Basra Körfezi`ndeki Arap Baharı

Basra Körfezi’ndeki
Arap Baharı
Emir Sadık Asadollahi RAD*
Kuzey Afrika’da başlayan ve Ortadoğu’ya uzanan değişim rüzgarı dünya kamuoyunda yakından takip edilmiş ve özellikle Batılı devletlerden açık destek görmüştür.1 Bu
rüzgarın tüm Ortadoğu coğrafyasında etkisini göstermesi ve kritik öneme sahip Arap
Yarımadası’nda yankı bulması, Basra Körfezi üzerinde belli çıkar hesapları olan ülkeleri
karşı karşıya getirmiştir.2 Basra Körfezi’ne kıyısı olan Arap ülkelerini Tahran’a karşı stratejik müttefik olarak gören başta Washington olmak üzere tüm Batı dünyası, bu devletlerdeki yönetimlere muhalif olan halk hareketlerine ve protestolara sessiz kalmayı tercih
etmiştir.3 Suriye’de en önemli müttefikini kaybetmek istemeyen ve gösterileri Batı’nın
bir oyunu olarak gören İran da4 konu Basra Körfezi Bölgesi’ndeki halk hareketlerini ise
‘İslami Uyanış’ adı altında destekleyerek Arap Yönetimleri’nin karşısında bir duruş sergilemekten kaçınmamıştır.5
Arap Körfezi mi Fars Körfezi mi?
İran ve S.Arabistan arasında kalan, Kuveyt, Katar, Bahreyn, BAE, Umman ve Irak’ın
kıyı olduğu bu körfez,6 dünya petrol rezervinin yüzde 55‘ini ve dünya gaz rezervinin
yüzde 41‘ini tuttuğu gibi7 Hürmüz Boğazı ile dünya petrollerinin de yüzde 40’ının geçiş
kapısı durumundadır.8 Arap Yarımadası’yla İran’ı ayıran bu deniz yolu, tarih boyunca
“Fars (Pers) Körfezi” olarak adlandırılmış ancak özellikle 1960’larda artan Arap milliyetçiliği ve Arap – İran rekabeti nedeniyle Araplar tarafından “Arap Körfezi” olarak isimlendirilmiştir.9 Bu adlandırma sorunu İran tarafından çok ciddiye alınmaktadır ve tarihsel kavramın kaybolmaması için körfeze kıyısı olan şehirlerinde özel etkinliklerle her
Nisan ayında “Ulusal Fars Körfezi Günü” kutlanılmaktadır.10 Ayrıca Fars Körfezi adını
*
1
2
3
4
5
6
7
21.Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Ortadoğu Araştırmaları Merkezi, Araştırmacı, [email protected]
US to Work with Arab Spring’s İslamist Parties, ww.hurriyetdailynews.com, 8 Kasım 2011
The U.S.-Saudi Dilemma: Iran’s Reshaping of Persian Gulf Politics, www.stratfor.com, 19 Haziran 2011
Why US Silence on Bahrain’s Crackdown Could Backfire, www.csmonitor.com, 14 Nisan 2011
Iran Support Assad, www. mideast.foreignpolicy.com, 9 Kasım 2011
http://www.presstv.ir/detail.fa/171072.html
http://hamshahrionline.ir/news-87760.aspx
New Iranian Naval Base at Port of Jask to Control World Oil and Natural Gas Supply, www.marinebuzz.com, 31
Ekim 2011
8 http://www.eia.gov/countries/regions-topics.cfm?fips=WOTC#hormuz
9 http://www.persianorarabiangulf.com/
10 http://edition.presstv.ir/detail/122589.html
[26]
21. YÜZYIL
Aralık ’11 • Sayı: 36
Basra Körfezi’ndeki Arap Baharı
kullanmayan yabancı havayolu ve deniz şirketlerinin İran hava ve deniz sahasına girmeleri yasaklanmıştır.11
Batı dünyası tarafından tarihsel süreçte Fars (Pers) Körfezi olarak tanımlanan bölge,
son yıllarda artan Batı – İran çekişmesi nedeniyle Arap görüşünün desteklenmesine
sebebiyet vermiştir. Özellikle ABD kamuoyunda Arap Körfezi kavramı sıklıkla kullanılmaya başlanmıştır. Bu şekilde İran’a psikolojik bir baskı da kurulmak istenmiştir.12
Osmanlı Devleti ise daha Fars Körfezi veya Arap Körfezi denilmeden önce körfezin kıyısında kalan ve önemli bir liman olan Basra şehrine atıfla “Basra Körfezi” adını kullanmıştır.
