Atabey, E

JEOLOJİK UNSURLAR VE HALK SAĞLIĞI (TIBBİ JEOLOJİ)
Dr. Eşref ATABEY
Jeoloji Yüksek Mühendisi
(Tıbbi Jeolog)
[email protected]
www.esrefatabey.com.tr
Çorum
Kastamonu
FLOR(F)
Di boşluğu azaltılması
Flor katılan su
İ İYOT (I)
KALSİYUM (Ca )
Diş ve kemik oluşumu,
Kas ve sinir etkinliği,
Kanın pıhtılaşması
Süt ve tahıl grupları
Triot hormonu
oluşumu
Deniz ürünleri, süt
Iyotlu tuz
FOSFOR (P)
DEMİR(Fe)
Diş ve kemik oluşumu,
Kandaki pH, kas ve sinir
Etkinliği,enzim ve nükleik
asitlerin bölümü
Süt, tahıl ve sebzeler
Hemoglobin
oluşumu (oksijeni
vücut hücrelerine
taşır)
Karaciğer, yumurta
sarısı, tahıl, et,
yapraklı sebzeler
BAKIR (Cu)
Alyuvarların gelişmesi,bazı
solunum emzimlerinin
gelişmesi
Tahıl grubu, karaciğer
SODYUM (Na )
Sinir etkinliği, kemik
oluşumu, enzim
işlevi
Meyve, sebze ve
tahıl
POTASYUM (K)
Sinir ve kas etkinliği
Sebzeler, muz
MAGNEZYUM
(Mg )
Kas ve sinir etkinliği,
kemik oluşumu,
enzim işlevi
Meyve, sebze ve
tahıl
KÜKÜRT (S)
Saç, tırnak ve deri
oluşumu, insülin bileşeni
Tahıl, meyve, yumurta,
peynir
Skinner, 2002’den düzenlenmiştir
İNSAN VÜCUDUNUN
KİMYASAL BİLEŞİMİ
Gomes ve Silva, 2007
70 kg insandaki
başlıca elementler
(Jombs, Jr., 2004)
Ca
P
Cu
K
Mg
Se
Na
Zn
1000g
700g
120g
110-150g
20-28g
20g
1.3g
2-2.5g
Element
Oksijen
Karbon
Hidrojen
Nitrojen
Kalsiyum
Fosfor
Sülfür
Potasyum
Sodyum
Klor
Magnezyum
Silis
Demir
Flor
Çinko
Ribidyum
Stronsiyum
Yüzde
61
23
10
2.6
1.4
1.1
0.2
0.2
0.1
0.1
0.02
0.02
0.006
0.003
0.003
0.0004
0.0004
İNSAN - ÇEVRE ETKİLEŞİMİ
SU
(
GÜRÜLTÜ
TOPRAK
ATIKLAR
Katı, sıvı, gaz)
İNSAN
KİMYASAL
KİRLETİCİLER
HAVA
HAVA
KİRLİLİĞİ
GIDALAR
YIKANMA
TAŞINMA
YÜKSELME VE YÜZEYLENME
DEPOLANMA
SEDİMANLAR
YÜZEY
KAYAÇLARI
TAŞLAŞMA
(SIKIŞMA VE
ÇİMENTOLANMA
YOĞUNLAŞMA
SEDİMANTER
KAYAÇLAR
METAMORFİZMA
DERİNLİK
KAYAÇLARI
METAMORFİK
KAYAÇLAR
KRİSTALLENME
ERİME
MAGMA
Magmatik kayaçlar Si-Al-Fe-Mg-Ca-Na-K-Ti-Mn-Cr-V
Zr-Hf-REEs-Th-U-Sr-Ba-P-B-Be-Li-Sn-Ga-Nb-Ta-W-tuzlar
Felsik magmatik kayaçlar
Si-K-Na
Alkali magmatik kayaçlar Al-Na-Zr-Ti-Nb-Ta-F-P-Ba-Sr-REE’ler
Mafik magmatik kayaçlar Fe-Mg-Ti-V
Ultramafik magmatik kayaçlarMg-Fe-Cr-Ni-Co
Bazı pegmatitler
Li-Be-B-Rb-Cs-REE’ler-Nb-Ta-U-Th
Bazı dokanak metasomatizma yatakları Mo-W-Sn
Potasyum feldspatları K-Rb-Ba-Pb
Diğer potasyumca zengin mineraller
K-Na-Rb-Cs-Tl
Ferromagnezyum mineralleri Fe-Mg-Mn-Ni-Co-Cu-Zn
Fe-oksitce zengin
Fe-As-Co-Ni-Se
Mn-oksitce zengin
Mn-As-Ba-Co-Mo-Ni-V-Zn
Fosfatlı kireçtaşları P-F-U-Cd-Ag-Pb-Mo
Siyah şeyller Al-As-Sb-Se-Mo-Zn-Cd-Ag-U-Au-Ni-V
12 Haziran 1991 yılında Filipinlerdeki
Pinatubo yanardağının püskürmesi
jeolojinin dramatik etkileri açısından
güzel bir örnektir.
İki gün boyunca Pinatubo:
10 milyar ton magma
20 milyon ton SO2 çıkarmıştır.
Çıkan gazlar dünya iklimini üç yıl
süreyle etkilemiştir.
Kapadokya
Çevreye 800.000 ton çinko,
600.000 ton bakır,
550.000 ton krom,
100.000 ton kurşun,
1000 ton kadmiyum,
10.000 ton arsenik,
800 ton cıva,
30.000 ton nikel çıkmış olduğu
hesaplanmıştır (Garret, 2000).
Volkanik püskürmeler:
arsenik, berilyum, kadmiyum,
civa, kurşun, radon ve uranyum
gibi çok sayıda zararlı
elementi dağıtmıştır.
Jeolojik unsurlar
Kayaçlar
Mineraller
Su
Jeolojik süreçler
Volkanik püskürmeler
Depremler
Çözüm= Tıbbi Jeoloji
Tozlar
TIBBİ JEOLOJİ
Jeolojik unsurlar ile jeolojik
süreçlerin coğrafi dağılımını
ortaya koyarak canlı varlığı
üzerindeki etkilerini araştıran
jeoloji biliminin bir uygulama
alanıdır.
Jeoloji Mühendisleri,
Maden mühendisleri
Mineraloglar
Jeokimyacılar
Biyojeokimyacılar
Kimyacılar
Biyologlar
Toksikologlar
Tabipler
Patologlar
Epidemiologlar
Hematologlar
Halk sağlığı uzmanları
Veteriner hekimler
Diş hekimleri
Ziraat Mühendisleri-Ziraatçılar
Coğrafyacılar
Radyasyon Fizikçileri
Adli Tıp uzmanları
Çevresel etkenlere ve yeni sorunlar ve çözümündeki karmaşık
ilişkiler dolayısıyla bilimlerarası sınırların artık geride kaldığı dönemlere
giriyoruz. Jeoloji bilimi diğer bilim dallarıyla girik ve ortak sorunları
çözmede ortak hareket etme noktasına gelmiştir. Jeoloji biliminde yeni
alt bilim dalları ortaya çıkmıştır.
