13 (on üç) ilimizde hava kalitesi öndeğerlendirme projesi

Transkript

ç
13 (ON ÜÇ) İLİMİZDE HAVA KALİTESİ
ÖNDEĞERLENDİRME PROJESİ
BARTIN İLİ HAVA KALİTESİ ANALİZ
RAPORU
(2009-2014)
DOKAY-ÇED Çevre Mühendisliği Ltd. Şti.
Ata Mah. Kabil Cad. 140/A
06460 Çankaya-ANKARA
Tel: (312) 475 7131 - Faks: (312) 475 7130
www.dokay.info.tr
2015
ANKARA
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER LİSTESİ……………………………………………………………………….…………………2
TABLOLARIN LİSTESİ…………………………………………………………….……………………………5
ŞEKİLLERİN LİSTESİ…………..………………………………………………………….……………………6
EKLERİN LİSTESİ……………...………………………………………………………….…………………….9
KISALTMALAR……………………………………………………………………………….……....................9
1
GİRİŞ ........................................................................................................................................... 12
1.1
PROJENİN AMACI............................................................................................................... 12
1.2
YASAL GEREKLİLİK VE PROJENİN KAPSAMI .................................................................. 12
1.3
PROJE ÇALIŞMALARI ........................................................................................................ 13
2
HAVA KİRLİLİĞİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR ..................................................................... 14
2.1
HAVA KİRLİLİĞİ KAYNAKLARI ........................................................................................... 14
2.1.1 Doğal Kirletici Kaynaklar .................................................................................................... 14
2.1.2
2.2
Yapay Kirletici Kaynaklar ................................................................................................... 14
2.1.2.1
Sanayi ........................................................................................................................ 14
2.1.2.2
Isınma ......................................................................................................................... 14
2.1.2.3
Ulaşım ........................................................................................................................ 14
KİRLETİCİ PARAMETRELER ............................................................................................. 15
2.2.1.1 BTEX .......................................................................................................................... 15
2.2.1.2
Ozon (O3) ................................................................................................................... 15
2.2.1.3
Azotdioksit (NO2) ........................................................................................................ 15
2.2.1.4
Kükürtdioksit (SO2) ..................................................................................................... 15
2.2.1.5
Hidrojen Florür (HF) ................................................................................................... 16
2.2.1.6
Hidrojen Klorür (HCl) .................................................................................................. 16
2.2.1.7
Hidrojen Sülfür (H2S) .................................................................................................. 16
2.2.1.8
Partikül Madde (PM10 ve PM2,5) ................................................................................. 16
2.2.1.9
Karbonmonoksit (CO)................................................................................................. 16
2.2.1.10 Poliaromatik Hidrokarbonlar (PAH) ............................................................................ 17
2.2.1.11 Ağır Metaller ............................................................................................................... 17
2.3
2.3.1
HAVA KİRLİLİĞİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER .................................................................... 18
Meteorolojik Faktörler ......................................................................................................... 18
2.3.1.1
Sıcaklık ....................................................................................................................... 18
2.3.1.1.1 Sıcaklık Verilerinin Analizi ve Görselleştirilmesi ..................................................... 18
2.3.1.2
Rüzgar ........................................................................................................................ 20
2.3.1.2.1 Rüzgar Verilerinin Analizi ve Görselleştirilmesi ...................................................... 20
2.3.1.3
Yağış .......................................................................................................................... 22
2.3.1.4
Basınç ........................................................................................................................ 22
13 (On Üç) İlimizde Hava Kalitesi Öndeğerlendirme Projesi
2
2.3.1.5
Nem ............................................................................................................................ 22
2.3.2
Atmosferik Şartlar (İnversiyon) ........................................................................................... 22
2.3.3
Topoğrafik Faktörler ........................................................................................................... 23
2.3.4
Kentleşme .......................................................................................................................... 23
2.3.5
Sanayileşme ....................................................................................................................... 23
2.4.
HAVA KALİTESİ ÖLÇÜM SONUÇLARININ DEĞERLENDİRME YÖNTEMİ ....................... 23
2.4.1.
Limit Değer .................................................................................................................... 24
2.4.2.
HKDY Yönetmeliği Çerçevesinde, Belirlenen Bölge ve Alt Bölgelerin Listesi................ 26
2.4.3.
İndeks ............................................................................................................................. 29
3. PROJE ÇALIŞMA KAPSAMINDA UYGULANAN YÖNTEMLERI ............................................... 31
3.1.
GİRİŞ ................................................................................................................................... 31
3.2.
ENVANTERİN TOPLANMASI VE EMİSYON YÜKÜ HESABI ........................................... 32
3.2.1. Isınma Sektörü ............................................................................................................... 32
3.2.4. Doğal Kaynaklar ............................................................................................................. 42
4
3.3.
EMISYON YÜKÜ ALANSAL DAĞILIM HARITALARININ HAZIRLANMASI ...................... 43
3.4.
ÖLÇÜM ESASLARI VE ÖLÇÜM NOKTALARININ TESPITI ............................................. 43
3.5.
ÖLÇÜM SONUÇLARININ ANALİZ EDİLMESİ .................................................................. 45
3.6.
HAVA KIRLILIK DAĞILIM HARITALARI VE MODELLERIN ÇALIŞTIRILMASI ................ 45
BARTIN ........................................................................................................................................ 46
4.1.1 COĞRAFI DURUM............................................................................................................. 46
4.1.2
TOPOĞRAFYA .................................................................................................................. 46
4.1.3
DEMOGRAFIK YAPI .......................................................................................................... 46
4.2.1.
İklimsel Değişimler ......................................................................................................... 47
4.2.2.
İnversiyon Durumu ......................................................................................................... 49
4.3.
EMISYON ENVANTERI, KIRLETICI BAZINDA EMISYON YÜKLERININ TESPITI ...... 51
4.3.1. Isınma Kaynaklı Emisyon Faktörleri ............................................................................... 51
4.3.2. Ulaşım Kaynaklı Emisyon Faktörleri .............................................................................. 53
4.3.3. Sanayi Kaynaklı Emisyon Faktörleri ............................................................................... 54
4.3.4. Doğal Kaynaklar Sebebiyle Oluşan Emisyonlar ............................................................. 55
4.3.5. Bartın Ili Toplam Emisyon Değerlendirmesi ................................................................... 56
4.3.6. Bartın İli Emisyon Envanteri Dağılım Haritaları .............................................................. 57
4.3.6.1.
Isınma ..................................................................................................................... 57
4.3.6.2.
Trafik....................................................................................................................... 57
4.3.6.3.
Sanayi..................................................................................................................... 58
3
4.3.6.4.
4.3.7.
Kümülatif................................................................................................................. 58
Bölge ve Alt Bölgelerin Belirlenmesi .............................................................................. 59
4.4.
BARTIN İLI ÖLÇÜM VERILERININ DEĞERLENDIRILMESI ............................................................... 61
4.4.1.
Aktif Örnekleme Çalışmaları .......................................................................................... 61
4.2.1.1 Aktif Örnekleme Veri Kaynakları ................................................................................... 61
4.4.1.1.
Aktif Ölçümlerin Veri Alım Yüzdeleri .......................................................................... 62
4.4.1.2.
Aktif Örnekleme Sonuçları ......................................................................................... 62
4.4.1.3.
Aktif Ölçüm Sonuçlarının Kirlilik Parametresine Göre Değerlendirilmesi ................... 64
4.4.1.4.
Pasif Ölçümlerin Veri Alım Yüzdeleri ......................................................................... 70
4.4.1.5.
Pasif Örnekleme Çalışmaları ..................................................................................... 71
4.4.1.6.
Pasif Ölçüm Sonuçlarının Kirlilik Parametresine Göre Değerlendirilmesi .................. 74
4.4.1.7.
Ölçüm Sonuçlarının Değerlendirilmesi ....................................................................... 76
4.4.1.8.
Sınır Değer Aşımları ................................................................................................... 79
4.4.1.8.1. DOKAY Verileri ...................................................................................................... 79
4.4.1.8.2. Ç.Ş.B. Verileri......................................................................................................... 86
4.4.1.9.
İndeks Değerler ve Uzun Dönem İstatistik Bilgileri .................................................... 88
4.4.1.9.1. Aktif Ölçüm Sonuçları (DOKAY Verileri) ................................................................ 88
4.4.1.9.2. Ç.Ş.B. Bartın İli Uzun Dönem (2007-2015) Aktif Ölçüm Sonuçları İndeks Değerleri
90
4.4.1.9.3. Ç.Ş.B. Aktif Ölçüm Sonuçları İstatiksel Değerlendirmesi...................................... 91
4.4.1.9.4. Pasif Ölçüm Sonuçları (DOKAY Verileri) ............................................................... 94
4.4.1.10. Bartın İli Mevcut Hava Kalitesi Ölçüm Istasyon Yerlerinin ve Ölçülen Parametrelerin
Değerlendirme Sonuçları (ölçüm yerinin uygun olup olmadığı, hangi tip istasyon özelliği
taşıdığı, ölçülen parametrelerin yeterli olup olmadığı vb) ve İlave kurulacak istasyonların yeri,
tipi, sayısı ve ölçülecek parametreleri içeren bilgiler ile mevzuat hükümleri dikkate alınarak
yapılacak öneriler ....................................................................................................................... 95
4.5.
HAVA KIRLILIK DAĞILIM HARITALARI VE MODELLERIN ÇALIŞTIRILMASI ................. 101
4.5.1.
Uzun Mesafe Taşınım .................................................................................................. 103
4.5.2.
Çalışma Alanlarında, Meteoroloji Modeli ve Hava Kalitesi Modelinin Çalıştırılması,
Çalıştırılan Modellerin Performansı Ölçüm Sonuçları İle Karşılaştırılarak Model Doğrulamasının
Yapılması ..................................................................................................................................... 108
4.5.2.1.
2014-2015 Dönemi ÇŞB Verileri Zaman Serileri ..................................................... 108
4.5.2.2.
Meteorolojik Durumların İncelenmesi ....................................................................... 109
4.5.2.3.
CHIMERE Modeli ..................................................................................................... 111
4.11.2.3.1. Kimyasal Model Sonuçları ile Ölçüm Sonuçlarının Karşılaştırılması ..................... 121
5.
SONUÇ ...................................................................................................................................... 123
4
6.
KAYNAKLAR ............................................................................................................................. 125
TABLOLARIN LİSTESİ
Tablo 4-1 Bartın İli Nüfus Dağılımı ........................................................................................................ 46
Tablo 4-2 Aylara Göre Ortalama Sıcaklık Dağılımı ............................................................................... 47
Tablo 4-3 Rüzgârların Esme Yönleri ve Aylara Göre Dağılımı ............................................................. 48
Tablo 4-4 Aylara Göre Yağış Miktarı ..................................................................................................... 48
Tablo 4-11 Bartın İli Orman Alanı Büyüklükleri ..................................................................................... 55
Tablo 4-12 Bartın İli’nde Doğal Kaynaklar Sebebiyle Oluşan Emisyon Miktarları (6 Aylık) .................. 55
Tablo 4-13 Bartın İli’nde Doğal Kaynaklar Sebebiyle Oluşan Emisyon Miktarları (12 Aylık) ................ 56
Tablo 4-14 Bartın Ç.S.B Sabit İstasyon Verileri Aşım Sayıları .............................................................. 59
Tablo 4-15 Bartın DOKAY Verileri Aşım Sayıları .................................................................................. 59
Tablo 4-16 Bartın DOKAY O3 Verileri Aşım Sayıları ............................................................................. 60
Tablo 4-17 Bartın Sabit Ölçüm İstasyonuna ait Bilgiler ......................................................................... 61
Tablo 4-18 Bartın İli Dört Mevsim Aktif Örnekleme Verileri ................................................................. 62
Tablo 4-19 Bartın İli Dört Mevsim PM10, PM2.5 ve CO Verileri ............................................................. 63
Tablo 4-20 Bartın İli DOKAY ve Ç.S.B PM10 Verilerinin Karşılaştırılması ........................................... 65
. Tablo 4-21 2014-2015 Dönemi Ç.Ş.B İstasyonu ile DOKAY Ölçüm Sonucu Karşılaştırma Tablosu 67
Tablo 4-22 Bartın Dört Mevsim Difüzyon Tüpü Verileri ....................................................................... 70
Tablo 4-23
Bartın İli Pasif İstasyonlara Ait Bilgiler (Dört Mevsim) ...................................................... 71
Tablo 4-24
Bartın İline Ait BTEX Verileri (Dört Mevsim) .................................................................. 71
Tablo 4-25
Bartın İli’ne Ait Multi Verileri (Dört Mevsim) ..................................................................... 71
Tablo 4-26
Merkezdeki Lokasyonlara Ait Dört Mevsim Ortalama Değerleri ...................................... 76
Tablo 4-27
Bartın İli Tüm Lokasyonlara Ait Dört Mevsim Ortalama Değerleri ................................... 76
Tablo 4-28 Bartın İli DOKAY Aktif İstasyonuna Ait 2014 Haziran-2015 Mayıs Dönemi Ortalama
Değerleri ................................................................................................................................................ 77
Tablo 4-29 Bartın 2010-2015 Yılları Arası BAKANLIK Kış Dönemi SO2 Aşımları ............................... 83
Tablo 4-30
2009-2015 Yılları Bartın İli PM10 Verileri Sınır Değer ve Uyarı Eşiği Aşım Sayıları ........ 86
Tablo 4-31 Bartın DOKAY Aktif Ölçümleri İstatiksel Değerlendirmesi ................................................. 88
Tablo 4-32 Bartın Uzun Dönem (2007-2015) İndeks Değerleri ........................................................... 90
Tablo 4-33 Bartın Ç.Ş.B Ölçümleri İstatiksel Değerlendirmesi (2007-2015) ........................................ 92
Tablo 4-34 Bartın DOKAY Pasif Ölçüm Verileri İstatiksel Değerlendirmesi .......................................... 94
Tablo 4-35 ÇŞB Bartın Sabit Ölçüm İstasyonuna Ait Bilgiler ................................................................ 95
Tablo 4-36 Bartın İl ve İlçe Merkezi Bilgileri .......................................................................................... 96
5
Tablo 4-37 Regresyon İstastikleri ........................................................................................................ 122
Tablo 5-1 İstasyon Yerleri ve Ölçülecek Parametreler ....................................................................... 123
Tablo 5-2 DOKAY Ölçümleri PM2.5-PM10 Oranları .............................................................................. 123
ŞEKİLLERİN LİSTESİ
Şekil 4—1 Aylara Göre Ortalama Sıcaklık Dağılımı .............................................................................. 47
Şekil 4—2 Rüzgârların Esme Yönleri ve Aylara Göre Dağılımı ............................................................ 48
Şekil 4—3 Aylara Göre Yağış Miktarı .................................................................................................... 49
Şekil 4—4 Bartın İl Haritası ................................................................................................................... 50
Şekil 4—9 Bartın İli’nde Oluşan Emisyonların Parametrelere Göre Dağılımı ....................................... 57
Şekil 4-10 Bartın Sabit İstasyon Uydu Görüntüsü ................................................................................. 61
Şekil 4-11
Bartın İli CO, PM10 ve PM2,5 Aktif Ölçüm Sonuçları (İlkbahar, Yaz, Sonbahar Kış) ....... 64
Şekil 4-12
Bartın İli DOKAY ve Ç.S.B PM10 Verilerinin Karşılaştırılması .......................................... 66
Şekil 4-9 Bartın İli DOKAY ve Ç.S.B SO2 Verilerinin Karşılaştırılması ................................................ 67
Şekil 4-10 K-Kümeleme analizi yapılan veri seti örneği ....................................................................... 68
Şekil 4-11 Bartın İli Yaz Dönemi İçin Hazırlanan Kümeleme Haritası ................................................... 69
Şekil 4-14 Bartın İli Dört Mevsim NO2 Parametresi Ölçüm Sonuçları .................................................. 74
Şekil 4-15 Bartın İli Dört Mevsim SO2 Parametresi Ölçüm Sonuçları .................................................. 74
Şekil 4-16 Bartın İli Dört Mevsim O3 Parametresi Ölçüm Sonuçları .................................................... 75
Şekil 4-17 Bartın İli Dört Mevsim BTEX Parametresi Ölçüm Sonuçları ............................................... 75
Şekil 4-18
Bartın İli Dört Mevsim Multi Tüp HCL ve HF Ölçüm Sonuçları ......................................... 75
Şekil 4-19
Bartın İli Dört Mevsim Multi Tüp SO2 Ölçüm Sonuçları ..................................................... 75
Şekil 4-20 Bartın 2010-2015 Yılları Arası BAKANLIK Ölçümleri PM10 Grafiği (24 Saatlik) ................. 79
Şekil 4-21 Bartın Dört Mevsim DOKAY Ölçümleri PM10 Grafiği (24 Saatlik) ....................................... 79
Şekil 4-22 Bartın BAKANLIK ve DOKAY PM10 Grafiği (Yıllık) ............................................................. 80
Şekil 4-23 Bartın Dört Mevsim DOKAY Ölçümleri CO Grafiği .............................................................. 81
Şekil 4-24 Bartın 2010-2015 Yılları Arası BAKANLIK Ölçümleri SO2 Grafiği (24 Saatlik) ................... 81
Şekil 4-25 Bartın 2010-2015 Yılları Arası BAKANLIK Ölçümleri SO2 Grafiği (Yıllık) ............................ 82
Şekil 4-26 Bartın Dört Mevsim DOKAY Ölçümleri NO2 Grafiği (Yıllık) .................................................. 84
Şekil 4-27 Bartın Dört Mevsim DOKAY Ölçümleri SO2 Grafiği (Yıllık) .................................................. 85
Şekil 4-28 Bartın Dört Mevsim DOKAY Ölçümleri O3 Grafiği (Yıllık) .................................................... 85
Şekil 4-29 Bartın Dört Mevsim DOKAY Ölçümleri Benzen Grafiği (Yıllık) ............................................ 86
Şekil 4-30 Bartın PM10 Yoğunluk Dağılımı ............................................................................................ 89
Şekil 4-31 Bartın PM2.5 Yoğunluk Dağılımı............................................................................................ 89
6
Şekil 4-32 Bartın CO Yoğunluk Dağılımı ............................................................................................... 90
Şekil 4-33 Bartın PM10 Yoğunluk Dağılımı ............................................................................................ 91
Şekil 4-34 Bartın SO2 yoğunluk dağılımı ............................................................................................... 91
Şekil 4-35 Bartın İli Trend Analizi .......................................................................................................... 92
Şekil 4-36 Bartın İli PM10 Rüzgargülü .................................................................................................. 93
Şekil 4-37 Bartın İli SO2 Rüzgargülü ..................................................................................................... 93
Şekil 4-38 Bartın İli DOKAY Pasif Ölçüm Verileri Box-Whisker Analizi ................................................. 94
Şekil 4-39 Bartın İli ÇŞB Aktif Ölçüm İstasyonları ................................................................................. 95
Şekil 7-31 Bartın İli Kış Dönemi NO2 Ölçüm Sonuçlarına Göre Kirlilik Dağılım Haritası ...................... 97
Şekil 7-32 Bartın İli Kış Dönemi O3 Ölçüm Sonuçlarına Göre Kirlilik Dağılım Haritası ......................... 98
Şekil 7-33 Bartın İli Kış Dönemi SO2 Ölçüm Sonuçlarına Göre Kirlilik Dağılım Haritası ....................... 99
Şekil 4-41 Aktif,Pasif Ölçüm Lokasyonlarını ve Önerilen Sabit İstasyon Alternatiflerini Gösterir Uydu
Görüntüsü ............................................................................................................................................ 100
Şekil 4-44 SCIAMACHY (ESA) tarafından Avrupa üzerindeki NO2 dağılım ürünü
(http://www.esa.int/Our_Activities/Observing_the_Earth/Envisat/Global_air_pollution_map_produced
by_Envisat_s_SCIAMACHY). ............................................................................................................. 101
Şekil 4-45 Uydu verilerinden elde edilen sonuçlara göre PM2.5 değerlerinin dünya üzerinde dağılımı
(http://www.nasa.gov/topics/earth/features/health-sapping.html) ....................................................... 102
Şekil 4-46 Uydu Verilerinden Elde Edilen Sonuçlara Göre Dünya Üzerindeki Aeresol Dağılımı
(http://www.temis.nl/airpollution) ......................................................................................................... 102
Şekil 4-47 OMI tarafından ölçülen Mayıs 2006-Şubat 2007 arası troposferik NO2 dağılımı
(http://www.temis.nl/) ........................................................................................................................... 103
Şekil 4-48 Ankara, Bolu ve Karabük üzerine gelen hava için 6 Aralık 2014 12 GMT için 72 saat geri
yönde hava yörüngesi ......................................................................................................................... 104
Şekil 4-49 Ankara, Bolu ve Karabük üzerine gelen hava için 23 Aralık 2014 12 GMT için 72 saat geri
yönde hava yörüngesi ......................................................................................................................... 105
Şekil 4-50 Ankara, Bolu ve Karabük üzerine gelen hava için 20 Ocak 2015 12 GMT için 72 saat geri
yönde hava yörüngesi. ...................................................................................................................... 106
Şekil 4-51 Ankara, Bolu ve Karabük üzerine gelen hava için 6 Mart 2015 12 GMT için 72 saat geri
yönde hava yörüngesi ....................................................................................................................... 107
Şekil 4-52 1 Haziran 2014 – 21 Mayıs 2015 arası günlük ortalama PM10 değerleri zaman serisi ... 108
Şekil 4-53 1 Haziran 2014 – 21 Mayıs 2015 arası günlük ortalama PM10 değerleri zaman serisi ..... 109
Şekil 4-54 11 Kasım 06 GMT WRF modeli sıcaklık, basınç, rüzgar değerleri ................................... 110
7
Şekil 4-55 11 Kasım 03 GMT WRF modeli skewT değerleri .............................................................. 110
Şekil 4-56 PM10 model dağılım haritası (ncview görüntüsü) ............................................................. 113
Şekil 4-57 PM10 model dağılım haritası (uydu görüntüsü) ................................................................ 113
Şekil 4-58 PM2,5 model dağılım haritası (ncview görüntüsü) .............................................................. 114
Şekil 4-59 PM2,5 model dağılım haritası (uydu görüntüsü) ................................................................. 115
Şekil 4-60 SO2 model dağılım haritası (ncview görüntüsü) ................................................................ 116
Şekil 4-61 SO2 model dağılım haritası (uydu görüntüsü) .................................................................... 116
Şekil 4-62 NO2 model dağılım haritası (ncview görüntüsü)............................................................... 117
Şekil 4-63 NO2 model dağılım haritası (uydu görüntüsü) .................................................................... 118
Şekil 4-64 CO model dağılım haritası (nview görüntüsü) .................................................................... 119
Şekil 4-65 CO model dağılım haritası (uydu görüntüsü) ..................................................................... 119
Şekil 4-66 CO model dağılım haritası (uydu görüntüsü) ..................................................................... 120
Şekil 4-67 VOC model dağılım haritası (ncview görüntüsü) .............................................................. 121
Şekil 4-68 Regresyon Grafiği ............................................................................................................. 122
EKLERİN LİSTESİ
Ek-1 Envanter Haritaları
Ek-2 Mekansal Dağılım Haritaları
8
KISALTMALAR
%
o
mb
kcal
GJ
mL
µg
AB
AÇA
ADNKS
ADÜAŞ
As
B
BAKANLIK
BTEX
BŞB
o
C
Cd
CBS
CAFE
CO
CO2
CH4
Cr
Cu
ÇDR
ÇŞB
DOKAY
D
DPK
EDGAR
EEA
EN
EPA
EİS
EMEP
EPDK
EİRE
GMT
HCB
Yüzde
Derece
Milibar
Kilokalori
Gigajoule
mililitre
mikrogram
Avrupa Birliği
Avrupa Çevre Ajansı
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Ticaret Anonim
Şirketi
Arsenik
Batı
T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
Benzene, Toluene, Ethylbenzene, Xylene
Büyükşehir Belediyesi
Santigrat
Kadmiyum
Coğrafi Bilgi Sistemleri
Clean Air For Europe
Karbon Monoksit
Karbon Dioksit
Metan
Krom
Bakır
Çevre Durum Raporu
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
DOKAY ÇED Çevre Mühendisliği Ltd. Şti.
Doğu
DOKAY Proje Koordinatörlüğü
The Emissions Database for Global Atmospheric
Research
Avrupa Çevre Ajansı
Avrupa Standartları
Amerikan Çevre Ajansı
Envanter İşleri Sorumlusu
European Monitoring and Evaluation Programme
Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu
Envanter İşlemleri ve Raporlama Ekibi
Greenwich Meridien Time
Hekzaklorobenzen
9
Hg
HKİ
HPLC
HKDYY
HYSPLIT
PLIT
G
GC
GLY
GOCART
GSM
HC
HCHO
HCL
H2S
IC
ICP
İÇDR
K
Kg
KENTAIR
Km
KVS
LÇE
LOD
LOQ
LPG
MEB
MGLY
MGM
mpxy
MS
Ni
NOx
NO2
N2O
ODTÜ
OSM
OXY
Civa
Hava Kalitesi İndeksi
Yüksek Performanslı Sıvı Kromatografisi
Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi
Yönetmeliği
Hybrid Single-Particle Lagrangian Integrated
Trajectory
Hava Kirliliği Modeli
Güney
Gaz Kromatografi
Glyoxal
Goddard Chemistry Aerosol Radiation and
Transport
Mobil İletişim Hattı
Hidro Karbon
Formaldehit
Hidrojen Klorür
Hidrojen Sülfat
İyon Kromatografisi
İndüktif Olarak Eşleştirilmiş Plazma
İl Çevre Durum Raporu
Kuzey
Kilogram
Kentlerde Hava Kalitesi Değerlendirme Sisteminin
Geliştirilmesi Projesi
Kilometre
Kısa Vadeli Değer
Laboratuvar Çalışma Ekibi
Limit of Detection
Limit of Quantification
Likit Petrol Gazı
Milli Eğitim Bakanlığı
Methylglyoxal
Meteoroloji Genel Müdürlüğü
m+p-xylene (Uçucu Organik Birleşik)
Kütle Spektrometresi
Nikel
Azot Oksit
Azot Dioksit
Diazot Monooksit
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Openstreetmap
Uçucu Organik Bileşik
10
O3
ÖS
PAH
Pb
PCB
PKY
PM
PROJE
RACM
RETRO
RSD
s
“
SÇE
SÇS
Se
SEÇ
SO2
TÇG
TOL
TSK
RETRO
TEA
TS
TÜİK
XYL
USEPA
UVS
VOC
VPN
WRF
WRF-CHEM
Zn
Ozon
Ölçüm Sorumlusu
Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar
Kurşun
Poliklorlu bifeniller
Proje Koordinatör Yardımcıları
Partikül Madde
Ankara Temiz Hava Merkezi (13 İl) Hava Kalitesi
Ön Değerlendirme Projesi
Regional Atmospheric Chemistry Mechanism
The Reanalysis of the Tropospheric
Bağıl Standart Sapma
Saniye
Saat
Saha Çalışmaları Ekibi
Saha Çalışmaları Sorumlusu
Selenyum
Sağlık ,Eğitim,Çevre
Kükürt Dioksit
Teknik Çalışma Grubu
Toluene
Türk Silahlı Kuvvetleri
Reanalysis of the Tropospheric Data
Trietanolamin
Türk Standardı
Türkiye İstatistik Kurumu
Xylene
Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı
Uzun Vadeli Sınır Değer
Uçucu Organik Bileşikler
Kapalı Ağ
Weather Research and Forecasting
Atmosfer Modeli
Çinko
11
1
GİRİŞ
Ankara Temiz Hava Merkezi (13 İl) Hava Kalitesi Ön Değerlendirme Projesi (PROJE), 2010
Yılı Devlet Yatırım Programı’nda yer alan Hava Kalitesinin Ön Değerlendirilmesi ve Ölçüm
Araçlarının Yenilenmesi Projesi içerisindeki önemli bileşenlerden birisidir.
“Nihai Rapor”, Şubat 2014-Mayıs 2015 tarihleri arasında PROJE kapsamında Ankara İli’nde
gerçekleştirilmiş olan tüm çalışmaları kapsamaktadır.
1.1 PROJENİN AMACI
PROJE ile hedeflenen amaç, Ankara merkez olmak üzere Bartın, Bolu, Çankırı, Düzce,
Eskişehir, Karabük, Kastamonu, Kırıkkale, Kırşehir, Kütahya, Yozgat ve Zonguldak illerinde
modelleme çalışmalarına ek olarak hem pasif örnekleme ve hem de aktif analizörlerle
yapılacak hava kalitesi ölçümleri ile gelecekte bu illerde kurulacak olan sabit ve sürekli
istasyonların tip ve sayıları ile bu istasyonlarda ölçülecek hava kalitesi parametrelerinin
belirlenmesidir.
1.2 YASAL GEREKLİLİK VE PROJENİN KAPSAMI
PROJE, 06 Haziran 2008 tarih ve 26898 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Hava Kalitesi
Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (HKDYY) kapsamında gerçekleştirilmekte olup,
HKDYY’deki en son değişiklik, 05 Mayıs 2009 tarih ve 27219 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanmıştır. HKDYY, hava kalitesi standartlarının değerlendirilmesine ilave olarak, ülke
genelinde yönetmelikte belirtilen esaslar çerçevesinde bölge ve alt bölgeleri belirleyerek
bölge ve alt bölgede alansal ve kaynakları temsil açısından kurulacak istasyonların yerleri ile
ölçülecek parametreleri belirlemektir. "
Avrupa Birliği (AB) hava kalitesi mevzuatı kapsamında aşağıdaki direktifler hazırlanmıştır.
• 2004/107/EC: Arsenik, Kadmiyum, Cıva, Nikel ve PAH
• 2000/69/EC: Benzen ve CO
• 2002/03/EC: Ozon
• 1996/62/EC sayılı Hava Kalitesi Çerçeve Direktifi
• 1999/30/EC: SO2, NO2, NOX, PM10 ve Pb
Hazırlanan bu direktiflerden sonra, 2008/50/EC Dış Ortam Hava Kalitesi Direktifi, Avrupa İçin
Daha Temiz Hava (Clean Air for Europe) (CAFE) direktifine uygun olarak çıkarılmıştır.
HKDYY’de ise AB limit değerlerini sağlamaya yönelik Temiz Hava Eylem Planlarının
hazırlanması ve illerde hava kirliliğini azaltmaya yönelik uygulamaların karara bağlanması
gerekliliği vurgulanmaktadır.
12
1.3 PROJE ÇALIŞMALARI
T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB)’nın 2014 yılı Yatırım Programında yer alan Ankara
Temiz Hava Merkezi’ne bağlı; Ankara, Bartın, Bolu, Çankırı, Düzce, Eskişehir, Karabük,
Kastamonu, Kırklareli, Kırşehir, Kütahya, Yozgat ve Zonguldak İlleri’nde yapılacak toplam
süresi 470 gün olan Hava Kalitesi Ön Değerlendirme Projesini yürütecek DOKAY-ÇED Çevre
Mühendisliği Ltd. Şti. (DOKAY) yüklenici firması ile 06.02.2014 tarihi itibari ile sözleşme
imzalanmıştır.
PROJE’de takip edilecek iş planı şu şekildedir:
 PROJE’nin gerçekleştirildiği On üç (13) İl’de kaynak envanterlerinin (ısınma, trafik,
sanayi) oluşturulması,
 13 İl’in toplam emisyon yüklerinin hesaplanması,
 Ön hava kalitesi modelleme çalışmaları,
 Pasif ve aktif ölçüm analiz çalışmaları,
 Nihai hava kalitesi modelleme, uzaktan algılama ve CBS çalışmaları ile her bir İl’de
kurulacak istasyon sayısı, tipi ve o istasyonlarda ölçülecek parametrelerin belirlenmesi,
 Ölçüm sonuçlarının mekânsal ve istatiksel analizi.
13
2
HAVA KİRLİLİĞİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
2.1 HAVA KİRLİLİĞİ KAYNAKLARI
Hava kirliliği, doğal veya insan kökenli kaynaklardan gaz, toz veya sıvı yapıda atmosfere
atılan maddelerin doğrudan veya dolaylı olarak diğer maddelerle reaksiyona girmesiyle
oluşmaktadır (Toros, 2000).
2.1.1
Doğal Kirletici Kaynaklar
Volkanlar, tozlar, orman yangınları, su yüzeyinden atılmalardır (Toros, 2010) veya sismik
hareketler, jeotermik hareketler, şiddetli rüzgâr olayları veya kuru bölgelerden gelen doğal
partiküllerin atmosferde asılı kalması veya taşınmasıdır (Güllü, 2000).
2.1.2 Yapay Kirletici Kaynaklar
İnsan kaynaklı kirleticilerin oluşturduğu kaynaklar yapay kaynak olarak tanımlanmaktadır
(Toros, 2000).
2.1.2.1
Sanayi
Bu gruptaki kirletici kaynaklar, fabrikalar, sanayi ve enerji santralleridir. Bu işletmelerde
üretim yapmak için gerekli olan enerjiyi sağlamak amacıyla kullanılan yakıttan atmosfere
kirletici çıkmaktadır. Ayrıca, noktasal olarak katı atıkların fırınlarda ve açık arazide yanması
sonucu da kirlenme oluşmaktadır. Yine benzin, boya maddeleri ve kuru temizleme çözeltileri
gibi organik maddelerin buharlaşmasından noktasal olarak kirlilik meydana gelmektedir
(Toros, 2000).
2.1.2.2
Isınma
Konut ısıtılmasında ve enerji temininde kullanılan fosil yakıtlar içerisinde en büyük pay kömür
ve petrole aittir. Kullanılan yakıtın kalitesi bu tür kaynaklardan gelen hava kirliliği üzerine çok
fazla etki yapmaktadır (Toros, 2000).
2.1.2.3
Ulaşım
Bu tür hava kirliliği ulaştırma kaynaklıdır. Yolcu ve yük taşıyan araçların oluşturduğu kirlilik
başlıcalarıdır. Bunlar benzinli, mazotlu ve gaz tribünlü içten yanmalı motorla çalışmaktadırlar.
Bu kaynaklardan yanma sonucu CO, NOX, SOX, HC ve PM, kirletici olarak atmosfere
yayılmaktadır (Toros, 2000).
14
2.2
2.2.1.1
KİRLETİCİ PARAMETRELER
BTEX
Uçucu organik bileşiklerin (UOB’ler) göz tahrişinden kansere kadar insan sağlığı üzerinde
çok çeşitli doğrudan etkileri ve troposferik ozon oluşumuna sebep olduğu için ekosistem
üzerine dolaylı etkileri vardır. UOB’ler arasında kanser yaptığı kanıtlanmış ve kent
atmosferinde trafik, endüstri gibi birçok kaynaktan salınım yapan benzen kirleticisi ayrı bir
öneme sahiptir. Son yıllarda, ciddi olumsuz etkilerinden dolayı ülkemizde dahil bir çok ülkede
benzen ve türevleri (BTEX) rutin olarak ölçülmeye başlanmış, salınımları yönetmeliklerle
kontrol altına alınmaya çalışılmaktadır (Kaynak: Bursa’da Benzen Seviyesinin İncelenmesi
ve Sağlık Riski Tahminin Farklı İstatistiksel Yöntemler Kullanılarak Değerlendirilmesi Mihriban YILMAZ CİVAN, Öznur OĞUZ KUNTASAL, Gürdal TUNCEL, Hava Kirliliği
Araştırma Dergisi 3 (2014) 12 – 21).
2.2.1.2
Ozon (O3)
Yer seviyesi ozon (troposferik) kirliliği atmosfere doğrudan salınmamaktadır. Güneş ışığının
etkisiyle, atmosfere salınan azot oksitler ve uçucu organiklerin karmaşık kimyasal tepkimeleri
neticesinde oluşmaktadır. Bu sebeple azot oksit ve uçucu organik kirleticileri ozon öncül
kirleticiler olarak da tanımlanmaktadır. Küresel ölçekte metan ve karbonmonoksit gazları da
ozon oluşumuna sebep olabilmektedir. Azot oksitler ve uçucu organik kirleticilerinin temel
kaynakları olan trafik, çözücü kullanımı ve sanayi tesisleri dolaylı olarak yer seviyesi ozon
kirliliğine yol açmaktadır. Yer seviyesi ozonu şehrin üzerinde tabaka halinde birikebildiği gibi
önemli mesafelere de taşınabilmektedir. Ülkemizde yaz aylarında daha etkili olan güneş ışığı
ve yüksek sıcaklık sebebiyle yer seviyesi ozon kirliliği artış göstermektedir (Kaynak: Yer
Seviyesi Ozon Kirliliği Bilgi Notu, Temmuz 2014 http://www.csb.gov.tr).
2.2.1.3 Azotdioksit (NO2)
NO2, İnsan sağlığını en çok etkileyen azot oksit türü olması itibari ile, NO 2 kentsel
bölgelerdeki en önemli hava kirleticilerinden biridir. NO2 parametresi sırası ile trafik, ısınma
ve sanayi bölgeleri ile oluşan bir kirleticidir.
Azot oksit (NOX) emisyonları insanların yarattığı kaynaklardan oluşmaktadır. Örneğin azot ve
oksijenin kirli havadaki reaksiyonu veya kısmi olarak yakıtın içerisindeki azotun oksidasyonu
ile oluşmaktadır. İnsanların yarattığı ana kaynakların başında kara, hava ve deniz trafiğindeki
"mobil yakma kaynakları olarak de tabir edilen" araçlar ve endüstriyel yakmalar geliyor.
(http://ikonair.cob.gov.tr)
2.2.1.4
Kükürtdioksit (SO2)
SO2 kirleticisinin ana kaynağı kükürt oranı yüksek yağların, kömür ve linyitin yakılmasıdır.
SO2 ayrıca kükürt oranı yüksek bronz ve tunçun eritilmesiyle ortaya çıkıyor. SO 2 parametresi
sırası ile ısınma, sanayi ve trafik bölgeleri ile oluşan bir kirleticidir.
15
Kış aylarında SO2 konsantrasyonları mevcut sabit hava koşulları nedeniyle çok yüksek
olabilir. Kış aylarında görülen yüksek basınç durumu SO2 gibi kirleticilerin yer seviyesine
yakın havada birikmesine yol açıyor (http://ikonair.cob.gov.tr ).
2.2.1.5 Hidrojen Florür (HF)
Hidrojen florür, formülü HF olan bir kimyasal bileşiktir. Bu renksiz gaz genellikle, hidroflorik
asit gibi sulu çözelti formunda bulunur ve florun başlıca sanayi kaynağıdır. İlaç ve polimer
(örneğin teflon) endüstrisinde kullanılan önemli bileşiklerin öncüsüdür. HF petrokimya
endüstrisinde yaygın olarak kullanılır ve birçok süperasitin bir bileşenidir. Diğer hidrojen
halidlerden farklı olarak, HF havadan daha hafiftir ve gözenekli maddelerde oldukça çabuk
şekilde yayılır.
Başlıca atılma yeri fosfatlı gübre, çelik, alimünyum, çimento, tuğla ve seramik sanayisidir.
Floridler tahriş edici gazlardır. Mukozalarda yanma ile etkileşim açığa çıkar. Bitkilerde
birikerek kurumalarına yol açar.
2.2.1.6
Hidrojen Klorür (HCl)
Hidrojen klorür gazı, sanayide sülfürik asit ile sodyum klorürün (sofra tuzu) birlikte
ısıtılmasıyla yada hidrojen ve klor gazlarının denetimli koşullarda doğrudan birleştirilmesiyle
elde edilir. bazı yanardağlardan ve sıcak su kaynaklarından çıktığı için doğada da bulunur.
Nemli havada hidrojen klorür gazı beyaz bir dumana dönüşür; bu duman gazın suda
çözünmesiyle oluşan Hidroklorik asit damlacıklarıdır.
2.2.1.7 Hidrojen Sülfür (H2S)
Hidrojen sülfür renksiz, yoğun kötü kokulu bir gaz olup özellikle kirli suların arıtılması işlemleri
sırasında, madencilik ve petrol arıtım işlemleri sırasında organik maddelerin anaerobik
dekompozisyonu sonucu ortaya çıkan bir gazdır. Ayrıca birçok endüstriyel işlem sırasında
yan ürün veya ara ürün olarak kullanılır. Kauçuk ve lastiklerin kükürtle sertleştirilmesi, kömür
ve metal madenciliği, deri işlemeciliği, suni ipek imalatı, lağım arıtım işlemleri, maden suyu
üretimi, petrol ve gaz endüstrisi sırasında meydana çıkan bir gazdır.
2.2.1.8
Partikül Madde (PM10 ve PM2,5)
Partiküler Madde, hava içinde askıda bulunan partiküllerin çeşitli ve kompleks karışımını
içerir. Partiküler madde doğal ve antropojenik faaliyetler sonucu oluşur (Poschl,2005).
Partiküler maddenin esas kaynakları fabrikalar, enerji tesisleri, yakma tesisleri, inşaat
faaliyetleri, yangınlar ve rüzgârdır. Partiküllerin boyutu aerodinamik çapları 2,5 µm’den küçük
olanlar PM2,5 ve 10 µm’den küçük olanlar PM10 olarak tanımlanmaktadır. Bu partiküller
solunum sisteminde depolanabilirler. PM10 üst solunum sisteminde depolanırken, daha küçük
partiküller alveollerde birikirler. PM’nin bileşenleri, organik bileşikler, biyolojik orijinli
materyaller, iyonlar, reaktif gazlar ve partiküler karbondur.
2.2.1.9
Karbonmonoksit (CO)
Karbonmonoksit renksiz, kokusuz, ve tatsız bir gaz olup karbon içeren yakıtların eksik
yanması ile ortaya çıkar. Birincil bir hava kirletici olan karbonmonoksit, oksijen eksikliği,
16
tutuşma sıcaklığı, yüksek sıcaklıkta gazın kalıcılık zamanı ve yanma odası türbülansı gibi
etkenlerden birinin eksikliğinde tam olmayan bir yanma sonucunda CO2 yerine meydana
gelmektedir. Kararlı bir gaz olan karbonmonoksitin atmosferde kalıcılık süresi 2 aydan
fazladır. Şehir havasında bulunan karbonmonoksit insan sağlığına son derece önemli
etkilerde bulunmaktadır. Bu etkilerden en önemlisi de karbonmonoksidin kandaki vücut
hücrelerinin oksijen taşıma kabiliyetini azaltmasıdır.
2.2.1.10 Poliaromatik Hidrokarbonlar (PAH)
Polisiklik aromatik hidrokarbonlar iki ya da daha fazla benzen halkasına sahip hidrofobik
karakterli organik bileşiklerdir. PAH’lar doğal ya da insan kaynaklı olarak organik bileşiklerin
eksik yanması sonucu oluşurlar. PAH insan kaynaklı ve doğal kaynaklı oluşmaktadır. Fakat
en çok fosil ve akaryakıt türevlerinin yanması sonucu oluşur. PAH kaynakları ısı, güç, üretimi,
endüstriyel proses, yakma, taşıt trafiği, sigara dumanı, volkanik patlama ve orman
yangınlarıdır (Bartle ve ark., 1980). Endüstrinin ve trafiğin yoğun olduğu bölgelerde PAH
yoğunluğu yüksektir. Ayrıca bu yoğunluk zaman ve meteorolojik durumlarla değişmeler
göstermektedir.
2.2.1.11 Ağır Metaller
Pb
Mavimsi veya gümüş grisi renginde yumuşak bir metaldir. Kurşunun tetraetil veya tetrametil
gibi organik komponentlerinin yakıt katkı maddesi olarak kullanılmaları nedeniyle kirletici
parametre olarak önem gösterirler. Uçuculuklarının diğer petrol komponentlerinden daha
fazla olması nedeni ile ilave edildiği yakıtın da uçuculuğunu artırırlar.
Cd
Kadmiyum (Cd) gümüş beyazı renginde bir metaldir. Havada hızla kadmiyum oksite dönüşür.
Havadaki kadmiyum fume konsantrasyonu 1 mg/m3 limitini aşması durumunda, solunumdaki
akut etkileri gözlemek mümkündür. Kadmiyumun vücuttan atılımının az olması ve birikim
yapması nedeni ile sağlık üzerine olumsuz etkileri zaman doğrultusunda gözlenir. Uzun süreli
maruziyetten en fazla etkilenecek organ böbreklerdir. Böbrekte oluşan hasarın tekrar geriye
dönüşü mümkün değildir. Akciğer kanserinin oluşumunda kadmiyumun etkisi kesin olarak
belirlenmiştir.
Ni
Nikel gümüşümsü beyaz renkli sert bir metaldir. Nikel biyolojik sistemlerde adenosin, trifosfat,
aminoasit, peptit, protein ve deoksiribonükleik asitle kompleks oluştururlar. Havadaki nikel
bileşiklerinin solunması sonucunda, solunum savunma sistemi ile ilgili olarak; solunum
borusu irritasyonu, tahribatı, immunolojik değişim, alveoler makrofaj hücre sayısında artış,
silia aktivitesi ve immünite baskısında azalma gibi anormal fonksiyonlar meydana gelir.
Havada bulunan nikele uzun süreli maruziyetin insan sağlığına etkileri hakkında güvenilir
kanıtlar tesbit edilememişse de; nikel işinde çalışanlarda astım gibi olumsuz sağlık etkilerinin
yanı sıra, burun ve gırtlak kanserlerine neden olduğu kanıtlanmıştır.
17
As
Doğada çok az miktarda bulunan arsenik genellikle oksijen, klor ve kükürtle bileşik halde
bulunur. Bitki ve hayvanlarda ise karbon ve hidrojenle bileşik yapar. Çoğu arsenik bileşiğinin
özel bir tadı ve kokusu yoktur. Çevrede bulunan arsenik buharlaşmaz, çoğu arsenik bileşiği
suda çözünür, arsenik bulaşmış maddelerin yanmasıyla havaya karışabilir, havadan yere
inerek birikebilir, parçalanmaz, ancak bir türden diğerine dönüşebilir. Solunum ve sindirim
yollarıyla vücuda alınabilir.
İnorganik arsenik insanlar için çok zehirli olup organik arsenik daha az zararlıdır. Arsenik sinir
sistemi, mide-barsak ve cilt dokularına zarar verir. Yüksek miktarlarda solunması akciğer ve
solunum yollarında yaralara neden olabilir.
2.3
HAVA KİRLİLİĞİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Hava kirliliğini etkileyen faktörler; meteorolojik ve topografik faktörler olarak iki grupta
verilmektedir.
2.3.1
Meteorolojik Faktörler
Hava kirliliğini etkileyen başlıca faktörler sıcaklık, basınç, yağış, rüzgar, nem, atmosferik
şartlar (inversiyon)’dur (Soylu, 2008).
Dünya üzerinde farklı noktalarda kurulan meteorolojik ölçüm istasyonlarının yaptığı ölçümler
sonucunda, sıcaklık ve rüzgar parametreleri uzun yıllar boyunca ölçülmüş ve kayıt altına
alınmaktadır. Kayıt altına alınan bu parametrelerin sonuçları Amerikan Ulusal Okyanus ve
Meteoroloji Atmosfer Kurumu (NOAA) tarafından 1981-2010 yılları arasın için aylık
ortalamalarda dünya geneli için modellenerek sunulmaktadır. Sıcaklık ve rüzgar
parametreleri için NOAA’dan temin edilen verilerle elde edilen haritalar bu bölümde
sunulmuştur..
2.3.1.1 Sıcaklık
Hava kütlesi içerisinde, ısı enerjisinin sonucu olan molekül titreşimlerinin etrafa yaptığı etki
olarak tanımlanır (Soylu, 2008).
2.3.1.1.1 Sıcaklık Verilerinin Analizi ve Görselleştirilmesi
1981-2010 yılları arasında ölçülen sıcaklık değerlerinin yılın her ayı için elde edilen verilerden
yapılan ortalamalara göre oluşturulan sonuçlar; yaklaşık ortalama sıcaklığın Ocak ayında
4°C, Şubat ayında 5°C, Mart ayında 7°C, Nisan ayında 10°C, Mayıs ayında 14°C, Haziran
ayında 19°C, Temmuz ayında 21°C, Ağustos ayında 22°C, Eylül ayında 18°C, Ekim ayında
14°C, Kasım ayında 10°C, Aralık ayında ise 7°C olduğu analiz edilmiştir. Bu değerlere
bakıldığında ortalama sıcaklıkların ağustos ayında en yüksek, ocak ayında ise en düşük
olduğu görülmüştür. En düşük sıcaklıkların Doğu Anadolu Bölgesinde gözlemlendiği, en
yüksek sıcaklıkların ise Güneydoğu Anadolu Bölgesinde gözlemlendiği görülmektedir.
Ankara Bölgesi hem en düşük sıcaklıkların yaşandığı hem de en yüksek sıcaklıkların
yaşandığı bölgelerin dışında kalmakta ve sıcaklık değerleri çok büyük değişkenlikler
18
göstermemektedir. Bu değerlerin görselleştirilip uydu üzerinde gösterilmesi ise Şekil 2-1’deki
gibidir.
Şekil 2—1 Sıcaklık Verilerinin Analizi ve Görselleştirilmesi
19
2.3.1.2 Rüzgar
Yatay yönde yer değiştiren hava kütlesinin hareketine “rüzgâr” denir. Rüzgârın hızı (şiddeti)
ve sıklığı (frekans) olarak belirleyici özelliklerindendir (Soylu, 2008).
2.3.1.2.1
Rüzgar Verilerinin Analizi ve Görselleştirilmesi
1981-2010 yılları arasında ölçülen rüzgar hızı değerlerinin yılın her ayı için elde edilen
verilerden yapılan ortalamalara göre oluşturulan sonuçlar; yaklaşık ortalama rüzgar hızlarının
Ocak ve Şubat ayında 5 m/s, Mart, Eylül, Ekim, Kasım ve Aralık aylarında 4 m/s, Nisan,
Mayıs, Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında ise 3 m/s olduğu analiz edilmiştir. Bu
değerlere bakıldığında Ocak ve Şubat aylarında yani kış aylarında ortalama rüzgar hızlarının
yüksek olduğu, haziran,temmuz ve ağustos aylarında yani yaz aylarında ise ortalama rüzgar
hızlarının düşük olduğu gözlemlenmiştir. Bu yıllar arasında gözlemlenen minimum rüzgar hızı
0 m/s, maksimum rüzgar hızı ise 39 m/s olarak ölçülmüştür. Ölçülen bu değerlerin dışında
rüzgar yönü olarak ise genellikle güneybatılı rüzgarlar görülmüştür. Ankara Bölgesinde ise
sıcaklık değerleri gibi rüzgar hızı değerleri ve rüzgar yönlerinde çok büyük değişkenlikler
görülmemiştir (Şekil 2-2).
20
Şekil 2—2 Rüzgar Verilerinin Analizi ve Görselleştirilmesi
21
2.3.1.3 Yağış
Havadaki su buharının çeşitli koşullarda yoğunlaşarak atmosferden düşmesine yağış adı
verilir. Yağışlar; Yağmur, Kar, Çiğ ve Sis olarak dörde ayrılır (Soylu, 2008).
2.3.1.4 Basınç
Atmosferi oluşturan gazların ağırlıklarının atmosfer içinde ve altındaki cisimlere yaptığı etkidir
(Soylu, 2008).
2.3.1.5 Nem
Atmosferde bulunan su miktarı “atmosferin nemliliği” olarak adlandırılır.1 m 3 hava içerisindeki
su buharının “gram” olarak ağırlığına denk gelmektedir (Soylu, 2008).
2.3.2
Atmosferik Şartlar (İnversiyon)
Yeryüzünden belirli bir yükseklikte hava kütlesi içerisinde sıcak ve soğuk havanın yer
değiştirmesidir. Yeryüzünü kuşatan atmosfer, troposfer diye adlandırılan alt tabakadan
ibarettir. Deniz seviyesinden itibaren yüksekliği 10 km.dir. Bacadan ve egzozdan atılan
kirleticilerin atmosferde dağılmasını etkileyen parametreler meteorolojik şartlar ile bölgenin
topografik özellikleridir. Günlük yaşamımızı etkileyen tüm meteorolojik olaylar troposferde
oluşmaktadır. Meteorolojik şartların etkileri incelendiğinde (www.mgm.gov.tr)
a) Troposferde düşük basınç şartlarında sıcaklık yükseklikle azaldığından yer
seviyesindeki hava kütlesi ve bacalardan atılan gazlar yükselir ve dağılır. Sıcaklık
genelde yerden yükseklikle 100 m’de 0,65 oC oranında azalır. Hava yerden yukarı
doğru yükselirken genişler ve soğur. Hava içindeki nem, bulut oluşturmak üzere
yoğunlaşır. Bu şartlar altında troposferde hava kirliliği ile ilgili sorun oluşmaz ve
kirletici parametrelerde çökme meydana gelmez.
b) Kararsız (anstabil) ve nötr şartlarda, yere yakın hava, üstteki havadan daha hızlı
olarak ısınır. Isınan hava soğuk tabakaya doğru yükselir. Sıcaklığın yerden
yükseklikle azalması, havayı karıştırarak bacalardan ve egzozlardan atılan
kirleticilerin dağılmasına ve seyrelmesine yardımcı olur.
c) Bir kısım hava, çevre havasından daha sıcaksa bu hava atmosferde kendi
sıcaklığına, yoğunluğuna ve basıncına ulaşıncaya kadar yükselir. Böylece kararsız ve
nötr şartlarda bacadan ve egzozdan atılan gazların atmosferde yükselmesi ve
dağılması hızlı bir şekilde gerçekleşir.
d) Yüksek basınç şartlarının hakim olduğu günlerde, açık hava ve sakin rüzgar rüzgarlı
(hızı düşük) gecelerde, yer infra-kızıl radyasyonu yayarak hızlı şekilde soğur. Böylece
yer ve yere yakın yüzey, yukarıdaki yüzeyden daha soğuk olur. Bu duruma sıcaklık
inversiyonu denir. Böyle zamanlarda hava kütlesi yukarı doğru değil daha soğuk
ortam olan aşağı doğru hareket etme eğilimi göstereceğinde inversiyonlu günlerde
bacadan atılan sıcak kirleticiler yer seviyesinde tutulabilir ve birikebilir. Bu durumda
bacalardan ve egzozlardan atılan kirleticiler inversiyon tabakası içinde veya altında
22
tutulur ve birikmeye başlar. Bacadan atılan kirletici miktarı azaltılmıyorsa ve
inversiyon süresi de uzuyorsa o bölgede ciddi hava kirliliği problemi yaşanabilir.
Çünkü inversiyonlu şartlarda gazların dikey değil düşey hareketi ve birikmesi söz
konusudur. Ayrıca soğuk hava, sıcak havadan daha yoğundur. Bu durum yer
seviyesindeki havanın ve kirleticilerin yükselmesini ve seyrelmesini önler. İnversiyon
şehirlerin topoğrafik yapısına bağlı olarak da oluşmaktadır.
2.3.3 Topoğrafik Faktörler
Topoğrafya tepelik ve çukurluk yapısından dolayı meteorolojik parametreler (örneğin rüzgar
yön ve şiddetine) ve dolaylı olarak kirlilik dağılıma etki etmektedir. Topoğrafik faktörler, kirli
hava kütlesinin bir yerleşim birimi üzerinde kalış süresini etkilemektedir. Örneğin, yükseklik
bu faktörler arasında yer almaktadır. Yeryüzünden atmosfere doğru 100 m yükseklikte hava
sıcaklığı 0,5oC azalmaktadır (Çiftçi ve diğ., 2013).
2.3.4 Kentleşme
Hızlı kentleşme ve nüfus artışı hava kirliliğini etkileyen önemli faktörlerdendir. Tarım alanların
yok edilmesi, kentlerde konut sayısının artması, fazla taşıt sayısı daha fazla kirliliği
getirmektedir (İsbir ve Açma, 2005). Kırsal alandan kentlere olan göç de kentlerdeki nüfus
artışının en büyük nedenlerinden biridir (Gemici 2010).
2.3.5 Sanayileşme
Kirletici önemikaynaklarından bir tanesi sanayi tesisleridir. Sanayi tesislerinde hem kullanılan
fosil yakıtlar ve hemde üretim sebebiyle atmosfere kirletici maddeler salınmaktadır.
Sanayileşme ile birlikte yerleşim birimlerinde kurulan fabrika ve benzeri tesislerden atmosfere
emisyon salımı gerçekleşmektedir (İsbir ve Açma, 2005).
2.4.
HAVA KALİTESİ ÖLÇÜM SONUÇLARININ DEĞERLENDİRME YÖNTEMİ
Hava kalitesinin değerlendirilmesine ilişkin farklı kriteler kullanılmaktadır. Bu kriterler;



