BİR PERFORMANS DEĞERLENDİRME MODELİ

XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6–9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya
BİR PERFORMANS DEĞERLENDİRME MODELİ: BİREYSEL GELİŞİM DOSYASI
Yrd. Doç. Dr. Erdoğan TEZCİ*
[email protected]
Arş. Gör. Cihad DEMİRLİ**
[email protected]
*Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü, Elazığ
**Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü, Elazığ
Özet
Eğitim ve öğretim süreçlerinin önemli bir unsuru olan değerlendirme yaklaşımları gerek öğretim sürecinin
değerlendirilmesinde gerekse öğrenenlerin sınıf geçip-kalma durumlarına karar vermede kullanılmaktadır. Ancak, her
iki durum eğitim sürecinde yetersiz kalarak eğitim öğretim süreçlerinden izole edilmiş bir tarzda uygulanmaktadır.
Değişen eğitim anlayışı, değerlendirme sürecinin de eğitim ve öğretim süreçlerinden bağımsız değil, süreci yansıtması
ve eğitim öğretim etkinliklerinin bir parçası olması gerektiğini vurgulamaktadır. Bu çerçevede daha otantik olan ve
öğrenenlerin süreç içinde gelişimini yansıtan bir performans değerlendirme yaklaşımı olarak bireysel gelişim dosyası
(portfolio), geleneksel değerlendirme yaklaşımlarının sınırlılıklarına bir alternatif olabilecektir. Bireysel gelişim
dosyası, öğrencilerin gerçek yaşam durumlarına dayalı öğrenme sonuçlarının ortaya konulmasını sağlayan bir
değerlendirme süreci olarak ortaya çıkmıştır. Bu sayede öğrenenlerin gerçek öğrenme durumlarını ve eksikliklerini
belirlemek mümkün olabilecektir.
A PERFORMANCE BASED ASSESSMENT MODEL: PORTFOLİO ASSESSMENT
Abstract
The Assessment approach that is an important element of education and instruction process has used both
process of assessment and decision of conditions class graduate – failure of learner. However, these conditions have
applied as a form of isolated than education and instruction process. Changing education approach emphasizes that
assessment process is not independent than education and instruction and have to reflect to process and be a piece of
education-instruction activities. In this frame, portfolio as a performance assessment approach that is more authentic
and reflecting to development of learner on process will be an alternative limits of traditional assessment approach.
Portfolio appears as an assessment process that supply expose student learning results based on truth life conditions. In
this way, description that truth learning conditions of learners and lacks will have been possible.
Giriş
Öğrenme-öğretme süreçlerinin önemli bir unsuru olan değerlendirme, gerek öğretim sürecinin
değerlendirilmesinde gerekse öğrenenlerin sınıf geçip-kalma durumlarını ortaya koyan başarılarına karar
vermede kullanılmaktadır. Genel olarak eğitim alanında değerlendirme, programın hedeflerine ne derecede
ulaşıldığını belirlemek amacıyla (Tekin, 1993:24), öğrenci öğrenmesinin doğruluğunu kanıtlamak olarak
tanımlanabilir (Bintz, 1991: 307). Ancak, bu noktada oldukça eski olan, bir öğrencinin değerlendirilmesi ve
notu nasıl olmalıdır? sorusu akla gelmektedir. Bir diğeri ise, değerlendirmede yeni yaklaşımlara ihtiyaç var
mıdır? sorusudur. Bu soruların cevapları yüzyıllardır eğitim alanındaki anlayış değişikliklerine ve
yaklaşımlara bağlı olarak farklı olagelmiştir. Bu nedenle her dönemde değerlendirme yaklaşımları
sorgulanmış ve alternatif değerlendirme yaklaşımları öne sürülmüştür. Anderson (1998:5), alternatif
değerlendirme yaklaşımlarının öne sürülmesini, öğrenmenin nasıl meydana geldiği ile ilgili düşüncelerin
yenilenmesi ve yeni kavramların ortaya çıkmasına odaklanarak, yansız değerlendirme kaygısına ve
öğrenciler arasındaki farklılıkların artmasına bağlamaktadır.
Geleneksel değerlendirme yaklaşımlarına bir alternatif olarak sunulan bireysel gelişim dosyasına
dayalı değerlendirme (portfolyo değerlendirme-tümel değerlendirme-dosya değerlendirme), özellikle çoktan
seçmeli testlerin öğrencilerin öğrenmesini ve başarısını yansıtmadaki sınırlıklarına karşı geliştirilmiş bir
değerlendirme yaklaşımıdır. Geleneksel değerlendirme yaklaşımlarının ön gördüğü bir tepkiyi seçmek ya da
işaretlemek yerine, üretimi gerektiren performans değerlendirmenin bir biçimi olarak da ifade edilebilir.
Paulson, Paulson ve Meyer (1991: 60) bireyse gelişim dosyasını; “öğrenenin çabalarını, gelişimini ve
başarılarını yansıtan öğrenci çalışmalarının amaçlı bir toplamı” olarak tanımlamaktadır. Tezci ve Dikici
(2002) ise, “öğrencinin öğrenme süreci içinde gelişiminin tam bir resmini yansıtan çalışmaların toplamı”
olarak tanımlamaktadırlar. Danielson ve Abrutyn (1997, 5) da bireysel gelişim dosyasına dayalı
değerlendirmenin temel fonksiyonunu öğrencinin öğrendiklerinin dokümanını sağlamak olarak ifade
etmektedir.
Bu tanım çerçevesinde bireysel gelişim dosyasına dayalı değerlendirmenin süreç üzerine
odaklanabileceği gibi ürün üzerine de odaklanabileceği söylenebilir. Bu toplamda öğrenen, içeriğin seçimine,
seçim kriterlerini belirlemeye aktif olarak katılmaktadır.