Bunlar;
a)Çevre jeolojisi
b-Tıbbi Jeoloji (Jeoloji ve Tıp)
c-Adli Jeoloji
d-Pedo Jeoloji (Jeoloji ve Toprak)
e-Jeoarkeoloji (Jeoloji ve Arkeoloji)
f-Jeolojik Miras-Jeoturizm (Jeoloji ve Turizm)
g-Askeri Jeoloji
+ TIBBİ JEOLOJİK UNSURLAR VE SÜREÇLER
(mineral tozları, arsenik, doğal radyasyon, antropojenik kirlenme…)
Tıbbi Jeoloji Konuları
İNSAN KÖKENLİ (ANTROPOJENİK) KAYNAKLAR
-Maden Çıkarma ve Arıtma işlemleri
-Fosil yakıtlar,
-Jeotermal kaynaklar,
-Nükleer santrallar
-Sanayi Atıkları,
-Taşıma, Atmosfer ve Kentsel kirlilikler
-Gübreleme
-Pestisitler
-VOLKANİK PÜSKÜRMELER VE SAĞLIK
TOPRAK VE SU İLE ETKİ
-Yer altı suyunda Arsenik
-Yer altı suyunda Florür
-Selenyum
-İyot
SAĞLIĞI ETKİLEYEN
MİNERAL TOZLARI
Çevresel ve mesleki
akciğer hastalıkları
(MEZOTELYOMA)
-Asbest lifleri ve tozları
-Eriyonit mineral tozları
(PNÖMOKONYOZLAR)
-Kuvars, demir, alüminyum,
manganez, talk, barit,
berilyum ve kömür tozları
DOĞAL RADYASYON-RADON GAZI VE ETKİLERİ
-Doğal radyasyon kaynakları
-Havada ve Suda Radon
-Tütünde Radyoaktivite
İNSANLARDA KİL VE TOPRAK YEME ALIŞKANLIĞI
-Toprakta taşınan patojenler ve etkileri
İNSAN KAYNAKLI (ANTROPOJENİK) ETKİLER
-Maden çıkarılması ve işlenmesi
-Fosil yakıtlar (kömür), nükleer atıklar, jeotermal kaynaklar
-Metalurji ve kimya sanayileri, tuğla ve boru imalatı,çimento
imalatı, seramik ve cam sanayi
-Atık boşaltma, tarımsal uygulamalar, taşınma
Demre-Antalya
ASİT MADEN DRENAJI
Şavşat
Bir kenarı bir santimetre
olan bir kesme şeker küpü,
6 santimetre karelik yüzeye
sahiptir
Eğer bir milimlik küplere bölersek yüzey 60
santimetre kare olur
Eğer bu küpleri de ona bölersek yüzey 600
santimetre kare olur
Eğer bu bölünme toprak dediğimiz bir yapıya
dönüşmüşse, kimyasal tepkilerin yapılacağı
yüzey metre karelerle ölçülecek düzeye ulaşır
Parçalanmamış, bütün ve sert
bir kayaç dış yüzeyi kadar
temas alanına sahiptir. Eğer bu
parçalara bölünürse
yüzeyini karesi oranında
Çoğaltılmış olur.
Yüzeyi büyütülmüş,
içerisinde işletilemeyecek
kadar düşük, ama sağlık
için hala zararlı tenörde
kalmış değerlikli metalleri
taşıyan pasa denen
kırıntıları ve tozları, yağacak
bir yağmurda yüzeyleri
yıkanarak ASİT MADEN
DRENAJINA
dönüşebilmektedir.
Cevher içeren bir kayacın işletildikten sonra –pasanın- yıkanma
yüzeyinin büyümesi., Demirsoy, 2008
Ağır metal kirliliği:
Ø Arsenik
Ø Kurşun
Ø Cıva
Ø Kadmiyum
Ø Antimon
Ø Çinko
Atık baraj gölü
Asit-kaya
drenajı
YAĞMUR
KİRLETİLMİŞ TOPRAK
YERALTI SUYU
Ağır metal kirliliği:
Ø Arsenik
Ø Kurşun
Ø Cıva
Ø Kadmiyum
Ø Antimon
Ø Çinko
Araştırma yapılan alanlardaki Pb, Zn ve Cu gibi baz metallerin en önemli
cevherleri sülfit mineralleridir. Sülfit mineralleri hava ile temas sonucu kolaylıkla
suda daha rahat çözülebilen sülfatlara (ZnSO4) yükseltgenirler (oksitlenirler).
ZnS + 2O2 ® ZnSO4
Bu bağlamda ayrışan sülfit minerallerinin yakın çevresinde bulunan yüzey ve
yeraltısuları ciddi olarak etkilenir. Kayaçlarda ve maden pasalarında bulunan pirit
ve markazit, demir sülfitler, bazı sülfatlarla birlikte çeşitli demir oksit ve
hidroksitleri oluşturarak yükseltgenirler. Yükseltgenme ürünlerinin tümü birden
okr (aşıboyası) adıyla anılmaktadır.
Maden ocaklarından ve atık yığınlarından gelen nihai akışa asit maden drenajı
ya da asit kayaç drenajı adı verilmektedir.
Asitli çözeltiler ırmaklar ve nehirlerde ciddi tehlikeler yaratabilen bir element
bileşikleri oluştururlar.
FeS2 + 7/2 O2 + H2O ® FeSO4 + H2SO4
2FeSO4 + H2SO4 + 1/2 O2 ® Fe2 (SO4)3 + H2O
FeS2 + Fe2 (SO4)3 +2H2O + 3O2 ® 3FeSO4 + 2H2SO4
Asit maden drenajından etkilenen nehirler, göller ve haliçlerde kirleticiler,
biyosfere aşırı hasar verebilirler. Bu hasar Cd, Cu, Zn ve Al gibi metaller ile As gibi
metalsiler ile zenginleşen okr’un çökelmesi ile artar.
Atabey, 2009
Atabey, 2010
Çan-Çanakkale terkedilmiş kömür ocağında gelişenJarosit oluşumu, (Atabey, 2005)
Eşme Kışladağ altın Atabey, 2010
Beydağ-İzmir cıva
Atabey, 2010
Emet-Hisarcık bor
Bigadiç bor
Atabey, 2010
Kurşun Balya
Sızma-cıva
Maden-Ulukışla kurşun
Mihalıçcık krom
Atabey, 2010
Gümüş işl. atık
havuzu-Kütahya
Turhal antimon (Tokat)
Atabey, 2010
Divriği demir (Sivas)
Atabey, 2010
Otlukilise demir (Gürün-Sivas)
Kalkopirit, pirit
Karaahmet köyü (Tirebolu-Giresun)
Atabey, 2010
Altere kayaçlar (Şebinkarahisar-Giresun)
Kalkopirit, piritli kayaçlar
(Sin Yaylası-Şalpazarı-Trabzon)
Altere kayaçlar
(Uluburun-KeşapGiresun
Çayeli bakır (Rize)
Atabey, 2010
Murgul bakır (Artvin)
Atabey, 2010
Atabey, 2010
Küre
Küre bakır (Kastamonu)
Atabey, 2010
Kalkopirit, piritli kayaçlar (Sin Yaylası-Şalpazarı-Trabzon)
Sinop atık varil deposu
(eski karakol binası), Soğuksu mahallesi
Pb: 0,008, Zn: 0,01, Cu: 0,006,
Ni: 0,003, Cr: 0,015, Cd:<0,001, As: 10 ppm
Atabey, 2010
JEOTERMAL KAYNAKLAR
Birçok jeotermal alan volkanik faaliyetle ilişkili ve sıcak kaynakların çoğu
da etkin biçimde arsenik, antimon, civa ve talyum çökeltirken bazı
jeotermal sular çok yüksek konsantrasyonlarda bor bulundurur.