İran’ın Basra Körfezi Politikası
Tarih boyunca bu önemli geçiş yolunun hakimiyetini elinde bulundurmaya çalışmış
İran’ın sadece adlandırma sorununa bile bu kadar ehemmiyet gösterdiği bu körfezde
hayati çıkarlarının bulunduğu inkar edilemez bir gerçektir. Arap Baharı ile başlayan
halk hareketleri geçmişten beri bölgede nüfuzunu artırma çabasında olan İran için fırsat olmuştur.13
Şah Dönemi Körfez Politikası’nda enerji, ekonomi ve güvenlik kavramlarını ayrılmaz bir üçlü olarak gören İran, İslam Devrimi sonrasında bölge ülkeleriyle olan ortak
din ve çıkar kavramlarını da bu politikasına eklemiştir. Her ne kadar Körfez’deki Arap
ülkeleri Şah’tan hazzetmeseler de, O’nun bölgedeki dengeleri koruyan politikasını kabul
11 Name Game Stokes U.S.-Iranian Tensions, http://articles.cnn.com 24 Ocak 2008
12 http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/FL09Ak03.html
13 http://www.forbes.com/sites/energysource/2011/03/06/irans-opportunity-in-the-persian-gulf/
Aralık’11 • Sayı: 36
21. YÜZYIL
[27]
Emir Sadık Asadollahi Rad
etmişlerdi. Devrim sonrasında ise İslami rejimin özgürlük söylemi, kendi Şii azınlıklarından dolayı krallıkları tedirgin etmiştir.14
ABD’nin bölgede artan askeri gücüne karşılık İran, Basra Körfezi ülkeleriyle ilişkilerini iyileştirmenin ABD’yle pazarlıklarda elini güçlendireceğini düşünmüştür. Tahran,
körfezdeki herhangi bir dış gücün varlığını kendi çıkarına ters görmüş ve sadece kıyıdaş
ülkelerin varlığını kabul etmiştir.
Suudi Arabistan: İran’la Derin Mücadele
Basra Körfezi’nin iki büyük gücü olarak ortaya çıkan S.Arabistan ve İran, bölgede
Sunni ve Şii İslam’ın sembol ülkeleri olma iddiasında bulunmuşlardır. Geçmişten bu
yana jeopolitik nedenler başta olmak üzere; tarihsel, mezhepsel ve ekonomik rekabet içinde bulunan bu iki devlet
Arap Baharı ile başlayan
birbirlerine mesafeli bir duruş sergilemişlerdir.15
halk hareketleri geçmişten
Mücadele, Riyad’ın Tahran’ı bölgede Arap Baharı etkisiyberi bölgede nüfuzunu
le yaşanılan halk hareketlerini desteklediği ve belli ülkeartırma çabasındaki İran
lerde karışıklıklara sebebiyet verdiği suçlamasıyla açıkça
için fırsat olmuştur.
ortaya çıkmıştır.16 İran’ın, S.Arabistan’da petrol ve yeraltı
kaynakları açısından en zengin bölgede yaşayan yüzde 15’lik Şii azınlığı himayesi altına
alarak S.Arabistan’ın elini zayıflatmak istediği iddia edilmiştir.17
İran’ın Şii dünyasını etkileme tehdidi, Suudi dış politikasını şekillendiren bir unsur
olmuş ve Basra Körfezi’nde yaşanan muhalif hareketlere karşı sert tavır göstermekle
kendi içindeki Şiilere de mesaj vermiştir. S.Arabistan, İran’ın Şii Hilali oluşturma gayretinde olduğuna inanmış ve ‘anti-İrancı’ bir blok oluşturmaya çabalamıştır. Bu blokun
güvenliğinin ABD’nin bölgedeki askeri gücüne bağlı olduğunu düşünerek Basra
Körfezi’ndeki ABD varlığını desteklemiştir.
