
Kanın
akış
yönü
Ven
kapakçığı
Ven
Kann venlerden (toplardamarlardan) geçerek kalbe geri döner
Venkapakçığısistemikaspompasıtarafındandesteklenir.
Ayakveyabacakkaslarınınkasılmasıesnasındavenlere
basınçuygulanarakkannkalbedoğrubasılır.Kasların
hareketisayesindevenözkannakımıdesteklenmektedir.
Uzunuçakyolculuğuyapmışolanpekçokkişiuçuşsırasındabacaklarınınşiştiğinifarketmiştir–kaspompasınınişleviböyledurumlardauzunsüreoturmaktandolayı
olumsuzetkilenir.Ayağakalkıphareketedincedüzelmesağlanır–çünkükaspompasıtekraraktifhalegelmiştir.
8
Hareketsizlik ve kann akımının
yavaşlaması tromboz gelişimini destekler
Kannakımınınyavaşlamasıtrombozgelişiminikolaylaştırmaktadır.Tipiktetikleyicidurumlaryatalaklıkyadabacağın,
örn.Alçıyaalınmaksuretiyle,sabitleştirilmesidir.Bugibi
durumlardabacakvenlerindekikaspompasıyeterince
çalışamadığındanvenözkanıngeriakışhızıazalırve
dolayısıylatrombozeğilimiartar.
Venlerin–örneğinbüyükbirameliyatkapsamındayadabir
kazasonucu–hasargörmesidetrombozeğiliminiarttıran
faktörlerdenbiridir.
Hareket yeteneğinin kısıtlanması tromboz gelişimini
kolaylaştırabilmektedir.
9
Tromboz gelişimini destekleyen
risk faktörleri
t Büyükameliyatlarveyaağıryaralanmalar
t Uzunsüreliyatakistirahatleri,sabitleştirmeuygulamaları
t Kanserhastalıkları
t Öncedenvarolanarieshastalıkları(varikoz)
t Gebelikvelohusalık
t Aşırıkilo
t Kullanılanbazıilaçlar(örn.Doğumkontrolühapları,menopozdönemindeyapılanhormonreplasmantedavileri)
t Doğuştanvarolanyadasonradanedinilmişkan
pıhtılaşmasıbozuklukları
t Yaşın40’ınüzerindeolması
Uzun süreli yatak istirahatleri tromboz için bir risk faktörüdür
10
Büyük bir risk kaynağı –
bacakları içeren büyük ameliyatlar
Kalça veya diz eklemi protezi uygulamaları
daima koruyucu tromboz tedavisi ile bir
arada yürütülmelidir
Bacaklarıiçerenbüyükortopedik
ameliyatlar,örneğinkalçaveyadizeklemi
protezlerinintakılması,trombozaçısındanbüyük
birriskoluşturmaktadır.Buradahembüyükbircerrahi
müdahalehemdeuzunsürelibirhareketkısıtlılığıdönemi
sözkonusudur.
11
Tromboz nasıl farkedilir?
Hastaiçinbirtrombozufarketmekherzamanpekkolaydeğildir.İşaretleribelirsizolabiliryadahiçolmayabilir.Çoğu
kezbacaktaağırlıkduygusuylabağlantılıbirşişkinlikveyere
basarkenbaldırdaağrıhissedilmesişeklindekendinigösterir.
Bacağınyüksekbiryerekonulmasıdurumundaşikayetler
çoğukezdüzelir.
Diğerolasıuyarıişaretleri,bacaksallanırdurumdayken
cildinaşırıısınmasıyadamorarmasıdır.
Böylebirşüphelibelirtininbaşgöstermesidurumunda
hekimebaşvurmalısınız.
Trombozların ultrason muayenesi aracılığıyla ortaya
çıkarılması mümkündür
12
Yaşam tehdit edici bir komplikasyon –
akciğer embolisi
Kanpıhtısınınyerindenayrılarak
kanakımıyönündetaşınması
durumundabacakvenitrombozuağırsonuçlarayol
açabilir.Eğertrombüsakciğerarterlerine(atardamarlarına)kadarilerleyipbir
kandamarınıtıkarsao
zamanbirakciğerembolisi
tehlikesisözkonusudur.
Akciğer embolileri solunum
fonksiyonunun kısıtlanmasına
neden olur.
Bukomplikasyonyaşamtehditedicibirpotansiyelesahiptir.
FederalİstatistikDairesininverilerinegöreAlmanya’daher
yıl40biniaşkınkişibuhastalıklakarşıkarşıyakalmaktadır.
Trombozun kronikleşmesinden kaynaklanan hasarlar: posttrombotik sendrom
Ventrombozlarıvenkapakçıklarındahasaroluşturarakvenöz
kanıngeriakımınıgüçleştirir.Bunabağlıolarakhastabacağın
dokusundahasarmeydanagelebilir.Trombozdankaynaklanan
butürhasarlaratıpdilinde„posttrombotiksendrom“adıverilmektedir.Bukapsamda,ayaklardaveyabacaklardagerginlik
veağırlıkduygusuylabağlantılıolaraksüreklişişkinlikleroluşabilir.Bununötesindebilekkemiğininiçtarafındakicilttekahverengimsirenklenmelervenedbeleşmegörülebilir.Ağırvakalardakronikgidişizlemeeğilimigösterenvetedavisigüçalt
bacakülserleri(Ulcuscruris)gelişebilmektedir.