Yeni Zelanda’da jeotermal üretimle elde edilen sular, nehirlerde ciddi
çevre sorunları oluşturan çok yüksek arsenik konsantrasyonları içerdiği
bilinmektedir.
Atabey, 2009
http://www.mta.gov.tr/v1.0/daire_baskanliklari/enerji/index.php?id=haritalar
Haya-Anzer (Rize)
Ürgüp
Atabey, 2009
Vaughan, 2006
TÜRKİYE KÖMÜRLERİNDEKİ ARSENİK
MTA, 2001
BEN HASTALIĞI
As
Dünya ortalamaları
(ppm)
10
Adana-Tufanbeyli
190
Afyon-Şuhut-İsalı
92,7
Ankara-BeypazarıÇayırhan
82,5
Aydın-Köşk-Başçayır
68,1
Aydın-KöşkKızılcayer
127,6
Aydın-Söke
220,0
Manisa-AkhisarAğdere
Nevşehir-GülşehirDadağı
686
510
Finkelman vd., 1991
http://www.mta.gov.tr/v1.0/daire_baskanliklari/enerji/index.php?id=arastirma
Centone, 2002
Skinner, 2001
YER ALTI SUYUNDA İNORGANİK ARSENİK
Kaçkar
Arseniğin üç inorganik formu
vardır. Kırmızı, sarı ve beyazdır.
Kırmızı arsenik (arsenik disülfit,
AS2S2) REALGAR
Sarı arsenik (arsenik trisülfit,
As2O3) ORPİMENT
toksik, kararsız ve karmaşık
sülfitlerdir.
Beyaz arsenik (arsenik trioksit)
endüstride arsenik içeren madenlerin
yanması ve dumanının temizlenmesi
sırasında ortaya çıkar.
S. Özkümüş’den
Şahin vd. 2008
Helvacı, 2005
T. Engin’den
Atabey, 2009
As 7630 µg/l
İğdeköy içme suyundaki arseniğin kaynağını oluşturan arsenik minerali içeren kireçtaşı
YER ALTI SUYUNDA ARSENİK
Diğer zehirleyici (toksik) eser elementlere göre arsenik, hem
yükseltgen hem de indirgen koşullarda ve doğal sularda pH
değerlerinde (pH 6.5 – 8.5) tipik olarak bulunan görece
hareketli bir elementtir.
Arsenik pek çok yükseltgen halde (-3, -1, 0. +3 ve +5)
bulunabildiği halde doğada inorganik olarak en çok üç
değerlikli arsenit (As (III) ya da beş değerlikli arsenat (As (V)
oksianyonları şeklinde bulunmaktadır.
Doğal sularda: 0.2-1.0 µg/l
İçme suyunda limit değer 1997 yılında
10 µg/l
ARSENİKÇE ZENGİN YER ALTI SULARI GENELDE
4 TİP JEOLOJİK ORTAMDA BULUNMAKTADIR
1-Sülfür minerallerinin bozunmasının özellikle maden
alanlarındaki sülfürce zengin minerallerin etkisi,
2-Jeotermal alanlardan kaynaklanan arsenik,
3-Genç akiferlerden (birkaç bin yıllık) gelen
anaerobik yeraltısuları,
4-Başlıca kurak ve yarı kurak bölgelerde olmak üzere
genç akiferlerden yüksek pH'lı aerobik yeraltısuları.
Arjantin, Şili, Meksika, Hindistan (Batı Bengal),
Bangladeş, kuzey Çin, Tayvan, Vietnam, Macaristan
ve batı ABD'deki akiferleri
ARSENİK BİLEŞİKLERİNİ LİMİTİN ÜSTÜNDE BELLİ
BİR SÜRE ALINDIĞINDA ETKİLERİ
Arsenik bileşiklerinin solunum yolu ile alındığında:
-akciğer kanseri,
ilaç, gıda ve özellikle içme suyu yoluyla alındığında:
-Deride pigmentasyon değişikliğine, keratoz ve deri kanseri,
- karaciğer ve idrar yollarına ilişkin sağlık sorunlarına ve
neticede kansere de neden olabileceği,
-ayrıca şeker hastalığı,
-kalp-damar ve sinir sistemi hastalıklarına da yol açtığı ileri
sürülmektedir
As 7630 µg/l
Atabey, 2008
Barış, 2003
Arsenikten kaynaklanan ayak ve ellerde gelişen
keratosis (Zheng, 2004)
Atabey, 2008
Centone, 2002
Fairbank
ALASKA
İZLANDA
Kueur D’alen
Aleuton
Adaları
Klark Nehri
Britiş
Kolombiya
Oahıo Gölü
Yellowston Parkı
Batı USA
Wisconsin
Kuzey-merkezi
Don Pedro
Kaliforniya
Baja
Lagunera
Kaliforniya
MEKSİKA
Lagunera
MEKSİKA
Güneybatı
İNGİLTERE
Büyük Macar
Ovası
DOMİNİK
Terai,
Şank
Bölgesi
Kyuşhu
ÇİN
JAPONYA
TAYVAN
Red Nehri Deltası
VİETNAM
Ron Fubun Yöresi
TAYLAND
Ashantı Bölgesi
GANA
Minas Geais
BREZİLYA
ŞİLİ
KAMÇATKA
Gubong KORE
Kinjian
Bölgesi ÇİN
NEPAL
Bengal Deltası
Batı Bengal
HİNDİSTAN
EL SALVADOR
Antofagasta
İç MOĞALİSTAN
ÇİN
MACARİSTAN
ROMANYA
Stria
Masif
Santral AVUSTURYA
FRANSA
Lavrıon
Yarımadası
YUNANİSTAN
Halıfaks
Nova Skotya
MEKSİKA
Zımapen
Vadisi
Güneybatı
POLONYA
Saravak
ZİMBABWE
Kuzey-batı
ARJANTİN
GÜNEY AFRİKA
AÇIKLAMALAR
Şiko-Pampean
Ovası- ARJANTİN
Arsenikten etkilenmiş akiferler
Madencilik faaliyetlerine bağlı arsenikli bölgeler
Jeotermal kaynakların etkisindeki arsenikli yerler
Vairekai
YENİ ZELANDA
Smedley ve Kinniburgh, 2002’den düzenlenmiştir.