Ulusal Mevzuat Esas ve Kriterleri (limit değerler, uyarı eşiği, aşım sayısı vb.)
WHO Sınır Değerleri
İndeks Değerleri
HKDYY Yönetmeliği dikkate alındığında sınır değerler parameter bazında saatlik, 24 saatlik,
yıllık, Kış dönemi olarak ayrılmaktadır.
23
2.4.1. Limit Değer
Çevre ve/veya insan sağlığı üzerindeki zararlı etkilerden kaçınmak, bunları önlemek veya
azaltmak amacıyla bilimsel olarak belirlenen, öngörülen sure içinde ulaşılabilecek ve
ulaşıldıktan sonar da aşılmaması gereken seviyedir. 09 Eylül 2013 tarihli Hava Kalitesi
Değerlendirme ve Yönetimi (HKDY) ve 2013/37 sayılı hava kalitesi Değerlendirme ve
Yönetimi Genelgesi Ek-II ve HKDYY limit değerleri Tablo 2-1, Tablo 2-2 ve Tablo 2-3 ’de,
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) limit değerleri ise Tablo 2-4’de verilmiştir. Elde edilen sonuçlar
bu tablolar ile karşılaştırılmıştır.
Tablo 2-1 Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği Ek-I, Limit Değerlerinde Kademeli Azaltım
(Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Genelgesi, EK-II, 09.09.2013)
Limit Değer
Kirletici
3
(µg/m )
Ortalama Süre
Uyarı Eşiği
2014
2015
500
470
Saatlik
-insan sağlığının korunması için-
500 µg/m
24 saatlik
SO2
(1 Ekimden 31 Marta kadar)ekosistemin korunması-
225
20
20
300
290
60
56
30
30
---
100
90
---
60
56
---
1,0
0,9
---
10
10
---
16.000
14.000
---
400 µg/m
Saatlik
-insan sağlığının korunması içinNO2
Yıllık
(hava kalitesinin temsili bölgelerinde
bütün bir “bölge” veya “alt bölgede”
2
veya en azından 100 km de-hangisi
küçük ise- üç ardışık saatte ölçülür.)
250
yıllık ve kış dönemi
3
3
(hava kalitesinin temsili bölgelerinde
bütün bir “bölge” veya “alt bölgede”
2
veya en azından 100 km de-hangisi
küçük ise-üç ardışık saatte ölçülür.)
Yıllık
NOx
-vejetasyonun korunması için24 saatlik
PM10
Yıllık
-insan sağlığının korunması içinYıllık
Pb
-İnsan sağlığının korunması içinYıllık
Benzen
-İnsan sağlığının korunması içinMaksimum günlük 8 saatlik ortalama
CO
-insan sağlığının korunması için
24
Tablo 2-2 Arsenik, Kadmiyum, Nikel ve Benzo(a)piren Kirleticileri İçin Hedef Değerler ve Değerlendirme
Eşikleri (HKDYY, Ek-1, 06.06.2008)
Hedef Değer (a)
Kirletici
Arsenik
6 ng/m
3
Kadmiyum
5 ng/m
3
Nikel
20 ng/m
Benzo(a)piren
1 ng/m
3
3
Hedef Değerin Yüzdesi
Olarak Üst Değerlendirme
Eşiği
Hedef Değerin Yüzdesi
Olarak Alt Değerlendirme
Eşiği
%60
3
(3,6 ng/m )
%60
3
(3,0 ng/m )
%70
3
(14 ng/m )
%60
3
(0,6 ng/m )
%40
3
(2,4 ng/m )
%40
3
(2,4 ng/m )
%50
3
(10 ng/m )
%40
3
(0,4 ng/m )
Hedef Değere
Ulaşılacak
Tarih
1 Ocak 2020
1 Ocak 2020
1 Ocak 2020
1 Ocak 2020
Tablo 2-3 Ozon Kirleticisi İçin Hedef Değer ve Uzun Vadeli Hedef (HKDYY, Ek-1, 06.06.2008)
Ortalama Süre
Hedef
2022 için Hedef Değer
Uzun Vadeli Hedef
3
İnsan sağlığının korunması
Bir yılda maksimum
günlük 8 saatlik ortalama
120 µg/m değeri üç yıllık
ortalama alındığında 1
yılda 25 günden daha
fazla
süre
boyunca
aşılmayacaktır. (b)
120 µg/m
3
(a) Hedef değerler ile uyumluluk bu yıldan itibaren değerlendirilecektir. Bir başka ifade ile verilerin, takip eden üç veya beş yıl
sonunda uyumluluğun hesaplamasında kullanılacağı ilk yıl 2022’dir.
(b) Eğer üç veya beş yıllık ortalamalar belirlenemiyorsa yıllık verilerin ardışık ve tam seti bazında, hedef değerler ile
uyumluluğu kontrol etmek için gerekli minimum yıllık veriler aşağıdaki gibidir;
- insan sağlığının korunmasında hedef değer için- bir yıllık geçerli veri
- vejetasyonun korunmasında hedef değer için- üç yıllık geçerli veri
Tablo 2-4 Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Kirleticilere Göre Limit Değerler
Kirletici
Ortalama Süre
Limit Değer
24 Saatlik
20 µg/m
10 Dakikalık
500 µg/m
3
1 Saatlik
200 µg/m
3
*SO2
*NO2
*O3
3
3
Yıllık
40 µg/m
8 Saatlik
100 µg/m
3
24 Saatlik
50 µg/m
3
Yıllık
20 µg/m
3
24 Saatlik
25 µg/m
3
Yıllık
10 µg/m
3
**Pb
Yıllık
0,5 µg/m
**Benzen
Yaşam boyu
6 x 10 (µg/m )
*PM10
*PM2,5
3
-6
3 -1
3
**Toluen
1 haftalık
0,26 mg/m
**As
Yaşam boyu
1,5 x 10-3 (µg/m )
**CO
3 -1
3
1 Saatlik
30000 µg/m
8 Saatlik
10000 µg/m
3
3
**Cd
Yıllık
5 ng/m
**Ni
Yaşam boyu
3,8 x 10-4 (µg/m )
**PAH (Benzo(a)piren)
Yaşam boyu
8,7 x 10-5 (ng/m )
3 -1
3 -1
*WHO Air quality guidelines for particulate matter, ozone, nitrogen dioxide and sulfur dioxide, WHO Global Update 2005
** http://www.who.dk/InformationSources/Publications/Catalogue/20010910_6)
World Health Organization Air Quality Guidelines for Europe Second Edition,2000,
WHO- Update and Revision Of Who Air Quality Guidelines For Europe, 28-31 October 1996
25
2.4.2. HKDY Yönetmeliği Çerçevesinde, Belirlenen Bölge ve Alt Bölgelerin Listesi
“Alt Bölge” Nüfusu 250.000’den fazla olan bir bölgeyi veya nüfusu 250.000 veya daha az
olup hava kalitesinin değerlendirilmesi ve yönetiminin gerekli olduğu kilometrekare başına
düşen nüfusun yoğun olduğu bölge,
“Bölge” ise yetkili merci tarafından sınırlandırılmış bir alan
şeklinde HKDY Yönetmeliğinde ifade edilmiştir.
09 Eylül 2013 tarihli Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Genelgesi çerçevesinde
belirlenmiş olan bölgeler ve bölgelerde bulunan iller Tablo 2-5’te verilmiştir. Genelgeye göre
Türkiye’de Marmara Bölgesi, Ege Bölgesi, Kuzey İç Anadolu Bölgesi, Güney İç Anadolu
Bölgesi, Orta Karadeniz Bölgesi, Dolu Anadolu Bölgesi, Güneydogu Anadolu Bölgesi ve
Akdeniz Bölgesi olmak üzere sekiz bölgeden oluşmaktadır.
Tablo 2-5 Bölge ve Alt Bölgelerin Listesi
Marmara
Bölgesi
Ege
Bölgesi
Kuzey İç
Anadolu
Bölgesi
Güney İç
Anadolu
Bölgesi
Orta
Karadeniz
Bölgesi
Dolu
Anadolu
Bölgesi
Güneydogu
Anadolu
Bölgesi
Akdeniz
Bölgesi
Balıkesir
Aydın
Ankara
Afyon
Çorum
Ardahan
Adıyaman
Adana
Bilecik
Denizli
Kırıkkale
Aksaray
Giresun
Artvin
Batman
Gaziantep
Bursa
İzmir
Kırşehir
Antalya
Ordu
Bayburt
Bingöl
Hatay
Çanakkale
Manisa
Yozgat
Burdur
Samsun
Erzincan
Bitlis
K.Maraş
Edirne
Mugla
Kütahya
Isparta
Sinop
Erzurum
Diyarbakır
Kilis
İstanbul
Uşak
Eskişehir
Karaman
Sivas
Gümüşhane
Elazığ
Mersin
Kırklareli
Bolu
Kayseri
Tokat
Iğdır
Hakkari
Osmaniye
Kocaeli
Düzce
Konya
Kars
Malatya
Sakarya
Zonguldak
Nevşehir
Rize
Mardin
Tekirdağ
Karabük
Niğde
Trabzon
Muş
Yalova
Bartın
Siirt
Kastamonu
Şanlıurfa
Çankırı
Şırnak
Tunceli
Van
31.12.2012 tarihli adrese dayalı kayıt sisteminden alınmış TÜİK nüfus verilerine göre AB
projesi kapsamında tüm Türkiye için 8 bölge, nüfusu 750.000’den fazla olan 15 "Büyük Alt
Bölge” ile nüfusu 750.000’den küçük olup 250.000’den büyük olan 31 "Küçük Alt
Bölge"belirlenmiştir.
Ankara Nüfusu 750.000’den büyük iller arasında olup, Büyük Alt Bölgeler kategorisine
girmektedir. Büyük Alt Bölgeler ve küçük Alt Bölge kategorisinde bulunan diğer iller Tablo 26’da verilmiştir. Türkiye de bulunan bölge ve alt bölgelerin Türkiye haritası üzerinde
gösterilmiş hali Şekil 2-3’te verilmiştir. İllerin kirlilik profilleri; HKDY Genelgesi’nin EK-I'inde
yer alan alt bölgeler listesi, 2012 Yılı ve 2012- 2013 Kış Sezonu hava kalitesi
26
değerlendirmeleri, Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı’na bağlı hava kalitesi izleme istasyonlan
verileri ve Hava Kalitesi Bültenleri kapsamında yapılarak bu genelgenin EK-III'ünde
verilmiştir. Kirlilik potansiyeli yüksek olan iller; büyük ve küçük alt bölgeler, 2012 Yılı ve 20122013 Kış Sezonu hava kalitesi verileri ve hava kalitesi bültenleri kapsamında
değerlendirilerek Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği'nde belirtilen uyarı
eşikleri ve limit değerleri aşım durumlana göre belirlenmiştir (bk.Tablo 2-6). Bu kriterlerin
dışında kalan iller ise kirlilik potansiyeli düşük olan iller grubunda yer almıştır. Genelgede İl
merkezlerinin, nüfusunda ve Bakanlığımızca yapılan değerlendirme neticesinde illerin hava
kalitesinde önemli bir değişiklik olması halinde bölge ve alt bölge listesi (EK-l) ve illerin kirlilik
profilleri (EK-III) yeniden belirlenerek, bakanlığımız tarafından bildirilebilecektir denmektedir.
Bu PROJE kapsamında bulunan iller özelinde, 2014-1015 yılı hem ÇSB ölçümleri ve hemde
proje süresince gerçekleştirilen ölçümler dikkate alınarak bölge ve alt bölgeler tekrar
değerlendirilmiştir.
Tablo 2-6 Büyük ve Küçük Alt Bölgeler
Büyük Alt Bölgeler
(Nüfus > 750.000)
1. Adana
2. Ankara
3. Antalya
4. Bursa
5. Diyarbakır
6. Gaziantep
7. Mersin
8. İstanbul
9. İzmir
10. Kayseri
1 l. Kocaeli
12. Konya
13. Manisa
14. Samsun
15. Şanlıurfa
Küçük Alt Bölgeler
(Nüfus > 250.000)
1 . Adıyaman
2. Afyonkarahisar
3. Ağrı
4. Aydın
5. Balıkesir
6. Çanakkale
7. Çorum
8. Denizli
9. Edirne
10. Elazığ
1 1. Erzurum
12. Eskişehir
13. Hatay
14. Isparta
15. Kütahya
16. Malatya
17. Kahramanmaraş
18. Mardin
19. Muğla
20. Ordu
21 Sakarya
22. Sivas
23. Tekirdağ
24. Tokat
25. Trabzon
26. Van
27. Yozgat
28. Zonguldak
29. Batman
30. Şırnak
31 . Osmaniye
27
Şekil 2—3 Bölge ve Alt Bölgelerin Türkiye Haritası Üzerinde Gösterimi
PROJE kapsamında Ankara THM bölgesi ile bölge içinde yer alan 13 alt bölge için proje
kapsamında elde edilen ölçüm sonuçları HKDYY Madde 7 ‘de yer alan ve aşağıda sıralanan
esaslar doğrultusunda değerlendirilerek bölge ve alt bölge listesi belirlenmiştir.
HKDYY Madde 7’ye gore; Bölge ve alt bölge’lerin belirlenmesi ve listelenmesinde;