Washington, her ne kadar Riyad’ı desteklemişse de Arap Baharı’nın S.Arabistan’ın
kontrolü dışında gerçekleştiğinin farkındadır. ABD’nin özellikle Suudiler yüzünden
Basra Körfezi Bölgesi’nde müdahil olamaması ilişkileri eski düzeyinden oldukça uzaklaştırmıştır. İran ise, bu istikrarsız ortamı kendi nüfuzunun artması için kullanmaktadır.
Bahreyn: İran’ın Doğal Oyun Alanı
İran, tarihsel süreçte kısa süreli kesintiler dışında Bahreyn’i hep kendi egemenliği
altında tutmuştur. En son İngiliz hakimiyetiyle bu egemenlik son bulmuş ve Şii AlMadkhur Ailesi’nden alınan yönetim şuanki yönetici hanedan olan Sunni Al-Halife
Ailesi’ne verilmiştir.18
14
15
16
17
18
[28]
http://countrystudies.us/iran/103.htm
http://www.ir-psri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=62&SP=Farsi
http://www.roozonline.com/persian/news/newsitem/archive/2011/october/17/article/-654c48caf9.html
http://news.bbc.co.uk/2/hi/7959531.stm
http://www.tau.ac.il/humanities/iranian_studies/pulse14.eng.html
21. YÜZYIL
Aralık ’11 • Sayı: 36
Basra Körfezi’ndeki Arap Baharı
Nüfusunun yüzde 8o’i Şii olan Bahreyn’de halkın neredeyse tamamı köken olarak
İranlı’dır. Bu sebepten dolayıdır ki, İran hiçbir zaman Bahreyn’deki haklarından vazgeçmek istememiştir. Hatta 1957’de İran Şahı, Bahreyn’i İran’ın bir eyaleti olarak ilan
etmiştir.19 Bu hamle uluslararası kamuoyuna tepki görmüş ve İngiltere bu ilhaka karşı
çıkmıştır. İngiltere ve İran’ın bu konuda anlaşma sağlayamaması üzerine her iki ülke de
BM’nin kararına uyacağını açıklamış ve Bahreyn’de referanduma gidilmiştir. Bunun
sonucunda Bahreyn 1970 yılında bağımsızlığını kazanmıştır.20 Bağımsızlığına rağmen
İran’ın etkisinden çıkmayan Bahreyn’de İran’daki İslam Devrimi sonrasında Şii muhalifler hareketlenmeye başlamış; hatta 1981’de İran, Bahreyn’de ‘Devrim İhracı’ yoluyla
başarısız bir darbe girişiminde bulunmuştur.21
İran’ın Bahreyn üzerindeki hakimiyet planları sürerken Arap Baharı ile başlayan halk
hareketleri İran için iyi bir bahane olmuş ve Bahreyn’deki muhalif göstericilere yapılan
baskıyı açık bir şekilde eleştirmiştir.22 Bu durum Manama ve Tahran’ı karşı karşıya getirmiş ve diplomatik ilişkiler asgari düzeye inmiştir.23 S.Arabistan’ın öncülüğündeki
Körfez İşbirliği Konseyi’nin kontrolünde24 Bahreyn’e askeri güç gönderilmesine İran25
ve Irak26 şiddetle karşı çıkmıştır. İran, özellikle bu hareketten sonra Bahreyn’deki muhaliflere destek vermiştir.27
19
20
21
22
23
24
25
26
27
Bahrain’s journey from kingdom to province, www.meed.com, 17 Mart 2011
http://web.mit.edu/cascon/cases/case_bah.html
http://noorportal.net/90/1646/1647/13836.aspx
http://www.irishtimes.com/newspaper/breaking/2011/0316/breaking3.html
Iran Escalates Diplomatic Row With Bahrain, www.upi.com, 20 Mart 2011
http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2011/03/2011314124928850647.html
http://www.isna.ir/ISNA/NewsView.aspx?ID=News-1735952&Lang=E
Shiites Rally Behind Bahrain Protesters, www.abc.net.au, 17 Mart 2011