Atabey, 2009
Yer altı sularında arsenik saptanan yöreler ve arsenik oluşumlu bazı alanlar: 1-Lapseki-Korudere
(Çanakkale), 2-Çan (Çanakkale), 3-Darıdere-Balya (Balıkesir), 4-Bergama (İzmir), 5-6-İzmir-Manisa
havzası, 7- Ödemiş-Beydağ (İzmir), 8-Eşme (Uşak), 9-Emet-Hisarcık havzası, 10-Gümüşköy
(Kütahya), 11-Gölbaşı (Isparta), 12-Sızma (Konya), 13-Belören (Nallıhan-Ankara), 14-Küre
(Kastamonu), 15-Ahmetköy-Kuzköyü (Bozkurt-Kastamonu), 16-Ovalıkköy (Durağan-Kastamonu),
17-Gümüşhacıköy (Amasya), 18-Turhal (Tokat),19-Nevşehir bölgesi, 20-Attepesi (Yahyalı-Kayseri),
21-Tekneli-Gümüşler (Niğde), 22-Madenköy (Ulukışla-Niğde), 23-Hasançelebi (Malatya), 24-Maden
(Elazığ), 25-Divriği (Sivas), 26-Gülabi köyü (Zara-Sivas), 27-28-Piraziz (Ordu), Giresun, 29-30Giresun-Trabzon, 31-Rize, 32-27-Murgul (Artvin), 33-Kulluoğlu (Kağızman-Kars), (arsenik noktaları;
www.mta.gov.tr Şubat-2009, Web sayfasındaki maden yatakları haritası üzerine işlenmiştir).
Kanlıca
26,57
Karahasanlı
>500
Kozaklı
KIRŞEHİR
Kalaba
14,67
Killik
Hacıbektaş 182
Abuuşağı
29,2
Dadağı
410
Gümüşkent
13,61
Tuzköy
75,08
Karacaşar
22,56
İnallı
36,04
Tatların
19,68
Gülşehir
36,19
Çat
22,7
NEVŞEHİR
17, 29, 44
Mahmatlar
16,38
Özkonak
24,7
Göynük
22,24
Avanos
46,56
Sarıhıdır
Sulusaray 116,128
Sofular
29,65
Nar
52
Ürgüp
14
37,44
Karain
23
Acıgöl
Kaymaklı
Yazıhüyük
11,30
Suvermez
12,31
Derinkuyu
Atabey, 2009
Tezcan köyü-Kuzköyü arsenik
(Bozkurt-Kastamonu)
Atabey, 2009
İÇME SUYUNDA
FLORÜR
Artvin
Atabey, 2010
Mg/ L FLOR YOĞUNLUĞU
FLOR
KONSANTRASYO
Edmunds ve
Smedley, 2004
İÇME SUYUNDAKİ FLORÜR DERİŞİMLERİ VE ETKİLERİ
(İçme Suyu Kalitesi Sınırları. 1996. WHO)
Florür derişim aralığı (mg/l)
Kronik sağlık etkileri
Hiç olmaması (sıfır)
Sınırlı gelişme ve
doğurganlık
0.0 – 0.5 mg/L
Diş çürümesi
0.5 – 1.5 mg/L
Diş sağlığını artırır, diş
çürümesini önler
1.5 – 4.0 mg/L
Diş florozu (hareli dişler)
4 – 10 mg/L
Diş florozu, iskelet florozu
>10 mg/L
Sakat bırakan floroz
Dissayanake (1991)
Atabey, 2008
Şendil ve Bayşu,1973
Öztopçular,1977
Nevşehir-Kırşehir içme sularında florür riskli alanlar
Atabey, 2010
Bayramhacılı (Kayseri)
F 1.8 mg/l
Atabey, 2010
Killik (Hacıbektaş)
F 2.8 mg/l
Atabey, 2010
Karaburna (Hacıbektaş)
Atabey, 2006
Atabey, 2010
Sarıhıdır (Ürgüp)
F 2.24 mg/l
Atabey, 2010
1930 yıllarında Çin’de
Kalp Kası hastalığı
olarak bilinen
‘’Keşhan hastalığı’’:
Ana kayada,
-Topraklarda
ÇİN
-Doğal sularda düşük
-Se içeriğinden
-kaynaklanmıştır.
-Çin’de Baykal Gölü
-doğusunda tesbit
-Edilen ve yaklaşık
Keşhan b ek hasta lığ ı
1. 3 milyon
insanı etkileyen, doğal
Se eksikliği hastalığı
‘’Kashin Beck’’:eklem
şişkinliğine,
-iskelet bozukluklarına
yol açmakta
-Gelişme çağındaki çocukları
etkilemekte.
Günde 1 mg’dan fazla selenyum
alımlarının kırılgan saç ve tırnakları
da içine alan
dermatolojik değişimleri etkileyebilir.
5 mg’a yaklaşan sürekli selenyum
alımlarının deride isilikler, parestezi,
zayıflık ve ishale yola açtığı
bildirilmiştir
SELENYUM
Tan,1989
Toz partikülleri ve gazlar
ATMOSFER
Uçuculuk
Volkanik gazlar Atmosferik salınımlar
ve tozlar
Vücuda alınma
Depolanma
KAYA
Sanayi
TOPRAK
Kayaç su etkileşimi
BİTKİ
HAYVAN
İNSAN
Ayrışma, biyolojik döngü ve Se alımı
SU
Mineral çözünmesi, çözeltideki, Se
SELENYUM DÖNGÜSÜ
Fordyce, 2004
Sindirim
İYOT
Çoğu gelişmiş ülkelerde:
İnsanların günde alması gereken iyot ihtiyacı,
150 mg altına düşmesiyle
1 milyardan fazla insan İyot Eksikliği Rahatsızlıkları
(IDD) tehdidi altındadır.
Bir insanın normalde bulundurduğu
15 -20 gr iyotun % 80 i tiroid bezinde bulunur.
Tiroid bezinin aşırı büyümesi olarak bilinen guatr:
İyot Eksikliği olayıdır.