(1) Bakanlık, hava kalitesini değerlendirmek amacıyla "bölge" ve "alt bölge"leri belirler.
Eğer kirletici konsantrasyonlarında önemli bir değişiklik meydana gelirse, "bölge" ve "alt
bölge"lerin belirlenmesi her beş yılda bir veya daha erken tekrar gözden geçirilir.

(2) Bakanlık;
a) Bir veya daha fazla kirletici seviyesinin limit değer artı tolerans payını aştığı yerlerde,
b) Bir veya daha fazla kirletici seviyesinin limit değer ve limit değer artı tolerans payı
arasında olduğu yerlerde,
c) Kirletici seviyelerinin limit değerlere karşılık geldiği veya limit değerlerin altında olduğu
yerlerde,
kükürt dioksit, azot dioksit, azot oksitleri, partikül madde, kurşun, benzen, karbon monoksit ile
ilgili "bölge" ve "alt bölge"lerin listelerini oluşturur.
28

(3) Bakanlık;
a) Havadaki ozon seviyesinin uzun vadeli hedeflerden daha yüksek, ancak hedef
değerlere eşit veya altında olduğu yerlerde,
b) Ozon seviyesinin hedef değerlerden yüksek olduğu yerlerde,
ozon ile ilgili "bölge" ve "alt bölge"lerin listelerini oluşturur.

