Slayt 1

ÖLÇME BİLGİSİ
ÖLÇME
BİLGİSİ
• Dersin Amacı
• Öğretim Üyeleri
• Ders Programı
• Sınav Sistemi
• Ders Devam
DOÇ. DR. HAKAN BÜYÜKCANGAZ
Bahar 2012
Ders Programı
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Ölçme Bilgisi tanım, kapsamı, tarihçesi
Ölçme Bilgisinde kullanılan birimler ve ölçek
Dik inme ve çıkma araçları
Alanların ölçülmesi
Çizilmiş planlar üzerinde alanların ölçülmesi
Düşey mesafelerin ölçülmesi
Nokta nivelmanı
Profil nivelmanı
Profil çizimi, kazı dolgu hesapları
Yüzey nivelmanı
Eşyükselti eğrilerinin çizimi
Tesviye hesapları
Harita Okuma ve Yorumlama
Küresel yer belirleme sistemi (GPS)
ÖLÇME BİLGİSİ
Tanım
•
•
Yeryüzünün küçük veya büyük parçalarının
şekil ve büyüklüğünün ölçülmesinden ve
elde edilen ölçme sonuçlarının bir ölçekle
küçültülüp plan veya harita halinde
çizilmesinden bahseden bilim koludur.
Geodezi de denmektedir. Şimdilerde
geomatik de denilmektedir.
ÖLÇME BİLGİSİ
ÖLÇME BİLGİSİ
Tanım
Tanım
•
•
Kısaca yeryüzünün biçim ve boyutları gibi
özelliklerini tanımlamayı sağlayan verilerin
araştırılması ve incelenmesiyle uğraşan bilim
kolu olarak tanımlanabilir.
Genel anlamda, yeryüzü üzerindeki şekillerin
tayini ve ölçülmesi ile ilgili olarak uygulamalı
matematiğin bir dalıdır.
•
Ayrıca yeryüzü üzerinde yatay mesafelerin,
yüksekliklerin, yönlerin, açıların, noktaların,
alan ve hacimlerin belirlenmesi sanatı olarak
da bilinmektedir.
1
ÖLÇME BİLGİSİ
Amaç
•
Ölçmeler; genel olarak arazi sınırlarının
belirlenmesi ile mühendislik çalışmalarının
uygulanmasında gerekli bilginin elde edilmesi
ve ulaştırma, maden, inşaat ve genel kullanım
için arazi ve su şekillerinin çıkarılması
amaçları ile yapılırlar.
ÖLÇME TARİHİ
Ölçme Bilgisi Neden Okutuluyor?
 Topoğrafik planların yapılabilmesi için
 Bir meyvelik alan tesis edilebilmesi için
 Peyzaj mimarlığında, peyzaj alanların düzenlenebilmesi
için
 Sulama kanallarının güzergahının belirlenebilmesi için
 Arazinin tesviye edilebilmesi için
 Plan, kroki, haritaların çizimi için
 Yükseklik ölçebilmek için
 Plan ölçeklerinin değiştirilmesi için
ÖLÇME TARİHİ
• M.Ö. 3.yy’ın ikinci yarısında, Eratosthenes (M.Ö.276–194) Dünya’nın
çevresinin yaklaşık 39 375 km olduğunu, basit geometrik ilişkilerle
buldu.
• Dünya çevresi = 3600
787,5 km
7.20
• Günümüzün modern uydu teknolojileriyle bu ölçüm; 40 075 km
olarak bulunmuştur
• Aynı boylam üzerinde bulunan iki kentten Syene'de yaz
dönencesinde (21 Haziran) öğle vakti Güneş bir kuyunun dibini
aydınlatıyorken, yani zenitte (tepe noktasında) bulunuyorken,
İskenderiye'de zenitten 7 derece 12 dakika uzaklıktaydı. İki kent
arasında 5000 stadyumluk (1 stadya=157.5 metre) bir mesafe
bulunduğuna göre, Yer'in çevresinin 250.000 stadyum, yani 40.000 km
olması gerekiyordu
Eratosthenes Dünyanın Çevresini Nasıl
Hesapladı?
Kabuller:
 Dünya yaklaşık bir küredir
 Güneş ışınları Dünyaya paralel gelirler
 Mısır’da Aswanda (Syene) yılın belli gününde (21 Haziran) tam öğle vakti güneş
ışınları yere dik gelmektedir
 Aynı gün ve saatte Mısır’da İskenderiye’de güneş ışınları yere dik gelmemektedir
Buna göre;
 Biri Aswan, diğeri İskenderiye’de iki çubuk yere dik konumda batırıldı. Bu çubuklar
sanal olarak uzatıldığında, dünyanın merkezinde kesişeceklerdir.