E. Atabey, 2008
Fuge, 2004
İNSANLARDA TOPRAK VE KİL YEME ALIŞKANLIĞI
Sulakyurt-Araklı
Çavdar, 1983
24 yaşındaki kız. Çinko ve demir eksikliğine bağlı
hepotospelonomegaly durumu (ortada), çinko tedavisinden
9 ay sonraki hali (sağdaki resim), Çavdar vd. 1983
Ağız yolu ile günde kg/2mg
ZnSO4 terapisinden
3 ay sonraki durum
(Gözdaşoğlu vd. 1995)
Sağlıklı Ekosistemlerde Yer Alan Topraklarda Bulunan Organizma Sayısı
Bultmen vd. 2004)
Bakteriler
Mantarlar
Tekhücreliler
Çay
Kaşığı
başına
(1 gr kuru)
Tarım Toprakları
Çayırlık Topraklar
Orman Toprakları
100 milyon -1 milyar
100 milyon -1 milyar
100 milyon -1 milyar
Birkaç yarda
(vesiküler-arbüsküler
mikorizal
mantarlar egemen)
Onlarca-yüzlerce yarda
(vesiküler-arbüsküler
mikorizal mantarlar egemen)
Yaprak döken
ağaçlarda birkaç
yüz yarda
İğneyapraklı ormanlarda
1-40 mil
(ektomikorizal
mantarlar egemen)
Birkaç bin kamçılı
ve amip, 100-birkaç
yüz kirpikli (ciliata)
Birkaç bin kamçılı ve
amip, 100- birkaç yüz
kirpikli (ciliata)
Birkaç yüz bin amip,
birkaç kamçılı
(flagellata)
Atabey, 2010
Yaylagözü köyü (Yıldızeli-Sivas)
Atabey, 2010
Tarım alanına eklenen gübrelerdeki bazı
eser element konsantrasyon değerleri
As
Cd
Cr
Cu
Hg
Mo
Ni
Pb
Se
U
V
Zn
Alloway , 1995
Fosfat
gübresi
Nitrat
gübresi
Gübre
Sulu lağım
çamuru
1 – 1200
0.1 – 190
66 – 245
1 – 300
0.01 – 2
0.1 – 60
7 – 38
4 – 1000
0.5 – 25
20 – 300
2 – 1600
50 – 1450
2 – 120
0.05 – 8.5
3.2 – 19
0.3 – 3
1–7
7 – 34
2 – 27
1 - 42
3 – 25
0.1 – 0.8
1.1 – 55
2 – 172
0.01 – 0.4
0.05 – 3
2 – 30
11 – 27
0.2 – 2.4
15 – 570
2 – 30
<1 – 3400
8 – 41000
50 – 8000
<1 – 55
1 – 40
6 – 5300
30 – 3600
1 – 10
<2 – 5
90 - 50000
Taşınma – motorlu taşıtların yarattığı kirlilik; bu kirlilik özellikle kentsel
ortamlarda yaygındır.
İçme suyunun iyileştirilmesi ve taşınması (metal borular ve devrelerle)
Araçlardaki Metal Kaynakları
Metal
Kurşun
Manganez
Nikel
Vanadyum
Çinko
Kadmiyum
Krom
Bakır
Platin grubu metalleri
Kaynağı
Benzin
Benzin
Dizel + alaşımlar
Dizel + alaşımlar
Lastikler + galvanize lastikler
Lastikler + yağlanmış
yağlar (tali miktarlarda)
Krom kaplama, fren balataları, vb.
Elektrik telleri, itici yataklar, vb.
Katalitik dönüştürücüler
MİNERAL TOZLARI
Anzer
MİNERAL TOZLARI
FİBROJENİK TOZLAR
(SOLUNUM SİSTEMİNE
ZARARLI OLANLAR)
Silis(kuvars)
Silikatlar (asbest, talk, mika)
Berilyum, kalay, demir cevherleri
Kömür (antrasit, bitümlü şist)
KANSEROJEN TOZLAR
Asbest ve eriyonit ile radyum
ZEHİRLİ TOZLAR
(ORGAN VE DOKULARDA
TOKSİK ETKİ)
Berilyum, arsenik, kurşun, uranyum,
radyum, toryum, krom, vanadyum,
civa, kadmiyum, antimuan, manganez,
tungsten, nikel, gümüş cevherleri
RADYOAKTİF TOZLAR
(Α VE Β IŞINLARI
NEDENİYLE ZARARLI OLANLAR)
Uranyum, radyum ve toryum
cevherleri
PATLAYICI TOZLAR
(HAVADA SÜSPANSİYON
HALİNDEYKEN YANABİLENLER)
Metalik Tozlar (magnezyum,
alüminyum, çinko, kalay, demir)
Kömür (Bitümlü kömür ve linyit)
Piritli Cevherler
Organik Tozlar
AZ ZARARLI TOZLAR
Jips, kaolen, kireçtaşı
HAVAYLA TAŞINMA
Etki altında kalan
insandaki konsantrasyon
Dağılım
Rüzgar hızı
HAVA TAŞINIMI
YOĞUNLAŞMA VE
DAĞILIM
Uzaklık
Bırakılan miktar
Skinner, 2002
ASBEST
Yunanca’da yakılamaz anlamına gelen “asbestinos”
kelimesinden türeyen asbest, lifsi kristal yapısına sahip
magnezyum silikat, kalsiyum-magnezyum silikat, demirmagnezyum silikat veya kompleks sodyum-demir silikat
bileşimindeki mineral grubunun ticari adıdır.
Asbest; darbeye, ısıya, asitlere karşı dayanımlıdır.
Amfibol grubu
Krosidolit, amozit, antofillit,
tremolit ve aktinolit.
Serpantin grubu
Krizotil, lizardit ve antigorit.
Atabey, 2009
Türkiye de amfibol asbest ve krizotil asbest bulunan başlıca yerler; Amfibolal asbest: 1-Çakırlı köyü-Biga, 2-Hacıhıdır köyü-Salihli
(Manisa), 3-Yağcılar köyü-Urla (İzmir), 4-Karateke köyü-Tire,5-Kızılkaya köyü (Aydın),6-Süller-Üçkuyu,Poyrazlı, İkizbaba-Bekilli
(Denizli), Gökçebel, Pınarbaşı köyü-Sivaslı-Karahallı (Uşak), 7-Kureyş köyü (Kütahya),8-Tatarcık, Dağcı, Ahışık köyleri-Mihalıçcık
(Eskişehir),9-Maydosköyü (Konya),10-Gökçeağaç köyü (Kastamonu). Krizotil asbest: 1-Karacaören köyü (Çanakkale), 2-TopuzköyGöynükbelen köyü (Bursa), 3-Armutalan (Marmaris), Beyobası (Köyceğiz)-Muğla,4-Bedirli köyü (Burdur), 5-Dutlu köyü (BozkırKonya), 6-Sazak köyü-Mihalıçcık (Eskişehir), 7-Beynam köyü (Ankara),8-Gümerdiğin, Gürpınar, Çapar, Karakoçaşköyleri (ŞabanözüÇankırı), 9-Ahlat (Yapraklı-Çankırı,10-Seydim köyü (Çorum), 11-Karaibrahim, Şeyhzadi köyleri (Amasya), 12-Dodurga köyü (Tokat),
13-Aktaş, Başyurt, Karaçal köyleri ve Gürlevik dağı (Hafik-Sivas), 14-Uşaklar, Karaburun,Beypınar (Zara), Karageben (Divriği),
Çavdar köy (Kangal)-Sivas, 15-Yakuplu, Sarıkonak köyleri (İliç-Erzincan), 16-17-Erzincan, 18-Abuzeyit yü (Ağrı), 19-Destumi, Eğri