Güzel sanatlardan pazarlamaya, mimariden eğitime kadar bir çok alanda kullanılan bireysel gelişim
dosyasına dayalı değerlendirme, öğrenciye kendi öğrenme sonuçlarını seçme fırsatı sunmaktadır. Bir
oturumda oluşturulmadığından bir ya da iki görevden fazlasını içerebilmektedir. Eğitim alanında bireysel
gelişim dosyası, insan sermayesinin ve zihinsel varlıkların gelişimini ortaya koymaktadır. Öğrencinin bir
konu alanında öğrendikleri teorik bilgiyi uygulamaya koyma fırsatı sunmaktadır. Bu açıdan otantik bir
değerlendirme aracıdır. Yanı gerçek yaşam koşulları üzerine odaklanır. Öğrenenin sürece aktif katılımını
vurgular ve bu suretle öğrenenin kendi ilgisi ve öğrenme sonuçları ortaya konulur (Tezci ve Dikici, 2002;
Chang, 2001).
Bireysel gelişim dosyası öğrenci gelişim ve başarısının çok yönlü kanıtlarını ortaya konulmasını
sağlar. Süreç, taslaklardan son ürünlere kadar bütün çabaları içeren kanıtlarının ihtiva ederken öğrenci
çabaları da boşa gitmemiş olacaktır.
Bireysel Gelişim Dosyasının Eğitim Sürecine Katkıları
Geleneksel değerlendirme yaklaşımın sınırlılıklarına bir alternatif olarak sunulan bireysel gelişim
dosyasına dayalı değerlendirme yaklaşımının kendi içinde de sınırlılıkları (örneğin programda öngörülen
kritik davranışların öğrenilip öğrenilmediğini belirlemedeki yetersizlik gibi) olmakla beraber eğitim
sürecinde kullanılmasını gerektiren bazı özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür:
1. Öğrencilerin gelişimini ve ilerlemelerini sağlar. Bu açıdan gelişimseldir.
2. Öğrencinin öğrenme amaçlarını düzenlemesini destekler.
3. Öğrenci çabalarına ilişkin güçlü kanıtlar sunar. Böylece öğrenci öz yargılamasının kanıtlarını ortaya
koyar.
4. Öğrenci performansını ya da çalışmalarını gösterir. Öğrenciye seçim imkanı sunar.
5. Öğrenciler dosyalarına koyacakları çalışmaları kendileri seçer.
6. Öğrencinin kendi öğrenme sürecinde önemli gördüğü öğrenme sonuçlarını göstermesine yardımcı
olur.
7. Mesleki uygulama amaçlarına hizmet eder.
8. Öğrenci öğrenmesinin gelişimini göstermeye yardımcı olur.
9. Öğrencinin kendi kendini değerlendirmesine imkan sağlar.
10. Öğrencinin işbirliği içinde katılımını destekler ve öz saygısını artırır.
11. Öğrencinin öğrenme ilgisine, kendine güvenini inşa etmesine ve kendisi hakkında daha çok şey
bilmesine destek olur.
12. Öğrenci kendi gelişiminde eksiklikleri görme imkanına sahiptir.
13. Tehdit edici değil, sürekli bir gelişimi vurgular.
14. Hem öğrenci hem de öğretmenin amaçlarına hizmet eder. Öğrenci kendi gelişimi hakkında bilgi
sahibi iken öğretmen öğrencilerin gelişimi ve başarısını değerlendirme şansına sahiptir.
15. Bilginin otantik bağlamlarda kullanımını destekler. Öğrenci öğrenmesinin sadece test ve kuizlerle
elde edilen kanıtlarını değil aynı zamanda projeler, resimler, fotoğraflar,
çalışmalar gibi
öğrendiklerini uygulamaya koyduklarını gösteren her türlü kanıtları ihtiva eder (Chang, 2001;
Darling-Hammond ve Snyder, 2000; Martin-Kniep, 2000; Danielson ve Abrutyn, 1997; Paulson ve
diğerleri, 1991).
Değerlendirme Sürecinin Bileşenleri
Bir bireysel gelişim dosyasına dayalı değerlendirme yeteneklerin daha kapsamlı bütüncül bir
yaklaşımla değerlendirilmesine imkân sağlar. Süreç zaman içinde meydana gelen tüm gelişmeleri
yansıtabileceği gibi belli bir zaman diliminde kaydedilmiş başarının dokümanlarını da ortaya koyar.
Değerlendirme sürecinin temel bileşenlerini (Barton ve Collins, 1997; Aschbacher, Koency ve Schacter,
1995; Martin-Kniep,1999) aşağıdaki gibi sıralanabilir:
Amaç: Bir bireysel gelişim dosyasında yer alacak çalışmaların hizmet edeceği amaç belirlenmelidir.
Amaç, toplanan materyalin içeriğinin sınırlarını belirler. Amaç öğrencilerle birlikte müzakere edilir. Bu,
bireysel gelişim dosyasının biçimini de etkilemektedir. Amaç ya da amaçlar öğrencinin çalışmasının
değerlendirilmesine ve seçimine rehberlik etmektedir. Bu amaçlar (öğrencinin öğrenmesi için ne istiyorum?
gibi) daha geneldir.
Amaçlar, öğrenci ihtiyaçlarının belirlenmesi, zamanla gelişmeyi yansıtma, öğrencinin başarı
düzeylerini belirleme, program ve öğretim etkililiğini belirleme amacıyla kullanılmaktadır. Amaçlar,
değerlendirme bağlamının ne olacağına ışık tutmaktadır. Amaçlarda, ‘değerlendirme yönergesi ile belirlenen
esasların mı?’ yoksa ‘ulusal standartların mı?’ temel alınacağı belirlenmelidir. Bu amaçlar aynı zamanda
kullanılacak yazılım ve donanım esaslarının neler olacağının bilinmesine katkı sağlamaktadır (Barrett, 2000).
