İndir - İş Makinaları Mühendisleri Birliği

Transkript

İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERGİSİ
4
6
İş Makinaları Mühendisleri Birliği Derneği yayın organıdır.
Üç ayda bir yayınlanır.
ISSN 1306-6943
2015 Mayıs Sayı: 50
İMMB Adına Sahibi
Duran KARAÇAY
Sorumlu Yazı İşleri Müdürü
Bayramali KÖSA
Yayın Komisyonu
Duran KARAÇAY
Mustafa SİLPAĞAR
Bayramali KÖSA
Murtaza BURGAZ
Halil OLKAN
Halide RASİM
Selami ÇALIŞKAN
Faik SOYLU
Turgay KARGIN
Tuğba DEMİRBAĞ
Gülderen ÖÇMEN
Yazışma Adresi
Uzayçağı Caddesi No: 62/7 Ostim / ANKARA
Tel: 0.312 385 78 94 • Faks: 0.312 385 78 95
www.ismakinaları.org.tr
e-posta: [email protected]
Grup-e-posta: [email protected]
Grup e-posta üyelik adresi:
[email protected]
Tasarım ve Baskı
Bizim Grup Basımevi
Mithatpaşa Cad. 62/11 Kızılay / ANKARA
Tel: 0.312 418 18 03 - 0.312 418 10 89
Faks: 0.312 418 10 69
e-posta: [email protected]
www.bizimgrup.com.tr
Grafik Tasarım
Hasan ERKAN
Burak ÖNEN
ÖNSÖZ
Yönlendirilebilir Yatay Sondaj
Teknolojisi
10
Kendinden Delgili Tahkimat
Saplamaları
16
Kazıcı-Yükleyiciler İçin Açık Merkezli Mobil Yön
Kontrol Valflerinin Tasarım Esasları ve Bu Valflere
Uygulanan Testler
32
İş Sağlığı ve Güvenliği Alanında Son Gelişmeler
38
Basınçlı Gaz Tüplerinin Dolum ve
Periyodik Muayenelerinin Usul ve
Esaslarına İlişkin Tebliğ
46
Hidrolik Hortumların Yeni ISO Standardına Göre Sınıflandırılması
54
9 İli Kapsayan GAP Enerji Adına
Gerçekleştirilen En Kapsamlı Proje
58
İşbaşı İSG Konuşmaları
64
İlk Müteahhit ve Mimarımız Arif
Hikmet Koyunoğlu - Türk İnşaat Evi
70
72
76
82
84
Reklam İndeksi
ALPEM (Arka Kapak İçi Karşısı)
ANADOLU FLYGT
31
ANİŞMAK (Önsöz Karşısı)
BP CASTROL
43
CARRARO
80
DAS OTOMOTİV (Ön Kapak İçi)
ECE FİLTRE
52-53
EXXON MOBİL (Arka Kapak İçi)
Klimalar Avantaj mı Dezavantaj mı?
Tansiyon Hakkında Her Şey
Teknik Terimler Sözlüğü
Fıkra Köşesi
Etkinlikler, Sektör Haberleri ve
Eğitimler
GÜRİŞ
63
HAKMAK
37
HİDROMEK (İçindekiler Karşısı)
İMMB HİDROLİK EĞT.
83
İMMB OPR. (Ön Kapak İçi Karşısı)
İMMB İLANI
81
İNS MAKİNA
23
KALARA HİDROLİK
13
KASTAŞ
9
KOZMAKSAN
41
ÖZBEKOĞLU
51
ÖZÇELİKLER HİDROLİK
29
PİMMAKSAN
27
PMS
45
Yayının Türü: Yerel
Basım Tarihi: 13 Haziran 2015
PROFİMAK
69
SRP
25
Bu dergi üyelerine ilgili kurum ve kuruluşlara
ücretsiz olarak dağıtılır.
Yayınlanan yazılardaki sorumluluk yazarlarına, ilanlardaki
sorumluluk ilan veren kurum ve kişilere aittir.
Yayınlanan yazılara ücret ödenmez.
Yayınlanmayan yazılar geri iade edilmez.
TEMSA
15
TİTAN (Arka Kapak)
Önsöz
Önsöz
Duran KARAÇAY
İMMB Yönetim Kurulu Başkanı
Değerli okurlar;
İş Makinaları Mühendisleri Birliği Dergisi’nin 50. sayısı ile sizleri buluşturmanın onurunu hep birlikte yaşıyoruz. Bu onur, siz değerli okurların, sektör temsilcilerimizin, yazılarını
paylaşan dostlarımızın, üyelerimizin ve çalışanlarımızın. Derginin istikrarlı olarak yayınına devam etmesi yine sizlerin destekleriyle olacaktır. Emeği geçenlere İş Makinaları
Mühendisleri Birliği Derneği Yönetim Kurulu adına teşekkür eder, saygılarımızı sunarım.
Sektörümüzün en büyük fuarı Komatek 6-10 Mayıs 2015 tarihinde Ankara’da gerçekleşmiştir. Derneğimiz bu fuarda yerini almış, sektör temsilcileri ile buluşmuştur. Fuar’a katılımcı ve ziyaretçilerin yoğun ilgisi olmuştur. Fuar için ortak görüş; Ankara da gerekli donatılara sahip fuar alanının bir an önce bitirilmesinin önemli olduğudur.
Bu yıl genel seçim sonuçlarından ekonomi ve sektörler ne kadar etkilenir hep birlikte
göreceğiz. Öncelikle yüksek katılımlı huzur içinde demokratik bir seçim olması pozitif bir
etki yaratacaktır.
İMMB Nedir?
İMMB; İş makinaları konusunda uzmanlaşmış makina
mühendisleri tarafından 1998 yılı Ağustos ayında kuruldu.
Farklı sektörlerden (inşaat firmaları, maden firmaları, iş makinası üreticileri, iş makinası temsilcileri ve servisler) gelen profesyonellerin ortak amaçla toplandığı bir dernektir.
İMMB’nin Amacı Nedir?
İMMB’nin amacı; çoğunluğu ithal ürünler olan iş makinalarının tanınmasını, ulusal servetimiz olan bu üretim
makinalarının iyi işletilmesini ve ekonomik ömürlerinin verimli bir şekilde sürdürülmesini sağlamaktır.
Amacımız; verimliliği sağlayacak bilgi kaynaklarına
en kısa sürede ulaşmak, bu kaynaklara ihtiyaç duyacak
nitelikli insan potansiyelinin güç birliğini oluşturmaktır. Bu
bilgilerin teknik alt kadrolara ulaştırılmasıyla da en yaygın
şekilde paylaşımını sağlamaktır.
İMMB; Üyelerine her yıl düzenli seminerler vermek suretiyle, üyelerinin bilgi düzeyinin yükseltilmesini sağlamaktadır. Bu seminerler aynı zamanda sektördeki insanların bir araya gelerek tanışmalarını sağlamaktadır ki bu da gelişimi ivmelendirmektedir.
İMMB’nin internet ortamındaki grup mailinde üyeler ihtiyaçlarını gruba duyurmak suretiyle yardımlaşmayı sürdürmektedir.
Derneğin her üç ayda yayınladığı İMMB dergisi ilgili kurumlar, şirketler ve bireylere ücretsiz olarak gönderilmektedir.
Ülkemizde yeni teknolojik üretime uygun eğitim
modelleri, üretim odaklı sanayi ve tarım ürünlerine
yönelik istihdam ve daha hızlı kalkınma modelleri
yaratmak zorunda olduğumuzu artan işsizlik rakamları gösteriyor. Seçimler bitince ülkeyi yönetecekler istihdam yaratıcı ve verimliliği öne çıkaran
üretim odaklı projeler ivedilikle ortaya koyup uygulamalı. Bunun yanında birliğin, beraberliğin ve ülke
menfaatlerinin içerde ve dışarda her şeyin üstünde
tutulması hepimizin ortak beklentisi.
İMMB olarak bizim üzerinde en çok durduğumuz konu eğitim. Çünkü yaratıcı ve öğrenme odaklı eğitimin verimliliği arttırarak ileri teknoloji, kaliteli
ve katma değeri yüksek ürünler üretmenin ilk adımı olduğunu biliyoruz. Aynı zamanda bu ürünlerin
üretiminde ve kullanımındaki maliyet kayıplarını
önleyerek tasarruf sağlanması da eğitimle gerçekleştirilecektir. Bu konuda İMMB üzerine düşeni her
zaman yapmaya devam edecektir.
Saygılarımızla.
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Yönlendirilebilir
Yatay Sondaj Teknolojisi
H. Şükrü KAYACILAR / İş Geliştirme Müdürü / MAATS İNŞ. MAK. TİC. LTD. ŞTİ
Teknolojinin, yaşamın hemen her alanında kullanılmaya başlamasıyla değişen yaşam standardı, modernleşen
kentlerde daha ileri mühendislik uygulama gerekliliğini de
beraberinde getirmektedir.
Son yıllardaki altyapı ile ilgili yatırımlarda gerek devlet
kurumlarının gerekse özel kuruluşların "Yönlendirilebilir Yatay Sondaj" kullanımına yer ve önem vermesi; altyapı sektörü açısından pozitif bir teknolojik gelişmedir. Bu anlamda
sektörde bu sistemin daha yaygın kullanılmaya başlamasıyla; yaşamın hızını kesmeden, mevcut yapıyı bozmadan
altyapı çalışmalarında yüksek performans ve hız yakalanmıştır.
Dünyadaki en gelişmiş kazısız geçiş sistemi olan Yönlendirilebilir Yatay Sondaj (YYS) Sistemi, ülke ekonomilerine kazanç sağlarken; doğalgaz, elektrik, su, kanalizasyon,
telekom, v.b. projelerde açık kazı yapmadan ve trafiği engellemeden uygulanabilmesiyle insanların günlük hayatlarına da hiçbir olumsuz etkisi olmamaktadır.
6
Uygulama Aşamaları
Aşama1 - Mevcut altyapının ve engellerin güzergah
ve kotlarının öğrenilmesi ve pilot delgide izlenecek yolun
planlaması.
Aşama2 - Kılavuz(pilot) delginin yapılması: Önceden belirlenen giriş noktasında makina konumlandırılır
ve gerekli emniyet tedbirleri alınır. Zemin yapısına uygun
olarak seçilen delgi başlığı delgi tijlerinin ucuna takılır
ve içerisine verici yerleştirilir. Takip sistemi yardımıyla
her aşamada takip edilerek delgiye başlanır. takip sırasında delgi başlığının anlık derinliği, eğimi, istikameti
ve sıcaklığı ölçülerek kayıt altına alınır. Bu ölçülen bilgiler operatör tarafından anında değerlendirilerek delgi
yolunda herhangi bir değişiklik yapıp yapmayacağına
karar verir. Delgi işlemi boyunca uygulanarak önceden
belirlenmiş olan çıkış noktasına ulaşılır ve kılavuz delgi
tamamlanmış olur.
Aşama3 - Kılavuz deliğin genişletilmesi: Kılavuz delgi bitip çıkış noktasına ulaşıldığında delgi
başlığı sökülerek yerine genişletme başlığı takılır.
Bu kez çıkış noktasından giriş noktasına doğru bir
işlem başlar ve takılan genişletme başlığının çapında bir tünel elde edilir. Tünel içerisine çekilecek olan altyapı borusunun çapına göre bu işlem
kademeli olarak daha büyük çaplarda gerekli çap
elde edilinceye kadar birkaç kez tekrarlanır.
Aşama4 - Boru çekme aşaması: Bu aşama
yine çıkış noktasından giriş noktasına doğru
yani makinaya doğru yapılır. Yine delgi tijlerinin (borularının) ucuna en son kullanılan geri
çekme(genişletme) başlığı takılır ve hemen peşine de boru monte edilerek , borunun ucu giriş noktasında çıkıncaya kadar çekilir. Böylece
borunun bir ucu giriş noktasında diğer ucu çıkış
noktasında olur ve boru çekme işlemi tamamlanmış olur.
7
• Daha önce mevcut olan şebeke ve hatlara (su, kanalizasyon, telefon, elektrik, doğalgaz v.b.) ; Sistemin
"yönlendirilebilme" özelliği sayesinde kesinlikle zarar
verilmez.
• Açık kazı yapılmadığı için sondajla boru döşeme işlemi sırasında gündelik hayat etkilenmez, trafik ve
yayalar etkilenmez. Kaldırımlar, asfalt ve beton yollar
bozulmaz.
• Projelerin düşük maliyette ve hızla gerçekleşmesi
sağlanmış olur.
• Üst yapıdaki mevcut birimler (bina, ağaç, duvar v.b.)
hiçbir şekilde zarar görmez.
• Birden fazla boru ve kablonun aynı anda çekilebilmesi sayesinde altyapı da düzenli birliktelik oluşturur.
• Kullanılan sondaj çamuru ve polimerler sayesinde
kılıf boru ihtiyacı ortadan kalkar böylece ek maliyet
ortadan kalkar ve ana boru direkt kullanılabilir.
• Nehir göl ve akarsuların altından uygulanabilir.
Sondaj Çamuru: Yönlendirilebilir Yatay Sondaj teknolojisinin başlangıcından bitimine kadar bütün aşamalarında
mutlaka kullanılan ve çok önemli işlevleri olan bir karışımdır. Yani projenin başarıyla sonuçlandırılabilmesindeki en
kritik etkenlerden biridir. Dolayısıyla sondaj çamurunun hazırlanması başlı başına bir bilimdir. Ana bileşenleri su ve
bentonit'tir. Ancak istenilen çamur özelliklerinin sağlanabilmesi için sık sık polimerler de kullanılır.
Sondaj çamurunun 6 ana işlevi vardır:
1. İçeride oluşan hafriyatı dışarı atar
Bentonit ve su karışımının özkütlesi 1,2 – 1,5 g/cm³ arasındadır. Bu sayede tünel içerisinde elmaslar tarafından
öğütülen zemin parçacıkları çamur içerisinde yüzdürülür
ve akıcı kıvamı sayesinde deliğin giriş ve çıkış noktalarından dışarı atılır. Zeminde var olan çatlaklar ya da kaçaklar
bir süre sonra bentonit ile dolar ve geçirimsiz bir tabaka
8
elde edilir. Bu işlem, zemindeki çatlakları doldurarak zemini
sıkılaştırır; bir nevi zemin rehabilitasyonu sağlamış olur.
2. Açılan deliğin stabil kalmasını sağlar
Delik çeperleri basınçla verilen çamur ile sıvanır. Ancak
bu aynen tünel inşaatlarındaki püskürtme beton gibi geçici bir tahkimat sağlar. Asıl stabilizasyonu sağlayan deliğin
çamurla dolu olmasıdır. Sondaj çamurundan kaynaklanan
iç basınç, zeminin göçme riskini azaltır ve delik sabit kalır.
3. Hidrolik delme sağlar
Zemine basınçla püskürtülen sondaj çamuru zemini örseler ve yumuşatır. Bu da mekanik delmeyi sağlayan elmas
uçlar için kolaylık sağlar.
4. Ekipmanların fazla ısınmasını önler
Delgiyi yapan delici uçların zeminle sürtünmesi sonucu ortaya çıkan ısı delgi başlığının, delgi tijlerinin ve delgi
başlığı içerisindeki verici (sonda) cihazın aşırı ısınmasına
sebep olur. Bu istenmeyen bir durumdur. Özellikle daha
hassas olan verici (sonda) 50 °C nin üzerinde işlevini yitirir.
Sondaj çamuru sürtünmeden kaynaklanan ve istenmeyen
bu ısınmayı önleyerek istenilen sıcaklık aralıklarında çalışmayı sağlar.
5. Borunun hasarsız olarak yeraltına çekilmesini sağlar.
Tamamen zeminin özellikleri analiz edilerek özel olarak üretilmiş sondaj çamuru ile dolu olan delik, yeraltına
döşenecek olan boru için bir çamur havuzu vazifesi görür
ve yüzdürülerek çekilmesini sağlar. Bu sayede boru ve
zemin arasındaki sürtünme azaltılır, borunun zarar görmesi önlenir.
6. İşletme güvenliği sağlar.
Bünyesinde suyu tutan bentonit boru çekildikten sonra
da boruyu adeta bir yorgan gibi sarar ve doğal bir koruma
tabakası (keson) oluşturur. Bu koruma kalkanı özellikle üzerinden tekrarlı yüklerin hareket ettiği karayolu ve demiryolu
gibi yapılarda tek noktadan etkiyen baskıyı hattın tamamına yayarak boruyu ekstra gerilmelerden korur.
Kendinden
Delgili Tahkimat
Saplamaları
(Self Drilling Anchor)
Mustafa SİLPAĞAR/ Makina Yük.Müh. / Limak İnşaat A.Ş.
Tünel tahkimatından en bilinen uygulaması; kendinden delgili tahkimat saplamaları
ya da şantiye literatüründeki tanımlaması ile ibo (Injection Boring – Enjeksiyon delikli)
bulonlar ile ilgili tanımlamalar bu yazımızın konusu olacaktır.
Satın alma sürecinin en önemli adımı talep edilen malzemenin tam tanımlanmış olması, gerekli şartname ve istenilen
özelliklerin belirtilmesidir. Daha önceki tecrübelerin ışığında
ürünün evsafı ve menşei ile ilgili talepte bir bilgi yok ise ve de
satın alma sürecinde salt fiyata odaklı yaklaşım sürdürülmesi
bazen istenmeyen maddi ve zaman kayıplarına yol açmaktadır.
Kendinden delgili tahkimat saplamaları zayıf (kumlu,
çakıllı, siltli veya killi) zeminlerle ve yumuşak veya orta sertlikteki çatlaklı kaya zeminlerde kullanılır. Kendinden delgili
tahkimat saplamaları bu işe özel Rock Bolting makinaları
ya da delici makinalar ile yapılır. Tahkimat saplamaları ile
• Tünelde radyal doğrultuda ve alın yüzeylerde
• Madenlerde yer altı oda teşkilinde
• Şev (yamaçlarda yatay ve dikey) tahkimatı
Her ilme aşina her ilimde profesör olma tanımı sanki inşaat şirketlerinin makina ve ikmal bölümü çalışanları için
söylenmiş gibidir. Şantiyelerden yapılan taleplerin eksiklerini sorgulamasını yapacak kadar konuyu bilmesi veya
öğrenmesi gerekecektir. Şantiye taleplerini karşılama safhasında piyasadan araştırma yaparken bilinmesi gereken
asgari bilgiler hakkında bilgi sahibi olunmadığı zaman bazı
yanlışlıklar ve gecikmelerin olması kaçınılmaz hale gelmektedir.
10
• Bina temellerinde zemin ve yan yüzey tahkimatı
• Mini kazık uygulamaları
yapılabilir.
Delme işleminden sonra yapılan çimento veya reçine
esaslı enjeksiyon saplamanın dış çeperinde boşluğu doldurur ve tesis edilen bağlantı zinciri ile zeminin mukavemeti
arttırılır. Yüzeyde çelik hasır ve püskürtme beton ile oluşturulan kaplamanın ağırlığı saplama ve enjekte edilen bağlayıcı
ile delik dibindeki zemine taşıtılır. Bir ibo bulon seti;
İbo bulonlar genel olarak R diş olarak imal edilirler. Tanımlamaya esas olan R harfi diş formunu verirken iki değerli sayısı ise kullanılan saplamanın mm değerinde çapıdır
örnek olarak R 38 ibo bulon 38 mm çapındadır. Kendinden
delgili tahkimat saplamaları çelik çekme borudan soğuk
ovalama usulü ile imal edilir. Böylelikle çentik kesilmesine
sebep olacak fiziksel şekli oluşturmaz. Uygulanmanın yapılacağı yerlerde farklı mukavemet özellikleri göstermesi istendiği için farklı kesit alanları teşkil eden sınıflama olacak
şekilde ingilizce tanımlarının baş harfleri ile adlandıran
• İçi boş saplama ( İbo bulon – SDA Self Drilling Anchor)
• L
• Manşon (Kaplin / Coupling)
• N (Normal – Orta)
• Altı köşe somun (Hexagonal Nut)
• S
• Küresel pul (Sperical washer)
( Light – Hafif)
(Strong – Kuvvetli)
sınıfları vardır. Bu özellik için iç çap ölçüleri değişik borulardan kullanılır ve takip eden tabloda average cross sectional
area (ortalama kesit alanı) satırında görülür. Kullanılma yerindeki özelliği itibarı ile 1, 2, 3, 4 ve 6 metre boylarında imal edilir.
• Bağlantı plakası (Plate)
• Tek kullanımlık delici uç ( Drill bit)
den oluşur.
Delme takımlarında yeni melez uygulamaları kaale
almasak eskiden beri uygulanan iki diş formu vardır. Bu
formlar adlarının baş harfleri ile kullanıla gelmiştir ve trapez formlu (T thread) T diş ve halat formlu (Rope thread)
R diş olarak tanımlanmıştır. R diş çabuk bağlantı teşkili ile
pratiklik gösterirken T dişler yüksek darbe kuvveti uygulamalarında öne çıkar.
R diş
T diş
11
Technical Data
Unit
R25N
R32L
R32N
R32S
R38N
R51L
R51N
T76N
T76S
Outer diameter
mm
25
32
32
32
38
51
41
76
76
Average inner diameter
mm
14
22
18.5
15
19
36
33
51
45
Average cross sectional area
mm2
290
340
430
520
770
890
1070
1900
2500
Ultimate load'1
kN
200
220
280
360
500
550
800
1600
1900
Yield load'1
kN
150
180
230
280
400
450
630
1200
1500
Average tensille strenght
2
N/mm
690
650
650
690
650
620
750
840
760
Average yield strenght'1
N/mm2
520
530
530
540
520
510
590
630
600
kg/m
2.3
2.7
3.4
4.1
6.1
7.0
8.4
17.0
22
'1
Weight
Thread standard
-
Steel grade
-
ISO 102008
Acc. to. EN 10083-1
ISO 1720
Delivery lenghts
m
1,2,3,4,6
Internal standard
Saplamalar birbirlerine manşon ile bağlanarak farklı uzunluktaki uygulamaları temin ederler. Saplamanın en
önünde tek kullanımlık matkap ucu bulunur. Deliğin dışında
bağlantı plakası, küresel pul (bazı uygulamalarda kullanılmayabilir) ve somun (küresel pul kullanılmıyorsa bir ucu
yarım küre biçimindedir) bulunur. Talebi esnasında bilinmesi gereken bir hususta saplama, somun, pul ve plakanın
yüzey korumalı (sıcak daldırma galvaniz, epoksi kaplama
veya çift yüzey korumalı) olup olmadığıdır. Altaki tablo Gonar firmasından alınmış olup farklı mukavemet değerleri
yan yana verilerek iç çap (inner diameter) değişimleri ve
taşıyacakları yük değerlerinin değişimleri görünmektedir.
Not 1 olarak yapılan açıklamada Azami yük (ultimate load)
ve uygun yük (yield load) değerleri ölçülerek, ortalama gerilme ve akma mukavemet değerleri ise hesaplama usulü
ile elde edildiği ifade edilmektedir,
12
Bu sistemin ikinci önemli parçası tek kullanımlık matkap
uçlarıdır. Delici uçları ise X (cross / istavroz - haç) ve button
bit (bilyalı - habbeli) formlarından oluşur. Yumuşak zeminlerde dökme demir istavroz delici uçlar kullanılır. Aşınmaya
direncinin bir az fazla olması gerekli olduğu hallerde Mn
alaşımı yüksek ısıl işlemli veya tungsten karbür elamanlı
istavroz matkap uçlar kullanılabilir. Kaya uygulamalarında
ise tungsten karbürlü bilya taneli matkap uçları tercih edilmelidir.
Manşonlar farklı uzunlukta saplama kullanımı ve şank ile
saplamanın birbirine bağlanmasını sağlamak için kullanılırlar. Şankın T dişli (trapez form) olması halinde geçiş (adaptor) manşonları kullanılır. Manşon yüksek mukavemetli çelik
malzemeden ısıl işlemli olarak ve ortasında durdurma flanşı
(stop flange) olan içten dişli bir bağlantı elamanıdır.
Bağlantı plakası ise yuvarlak veya kare alanlı şekillerde
düz veya ortası bombeli olarak yüksek mukavemetli çelik
plakadan üretilirler. Enjeksiyon için üzerinde delik olması
istenilebilir, projede istenilen kalınlığa dikkat edilmelidir.
Somun ve kullanılıyor ise küresel pullar da sistemin ihtiyaç duyduğu mukavemet değerine sahip çelik malzemeden imal edilirler ve gereken korozyon koruma özelliklerine
sahip olmalıdırlar. Somunun her iki tarafında pah kırma işlemi yapılmalıdır. Pulun kullanılmaması durumunda küresel
somun kullanılır.
Kaynaklar:
1. Gonar – Tunneling and Geotechnical system broşürü
2.Chance – Application Reference for IBO Injection
Boring Rods
3. Minova- MAI Self Drilling Bolts SDA ( PDF dosya)
4. DSI Alwag System ibo Self dilling Anchor ( PDF dosya)
5.Jenmar- Selected Ground Control Products (PDF
dosya)
6. Boart – Global Product Catalogue
7. Hung Chains İnternational Self Drilling Anchors
14
Kazıcı-Yükleyiciler İçin
Açık Merkezli Mobil Yön Kontrol Valflerinin Tasarım
Esasları ve Bu Valflere Uygulanan Testler
Murat BAHTİYAR / Makina Mühendisi/ HEMA ENDÜSTRİ A.Ş,
Taner DOĞRAMACI / Makina Yüksek Mühendisi/ HEMA ENDÜSTRİ A.Ş,
Kazıcı-yükleyici, ön tarafında yükleyici, arka tarafında ise kazı işini yapmaya yarayan ters
kepçe bulunan çok işlevli tekerlekli bir makinadır. Kazıcı-yükleyicinin verimini etkileyen
ve pazarda tercih edilmesini sağlayan faktörlerin en önemlilerinden biri kazma ve yükleme fonksiyonlarını yerine getiren mobil kontrol valfleridir. Kazıcı-yükleyicinin mobil yön
kontrol valfleri ne kadar performanslı çalışırsa makinede o derece performanslı çalışır.
Bununla beraber bu valflerin düşük basınç kaybına sahip olmaları da yakıt tasarrufu
açısından makina üreticilerinin tercih sebebidir. Bom ve stik hareketlerinin eş zamanlı ve
kontrollü olması kullanılan mobil valfin iyi bir şekilde tasarlanmasına bağlıdır. Bu şartlar
göz önüne alınarak bu bildiride, kazıcı yükleyicilerde kullanılan açık merkezli mobil yön
kontrol valflerinin tasarım esasları ve bu valflere uygulanan testler anlatılacaktır.
16
1. Giriş
Kazıcı-yükleyici (Bekoloder) çok amaçlı bir inşaat makinasıdır. Ön tarafında yükleyici, arka tarafında ise kazı işini
yapmaya yarayan ters kepçe bulunan çok işlevli tekerlekli
bir makinadır (Şekil-1). Makinayı yürütme ve yükleme ataşmanını kullanma kumandaları ön taraftadır. Operatör koltuğunun döndürülmesiyle arka taraftaki beko ataşmanına ait
levyeler ile beko kepçesi kumanda edilir [1]. Kazıcı-yükleyiciler küçük inşaat projelerinde, şehirlerde alt ve üst yapı
çalışmalarında büyük kolaylık ve verimlilik sağlarlar. Bazı
modeller yengeç yürüyüşüne sahip olduklarından bunların
daha dar alanlardaki manevra kabiliyeti yüksektir.
Yükleyici kısmı, bir çok farklı iş yapabilir. Operatör makineyi sürerken yükleyiciyi fonksiyonel olarak kullanır. Bir
çok uygulamada yükleyici kepçesi büyük güçlü faraş gibi
kullanılmaktadır. Yükleyici ile kazma işlemi genelde yapılmaz. Çoğunlukla gevşek yığın malzemelerini bir yerden
alıp başka yere taşımak için kullanılır. Ayrıca toprak vs
gevşek malzemeyi düzlemede kullanılır. Kazıcı(Beko) kısmı, makinanın en önemli aracıdır. Hendek ve kanal kazma
işlemlerinde, ağır yükleri kaldırmada kullanılır. Teleskobik
boma sahip olanlar ile daha derin kazma işlemleri yapılabilir. Tomruk ataşmanı, burgu kompleksi, kırıcı ataşmanı,
forklift çatalı gibi ataşmanlar ile bir çok farklı işler de yapılabilmektedir. Bu makinalar 100 HP (74.5 kW) gücünde içten
yanmalı dizel motor ile tahrik edilmektedir.