köyleri (Bitlis), 20-çermik, Ergani (Diyarbakır), 21-Akkışla köyü (Kayseri), 22-Malaviz köyü (Afşin-K. Maraş), 23-Kırıklar köyü
(Osmaniye),24-Gökyar, Kurudere, köyleri, Olukpınar, Kise mevkii
TÜRKİYE DE AMFİBOL ASBEST VE KRİZOTİL ASBEST BULUNAN BAŞ
Atabey, 2009
Atabey, 2008
Atabey, 2009
Atabey, 2008
Atabey, 2008
Karaibrahim köyü-Amasya
Karaibrahim köyü (Ezinepazarı-Amasya)
Atabey, 2009
Hattuşa
Deliktaş köyü (Kangal-Sivas)
Atabey, 2009
Gökçeağaç köyü
(Hanönü-Kastamonu)
Yakuplu köyü (İliç-Erzincan)
Atabey, 2009
Sarıkonak köyü
(İliç-Erzincan)
Atabey, 2009
Şenyiğit’, 2008
Akciğer dokusuna gömülü krokiodolit lifleri
Asbest kütleleri
Şenyiğit, 2001
A.Şenyiğit’ten
.Barış’, 2003
Şenyiğt, 2008
Atabey, 2009
18. YY. da yaşamış
Franklin’in asbestten
yapılmış para kesesi,
Y.İ.Barış
Kiremitaltı
Kaplaması
Mertekaltı
Kaplaması
Saçakaltı
Kaplaması
Dış Cephe
Kaplaması
Yalı Baskısı
Uygulaması
İç Bölme
Duvarı
Asma Tavan
Taban
Kaplaması
Atabey, 2009
Bahçe Çiti
Toprak Temaslı Yüzeylerde
Yalıtımı Koruma
ERİYONİT MİNERALİ
Eriyonit (Na,K,Ca)9(Al9Si27O72)27H2O) İğnemsi kristalli
Hopa
Eriyonitin oluştuğu ortam:
*****Kapalı tuzlu sulu göllerde
biriken volkanik malzemenin göl
suyu ile kimyasal tepkimesi
sonucu oluşan zeolit mineralleri
ZEOLİTLERİN KULLANIM
ALANLARI
Atabey, 2009
YAPI TAŞI
POZZOLAN ÇİMENTOSU
HAFİF YAPI MALZEMESİ
KAĞIT ENDÜSTRİSİ
İYON DEĞİŞİMİ
OKSİJEN AYIRIMI
HAYVAN YEMİ
TARIM
GAZ SOĞURUCU VE KATALİZÖR
Atabey, 2008
Barış, 1987
Atabey, 2009
Atabey, 2009
Atabey, 2009
KARAİN
Atabey, 2009
Atabey, 2005
Atabey, 2009
Atabey, 2005
TUZKÖY
Atabey, 2009
Atabey, 2005
Atabey, 2009
Atabey, 2005
KUVARS, KÖMÜR TOZLARI
Şavşat
KUVARS TOZU VE SİLİKOZİS
Silikozis. Solunum yoluyla pnömokonyoz yapabilecek miktarda silikat parçacığı
alınmasıyla oluşur.
Silikoz; serbest silikat, silisyum dioksit (SiO2) neden olmaktadır.
En tehlikeli olanları çapları 0.3-3 mikron olan kristal yapılı kuvars, tridimit, kristobalit
parçacıklarıdır.
Kuvarslı kayaların bulunduğu madenler, kuvars taşı işçiliği, gnays ve granit işçiliği,
seramik ve porselen işçiliği, silikat traşlanması, dökümhane yerlerinin hazırlanması,
toprak kazılması, dökümhane çapaklarının temizlenmesi, kum işleri, çelik ergime
fırınlarının eritilmesi vb. silikozoza yakalanma riski olan uğraş alanlarıdır.
Atabey, 2009
www.mta.gov.tr
Atabey, 2005
SİLİKOZİS
Koyunculu köyü
(Çekerek-Yozgat)
Atabey, 2009
KÖMÜR TOZU VE ANTRAKOZİS
Solunum yoluyla alınan kömür taneciklerinin akciğere destek dokusunda depolanmasıyla
oluşur. Solunum yollarında tahrişe, siyah balgamla birlikte, kronik bronşite neden olmaktadır.
Zonguldak Kömür İşletmesi
1990 dan günümüze
Antrakozis vakası
14.500 kişi
1997 yılı Antrakozis vakası
1760 kişi
2003 yılı Antrakozis vakası
231 kişi
Atabey, 2009
TALK TOZU VE TALKOZİS
Talk tozunun etkisinde kalanlarda
olabilir.Akciğerlerde,tıpkı asbest
tozları gibi pnömokonyoza yol
açmaktadır.
MANGANEZ TOZU VE
MANGANEZOZİS
Akciğerlerden aşırı manganez tozu
alımı beyinde birikmeye neden olmakta,
manganez dioksit tozu almış madencilerde
beyin hasarına yol açtığı bildirilmiştir.
Parkinson hastalığına benzer geri
çevrilemez bir beyin hasarı gelişebilir.
BARİT TOZU VE BARİTOZİS
Baryum sülfat (barit) kullanıldığı alanlarda;
macun hazırlanması, boyama, pudra
yapımı, deri tabaklanması, lastik sanayi,
amyant, çimento, seramik yapımı gibi
işlerde çalışanlarda görülebilir.
Baryum tozları yalnızca bronş iltihabına
bağlı bozukluklara yol açabilir.
BERİL TOZU VE BERİLYOZİS
Berilyum tozlarının solunum yoluyla
alınmasıyla oluşur.
En tehlikeli bileşen berilyum oksittir.
Akciğerde bağ dokusu artışına ve bağ
doku tepkimesine yol açar.
Atabey, 2009
DEMİR TOZU VE SİDEROZİS
Demir tozları ya da bunların oksitlerinin solunum yoluyla vücuda girmesiyle oluşur. Demir en çok
silikat tozlarıyla alınmaktadır.
Tel lehimciliği, demir ve çelik levhacılığı, gümüş temizleyiciliği işlerinde rastlanılmaktadır.
Siderozda solunum yolları örselenir, sarı balgam çıkarılır ve bazen kronik bronşit görülür.
Atabey, 2009
DOĞAL RADYASYON VE RADON GAZI
U-238 bozunma ürünü (Çelebi, 2008)
Çelebi, 2008
Kağıt yada
derinin dış
tabakası
Odun
Beton
Çin’in kuzeyindeki bir
bölgede antiklinal
ekseni üzerinde kırıklı
bir yapı üzerinde radon
gazı çıkışları ile bir
vadide yaşayan
insanlardaki akciğer
kanseri arasında bir
bağ olduğu
kanıtlanmıştır.
0.2 mm 100mm
500mm
Alfa, beta ve gama ışınımının nüfuz etme yeterliliklerinin kıyaslanması
(Svartengren, 2004)
0,42
µSv/h
As:1325
ppm
Yeşilyurt
0,77
µSv/h
Havada:
0,25µSv/h
As:
310pp
m
0,80-1,60---9,70-13,5----0,65—0,27µSv/h
Yükseklik
Doz hızı
100 cm
3,30-4,00 µSv/h
70 cm
3,90-4,20 µSv/h
50 cm
4,45 µSv/h
5 cm
10,30 µSv/h
Siyah kum yüzeyi 13,5 µSv/h
Ezine-Geyikli-Hantepe plajı
0,95-1,40 µSv/h
TÜTÜNDE RADYOAKTİVİTE
Her çeşit toprakta
kilogram başına 500 bekerel doğal radyoaktif madde bulunmaktadır.