Amaçlar, öğrencilerin ve öğretmenin ne yapacağını bilmelerini sağlamaktadır. Aynı zamanda
amaçlar, öğrencilerin çalışmalarındaki başarının kanıtının ne olduğunu görmelerine imkân sağlamaktadır. Bu
nedenle, bireysel gelişim dosyasına başlamadan önce amaçların belirlenmesi önemlidir. Diğer taraftan
amaçlar, çalışmanın neden yapıldığıyla ilgili olarak öğrencilerin bilmesi gerekenlerin neler olduğuna da
yardımcı olmaktadır. Ayrıca amaçlar, bireysel gelişim dosyasına dayalı değerlendirmenin süreç üzerine mi
yoksa ürün üzerine mi odaklanılacağı hususuna da ışık tutmaktadır. Böylece çalışmanın bağlamı da ortaya
konulmuş olacaktır. Amaçlar, öğrencilerin farklı kaynaklardan ve bağlamlardan elde edilecekleri kanıtlarla
düşüncelerini, öğrenmesi ve performansını yansıtmalarında temel kriterdir. Burada da görüleceği gibi bir
dijital, elektronik ya da geleneksel bir bireysel gelişim dosyası için değerlendirme, öğrenme (Wolf, 1999) ya
da bunların dışında genel bir durum için (iş başvurusu gibi) amaç belirlenir.
Diğer taraftan belirlenen amaç doğrultusunda bireysel gelişim dosyasının türü de belirlenmiş
olacaktır. Sadece en iyi ürünlerden oluşan bir çalışma mı yoksa zaman içinde gelişimi gösteren bir bireysel
gelişim dosyası mı olacağına da ışık tutacaktır.
Değerlendirme Kriteri: Amaç ya da hedef belli olduğunda başarı hususunda düşünülecek şey
hakkında karar verilir. Amaçları başarmada hangi standartlara gereksinim olduğuna karar verilir. Mükemmel
işin standartlarının neler olduğunun ifade edilmesi gereklidir. Bir mükemmel çalışmayı diğerlerinden (daha
az çaba sarf edilmiş ya da başarı düzeyi düşük bir çalışma gibi) ayırmaya yardımcı olmaktadır.
Bu standartların nasıl ortaya konulacağı önemli bir husustur. Standartların ‘kıyaslamaya
(benchmarking) mı?’ yoksa ‘yönergeye (rubrik) mi?’ dayalı olacağı belirlenmelidir. Değerlendirme
yönergesi ‘analitik mi?’ yoksa ‘bütüncül mü?’ olacaktır. Bireysel gelişim dosyasına dayalı değerlendirme
yaklaşımında özellikle kriterlerin bütüncül olması önemli bir husustur. Çünkü bu tür yönergeler
puanlayıcılara kolaylık sunmakta ve başarı için daha genel bir bakış açısı sağlamaktadır.
Kanıt: Başarıyı ortaya koymak için ne kadar verinin toplanmasına gereksinim vardır? Ne tür kanıtlar
başarıyı yeterli olarak yansıtır ve ne kadar sıklıkla kanıt toplanmalıdır? Üretilen kanıtlar programın amacıyla
ilgili olmalıdır. Öğrencinin performansı süreç yaklaşımıyla değerlendirilmek isteniyorsa kanıtlar, süreçte
öğrencinin gelişimini yansıtmalıdır. Ürün odaklı değerlendirmede ise kanıtlar öğrencilerin son ürünlerini
içermelidir.
Kanıtlar, içerikte nelerin yer alması gerektiği noktasında kararlara ışık tutmaktadır. Bireysel gelişim
dosyasında ne kadar yer almalıdır? Bu kanıtlar öğrencinin içerikte nelere yer vermesi gerektiğine yardımcı
olmaktadır. Yazılı, sesli, görüntülü kayıtlar, resimler, fotoğraflar ve tartışma kayıtları gibi dokümanlar
kanıtları oluşturmaktadır.
Barton ve Collins (1997) bir bireysel gelişim dosyasında yer alabilecek çalışmaları şöyle
belirtmektedirler:
•
Üretimler (artifacts): Normal akademik çalışma süresince üretilen dokümanlar.
•
Yeniden Üretimler (reproductions): Program dışında üretilen öğrenci çalışmaları.
•
Kanıtlar (attestations): Öğrencilerin akademik gelişimlerini yansıtan dokümanlar.
•
Ürünler (productions): Bireysel gelişim dosyası için hazırlanan dokümanlar. Bu dokümanlar;
amaç ifadeleri ve yansıtıcı ifadelerden oluşmaktadır.
Bireysel gelişim dosyasına dayalı değerlendirme ile bireydeki değişimler hakkında daha iyi resim
elde edilebilmektedir. Aynı zamanda, öğrencinin değişimle ilgili kararlara katılması da desteklenmiş
olmaktadır. Diğer taraftan tamamlanmış bir çalışma beraberinde taslaklarını da içerebileceği gibi, grafik,
resim, şekil gibi unsurlara yer verilebilir. Ayrıca kanıtlar öğrencilerin ilgili amaç doğrultusunda yazıp
çizdikleri, litratüre ilişkin okuduklarını gösteriri belgeler dokümanlar, özetler, görüşmeler ve konuşmalar
ilişkin belgeler kasetler, video kayıtları, bireysel gelişim dosyasının hazırlanmasında işbirliğini içeren
belgelere de yer verilebilir.
