MĐLLĐ TARĐHĐMĐZ VE KĐMLĐĞĐMĐZ 5

1
.co
m
MĐLLĐ TARĐHĐMĐZ VE KĐMLĐĞĐMĐZ 5
BUCAK VE ÇEVRESĐ TARĐHĐNE DAĐR BĐR ARAŞTIRMA
Hayati KUZUCU
rta
rih
i
(Yazarından izin alınmadan hiçbir şekilde yayınlanamaz)
Kısaltmalar:Başbakanlık Osmanlı Arşivi BOA,Salname i Devleti Ali Osmani SDO,Konya
Vilayeti Salnamesi KVS.
GĐRĐŞ
Günümüzde artık köylerin bile tarihi yazılmaktadır.Buna karşılık bir çok açıdan önemi
her gün artan ,bünyesinde önemli değerleri barındıran ve gelecek açısından umut vaat eden
bir çok yerleşim yerimizle ilgili okuyana doyurucu bilgiler verecek çalışmaların olmadığı
son yıllarda
rdu
da acı bir hakikattir.Bucak hakkında
göze çarpıcı eserlerin hazırlandığını
biliyoruz.Burdur Devlet Hastahanesi Đç Hastalıkları Uzmanı ve gerçek bir memleket sever
olan
Bucaklı Doktor Mehmet Zeki Albayrak’ın
teşvikleriyle, bizimde bu konuya
bir
katkımızın olması gerektiğini düşündük .Yönlendirici gayretleri için Sayın Dr.Albayrak’a
ayrıca Đngilizce metinlerin çeviri katkısından dolayı Aysel Tevhide Keleş’e teşekkür ederim.
/bu
Bucak ,gerek nüfus ve gerekse ekonomik açıdan Burdur ilinin en önde gelen
ilçesidir.
Gelecekte sahip olduğu potansiyeli harekete geçirme imkanı bulabilirse, bu gücü daha da
artacaktır.Son yıllarda yaptığı başarılı ekonomik atılımlar dikkati çekmektedir.1950’lerde
kamyonlarla başlayan nakliye işleri kalkınmasının motor gücü oluşmuştur. Motorlu araçların
tamir ve yan kolları ile başlayan bu sektör, bölgesinde Bucak’ı söz sahibi haline gelmesinde
p:/
büyük katkı sağlamıştır. Verimli tarım arazilerine de sahip olan Bucak halkı, bilhassa Virginia
tipi tütün ekimiyle yakın tarihlere kadar hatırı sayılır bir sermayenin ilçeye girmesini
gerçekleştirmiştir.
Bucak coğrafyası;
htt
Bucak, Kuzeyinde Ağlasun ve Çeltikçi ilçeleri, kuzeybatı ve batısında Burdur Merkez Đlçesi,
batısına Kemer Đlçesi, güneyinde Antalya Đli, doğusunda Isparta Đli ile çevrilidir.
2
.co
m
Bucak ilçesi toprakları dört mahalden müteşekkildir.Bunlar; Bucak merkez ,kuzeydoğusu
Girme(Çamlık) ,güney doğusu Milli (Melli) ve güneybatısı Kızılkaya’dır. Bucak içi Girme ve
Melli’de dağlık yerler merkez ve Kızılkaya da ise düzlük alanlar çoğunluktadır.
1-BUCAK HAVZASI VE COĞRAFĐK BÖLÜMLERĐ
1-A.BUCAK:Bucak adının kaynağı hususunda çeşitli görüşler vardır. Efsaneleri bir yana
ifade etmektedir.
rta
rih
i
bırakacak olursak sözlük manası olan dağ veya dağlar arasında bulunan bir vadinin iç kısmını
Başlangıçta bir bölgenin, bir mahallin ismi olan Bucak adı ,zamanla söz konusu yere
gelen
büyük
bir
Yörük
taifesinin
ismi(Bucak
Yörükleri)olarak
kullanılmaya
başlanılmıştır.Bir müddet sonrada günümüz Bucak merkezine yerleşen bu Yörük kitlesinin
köylerinin adı olmuştur.Benzer isim almalar, tarihimiz boyunca sıkça karşımıza çıkar.Söz
gelimi , 16.yüzyıl ve öncesinde bir yer ismi olan Tefenni,önce bölgeye gelen Türkemiş
Yörüklerinin bir bölüğüne isim olurken(Tefenni Yörükleri ) sonrada buraya yerleşen aynı
Yörüklerin köylerinin adına dönüşmüştür.
Benzeri durum Ağlasun içinde geçerlidir.Çünkü; 15.,16 .ve 17. yüzyıllarda Tefenni gibi
rdu
Ağlasun insan yerleşiminin olmadığı bölge adı iken , evvela merkezi Ramazan Köyü
sonra adı Belönü olan kazaya isim olmuştur. Belönü yakın zamana kadar Ağlasun kazası ve
sonra nahiyesi merkezi iken yakın tarihte ismi Ağlasun olarak değiştirilmiştir.
Diğer taraftan “bucak”; idari yapılanmamızda Cumhuriyetin ilk yıllarından 1929’dan itibaren
ilçeden küçük, müdürlerle idare edilen birimleri ifade eder.Yani eski adıyla nahiye’nin
/bu
muadilidir.
Ülkemizde Bucak adını taşıyan çok sayıda yerleşim yeri vardır. Burdur ili sınırları içinde ,
Bucak Đlçesinden başka ona yakın bir ad taşıyan başka bir Bucak daha görülmektedir . 1912
yılında Erkanı Harbiye tarafından hazırlanan ve askeri amaçlara yönelik bir Burdur
haritasında1 Çeltikçi ilçesi yakınlarında Beşkavak Köyü ile Ovacık köyleri hudutları içinde
p:/
kalan alanda; Kızıl Bucak adıyla bir yer işaretlenmiştir. Kızıl Bucak halen harap vaziyette
olan Horasan harçları ile yapılmış ev yıkıntıları bulunan; eski bir yerleşim yeridir.
Selçuklu çağlarından kaldığını düşündüğümüz Kızılbucak, zamanla nüfusunu kaybetmiş ve
htt
bir çiftlik olarak yakın yüzyıllara kadar varlığını sürdürmüştür.Tarihimizde iz bırakan ve
Bucak adını taşıyan yerler ise; Karadeniz’in kuzeyinde yer alan Basarabya ‘da ki daha çok
1
Meraklısı bu haritayı Ankara Milli Kütüphanede bulabilir.
3
.co
m
Osmanlı Rus savaşlarında adından sıkça söz edilen Bucak ile Suriye Lazkiye Limanı
yakınlarındaki Bayır Bucak Türkmenleri’nin yurdu Bayır -Bucak ‘tır.
Osmanlı Arşiv belgelerine bakıldığında,on beşinci,on altıncı yüz yıllarda Bucak bölgesinde
bu adı taşıyan bir yerleşim yeri görülmüyor.Bucak merkezinin ancak ;on yedinci başlarında
kurulduğunu, kuruluş tarihinin bu yüzyıl içinde olması gerektiğini düşünmemiz yerinde
olacaktır.
Elbette Osmanlı arşiv belgeleri henüz tam olarak taranamamıştır. Özellikle Maliyeden
rta
rih
i
Müdevver Defterlerin incelenmesi bu konuda bize yeni bilgiler sağlayacaktır.
Günümüz itibari ile Bucak’ın kuruluşunun on yedinci asrın başları olduğu
kanaatini
muhafaza etmek gerekmektedir.Her ne kadar Bucak Alaattin Camisi avlusunda bulunan bir
mezar taşı 1408 yılına tarihleniyorsa da Ki eskiden beri yolda iken vefat edenler için , yol
kenarlarına mezar yapıldığını ve bu mezarların sonradan bir yerleşim yerinin içinde
kalabildiklerini hatırlarsak bu kanata varmamız mümkündür.Söz konusu mezarın Melli Girme yol güzergahında olmasından dolayı bu ihtimalide yabana atmamak gerekmektedir
şimdilik bu olguyu ihtiyatla karşılamak yerinde olacaktır.Diğer taraftan acaba Bucak, o
tarihlerde başka bir isim altında mevcut mu idi? Düşüncemiz mümkün görünse de ileri de
rdu
yapılacak araştırmalarla konunun daha bir açıklık kazanacağı ortadadır .Yalnız 1528 yılında
Antalya’da Bucaklı Hasan oğlu Süleyman ‘ın
Keşfün Vafiye adlı eseri kopya ettiği
bilinmektedir2.Sözü edilen Bucak’ın Teke Sancağına bağlı olan mevcut Bucaklardan
hangisinin olduğunu anlamamız oldukça güç gözükmektedir.Çünkü devrinde Teke Sancağına
bağlı bir çok Bucak bulunuyordu. Cumhuriyet devrinde Bucak ile ilgili olarak bize bilgi
/bu
veren en eski kaynağımız Burdur belediye eski başkanlarından Rıza Erdem ile beraber bir
komisyon tarafından 1928 ‘de hazırlanmış ve 1940’ta diş doktoru Fevzi Bayraktar tarafından
daktilo edilerek çoğaltılan” Burdur 1928” adlı basılmamış kitapta yer almaktadır.
Kitapta verilen bilgilere göre :
“Bucak 1926 yılında nahiyelikten kazalığa tahvil edilip Melli ve Kızılkaya nahiye olarak bu
p:/
kazaya bağlanmıştır.Kuruluşu hakkında resmi bir belge bulunmamaktadır.Takriben 200 yıl
önce(O tarihe göre) tesisi olduğu tahmin edilmektedir.Eskiden yöre ormanlarla kaplı iken
Girme taraflarından gelen avcılar gel zaman git zaman çevredeki ağaçları kese kese geniş
araziler açmışlar ve sonra bu toprakları ekip dikmeye başlamışlar.
htt
Yörenin bir güçlü ailesi Hamit ve Teke Beyliklerinden bu toprakları boşaltarak söz konusu
yerleri sahiplenmişler.Kasabanın olduğu yere ilk defa gelip yerleşenler Girme köyünden
birkaç aile olmuş.Bu sülale Kirişzade adıyla tanınırlarmış. Bucakta bu lakapla anılan ailenin
2
Burdur Yazmaları Katalogu. Ankar -2000.Cilt-1.Sayf. 963
4
.co
m
mevcudiyetinin varlığı yazılmaktadır. Topraklarının verimliliği ve genişliği çevreden pek
çok kişinin yöreye akınına sebep olmuş ve böylece Bucak köyü ortaya çıkmıştır”3.Burdur
1928’de sözü edilen Kirişzade ailesini, ilerde sözünü edeceğimiz 1840 ‘ta yazıldığı bilinen
Teke Sancağı Bucak Kazası Temettuat Defterinde bulamadık. Aile belki lakaplarıyla değil
doğrudan isimleriyle kaydedilmiş olabileceklerini de göz ardı etmemeliyiz.Bucakla alakalı
en eski yazılı kaynak, kitaplarımız arasında bulunan ve on dokuzuncu
devresinde yazıldığını düşündüğümüz oldukça
yıpranmış
yüzyılın ikinci
ve Burdur’un ünlü alimler
rta
rih
i
yetiştiren ailesi Şeyhzadeler’i anlatan manzum yazma bir eserciktir. Manzum esercikte
ailenin ilk büyüğü olan Büyük Şeyh Đbrahim Burduri!nin 1725’te
hacca giderken Bucak
/bu
rdu
Köyü yakının da öldüğü anlatılmaktadır.
1833 YILINA DOĞRU BUCAK GĐRME KÖYÜ. ESKĐ KIYAFET TARĐHĐMĐZ ĐÇĐNDE ÖNEMLĐ BĐR BELGE.(Gravürü
p:/
Avrupalı bir seyyah çizmiştir.)
Bilinen ikinci yazılı en eski belge Osmanlı Arşivindeki Mühimme defteri kaydıdır.Kayıt bir
buyrultu olup 1737 tarihinde Türkemiş Mukataasında(Burdur merkezi olan idari birim
Gölhisar ,Kemer,Irla ma Yavice(Yeşilova çevresi) Tefenni ma Siroz ve Gölhisar ı Kara ağaç
htt
(Acıpayam ve Serinhisar) kazalarını içine alan bölge) meydana gelen ve Kemerli Katırcı
Oğulları’nın başında olduğu bir çok eşkıyalık olayının def edilmesi için görevlendirilenlerin
3
Burdur 1928.Sayf.15-16(Daktilo halinde)
5
.co
m
içinde Bucaklı Mehmet” adında bir kişide bulunmaktadır4. Her iki belgede de bize Bucak’ın
sözü edilen tarihlerde en azından yüz yıllık bir geçmişi olduğunu düşündürmektedir.Bilhassa
ikinci tarih bizim için daha önemli ;çünkü böyle bir iş için bir Bucaklı’nın çağrılması Bucak
Köyü’nün kendini çevreye kabul ettirdiğini göstermektedir.Bir yerin kendini çevreye kabul
ettirebilmesi içinde zamana ihtiyacı olduğu ortadadır.Anlaşılan 1737’ye gelindiğinde Bucak
Köyü etrafında hatırı sayılır bir güce sahipti.Bu güce erişmek içinse bizce en az yüz yıllık
bir geçmiş gerekmektedir. 1824 ’te Cremna antik kentini incelemek üzere bölgeye gelen
rta
rih
i
ünlü Đngiliz gezgini Arundell, Bucak’a uğramış burada konaklamış ve Bucak insanının
sosyal hayatından bize önemli bilgiler vermiştir.Arundell birazda abartarak Bucak’ın bin
haneli ve dört camili bir yer olduğunu belirtmiştir5.Arudell’in kitabındaki Bucakla alakalı
bölüm:
……….
-Fakat Germe (Girme ) yakınlarında bir Türkmen’in tarifiyle yolumuzu yeniden bulmuştuk.
……………
Hepimiz geceyi bir ağacının altında geçirmeyi düşünüyorduk ki birden Bucak kasabasının
ışıkları önümüzde parladı ve hepimizi öyle bir sevindirdi ki:Milcom ve Süleyman
bahşiş
vermek için çağrıldı…Kısa bir süre sonra saat 6:30 da ‘da oradaydık.Ve birkaçının insana
rdu
sokulup sıkıntı vermeyen iyi kalpli ,mükemmel Türklerin eşliğinde bir odaya yerleştik.Bulgur
Pilavı,kaynatılmış yumurtalar ve Bay Dethier tarafından vurulan keklik bizi eski halimize
getirdi.Anadolu’nun bütün köy ve kasabalarında ,yolda kalmış ,parasız ,yalnız ve bayılmak
üzere olan gezginlere uzak davrandıklarını söylemek haksızlık olurdu.Ve söyleyebilirim ki
Türklerin farklı bir misafirperverliği vardır.Çok eski bir ve genel olarak kabul edilmiş bir
geleneğe göre ,her iyi Müslüman şöyle düşünür:çatısı altına(Evine ) gelen ger yabancı malına
/bu
mülküne ve ailesine dokuz rızk ile gelir.Bunlardan birini gelen yabancı (Misafir) yer sekizi o
eve bırakır.
……
Bucak büyük olmayıp tersine küçük bir ama önemli bir köydür.Fakat resmi olarak bin hane
eve sahiptir. Bucak dört camili bir tarafı dağ üzerine
bir tarafı daha çok
geniş bir düzlüğe
p:/
kurulu , ikiye ayrılmış.
…..