13
Pek çok ameliyatın vazgeçilmezi –
etkin tromboz önleyici tedaviler
Bacakvenitrombozuriskinedeniylekoruyucutromboz
tedavisiuygulamaları–özelliklebüyükameliyatlaröncesindevesonrasında–uzunyıllardanberiartıkklinik
bakımınbirparçasıhalinegelmişbulunmaktadır.
Önleyicilik açısından önemli:
ilaca dayalı önlemler
Trombozprofilaksisininyararları80’liyıllardanberikabul
görmüşbulunmaktadır.Busayede,yaşamtehditedici
potansiyelesahipolankomplikasyonlarınengellenmesi
amaçlanmaktadır.
Günlükklinikçalışmalarkapsamındauygulananilacadayalı
trombozprofilaksisindesonzamanlarakadargenelolarak
sadece,bualandakendisinikanıtlamışolan,hepariniğnesi
kullanılmaktaydı.
Kısabirsüreöncetrombozprofilaksisiiçinağızdanalınan
yeniilaçlarpiyasayaçıkmışbulunmaktadır.Siziniçinhangi
trombozprofilaksisininuygunolduğunahekiminizkarar
verecektir.Önemliolantrombozprofilaksisinindüzenlive
kararlıbirtarzdayürütülmesidir.
Tromboz profilaksisinin tablet aracılığıyla da
yapılması mümkündür
14
İlaca dayalı olmayan önlemler de
profilaksiyi destekler
Belkibasitgelecekamaenönemlikoruyucuönlembiran
öncehareketlenmek,yanihastanınbedenselaktivitesine
kavuşmasıdır.Yeniameliyatolmuşbirhastanedenkendisininameliyatınertesigünündeayağakaldırılmakistendiğini
merakedebilir.Buönleminamacıaktiftrombozprofilaksisidir.
Önemtaşıyandiğerbazıönlemlerkompresyonsargısıve
kompresyonçorabıkullanılmasıdır.Bunlardışardanbasınç
(kompresyon)uygulayarakkaspompasınıdesteklerler.Her
nekadarkompresyonçoraplarıçoğukezsıkıcıverahatsızlık
vericiolarakalgılansalardatrombozunönlenmesineve
tedavisinedestekolangereçlerdir.
Hekiminiz,nekadarsüreyleçorapkullanmanızgerektiğini
belirleyecektir.
Kompresyon çorapları ayrıca tromboz gelişimine karşı etkilidir
15
Pratik öneriler
Ventrombozlarınıönlemeninbazıtemelkurallarıvardır.
Aşağıda,bacakvenitrombozlarınıngelişmesineaktifbirşekildekarşıkoymakiçinbazıönemliönerilerbulacaksınız.
t Oturmakveyaayaktadurmaktansayatmakveyayürümek
yeğdirsözünühiçbirzamanaklınızdançıkarmayınız.
t Mümkünolduğukadarbolvedüzenlisporyapınız.
Uygunsportürlerikoşma,walking,yüzmevebisiklettir.
t Kilonuzukontrolaltındatutunuz,çünküaşırıkilohem
venlerinizhemdekalbinizvekandolaşımısisteminiziçin
yükdemektir.
t Bolsıvıiçiniz.Özelliklesıcakmevsimlerdeveuçak
yolculuklarındaolmaküzeregündeenaz1,5litresıvı
alınız.
Yeterli sıvı alınmasını salık veririz
16
Sözlük
antikoagülasyon
pıhtılaşmanınbaskılanması
antikoagülans
pıhtılaşmayıbaskılayanetken
madde
arter
atardamar
emboli
birarterinkanpıhtısıtarafından
tıkanması
kompresyon
çorabı
kaspompasınıvekanakımını
destekleyensıkı, komprimeedici
çoraplar
pıhtılaşma
faktörleri
kanpıhtılaşmasınakatkıda
bulunanmaddeler
posttrombotik
birtrombozunardından
posttrombotik
sendrom
birtrombozdankaynaklanan
hastalık
profilaksi
önleyici,koruyucuönlem,hastalığı
önleme
sendrom
bellibirhastalıktablosuiçin
karakteristikolanbirdenfazlahastalık
belirtisinin(semptomun)birlikte
görülmesi
17
18
tromboz
birvenözkandamarının(kısmenya
datamamen)tıkanmasınayolaçan
pıhtıoluşumu
tromboz
profilaksisi
trombozakarşıalınan
koruyucu/önleyiciönlemler
trombosit
kandakiplatelethücreleri
trombüs
pıhtı
ulkus
ülser
Ulkus cruris
bacakülseri,açıkbacak
ven
toplardamar,kanıniçindengeçerek
kalbegeridöndüğüdamarlar
Notlar
19
www.bayervital.de
81584207
BayerVitalGmbH
Geb.K56
51368Leverkusen
Almanya