Sunum: Kanıtların sunum formatı da kanıtların içeriğini belirleyen önemli bir husustur. Elektronik
ya da dijital ortamda sunulacak kanıtlar öğrenciye daha çok esneklik sağlamakla beraber bu dosyaların
depolanmasında da (dosyanın boyutu açısından) sorun olabilmektedir.
Bu aşamada hem öğrencilere örnek bir bireysel gelişim dosyası sunulur hem de öğrencilerin
çalışmalarını sunacakları biçim belirlenir. Bu örnek ile birlikte değerlendirmede kullanılacak yönergenin de
verilmesi gerekir. Böylece öğrenciler yapacakları çalışmalarda istenen nitelikteki çalışmanın ne olduğunu ve
bunun nasıl ve neye göre değerlendirileceğini bileceklerdir (Aschbacher, Koency ve Schacter, 1995;
Danielson ve Abrutyn, 1997). Bireysel gelişim dosyası çalışmaları bitirildikten sonra öğrencilerin bunları
hangi formatta sunacakları önemlidir. Öğrenciler çalışmalarını dijital, elektronik ya da daha geleneksel bir
formda sunabilirler. Ancak bu sunum biçiminin önceden belirlenmesi önemlidir. Özellikle geleneksel ile
elektronik ya da dijital sunum biçimlerinin öğrencilere ve değerlendirmecilere sağlayacağı kolaylıklarda
önemli farklılık vardır. Öğrenciler sunacakları çalışmalara bir takdimle başlarlar. Çalışmanın kapsamı,
çalışmaya yönelik kendi düşüncelerini içeren bir metin hazırlarlar.
Bireysel Gelişim Dosyasına Dayalı Değerlendirme Türleri
Bireysel gelişim dosyası kullanım amaçlarına ve yerlerine göre farklı türlerde olabilmektedir. Ancak
bu türler teoride farklı gibi görülse de pratikte birbirleri ile ilişkilidir. Bu türler bir program bölümleri
içerisinde farklı amaçları taşıyarak bir arada kullanılabilirler. Literatürde genel olarak farklı türlerden
bahsedilmektedir. Ancak burada önemli olan eğitimcilerin bireysel gelişim dosyasına dayalı değerlendirme
çalışmalarında hedeflerinin açık bir biçimde tespit edilmesi ve öğrencilerin işin içine katılmasıdır.
İş, Sunu ve Değerlendirmeye Dayalı Bireysel Gelişim Dosyası: Danielson ve Abrutyn (1997: 2–8)
bireysel gelişim dosyasına dayalı değerlendirme türlerini üç şekilde ele almaktadır. Bunlar; iş, sunu ve
değerlendirmeye dayalı bireysel gelişim dosyası olarak adlandırılmaktadır.
İşe Dayalı Bireysel Gelişim Dosyası: Süreç içindeki gelişimi yansıtmaktadır. Bu şekilde
adlandırılmasının nedeni çalışma sürecindeki işlerin tamamını içermesindendir. İşlerin bir biçimde
depolanmasıyla oluşturulmaktadır. Ancak işe dayalı bireysel gelişim dosyası, gerekli tüm çalışmaların
herhangi bir seçim olmaksızın amaçsız depolanması değil, kontrollü seçimlerle oluşturulmuş bir
depolamadır. Ancak bunlar en iyi çalışmalar şeklinde sınırlandırılmamıştır. Daha sonraki sürekli
değerlendirme ve sunum için gerekli çalışmalara kaynaklık etmektedir. Bu öğrenci gereksinimlerini
belirlemede de etkili olarak kullanılmaktadır. Genellikle eğitim süreci içinde yapılan çalışmaların toplandığı
bir doküman özelliğini taşıyan işe dayalı bireysel gelişim dosyası,
özel bir içerik alanı çerçevesinde
yapılandırılır. Etkili bir çalışma, öğrenci başarılarının yeterli kanıtlarının sağlanması için toplanması olarak
görülebilir. Çünkü bu, öğretimin gelecekte nasıl yönlendirilmesi gerektiğine ilişkin de bilgi sağlamaktadır
Sunu Amaçlı Bireysel Gelişim Dosyası: Bu tür dosyalar öğrencilerin en iyi çalışmalarını içerir.
Öğrencilerce kazanılan en yüksek başarı düzeyinin gösterilmesi amaçlanılır. Burada öğrencilerin süreçteki
gelişimlerini ortaya koyan dokümanlar sunulur. Sunu amaçlı bireysel gelişim dosyası, yıldan yıla devam
ettirilebilir ve öğrencinin gerek okulda öğrenim süreci içinde gerekse okul dışında evde, iş yerinde vb.
yaptığı çalışmaları ihtiva eder. Bu tür çalışmaların içeriği, görevin gerektirdiği yazlı örnekler, video kayıtları,
ses kasetleri, projeleri ihtiva eder. Öğrencileri onların öğrenmeleri hakkında ne resmetmek istiyorlarsa,
değerleri ve istekleri ne ise onları gösterecek seçimler gerçekleştirilir.
Değerlendirme Amaçlı Bireysel Gelişim Dosyası: Bu bireysel gelişim dosyasının temel amacı
öğrencinin ne öğrendiğini ortaya koymaktır. Program içeriği, öğrencinin dosyasında neler alacağını belirler.
Örneğin öğretim amacı yazma yeteneğini içeriyorsa öğrenci dosyasına makale, günlük, hikâye, mektup gibi
değişik yazma yetenekleri ihtiva eden her tür yazma yeteneğini gösteren yazma çalışmalarının örneklerini
koyar.