Arundell ‘in camilerle ilgili olarak verdiği bilgileri 1814 -1834 yılları arasına ait bir Evkaf
defteri doğrulamaktadır.Söz konusu Evkaf defterine göre Bucak Camileri: Alaaddin
htt
Mahallesindeki
4
5
Hacı
Mustafa
Camii,Çukur
Mahallesinde
BOA.Mühimme Defteri 143 .Sayf.208
J. Arudell, Discoveries in Asia Volumes 2. London-1834. Sayf. 82-83-84 -85.
bulunan
Ebubekir
Yeni
6
.co
m
Mescidi,Mahmut Halife Camisi ve Hacı Ömer Camisidir6.Bu arada Bucak topraklarında
mevcut tekke ve zaviyelerin sayıca pek fazla olmadığını hatırlamak yerinde olacaktır.Halen
bu ilçemiz sınırları içinde yer alan Seydili (Seydi Köy)’de Seydiyanu (Seydiyan Seyitler
olması gerekir) Zaviyesi ve Yüreğil Köyünde Aşık Paşa Zaviyesi ( Bir Aşık Paşa Zaviyesi
‘de Paşa namı diğer Çebiş Köyünde bulunuyordu) diğer bir zaviye de Ürkütlü’de ki Şeref
Baba zaviyesidir7. Bucak bin hane olmasa bile devrine göre oldukça kalabalık bir nüfusu
barındırdığı bellidir. Nitekim 1840 tarihinde yazılan ve Bucak hakkında oldukça teferruatlı
“Bucak namı diğer Girme Kazası Temettuat Defter’inde”; Bucak
rta
rih
i
bilgiler veren
mahallelerinin(Yörükler ,Çavuşlar,Alaaddin ,Cami Kaklık,Çukurca ,Karaayvatlar) hepsinin
kırk yıl öncesi mevcut olduğu haberi verilmektedir.Defterden anlaşıldığına göre 1780 yılında
toplam hane sayısının 483 ve nüfusunun da en az 2500 civarında olduğu göz önüne
alındığında bu kadar yoğun bir nüfusa kısa sürede sahip olunamayacağı açıktır.Çünkü;
nüfus
zamanına göre hiç de azımsanacak gibi değildir.Böyle bir nüfusun
bir anda
yerleşmesinin ise mutlaka belgelerde bir iz bırakacağı da ortadadır.Halbuki bu çeşit bir
bilgiye
henüz rastlanılmamıştır. Sonuçta Bucak yerleşiminin
On yedinci başlarında
başladığını düşünmek yerinde olacaktır.Özetle Bucak on altıncı yüzyılın sonlarında on
rdu
yedinci yüzyılın başlarında yöreye Melli –Girme bölgesinden gelen en az yüz hanelik bir
Yörük grubu tarafından kurulmuş olmalıdır.Nitekim gerek Yörükler Mahallesinin varlığı ve
gerekse Karaayvatlar Mahallesinin kurucularının Yörükler olduğu düşünülürse bu fikrimiz
temellenmiş olur.Bu temelin alt yapısına gelince:
Osmanlı –Karamanlı mücadelesine katılan Karaman tarafındaki özellikle de Taş Đl(Dış il) ve
/bu
Đç il (Mersin)Yörük taifeleri de Teke ve Hamit Sancaklarına doğru yönelmişlerdir8.Bunlara
Varsaklar
ve Oğuzhanlılar en iyi birer örnektir9.Varsaklar uzun süre Karamanoğulları’na
yardımcı olduktan
sonra taht mücadelesine giren Fatih’in şehzadesi Cem Sultan’a arka
çıkmışlardır. Eskiden de Karamanoğulları’na destek vermelerinden ötürü Osmanlı Devleti
Varsaklar üzerine ordu göndermiş,yapılan savaşları bazen kazanıp bazen kaybeden
p:/
Varsaklardan bir grup sonuçta Toroslar boyunca batıya yönelmişlerdir10.Varsaklar’ın içine
Varsaklardan
olmadıkları
halde
katılanlardan
bir
zümrede
11
htt
idi .Oğuzhanlılar aslında Karamanoğulları’nın dayandığı önemli
6
BOA.Ev.d .09878.Sayf.10-11-12
7
BOA.Ev.d.18854 (Defter oldukça yıprandığından sayfa numaraları kayıp)
8
Oğuzhanlı
Cemaati
aşiretlerden biridir ve
Tarihimiz içinde Đçil ile Hamit ve teke Sancakları arasında bu tür nüfus kaydırmalar karşılıklı olarak sıkça meydana gelmiştir.
9
M.Akif ERDOĞDU, Antalya ve Havalisi Tarihi Đçin Bir Kaynak: Defter-i Evkaf-ı Liva-i Teke’, X, Đzmir-1995.Sayf.92
10
Varsaklar için geniş bilgi için bakınız. Ali Sinan Bilgili,Anadolu’da ve Rumeli’de Yörük ve Türkmenler.sempozyum Bildirileri . Sayf.949.Ankara -2000.
11
Behset KARACA, .XVI .ve XVII.Yüzyıllarda Teke Sancağı. Sayf.186.Isparta – 2002.
7
.co
m
Oğuz Avşar boyundandırlar12. Bu aşiretin beyi olup ve 13.yüzyılda yaşadığını tahmin
ettiğimiz Oğuzhan Bey’in ismi, Türk oymaklarında çoğu zaman olduğu üzere , Avşar
boyundan gelen oymağına isim olmuştur. Oğuzhanlılar,Karamanlılar’ın yaptıkları istiklal
mücadelesine baştan itibaren
faal olarak katılmışlardır13. Aslında Oğuzhanlılar’ın
esas
büyük bölümü Đçil’den özellikle Silifke bölgesinden ayrılmamışlardır.Bu bölgede 1520
yılından sonraki tüm tahrir defterlerinde yer almaktadırlar14.1537 yılı tahririnde tam otuz iki
ayrı yerde yaşadıkları görülmektedir15.Yüz yıla kalmadan tamamı yerleşik hayata geçtikleri
anlaşılıyor. Batıya yönelenler ise özellikle Teke Sancağı’nın Karahisarı Teke( Antalya -Serik
gelmişlerdir16.Teke Sancağına
rta
rih
i
arası) çevresine
geçen Oğuzhanlılar’ın, on altıncı yüzyıl
içinde Antalya’nın doğusundan başlayarak kuzeye doğru yönelen ve Melli Girme taraflarına
kadar uzanan bölge ile Kaş civarında yaşadıkları bilinmektedir17.
Sözünü ettiğimiz Oğuzhanlılar’ın Antalya’nın doğusunda yaşayanları ,Bucak civarına intikal
ederek bizce Bucak’ın kurulmasında pay sahibi olmuşlardır.Asıllarını unutmayan bir grup
Bucaklı
veya çevrede unutulmayıp hatırasının yaşamasından olsa gerek o zamana kadar
Osmanlı Devleti’nin belgelerinde başka bir adla tanınmayan Bucak adı Oğuzhan’a tahvil
edilmiştir18. Eğer böyle bir arka plan olmasa idi yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde durup
rdu
dururken resmi olarak Bucak adı Oğuzhan olarak kabul
görmezdi.18.yüzyılda ilk önce
mevcut dört mahalleden birinin Oğuzhanlı Yörükleri tarafından kurulduğunu gözden uzak
tutmamak bizce gerçekçi bir düşüncedir. Burdur’a bağlanmasından bir müddet sonra resmi
kayıtlarda devamlılık içinde Oğuzhan Nahiyesi olarak geçmiştir.Örneğin 1926
Türkiye
Cumhuriyeti Devlet Salnamesinde Bucak kazasının yeni teşkil edildiği belirtilirken başka
/bu
bir bölümde ise bir atıfta bulunarak Oğuzhan nahiyesi ifadesi yer almaktadır19.
Ama bu gün anlayamadığımız bir nedenle, 1926 yılında kaza yapılırken; adı tekrar Bucak
olarak değiştirilmiştir. Konuya bir parantez açacak olursak; halen Bucak adının Oğuzhan
olarak değiştirilmesini talep edenlerin resmi delil gösteremeden sadece söylenceleri kanıt
p:/
göstermeleri ayrı bir garipliktir.Yaklaşık on yıl önce Burdur Livası mahkemelerinin 1914 ve
12
Yusuf HALAÇOĞLU.Anadolu’da Aşiretler,Cemaatlar,Oymaklar.(1453-1650).Cilt IV.Sayf. 1781-1791
Ankara- 2009
Şikari tarihi.Konya -1946.Sayf.9-10-13-14
Tapu Tahrir defterleri, Osmanlı devletince hakim olduğu topraklarda vergi toplamak için vergi mükelleflerini belirlemek amacıyla
tutturduğu defterlerdir.Bir yerin üzerinde yaşayan , var olan tüm insan , varlıkların ve gelir getirici tüm kaynakların kayıt edildiği
tarihimizin aydınlanmasına katkı sağlayan en önemli belgelerdir..
15
BOA.387 Numaralı .Muhasebei Vilayeti Karaman ve Rum Defteri.sayf.315-316-317-318-319
16
Başbakanlık Osmanlı Arşivi(BOA.).166 Numaralı .Muhasebei Vilayeti Anadolu Defteri.(1530 tarihli)
17
Şehabettin TEKĐNDAĞ,Teke Eli ve Teke Oğulları.Tarih Enstitüsü Dergisi,Sayı 7 ve 8 -1977 .Sayf.56
18
Özellikle on dokuzuncu yüzyılın son çeyreğinde başlayan Türkçülük hareketlerin etkisiyle eski Türk kültürü ile bağlantılı isim ve ritüeller
revaç bulmaya başlamıştır.Osmanlı hanedanı da bu anlayışa uzak kalamamış bilhassa Abdulhamit Han el altından şuurlu bir Türkçülük
siyaseti takip etmiştir.Gelişmelere uygun olarak Osmanlı devletinin çıkış yeri olan Bilecik Sancağına Osmanlıların Atası Ertuğrul Gazi’nin
adı verilmiştir.Elbette Bilecik çevresinin uygun bir arka planı ve tarihi bir geçmişi vardı.Bucak’ın adının da Oğuzhan olarak
değiştirilmesinde de böyle bir tarihi zeminin olması elzemdir.Yoksa durduk yerde bu adı alması bizce abestir. Bu güne için intikal etmeyen
mutlaka bir hikayesi vardı.Bu hikayede yukarda anlattığımız Oğuzhan cemaati ile alakadar olan tarihi geçmiştir.
19
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi.1926-1927 .Cilt 2 .Sayf.733
13
htt
14
8
haber alıp
kendilerine
müracaat
ettiğim
zaman,
.co
m
sonralarına ait mahkeme defterlerinden bir bölümünün bazı şahısların ellerinde olduğunu
büyük
rakamlar karşılığı
bana
satabileceklerini söylemişlerdi.Anlaşılan devletin arşivleri sahipsiz kalmış ve atıldıkları bir
çöplükten bazı vatandaşlar tarafından alınarak saklanmış ve büyük bir para karşılığı satışa
konmuştu.Đstedikleri parayı veremediğimiz için sahiplenenler defterleri Ankara’dan bir kişiye
satmışlardı.Ancak; fırsatını bulup bu defterlerden bir kısmının fotokopilerini alabilmiştim.
Đşte defterlerdeki mahkeme
sonuçları veya ilamlarında
Bucak adı
Oğuzhan olarak
rta
rih
i
geçmektedir.Bir örnek verirsek 1917 yılı Burdur Đstintak Mahkemesi Karar defterinde ki 38
sıra numaralı kararda “Burdur’a tabi Oğuzhan Nahiyesi Girme Köyünde sakin …oğlu…”
ikinci örnek
“Ceza Mahkemesine Mahsus Đlam Defteri”
1926 yılı 64. Sayfasında 76
numaralı Mahkeme Esasıyla kayıtın da şunlar yazılıdır : “Burdur’a tabi Oğuzhan Nahiyesi
kırasından Keçili Karyesi ahalisinden iken bundan akdem vefat eden….gibi “
Defterlerden 1926 yılının sonuna doğru Bucak adının tekrar kullanılmaya başlandığını takip
edebiliyoruz. Her ne kadar sözü edilen tarihlerde Oğuzhan Nahiyesi olarak bu tür bilgileri
buluyorsak da Bucak adının tamamen terk edilmediğini gösteren delilerde karşımıza
çıkmaktadır.Söz gelimi , Burdur Şeriye Sicili 31 No’lu Defterde Çavuşlar Mahallesi sakini
tereke
rdu
iken 1921 ‘de vefat eden Karaca Ahmet Oğlu Eyyub (?) oğlu Karaca eşi… ‘nin
sicilinde Burdur Sancağı Bucak Nahiyesi olarak adı geçmektedir20.
Bucak yöresine Đçil’den batıya yönelenler sadece Varsaklar değildi. On yedinci ve on
sekizinci yüzyıl başları Şah Kulu isyanı nedeniyle bilhassa Hamit Sancağının hali harap
yerlerinin şenlendirilmesi ile ilgili yayınlanan fermanlar ve emirler sonucu bölgeye; özellikle
/bu
Đçil taraflarından bazı Yörük cemaatleri sıkça kaydırılmıştır.Varsak ve Oğuzhanlılardan sonra
Karahacılılar; ki bunlar asıl Đçel Yörüklerindendirler,Bucak çevresine bölükler halinde
gelmişlerdir .Teke Sancağında yaşayan Karahacılılar, 1867 ‘de diğer aşiretlerle birlikte 4318
kişilik bir nüfusa sahipti.Bu sayıya kadınlar ve çocuklar dahil değildir21.
Karahacılılardan Karabekirli kolu Kızılkaya köylerine yerleşmişlerdir.Karabekirliler’den bir
p:/
kol da Konya Karaman civarında görülmektedir..Ünlü kahramanlarımızdan Kazım Karabekir
Paşa sözünü ettiğimiz Karabekir kolundandır. Yine Đçil ‘den Saçıkaralı - Haytalar, Bucak
topraklarına gelip yerleşen mühim Yörük taifelerindendir.
Sarı Keçililer , en büyük ve yayılma açısından en geniş olan Yörük aşiretidir. Tokat’tan
htt
Aydın’a Kütahya’dan Antalya’ya ,Adana’dan Burdur’a Konya’dan Muğla’ya ve Denizli’ye
Đçel’e
20
21
kadar bütün topraklara dağılmış ancak ana kütlesi Burdur çevresi olan bu büyük
Burdur Şeriye Sicili 31 No’lu Defter.Sayf.154
Hicri 1285 Salname i Vilayeti Konya (KVS).Sayf.93
9
.co
m
Yörük kütlesinin doğudan- batıya Bucak- Sertaç(Kemer )güneyden -kuzeye Çubuk Beli Đle
Çeltikçi Beli arasındaki havza asıl çekirdek yurtlarıdır. Sarıkeçililer bu coğrafyadan başka
yerlere sürekli dağılmışlardır.
Bu gün Konya ,Tokat ve Đçel taraflarında yaşayan Sarıkeçililer’in çoğu geldikleri yerleri iyi
bilmektedirler22.Burdur ili nüfusunun
en az yarısının Sarıkeçililerle
bir
irtibatı
bulunmaktadır Daha açık bir ifadeyle Burdur nüfusunun yarıdan fazlası köken olarak
Sarıkeçili Yörüklerine dayanmaktadır.Konu ile ilgilenen yazarların çoğunun Sarıkeçililer’in
kökleri ile bağlantılı
görüşleri yetersiz ve rivayetlere dayanmaktadır. Bir rivayete göre
rta
rih
i
Horasan ‘dan Bucak -Antalya civarına gelip yerleşmişlerdir23.