Gelişen kentleşme ile birlikte kazıcı-yükleyicilere olan
talep her geçen gün artmaktadır. Türkiye’deki iş makinesi
pazarı için dünyadaki belli başlı üreticiler ile birlikte birçok
yerli üretici de kazıcı-yükleyici üretmektedirler. Kazıcı-yükleyicinin verimini etkileyen ve pazarda tercih edilmesini
sağlayan faktörlerin en önemlilerinden biri kazma ve yükleme fonksiyonlarını yerine getiren mobil valflerdir. Kazıcıyükleyicinin mobil yön kontrol valfleri ne kadar performanslı
çalışırsa makinede o derece performanslı çalışır. Bununla
beraber bu valflerin düşük basınç kaybına sahip olmaları
da yakıt tasarrufu açısından makina üreticilerinin tercih sebebidir. Bom ve stik hareketlerinin eş zamanlı ve kontrollü
olması kullanılan mobil valfin iyi bir şekilde tasarlanmasına
bağlıdır. Bu şartlar göz önüne alınarak bu bildiride, kazıcı
yükleyicilerde kullanılan mekanik uyarılı açık merkezli mobil
yön kontrol valflerinin tasarım esasları ve bu valflere uygulanan testler anlatılacaktır.
2. Hidrolik Sistem
Bir kazıcı-yükleyici çalışırken seyredildiğinde makinanın ne kadar güçlü bir alet olduğu görülür. Tecrübeli bir
operatör 1.5 metre derinliğinde 3 metre uzunluğundaki bir
hendeği 15 dakikadan daha az bir sürede kazabilir. Bu işlem hidrolik sayesinde yani pistonları hareket ettirmek için
hidrolik yağın pompalanması ile yapılır. Makinanın bütün
hidrolik sistemi, gerekli hidrolik basıncı pompadan elde
eder. Genelde değişken deplasmanlı pompa ve tandem
dişli pompa olmak üzere iki tip pompa kullanılmaktadır.
Değişken deplasmanlı pompalı hidrolik sistemler daha
verimlidir (Şekil-2). Çünkü hidrolik sistemin ne kadar yağ
ihtiyacı varsa pompa o kadar yağ basar. Silindirler çalıştırılmadığı zaman pompa yağ basmayı durdurur. Bu da yakıt tüketimini azaltır. Dişli pompalı kazıcı yükleyicilerde ise
debi belirli bir motor hızında sabittir. Bu pompalar tandem
(ikili) pompadır. Toplam iletim hacmi 70 cc/dev'dir. 2200
devirde 154 l/dk'lık debi sağlar. Debi ve basıncın çarpımı gücü verdiğinden ve motor gücü geçilemeyeceğinden
sistem her zaman maksimum basınç için gerekli olan debi
kadar yağ basar. Belirli miktar yağ iş için kullanılır, fazlası
Şekil-2: Değişken deplasmanlı pompa ve
tandem dişli pompa
tanka geri döner. Yükleyici valfinde bulunan boşaltma valfi
(unloader) ile yüksek basınçlarda pompanın biri tanka boşaltılması ile sabit güç eğrisine göre daha yüksek basınçlarda motor stop etmeden çalışılması sağlanır. Değişken
deplasmanlı pompalar ve bu pompalar ile çalışacak mobil
yön kontrol valfleri pahalı ve bakım maliyetleri daha yüksek
olduğundan, kirliliğe karşı daha hassas olup daha çabuk
arıza verebildiklerinden dişli pompalı sistemler ve açık merkezli mobil valfer daha çok kullanılmaktadır.
3. Dişli Pompa ve Açık Merkezli Valflere
Sahip Hidrolik Sistem
Şekil-1: Kazıcı-yükleyici
Dişli pompalı standart bir kazıcı-yükleyicide hidrolik sistemi motora bağlı tandem(ikili) pompa besler (Şekil-3). P2
pompasından gelen hidrolik yağ öncelik valfinden geçerek
direksiyon hattına ve sonra yükleyici valfine gider. P1 pompasından gelen hidrolik yağ ise doğrudan yükleyici valfine
girer. Yükleyici valfine giren bu iki hat valf içindeki birle-
17
Şekil-3: Standart bir kazıcı-yükleyicinin hidrolik sistemi
şerek yükleyici valfinin HPCO hattından kazıcı
valfinin giriş hattına bağlanır. Kazıcı valfinden
sonrada filtre ve tanka dönüş sağlanır. Opsiyonel olarak sunulan kırıcı veya teleskopik
bomu kontrol etmede kullanılan 1 sürgülü yardımcı valf, hidrolik sistemde üreticinin uygun
gördüğü yere bağlanır.
4. Kazıcı Valfi
Şekil-4: Kazıcı-yükleyici valfleri
a) Kazıcı b) Yana açılır ayaklar
Şekil-5: Kazıcı ve destek ayakları
18
c) Dik inen ayaklar
Kazıcı valfi, makinanın arkasındaki kazıcıyı (beko) ve destek ayaklarını kontrol etmek
için kullanılır. Kazıcı, insan kolunun büyük
ve çok güçlü bir versiyonudur. Üç kısımdan
oluşur. Bom, stik ve kepçe (kova). Kazıcı kısmı, her türlü çukur, hendek ve kanal kazma
işlemlerinde, ağır yükleri kaldırmada kullanılır
(Şekil-5a). Destek ayakları da makina çalışma konumuna getirildikten sonra yükü lastikler üzerinden almak için kullanılan ark aksın
hemen arkasında sağ ve solda bulunan sabitleştiricilerdir (Şekil-5b ve Şekil-5c). Kazma
işlemi sırasında tekerlekleri yere doğru bastırmaya çalışan kuvetlerden dolayı makinanın
zıplamasına bu ayaklar engel olur. Bunun için
ön kepçenin de tamemen aşağı indirilip ön tekerlerin havaya kaldırılması gerekir.
Şekil-9: Bekonun kapalı ve açık hali
Şekil-6: Kazıcı Valfi (SAE kol düzenine göre)
Şekil-7: Kazıcı valfinin kabinden kontrol edilmesi
olarak civatalanarak sandviç şeklinde de olabilir. Dişli pompalı kazıcı yükleyicilerde bu valfler paralel devreli ve açık
merkezlidir. Yani sürgüler nötr konumda iken pompa debisi
tanka tahliye edilir. Herhangi bir sürgünün tam strok ilerletilmesi ile pompa debisinin tamamı silindire gönderileceği
gibi kısmen ilerletilmesi ile debi ayarı yapılarak(metering)
hidrolik silindirin düşük hızlarda hareket ettirilmesi sağlanır
ve geri kalan kısım tanka gönderilir. Sürgülerin aynı anda
hareket ettirilmesi ile de debiler yüke göre ve sürgü ilerleme miktarına göre silindirlere paylaştırılır.
6 sürgünün 1., 2., 5. ve 6 sürgüleri bom silindiri, stik silindiri, kepçe silindiri ve dönüş silindirlerini hareket ettirmek
için kullanılırken, 3. ve 4. sürgü sol ve sağ sabitleme ayalarını
açma ve kapamada kullanılır (Şekil-6 ve Şekil-7). Sol ve sağ
levye ile kazıcının hangi uzvunun hareket edeceği ile ilgili
ISO ve SAE standartları mevcuttur (Şekil-8). ISO'da sol levye
ile bom hareket ettirilirken, SAE'de sol levye ile stik hareket
ettirilir. Hidrolik servo uyarılı valfler kullanıldığında bir düğme
vasıtasıyla kabin içersinden her iki kol düzeni arasında geçiş
yapılabilmektedir. Şekil-8'den farklı olarak bazı üreticilerin
makinaları levyelerin çapraz hareketi ile kumanda edilir.
Operatör sol ve sağ levyeyi kendine doğru çektiğinde
valfin 2. ve 5. sürgüsü dışarı çıkar ve P’den gelen hidrolik,
yük tutucu çek valfin açılması ile A servis portuna gider.
Böylece bom silindiri kısalır, stik silindiri uzar.(Şekil-9). Bu
durumda kazıcı toplanmış olur. Operatör sol ve sağ levyeyi
ileri doğru ittiğinde aynı sürgüler içeri girer ve P’den gelen
hidrolik, yük tutucu çek valfin açılması ile B servis portuna
gider. Böylece bom silindiri uzar, stik silindiri kısalır. Bu durumda kazıcı açılmış olur.
4.1 Kazıcı Valfi Debi Ayar Eğrilerinin Elde Edilmesi
Şekil-8: Kazıcı valfi kumanda kolları için kol düzenleri
Kazıcı valfleri, içine monte edilmiş çek valf, antişok ve
anti-kavitasyon valfleri, düşük sızıntılı çek valfler, selenoidli
kızak valfi gibi diğer yardımcı valfleri içeren genelde altı
yollu ve 6 sürgülü valflerdir (Şekil-6). Valflerin yapıları, tek
bir gövdeden monoblok şeklinde olabileceği gibi dilimli
Valf kumanda kollarının yani sürgülerin hareket ettirilmesi sırasında, sürgü ilerleme miktarı ile servis portlarına
sağlanan debi miktarı arasındaki ilişki (metering) mobil yön
kontrol valfi uygulamalarında önemlidir. Sürgü ilerlemesiyle
yağın geçeceği akış alanı; çentik çapı, çentik derinliği, çentik boyu, sürgü boyun çapı gibi parametrelerle değişkenlik
gösterir ve bu alanın hesaplanması gerekir. Bu alanın hesaplanmasında ve valfin sürgülerinin aynı anda hareketiyle debi paylaşımlarının hesaplanmasında 1 boyutlu hidrolik
sistem yazılımı kullanmak büyük kolaylık sağlanabilmektedir.
19
Şekil-10: Kazıcı valfi kesiti
Şekil-10'da bir kazıcı valfinin bir sürgü segmentinin kesiti gösterilmiştir. Valfin her sürgü segmenti için bir hidrolik
model oluşturulur. Daha sonra bu modeller birleştirilerek
valfin tamamının modeli oluşturulur. Şekil-11’de bir sürgü
segmentinin yazılımının kütüphanesinde bulunan fonksiyonel model simgeleri ile modellenmesi gösterilmiştir.
Oluşturulan modeldeki simgelere, çentik çapı, çentik
sayısı, çentik derinliği, bindirme mesafesi, sürgü çapı ve
sürgü boyun çapı, eşleşme boşluğu, pompa iletim hacmi, motor devri, silindirlerin piston çapı ve rod çapı, sürgü
merkezkeme yay kuvvetleri gibi bir çok parametre girilir.
Sürgünün 3 sn içinde nötr konumdan tam ilerletilmiş konu-
ma getirilmesi ile silindirdeki bir yükün kaldırılması simule
edilir. Simülasyon sonucunda valf sürgüsünün pompadan
servis portuna olan P'den A portuna olan akış alanı, P'den
HPCO'ya(merkez geçiş) olan akış alanı ve silindirden dönen yağ için B'den T'ye olan akış alanı bulunur (Şekil-12).
Ayrıca sürgünün ilerleme miktarına (strok) karşı silindire
gönderilen debi miktarı grafiği de elde edilir (Şekil-13).
Elde edilen grafikler incelenip yukarıda bahsedilen çentik
çapı, çentik sayısı, çentik derinliği, bindirme mesafesi gibi
parametrelerin değiştirilmesi ile sürgü stroğunun %20 ile
%40 arasında mesafede porta yağ göndermesi ve eğrinin
daha düzgün bir şekilde olması sağlanır.
Şekil-11: P’den A’ya, B'den T'ye akış için sistemin modellenmesi
20
Şekil-12: Sürgü stroğuna karşı akış alanları grafiği
Şekil-13: Sürgü stroğu-debi” grafiği
4.2 Kazıcı Valfi Nötr Basınç Kayıplarının Hesaplanması
Yön kontrol valflerinin tasarımında en önemli konuların
başında valfin giriş ve çıkış (HPCO) portları arasındaki basınç kaybı (ΔP) gelmektedir. Araç çalışırken durağan yada
yürür vaziyette iken valf kullanılmadığında sürgüler nötr
konumda iken basınç kaybı ne kadar az ise enerji sarfiyatı dolayısıyla yakıt sarfiyatı da o kadar azdır. Bu yüzden
tasarım sırasında valfteki basınç kayıplarının çok iyi analiz
edilmesi ve üretim yapılmadan önce bu kayıpların azaltılma çalışmaları yapılması gerekir. Bu çalışmalar karmaşık
şekilli geometriler nedeniyle Hesaplamalı Akışkanlar Dinamiği (CFD) yazılımları ile yapılır. Yön kontrol valflerinin
tasarımı, CFD'nin temel uzmanlık konularından biridir. CFD
yazılımı kullanarak galeri genişliği, galeri yüksekliği, merkez geçiş açıklığı (pozitif bindirme miktarı) gibi paramet-
Şekil-14: Kazıcı valfinde bütün sürgüler nötrde iken
P->HPCO'ya(merkez geçiş) basınç kaybı analizi
relerin etkilerini bir çok simülasyon yaparak
görmek ve en uygun basınç kaybına sahip
valf tasarlamak mümkündür. Fakat ΔP'nin
düşük olması için merkez geçiş çok fazla
büyütülememektedir. Çünkü servis portlarına yağ gönderiminin sürgü stroğunun %20
ile %40'ı arasında başlaması gerekir. Ayrıca
merkez geçiş açıklığı belirli sürgü ilerlemesinde kapanması gerekir. Bu iki neden merkez geçişin büyütülme miktarını kısıtlar.
1D hidrolik sistem simülasyon yazılımından elde edilen akış alanına göre belirlenen
merkez geçiş açıklığı dikkate alınarak ilk
önce 3D modelleme yazılımında valfin ıslak
yüzeyli akış hacmi çıkarılır. Bu 3D modelde
giriş ve çıkışlar için sınır şartlar oluşturulup
(boundary conditions) hassas meş (mesh)
atılır (Şekil-14). Yazılım koşturularak sonucun
yakınsaması sağlanır. CFD yazılımı ile yine
valfin P'den A/B'ye ve A/B'den T'ye olan basınç kayıpları hesaplanır. Sonuçlara göre gerekli iyileştirmeler yapılır.
4.3 Valfin Dayanımı
Valfin çalışma ömrü boyunca valf gövdesinin çatlamadan ve kırılmadan çalışması istenir. Yine aynı şekilde valf ile
ilgili kuvvete ve basınca maruz kalan diğer tüm parçalarının
dayanımının tasarım sırasında kontrol edilmesi gerekir. Bu
sebeple yapısal analiz yazılımları ile simulasyonlar yapılıp
tasarım aşamasında gerekli ölçüsel ve malzeme değişiklikleri yapılarak valfin güvenli bir şekilde çalışacağı garanti
altına alınır (Şekil-15).
4.4 Antişok / Antikavitasyon Valfleri
Silindir hattında oluşabilecek ani şok basınçlarını tahliye etmek için anti-şok emniyet valfleri, silindirlerde oluşabilecek kavitasyonu önlemek için de anti-kavitasyon çek
Şekil-15: Yapısal sümulayon
21
4.5 Düşük Sızıntı Çek valfi
a) Anti-şok valfinin çalışması
Sürgüler gövde üzerine sıkışmadan hareket edebilecek
bir eşleşme boşluğuyla ve belirli bir bindirme miktarı ile takılırlar. Bu eşleşme boşluğu ve bindirme boyundan dolayı
basınç altındaki servis portlarından tanka doğru sürgüler
nötr konumda iken yağ kaçakları(sızıntılar) oluşur. Antişokantikavitasyon valflerinin iki popeti ile bu popetleri oturduğu
karşı yüzeylerdeki bozukluklar bu kaçakların daha da artmasına sebep olur. Sürgülerin nötr konumdaki iç kaçaklarının
yüksek olması da bekoloderlerde bom ve stik salması diye
tabir edilen probleme neden olur. Bu problemi en aza indirmek için bom ve stik silindirlerinin rod tarafına bağlanan valf
servis portlarına düşük sızıntılı çek valfler takılır (Şekil-17).
Böylece sürgüler nötr konumda iken servis portundaki basıncı eşleşme boşluğu değil de çek valfin popeti tutar.
b) Anti-kavitasyon valfinin çalışması
Şekil-16: Tümleşik Antişok/Anti kavitasyon valfi
valfleri kazıcı valfi üzerine bulunmalıdır. Genellikle bu iki
valf tümleşiktir ve katriç tipindedir. Bu valflerin tasarımında
dikkat edilmesi gereken en önemli konuların başında debi
basınç eğrisinin yataya yakın olması, titreşimsiz çalışması,
ani tepki verebilmesi ve kaçak miktarının az olması gelir.
Debi basınç eğrilerinin uygunluğu ve valfin titreşimsiz çalışması, valf ile ilgili temel parametrelerin ve eşleşme boşluğunun 1D hidrolik sistem simülasyon yazılımı ile modellenip
simülasyonlar yapılması ile kontrol edilir. Antişok popeti ve
oturma yüzeyi ile anti-kavitasyon popeti ve oturma yüzeyi
arasındaki geometrik toleranslandırmanın doğru bir şekilde
uygulanması da sürgülerin nötr konumdaki kaçak miktarına
etki eden önemli konulardandır.
Anti-şok/Anti-kavitasyon valflerinin çalışması şu şekildedir. Servis portlarında ani basınç oluştuğunda, bu basınç belirli değere göre ayarlanmış anti-şok yay(sert yay)
kuvvetinden fazla olduğunda popete etki edip sola doğru
hareket ettirerek valfi açar ve yağ tanka tahliye edilir. Basınç, ayar basıncının altına düştüğünde popet tekrar yerine
oturur ve yağ akışı kesilir (Şekil-16a).
Servis portlarındaki basınç, tank hattı basıncının altına
düştüğünde tank hattı basıncı, büyük popet olan A/K popetine etki edip A/K yay (hafif yay) kuvvetini yener. Böylece
popet sağa doğru hareket ederek valfi açar ve yağ tank
hattından servis portuna akar. Bu şekilde servis portlarında
kavitasyon önlenmiş olur. (Şekil-16b)
22
Şekil-17: Düşük sızıntılı çek valf
Bomun kaldırılması için ve/veya stiğin açılması için ilgili
silindirilerin rod tarafına yağ gönderilirken popet açılır ve
düşük basınç kaybı ile yağ silindirlere gönderilir. Bomun
indirilmesi için ve/veya stiğin kapanması için ilgili silindirilerin piston tarafına yağ gönderilmek istendiğinde ise rod
tarafındaki basınç popetteki halka alana etki ederek çek
valf popetini yukarı kaldırarak rod tarafındaki yağın tanka
akmasını sağlar. Sürgüler nötr konumda iken çek valf popeti kapalıdır ve eşleşme boşluğundan çok daha az bir
sızıntı oluşur. Bu düşük sızıntılı çek valf tasarımı, ana valf
gövdesine açılmış pilot deliklerini de içerir. Tasarımın patent başvurusu yapılmıştır.
4.7 Kazıcı Valfinin Dış Sızdırmazlığı
Sürgülerin merkezleme tarafında ve kol tarafında dış
sızdırmazlık için X-ring kullanılmıştır. Seçilen sıkıştırma miktarı tank basıncı karşısında dış kaçağa izin vermeyen ve
sürgüye fazla sürtünme kuvveti uygulamayan bir değerdedir. Kol tarafında her türlü çevresel kirliliğe karşı körük
kullanılmış ve yırtılma ihtimaline karşı da düşük sürtünmeli
sıyırıcı kullanılmıştır (Şekil-19).
5. Yardımcı Valf
Yardımcı valf, kazıcı-yükleyicinin arka tarafında bulunur
ve teleskobik bom ve kırıcı ataşmanlarını kontrol etmek için
kullanılır (Şekil-20). Çift etkili sürgüye sahiptir ve kontrolu
bir pedal ile yapılır. Teleskobik bom ile daha fazla ulaşma
ve boşaltma mesafesi kazanılırken makineye takılan kırıcı
aparatı ile kazılamayan sert zeminlerin, kayaların kırılması
ve yumuşatılması sağlanır.
Şekil-18: Kızak sıkma valfi
4.6 Kızak Sıkma Valfi
Kazıcı-yükleyicinin kazıcı kısmı kullanılırken kazıcıyı dönüş tablasını sabitleyebilmek için kızak frenlerinin sürekli
olarak sıkılı konumda olması gerekir. Şekil-18'de görüldüğü
gibi kızak sıkma valfinin selenoidi enerjilendirilmediği sürece kazıcı valfinin girişindeki basınç kızak frenlerine etki
eder. Eğer kızak frenlerinin boşaltılması istenirse sıkma valfi
selenoidi enerjilendirilerek iki yollu iki konumlu valfin açılması sağlanarak fren pistonlarındaki yağın tanka boşalması sağlanır. Böylece operatör kazıcı uzuvlarından faydalanarak kazıcıyı kızaklar üzerinde kaydırarak istenen konuma
getirebilir.
Şekil-20: Yardımcı Valf
6. Yükleyici Valfi
Bekoloder'in yükleyici kısmı, bir çok farklı iş yapabilir.
Bir çok uygulamada yükleyici kepçesi büyük güçlü faraş
gibi kullanılmaktadır. Yükleyici ile kazma işlemi genelde
yapılmaz. Çoğunlukla kum, çakıl, toprak gibi gevşek yığın malzemelerini bir yerden alıp başka yere taşımak için
kullanılır. Ayrıca toprak vs. gevşek malzemeyi düzlemede
de kullanılmaktadır. Örnek olarak kazıcı kısmı ile açılan çukurundan çıkan yığınlar yükleyici ile başka yere taşınmak
için kamyonlara yüklenebileceği gibi yine yükleyici kısmı ile
tekrar çukura doldurulup düzleme işlemi yapılabilir.
Temel olarak;
• Bom indirme/kaldırma
• Kepçe yükleme/devirme
• Kepçe/açma kapama
Şekil-19: Kol tarafı dış sızdırmazlığı
24
işlemlerini gerçekleştiren silindirlere sahiptir. Yükleyici
valfi 3 sürgülü olup bu silindirleri kumanda eder.
2.Sürgü: Bom indirme/kaldırma fonksiyonu için kullanılır. Genellikle bu sürgüde yüzdürme fonksiyonunun olması
istenir. 4. konum olan yüzdürme pozisyonunda mekanik
kilitleme yapılarak kolun yüzdürme pozisyonunda kilitlei
kalması sağlanır. Bu konumda silindirlerin her iki tarafı da
tanka açıktır. Sürgü merkezlemesi mekanik veya hidrolik
olabilir.
3.Sürgü: Kepçe yükleme/devirme fonksiyonu için kullanılır. Çift etkili sürgüdür. Sürgü merkezlemesi kepçe seviye otomatiği için sürgü içeri konumunda elektrikle kilitlemelidir.
Şekil-21: Yükleyici
Açık merkezli paralel devreli yükleyici valflerinde 2
pompa girişi mevcuttur (Şekil-3). Valf üzerinde küçük debili pompayı boşaltan boşaltma valfi (unloader), çek valfler,
emniyet valfleri, antişok antikavitasyon valfleri gibi yardımcı
valfler bulunmaktadır. (Şekil-22)
Valfteki sürgülerin tipleri şöyledir.
1.Sürgü: Kepçe ağzı açma/kapama fonksiyonu için
kullanılır. Çift etkili sürgüdür. Merkezlemesi mekanik, hidrolik veya selonoid kontrollü olabilir. Selonoid kontrolünde ise
kontrol on/off veya oransal olarak yapılabilmektedir.
Şekil-22: Yükleyici Valfi
26
Kazıcı valfi tasarımında olduğu gibi bu valf içinde 1D
hidrolik sistem simülasyon yazılımı kullanarak çeşitli yük
basınçlarında valfin debi-strok eğrileri çıkarılır. Yine CFD
yazılımı ile P->HPCO, P->A/B, A/B->T'ye olan basınç kayıpları hesaplanır ve sonuçlara göre tasarımda iyileştirmeler yapılır. Yapısal analiz yazılımı ile basınç ve kuvvet
altında çalışan kritik parçaların analizleri yapılarak valfin
kullanım ömrü boyunca yapısal problem çıkarmayacağı
garanti altına alınır.
6.1 Boşaltma Valfi (Unloader)
Dişli pompalı sistemlerde kazı esnasında kazıcı koparma yaparken motorun aşırı yüklenmesini ve bayılmasını
önlemek için sistem basıncı 210 bar olduğunda boşaltma
valfi devreye girer. Bu durumda P2 pompa debisi yüksüz
olarak tanka gönderilir ve motor gücünün tümünün P1 için
harcanmasını sağlanır. Boşaltma valfi selenoidli olduğun-
da istenildiğinde de elle düğmesine basılıp
P2 pompa debisinin tanka gönderilmesini
sağlanabilir. Böylece daha düşük hızlar
elde edilip kazıcı bomu ile hassas işler
yapılabilir. Yakıt tasarrufu içinde yolda giderken de boşaltma valfi otomatik olarak
devreye girmektedir (Şekil-23).
6.2 Kepçe Seviye Otomatiği/Elektrikli
kilitleme Mekanizması (Return to dig)
Yükleyici valfinin 3. sürgüsü yani kepçe
yükleme/devirme sürgüsü elektrikli kilitleme mekanizmasına sahiptir (Şekil-24). Bu
mekanizma ile kepçenin boşaltma yaptıktan sonra kolay bir kol hareketiyle geri yükleme konumuna gelmesi sağlanır (Return
to dig). Bu sayede yükleyici her zaman
zemin seviyesinde olduğu için bir sonraki
yüklemeye hazır olur. Yükleme çevrim süreleri kısalır.
Şekil-23: Boşaltma valfi devre şeması
Kepçe yükleme/devirme sürgüsü valften dışarı doğru
hareket ettirildiğinde kepçe devirme işlemi gerçekleşir.
Yükleme işlemi yapmak için kol sola doğru çekildiğinde
yani sürgü içeri pozisyona itildiğinde bobin enerjilendirilmiş vaziyette ise mıknatıslanma ile armatur bobine yapışır ve sürgü o pozisyonda kalır. Bobinin enerjilendirilmesi
yükleyici valfini kontrol eden joystik üzerindeki düğme ile
olur. Kepçe uzuvları üzerindeki kepçe seviye sensöründen
gelen sinyal ile bobinin enerjisi kesilir ve sürgü nötr konuma gelerek kepçe silindirinin hareketi durdurulur. Böylece
kepçe zemine paralel olur ve yüklemeye hazır hale gelir.
7. Valflere Uygulanan Testler
7.1 Sürgüler Nötr Konumda iken Valfin Basınç Kayıbının Ölçülmesi Testi (P->HPCO)
Bu test, kazıcı valfinin tüm sürgüleri nötr konumda iken
50 l/dk'dan 180 lt/dk'ye kadar çeşitli debilerde valfin giriş ve çıkış(HPCO) portları arasındaki basınç kayıplarının
Şekil-24: Boşaltma valfi kesit görünüşü
28
ölçülmesi içerir. Aynı test yükleyici valfi içinde yapılır. P1
ve P2 pompa debileri belirtilen portlara uygulanarak ölçüm
yapılır. Bu ölçümler sonucunda tasarlanan valfin basınç kayıplarının toplamı mevcut valflere göre maksimum debide
8 bar daha düşük olduğu görülmüştür.
7.2 Giriş portu İle Servis Portları Arasındaki Basınç
Kaybının Ölçülmesi Testi (P->A/B)
Bu test, valfin giriş ve servis portları (A/B) arasındaki
basınç kayıplarının ölçülmesini içerir. Her sürgünün A ve
B portları için yapılır. Yani Kazıcı valfi 6 sürgülü olduğu için
12 ölçüm yapılır.
7.3 Servis Portları ile Tank portu Arasındaki Basınç
Kaybının Ölçülmesi Testi (A/B->T)
Bu test, valfin servis portları (A/B) ve tank portu arasındaki basınç kayıplarının ölçülmesini içerir. Her sürgünün A
ve B portları için yapılır. Yani Kazıcı valfi 6 sürgülü olduğu
için 12 ölçüm yapılır.
7.4 Sürgünün Nötr Konumdaki Sızıntı Miktarının
Ölçülmesi Testi
Silindirlerdeki yükler sürgü nötr konumda iken servis
portlarına basınç uyguladığından iç kaçaklardan dolayı silindirler belirli miktar hareket edeler. Bu durumu kontrol etmek için valfin her sürgü segmentindeki servis portlarından
valf basınçlandırılır ve hassas debi metre ile kaçak miktarı
ölçülür. Bu test ile müşterinin istediği maksimum sızıntı miktarının geçilmediği ve sürgünün sıkışmadan hareket edebileceği bir eşleşme boşluğuna sahip olduğu sağlanır.
7.5 Yük Tutucu Çek valfin Sızıntı Testi
Valfteki sürgüler aynı anda hareket ettirildiğinde silindirdeki yükler aynı olmadığından daha ağır yüklü silindirin
hafif yüklü silindirden dolayı geri kaçmasını engellemek
için bütün sürgü segmentlerine yük tutma çek valfleri yerleştirilmiştir. Sürgüler ilerletilmiş konumda iken servis portlarından valf basınçlandırılır ve hassas debi metre ile kaçak
miktarı ölçülür.
7.7 Debi Strok Eğrilerinin(Metering curves)
Elde edilmesi Testi
Bu testte, valflere maksimum pompa debisi uygulanır.
Sürgü servo motor ile yavaş yavaş ittirilip P'den A/B'ye olan
debilerin sürgü stroğuna karşı grafiklerinin elde edilmesi
sağlanır. Benzer test A/B'den T'ye olacak şekilde de uygulanır. Bu grafikler elde edilirken servis portlarına basınç ta
uygulanmaktadır.
