Bu PDF dosyasını indir

Gümüşhane Üniversitesi
Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi
Sayı 8
Haziran 2013
EMAR ŞEHRİNİN TARİHİ KAYNAKLARI HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME
Mehmet Yunus AKREP1
ÖZET
Aştata Krallığı’nın merkezi olan Emar ile ilgili bilgilerimizin büyük bir kısmı, civardaki şehir
devletlerinden gelmektedir. Emar şehri en ihtişamlı zamanları olan, M.Ö. 14. yüzyılda dahi, başka devletlerin
kontrolü altındaydı. Ekonomik açıdan bir Halep şehri kadar zengin olan Emar, bu avantajını, muhtemelen dış
siyasetinde kullanamamıştır. Emar şehri, siyasi olaylarından çok, dini açıdan öne çıkan bir yer görünümü
vermektedir. Emar şehri kralları ile ilgili bilgilerimiz hala kesin değildir. Bu devlet muhtemelen Deniz Kavimleri
istilasından sonra tarih sahnesinden çekilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Emar, Aştata, Kuzey Suriye, Ebla.
AN ASSESSMENT OF HISTORICAL SOURCHES OF THE CITY OF EMAR
ABSTRACT
A large parf of knowledge about Emar which is capital of the kingdom of Aştata, comes from the
surrounding city-states. The city of Emar are the most glorious times of the fourteenth century BC, even under the
control of other states. Economically, the city of Emar is as rich as the city of Aleppo, probably this advantage could
not be used in the foreign policy. The city of Emar gives a prominent religious view of the city of Emar. This state
was probably taken the stage of the history after the invasion of the Sea People.
Key Words: Emar, Ashtata, Northern Syria, Ebla.
1
Arş. Gör. Mehmet Yunus Akrep, Gümüşhane Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Eskiçağ Tarihi ABD.
E-mail: [email protected]
Emar Şehrinin Tarihi Kaynakları Hakkında
Mehmet Yunus AKREP
Bir Değerlendirme
GİRİŞ
Eskiçağ Tarihi kapsam olarak her ne kadar dar bir alanı ifade ediyor gibi görünse de
sayısal tarih bazında hesaplandığında çok uzun bir süreci ele aldığı görülmektedir. Bu bakımdan
çalışma alanı olarak da kendi içinde doğu ve batı olarak ikiye ayrılmıştır. Bu ifade ise Anadolu
için geçerli olup, Anadolu’nun batısı ya da doğusu olarak kabul görmektedir. Eskidoğu çalışma
alanı yaklaşık olarak Demir Devrine (M.Ö. 1200 kadar olup), Eskibatı çalışma alanı ise Demir
Devrinden kavimler göçüne kadar olan kısmı kapsamaktadır. Yine bu değerlendirme
çerçevesinde Eskidoğu alanına giren ve en parlak dönemini M.Ö. 1300 civarında, Pilsu-Dagan
döneminde yaşamış olan Emar şehir devleti, hakkında fazlaca Türkçe bilgi olmayan, bir ören
yeridir. Hitit çivi yazılı metinlerde Aştata Ülkesi olarak geçen bu şehrin sınırları kesin olarak
belli değildir. Aştata ülkesinin başkenti aslında yine Aştata’dır. Ancak günümüz arkeologları
tarafından bu ülkenin ya da daha doğru bir ifade ile krallığın başkenti Emar höyüğü kabul
edilmektedir. İlerleyen satırlarda daha da geniş bilgi vereceğimiz gibi bu kazı merkeziyle ilgili
son ve güncel bilgiler de kendi kazı sitesinden sürekli olarak güncellenmektedir. Merkezi Kuzey
Suriye’de olan bu krallık kalıntılarının, değişen dünya şartlarından ötürü Suriye’de meydana
gelen iç savaş neticesinde, zarar görmesi içten bile değildir. Bu yüzden belki de ileride adından
fazlaca söz ettirmeyecek bu şehir devleti ile ilgili ön bilgi mahiyetinde bir çalışma yapılmasının
yerinde olacağı kanaatindeyim.