 Aswan ile İskenderiye arasındaki uzaklık o zamanki ölçü birimi stadya cinsinden
500 stadya idi, bu da yaklaşık 787.5 km’ye karşılık gelmekte
 Aswandaki çubuğun göstergesi 0 olduğu (yani güneş ışınlarının yere dik geldiği
anda), İskenderiye’de güneş ışınlarının oradaki çubukla 7.2 lik açı yaparak geldiği
ölçülmüştür
 Dünyanın çevresi C ise, C x 7.2 /360= 787.5 ise o halde dünyanın çevresi 39 375
km olacaktır.
Eratosthenes, İskenderiye'de güneş ışınlarının, arzın merkezine dik inen bir doğru üzerinde
oluşturduğu açıyı ölçmüştür. Adı geçen iki yerin arzın merkezinde oluşturdukları açıya eşit olan
ve iki yer arasındaki mesafeyi temsil eden bu açı yaklaşık 7.2 derecedir. Her daire çemberi gibi
yer kürenin çevresininde 360 derece olduğunu varsayan Eratosthenes basit bir orantı işlemiyle
bu çemberin 39 375 km olduğunu hesaplar.
ÖLÇME TARİHİ
• İlk kez ’nin (pi) değeri, Antik Çağ’ın en büyük bilim
adamı ve Eratosthenes’in çağdaşı Arkhimedes
(Arşimet) tarafından hesaplanmıştır.
• Arkhimedes ’nin değerinin 310/71 ile 31/7 arasında
olduğunu göstermiştir.
2
ÖLÇME BİLGİSİ
ÖLÇME BİLGİSİ Dünya Çevresi
Bazı Sayılar
•Dünya çevresi: 40 075 km
•Dünya yerküre çapı: 12 756 km
•Pi ( ) değeri: 40 075/12 756= 3.14
•Dünya-Güneş uzaklığı: 149 669 180 km
•Dünya-Ay uzaklığı:384 403 km
•En yüksek nokta: Everest (8850 m)
•En alçak nokta: Ölü deniz (-417 m)
Enlem ve Boylam
ÖLÇME ŞEKİLLERİ
Genel
•
•
Düzlem ölçmesi
Geodezik ölçme
Enlem çizgileri “paraleller”
Boylam çizgileri “meridyenler”
Başlangıç meridyeni Greenwich, İngiltere’den geçmektedir
ÖLÇME ŞEKİLLERİ
ÖLÇME ŞEKİLLERİ
Genel
Genel
Yeryüzündeki noktaların yatay ve düşey
durumlarının saptanması için yapılan ölçmelerde
mutlaka bir izdüşümü düzleminin bulunması
gerekmektedir.
İzdüşümü düzlemi ise karalar altında uzatıldığı
varsayılan denizlerin durgun yüzeyleri olarak
tanımlanmaktadır. Buna, başlangıç düzlemi, sıfır
düzlemi veya kıyas düzlemi denilmektedir.
Düzlem ölçmeleri, yatay izdüşümü düzlemi
Geodezik ölçmeler ise küresel izdüşümü
düzlemini kullanır
3
Düzlem Ölçmesi
•
Yeryüzünün küreselliği göz önüne
alınmaksızın nispeten küçük arazi parçaları
üzerinde yapılan ölçmelere denir.
•
Bu ölçme şeklinde yatay izdüşüm düzlemi
kullanılır. Arazi yüzeyi üzerindeki noktalardan
yatay izdüşüm düzlemine inilen dikler
birbirine paraleldir.
Geodezik Ölçme
Yatay İzdüşümü Düzlemi
Küresel İzdüşümü Düzlemi
 Yeryüzünün gerçek biçimi göz önüne alınarak yapılan
ölçmelerdir.
 Küresel İzdüşümü Düzlemi kullanılır.
 Arazi yüzeyi üzerindeki noktalardan küresel izdüşüm
düzlemine inilen dikler birbirine paralel değildir,
yerküre merkezinde kesişir.
 Yüksek doğruluk aranılan ve büyük arazi parçaları
üzerinde yapılan ölçmelerdir. Dünya ve ülkeler
haritasının çıkarılmasında yararlanılır.
 Bizim dersimizin kapsamı dışındadır.
Geodezik Ölçme
Geoit
90
°
90
°
90
°
•Yerküre tam bir küre olmadığı gibi tam bir elipsoit de değildir.
•Kutuplardan basık özel bir elipsoit şeklindedir. Bu nedenle Geoit adı
verilmiştir.
•Geoidin düzgün bir şekli yoktur
•Matematiksel olarak ifade edilemez
4
Düzlem ve geodezik ölçmenin
karşılaştırması
Düzlem ölçme
Kıyas düzlemi küresel değildir.
Nivelman sırasında noktalardan
kıyas düzlemine inen dikler birbirine
paraleldir.