Bucak merkez başta olmak üzere Sarıkeçili Yörüklerinin yerleştikleri Bucak köyleri:
Kestel,Keçili,Heybeli,Karaliler,Kızılağaç,Yuva,Kızılkaya,Boğaziçi,Ürkütlü ve az miktarda
Milli (Melli ) çevresidir.
Bütün bu verilerin bize gösterdiği üzere Bucak, on yedinci yüzyıl başlarında önceleri
Oğuzhanlı sonraları,Karahacılı ,Saçıkaralı ve bilhassa Sarıkeçili Yörükleri’nin büyük gruplar
halinde gelip yerleşmeleri ile teşekkül etmiş ,yörenin coğrafik adı olan Bucak’ın
onlara
isim olmasıyla ortaya çıkmış bir yerleşim yeridir.Bucak ‘a yerleşen diğer Yörükler arasında
rdu
Gerce köylerini kuran Gerce Yörükleri(On altıncı yüzyıl sonlarında Ağlasun’a tabi
idiler)24,Keçili Köyünü kuran Oğuz Iğdır kolundan Keçili Yörükleri,Gölhisar Yörüklerinden
gelen Ürkütlü Yörükleri, Susuz Köyüne yerleşmiş Avşarlardan Susuz Yörükleri ve Büğdüz
cemaatleri de bulunmaktadır25.Ürkütlü ,Keçili Yörüklerinden bazıları 1960 yılına hala kadar
Çukurova ‘da konar göçer halde yaşadıkları görülmüştür.Yine yörenin en büyük Yörük
/bu
topluluklarından olan Milli (Melli ) Yörükleri Milli bölümün de ele alınacaktır.
Bucakla alakalı arşiv belgelerini incelemeye devam edersek,1781 tarihinde meydana gelen
bazı eşkıyalık olaylarını önlemek için Anadolu valisi vezire gönderilen bir fermanda şunları
okuyoruz:”…Girme Kazasına tabi Bucak Karyesi ahalileri kendü hallerinde olmayup ,karye i
mezbureden Halil oğlu Hüseyin Đncirpazarı karyesinden Hüseyin kethüda oğlu Ömer ve
p:/
Bucak Karyesinden Kara Ömer ve Sarı Hüseyin nam şakiler ……Turturoğlu ,….Kara ..oğlu
Hacı Hamza ve Gökce Mustafa nam avanesini başına cem edip Bucak Karyesini basup katli
nüfus edüp ….“ şeklinde devam eden
fermanda söz konusu kişilerin yakalanıp Burdur’a
ihsarları istenmektedir. Bu fermandan
yedi yıl önce 1774 ‘te çıkarılan başka bir buyrukta
htt
Girme Kazası ayanı Çelebi Oğlu Hüseyin’e Rodos adasının muhafazası için yüz nefer asker
22
Hilmi DULKADĐR,Đçel’de Son Yörükler.1997.Sayfa 36-37
Bozlar Köyü Tarihçesi.Ahmet BOZKURT. .1951.Sayf 4
24
BOA.TT 0994.Sayf.176
23
25
Yusuf HALAÇOĞLU,a.g.e.ilgili bölümleri.
10
bağlıdır.
.co
m
hazırlaması istenmiştir26.Anlaşılacağı üzere Bucak Köyü 1781 yılında Girme’ye
1774’ten önce Girme Köyü merkez kaza yapılıp Karahisar ı Teke ‘nin bazı köylerinin de bu
yeni kazaya bağlandıklarını görülmektedir27.
On dördüncü yüzyıldan itibaren Bucak
ve çevresinin içine dahil olduğu Teke Sancağı
Mükerrem Kömü kazası topraklarının 1795 senesine gelindiğinde oldukça küçülmüş
olduğunu görüyoruz .Bucak çevresi köylerinin çoğu Girme Kazasına bağlanırken sadece
Kızılkaya
köylerinden
bazıları
Mükerrem
Kömü’ye
bağlı
kalmıştı;
bunlarda
rta
rih
i
Sarnıç,Bademağacı ,Karapınar gibi köylerdi28.Bin sekizyüzlü tarihlerin başında Mükerrem
Kömü kazası yanında artık iki yerin adının daha geçmeye başladığını görüyoruz.Bucak ma
Girmegi(Bucak ile Girme )ve Kızılkaya Kazaları.Sonraki yıllarda Bucak adı sıkça
duyulacaktır. Antalya da 1812 yılında başlayan ve iki yıla yakın süren Tekelioğlu Đbrahim’in
isyanından
Bucak tarafları da etkilenmiştir.Đbrahim’in bertaraf edilmesi görevi verilen
Karaman valisi Hacı Ali Paşa Burdur’a gelmiş ve kendisine katılan diğer güçlerle birlikte
Antalya’ya yönelmiştir.O sırada Istanoz’da(Korkuteli) bulunan Tekeli Đbrahim Kızılkaya
yoluyla çıkış yapmak istediyse de Hacı Ali Paşa güçlerini aşamamış dönerek Antalya
kalesine sığınmıştır.1814 yılına kadar direnen Đbrahim ,Boğazköy yoluyla bir daha çıkış
sonra
1814’te
rdu
denediyse de yine başarısız olmuştur.Đbrahim sığındığı Antalya kalesi uzun bir kuşatmadan
düşmüş
o
da
yakalanarak
başı
kesilip
kesik
başı
Đstanbul’a
gönderilmiştir29.Đsyan ve Tekelioğlu ailesinin uzun süren tahakkümü esnasında Bucak insanı
epey
zarar görmüştür. Bir çok çiftlik köyü mesela Seydiler bu ailenin eline geçmiş,
zorbalıkları inanılmaz boyutlara ulaşmıştır. Đsyandan yıllar sonra bölgede Tekelioğlu
/bu
ailesinin bazı malları tespit edilerek satışa konulmuştu.1826 yılında Bucakta bu aileye ait
böyle bir mal varlığı ortaya çıkarılmıştır30.
1814’te Teke Sancağı Bucak Kazası’nın
yedi mahallesi ve iki köyü vardı31.1831 yılı ilk
Osmanlı Nüfus sayımında Bucak ma(Đle) Girme kazasının nüfusu 1724 kişidir .Bu sayıda
sadece yetişkin erkekleri kapsamaktadır32.Bütün nüfusun köyler dahil dört binin üzerinde
p:/
olduğunu kabul edebiliriz .
1840 yılına gelindiğinde Osmanlı Devleti Tanzimat Fermanı gereğince köklü bir idari sistem
değişikliğine gitmiştir.Gerek idari reform ve gerekse yeni iktisadi yapılanma asırlar boyu
htt
süren statik yapının değişmesinin ilk adımları
26
sayılmalıdır.Yeni güç odaklarının ortaya
BOA.Cevdet Maliye 24495
BOA.Cevdet Dahiliye 11399
28
BOA.Cevdet Tımar 3243
29
Ahmet HALAÇOĞLU, Teke Mütesellimi Hacı Mehmet Ağa ve Faaliyetleri .Isparta -2001.Sayf.59
30
Burdur Şeriye Sicili 12 Numaralı defter . Sayf.150
31
Ahmet HALAÇOĞLU , a.g.e Sayf. .9
32
Kemal KARPAT,Osmanlı Nüfusu (1830-1914).Đstanbul -2003.Sayf.152
27
11
.co
m
çıkması eğitim alanın da yapılan yenilikler Cumhuriyete giden ve Đmparatorluğun tasfiyesinin
yolunu açmıştır.Bu meyanda, Tanzimat ı Hayriye adı verilen yenilikler çerçevesinde; sağlam
bir vergilendirme yapabilme amacıyla halkın mal varlığı ve kazançları üzerinden tahakkuk
gerçekleştirmek için yeni bir tespit yoluna gidilmiştir. 1840 -1845 arasında memleket özel
yazıcılar tarafından taranmış hane hane tüm vatandaşların mal varlıkları yerinde görülüp
zabıt altına alınmıştır. Temettuat defteri adıyla düzenlenen bu çalışmalar ,resmi veri olarak
vergilendirme de kullanılmıştır. Temettuat defterleri günümüz de tarih araştırmaları için son
rta
rih
i
derece önemli birer kaynak olmaya başlamıştır.
Bucak ve çevresi Temettuat defteri , Hicri 1256 Miladi 1840
yılı tarihli olup ;defterin
kapağında “Antalya’ya tabi Bucak namı Diğer Girme Kazasının emlak defteridir “ yazılıdır33.
Bakıldığında bütün Temettuat defterlerinde olduğu üzere mahalleler sırasıyla hane hane ve
her hane reisinin adını varsa lakabı, yanı sıra şahsın eşkalini belirten kısmıyla devam
etmektedir.Bu eşkal daha ziyade boyu;uzun –orta- kısa gibi sakallı ise sakallı sakalının rengi
siyah .beyaz ,kumral - şeklinde verilmektedir.Eğer şahıs çocuksa sabi olduğu kaydı
görülmektedir. Mevcut mal varlıkları ; tarlası ,tarlalarından
kaldırdığı buğday arpa ve sairesi
gelirleri ,sığır ,buzağı , sağmal davar yoz davar ,camus kısrak ,merkep sayıları bunların
rdu
değerleri ve bunlara bağlı olarak ta vergileri belirtilmektedir.
Deftere göre Bucak Kazası yedi mahalle ve iki köyden müteşekkildir.
Mahalleleri:
Yörükler Mahallesi
Çavuşlara Mahallesi
/bu
Alaaddin Mahallesi
Cami Mahallesi
Kaklık Mahallesi
Çukur Mahallesi
Kara Ayvatlar Mahallesi
p:/
Köyleri ise Girme ve Devri ‘dir
Mahallelerin hane sayıları ile ödedikleri vergi
Yörükler mahallesi :69 Hane toplam vergisi 6763 Kururş
Çavuşlara Mahallesi.87 ….“
…………… 1035 “
htt
Alaaddin Mahallesi: 73 ….“………………
7420 “
Cami Mahallesi :
78 …. “………………… 9353 “
Kaklık Mahallesi
56…. “………………
33
BOA.ML.VRD.TMT.d 09908
5926 “
Çukur Mahallesi :
77 …..”
11205 “
Kara Ayvatlar Mah :100..”…………………… 14644 “
.co
m
12
Mahallerin bulunduğu ilk sayfaların hepsinin başlangıcında şu not yer almaktadır:
“Mahalle i Mezkur kırk sene mukaddem …. hane iken bu defa ihtiyarlara sual olundukta
kema fies sabık ….. hane olduğu tahkik kılınmış olduğu “
Verilen sayılara bakacak olursak 1780 tarihinde Bucak, 483 hanelik yerleşim yeriydi ve
1840 senesi
mahallelerinin tamamı
mevcuttu.Örnek olması bakımından Karaayvatlar
Mahallesi sakinlerinin isimlerini aşağıya alıyoruz. Karaayvatlı veya Karaayvatlar adıyla bilinen bazı
rta
rih
i
yörük topluluklarının Bozok ve Maraş’ta yaşadıkları veya yerleştikleri bilinmektedir34
Sözünü ettiğimiz
defterden bu mahallede oturan bir çok şahsın kardeşlerinin başka mahallelerde oturduklarını
anlıyoruz.Mesela Avşaroğulları bunların yanında Türkmenoğulları adını taşıyan ailelerin
bir kısmının öteki mahallelerin sakinleri arasında yaşadıklarını görebiliyoruz.
p:/
/bu
rdu
Köyleri Girme ve Devri , hane sayıları ise Girme 88 ,Devri 45 hanedir.
Bucak namı diğer Girme Kazası Temettuat Defterinin
htt
kapağı. BOA.ML.VRT.d.09908
34
Cevdet Türkay, Osmalı Đmparatorluğu’nda Oymak ,Aşiret ve Cemaatlar.Đstanbul-1979.Sayfa 458
1840 senesi Karaayvatlar Mahallesi halkı :
.co
m
13
Đmam Mehmet Efendi oğlu (Mahalle Đmamı)
2
Hacı Đsmail
3
Hüseyin
4
Đbrahim
5
Gedik Hacı oğlu Ahmet
6
Hacı Đlyas
7
Gümüşoğlu Hüseyin
8
Molla Ahmet oğlu Süleyman
9
Ahmet
10
Mehmet
11
Yassı Belir’in Mustafa
12
Zibiloğlu Ahmet
13
Zibiloğlu Ali
14
Yassı Belir’in Mehmet
15
Yassı Belir’in Mustafa
16
Cingil Hacı Đbrahim
17
Kulaksızoğlu Mustafa
18
K…ci oğlu Hüseyin
20
21
22
rdu
Dalbakoğlu Mustafa
Çakır Ali
Gök Ali oğlu Ali
Boz oğlu(Yoz)Mehmet
Gödeli(?) Halil
p:/
23
/bu
19
rta
rih
i
1
Kosalak (feslek)oğluHasan
25
Hüseyin
26
Sabi …(?) Süleyman
27
Seyfi Oğlu Osman
28
Kabircioğlu(?) Halil
29
Bodur Veli
htt
24
Türkmenoğlu Ali
31
Hacı Hatipoğlu Mehmet
32
Sabi Çataloğlu Mustafa
33
Diğer Sabi Çataloğlu Mustafa
34
Külü(?) Ali
35
Mehmet
36
Gürcü Köle oğlu Ali
37
Kara Ali oğlu Mehmet
38
Kara Ali oğlu Ahmet
39
Gebeşoğlu Mustafa
40
Gödeoğlu deli Hüseyin
41
Halakçı(?) Hacı Hasan
42
Hacı Hasan oğlu Hüseyin
43
Babuccu(?)oğlu Süleyman
44
Mustafa
45
Musa oğlu Osman
46
Kör Hasan oğlu Halil
47
Dübek(?)Hacı Halil (Mahalle Đhtiyarı)
48
Mehmet
49
Çil Halil oğlu Mustafa
50
Osman
51
Sabi… Kara Ali oğlu Ahmet
53
54
rdu
Đkiz Ali oğlu Mehmet
Đkiz Ali oğlu Ahmet
Mecik (Maçık) oğlu Mehmet
Celil(?) oğlu Mustafa
p:/
55
/bu
52
rta
rih
i
30
56
Kara Ahmet oğlu ismail
57
Tuluk (?) oğlu Ali
58
Tuluk (?) oğlu Hüseyin
59
Topal Osman
htt
.co
m
14
60
Mehmet
61
Beslek(?) Mustafa
62
Acemoğlu Hüseyin
15
Hasan
64
Cingan(?) Ali
65
Bekir( Alil olduğu ve kazancı olmadığı ifade edilmiş)
66
Đlvan (?) Süleyman
67
Ali Çavuş oğlu Musa
68
Cebde(?)oğlu Süleyman
69
Avşar oğlu Hüseyin
70
Çalca(?) oğlu Musa
71
Sarı oğlanoğlu Mehmet
72
Ahmet
73
Türkmenoğlu Mehmet
74
Üctelli (Ucu telli)Halil
75
Sulu Arab’ın Mehmet
76
Fesli Sarı Mehmet
77
Hüseyin
78
Dereli Bayraktar Halil
79
Bekir
80
Karıoğlu(?) Mehmet
81
Yusuf
82
Tıraşoğlu Mehmet
83
Mustafa
84
Yirik (?) Hacıoğlu Hüseyin
86
87
rta
rih
i
rdu
Halil
Türkmenoğlu Abdurrahman
Türkmenoğlu Süleyman
Bardak oğlu Ali
p:/
88
/bu
85
89
Fettahoğlu Mehmet
90
Bektaş
91
Tıraş Osman
92
Karakulağoğlu Hasan
htt
.co
m
63
93
Kadıoğlu Mehmet
94
Musa oğlu Mustafa
95
Musa oğlu Veli
96
Topal Kocaoğlu Mehmet
97
Yabaca (?) oğlu Đbrahim
98
Kabaşoğlu Osman
99
Sabi …(?) oğlu Mehmet
100
Ahmet (El bilekleri çolak)35
.co
m
16
Tanzimatla başlayan çözülme imparatorluk topraklarının batlı ülkelerce paylaşılması arzusunu
rta
rih
i
daha da kamçılamaktaydı.Bitmez tükenmez savaşlar ,salgın hastalıklar ,kıtlıklar Anadolu’yu
kasıp kavurmuş insanlarını korkunç bir yokluk ve sefalete sürüklemiştir.Batı dev adımlarla
ilerlemesini sürdürürken Osmanlı Devleti tam bir bozgun havası içinde gününü kurtarma
peşindeydi.Emperyalizm için güçlülük haklılık sebebiydi.Tüm dünyayı sonsuz bir iştaha ile
sömürmeye kalkan batı özellikle Türk yurdunda sayısız ocağın sönmesinde binlerce insanın
katledilmesinde (Rus ,Bulgar,Yunan ve Ermeni v.s mezalimleri .) milyonlarca insanın eski
yurtlarına dönme savaşı vermesine yol açmıştır.Kafkaslar ve Balkanlar ve diğer yerlerden
Anadolu’ya hicretin
ve bu hareketin getirdiği büyük mali
sıkıntıların,
toplumsal
çalkantıların Türk yurdunu tam bir harabeye çevirdiği hakikatini unutmamak gerekmektedir.