En önemlileri K40, radyum 226 ve Toryum 232’dir
Tütünde biriken önemli radyoizotoplar
22.3 yıllık yarılanma süreli radyoaktif Kurşun 210’dan türeyen Vizmut 210,
bundan oluşan 138.4 yıllık yarılanma süresi POLONYUM 210
Gübrelerden toprağa
Uranyum 238 ve Radyum 226 eklenmektedir (Atakan, 2006).
Tütün yaprağı tüyleri havadaki PB210 ile Po 210 tutmakta ve yapraklarda
zenginleştirmektedir.
Tek sigara başına etkin doz=1.2 milisievert
Akciğerlerin aldığı radyasyon dozu= 14.5 milisievert
20 sigara/günx365 gün/yılx1.2=8.800mikroSv=8.8mSv
Yıllık akciğer dozu ise=20 sigara/günx365 gün/yılx14.5=106mSv gibi yüksek doz
alınmaktadır (Atakan, 2006)
Doğal ve yapay kaynaklardan alınan radyasyon dozu
Halk için= 1 mSv/h
TÜRKİYE’DE SİGARAYA
GÜNDE: 50 MİLYON DOLAR
YILDA: 20 MİLYAR DOLAR
SİGARA PAKET BAŞI SAĞLIK HARCAMASI: 3 DOLAR
DÜNYA SİGARA GENEL MÜDÜRÜ MAAŞI (AYDA)
4 MİLYON DOLAR
ABD’DE SİGARA İÇİN FİRMALARIN VERDİĞİ TAZMİNATLARA KARŞI
DEVLETE ÖNERİLERİ:
25 YIL DAVA AÇMAYIN BİZ SİZE 375 MİLYAR DOLAR
VERELİM.
SİGARA ÜRETEN ÜLKELER:
ZENGİN ÜLKELER
SU KİMYASI
Kemaliye-Erzincan
KIZILIRMAK NEHRİ
EC: 2400
NaCl: 1.3
Ortalama
EC: 1800
pH: 7.5
TDS: 900
NaCl: 0.900
İmranlı Kızılırmak kaynağı su kimyası değerler içme suyu kriterlerine uygun.
Ancak diğer mevkiilerdeki değerler NaCl, NaSO4 ve KCl su niteliğinde.
Atabey ve Şahan, 2009
ANKARA İÇMESUYU
Ortalama
EC: 1100
pH: 7.4
TDS:600
NaCl: 0.600
Ekim 2008, Ankara şebeke suyu
NaCl, NaSO4 ve KCl’ lü sular
TIBBİ JEOLOJİ KONFERANSLARI
(Dr. Eşref ATABEY
1) İstanbul Ü. Jeoloji Müh. Bölümü, 17 Aralık 2003-İstanbul
2) Dicle Ü. Tıp Fak. 5 Mayıs 2004-Diyarbakır
3) ODTÜ Arkeometri Bölümü, 15 Ekim 2004-Ankara
4) ODTÜ Jeoloji Müh. Bölümü, 25 Kasım 2004 -Ankara
5) ODTÜ Jeoloji Müh. Bölümü, 21 Ekim 2005-Ankara
6) 58. Türkiye Jeoloji Kurultayı, 15 Nisan 2005-Ankara
7) 1. GAP ve Jeoloji Sempozyumu, 12 Mayıs 2005 -Şanlıurfa
8) 1. Tıbbi Jeoloji Sempozyumu, 1 Aralık 2005-Ankara
9) Uluslararası Rotary 2430. BölgeGazi Rotary Kulübü,7 Aralık 2005- Ankara
10) Mersin Ü. Tıp Fakültesi, 23 Aralık 2005 –Mersin
11) MTA’nın yerbilimleri ve yeraltı kaynakları yönünden il il Türkiye
konferanslar serisi-1, 23 Mayıs 2006-Yozgat
12) Radyason ve Çevre Sempozyumu, 30 Haziran 2006-Çanakkale
13) Hacettepe Ü. Tıp Fak. Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Bölümü 22 Aralık 2006–Ankara
14) Ankara Ü. Tıp Fak. Adli Tıp Anabilim Dalı-15 Ocak 2007-Ankara
15) Niğde Ü. 17 Ekim 2007, Kapadokya jeolojik Unsurlar ve halk sağlığı-Niğde
16) 6 Şubat 2008, Türkiye’de jeolojik unsurlar ve Tıbbi jeoloji -Ankara
17) 6 Şubat 2008, Asbest, eriyonit paneli -Ankara
18) 7 Şubat 2008, Flor paneli -Ankara
19) 7 Şubat 2008, radyasyon paneli -Ankara
20) 8 Şubat 2008, Arsenik paneli –Ankara
21) 1 Nisan 2008, Kanser Haftası, Hilton Otel, Tıbbi Jeoloji konferansı -Ankara
22) 2 Nisan 2008, Kanser Haftası, Hilton Otel, Tıbbi Jeoloji kursu -Ankara
23) Çankırı bilgi Şöleni, 14 kasım 2008-Çankırı
24) Ürgüp 20 Ekim 2008, Arsenik arıtma toplantısı-Ürgüp
25) Nevşehir 2 Aralık 2008, Arsenik paneli-Nevşehir
26) 18 Mart 2009- Afet İşleri Genel Müdürlüğü-Ankara
27) 20 Mart 2009-H. Ü. Biyoloji Böl. Ankara
28) 22 Nisan 2009-A. Ü. Jeoloji Böl. Ankara
29) 17 Aralık 2011-İTÜBİRLİK. Ankara
MAKALE-BİLDİRİ
Atabey, E. 2002, Tüm Kapadokya risk altında mı?, TÜBİTAK Bilim ve Teknik, Mart. Sayı: 412, 64-67.
Atabey, E. 2003, Tıbbi Jeoloji: 454 nolu IGCP Projesi ve Ulusal Kanser Danışma Kurulu
hakkında, TMMOB JMO Haber Bülteni, Sayı: 2003/1-2, 88-91
Atabey, E. 2003, Zeolitin öteki yüzü, Cumhuriyet Bilim Teknik, 13 Eylül, Sayı: 860, 10-11.
Atabey, E . 2007. Jeolojinin yeni alt bilim dalları; yeni meslek alanları.TMMOB jeoloji
Mühendisleri Odası Haber Bülteni, 2007/1, 95-102, Ankara
Atabey, E., 2006. Ülkemizde ilk olarak MTA’da Tıbbi Jeoloji Projesi başlatıldı. MTA Doğal
Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni, Sayı:2, 26.
Atabey, E. 2006. Radyasyon ve Çevre Sempozyumu-2006. MTA Doğal Kaynaklar ve
Ekonomi Bülteni, Sayı:2, 52-53.