7.8. Diğer Doğrulama Testleri
Ayrıca valflerin doğrulanması için belirli saykıl değerlerinde ;
• Yorulma testleri
• Dayanıklılık testleri
• Dış sızdırmazlık testleri
• Soğuk ortam testleri
• Emniyet valfi ömür testleri
• Antişok-anti kavitasyon ömür testleri
• Boşaltma valfi ömür testleri
gibi birçok testler yapılarak valflerin
kullanım ömürü boyunca arıza vermeden
çalışacağı garanti altına alınmaya çalışılır.
Ayrıca test tezgahlarında yapılan testlerin
haricinde saha testlerin uygulanması ile
ürünün geçerli kılınması sağlanır
Sonuç
Kazıcı-yükleyiciler için mobil valf tasarlamadan önce makinenin hidrolik sistemini iyi anlamak ve makinenin kullanım
şeklini iyi bilmek gerekir. CAE yazılımları
kullanarak ürün üretilmeden belli başlı simülasyonlarla iyileştirme ve geliştirmeler
yapmak tasarım süresini uzatsa da isterlerin sağlandığı doğru ürünü elde etme
sürecini kısaltan en önemli süreçlerdendir. Valfler üretildikten sonra doğrulama
testlerinin uygulanması ve test sonuçlarına göre iyileştirmelerin yapılması ürünün
kullanım ömrü boyunca arıza yapma ihtimalini azaltan önemli bir süreçtir.
Kaynaklar
7.6 Sürgü Kuvvetlerinin Ölçülmesi Testi
Sürgülerin merkezleme yaylarının ve sürtünme kuvvetlerinin ölçülmesi için sürgü servo motor ile içeri ittirilip geri
çekilerek valfin "akış yok, basınç yok" durumundaki kuvvetleri kuvvet transduyseri yardımıyla ölçülür ve grafik haline
getirilir.
30
[1]MMOB Yayımları, İş Makinaları El Kitabı-3/ Kazma ve yükleme Makinaları, 2003
[2]http://science.howstuffworks.com/transport/engines-equipment/
backhoe-loader.htm
[3] http://en.wikipedia.org/wiki/SAE_controls
[4] Hema Endüstri Valf Tasarım Klavuzu
[5] Hidromek Operatör Eğitim Sunumu
İş Sağlığı ve Güvenliği
Alanında Son Gelişmeler
Bayramali KÖSA / Makina Mühendisi / A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı
Geçtiğimiz yıl üst üste gelen ve ülkeyi yasa boğan kazalar olmuştur. Unutulmaması gereken ve aşağıda belirtilen
toplu ölümlere neden olan iş kazaları sonrası, Cumhurbaşkanı, Başbakan, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı, Enerji
Bakanı tarafından gerek alanlarda gerekse televizyonlarda
yapılan konuşmalarda alınacak önlemlerle ilgili açıklamalar
yapılmıştır. Bu açıklamalarda yer alan alınacak önlemlerle
ile ilgili yapılacak işler ve 04.04.2015 tarihinde kabul edilen,
23 Nisan 2015 tarih ve 29335 sayılı resmi gazetede 6645
kanun numarası ile yayımlanan torba yasadaki iş sağlığı
ve güvenliği ile ilgili yenilikleri bilgilerinize sunmak istedim.
Aşağıda belirtilen üzücü kazalar unutulmamalıdır ki, insanlarda doğal olaylar gibi algı oluşmamalı ve kanıksanmamalıdır. 2015 yılının ilk dört ayında geçtiğimiz yıl yaşanan
üç büyük iş kazasında yaşamını kaybedenlerin toplamından daha fazla can kaybı olmuştur. Bu nedenle en azından
derginin ulaştığı ve bu yazıyı okuyanlarda iş sağlığı ve güvenliği konusunda farkındalık yaratarak alınacak önlemlerle kazaların çoğunun önleneceği gerçeğini hatırlatmak istedim. Hatta bu yazıyı hazırlarken dahi "Edirne ‘de bir baraj
inşaatında göçükten dolayı iki kişinin yaşamını kaybettiği"
televizyonda alt yazı olarak geçiyordu. Bir kişinin öldüğü iş
kazası haberlerinin çoğunu duymuyoruz bile.
Geçtiğimiz yıl içinde facia olarak nitelendirilen aşağıdaki olaylar yaşanmıştır.
İstanbul’da AVM inşaatında asansör kazasında yaşanan facia,
Karaman’da maden kazasında yaşanan facia,
32
Soma faciası,
"İş Sağlığı ve Güvenliği" kapsamında "Risk Değerlendirmesi" yapılırken birden fazla ölümle sonuçlanan kazalar
facia olarak nitelendirilmektedir. Bu nedenle "facia" tabiri
kullanılmıştır, açıklamakta yarar görüyorum.
Özellikle Soma faciası sonrası yapılan açıklamalara göre;
Tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde çalışanlara mesleki yeterlilik zorunluluğu getirileceği, mesleki yeterlilik belgesi
olmayanların çalıştırılamayacağı şartı getirileceği söylendi. Yürürlükte tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde çalışanlarda
mesleki eğitim şartı var, "mesleki eğitim belgesi" olmayanlar
tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde çalıştırılamaz. Ancak ne kadar uygulanabildiğine bakmak gerek. Tehlikeli ve çok tehlikeli iş alanındaki tüm mesleklerin "meslek standartlarının
oluşturulması, eğitimi ve belgelendirilmesi" uzun döneme
ait doğru bir programdır. Acil ihtiyaçlara cevap veremez.
Bu gün itibarı ile 40 meslek dalı bu kapsama girmektedir.
Torba yasadaki yeni düzenlemeye göre;
6645 / MADDE 74 – 5544 sayılı Kanuna aşağıdaki ek
madde eklenmiştir.
“EK MADDE 1 – (1) Tehlikeli ve çok tehlikeli işlerden
olup, Kurumca standardı yayımlanan ve Bakanlıkça çıkarılacak tebliğlerde belirtilen mesleklerde, tebliğin yayım tarihinden itibaren on iki ay sonra bu Kanunda düzenlenen
esaslara göre meslekî yeterlilik belgesine sahip olmayan
kişiler çalıştırılamaz. 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Mesleki
Eğitim Kanununa göre ustalık belgesi almış olanlar ile Millî
Eğitim Bakanlığına bağlı meslekî ve teknik eğitim okulların-
dan ve üniversitelerin meslekî ve teknik eğitim veren okul
ve bölümlerinden mezun olup, diplomalarında veya ustalık
belgelerinde belirtilen bölüm, alan ve dallarda çalıştırılanlar
için meslekî yeterlilik belgesi şartı aranmaz.
(2) Bakanlıklar ile kamu kurum ve kuruluşlarının görev
alanlarını ilgilendiren mevzuatta bu maddede belirtilen hususlara ilişkin gerekli düzenlemeler bu maddenin yürürlüğe
girdiği tarihten itibaren on iki ay içinde yapılır.
(3) Birinci fıkraya ilişkin denetimler iş müfettişlerince
yapılır. Birinci fıkrada belirtilen hükümlere aykırı davranan
işveren veya işveren vekillerine Çalışma ve İş Kurumu il
müdürü tarafından her bir çalışan için beş yüz Türk lirası
idari para cezası verilir. Bu Kanuna göre verilen idari para
cezaları tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenir.”
Sınav ücretleri ile ilgili belli şartlar ve sürelerde devlet
desteği olacağı dile getirilmişti, aşağıda belirtilen şekilde
düzenleme yapılmıştır.
6645/MADDE 24 – 4447 sayılı Kanuna aşağıdaki ek
madde eklenmiştir.
“EK MADDE 3 – Tehlikeli ve çok tehlikeli işlerden olup,
Bakanlıkça çıkarılacak tebliğlerde belirtilen mesleklerde,
21/9/2006 tarihli ve 5544 sayılı Meslekî Yeterlilik Kurumu
Kanunu kapsamında yetkilendirilmiş sınav ve belgelendirme kuruluşlarının gerçekleştireceği sınavlarda başarılı olan
kişilerin 31/12/2017 tarihine kadar belge masrafı ile sınav
ücreti, 1/1/2018 tarihinden 31/12/2019 tarihine kadar ise
belge masrafı ile sınav ücretinin yarısı Fondan karşılanır.
Fondan karşılanacak sınav ücreti, brüt asgari ücretin yarısını geçmemek üzere meslekler itibarıyla Bakanlığın teklifi ve
Bakanlar Kurulunun kararıyla belirlenir. Fondan karşılanan
bu desteklerden kişiler bir kez yararlanabilir. Bu maddenin
uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.”
Şantiye şeflerine çalıştığı alanla ilgili iş-güvenliği
uzmanı olma zorunluluğu getirileceği belirtildi. Bayındırlık
ve İskan Bakanlığı 16 Aralık 2010 Tarih ve Sayı: 27787 ile
çıkardığı ‘’Yapı müteahhitlerinin kayıtları ile şantiye şefleri
ve yetki belgeli ustalar hakkında yönetmelik’’ te aşağıda
belirtildiği şekilde zorunluluk getirilmişti.
(8) Şantiye şefi görev aldığı yapım işinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemin aldırılması yetkisine sahiptir. Bu yetkinin yapı müteahhidi tarafından
kullandırılmaması halinde şantiye şefi sorumlu tutulamaz.
(9) Şantiye şefi görev aldığı yapım işinde iş sağlığı ve
güvenliği ile ilgili eksiklik ve kusurları, öneri ve önlemleri
belirlemek, yapı müteahhidine rapor etmek ve şantiyede
görev alan ilgili kişilere bildirmekle yükümlüdür. Raporda
yer alan hususların yerine getirilmemesinden yapı müteahhidi sorumludur.
(15) Mühendis, mimar ve teknik öğretmen unvanlı teknik personelin şantiye şefi olarak görev yaptığı 4857 sayılı
İş Kanununun 81 inci maddesi kapsamında yer alan inşaat
ve tesisat işlerinde, şantiye şeflerinin iş güvenliği uzmanlığı
belgesine haiz olması zorunludur.
İş güvenliği uzmanlığı belgesi;
GEÇİCİ MADDE 2 – (1) Yönetmeliğin 10 uncu maddesinin on beşinci fıkrası kapsamındaki işlerde görev alacak
mühendis, mimar ve teknik öğretmen unvanlı şantiye şefinin 1/1/2012 tarihinden 1/1/2020 tarihine kadar 4857 sayılı İş Kanununa uygun iş güvenliği uzmanlığı belgesi
alması zorunludur.
İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri, Madde 81 – (Mülga:
20/6/2012-6331/37 md.)
Adı geçen yönetmeli 4857 sayılı İş Kanunu 81 maddeye
istinaden çıkarılmıştır ancak üstte görüldüğü gibi bu madde yürürlükten kaldırılmıştır ve yönetmeliğin yasal desteği
kalmamıştır.
Yapı denetim firmalarına İş Güvenliğini denetleme zorunluluğu dile getirildi. Aşağıda belirtilen şekilde firmalarına kontrol görevi getirildi.
6645 / MADDE 31 – 29/6/2001 tarihli ve 4708 sayılı Yapı
Denetimi Hakkında Kanunun 2. maddesinin dördüncü fıkrasının (f) bendi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
“f) İşyerinde, çalışmaların, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına göre düzenlenmesi gereken sağlık güvenlik planına uygun olarak yapıldığını kontrol etmek ve gerekli tedbirlerin alınması için yapı müteahhidini yazılı olarak uyarmak,
uyarıya uyulmadığı takdirde durumu ilgili Çalışma ve İş Kurumu il müdürlüğüne bildirmek.”
Yapı işlerinde İş Sağlığı ve yönetmeliği gereği işe başlamadan önce proje aşamasında ‘’Sağlık ve Güvenlik Planı’’
hazırlanmalı ve çalışma sürecinde güncellenmelidir. İş sağlığı ve Güvenliği Planı bir taahhütnamedir. Yani yapılacak
işler, önceden hangi metotlarla ve hangi önlemleri alarak
gerçekleştirileceği planlanarak kayıt altına alınıp sonra o
plana uygun olarak iş gerçekleştirilmelidir. Uygulama başlamadan önce planlar gözden geçirilip güncellenmelidir.
Ancak uygulamada sağlıklı işlememektedir.
Hem yapı denetim firmalarına yüklenen ‘’yapı müteahhidi uyarılara uymadığı taktirde durumu ilgili Çalışma ve iş
kurumuna bildirmesi’’ hem de aşağıda 6645/madde 1 de
yer alan İş Yeri Hekimi ve İş Güvenliği Uzmanına yüklenen
sorumlukta işverene yazılı olarak bildirilen ve acil durum
gerektiren hallerde iş verenin önlem almaması durumunda
Bakanlığın yetkili birimine bildirmesi zorunluluğu bulunmaktadır. Yani işverenini Bakanlık birimine şikayet etmesi
istenmektedir, her ikisinin de zor uygulanacağını, hatta nadiren uygulanacağı kanısındayım.
İş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimlerinin görev,
yetki ve sorumlulukları yeniden düzenlendi.
6645 / MADDE 1 – 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş
Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 8. maddesinin ikinci fıkrası
aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve maddenin beşinci fıkrasına aşağıdaki cümle eklenmiştir.
“(2) İşverene iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda rehberlik ve danışmanlık yapmak üzere görevlendirilen işyeri he-
33
Ölümlü iş kazalarında işveren kusurlu bulunursa kamu
ihalelerinden 2 yıl kamu ihalelerinden men cezası getirileceği ve bir nevi sicil oluşturulacağı söylenmişti. Ölümlü iş
kazası sebebi ile kamu ihalelerinden men cezası getirilmiştir.
6645/MADDE 3 – 6331 sayılı Kanunun 25 inci maddesinden sonra gelmek üzere aşağıdaki madde eklenmiştir.
“Ölümlü iş kazası sebebiyle kamu ihalesinden yasaklama
kimi ve iş güvenliği uzmanı, görev aldığı işyerinde göreviyle
ilgili mevzuat ve teknik gelişmeleri göz önünde bulundurarak
iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eksiklik ve aksaklıkları, tedbir ve
tavsiyeleri belirler ve işverene yazılı olarak bildirir. Eksiklik ve aksaklıkların düzeltilmesinden, tedbir ve tavsiyelerin yerine getirilmesinden işveren sorumludur. Bildirilen eksiklik ve aksaklıkların
acil durdurmayı gerektirmesi veya yangın, patlama, göçme,
kimyasal sızıntı ve benzeri acil ve hayati tehlike arz etmesi,
meslek hastalığına sebep olabilecek ortamların bulunmasına rağmen işveren tarafından gerekli tedbirlerin alınmaması
hâlinde, bu durum işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanınca,
Bakanlığın yetkili birimine, varsa yetkili sendika temsilcisine,
yoksa çalışan temsilcisine bildirilir. Bildirim yapmadığı tespit
edilen işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının belgesi üç ay,
tekrarında ise altı ay süreyle askıya alınır. Bu bildirimden dolayı işvereni tarafından işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının
iş sözleşmesine son verilemez ve bu kişiler hiçbir şekilde hak
kaybına uğratılamaz. Aksi takdirde işveren hakkında bir yıllık
sözleşme ücreti tutarından az olmamak üzere tazminata hükmedilir. İşyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının iş kanunları ve
diğer kanunlara göre sahip olduğu hakları saklıdır. Açılan davada, kötü niyetle gerçek dışı bildirimde bulunduğu mahkeme kararıyla tespit edilen kişinin belgesi altı ay süreyle askıya alınır.”
İş yerlerinde işi durdurma müfettişin takdir yetkisine bırakılmadan otomatik durdurulacağı söylenmişti. Bu konuda
aşağıdaki madde de belirtilen düzenleme yapıldı.
6645 / MADDE 2 – 6331 sayılı Kanunun 25 inci maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan “mülki idare amiri tarafından”
ibarelerinden sonra gelmek üzere “kolluk kuvvetleri marifetiyle” ibareleri ve maddeye aşağıdaki fıkralar eklenmiştir.
“(7) Çok tehlikeli sınıfta yer alan ve ihale ile alınan işlerde; teknolojik gelişme, iş gücü kapasitesinin artırılması, üretim
metotlarında yenilik gibi bir kısım unsurlar sağlanmadan üretim ve/veya imalat planlarına, iş programlarına aykırı hareket
edilerek üretim zorlaması nedeniyle hayati tehlike oluşturacak
şekilde çalışma biçimleri, işin durdurulma sebebi sayılır.
(8) İşyerinde durdurulan işlerde izinsiz çalışma yaptıran
işveren veya işveren vekillerine üç yıldan beş yıla kadar
hapis cezası verilir.”
34
MADDE 25/A – Ölümlü iş kazası meydana gelen maden işyerlerinde kusuru yargı kararı ile tespit edilen işveren, mahkeme tarafından iki yıl süreyle kamu ihalelerine katılmaktan 5/1/2002 tarihli ve 4735 sayılı Kamu İhale
Sözleşmeleri Kanununun 26. maddesinin ikinci fıkrasında
sayılanlarla birlikte yasaklanır. Kararın bir örneği işverenin
siciline işlenmek üzere Kamu İhale Kurumuna gönderilir
ve Kurumun internet sayfasında ilan edilir.”
Burada dikkati çeken nokta maden işyerleri ile sınırlı
olması ve ölümlü iş kazalarının çok yüksek olduğu inşaat
işlerinin bu kapsamın dışında tutulmasıdır.
İdari para cezaları artırılacağı, iki katına kadar çıkarılacağı söylenmişti, 6645/4. Madde de belirtilen %25 - %200
arası artışlar getirildi.
Standartlara uygun kişisel koruyucu donanım sağlamayan işyerlerine idari para cezası getirileceği söylenmişti.
6645/ MADDE 4 – 6331 sayılı Kanunun 26. maddesinin
birinci fıkraya aşağıdaki fıkra eklenmiştir.
“o) Çalışanlarına, standartlara uygun ve CE işaretli kişisel koruyucu donanım temin etmeyen işverenlere çalışan
başına beş yüz Türk Lirası idari para cezası uygulanır.
Maden işçilerine çipli konum takip sistemi getirileceği,
acil durumlarda çıkışı kolaylaştırmak için fosforlu hayat hattı yapılacağı dile getirildi.
Torba yasa içerisinde;
6645/ MADDE 4 – 6331 sayılı Kanunun 26. maddesinin
birinci fıkraya aşağıdaki fıkra eklenmiştir.
ö) Yer altı maden işletmelerinde çalışanların bulundukları yeri ve giriş çıkışlarını gösteren takip sistemini
kurmayan işverenlere çalışan başına beş yüz Türk Lirası” idari para cezası uygulanır. Bu yasada takip sisteminin nasıl olacağı konusunda bir düzenlemeye rastlamadım.
Madenlerde sığınma odalarının yapılması gündeme
gelmişti. 6645/5. Madde ile 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunun 30. Maddesine aşağıdaki fıkra eklenmiştir.
“(3) Maden işyerlerinin hangilerinde sığınma odalarının
kurulabileceği ve bu odaların teknik özelliklerine dair usul
ve esaslar Bakanlıkça bir yıl içinde çıkarılacak yönetmelikle
düzenlenir. Bu teknik özellikler, ulusal ve uluslararası standartlara uygun olarak belirlenir.”
Üç yıl iş kazası olmayan işyerlerinde %3 olarak ödenen
işsizlik sigortası işveren payı üç yıl süre ile %1 alınacağı
söylenmişti (Teşvik). Torba kanunda aşağıdaki yenilik getirilmiştir.
6645/MADDE 25 – 4447 sayılı Kanuna aşağıdaki ek
madde eklenmiştir.
“EK MADDE 4 – 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş
Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında çok tehlikeli sınıfta yer alıp ondan fazla çalışanı bulunan ve üç yıl içinde
ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazası
meydana gelmeyen işyerlerinde çalışanların işsizlik sigortası işveren payı teşvik olarak bir sonraki takvim yılından
geçerli olmak üzere ve üç yıl süreyle %1 olarak alınır.
Ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazası meydana gelmesi hâlinde takip eden aydan itibaren
bu teşvik uygulamasına son verilir. İşverenler bu fıkrada
öngörülen şartları tekrar sağlamaları ve talepleri hâlinde
bu teşvikten yeniden yararlanır. Türkiye genelinde birden
fazla tescilli çok tehlikeli sınıfta yer alan işyeri bulunan işverenin 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar
ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4 üncü maddesinin
birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında çalıştırılan toplam
çalışan sayısı esas alınır.
Bu maddeye göre teşvikten yararlanan işverenlerden
birinci fıkrada belirtilen iş kazalarını bildirmeyenler, iş kazasının meydana geldiği tarihten itibaren yararlandıkları
primleri yasal faizi ile birlikte geri öderler ve bu teşvikten
beş yıl süre ile yasaklanırlar. Haklarında yasaklama kararı
verilen tüzel kişilerin şahıs şirketi olması hâlinde, şirket ortaklarının tamamı hakkında; sermaye şirketi olması hâlinde
ise sermayesinin yarısından fazlasına sahip olan gerçek
veya tüzel kişi ortaklar hakkında yasaklama kararı verilir.
Haklarında yasaklama kararı verilenlerin gerçek veya tüzel
kişi olması durumuna göre; ayrıca bir şahıs şirketinde ortak
olmaları hâlinde bu şahıs şirketi hakkında da, sermaye şirketinde ortak olmaları hâlinde ise sermayesinin yarısından
fazlasına sahip olmaları kaydıyla bu sermaye şirketi hakkında da aynı şekilde yasaklama kararı verilir.
Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.”
İş güvenliği uzmanlarının görevlendirilmesi, çalışma süreleri ile ilgili değişiklik yapılmıştır.
6645/MADDE 6 – 6331 sayılı Kanunun geçici 4 üncü
maddesinin birinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve
maddeye aşağıdaki fıkra eklenmiştir.
“(1) Bu Kanunun 8 inci maddesinde belirtilen çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde (A) sınıfı belgeye sahip iş
güvenliği uzmanı görevlendirme yükümlülüğü, 1/1/2018
tarihine kadar (B) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı
görevlendirilmesi; tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde ise
(B) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı görevlendirme
yükümlülüğü, 1/1/2017 tarihine kadar (C) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı görevlendirilmesi kaydıyla yerine
getirilmiş sayılır.”
“(3) İkinci fıkraya göre iş güvenliği uzmanlığı belge yükseltme sınavlarında başarılı olup belge almaya hak kazananların hakları saklıdır.”
30.04.2015 tarih ve 29342 sayılı İş Güvenliği Uzmanının Görev yetki ve sorumlulukları ile eğitimleri hakkında yönetmelik /MADDE 12 – (1) (Değişik: RG-30/4/201529342) İş güvenliği uzmanları, bu Yönetmelikte belirtilen
görevlerini yerine getirmek için aşağıda belirtilen sürelerde
görev yaparlar:
a) Az tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda
en az 10 dakika.
b) Tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en
az 20 dakika.
c) Çok tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına
ayda en az 40 dakika.
Madenlerde çalışma saatleri ile ilgili düzenleme yapılmıştır.
İzinlerle ilgili düzenleme yapılmıştır.
18 yaşından büyük ve 29 yaşından küçük olan Türkiye
İş Kurumu tarafından 31.12.2016 tarihine kadar başlatılan
iş başı eğitim programlarını tamamlayanların işe başlaması
çalıştırılması konusunda devlet desteği verileceğine dair
6645/Madde 28 ile yasal düzenleme yapılmıştır.
Çalıştırma yaşı ve çocukların çalıştırma yasağı ile ilgili
aşağıdaki değişiklik yapılmıştır.
6645MADDE 38 – 4857 sayılı Kanunun 71 inci maddesinin birinci ve dördüncü fıkraları aşağıdaki şekilde değiştirilmiş; üçüncü fıkrasında yer alan “on dört yaşını bitirmiş
ve ilk öğretimini tamamlamış” ibaresi “on dört yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış” olarak,
beşinci fıkrasında yer alan “Okula devam eden” ibaresi
“Okul öncesi çocuklar ile okula devam eden”, “birinci” ibaresi “dördüncü” olarak değiştirilmiş ve maddeye aşağıdaki
fıkra eklenmiştir.
“On beş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması
yasaktır. Ancak, on dört yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış olan çocuklar; bedensel, zihinsel,
sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin
okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler. On dört yaşını doldurmamış çocuklar ise bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime
devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak
sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde yazılı sözleşme yapmak ve her bir faaliyet için ayrı izin almak şartıyla çalıştırılabilirler.”
“Zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış ve örgün eğitime
devam etmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi ve
35
haftada otuz beş saatten; sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde çalışanların ise günde beş ve haftada otuz saatten
fazla olamaz. Bu süre, on beş yaşını tamamlamış çocuklar
için günde sekiz ve haftada kırk saate kadar artırılabilir.”
gun kullanılmaması sonucu oluşacak yaralanma ve ölüm
olaylarından dolayı, ilgili belediye yetkilileri 5237 sayılı Türk
Ceza Kanunu hükümlerine göre sorumludur.”
“Sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinin kapsamı, bu faaliyetlerde çalışacak çocuklara çalışma izni verilmesi, yaş
grupları ve faaliyet türlerine göre çalışma ve dinlenme süreleri ile çalışma ortamı ve şartları, ücretin ödenmesine ilişkin
usul ve esaslar ile diğer hususlar Aile ve Sosyal Politikalar
Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Millî
Eğitim Bakanlığı ile Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun görüşleri alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.”
Meslek liseleri ve meslek yüksek okullarına İş Sağlığı ve
Güvenliği dersi konulacağı,
Asansörlerin periyodik kontrolleri konusunda aşağıda
belirtilen düzenleme yapılmıştır.
Maden sahalarının denetimi bağımsız kuruluşlar tarafından yapılacağı,
MADDE 84 – 3/7/2005 tarihli ve 5393 sayılı Belediye
Kanununun 15 inci maddesinin birinci fıkrasına aşağıdaki
bent ve maddeye birinci fıkrasından sonra gelmek üzere
aşağıdaki fıkra eklenmiştir.
Kömür madenlerine sigorta sistemi getirileceği ve sigorta şirketinin de denetimi olacağı,
“s) Belediye sınırları içerisinde, yapı ruhsatı veya yapı kullanma izni hangi idare tarafından verilmiş olursa olsun, hizmete sunulacak olan asansörlerin tescilini yapmak, ilgili teknik
mevzuat çerçevesinde yıllık periyodik kontrollerini yapmak ya
da yetkilendirilmiş muayene kuruluşları aracılığıyla yaptırmak,
gerekli hâllerde asansörleri hizmet dışı bırakmak.”
Madenlerde şikayetleri değerlendirmek için Alo 170 e
ilave birim kurulacağı, (ALO 170 hattı 15 Kasım 2010 de
yürürlüğe girdi. Soru, öneri, ihbar, şikayet, başvuru ve taleplerin hızlı çözümü amaçlı)
“(s) bendi uyarınca asansörlerin yıllık periyodik kontrolünü yapacak belediyeler ile yetkilendirilmiş muayene
kuruluşlarının sahip olması gereken şartlar, yıllık periyodik
kontrol esasları ile yıllık periyodik kontrol ücretleri Türkiye
Belediyeler Birliği, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği
ve Türk Standardları Enstitüsü temsilcilerinin de yer alacağı
bir komisyon tarafından belirlenir. Konuya ilişkin düzenlemeler, komisyon kararları doğrultusunda Bilim, Sanayi ve
Teknoloji Bakanlığı tarafından yapılır.”
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı, İş Güvenliği Uzmanı bulundurmayan iş yerleri için elektronik ortamda İdari
Para cezası yazılacağını belirtti.
MADDE 85 – 5393 sayılı Kanuna aşağıdaki ek madde
eklenmiştir.
“Asansör yıllık kontrol faaliyetlerine ilişkin sorumluluk
EK MADDE 1 – Bu Kanunun 15 inci maddesinin birinci
fıkrasının (s) bendinde düzenlenen yetkinin usulüne uy-
36
Taahhütler arasında;
Acil durum tatbikatları yılda iki kez yapılacağı,
Madenlerin yer üstüne iki ayrı yoldan bağlanacağı,
(Maden iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliğinde
bu zorunluluk bulunmaktadır.)
Denetimlerin görüntülü olacağı ve her eksikliğe ceza
yazılacağı,
İhale Sözleşmelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği harcamaları
yer alacağı ve işveren bunu mali yük olarak görmeyeceği,
Maden işletmelerinin dökümanları ilgili kuruluşlarca
elektronik ortamda mutlaka paylaşılacağı,
Son kısımda yer alan maddeler hakkında torba yasada
her hangi bir düzenleme göremedim.
Özellikle İhale sözleşmelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği
harcamasının yer alması, görüntülü denetim, Denetimlerin
bağımsız kuruluşlarca yapılması, Meslek yüksek okulları ve
meslek liselerine ‘’İş Sağlığı ve Güvenliği’’ dersi konulması
çok önemlidir.
Kömür madenlerinde sigorta sisteminin olması ve sigortanın denetimi iyi fakat uygulanabilirliği zor görünmektedir.
Kömür madeni ile sınırlandırılması da pek anlaşılır değildir.