rdu
Yunan Đsyanı ile başlayıp Cumhuriyet’in ilanına kadar geçen süreye büyük tarihçimiz Đlber
Ortaylı “Đmparatorluğun En Uzun
Yüzyılı” tanımlamasını yapmaktadır.Aslında bu
Türklüğün en uzun yılı olmuş, eli kolu kırık , yaralı Türk ancak; Anadolu’ya sığınmış orada
da canı talep edilmiş, Đstiklal harbi sonunda
tekrar ayağa kalkabilmiştir. 1820’ ler de icat
ettiği “Şark Meselesi”yutturmacasıyla emperyalizm, koca imparatorluğu nasıl adım adım
/bu
yok ettiyse aynı sahtekarlığı yakın zaman da icat ettiği “Kürt Meselesi” zehriyle Türklüğü
adım adım yok etme noktasına ulaşmıştır. Şark Meselesinin maymuncuğu o tarihlerde
Ermeni ,Rum,Bulgar ,Arnavut ,Arap hakları ve özgürlükleri ise günümüzde ki maymuncuk
söz de demokratik haklar diğer tabirle” Siyasi Kürtçülüğe” özgürlüktür.Đktidarı ele geçirmek
isteyen gözü dönmüş Đttihatçılar her ırktan hain komitacıyla iş birliği yaparak iktidarı ele
p:/
geçirmiş ama batının öğrettiği “Adalet ,Uhuvvet, Hürriyet “36 teranelerinin aslında Ermeni
,Rum,Bulgar ve diğer komitacıların maskeleri olduğunu öğrendiğinde heyhat vatan çoktan
elden çıkmıştır.Böyle tatlı sloganlar günümüz de başka
zaman zarfında Anadolu’nun düştüğü
dehşetengiz
sözlerle tekrarlanmaktadır. Đşte bu
tabloyu bize en güzel yine Batılı
htt
seyyahlar anlatmaktadır. Bucak ve çevresinin bu kötü gidişattan masun kaldığını söylemek
mümkün değildir. Emperyalizm palazlanırken, Osmanlı ülkesine çok sayıda güya arkeolog –
35
Bölgeyi tanımadığımızdan dolayı isimlerde okunuş hataları olabilir.
Đttihatçıların halka yaptığı propaganda da kullandıkları cazip sloganlar.2.Meşrutiyetin ilanıyla her yere kazınmış sloganlar.Paraların
üstünde bile yer almıştır.
36
17
.co
m
seyyah aslında çoğu gizli servis elemanı rahip veya kilise görevlisi öncü gücü başka bir
ifadeyle bir çeşit ileri karakolu göndermeye başlamıştır.Emperyal taktiğin sinsice ilk yaptığı
iş, istila edeceği ülkenin insanına o ülkenin temelde onların olmadığını öğretmektir.Bunun da
yolu
arkeolojik
araştırmalar
paravanıdır
.Seyyahlar
zamanımız
prototipleridir.Antik kentlerin araştırması yanında Osmanlı ülkesinde
misyonerlerinin
ne
kadar ikilik
çıkarılacak konu varsa hepsi onların araştırma sahası olmuş bu hususta hazırladıkları gizli
raporları bağlı oldukları ülkenin servislerine vermişlerdir.Mesela günümüzde her sülaleye bir
rta
rih
i
etnik soy bulma çalışmasının ilk temelleri bu seyyahlar tarafından hazırlanan raporlar
doğrultusunda atılmıştır.Osmanlı kendi derdiyle uğraşırken onların bu faaliyetleriyle pek
ilgilenememiştir.
Sözünü ettiğimiz seyyahların bir çoğu Bucak çevresine de uğramışlardır.Onların bıraktıkları
gezi notlarından bu gün devrin günlük hayatı hakkında bazı ipuçlarını bulabiliyoruz.Mesela
1872 yılında Kremna antik kentine gezi için gelen Đngiliz seyyah Daves ‘in Anatolica adlı
eserinde Bucakla alakalı bölümün de şunlar yazılıdır.
“Öğlen 12:30 ‘da Bucak’a gitmek için Girme’den ayrıldık. Girme mezarlığında çok
güzel meşe ve
dişbudak ağaçları vardı.Fakat eskiye ait kalıntılar yoktu.Rotamız
toprağı işlenmiş
rdu
oldukça engebeli ve kayalıktı………. Öğleden sonra saat 2:30 ‘da
küçük bir düzlükten
geçtik ve 3:10’da
büyük bir köy olan Bucak’ta Hacı Ali
onbaşı’nın evine indik.Yaşlı ve kibar adam pek çok kez Mekke’ye hac için gitmiş çok
misafirperver
birisiydi..Önümüzde kahve tanelerini kavurdu ve kendi elleriyle
kahvemizi hazırladı.
/bu
…
Akşam yemeğinden sonra ,kaşığımı bir parça ekmekle sildim ve ateşe attı.Bunun
üzerine o,kırıntıları maşayla topla dikkatlice topladı ve “Günah “ dedi.Ve çok şaşırmış
gözüküyordu. Sonra ona
benim yabancı
olduğumu
dolayısıyla
bu ülkenin
geleneklerini bilmediğimi hatırlattım. Bize devlet memurlerının çok sert olduğunu ve
p:/
bu bölgenin köylülerinden zorla para topladıklarını söyledi. Vergilerini ödemek için
bazı köylülerin zorla öküzlerini sattıklarını sefalete düştüklerini anlattı.
…… Ertesi sabah
evden ayrılırken Hacı Ali bizi ağırladığı için
herhangi bir ücret
htt
ödememizi reddetti .Đkramları ve hizmeti için ücret teklif ettiğimiz de ise “ben bir
hizmetkarım “ dedi(Bu elbette bir tevazu için söylenilmiştir).
9 Mayıs’ta Bucak’tan ayrıldık Bucak Ovası çok bereketliydi. Ve bu bölgedeki diğer
ovalar gibi tepe ve dağlarla çevriliydi.
18
.co
m
…….Fakat yüksek kayaların arasından dar dağ geçitlerinden geçtikçe yolun dahada
uzadığını görüyorduk Antalya yolunun bu rotada olmasına rağmen hiç yol yoktu.
Sadece bir iz vardı. Ve son birkaç gün önce yağan yağmur çamurun içinden yüzeyi
değiştirmişti.
Sabah saat 8.30 ‘da sağımızda Susuz adında bir köy vardı.Ve bu köyün önünde sol
tarafımızda han olarak adlandırılan büyük bir bina vardı. Kesinlikle eski bir binaydı.
Fakat onu fazla inceleyemedik. Bu han 1800 yılında Albay Leake ve General Koehler
ziyaret edilmiş
ve büyük bir binanın
bir parçası
olarak
rta
rih
i
tarafından
nitelendirilmişti.”açıkça belliydi ki bu han ilk çağ Hıristiyan kilisesiydi Büyük kemerli
girişin her iki tarafında
melek figürleri vardı.(Tipik batılı misyoner proto arkeolog
görüşü. Bu zevata göre ;Anadolu’da eski ne varsa hepsi Hıristiyan eseri veya yaşayan bir
topluluk varsa mesela Tahtacılar,Aleviler v.s mutlaka eski Hıristiyan ahalinin kalıntısı olup
çıkar.Sözünü ettiği Susuz Han bilindiği üzere Selçuklu zamanından kalma bir kervansaray’ın
ayakta kalabilen bölümüdür.)
Saat 9:30 ‘da sağ taraf ta derin kırmızı renkli uçurumun olduğu yüksek ve dik
kayalıklar biraz ilerde Koosh Keui(Kuz Köy) ve Oorlou Keui(Uğurlu Köy) adındaki
rdu
köyler vardı.
Burada ki sel küçük bir köprü sayesinde geçiliyordu……….Toprak ,tebeşirimsi bir
kilden oluşuyordu çok bereketli
topraklar değildi. Ama her yere
buğday
ekilmişti.Sabah saat 10.45’te “ the cafe of Badem Aghadj”(Badem ağacı)’na ulaştık.
Bütün gezimiz boyunca , asla “kötü bakışlı “ bir yüz görmedim…”37
/bu
1872 yılında Bucak’a uğrayan Alman seyyah Julius Seiff’de38 ‘ Hacı Ali Onbaşı’ya misafir
olmuş ve onun evinin eski Türk evine örnek olarak planını kitabına koymuştur.Ve evin
bölümlerini anlatmıştır.Ayrıca kara saban ve bazı ziraat araçlarının kara kalem resimlerini
eserine eklemiştir. Hacı Ali Onbaşı’nın misafirliğini övmüş evinde misafirken çorba ,pilav
ve yoğurt ikram ettiğini arkasından kahve içirdiğini eklemiştir.Hacı Ali Onbaşı’nın çubuk
p:/
tüttürdüğünü de unutmamıştır.Hediye kabul etmediğini seyyah Daves gibi o da övgüyle söz
eder .Bucak’tan Susuz ve Karapınar köylerine geçtiklerini yolda Türkmenler’e (Yörükler)
rastladıklarını onların deve kervanlarını gördüklerini ilave etmiştir39.
1875’te Bucak merkezinde 9 Sıbyan Mektebi Kızılkaya’da 7 ve Milli ‘de 5 Sıbyan Mektebi
htt
mevcuttu.Bucak mekteplerinin
37
161 kız 215 erkek öğrencisi vardı. Bunların yanında 6
E.J.DAVES, Anatolica . London -1874.Sayf. 194-195-196-197
Julius SEĐFF,Reisen Đn der Asiatishen Türkei . Leipzig-1875 .Önsöz
39
Julius SEĐFF, a,g,e.Sayf.465-466-467-468
38
19
.co
m
öğrencili bir de medrese eğitim veriyordu.Kızılkaya’da ise bir medrese ve 12 öğrencisi
görülmektedir40.
Bucak eğitim tarihi açısından önemli bir olay 1896 yılında bir iptidaiye yani ilkokulun
açılışıdır. Đşin dikkat çeken tarafı mektep mualliminin maaşının ödeneği bulunamamış idari
makamlarca
toplanması
maaşın
Bucak’ta her hafta kurulan pazaryerinde halktan yardım yoluyla
41
istenmiştir .Bu okul daha sonra sözünü edeceğimiz 1904 yılında Bucak’ta
eğitimi “Usulü Cedid”(Eski usul anlayışın yerine daha modern eğitim kuramlarına göre
rta
rih
i
öğretim metodu uygulayan okul) üzerine yapan tek okul olmalıdır. Hatta 1883 yılında
Çavuş Mahallesinde üç sınıflı olarak açıldığı söylenen , adı 1920 ‘de Oğuzhan Mektebi
olarak değiştirilip 1928 yılında yeni binasına taşınan Oğuzhan Đlkokulu anlaşılan bu
okuldur42.
1901 senesinde bölge çekirge afeti geçirmiş ve sonuçta büyük bir kıtlık yaşanmıştır.Bucaklı
Yalancı Koca Bekir adında bir eşkıyanın kanunsuzlukları aynı yıllarda ortaya çıkmıştır.
1904 yılında Burdur ,Antalya ve Isparta Sancaklarını teftiş eden zamanın Konya valisi
yaptığı bu teftiş gezisi ile ilgili olarak hazırladığı raporu Dahiliye Nezaretine sunmuştur.Bu
raporda Bucak ile alakalı bölümü buraya alıyoruz.
uğranılan
ve Teke Sancağına merbut Bucak Nahiyesi
rdu
“Antalya’dan Burdur’a azimette
merkezi bin haneye karip cesim bir kasaba iken orada Daireyi Hükümet olmayıp bir köylü
haneciğinde ikamet eyledikleri görülmüş bu hal şanı hükümete münasip olmadıktan başka
hükümet odaların da ikamet eyleyen köylüler
bundan istifade kaydında oldukları dahi
anlaşılmasına binaen bedeli rızayı ahaliye iane i biltedarik daireyi hükümet ittihazı olunmak
/bu
üzere bir hanenin mübayası ile memurinin nakli ve kasabay ı mezkurede mevcut altı bab
ibtadaiye
edilmediği
mektebinden beşinde henüz
Usulü Atike(yeni usul) üzere icrayı tedrisat
anlaşılmış bunların dahi Usulü Cedideye(eğitimde modern metodlar kullanan
okul) tahviliyle beraber muallimlerinin Usulü Cedide vechiyle tedrisat eden muaalimden
iktisabı usulü talime eylemeleri hususatı ….Bir müddet zarfında iane i tedarik ve tediyen
p:/
olmak üzere beş bin kuruş bedel ile bir hane mübayaa ve hizmeti hükümet oradan nakil ile
resmi küşadı ircaı ve mekteplerin Usulü Cedideye tahvili esbabı istihsal olunup
…..
mezkur beş bin kuruş ianenin hüsnü suretle itası “
Bucak eğitim tarihi açısından oldukça önemli olan bu belgeden anlıyoruz ki ;1896 açılan
htt
Đptidaiye mektebi dışında eski usulde eğitim yapan beş okul bulunmaktadır.Konya valisinin
talimatı ile yeni usulde eğitim yapmaya istenen okulların durumu daha sonraları Maarifçe
40
Burdur Đli Cumhuriyet Öncesi ve Sonrası Eğitim (Komisyon).1998.Sayf.12
BOA.MF.MKT.352/12
42
Burdur Đli Cumhuriyet Öncesi ve Sonrası Eğitim.Sayf.82
41
20
43
ve
tapularının tescil edildiği anlaşılmaktadır44.1905
yılında
sadece
.co
m
takip edildiği
müderrisliğini Ali Efendi’nin yaptığı Ürkütlü Köyünde bir medrese mevcuttu.1909 ‘da
Bucak’ta belediye teşkilatı kurulmuştur45.