Atabey, E. 2007.Kapadokya yöresi jeolojik unsurları ve halk sağlığı. Kapadokya’nın Jeolojisi
sempozyumu kitabı. 17-20 Ekim 2007, Niğde.
Atabey, E. 2007a. Mihalıçcık (Eskişehir) ile Bekilli (Denizli) yöresi lifsi amfibol asbest
oluşumları ve akciğer kanseri ilişkisi (Mezotelyoma). 60. Türkiye Jeoloji Kurultayı
Bildiri
özleri kitabı, 286-288. 16-20 Nisan, 2007 Ankara
Atabey, E. 2007b. Aksaray-Nevşehir arası eriyonit minerali içeren volkanik tüflerin dağılımı ve
akciğer kanseri ilişkisi (Mezotelyoma). 60. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildiri özleri kitabı,
289-292. 16-20 Nisan, 2007 Ankara
Atabey, E. 2008a. Türkiye’deki Tıbbi Jeoloji Konularına Genel Bakış, Uluslar arası Katılımlı
Tıbbi Jeoloji Kitabı.. YMGV Yayını ISBN:978-975-7946-33-5 ,Ankara.
Atabey, E. 2008b. Türkiye’de sağlık riski oluşturan krizotil ve amfibol asbest ile eriyonit
minerali içeren kayaların dağılımı,Uluslar arası Katılımlı Tıbbi Jeoloji Kitabı. YMGV Yayını
ISBN:978-975-7946-33-5, İstanbul.
Atabey, E.. 2008c. Doğal radyasyon kaynakları: Çanakkale ili Ayvacık ve Geyikli örneği.
Uluslar arası Katılımlı Tıbbi Jeoloji Kitabı. 85-88. YMGV Yayını ISBN:978-975-7946-33-5
Atabey, E. 2008d. Türkiye’de flor konusuna genel bir bakış. Uluslar arası Katılımlı Tıbbi
Jeoloji Kitabı. 100-102. YMGV Yayını ISBN:978-975-7946-33-5 ,Ankara.
Atabey, E.. 2008e. Türkiye’de jeolojik olarak arsenik sorununa genel bir bakış. Uluslar arası
Katılımlı Tıbbi Jeoloji Kitabı. 113-115. YMGV Yayını ISBN:978-975-7946-33-5 ,Ankara.
Atabey, E. Tıbbi Jeoloji Kurs Notları. 1-3 Nisan 2008. Kanser haftası. Ankara.
Atabey, E. 2008f. Çankırı ili jeolojik unsurları ve halk sağlığı. Çankırı Bilgi Şöleni Bildiri Özleri,
RAPOR
Atabey, E. 2000.Tuzköy ve Karain yeni yerleşim yer seçimi ve jeolojik ön etüt
raporu, MTA Rapor No: 10329.
Atabey, E. 2001. Tuzköy kasabası yeni yerleşim yeri jeolojik etüt raporu,
MTA Rapor No: 10400.
Atabey, E. 2004. Karain köyü mevcut yerleşim yeri ile yeni yerleşim yeri jeoloji etüdü
ve öneriler. MTA rapor No: 10705.
Atabey, E. ve Ünal, H. 2005. İmrenler Beldesi jeolojik unsurlar ve etkileri raporu,
MTA Rapor No: 10825.
Atabey, E. 2007a. Karain köyü yerleşim yerine alternatif yeni yerleşim alanı jeolojik
özellikleri ve öneriler, MTA rapor No: 10973.
Atabey, E. 2007b. Tuzköy Tuzmak Tıbbi Jeolojik Raporu, MTA rapor No: 11007.
Atabey, E. ve Ünal, H. 2008. Batı Anadoludaki Jeolojik Unsurlar ve Halk sağlığı
Projesi, Tıbbi Jeoloji Etüt raporu, MTA Rapor No: 11067.
Atabey, E. ve Şahan, M. 2009. Tıbbi Jeoloji Projesi 2008 yılı Araştırmaları
Raporu. MTA Rapor No:11099
ATABEY, E. 2010. Tıbbi Jeoloji Projesi 2009 yılı Etüt Raporu (Akdeniz, İç, Doğu ve
Güneydoğu Anadolu Bölgesi) . MTA Rapor No:11242.
ATABEY, E. 2010. Olgunlar köyü (Yayladağ-Antakya) asbest mineral tozu etkisindeki
alanın Tıbbi Jeolojik Etüt Raporu, MTA Rapor No: 11247.
ATABEY, E. 2010 ‘’Senerji A.Ş’’ Tıbbi Jeolojik etüt raporu (Nevşehir)
ATABEY, E. 2010 ‘’Nevşehir Belediyesi’’ Tıbbi Jeolojik etüt raporu (Nevşehir)
ATABEY, E. 2010 ‘’Bilen Jeoloji’’ Tıbbi Jeolojik etüt raporu (Nevşehir)
ATABEY, E. 2010-Olgunlar köyü (Yayladağ-Hatay) Tıbbi Jeolojik Etüt raporu
MTA Tabiat Tarihi Müzesi
Prof. Dr. Ali Demirsoy Doğa Tarihi Müzesi
Kemaliye (Erzincan)
YASA VE YÖNETMELİKLERDE TIBBİ JEOLOJİ
Sağlık Bakanlığı
İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik
(17.02.2005 tarih ve 25730 sayılı Resmî Gazete)
Doğal Mineralli Sular Hakkında Yönetmelik
(01.12.2004 tarih ve 25657 sayılı Resmî Gazete)
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı
7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle
Yapılacak Yardımlara Dair Kanun
Yapı Malzemelerinin Piyasa Gözetimi ve Denetimine İlişkin Usul ve Esaslar
Hakkında Tebliğ (2004-5)
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Radyasyon Güvenliği Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
(24.03.2000 tarih ve 23999 sayılı Resmî Gazete/ Değişiklik Yönetmeliği
29.04.2004 tarih ve 25598 sayılı Resmî Gazete)
Çevre ve Orman Bakanlığı
Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği
(31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmî Gazete)
Toprak Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği
(31.05.2005 tarih ve 25831sayılı Resmî Gazete)
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu kaynaklı düzenlemeler
Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği
(24.03.2002 tarih ve 23999 sayılı Resmî Gazete) ve Radyasyon Güvenliği
Tüzük Tasarısı
(http://www.taek.gov.tr/mevzuat/tuzukler/rad_guvenlik_tuzuk.doc)
Tarım Bakanlığı
Toprak Düzenleyici maddeler arasında sayılan zeolit vd. için eriyonit
minerali analiz şartı
2004 yılında toplanan Deprem Şurası Mevzuat Komisyon (İmar Mevzuatı
Alt Komisyonu) Raporu ile “Yerbilimsel Verilerin Planlamaya
Entegrasyonu El Kitabı” nda “her tür ve ölçekteki arazi kullanım
planlarının hazırlanması ve yerseçimi kararlarında….jeosağlık (tıbbi jeoloji) göz önüne alınmalıdır” denilmiştir.
TIBBİ JEOLOJİNİN ÖNEMİ
1-İNSAN SAĞLIĞI
2-ÜLKE EKONOMİSİ