Basınçlı Gaz Tüplerinin
Dolum ve Periyodik Muayenelerinin
Usul ve Esaslarına İlişkin Tebliğ
(TEBLİĞ NO: SGM-2015/2) Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi/Sayısı: 22.01.2015/29244
Bayramali KÖSA / Makina Mühendisi / A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı
Birinci Bölüm
Dayanak
Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar ve Standartlar
MADDE 3 – (1) Bu Tebliğ;
Amaç
MADDE 1 – (1) Bu Tebliğin amacı; sıkıştırılmış, sıvılaştırılmış veya çözünmüş gazlar için kullanılan yeniden
doldurulabilir basınçlı gaz tüplerinin toplumun can ve mal
emniyeti ile çevre güvenliğini sağlayacak şekilde ilgili
mevzuata uygun olanlarına dolum yapılması ve kullanım
sırasındaki periyodik muayene, deney, bakım ve tamiri
usul ve esaslarını belirlemektir.
Kapsam
MADDE 2 – (1) Bu Tebliğ sıkıştırılmış, sıvılaştırılmış veya
çözünmüş gazlar için kullanılan yeniden doldurulabilir basınçlı gaz tüplerinin ilgili mevzuatlara uygun olanlarına dolum yapılması ve kullanım sırasındaki periyodik muayene,
deney, bakım ve tamirini kapsar.
(2) Bu Tebliğ;
a) Medikal oksijen tüpleri hariç solunum (nefes alma)
tüplerini ve bu tüplere dolum yapan tesisleri,
b) Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) dolumu yapan ve satan tesisleri, kapsamaz.
38
a) 3/6/2011 tarihli ve 635 sayılı Bilim, Sanayi ve Teknoloji
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde
Kararnamenin 7 nci maddesinin birinci fıkrasının (f) bendine,
b) 10/6/1930 tarihli ve 1705 sayılı Ticarette Tağşişin
Men'i ve İhracatın Murakabesi ve Korunması Hakkında Kanunun 1 inci, 2 nci ve 6 ncı maddelerine,
c) 18/11/1960 tarihli ve 132 sayılı Türk Standartları Enstitüsü Kuruluş Kanununun 2 nci maddesine,
ç) 29/6/2001 tarihli ve 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik
Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanunun
5 inci, 11 inci ve 12 nci maddelerine,
dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
MADDE 4 – (1) Bu Tebliğde geçen;
a) A Tipi Muayene Kuruluşu: Taşınabilir basınçlı ekipmanların periyodik kontrolünü içerecek şekilde, TS EN ISO/IEC 17020
standardı kapsamında akredite olan muayene kuruluşunu,
b) ADR: 8/9/2009 tarihli ve 2009/15454 sayılı Bakanlar
Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması,
c) Bakanlık: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığını,
ç) Dolumcu: Sınaî ve tıbbi gazların tüplere ve/veya manifoldlu tüp demetlerine dolumu ile satış ve dağıtım hizmetlerini yapan gerçek veya tüzel kişiyi,
d) Dolum tesisi: Sınaî ve tıbbi gazların dolum, satış ve
dağıtım hizmetlerinin yapılması amacıyla ilgili mevzuata
uygun, gerekli izin, ruhsat ve belgeleri haiz sınaî gazların
tüplere ve manifoldlu tüp demetlerine, tanker ve taşınabilir
sıvı kaplarına dolumunun gerçekleştirildiği tesisi,
e) Dolum Yeterlilik Belgesi: Basınçlı gaz tüpü ve/veya
manifoldlu tüp demetlerine dolum tesisleri tarafından dolum yapılabileceğini gösteren belgeyi,
f) Gaz üreticisi: Sınaî ve tıbbi gazların üretim, ithalat,
dolum, satış ve dağıtımını yapan gerçek veya tüzel kişiyi,
g) Hurdaya ayırma: İlgili mevzuatına uygun olmayan ve/
veya periyodik muayeneden geçmeyen tüp ve manifoldlu
tüp demetlerinin bir daha dolum yapılmayacak şekilde tahrif edilerek geri dönüşüme gönderilmesini,
ğ) İl Müdürlüğü: Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğünü,
h) İmalatçı: Sınaî ve tıbbi gazların doldurulması, depolanması ve taşınması amacıyla ilgili standartlara göre üretilen basınçlı gaz tüpleri ve/veya manifoldlu tüp demetlerini
üreten gerçek ve tüzel kişi,
ı) Manifoldlu tüp demeti: Birden fazla tüpün bir çelik
konstrüksiyon içinde manifold ile birbirine bağlı olduğu tüp
demetini,
i) Muayene/deney: Basınçlı gaz tüpü ve manifoldlu tüp
demetlerinin dolumundan önce ilgili mevzuatına uygun
olup olmadığının kontrol edilmesini,
j) Mülkiyet sahibi: Tüp ve/veya manifoldlu tüp demetinin
sahibi olan gerçek veya tüzel kişiyi,
k) Periyodik muayene: Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Uluslararası Taşınmasına İlişkin Avrupa Anlaşmasında
(ADR) belirtilen periyodik muayene ve periyodik muayeneyi düzenleyen yöntemlerini,
p) TÜRKAK: Türk Akreditasyon Kurumunu,
r) Uygunluğun yeniden değerlendirilmesi: Mülkiyet
sahibi veya kullanıcının talebi üzerine 5/6/2002 tarihli ve
24776 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliğinin (99/36/AT) zorunlu uygulamaya girmesinden önce imal edilip piyasaya arz edilmiş
olan taşınabilir basınçlı ekipmanın uygunluğunun yeniden
değerlendirme yöntemini,
s) Yönetmelik: 31/12/2012 tarihli ve 28514 sayılı Resmî
Gazete’de yayımlanan Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliğini (2010/35/AB), ifade eder.
İlgili standartlar
MADDE 5 – (1) Aşağıdaki standartlar ve bu standartların yerini aldığı eski standartlar kapsamında üretilen basınçlı gaz tüplerinin periyodik muayene, deney, bakım ve
tamiri zorunludur.
a) TS EN 13322-1 Taşınabilir gaz tüpleri – Tekrar doldurulabilir kaynaklı çelik gaz tüpleri – Tasarım ve imalat Bölüm
1: Karbonlu çelikler,
b) TS EN 13322-2 Taşınabilir gaz tüpleri – Tekrar doldurulabilir kaynaklı çelik gaz tüpleri – Tasarım ve imalat Bölüm
2: Paslanmaz çelikler,
c) TS EN ISO 9809-1 Gaz tüpleri - Tekrar doldurulabilir
dikişsiz çelik gaz tüpleri - Tasarım, yapım ve deneyler - Bölüm 1: Çekme dayanımı 1100 mpa’dan küçük sertleştirilmiş
ve temperlenmiş çelik tüpler,
ç) TS EN ISO 9809-2 Gaz tüpleri - Tekrar doldurulabilir
dikişsiz çelik gaz tüpleri - Tasarım, yapım ve deneyler - Bölüm 2: Çekme dayanımı 1100 mpa’a eşit veya daha büyük
sertleştirilmiş ve temperlenmiş çelik tüpler,
d) TS EN ISO 9809-3 Gaz tüpleri - Tekrar doldurulabilir
dikişsiz çelik gaz tüpleri - Tasarım, yapım ve deneyler - Bölüm 3: Normalize edilmiş çelik tüpler,
e) TS EN 1800 Taşınabilir gaz tüpleri - Asetilen tüpleri Temel gerekler, tarifler ve tip deneyleri,
l) Sınaî gaz: LPG hariç olmak üzere kaynama noktası
-273,15oC ile 26,7oC arasında bulunan ve genel olarak
çeşitli sanayi kollarında kullanılan organik ya da inorganik,
sıvılaştırılmış veya sıkıştırılmış halde piyasaya arz edilen
elementler ve bunların çeşitli karışımlarını,
f) TS EN 1975 Taşınabilir gaz tüpleri - Yeniden doldurulabilir – Dikişsiz - Alüminyum ve alüminyum alaşımlı - Su kapasitesi 0,5 litreden 150 litreye kadar - Tasarım ve imalat özellikleri,
m) Tedarikçi: Sınaî gazları üreticilerden, işletmelerden
veya ithalat yolu ile temin ederek bu gazların dolum ve satışı ile bunların dolum bayilerine, dağıtım bayilerine ve kullanıcılara dağıtımını yapan gerçek veya tüzel kişiyi,
(2) Sınaî ve tıbbi gaz tüplerinin periyodik muayene, deney, bakım ve tamiri aşağıdaki standartlar ve bu standartların yerini aldığı eski standartlar kapsamında zorunludur.
g) TS EN ISO 10961 Gaz tüpleri - Tüp demetleri - Tasarım, imalat, deneyler ve muayene standardı,
o) Tüp: Hacmi 150 litreye kadar olan, taşınabilir gazların
doldurulması, depolanması, taşınması ve kullanılmasında
kullanılan basınçlı kabı,
a) TS EN 13322-1 ve TS EN 13322-2 standartları veya
bu standartların yerine geçtiği eski standartlar kapsamında
üretilen basınçlı gaz tüplerini, TS EN 1803 Taşınabilir gaz
tüpleri – Dikişli - Karbon çeliğinden gaz tüpleri için periyodik muayene ve deney standardı,
ö) Tüp dolum talimatı: Basınçlı gaz tüpleri ve/veya manifoldlu tüp demetlerine sınaî ve tıbbi gazların dolum ve
kontrolünde izlenecek süreci gösteren akış şemasını,
b) TS EN ISO 9809-1, TS EN ISO 9809-2 ve TS EN ISO
9809-3 standartları veya bu standartların yerine geçtiği
eski standartlar kapsamında üretilen basınçlı gaz tüplerini,
n) Tıbbi gaz: Medikal amaçlı kullanılan bütün gazlar,
39
TS EN 1968 Taşınabilir gaz tüpleri – Dikişsiz - Çelik gaz
tüpleri için periyodik muayene ve deney standardı,
i) TS EN ISO 11621 Gaz tüpleri - Gaz hizmetinin değiştirilmesi için işlemler.
c) TS EN 1975 standardı veya bu standardın yerine
geçtiği eski standartlar kapsamında üretilen basınçlı gaz
tüplerini TS EN 1802 Gaz tüpleri – Taşınabilir – Dikişsiz
alüminyum alaşımlı gaz tüpleri için periyodik muayene ve
deney standardı,
(5) Bu Tebliğde yer alan standartların tadil edilmesi
veya değiştirilmesi durumunda, bu standartların yerine geçen yeni standartlar dikkate alınır.
ç) TS EN 1800 standardına veya bu standardın yerine
geçtiği eski standartlar kapsamında üretilen basınçlı gaz
tüplerini TS EN 12863 Taşınabilir gaz tüpleri – Çözünmüş
asetilen tüpleri standardı,
d) TS EN ISO 10961 Gaz tüpleri - Tüp demetleri - Tasarım, imalat, deneyler ve muayene standardı kapsamında
üretilen manifoldlu tüp demetlerinin periyodik muayenesi,
TS EN 15888 “Taşınabilir gaz tüpleri-Tüp demetleri-Periyodik muayene ve testleri” standardı kapsamında yapılır.
(3) İkinci fıkrada anılan ilgili standardına göre periyodik
muayene tarihi gelen basınçlı tüplerin, standartlara uygun
yapılan periyodik muayene sonrası ilgili tüp muayene tarihi
ve standartlara göre diğer işlemlere tabi tutulur ve periyodik muayene kapsamında bir rapor düzenlenir.
(4) Bu maddenin birinci fıkrasında yer alan standartlar ile benzer standartlar kapsamında üretilen basınçlı gaz
tüplerinin dolum esnasındaki muayenelerinde, aşağıda yer
alan ilgili standart veya standartların ön gördüğü kurallara
uyulması zorunludur.
a) TS EN ISO 11372 Taşınabilir gaz tüpleri-Çözünmüş
asetilen gazı için-Dolum şartları ve muayeneleri,
b) TS EN 1919 Taşınabilir gaz tüpleri - Sıvılaştırılmış gazlar için (asetilen ve LPG hariç) -Dolum sırasında muayene,
c) TS EN 1920 Gaz tüpleri - Taşınabilir - Sıkıştırılmış
gazlar (asetilen hariç) için - Dolum sırasında muayene,
ç) TS EN ISO 11372 Taşınabilir gaz tüpleri-Çözünmüş
asetilen gazı için-Dolum şartları ve muayeneleri,
d) TS EN ISO 13088 Tüpler- Asetilen tüp demetleri-Dolum şartları ve dolum muayenesi,
e) TS EN 13096 Taşınabilir Gaz Tüpleri-Doldurulan gazların dolum noktalarındaki şartları -Tek birleşenli gazlar,
f) TS EN 13099 Taşınabilir Gaz Tüpleri-Doldurulan gazların dolum noktalarındaki şartları,
g) TS EN 13365 Gaz Tüpleri-Taşınabilir-Sürekli ve Sıkıştırılabilir Gazlar İçin (Asetilen Hariç)-Dolum Sırasında
Muayene,
ğ) TS EN 13385 Gaz Tüpleri-Taşınabilir-Sürekli ve Sıvılaştırılmış Gaz (Asetilen Hariç) İçin Bataryalı Taşıtlar-Dolum
Sırasında Muayene,
h) TS EN 13720 Gaz Tüpleri-Taşınabilir-Asetilen Bataryalı Taşıtlar İçin Dolum Şartları,
ı) TS ISO 11625 Gaz tüpleri-Emniyetli taşıma ve kullanma,
40
Üçüncü Bölüm
Uygulama, Usul ve Esaslar, İzlenebilirlik
Uygulama
MADDE 9 – (1) İl Müdürlüğü tarafından dosya üzerinde ve mahallinde yapılan incelemeler sonucunda, dolumcu olma vasfına sahip olduğu değerlendirilen gerçek
veya tüzel kişiler için iki nüsha Dolum Yeterlilik Belgesi
düzenlenir. Nüshalardan biri dolum tesisine verilir, diğeri
İl Müdürlüğünde muhafaza edilir. İl Müdürlüğü tarafından
yapılan denetimler sonucu askıya alınmadığı veya iptal
edilmediği sürece, Dolum Yeterlilik Belgesinin geçerlilik
süresi iki yıldır. Belge, mevcut gereklilikler yerinde kontrol
edilmek şartıyla iki yıllık sürelerle vize yapılarak uzatılır.
Vize başvuruları vize tarihi dolmadan en geç 15 gün önce
İl Müdürlüğüne yapılmalıdır. Vize yapılmayan belgeler geçersizdir.
(2) Dolum tesisleri tarafından basınçlı gaz tüpü ve/veya
manifoldlu tüp demetlerinin toplumun ve kullanıcıların can
ve mal emniyeti ile çevre güvenliğini sağlaması amacıyla;
taşınması, depolanması ve kullanılmasında dikkat edilmesi
gereken hususlara dair bir kullanım kılavuzu hazırlanması
zorunludur.
(3) Dolum tesisleri bu kullanım kılavuzunu ilk tüp veya
manifoldlu tüp demeti tesliminde ve daha sonra kullanıcının talep etmesi halinde her gaz türü için kullanım talimatının bir kopyasını vermek zorundadır.
(4) Dolum tesisleri; dolum mahallinde her bir gaz türü
için tüp dolum talimatını, test ve muayene mahallinde ise
tüpün test ve muayene talimatını yazılı ve şematik olarak
asmak zorundadır.
(5) Dolum Yeterlilik Belgesine haiz dolum tesislerinin
faaliyette bulunduğu İlin İl Müdürlüğü denetim personeli
tarafından yapılacak denetimlerde veya vize başvurusu
üzerine yapılacak denetimlerde, bu Yönetmeliğin 8 inci
maddesinin birinci fıkrasında belirtilen ekipmanların varlığı veya işlerliğinde eksiklik tespit edilmesi halinde, firmaya
tespit edilen eksikliğin giderilmesi için 15 günlük düzeltme
süresi verilir. Ancak, 15 günlük düzeltme süresinde eksikliği gidermeyen firmaların Dolum Yeterlilik Belgesi İl Müdürlüğü tarafından 3 aydan az olmayacak şekilde askıya alınır.
Tekrarında ise Belge iptal edilir ve 10/6/1930 tarihli ve 1705
sayılı Kanun kapsamında idari yaptırım uygulanır.
(6) Dolum tesisinde bulunan ekipmanların varlığı veya
işlerliğindeki aksaklığın giderildiğinin İl Müdürlüğü denetim
personeli tarafından tespit edilene kadar basınçlı gaz tüplerine dolum yapılmaz.
(7) Dolum tesisinde her bir tüp ve/veya manifoldlu tüp
demeti dolum yapılmadan önce, test ve muayene talimatına uygun bir şekilde görsel muayeneye tabi tutulur. Görsel
muayenesi uygun olan tüplere tüp dolum talimatına ve ilgili
dolum standartlarına uygun olarak dolum yapılır.
(8) Dolum tesisi ihtiyaç duyması halinde basınçlı gaz
tüplerinin periyodik muayene kayıtlarını mülkiyet sahibinden
ister. Mülkiyet sahibi basınçlı gaz tüplerine ve/veya manifoldlu tüp demetlerine dair periyodik muayene kayıtlarını ibraz
edemezse tüp yeniden periyodik muayeneye tabi tutulur.
(9) Dolum Yeterlilik Belgesi almayan dolum tesisleri basınçlı gaz tüpüne ve/veya manifoldlu tüp demetlerine dolum yapamaz.
(10) Sınaî gaz tüpleri ve/veya manifoldlu tüp demetlerine 11/1/1989 tarihli ve 3516 sayılı Ölçüler ve Ayar Kanunu
gereği eksik dolum yapılamaz.
Usul ve esaslar
MADDE 10 – (1) İlgili yönetmelik, tebliğ ve standartlarda
belirtilen hükümlere uygun olmayan tüplere dolum yapılmaz.
(2) Üzerinde mülkiyet sahibine dair bilgi bulunmayan basınçlı
gaz tüpleri ve/veya manifoldlu tüp demetlerine dolum yapılmaz.
(3) 1/7/2005 tarihinden önce piyasaya arz edilen ve periyodik muayene tarihi geçen basınçlı gaz tüpleri TS EN ISO/
IEC 17020 standardı kapsamında Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği (2010/35/AB)’nde A Tipi Muayene Kuruluşu olan bir kuruluş tarafından periyodik muayeneye tabi
tutulur ve periyodik muayeneden geçenlere dolum yapılır.
(4) 1/7/2005 tarihinden sonra piyasaya arz edilen ve
periyodik muayene tarihi geçen basınçlı gaz tüplerine Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği (2010/35/AB) hükümleri uygulanır.
(5) Periyodik muayene sonucu uygun çıkmayan tüplere
ve manifoldlu tüp demetlerine dolum yapılmaz. Söz konusu tüpler mülkiyet sahibine bilgi verilerek, TS EN ISO/IEC
17020 standardı kapsamında Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği’nde A Tipi Muayene Kuruluşu, tarafından
düzenlenen bir tutanakla hurdaya ayrılır. Hurdaya ayrılan
tüp ve manifoldlu tüp demetleri firma isimleri ve seri numaraları periyodik olarak her ay dolum tesisinin faaliyette
bulunduğu İlin İl Müdürlüğüne bildirilir.
(6) Dolum tesisi tarafından basınçlı gaz tüplerinin ve
manifoldlu tüp demetlerinin gözle muayenesi sırasında bir
kusur tespit edilmesi veya şüphe duyulması halinde söz
konusu tüplere dolum yapılmaz ve kullanım dışına alınır.
Mülkiyet sahibinin söz konusu tüplerin Kullanım dışına ayrılması ile ilgili itirazı halinde dolum tesisi faaliyette bulunduğu İlin İl Müdürlüğünü bilgilendirir. Bu durumda; kullanım
dışına alınan basınçlı gaz tüpü, mülkiyet sahibi tarafından
TS EN ISO/IEC 17025:2012 standardı kapsamında akredite olan bir deney laboratuvarında test ve muayeneye tabi
42
tutulur. Söz konusu tüplerin yeniden kullanımı ancak bu test
sonucunun uygun çıkması halinde mümkün olur. Mülkiyet
Sahibi bu aşamada ihtiyaç duyması halinde imalatçı ya
da ithalatçı ile bağlantıya geçebilir, ancak düzeltme veya
uygunluğu ispatlama sorumluluğu mülkiyet sahibine aittir.
Mülkiyet sahibinin test sonuçlarını faaliyette bulunduğu ilin
İl Müdürlüğüne ve basınçlı gazın dolumunu yapacak dolum tesisine beyanı zorunludur.
(7) Test sonucu uygun olmayan tüp ve/veya manifoldlu tüp demetleri bu maddenin 4 üncü fıkrası kapsamında
hurdaya ayrılır.
(8) 1/7/2015 tarihinden itibaren 1976 ve daha eski imal
tarihli ve 1/7/2016 tarihinden itibaren 1980 ve daha eski
imal tarihli tüplere ve manifoldlu tüp demetlerine dolum
yapılamaz. Ancak, Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği (2010/35/AB) kapsamında uygunluk değerlendirmesi veya yeniden uygunluk değerlendirmesi yapılmış ve Pi
işareti iliştirilmiş tüplere ve manifoldlu tüp demetlerine bu
hüküm uygulanmaz.
(9) Yurt dışından hurda statüsünde ithal edilen, yurt
içinde hurdaya ayrılan veya hurdaya ayrılan gemi veya tesislerden çıkan tüplere dolum yapılmaz.
(10) Yurtdışından gaz ithali amacıyla yurda giren dolu
tüpler, kullanım sonrası dolum yapılmayarak yurt dışına çıkarılır veya hurdaya ayrılır. Bu tüpler yeniden doldurularak
piyasaya arz edilemez.
(11) Tüpün omuz, boyun veya kloret kısmına ve manifoldlu tüp demeti kasası üzerine, içerisindeki gazın cinsi
ve kısaca uyulması gereken güvenlik kurallarını belirten bir
etiket yapıştırılır. Bu etiketin üzerinde dolumu yapan gerçek
veya tüzel kişilerin adı, unvanı ve iletişim bilgileri bulunur.
Bu özelliklere haiz olmayan doldurulmuş tüp ve/veya manifoldlu tüp demetleri piyasaya arz edilmez.
(12) Dolu tüp ve manifoldlu tüp demetinin gaz çıkış vanaları, dolumcunun adı, unvanı ve/veya tescilli markasını
taşıyan bant, ısı ile daralan streç bant ve benzeri yöntemlerle kapatıldıktan sonra vana koruma kapağı ile kapatılır.
İzlenebilirlik
MADDE 11 – (1) Basınçlı gaz tüpleri ve manifoldlu tüp
demetlerinin dolu olarak piyasaya arz edilmesinden sonra;
tüp, manifoldlu tüp demeti ve içerisindeki gazın izlenebilirliğinin sağlanması amacıyla dolum tesisleri tarafından takip
sistemi oluşturulur.
(2) Bakanlık ile dolum tesisleri arasında entegre edilecek takip sistemine ilişkin usul ve esaslar Bakanlığın resmi
internet sayfasında yayımlanır.
(3) Oluşturulacak takip sisteminin usul ve esaslarının Bakanlık tarafından belirlenmesini müteakip altı ay içinde hayata
geçirir. Söz konusu takip sistemini oluşturmayan dolum tesislerince tüp ve manifoldlu tüp demetlerine dolum yapılmaz.
Dördüncü Bölüm
Beşinci Bölüm
Periyodik muayene
Diğer hususlar
MADDE 12 – (1) Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliğinin (99/36/AT) zorunlu yürürlüğe girdiği 1/7/2005
tarihinden önce piyasaya arz edilen, ancak Epsilon ve Pi
işareti taşımayan ve uygunluğun yeniden değerlendirilmesi işlemine tabi tutulmayan basınçlı gaz tüplerinin periyodik
muayeneleri, TÜRKAK tarafından TS EN ISO/IEC 17020
standardına göre Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği (2010/35/AB) kapsamında akredite olan A Tipi Muayene
Kuruluşu olarak yetkilendirilen, Kuruluşlar tarafından ilgili tüpün yürürlükteki periyodik muayene standardı kapsamında
yapılır. Bu kuruluşların görevlendirilmesi ve çalışma prosedürlerine ilişkin usul ve esaslar Bakanlık tarafından belirlenir.
MADDE 13 – (1) 1/7/2005 tarihinden önce üretilerek piyasaya arz edilen basınçlı gaz tüpüne ve/veya manifoldlu
tüp demetlerine asgari güvenlikle ilgili temel işaretlerden;
seri numarası, et kalınlığı, imalat tarihi, imalatçı ismi, gaz
cinsi, boş kütlesi, test/çalışma basıncı, periyodik muayene
damgası gibi işaretlerin olmaması durumunda dolum tesisleri tarafından dolum yapılmaz.
a) Basınçlı gaz tüplerinin ve/veya manifoldlu tüp demetlerinin periyodik muayenesi A Tipi Muayene Kuruluşu
tarafından, periyodik muayene için alt yapısı uygun dolum
tesislerinde veya A Tipi Muayene Kuruluşu tarafından kendi tesislerinde yapılır.
(3) Periyodik muayeneden başarı ile geçen tüpler test
sonuçlarında elde edilen verilere ve kullanım amacına uygun
olarak, işaret eksiklikleri tüpün izlenebilirliğini sağlayacak tüm
kimlik bilgileri ile birlikte A Tipi Muayene Kuruluşu gözetiminde
mülkiyet sahibi tarafından tüp üzerine kalıcı bir etiketle iliştirilir.
b) A Tipi Muayene Kuruluşu tarafından periyodik muayenesi yapılan tüp ve/veya manifoldlu tüp demetlerine
3 nüsha periyodik muayene raporu düzenlenir. Bu raporlardan bir tanesi A Tipi Muayene Kuruluşuna, bir tanesi
dolum tesisi ve bir tanesi de tüp mülkiyetinin kullanıcıya
ait olması durumunda kullanıcıya verilir. Tüp mülkiyetinin kullanıcıya ait olmaması halinde periyodik muayene
raporu 2 nüsha hazırlanır. Periyodik muayene raporu bir
sonraki periyodik muayene tarihine kadar A Tipi Muayene Kuruluşu, dolum tesisi ve kullanıcı tarafından saklanır.
c) Bu Tebliğ yayımlandıktan sonra basınçlı gaz tüplerinin gelecek periyodik muayenesi A Tipi Muayene Kuruluşu tarafından yapılmayan ve periyodik muayene raporu
olmayan tüp ve/veya manifoldlu tüp demetlerine dolum
yapılmaz. Bu tüp ve manifoldlu tüp demetlerine dolum yapan dolum tesislerinin Dolum Yeterlilik Belgesi 3 aydan az
olmayacak şekilde askıya alınır. Tekrarında ise Belge iptal
edilir ve 11/7/2001 tarihli ve 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun
kapsamında idari yaptırım uygulanır.
ç) Periyodik muayeneden geçmeyen ve güvenli olmayan tüp ve manifoldlu tüp demetleri hurdaya ayrılır. Hurdaya ayırma işlemi bu Tebliğin 10 uncu maddenin 4 üncü
fıkrası kapsamında yapılır.
d) Basınçlı gaz tüplerine periyodik muayene yaptırma sorumluluğu mülkiyet sahibine aittir. Mülkiyet sahibinin kullanıcı
olması halinde bedeli mukabilinde dolum tesislerinde A Tipi
Muayene Kuruluşu tarafından periyodik muayenesi yaptırılır.
(2) Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği (2010/35/
AB) hükümlerine uygun olarak imal edilerek piyasaya arz
edilen basınçlı gaz tüplerinin periyodik muayeneleri, bu yönetmeliklerde belirtilen hükümler çerçevesinde gerçekleştirilir.
44
(2) 1/7/2005 tarihinden önce üretilen basınçlı gaz tüpü
ve/veya manifoldlu tüp demetlerinde temel işaretlerin eksik
olması durumunda periyodik muayene tarihi beklenmeden
söz konusu tüpler mülkiyet sahibi tarafından A Tipi Muayene Kuruluşunca periyodik muayeneye tabi tutulur.
(4) Basınçlı gaz tüpü ve/veya manifoldlu tüp demetlerinin test ve muayene raporları mülkiyet sahibi ve muayene
kuruluşu tarafından 10 yıl boyunca muhafaza edilir.
Yürürlükten kaldırılan tebliğ
MADDE 14 – (1) 19/4/2011 tarihli ve 27910 sayılı Resmî
Gazete’de yayımlanan Basınçlı Gaz Tüplerinin Periyodik
Muayene, Deney, Bakım ve Tamiri Yeterlilik Belgesi Verilmesine İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: SGM-2011/4) yürürlükten
kaldırılmıştır.
Atıflar
MADDE 15 – (1) Bu Tebliğin 12 nci maddesi ile yürürlükten kaldırılan Basınçlı Gaz Tüplerinin Periyodik Muayene, Deney, Bakım ve Tamiri Yeterlilik Belgesi Verilmesine
İlişkin Tebliğe (Tebliğ No: SGM-2011/4) yapılan atıflar, bu
Tebliğe yapılmış sayılır.