1909 senesinde aşırı yağışları yüzünden
toprak kayması nedeniyle bir çok ev
yıkılmıştır.Önce Balkan savaşı ve arkasından Birinci Dünya savaşı arkasından Đstiklal harbi
Türk milletinin yok edilme noktasından kurutuluşa eriştiği zaman
cenderesidir. Savaş
yıllarının korkunç sefaletle, salgın hastalıklarla , kıtlıklarla ve cephelerde eriyen genç nesil
rta
rih
i
Bucak tüm Anadolu toprakları gibi, bundan fazlasıyla etkilenmiştir. Resmi belgelere göre
Birinci Dünya Harbi ve Đstiklal Savaşında vermiş olduğu şehit sayısı yüz kişidir.Ancak
isimleri tespit edilemeyen en az bu sayı kadar daha şehit’in mevcudiyeti kesindir.Bucaklı
1918
yılında çekirge felaketini tekrar yaşamıştır.Birinci Dünya harbinden yenik çıkan
Osmanlı devletinin paylaşılması Mondros Mütarekesi ile fiilen başlamıştır.Đngiliz ,Fransız ve
Đtalya büyük bir iştaha ile bu akbabalık görevine hemen girişmişlerdir. Özellikle Đngilizler
maşa olarak Yunanlıları kullanmayı düşünerek tarihi kurnazlıklarını bir kere daha konuşturup
üzerimize salmışlardır.Bölüşme esnasında Đtalya’ya Menteşe(Muğla) Antalya,Konya,Burdur
,Isparta
ve Afyon Sancakları düşmüştü.Aslında Đtalya’nın Anadolu’da bir maceraya
rdu
girebilecek mecali yoktu.Ama Yunanlılara karşı duydukları kin ve endişe onları söz konusu
bölgelere asker göndermesini ve kolonyel bir yapının oluşması derdine düşürdü.En azından
bu bölgelerin kontrolü ve Yunanlıların hareketlerini yakından takip etmek Ege’nin dışına
taşan bir Yunan hareketine set çekmekte temel gayelerindendi. Kısacası Yunanlıların
güçlenmesini kesinlikle istemiyordu.Ve Đngiltere - Fransa’ya da meydanı boş bırakmama
/bu
arzusu buna ekleniyordu. Bu temel gaye ile Antalya’ya 28 Mart 1919
günü
zırhlı bir
46
krovezörle 300 ‘den fazla silahlı ve teçhizatlı olarak asker çıkardı .Türk tarafının yapmış
olduğu çeşitli protestoları pek dikkate almayan
Đtalyanlar, güya kendilerinin işgal sahası
olarak gördükleri bölgeleri etki altına almak için girişimlerine başladılar.
Antalya ‘ya komşu sancaklardan Burdur ve Isparta’ya çeşitli bahaneler altında keşif için
p:/
heyetler gönderiyorlardı47.Nitekim 8 Nisan 1919’da Burdur’a böyle bir heyet geldi. Başta
mutasarrıftan
ve diğer resmi görevlilerle birlikte
halktan oldukça soğuk
48
karşılaştılar .Daha sonraları da tekrar eden bu gözlem heyetlerinin
muameleyle
amacı asker sevkiyat
htt
hazırlığıydı.Đlk başta siyasi yollarla Burdur’u işgal etme teşebbüslerinin işe yaramayacağını
43
BOA.MF.MKT.800/57
BOA..DH.MKT.872/15
45
1967 Burdur Đl Yıllığı.Đstanbul -1967.Sayf.308
46
Prof.Dr.Nuri KÖSTÜKLÜ,Milli Mücadele’de Denizli ,Isparta ve Burdur Sancakları.Ankara-1999.sayf.12
47
Prof.Dr.Nuri KÖSTÜKLÜ.Sayf.14
48
Prof.Dr.Nuri KÖSTÜKLÜ,a.g.e Sayf.15
44
21
askeri yolla Burdur üzerinde etkili olma kararına vardılar.20 ve 21
.co
m
anlayan Đtalyanlar
Haziran 1919 ‘da bazı kuvvetlerini Antalya’dan Burdur’a sevk ettiler.22 Haziranda Burdur’a
gelen Đtalyan Kumandanı Vryoni dört zabit ve Konsolos Franti Mutasarrıfı ziyaret etmişler ve
yol yapımı için geldiklerini beyanla (!) birkaç gün sonra yine geleceklerini söyleyerek aynı
gün Antalya’ya geri dönmüşlerdir49.Ama Burdur Mutasarrıfı tarafından durumdan haberdar
edilen Konya Valisi Cemal Bey 24 Haziran 1919’da şifreli telgrafla Đtalyanların doğrudan
daireyi hükümete gidip mutasarrıfa Burdur’u işgale geldiklerini askerden kimseye zarar
hareketinin
rta
rih
i
gelmeyeğini beraber çalışmaları icap ettiğini beyan ettiklerini kendisinin Đtalyanların bu
mütareke ahkamına aykırı olduğunu gereken muamelenin
mutasarrıftan
yapılmasını istediğini Dahiliye nezaretine bildirmiştir50. Burdur’a doğru asıl asker sevkiyatı
23 Haziran gecesi oldu ve Đtalyanların bu hareketi Teke Mutasarrıfı Cemal tarafından 23
tarihli şifreli telgrafla Konya valiliğine bildirildi51. Đtalyan güçleri önce
Haziranda1919
Çubuk belinde tahkim sonra Hafız Bey çiftliğine yerleşmişler 25 haziran 1919 günü Bucak’a
gelmişlerdir.Buradan devamla Çeltikçi
etmişlerdir.28 Haziran 1919
istikametiyle 27 Haziran da Burdur’a intikal
tarihinde Burdur’u resmen işgal ettikleri beyanının
yapmışlardır52.Burdur Mutasarrıfı Ispartalı Darbazzade Vasfi Bey ,Burdurluların Đtalyan
rdu
güçlerine ses çıkarmamaları sükut içinde karşılamaları hususunda elinden geleni yapmış ve
milli hissiyatın ayağa kalmasını elinden geldiği kadar engellemeye çalışmıştır.Bu
halin
Konya valisi tarafından da desteklendiği devrin yazışmalarından sezilmektedir. Bucak’ta bir
bölük Đtalyan askeri gücü konumlanmış,
Burdur –Antalya yolu sürekli işgal güçleri
tarafından kontrol altında tutulmaya başlanmıştır. Çok geçmeden
hemen Temmuz ayı
/bu
başından itibaren Đtalyanlar, Burdur –Antalya arasında konuşlanan askeri gücünü
azaltma
yoluna gitti ve Burdur hariç(Çok az sayıda asker kalmıştır) diğer yerlerdeki askerlerini geri
çektiler. Çünkü o sırada Yunanlılar aydın Denizli hattına doğru hareket halindeydi.Đtalyan etki
bölgesi olan Muğla’ya doğru inmek için Yunanlılar iştahla bekliyorlardı.Yunan hareketine
sürekli muhalefet eden Đtalyanlar başta kendilerine Batı Anadolu’nun vaat edildiğini Đngiliz
p:/
oyunuyla Yunanlılara buraların verildiğini düşündüklerinden
hattına
nakletme amacındaydılar.Hatta
cephesinden
hareket
serbestisi
Gizlice,
kazanması
askerlerini
Muğla -Aydın
Milli güçlerin Yunan’a karşı güney
içinde
bu
hareketi
yapmış
olması
mümkündür.Kısacası Đtalyanların Antalya –Burdur hareketi eski psikolojisinde değildi Ve
htt
vaziyetten Milli güçler alabildiğince faydalanma yoluna gitmiştir.Đtalya’nın Burdur’daki
49
. BOA.DH.ŞFR.635/25
BOA.DH.ŞFR.635/23
BOA.DH.ŞFR.6357/8 ve 635/9(Şifre zeyli) Đtalyanlar bu gece saat üç raddelerinde üç yüz müsellah askeri dört obüs(?) ve üzeri yüklü
yirmi üç araba … cebel topu mermisi yüklü bir sahra otomobiliyle Burdur cihetine hareket ettikleri….
52
Nuri KÖSTÜKLÜ,a.g.e.sayf.17
50
51
22
.co
m
askeri varlığı 28 Nisan 1920 ‘de hemen hemen tamamen geri çekilmiştir. Buna mukabil
Đtalyan sinsi sömürge politikasını devam ettirmek maksadıyla
sivil güçleri
geride
kalmıştı.Daha çok sağlık ,ziraat yardımları yoluyla halkı kandırmaya çalışan Đtalya Milli
güçlerle çatışmayı tehlikeli gördüğü açıktır. Böyle bir faaliyeti Mart 1920 ‘de Bucak’a gelen
Đtalyan Konsolos Franti burada yaptığı açıklamada kuvvetlerini çekeceklerini amaçlarının
Türkiye’ye
ziraat araçlarını fabrikaları
getirmek olduğunu
ifade etmiştir.Kurnazca
düşünülen bu strateji gönüllü köleliği amaçlıyordu53.Đtalyanların Bucak’ta bıraktığı bir acı
rta
rih
i
hatıra da döktükleri kandır.Üstü örtülen unutulan veya unutturulan bu olay; Bucak ile ilgili
yapılan bir çok çalışmada hiç ele alınmamıştır.Osmanlı Arşivinde bulunan belgelere göre
olay Bucak merkezinde yaşanmıştır.27 Temmuz 1335 tarihli
çekilen telgraf ta“Đtalyanların Burdur’a gelmek üzere
uğrayan Đtalyan zabitanın
Konya Valisi tarafından
hareket edip Bucak Nahiyesine
rakip olduğu(Bindiği) ve karye ahalisinin hiç görmedikleri
otomobilleri seyretmek üzere toplanan ahaliyi men etmek için bir Đtalyan askerinin akim
kalan ...( Uzaklaştırma) üzerine ateşlediği tabancasından çıkan mermi karye ahalisinden iki
kişiyi baş ve kolundan mecruh etmekle teşhis ve tedaviye alındığı ve bu bab da Đtalyan
makamlarından icabat eden
……yapılacak muamelatı esasiye
54
rdu
bildirildiği arz …olunur” .
Burdur Mutasarrıflığına
Anlaşılacağı üzere kesin tarih verilmemekle beraber Đtalyan subayları Burdur’a giderken
uğradıkları Bucak’ta
bindikleri araçlara bakmak isteyen bir grup
insana, sömürgeci
zihniyetin tipik anlayışını göstermişlerdir . Bütün insanlıkta ve dünyanın her yerinde o zaman
ki Avrupa insanında da görülebilecek yeni bir aracı anlamaya çalışma merakı(Đlk otomobilin
/bu
çalışmasını gören ilk Avrupa insanların da şaşkınlıklarını gizleyemediklerini bazılarının çok
korktuklarını
unutmamak gerekmektedir) doğal olarak
bir takım insan da
meraklanıp
makineleri görmek incelemek isteği ile Đtalyan araçlarının etrafında toplanmışlardır.
Kendilerinden başka insanları
hep hakir gören
sömürge zihniyeti ,söz konusu
kazaya(Bilerek yapılmadıysa) sebebiyet vermiştir55. Olay Đtalyanların Bucak ‘a ilk geliş tarihi
p:/
26 temmuz 1919 günü mü veya sonraki bir tarihte mi olmuştur belgelerden bunu anlamak
mümkün gözükmüyor. 28 Temmuz 1919günlü başka bir şifreli telgrafta ise, yaralanan
Mustafa oğlu Ahmet’in öldüğü Dahiliye Nezaretine bildirilmiştir56.Bucak ahalisinde bu
elim olay üzerine
husule gelen tepkinin yatıştırılması
için yetkili makamların epeyce
htt
uğraşmak zorunda kaldıkları aşikardır. Halkımızın seferberlik devri diye bildiği Birinci
53
N.KÖSTÜKLÜ,a,g.e.Sayf.39
BOA.DH.KMS.5/52-1
Bilindiği üzere batı kaynaklı filmlerde batılı kahramanların teknolojik araçlarını görüp şaşkınlıkla seyredip korkan geri kalmiş insan
tiplemesi sıkça kullanılmaktadır.
56
BOA.DH.KMS.5/52-5
54
55
23
.co
m
Dünya harbi sırasında çok sayıda asker kaçağı Anadolu’ya dağılarak eşkıyalık faaliyetine
girişmişlerdi.
Dağ taş asker kaçağı bu eşkıya bozuntuları ile dolup taşmıştır. Devletin harp ile uğraşıp onlara
yeterli güç ve maddi imkan ayıramayışı, bu güruhun azgınlaşmasına sebep olmakta idi.
Köyler de erkek nüfusun iyice azalması eşkıya sürülerini iyice azdırmıştı.Halkın ırz ve
namusuna mal ve canına kast eden bu taife, her geçen gün gemi azıya almış memlekette
asayiş namına bir şey koymamışlardı.Jandarma yokluklar içinde eşkıya takibini yapmaya
eşkıyalığa kalkmışlardır.
rta
rih
i
çalışıp ve zamanla bunların temizlenmesine uğraşıyordu .Bazı Yörük aşiretleri toplu halde
Denizli , Antalya, Burdur ,Afyon civarlarında Buhurcu aşireti mensupları topluca eşkıyalık
yapmaktaydılar57.Çakal aşireti
Teke
yarımadasında
eşkıyalık
faaliyetleri Bucak çevresinde yürütenlerde vardı ki Mellili
sürmekteydi.Bu tür
Süllen bunlardan sadece
biridir.8.Temmuz 1919 ‘da Kızılkaya Uğru köyünde sıkıştırılan böyle bir eşkıya grubu
temizlenmiştir.Sonuç Teke Sancağı Mutasarrıfınca üst makamlara şöyle iletilmişti.
“ Antalya ,Isparta ,Burdur Livalarında icrayı şekavet eden eşkıyayı meşhuradan Bucaklı
Koca Bıçak Oğlu Mehmet ,Devrili Halil ,Seydili Köylü Nuri, Dağlı Karyeli (?) Ali ‘nin
rdu
Kızılkaya Nahiyesinde Uğrulu Karyesinde bilmüsademeye binaen istiskal edildikleri 58.
Đstiklal Harbi sırasında Bucak ahalisi Milli Mücadeleye elinden gelen desteği sağlamıştır.
Daha ilk mücadele kıvılcımı çakılır çakılmaz beş yüz kadar Bucak gönüllüsü(Đçlerinde MilliMelli- Gönülleri de vardı) Burdur Ahz ı Asker Dairesine baş vurarak cepheye sevklerini
istemişlerdir. Mutasarrıf, Đtalyan
düşmanı olması sebebiyle gönüllüleri dağıtmıştır.Aynı Mutasarrıf Darbazzade
/bu
Mücadele
sorumlu subayının etkisiyle ayrıca kendisinin de Milli
Vasfi;Yunan ordusu Denizli’ye doğru ilerlemeye başlayınca Burdur Askerlik Dairesi Başkanı
Miralay Đsmail Hakkı Bey, Burdur depolarında bulunan silahların Sarayköy cephesine sevki
içi
el altından
Đngilizlerin Burdur’daki subayı ile anlaşarak
araba için mutasarrıflığa
başvurunca durumu öğrenen bu mutasarrıf kendisiyle aynı zihniyete sahip Konya valisine
p:/
bildirerek sevki engellemiştir59.Ancak bütün engellemelere rağmen Bucak gönüllülerinden
bir kısmı
Sarayköy Milli Ordusuna60, bir kısmı da “Burdur Gönüllüleri” içinde Nazilli
cephesine sevk edilmişlerdir. Burdur Milli Taburu adıyla Isparta da oluşturulan Demiralay’a
htt
iltihak edenlerde vardır.