(4) Bakanlık;
a) Hedef değerlerin aşıldığı yerlerde,
b) Kirletici seviyelerinin hedef değerlerin altında olduğu yerlerde,
arsenik, kadmiyum, nikel ve benzo(a)piren ile ilgili "bölge" ve "alt bölge"lerin listelerini
oluşturur.
2.4.3. İndeks
Hava kirliliğinin/hava kalitesinin durumunu kamuoyuna açıklarken halkın kolayca
anlayabileceği bir sınıflama sistemi kullanılmaktadır. Tüm dünyada yaygın olarak kullanılan,
Hava Kalitesi İndeksi (HKİ) denilen bu sınıflama sistemi ile havadaki kirleticilerin
konsantrasyonlarına göre hava kalitesini iyi, orta, kötü, tehlikeli vb. şeklinde derecelendirme
yapılmaktadır. Dünyanın pek çok ülkesinde indeks hesaplanmasında kullanılan yöntem ve
kriterler, kendi ülkelerinde uygulanan hava kalitesi standartlarına uygun şekilde
oluşturulmuştur.
Bir ulusun hava kalitesinin iyileştirilmesi konusundaki başarısı, yerel ve ulusal hava kirliliği
problemleri ve kirlilik azaltmadaki gelişmeler konusunda doğru ve iyi bilgilendirilmiş
vatandaşların desteğine bağlıdır (Sharma vd., 2003a). Bir bölgedeki kirletici seviyelerini
anlamak için uygun bir aracın geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu araç, vatandaşın
hava kirliliği seviyesi hakkında doğru ve anlaşılabilir şekilde bilgi sağlarken, aynı zamanda
ilgili otoritelerin toplum sağlığını korumak için önlem almaları konusunda kullanılabilir
olmalıdır (Kyrkilis vd., 2007).
Bu amaçla, geliştirilen standart değerler, gerek uyarıcı ve anlaşılabilir olması gerekse de
kullanımı açısından yaygın olarak bir indekse çevrilerek sunulabilmektedir. Belli bir bölgedeki
hava kalitesinin karakterize edilmesi için ülkelerin kendi sınır değerlerine göre
dönüştürdükleri ve kirlilik sınflandırılmasının yapıldığı bu indekse Hava Kalitesi İndeksi (HKİ)
(Air Quality Index/AQI) adı verilmektedir. İndeks belirli kategorilerde farklı tanım ve renkler
kullanılarak ifade edilmekte ve ölçümü yapılan her kirletici için ayrı ayrı düzenlenmektedir
(Yavuz, 2010).
Ulusal Hava Kalitesi İndeksi, EPA Hava Kalitesi İndeksini ulusal mevzuatımız ve sınır
değerlerimize uyarlayarak oluşturulmuştur. 5 temel kirletici için hava kalitesi indeksi
hesaplanmaktadır. Bunlar; partikül maddeler (PM10), karbon monoksit (CO), kükürt dioksit
(SO2), azot dioksit (NO2) ve ozon (O3) dur.
29
Tablo 2-7 EPA Hava Kalitesi İndeksi
Hava Kalitesi
İndeksi
(AQI) Değerler
Sağlık
Endişe
Seviyeleri
Renkler
Anlamı
Hava Kalitesi
İndeksi bu
aralıkta
olduğunda..
..hava
kalitesi
koşulları..
..bu renkler ile
sembolize
edilir..
..ve renkler bu anlama gelir.
İyi
Yeşil
Hava kalitesi memnun edici ve hava
kirliliği az riskli veya hiç risk teşkil
etmiyor.
Hava kalitesi uygun fakat alışılmadık
şekilde hava kirliliğine hassas olan çok
az sayıdaki insanlar için bazı kirleticiler
açısından orta düzeyde sağlık endişesi
oluşabilir.
0 - 50
51 - 100
Orta
Sarı
101- 150
Hassas
Turuncu
151 - 200
Sağlıksız
Kırmızı
201 - 300
Kötü
Mor
301 - 500
Tehlikeli
Kahverengi
Hassas gruplar için sağlık etkileri
oluşabilir. Genel olarak kamunun
etkilenmesi olası değildir.
Herkes sağlık etkileri yaşamaya
başlayabilir, hassas gruplar için ciddi
sağlık etkileri söz konusu olabilir.
Sağlık açısından acil durum
oluşturabilir. Nüfusun tamamının
etkilenme olasılığı yüksektir.
Sağlık alarmı: Herkes daha ciddi sağlık
etkileri ile karşılaşabilir.
30
Tablo 2-8 Ulusal Hava Kalitesi İndeksi Kesme Noktaları
İndeks
SO2 [µg/m³]
NO2 [µg/m³]
CO [µg/m³]
O3 [µg/m³]
PM10 [µg/m³]
1 Sa. Ort.
1 Sa. Ort.
8 Sa. Ort.
8 Sa. Ort.
24 Sa. Ort.
HKİ
L
İyi
0 – 50
0-100
0-100
0-5500
0-120
Orta
51 – 100
101-250
101-200
5501-10000
121-160
Hassas
101 – 150
251-500
L
201-500
10001-16000
L
161-180
Sağlıksız
151 – 200
501-850
U
501-1000
16001-24000
181-240
Kötü
201 – 300
851-1100
1001-2000
24001-32000
Tehlikeli
301 – 500
>1101
>2001
>32001
U
0-50
L
51-100
B
101-260
U
U
261-400
U
241-700
401-520
U
>701
>521
L: Limit Değer
B: Bilgi Eşiği
U: Uyarı Eşiği
3.
PROJE ÇALIŞMA KAPSAMINDA UYGULANAN YÖNTEMLERI
3.1.
GİRİŞ
Bu PROJE Ankara merkezli olmak üzere 13 İl sınırlarını kapsayan bir alanda
gerçekleştirilmektedir. Çalışmanın yapıldığı illerden Bolu, Düzce, Karabük, Bartın, Zonguldak,
Kastamonu İlleri Karadeniz Bölgesi’nde, Kütahya Ege Bölgesi’nde ve Ankara, Çankırı,
Eskişehir, Kırıkkale, Yozgat, Kırşehir İlleri ise İç Anadolu Bölgesi’nde yer almaktadır. Bu
bölüm içerisinde çalışma yapılan illerin coğrafi durumu, demografik yapısı ve iklimsel
değişiklikleri, emisyon envanterleri, aktif ve pasif ölçüm istayonları ve Kış dönemi ölçüm
sonuçları, Ölçüm sonuçlarının değerlendirilmesi, saha ölçümlerinin veri alım yüzdeleri, illerin
ölçüm sonuçlarının istatistiksel değerlendirilmesi, İl özelinde hava kirlilik dağılım haritalarının
hazırlanması ve modellerin çalıştırılması incelenerek sunulmuştur.
Emisyon Envanteri, Emisyon yükü kaynaklı kirlilik dağılım haritalarının hazırlanması, ölçüm
esasları ve ölçüm noktalarının tespiti, hava kirlilik dağılım haritaları ve modellerin
çalıştırılması, model performans değerlendirmesi, indeks değerler ve uzun dönem istatistik
bilgileri konuları hakkında genel bilgiler ve kullanılan metodolojilere ait bilgiler bu bölüm alt
başlıklarında verilmiştir.
31
3.2.
ENVANTERİN TOPLANMASI VE EMİSYON YÜKÜ HESABI
Bu bölümde PROJE kapsamında; hava kirletici doğal ve yapay kaynak envanterinin içeriği,
kaynak envanterinden emisyon yükünün tespiti için gerekli emisyon faktörlerinin tespiti ile her
bir kaynak için kirletici parameter bazında emisyon yükünün heaplanmasında yapılan
çalışmalar açıklanmıştır.
Kaynak veya emisyon envanteri belirli bir coğrafi alanda havaya salınan başlıca hava
kirleticilerinin listesidir. Bu listeleme miktarı (ton/yıl) ve kirlilik kaynağı göz önüne alınarak
yapılır.
Bu proje kapsamında emisyon envanteri hazırlanması, ısınma, sanayi, ulaşım ve doğal
kaynaklar için gerçekleştirilmiştir.
3.2.1. Isınma Sektörü
Isınma alanında emisyon yükü tespiti çalışmasında; öncelikle ısınma amaçlı kullanılan
konutların ilçe bazlı sayısı, konutların yakma sistemi türlerine gore (bireysel ve merkezi)
dağılımı, konut başına tüketilen yakıt türü, miktarı ve tüketilen yakıt özelliklerine ilişkin
bilgilere ihtiyaç duyulmaktadır.
Proje alanındaki her bir il bazındaki ilçe genelindeki konut sayısı bilgileri TUİK’den elde
edilmiş olup, konut alanlarının yakma sistemine gore dağılımında birebir verinin temininde
zorluk yaşandığından
her bir il bazında yapılan saha çalışmasında edinilen genel
değerlendirme sonuçları kullanılmıştır. Konut alanlarında tüketilen yakıt türleri ve tüketim
miktarının tespitinde
temel referans kaynak; proje kapsamında her bir ilde il
müdürlüklerinden istenen yakıt tüketim bilgieri olup bunun yanı sıra, geçmiş yıllara ait il çevre
durum raporları, Mahalli Çevre Kurulu Kararları ve envanter toplanması saha çalışmasına
kişilerle yapılan sözlü görüşme sonuçları kullanılmıştır. Konutlarda kömürle birlikte kulanılan
odun tüketim miktarlarına ilişkin bilgilerin temininde yukarıda sıralanan çalışmalardan elde
ediler bilgilerin yanı sıra Devlet Planlama Teşkilatı (DPT)’nin 1995 yılında hazırladığı bir
rapora göre odun kullanımının toplam yakıt kullanımındaki oranının 2000 yılında %5,8
olacağı ön görüsü esas alınarak kömürün yanında tüketien odun miktarının toplam yakıt
kullanımının %5’lik kısmı olarak ele alınması üzerinden değerlendirme yapılmıştır.
Konutlarda kullanılan diğer bir yakıt türü olan doğal gaz tüketim miktarlarının temininde proje
kapsamında il müdürlüklerinden temin edilen bilgiler, saha çalışmalarında doğalgaz satış
şirketlerinden elde edilen veriler ile Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nda yayınlanan
sektör raporlarından elde edilen veriler kullanılmıştır.
Her bir il bazında yapılan saha çalışmasında o ildeki ilçe ve mahalle bazlı ekonomik durumlar
dikkate alınarak kullanım olasılığı olabilecek yakıt türleri (sosyal yardımlaşma, plastik, lastik,
yakın civarda çıkan ve sanayi alanında kullanılan yakıtların kullanılma olasılığı vb ) ve
miktarları da digger yakıtlar başlığında değerlendirilmiştir. .
Yakıt tüketim değerlerine göre, her ilde oluşacak kirletici miktarları EMEP 2013 emisyon
faktörleri 1.A.4 Small Combustion Tablo 3-1’de yer alan Kademe-1 emisyon faktörlerinin yer
aldığı tablolar kullanılarak hesaplanmıştır.
32
Tablo 3-1 Isınma Kaynaklı Kirleticilere Ait Emisyon Faktörleri
Yanma Gazları
Ağır Metaller
Topla
m PAH
HCl-
HF-
NOX
CO
SO2
PM10
PM2.5
Pb
Cd
As
Ni
Kömür
EF
110
g/GJ
4.600
g/GJ
%S*
404
g/GJ
398
g/GJ
130
mg/GJ
1,5
mg/GJ
2,5
mg/GJ
12,7
mg/GJ
800
µg/GJ
0,6
Kg/ton
0,075
Kg/ton
D. Gaz
EF
51 g/GJ
26 g/GJ
0,3
g/GJ
1,2
g/GJ
1,2
g/GJ
0,0015
mg/GJ
0,0002
mg/GJ
0,12
mg/GJ
0,0005
mg/GJ
3,08
µg/GJ
-
-
Odun
EF
80 g/GJ
4.000
g/GJ
11 g/GJ
760
g/GJ
740
g/GJ
27
mg/GJ
13
mg/GJ
0,19
mg/GJ
2
mg/GJ
121
µg/GJ
111
Kg/ton
42
Kg/ton
* Yakıtın içeriğindeki kükürt oranına olup yerli ve ithal kömürde ayrı ayrı alınmıştır.
HCl- ve HF- emisyonları ise EMEP dökümanlarında yer almadığından, bu emisyonlara ilişkin
değerler USEPA AP42 Bölüm 1.7 Tablo 1.7.15’ten alınmıştır.
Isınma emisyon hesaplarında SO2 emisyonları il merkezinde ithal kömür,ilçelerde ise kükürt
oranı %2 ile %2,3 arasında olan yerli kömürlerde; yakıtın kükürt oranından stokiyometrik
olarak hesaplanmıştır. Bu hesaba göre Kükürt’ün tamamının SO2’ye dönüştüğü ve yakıtta
bulunan ağırlıkça 1 birim Kükürt’ten 2 birim SO2 oluştuğu (S=32, SO2=64) varsayılmıştır.
3.2.2. Sanayi Sektörü
Her bir il özelinde sanayi tesislerinin yoğunlaştığı alanlar ile kirletici vasfı yüksek tesislerin
bulunduğu yerler TÇK ile yapılan saha çalışmalarıyla tespit edilmiştir.
Emisyon yükü hesabında ise idarece verilen çevre izni kapsamındaki tesislerin emisyon
ölçüm sonuçları ve bunlara ilave olarak il müdürlüklerince sanayi bazında yaptırılan ve
TÇK’ya sunulan ölçüm raporları; bu bilgilerin temin edilemediği yerlerde ise özellikle kirletici
vasfı yüksek olan tesislerin proses, yakıt miktarı, kapasite vb. bilgiler doğrultusunda
EMEP/EA emisyon bilgileri kullanılarak, EMEP/EA olmadığı yerlerde ise USEPA faktörleri
kullanılarak sanayi sektörünün emisyon yükü hesaplanmıştır.
3.2.3. Ulaşım Sektörü
Ulaşım alanında emisyon
değerlendirme yapılmıştır.
yükü
tespiti
çalışmasında
emisyon
faktörü
üzerinden
Karayolları için; Tablo 3.1’de verilen EMEP Araç Tanımları kullanılmış olup, Proje
kapsamındaki alanda Motosikletlerin yıl içerisindeki kullanım periyotlarının değişiklik
göstermesi sebebiyle 3 araç tipi özelinde hesaplamalar yapılmıştır. Araçlar için yakıt tüketim
miktarı hesabında, yolcu araçlarının dışındaki araçlarda dizel yakıt kullamnımı esas alınmış,
yolcu araçlarında ise TÜİK’ten alınan; %29,4’ü benzinli, %28,7’si dizel, %41,4’ü LPG oranları
kullanılmıştır (TUİK, Eylül 2014).
33
Tablo 3-2 EMEP Araç Tanımlamaları
Kategori
Araç Türü (Resmi Sınıflandırmaya Göre)
Yolcu Araçları
M1: Yolcu taşımak amacıyla kullanılan ve sürücü dışında en
fazla 8 kişi taşıma kapasitesine sahip olan araç
Hafif Ticari Araçlar
N1: Yük taşıma amacıyla kullanılan ve ağırlığı 3,5 ton’u
geçmeyen araçlardır.
Ağır ticari araçlar
N2: Yük taşıma amacıyla kullanılan ve ağırlığı 3,5 tonla 12 ton
arasında olanlar
N3: Yük taşıma amacıyla kullanılan ve ağrılığı 12 tonu aşan
araçlar
M2: Yolcu taşımak amacıyla kullanılan ve sürücü dışında 8
kişiden fazla taşıma kapasitesine sahip olan, ağırlığı 5 tonu
geçmeyen araç
M2: Yolcu taşımak amacıyla kullanılan ve sürücü dışında 8
kişiden fazla taşıma kapasitesine sahip olan, ağırlığı 5 tondan
fazla olan araç
Motorsikletler
L1e-L7e arası sınıflandırılanlar
Karayolu trafiği kaynaklı toplam emisyon miktarı, her bir ilde satılan toplam yakıt miktarından,
şehirde bulunan araç sayısından, araçların yıllık ortalama gittikleri yoldan ve bu araçların
yakıt tüketimlerinden hesaplanmıştır. Bu hesaplamada illerde satılan yakıt miktarları benzin
ve dizel için EPDK 2013 Yılı Petrol Piyasası Sektör Raporu’ndan, LPG için ise EPDK LPG
Piyasası Kasım 2014 Sektör Raporu’ndan temin edilmiştir. İllerde bulunan araç sayıları ise
TÜİK Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri 2013 Raporu’ndan temin edilmiştir. Araçların yakıt
tüketimleri ise EMEP 2013 1.A.3.b Yol Ulaşım (Road transportation) isimli dökümandan
alınmıştır. Hesaplamalarda gerekli olan araçların yıllık katettikleri mesafe ise bütün iller için
20.000 km olarak kabul edilmiştir.
Toplam emisyonlar hesaplandıktan sonra bu emisyonlar illerde bulunan yollara dağıtılmıştır.
Emisyonların yollara dağıtılması işleminde, uluslar arası açık kaynak kodlu sayısal harita
veritabanı
olan
openstreetmap
(OSM)
haritaları
kullanılmıştır
(http://www.openstreetmap.org).
Sayısal uydu haritası veri tabanında yollar kullanımlarına göre çeşitli sınıflara ayrılmıştır.
Toplam emisyon yükleri yollara dağıtılırken, R. Nectarious vd. tarafından “Weighted road
density: A simple way of assigning traffic-related air pollution exposure” isimli makalede
tanımlanan “Ağırlıklandırılmış Yol Yoğunluğu” yöntemi kullanılmıştır. Bu yönteme göre yol
tiplerine göre bir yoğunluk oranı verilirmiştir. Bu oran Tablo 3-3’te sunulduğu gibidir. Oranlar
otoyolu olan şehirlerde olmayanlara göre farklı alınmıştır.
34
Tablo 3-3 Yol Türleri ve Toplam Emisyonların Yol Türlerine Göre Dağılımı
Açıklama
Yol Kullanım Oranı
(%)
(Otoyol Varsa)
Yol Kullanım Oranı
(%)
(Otoyol Yoksa)
inşaat halinde yol
yaya yolu
yaya ağırlıklı yol
en az iki şeritli bölünmüş yol otoyol
bölünmüş yol kavşağı
patika
bulvarlar vb büyük yollar
primary kavşağı
şehir içi yol
bilinmeyen yol türü
primary residential bağlantısı
secondary kavşağı
servis yolu
servisler
küçük sokakları büyük caddelere bağlar
tertiary kavşağı
tarımsal kullanım için kamyon yolu
motorway dışındaki büyük yollar
trunk kavşağı
sınıflandırılmamış
0
0
0
10
1
0
30
1
20
2
10
1
0
0
10
1
0
10
1
3
0
0
0
0
0
0
41
1
20
2
11
0
0
0
11
0
0
11
0
3
OSM Yol Türü
construction
footway
living_street
motorway
motorway_link
path
primary
primary_link
residential
road
secondary
secondary_link
service
services
tertiary
tertiary_link
track
trunk
trunk_link
unclassified
Kaynak: R. Nectarious vd, 2009
35
Tablo 3-4 Araç Türlerine Göre Emisyon Faktörleri
Emisyon Faktörü (g emisyon/kg yakıt)
Yanma Gazları
Araç Türü
Ağır Metaller
PAH
BTEX
Yakıt Tüketimleri
(g yakıt/km)
SO2
CO
NOX
PM
ID
(1,2,3-cd)P
Benzin
14
84.7
8.73
0.03
8.90E-06
3.90E-06
7.90E-06
5.50E-06
0.30
10.80
13.00
33.20
2.63
70
Dizel
14
3.33
12.96
1.1
2.12E-05
1.18E-05
2.24E-05
2.14E-05
0.10
8.70
8.80
52.10
0.18
60
LPG
0
84.7
15.2
0
2.00E-07
2.00E-07
0.00E+00
2.00E-07
0.00
10.60
10.70
0.00
3.57
58
Hafif Ticari
Dizel
14
7.4
14.91
1.52
1.58E-05
8.70E-06
1.66E-05
1.58E-05
0.10
8.70
8.80
52.10
0.40
80
Ağır İş Taşıtı
Dizel
14
7.58
33.37
0.94
7.90E-06
3.44E-05
3.08E-05
5.10E-06
0.10
8.70
8.80
52.10
0.50
240
Yolcu
Araçları
B(k)P
B(b)F
B(a)P
As
Cd
Ni
Pb
36
Demiryolu için;Proje kapsamındaki illerde demiryolu faaliyetlerinden kaynaklanacak tren
emisyonları da hesaplanmıştır. Ülkemizde dizel ve elektrikli olmak üzere iki tür lokomotif
kullanılmakta olup, elektrikli lokomotiflerden herhangi bir emisyon çıkışı olmadığından,
hesaplamalar dizel lokomotifler için yapılmıştır.
Demiryolundan kaynaklanacak emisyonları hesaplamak amacıyla kullanılan emisyon
faktörleri, EMEP 2013 1.A.3.c Demiryolları (Railways) isimli dökümanda yer alan Tier 1
yönteminden alınmıştır. Bu dökümanda verilen emisyon faktörleri Tablo 3-3’te sunulduğu
gibidir.
Tablo 3-5 Demiryolu Emisyon Faktörleri
Kirletici
Emisyon
Faktörü
Birim
Yakıt
NOx
52,4
kg/ton
Dizel
CO
10,7
kg/ton
Dizel
PM10
1,44
kg/ton
Dizel
PM2.5
1,37
kg/ton
Dizel
Cd
0,01
g/ton
Dizel
Ni
0,07
g/ton
Dizel
Toplam PAH
0,17
g/ton
Dizel
Ülkemizde bulunan demiryolu hatları ve bu hatlardan geçen tren sayıları, Türkiye
Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD) tarafından yayınlanan 2008-2012 istatistik
yıllığından alınmıştır. TCDD’nin demir yolu ağı bölgelere göre Şekil 3-1’de verildiği gibidir.
37
Şekil 3—1 TCDD Bölgelere Göre Demiryolu Ağı
Şekil 3-1’deki haritaya göre proje kapsamındaki iller, TCDD’nin 1, 2 ve 7. Bölgesinde yer
almaktadır. Bu bölgelerde yer alan hatlardan geçen tren sayıları, ilgili dökümanın 4.1.5 Hat
Kesimlerine Göre Tren-Kilometre Tablosu’ndan alınmıştır. Bu tabloda yer alan değerler bu
bölgeler için Tablo 3-4’de sunulduğu gibidir.
Tablo 3-6 Hat Kesimlerine Göre Tren-Kilometre
Hat
Hat Kesimleri ve
Kodlar
Line Sections
and Their Codes
Uzunluğu
Length of
Line
Banliyö
Suburban
Toplam
Yolcu
Anahat
Yolcu
Mainline
Passenger
Total of
Passenger
Karma
Tren
Mixed
Train
Toplam
Freight
İş Treni
Service
Train
Yük
Total
(Km)
1.BÖLGE- 1st Region
01-HaydarpaşaGebze
44,2
1.914.109
47.608
1.961.717
-
6.425
88
1.968.230
02-Gebze-Arifiye
87,5
-
94.294
94.294
-
49.761
270
144.325
03-ArifiyeAdapazarı
9,6
-
4.437
4.437
-
393
6
4.836
04-Arifiye-Eskişehir
167,9
-
346.845
346.845
-
374.954
1.985
723.784
11-Sirkeci-Halkalı
28,3
1.219.167
21.000
1.240.167
-
4.686
527
1.245.380
207,7
-
169.516
169.516
22
330.784
40.421
540.743
30,2
-
3.306
3.306
-
1.799
958
6.063
46,1
-
-
-
-
-
20
20
12-HalkalıPehlivanköy
13-PehlivanköyHudut (Yun.)
14-MandıraKırklareli
38
15-PehlivanköyHudut (Bul.)
68,2
-
57.486
57.486
-
124.232
8.462
190.180
92-Tekirdağ-Muratlı
31,0
-
-
-
-
2.010
570
2.580
TOPLAM- Total
720,7
3.133.276
744.492
3.877.768
22
895.044
53.307
4.826.141
173,6
-
841.696
841.696
-
574.947
1.030
1.417.673
9,1
-
64.722
64.722
-
12.026
-
76.748
15,7
-
133.739
133.739
-
48.949
-
182.688
18-Ankara-Kayaş
12,2
-
56.736
56.736
-
20.808
-
77.544
19-Sincan-Polatlı
62,6
-
471.821
471.821
-
171.429
-
643.250
20-Kayaş-Irmak
57,5
-
274.166
274.166
-
99.476
-
373.642
21-Irmak-Karabük
294,3
-
42.828
42.828
-
809.076
10.192
862.096
122,0
-
294.527
294.527
-
296.860
6.182
597.569
295,2
-
910.420
910.420
-
820.197
160
1.730.777
176,2
-
246.236
246.236
-
382.266
-
628.502
15,5
-
43.649
43.649
-
39.901
-
83.550
7,7
-
-
-
-
415
-
415
93-Polatlı Konya
(YHT)
213,0
-
877.014
877.014
-
-
-
877.014
TOPLAM- Total
1.454,6
-
4.257.554
4.257.554
-
3.276.350
17.564
7.551.468
62,9
-
304.247
304.247
-
136.540
963
441.750
31,2
-
-
-
-
6.436
144
6.580
14,2
-
-
-
-
1.846
-
1.846
09-Alayunt-Balıkesir
261,8
-
292.631
292.631
-
389.977
2.098
684.706
10-Alayunt-Afyon
94,7
-
155.288
155.288
-
283.177
754
439.219
42-Kaklık-Karakuyu
107,2
-
-
-
-
12.881
229
13.110
43-Karakuyu-Afyon
114,7
-
-
-
-
66.443
916
67.359
44-Karakuyu-Eğirdir
79,9
-
-
-
-
10.800
132
10.932
24,8
-
-
-
-
4.416
-
4.416
14,0
-
-
-
-
104
-
104
Sütlaç-Çivril
30,8
-
-
-
-
-
-
-
71-AfyonHorozluhan
255,8
-
338.588
338.588
-
760.165
1.017
1.099.770
86-Afyon-D.Pınar
64,0
-
16.896
16.896
-
82.046
17.486
116.428
2.BÖLGE- 2nd Region
05-Polatlı-Eskişehir
16-AnkaraMarşandiz
17-MarşandizSincan
22-KarabükZonguldak
24-IrmakBoğazköprü
25-BoğazköprüUlukışla
26-BoğazköprüKayseri
91-Sincan-Yenikent
7.BÖLGE- 7th Region
06-EskişehirAlayunt
07-KütahyaSeyitömer
08-TavşanlıTunçbilek
45-GümüşgünBurdur
46-BozanönüIsparta
Tablo 3-4’de tren kilometre değeri ilgili dökümanda “Bir trenin bir kilometre mesafeye
taşınmasıyla ifade edilen işletme hizmeti birimi” olarak tanımlanmaktadır. Tablo’da verilen
hatların bir kısmı proje bölgesinin dışında yer almaktadır. Örneğin, Arifiye-Eskişehir olarak
39
tanımlanan 167,9 km’lik hattın 22 km’lik kısmı proje sahasında kalırken, kalan kısmı proje
sahasının dışındadır. Bu ayrımı yapmak amacıyla GIS yazılımı kullanılarak proje sahasında
kalan hatlar ayrılmıştır. GIS yazılımı yardımıyla hazırlanan haritaya göre bölgede kalan
demiryolu hatları Şekil 3-2’de sunulduğu gibidir.
Şekil 3—2 TCDD Bölgelere Göre Demiryolu Ağı
Trenlerin yakıt sarfiyatları ise aynı dökümanın 8.2.2 Kilometre Başına Düşen Yakıt Miktarı
Tablosu’ndan alınmıştır.Bu tabloda tren ve lokomotif için farklı yakıt tüketimi verilmiştir. 2012
yılında tren için 6,3 lt/km, lokomotif için 5 lt/km yakıt tüketimi verilmiş olup, hesaplamalarda
bu iki değerin ortalaması olan 5,65 lt yakıt/km değeri kullanılmıştır. Mazotun öz kütlesi 0,84
kg/lt olduğundan yakıt tüketimi 5,65 x 0,84 = 4,746 kg yakıt/km olarak hesaplanmıştır.
Yukarıda belirtilen değerlere göre emisyon hesaplamaları her hat için ayrı ayrı yapılmıştır.
Sonuçlar il bazında ayrılamadığı için bu bölümde toplam olarak verilmiştir. Sonuçlar Tablo 35’de sunulduğu gibidir.
40
Tablo 3-7 Demiryolu Emisyon Hesabı
Hattın Adı
Toplam
Uzunluğu
(km)
Bölgedeki
Uzunluğu
(km)
Tren-Km
Tren
Sayısı
NOx
CO
PM10
PM2,5
Cd
Ni
PAH
Arifiye-Eskişehir
167,9
22
723.784
4311
23,59
4,82
0,65
0,62
0,00
0,03
0,08
Polatlı-Eskişehir
173,6
173,6
1.417.673
8166
352,56
71,99
9,69
9,22
0,07
0,47
1,14
9,1
9,1
76.748
8434
19,09
3,90
0,52
0,50
0,00
0,03
0,06
15,7
15,7
182.688
11636
45,43
9,28
1,25
1,19
0,01
0,06
0,15
Ankara-Kayaş
12,2
12,2
77.544
6356
19,28
3,94
0,53
0,50
0,00
0,03
0,06
Sincan-Polatlı
62,6
62,6
643.250
10276
159,97
32,67
4,40
4,18
0,03
0,21
0,52
Kayaş-Irmak
57,5
57,5
373.642
6498
92,92
18,97
2,55
2,43
0,02
0,12
0,30
Irmak-Karabük
294,3
294,3
862.096
2929
214,39
43,78
5,89
5,61
0,04
0,29
0,70
122
122
597.569
4898
148,61
30,35
4,08
3,89
0,03
0,20
0,48
295,2
262
1.730.777
5863
382,02
78,01
10,50
9,99
0,07
0,51
1,24
7,7
7,7
415
54
0,10
0,02
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
62,9
46
441.750
7023
80,34
16,41
2,21
2,10
0,02
0,11
0,26
31,2
31,2
6.580
211
1,64
0,33
0,04
0,04
0,00
0,00
0,01
14,2
14,2
1.846
130
0,46
0,09
0,01
0,01
0,00
0,00
0,00
261,8
43
684.706
2615
27,97
5,71
0,77
0,73
0,01
0,04
0,09
AnkaraMarşandiz
MarşandizSincan
KarabükZonguldak
IrmakBoğazköprü
Sincan-Yenikent
EskişehirAlayunt
KütahyaSeyitömer
TavşanlıTunçbilek
Alayunt-Balıkesir
41
Havaalanları için; yapılan hesaplamalarda Uçakların iniş kalkış sayıları, TÜİK’ten alınmıştır.
Yapılan araştırmada, proje kapsamındaki illerden Ankara, Zonguldak, Eskişehir ve Kütahya
illerinde sivil havaalanı bulunmaktadır ve hesaplamalar bu iller için yapılmıştır.
Havaalanlarından kaynaklanacak emisyonları hesaplamak amacıyla kullanılan emisyon
faktörleri, EMEP 2013 1.A.3.a Havacılık (Aviation) isimli dökümanda yer alan Tier 1
yönteminden alınmıştır. Bu dökümanda SO2, CO, NOX ve PM2,5 için emisyon faktörleri
verildiğinden, sadece bu emisyonlar için hesaplamalar yapılmıştır. Havacılıkta özellikle yer
seviyesi vey akın seviyelerde yapılan faaliyetlerden kaynaklanacak emisyonlar proje
kapsamına girdiğinden, uçakların inişlerinden (yerden yaklaşık 1.000 metre yükseklik) ,
tekrar kalkışlarına (yerden yaklaşık 1.000 metre yükseklik) kadar geçen süreçteki faaliyetlere
ilişkin emisyonlar hesaplanmıştır.
3.2.4. Doğal Kaynaklar
Doğal emisyon kaynakları, insan kaynaklı emisyonların dışında kalan ve doğanın
bileşenlerinden oluşan kaynaklardır. Bu tür kaynaklara ormanlar, toz taşınımları, volkanik
faaliyetler, orman yangınları, yıldırımlar örnek olarak verilebilir. Bölgede en önemli doğal
kaynaklı emisyonları ormanlar ve toz taşınımıdır. Toz taşınımı hava taşınımları ile
geldiğinden emisyon hesabı mümkün olmamaktadır. Bölge için ormanlardan kaynaklanacak
emisyonlar hesaplanmıştır.
EMEP istatistiklerine göre Avrupa kıtasında orman alanlarından kaynaklanan VOC
emisyonları toplam emisyonların yaklaşık %19’unu oluşturmaktadır.
Orman alanlarından kaynaklanan VOC emisyonları, izopirenler, monoterpenler ve bunların
dışındaki VOC emisyonlarını temsil eden “Diğer VOC”ler olarak sınıflandırılmaktadır.
Monoterpenler; alpha-pinene, beta-pinene limonene vb. bileşenlerinden oluşmaktadır. Diğer
VOC’ler; alkoller, aldehitler vb. bileşenlerden oluşmaktadır.
Emisyon hesapları için, saatlik hesapların toplamını içeren bir diferansiyel denklem tavsiye
edilmektedir. Saatlik veri mevcut olmadığından, bu denklemden türetilen mevsimlik hesaplar
gerçekleştirilmiştir.
Hesaplamalarda aşağıdaki formül kullanılmıştır.
F=ε x D x Γ (µg/m2-yıl)
F= Emisyon Akışı
ε= Ortalama Emisyon Potansiyeli (µg/g-saat)
D= Yapraklara göre biyokütle yoğunluğu (gram kuru ağırlık/m2)
Γ= Çevresel Düzeltme Faktörü (Birimsiz)
olarak verilmektedir. Bu formüldeki katsayılarla orman alanı miktarın (m2) çarpılınca
emisyon miktarı elde edilmektedir.
ε, D ve Γ değerleri, her kirletici türü için ağaç türüne ve ülkeye göre değişmektedir.
42
İzopirenler, ışık ve sıcaklığın bir fonksiyonu olarak oluşmaktadır ve verilen değerler bu iki
parametreyi de içermektedir. Terpenler ise ağaç türüne göre ışığın ya da sıcaklığın bir
fonksiyonu olarak oluşabilmektedir, bu nedenle iki tür emison faktörü verilmektedir.
ε değeri, izopiren için, ülkemizdeki bir çok ağaç türü için 0 olarak verilmektedir. Buna rağmen,
bir değer elde edebilmek amacıyla, meşe ağacının varsayılan değeri olan 60 kullanılmıştır.
İzopiren emisyonları aslında çoğu yerde 0 olacaktır.
ε değeri terpenler için ortalama bir değer olarak 1 alınmıştır. “Diğer VOC” türleri içinse bütün
ağaç türlerinde 1,5 verilmektedir.
D değeri de ağaç türüne göre değişmektedir. İğne yapraklı (İbreli) ağaç türleri için ve geniş
yapraklı ağaç türleri için ortalama değerler bulunmaktadır. Orman Genel Müdürlüğü
(OGM)’nden alınan bilgilere göre ülkemizdeki ağaçların %40’ı yapraklı, %60’ı ibrelidir.
Bölgedeki ormanların tamamının ibreli, tamamının yapraklı ve ülke ortalamasında olduğu gibi
%40’ı yapraklı, %60’ı ibreli olduğu durumlar için ayrı ayrı hesaplama yapılmıştır. Yapraklı
ağaçlar için D=300, ibreliler için D=1000 alınmıştır.
Γ değeri, saatlik hesap yerine mevsimsel hesaba geçişi kolaylaştırmak için verilen bir
faktördür. Bu faktör ülkeler için ayrı ayrı hesaplanmıştır. Faktör 6 aylık ve 12 aylık hesaplar
için ayrı ayrı verilmektedir. Bu nedenle her iki dönem için de ayrı hesap yapılmıştır. 6 aylık
dönem, Mayıs-Ekim ayları arasını kapsamaktadır. Alınan değerler aşağıdaki gibidir.
Γ monoterpen= Γ diğerVOC Γ izopiren
6-Aylık
976
3.3.
12-Aylık
1263
6-Aylık
12-Aylık
783
983
EMISYON YÜKÜ ALANSAL DAĞILIM HARITALARININ HAZIRLANMASI
PROJE kapsamındaki her bir İl özelinde yapılan emisyon yükülerinin ilin yerlerin alanına
dağılımı yapılırken öncelikle hava kirlilik kaynakları nokta, çizgi ve alan olarak ayrılmış ve
çalışma alanı 5 km x 5 km’lik hücrelere bölünmüştür. Bütün emisyon kaynakları, eğer tek bir
hücrede yer alıyorsa, bulunduğu hücreye doğrudan eklenmiş, ancak alansal emisyon
kaynaklarının birden fazla hücrede yer aldığı durumlarda her hücredeki poligonlar, toplam
kirletici alanına bölünerek bir hücredeki kirlilik yükü hesaplanmıştır. Çalışma bölgesi için
hesaplanan emisyon değerlerinin İnterpolasyon yöntemlerinden Gauss dispersiyon modeli
tekniği ile 5x5 km çözünürlükteki dağılım haritaları hazırlanmıştır. Dağılım haritları üzerinden
kaynak ve alan tipini temsil eden örnekleme noktalrarının yerleri belirlenmiştir..
3.4.
ÖLÇÜM ESASLARI VE ÖLÇÜM NOKTALARININ TESPITI
Emisyon yükü hesabının alansal dağılımını içeren haritalar üzerinde alansal (kentsel, kent
çevresei ve kırsal) ve kaynak tiplerini (ısınma, sanayi ve ulaşım) temsil eden noktalar
belirlenirken;öncelikle; alanın ArcGIS Info ve Google Earth uydu görüntüleri 5x5 grid
aralıklarına bölünmüş olup, her bir grid üzerinde örnekleme noktaları yerleştirilmiş, daha
sonrasında gridlere yerleştirilen örnekleme noktalkarının temsil ettiği alan türü, proje
kapsmaında verilen örnekleme nokta sayısı, kirletici konsantarasyonlarının yüksek çıktığı
43
yerler, nüfus, sanayi ve trafik yoğunluğunun olduğu alanlar, örnekleme noktalarından bir
tanesinin mevcut hava kalitesi izleme istasyonu ile aynı lokasyonda olmasıve toplam pasif
örnekleme noktalarının %10’u şehir arka plan kirlilik düzeyini temsil edecek noktalarda
olması hususları dikkate alınarak aktif ve pasif örnekleme yöntemi ile ölçümlerin yaopılacağı
ölçüm noktalar belirlenmiştir.Bu kapsamda yapılan çalışmalar Proje Danışmanı Prof. Dr.
Gürdal TUNCEL tarafından değerlendirilmiştir.
Kirletici parametrelere bağlı olarak saha ölçümlerinin gerçekleştirilmesinde kullanılan ölçüm
yöntemleri Tablo 3.8’de verilmiştir.
Tablo 3-8 Proje Kapsamında Çalışma Yapılan Kirleticiler
Ölçüm Yöntemi
Kirleticiler
NO2
SO2
O3
BTEX
HF/HCl
H2S
Analiz Metodu
Pasif Örnekleme
CO
Otomatik Analizör
TS EN 14626
PM10
Aktif Analizör
TS EN 12341
PM10
(As, Cd, Ni, Pb)
Aktif Analizör
TS EN 14902
PM2.5
Aktif Analizör
TS EN 12341
PM10 (B(a)P)
Aktif Analizör
ISO 12884
TS EN 13528-1
TS EN 13528-2
TS EN 13528-3
PROJE kapsamında, TS EN 13528-1.2.3 metoduna göre NOx, SO2, HF/HCI, H2S, O3 ve
BTEX ölçülmüştür. NOx, SO2, HF/HCI ve H2S parametreleri için örneklemeler sonbahar ve
kış mevsimlerinde her bir mevsimde ölçüm yapılacak ay içerisinde 2 (iki) haftada bir olmak
üzere ayda 2 defa, ilkbahar ve yaz dönemlerinde ise her 4 (dört) haftada bir olmak üzere
ayda 1(bir) defa örnekleme olacak şekilde gerçekleştirilmiştir. O3 ve BTEX parametreleri için
ise; ilkbahar ve yaz döneminde ölçüm yapılacak ay içerisinde 2 (iki) haftada bir olmak üzere
ayda 2 (iki) defa, sonbahar ve kış dönemlerinde ise; her 4 (dört) haftada bir olmak üzere
ayda 1(bir) defa örnekleme olacak şekilde gerçekleştirilmiştir.
TS EN 14626 metoduna göre CO ölçümleri İlkbahar (Mart, Nisan, Mayıs), Yaz (Haziran,
Temmuz, Ağustos), Sonbahar (Eylül, Ekim, Kasım), Kış (Aralık, Ocak, Şubat) mevsimi olmak
üzere her mevsim ölçüm yapılacak ay içerisinde 4 (dört) hafta sürekli ölçümler şeklinde
gerçekleştirilmiştir
PM10, TS EN 12341 ve PM2,5, TS EN 14907 metodunda belirtilen numune alma başlığına
sahip ölçüm cihazı ile örneklendirilmiştir. PM10 parametresi, İlkbahar (Mart, Nisan, Mayıs),
Yaz (Haziran, Temmuz, Ağustos), Sonbahar (Eylül, Ekim, Kasım), Kış (Aralık, Ocak, Şubat)
mevsimi olmak üzere her mevsim ölçüm yapılacak ay içerisinde 4 (dört) hafta süre ile
44
yapılmıştır. TS EN 14902 metoduna göre ağır metal, ISO 12884 ve TS EN 15549 metoduna
göre de PAH örneklemeleri gerçekleştirilecektir.
HF/HCI, H2S tüplerinin analizi Gradko firması, NO2, SO2, O3 ve BTEX tüpleri ise Orta Doğu
Teknik Üniversitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü tarafından yapılmıştır.
Ölçümler sonunda oluşan veri seti hem kentlerdeki mevcut durumun bir değerlendirmesini
yapmak hem de olası istasyon yerlerinin belirlenmesi amacıyla degerlendirilmiştir. .
3.5.
ÖLÇÜM SONUÇLARININ ANALİZ EDİLMESİ
Proje kapsamında her dönemde yapılan örneklemew sonuçları ve her bir ildeki sabit
istasyon ölçüm sonuçları aşağıda verilen esaslar çerçevesinde analiz edilmiştir.