Dokümantasyon, Süreç ve Vitrin Amaçlı Bireysel Gelişim Dosyası: Prince George’s Country
Public Schools (2004), üç tür dosyadan bahsetmektedir. Bunlar; dokümantasyon, süreç ve vitrine dayalı
bireysel gelişim dosyalarıdır.
Dokümantasyon Amaçlı Bireysel Gelişim Dosyası: Bu tür çalışma ayrıca işe dayalı bireysel gelişim
dosyası olarak da adlandırılabilmektedir. Bu, öğrenci öğrenmelerine ait çıktıların yansımalarını aralarında
ayrım gözetmeksizin zamanla gelişimini ve büyümesini gösteren çalışmaların toplamını kapsamaktadır.
Dokümantasyon, amaçsız aktivitelerden taslaklara ve bitirilmiş ürünlere kadar olan her şeyi içerebilir. Bu
toplama, belirli eğitimsel deneyimlere ve hedeflere odaklanarak seçimiyle elde edilen özel parçalarla anlamlı
hale gelir. Bu öğrenci çalışmalarının iddialı ve güçsüz yanlarını içerebilir.
Süreç Odaklı Bireysel Gelişim Dosyası:
Bu tür çalışmada öğrenme sürecinin tüm çeşitleri ve
evreleri yer almaktadır. Bu özellikle, öğrencilerin tüm öğrenme süreçlerini dokümantasyonunda yararlı
olmaktadır. Bu tür öğrencilerin, özel bilgi, beceri ve ilerlemeden temel ve ileri düzey yönetime doğru nasıl
bütünleştirdikleri göstermektedir. Süreç odaklı bir bireysel gelişim dosyası; öğrencilerin öğrenme süreçleri
üzerinde yansımalarına, günlük düşüncelerin kullanımının dâhil edilmesine ve anlayış sürecinin gelişimine
vurgu yapar.
Vitrin Amaçlı Bireysel Gelişim Dosyası: Bu tür ise, anahtar konumundaki öğretim programı
çıktılarının öğrenci seçimiyle toplam değerlendirme için en iyi çalışmaların kullanıldığı dosyalardır.
Öğrencilerin ve öğretmenlerin ortak seçimiyle karar verilen öğrencinin en iyi çalışmalarını içerir. Sadece
tamamlanış çalışmaları kapsamaktadır. Burada öğrenci, fotoğraflar, sesli-görsel kayıtlar, video görüntüleri
gibi birçok öğeyi kapsama alabilir. Aynı zamanda, karar verme süreçlerine ilişkin öğrenciler tarafından
yazılan analizleri ve yansımaları da içerir.
En İyi Çalışmaların Yer Aldığı ve Gelişmeyi Yansıtan Bireysel Gelişim Dosyası: Yukarıda
verilen sınıflama örneklerinin yanı sıra yaygın olarak bireysel gelişim dosyaları iki sınıfta ele alınmaktadır.
Bunlar en iyi iş ve gelişmelerin yansıtıldığı bireysel gelişim dosyası olarak adlandırılmaktadır (Rolheiser,
Bower and Stevahn, 2000: 4–5).
En İyi Çalışmaların Yer Aldığı Bireysel Gelişim Dosyası: Bu tür bireysel gelişim dosyası
öğrenenlerin en iyi çalışmalarının kanıtlarını gösteren ve dikkat çekendir. Sıkılıkla bu tür çalışmalar sunu
veya vitrin amaçlı bireysel gelişim dosyaları şeklinde de adlandırılmaktadır. En iyi çalışma ürünü ve süreci
içermektedir. Bu tür çalışmanın genel avantajlarından biri öğrenenlerin kendi yüksek seviyede
öğrenmelerinin yansımalarını seçebilmesi ve niçin bu yansımaların onların en iyi çabaları ve başarıları
olduğunu göstererek açıklayabilmesidir.
Gelişmeyi Yansıtan Bireysel Gelişim Dosyası: Bu tür bireysel gelişim dosyası zamanla kişisel
gelişmeleri ve büyümeyi gösterir. Gelişme, akademik veya düşünsel becerilere, içerik bilgisine veya
herhangi bir alana odaklanabilir. Bir odak tanımlanmış eğitimsel hedefler ve amaçlarla direkt olarak gelişmiş
bir bağlantı kurar. Gelişmeyi yansıtan bir bireysel gelişim dosyası en iyi çalışma örneklerinden birini ortaya
çıkarmak için seçilmiş olabilir. Bu hem de öğrenenlerin hedef belirleyerek ve kendini değerlendirerek
başarılarının nasıl olduğunu görmelerine yardımcı olmaktadır.
Dijital veya Elektronik Ortamda Bireysel Gelişim Dosyası
Geleneksel kâğıt-kalem çalışmalarına dayanan bireysel gelişim dosyasına dayalı değerlendirme
çalışması yerine, bugün, özellikle bilgisayar teknolojilerindeki gelişmelerle beraber öğrenci çalışmaları
dijital veya elektronik ortamda üretilmekte ya da bu ortamlara aktarılmaktadır. Bu, özellikle çevrimiçi veya
web tabanlı olarak adlandırılan öğretim uygulamalarındaki değerlendirme yaklaşımlarına daha uygunluk ve
esneklik sağlamaktadır.
Bir bireysel gelişim dosyasının elektronik ya da dijital ortamlarda sunulması bunun, giriş depolama
ve dağıtımının ve yayımlanmasının kolay olmasını sağlamaktadır. Bir performans tekrar tekrar farklı
ortamlarda rahatlıkla izlenebilmektedir. Daha da önemlisi ise süreci kolaylaştırmakta ve öğrenenlere daha
geniş olasılıklar sunmaktadır.