57
Buhurcular , Burdur Kıravgaz Köyü yakınlarında Antalya ve Bucak taraflarında gezen Hacı Đbrahimli Yörükleri ile ikindi üzeri
başlayıp ertesi sabaha kadar süren çok şiddetli bir çatışma sonun da bir daha gelmemek üzere bölgeyi terk etmişlerdi.
BOA.DH.EUM.AYŞ.14/98
59
Emekli Albay M.Şefik ,Đstiklal Harbinde 57.Tümen ve Aydın Milli Cidali.Đstanbul-1937.Cilt2.Sayf.68
60
Emekli Albay M.Şefik ,a.g.e. Cilt 3. Sayf.66
58
24
.co
m
Uzun savaşlar sonunda Cumhuriyet’in kurulması ,harp yıllarının sona ermesi yoluk kıtlık ve
sefalet yıllarının yaralarını sarmaya çalışan Bucak için bir fırsat doğurmuştur.Yüzyıllar boyu
göller yöresinin bir çok yerinde olduğu üzere kendi yağıyla kavrulan
savaşacak asker ve
toplanacak vergi haricinde kesinlikle hatırlanmayan Bucak yine kendi kaderiyle baş başa
1950’li yıllara ulaşmıştır.Bilhassa konumunun sağladığı fırsatları Türkiye kalkınmasının
ivme kazanmasıyla değerlendiren Bucaklılar günümüzde Teke yarımadasında Antalya ve
Burdur’dan sonra en kalabalık nüfus ve
en gelişmiş ekonomiye sahip duruma gelmeyi
rta
rih
i
bilmişlerdir.Verimli toprakla ve bu toprakların getirisi yüksek çeşitli ürün eldesi kolaylığını
sağlaması ayrı bir artı değer olmuştur. Ayrı bir artısı ise Bucaklıların bilhassa aydın zümrede
çevreden kendilerini farklı görmeleri psikolojisidir Bu onlara fazladan bir artı getirirken
Bucak’ın hitap ettiği hinterlandın diğer sakinlerinden soyutlanma , güçlü iken yalnızlaşma
tehlikesini içinde taşımaktadır.Halbuki gücü sürdürme günümüz dünyasında bütünleşme ile
olmaktadır.Farklı görünme gücü ilerde bir girdap gibi büyümeyi merkeze çöktürme
kuvvetiyle at başı beraber yürümektedir.Önemli olan dengeyi bozmadan çevre ile uyum
içinde bölgesel kalkınmayı entegre bir şekilde yapabilmektir. Burada bu zümreye tekrar
ismini almak istedikleri Türklerin efsanevi atası Oğuzhan’ın ölümüne yakın oğullarını çağırıp
rdu
ellerine verdiği tek oku kırmalarını istediği ve tek oku hepsinin kırdığı ok sayısı arttıkça
kırılan ok sayısının azaldığı hatta hiçbir okun kırılamadığı bunun üzerine Oğuzhan’ın
oğullarına birlik olmanın tek olmadan ne kadar önemli olduğu hususunda verdiği dersi
hatırlatmak yerinde olacaktır.
1919 ‘da Đtalyan işgalcilerinin otomobillerini merakla inceleme için toplanan Bucak insanı
/bu
bu saikle can verip kan dökmüştü talihin garip cilvesi bu gün Bucak söz konusu sanayi
kolunda
etrafına göre dikkat çekici duruma yükselmiştir.Bu bağlamda Bucak ile ilgili
olarak 1946 yılında yazılan
Türkiye Kılavuzu adlı kitapta yazılanları alıyoruz.Günümüz
Bucak ile karşılaştırmayı okura bırakıyoruz.
BUCAK ĐLÇESĐ
p:/
“Bucak ilçesinin doğusunda Isparta Đli ,güneyinde Antalya’nın Korkuteli ilçesi batısında
Tefenni Đlçesi ,kuzey ve kuzey-batısında Burdur merkez Đlçesi vardır.Đlçenin yüz ölçümü
1.075 kilometrekaredir.
Kasaba Burdur’a 43 Km.lik oldukça muntazam bir şose ile bağlanır. Bucak ilçesinin tarihi
htt
ve eski eserlerine ait ne bir belge ve ne de bir kaynak bulunamamıştır. Đlçede eski eser
mevcut değildir. 1940 sayımına göre ilçenin 8995’i erkek 10.292’i kadın olmak üzere 19286
genel nüfusu olup bunun 4386 sı kasabada oturmaktadır.
25
kaplıdır.Đlçede
ziraata
Buğday
elverişli
ve verimlidir.Dağları ormanlık arazisi yeşilliklerle
,Arpa,Çavdar,
biraz
da
.co
m
Đlçenin toprakları
Pamuk
ve
çok
miktarda
tütün
yetişir.Meyveleri içinde armut ve şeftalisi övülmeğe değer.Az miktarda da her cinsten
hayvan ve fazlaca kıl keçisi yetişir.Đlçenin belli başlı ticaretini teşkil eden kereste ile kıl
keçisidir.Kerestesi Antalya’dan denizyoluyla Đstanbul ,Suriye ve Mısır’a ,Burdur’a ,Isparta
illerine sevk edilir.Kasaba ve köylerinde
çul, çuval ve kağnı arabası örtüsü dokurlar. Bu
dokumalar mahalli ihtiyacı karşılar.
BAZI TÜCCAR VE ĐŞADAMLARI
BAKKALĐYE
HÜSEYĐN ÖZDAMAR BAKKALĐYE
LÜTFĐ ALP MANĐFATURA
OSMAN SARI BAKKALĐYE
ŞÜKRÜ ÖZADAMAR BAKKALĐYE
VEHBĐ ÖNCEL MANĐFATURA
rta
rih
i
Halil KART
HÜSEYĐN IŞIK MANĐFATURA
Đlçenin nakil vasıtaları at ve öküz arabalarıdır. Eşeklerde taşıt işlerinde kullanılır. Kasaba da
iki han ve bir otelimsi han vardır. Şükrü Damar ve Ali Münir Sarı’ya ait olan hanların yer
yataklı
odaları temizdir. Fahri Ocak’ın idare ettiği
“Safa “adındaki
otelimsi han
karyolalıdır. Abdurrahman Sefer ve Safa Korkuteli’nin işlettikleri iki aşcı dükkanı ayrıca
rdu
iki berber ve iki kahvesi vardır. Biri kasabada on biri köylerde üçer sınıflı on iki ilkokul
vardır ve yeniden 12 okul daha yapılmaktadır. Đlçede sıtma yok denilecek kadar azdır. Yalnız
Ketsel köyüne(Gölü olmalı) yakın olan birkaç köyde sıtma görülmektedir. Bura da sıtma
ekipleri faal durumdadırlar.Đlçede su bol değildir. Daima su sıkıntısı vardır. Kaplıca ,ılıca ve
maden suyu gibi şifalı suları yoktur61.
/bu
1-B.Girme: Antik kent Cremna’nın yakınlarında kurulduğundan dolayı bu ismin değişerek
Türkçeye geçtiği iddiası vardır.Girme adının Türkçede ki içeri bölge
veya iç bölge
konumundaki yerler için de kullanıldığını unutmamak lazımdır .Ayrıca “Germe”sözünün
taraça edilmiş toprakların önüne çekilmiş taştan örülen setler için kullanıldığı malumdur.
Ayrıca halk arasında Germiyanoğulları’na Girme Hanlar denildiğini biliyoruz .
p:/
Girme , 1530 ‘da Karahisarı Teke62 kazasının 21 haneli ve 2032 akçalık hasılatı olan bir
köyü idi63. Aynı defter de Devri’ninde Karahisar’ın köyü olduğu belirtilmiştir.
Yukarda belirttiğimiz üzere Girme ve Bucak 17.yüzyıl sonrası genellikle beraber
htt
anılmıştır.18.yüzyıl ikinci yarısından itibaren de batılı seyyahların Cremna antik kentine
61
Türkiye Kılavuzu,Burdur –Đli ve Đlçeleri.Ankara-1946.Sayf.717
Karahisarı Teke topraklarının çoğunluğunu Antalya’nın Serik kazasını içine alan bir kazadır.
63
BOA.166 Numaralı Muhasebi Vilayeti Anadolu Defteri Sayf. 594
62
26
antik kent gezmişler yazdıklarıyla bize o devrin günlük
hayatından kesitleri yazılı olarak bırakmışlardır.
1-C.Milli (Melli):Milli adının da
.co
m
ilgileri artmış ve mutlaka
antik bir yer olduğu düşünülen Milyas’tan çıktığı iddia
edilmektedir. Girme adının Türkçede ki içeri bölge veya iç bölge konumundaki yerler için de
kullanıldığını unutmamak lazım gelmektedir. Melli’ye gelince ortada isim benzerliğinden
başka bir şey yoktur. Çünkü eski çağda sözü edilen yerde Milyas veya benzeri adla bilinen
bir kent kesinlikle mevcut değildir. Đsim benzerliğinden yola çıkan arkeologlar alakası
rta
rih
i
olmadığı halde adeta zorla bu yöreye bu tarihi geçmişi yakıştırmışlardır. Dolayısıyla bir
benzer kelimeden koca bir tarih çıkarmayı denemişlerdir. Halbuki sözü edilen Milyas
,Tefenni -Karamanlı yakınlarında Kabalia adıyla tanınan bölgede bir yerdi64.Aynı durumun
Burdur içinde geçerli olduğunu düşünmek mümkündür.Burdur adının kaynaklandığı iddia
edilen Polydor ‘un konumlandığı yer, halen tespit edilemediği gibi böyle bir kentin varlığı
tek kaynağa dayandırılmakta ve dolayısıyla kesinliği bile şüphelidir65Milli ,1455 senesinden
beri Osmanlı yazılı belgelerinde adından söz ettirmektedir.Yöreye adını veren Milli aşireti
veya cemaati
yada Yörüklerinin varlığını biz on beşinci yüzyıl ikinci yarısından beri
biliyoruz. Söz konusu Yörükler; o tarihten yakın tarihimize kadar “ Milli Yörükleri” olarak
rdu
varlığını hep koruya gelmişlerdir66.Milli ,on altıncı yüz yılda Mükerrem Kömü kazasının bir
mezrası olarak görülmektedir. Osmanlı belgelerinde bazen da Millu cemaati adıyla sözü
edilmektedir. Milli bölgesinde Oğuz; Bayat ,Kargın,Kayı,Iğdır,Eymür,Dodurga,Salur ve Yıva
boylarının varlığı da arşiv belgelerinde tespit edilmiştir.Milli aşiretinin Oğuz Kayı boyundan
geldiği kabul edilmekle birlikte
bazı tarihçiler ise Büğdüz boyundan çıkma olduğunu
/bu
söylemektedirler.Bir düşünceye göre on beşinci yüzyıl içinde bilinmeyen bir sebeple ve
büyük bir ihtimalle de asayiş sorunundan dolayı Milli aşiretinin
bir bölümü Teke ‘den
Güney doğu Anadolu’ya intikal etmek zorunda kalmışlardır.Bazı dilcilere göre de bölgeye
göçe tabi tutulan veya bölgede yaşayan bir çok Türkmen aşireti veya oymağı gibi; zamanla
Milliler de ana dillerini unutarak Kurmanç lehçesini konuşmaya başlayıp milliyetlerini
p:/
yitirmişlerdir67.Güneydoğu Millilerinin 15. yüzyılda adlarından pek bahsedilmezken batıdaki
Millilerin varlığı bilinmektedir . Teke Elinden benzer başka bir sürgün Teke Yörüklerinden
Sarılar’ın 1555 yılında Bağdat yakınlarına sürülmeleridir68.
Milli Yörükleri on altıncı ve on yedinci yüzyıllarda şu cemaatler ve onların bağlı oldukları
htt
Oğuz Boyları şunlardı:Akbük ,Akça Kilise ,Bayat, Eşen (Varsaklardan),Đsa Sazı (Eymür )
64
Veli SEVĐN,a.g.e Sayf.161
Veli SEVĐN,a.g.e Sayf.161
H.Macit SELEKLER ,Yarım Asrın Arkasından.Đstanbul-1960.Sayfa 45.
67
Bu konu sitemiz Dirmil bölümünde genişçe ele alınmıştır.
68
BOA.Mühimme Defteri 1.Sayf.1-195
65
66
27
.co
m
sonraları (El sazı adını almış olmalı ),Kabaağaç (Dodurga),Kafirbükü(Salur),KaracaviranKaracaören(Yıva)Kayı,Kuzubey,Kayı,Kayıece,Çakırlar,Gelesin,Girmeli,Adil maUmur.Emirhanoğulları ve Devlethanoğulları,Kızıl Đshaklar ve Küreciyanlar.Melli içinde az da olsalar
Sarkeçili Yörüğüne de rastlanmaktadır. Milli veya halk arasındaki adıyla Melli 1926 yılında
Antalya vilayetine bağlıyken Bunun yanında Milli Yörükleri Milli –Melli dışında bazı
köylerin kuruluşun da da rol oynamışlardır Örneğin Bucak Kuşbaba ve Arvallı köyü halkının
bir kısmı Milli Yörüğüdür.Milli-Melli, Karaöz ve Dağ Beldesi tarafları hariç tarih içinde
tarihte 1926 yılında
rta
rih
i
hep beraber anıldığı aynı yıl kaza yapılan Bucak’a dolayısıyla Burdur’a bağlanmıştır.Bu
Bucak Kazası idari birimi teşkil edilince Melli(Kocaaliler) nahiye
yapılmıştır.Diğer bucak Pazaravdanı’(Kızılkaya)dır .
1-D.Kızılkaya
,bir
mahalli
bilinmektedirSöz konusu asırda
adı
olarak
Kızılkaya’nın
varlığı
16.yüzyıldan
beri
Teke Sancağı Bağkonak kazası sınırları içinde olan
Kızılkaya, özellikle 1501 yılında patlak veren Şah Kulu isyanı sırasında isyana katılan Alevi
Türkmenler, Kızılkaya Türkmeni veya Kızılkaya eşkiyası şeklinde vasıflandırılmaları
nedeniyle tarihin sayfalarına iz bırakmıştır.Şahkulu , Kızılkaya bölgesi köylerinden bir
Türkmen sipahi olup Azerbaycan Erdebil şehrinde yaşayan ve Şah Đsmail’in dedesine bağlı
rdu
alevi bir Türkmen ocağındandı. Şah Đsmail ortaya çıkınca Teke ve Hamit Sancaklarında
yaymak için onu halife adıyla görevlenmiştir.
Bazı tarihçiler onun Đstanoz (Korkuteli ) Yalımlı köyünden olduğunu belirtilerse de söz
konusu tarihlerde Đstanoz ‘un böyle bir köyünün varlığı gözükmemektedir69.Şahkulu
faaliyetleri nedeniyle Kızılkaya’da sıkışınca Antalya yakınlarına göç etmiştir. Teke ve Hamit
/bu
Sancaklarında çok yoğun bir propaganda ile önemlisi Osmanlı devşirme yöneticilerinin hatalı
tutumları sonucunda büyük bir taraftar kitlesi kazanan Şahkulu 1501’de harekete geçmiştir.