http://www.tabnak.ir/fa/news/
Aralık’11 • Sayı: 36
21. YÜZYIL
[29]
Emir Sadık Asadollahi Rad
Kuveyt: Suudi Arabistan’ın Manevi Kardeşi
1961’de bağımsızlığını kazanan ve Al-Sabah Ailesi’nin yönetimi altında bulunan
Kuveyt, tarihsel süreçte S.Arabistan ve Irak ile çok yakın ilişkiler içine girmiştir. Özellikle İran-Irak Savaşı’nda Irak’a kesintisiz petrol ve finans desteği vermiş; Şii İran’a karşı
duruş sergilemiştir.28 Bunun en büyük nedeni, kendi içindeki yüzde 25-30’luk Şii nüfusun İran İslam Devrimi’nden sonra İran’la yakın bağ kurmasını engellemek istemesidir.29 Her ne kadar Kuveyt’te yaşam standardı oldukça yüksek olsa da, Tahran’ın
Kuveyt’teki Şii grupları olası bir İran’a saldırı durumunda ayaklandırmaya hazır tuttuğu iddialar arasındadır.30
Irak’ın 90’ların başında Kuveyt’i işgaliyle, bu ülkenin
bölgesel dengelerdeki rolü değişmiş ve bu dönemden
İran’ın, S.Arabistan’da
sonra ABD’nin NATO dışı en önemli müttefiki duruyaşayan yüzde 15’lik Şii
muna gelmiştir.31 Güçlü bir ABD-S.Arabistan-Kuveyt
azınlığı himayesi altına
işbirliğinin farkında olan İran’ın, mevcut yönetime karşı
alarak S.Arabistan’ın
muhalif grup oluşturma çabalarında ve casusluk faaliyetelini zayıflatmak istediği
lerinde bulunduğu iddia edilmiş ve bazı diplomatları
iddia edilmektedir
Kuveyt tarafından ‘istenmeyen adam’ ilan edilmiştir. Bu
iddiayı İran, son zamanlarda artan İran-Kuveyt ilişkilerini kıskananların bir oyunu olarak gördüğünü açıklamıştır.32
Umman: İran’a Yakın Bir Duruş
Umman’ın yaklaşık yüzde 70’i Hariciye Mezhebi’nin İbadiyye kolundan gelmektedir.33 Al-Said Hanedanlığı tarafından yönetilmektedir. Bu hanedanlık, yönetime geldiği günden itibaren Batı ile yakın ilişki içinde olmakla birlikte, İran’la ilişkilerini de hep
dengede tutmuştur. İran - Irak Savaşı’nda da tarafsızlığını ilan etmiştir.34
İran, bir çok Arap ülkesiyle zaman zaman sorunlu hale gelse de Umman ile ilişkileri hep dostane bir şekilde gelişmiştir.35 Wikileaks belgelerine göre, nerdeyse tüm Basra
Körfezi ülkeleri, ABD’yi İran’a saldırı için ikna etmeye çalışmışsa da Umman Sultanı
Kabus Al-Said, İran’ın bölgedeki gücünden bahsetmiş ve İran’ın vazgeçilemeyecek bir
dost olduğuna vurgu yapmıştır.36
28
29
30
31
32
33
34
35
36
[30]
The Limits of What Reparations Can Achieve; Symbolic Claimants, www.nytimes.com, 21 Mart 1991
http://www.jadaliyya.com/pages/index/1449/the-political-underpinnings-of-kuwaiti-sectarian-p
http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2010/09/2010921131347921736.html
U.S. Planning Troop Buildup in Gulf After Exit From Iraq, www.nytimes.com, 29 Ekim 2011
Kuwait, Iran: Iranian diplomats to be expelled over spy ring row in latest spat in Arab Gulf-Iranian relations,
www. latimesblogs.latimes.com, 2 Nisan 2011
Bu mezhep başlarda Hz.Ali Şia’sı ile birlikte hareket etmiş ancak Sıffin Savaşı ve tarihi Hakem Olayı’nda
Hz.Ali’nin günah işlediğini iddia ederek tövbe etmesini istemiş, Hz.Ali’yi Nehrevan Savaşı sonrası Küfe’de öldürmüşlerdir.