Her bir ildeki sabit istasyon sonuçları 2009-2014 dönemi esas alınarak istatistiksel
değerlendirmeleri (temel istatistiksel parametreler, trend analizi, korelasyonları, boxwhisker) ve mevzuat kapsamındaki (limit değerler, aşma sayıları, index değerleri, uyarı
eşiği) değerlendirilmesi gerçekleştirilmiştir.
Her bir ilde proje döneminde yapılan ölçüm sonıuçlarının istatistiksel analizi (kümeleme,
zamansal ve mekansal korelasyon vb) ve mevzuat kapsamındaki (limit değerler, aşma
sayıları, index değerleri, uyarı eşiği) değerlendirilmesi gerçekleştirilmiştir
3.6.
HAVA KIRLILIK DAĞILIM HARITALARI VE MODELLERIN ÇALIŞTIRILMASI
Bu PROJE’de meteorolojik faktörlerin etkisinin değerlendirilmesinde Weather Research and
Forecasting (WRF) modeli kullanılmıştır. Kullanılan bu model orta ölçek atmosferik
araştırmalar ve tahmin ihtiyaçları için geliştirilmiştir. İki dinamik çekirdek, veri benzeşimi gibi
özellikler içerir, metreler mesafesinden binlerce km düzeyine kadar hizmet verir. Bu model
veriyi toplayan, modelin barındırdığı ön işleme, model algoritmasını, ileri işleme ve
görselleştirme adımlarını içeren/gerçekleştiren zengin bir tasarımdır (Peckham ve diğ,,
2014).
Proje kapsamında mevsimsel dönemlerde yapılan ölçümler ile her bir ildeki sabit istasyon
ölçüm sonuçları istatistiksel yöntemlerle analizl edilmiş olup, yapılan zamansal ve mekansal
değişim analizlerinde konsantrasyonların pik yaptığı dönemler kirlilik dağılım haritalarının
hazırlanacağı episot dönemleri olarak belirlenmiştir. Seçilen episod dönemine ait
meteorolojik parametrelerin elde edilebilmesi için dünyada yaygın olarak kullanılan sayısal
modellerden WRF modeli çalıştırılmıştır. İllerde, hava kalitesi açısından önemli kirleticilerin
atmosferde dağılımı hakkında bilgi sahibi olabilmek için, online bir meteorolojik ve kimyasal
model olan CHIMERE çalıştırılmıştır. Model WRF-CHEM’de olduğu gibi hem meteoroloji ve
hem de kimya içermektedir.
Seçilen episod için ayrıca yapay kirletici kaynaklar dışındaki doğal kaynaklar nedeniyle
oluşan toz taşınımlarını değerlendirmek amacıyla, tüm Avrupa kıtasını kapsayacak şekilde
uzun mesafeli taşınımlar için Hybrid Single-Particle Lagrangian Integrated Trajectory
(HYSPLIT) modeli çalıştırılarak bölgeye gelen tozun kaynağı hakkında fikir elde edilmesi
sağlanmıştır.
45
4
BARTIN
Bartın İl ve İlçe sınırları ile ölçüm lokasyonlarının gösterildiği harita Şekil 4-4’de verilmiştir.
4.1 GENEL BİLGİLER
4.1.1
COĞRAFI DURUM
Bartın, Batı Karadeniz Bölgesi’nde yer almaktadır. Şehir 41o 53′ Kuzey enlemi ile 32o 45′
Doğu boylamları arasında yer alır. Bartın’ın Kuzey’inde 59 km’lik sahil şeridiyle Karadeniz,
Doğu’da Kastamonu, Doğu ve Güney’de Karabük, Batı’da ise Zonguldak illeri bulunur. Şehrin
yüzölçümü 2.272,32 km2’dir. İl merkezinin rakımı 25 m’dir (Bartın Valiliği, 2014). Amasra,
Ulus ve Kurucaşile Bartın’a bağlı üç ilçedir.
4.1.2
TOPOĞRAFYA
Bartın; Doğu, Batı ve Kuzey’den yüksekliği 2.000 m’yi geçmeyen dağlarla çevrilidir. Bu
dağlar, çok yüksek olmamakla birlikte oldukça dik, sahillere doğru sarp ve kayalıktır. En
yüksek nokta 1.619 m ile Keçikıran Tepesi’dir. İlin önemli dağları; Aladağ, Kocadağ,
Karadağ, Kayaardı, Karasu ve Arıt Dağları’dır. Şehir merkezini Batı’dan Aladağ, Kuzey’den
Karasu dağları ve Doğudan Arıt dağları kuşatmaktadır.
Bartın nehri ve kolları tarafından derin bir biçimde parçalanan arazi çok engebeli bir
görünümdedir. Nehir’in genişlediği alanlarda ve dağların oldukça dik yamaçları arasında dar
ve derin vadiler yer alır. Bartın Nehri’nin iki ana kolunu oluşturan Kocaçay ve Kocanaz Çayı,
Bartın merkezi’nde Gazhane Burnu’nda birleşip 14 km sonra Boğaz mevkiinde Karadeniz’e
ulaşır (Bartın Valiliği, 2014).
Ulus ilçesinde Uluyayla, Arıt beldesinde Zoni ve Kumluca beldesinde Ardıç (Gezen) ve
Kokurdan yaylaları dağ ve yayla turizmi açısından önemlidir.
4.1.3
DEMOGRAFIK YAPI
Bartın’ın nüfusu, 2014 ADNKS verilerine göre 189.405’tir. Nüfusta, 93.206 erkek, 96.199
kadın bulunmaktadır. Bartın’ın aldığı göç son yıllarda, verdiği göç sayısından daha az olup,
en çok göç verdiği iller sırasıyla İstanbul, Ankara, Zonguldak, Karabük ve Kocaeli’dir. En
fazla göç aldığı iller ise sırasıyla İstanbul, Zonguldak, Ankara, Karabük ve Kocaeli’dir (Bartın
İstatistikleri,2011). Bartın ilinin ilçelere göre nüfus dağılımı Tablo 4-1’de verilmiştir (Bartın
Valiliği, 2014).
Tablo 4-1 Bartın İli Nüfus Dağılımı
Bartın
İlçe Merkezi
Köy
Toplam
Merkez
63.253
81.977
145.230
Amasra
6.788
8.588
15.376
Kurucaşile
1.797
5.047
6.844
Ulus
3.247
18.708
21.955
Toplam
75.085
114.320
189.405
13 (On Üç) İlimizde Hava Kalitesi Öndeğerlendirme Projesi 55
46
4.2 HAVA KİRLİLİĞİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER
4.2.1.
İklimsel Değişimler
Bartın’da ılıman deniz iklimi (Karadeniz İklimi) görülmektedir. Şehrin denize yakınlığı ve pek
yüksek olmayan dağ sıralarının kıyıya paralel oluşu, genellikle kıyı şeridi üzerinde sıcaklık
farklarının azalmasına, nemin artmasına neden olmaktadır. Meteoroloji uzun yıllar verilerine
göre Bartın İli’nin en sıcak ayları Temmuz ve Ağustos, en soğuk ayları ise Ocak ve Şubat
aylarıdır. Aylara göre ortalama sıcaklıkların dağılımı Tablo 4-2’de; grafiksel gösterimleri Şekil
4-1’de verilmiştir (MGM, 2013).
Tablo 4-2 Aylara Göre Ortalama Sıcaklık Dağılımı
Aylar
O
Ş
M
N
M
H
T
A
E
E
K
A
Ortalama Sıcaklık (°C)
4,1
4,7
7,0
11,3
15,7
19,8
22,1
21,6
17,7
13,6
9,1
5,9
Şekil 4—1 Aylara Göre Ortalama Sıcaklık Dağılımı
Meteoroloji verilerine göre şehir genelinde hâkim rüzgar yönü kuzeydir. Ölçülen en yüksek
rüzgâr hızı 117 m/s olup, aylara göre ortalama rüzgâr hızları Tablo 4-3’te; grafiksel
gösterimleri Şekil 4-2’de belirtilmiştir.
47
Tablo 4-3 Rüzgârların Esme Yönleri ve Aylara Göre Dağılımı
Rüzgârın Ortalama Hızı
(m/sn)
O
Ş
M
N
M
H
T
A
E
E
K
A
Aylar
K Yönünde
1,3
1,6
1,8
1,9
2,0
2,2
2,3
2,3
2,1
1,6
1,2
1,2
KKD Yönünde
0,9
1,3
1,4
1,3
1,3
1,4
1,6
1,8
1,6
1,3
1,0
0,9
KD Yönünde
1,2
1,2
1,3
1,2
1,2
1,3
1,3
1,3
1,2
1,2
1,0
1,1
DKD Yönünde
0,8
1,0
1,1
1,0
1,1
1,0
1,1
1,0
0,9
0,9
0,8
0,8
D Yönünde
0,9
1,1
1,0
0,9
0,9
0,9
0,9
1,0
0,9
0,9
0,9
0,9
DGD Yönünde
0,9
1,1
1,0
1,0
1,0
1,0
0,9
0,9
0,9
0,8
0,8
0,9
GD Yönünde
1,0
1,0
1,0
0,9
0,9
0,9
0,9
0,8
0,8
0,8
0,9
1,0
GGD Yönünde
1,0
1,1
1,1
1,2
1,2
1,2
1,1
1,0
0,9
0,9
0,9
0,9
G Yönünde
1,1
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,3
1,2
0,8
0,9
1,1
1,0
GGB Yönünde
1,1
1,2
1,4
1,6
1,4
1,5
1,5
1,3
1,1
1,1
1,0
1,1
GB Yönünde
1,4
1,6
1,5
1,5
1,6
1,4
1,3
1,4
1,3
1,2
1,2
1,2
BGB Yönünde
1,2
1,3
1,6
1,7
1,6
1,6
1,6
1,6
1,3
1,2
1,2
1,2
B Yönünde
1,4
1,6
1,8
2,0
2,0
2,2
2,0
1,9
1,7
1,5
1,4
1,4
BKB Yönünde
1,2
1,4
1,7
1,8
1,8
1,9
1,9
1,7
1,6
1,5
1,2
1,1
KB Yönünde
1,1
1,4
1,7
1,7
1,8
1,7
1,9
1,8
1,5
1,3
1,0
1,0
KKB Yönünde
1,1
1,4
1,6
1,9
1,9
2,0
1,9
1,8
1,7
1,3
1,1
1,1
Şekil 4—2 Rüzgârların Esme Yönleri ve Aylara Göre Dağılımı
Yıllık ortalama yağış miktarı 86,3 mm/yıl olan Bartın’ın aylara göre ortalama yağış miktarı
Tablo 4-4’de; grafiksel gösterimi Şekil 4-3’de verilmiştir.
Tablo 4-4 Aylara Göre Yağış Miktarı
Aylar
Ortalama Yağış (mm)
O
Ş
M
N
M
H
T
A
E
E
K
A
114,7
84,8
76,1
57,1
49,2
70,3
62,1
81,3
86,7
107,9
113,9
131,0
48
140
120
Yağış
100
80
60
40
20
0
Aylar
Şekil 4—3 Aylara Göre Yağış Miktarı
4.2.2.
İnversiyon Durumu
Bartın’da kış aylarında, özellikle meteorolojik olarak kararlı günlerde (rüzgar hızının 1.5
m/s’den az olduğu) hava kirliliğinin yüksek olduğu gözlemlenmektedir (Bartın İÇDR, 2014).
49
Şekil 4—4 Bartın İl Haritası
50
4.3.
EMISYON ENVANTERI, KIRLETICI BAZINDA EMISYON YÜKLERININ TESPITI
4.3.1. Isınma Kaynaklı Emisyon Faktörleri
Bartın İlinde ısınma kaynaklı emisyıon yükü tespitinde kullanılan ilçe bazlı konut sayısı ve
tablo bu raporun 3.2.1 bölümünde yer alan esaslar çerçevesinde toplanan türleri ve tüketim
miktarları 4-5’te yer almaktadır. Bu değerler Bartın il geneli içinse Tablo 4-6’da verildiği
gibidir.
Tablo 4-5 Bartın İli Yakıt Tüketim Bilgileri
Yerli
Kömür(ton/yıl)
Odun(ton/yıl)
Doğal Gaz
(m3/yıl)
500
193
-
11483
1709
660
-
5164
15797
2350
907
-
32493
24472
3641
1406
62831
İLÇE
NÜFUS
KURUCAŞİLE
1099
AMASRA
3754
ULUS
BARTIN
İthal Kömür
(ton/yıl)
3362
Bu ilçelerin yakıt kullanım oranları Şekil 4-5’de verildiği gibidir.
Şekil 4—5 İlçelere Göre Yakıt Kullanım Oranları
Bartın ili için ısınma envanter verileri İl Çevre Durum Raporu’ndan alınmıştır. Doğalgaz
tüketim miktarları ve doğalgaz kullanan konut sayısı; Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu
(EPDK) Doğalgaz Piyasası 2013 Yılı Sektör Raporundan temin edilmiştir.
51
Yukarıda bahsedilen kaynaklardan temin edilen bilgilere göre, Bartın İli’nde kullanılan yakıt
miktarları ve özellikleri Tablo 4-5’te sunulduğu gibidir.
Tablo 4-5 Bartın İli Yakıt Tüketim Bilgileri
Yakıt
Ortalama Isıl Değeri
Tüketim Miktarı (ton)
Kcal/kg
GJ/kg
İthal Kömür
55.114
7.307
0,030593
Yerli Kömür
8.200
4.800
0,020097
Odun
3.165,7
3.450
0,0144
Ortalama Isıl Değeri
Kcal/kg
Kcal/kg
3
Yakıt
Tüketim Miktarı (m )
Doğal Gaz
62.831
8.250
0,03454
Bartın İli’nde yakıt tüketimleri grafiksel olarak Şekil 4-5’te sunulmuştur.
Şekil 4—5 Bartın İli Yakıt Tüketim Grafiği
Kullanılan emisyon faktörleri ve yapılan hesaplama sonucunda çıkan kirletici miktarları
sırasıyla Tablo 4-6 ve Tablo 4-7’de ve kirletici miktarları grafiksel gösterimleri de Şekil 4-6’da
verilmiştir.
Tablo 4-6 Isınma Kaynaklı Kirleticilere Ait Emisyon Faktörleri
Yanma Gazları
Ağır Metaller
Toplam
PAH
HCl-
HF-
NOX
CO
SO2
PM10
PM2.5
Pb
Cd
As
Ni
Kömür
EF
110
g/GJ
4.600
g/GJ
%S*
404
g/GJ
398
g/GJ
130
mg/GJ
1,5
mg/GJ
2,5
mg/GJ
12,7
mg/GJ
800
µg/GJ
0,6
Kg/ton
0,075
Kg/ton
D. Gaz
EF
51
g/GJ
26
g/GJ
0,3
g/GJ
1,2
g/GJ
1,2
g/GJ
0,0015
mg/GJ
0,00025
mg/GJ
0,12
mg/GJ
0,00051
mg/GJ
3,08
µg/GJ
-
-
Odun
EF
80
g/GJ
4.000
g/GJ
11
g/GJ
760
g/GJ
740
g/GJ
27
mg/GJ
13
mg/GJ
0,19
mg/GJ
2
mg/GJ
121
µg/GJ
111
Kg/ton
42
Kg/ton
52
Tablo 4-7 Bartın İli’ne Ait Isınma Kaynaklı Kirletici Miktarları
Kirletici Miktarları (ton/yıl)
İlçe
Yanma Gazları
Ağır Metaller
Toplam
PAH
HCl-
HF-
NOX
CO
SO2
PM10
PM2.5
Pb
Cd
As
Ni
Kurucaşile
5
225
23
20
20
0.0063
0.0001
0.0001
0.0006
0.0000
1.0
0.1
Amasra
18
768
79
69
68
0.0214
0.0003
0.0004
0.0021
0.0000
3.4
0.4
Ulus
25
1056
108
95
94
0.0294
0.0004
0.0006
0.0029
0.0001
4.6
0.6
Merkez
159
6648
681
598
589
0.1849
0.0026
0.0035
0.0180
0.0004
29.0
3.6
Toplam
207
8.697
891
783
770
0,2419
0,0034
0,0046
0,0236
0,0005
38
5
*Kükürt’ün yakıttaki yüzdesine gore belirlenen emisyon faktörü
Şekil 4—6 Bartın İli Isınma Kaynaklı Yıllık Kirletici Miktarları
4.3.2. Ulaşım Kaynaklı Emisyon Faktörleri
4.3.2.1.
Karayolu
Bartın İli’nde bulunan araç sayıları TÜİK’ten alınan verilere göre Tablo 4-8’de sunulduğu
gibidir.
Tablo 4-8 Bartın İli’nde Sınıflarına Göre Araç Sayıları
Otomobil
Benzin
Dizel
LPG
6.997
6.830
9.853
Minibüs
Otobüs
Kamyonet
Kamyon
1.509
633
6.380
1.396
Bölüm 3.1.1’de verilmiş hesaplama yöntemi kullanılarak yapılan hesaplar neticesinde elde
edilen emisyon değerleri Tablo 4-9’da, grafiksel gösterimleri de Şekil 4-7’de sunulmuştur.
53
Tablo 4-9 Bartın İli’ne Ait Trafik Kaynaklı Kirletici Miktarları
Yol
Türü
Yanma Gazları
Ağır Metaller
Toplam
PAH
CO
SO2
PM10
PM2.5
Pb
Cd
As
Ni
673.098
982.6
363.961
31.756
31.756
0.000935
0.000332
2.64E-06
0.00085
0.001785
44.191
5
118.782
173.4
64.2285
5.604
5.604
0.000165
5.85E-05
4.65E-07
0.00015
0.000315
7.7985
791,88
1.156,5
1
428,19
37,36
37,36
0,0011
0,00039
0,000003
1
0,0010
0,0021
51,99
Şehir İçi
Şehirler
Arası
Toplam
BTEX
NOX
Şekil 4—7 Bartın İli Trafik Kaynaklı Yıllık Kirletici Miktarları
4.3.3. Sanayi Kaynaklı Emisyon Faktörleri
Sanayi kaynaklı emisyonları belirlemek amacıyla emisyon ölçüm değerleri kullanılmıştır. Bu
amaçla Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Online Çevre İzin Sistemi’ne yapılan emisyon konulu
çevre izin başvuruları sayısal ortamda temin edilmiştir. Bartın il genelinde bu raporun
hazırlandığı dönemde toplam 54 tesisin Çevre İzin ve Lisans Yönetmeliği kapsamında belge
sahibi olduğu, bunlardan emisyon raporu bulunan 24 tesis Çevre İzni almıştır ve bu tesislerin
emisyon değerleri kullanılmıştır.
Bartın İli’ne ait ölçüm ve hesap yöntemiyle bulunan sanayi kaynaklı emisyon miktarları Tablo
4-10’da ve Şekil 4-8’de sunulduğu gibidir.
54
Tablo 4-10 Bartın İli’ne Ait Sanayi Kaynaklı Kirletici Miktarları
Yanma Gazları
Ağır Metaller
NOX
CO
SO2
PM10
PM2.5
Pb
Cd
As
Ni
Toplam
PAH
189
72
25
70
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
-
HCl
HF
0,048
0,37
BTEX
H2S
0,00
0,00
Şekil 4—8 Bartın İli Sanayi Kaynaklı Yıllık Kirletici Miktarları
4.3.4. Doğal Kaynaklar Sebebiyle Oluşan Emisyonlar
Doğal kaynaklar sebebiyle oluşan emisyonların detayları Bölüm 3.1.1’de anlatılmıştır. Bartın
İli’nde normal ve bozuk alan olarak orman alanlarının büyüklükleri hektar olarak Tablo 411’de verilmiştir.
Tablo 4-5 Bartın İli Orman Alanı Büyüklükleri
Orman Alanı (Hektar)
İl Adı
Bartın
Normal Alan
Bozuk Alan
Toplam
97,723
12,504
110,227
Hesaplamalar sonucu elde edilen emisyon miktarları 6 aylık ve 12 aylık olarak belirlenmiş
olup Tablo 4-12 ve Tablo 4-13’te verilmiştir.
Tablo 4-6 Bartın İli’nde Doğal Kaynaklar Sebebiyle Oluşan Emisyon Miktarları (6 Aylık)
Emisyon Miktarları (ton)
6 Aylık
Izopirenler
İl Adı
Bartın
Diğer VOC'ler
Monoterpenler
Toplam VOC
Tamamı
Yapraklı
Tamamı
İbreli
%40
Yapraklı
%60
İbreli
Tamamı
Yapraklı
Tamamı
İbreli
%40
Yapraklı
%60
İbreli
Tamamı
Yapraklı
Tamamı
İbreli
%40
Yapraklı
%60
İbreli
Tamamı
Yapraklı
Tamamı
İbreli
%40
Yapraklı
%60
İbreli
15,535
863
6,732
19,365
1,076
8,391
484
1,076
839
35,384
3,015
15,963
55
Tablo 4-7 Bartın İli’nde Doğal Kaynaklar Sebebiyle Oluşan Emisyon Miktarları (12 Aylık)
Emisyon Miktarları (ton)
12 Aylık
Izopirenler
İl Adı
Bartın
Diğer VOC’ler
Monoterpenler
Toplam VOC
Tamamı
Yapraklı
Tamamı
İbreli
%40
Yapraklı
%60
İbreli
Tamamı
Yapraklı
Tamamı
İbreli
%40
Yapraklı
%60
İbreli
Tamamı
Yapraklı
Tamamı
İbreli
%40
Yapraklı
%60
İbreli
Tamamı
Yapraklı
Tamamı
İbreli
%40
Yapraklı
%60
İbreli
19,504
1,084
8,452
25,059
1,392
10,859
626
2,088
1,504
45,189
4,564
20,814
4.3.5. Bartın Ili Toplam Emisyon Değerlendirmesi
Proje kapsamında Bartın İli’nde oluşan emisyonlarının parametrelere göre dağılımı Şekil 49’da sunulduğu gibidir.
Grafiklere göre Bartın’da NOX emisyonlarının çoğunlukla trafikten, sonrasında ise ısınma ve
sanayiden kaynaklandığı görülmektedir. Yanma neticesinde ortaya çıkan ve yakıt türünden
büyük oranda bağımsız olan bu kirleticinin sanayi sınıfında yüksek olması beklenen bir
sonuçtur. Bölgenin sanayi oranının nüfusa göre yüksek olması ise sanayi kaynaklı
emisyonların ısınma kaynaklı emisyonlara yakın olmasını açıklayabilir.
CO ve SO2 emisyonlarının en önemli kaynağı ısınma faaliyetleridir. CO eksik yanma
reaksiyonu sonucu oluşmaktadır. SO2 ise yakıtın kükürt içeriğiyle ilişkilidir. Tam yanma
işleminin sağlanması ısınma araçlarında daha zor sağlandığından ve ısınmada kullanılan
yakıtların kükürt içeriği daha fazla olduğundan, bu dağılım mümkün görünmektedir. NO X
emisyonlarının sanayide daha yüksek çıkması, buna rağmen diğer yanma ürünleri olan CO
ve SO2’nin ısınmada yüksek çıkması, bu iki parametrenin yakıt türüyle ilişkili olmasıyla
açıklanabilir. Bu sonuçlardan, sanayide yanmanın daha verimli yapıldığı ve ısınmaya göre
daha düşük oranlı yakıt kullanıldığı sonucuna varılabilir.
PM10 emisyonlarının birincil kaynağının ısınma görülmektedir. Isınmada yüksek kül içerikli
yakıtların kullanılması ısınmanın payının yüksek olmasını açıklamaktadır.
PM2,5 ve ağır metal (Pb, Cd, As ve Ni) emisyonlarının en önemli kaynağı ısınma
faaliyetleridir. Yakıtın safsızlığı nedeniyle oluşan bu emisyonların, özellikle kömür kullanılan
bölgelerde yüksek oranda oluşmaktadır.
Pb, Cd, As ve Ni’den oluşan ağır metal emisyonlarının oluşmasında en büyük katkının
ısınma faaliyetleri olduğu görülmektedir. Yakıtın safsızlığı nedeniyle oluşan bu emisyonların,
özellikle kömür kullanılan bölgelerde daha yüksek oluşması beklenmektedir.
Grafiklere göre Bartın’da PAH emisyonlarının birincil kaynağının trafik, ikincil kaynağının ise
ısınma olduğu görülmektedir. Yakma türünden bağımsız olarak fosil yakıtların yakılması
sonucu oluşan bu emisyonların, yanma temelli iki kaynak olan ısınma ve trafikten
kaynaklanması mümkün görünmektedir.
HCl ve HF emisyonlarının en önemli kaynağı kömürün yanması olup, bu emisyonlar
tamamen ısınma kaynaklı olarak hesaplanmıştır. Sanayi kaynaklı emisyonların çok düşük
düzeyde kaldığı görülmektedir.
56
BTEX emisyonları petrol ürünlerinde bulunmaktadır. Bu nedenle, BTEX tamamen trafik
kaynaklı olarak değerlendirilmiştir.
Şekil 4—5 Bartın İli’nde Oluşan Emisyonların Parametrelere Göre Dağılımı
4.3.6. Bartın İli Emisyon Envanteri Dağılım Haritaları
Bartın İli’ne ait emisyon envanteri dağılım haritaları kirletici kaynak türüne göre EKLER
Haritalar “13 İl Envanter” Klasörü’nde sunulmuştur.
4.3.6.1.
Isınma
Haritalar incelendiğinde, ısınmadan kaynaklanan bütün kirletici parametelerinin, Bartın İl
merkezinde en yoğun olduğu, ilçe merkezlerinde ise daha düşük olduğu görülmektedir. İl
merkezi ve ilçe merkezlerinin dışında kalan bölgelerde ise emisyonların olmadığı ya da
önemsenmeyecek düzeyde olduğu görülmektedir.
4.3.6.2.
Trafik
Haritalar incelendiğinde, trafikten kaynaklanan bütün kirletici parametrelerinin Bartın İl
merkezi ve ilçelerin merkezlerinde yoğunlaştığı, ayrıca ilçeleri Bartın’a bağlayan ana yollarda
da oluştuğu görülmektedir Bu bölgelerin dışında kalan yollarda ise tali yollardan kaynaklanan
düşük emisyonların oluştuğu görülmektedir.
57
4.3.6.3.
Sanayi
Bartın-SO2-01-R00 çizim numaralı SO2 haritası incelendiğinde, Bartın İli’nde sanayi kaynaklı
SO2 emisyonlarının, organize sanayi bölgesi çevresinde, Bartın İl merkezine yakın yerlerde
yer alan sanayi tesislerinin bulunduğu yerlerde, Bartın İl merkezinin güneyinde yer alan
sanayi tesislerinin bulunduğu bölgede ve Bartın İl merkezinin kuzeyinde yer alan çimento
fabrikasının bulunduğu bölgeyle liman bölgesi civarında yer alan sanayi tesislerinin
bulunduğu bölgelerde yoğun olarak oluştuğu görülmemektedir. Bartın’ın ilçelerinde önemli bir
sanayi faaliyeti yapılmadığı için, ilçelerde önemli bir SO2 emisyonu görülmemektedir.
Bartın-NO2-01-R00 çizim numaralı NO2 haritası incelendiğinde, Bartın İli’nde sanayi kaynaklı
NO2 emisyonlarının, SO2 emisyonlarında olduğu gibi organize sanayi bölgesi çevresinde,
Bartın İl merkezine yakın yerlerde yer alan sanayi tesislerinin bulunduğu yerlerde, Bartın İl
merkezinin güneyinde yer alan sanayi tesislerinin bulunduğu bölgede ve Bartın İl merkezinin
kuzeyinde yer alan çimento fabrikasının bulunduğu bölgeyle liman bölgesi civarında yer alan
sanayi tesislerinin bulunduğu bölgelerde yoğun olarak oluştuğu görülmemektedir. Bartın’ın
ilçelerinde önemli bir sanayi faaliyeti yapılmadığı için, ilçelerde önemli bir NO 2 emisyonu
görülmemektedir.
Bartın-CO -01-R00 çizim numaralı CO haritası incelendiğinde, Bartın İli’nde sanayi kaynaklı
CO emisyonlarının, SO2 emisyonlarında olduğu gibi organize sanayi bölgesi çevresinde,
Bartın İl merkezine yakın yerlerde yer alan sanayi tesislerinin bulunduğu yerlerde, Bartın İl
merkezinin güneyinde yer alan sanayi tesislerinin bulunduğu bölgede ve Bartın İl merkezinin
kuzeyinde yer alan çimento fabrikasının bulunduğu bölgeyle liman bölgesi civarında yer alan
sanayi tesislerinin bulunduğu bölgelerde yoğun olarak oluştuğu görülmemektedir. Bartın’ın
ilçelerinde önemli bir sanayi faaliyeti yapılmadığı için, ilçelerde önemli bir NO 2 emisyonu
görülmemektedir.
Bartın-PM10 -01-R00 çizim numaralı PM10 haritası incelendiğinde, Bartın İli’nde sanayi
kaynaklı PM10 emisyonlarının, özellikle taş ocaklarının yoğun bulunduğu merkezin kuzeyinde
yer alan bölgede ve Amasra İlçesi’nde yüksek olduğu görülmektedir.
4.3.6.4.
Kümülatif
Bartın-SO2-01-R00 çizim numaralı SO2 haritası incelendiğinde, Bartın ilinde kümülatif SO2
emisyonlarının, Bartın İl merkezinde ve ilçe merkezlerinde yoğun olduğu görülmektedir.
Isınma, trafik ve sanayi kaynaklı emisyonlar, il merkezinde ve organize sanayi bölgelerinde
baskın halde olup, ana yol güzergâhlarında ve diğer ilçelerde düşük konsantrasyonlarda
görülmektedir.
Bartın-NO2-01-R00 çizim numaralı NO2 haritası incelendiğinde, Bartın İli’nde kümülatif NO2
baskın halde olup, ana yol güzergâhlarında ve diğer ilçelerde düşük konsantrasyonlarda
görülmektedir.
Bartın-CO-01-R00 çizim numaralı CO haritası incelendiğinde, Bartın İli’nde kümülatif CO
58
baskın halde olup, ana yol güzergahlarında ve diğer ilçelerde düşük konsantrasyonlarda
görülmektedir.
Bartın-PM10-01-R00 çizim numaralı PM10 haritası incelendiğinde, Bartın İli’nde kümülatif
PM10 emisyonlarının, Bartın İl merkezinde yoğun olduğu görülmektedir. Ayrıca ana yol
güzergâhlarında ve ilçe merkezlerinde düşük konsantrasyonlarda emisyonlar görülmektedir.
Bunun temel nedeni, ısınma kaynaklı emisyonlarıyla trafik kaynaklı emisyonların, şehir
merkezine yakın bölgedeki yüksek toz oluşturan sanayi kaynaklı emisyonlarla birleşmesidir.
4.3.7. Bölge ve Alt Bölgelerin Belirlenmesi
Bartın İli’nin Bölge ve Alt bölge statüsünün belirlenmesi amacı ile Ç.Ş.B. 2014-2015 yılları kış
verileri HKDYY Madde 7 kapsamında degerlendirilerek sonuçlar Tablo 4-14’te verilmiştir.
Bartın İli’nde 1 (bir) adet Ç.Ş.B. sabit ölçüm istasyonu bulunmaktadır. Bartın İli Ç.Ş.B.
istasyonunda SO2 ve PM10, parametreleri gerçekleştirilmektedir. Hem bu parametrelerin ve
hem de diğer parametrelerin değerlendirilmesi Ç.Ş.B. verilerinin yanında bu proje
kapsamında elde edilen veriler de kullanılarak yapılmıştır. TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt
Sistemi’nden alınan güncel (2014) verilere göre Bartın İli nüfusu 189.405’dir. HKDY
genelgesi kaspamında nüfusu 750.000’den büyük olan iller Büyük Alt Bölge olarak,
750.000’den küçük ancak 250.000’den büyük olan iller ise küçük alt bölge olarak
tanımlanmıştır. Bu tanımlamanın dışında kalan iller ise Kirlilik Potansiyeli Düşük İller’dir.
Buna göre Bartın, Kirlilik Potansiyeli Düşük İl olarak tanımlanmaktadır. Bartın Ç.Ş.B. sabit
Ölçüm İstasyon verileri değerlendirildiğinde PM10 parametresi ölçüm sonuçlarının Limit Deger
ve/veya Limit + Tolerans değerlerini sağlamadığı görülmektedir. DOKAY tarafından proje
kapsamında yapılan ölçümlere bakıldığı zaman, PM10 parametresinde az da olsa sınır
aşımlarının olduğu görülmektedir. Proje kapsamında yapılan ölçümler Ç.Ş.B. Sabit Ölçüm
İstasyonu verileri ile paralel sonuçlar üretmiş olup, Bartın Kirlilik Potansiyeli Düşük bir il
olarak sınıflandırılabilir.
Tablo 4-8 Bartın Ç.S.B Sabit İstasyon Verileri Aşım Sayıları
No
Parametreler
LD
3
(µg/m )
3
LD+Tolerans (µg/m )
2014
2015
>LD+Tolerans
>LD ve
<Tolerans
≤LD
1
SO2
350
500
470
0
0
2.089
2
PM10
50
100
90
21
32
28
>LD+Tolerans
>LD ve
<Tolerans
≤LD
*LD: Limit Değer
Tablo 4-9 Bartın DOKAY Verileri Aşım Sayıları
No
Parametreler
LD
3
(µg/m )
3
LD+Tolerans (µg/m )
2014
2015
1
SO2
350
500
470
0
0
16
2
NO2
200
300
290
0
0
16
3
PM10
50
100
90
0
3
25
4
CO
10.000
16.000
14.000
0
0
28
*LD: Limit Değer
59
Tablo 4-10 Bartın DOKAY O3 Verileri Aşım Sayıları
No
Parametreler
Uzun Vadeli Hedef
Değer (UVH)
3
(µg/m )
Hedef Değer
>Hedef Değer
>UVH ve ≤Hedef
Değer
1
O3
120
120
0
-
60
4.4.
Bartın İli Ölçüm Verilerinin Değerlendirilmesi
4.4.1. Aktif Örnekleme Çalışmaları
4.2.1.1 Aktif Örnekleme Veri Kaynakları
Bartın’da kurulmuş olan sabit istasyonda CO, PM10 ve PM2.5 ölçümleri yapılmaktadır. Bartın
sabit istasyonuna ait lokasyon bilgileri Tablo 4-17’de; DOKAY ve ÇSB Bartın sabit
istasyonlarına ait uydu görüntüsü ve istasyonlar arası mesafeler Şekil 4-10’da verilmiştir.
Şekil 4-6 Bartın Sabit İstasyon Uydu Görüntüsü
Tablo 4-11 Bartın Sabit Ölçüm İstasyonuna ait Bilgiler
1
İstasyonun Yeri
2
Koordinatı
Bartın Kız Teknik ve Meslek Lisesi
X: 444413 Y: 4609248 (ED 50 UTM Zone 36, 6 Derece)
61
4.4.1.1.
Aktif Ölçümlerin Veri Alım Yüzdeleri
Aktif ölçümlerin veri alım yüzdeleri Tablo 4-18’de sunulmuştur.
Tablo 4-12 Bartın İli Dört Mevsim Aktif Örnekleme Verileri
KAYIP (Gün)
BARTIN
GÜN
LOKASYON
PM10
PM2,5
Sayı
Eksik
Sayı
Eksik
Sayı
Eksik
Toplam
Kayıp
Yaz
1
28 gün/ 1 ay
28
0
28
1
28
1
84
2
Sonbahar
1
28 gün/ 1 ay
28
0
28
0
28
0
84
0
Kış
1
28 gün/ 1 ay
28
0
28
0
28
0
84
0
İlkbahar
1
28 gün/ 1 ay
28
0
28
0
28
0
84
0
112
0
112
1
112
1
336
2
Toplam
%Kayıp
4.4.1.2.
CO
%0,00
%0,89
%0,89
%0,60
Aktif Örnekleme Sonuçları
Bartın İli’ne ait aktif örnekleme sonuçları Tablo 4-19’da sunulmuştur.
62
Tablo 4-13 Bartın İli Dört Mevsim PM10, PM2.5 ve CO Verileri
BARTIN
YAZ
1
KIŞ
SONBAHAR
SINIR DEĞERLER
İLKBAHAR
CO
µg/m3
325,5
PM10
µg/m3
-
PM2,5
µg/m3
-
CO
µg/m3
1496,70
PM10
µg/m3
68,00
PM2,5
µg/m3
63,00
CO
µg/m3
264,80
PM10
µg/m3
26,00
PM2,5
µg/m3
11,00
CO
µg/m3
575,31
PM10
µg/m3