Sultan ikinci Bayezit, sonuçta bu iki sancaktan çok sayıda Türkmen’i Modon ve Koron
adalarına sürgüne gönderdi. Çoğunluğu Balkanlar’a da epey sürgün vuku’u buldu .1510
senesinde
Şahkulu isyanı Teke ve Hamit sancaklarının büyük bir bölümünü harabeye
p:/
çevirdi.Elmalı , Đstanoz ,Gölhisar ve Burdur’u yakıp yıkan Şahkulu
Kütahya’yı alarak
karşısına çıkan Karagöz Paşayı yendi ve paşayı esir edip kazığa vurdurdu70. Rumeli’de
bulunan Vezir azam hadım Ali Paşa’nın Anadolu’ya geçip üzerine geldiğini duyunca, Antalya
civarına çekildi. Alevi bir Türkmen devleti kurmayı amaçlayan
htt
Boğazından Bucak’a ( O tarihlerde Đncir Hanı yolu üstünde olan
69
Şah Kulu,
Çubuk
Çubuk Boğaz’ı Đncir
Geniş bilgi için bakınız ;Behset KARACA .XV ve XVII .Yüzyıllarda Teke Sancağı Isparta – 2002 .
Latif ARMAĞAN, XVI .Yüzyılda Teke Sancağı..Ankara -1996(Ankara Üniversitesi.Yayınlanmamış doktora tezi)
70
Karaggöz Paşa’nın gerek Burdur’da ve gerekse Gölhisar’da çok sayıda vakıfı bulunuyordu.Burdur’da Karagöz Paşa mescidi onun
eseriydi.Anlaşılan Paşa’nın bölge ile bir bağı vardı.
28
.co
m
derbendi adıyla bilinmektedir) yaptığı çıkış hareketi sonuçsuz kalınca ona katılan Teke ve
Hamit Sancağı Türkmenlerinden yirmi bin kadar insanla , Antalya’dan Konya Beyşehir
istikametinde yer alan Kızılkaya Boğazından yol bulup, Beyşehir önlerine geldi. Üstüne gelen
Sadrazam Hadım Ali Paşa’yı yendi. Paşa savaşta ölürken kendisi de yaralandı ve bir müddet
sonra öldü. Đsyancılar Sivas Erzincan yoluyla Đran’a geçtiler. Osmanlı Devleti isyandan sonra
tekrar yine bir çok Türkmen’i Balkanlara sürgüne göndermiştir. Đşte bu isyan ve Şah
Kulu’nun inanılmaz vahşeti Osmanlı Tarihçilerince unutulmamış, çok zaman sonraları bile
rta
rih
i
isyancılar“Kızılkaya eşkıyası“olarak anılmışlardır71. Ünlü seyyahımız Evliya Çelebi 1650
yılına doğru bölgeye Antalya üzerinden, Susuz Köyüne kadar gelmiş ve bura halkının
tamamının Müslüman olduğunu açıklamıştır. Kızılkaya ,1814 tarihinden öncesi
Sancağının
bir kazası olarak idari
Teke
bir merkez olmuştur.Kaza merkezi son dönemlerde
Bademağacı Köyü’dür .Yöre Cumhuriyet döneminde Antalya ‘ya bağlı Kızılkaya Nahiyesi
olarak geçerken 1926 yılında Pazaravdanı Köyü(Adı bilindiği üzere Kızılkaya olmuştur)
nahiye merkezi yapılıp çevre köyleriyle Bucak ilçesine bağlanmıştır.
Eski Kızılkaya’nın bir bölümü de Antalya merkez ilçesine dahil edilmiştir. Pazaravdan’ın
hemen yakının da yer alan Ürkütlü ,Keçili,Anbahan ve Yüreğil gibi köyler bir ara Kızılkaya
rdu
kazasına dahil olsalar da tekrar Ağlasun Nahiyesine ilhak edilmişlerdir.Hatta Anbahan ve
Yüreğil köylerinin arazilerinin bir kısmının Teke Sancağı içinde bulunduğu mahkemeler
sonucunda
19.yüzyılı sonlarına doğru Burdur tapusuna geçirildikleri malumdur. Sözü
gelmişken Oğuz Yüreğir boyundan çıkma Yüreğir köyü Tanzimat devrinden beri tütünleri ile
meşhur ünlü bir köydür.1312(1894) Hicri Konya Vilayet Salnamesinde Yüreğil Köyü’nün
/bu
Ağlasun Nahiyesine bağlı olduğu ve 76 hane ,429 nüfus sahip olduğu yer almıştır72 Bucak
Yüreğil’i ile Tefenni Yüreğili ve hatta o devirde Burdur’a bağlı Acıpayam Yüreğil’i sıklıkla
birbirlerine karıştırıldıklarından Tefenni Yüreğili’nin adı sonradan bu kargaşaya son vermek
amacıyla “Yeşilköy” olarak değiştirilmiştir.Aynı karıştırma olayı Tefenni Yuva köyü ile
Bucak Yuva köyleri arasında yapılmıştır.
p:/
2-TARĐH ĐÇĐNDE BUCAK ÇEVRESĐ
Bucak bölgesinin tarihi geçmişine bir göz atacak olursak; kalkolitik çağdan beri insan
yerleşimine açık olduğunu görürüz.Bucak sınırları içinde bulunan antik kent Cremna’da M.Ö.
1200 yıllarından Frig buluntularına rastlanmamıştır.Psidya’nın içinde bulunan çevre M.Ö
htt
546 ‘da başlayan Persler döneminden sonra Đskender’in istilasına uğramıştır.Arkasından
Roma devri başlamış ve M.Ö 25’te August’un seferi esnasında Cremna Roma kolonisi haline
71
72
Hoca SADETTĐN ,Tacü-t Tevarih.Tabhane i Amire -1279(Hicri). Cilt 2.Sayfa 162
1312 KVS.Sayf.364
29
metropolitliğine
bağlanmıştır73.Cremna’dan
başka
.co
m
getirilmiştir.Roma devrinden sonra Bizans devrinde Anatolica teması içinde yer alıp, Perge
Yüreğil
Köyü
yakınlarındaki
Komama,Kestel’e yakın Kreteopolis ve Kuşbaba civarında Kolbasa antik yerleşim yerlerinin
varlığı bilinmektedir. Bizans döneminde Psidya(Burdur –Isparta ve Pamfilya (Antalya)
defalarca Müslüman Arapların istilasına uğramıştır.Đlk defa Araplar 790 yılında Antalya’yı
feth etmişler sonra ellerinden çıkan bölgeyi ünlü Türk kumandanı Afşın halife Mutasım
devrinde tekrar feth etmiştir.Elden bir daha çıkınca deniz yoluyla Fazl tarafından alınmıştır.
rta
rih
i
Bucak yöresi Türklerle ilk defa Malazgirt savaşı sonrası 1085 yılında Anadolu Fatihi
Kutalmış Oğlu Süleyman Şah’ın Antalya’ya doğru başlattığı akınla oldu.Bölgeye büyük
kütleler haklinde gelen Türkmen boyları Eskişehir ile Göller yöresi arasında
bir set
oluşturarak, Bizans güçleriyle daimi bir mücadele içinde bulunmuşlardır.Türklerle Bizans
arasındaki bu mücadele , güney kanadında yer alan
1204 yılında Burdur’un kesin olarak
Türklerin eline geçmesine kadar devam etmiştir.Defalarca bu iki güç arasında el değiştiren
çevre ,1204’ten sonra Birinci Gıyasettin Keyhüsrev’in Antalya’yı ele geçirmek için en uygun
yol olan Bucak yoluyla yaptığı harekata şahit oldu. Sonuçta 1207 yılında Antalya Türklerin
eline geçti ve Bucak Bölgesi de böylece bir daha elden çıkmamak üzere feth edilmiş oldu. Bu
rdu
tarihten önce bir çok kere bu yöre Türklerce alınmıştı ,güvenlik sorunu Antalya alınınca
daha iyi sağlanmıştır74.Bucak iklim olarak tam bir Akdeniz iklimi sayılmasa da oldukça
yumuşak bir iklime sahiptir.Ilıman iklim Türkmenlerin yöreyi asırlarca kışlak olarak
kullanmaların kolaylaştırmıştır.
Sözünü ettiğimiz Türkmen boyları;
/bu
Kayı,Büğdüz,Iğdır,Bayat,Eymür,Kargın,Dodurga,Yüreğil,Yıva Afşar ve Salur’lardır.
Bölge ,sahilleri sürekli vuran Hıristiyan Akdeniz korsanlarının yağmaları yüzünden konar
göçerlerin her zaman sığınacakları bir yer olma özelliğini sürdürmüştür. Türkmen boyları
uzunca bir süre hayvancılık için elzem olan sahillere tam olarak inememişler daha çok
Göller bölgesi içinde yaşamaya çalışmışlardır. Selçuklu Devleti kuzeyde Sinop’u güneyde
p:/
Alanya ve Antalya’yı alarak denizlere tam açılımı gerçekleştirince asıl hedefi olan ticari
hayatın canlandırılması yoluna girişmiştir.Bunun içinde bütün yol güzergahlarında güvenlik
arttırıcı önlemlere başvurmuştur.Đlk önce tüm yollarda büyük kervansaraylar inşası politikası
geliştirdi.Tabi temel politikası devlet merkezi Konya ile ekonomik bölgeler yani iskeleler
ulaşımdı
htt
arasındaki
.Bucak
yöresi
Konya
noktasıydı.Antalya dan çıkan yolun birincisi
73
74
Veli SEVĐN,Anadolu Tarihi Coğrafyası .Ankara-2001. Sayfa 160
Claude CAHEN;Osmalılardan Önce Anadolu.Đstanbul-2002.Sayfa 65
aile Antalya
arasının
önemli
kavşak
Çubuk boğazından Anadolu’nun içlerine,
30
bölgelerine açılıyordu.Đkincisi ise aynı yönden Susuz Han’a uğrayıp o
.co
m
Đstanbul ve Ege
zamanlar henüz kurulmayan Bucak kıyısından dağ kenarını takip ederek Peçenek Boğazından
Ağlasun’a varıyordu ve burada bulunan handa konaklanılıyordu75.Çubuk Beli’nden
Bademağacı’na geçen birinci yol Kızılkaya ( Pazaravdan burasının pazarı aynı yolla Đncir
pazarına ulaşıyordu) üzerinden Kestel Gölünü dolaşarak kuzeye yönelip
76
Kuşbaba - Đncir
Han’ı takiple , Çebiş ,Arvallı üstünden Kızılbucak -Ovacık –Beşkavak-Kıravgaz (Kayaaltı)
köyünden geçerek
Örtülü’den Burdur’a ulaşmaktadır.Selçuklu yolu
olarak bilinen yol
rta
rih
i
yörenin en önemli yoluydu77. Aynı yol Arvallı’dan aykırlayıp Peçenek Boğazına gelen ikinci
yolla birleşerek Ağlasun‘a geçiyordu. Đkinci yol ‘un güzergahı Ağlasun’dan Isparta’ya oradan
Eğridir üzerinden Konya’ya doğru gider. Ancak; yolun bilhassa Ağlasun-Isparta arası ulaşımı
çok zordu. Çünkü Köroğlu Beli iklim sertleşince çok zor geçit verdiğinden daha çok birinci
yol kullanılıyordu. Đklim şartları zorlaşınca Isparta’dan Antalya’ya gidenler önce Burdur’a
gelip birinci yolu kullanmak zorunda kalıyorlardı.Halen kullanılan Burdur- Çeltikçi yolu;
eskiden Çeltikçi- Bucak arasındaki yerler bataklık ve sulak bölgelerle dolu olduğundan
ulaşım yapma imkanı vermiyordu. Çünkü Çeltikçi ovasında bol su birikmesi sebebiyle
çeltik tarımı yapılıyordu.Ayrıca Çeltikçi Beli büyük bir engeldi. Bu nedenle yol yoktu veya
rdu
çok az bir süre kullanılabiliyordu. 19. yüzyılın ilk yarısından itibaren günümüzde kullanılan
yola yakın bir yoldan ulaşım yapılmaya başlandı. Susuz ve Đncir Hanları hakkında yapılan
tüm yayınlarda bu hanların Isparta- Antalya yolu için yapıldıklarını okuruz. Bölgeyi bilmeyen
veya en azından ciddi bir alan taraması yapmamanın sonucu kişiler bu düşünceye
varmaktadırlar. Ağlasun’dan Susuz Han’a gelen yolun güneye Antalya yönüne değil de nasıl
/bu
birden bire üstelik ova ve sulak yerlerle dolu bir yer olan batıya yönelip Đncir Han’a ulaştığı
hususunu herhalde izah edebilirler.Kuzeydeki Burdur’a giden binlerce yıllık antik yolu yolu
saptırıp nedense kilometrelerce uzatmayı göze almaktadırlar. Üstelik aynı yol üzerinde
birbirine bu kadar yakın iki kervansaray’ın yapılmasının mantıksızlığı ortada iken78. Batılı
seyyahlar ,Susuz’dan geçen yolun çok kötü olduğunu hatta yağışlardan yolun görünmediğini
p:/
anlatmaktadırlar. Örneğin 1872 ‘de Bucak’tan Antalya’ya giden Đngiliz gezgini Daves bu
durumdan şikayet etmektedir79.
Bucak çevresi Selçuklular devrinde herhangi bir önemli olaya şahit olmamıştır. Bir rivayete
htt
göre Ünlü Selçuklu komutanlarından Susuz’a bölge ıkta olarak verilmiştir.Bu rivayet
75
Ağlasun da ki handan arta bir şey kalmamıştır Ancak son dönemde Burdur Müzesi Müdürlüğünce yapılan sondajla Hanın yeri tespit
edilmiştir. Burada Selçuklu tarzı çinileri olan hamamı bulunmuştur.
76
Veli SEVĐN,a.g.e Sayf.156
77
, A. Latif ARMAGAN: XVI. Yüzyılda Antalya.Tarih Araştırmaları Dergisi(Ankara.Ün.) 38 (2005) .Sayf.97
78
Selçuklu kervansarayları birbirlerine uzaklığı 8 saatlik bir mesafe ile yapılmışlardır.
79
E.J.DAVES,Anatolica .1874.Sayf.197
31
.co
m
doğruysa halen Susuz olarak bildiğimiz köye adı Susuz Bey’den kalmıştır.Bucak,1243’ten
sonra başlayan Moğol zulmünden mutlaka etkilenmiştir ve bu etki dolaylı olmalıdır.Batı
ucundaki Türkmen beylerinin Moğollarla karşı olan mücadelelerine bölgenin katkı sağlaması
elbette mümkündür.Nitekim Göller Bölgesindeki Türkmenlerin Moğollara karşı yapılan
kalkışmalarda epeyce faal oldukları görülmektedir80.Alaaddin Keykubat zamanında ,Türkistan
coğrafyasından Moğollar yüzünden kaçıp batıya yönelen çoğunluğu Türkmen olan kitleler
Anadolu’ya girmeye başlamışlardır.