http://aangirfan.blogspot.com/2011/01/iran-oman.html
http://www.irdiplomatic.com/view-8265
http://www.irdiplomatic.com/view-2802
21. YÜZYIL
Aralık ’11 • Sayı: 36
Basra Körfezi’ndeki Arap Baharı
Umman, Batı ile İran arasında denge politikasını devam ettirmiştir. İngiltere’nin
önemli müttefiki olarak adlandırılmış ve 2010’da askeri antlaşma yapmıştır.37 Bunun
yanı sıra İran’la da işbirliğine devam etmiş; 2009’da Basra Körfezi’nin güvenliği ve ekonomik işbirliği hakkında anlaşmalar yapmıştır.38 Bu denge politikası neticesinde,
Umman sadece Arap – İran anlaşmazlıklarında değil39 ABD – İran çatışmalarında da
arabulucu rolü oynamaktadır.40
Katar: Bir ABD Üssü
1971’de bağımsızlığını kazanan Katar, Al-Thani Ailesi
tarafından yönetilmektedir. Coğrafi açıdan doğal bir
liman görünümünde olan ülke, ABD’nin Irak ve
Afganistan’a olan sevkiyatında en önemli üssü konumundadır.
Basra Körfezi’nin iki
büyük gücü olan
S.Arabistan ve İran,
bölgede Sunni ve Şii
İslam’ın sembol ülkeleri
olma iddiasındadırlar.
İran, Katar ve Batı’nın yakın ilişkisinin farkında olup, Katar’la ilişkileri geliştirmenin
yollarını aramaktadır.41 İran Cumhurbaşkanı’nın Katar ziyareti,42 S.Arabistan’la yaşanan
krizde Katar’ın arabulucu rol oynamasıyla43 ilişkiler canlı tutulmuştur. Özellikle petrol
ve gaz anlaşmaları Tahran ve Doha diyalogunu sürdürmüştür.44 Ayrıca iki ülke arasında
artan uçuş seferleri45 ve İran iç hatlarında Katar Havayolları’na ait uçakların kullanılacak olması46 siyasi açıdan farklı duruş sergileyen iki ülkeyi ekonomik açıdan yan yana
getirmiştir.
Son dönemde ise Wikileaks belgelerinde çıkan, Katar Emiri’nin İran’da ortak kullanımda olan petrol sahalarına zarar verilmemesi garantisiyle, ABD’nin olası İran saldırısında lojistik destek vereceği ifadesi,47 İran’ın iyi ilişkilerde olduğu Emir’le arasının açılmasını sağlamıştır.48 İran, ABD’nin bölgede S.Arabistan yerine bundan sonraki planlarında Katar’ı bir üs olarak kullanacağının farkındadır. Bu nedenle Katar’la ilişkilerini
belli bir mesafeden fazla açmayacaktır.49
BAE: Batı’nın Siyasi, İran’ın Ticari Müttefiki
Yedi emirliğin birleşmesinden oluşan Birleşik Arap Emirlikleri, 1971’de bağımsızlı37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/8601011.stm
http://english.farsnews.com/newstext.php?nn=8904020958
http://www.nytimes.com/2009/05/16/world/middleeast/16oman.html
Oman in ‘honest broker’ role again as U.S. seeks freedom of Iran hikers, http://articles.cnn.com, 15 Eylül 2011
http://www.presstv.ir/detail/207402.html
Iran President to Attend Qatar Gas Summit, www.khaleejtimes.com, 11 Kasım 2011
Qatar Suggests Saudi İran Meet over Murder Plot, www.dailystar.com.lb, 30 Ekim 2011
http://www.irantracker.org/foreign-relations/qatar-iran-foreign-relations
http://arabnews.com/economy/corporatenews/article528194.ece
http://www.qudsonline.ir/NSite/FullStory/News/?Id=18450
WikiLeaks cables: Qatar okays use of airbase for U.S. attack on Iran, www.haaretz.com, 30 Kasım 2010
Iran project Qatar opposition video on television and name the Sheikh of Qatar as Israeli friend,
www.lenziran.com, 13 Kasım 2011
49 http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/58/bodyView/17120.html
Aralık’11 • Sayı: 36
21. YÜZYIL
[31]
Emir Sadık Asadollahi Rad
ğını ilan ettikten sonra ekonomi ve siyasi anlamda tam bir ABD müttefik olarak bölge
coğrafyasında yerini almıştır.