Dijital veya elektronik ortamda bireysel gelişim dosyası, öğrenenlerin daha zengin, tam ve gerçek
resimlerini sunmaya yardımcı olmaktadır. Öğrenciler dokümanlarını çoklu ortam ile (resimler, grafikler,
sesler, filmler, animasyonlar ve metinler) sunarak devamlı gelişimi ve değişimi yansıtırlar. Bu, çalışmaların
gelişi güzel bir araya getirilmesinden oluşan bir dosyalama değildir (Barrett, 2000). Aksine, öğrencinin
amaçlı ve seçici olarak yaptığı çalışmaların bir araya getirdiği ürünlerden oluşmaktadır. Bağlamsal boyut
zamanla sunulur ve izlenir. Farklı mekânlarda öğrenenlerden geniş ölçüde enformasyonla iletişim
sağlanmasına imkân verir. Öğretmenler ve öğrenciler arasındaki işbirliği canlı ve sürekli bir şekilde
desteklenir (Tezci ve Dikici, 2002).
Bir dijital bireysel gelişim dosyası bütün üretimlerin bilgisayardan okunabilen forma dönüştürülmesi
olarak tanımlanmaktadır (Chang, 2001). Süreç, öğrencinin teknoloji yeteneklerinin gelişmesini
desteklemede, öğrenen merkezli bir yaklaşım sergilemede, yaşam boyu öğrenmeyi desteklemede, depolama
alanının küçültülmesinde ve işlevselleştirilmesinde, kolaylıkla depolanmasında ve taşınmasında etkilidir.
Dijital ya da elektronik bir bireysel gelişim dosyasına dayalı değerlendirmede amaçlar, öğrenenlerin
kendi öğrenmelerinin sorumluluklarını üstlenmelerini sağlamaktadır (Barton ve Collins, 1997). Burada
öğrenenler amaçların ve değerlendirme kriterlerinin hem kendi aralarında hem öğretmenle eş zamanlı veya
eş zamansız müzakere ederler. Öğrenenler arasında yapılacak müzakereler sohbet programları aracılığıyla
yürütülebilir. Öte yandan elektronik bülten tahtası ya da elektronik posta, amaçların tespitinde yazılı
doküman sağlamak için kullanılabilir. Amaçların müzakeresi öz yargılama noktasında önemli bilgi
sağlamaktadır. Öğrenciler bir klasör içerisinde sunulan performans görevlerini saklarlar. Bu performans
görevleri, amaçlar için içerik listesini göstermektedir. Bir dijital ya da elektronik bireysel gelişim dosyasının
geliştirilmesinde iş, yansıtma, bağlantı ve sunu amaçlı hazırlanabilir.
Dijital ya da elektronik bir bireysel gelişim dosyasında içerikte, dersler, fotoğraflar, resimler, sesli ve
görüntülü kayıtlar, yazılımlar, notlar, raporlar, referanslar, görüşmeler, tartışma kayıtları gibi unsurlar yer
almaktadır. Öğrenciler, ürünlerin, işbirlikli bir çalışmayla gerçekleştirildiği durumlarda, ortak içeriklere
ilaveten bu işbirliğinin dışında da bireysel çalışmalarını içeriğe ekleyebilmelidirler. Öğrenciler, çalışmalarını
tasarımlarken izleyecekleri içerik seçimleri, video, grafik metin gibi çoklu ortam biçimlerinden herhangi
birinde toplayıp organize edebilmektedirler. Özellikle elektronik bireysel gelişim dosyasında elektronik
teknolojiler taşıyıcı görevi üstlenmekte ve materyallerin organizasyonunda hipermetin bağlantıları
kullanılmaktadır.
İçeriğin düzeyi, içerik standartlarınca ortaya konmaktadır. İçerik standartları, sadece öğrencilerin
teknoloji kullanım yetenekleri üzerine odaklanıyorsa, öğrencinin kullandığı araçların ve programların yapısı
ve bunları etkili bir şekilde nasıl kullandığı ve tasarımladığı önemli olmaktadır. Şayet içerik standartları,
içerik alanıyla birlikte teknoloji kullanımı üzerine odaklanılıyorsa bu durumda içeriğe uygun teknoloji
kullanımı önemli olmaktadır (Barrett, 2000; Baron, 1996). Aynı zamanda içerik standartları, öğrenciye bu
içeriğin seçiminde de rehberlik yapacaktır. Öğrenci bir tanıtım programı hazırlıyorsa bu durumda dijital
bireysel gelişim dosyası içeriğinde sesler, resimler, filmler ve metinlerden oluşan ve bunların çoklu ortamda
sunumunu gerektiren bir içerik düzeyi belirleyebilir. Bu içerik düzeyleri kullanılacak depolama araçlarının
ve programların neler olması gerektiğini göstermektedir. Bu durumda öğrenciler değerlendirme yönergesinde
yer alan esasların neler olduğundan haberdar edilmelidir. Bu, öğrencinin kendini değerlendirmesine,
gelişimini gözlemlemesine ve eksik ya da kusurlu yönlerinin neler olduğunu kendisinin görmesine katkı
sağlayacaktır. İçerik, içerik standartlarını karşılayabilecek şeklide olmalıdır.
Öğrencilerin çalışmalarını saklayacakları yer önemlidir. Çalışmalar, ‘CD’de mi?’ yoksa ‘web
sunucusu üzerinde mi?’ saklanacaktır. Bu, öğrencinin hem teknoloji yeterliğinin ya da performansının hem
de içerik bilgisinin ve tasarım yeterliğinin ne olduğunu görmeye imkân sağlamaktadır (Baron, 1996).