89,00
PM2,5
µg/m3
80,00
171,2
28
35
1696,00
15,00
42,00
1.649,23
23,00
13,00
1.339,80
70,00
62,00
229,1
32
24
3027,70
24,00
54,00
2.517,87
37,00
17,00
625,07
35,00
58,00
174,6
30
18
1477,80
26,00
46,00
2.559,31
53,00
20,00
1.824,23
39,00
23,00
1335,8
23
26
4735,70
10,00
29,00
1.017,25
52,00
15,00
983,99
58,00
9,00
808,5
25
23
2602,00
68,00
63,00
1.226,12
51,00
43,00
1.638,03
34,00
45,00
609,2
24
41
594,70
18,00
38,00
967,99
37,00
12,00
1.003,15
63,00
8,00
1097,7
18
18
191,10
17,00
71,00
879,42
31,00
10,00
1.013,71
26,00
92,00
635,6
28
37
514,60
13,00
55,00
1.460,75
29,00
10,00
1.212,58
93,00
40,00
743,0
35
22
778,60
13,00
61,00
568,88
32,00
26,00
741,12
61,00
7,00
694,1
29
29
1013,50
13,00
51,00
714,78
30,00
38,00
1.039,29
22,00
22,00
418,2
36
21
739,80
19,00
61,00
1.059,65
24,00
46,00
1.324,79
32,00
41,00
467,7
18
25
613,60
12,00
43,00
551,63
35,00
22,00
1.796,63
40,00
52,00
959,5
19
20
1588,70
11,00
48,00
754,94
33,00
49,00
1.007,00
10,00
7,00
1546,4
29
23
783,30
24,00
61,00
947,48
30,00
56,00
885,65
29,00
66,00
0,0
27
18
3092,50
16,00
60,00
1.177,62
24,00
7,00
1.524,60
16,00
15,00
0,0
38
23
286,00
91,00
49,00
1.575,54
28,00
13,00
869,91
35,00
23,00
0,05
23
19
341,90
58,00
38,00
2.052,29
40,00
16,00
840,84
49,00
25,00
19,4
22
18
2007,30
13,00
53,00
827,15
34,00
7,00
649,77
42,00
79,00
0,004
36
22
164,40
11,00
42,00
1.416,40
47,00
15,00
483,39
32,00
54,00
0,04
21
27
216,80
18,00
28,00
372,61
33,00
10,00
560,08
22,00
65,00
0,0
35
24
2130,00
10,00
23,00
428,33
38,00
10,00
833,10
39,00
28,00
0,0
38
18
2103,20
62,00
41,00
1.438,24
31,00
26,00
403,95
47,00
36,00
0,04
34
24
246,70
39,00
27,00
1.290,67
41,00
18,00
1.126,53
71,00
31,00
33,6
25
19
268,20
59,00
31,00
1.607,29
28,00
14,00
1.293,27
24,00
25,00
0,0
28
17
302,60
50,00
60,00
1.330,78
33,00
20,00
1.552,89
39,00
38,00
4002
30
19
439,40
33,00
29,00
688,64
39,00
23,00
1.056,75
53,00
32,00
325,5
31
22
423,90
13,00
50,00
600,23
31,00
11,00
288,60
34,00
28,00
3
CO
PM10
Cd
As
Ni
Pb
HKDY 2014 Yılı Sınır Değerleri
16.000
100
1
6
20
5
µg/m3
µg/m3
ng/m3
ng/m3
ng/m3
ng/m3
HKDY 2015 Yılı Sınır Değerleri
14.000
90
6
5
20
0,9
µg/m3
µg/m3
ng/m3
ng/m3
ng/m3
ng/m3
3,8*10-3
0,5
WHO Sınır Değerleri
100000
µg/m
3
1,5*10-3
50
µg/m
3
µg/m
3-1
5
ng/m
3-1
µg/m
3-1
µg/m3
3
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) PM2,5 24 saatlik limit değer 25 µg/m , yıllık limit değer de 10 µg/m ’tür.
63
4.4.1.3.
Aktif Ölçüm Sonuçlarının Kirlilik Parametresine Göre Değerlendirilmesi
Bartın İli’nde aktif analizörler ile gerçekleştirilen örnekleme sonuçlarının mevsimsel olarak her bir kirletici parametre bazında hazırlanmış olan
grafiksel gösterimleri Şekil 4-11'de verilmiştir.
BARTIN PM10
BARTIN CO
50,0
1400,0
1200,0
İLKBAHAR
1000,0
40,0
800,0
YAZ
30,0
600,0
SONBAHAR
20,0
400,0
KIŞ
200,0
İLKBAHAR
YAZ
SONBAHAR
KIŞ
10,0
0,0
0,0
BARTIN PM 2.5
50,0
40,0
İLKBAHAR
30,0
YAZ
20,0
SONBAHAR
KIŞ
10,0
0,0
Şekil 4-7
Bartın İli CO, PM10 ve PM2,5 Aktif Ölçüm Sonuçları (İlkbahar, Yaz, Sonbahar Kış)
64
Tablo 4-14 Bartın İli DOKAY ve Ç.S.B PM10 Verilerinin Karşılaştırılması
Tarih
02.06.2014
03.06.2014
04.06.2014
05.06.2014
06.06.2014
07.06.2014
08.06.2014
09.06.2014
10.06.2014
11.06.2014
12.06.2014
13.06.2014
14.06.2014
15.06.2014
16.06.2014
17.06.2014
18.06.2014
19.06.2014
20.06.2014
21.06.2014
22.06.2014
23.06.2014
24.06.2014
25.06.2014
26.06.2014
27.06.2014
28.06.2014
29.06.2014
YAZ
DOKAY
28,00
32,00
30,00
23,00
25,00
24,00
18,00
28,00
35,00
29,00
36,00
18,00
19,00
29,00
27,00
38,00
23,00
22,00
36,00
21,00
35,00
38,00
34,00
25,00
28,00
30,00
31,00
BAKANLIK
33,00
35,00
62,00
41,00
32,00
50,00
54,00
55,00
58,00
46,00
30,00
32,00
32,00
39,00
38,00
45,00
50,00
43,00
42,00
34,00
25,00
25,00
Tarih
02.09.2014
03.09.2014
04.09.2014
05.09.2014
06.09.2014
07.09.2014
08.09.2014
09.09.2014
10.09.2014
11.09.2014
12.09.2014
13.09.2014
14.09.2014
15.09.2014
16.09.2014
17.09.2014
18.09.2014
19.09.2014
20.09.2014
21.09.2014
22.09.2014
23.09.2014
24.09.2014
25.09.2014
26.09.2014
27.09.2014
28.09.2014
29.09.2014
SONBAHAR
DOKAY
68,00
15,00
24,00
26,00
10,00
68,00
18,00
17,00
13,00
13,00
13,00
19,00
12,00
11,00
24,00
16,00
91,00
58,00
13,00
11,00
18,00
10,00
62,00
39,00
59,00
50,00
33,00
13,00
BAKANLIK
47,00
41,00
54,00
51,00
48,00
32,00
38,00
47,00
42,00
31,00
31,00
20,00
31,00
43,00
30,00
45,00
Tarih
01.12.2014
02.12.2014
03.12.2014
04.12.2014
05.12.2014
06.12.2014
07.12.2014
08.12.2014
09.12.2014
10.12.2014
11.12.2014
12.12.2014
13.12.2014
14.12.2014
15.12.2014
16.12.2014
17.12.2014
18.12.2014
19.12.2014
20.12.2014
21.12.2014
22.12.2014
23.12.2014
24.12.2014
25.12.2014
26.12.2014
27.12.2014
28.12.2014
KIŞ
DOKAY
26,00
23,00
37,00
53,00
52,00
51,00
37,00
31,00
29,00
32,00
30,00
24,00
35,00
33,00
30,00
24,00
28,00
40,00
34,00
47,00
33,00
38,00
31,00
41,00
28,00
33,00
39,00
31,00
BAKANLIK
47,00
111,00
135,00
125,00
135,00
115,00
113,00
168,00
131,00
57,00
70,00
113,00
32,00
54,00
104,00
117,00
161,00
157,00
82,00
92,00
77,00
47,00
103,00
108,00
87,00
-
Tarih
02.03.2015
03.03.2015
04.03.2015
05.03.2015
06.03.2015
07.03.2015
08.03.2015
09.03.2015
10.03.2015
11.03.2015
12.03.2015
13.03.2015
14.03.2015
15.03.2015
16.03.2015
17.03.2015
18.03.2015
19.03.2015
20.03.2015
21.03.2015
22.03.2015
23.03.2015
24.03.2015
25.03.2015
26.03.2015
27.03.2015
28.03.2015
29.03.2015
İLKBAHAR
DOKAY
89,00
70,00
35,00
39,00
58,00
34,00
63,00
26,00
93,00
61,00
22,00
32,00
40,00
10,00
29,00
16,00
35,00
49,00
42,00
32,00
22,00
39,00
47,00
71,00
24,00
39,00
53,00
34,00
BAKANLIK
28,00
50,00
45,00
36,00
59,00
57,00
46,00
26,00
41,00
47,00
37,00
42,00
42,00
39,00
37,00
32,00
32,00
28,00
47,00
56,00
32,00
59,00
51,00
73,00
34,00
Bartın’da DOKAY ve BAKANLIK sabit istasyonlarında ölçülen PM10 verileri karşılaştırması Tablo 4-20’de verilmiştir. 02.06.2014-29.03.2015
tarihleri arasında BAKANLIK PM10 ölçümlerinde 25 kez sınır değer aşımı olmuştur ve aşımların 15 tanesi DOKAY ölçüm periyotlarına denk
gelmektedir. BAKANLIK verilerinde aşımın olduğu günlerde DOKAY verileri sınır değerin altındadır. Hava kalitesi değerleri noktadan noktaya
çok değişkenlik gösterdiğinden, bu durumun lokasyon farklılığından kaynaklanabileceği söylenebilmektedir.
65
Şekil 4-8
Bartın İli DOKAY ve Ç.S.B PM10 Verilerinin Karşılaştırılması
66
. Tablo 4-15 2014-2015 Dönemi Ç.Ş.B İstasyonu ile DOKAY Ölçüm Sonucu Karşılaştırma Tablosu
3
SO2 (µg/m )
Koordinat
YAZ 2014
İl
Bartın
SONBAHAR 2014
KIŞ 2015
İLKBAHAR 2015
X
Y
BAKANLIK
DOKAY
BAKANLIK
DOKAY
BAKANLIK
DOKAY
BAKANLIK
DOKAY
449039
4622178
16,92
16,83
2,70
31,77
16,92
60,94
22,48
14,98
Tablo 4-21’de Bartın İli’nde yer alan Ç.Ş.B. ölçüm istasyonları ile bu istasyonların yakınına
kurulan pasif örnekleme tüpleri sonuçları karşılaştırması verilmiştir. SO 2 parametresi
istasyonlarda ve pasif örnekleme tüplerinde ortak olarak ölçümü gerçekleştirilen bir
parametredir. Tabloyu incelediğimizde Ç.Ş.B aktif ölçüm istasyonları ve DOKAY pasif
örnekleme tüpleri sonuçları arasında farklılık olduğu gözlenmektedir. Iki ölçüm yönteminin
çalışma prensiplerinin farklılığı nedeniyle bu beklenen bir durumdur.
Şekil 4-9 Bartın İli DOKAY ve Ç.S.B SO2 Verilerinin Karşılaştırılması
67
Bartın İli’nde toplam 10 noktada il merkezinde yaz dönemi için yapılan pasif örnekleme
sonuçları; kümeleme analizi yöntemi ile değerlendirilmiştir. Kümeleme analizi bir veri
setindeki bilgileri belirli yakınlık kriterlerine göre gruplara ayırma işlemidir. Bu grupların her
birine “küme” adı verilir. Kümeleme analizine kısaca “kümeleme” adı verilir. Kümeleme
işleminde küme içindeki elemanların benzerliği fazla, kümeler arası benzerlik ise az olmalıdır.
Kümeleme veri madenciliği tekniklerinden tanımlayıcı modellere yani gözetimsiz
sınıflandırmaya girer. Gözetimsiz sınıflamada amaç, başlangıçta verilen ve henüz
sınıflandırılmamış bir küme, veriyi anlamlı alt kümeler oluşturacak şekilde öbeklemektir.
Kümeleme işlemi tamamen gelen verinin özelliklerine göre yapılır (Dinçer, 2006). Kümeleme
analizinde verilerin dağılımları ve kümelenmiş gösterimler Şekil 4-10 K-Kümeleme analizi
yapılan veri seti örneği Şekil 84’te sunulmaktadır
Şekil 4-10 K-Kümeleme analizi yapılan veri seti örneği
68
Şekil 4-11 Bartın İli Yaz Dönemi İçin Hazırlanan Kümeleme Haritası
69
4.4.1.4.
Pasif Ölçümlerin Veri Alım Yüzdeleri
Pasif ölçümlerin veri alım yüzdeleri Tablo 4-22’de sunulmuştur.
Tablo 4-16 Bartın Dört Mevsim Difüzyon Tüpü Verileri
KAYIP (Adet)
BARTIN
LOKASYON
TOPLAM
TÜP
SAYISI
(Adet)
NO2
SO2
O3
BTEX
HF/HCl
H2S
Multi
Sayı
Eksik
Sayı
Eksik
Sayı
Eksik
Sayı
Eksik
Sayı
Eksik
Sayı
Eksik
Sayı
Eksik
Toplam
Kayıp
Yaz
15 +1 (Multi)
73
15
0
15
0
30
0
12
0
0
0
0
0
1
0
0
Sonbahar
15 +1 (Multi)
82
30
0
30
0
15
0
6
0
0
0
0
0
1
0
0
Kış
15 +1 (Multi)
82
30
1
30
1
15
1
6
0
0
0
0
0
1
0
3
İlkbahar
15 +1 (Multi)
73
15
0
15
0
30
0
12
0
0
0
0
0
1
0
0
310
90
1
90
1
90
1
36
0
0
0
0
0
4
0
3
Toplam (Analiz)
%Kayıp
%1,11
%1,11
%1,11
%0,00
%0,00
%0,00
%0,00
%0,97
70
4.4.1.5.
Pasif Örnekleme Çalışmaları
Bartın İli’nde 15 adet pasif ölçüm istasyonu bulunmaktadır. Bu lokasyonlara ait ölçüm bilgileri Tablo 4-23, 4-24 ve 4-25’de verilmiştir. Merkez dışındaki ilçeler lokasyon isimlerinin yanında (I) sembolüyle belirtilmiştir.
Bartın İli Pasif İstasyonlara Ait Bilgiler (Dört Mevsim)
Tablo 4-17
Koordinat
Adı
Kent Çevresi
Kentsel
Tüp Cinsi
X
Trafik
Isınma
Trafik
Isınma
NO2 (µg/m3)
Kırsal
Trafik
Isınma
Sanayi
Trafik
SO2 (µg/m3)
O3 (µg/m3)
Yaz
2014
Sonbahar
2014
Kış
2014
Bahar
2015
Yaz
2014
Sonbahar
2014
Kış
2014
Bahar
2015
Yaz
2014
Sonbahar
2014
Kış
2014
Bahar
2015
BAR-1
NO2, SO2, O3
443573
4609152
22,85
23,31
50,65
69,41
18,82
35,59
107,23
32,28
60,33
6,50
44,3
37,16
BAR-2
NO2, SO2, BTEX, O3
440684
4610191
10,01
26,29
39,90
24,83
8,62
33,36
36,46
5,12
76,63
38,87
57,1
22,64
BAR-3 (İ)
NO2, SO2, O3
446741
4620184
38,13
11,38
10,38
53,93
38,46
33,23
38,07
4,32
60,545
51,82
39,4
74,76
BAR-4
NO2, SO2, BTEX, O3
446447
4608478
41,92
21,28
38,13
87,56
27,44
30,09
36,80
7,41
43,415
25,92
39,4
37,03
BAR-5
NO2, SO2, O3
444745
4608607
35,83
36,18
39,77
32,57
12,1
30,17
34,25
21,05
59,515
19,45
55,1
30,73
BAR-6
TH (NO2, SO2, O3)
437683
4613510
93,71
20,87
26,98
38,71
14,11
38,79
86,36
10,96
38,91
<Blank
24,6
54,72
BAR-7
NO2, SO2, BTEX, O3
450647
4601619
38,94
21,82
27,52
139,36
14,112
30,10
84,76
8,00
53,68
6,50
48,2
22,01
BAR-8 (İ)
NO2, SO2, O3
476730
4632759
13,12
15,58
28,75
13,62
14,9
28,26
57,70
5,97
59,69
58,29
KAYIP
66,38
BAR-9
443855
4609489
46,65
42,69
69,15
65,41
14,72
28,95
303,60
7,41
48,3
32,40
46,3
15,71
BAR-11
NO2, SO2, BTEX, O3
TH (NO2, SO2, BTEX,
O3)
NO2, SO
2, O3
BAR-12
BAR-10 (İ)
449810
4617340
83,3
6,23
12,83
96,11
7,37
35,62
58,99
5,82
33,085
<Blank
24,6
42,13
444472
4609392
37,46
28,19
54,46
36,04
15
30,11
47,12
23,27
51,265
19,45
21,7
29,25
NO2, SO2, O3
444955
4609208
22,04
37,94
69,28
91,30
11,52
38,42
75,97
52,61
65,475
<Blank
32,5
9,39
BAR-13 (İ)
NO2, SO2, BTEX, O3
468962
4603113
39,75
12,74
30,52
43,78
20,38
35,71
36,76
18,63
56,715
32,40
57,1
37,21
BAR-14
NO2, SO2, O3
443463
4610222
48,88
31,30
61,80
30,17
16,83
31,77
60,94
14,90
53,46
38,87
55,1
25,24
BAR-15 (İ)
NO2, SO2, O3
470203
4603825
139,28
13,55
10,25
64,07
11,62
37,69
47,14
13,44
37,43
6,50
28,5
26,59
Tablo 4-18
Koordinat
Adı
Tüp Cinsi
Kent Çevresi
Kentsel
X
Y
Isınma
Bartın İline Ait BTEX Verileri (Dört Mevsim)
Trafik
Isınma
Kırsal
Isınma
Trafik
SONUÇLAR
BTEX Ortalama (µg/m3)
Sonbahar 2014
Kış 2014
Sanayi
Trafik
Yaz 2014
Bahar 2015
BAR-2
NO2, SO2, BTEX, O3
440684
4610191
15,79
1,48
5,20
5,122
BAR-4
NO2, SO2, BTEX, O3
446447
4608478
18,86
1,09
5,45
6,796
BAR-7
NO2, SO2, BTEX, O3
450647
4601619
4,76
2,01
4,68
4,664
BAR-9
NO2, SO2, BTEX, O3
443855
4609489
13,88
3,33
11,81
7,012
BAR-10 (İ)
TH (NO2, SO2, BTEX, O3)
449810
4617340
15,96
0,33
2,00
2,355
BAR-13 (İ)
NO2, SO2, BTEX, O3
468962
4603113
10,21
0,51
3,78
4,086
Tablo 4-19
Adı
Tüp Cinsi
*MULTİ-1 (İ)
Multi (NO2, SO2, HF/HCl)
Koordinat
Tüp Cinsi
*MULTİ-1 (İ)
Multi (NO2, SO2, HF/HCl)
Kent Çevresi
Kentsel
X
Y
358197
4514845
Isınma
Isınma
Trafik
Kırsal
Isınma
Trafik
Sanayi
Trafik
Yaz
2014
8,94
Koordinat
Adı
Bartın İli’ne Ait Multi Verileri (Dört Mevsim)
X
Y
Yaz
2014
358197
4514845
12,87
Multi NO2 (µg/m3)
Sonbahar
Kış
2014
2014
9,91
18,17
Bahar
2015
Yaz
2014
17,04
1,56
Multi SO2 (µg/m3)
Sonbahar
Kış
2014
2014
<1,69
10,33
Multi HCL (µg/m3)
Sonbahar
Kış
2014
2014
4,52
Bahar
2015
Yaz
2014
8,46
6,03
8,36
Multi HF (µg/m3)
Sonbahar
Kış
2014
2014
6,71
2,91
Bahar
2015
3,47
Bahar
2015
3,75
71
4.4.1.6.
Pasif Ölçüm Sonuçlarının Kirlilik Parametresine Göre Değerlendirilmesi
Bartın İli’nde difüzyon tüpleri ile gerçekleştirilen örnekleme sonuçlarının mevsimsel olarak her
bir kirletici parametre bazında hazırlanmış olan grafiksel gösterimleri Şekil 4-14/4-19
aralığında verilmiştir.
BARTIN NO2
Kirlilik Değerleri
150,0
İLKBAHAR
100,0
YAZ
50,0
SONBAHAR
KIŞ
0,0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Ölçüm Noktası
Şekil 4-12 Bartın İli Dört Mevsim NO2 Parametresi Ölçüm Sonuçları
Kirlilik Değerleri
BARTIN SO2
350,0
300,0
250,0
200,0
150,0
100,0
50,0
0,0
YAZ
SONBAHAR
KIŞ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
İLKBAHAR
Ölçüm Noktası
Şekil 4-13 Bartın İli Dört Mevsim SO2 Parametresi Ölçüm Sonuçları
74
BARTIN O3
Kirlilik Değerleri
150,0
100,0
YAZ
SONBAHAR
50,0
KIŞ
İLKBAHAR
0,0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Ölçüm Noktası
Şekil 4-14 Bartın İli Dört Mevsim O3 Parametresi Ölçüm Sonuçları
BARTIN BTEX
Kirlilik Değerleri
20,0
YAZ
SONBAHAR
KIŞ
İLKBAHAR
0,0
1
2
3
4
5
6
Ölçüm Noktası
Şekil 4-15 Bartın İli Dört Mevsim BTEX Parametresi Ölçüm Sonuçları
75
Bartın Multi HCL
Bartın Multi HF
10,0
8,0
8,0
6,0
4,0
2,0
0,0
Yaz
6,0
Yaz
Sonbahar
4,0
Sonbahar
Kış
2,0
Kış
İlkbahar
0,0
İlkbahar
1
1
Şekil 4-16
Bartın İli Dört Mevsim Multi Tüp HCL ve HF Ölçüm Sonuçları
Bartın Multi SO2
12,0
10,0
8,0
6,0
4,0
2,0
0,0
Yaz
Sonbahar
Kış
İlkbahar
1
Şekil 4-17
Bartın İli Dört Mevsim Multi Tüp SO2 Ölçüm Sonuçları
75
4.4.1.7.
Ölçüm Sonuçlarının Değerlendirilmesi
Merkezdeki Lokasyonlara Ait Dört Mevsim Ortalama Değerleri
Tablo 4-20
Koordinat
Adı
Kentsel
Tüp Cinsi
X
Y
Isınma
Trafik
Kent Çevresi
Isınma
Trafik
Kırsal
Isınma
SONUÇLAR
(µg/m3)
Sanayi
Trafik
NO2
SO2
O3
BTEX
Ortalama
BAR-1
NO2, SO2, O3
443573
4609152
41,56
48,48
37,07
BAR-2
NO2, SO2, BTEX, O3
440684
4610191
25,26
20,89
48,81
6,90
BAR-4
NO2, SO2, BTEX, O3
446447
4608478
47,22
25,44
36,44
8,05
BAR-5
NO2, SO2, O3
444745
4608607
36,09
24,39
41,20
BAR-6
TH (NO2, SO2, O3)
437683
4613510
45,07
37,56
39,41
BAR-9
NO2, SO2, BTEX, O3
443855
4609489
55,98
88,67
35,68
BAR-11
NO2, SO2, O3
444472
4609392
39,04
28,88
30,42
BAR-12
NO2, SO2, O3
444955
4609208
55,14
44,63
35,79
BAR-14
NO2, SO2, O3
443463
4610222
43,04
27,47
43,17
43,16
38,49
38,67
ORTALAMA
Tablo 4-21
Bartın İli Tüm Lokasyonlara Ait Dört Mevsim Ortalama Değerleri
NO2 (µg/m3)
SO2 (µg/m3)
O3 (µg/m3)
BTEX Ortalama (µg/m3)
41,97
34,79
40,00
6,30
Tablo 4.26’da dört mevsim DOKAY pasif ölçümlerinin Bartın İli'nde merkezde bulunan
lokasyonlara ait ortalama değerleri, Tablo 4.27'de de yine aynı dönem içerisindeki Bartın
genelindeki tüm lokasyonlara ait pasif sonuçların ortalamaları yer almaktadır. Gerek merkez,
gerekse ilçelerdeki lokasyonların pasif ölçüm sonuçlarını mevsimsel olarak
değerlendirildiğinde HKDY ve WHO sınır değerlerini aşan parametre bulunmadığı
görülmektedir. Merkezdeki lokasyonlar arasında; Bartın-7 noktasının NO2 ortalama değeri
(56,91 µg/m3) diğer lokasyonlardan yüksek olarak ölçülmüştür. Bu nokta; Bartın Organize
Sanayi Bölgesi'nde Ulus Yolu üzeri Ekmek Fabrikası Önü'ndeki pasif ölçüm lokasyonudur ve
bölge trafik, ısınma ve sanayi kaynaklı kirletici alan karakteristiği göstermektedir. Sanayi'nin
hava kirliliğine etkisinin iki yolla meydana geldiği bilinmektedir. Bunlardan birincisi sanayide
enerji eldesi için kullanılan yakıtların yanması sonucu havaya atılan hava kirletici maddeler,
ikincisi ise üretim süreçleri sonucu açığa çıkan gazlar, buharlar ve madensel oksitler gibi
hava kirletici maddelerin havaya atılması yoluyladır. Bölgenin trafik özellikli olması da motorlu
taşıt araçlarından açığa çıkan azot oksit kirleticisinin varlığını doğrulamaktadır.
Merkezde Bartın-9 noktası, 88,67 µg/m3 SO2 ve 9,00 µg/m3 BTEX sonuçlarıyla diğer
lokasyonlardan yüksektir. Bu nokta; Liman Yolu üzerindeki Stadyum Sokak girişinde yer
almaktadır. Nokta, ısınma ve trafik kaynaklıdır. Kükürt dioksit özellikle konutlarda ısınma ve
endüstride enerji eldesi için kullanılan kömür ve akaryakıtın yanması sonucu oluşan baca
gazlarında yoğun olarak bulunmaktadır. Benzen de, çoğunlukla trafiğin yoğun olduğu yol
kenarlarında görülen bir parametredir.
76
9,01
7,99
CO (µg/m3)
PM10 (µg/m3)
PM2,5 (µg/m3)
972,44
33,87
32,59
Tablo 4-22 Bartın İli DOKAY Aktif İstasyonuna Ait 2014 Haziran-2015 Mayıs Dönemi Ortalama Değerleri
48,81 µg/m3 Ozon değeri ile Bartın-2 noktasının diğer merkez noktalarına göre yüksek
olduğu görülmektedir. Bu nokta çimento fabrikası ile kireç fabrikası arasında yer almaktadır.
Nokta; ısınma, sanayi ve trafik kaynaklı kirletici özelliği göstermektedir. Ozon kirliliği, motorlu
taşıt araçları, termik santraller, endüstriyel kazanlar, rafineriler, kimyasal fabrikalardan
atmosfere verilen kirleticilerin, güneş ışınlarının mevcudiyetinde kimyasal olarak reaksiyona
girmesiyle oluşmaktadır. Ozon kirliliği, özellikle yaz mevsiminde güneşli havalarda ve yüksek
sıcaklıkta oluşur. Bartın- 2 noktasının yaz mevsimi sonucunun (76,63 µg/m3) diğer
mevsimlerden yüksek olup, ölçüm dönemi ortalamasını yükseltmesi bu yargıyı
doğrulamaktadır.
Merkezden uzak ilçelerdeki pasif ölçüm sonuçlarını incelediğimizde Bartın-15'te yaz NO2
değeri (139,28 µg/m3), Bartın-10'daki yaz BTEX değeri (15,95 µg/m3) Bartın-3'teki bahar O3
değeri (74,76 µg/m3) merkez sonuçlarına göre yüksek olarak tespit edilmiştir. Bartın-15, Ulus
İlçesi'nde Merkez Taksi önündeki ölçüm noktasıdır ve ısınma kaynaklıdır. Bartın-10 noktası
da Amasra Uğurlar Köyü içerisinde bir lokasyon olup, ısınma ve trafik kirliliği kaynaklı bir
lokasyondur. Bartın-3 noktası Amasra İlçesi'nde Gömü Köyü'nde yer alan ısınma kaynaklı bir
lokasyondur.
Proje teknik şartnamesi 3.3.10 maddesinde yer alan "Pasif örnekleme tüp sayısının en
az %10'u şehir arka plan kirlilik düzeyini tespit etmek amacıyla temiz nokta olarak
kullanılacaktır” ifadesine istinaden, Bartın İli'nde Bartın-6 ve Bartın-10 lokasyonları envanter
ve saha çalışmaları kapsamında temiz hava noktaları olarak belirlenmiştir. Bartın-6 ısınma
kaynaklı, Bartın-10 da ısınma ve trafik kirlilik kaynaklı bir lokasyondur. Temiz hava bölgesi
ifadesel olarak şehrin ortalama kirllik değerini gösteren lokasyon olarak tanımlanmaktadır.
Bartın İli'ndeki temiz hava noktaları ortalamaları, 2014-2015 dönemi tüm lokasyonların
ortalama sonuçlarına göre incelendiğinde Bartın-6 'da NO2 (45,06 µg/m3) ve SO2 (37,55
µg/m3) parametresinin, Bartın-10'da da NO2 (49,61 µg/m3) parametresinin şehir
ortalamasının üstünde olduğu gözükmektedir. Bu lokasyonlarda NO2 ve SO2'ye sebep olacak
bir kaynak bulunmamaktadır. Bu değerlerin taşınımla veya anlık bir faaliyet sonucu oluştuğu
düşünülmektedir.
Ç.Ş.B aktif ölçüm istasyonu yakınında bulunan Multi-1 lokasyonundaki tüm ölçüm sonuçları
da HKDY ve WHO sınır değerleri ile şehir ortalamalarının altında yer almaktadır.
Dört mevsime ait aktif ölçüm sonuçları incelendiğinde ortalama değerlerin hepsi, PM2,5
parametresi (32,59 µg/m3) dışında Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) belirlediği sınır
77
değerlerin altında yer almaktadır. Hareketli kaynaklardan (egzoz, araba çemberlerin lastiğinin
ve fren aşınması) verilen birincil partikül madde emisyonlarının çoğu PM2,5 fraksiyon
boyutundadır. En yüksek PM2,5 sonucu 09 Mart 2015 tarihinde 92,00 µg/m3 olarak tespit
edilmiştir.
Dört mevsime ait, her bir kaynak bazında belirlenen ölçüm yerleri emisyon yükünün
hesaplanması, ölçüm esasları ve ölçüm noktalarının belirlenmesi ve hava kirlilik dağılımı
maddeleri kapsamında yapılan kirlilik dağılım haritalarına göre her bir kirlilik kaynağı bazında
yüksek konsantrasyonların çıktığı noktalar ile kırsal kirliliği temsil edecek noktalar
belirlenerek ve Bartın il haritası üzerinde ölçüm yerleri istasyon tiplerini de temsil edecek
şekilde CD’de EKLER-Haritalar “13 İl Mekansal” klasöründe sunulmuştur.
Bartın-SO2-10-R00 çizim numaralı SO2 haritası incelendiğinde, Bartın İli’nde SO2
emisyonlarının, ilçenin merkezinde (Bar-14, Bar-1) yoğunlaştığı görülmektedir. Harita
incelendiğinde genel olarak kirlilik dağılımının doğudan batıya doğru taşındığı da
görülmektedir.
Bartın-NO2-06-R00 çizim numaralı NO2 haritası incelendiğinde, Bartın İli’nde NO2
emisyonlarının, merkezde Bar-7 ve Uluıs İlçesi’nde Bar-15 noktalarında en yüksek seviyede
olduğu görülmektedir. Harita incelendiğinde genel olarak kirlilik dağılımının güneye doğru
taşındığı görülmektedir.
Bartın-O3-06-R00 çizim numaralı O3 haritası incelendiğinde, Bartın İli’nde O3 emisyonlarının,
merkezde Bar-2, Amasra İlçesi’nde Bar-3 ve Kurucaşile İlçesi’nde Bar-8 noktalarının en
yüksek seviyede olduğu görülmektedir. Harita incelendiğinde genel olarak kirlilik dağılımının
güneye doğru taşındığı görülmektedir.
Bartın-BTEX-06-R00 çizim numaralı BTEX haritası incelendiğinde, Bartın İli’nde BTEX
emisyonlarının, Amasra İlçesi sınırında Bar-10 (20,58 µg/m3) yüksek olduğu görülmektedir.
78
4.4.1.8.
Sınır Değer Aşımları
4.4.1.8.1. DOKAY Verileri
Bartın’da ölçülen parametrelerin hem HKKDY hem de WHO sınır değerleri ile
karşılaştırılması, aşım sayılarının gözlenmesi ve şehirde kurulacak minimum istasyon sayısı
hakkında bilgi verebilmesi amacıyla veriler grafiksel olarak gösterilmiştir.
Şekil 4-18 Bartın 2010-2015 Yılları Arası BAKANLIK Ölçümleri PM10 Grafiği (24 Saatlik)
Şekil 4-19 Bartın Dört Mevsim DOKAY Ölçümleri PM10 Grafiği (24 Saatlik)
Şekil 4-20’de ve Şekil 4-21’de Bartın’da BAKANLIK ve DOKAY tarafından yapılan ölçümler
ile elde edilen PM10 verilerinin, Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği
(HKDYYY) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Limit Değeri olan 50 µg/m 3, HKDYY Üst
Değerlendirme Eşiği (30 µg/m3) ve Alt Değerlendirme Eşiği (20 µg/m3) ve Limit
Değer+Tolerans olarak ifade edilen Sınır Değer ile karşılaştırılması verilmiştir. Mevzuatta
79
Sınır Değer Tolerans Payı’nın yıllık olarak azaltılması sebebiyle, 2010 yılında 220 µg/m3,
2011 yılında 180 µg/m3, 2012 yılında 140 µg/m3, 2013 ve 2014 yıllarında 100 µg/m3, 2015
yılı için 90 µg/m3’tür.
Şekil 4-20 Bartın BAKANLIK ve DOKAY PM10 Grafiği (Yıllık)
Şekil 4-22’de Bartın’da BAKANLIK ve DOKAY tarafından yapılan ölçümler ile elde edilen
yıllık ortalama PM10 verilerinin, Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği
(HKDYYY) Limit Değeri 40 µg/m3 ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Limit Değeri olan 20
µg/m3, HKDYY Üst Değerlendirme Eşiği (14 µg/m3) ve Alt Değerlendirme Eşiği (10 µg/m3) ve
Limit Değer+Tolerans olarak ifade edilen Sınır Değer ile karşılaştırılması verilmiştir.
Mevzuatta Sınır Değer Tolerans Payı’nın yıllık olarak azaltılması sebebiyle, 2010 yılında 114
µg/m3, 2011 yılında 96 µg/m3, 2012 yılında 78 µg/m3, 2013 ve 2014 yıllarında 60 µg/m3,
2015 yılı için 56 µg/m3’tür.
Grafikler incelendiğinde, hem BAKANLIK ölçümleri önceki beş yıllık dönemde en az 3 (üç)
yıllık süre içinde hem de DOKAY dört dönemlik ölçümlerde PM10 verilerinin maksimum
konsantrasyonlarının Üst Değerlendirme Eşiği (ÜDE)’ni aştığı görülmektedir. HKDYYY
gereği, ÜDE değerinin aşılması durumunda sabit istasyonlar kurularak hava kalitesi ölçümü
gerçekleştirilmelidir. DOKAY verileri, HKDYY Limit Değeri ve WHO Sınır Değeri ile
karşılaştırıldığında 17 gün aşım olduğu, Sınır Değer’in ise 2015 yılı içinde 1 (bir) kez aşıldığı
görülmektedir.
Kurulacak kabin sayısı ilçe bazında belirlenmiş olup, Bartın Merkez’in ilçe merkezi nüfusu
TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine (ADNKS) göre 63.253’tür (TÜİK, 2014).
HKDYYY Ek-II “Örnekleme noktalarının minimum sayısının belirlenmesi için kriterler” bölümü
dikkate alındığında Bartın Merkez’de PM10 sabit ölçümleri için ısınma kaynaklı örnekleme
noktalarının minimum sayısı 1 (bir) olarak belirlenmiştir.
80
Şekil 4-21 Bartın Dört Mevsim DOKAY Ölçümleri CO Grafiği
Şekil 4-23’te Bartın’da DOKAY tarafından yapılan ölçümler ile elde edilen CO verilerinin,
Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (HKDYYY) ve Dünya Sağlık Örgütü
(WHO) Limit Değeri olan 10.000 µg/m3, HKDYY Üst Değerlendirme Eşiği (7.000 µg/m3) ve
Alt Değerlendirme Eşiği (5.000 µg/m3) ve Limit Değer+Tolerans olarak ifade edilen Sınır
Değer ile karşılaştırılması verilmiştir. Mevzuatta Sınır Değer Tolerans Payı’nın yıllık olarak