Barındırdığı büyük iş imkanları nedeniyle bölgedeki en büyük göçmen nüfusa sahip
BAE’de en kalabalık göçmen gruplardan birini İranlılar teşkil etmektedir.50 Ülke nüfusunun yüzde 15’ni oluşturan Şiiler, siyasi nedenlerden çok BAE’nin son dönemde yaşadığı ekonomik krizden etkilenmişlerdir.51 ABD’nin iyi bir müttefiki olan BAE, İran ile
her ne kadar adalar sorunu nedeniyle karşı karşıya gelse de52 iki ülke arasındaki önemli
ticaret hacmi bunun öncelikli sorun haline gelmesini engellemiştir. Ancak İran’a karşı
ABD’ye lojistik destek vermekten de çekinmemiştir.53
Çok Taraflı ilişkiler: Körfez Arap Ülkeleri İşbirliği Konseyi
1960’lı-70’li yıllarda İngiliz hakimiyetinin bölgeden çekilmesiyle kurulan bu emirlikler, Basra Körfezi’nin büyük gücü İran’a karşı güç kazanma amacıyla biraraya gelmişlerdir. Bu emirliklerin en önemli özelliği yönetimde bulunan ailelerin ABD ile olan
yakın ilişkisidir.54 1981’de Basra Körfezi’ne kıyısı bulunan 6 Arap ülkesinin
50
51
52
53
54
[32]
http://www.arabianbusiness.com/uae-population-hits-6m-emiratis-make-up-16-5—12137.html
http://www.arabianbusiness.com/uae-deposit-growth-slows-as-arab-spring-fades-429414.html
http://www.theestimate.com/public/072401.html
http://www.abna.ir/data.asp?lang=10&Id=277778
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8708070941
21. YÜZYIL
Aralık ’11 • Sayı: 36
Basra Körfezi’ndeki Arap Baharı
(S.Arabistan, Kuveyt, Umman, BAE, Katar, Bahreyn) bir araya gelerek oluşturduğu bu
konseyin hedefleri ekonomik ve sosyal birliktelik olarak açıklanmışsa da asıl hedefin
İran’da İslam Devrimi ile oluşan aşırı Şii mezhepçiliği tehdidi ve İran’ın bunu ihraç etme
politikasına karşı ortak bir duruş sergilenmek istenmesidir. Ayrıca İran-Irak Savaşı da bu
konseyin oluşumunun sebepleri arasındadır.55
Konsey’in İran-Irak Savaşı’nda Irak’tan yana tavır alması, bölge ülkelerinin İran’la
olan ilişkilerini kesintiye uğratmışsa da Irak’ın Kuveyt işgali sonrası İran’ın körfezdeki
önemi nedeniyle ilişkiler tekrar canlılık kazanmıştır. Günümüze kadar inişli çıkışlı seyreden İran-Arap ilişkileri, konsey üyesi Bahreyn’de yaşanan olaylara müdahale ettiği ve
bölgedeki ülkelerin içişlerine karıştığı iddiasıyla tekrar gerilmiştir.56 Konsey, İran’ın
kendi iç siyasi yapılarına yönelik ‘saldırgan’ tutumunu
eleştirmekte57 ve bölge üzerindeki hedeflerinden58 dolayı
İran, ABD’nin
İran’ı kınamaktadır.59 Yayınlanan kınama bildirisine İran
S.Arabistan yerine artık
sert tepki vermiş60 ve konseyin hiçbir kanun dinlemeden
Katar’ı üs olarak
Bahreyn’e askeri güç sevk etmesini eleştirmiştir.61
kullanacağının
farkındadır ve bu
İran-Arap ilişkilerinin kötü bir süreçten geçtiğinin
iddia edildiği bir dönemde,62 ABD’nin İran tehdidini
nedenle de Katar’la
63
Körfez İşbirliği Konseyi üzerinden çözümleme amacı ve
ilişkilerini belli bir
Körfez ülkelerini güçlendirmek için silahlandırma projemesafeden fazla
si64 İran ve diğer Arap ülkeleri arasındaki çatışmanın
açmayacaktır.