Uluğ Sultan Alaaddin Keykubat ,bunlardan önemli bazı beyleri oymakları ile birlikte batı
rta
rih
i
uçlarına özellikle de güneybatı Anadolu’ya geçirdi81.Amaçlarından birside onların muharip
güçlerinden faydalanmaktı. Bu beylerden Hamit Bey ve Teke Bey ki: Oğuz Iğdır boyuna
mensup idiler, kendilerine bağlı oymakları ile Göller Bölgesine ve Antalya civarına belli
yetkilerle uç emirleri olarak geldiler82.Hamit Bey’in Burdur Denizli arası Teke Bey’in ise
Antalya çevreleri böylece yeni yurtları oldu.Bazı olaylara karışan Hamit Bey ,1265’ten sonra
kesin olarak bölgede söz sahibi olmuştur Hamit Bey,1291 yılında Anadolu Türkmenlerinin
Moğollara karşı bağımsızlık hareketlerine
Burdur ve Isparta çevresinden katıldı ancak
kalkışma akim kaldı.Moğolların korkunç bir Türkmen kırımı yapmaları bu hareketin sonunda
rdu
gerçekleşti.1299 tarihinde bütün Anadolu Beyleri adı olup ancak herhangi bir gücü olmayan
Selçuklu Sultanlarına karşı birer bağımsız beylik olma yolunda adımlar atmaya
başladılar.Hamit Bey’in torunu Dündar Bey,Burdur Emir’i iken
1300 yılında
bir çeşit
bağımsızlık ilanıyla beyliğini kurdu83. Dündar Bey’in babası Đlyas Bey’in bu sıralarda bir uç
Beyi olarak sağ olduğu iddia edilmektedir. Ancak
iddia
kesin değildir84.Đlyas Bey’in
/bu
ömrünün çoğunu Moğollarla mücadele içinde geçiren bir kişi olduğu bilinmektedir. Dündar
Bey ,uç beyi olarak babasının bölgesi olan Uluborlu’ya Burdur’un savunmasının zafiyetini
göz önüne alarak
beylik merkezini taşıdı.Topraklarını Isparta ve Eğridir’e doğru
genişletti.1307 yılına doğru bu genişlemeyi tamamlayıp güneye yöneldi.O sırada Bucak
tarafları Teke Bey’in
kurduğu Teke Beyliği sınırlarının içinde bulunuyordu.Dündar Bey
p:/
,Teke Bey ailesinin idaresinde olan
tüm Teke Beyliği topraklarını alarak, yönetimini
kardeşine bıraktı.Eski alışkanlıkla Hamitoğulları’nın bu yeni yönetici mensuplarına da
Tekelioğulları
denilmeye devam edildi.Dündar Bey’in,
1326 yılında Moğol kumandan
htt
Demirtaş tarafından katledilmesinden sonra Hamitoğulları Beyliğinin Antalya kolu ana
80
Sait KOFOĞLU,Hamidoğulları Beyliği.Ankara-2006.Sayf.106.
Sait KOFOĞLU,a.g.e Sayf.32
82
Evliya Çelebi Seyahatnamesi .Đstanbul -1939.Sayf.89(Evliya Çelebi uç beylerini Hamit Bey dahil Alaaddin’nin mirlivaları olduğunu
belirtiyor.
83
Bu beyliğin kurucusunun Hamit Bey olduğuna dair bir çok tarihçi görüşler belirtmektedirler .Halbuki o tarihlerde Hamit Bey oldukça
yaşlanmıştı Böyle bir mücadeleyi yapması mümkün değildi.
84
Sait KOFOĞLU,a.g.sayf.
81
32
.co
m
koldan ayrılarak Tekeli Oğulları adıyla sürdü.Gerek Tekelioğulları ve gerekse Hamitoğulları
sık sık komşuları Karamanoğulları’nın taarruz ve işgallerine uğradı.Bununla birlikte; Söğüt
civarından çıkan Osmanoğulları egemenliğini Anadolu içlerine yayarken ,Karamanoğulları
ile giriştiği mücadele alanlarından biri de Hamit Eli idi.Sürekli iki tarafın sıkıştırmasından
bıkan Hamitoğlu Hüseyin Bey ,1381 yılında beyliğin Beyşehri ,Seydişehri ve Karaağaç
taraflarını Birinci Murat’a “satu Pazar” yoluyla verdi 85. Geri kalan diğer batı yöresi -Burdur
ve Isparta bölgesi-bilahare Yıldırım zamanın da Osmanlıya katıldı. Bucak çevresinin de o
rta
rih
i
tarihlerde Karamanoğullarının yönetimine girdiği bir vakıadır. Sonuçta 1390-1392 yılları
arasında Osmanlı Devleti komşu bu iki beyliği(Hamit ve Teke) topraklarına katmıştır.Ancak
Ankara savaşından sonra Timur’un söz konusu yerleri Karamanoğullarına vermesiyle 1402
-1415 yılları arası Göller Bölgesinin tamamı ve Teke ili adı geçen beylik tarafından defaten
işgal edildi .Ankara savaşının akabinde Timur’un torunu Şahruh kuzeyden inerek, Korkuteli
ve Gölhisar civarına korkunç bir talanda bulunmuştur.Bu talandan Bucak çevresinin
etkilenmemesi mümkün gözükmüyor. Çelebi Mehmet döneminde sözü edilen yerler tekrar
Osmanlıya katıldı. Đkinci Murat’ın Balkanlarda ki savaşlarını fırsat bilen Karamanlılar,
bölgeye yeniden geri geldiler.Hatta 1423’te Gölhisar Dizdarı Yusuf ile işbirliği
rdu
yaparak,Antalya’yı kuşatan Karamanoğlu ikinci Mehmet Bey kaleden atılan bir gülle ile
ölünce kuşatma bitti86.Osmanlılar Teke ve Burdur –Isparta’yı idari olarak da eski beylik
sınırlarını esas alan
iki sancak haline getirmişlerdir:Hamit Eli Sancağı ve Teke Eli
Sancağı.Hamit Sancağı toprakları ile Teke Eli Sancağı topraklarının sınırı günümüz Bucak
ilçe merkezinin hemen kuzeyinden geçen Dağ silsilesi ile Seydi Köy boğazından batıya
/bu
yönelip hemen güneyine Kızılkaya civarına inip ,(Kızılkaya taraflarında ki birkaç köy Teke
Sancağına aitti.)Yüreğil Köyüne doğru bir yay halinde bitiyordu.Bu yayın kuzeyinde kalan
topraklar Hamit
Sancağı Ağlasun Kazasına aitti.16.yüzyıl son çeyreğine kadar Ağlasun
Kazasına bağlı Çeltikçi çevresi köyleri ile halen Bucak’a bağlı bir çok köy1578 yılından
itibaren Đncir adıyla kurulan yeni kazaya tabi olmuşlardır. 1587 tarihli Tapu Tahrir 0626
deftere
bakarsak
Đncir’e
bağlı köyler arasında, günümüz Arvallı ,Kestel-
p:/
Numaralı
Kuzköy’ü görürüz87.Zamanımıza kadar ulaşmayan köyler ise Bayındır ,Büğdüz’dür.Đncir
Kazası 18.yüzyıl başlarından sonra Đncir pazarı adıyla Ağlasun(Ağlasun ma Đncirpazarı) ile
birlikte kaza olarak anılmaya başlanmıştır.Kazanın sınırları içinde Onaç,Seydiköy,Kemhallı
htt
köyleri de bulunuyordu.
85
Aşıkpaşazade Tarihi,Đstanbul- 1332(Hicri) .Sayf. 59
Şehabettin TEKĐNDAĞ,a.g.m.Sayf . 58
87
Başbakanlık Osmanlı Arşivi(BOA)TT 0626.Sayf.160
86
-161 -170-171
33
.co
m
Halen Bucak ilçe topraklarında 1455’ten Cumhuriyete kadar olan dönemde görülen idari
birimler şöyledir. Mükerrem Kömü Kazası ,Bağ Konak bilahare Kızıl Kaya Kazası ,Đncir
(Pazarı) Kazası ,Ağlasun, Ağlasun ma Đncirpazarı Kazası, Girme ,Bucak ma Girme Kazası ve
Milli
Kazası.Bunlardan Ağlasun ve Đncir Hamit Sancağına bağlı iken diğerleri Teke
Sancağına tabi idiler.Zaman zaman
mesela Hicri 1273(Miladi 1856)
Salnamelerinde Eyaleti Karaman Teke Livasına tabi Bucak çevresi,
Osmanlı Devlet
“Girmegi namı diğer
Bucak nahiye i Milli ve Karahafız” olarak da adlandırılmaktadır88. Söz konusu mahaller
rta
rih
i
anlaşılan tek bir kaza olarak kabul edilmektedir.1274 Hicri (Miladi 1857) Devleti Ali Osmani
Salnamesinden Teke Sancağı Kazaları içinde Girmegi namı diğer Bucak ma nevahi i Millu
ve Karahafız’nin bir kaza olduğu anlaşılıyor 89 1285 Konya Vilayeti Salnamesin de Kızılkaya
kazası bölümünde ; “Bucak Karaöz ve Millu ve Sarıkeçili ve Karakoyunlu ve Yeni Osmanlı
ve sair aşair merkez kaymakam(lığın)ından idare olunur “ibaresi yer almaktadır90. Sultan
Abdulaziz devrinde Hicri 1285-1286 (1867) yeni idari düzenlemeyle artık Bucak nahiye
olarak adından söz ettirmiştir .”Nahiye i Bucak ve Milli(Millu) ve Karahafız ve Beşkonak” 91.
Bucak, sözü edilen tarihten Burdur’a bağlanıncaya kadar bu unvanı devam ettirmiştir. Yeni
yapılanmada yörede Teke Sancağına bağlı tek kazanın,sadece Kızılkaya olduğunu
rdu
görüyoruz92. Kızılkaya’nın da Hicri 1290 (1875)’te nahiye statüsüyle anıldığı anlaşılıyor93.
Teke Sancağı’nın kazalarının ise; Elmalı ,Kaş ,Alaiye ve Akseki olduğu söz konusu salname
de belirtilmiştir. Hicri 1298 (1881) Konya Vilayet Salnamesine baktığımız zaman Teke
Sancağı Bucak Nahiyesi Müdürü Mehdi Bey ,katibi Hacı Ali Efendi’dir94.Millu Nahiyesi bu
sefer
ayrı
bir
yer
olarak
görülmektedir.1312Hicri
(1894)
Konya
Salnamesinde
/bu
Kocaaliler,Kızılseki,Kavacık ,Kargı,Karacaören Milli nahiyesine bağlı iken Kuşbaba ,Ürkütlü
,Keçili,Koklan,Kestel köyleri Ağlasun Nahiyesine yani Burdur’a bağlı gözükmektedirler
Aynı salnamede Bucak nahiyesine 623 nüfuslu Girme ile Devri köyleri tabiydiler95. Hicri
1325(1908) yılına kadar Teke Sancağına bağlı iki köylü bir nahiye olarak kalan Bucak
Nahiyesi; Konya Vilayeti meclis kararı ve çeşitli bakanlıklar arası yazışmalar sonunda
p:/
Dahiliye mektub i kaleminden çıkan bir emirle961909 (Hicri1327) yılında Burdur Sancağına
iki köylü bir nahiye olarak bağlandı97.Bu yıl içinde Milli 35 köy ve Kızılkaya 24 adet köyü
ile nahiyeler olarak Antalya merkezine bağlıydılar.1327 (1909) Devleti Ali Osmani
88
Salname i Devleti Ali Osmani (SDO)Hicri 1273 (Miladi 1856) Sayf.95
SDO Hicri 1274.Sayf.103
90
KSV Hicri 1285.sayf.
91
SDO.Hicri 1285.Sayf.180
92
SDO Hicri 1286 Sayf.199
93
SDO.Hicri1290 .Sayf.249
94
Konya Vilayeti salnamesi Hicri 1298 .Sayf.123
95
Konya Vilayet Salnamesi Hicri 1312.Sayf.349.
96
BOA.DH.MKT.2817/90(Teke Sancağına mülhak Bucak Nahiyesinin ….Burdur’a rabt ve ilhakı ….)
97
SDO.Hicri 1326.Sayf.706
htt
89
34
.co
m
Salnamesinde,.Merkez Livaya (Burdur’a )merbut :Nefsi Burdur Tefenni Kazası , Nahiyeler
ise ;Kemer,Ağlasun ,Bucak (Bucak iki köye sahip)98.Bucak ,Birinci Dünya ve Đstiklal
Harplerini bütün Anadolu’da olduğu üzere büyük yokluk ve acılarla geçirdikten sonra 1923
yılında Cumhuriyetin ilanıyla yeni bir devire ayak basmıştır.
1926 yılında Đlçe yapılınca yukarda da açıkladığımız gibi Melli ve Kızılkaya nahiyelerini
bünyesine katmıştır. Zamanımıza kadar kalkınma hamlelerini gerçekleştirerek çevresine
KAYNAKLAR
rta
rih
i
kendini kabul ettiren bu ilçemizin daha da güçlenerek yoluna devam edeceği ortadadır.
Osmanlı Arşivi ;Tapu Tahrir defterleri,Evkaf defterleri, Mühime Deft. Burdur Şeriye Sicilleri ve tasnif edilmiş
çeşitli arşiv belgeleri.
Burdur-1928 (Komisyon –Daktilo edilmiş)
Veli Sevin,Anadolu Tarihi Coğrafyası 1.Ankara-2001
J.Arundell,Discoveries in AsieVolumes 2.London-1834
Anadolu’da ve Rumeli’de Yörük ve Türkmenler Sempozyum Bildirileri . Ankara -2000.
Behset Karaca ,XV ve XVI Yüzyıllarda Teke Sancağı.Isparta-2002
Yusuf Halaçoğlu,Anadolu’da Cemaatlar,Aşiretler,Oymaklar.Ankara -2009
Cevdet Türkay, Osmalı Đmparatorluğu’nda Oymak ,Aşiret ve Cemaatlar.Đstanbul-1979
rdu
Şikari Tarihi.Konya-1946
Hilmi Dulkadir,Đçel de Son Yörükler.1997
Ahmet Bozkurt,Bozlar Köyü Tarihçesi.1951
Ahmet Halaçoğlu ,Teke Mütesellimi Hacı Mehmete Ağa ve Faaliyetleri.Isparta -2001
Kemal Karpat,Osmanlı Nüfusu (1830-1914)
Davies.Anatolica.London-1874
/bu
Julius Seiff,Resien Đn der Asitshen Türkei.Leipzig-1875
Burdur Đli Cumhuriyet Öncesi ve Sonrası Eğitim.Komisyon-1998
1967 Bırdır Đl YıllığıĐstanbul -1967
Nuri Köstüklü,Milli Mücadele de denizli ,Isparta ve Burdur Sancakları.Ankara -1999
M.Şefik ,Đstiklal Harbinde 57 Tümen ve Aydın Milli Cidali. Đstanbul-1937 Cilt 2-3
Türkiye Kılavuzu ,Đstanbul-1943.Cilt 1
p:/
A.Latif Armağan ,XVI Yüzyılda Teke Sancağı.Ankara -1996 (Yayınlanmamış Doktora Tezi)
H.Macit Selekler.Yarım Asrın Ardından.Đstanbul-1960
Hoca Sadettin Taciüt Tevarih.Đstanbul-1290. Cilt2.
Claude Cahen Osmanlıdan Önce Anadolu’da Türkler.Đstanbul-2002.
Sait Kofoğlu,Hamidoğulları Beyliği.Ankara-2006
htt
Evliya çelebi Seyahatname.Đstanbul -1939.Cilt 10
Aşıkpaşazade Tarihi.Đstanbul-1332
Salnamei Devleti Ali Osmani SalnamelerĐ
98
SDO.Hicri 1327.Sayf.754
35
Konya Vilayeti Salnameleri
Süreli Yayınlar:
M.akif Erdoğru,Tarih Đncelemeleri Dergisi..Cilt 10.Đzmir-1995
Şehabettin Tekindağ,Tarih Enstitüsü DergisĐ 7-8.Đstanbul -1977
.co
m
Türkiye Cumhuriyeti Salnamesi 1926 -1927
A.Latif Armağan ,XVI Yüzyılda Antalya.Tarih Araştırmaları Dergisi.Ankara -2005.sayı 38
htt
p:/
/bu
rdu
rta
rih
i
Burdur-1.03.2010