Depolama işlemleri; disketlerde, CD’lerde ve web sunucularında gerçekleştirilebilir. Yerel, ulusal veya
uluslararası ağlar bünyesinde uzaktan öğretim tasarımı ve bu tasarımın sağladığı teknolojik olanaklar
çerçevesinde içerik dokümanları dijitalleştirilerek sunuma hazır hale getirilebilmektedir.
Bireysel gelişim dosyasının niteliğine göre çalışmanın içeriğinde yer alan dosyaların depolama
sorununun çıkması olası bir durumdur. Özellikle video klipler gibi büyük alan kaplayan dosyalar sorun teşkil
etmektedir. Bu durumda sıkıştırma teknolojilerinin veya bir CD’nin kullanılması gerekebilir. Bu tür
sorunların olmadığı durumlarda İnternet üzerinden sunulursa, öğrenenler arasında paylaşım da sağlanacaktır.
Depolama biçimleri, bireysel gelişim dosyasının biçimine göre değişiklik göstermektedir. Öğrencilerin bir
dijital ya da elektronik bireysel gelişim dosyasında gelişimleri gözlenmek istendiği durumlarda, depolama
ardışık bir tarzda ve oluşturulduğu biçimde yapılır. Ürünlerin değerlendirdiği durumlarda ise sadece
öğrencinin seçtiği içerik depolanır ve bir ardışıklıktan ve/veya taslaktan söz edilemez. Yani depolama
araçlarının ve depolamada kullanılacak programların neler olması gerektiği ve bunların nasıl kullanıldığı,
önemli olmaktadır. Bir ürün, boyutları da uygunsa bir diskette depolanabilirken, süreci yansıtan bir
çalışmanın depolanmasında sıkıştırma programlarının ya da daha kapasiteli araçların kullanılması gerekli
olabilmektedir
Genel bir bireysel gelişim dosyasının temel bileşenlerine ilaveten bir dijital ya da elektronik bireysel
gelişim dosyası; karar, tasarım geliştirme, uygulama ve değerlendirme aşamalarından oluşur (Ivers veBarron,
1998). Bunlar kısaca şu şekilde açıklanabilir;
1. Öncelikle öğrenen bir dijital ya da elektronik ortamlardan birine karar vermelidir. Ayrıca amaç
ve bağlamı belirlemelidir. Kendi bireysel gelişim dosyasının amaçlarını belirlemesi
gerekmektedir. Diğer taraftan hangi yazılım ve donanımları kullanacağına karar vermelidir.
Çünkü her tür yazılım ve donanım her tür amaç için uygun olmayabilir.
2. Bireysel gelişim dosyası girişinde bir takdim: Öğrenci, yaptığı çalışmayı anlatan ve çalışmasının
amaçlarını ifade ettiği bir takdimde bulunmalıdır. Bu, başkalarının dosyanın ‘ne için
hazırlandığı?’ ve ‘neye hizmet ettiği?’ sorularına cevap bulacağı tarzda olmalıdır. Neden bu
yazılım ya da donanımı seçtiğini de ayrıca açıklamasında yara vardır.
3. Bireysel gelişim dosyası dokümanları: Bu basamak, yapılan tüm çalışmaların belirli bir düzende
ve tarihsel periyotta sıralanmasıdır. Hangi parçaların birbiri ile ilişkili olduğu açık ve yalın bir
şekilde olmalıdır. Bu aşama sınırları, estetiği ve tarzı önemli ölçüde etkiler. Örneğin, İnternet
teknolojileri kullanılarak dijitalleştirilmiş bir bireysel gelişim dosyası dokümanında; çalışmaların
tarihsel bir ardışıklık içinde, taslaklarından tamamlanmış haline doğru, her çalışma için ayrı bir
klasör içinde akışkan bir biçimde sunulması mümkündür. Bu, tartışma konularının ve içeriğinin
belirli bir ardışıklıkta sunumuna imkân sağlamaktadır.
4. Sonuç: Öğrencilerin kendini değerlendirmelerin ve öz yansımalarının yer aldığı basamaktır.
Öğrencilerin söz konusu kurstan oluşturdukları anlamları yansıtmaktadır. Öğrencilerin ön
deneyimleri ile hali hazırdaki bilgi oluşturma sürecini ve değişimini yansıtması sağlanmaktadır.
Bireysel gelişim dosyasının sunumu öğrencinin gelişim düzeyinin bir yansımasıdır. Öğrenciler
sunacağı dosyanın çalışmalarını, çeşitli bağlantı yapılarıyla etkileşimli bir duruma ve daha estetik hale
getirerek değerlendirme kriterlerine uygun bir sunum gerçekleştirebilirler. Bu nedenle direysel gelişim
dosyasında sunumlar, çalışmanın içeriğine, boyutlarına, tasarımına ve değerlendirme kriterlerine göre
değişiklik gösterebilmektedir.
Sonuç
Bireysel gelişim dosyalarına dayalı değerlendirme süreci, öğrenenlerin değerlendirmesinde alternatif
değerlendirme arayışları soncunda ortaya çıkmıştır. Süreçte öğrenenlerin gelişimlerinin ve başarılarının
performansı göz önünde bulundurulmasıyla değerlendirme gerçekleştirilir. Hemen her aşamasında
öğrenenlerin katılımı da sağlanarak işbirliği içersinde bir süreç işletilir. Sürece aktif katılımı sağlanan
öğrenenlerin değerlendirilmesi tehdit edici olmaktan uzaktır. Aynı zamanda sürekli ilerleme teşvik
edilmektedir. Bunlar, öğrenenlerin kendi gelişimi ve eksikliklerini görmesine de destek sağlar.