Periyodik Muayene
GEÇİCİ MADDE 1 – (1) Bu Tebliğin yayımından önce Bakanlığımız İl Müdürlüklerinden SGM: 2011/4 sayılı Tebliği kapsamında belge almış dolum tesisleri, bu Tebliğin yayımından
itibaren 1 yıl zaman zarfında periyodik muayene yapar.
Yürürlük
MADDE 16 – (1) Bu Tebliğin 10 uncu maddesinin 2 nci
fıkrası, 12 nci maddesi ve 13 üncü maddesinin 2 nci, 3
üncü ve 4 üncü fıkraları bu Tebliğin yayımından 1 yıl sonra,
diğer maddeleri yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE 17 – (1) Bu Tebliğ hükümlerini Bilim, Sanayi ve
Teknoloji Bakanı yürütür.
Not: Bu tebliğin ikinci bölümü olan '"Yeterlilik Belgesi, Gerekli Belgeler,
Gerekli Ekipmanlar" başlıklı kısmı yazımızda yer almamaktadır.
Bu çalışmada, hidrolik hortumların ISO
18752 standardı ile tanımlanması incelenmiştir. Önceki standartlarda hidrolik
hortumlar iç yapısına ve iç çap ölçüsüne göre sınıflandırılırken ISO 18752
hortumları basınç seviyelerine göre
sınıflandırmakta ve tasarımcıların işini
ciddi ölçüde kolaylaştırmaktadır. Ayrıca değişen ve gelişen sektör ihtiyaçları
çerçevesinde ISO 18752’de yer alan
yeni yaklaşımlar önceki standartlarla
karşılaştırılarak incelenmiştir. Sonuç
olarak ISO 18752’in tüm kauçuk hortumları tek standart kapsamında ele
alan, kullanıcıların hortum seçim sürecini kolaylaştıran ve önceki standartlara göre daha fazla hortum performansına daha fazla odaklanan bir standart
olduğu değerlendirilmektedir.
Ahmet TAŞ / Makina Yüksek Mühendisi / Parker Hareket ve Kontrol Sistemleri Tic. Ltd. Şti
Hidrolik
Hortumların
Yeni ISO Standardına
Göre Sınıflandırılması
46
1. Giriş
Kauçuk hortumlar bir çok mobil ve endüstriyel uygulamada hidrolik yağ başta olmak üzere farklı akışkanların
iletilmesinde sıklıkla kullanılmaktadır. Özellikle malzeme
yapısı itibariyle titreşimleri bir miktar sönümlemesi, boru
kullanımının mümkün olmadığı durumlarda (iki nokta arasında birbirine göre hareket olması vs..) kauçuk hortum
kullanımını ön plana çıkarmaktadır. Kauçuk hortumun
saha performansının tüm sistemin performansı açısından
önemi açıktır. Dolayısıyla hortumların birçok özelliği endüstriyel standartlarla belirlenmiştir.
2. Hortumların Yapısı ve Hortum Standartları
Kauçuk hortum temelde kauçuk ve tel ya da tekstil
malzemelerin bir arada olduğu heterojen bir yapıdadır.
Hortumlar iç yapısı itibariyle 3 ana katmandan oluşur.
Bu katmanlar, içten dışa doğru akışkanla temas eden iç
katman, basınç dayanımını sağlayan çelik tel veya tekstil
örgülü ya da çelik tel spiralli destek katman(lar)ı ve dış
etkenlere (çevresel ortam koşulları, ozon, korozyon vs.)
karşı koruyan dış katman olarak sıralanabilir. [1]
ISO / EN Standartları [2]
1.EN 853 : Hortum ve hortum takımları- Lastikten- Tel
örgü takviyeli- Hidrolikte kullanılan
2. EN 854 : Hortum ve hortum takımları- Lastikten tekstil
takviyeli- Hidrolik tip
3. EN 856 : Lastik hortumlar ve hortum takımları- Lastik
kaplı spiral tel takviyeli Hidrolik
4. EN 857 : Lastik hortumlar ve hortum takımları- Hidrolik amaçlar için- Tel örgü takviyeli, Kompakt
SAE Standartları :
SAE J517 standardında tanımlanan bazı hortum tipleri
aşağıda verilmiştir. [3]
1. SAE100R1 - 1 çelik örgülü hortumlar
2. SAE100R2 - 2 çelik örgülü hortumlar
3. SAE100R3 - Tekstil örgülü hortumlar
4. SAE100R4 - Emiş hattı hortumları
5. SAE100R5 - 1 çelik örgülü dış katmanı tekstil olan hortumlar
6. SAE100R9/R10 - 4 çelik spiralli hortumlar
7. SAE100R13 - Sabit basınçlı 4 ya da 6 spiralli hortumlar.
8. SAE100R15 - 6 çelik tel spiralli hortumlar
9. SAE100R17 - Sabit basınçlı kauçuk hortumlar 21,0 MPa
Hortumlar kullanım noktaları da düşünülerek üç ana
sınıfta incelenebilir.
1. Tel veya tekstil örgülü hortumlar
2. Tekstil örgülü ve tek spiral telli emiş hortumları
3. Tel spiralli hortumlar.
Hortumların çalışma performansları ISO, SAE gibi organizasyonlarca yayınlanan standartlarda tanımlanmıştır.
Aşağıda SAE ve ISO tarafında yayınlanan standartların bazıları ve tanımladıkları hortum tipleri yer almaktadır. Hem
ISO hem de SAE standartlarında hortumların iç yapısı değerlendirilerek sınıflandırma yapılmıştır.
10. SAE100R18 - Sabit Basınçlı termoplastik hortumlar
21.0 Mpa
Bu standartlarda hortumların bir çok açıdan sağlaması
gereken isterler belirtilmektedir. Hortumun iç katmanın belirli akışkanlarla kimyasal uyumluluğu, iç- dış çap ölçüleri,
montajlı hortumların boyut toleransları, hortum komplelerin
hangi testlere tabi tutularak doğrulanacağı, minimum büküm yarıçapı, çalışma sıcaklık aralığı, aşınma dayanımı,
hortum üretim aşamasında üzerinde yer alacak markalamalar gibi bilgiler bu standartlarda yer almaktadır. Aşağıda
EN 857 standardında yer alan boyut isterleri örnek olarak
verilmiştir.
Şekil 1. Temel hortum tipleri [1]
47
Tablo 1. “EN 857 : Hortum çapları [4]
All types
Nominal
Bore
Type 1 SC
Internal Diameter
min
max
6
6,1
8
7,7
10
12
16
15,5
19
18,6
19,8
25
25
26,4
Diameter over reinforcement
Outside diameter of hose
min
max
max
6,9
9,6
10,8
13,5
8,5
10,9
12,1
14,5
9,3
10,1
12,7
14,5
16,9
12,3
13,5
15,9
18,1
20,4
16,7
19,8
21
23
23,2
24,4
26,7
30,7
31,9
34,9
3. Hortum Standartlarında Yeni
Yaklaşımlar - Iso 18752
Tablo 2. “EN 857 : Hortum minimum basınç isterlerinin çapa göre değişimi [4]
Endüstrideki ihtiyaçlar ve teknolojideki gelişmelerin
uluslar arası standartları da şekillendirdiği görülmektedir.
Örneğin, hortum seçiminde en kritik parametrelerden biri
olan basınç dayanımı mevcut standartlarda hortum iç çapına göre değişen değerler olarak verilmekteydi. Aşağıdaki
tabloda EN 857 standardında kompakt serisi 1 veya 2 tel
örgülü hortumlar için minimum basınç seviylerinin hortum
iç çapı büyüdükçe azaldığı görülmektedir.
Max WP (bar)
Nominal
Bore
Kullanıcılar açısından bakıldığında ise farklı standartlarda hortum tipleri ve çapa göre değişen basınç değerleri
bir çok karışıklığa sebep olabilmektedir. Özellikle tasarım,
projelendirme, montaj ve servis aşamalarında hata yapma
Type
1SC
2SC
6
225
400
8
215
350
10
180
330
12
160
275
16
130
250
19
105
215
25
88
165
Tablo 3. “ISO 18752 : Hortum basınç sınıflandırmaları [5]
Class
35
70
140
210
250
280
350
420
560
MWP a (bar)
35
70
140
210
250
280
350
420
560
MWP b (Mpa)
3,5
7
14
21
25
28
35
42
56
Nominal Size
5
X
X
X
X
X
X
X
X
N/A
6,3
X
X
X
X
X
X
X
X
N/A
8
X
X
X
X
X
X
X
X
N/A
10
X
X
X
X
X
X
X
X
N/A
N/A
12,5
X
X
X
X
X
X
X
X
16
X
X
X
X
X
X
X
X
X
19
X
X
X
X
X
X
X
X
X
25
X
X
X
X
X
X
X
X
X
31,5
X
X
X
X
X
X
X
X
X
38
X
X
X
X
X
X
X
X
N/A
51
X
X
X
X
X
X
X
X
N/A
63
X
X
X
N/A
N/A
N/A
N/A
N/A
N/A
76
X
X
X
N/A
N/A
N/A
N/A
N/A
N/A
102
X
N/A
N/A
N/A
N/A
N/A
N/A
N/A
N/A
X: Applicable
N/A: Not applicable
MWP: Maximum Working Pressurre
48
Tablo 4. EN 856 Tip 4SP standardında üretilmiş yüksek basınç hortum örneği [6]
Tablo 5. ISO 18752 standardında üretilmiş isobarik hortum örneği [6]
ihtimali artmaktadır. Bir projede aynı hortum serisinin farklı
boyutları kullanıldığında basınç dayanımının da her hat için
kontrol edilmesi gerekmektedir.
2006 yılında yayımlanan ISO 18752 standardının kullanıcı isterlerini ön plana çıkarıldığı değerlendirilmektedir.
ISO 18752 standardı “Kauçuk hortum ve hortum kompleleri – Hidrolik kullanımlar için - Tel ya da tekstil destek katmanlı, aynı basınç seviyesi tipi” olarak isimlendirilmektedir.
Buradan da anlaşılacağı gibi en temel farklılık hortumların
iç çap ölçüsünden bağımsız olarak aynı basınç seviyesini sağlaması gerekliliğidir. Aşağıdaki tabloda ISO 18752
standardında yer alan basınç sınfları ve değerleri örnek
olarak verilmiştir.
Hortum üretici firmaların da bu standartlar çerçevesinde ürün gamını güncelledikleri görülmektedir. Aşağıdaki
tablolarda yüksek basınç uygulamaları için tasarlanmış iki
farklı hortum tipi görülmektedir. Tablo 4’te yer alan hortum
EN 856 Tip 4SP’e göre üretilmişken Tablo 5’te yer alan hortum isobarik ve ISO 18752 standardına göre üretilmiştir.
ISO 18752 standardı, basınç seviyesi isterinin her ölçü
için aynı (isobarik) tutulması haricinde de hortumların sınıflandırılması açısından farklı bir yaklaşım getirmektedir.
Bu standartla 5 ile 102 mm anma çapındaki tüm kauçuk
hortumlar dokuz basınç sınıfına göre ayrılmıştır. Bu basınç
sınıfları hortum çapına göre değişmemektedir. (Tablo 3)
49
Tablo 6. ISO 18752’de performans dereceleri [5]
Grade
Type a
Temperature
(oC)
Impuls Pressure
(% of MWP b)
Min number of
cycles
A
AS
100
133%
200 000
100
133%
500 000
120
133% and 120 % c
500 000
120
133%
1 000 000
AC
B
BS
BC
C
CS
CC
D
DC
a Standard or Compact
b Maximum working pressure
c 120 % of the MWP shall be used for classses 350, 420 and 560 instead of 133 %
Böylelikle tasarım sürecinde aynı uygulamalarda aynı
basınç sınıfına sahip ürünlerin kullanılması sayesinde karışıklık ve hata yapma ihtimali azalmış olacaktır. Basınç
çevrimlerinin impuls yani inişli çıkışlı olduğu uygulamalarda hortumun performansını değerlendirebilmek adına hortumlar ISO 18752 standardında A,B,C,D olarak dört ana
performans grubuna ayrılmıştır. [5]
ISO 18752 performans ve servis ömrü açısından da önceki standartlardan farklı bir yaklaşım getirmektedir. Daha
önceki standartlarda teknik isterler çalışma basıncının en
fazla 1.2 katında ve maksimum 500 000 çevrim olarak verilirken ISO 18752 standardında ömür isteri D sınıfı hortumlar için çalışma basıncının 1.33 katında 1 000 000 çevrim
olarak belirtilmiştir. Bu durum değişen ve gelişen endüstri
ihtiyaçlarının standartlara da yansıtıldığını göstermektedir.
Sonuç
Kauçuk hortumları tanımlayan enüstriyel standartlarda
son dönemlerdeki yaklaşım farklılıkları incelenmiştir. ISO
18752 standardıyla daha önceden ayrı standartlarda tanımlanan hortumlar tek bir standart kapsamına alınmıştır.
Önceki standartlar ve ISO 18752 karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. ISO 18752’de hortum sınıflandırılmasının
hortum iç yapısı yerine hortum performansı üzerine odaklandığı görülmektedir. Ayrıca hortum seçiminde kullanıcılar
açısından kolaylık sağlayacak şekilde hortumlar boyut farkı
olmazksızın aynı basınç seviyesine göre (isobarik) sınıflandırılmış böylece hortum seçiminde boyuta bağlı basınç
düşümü sebebiyle oluşabilecek karışıklık ortadan kaldırılmıştır. Ayrıca hortum performans ve servis ömrü isterleri
günümüz ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde revize edilmiştir.
Kaynaklar
[1]Parker Hannifin Dahili Eğitim Dökümanları
[2]https://intweb.tse.org.tr
[3]http://standards.sae.org/
[4]EN 857:1996: Rubber hoses and hose assemblies Wire
braid reinforced compact type for hydraulic applications
[5]ISO 18752:2006 Rubber hoses and hose assemblies- Wireor- textile– reinforced single pressure types for hydraulic
applications – Specification
[6] Parker Hortum ve Fitting kataloğu, Catalogue CAT/4400/
UK 2014-03
50
9 İli Kapsayan
GAP
Enerji Adına
Gerçekleştirilen
En Kapsamlı
Proje
İnşaat & Yatırım Sayı : 102
Atatürk Barajı Temel Atma Töreni
Atatürk Barajı ve HES,
Cumhuriyet Tarihinin
En Büyük Elektrik Projesi
Ülkemizde enerji adına gerçekleştirilen en önemli yatırımlar, GAP-Güneydoğu Anadolu Projesi kapsamında
hayata geçiriliyor. GAP, Fırat ve Dicle nehirleri üzerinde
sulama ve hidroelektrik amaçlı projelerin gerçekleştirilmesi
hedefini taşıyor. Proje; Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak olmak üzere
9 ili kapsıyor. 1970'lerde Fırat ve Dicle nehirleri üzerindeki
sulama ve hidroelektrik amaçlı projeler olarak planlanan
GAP, 1980'lerde sosyo-ekonomik bölgesel kalkınma programına dönüşüyor. PROJENİN "SU KAYNAKLARI" BÖLÜMÜNDE 22 BARAJ VE 19 HES''E ULAŞILMASI HEDEFLENİYOR. TOPLAM MALİYETİ 32 MİLYAR DOLAR OLAN
GAP'TA ENERJİ SANTRALLERİNİN TOPLAM KURULU
GÜCÜ 7.476 MW OLUP, YILDA 27 MİLYAR KİLOWAT/SAAT
ENERJİ ÜRETİMİ ÖNGÖRÜLÜYOR. 54
GAP ile 22 baraj VE 19 HES''e
ulaşılması hedefleniyor
Türkiye'nin en büyük barajı Atatürk'ü de kapsayan
GAP'ın diğer önemli projeleri ise; Karakaya, Kralkızı, Birecik, Ilısu, Batman, Dicle, Karkamış baraj ve HES'leri.
Atatürk Barajı dünyada inşa edilen
barajlar arasında 5. sırada bulunuyor
TÜRKİYE'NİN EN BÜYÜK PROJELERİNDEN ATATÜRK
BARAJI'NIN İNŞAATINA 1983 YILINDA BAŞLANDI. Proje,
GAP kapsamında hayata geçirilmesiyle de özel bir öneme
sahip. Adıyaman ve Şanlıurfa illeri arasında, Fırat Nehri
üzerinde kurulan baraj, 1992 yılında işletmeye açıldı. 8 türbine sahip olan barajın yüksekliği 169 metre. Atatürk Barajı
Ilısu Barajı ve HES, kurulu güç
ve yıllık enerji üretim kapasitesi
bakımından; Atatürk, Karakaya ve
Keban Barajı'ndan sonra 4'üncü
büyük HES.
Karakaya GAP kapsamındaki en büyük 2. proje
GAP'ın en önemli parçalarından olan proje, Diyarbakır'da
Fırat Nehri üzerinde bulunuyor. 1976-1987 yılları arasında
inşa edilen baraj 1.800 MW güç ile yıllık 7.354 kilowatt/saat
elektrik enerjisi üretiyor. Karakaya, GAP'ın, Atatürk Barajı
ve HES'den sonraki en büyük ikinci projesi olarak biliniyor.
Karakaya Barajı
Cumhuriyet tarihinin en büyük projelerinden
Atatürk Barajı, Türkiye’de HES’lerden sağlanan
enerjinin %20’sini tek başına karşılayacak kapasitede.
84 milyon metreküp dolgu hacmi ile dünyada 5. sırada yer
alıyor. Tesis, 2.400 MW gücüyle yıllık 8,9 GWh elektrik üretim kapasitesine sahip. İnşasından günümüze 144 milyar
kilowatlık enerji üretimi sağlanmış olup, bu değerin ekonomik karşılığının ise 15 milyar dolar civarında olduğu biliniyor. ATATÜRK BARAJI, TÜRKİYE'DEKİ HİDROELEKTRİK
SANTRALLERDE ÜRETİLEN ENERJİNİN YÜZDE 20'SİNİ
TEK BAŞINA KARŞILAYACAK SEVİYEDE. 55
Ilısu Barajı ile üretilecek olan elektrik
enerjisi, ülkemizde HES'lerden
sağlanan elektrik enerjisinin %10'unu
oluşturacak. Santralin 2013 yılında
hizmete alınması planlanıyor.
Birecik, YİD modeliyle yapılan
en önemli ilk baraj
Birecik, Türkiye'de Yap-İşlet-Devret (YİD) modeliyle
yapılan barajlı hidroelekrik santrallarinin en büyük örneklerinden. Gaziantep ile Şanlıurfa sınırları içerisinde yer alan
proje, 1985-2000 yılları arasında inşa edildi. Proje, 672 MW
güç ile yıllık 2.518 GWh'lik elektrik enerjisi üretimi sağlıyor.
Sağladığı üretim ile Türkiye'nin yaklaşık %1,2'lik elektrik
ihtiyacını karşılayan tesis, 2015 YILINDA KAMUYA DEVREDİLECEK. BİRECİK BARAJI, Zeugma antik kentinin bir
kısmını sular altında bırakmasıyla da gündeme geliyor.
Gündemden düşmeyen Ilısu projesi
2013'te tamamlanacak
Türkiye'de şüphesiz en çok konuşulan, tartışılan projelerden biri Ilısu. 2013 yılında hizmete alınması planlanan
56
Türkiye'de nehir santrali tanımıyla
gerçekleştirilen ilk proje Karkamış.
Proje Fırat Nehri üzerinde bulunuyor.
kurulu gücü 1.200 MW, üreteceği yıllık toplam enerji ise
3.833 milyar Kwh olarak planlandı. SON YILLARDA GÜNDEME OTURAN ILISU PROJESİNİN İLK FİKİRLERİNİN
1954 YILINDA DSİ TARAFINDAN ATILMIŞ OLMASI İSE
DİKKAT ÇEKİYOR.
Ilısu Barajı ve HES, kurulu güç ve yıllık enerji üretim kapasitesi bakımından; Atatürk, Karakaya ve Keban Barajı'ndan
sonra 4'üncü büyük HES özelliğini kazanacak. Gövde hacmi açısından ise Türkiye'nin 2. büyük projesi olarak planlanan Ilısu Barajı'ndan sağlanacak olan elektrik enerjisi,
ülkemizde hidroelektrik santraller vasıtasıyla temin edilen
enerjinin %10'unu oluşturacak. Tamamlanmak üzere olan
proje, Mardin ve Şırnak illeri arasında, Dicle Nehri üzerinde
inşa ediliyor. Temelden yüksekliği 141 metre olan barajın
Türkiye'de nehir santrali tanımıyla
gerçekleştirilen ilk proje Karkamış
GAP kapsamında gerçekleştirilen santralin inşaatı 1996
ila 2000 yılları arasında tamamlandı. Türkiye'de nehir santrali tanımıyla gerçekleştirilen ilk uygulama olarak bilinen
Karkamış, Fırat Nehri üzerinde olup, Suriye sınırına yaklaşık 4.5 km uzaklıkta bulunuyor. 180 MW kurulu güce sahip
olan santral 652 GWh'lik elektrik enerjisi üretiyor. Karkamış,
yerli ve yabancı sermayenin işbirliğiyle gerçekleştirilmiş bir
proje.
57
İşbaşı İSG Konuşmaları (Toolbox Talks)
Temel Makine Güvenliği
Tercüme: Serap OHKÖY
Çevremizde yoğun çalışan modern toplumu makinelerden ayrı düşünmek çok zordur. Yeni ve geliştirilmiş makineler verimliliği yükseltmeye, kaliteyi arttırmaya ve daha
düşük maliyetli üretimi sağlamaktadır. Fakat kötü kullanılan
makineler yardımcı oldukları kadar zararlı, tehlikeli de olabilirler. Metali kesen makineler parmaklarınızı da kesebilir.
Çelik delebilen matkaplar etinizi de delebilir. Bu gibi yaralanmalar acı veren yaralanmalar olduğu gibi, kariyerinizi
bitiren sakatlıklara da yol açabilir.
Bu makinelerde veya çevresinde çalışırken dikkatli
olun:
Operasyon noktası: Bu nokta makinede işin yapıldığı
yerdir. Pres baskısının, ütülemenin, kesmenin, delmenin,
sıvamanın olduğu yerdir. Burada herhangi bir uzvumuz bulunmamalıdır. Eğer vücudumuzun herhangi bir yeri, işlem
esnasında burada bulunursa, makinenin gücünden dolayı
çok ciddi yaralanmaya sebep olur. Operasyon noktasında
ayrıca talaş, çapak vb çevreye fırlayan, sıçrayan partiküller
olabilir. Güvenlik gözlükleri bu gibi işler de çok önemlidir.
Aktarma elemanları: Enerji bu noktadan dişliler, şaftlar,
kayışlar, kabllar, hidrolik ve pnömatik silindirler gibi hareketli kısımlara aktarılır. Buralarda da asla uzuvlarımız bulunmamalıdır. Bu gibi tezgahlarda çalışırken her zaman emniyet prosedürlerine uymalı ve koruyucu donanımları çalışır
vaziyette bulundurmalıyız. İşçiler bu tezgahlarda çalışmaya başlamadan evvel, herhangi bir koruyucunun eksikliğini
kesinlikle ilk amirlerine haber vermelidir.
Çalışanlar makineleri dikkatle kontrol etmelidir. Aktarma
58
elemanları ve operasyon noktalarında ek olarak aşağıdaki
noktalarda da daima dikkatli olunmalıdır:
Makinelerin yürümesine, titremesine, vibrasyonuna ve
tehlikeli olabilecek diğer hareketlerine karşı yerlerine sabitlenmiş olduğundan emin olunuz.
Enerji bulunan kısımlara asla görmeden müdahale etmeyin..
Operasyon noktasını göreceğiniz uygun ışıklandırmanın olduğundan emin olun.
Üzerinizde bulunan saat, yüzük, kemer tokası vb gibi
iletken parçaları açık elektrikli bölümlerden uzak tutun.
Islak ellerinizle asla elektrikli aksama dokunmayın.
Kilitle/etiketle prosedürlerini daima takip edin..
Her iş için kişisel koruyucu donanımınızı kullanın.
Kaldırma makineleri: Vinç, ceraskal, transpalet, forklift
vb makineler üretim tezgahı olarak sayılmasa da yaptıkları iş ve aktarma elemanları oldukça tehlikeli olabilir. Bu tip
kaldırma makinelerinde çalışanların bu gibi makineleri kullanmadan evvel iyi eğitim almış olmaları zorunludur.
Mekanik tehlikeler bir sürü değişik yerlerden gelebilir
ve ciddi yaralanmalara sebep olabilir.
Operasyonlarınızda tehlikeli bölgelerden kaçının ve
makinenin gücüne saygı duyun.
Kaynak: HYPERLINK "http://www.toolboxtopics.com/Gen%20Industry/
BASIC%20MACHINE%20SAFETY.htm"
http://www.toolboxtopics.com/Gen%20Industry/BASIC%20MACHINE%20SAFETY.htm
Ekipman Civarında
Çalışma Talimatları
Paylaşan: Mesut KARTAL
Aşağıdaki talimatlar izlenmelidir:
Operatörler ekipmanlarını her zaman için, gerektiğinde
güvenli bir şekilde stop edebilecekleri, izin verilen bir hızda kullanmalı ve asla hızlı kullanmamalıdır. İnsanların beklenmedik bir şekilde önlerine çıkabilecekleri yerlerde çok
daha fazla dikkatli kulanmaları gerekmektedir.
Yük taşıma esnasında, özellikle giriş yerleri ve havai
hatların bulunduğu yerlerde, tavan yüksekliği kontrol edilmelidir. Elektrik hatları ve elektrikli cihazlardan güvenli,
uzak bir mesafede çalışılmalıdır.
Ekipmanların dönüş ve manevra hareketleri ve elektrik
hatlarının sarkma durumları göz önünde bulundurulmalıdır.
Ekipman operatörleri obje ve nesnelere çarpmamaya özen
göstermelidir.
Ekipman operatörleri, iş sahasında çalışmakta olan
personelin üzerine doğru sürmemelidir, özellikle çalışan
personel sabit bir nesnenin önündeyse ki, böyle bir durumda ekipman ve sabit obje arasında sıkışma durumu sözkonusu olabilir
Eğer ekipmanın yakınında çalışan personel bulunacaksa, ekipman operatörü işe başlamadan önce, ekipman ile
arada bulundurulması gereken güvenli çalışma mesafesini
anlattığı bir emniyet konuşması yapmalıdır. Bu güvenli çalışma alanı, bir bariyer, emniyet bandı veya diğer bir şekilde, operatör ve çalışan personelin görebilmesi için belirgin
hale getirilmelidir.
Eğer bu ağır ekipmanlar çok daha fazla dar alanlarda
çalışmak zorunda kalırsa, önceden belirlenmiş işaretleri
kullanarak operatöre işaret verecek olan bir işaretçi ya da
bayrakçı bulunmalıdır.
Eğer mümkünse, hareketli ekipmanlar arasında çalışılmamalıdır!
Göz Koruması
Paylaşan: Mesut KARTAL
İş yerindeki göz yaralanmalarının nedenleri
nelerdir?
• Göz koruması kullanmamak.
• Yapılan işe uygun göz koruması kullanmamak.
• Uçan parçalar.
• Halatlar, zincirler, teller gibi havada askıda
bulunabilen objeler,
• Kimyasallar ile temas.
Tedbirler
• Her zaman gereken göz korumasını kullanın.
• Bununla birlikte, etkili olabilmesi için, çalışanların yüzüne tam olarak oturan göz
koruma ekipmanını kullanması gerekmek-
tedir. Göz koruması takan çalışanların başına gelen yaralanmaların yaklaşık yüzde
94 üne alttan veya yandan tesir eden obje
veya kimyasallar yol açmıştır.
• Emniyet gözlüklerinin gerekli bakımı yapılmalıdır. Çizilmiş veya eskimiş gözlükler,
görüşü sınırlayacağından dolayı kazalara
yol açabilirler.
• Standardlara uygun emniyet gözlüğü kullanılmalıdır. Güneş gözlüklerini çalışma sahasında kullanmak kesinlikle yasaktır.
• Siyah gözlükler ışığın zayıf olduğu kapalı
yerlerde takılmamalıdır.
• Yalnız giyilen taşlama maskesi gözü koruyamaz. Emniyet gözlüğü ile birlikte kullanıldığında ancak gerekli koruma sağlanabilir.
59
Tertip Düzen İşyerinizdeki Yaralanmalardan ve
Kayıplardan Korumadır
Tercüme: Nihat BEDİR
İlk izlenimi yaratmak için asla ikinci bir şansınız olmayacaktır. Bu ifade, konu işyerinde tertip düzene geldiği zaman
hiç bu kadar doğru olmamıştı. Yetersiz tertip düzenin izlenimi
size ve iş arkadaşlarınızı uzun bir süre için olumsuz şekilde
etki bırakır. Dağınık düzensiz bir çevre ortamında hergün çalışmak zorunda kalan kişilerin moralleri azalır, her ne kadar
dağınık bir çevre ortamının sebep olacağı sonuçların farkında
olmasalar bile.