azaltılması sebebiyle, 2014 yılında 16.000 µg/m3, 2015 yılı için 14.000 µg/m3’tür.
Grafik incelendiğinde, CO verilerinin maksimum konsantrasyonlarının ADE’nin altında olduğu
görülmektedir. HKDYY gereği, ADE değerinin altına düşüldüğünde hava kalitesini
değerlendirmek için modelleme veya nesnel tahminleme teknikleri tek başına
kullanılabilmektedir. Veriler, HKDYY Limit Değeri, WHO sınır değeri ve Limit Değer+Tolerans
(Sınır Değer) ile karşılaştırıldığında, CO parametresinin bu değerleri aşmadığı görülmektedir.
BAKANLIK tarafından Bartın Merkez’de CO ölçümleri yapılmamaktadır.
Şekil 4-22 Bartın 2010-2015 Yılları Arası BAKANLIK Ölçümleri SO2 Grafiği (24 Saatlik)
81
Şekil 4-25’te Bartın’da BAKANLIK tarafından yapılan ölçümler ile elde edilen günlük SO2
verilerinin, Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (HKDYYY) Limit Değeri
olan 125 µg/m3 ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Limit Değeri olan 20 µg/m3, HKDYY Üst
Değerlendirme Eşiği (75 µg/m3) ve Alt Değerlendirme Eşiği (50 µg/m3) ve 09 Eylül 2013
tarihli HKDYY Genelgesi’nde Limit Değer+Tolerans olarak ifade edilen Sınır Değer ile
karşılaştırılması verilmiştir. Mevzuatta Sınır Değer Tolerans Payı’nın yıllık olarak azaltılması
sebebiyle, 2010 yılında 340 µg/m3, 2011 yılında 310 µg/m3, 2012 yılında 280 µg/m3, 2013
ve 2014 yıllarında 250 µg/m3, 2015 yılı için 225 µg/m3’tür.
Şekil 4-23 Bartın 2010-2015 Yılları Arası BAKANLIK Ölçümleri SO2 Grafiği (Yıllık)
Şekil 4-26’da Bartın’da BAKANLIK tarafından yapılan ölçümler ile elde edilen yıllık ortalama
yıllık SO2 verilerinin, Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (HKDYYY) Limit
Değeri olan 20 µg/m3, HKDYY Üst Değerlendirme Eşiği (12 µg/m3) ve Alt Değerlendirme
Eşiği (8 µg/m3) ve 09 Eylül 2013 tarihli HKDYY Genelgesi’nde Limit Değer+Tolerans olarak
ifade edilen Sınır Değer ile karşılaştırılması verilmiştir. Mevzuatta Sınır Değer Tolerans
Payı’nın yıllık olarak azaltılması sebebiyle, 2013, 2014 ve 2015 yıllarında 20 µg/m3’tür.
BAKANLIK Kış Dönemi SO2 verilerine ilişkin ÜDE-ADE aşımları Tablo 4-29’da verilmiştir.
82
Tablo 4-23 Bartın 2010-2015 Yılları Arası BAKANLIK Kış Dönemi SO2 Aşımları
Yıl*
ÜDE/ADE**
Bartın
3
2014-2015
>ÜDE (12 µg/m )
18,41 µg/m
<ÜDE ve >ADE
-
3
<ADE (8 µg/m )
3
2013-2014
28,78 µg/m
<ÜDE ve >ADE
-
3
3
2012-2013
14,65 µg/m
<ÜDE ve >ADE
-
<ADE (8 µg/m )
-
>ÜDE (12 µg/m )
3
-
<ÜDE ve >ADE
9,56 µg/m
3
<ADE (8 µg/m )
3
2010-2011
<ÜDE ve >ADE
-
3
2009-2010
12,70 µg/m
3
16,99 µg/m
<ÜDE ve >ADE
-
3
3
-
>ÜDE (12 µg/m )
<ADE (8 µg/m )
3
3
>ÜDE (12 µg/m )
<ADE (8 µg/m )
3
-
>ÜDE (12 µg/m )
3
2011-2012
-
>ÜDE (12 µg/m )
<ADE (8 µg/m )
3
3
-
*Kış dönemi mevzuatta 1 Ekim’den 31 Mart’a kadar olan dönem olarak verilmiştir.
**ÜDE: Üst Değerlendirme Eşiği, ADE: Alt Değerlendirme Eşiği
Grafik ve Tablo incelendiğinde, BAKANLIK 24 Saatlik, Yıllık ve Kış Dönemi ölçümleri önceki
beş yıllık dönemde en az 3 (üç) yıllık süre içinde 24 saatlik ve Yıllık SO 2 verilerinin
maksimum konsantrasyonları ADE’nin altında kalırken, Kış dönemi SO2 verilerinin
maksimum konsantrasyonları ÜDE değerlerini aştığı görülmektedir.
Kurulacak kabin sayısı ilçe bazında belirlenmiş olup, Bartın Merkez’in ilçe merkezi nüfusu
TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine (ADNKS) göre 63.253’tür (TÜİK, 2014).
HKDYYY Ek-II “Örnekleme noktalarının minimum sayısının belirlenmesi için kriterler” bölümü
dikkate alındığında Bartın Merkez’de SO2 sabit ölçümleri için ısınma kaynaklı örnekleme
noktalarının minimum sayısı 1 (bir) olarak belirlenmiştir.
83
DOKAY tarafından Bartın İl genelinde pasif örnekleme çalışması yapılmıştır. Bu çalışmalar
sonucu elde edilen parametrelere ilişkin aşımlar sırasıyla verilmiştir.
Şekil 4-24 Bartın Dört Mevsim DOKAY Ölçümleri NO2 Grafiği (Yıllık)
Şekil 7-17’de Bartın DOKAY tarafından yapılan ölçümler ile elde edilen yıllık ortalama NO2
verilerinin, Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (HKDYYY) ve Dünya Sağlık
Örgütü (WHO) Limit Değeri olan 40 µg/m3, HKDYY Üst Değerlendirme Eşiği (32 µg/m3) ve
Alt Değerlendirme Eşiği (26 µg/m3) ve Limit Değer+Tolerans olarak ifade edilen Sınır Değer
ile karşılaştırılması verilmiştir. Mevzuatta Sınır Değer Tolerans Payı’nın yıllık olarak
azaltılması sebebiyle, 2014 yılında 60 µg/m3, 2015 yılı için 56 µg/m3’tür.
Grafik incelendiğinde, DOKAY verilerinde ise 11 lokasyonda ÜDE değeri aşılırken, 2 (iki)
lokasyon ÜDE-ADE aralığında, 3 (üç) lokasyon ADE değerinin altında kalmıştır.
84
Şekil 4-25 Bartın Dört Mevsim DOKAY Ölçümleri SO2 Grafiği (Yıllık)
Şekil 4-27’de Bartın’da DOKAY tarafından yapılan ölçümler ile elde edilen yıllık ortalama SO2
verilerinin, Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (HKDYYY) Limit Değeri
olan 20 µg/m3, HKDYY Üst Değerlendirme Eşiği (12 µg/m3) ve Alt Değerlendirme Eşiği (8
µg/m3) ve Limit Değer+Tolerans olarak ifade edilen Sınır Değer ile karşılaştırılması
verilmiştir. Mevzuatta Sınır Değer 2013, 2014 ve 2015 yıllarında 20 µg/m3’tür.
DOKAY yıllık verilerinde 15 lokasyonda ÜDE değeri aşılırken, 1 (bir) lokasyon ADE değerinin
altında kalmıştır. Kış dönemi verilerinde ise 15 lokasyonda ÜDE değeri aşılırken, 1 (bir)
lokasyon ÜDE-ADE aralığında kalmıştır.
Şekil 4-26 Bartın Dört Mevsim DOKAY Ölçümleri O3 Grafiği (Yıllık)
Şekil 4-28’de Bartın’da DOKAY tarafından yapılan ölçümler ile elde edilen yıllık ortalama O3
verilerinin, Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (HKDYYY) Uzun Vadeli
85
Hedef Değeri olan 120 µg/m3, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Limit Değeri olan 100 µg/m3
karşılaştırılması verilmiştir.
Grafik incelendiğinde, DOKAY verilerinde hiçbir lokasyonda Hedef Değer ve WHO Sınır
Değer’in aşılmadığı görülmektedir.
Şekil 4-27 Bartın Dört Mevsim DOKAY Ölçümleri Benzen Grafiği (Yıllık)
Şekil 4-29’da Bartın’da DOKAY tarafından yapılan ölçümler ile elde edilen yıllık ortalama
Benzen verilerinin, Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (HKDYYY) Limit
Değeri olan 5 µg/m3, HKDYY Üst Değerlendirme Eşiği (3,5 µg/m3) ve Alt Değerlendirme Eşiği
(2 µg/m3) ve Limit Değer+Tolerans olarak ifade edilen Sınır Değer ile karşılaştırılması
verilmiştir. Mevzuatta Sınır Değer 2013, 2014 ve 2015 yıllarında 10 µg/m3’tür.
Grafik incelendiğinde, DOKAY verilerinde 4 (dört) lokasyonda ÜDE değeri aşılırken, 1 (bir)
lokasyon ÜDE-ADE aralığında, 1(bir) lokasyon da ADE’nin altında kalmıştır.
Özet olarak, BAKANLIK ve DOKAY verileri dikkate alınarak Bartın İli’nde, PM10, SO 2
ölçümleri için Merkez İlçe’de kurulması gereken minimum ısınma kaynaklı kabin sayısı 1
(bir)’dir.
4.4.1.8.2. Ç.Ş.B. Verileri
2
0
5
0
5
0
57
0
2014
2015
SD: 90
0
1.UE:260
1.UE:260
Bartın
SD: 100
SD/UE*
3
(µg/m )
SD: 140
2013
1.UE:260
2012
SD: 180
2011
1.UE:260
2010
SD: 220
2009
SD: 260
Yıl
SD: 100
2009-2015 Yılları Bartın İli PM10 Verileri Sınır Değer ve Uyarı Eşiği Aşım Sayıları
Tablo 4-24
26
6
*SD: Sınır Değer, UE: Uyarı Eşiği
Bartın’da Bakanlık sabit istasyonlarında ölçülen parametrelerden PM10, SO2 için sınır değer
aşımı değerlendirmesi yapılmıştır. Tablo 4-30’da PM10 verilerinin sınır değer ve uyarı eşiği
86
aşımları yer almaktadır. Yıllara göre PM10 sınır değer aşımları değerlendirildiğinde, aşımın en
fazla 2013 yılında olduğu, uyarı eşiğinin ise aşılmadığı görülmektedir. SO2 verilerinin yıllara
göre aşım sayılarının değerlendirmesi hem saatlik hem de 24 saatlik veriler üzerinden
yapılmıştır. 2009-2015 yılları arasında SO2 verilerinde sınır değer aşımı olmamıştır.
87
4.4.1.9.
İndeks Değerler ve Uzun Dönem İstatistik Bilgileri
4.4.1.9.1.
Aktif Ölçüm Sonuçları (DOKAY Verileri)
Bartın’da DOKAY tarafından yapılan tüm aktif ölçüm sonuçlarının istatiksel değerlendirmesi
Tablo 4-31’de verilmiştir.
Bartın’da elde edilen aktif ölçüm sonuçlarına göre PM10 verileri 10 ile 93 µg/m3 arasında
değişmektedir. Verilerin 1. Çeyrek değeri 23,5 µg/m3 iken, 3. Çeyrek değeri 39,0 µg/m3
olarak ölçülmüştür. Bartın’da PM10 verilerinin ortalaması 33,9 µg/m3 ve orta değeri 31,0
µg/m3’tür. PM10 verilerinin sadece %2’si 24 saatlik sınır değeri aşmıştır. PM2.5 değerleri 7,00
ile 92,00 µg/m3 arasında değişmektedir. Verilerin 1. çeyreği 18,5 µg/m3, 2. Çeyreği 45,5
µg/m3, ortanca değeri 26,0 µg/m3, ortalaması 32,6 µg/m3’tür. Bartın ilinde aktif ölçüm
değerlerine göre CO parametresi 0,0 ile 4.735,7 µg/m3 arasında değişmektedir. CO
değerlerinde 8 saatlik sınır değerini aşımı görülmemiştir. CO değerlerinin ortanca değeri
840,8 µg/m3 iken ortalama değeri 1.017,9 µg/m3 olarak ölçülmüştür.
Tablo 4-25 Bartın DOKAY Aktif Ölçümleri İstatiksel Değerlendirmesi
Parametre
PM10
PM2.5
CO
111
111
107
Min
10,0
7,0
0,0
5%
12,5
9,5
72,8
25%
23,5
18,5
453,6
Ortanca
31,0
26,0
840,8
Ortalama
33,9
32,6
1.017,9
75%
39,0
45,5
1.378,1
95%
68,0
64,0
2.546,9
Mak
93,0
92,0
4.735,7
Kirletici
Gün sayısı
88
Şekil 4-28 Bartın PM10 Yoğunluk Dağılımı
Bartın İli’nde bir yıllık PM10 verileriyle elde edilen yoğunluk dağılım grafiği yukarıdaki gibidir.
Veriler 0-40 µg/m3 aralığında yığılmıştır.
Şekil 4-29 Bartın PM2.5 Yoğunluk Dağılımı
Bartın ilinde bir yıllık PM2.5 verileriyle elde edilen yoğunluk dağılım grafiği yukarıdaki gibidir.
Veriler 20-40 µg/m3 aralığında yığılmıştır.
89
Şekil 4-30 Bartın CO Yoğunluk Dağılımı
Bartın İli’nde bir yıllık CO verileriyle elde edilen yoğunluk dağılım grafiği yukarıdaki gibidir.
Veriler 0-2.000 µg/m3 aralığında yığılmıştır.
4.4.1.9.2.
Değerleri
Ç.Ş.B. Bartın İli Uzun Dönem (2007-2015) Aktif Ölçüm Sonuçları İndeks
Bartın İli’nin uzun dönem (2007-2015) hava kalitesi indeksi sınıflandırılması Tablo 4-32’de
sunulmuştur. Yapılan ölçümlerden alınan değerler adet olarak PM10 için 54.233, SO2 için
51.556’dır. PM10 kirletici indekslerinin en fazla olarak yoğunlaştığı kategori %47 oranla “iyi”
kategorisidir. Bir saatlik ortalama SO2 değerleri için ise, %99 oran ile “iyi” kategorisidir. Bütün
ölçümler dikkate alındığında hava kalitesi indeksine göre bölgenin hava kalitesi 'iyi'
sınıfındadır.
Tablo 4-26 Bartın Uzun Dönem (2007-2015) İndeks Değerleri
PM10, 24 Saat
İndeks
SO2
Adet
Yüzdesi
Adet
Yüzdesi
İyi
25.309
0,47
51.247
0,99
Orta
20.547
0,38
299
0,01
Hassas
8.377
0,15
10
0,00
Sağlıksız
9
0,00
0
0,00
Kötü
0
0,00
0
0,00
Tehlikeli
0
0,00
0
0,00
Kaynak: http://www.havaizleme.gov.tr/
90
4.4.1.9.3.
Ç.Ş.B. Aktif Ölçüm Sonuçları İstatiksel Değerlendirmesi
Şekil 4-31 Bartın PM10 Yoğunluk Dağılımı
Bartın İli’ne ait kaydedilen PM10 değerlerinin yoğunluk dağılım grafiği yukarıdaki gibidir.
Verilerin 40-100 µg/m3 arasında yığılma yaptığı görülmektedir. Maksimum değer 240 µg/m 3
‘tür (Şekil 4-33).
Şekil 4-32 Bartın SO2 yoğunluk dağılımı
91
Bartın İli’nde 2007-2015 yıllarına ait SO2 değerlerinin yoğunluk dağılım grafiği yukarıdaki
gibidir. Verilerin %80’inin 0-20 µg/m3 arasında yer aldığı görülmektedir (Şekil 4-34).
Bartın İli’nde 2007-2015 yılları arasında yapılan ölçümlerde 2 (iki) parametrenin istatistiksel
değerlendirmesi Tablo 4-33’de verilmiştir.
Tablo 4-27 Bartın Ç.Ş.B Ölçümleri İstatiksel Değerlendirmesi (2007-2015)
PM10
SO2
Gün sayısı
2.137
2.093
Min
10,0
1,0
5%
26,0
1,0
25%
38,0
3,0
Ortanca
52,0
6,0
Ortalama
63,1
11,5
75%
80,0
16,0
95%
133,0
37,0
Mak
238,0
90,0
Şekil 4-33 Bartın İli Trend Analizi
Bartın İli’ne ait zaman serisi incelendiğinde SO2 parametresi yıllar boyunca aynı aralıkta
salınım göstermişken PM10 verileri oldukça değişken bir salınım yapmıştır. 2011 yılının
sonunda yoğunluğun minimum değerleri kaydedilmiştir (Şekil 4-35).
92
Şekil 4-34 Bartın İli PM10 Rüzgargülü
Bartın İstasyonu’na ait PM10 rüzgargülü incelendiğinde kirleticilerin hemen hemen homojen
olmakla birlikte Kuzey-Doğu yönünden ağırlıklı olarak taşındığını görmekteyiz (Şekil 4-36).
Şekil 4-35 Bartın İli SO2 Rüzgargülü
Bartın İstasyonu’na ait SO2 rüzgargülü incelendiğinde kirleticilerin güneyden yönünden
ağırlıklı olarak taşındığını görmekteyiz (Şekil 4-37).
93
4.4.1.9.4. Pasif Ölçüm Sonuçları (DOKAY Verileri)
Bartın’da DOKAY tarafından yapılan tüm pasif ölçüm verilerinin istatiksel değerlendirmesi
Tablo 4-34‘de verilmiştir. Ayrıca Box Whisker grafiği ile en küçük, 1.Çeyrek, Ortanca, 3.
Çeyrek ve en büyük değerler grafik olarak Şekil 4-38’de sunulmuştur.
Bartın’da istatistiksel analizi yapılan DOKAY pasif ölçümleri sayısı NO2 ve SO2 için 64, O3
için 56, BTEX için 24, HF ve HCl için 4’tür. Yapılan ölçümlerde NO 2 ortalaması 40,3, SO2
ortalaması 33,0 µg/m3, O3 ortalaması 40,0 µg/m3, BTEX ortalaması 9,3 µg/m3, HF ortalaması
4,9 µg/m3, HCl ortalaması 6,3 µg/m3 olarak hesaplanmıştır. Kirleticilerin sırasıyla minimum ve
maksimum değerleri NO2 için 6,2 µg/m3 ve 139,4 µg/m3, SO2 için 1,6 µg/m3 ve 303,6 µg/m3,
O3 için 6,5 µg/m3 ve 76,6 µg/m3, BTEX için 0,3 µg/m3 ve 77,7 µg/m3, HF için 2,9 µg/m3 ve 6,7
µg/m3, HCl için 3,5 µg/m3 ve 8,9 µg/m3 şeklindedir.
Tablo 4-28 Bartın DOKAY Pasif Ölçüm Verileri İstatiksel Değerlendirmesi
Ölçüm Sayısı
NO2
SO2
O3
BTEX
HF
HCl
64
64
56
24
4
4
Min
6,2
1,6
6,5
0,3
2,9
3,5
5%
10,3
5,2
8,7
0,6
3,0
3,6
25%
21,2
12,0
26,4
2,3
3,5
4,3
Ortanca
35,9
28,6
38,9
4,9
4,9
6,4
Ortalama
40,3
33,0
40,0
9,3
4,9
6,3
75%
49,3
37,0
54,8
12,2
6,2
8,5
95%
93,3
83,4
65,7
16,3
6,6
8,9
Mak
139,4
303,6
76,6
77,7
6,7
8,9
Şekil 4-36 Bartın İli DOKAY Pasif Ölçüm Verileri Box-Whisker Analizi
94
4.4.1.10.
Bartın İli Mevcut Hava Kalitesi Ölçüm Istasyon Yerlerinin ve Ölçülen
Parametrelerin Değerlendirme Sonuçları (ölçüm yerinin uygun olup
olmadığı, hangi tip istasyon özelliği taşıdığı, ölçülen parametrelerin yeterli
olup olmadığı vb) ve İlave kurulacak istasyonların yeri, tipi, sayısı ve
ölçülecek parametreleri içeren bilgiler ile mevzuat hükümleri dikkate
alınarak yapılacak öneriler
Bartın’da Merkez İlçe’de Ç.Ş.B’ye ait 1 adet kurulu sabit ölçüm istasyonu bulunmaktadır. Bu
istasyona ait koordinatlar, kurulum tarihleri ve ölçüm parametreleri Tablo 4-35’te ve Şekil 439’da verilmiştir.
Tablo 4-29 ÇŞB Bartın Sabit Ölçüm İstasyonuna Ait Bilgiler
İstasyon
Adı
Konum
Bartın
Merkez
Koordinat
Enlem
Boylam
41.624549
32.356480
Kurulum Tarihi
Network Çeşidi
Ölçülen Kirleticiler
10.08.2011
Hava Kalitesi
SO2, PM10
Şekil
4-37
Bartın İli ÇŞB Aktif Ölçüm İstasyonları
95
Ankara Temiz Hava Merkezi’ne bağlı olan Bartın İli’nde sabit istasyonda temel kirleticilerden
olan SO2 ve PM10 ölçümleri yapılmaktadır. 2014 yılı TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt
Sistemi’nden alınan güncel nüfus verilerine göre Bartın İli ilçe merkezleri toplam nüfusu
75.085’tir. İl geneli nüfus dikkate alınarak yapılan değerlendirme sonucunda Bartın ili “Kirlilik
Potansiyeli Düşük İl” olarak belirlenmiştir. Bartın İli merkez ve ilçelerine ait detaylı nüfus ve
yüz ölçümü bilgileri Tablo 4-36’da sunulmuştur. Bartın il merkezi dışında, Amasra ilçesi
nüfusa göre maruziyetin yüksek olacağı nüfusu büyük ilçe’dir.
Tablo 4-30 Bartın İl ve İlçe Merkezi Bilgileri
BARTIN
2
İlçe
BARTIN (MERKEZ)
AMASRA
Yüzölçümü (km )
1.036,64
186,62
891,57
157,56
ULUS
KURUCAŞİLE
TOPLAM
Nüfus (İlçe Merkezi)
63.253
6.788
3.247
1.797
75.085
Bartın İli şehir genelinde hakim rüzgar yönü Kuzey’dir (bk. Cilt I, Bölüm 3.3.4)
Belirlenen kabin yerleri popülasyonun yoğun olduğu ve o bölgede yaşayan insanların ve
ekosistemin maruz kaldığı kirletici etkilerinin tespiti amacıyla belirlenmiş olup, pasif
örnekleme sonucunda kış dönemi haritalarının ortalama kostümleri üzerindeki noktalar
dikkate alınmıştır.
Bartın İli’nde mevcut Ç.Ş.B istasyonunda PM10 ve SO2 parametreleri ölçülmektedir. İstasyon
“Kentsel” alanda olup “Isınma” kaynaklı kirleticileri temsil etmektedir. 06.06.2008 tarih ve
26898 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi
Yönetmeliği” çerçevesinde istasyon sayısı belirlerken nüfus ve ölçüm sonuçları göz önüne
alındığında, ısınma kaynaklı olarak Merkez İlçe’de minimum 1 adet istasyon olması
gerekmektedir.
Bartın İli’nde DOKAY tarafından yapılan ölçüm sonuçları dikkate alındığında, mevcut
Bakanlık kabinin olduğu bölgede ise kirliliğin azaldığı görülmektedir. Ayrıca, maruziyet
dikkate alındığında mevcut kabinin Merkez’e göre nüfusun seyrekleştiği bölgeye
konumlandığı görülmektedir. DOKAY Kış dönemi ortalamaları dikkate alınarak Merkez’in
kuzeyine Bartın İtfaiyesi’nin olduğu bölgeye kabinin taşınması gerekmektedir. Mevcut ölçülen
parametrelere PM2.5 ve CO parametreleri de eklenmelidir.
DOKAY Yaz ve Kış ortalamaları dikkate alındığında Cumhuriyet Meydanı’na trafik kaynaklı
bir kabin kurulması gerektiği buraya kurulamaması durumunda, alternatif olarak da İl Sağlık
Müdürlüğü bahçesine kurulabileceği öngörülmektedir. Bu kabinde, PM10, PM2.5, NO2, NOx,
NO, SO2, VOC parametreleri ölçülmelidir. Merkez dışındaki ilçeler incelendiğinde, daha önce
de belirtildiği gibi nüfusun maruziyeti dikkate alındığında Amasra İlçesi kirlilik potansiyeli
açısından önem kazanmaktadır.
96
Şekil 4-38 Bartın İli Kış Dönemi NO2 Ölçüm Sonuçlarına Göre Kirlilik Dağılım Haritası
97
Şekil 4-39 Bartın İli Kış Dönemi O3 Ölçüm Sonuçlarına Göre Kirlilik Dağılım Haritası
98
Şekil 4-40 Bartın İli Kış Dönemi SO2 Ölçüm Sonuçlarına Göre Kirlilik Dağılım Haritası
99
Şekil 4-41 Aktif,Pasif Ölçüm Lokasyonlarını ve Önerilen Sabit İstasyon Alternatiflerini Gösterir Uydu Görüntüsü
100
4.5.
HAVA KIRLILIK DAĞILIM HARITALARI VE MODELLERIN ÇALIŞTIRILMASI
Hava kirliliği değerlerinin hassas olarak sürekli izlenmesi, ölçülmesi ve dağılımı hali hazır
uydu teknolojisi ile her noktada mümkün olmadığından yaklaşımlar yer almaktadır. Uydu
verilerinden yararlanılarak hava kalitesi verilerinin dağılım haritaları aşağıda verilmiştir.
Bilhassa yerleşim yerlerinde hava kirliliği değerlerinin bilinmesi için mümkün mertebe çok
noktada ölçüm yapılması söz konusudur. Ölçüm sistemleri pahalı olduğu için ön ölçümler,
uydu verileri ve model sonuçları ile ölçüm yerlerinin en az noktada en fazla temsiliyeti olması
düşünülmektedir.
Şekil 4-44’te görüldüğü gibi SCIAMACHY (ESA) tarafından Avrupa üzerindeki NO 2 dağılım
ürününde İstanbul ve Ankara bölgesinde NO2 değerlerinin diğer illere göre yüksek olduğu
görülmektedir. Uydu verilerinin çözünürlüğü düşük olduğu için her istasyon verisi ile
karşılaştırılması ve doğrulukları yapılmamıştır.
Şekil
4-42
SCIAMACHY
(ESA)
tarafından
Avrupa
üzerindeki
NO2
dağılım
ürünü
(http://www.esa.int/Our_Activities/Observing_the_Earth/Envisat/Global_air_pollution_map_produced_by_
Envisat_s_SCIAMACHY).
Uydu verilerinden elde edilen sonuçlara göre PM2.5 değerlerinin dünya üzerinde dağılımı
Şekil 4-45’te verilmiştir.
101
Şekil 4-43 Uydu verilerinden elde edilen sonuçlara göre PM2.5 değerlerinin dünya üzerinde dağılımı
(http://www.nasa.gov/topics/earth/features/health-sapping.html)
Uydu verilerinden elde edilen aeresol ölçüm sonuçlarının dünya üzerinde dağılımı
Şekil 4-46’da verilmiştir.
Şekil 4-44 Uydu Verilerinden Elde Edilen Sonuçlara Göre Dünya Üzerindeki Aeresol Dağılımı
(http://www.temis.nl/airpollution)
102
Şekil 4-45 OMI tarafından ölçülen Mayıs 2006-Şubat 2007 arası troposferik NO2 dağılımı
(http://www.temis.nl/)
4.5.1.
Uzun Mesafe Taşınım
Bölgede görülen episod günlerinde kirleticilerin daha çok meteorolojik (yüksek basınç, düşük
rüzgar hızı, enversiyon vs) şartlardan dolayı oluştuğu görülmüştür. Bununla birlikte zaman
zaman Avrupa ve çalışma bölgesine Afrika üzerinden toz taşınımının model sonucundan
elde edilmiştir. Ankara Temiz Hava Merkezi Bölgesi’ndeki illerde incelenen episod günlerinde
uzun mesafe taşınım olup olmadığı hakkında bilgi sahip olmak için 3 (üç) günlük geri yönde
back trajectory analizi yapılmıştır. Seçilen episod için toz taşınımlarını değerlendirmek
amacıyla, tüm Avrupa kıtasını kapsayacak şekilde uzun mesafeli taşınımlar için HYSPLIT
modeli çalıştırılarak bölgeye gelen havanın kaynağı hakkında fikir elde edilmesi sağlanmıştır.
Bölgeye gelen hava akımını tespit etmek için, bölgeden 3 (üç) il (Ankara, Bolu, Karabük)
temsili olarak seçilmiştir. Bölgeyi temsile üç noktaya gelen hava parsellerinin geri yönde 3
(üç) günlük hareket yörüngeleri incelenmiştir. Bu noktalar; Ankara için 39.904669°K 32.834609°D, Bolu için 40.735908°K - 31.609819°D ve Karabük için 41.200143°K 32.606164°D’dir.
Aralık 2014’ün ilk haftasında görülen episod günlerini temsilen 6 Aralık 2014 Saat 12:00’deki
havanın bölgeye 3 günlük süre içerisinde Akdeniz üzerinden geldiği görülmektedir.
103
Şekil 4-46 Ankara, Bolu ve Karabük üzerine gelen hava için 6 Aralık 2014 12 GMT için 72 saat geri yönde
hava yörüngesi
Aralık 2014’ün son haftasında görülen episod günlerini temsilen 23 Aralık 2014 Saat
12:00’deki havanın bölgeye 3 günlük süre içerisinde Avrupa üzerinden geldiği görülmektedir.
104
Şekil 4-47 Ankara, Bolu ve Karabük üzerine gelen hava için 23 Aralık 2014 12 GMT için 72 saat geri yönde
hava yörüngesi
Ocak 2015’in 3. haftasında haftasında görülen episod günlerini temsilen 20 Ocak 2015 Saat
12:00’deki havanın bölgeye 3 günlük süre içerisinde Afrika kıtasından geldiği görülmektedir.
105
Şekil 4-48 Ankara, Bolu ve Karabük üzerine gelen hava için 20 Ocak 2015 12 GMT için 72 saat geri yönde
hava yörüngesi.
Ankara, Bolu ve Karabük üzerinde 1500 metre yüksekliğe gelen hava taşınımı model
sonucuna göre, bölgeye gelen hava akımı Akdeniz üzerinden gelmektedir. HYSPLIT model
sonucuna göre bölgeye Afrika üzerinden çöl tozu taşınmadığı görülmektedir.
106
Şekil 4-49 Ankara, Bolu ve Karabük üzerine gelen hava için 6 Mart 2015 12 GMT için 72 saat geri yönde
hava yörüngesi
107
4.5.2. Çalışma Alanlarında, Meteoroloji Modeli ve Hava Kalitesi Modelinin
Çalıştırılması, Çalıştırılan Modellerin Performansı Ölçüm Sonuçları İle
Karşılaştırılarak Model Doğrulamasının Yapılması
4.5.2.1.
2014-2015 Dönemi ÇŞB Verileri Zaman Serileri
Şekil 4-50 1 Haziran 2014 – 21 Mayıs 2015 arası günlük ortalama PM10 değerleri zaman serisi
Ankara ve çevre illerde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na bağlı istasyonlarda ölçülen hava
kalitesi değerleri meteorolojik şartlara bağlı olarak bir artış veya azalışlar göstermektedir.
Şekil 6-9’da 1 Haziran 2014 – 21 Mayıs 2015 arası günlük ortalama PM10 değerleri zaman
serisi verilmiştir. 2014 İlkbahar ile 2015 İlkbahar döneminde 4 önemli episod gözlenmiştir.
Kasım 2014’ün 2. haftasında, Aralık 2014’ün 1. haftasında, Aralık 2014’ün 3. haftasında ve
Ocak 2015’in 3. haftasıdır. Bu episod döneminde illerin çoğunda günlük sınır değer olan 90
µg/m3 değeri aşılmıştır (Şekil 4-52).
108
Şekil 4-51 1 Haziran 2014 – 21 Mayıs 2015 arası günlük ortalama PM10 değerleri zaman serisi
Şekil 4-53’de 1 Haziran 2014 – 21 Mayıs 2015 arası günlük ortalama PM10 değerleri zaman
serisi çizilmiştir. Şekilden görüleceği üzere DOKAY aktif ölçümlerinde PM10 değerleri genel
olarak günlük sınır değer olan 90 µg/m3 değeri altında seyretmektedir. Sadece 17 Eylül 2014
tarihinde Eskişehir’de ve 8 Kasım 2014 tarihinde Ankara’da günlük sınır değerinin çok
üstünde ölçüm yapılmıştır.
4.5.2.2.
Meteorolojik Durumların İncelenmesi
Kasım ayı 2. haftasında gözlenen episod günlerinde hava kirliliğindeki artışta meteorolojik
parametrelerin etkin olup olmadığını araştırmak amacıyla WRF atmosferik sayısal modeli
çalıştırılmıştır. 11 Kasım 2014’te 06 GMT için basınç, sıcaklık ve rüzgar değerlerini gösteren
model sonucu Şekil 4-54’te verilmiştir. Model sonucuna göre episod tarihinde bölgede
yüksek basınç, düşük sıcaklık, düşük rüzgar hızlarının olduğunu göstermektedir.
109
Şekil 4-52 11 Kasım 06 GMT WRF modeli sıcaklık, basınç, rüzgar değerleri
Kasım ayı 2. haftası için bölgeyi temsilen seçilen Ankara, Bolu ve Karabük için 11 Kasım
2014 03 GMT’de WRF model sonuçlarına göre bölgede yer seviyesinde enversiyon olduğu
görülmektedir.
Şekil 4-53 11 Kasım 03 GMT WRF modeli skewT değerleri
110
4.5.2.3.
CHIMERE Modeli
CHIMERE çok ölçekli modeli öncelikle ozon, aerosol ve diğer kirleticilerin günlük tahminlerini
üretmek ve emisyon kontrol senaryoları için uzun dönem simülasyonlarını oluşturmak amaçlı
tasarlanmıştır. CHIMERE 1-2 km’den 100 km’ye kadar ulaşan çözünürlüğü ile
bölgesel
ölçekten (binlerce kilometre) şehir ölçeğine (100-200 km) kadar uzanan mekansal ölçek
aralığında çalışır. CHIMERE sunucusunda dökümantasyon ve kaynak kodları tüm çoklu
ölçek modeli için sunulmuştur. Fakat, çoğu very sadece Avrupa için geçerli olup, diğer kıtalar
için revize edilmelidir.
CHIMERE simülasyonlar için birçok farklı seçenek sunmaktadır bu da onu parametreleri ve
hipotezleri test etmede güçlü bir araştırma aracı yapan özelliğidir. Girdi verileri doğru bir
şekilde sağlandığı takdirde kullanımı nispeten kolaydır. Birçok düşey çözünürlük ve geniş bir
karmaşa ile çalışabilir. Birçok kimyasal mekanizmayı,basit veya kompleks ya da aerosol
etkili ve etkisiz olarak yürütebilir.
Hali hazırda model aşağıdaki koşullar için kullanılabilir.