Değerlendirme sürecinde eğitim ve öğretim sürecinden bağımsız olamayan bir yaklaşım
sergilenmektedir. Otantik çalışmalarla ve görevlerle desteklenerek öğrenenlerin gerçek yaşam koşulları
içerisinde yer almaları sağlanmaktadır. Ayrıca değerlendirmede sürecinde öğrenenlerden öğretmenlerin
beklentileri doğrultusunda cevaplardan ve çözümlerden daha çok onların kendi bilgi inşasına ve çözümlerine
imkân verilir.
Böylelikle öğrenenlerin; kendi öğrenme sürecinde önemli gördüğü öğrenme sonuçlarını
göstermesine, kendi kendini değerlendirmesine, öğrenme ilgisine, kendine güvenini inşa etmesine ve kendisi
hakkında daha çok şey bilmesine destek sağlanmaktadır. Bunların sonucunda da hem öğrenenin hem de
öğretmenin amaçlarına hizmet edilir ve öğretmenler öğrenenlerin gelişimi ve başarısını değerlendirme
şansına sahip olurlar.
Eğitim ve öğretim sürecinde verimliliği artırmak sistemi oluşturan tüm sistem parçalarıyla birlikte
düşünülmelidir. Eğitim ve öğretim sürecinin ayrı bir parçası olarak görülen değerlendirme sadece sürecin
çıktılarının düzeyini tespit etmektedir. Oysaki eğitim bir bütün olarak düşünülmelidir. Yani değerlendirmeyi
de öğrenme sürecinin bir unsuru haline getirmek gerekmektedir. Böylece öğreneler öğrenme süreci içerinde
kendi öğrenme sorumluluklarını taşır ve kendi öğrenmelerini yansıtır. Bu yansımalarda değerlendirme için
bir kanıt niteliği taşır. Ayrıca bu öğrenciyi belli kalıplar içinde kalmanın ya da belli bir takım cevapları seçip
işaretlemenin ötesine götürerek üst düzey düşünme süreçlerini geliştirmelerine yardımcı olacaktır. Öğrenciye
kendisi ile yarışma ailesi ve akranları ile işbirliği içinde çalışmasına destek olacaktır.
KAYNAKLAR
Anderson, R.S. (1998). Why Talk About Different Ways to Grade? The Shift from Traditional
Assessment to Alternative Assessment. New Directions for Teaching and Learning. Summer, No:74.
Aschbacher, P. R., Koency, G. & Schacter, J. (1995). Alternative Assessment Guidebook. Los Angeles:
National Center for Research on Evaluation, University of California.
Baron, C. (1996). Creating a Digital Portfolio. Indianapolis: Hyden Books.
Barrett, H. (2000). Create Your Own Electronic Portfolio. Learning & Leading with Technology, 27 (7),
14-21.
Barton, J. & Collins, A. (1997). Portfolio assessment: A Handbook for Educators. Menlo Park, CA:
Addison-Wesley Publishing Co.
Bintz, W.P. (1991). Staying Connected: Exploring New Functions for Assessment. Contemporary
Education, 62(4), 307-312.
Chang, C. (2001). A Study on the Evaluation and Effectiveness Analysis of Web-Based Learning Portfolio
(WBLP). British Journal of Educational Technology, 32(4), 435-458.
Danielson, C.& Abrutyn, L. (1997). An Introduction to Using Protfolios in the Classroom. Association
for Supervision and Curriculum Development. Alexandria, Virginia USA.
Darling-Hammond, L. & Snyder, J. (2000). Authentic Assessment of Teaching in Context. Teaching and
Teacher Education, 16, 535-545.
Hartnell-Young, E. & Morriss, M (1999). Digital Professional Portfolios for Change. Arlington Heights:
Skylight Professional Development.
Ivers, K., & Barron, A. E. (1998). Multimedia Projects in Education. Englewood, CO: Libraries
Unlimited, Inc.
Martin-Kniep, G. (1999). Capturing the Wisdom of Practice: Professional Portfolios for Educators.
Alexandria, Virginia, Association for Supervision and Curriculum Development.
Martin-Kniep, G. (2000). Becoming a Better Teacher: Eight Innovations That Work. Alexandria,
Virginia, Association for Supervision and Curriculum Development.
Meeus, W. (2000). The Digital Portfolio: An Innovative Concept for Dissertation in Teacher Education.
ALERT-Conference, Retrieved June, 10, 2004 (de indirildi) from World Wide Web: Cyprus.
http://www.pa-linz.ac.at/international/Alert/TNTEE/TNTEE_publication/WM_Portfolio_F.pdf
Paulson, F.L.; Paulson, P. R.& Meyer, C. A. (1991). What Makes A Portfolio, A Portfolio. Educational
Leadership, February, 60-69.
Prince George’s Country Public Schools (2004). What are Some Different Types of Portfolios?. Prince
George’s Country Public Schools Web Site. Retrieved June, 10, 2004 (de indirildi) from World
Wide Web: http://www.pgcps.pg.k12.md.us/~elc/portfolio2.html
Rolhesier, C., Bower, B. & Stevahn, L. (2000). The Portfolio Organizer Succeeding with Portfolios in
Your Classroom. Alexandria, Virginia. USA: Association for Supervision and Curriculum
Development.
Tekin, H. (1993). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Yargı Yayınları.
Tezci, E., Dikici, A. (2002). “Oluşturmacı Uzaktan Öğrenmede Değerlendirme Yaklaşımları: Bir Dijital
Portfolio Değerlendirme Örneği” Uluslararası Katılımlı Açık ve Uzaktan Eğitim Sempozyumu, 23
– 25 Mayıs 2002, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. Bildiriler CD’si.
Wolf, K. (1999). Leading the Professional Portfolio Process for Change Skylight Training & Publishing,
Inc.