Güvenlik daha fazla kritik bir konudur. Eğer tertip düzen
alışkanlığınız yetersiz ise sonuç, çalışanların yaralanması ve
hatta ölümü, devlet yaptırımı ve gelecekteki işlerde güvenliği
sağlamada zorluklara neden olacaktır. Nasıl olurda ufak bir
sorun böyle ciddi sonuçlara sebep olabilir?
Yetersiz tertip düzenin sebep olduğu bazı pratikler şunlardır;
• Çalışanların takılması, düşmesi, çarpması ve veya nesneler arasında sıkışmasından kaynaklı yaralanmalar.
• Uygun el aletlerinin bulunmamasından dolayı uygun
olmayan el aletlerinin kullanımından kaynaklı yaralanmalar.
• Daha az üretim çünkü fazla manevralardan ve başkalarının dağınıklığından dolayı harcanan zamanlardan,
doğru ekipmanı bulmak için harcanan zamandan
• Kaçınılabilecek kazaların araştırılması ve raporlanmasında harcanan zaman.
• Uygunsuz stoklama ve yanabilen, tutuşabilen malzemelerden doğan yangınlar.
• Çıkan ürünlerin yetersiz kalitede olması, üretim gecikmeleri, hatalı ve zarar görmüş ürünler, ve çalışanların
ekipman eksikliğinden dolayı.
• Yetersiz kalitenin sebep olduğu kötü şöhret ve ünden
dolayı gelecekte alınacak olan işlerin düsmesi eksikliği.
• İlk kötü izlenimden sonra sıklıkla müfettişler tarafından
denetlenmeniz.
Hatırlamak için genel tertip düzen kuralları;
• Etrafınızı işiniz bittikten sonra temizleyin. Çöplerinizi artıklarınızı toplayın ve doğru şekilde uzaklaştırın ve veya
diğerlerine tehlike yaratmayacak şekilde yerleştirin.
Rutin temizlik programı oluşturun.
• Gün boyunca çalışma alanınızı temiz tutun, bu size gün
sonunda fazla dağınık bir yerin temizlenmesi için harcanacak zamanınızı azaltacaktır.
60
• Yanabilen ve tutuşabilen malzemeleri doğru şekilde
uzaklaştırın. Eğer bunlar düzgünce uzaklaştırılmazsa
yangın oluşma olasılığını arttıracaktır.
• Batabilecek çivileri ve keskin nesneleri ya uzaklaştırın
yada kişilerin takılıp düşmesini ve veya yaralanmasını
önlemek için çekiç ile düzleyin.
• Devrilmemeleri için malzemelerinizi ve yardımcı malzemelerinizi düzgünce istifleyin.
İş sağlığı ve güvenliğinize değer veriyor musunuz?, işyerinizin şöhretine, ününe, ayrıca gelecek çalışanlarınıza? Eğer
evet ise, bu pratikleri uygulayın.
Derli toplu bir çalışma yeri oradaki çalışanlara saygıyı
gösterir, böyle devam etmesi içinde yardım edin.
Kaynak: http://www.toolboxtopics.com/Gen%20Industry/
Housekeeping%20is%20Safe-Keeping%20at%20Work.htm
Kaymalar,
Takılmalar ve
Düşmeler
Düzenleyen: Mesut KARTAL
İş yeri düzeni
Bu kazaların büyük çoğunluğunu yüksekten düşmeden
dolayı gerçekleşen kazalar değil, yatay zemin üzerindeki kaymalar, takılmalar sonucu meydana gelen yaralanmalardır.
Kayma
Kaymalara neden olan faktörler:
• Islak veya yağ dökülmüş zeminler
• Dökülmüş sıvılar
• Buz, kar veya çamur
• Kaymaya müsait zeminler üzerinde,
kaymalar gerçekleşebilir.
Takılmalar
Takılmalar bir şeye çarparak dengeyi kaybedince meydana gelir. Takılmaya neden olan faktörler:
• Sıvı düküntülerinin olduğu yerleri işaretleyin ve hemen temizleyin.
• Geçitlerde bulunan engelleyici eşyaları kaldırın ve
süpürün.
• Kabloları uzaklaştırın veya üzerlerini güvenli bir şekilde örtün.
Ayakkabı
• Kaygan zeminlerde uygun ayakkabılar giymek gerekiyor ve kendi işinize özel olarak üretilmiş ayakkabı
kullanmanız tavsiye edilir.
Siz Ne Gibi Önlemler Alabilirsiniz?
• Dikkatli olun.
• Yürüyüş şeklinizi zemine ve yapacağınız işe göre
ayarlayın.
• Görüşün kısıtlı olduğu durumlar.
• Geniş geçitler kullanın.
• Yetersiz aydınlatma.
• Yeterli düzeyde ışıklandırma kullanın.
• Döküntü veya dağınık malzemeler.
• Taşıdığınız veya ittiğiniz eşyanın sizin görüşünüze
engel olmamasına dikkat edin.
• Zemin yüzeyinin düzgün olmaması.
• Dağınık haldeki kablolar.
Her zaman önce emniyet gerekliliklerini yerine getirin ,
daha sonra işinize başlayın.
İşitme Koruması
Tercüme: Birol TEMEL
Gürültü; iş performansını, güvenliğini ve sağlığınızı etkileyen istenmeyen seslerdir. Gürültünün pisikolojik etkileri
rahatsızlık ve konsantrasyon bozukluğudur. Fiziksel etkileri
ise işitme kaybı, ağrı, mide bulantısı ve maruziyet ciddi boyuttaysa iletişim bozukluğudur.
Gürültü maruziyeti kaynağında kontrol edilemediğinde işitme koruması zaruridir. Kulak tıkaçları ve kulaklıklar
iç kulak gürültü seviyesini azaltan fiziksel bariyerlerdir ve
işitme kaybı oluşumunu önlerler. Bununla beraber insanlar
sıklıkla bunları kullanmayı reddederler veya doğru şekilde
kullanmazlar.
Çalışanlar, kulaklık kullanmaya diğer kişisel koruyucu
ekipmanlara oranla daha fazla direnç gösterirler. Bir sebe-
bi, gerçekten ihtiyacı olduklarını düşünmeyişleridir. Fakat
işitme kaybının azar azar oluştuğunu (yüksek maruziyette
bile) farkettiğinizde, geri dönüşü olmayan bir hasar artık
oluşmuştur. Kulak koruyucusunun kullanılmayışının diğer
bir sebebi rahatsızlık veriyor gibi hissedilmesidir. Bazen
çalışanlar yukarı kulaklıkları kaldırırlar, böylece kulaklığı
61
uygun kullanmamış, uygun tıkama yapmamış olur veya
amirlerini kandırmak için kulak tıkacının iç kısmını koparıp
sadece dış kısmını bırakırlar. Eğer böyle bir şey yapmaya
ihtiyaç duyarsanız, amirinize gidin ve kulağınıza uyan sizin
için daha konforlu başka bir modeli kullanın.
Mevcut bir sürü değişik stilde, çeşitte ve markada kulak koruyucuları vardır fakat doğru yerleştirildiğinde hepsi
benzer seviyede koruma sağlarlar. Sizin için en iyi işitme
koruyucusu size en uyanıdır böylece uygun bir şekilde kullanabilirsiniz.
Deri yüzeyiyle kulak koruyucu yüzeyi arasında güzel bir
sızdırmazlık sağlandığında başlangıçta az bir rahatsızlık
beklenebilir. Elde ettiğiniz koruma miktarı iyi bir sızdırmazlığa bağlıdır ve küçük bir kaçak bile esasen koruma etkililiğini azaltabilir. Her gün sızdırmazlığı birkaç kez kontrol
etmeyi unutmayınız. Koruyucular – özellikle kulak tıkaçları
– konuşma veya sakız çiğneme sonucu olarak gevşek çalışma eğilimine sahiptir.
İşitme koruyucusunu kullanmanızı gerektiren bazı işaretler şunları kapsar:
Düzgün bir şekilde dizayn edilmiş, takılmış ve temizlenmiş kulak koruyucuları çalışanlara iş güvenliği gözlüğü
kullanmaktan daha fazla rahatsızlık vermeyecektir. Kulak
tıkaçları, kulak kanalına hasar vermeyi önelemek için neopren gibi yumuşak bir malzemeden yapılmıştır. Kulak tıkacını kullanmaktan dolayı oluşan deri tahrişleri, incinmiş
kulak zarı veya diğer muhalif reaksiyonlar, eğer akla uygun
bir şekilde temiz tutulursa çok nadiren oluşur.
1. Eğer çok yüksek bir sesle konuşmanız gerekiyorsa
veya sesinizi duyurmak için birinin kulağının içine direk konuşmanız gerekiyorsa şu anlaşılmalıdır ki, gürültü seviyesi işitme korumasını gerektirecek kadar
yüksektir.
2. Günün sonunda kulaklarınızda gümbürtülü veya çınlama sesleri varsa, muhtemelen aşırı gürültüye maruz kalıyorsunuzdur.
3. Eğer işten ayrıldığınızda konuşma veya müzik sesleri sizi boğuyor fakat sabah işe geri döndüğünüzde
aynı sesler size çok net ve temiz bir şekilde geliyorsa, geçici işitme kaybına yol açan gürültü seviyelerine maruz kalıyorsunuz demektir. Eğer dikkat etmezseniz, ilerde kalıcı işitme kaybına yol açabilir
Atölyeler İçin Güvenlik Kontrol Listesi
Tercüme: Sibel ARAS
Atölye ortamında çalışırken hatırlanması gereken önemli
güvenlik kuralları şunlardır:
• Hiçbir koşul altında, yetkili olmayan kişilerin atölye
ekipmanlarını kullanmasına, işi olmayan kişilerin atölye
ziyaretlerine ve sizi meşgul etmelerine izin vermeyin.
• Döküntüleri hemen temizleyin.
• Hiç kimsenin olmadığı zamanlarda atölyeyi emniyete
alın. Çalışan makineleri asla başıboş bir şekilde bırakmamanız gerektiğini hatırlatmaya gerek yok sanırım.
• Yağlı bezleri metal bir kap içinde saklayın ve her akşam
boşaltıldığına emin olun.
• İlk yardım kitleri, acil durum aydınlatmaları, yangın
söndürücüler ve göz duşu istasyonları gibi acil durum
ekipmanlarını ayda bir kez kontrol edin.
• Tüm el aletlerini, taşınabilir elektrikli aletleri ve büyük
atölye ekipmanlarının tamamını periyodik olarak kontrol
edin. Bu, kabloları, koruyucuları ve aşınmış veya hasar
görmüş diğer ekipmanları örneğin kullanıcının çiziklerinden dolayı zar zor gördüğü bir yüz maskesini değiştirmek ve satın alma taleplerini göndermek için iyi bir
zamandır.
• Tüm temizlik banyolarını ve yıkama parçalarını kullanımının güvenli olduğundan emin olmak için kontrol
edin. Bu fırsattan yararlanarak alan aydınlatmalarını,
havalandırmayı ve kendi kendine kapanan kapaklarının bağlantılarını kontrol edin.
62
• İyi güvenlik uygulamaları iyi bir temizlik ile başlar. Atölyenizin bakımı için aşağıdaki rehberi kullanın:
• Yürüme yolları ve merdivenlerde düşmenize neden
olabilecek tehlikeleri uzaklaştırın.
• Atölye makinelerinden kaynaklanan atık kesme yağları
ve talaşları periyodik olarak uzaklaştırın.
• Tüm aletleri yerinde tutun ve onarıma ihtiyacı olan aletleri ise kırmızı etiket ile işaretleyin.
• Dönen makineler ile çalışırken asla gevşek giysiler giymeyin ve mücevher takmayın.
• Dolanma ihtimali olan her şeye – uzun saçlar da dahildikkat edin.
• Lockout/tagout prosedürlerini uygularken gereken tüm
adımları takip etmeyi unutmayın. Zaman kazanmak için
asla kestirme yolları kullanmayın.
• Eğer atölye makinelerinin herhangi bir özel bir parçasındaki operasyonlar hakkında bir şüphen veya sorun
var ise, asla supervizörüne veya nitelikli bir meslektaşına sormaktan asla çekinme.
İlk Müteahhit ve
Mimarımız
Arif
Hikmet
Koyunoğlu
Kuruluş tarihi tam olarak bilinmese
de 1923 yılında kurulduğu
öngörülen TÜRK İNŞAAT EVİ
Ankara’nın ilk serbest çalışan
müteahhitlik-mimarlık firması
olarak tarihe geçiyor. Cumhuriyetin
ilk dönem mimarlarından olan
Koyunoğlu’nun en önemli yapıtları
arasında Ankara’daki Etnografya
Müzesi, bugün müze olarak
kullanılan Türk Ocağı Binası ve
açılan uluslararası yarışmada
birincilik aldığı Bursa’daki Tayyare
Kültür Merkezi yer alıyor. Bursa’daki
projesinden sonra
İstanbul’a yerleşen Koyunoğlu,
burada evapartman yapımı, eski
binaların onarımı üzerine çalışmalar
yürüttü. 1981 yılında kendisine
Atatürk Sanat Armağanı verilen
Müteahhit - Mimar Arif Hikmet
Koyunoğlu, 1982 yılında hayatını
kaybetti.
64
Türk İnşaat Evi
İnşaat & Yatırım Sayı : 102
Mimar - Müteahhit Arif Hikmet Koyunoğlu TÜRK İNŞAAT EVİ’nin
kuruluş hikayesini (1): “Sene 1923. Ankara’da tamir ve takviye işlerini bitirmiş olduğum Şeriye ve Evkaf Vekâleti binasında bana
verdikleri bir odada çalışıyordum. Memur değildim, fakat inşaat
işlerinde bana güvenen Evkaf Fen Heyeti Reisi Âsaf Bey, Evkaf’a
ait olup savaş nedeniyle harap olan, yanan binaların tamir ve keşifnamelerini bana yaptırıyordu. Onların tamirlerini de nezaret ediyordum. Bu işlerde bana bir ücret verilmekte idi. Şeriye Vekâleti olan
bu binada I. Dünya Savaşı zamanında başlanmış ve inşaatı yarım
kalmıştı. Binanın tamir işleri bana verilmişti. ...İşte böyle bir hadise
beni bu işlerden uzaklaştırmıştı. Bilecik’ten dönmüştüm. Evkaf ve
Şeriye Vekâleti binasında bir çalışma odam vardı, içeriye girince
çok fena halde bozuldum. Suluboya ile yapıp çerçevelettiğim bir
projem yerde parça parça edilmiş yatıyordu. Bir gün Ziya Gökalp,
Hamdullah Suphi, Ruşen Eşref ve bazı arkadaşları beni ziyarete
gelmiş ve bir zafer abidesi (arc de triomphe) projesi yapmamı istemişlerdi. O zaman böyle bir abide düşünülüyordu. Ben de yapmıştım ve Bilecik’ten dönüşümde icap eden makama verilecekti.
Hademeye sordum. Hademe şeriye vekili odanıza geldi ve bu resmi görünce ‘Bu putlarla dolu resmi aşağı indir’ dedi ve ‘ayaklarıyla
çiğneyerek parçaladı’ dedi. Üzerinde heykel görünce hemen put
diyen bu yobaz, kırılası ayaklarıyla onu çiğnemişti. İşte bu hadise
üzerine Âsaf Bey’e Allahaısmarladık diyerek kapı dışarı fırladım. Biraz daha burada dursam başıma bir bela gelirdi. Bir iki gün sonra
Taş Han’ın karşısında bir yer buldum, tamir ettirdim ve burada ilk
yazıhanemi açtım. Kapıya bir tabela astım: TÜRK İNŞAAT EVİ...”
olarak anlatıyor.
Türk Ocağı Merkezi ön cephe Koyunoğlu'nun yaptığı özgün suluboya cephe resmi
Türk İnşaat Evi, Ankara’nın
İlk Serbest Çalışan
Müteahhitlik-Mimarlık Firması.
Yine 1923 yılında Dumlupınar Şehit Asker Anıtı -şimdiki
Şehit Sancaktar Mehmetçik Anıtı- yapımı ile ilgili yaşadığı
bir olayı da anlatan Koyunoğlu (2): “1923 Mayıs ayı idi.
Akşam Keçiören’de bir evde Gazi bana dönerek ve cebinden bir not çıkararak ‘Yeni kurulacak devletin ilk anıtı
Dumlupınar’da yapılacak. Adı da Şehit Asker Anıtı olacak’
dedi ve notu bana uzattı. Emir gereğince Dumlupınar’a gittim. Anıtı yaptım. Topraktan çıkan bir kol sancağı dik tutuyordu. 1924 yılında anıtın kendileri tarafından temeli atıldı
ve 1927 yılında törenle açıldı.”
Aslında Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte ülkenin kaynaklarının ne kadar yetersiz olduğunu ve inşaat yapabilmek
için gerekli olan malzeme ve işçiliğin olmadığını Arif Hikmet Koyunoğlu’nun (3): “O zaman Ankara’da inşaat işleri
yapmak çok güçtü. İnşaat malzemesi diye bir şey yoktu.
Tuğla, kiremit, çimento, demir gibi şeyler de bulunmuyordu. İnşaat işçisi de pek azdı. Türkiye’nin her yerinde olduğu gibi burada da ustalar hep Rum ve Ermeni olduğundan,
onlarda mübadele dolayısıyla yurdumuzdan ayrılmışlardı.
Ankara’da güzel taş ocakları vardı fakat çalışıp taş çıkaran
Dumlupınar Anıtı
“Ankara’da
Üç Otomobil
Olmuştu.
Atatürk’ün,
Erzurumlu Nafiz’in,
Bir De Benim.”
Koyunoğlu'nun Ankara'daki üç binası (1931):
Maarif Vekâleti (en sağda),
Etnografya Müzesi (yukarıda sağda) ve
Türk Ocağı Merkezi (yukarıda ortada)
yoktu. Tuğla diye buralarda 3 cm kalınlığında bir şey yapıyorlardı, bu da inşaata elverişli değildi. Evvela İstanbul’dan
tuğlacı ustaları getirterek Akköprü etrafında ve Frenközü
denilen köyde tuğla yaptırmaya başladım. Kireç trenle Kütahya civarından, Sabuncupınar’dan az miktarda geliyordu. Oraya gittim, kireççilerle bir anlaşma yaptım, ‘Bütün
kireçlerinizi bana gönderin, yaptırdığım bir depoya koyarız,
oraya bir memurunuzu koruz bana lazım olanın parasını
verir alırım. Başka isteyenler olursa onlara da satış yapar’
dedim. Mutabık kaldık ve elinde bazı pres ve kalıpları olan
arkadaşım mimar Veli’yi kandırdım. Onun İstanbul’daki makinelerini Asaf’dan aldığım bir para ile Ankara’ya getirterek Akköprü civarında bir çimento, künk, karosiman atölyesi açtım. Civardan kereste geliyordu. Fakat muntazam
bir ölçü ile kesilmiş değildi. Mesela bir kalasın bir ucunun
genişliği 2 santim ise diğer ucu 30 santim geliyordu. Nakil
vesaiti yalnız at, eşek ve kağnı arabaı idi. Bu müşgül şartlar altında yılmadan çalışıyordum. Bazı tamirat işleri, ilaveler almıştım. Masraflarımı çıkarıyordum. Lazım olan taşı
da yine İstanbul’dan getirttiğim taş ocaklarıyla Bentderesi
yamaçlarında çıkarıyordum. Bize lazım olandan fazla taş
birikince de onu isteyenlere satıyor ve masrafımın karşılığını çıkarıyordum.” açıklaması gözler önüne seriyor. Çok zor
şartlarda malzeme temini yapmaya çalışan ve bu şartlarda
bile bir çok projeyi hayata geçiren Arif Hikmet Koyunoğlu
için bir son söz hazırlamak istedik. Bizim okuduğumuzda
sadece 3 araba mı? sorusunu kendimize sormaktan geri
alamadığımız ayrıntıyı sizde okuyun istedik. O dönemde
yaşanan bu detayı Koyunoğlu şöyle anlatıyor: “Benden
başka serbest çalışan bir mimar ve inşaat bürosu da yoktu.
Böylece çalışırken bazı devlet büyüklerinin evlerini, köşklerini yapmıştım. Bunlar inşaat sırasıyla Falih Rıfkı, Ruşen Eşref, Maraş mebusu Mithat ve Celal Bayar’ın köşkleri idi. Artık her taraftan duyulmuştum bol bol iş geliyordu. Bir Ford
otomobil aldım. Aileyi Keçiören’e taşıdım. Mübeccel’ime
de otomobilimi verdim. Tahir Efendi isminde terbiyeli, iyi bir
aile çocuğu olan şoförümüz de vardı. O tarihte Ankara’da
üç otomobil olmuştu. Atatürk’ün, Erzurumlu Nafiz’in, bir de
benim.”
KAYNAK:
1. Kuruyazıcı, Hasan-Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Bir Mimar Arif Hikmet
Koyunoğlu Anılar, Yazılar, Mektuplar, Belgeler - YKY Yayınları 2008
/ Sayfa: 221-223
/ Sayfa: 223
/ Sayfa: 236
Görseller: Kuruyazıcı, Hasan-Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Bir Mimar Arif
Hikmet Koyunoğlu Anılar, Yazılar, Mektuplar, Belgeler - YKY Yayınları 2008 /
Sayfa: 47-52-60-62
Cumhuriyet’in İlk Yıllarında İnşaat Malzemesi Diye Bir Şey Yoktu.
Hacı Bektaş-ı Tekkes
66
Misafirhane Şehit Sancaktar Temel Atma Etnografya Müzesi
Arif
Hikmet
Koyunoğlu
(1888-1982)
Tiyatrosu ve diğer mekanlarıyla uzun
yıllar ilgiyi üzerine çeken Türk Ocağı
binası, Ankara'nın en önemli yapıları
arasında yerini aldı.
14 yaşında babasını kaybeden Arif Hikmet Koyunoğlu, zorluklarla geçen gençlik yıllarında bir yandan değişik
işlerde çalıştı, bir yandan da Sanayi Nefise Mektebi'nde
öğrenimine devam etti. 34 YIL ÜLKEMİZDE HOCALIK YAPAN OSMANLI DEVLETİ'NİN SON, CUMHURİYET'İN İLK
YILLARINDA ÖNEMLİ MİMARİ UYGULAMALARDA BULUNAN GUİLİO MONGERİ'NİN DE ÖĞRENCİSİ OLDU.
İstanbul Beyoğlu'ndaki Saint-Antoine Kilisesi'nin yapımında da, Mongeri'ye yardım etti. CUMHURİYET'İN İLANI İLE
BİRLİKTE ANKARA'NIN İLK SERBEST ÇALIŞAN MÜTEAHHİTLİK-MİMARLIK FİRMASI TÜRK İNŞA EVİ'Nİ KURDU.
Ankara'da, Emaneti Mübareke denilen ve bir camide saklanan değerli eşyalar için bir yapı gerekliliği doğunca bazı
mimarlara teklif yapıldı ve bu tekliflerin sonunda Arif Hikmet
Koyunoğlu'nun projesi beğenildi. Cumhuriyet'in ilk yıllarında kurulan Etnografya Müzesi, bir süre Atatürk'ün geçici
kabri olarak da kullanıldı. Bu yapının ardından Milli Eğitim
Bakanlığı olarak düşünülen daha sonra Dışişleri Bakanlığı
Ankara, Türk Ocağı ve Etnoğrafya Müzesi, Arif Hikmet Koyuncuoğlu
67
Ankara, Eski Türk Ocağı/Halkevi, Arif Hikmet Koyunoğlu, bittiği günlerde 1927-1930
olarak kullanılan, bugün de Gümrük ve
Tekel Bakanlığı'na devredilen binanın
yapımına başladı. Tiyatrosu ve diğer mekanlarıyla uzun yıllar ilgiyi üzerine çeken
Türk Ocağı Binası, Ankara'nın en önemli
yapıları arasında yerini aldı. Mimar ayrıca
Bunların başında Himaeyi Etfal (Çocuk
Esirgeme Kurumu) Binası, Anafartalar Adliye Binası, Büyük Otel, Eski Gazi ve Latife
Hanım Okulu ve Çocuk Esirgeme Kurumu
Binası projelerini de hayata geçirdi. Resmi yapıların yanı sıra Ankara'da,
dönemin önemli isimlerine evler inşa etti.
Bunlar arasında Celal Bayar evi, Ruşen
Ankara, Çocuk Esirgeme
Kurumu Apartmanı, 1926
68
Ankara, Eski Hariciye Vekaleti
/Gümrük ve Tekel Bakanlığı,
Arif Hikmet Koyunoğlu,
bittiği günlerdi, 1927
Eşref Ünaydın evi, eski Maraş milletvekili
Mithat Bey'in evi, Falih Rıfkı Atay evi yer
aldı. 1930 YILINDA TAYYARE Cemiyeti'nin
(Türk Hava Kurumu) Bursa'da bir tiyatro ve
sinema binası için açtığı uluslararası yarışmada birincilik ödülünü alan ve yapımını
uygulayan mimar, daha sonra İstanbul'a
yerleşerek Taksim, Nişantaşı ve Sultanahmet'teki Bazı ev ve apartmanların projelerini çizdi ve 80 yaşına kadar sürdürdü.
Kaynaklar: Türk Mimarlardan Bazıları: Devrim,
Hakkı,Türkiye Ansiklopedisi 1923-1973, Cilt 3, syf:
956Sözen, Metin / Türk Mimarlığı / Türkiye İş Bankası
Kültür Yayınları 1994, Metin Sözen arşivinden
Hariciye Vekaleti (1927)
Sıhhiye Vekaleti (1927)
Klimalar Avantaj mı
Dezavantaj mı?
Rutubetin fazla olduğu bölgelerde hissedilen ortam sıcaklığı daha da fazla
olmakta, bu da kişinin fiziksel ve zihinsel aktivitesini olumsuz etkilemekte,
iş başarısını düşürmekte, yaşlı kişilerde aşırı sıcaklara bağlı tansiyon-kalp
rahatsızlıklarını tetiklemektedir.
Prof. Dr. Duygu ÖZOL / Göğüs Hastalıkları Uzmanı
Klimalar eskiden bir ayrıcalık ve lüks olarak görülürken
günümüzde özellikle sıcak bölgelerde yaşayan kişiler için
hayatın bir parçası olmaya başladılar. Ofislerde, evlerde ve
toplu taşım araçlarında yaz aylarında klimalar çok sık kullanılmaktadır. Klimalar, soğutma çevrimi kullanarak bir ortamdan ısı çekmek (yani ortamın sıcaklığını azaltmak),fazla
nemini alıp ortama taze hava sağlamak için tasarlanmış
sistem veya mekanizmadır. İnsanların bulundukları çevre,
ortam içinde sıcaklığın ayarlanabilmesi, bulunulan ortamın
konforunu artırır. İnsanın rahat ettiği çevre sıcaklığı ortamdaki hava sıcaklığıyla ve havanın nem oranına bağlıdır. Aşırı nem aşırı sıcaklıktan daha rahatsız edicidir. Nem oranı
arttıkça insan vücudunun sıcaklık karşısındaki reaksiyonu
yavaşlar. Klimalar hem havayı soğutmakta, hemde havadaki rutubet oranını azalatarak hayatımızı kolaylaştırmaktadırlar. Örneğin 42 °C sıcaklık ve %15 nispi neme sahip
bir hava 30 °C sıcaklık %80 nispi neme sahip bir havaya
70
Turgut Özal Üniversitesi /Yaşama Sanatı Dergisi Sayı 35
göre daha iyidir. Özellikle rutubetin fazla olduğu bölgelerde hissedilen ortam sıcaklığı daha da fazla olmakta, buda
kişinin fiziksel ve zihinsel aktivitesini olumsuz etkilemekte,
iş başarısını düşürmekte, yaşlı kişilerde aşırı sıcaklara bağlı
tansiyon- kalp rahatsızlıklarını tetiklemektedir. Ayrıca serin
yerlerde böcek ve sivrisinekte daha az olmaktadır. Ancak
klimalarda uygun ve doğru bir şekilde kullanılmazlarsa çok
fazla sağlık sorunlarına da neden olabilir. Dışarısı ve içerisi
arasındaki sıcaklık farkının çok fazla olması, iç ve dış ortam
sıcaklığında ani gelişen yüksek değişiklikler, ilk önce solunum sistemi ve dolaşım sistemini etkiler. Bakımı kötü ve
yetersiz yapılan klimaların içinde biriken ve çoğalan mantar sporları, polen ve bakterilerin, boğaz ve solunum yolu
hastalıklarına neden olduğu gösterilmiştir. Sık sık terleyip,
soğumak, kaslarda tutulmalara yol açabilir. Direkt vücudun
üstüne üfleyen soğuk hava hem kasları hem de solunum
sistemini olumsuz etkiler. Yanlış seçilen klimalar;
Tedavi edilmezse hızla ilerleyerek nefes darlığı, göğüs ağrısı ve solunum yetmezliği gelişebilir ve can kaybına neden
olabilir. Klima sisteminde biriken bu zararlı maddeler devamlı aynı havanın sirkule olması sonucu ev içindeki havayı
yoğun bir şekilde kirletir ve astım hastalarında bir atağın tetiklenmesine, alerjik rinitin alevlenmesine, burun, boğaz ve
gözlerde tahriş hissi ve nezle benzeri şikayetlere yol açar.