Fiziksel ve kimyasal süreçler araştırması
-Taşınım ve karıştırma, türbülans
-Aerosol kimyası
-Toz ve yangın emisyonları ve taşnım
-Partikül birikimi
-Bulutlar, radyasyon ve kimya
-Bitki örtüsü ve kimyasal etkileşimler

Senaryolar ve klimatoloji
-Geçmiş ve gelecek emisyon etkileri
-Ensemble analiz

Tahmin
-LMD’de deneyimli tahmin
-Operasyonel tahminleri (PREVAIR, AQ ağları, GEMS, MACC, vs. (Documentation of
the chemistry-transport model, 2014)
111
4.11.2.3.1. Atmosferik Sayısal ve Kimyasal Model Sonuçlarına Göre Kirletici Dağılımları
Bölgede hava kalitesi dağılımı hakkında bilgi için atmosferik sayısal model WRF 9 km
çözünürlükte çalıştırılmıştır. Kimyasal model CHIMERE ise 5x5 km çözünürlükte
çalıştırılmıştır. Modele girdi olarak EMEP ve Gocart veri tabanları yanında 0.1x0.1 derece
çözünürlükte ısınma, sanayi ve ulaşım emisyon envanteri girilmiştir.
Atmosferik Kimyasal Model PM10 Dağılım Haritası
Seçilen episot günü için yapılan modelleme sonucu elde edilen PM10 dağılımları ncview
programıyla Şekil 4-56’da, uydu haritasında Şekil 4-57’de gösterilmiştir. 5*5 km yatay
çözünürlükte model sonucuna göre PM10 değerleri Ankara merkezden dışa doğru
azalmaktadır. İstanbul ve Ankara emisyon değerleri yüksek olduğu için Ankara’daki dağılım
farklılığı diğer illerde aynı netlikte yer almamaktadır. Model sonucu ile ölçüm sonuçları
arasında performans değerlendirilmesi yapıldığında kabul edilebilir R2 değerleri elde
edilmiştir.
112
Şekil 4-54 PM10 model dağılım haritası (ncview görüntüsü)
Şekil 4-55 PM10 model dağılım haritası (uydu görüntüsü)
Atmosferik Kimyasal Model PM2,5 Dağılım Haritası
Seçilen episot günü için yapılan modelleme sonucu elde edilen PM2,5 dağılımları ncview
programıyla Şekil 4-58’de, uydu haritasında Şekil 4-59’da gösterilmiştir. 5*5 km yatay
çözünürlükte model sonucuna göre PM2.5 değerleri Ankara merkezden dışa doğru
azalmaktadır. Ankara emisyon değerleri yüksek olduğu için Ankara’daki dağılım farklılığı
diğer illerde aynı netlikte yer almamaktadır.
113
Şekil 4-56 PM2,5 model dağılım haritası (ncview görüntüsü)
114
Şekil 4-57 PM2,5 model dağılım haritası (uydu görüntüsü)
Atmosferik Kimyasal Model SO2 Dağılım Haritası
Seçilen episot günü için yapılan modelleme sonucu elde edilen SO2 dağılımları ncview
programıyla Şekil 4-60’da, uydu haritasında Şekil 4-61’de gösterilmiştir. 5*5 km yatay
çözünürlükte model sonucuna göre SO2 değerleri Ankara, Bolu, Kırşehir merkezlerinde
yüksek değerler elde edilmiştir.
115
Şekil 4-58 SO2 model dağılım haritası (ncview görüntüsü)
Şekil 4-59 SO2 model dağılım haritası (uydu görüntüsü)
116
Atmosferik Kimyasal Model NO2 Dağılım Haritası
Seçilen episot günü için yapılan modelleme sonucu elde edilen NO2 dağılımları ncview
programıyla Şekil 4-62’de, uydu haritasında Şekil 4-63’de gösterilmiştir. 5*5 km yatay
çözünürlükte model sonucuna göre NO2 değerleri Ankara, Zonguldak merkezlerinde yüksek
değerler elde edilmiştir.
Şekil 4-60 NO2 model dağılım haritası (ncview görüntüsü)
117
Şekil 4-61 NO2 model dağılım haritası (uydu görüntüsü)
Atmosferik Kimyasal Model CO Dağılım Haritası
Seçilen episot günü için yapılan modelleme sonucu elde edilen CO dağılımları ncview
programıyla Şekil 4-64’te, uydu haritasında Şekil 4-65’te gösterilmiştir. 5*5 km yatay
çözünürlükte model sonucuna göre CO değerleri Ankara, Zonguldak merkezlerinde yüksek
değerler elde edilmiştir.
118
Şekil 4-62 CO model dağılım haritası (nview görüntüsü)
Şekil 4-63 CO model dağılım haritası (uydu görüntüsü)
119
6.2.1.1.1. Atmosferik Kimyasal Model O3 Dağılım Haritası
Atmosferik kimyasal model sonucuna göre O3 değerleri yersel olarak çok değişkenlik
göstermektedir.
Şekil 4-64 CO model dağılım haritası (uydu görüntüsü)
Atmosferik Kimyasal Model VOC (Toluen) Dağılım Haritası
Uçucu organik bileşiklerden Toluen’in model sonucuna göre dağılımı incelendiğinde Ankara
ve Zonguldak bölgesinde yoğun olduğu görülmüştür.
120
Şekil 4-65 VOC model dağılım haritası (ncview görüntüsü)
4.11.2.3.1. Kimyasal Model Sonuçları ile Ölçüm Sonuçlarının Karşılaştırılması
Ankara Bölgesi’nde bulunan istasyonlarda yapılan PM10 ölçümleri Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı’nın Hava Kalitesi İzleme Ağı’ndan alınarak, bu bölge için çalıştırılan kimyasal
model Chimere sonuçları ile karşılaştırılmıştır. Ölçüm sonuçları ile model sonuçları
karşılaştırılırken, iki değişken arasındaki ilişkiyi ölçmek için kullanılan metot olan regresyon
analizi metodu kullanılmıştır. Kullanılan regresyon analizi metodu ile yapılan analiz
sonucunda ölçüm sonuçları ile model sonuçları arasında anlamlı bir ilişki olduğu
gözlemlenmiştir. Yapılan analiz sonucu oluşturulan regresyon istatistikleri aşağıda bulunan
Tablo 4-37’de, regresyon grafiği ise aşağıda bulunan Şekil 4-68’de belirtilmiştir.
121
Tablo 4-31 Regresyon İstastikleri
Regresyon İstatistikleri
Çoklu R
0,633213749
R Kare
0,400959652
Ayarlı R Kare
0,354879625
Standart Hata
1,272490419
Gözlem
15,00
Şekil 4-66 Regresyon Grafiği
122
5.
SONUÇ
Hava kirliliği; atmosferde toz, duman, gaz, su buharı şeklindeki kirleticilerin, insan ve diğer
canlılara zarar verecek düzeye erişmesidir. Trafik, sanayi ve ısınma sistemleri hava kirliliğinin
başlıca kaynaklarıdır. Hızlı kentleşme, şehrin yanlış bölgelere kurulması, kalitesiz yakıtlar ve
uygun olmayan yakma sistemleri gibi sebepler de hava kirliliğinin artmasına yol açmaktadır.
Ankara Temiz Hava Merkezi (13 İl) Hava Kalitesi Ön Değerlendirme Projesi ile hedeflenen
amaç, Ankara merkez olmak üzere Bartın, Bolu, Çankırı, Düzce, Eskişehir, Karabük,
Kastamonu, Kırıkkale, Kırşehir, Kütahya, Yozgat ve Zonguldak illerinde modelleme
çalışmalarına ek olarak hem pasif örnekleme ve hem de aktif analizörlerle yapılacak hava
kalitesi ölçümleri ile gelecekte bu illerde kurulacak olan sabit ve sürekli istasyonların tip ve
sayıları ile bu istasyonlarda ölçülecek hava kalitesi parametrelerinin belirlenmesidir.
PROJE’nin amacına uygun olarak, sürecin sonunda illerde kurulması gereken istasyon
yerleri belirlenerek, BAKANLIK istasyonlarının lokasyonlarının uygunluğu değerlendirilmiştir.
Bu kapsamda, Bartın İli’nde Merkez’de “Trafik” ve “Sanayi” olmak üzere birer adet istasyon
kurulması gerektiği sonucuna varılmış olup, mevcut kabinin de yerinin değiştirilmesi
önerilmiştir (bk. Tablo 5-1).
Tablo 5-1 İstasyon Yerleri ve Ölçülecek Parametreler
İl Adı
Bartın
İlçe/Semt
Adı
Mevcut
Bakanlık
Kabinin
Uygunluğu
Merkez
Uygun Değil
Yerleşim-1
Merkez
-
Trafik-1
Merkez
-
Sanayi-1
İstasyon Numarası Lokasyon Önerisi
Önerilen Ek Parametreler
Bartın İtfaiyesi
Cumhuriyet
Meydanı/İl Sağlık
Müd. bahçesi
Sanayi Bölgesi
Merkez arasına
PM2.5, CO
PM10, PM2.5, SO2, NO, NO2, NOx, VOC
PM10, PM2.5, SO2, NO, NO2, NOx, CO
Ayrıca, PROJE kapsamında dört dönem boyunca DOKAY sabit kabinlerinde ölçümü yapılan
PM2.5 ve PM10 parametrelerinin yıllık ortalamaları alınarak PM2.5/PM10 oranı hesaplanmıştır.
PM2.5/PM10 oranının yükselmesi o bölgedeki trafik kaynağına yaklaşıldığını göstermektedir.
Bu orana dair kesin bir rakam olmamakla beraber, mevsimden mevsime değişimde
gözlenmektedir. Bu kapsamda, Çankırı İli için yıllık ortalama PM2.5/PM10 oranı Tablo 5-2’de
verilmiştir.
Tablo 5-2 DOKAY Ölçümleri PM2.5-PM10 Oranları
İl
PM2.5 (Yıllık Ort.)
PM10 (Yıllık Ort.)
PM2.5/PM10
Bartın
32,6
33,9
0,96
123
Son olarak 06.06.2008 Tarih ve 26898 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Hava Kalitesi
Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği”ne ilişkin bir değerlendirme yapılacak olursa,
mevzuatta CO parametresine ilişkin verilen Limit Değer’in (10.000 µg/m 3) çok yüksek olduğu,
ölçüm sonuçlarının daha düşük değerlerde kaldığı tespit edilmiştir. PM10 parametresinin ise
Sınır Değer’in her yıl kademeli olarak azaltılması sebebiyle, sınır değeri her yıl biraz daha
fazla aşacağı, incelenmesi gereken önemli bir parametre olduğu sonucuna varılmaktadır.
Tüm bu yapılan çalışmaların tek hedefi, hava kirliliğinin çevre ve insan sağlığı üzerinde
zararlı etkilerini önlemek veya azaltmak, hava kalitesi ile ilgili oluşturulmuş kriter ve
standartları sağlamaktır. Bu kapsamda, özellikle şehir planlamaları yapılırken hava kirliliğinin
öncelikli olarak dikkate alınması gerektiği sonucuna varılmaktadır.
124
6.
KAYNAKLAR
• TC Bartın Valiliği, 2014, Coğrafi Yapı, http://www.bartin.gov.tr/cografi-yapi
• Bartın İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü, 2014, Şubat Bartın İli Brifing Raporu
• TC Bartın Valiliği, Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı, 2011, Bartın İstatistikleri
• TC Bartın Valiliği, 2014, Nüfus ve İdari Durum, http://www.bartin.gov.tr/nufus-ve-idari-durum
• Meteoroloji Genel Müdürlüğü Uzun Yıllar İstatistikleri, 2013
• Türkiye İstatistik Kurumu (TUIK), 2013, Göç İstatistikleri,
http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?alt_id=1067
• TUİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS), İlçelere göre il/ilçe merkezi ve belde/köy
nüfusu, 2013, www.tuik.gov.tr
• TUİK Nüfus ve Konut Araştırması, 2011, www.tuik.gov.tr
• TUİK Motorlu Kara Taşıtları Haber Bülteni, Ağustos 2014
• TÜİK İllere Göre Motorlu Kara Taşıtları Sayısı, Ağustos 2014,
• TC Bartın Valiliği, 2014, http://www.bartin.gov.tr/nufus-ve-idari-durum
• Bartın İl Çevre Durum Raporu, Bartın Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2014
• Bartın İl Çevre Durum Raporu, Bartın Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013
• 81 İl Durum Raporu, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2012
• Çiftçi Ç ve diğ, 2013 Topoğrafik Yapı, İklim Şartları ve Kentleşmenin Konya’da Hava
Kirliliğine Etkisi, European Journal of Science and Technology,1 (1), 19-24,
• EMEP/EEA Air Pollutant Emission İnventory Guidebook 2013, 1.A.4 Small Combustion
• EMEP/EEA Air Pollutant Emission İnventory Guidebook 2013, 1.A.3.b Road transportation
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Doğalgaz Piyasası 2013 Yılı Sektör Raporu, Sf:75-80,
Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı, 2014
• Cheng, K-S,, Yeh, H-C, ve Tsai, C-H, (2000), An Anisotropic Spatial Modeling approach for
remote sensing image rectification, Remote Sensing of Environment 73(1), 46–54, doi:
http://dx,doi,org/10,1016/S0034-4257(00)00079-1
• Gemici Z (2010) Ankara Temiz Hava Merkezi Hava Kalitesi Ön Değerlendirme Projesi
Tanıtımı
• Goovaerts, P, 2000, “Geostatistical approaches for incorporating elevation into the spatial
interpolation
of
rainfall,”
Journal
of
Hydrology
228(1-2),
113–129,
http://dx,doi,org/10,1016/S0022-1694(00)00144-X
• Güllü G (2012) Avrupa Birliği Hava Kalitesi Yasal Çerçevesi ve Avrupa İçin Daha Temiz
Hava (CAFE) Direktifi ve AB’de İyi Uygulamalar
125
• Hava Kalitesi İzleme (http://www.havaizleme.gov.tr/hava.html)
• Hartkamp, A,D,, K, De Beurs, A, Stein ve J,W, White, (1999), Interpolation Techniques for
Climate
Variables,
NRG-GIS
Series
99-01,
Mexico,
D,F,:
CIMMYT,
http://tarwi,lamolina,edu,pe/~echavarri/tecnicas_interpolacion_var_clima,pdf,
• Hyspilt 2014, Air Resources Laboratory, NOAA's Office of Atmospheric Research, National
Oceanic and Atmospheric Administration,
• İnal, C, ve Yiğit, C,Ö, (2003), Jeodezik Uygulamalarda Kriging Enterpolasyon Yönteminin
Kullanılabilirliği, TUJK 2003 Yılı Bilimsel Toplantısı, Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Jeodezik
Ağlar Çalıştayı, 24-25-26 Eylül 2003 Konya
• İsbir G ve Açma B (2005) Kentleşme ve Çevre Sorunları, Anadolu Üniversitesi,
Eskişehir,188-189,
• Johnston, K., Ver Hoef, J, M,, Krivoruchko, K, ve Lucas, N, (2001), Using ArcGIS
Geostatistical Analyst, ESRI, Redlands, CA,
• Lloyd, C,D, (2005), Assessing the effect of integrating elevation data into the estimation of
monthly precipitation in Great Britain, Journal of Hydrology, 308(1-4), 128-150,
doi:10,1016/j,jhydrol, 2004.10.026,
• NASA, (2014), Ideal Gas - Equation of State, http://www.grc.nasa.gov/WWW/k12/airplane/eqstat.html
• Peckham, S,E, et al, (2014), WRF-Chem
ruc.noaa.gov/wrf/WG11/Users_guide.pdf
Version
3,6
User’s
Guide,
• Saylan L., Çaldağ B,, Bakanoğulları F., Toros H., Yazgan M., Şen O., Özkoca Y, 2011,
"Spatial Variation of the Precipitation Chemistry in the Thrace Region of Turkey", Clean –
Soil, Air, Water,
• Soylu (2008) Hava Kirliliği Ders Notları, Sakarya Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü
• Toros, H. (2000), İstanbul’da Asit Yağışları, Kaynakları ve Etkileri, Doktora Tezi, İstanbul
Teknik Üniversitesi
• Toros, H., Erdun, H., Çapraz, Ö., Özer, B., Daylan, E. B., Öztürk, A. İ., 2013, Air Pollution
and Quality Level in Metropolitan Turkey for Sustainable life, European Journal of Science
and Technology, 1:1, 12-18.
• Wang, B. (2011), Using Kriging methods to estimate damage distribution, Thesis and
Dissertations, (Yüksek Lisans Tezi), Mechanical Engineering and Mechanics, Lehigh
University,
• WRF, (2014), http://www.wrf-model.org/index.php
• Yurteri, C. (2014), 13 İlimizde Hava Kalitesi Ön Değerlendirme (İstasyon Yer Tespiti,
Ölçülecek Parametreler, Hava Kirliliği Modellemesi, Emisyon Envanteri) Projesi, Proje
Sunumu,
126
• Yaprak, S. ve Arslan, E, (2008), Kriging Yöntemi ve Geoit Yüksekliklerinin Enterpolasyonu,
HKM Jeodezi, Jeoinformasyon ve Arazi Yönetimi Dergisi 2008/1, Sayı 98,
http://www.hkmo.org.tr/resimler/ekler/NKKM_ded0708dfe85530_ek.pdf
• Unal Y,S., Deniz A., Toros H., Incecik S., 2011a, "Temporal and spatial patterns of
precipitation variability for annual, wet, and dry seasons in Turkey", International Journal of
Climatology
• Unal Y,S. , Hüseyin Toros, Ali Deniz, Selahattin İncecik, 2011b, "Influence of meteorological
factors and emission sources on spatial and temporal variations of PM10 concentrations in
Istanbul metropolitan area", Atmospheric Environment, Vol. 31, No: 45, s, 5504-5513.
127

13 (on üç) ilimizde hava kalitesi öndeğerlendirme projesi

Transkript

Benzer belgeler

GOT-It 2.0.1 ile Elektromanyetik Sistemlerin

Ekte - TİAK

LDAP Administrator ile Active Directory Yonetimi Active Directory

J-STD-001E Turkish language - table of contents

Araştırma derinliği Yüzeyden verilen akımın nüfüz derinliği tamamen

kendi cd`ni kendin yap - Müzik Eğitimcileri Sitesi

Hız Ölçüm Deneyi - Enerji Sistemleri Mühendisliği Bölümü

Turizm Sektöründe Faaliyet Gösteren Küçük İşletmelerin ve Aile