Küçük yeryüzü şekillerinde ölçme
yapmaya daha elverişlidir.
Geodezik ölçme
kıyas düzlemi küreseldir.
Nivelman sırasında noktalardan kıyas
düzlemine inen dikler kürenin
merkezinde birleşir.
Büyük yeryüzü şekillerinde ölçme
yapmaya daha elverişlidir.
Arazi Ölçmesi
• Arazinin parsellere ayrılması,
• Eski veya silinmiş arazi sınırlarının
yeniden tesisi,
• Alanların hesaplanması,
• Arazi haritalarının çıkarılması.
Yol Ölçmesi
• Karayolu, demiryolu, kanal veya boru
hatlarının proje güzergahı boyunca
yeryüzü engellerinin yerlerini belirlemek,
• Proje hattını geçirmek; kazı ve dolgu
hacmini hesaplamakla ilgili çalışmaları
kapsar.
Düzlem ölçmesinin çeşitleri
•
•
•
•
•
•
•
•
Arazi ölçmesi
Topoğrafik ölçme
Yol ölçmesi
Hidrografik ölçme
Maden ölçmesi
Kadastral ölçme
Şehir ölçmesi
Fotoğrametrik ölçme
Topoğrafik Ölçme
• Yeryüzünün girinti ve çıkıntılarını gösteren
haritaların elde edilmesi için gerekli
bilgilerin toplanması,
• Yeryüzünde doğal objelerin konum ve
yüksekliklerinin belirlenmesi
• Harita yapma
Hidroğrafik Ölçme
• Ulaştırma, su temini veya su altı inşaatı
amaçlarıyla su kütlesinin ölçülmesidir.
• Suyun seviye değişimleri ve akarsu
debilerini ölçme işlemlerini kapsar.
5
Maden Ölçmesi
• Maden yataklarının ve yeraltı
çalışmalarının yerini belirlemek,
• Jeolojik formasyonları belirlemek ve
taşınacak hacmin hesaplanması.
Kadastral Ölçme
• Arazi mülkiyet sınırlarının belirlenmesi
amacıyla yapılan ölçmedir.
• Yasal konular, vergilendirme vs de kullanılır
Şehir Ölçmeleri
Fotogrametrik Ölçme
• Şehir sınırları içinde bulunan alanların
haritalarını çıkarılması,
• Yeni sokak ve caddelerin geçirilmesi,
• Caddelerin inşası, kanalizasyon ve diğer
yapıların, binaların yerlerinin belirlenmesi
ile ilgili ölçmelerdir.
• Uçaklardan özel kameralarla çekilen
fotoğraflar yardımıyla yeryüzü
şekillerini ölçülmesidir.
• Ulaşılması ve ölçülmesi zor alanlar için
kullanılabilir.
ÖLÇME BİLGİSİ
Genel İlkeler
 Ölçme Bilgisi genellikle geometri, trigonometri, fizik,
astronomi, ve olasılık kuramının uygulamalı bilgileriyle
ilgilidir.
 Ölçmeler, gözleme sanatı, arazi ve büro çalışmalarından
oluşur.
 Başarılı bir ölçme için; her ölçme ve sonuç elde
etmede, güvenilirlik, mükemmellik, inisiyatif, beceri,
akla uygunluk, sağlam yargı ve tarafsız bilimsel davranış
gibi özellikler aranır.
ÖLÇME BİLGİSİ
Arazi Çalışmaları
 Bilgilerin elde edilmesi amacıyla arazide yapılan
çalışmalardır.
 Bu çalışmalarda;
•Aletlerin ayarlanması ve bakımı
•Yatay, düşey mesafeler ve açıların ölçümü
•Arazi kayıt defterine ölçme sonuçlarının geçirilmesi
6
ÖLÇME BİLGİSİ
Arazi Çalışmaları
Ayrıntılı planlama:
• Büyük veya küçük çaplı ölçme işi yapmadan önce
gerekli planlama.
Deneyimsiz kişilerin yapabileceği hatalar:
• Ölçülecek alanına hazırlıksız gidilirse, ne yapılacağı
ve/veya nasıl yapılacağı bilinmeyebilir
• Genellikle ekstra zaman ve işgücü harcanması, uygun
olmayan yöntemlerin kullanımı ve gereksiz hataların
yapılması ile sonuçlanır.
ÖLÇME BİLGİSİ
Büro Çalışmaları
 Arazi ölçmelerinden elde edilen
değerlendirilmesi ve çizim çalışmalarıdır.
bilgilerin
 Bu çalışmalar; Hesaplamalar ve çizimlerden oluşur.
Sonuçlar, herkes tarafından yararlanılacak biçimde
sunulur.
Planlamada harcanan zaman = Zaman tasarrufu
7