Uzun süre devamlı “Akıllı bina” adı verilen camları açılmayan, merkezi sistemle soğutulup ısıtılan binalarda çalışan kişilerde hasta bina sendromu saptanmıştır. Kronik
yorgunluk, baş ağrıları, burun tıkanıklığı gibi belirtiler ile
kendini gösterebilir.
Astımı tetikleyebilir,
Zatürreeye neden olabilir,
Allerjik reaksiyonları arttırabilir,
Kas ağrılarına yol açabilir,
Ciltte kuruluk yapabilir.
Sıcak, nemli ortamlarda ve su kaynaklarında yaşayabilen bir bakteri olan ‘legionella’, klimalar yolu ile de bulaşabilir. İlk kez, 1976 yılında Philadelphia’da bir otelde
Amerikan Lejyonerlerinin toplantısına katılanlarda bir salgın olarak gelişmiş. İzole edilen bakteri, lejyonerlerin anısına Legionella pneumophila olarak adlandırılmıştır. Suda
bulunan çeşitli bakterilerin sebep olduğu bu hastalığın önlenmesi için suyun dezenfekte edilmesi ve uygun sıcaklıklarda depolanmasıyla sağlanabilir. Bakteri içeren enfekte
klimaların su sistemlerinin karıştığı havanın solunmasıyla
zatürree meydana gelir. Hastada halsizlik, yüksek ateş,
kuru öksürük ve karın ağrısı gibi bulgular ortaya çıkabilir.
Klimaların düzenli olarak bakımı ve temizliği yapılmalı,
filtreleri periodik olarak değiştirilmelidir. Uygun metrekareye göre uygun klimalar kullanılmalıdır. Küçük alanlarda çok
güçlü klimalar sorunları kolaylaştırmaktadır. Oda havasının
21-24 C derece, nemin ise %60-70 arasında tutulması idealdir.
71
Tansiyon Hakkında Her Şey
Yrd. Doç. Dr. Uğur Abbas BAL / Kardiyoloji ABD / Başkent Üniversitesi Hastanesi
Tansiyon Nedir?
Tansiyon ya da kan basıncı, kalbin kanı vücudumuza
pompalarken damar duvarında oluşturduğu basınçtır. Vücudumuzda belirli bir seviyedeki kan basıncına ihtiyaç vardır.
Bu basınç sayesinde dokuların yeterli miktarda kanlanması ve yaşamsal fonksiyonlarını sürdürmesi sağlanmaktadır.
Kalbin kanı vücuda atarken kullandığı güce büyük (sistolik)
tansiyon, kan akımı bittikten sonra damarlarda oluşan durgun basınca da küçük (diyastolik) tansiyon denir.
Tansiyon Nasıl Ölçülür?
Kan basıncı tansiyon aleti ile ölçülür. Tansiyonun doğru
ölçülmesi için şu noktalara dikkat edilmesi gerekir:
• Ölçümden önceki 30 dakika içerisinde sigara veya
kola, kahve gibi kafein içeren içecekler içilmemiş
olmalı.
• Kişi oturur pozisyonda en az 5 dakika dinlenmiş olmalı. • Ölçüm sırasında manşon kalp seviyesinde
tutulmalı.
72
Sağlıkta Adres Başkent Dergisi / Sayı 17
Hipertansiyon (Yüksek Tansiyon) Nedir?
Hipertansiyon veya yüksek tansiyon, atardamarlardaki kan basıncının normal değerlerin üzerine çıktığı kronik
bir hastalıktır. Sistolik kan basıncının (büyük tansiyon) 120
mmHg ve diyastolik kan basıncının (küçük tansiyon) 80
mmHg olması en uygun tansiyon değeridir. Kan basıncının 120-129/80-84 mmHg olması normal, 130-139/85-89
mmHg olması yüksek normal tansiyon olarak adlandırılır.
Kan basıncının 140/90 mmHg’nın üzerinde olması hipertansiyondur. Hastaların % 90-95’inde yüksek tansiyona
neden olabilecek altta yatan başka bir hastalık yoktur. Bunlara birincil (primer) ya da nedeni bilinmeyen hipertansiyon denir. Geri kalan % 5-10 hastada yüksek tansiyon bir
nedene ya da hastalığa bağlı olarak ortaya çıkmıştır. Buna
da ikincil (sekonder) hipertansiyon adı verilir.
En sık rastlanan ikincil hipertansiyon
nedenleri şunlardır:
• Böbrek hastalıkları
• Ölçüm cihazının manşonu uygun boyutta olmalı.
• Böbrek üstü (adrenal) bezlerinin hastalıkları
• Stetoskopun ucu manşonun altına sokulmamalı.
• Böbrek damarlarının daralması
• Mümkünse 1-2 dakika ara ile 2 ölçüm alınmalı. Aralarındaki fark fazla ise ek ölçümler alınmalı, değilse
ortalaması alınmalı.
• Doğuştan büyük atardamarın (aortun) bir bölümünün
dar olması
• Tiroid bezinin fazla veya az çalışması.
Toplumda Hipertansiyon Görülme Sıklığı Nedir?
Toplumda tansiyon görülme sıklığı %30-45 arasındadır
ve yaş ilerledikçe artmaktadır. Türkiye’de her üç erişkinden
birinde hipertansiyon vardır.
‘Beyaz Önlük Hipertansiyonu’ Nedir?
Bazı hastaların evde ölçülen kan basıncı normal bulunurken, muayenehanede ölçülen kan basıncı ise hep yüksek bulunur. Bu duruma beyaz önlük hipertansiyonu denir
ve toplumda %15 bireyde görülür. Bu hastalarda normal
tansiyonlu bireylerle karşılaştırıldığında uzun vadede daha
yüksek hedef organ hasarı (kalp-damar hastalıları, böbrek
yetmezliği… vb.) görülür. Bu nedenle klinik olarak masum
bir durum olmadığı bilinmektedir.
‘Maskeli Hipertansiyon’ Nedir?
Beyaz önlük hipertansiyonunun tersine bir durum olan
maskeli hipertansiyonda, kişilerin doktor muayene odasında yapılan kan basıncı ölçümleri normal bulunurken,
evde yapılan veya 24 saatlik ayaktan kan basıncı ölçümleri
yüksek bulunmaktadır. Toplumda görülme ora nı yaklaşık
olarak beyaz önlük hipertansiyonu kadardır. Bu hastalar
hipertansiyon hastası kabul edilerek tedavi edilmelidirler.
Hipertansiyon İçin Kimler Risk Altındadır?
• Yaş: Yaş ilerledikçe kan basıncında yükselme olur.
Hipertansiyonun Belirtileri Nelerdir?
Hipertansiyonun tipik bir belirtisi yoktur. Kan basıncınız
uzun zaman içerisinde yavaş yavaş yükseldiğinde çoğu
zaman hiçbir belirti vermez. Bu nedenle hipertansiyon
‘sessiz katil’ olarak nitelendirilir. Hipertansiyon ile ilişkili olduğu düşünülen belirtiler ise; enseden yükselen baş ağrısı, kafada ve kulaklarda basınç hissi, uğultu, mide bulantısı
ve çarpıntı hissidir. Bazı durumlarda göğüs ağrısı ve nefes
darlığı da hipertansiyonun belirtisi olabilir. Yine de çoğu
tansiyon hastasının hiçbir şikayeti yoktur ve tesadüfen
saptanır. Kan basıncında ani yükselme olması durumunda
burun kanaması veya göz beyazında kanama görülebilir.
Hipertansiyonun Zararları Nelerdir?
Hipertansiyon sinsi bir hastalıktır ve çoğu zaman hiç
belirti vermeden tesadüfen ortaya çıkar. Hipertansiyon tanısı konana kadar ve sonrasında tedavinin yetersiz kaldığı
süre boyunca yüksek olan kan basıncı, içerisinde yol aldığı damarların duvarlarını zedeler. Damar tıkanıklığına yol
açarak kalp, beyin, böbrek gibi hayati organlarda birçok
hastalık ortaya çıkarır. Hipertansiyon kontrol altına alınmaz
ise karşılaşılacak başlıca sorunlar şunlardır;
• Kalp damar hastalığı (Kalp yetmezliği, kalp büyümesi, kalbi besleyen damarlarda daralma (koroner
arter darlığı), kalbi besleyen damarlarda tıkanma
sonucu kalp krizi)
• Kalıtım: Aile bireylerinde hipertansiyon hastası olan
kişiler hipertansiyon için yüksek riske sahiptirler.
Risk oranı yaklaşık %60’ dır.
• Beyin kanaması, felç, beyin damarlarında daralma
ve tıkanma • Boyun ve bacak damarlarında tıkanma
• Cinsiyet: Hipertansiyon 50 yaşının altındaki insanlarda erkeklerde daha çok görülürken, 50-55 yaş arasında görülme sıklığı eşitlenir ve 55 yaşın üzerinde
kadınlarda daha sık görülmeye başlanır.
• Büyük damarlarda genişleme ve yırtılma
• Böbrek hastalığı
• Görme bozukluğu ve kaybı.
• Obezite (şişmanlık): Kilo arttıkça hipertansiyon görülme oranı artar. Şişman bireylerin %40’ında hipertansiyon görülür. Genç hipertansiyon hastalarının
önemli bir bölümü şişmandır.
• Aşırı tuz tüketimi: Hipertansiyona neden olan sebeplerin başında gelir.
• Sigara: Sigara dumanında bulunan ve damarların
büzüşmesine sebep olan bazı maddeler nedeniyle
kan basıncında artış görülür.
• Alkol tüketimi: Alkol kullanımında sıklık arttıkça, hipertansiyon gelişme sıklığı da artmaktadır
• Şeker hastalığı: Şeker hastalarında hipertansiyon
görülme sıklığı daha fazladır.
• Fiziksel aktivite: Düzenli spor yapanlarda hipertansiyon görülme oranı düşüktür.
• Stres: Çağımızın hastalığı stres, toplumda hipertansiyon gelişmesi için önemli faktördür.
73
- Kullanılan ilacın dozunu azaltabilir veya ilaca gereksinimi ortadan kaldırabilir.
4 İdeal kilonuzu koruyun
4 Tuz tüketimini kısıtlayın
4 Düzenli egzersiz yapın
4 Alkol tüketiminden kaçının
4 Sigara tüketimine son verin
4 İlaçlarınızı düzenli alın
- Kalp hastalığı ve diğer kronik hastalıklara yakalanma
riskini azaltır. - Kişiyi enerjik kılar, stresi azaltır ve yaşam kalitesini artırır.
• Tuz tüketimi kısıtlayın: Vücudumuzun günlük tuz ihtiyacı 6-8 gram kadardır. Bizim Anadolu insanı olarak
‘normal tuzlu’ dediğimiz günlük diyetimizde tükettiğimiz tuz miktarı ise yaklaşık 18- 22 gram tuz içermektedir. Aslında biz ‘yemeğin tuzu normal’ derken
ihtiyacımız olandan yaklaşık 3 kat daha tuzlu yemekler yemekteyiz. Yoğun tuz içeren turşu, paketlenmiş
hazır ve salamura gıdalardan özellikle kaçının. Zeytin ve peynir gibi temel gıdaların iyice tuzu gidecek
şekilde suda bekletildikten sonra tüketin ve çoğumuzun masum gördüğü soda/maden suyunun da çok
fazla tuz içerdiğini bilin
• Alkol tüketiminden kaçının: Alkol alımını mutlaka sınırlandırın. Haftada en fazla 2-3 kere olmak şartı ile kadınlarda 1 kadeh, erkekler ise 2 kadehin üstüne çıkmayın.
• Meyve ve sebze ile posa tüketimi artırın, doymuş ve
total yağ tüketimi azaltın: Haftada her gün 4-6 porsiyon (400-500 gr) çeşitli taze sebze ve meyve yiyin.
• Doktor tarafından önerilen ilaçlar düzenli alın.
• Sigara kullanımına son verin.
• Tansiyon yüksekliğine sebep olabilecek ilaçları kullanmaktan mümkün olduğunca kaçının: Bu ilaçlar
arasında; romatizmal ilaçlara (ağrı kesiciler), kortizon,
soğuk algınlığı ve grip ilaçları, hormon ilaçları (östrojen), antidepresanlar ve iştah kesiciler sayılabilir.
• Stresten mümkün olduğunca uzak durun.
• Düzenli olarak sağlık kontrollerinizi yaptırın.
Hipertansiyondan Korunmak İçin Öneriler
Tansiyon yüksekliği olan bütün hastalara yaşam tarzı ile
ilgili değişiklikler önerilmektedir.
• İdeal kilonuzu koruyun: Kişi ideal kilosunu bilmeli ve
fazla kilolarından kurtularak ideal kilosunu yakalamaya çalışın. Bunun için gerektiğinde profesyonel
bir diyetisyenden beslenme önerileri alın.
• Düzenli fiziksel aktivite ve egzersiz yapın: Haftada 5
gün 30 dakikalık orta yoğunlukta bir fiziksel aktivite
düzenli fiziksel aktivite yaptığınızın bir göstergesidir.
Kalp hızını veya nefes alış verişini hızlandıran uzun
süreli hareketler, aerobik (oksijen alarak yapılan)
egzersizler olarak adlandırılır ve yapılması önerilen
egzersiz bu tip olmalıdır. Ağırlık kaldırmak bir kuvvetlendirme egzersizidir ve hipertansiyon hastalarına önerilmez. Düzenli fiziksel aktivite ve egzersiz;
- İdeal kiloya ulaşmaya yardımcı olur.
74
Gebelik ve Hipertansiyon
Hamileliklerin %8-10’unda hipertansiyon görülmektedir.
Hamilelikte hipertansiyon sorunu yaşayan kadınların çoğunda önceden birincil hipertansiyon vardır. Bazı hastaların idrarında protein atılımının olduğu saptanır ki bu duruma
‘preeklampsi’ denir. Preklamside genellikle hiçbir semptom
görülmez ancak bebek ölüm riskini yaklaşık iki kat artırmaktadır. Preklamsi bazen hayati tehlike yaratan ‘eklampsi’
denilen daha ciddi bir hal alabilir. Eklampsi acil olarak tedavi edilmez ise; beyin ödemi, solunum yetmezliği, böbrek
yetmezliği, tüm vücutta yaygın damar içi pıhtılaşma ve ölüme neden olabilir.
Hipertansiyon Tedavi Edilebilir Mi?
Hipertansiyon tedavisinde temel amaç, hedef organ
hasarını önleyerek sakatlık ve ölümleri azaltmaktır. Beslenme ve yaşam şeklindeki değişiklikler tansiyon kontrolünü
iyileştirebilir ve ilgili sağlık sorunlarını azaltabilir. Ancak, yaşam şeklindeki değişikliklerin etkili olmadığı veya yetersiz
kaldığı kişiler için genelde ilaçla tedavi gereklidir. Hipertansiyonu ilaçlarla tedavi edip ortadan kaldırmak mümkün değildir. Ancak yaşam tarzı değişiklikleri ve uygun ilaç tedavisi ile kan basıncı kontrol altında tutulabilir. Tansiyonun 5
mmHg düşürülmesi felç riskini %34 ve kalp damar hastalığı
riskini %21 azaltabilir. Hipertansiyon tedavisi ömür boyudur ve tedavi kesilirse kan basıncı yine eski değerlerine
ulaşacaktır. Bu nedenle tedaviye ara verilmemelidir. Hastanın doktor kontrollerine gitmesi çok önemlidir. Çünkü kan
basıncı yaş ilerledikçe daha da yüksek değerlere çıkma
eğilimindedir. Bu nedenle bugün yetmekte olan ilaç, yarın
yetmeyebilir. Aslında kullanılan ilacın etkisi ilk alındığı zamanlardaki kadardır ancak hastalığın ilerlemesi nedeniyle artık ilaç yetmemektedir. Kontrollerde gerektiğinde ilaç
dozu arttırılabilir, daha güçlü bir ilaca geçilebilir veya mevcut ilacın yanına takviye ilaçlar verilebilir. Hipertansiyon
hastalarının en az yılda bir kez doktor kontrolünden geçmeleri gereklidir. Şeker hastaları, kalp damar hastaları ve
böbrek hastaları ise altı ay ara ile yılda en az iki sefer kontrole gitmelidir. Aksi takdirde ilaçlarla kontrol altına alınamayan hipertansiyon uzun vadede organlara hasar verebilir
ve daha ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. İkincil hipertansiyonu olan hastalarda ise hipertansiyona yol açan hastalık tedavi edilmelidir. Böbrek hastalığının veya hormonal
bozukluğun tedavisi ile kan basıncı düzelebilir veya daha
az sayıda ilaçla daha rahat kontrol edilebilir hale gelebilir.
Tansiyon İlaçları Zararlı Mıdır?
Bağımlılık Yapar Mı?
Bugüne kadar hiçbir tansiyon ilacı için bağımlılık yaptığı bildirilmemiştir ancak her ilacın bir yan etki potansiyeli
vardır. Bu nedenle hipertansiyon tedavisi doktorlar tarafından düzenlenmelidir. Bir yakınının veya bir tanıdığın ilacını
kullanmak doğru bir yaklaşım değildir ve tehlikeli de olabilir. Hipertansiyon tedavisi kişiye özeldir. Yani bazı hastalar
için bir grup ilaç özellikle faydalıyken, diğer bir hastaya
başka gruptan bir ilaç daha faydalı olabilir. Doktor ilaç seçimini hastanın fizik muayene bulguları, laboratuvar testleri,
EKG ve ekokardiyografi gibi ek tetkikler sonucunda yapar.
Gerek gördüğünde takiplerde ilaç tedavisini yeniden düzenleyebilir.
Hipotansiyon (Düşük Tansiyon)
Düşük tansiyon olarak bilinen hipotansiyon, büyük tansiyonun 90 mmHg, küçük tansiyonun 60 mmHg altında
olması durumu olarak tanımlanır. Baş dönmesi, dikkat bozukluğu, göz kararması, mide bulantısı, soğuk terleme, hızlı
soluma, yorgunluk ve bayılma en önemli belirtileri arasındadır. Çoğu zaman tansiyon düşüklüğü ciddi bir hastalığa
bağlı olmaz ve genelde az sıvı alımına bağlı olarak gelişir.
Normal zamanda kan basıncı değeri normalin alt sınırına
yakın olan hastalar biraz az su içtiklerinde hemen hipotansif olurlar. Bu durum özellikle terleme ile çok fazla su ve tuz
kaybedilen sıcak yaz aylarında daha sık gelişebilir. Eğer
hasta kendisini çok kötü hissediyorsa, bayılma riskini de
göz önüne alarak kişi düz bir yere yatırılıp ayakları havaya
kaldırılmalıdır. Tedavide yapılması gereken kaybedilen sıvının yerine konmasıdır. Bunun için tuzlu ayran gibi içerisine
tuz eklenmiş sıvılar tansiyonun normal değerlere gelmesine yardımcı olacaktır. Asıl önemli olan böyle bir durum
ile karşılaşmamak için yeterli miktarda sıvı alımına dikkat
etmektir. Bunun yanında düzenli yapılacak egzersizler ile
hipotansiyon gelişmesinin önüne geçilebilir.
Yeterli miktarda tuz ve sıvı almasına rağmen hipotansiyon belirtilerini sıkça yaşayan bir kişide başka nedenler
araştırılmalıdır. Nadir olarak ishal, aşırı kusma, enfeksiyon,
gebelik, bazı kalp hastalıkları ve hormonal bozukluklarda
hipotansiyon görülebilir. Bu durumda tedavi asıl nedene
yönelik olmalıdır.
Ayağa Kalkınca Olan Tansiyon Düşmesi
(Ortostatik Hipotansiyon)
Kişinin otururken ya da yatarken aniden kalkma sonrası olan tansiyon düşmesini anlatır. Kişide ayağa kalktıktan
birkaç saniye sonra baş dönmesi ve göz kararması olur.
Şiddetli vakalarda bayılma görülebilir ve bu durum hastanın düşerek yaralanmasına sebep olabilir. En sık sebepleri
arasında; susuz kalma, uzun süreli yatak istirahati, gebelik,
şeker hastalığı, kalp hastalıkları, bacak toplardamarlarında
yetmezlik ve nörolojik hastalıklar sayılabilir. Aynı şekilde
birçok tansiyon ilacı da ortostatik hipotansiyon yapabilmektedir. Daha çok 65 yaş üstündeki kişilerde görülse de
tamamen sağlıklı genç bireylerde de görülebilir. Belirtilerini azaltmak için yeterli sıvı alımı yanında düzenli egzersiz
yapmak önemlidir. Oturduğumuz veya yattığımız yerden
aniden kalkmamak ve bir süre bekledikten sonra yürümeye
başlamak ortostatik hipotansiyon gelişmesini önemli ölçüde azaltacaktır.
75
Teknik Terimler Sözlüğü
Bu sözlüğün hazırlanmasında iş makinaları
tatbikatında şantiyelerde çalışanların gündelik
hayatlarında kullanmak gereği duyacağı
ingilizce kelime ve deyimlerin türkçe
karşılıklarının belirlenmesi amaçlanmıştır.
Akademik bir karşılıktan ziyade, her
seviyeden insanın anlayacağı ve de
halihazırda kullanılan ifadelerin seçilmesine
gayret edilmiştir. Burada bulunmayan deyim
/ kelimeler ve farklı kullanılışlar ile ilgili
önerilerinizi derneğimizin bilgi@ismakinalari.
org.tr e-posta adresine bildirmenizi rica
ederiz. Saygılarımızla.