devam edeceğini göstermiştir. ABD, Arap dünyası ile
İran’a karşı işbirliğini daha sağlam bir zemine oturtmak için Körfez İşbirliği Konseyi’ni
desteklemiş ve kendine muhalif ülkelerin varlığını en aza indirmek için Arap Birliği
yerine ağırlık merkezini Körfez İşbirliği Konseyi’ne kaydırmak istemiştir.65 Bu doğrultuda Konsey ilk defa kendi coğrafyası dışından iki ülkeyi Fas ve Ürdün’ü üye yapmak
için çalışmalara başlamıştır. Bu iki ülke aynı zamanda İran’a karşı siyasi duruşun temsilcileri olarak bilinmektedir.66
Sonuç
İran, tarihsel, ekonomik ve jeopolitik nedenlerden dolayı Basra Körfezi Bölgesi’ne
büyük önem vermekte ve buradaki hakimiyetini artırmak için tüm gücünü kullanmaktadır. Arap Yarımadası’ndaki mevcut yönetimler Tahran’ın agresif politikasını kendileri
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
http://www.globalsecurity.org/military/world/gulf/gcc.htm
http://www.irantracker.org/foreign-relations/gcc-iran-foreign-relations
http://www.khabaronline.ir/news-172715.aspx
http://gulfnews.com/opinions/columnists/gcc-grapples-with-iranian-threat-1.807329
http://www.haberturk.com/dunya/haber/629328-irana-kinama
http://www.presstv.ir/detail/198770.html
http://www.tabnak.ir/fa/news/159453/
http://www.tau.ac.il/humanities/iranian_studies/pulse45.eng.html
http://www.meforum.org/2580/gulf-states-shadow-of-iran
http://www.1news.com.tr/guneykafkasya/iran/20111111012903640.html
http://bigpeace.com/jxenakis/2011/06/17/rise-of-gulf-cooperation-council-raises-concerns-in-mideast/
http://saramomeni.blogfa.com/post-527.aspx
Aralık’11 • Sayı: 36
21. YÜZYIL
[33]
Emir Sadık Asadollahi Rad
için bir tehdit olarak algılasalar da İran’ın bölgedeki siyasi ve ticari rolünün farkındadırlar. ABD’nin Irak’tan
çekilmesi sonrası bölgede İran’la yalnız kalmak da istememektedirler. Bu yüzden, Basra Körfezi’nde Amerikan varlığının devam etmesi için çabalamaktadırlar.
Basra Körfezi’ne kıyısı olan hiçbir devlet, İran’ı tek
başına karşısına almak istememiştir. Bu nedenle ortak bir
çıkar ittifakının ürünü olan Körfez Arap Ülkeleri İşbirliği
Konseyi kurulmuş ve bu konsey, bölgesel bir güç olarak
İran’a karşı denge unsuru olmayı hedeflemiştir.
İran-Arap ilişkileri kötü
bir süreçten geçerken
ABD’nin yürürlüğe
soktuğu Körfez ülkelerini
güçlendirmek için
silahlandırma projesi,
İran ve diğer Arap
ülkeleri arasındaki
çatışmanın devam
edeceğini göstermektedir.
Bölgede bir çok çıkarı olan ABD ise Körfez’deki yönetimleri özellikle silahlanma alanında desteklemiştir.67 İran’a karşı olası bir saldırı durumunda mevcut ülkeleri yanında tutarak gerekli lojistiği sağlamayı hedeflemiştir. Ayrıca,
2011 sonu itibariyle Irak’tan çekilirken herhangi bir İran tehdidi yaşamadan güvenli bir
geçiş yapmayı düşünen Washington, Basra Körfezi’nde belirli üsleri kendi kontrolünde
tutmak istemektedir.68
İran, ABD’nin Irak’tan çekilmesini “Tarihte altın bir sayfa” olarak nitelemiştir.69
ABD sonrası bölgede Arap Yönetimlere kendisinin bir tehlike olmadığını gösterek iyi
ilişkiler kurmak isteyen Tahran, bu konuda mevcut yönetimlerden temkinli ve mesafeli bir tepki almıştır.
Yeri geldiğinde ikili ilişkilerde agresif bir politika izleyen İran, bölge ülkelerine “gerekirse iç işlerinize kadar karışacak gücüm var” derken, diğer taraftan özellikle ekonomik
boyutu olan çok taraflı ilişkilerde “sizin bölgedeki ortağınız ABD değil, benim” mesajı
21. YÜZYIL
vermektedir.
67 http://www.wsws.org/articles/2011/oct2011/gulf-o31.shtml
68 http://www.foxnews.com/world/2011/06/15/source-drone-base-set-for-persian-gulf-region/
69 http://www.bbc.co.uk/persian/rolling_news/2011/10/111030_u02_us_iraq.shtml
[34]
21. YÜZYIL
Aralık ’11 • Sayı: 36