Mustafa SİLPAĞAR / Makina Yüksek Mühendisi/ Limak İnşaat, Sanayi ve Tic. A.Ş
Letter of credit
Akreditif mektubu
Less
Az, daha az
Level
Seviye,düzey, su terazisi
Level cut
Düz kesme
Level gauge - Level indicator
Seviye göstergesi
Level sensor
Seviye müşiri
Levelling
Yüzey düzeltme, tesviye
Levelling blade
Tesviye bıçağı
LeverManivele,kol,levye
Liason office
İrtibat bürosu
Life / Life time / Life time seal
Hayat,yaşam/ Ömür boyu /
Lift / Lifting capacity / Lifting speed
Kaldırmak / Kaldırma kapasitesi / Kaldırma hızı
Lift arm
Kaldırma kolu
Lift chain
Kaldırma zinciri
Lift truck
Forklift
Lifter / tappet
İtecek,süpab fincanı
Lifter spring
İtecek yayı,süpab yayı
Lifting gear
Kaldırma donanımı
Light / Light duty
Hafif, ışık / hafif hizmet - hafif iş
Light switch
Aydınlatma lamba düğmesi
LightsLambalar,ışıklar
Lime / Limestone
Kireç / Kireçtaşı, kalker
Limit / speed limit / Limited
Sınır, had / Hız sınırı / Sınırlı
LineHat,boru,çizgi
Liner
Gömlek (motor), astar, kaplama
Wet liner / Dry liner
Yaş gömlek / Kuru gömlek
Lower press fit liner / Upper press fit liner Alttan sıkılanan gömlek / Üstten sıkılanan gömlek
Rubber liner
Kauçuk astarlı
Liner pitting
Gömleklerin dış çeperlerindeki oyulma
Lining
Balata (Fren), kaplama (motor yataklarında)
Link
Palet baklası
LinkageBağlantı
Lip / lip protection
Dudak (keçe), Ağız (kova) / Kova ağzı koruma
Lip type seal
Dudaklı tip yağ keçesi
LiquidSıvı
76
Liquid gasket
Sıvı conta
List / List price
Liste / Liste fiyatı
Liter
Litre (hacim ölçüsü)
LittleKüçük
Literature information
Yayın bilgisi
Load / load factors
Yük / Yükleme katsayısı
Load bracket
Yük desteği
Load chart
Yükleme kapasitesi gösteren diyagramlar
Load check valve
Yük tutma valfi
Load drum
Yük makarası
LoaderYükleyici
Wheel loader / Track type loader
Lastikli yükleyici / Paletli yükleyici
Load radius
Yük kaldırma yarıçapı
Loading capacity
Yükleme kapasitesi
Local
Mahalli, yerel
Local hardening
Kısmi sertleştirme
Locate
Yerleştirmek, koymak
Location
Yer, mahal
LockKilit
Lock nut
Kilitleme (kontra) somun
Lock plate
Kilitleme sacı
Locking pin
Kilitleme pimi
Locking ring
Kilitleme segmanı
Lock up
Kavraşma (Tork konvertörde)
Lock washer /Split spring type / Externel tooth Kilitlemeli rondela / yarık yaylı tip / dıştan dişli
Log clamp
Kütük yükleme kavraşmalı çatalı
Log lumber fork
Kütük-kereste yükleme çatalı
Log lumber grapple Kütük-kereste yükleme kıskacı
Log skidder
Kütük iticisi - Skider
Long / long reach excavator
Uzun / Uzun erişimli ekskavatör
Lorry
Kamyon LooseGevşek
LossKayıp
Low / low pressure
Düşük / Düşük basınç
Lowerİndirme
LGP Low ground pressure
Düşük yüzey basıncı (Geniş palet)
LNG (Liquid Natural Gas)
Sıvılaştırılmış doğal gaz
LPG (Liquid Petroleum Gas)
Sıvılaştırılmış petrol gazı
LSD (Low Sulphur Diesel)
Düşük kükürtlü yakıt (Azami 500 ppm)
Lube Yağ
Lube truck
Yağlama kamyonu
LubricantYağlayıcı
LubricationYağlama
Splash lubrication / Force feed lubrication Çarpmalı yağlama / Cebri yağlama
Lubrication chart
Yağlama kartı
Lubricator
Yağlama düzeneği, yağlayıcı
LugBayılma
Lug
Kulak (motor yataklarında yerleştirme kulağı) Lumbar support adjustment
Bel destek ayarı (Operatör koltuğunda)
LuminosityParlaklık
Macadam
Kırma taş, makadam
MachineMakina
Machinedİşlenmiş
MachineryEkipman
Machine shop
Atölye
Magnet / Magnet switch Mıknatıs / Marş anahtarı (Komatsu)
Magnetite / Magnetite iron ore
Magnetit / Mıknatıslı demir cevheri
MainAna
Main bearing - main metal (Japon Y/P sında) Ana yatak Main bearing kit
Ana yatak takım
Main frame
Ana şasi
Main leaf spring
Ana kat makas
Main relay
Ana röle
Main relief valve
Ana tahliye valfı
MaintanenceBakım
Major / Major repair kit (air compressor) Ana, büyük / Ana tamir takımı (hava kompresöründe)
MajorityÇoğunluk
Makerİmalatçı
Make-up
Tazeleme , doldurma (Kapalı devrelerdeki sızıntıyı ikmal)
Make-up valve
Takviye-tazeleme valfı
Male / female
Erkek / Dişi
Malfunction
Hatalı çalışma
Man / man power
Adam / Adam gücü
ManagementYönetim,idare
Maneuverability
Manevra kabiliyeti
Manual
Elle kumandalı - El kitabı
Manifold / Wet exhaust manifold
Manifold / Su soğutmalı manifold
Manifacture / Manufacturer
İmal etmek / İmalatçı
Manometer
Basınc göstergesi
Man power
Adam gücü
ManyÇok
MarbleMermer
Margin
Kenar,pay, marj
Marine / marine engine
Denizcilikle ilgili / Deniz vasıtalarında kullanılan motor
Marine gear
Deniz motor şanzumanı
Marine gear housing
Şanzuman haznesi / kutusu
Markİşaret,çizgi
Market / Market survey
Pazar / Pazar araştırması
Marl
Kireçli kil,marn
MarshBataklık
MaskMaske
Mass excavation bucket
Kütle (büyük hacimli) kazma kovası
Massive
Büyük, masif
MastDirek
Master / Master bushing
Ana / Ana burç (Palet ek burçu)
Master cylinder(servo)
(Fren ana) Merkez silindiri (Servo)
Master key
Maymuncuk
Master pin
Ana pim (Palet ek pimi)
Match
Uymak, karşılaştırmak
Match height (Paver)
Serim yüksekliği (Finişerde)
Match mark
Hiza işareti
Mat (Floor mat)
Yer döşeme
MaterialMalzeme
Material handling
Malzeme taşıma (Elleçleme)
Mating coupling
Eşleme kaplini (
)
Mating face
Bitişme yüzeyleri - İki yarıdan oluşan yatakların
birleşme yüzeyleri
Matter
Madde, cisim
Maximum (max)
Azami, en fazla
Maximum gradeability
Azami tırnanma kabiliyeti
MeasureÖlçmek
Measurement / Measuring
Ölçüm / ölçme
MechanicTamirci
Mechanical / Mechanical engineer
Mekanik - makine ile ilgili / makine mühendisi
Mechatronik
Mekatronik (Makine+Elektronik'in müşterek disiplini)
Medium
Orta (büyüklük olarak)
Melt / Melting point
Erime- Ergitme / Ergime noktası
Member
Üye, kısım
Membrane
Zar, perde
MemoNot
Mend
Onarmak, tamir etmek
Mercury / Mercury column
Civa / Civa sütunu
Merge
Katmak, birleştirmek
Mesh
Elek, gözenek
Metal / Nonmetalic
Madeni, Metal, yatak (Japon) / madeni olmayan
Metal backed
Metal destekli Metal backed seal
Metal hazneli/çerçeveli keçe
Metal ring (seal)
Metal segman (sızdırmazlık için)
Metamorphic rocks
Değişim kayaları
Meter
Metre, gösterge, saat
Method
Usul, yöntem
Metric / Imperial system
Metrik / İnç (parmak) sistemi
Metric fasteners
Metrik ölçülü bağlama elemanları
Micrometer
Mikrometre Micron / Micron rating
Mikron , mm nin binde biri / micron katsayısı
(filtre malzemesinde)
MiddleOrta
Mighty
Güçlü, kuvvetli
Mileage
Mil hesabı ile mesafe
Mild
Yumuşak, mutedil
Milky
Süt gibi
MillÖğütmek
Milling machine
Asfalt freze makinası
Mine
Maden ocağı
Mineral
Maden Mining
Madencilik Open pit - surface mining
Açık ocak- yerüstü madencilik
Underground mining
Yer altı madenciliği
MinistryBakanlık
Minor / Minor repair kit
Küçük / Küçük tamir takımı
Minumum (min) / minumum value
Asgari, enaz / en düşük değer
Minus
Eksi (sıfırın altındaki) dereceler
MinuteDakika
Mirror / Rear view mirror
Ayna / Dikiz aynası
Miscellanous
Çeşitli,çok yönlü
Misfire
Tekleme, ateşleme veya püskürtme bozukluğu
Misty
Sisli, puslu
MixKarıştırmak
Mixer Karıştırıcı kazan (Beton santralı, Asfalt tesisi vs)
Twin shaft mixer
Çift şaftlı karıştırıcı (Yatay çalışan)
Pan type mixer
Ahtapot kollu karıştırıcı (Dikey çalışan)
Axial single shaft mixer
Yatay tek şaftlı karıştırıcı
Mixer truck
Mikser kamyon
MixtureKarışım
Mobile / mobile concrete pump
Seyyar, hareketli / Seyyar beton pompası
Mobility
Hareket yeteneği
Mode
Mod, tarz
77
Moderate
Orta, yeterli
Modification
Değişim, düzeltme, tadilat
Modulation
Modülasyon, tedrici ayarlama
Moil point
Kırıcı ucu
Moisture
Rutubet, nem
Moldboard
Grayderde bıçak ana gövdesi
Moment / momentarly
An / Anlık
MoneyPara
MonitorGösterge
Monitoring system display
Nümerik(dijital) gösterge ekranı
Month / monthly / Monthly report
Ay / Aylık / Aylık rapor
MotionHareket
Motor / Electric motor / Hydraulic motor Motor / Elektrik motor / Hidrolik motor
MountÇıkmak,binmek
Mount / Insulator
Kauçuk takoz (Japon makinalarında) Mounting
Makinaya çıkma / Yerine takma
Mounting frame
Bağlantı şasisi
MouthAğız
Move / Movement
Hareket etmek / Hareket
MPH Mile Per Hour
Mil / Saat olarak hız
MSDS Material Safety Data Sheets
Malzeme Emniyet Verileri sayfası
Mud / Muddy
Çamur / Çamurlu
Mud flaps
Çamur - Su sıçratmaya mani olan lastik plaka
Muffler / exhaust silencer
Ekzost susturucusu
Multigrade oil
Çok mevsimlik yağ
Multiple disc
Çok diskli
Multiple shank (ripper)
Çok uçlu (riper/yarıcı)
Multi-pass test
Çok geçişlilik testi (Hidrolik filtrelerde ISO 16889)
Multipurpose bucket
Çok maksatlı kova
Municipality / Mayor
Belediye / Belediye başkanı
NailÇivi
Nameİsim
NarrowDar
Natural / Nature
Tabii, doğal / Doğa
Natural aspiration
Doğal hava emişli (motorda)
Natural gas
Doğal gaz
NBR Nitrile Butadiene Rubber
Nitril butadien Kauçuk
National coarse (NC)
Kalın diş (Bağlantı elemanlarında)
NearYakın
Neat
Temiz, düzenli
NecessaryGerekli
NeckBoyun
Need
Muhtaç olmak, istemek
Needleİğne
Needle bearing
İğne yatak
Needle pliers
Kargaburun (pense)
Negative
Eksi (elektrik), ters, menfi
Negative post / Negative pole
Eksi uç (Aküde)
Neglect
İhmal etmek
Negotiate
Pazarlık yapmak, (şartları) görüşmek
Neighbourhood
Komşu, çevre, etraf, civar
Neoprene
Neopren (bir nevi sentetik kauçuk, nitril cinsten değil)
Net
Ağ,file,kafes, firesiz
Net weigt
Safi ağırlık, darasız ağırlık
Network
Ağ sistemi, şebeke
Neutral
Boş, nötr
Never
Asla, hiçbir zaman
NewYeni
NewspaperGazete
Nickel / Nickel plating
Nikel / Nikelaj, nikel kaplama
Nickel-Chromium alloy
Nikel-krom alaşımı
Night / Night shift
Gece / Gece vardiyası
Nil
hiç, sıfır
Nipple
(Gresörlük) Meme, uç
Nitrile
Nitril (sentetik kauçuk cinsi)
Nitrite
Nitrit, bünyesinde azot bulunan korozyon önleyici
78
NitrogenAzot
NLGI National Lubricating Grease Institute Ulusal Yağlayıcı Gres Enstitüsü NoiseGürültü,ses
Noise level / dB / Noiseless
Ses düzeyi / desibel / Sessiz
Nomenclatura
İsimler, adlar
Nominal
İsmi, itibari,(dizayn değeri olarak)
NoseBurun
Notch
Kertik, çentik
NotebookDefter
Note
Not etmek, işaret etmek
Notice
Dikkat, bilgi notu
Nozzle
Meme (Yakıt sistemlerinde), püskürtme uçu, nozul
NSA (National Aerospace Standart)
Ulusal havacılık standardı (Hidrolik filtrelerde kirlilik
değerlendirilmesi)
Number
Rakam,numara, sayı
Nuclear
Atomik, nükleer
Nut
Somun (bağlantı elamanı)
Wing nut
Kelebek somun
Self locking Nuts - Hex head - Plastic insert Kilitli somun - Altı köşe -plastik içli
Hex jam nuts
Kontra somun (Somun üstüne somun sıkılarak kilitleme)
Object
Nesne, şey, madde, object
ObstacleMania,engel
Octane number
Oktan sayısı
Odometer
Km saati
Odor- Odour
Koku
OffKapalı
OfferTeklif
Office / office hours
Yazıhane, ofis / çalışma saatleri
OfficialResmi
Off line filter
Hat dışı filtre (Hidrolik sistemlerde bypass filtre tatbikatı)
Offset
Kaçıklık - şaşırmalı
Offset wrench
Yıldız anahtar
Offshore
Açık deniz
OhmOm
OilYağ
Mineral oil / Synthetic oil
Madeni yağ / Sentetik yağ
Oil absorbent pad
Yağ temizleme / emdirme bezi
Oil analysis
Yağ analizi Oil bath
Yağ banyosu
Oil consumption
Yağ sarfiyatı
Oil clearance
Yağ boşluğu
Oil cooler / Bundle type / Plate type
Yağ soğutucusu / Boru tipi / Plaka tipi
Oil dilution
Yağ seyrelmesi (Yakıt veya soğutma sıvısının karışmasından dolayı)
Oil film İnce yağ tabakası, yağ filmi
Oil filter / Oil filter base
Yağ filtresi / Yağ filtre tablası
Oil grade
Yağ sınıfı
Oil level
Yağ seviyesi
Oil lines
Yağ hatları / boruları
Oil pan
Yağ karteri / haznesi
Oil passage
Motordaki yağ galerileri
Oil pressure / Low oil indicator
Yağ basıncı / Düşük yağ basınç göstergesi
Oil pressure gauge
Yağ basınç saati
Oil pickup screen
Motor yağ pompa emişindeki kaba tel süzgeç Oil pump
Yağ pompası
Oil ring groove
Yağ segman kanalı
Oil seal
Yağ keçesi
Oil type (clutch)
Yağlı tip (kavrama)
OilyYağlı
OK
Tamam, doğru
OldEski
On
Açık (çalışır), devrede
One way clutch
Tek yönlü kavrama
Open
Açık Open end wrench
Açık ağız anahtar
OpeningAçıklık
Operate / Operating cost
Çalıştırmak / Çalıştırma maliyeti
Operating force
Levye (Pedal) sertliği (Komatsu)
Operating weight
Çalışma ağırlığı
OperatorOperatör
Operator's compartment / Operator's seat Operatör mahalli - kabini / Operatör koltuğu
Operator weight adjustment knobt
Koltuk süspansiyon ayar topuzu
OppositeKarşı,zıt
Optimum
En uygun
OptionSeçenek
Optional
İsteğe bağlı,tercihli
OrangeTuruncu
Order
Düzen, sıra, sipariş
Ore
Cevher, filiz
OrganizationKuruluş
Orifice
Orifis, ölçekli geçiş deliği
Origine / Orginal
Kaynak, kök / Hakiki
Oring
Oring (daire kesitli yuvarlak lastik halka)
Ornaments
Süs, maskot
Oscilate / Oscilating hitch
Salınmak / Salınımlı bağlantı - mafsal
Oscilating pin
Salınımlı pim
OscillationSalınım
Other Equipment Manufacturer (OEM)
Diğer makina üreticileri
Out
Dışarı Outdoor / indoor
Harici, dışarda / dahili, içerde
Outer
Dış Outer race (bearing)
Dış bilezik , dış zarf / yatak (rulmanlar)
Outer section / Outer surface
Dış kesit , dış kısım / Dış yüzey
Outlet / Outlet tube
Çıkış yeri, delik / Çıkış borusu
Out of control
Kontrolsüz
Out of order
Hizmet dışı
Output
Çıktı, veri
Output shaft
Çıkış mili / şaftı
Outrigger
Denge ayakları (Vinç, beton pompası veya ekskavatörlerde)
Outside
Dış, dışında
Ounce (Oz)
Onz : 28.3 gr.
Over
Üzerinde, aşırı
Overall (Height / Lenght / Widht)
Toplam (Yükseklik / Uzunluk / Genişlik)
Overcharged
Aşırı şarz edilmiş
Overflow guard
Taşırma muhafazası
Overhaul
Yenileme, revizyon, tamir
Overhead cost
Yönetim maliyeti
Overhead guard
Üst muhafaza
Overload
Aşırı yük
OverlandKaradan
Overseas
Deniz aşırı, okyanus ötesi
Oversize (OS)
Standart ölçüden büyük / Üst ölçülü
Overspeed
Aşırı devir yükselmesi, anveleye kalkmak
Overtime
Fazla mesai
Oxidation
Oksidasyon, paslanma
Oxy-acetilen welding
Oksijen kaynağı
OxygenOksijen
Oxygenate
Oksijen verici, oksijen üretici (Etanol kaynaklı yakıtlar)
Pack / Package
Paket, kutu / Ambalaj
Packing
Ambalajlamak, kutulamak, sızdırmazlık takımı
PadYastık
Pad (equalizer)
Makas kauçuk takozu (Dozerlerde)
Pad (milling machine - paver) / Polyurethane Kauçuk pabuç (Asfal frezesi ve finişerde) / Poliüretan
Padded (sheep foot) drum
Keçi ayaklı tambur (Silindirlerde)
Paddle
Karıştırıcı (Ahtapot) kolu (Beton santralinde)
Padlock / combination padlock
Asma kilit / şifreli asma kilit
PageSayfa
Paint / Paint remover
Boya / Boya sökücü
Spray painting / Electrostatic painting
Pülverize boyama / Elektrostatik boyama
PairÇift
Panel type air cleaner
Düz hava filtresi
Paper / paper media (filter)
Kağıt / kağıt malzemeli (filtre)
Parenthesis
Parentez, ayraç
ParellelParelel
Park / Parking brake
Park / Park (el) freni Part / Parts manual
Parça / Yedek parça kitabı
PartialKısmi
Particle / Particules
Parçacık / Parçacıklar
Pass
Üstünden,içinden veya yanından geçmek
Passages
Kanal, pasaj
PassengerYolcu
Path
Patika, iz
PastGeçmiş
PasteMacun
Pave / Pave wide
Sermek / Serim genişliği
Pavement
Kaplama, döşeme, kaldırım, asfalt serme
Paver / Hot mix paver
Serim makinası- finişer / Asfalt finişeri
Rubber track / Rubber pad track / Rubber tyre Kauçuk bandlı / Kauçuk pabuçlu / Lastikli
Paving
Asfalt serme
PaymentÖdeme
PCV (Positive Crankcase Ventilation) valve Pozitif karter havalandırma süpabı
PCU (Power Control Unit)
Güç Kumanda birimi (Komatsu)
Peak
Tepe,uç, azami değer
PedalPedal
PenDolmakalem
Penetration
Nüfuz etme, içine işleme, PercentYüzde
PercussionDarbe
Performance / Performance curve
Verim,güç / Verim eğrisi
Period
Süre, zaman aralığı
Periodic / Periyodic maintanence
Belirli zaman aralıkları ile tekrarlanan / Planlı bakım
Permanent
Daimi, sabit, kalıcı
Permissible
Müsaade edilebilir
PerpendicularDik
PersonKişi
Petroleum / Crude
Petrol / Ham
Ph
Hidrojen iyonu konsantrasyonu (asit/alkali sınıflaması)
Phase
Faz , safha, görünüş
Phillips screwdriver
Yıdız tornavida
PhoneTelefon
Photo - Photograp
Foto
Physical
Fiziki, Fiziksel
Pick (tip - milling machine)
Kazıma ucu (Asfalt freze makinasında)
Picture
Resim , şekil
PieceParça
Pile
Yığın, öbek
Piling
Kazık çakma
Pillow block
Yatak (Sabit tesislerde)
Pilot pump
Pilot pompası , kumanda hidroliğini basan pompa
Pin / Spring pin / Roll pin
Pim / Yarık yaylı pim / Tam sarmal yaylı pim
Pin track
Palet pimi
Pin puller
Pim çektirmesi - Pim çıkartma düzeneği (Dozer riperinde)
Pinion / Pinion gear
Pinyon / Güneş dişlisi - Mahruti dişli
PinkPembe
Pint
1 / 8 galon , pint
PipeBoru
Pipe bender
Boru bükme aleti
Pipe cutters
Boru kesme
Pipe wrench /adjustible wrench
Boru anahtarı / İngiliz anahtarı
Chain pipe wrench
Zincirli boru anahtarı
Tube flaring tools
Boru havşalama takımları
Pivoting clamp vice
Tesisatçı mengenesi
Pipe layer
Boru döşeme makinası
Pirate
Korsan, taklit Piston / Piston displacament
Piston / motor hacmi
Piston cooling nozzle = Piston cooling jet Piston soğutma memesi - yağlama jeti
Piston pin
Piston pimi (motorlarda)
Piston pin hole
Piston pimi deliği (motorlarda)
79
Fıkra Köşesi
Eğlence Zamanı...
Kolomb'un Numarası
Coğrafya dersinde öğretmen Amerika'nın keşfini anlattıktan sonra:
-Sorusu olan var mı? diye sordu.
Selim parmak kaldırdı:
-Öğretmenim kitapta Kristof Kolomb'un yanında 1451-1506 sayıları yazıyor. Ne demek anlayamadım?
Öğretmen sınıfa dönerek:
-Arkadaşınızın sorusuna yanıt verecek var mı?
Uğur, kendinden emin bir şekilde yanıtladı:
-Bunu bilmeyecek ne var öğretmenim... Telefon
numarası.
Karmakarışık
Öğretmen Ali'ye sordu,
- Oğlum dünyanın şekli nasıldır? Daire mi? Elips
mi?
- Valla o kadarını bilmiyorum ama babam dünyanın karmakarışık olduğunu söylemişti hocam...
Pantolon
Öğretmen çocuğa sormuş,
'Oğlum elini pantalonun sağ cebine attın ve bir 10
lira çıkarttın, sol cebinden de 5 lira çıktı. Senin
şimdi neyin var?
Öğretmen çocuğun '15 liram var' cevabını vermesini beklerken Çocuk cevap vermiş
'Her halde üzerimde başka birinin pantalonu var!'
82
Hangi Seferinde
Tarih dersinde öğretmen sordu:
-Söyle bakalım Kanuni Sultan Süleyman hangi
seferinde öldü?
Öğrencinin cevap hazır:
-Son seferinde öğretmenim!
Kadeş Savaşı
Tarih dersinde öğretmen birini tahtaya kaldırmış ve sormuş: -Oğlum Kadeş Savaşını kim yaptı? Çocuk hemen yanıtlamış: -Hocam vallahi billahi ben yapmadım. Hoca sinirinden
çıldıracak. O sinirle dışarıya çıkmış, koridorda Matematik
öğretmenini görmüş ve durumu Matematik öğretmenine anlatmış: -Hoca hanım bu öğrenciler beni çıldırtacak; Kadeş
Savaşını kim yaptı diye soruyorum, vallahi billahi ben yapmadım diye yanıt veriyorlar, çıldıracağım... -Hocam üzülmeyin
çocuktur bunlar hem yaparlar hem de yapmadım derler... Tarihçinin sinirleri iyice tepesine çıkmış ve soluğu Müdür Beyin
odasında almış. -Müdür Bey bu nasıl bir okul, ne öğrencisinde hayır var, ne de öğretmeninde; öğrenciye Kadeş Savaşını
kim yaptı diye soruyorum, ben yapmadım diyor, öğretmene
durumu anlatıyorum, bunlar çocuktur hem yaparlar hem de
yapmadım derler diyor, kafayı yiyeceğim. Müdür Bey: Siz
hiç kendinizi üzmeyin Hocam, bunda merak edilecek birşey
yok, şimdi Bakanlığa bir yazı yazar ve Kadeş Savaşını kimin
yaptığını sorarız... Tarih Öğretmeni aldığı yanıt ile oracığa
yığılıp kalmış ve Müdürden bir hafta izin almış... Bir hafta
sonra Bakanlıktan bir yazı: Bu yıl ödenek olmadığı için Kadeş
Savaşı yapılamayacaktır. Bilginize...
Etkinliklerimiz
“İş Makinaları Mühendisleri Birliği (İMMB) Bilgi Paylaşımı İçin Değişik Seminer Organizasyonları
İle Üyelerini ve Sektör Temsilcilerini Biraraya Getirmeye Devam Ediyor”
LAPİS MAKİNE Danışmanlık Maden ve Tic. A.Ş. Semineri
Derneğimizin Mart ayı etkinliği, 26 Mart 2015 Çarşamba günü Lapis Makine Danışmanlık Maden ve Tic. A.Ş. firması ile
birlikte Ankara Atlı Spor Kulübünde düzenlendi.
Lapis Makine satış ve teknik ekibinin ev sahipliğini yaptığı “Teleskopik Bomlu Ekskavatörler ve Sağladıkları Faydalar” konulu seminer Lapis Makine Şirket Kurucusu Bahadır BİLİYUL sunumu ile gerçekleşti. Bahadır BİLİYUL, kendi alanında lider teknolojiye sahip Gradall firmasının ve konusunda dünyanın en büyük Teleskopik Bomlu Ekskavatör imalatçısı Gradall’ın Türkiye’deki temsilcisi olarak sahip oldukları teknik bilgileri aktarmaktan büyük
memnuniyet duyacaklarını belirtti.
Sunumda sektörde çalışan Gradall Ekskavatörlerin en üstün performansı, daha ekonomik ve daha uzun çalışma süresinin nasıl sağlanabileceği konusunda bilgiler aktarıldı.
Ekskavatör seçimi yaparken dikkat edilmesi gereken temel faktörler konularında detaylı teknik bilgiler verildi. Bu ana
başlık altında, Gradall ekskavatörlerin uzanma mesafeleri, 360 derece dönebilen bom yapısı ve manevra yetenekleri ile
ilgili detaylı bilgi aktarıldı.
Geniş katılım ile gerçekleşen bu seminer katılımcılar tarafından ilgiyle izlendi. Seminer sonrası Lapis Makine yetkilileri,
seminer katılımcıları ile akşam yemeğinde bir araya gelerek sektörün ihtiyaçları konusunda fikir alışverişinde bulundular. 84
85
KOMATEK 2015 14. Uluslararası İş ve İnşaat Makina,
Teknoloji ve Aletleri İhtisas Fuarı’na Katıldık.. 6-10 Mayıs 2015 tarihleri arasında 14.sü düzenlenen KOMATEK Uluslararası İş ve İnşaat Makina, Teknoloji ve Aletleri
İhtisas Fuarı Atatürk Kültür Merkezi’nde yapıldı.
Derneğimiz kapalı alanda E-08 numaralı stand yerinde özel tasarımlı standıyla yerini aldı. Gerek standımıza yapılan ziyaretler esnasında, gerekse firma standlarına yaptığımız ziyaretlerde pek çok konuda bilgi paylaşımında bulunma fırsatı sağlandı.
5 gün boyunca 32.000 in üzerinde profesyonel ziyaretçinin katılım sağladığı fuarda standımızı ziyaret ederek bizleri
onurlandıran tüm üyelerimize ve sektör ilgililerimize çok teşekkür ederiz.
86
İMMB KOMATEK 2015
İMMB KOMATEK 2015
87
İMMB KOMATEK 2015
88
İMMB KOMATEK 2015
89
OKUT Makine Maden Ltd. Şti Semineri
Derneğimizin Haziran 2015 etkinliğini OKUT Makine
Maden Ltd. Şti. ile birlikte 2 Haziran Salı günü Ankara Atlı
Spor Kulübünde gerçekleştirdik.
OKUT Makine Maden Ltd. Şti. satış, pazarlama ve teknik ekibinin üst düzey katılımıyla gerçekleştirilen “OKUT
Makine ve Rhino İş Makinelerinin Tanıtımı” konulu semineri
OKUT Makine Şirket Müdürü Ogün Tokuç ve RHINO İş Geliştirme Uzmanı Giacomo Guzman sundu.
Sunumlarda, ilk önce OKUT Makine Maden Ltd. Şti.
tanıtıldı. 2012 yılında kurulan şirketin iş makineleri pazarındaki konumu ve faaliyetlerinden bahsedildi. Daha çok
Ortadoğu, Balkan Ülkeleri, BDT ülkeleri ve Doğu Avrupa
pazarında adından sıkça söz ettiren OKUT Makine’nin Türkiye iş makineleri pazarına RHINO markası ile girdiği belirtildi.
RHINO Equipments, Amerika Birleşik Devletleri’nde bulunan, oldukça geniş bir üretim portföyüne sahip bir marka-
dır. Dünyanın çeşitli ülkelerinde bulunan toplam 5 tesisinde,
15.000 çalışanı ile, kule vinçlerden jeneratörlere, madencilik kamyonlarından asfalt ekipmanlarına uzanan bir çok çeşit ve ebatta iş makinesi üretmektedir. RHINO Equipments,
Avrupa, Rusya ve Orta Asya piyasasına OKUT Makine ile
girmeyi tercih ederek OKUT Makine’yi “Türkiye Temsilcisi
ve Yetkili Servisi” olarak belirlemiştir.
OKUT Makine, Türkiye’nin esşiz coğrafi konumu sayesinde yukarıda belirtilen tüm ülkeler için bir “satış ve satış
sonrası hizmetler üssü” olarak hizmet verecek ve yapacağı
yatırımlar ile ülkemiz kalkınmasına ve Ankara ekonomisine
katma değer kazandıracaktır.
Sektördeki önemli konuların tartışıldığı, oldukça yoğun
bir katılımla ve ilgiyle izlenen seminerin sonunda OKUT
Makine Maden Ltd. Şti. yetkilileri davetlilerle birlikte gala
yemeğinde bir araya geldiler.
90
91
Sektörden Haberler
TSM GLOBAL Ankara Bölge Müdürlüğü Tesisleri Açıldı.
TSM GLOBAL Türkiye Makina Sanayi ve
Ticaret A.Ş. “Ankara Bölge Müdürlüğü”
tesisleri 2 Mayıs 2015 tarihinde
düzenlenen bir törenle açıldı.
merkez olduğuna dikkat çekerek, TSM GLOBAL’in yapmış
olduğu bu önemli yatırımın öneminin altını çizdi. Yaşar bu yatırımla birlikte bölgenin de gelişmesine katkı sağlandığını hatırlatarak TSM GLOBAL’in başarılarının devamını diledi.
Törende hazır bulunan SUMITOMO Ekskavatörleri Genel Müdürü Akira Kato konuşmasında, “Ankara Bölge Müdürlüğü’nün
müşteri memnuniyeti ve satış sonrası hizmetler açısından sektörde birçok ilki gerçekleştireceğini ve müşteri memnuniyetine
büyük katkı sağlayacağına inandıklarını söyledi.
Törende konuşan TSM GLOBAL’in CEO’su Taner Sönmezer dünyanın önde gelen markalarını bir araya toplayarak büyük bir bölgesel güç olduklarını ve çok kısa sürede Türkiye
yapılanmasını tamamladıklarının altını çizdi.
Dernek Yönetim Kurulumuzun da katıldığı açılış töreninde konuşan Yenimahalle Belediye Başkanı Fethi Yaşar,
Yenimahalle’nin iş ve inşaat makinaları alanında önemli bir
92
Ankara İvedik OSB Melih Gökçek Bulvarı’nda yer alan
TSM GOLBAL Ankara Bölge Müdürlüğü tesisi, toplamda
3.500 m2 alan üzerinde kurulmuş olup, iş güvenliği kuralları
çerçevesinde dizayn edilen altyapısı ile özellikle satış sonrası
hizmetler eğitimlerinde sıkça kullanılan farklı büyüklüklerdeki
3 eğitim salonuna, aynı anda 8 iş makinasına servis hizmeti verebilen açık ve kapalı bölümlü modern bir servis alanına
sahiptir.
KOMATEK 2015 14. Uluslararası İş ve İnşaat Makina,
Teknoloji ve Aletleri İhtisas Fuarı Dünyanın
İş ve inşaat Makinaları Endüstrisi Türkiye’de Buluştu
6-10 Mayıs 2015
tarihleri arasında 14.sü
düzenlenen KOMATEK
Uluslararası İş ve
İnşaat Makina, Teknoloji
ve Aletleri İhtisas
Fuarı Atatürk Kültür
Merkezi’nde yapıldı.
Başkent Ankara 5 gün
boyunca global inşaat
makinaları endüstrisine
ev sahipliği yaptı.
ler Topluluğu, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’dan Fuarı ziyaret
eden 32.031 ziyaretçi 5 gün boyunca sektördeki gelişme
ve yenilikleri paylaştılar.
KOMATEK 2015’I ziyaret eden 32.000’in üzerindeki
profesyonel; sergilenen ürünleri incelemek, kıyaslamak ve
satın almak üzere geldiler. İlk değerlendirmeler doğrultusunda yaklaşık %300 gibi bir artış gösteren uluslararası
ziyaretçisiyle KOMATEK’in artık sadece yerel pazara hitap
etmekten öteye, çok daha geniş bir alana hizmet etmekte
olduğu tescil edilmiştir. KOMATEK 2015’in başarısı üzerine konuşan Fuarın organizatörü SADA Uzmanlık Fuarları A. Ş. CEO’su Levent
Baykal KOMATEK fuarının sadece dünyanın en büyüklerinden biri değil, aynı zamanda en hızlı büyüyen fuarlarından
biri olduğunu ve bu yılki organizasyon uluslararası iş ve inşaat makinaları sektörünün bölgedeki iş potansiyeline olan
güvenini en net şekilde ortaya koyduğunu söyledi.
Türkiye İş Makinaları Distribütörleri ve İmalatçıları Birliği İMDER’in tam desteği ile gerçekleşen KOMATEK 2015, bir
önceki fuara oranla %15’lik bir büyüme ile 61,291 metrekare net stand alanınına ulaştı. 25 ülkeden Fuara katılan
505 firma ve Türkiye, Avrasya, Balkanlar, Bağımsız Devlet-
Halen KOMATEK Fuarının daha da büyüyebilmesini
engelleyen en büyük etkenin Ankara’da Fuar’a uygun bir
alanın bulunmaması olduğunu, ancak, bu durumun Mayıs
2017 de yapılacak bir sonraki fuar’a kadar düzeleceği yönünde olumlu işaretler olduğunu da ayrıca belirtti.
93
Eğitimlerimiz
Nisan 2015 Çöp Toplama Personel Eğitimi
Nisan 2015 Forklift ve Mobil Vinç Kursu
94
Nisan 2015 Forklift ve Mobil Vinç Kursu
Mayıs 2015 Forklift Kursu
95

İndir - İş Makinaları Mühendisleri Birliği

Transkript

Benzer belgeler

Gaz Beton Yapıştırma Harcı

Yücel Karaman

Bio-Graffiti Protection.fh11

hpw-3500-g benzinli sıcak su basınçlı yıkama makinesi

YAPI dergi2.qxd

YAPI dergi2.qxd

LET-LOK® TÜP FİTTİNGLERİ TANITIMI LET

Sunuş m