I. EMAR KENTİNİN TARİHİ COĞRAFYASI
Tarih öncesi ve tarihi çağlar boyunca göçebe çobanlar, ticari kervanlar ve ordular için
doğal bir geçiş yolu olan Eski Kuzey Suriye, ülkemizin Hatay, Kahramanmaraş, Gaziantep ve
Şanlıurfa’nın güney kesimlerini de içine alır. Fırat, Balih ve Habur nehir vadilerini izleyen ana
ve tali yollar üzerinde bulunan eski yerleşmeler, ekonomik olarak tarımın yanı sıra ticaretle de
uğraşmışlardır. Bu bakımdan yaklaşık M.Ö. 1750 civarında Yamhad Krallığı’nın merkezi olan
Halep ve sınırları kesin olmayan Aştata Ülkesi’nin başkenti olan Emar (Tell Meskene) geçiş
güzergahı olması bakımından çok zengin şehirler idi. (Erinç, 1980: 76). Orta Fırat’ta Rakka’nın
85 kilometre batısındaki Emar (Tell Meskene) Fırat nehrinin Akdeniz’e en fazla yaklaştığı
kıvrımında yer almaktadır. Konumu itibari ile Mezopotamya, Suriye-Filistin ve Anadolu’yu
129
Emar Şehrinin Tarihi Kaynakları Hakkında
Mehmet Yunus AKREP
Bir Değerlendirme
birbirine bağlayan ve önemli bir karakol görevi üstlenen Emar, Geç Tunç Çağı’nda (M.Ö. 15501200) egemen güçlerin ele geçirebilmek için sürekli bir mücadele verdikleri bölge olmuştur.
(Margueron, 1983: 175, 176).
Eskiçağ’da Suriye şehirlerinin bu denli önemli konumlarda olmasının sebepleri arasında
ayrıca tarımın vazgeçilmezi olan suyun Türkiye kaynaklı Fırat ve Lübnan kaynaklı Asi nehirleri
ile de bağlantısı, tartışılamaz derecede açıktır. (Uluatam, 2004: 120).
Suriye topraklarının %60’ı kadarını çöllerin oluşturması ve bu çöllerin ülkenin iç
kesimlerinde yoğunlaşması, eskiçağlardan itibaren de kendisini göstermiş ve nüfusun büyük bir
bölümü ülkenin kuzey bölümünde toplanmıştır. (Özey, 2001: 162).
Kuzey Suriye’nin, eskiçağda bu denli önemli bir yer olması nedeniyle, arkeologlar
tarafından yapılan kazılarda en önemli şehir kalıntıları da bu bölgede bulunmuştur. Bunlar
arasında Tell Mardih/Ebla, Tell Meskene/Emar, Kargamış, Tell Bia/Tutul, Tell Ahmar ve Halep
şehirleri sayılabilir. (Van Loon, 1967: 4).
Fransız Arkeologlar, Emar şehri kalıntılarının, I. Şuppiluliuma dönemindeki Hitit
işgalinden sonraki dönemde, yani M.Ö. 14. yüzyılın sonlarında, I. Şuppiluliuma’dan sonraki
kral II. Murşili (M.Ö. 1318-1290) tarafından tamamen yeniden planlanıp inşa edildiğini
düşünmekteydiler. Yapılan sondaj çalışmalarında ise M.Ö. 3. bine kadar tarihlenen eski
tabakalarda tespit edilmiştir. Bu yüzden yapıların tarihlenmesi, özellikle de Hitit etkisi altında
kurulan şehrin planı konusundaki soruları yeniden ele almaya neden olmuştur. (FaistFinkbeiner, 2002: 192).
II. EMAR TABLETLERİ
1972 ve 1976 yılları arasında, Jean Margueron başkanlığında yapılan kazılarda, 900’ye
yakın ve çoğu Akkadca olan çivi yazılı tabletler ile tapınak ve konutlar açığa çıkarılmıştır. Bu
çok sayıdaki tablet ise bir tapınak kütüphanesine ait idi. Bu tabletler Daniel Arnaud tarafından
yayımlanmıştır. Daha sonrasında ise höyüğün büyük bir kısmı yükselen Fırat Nehri suları
altında kalmış ve su altında kalmayan kısımlarda kaçak kazılar yapılmıştır. 1980 yılından
itibaren antika pazarlarında Emar’dan gelen kil tabletlerin satıldığına şahit olunmuştur.
(Beckman, 1996: 2,3; Pitard, 1996: 14). 1992 yılından sonra ise Halep Eski Eserler Müdürlüğü
130
Emar Şehrinin Tarihi Kaynakları Hakkında
Mehmet Yunus AKREP
Bir Değerlendirme
ile Halep Üniversitesi yönetimindeki bir grup, kazıyı tekrar başlatmıştır. 1996 yılından sonra ise
bu çalışmalara Tübingen Üniversitesi’de katılmıştır. (Faist-Finkbeiner, 2002: 191).
III. EMAR KENTİNİN TARİHİ KAYNAKLARI
Emar kenti hakkındaki bilgiler, yerleşimin kendisinden bulunan tabletler haricinde civar
devletlerin arşivleri ve bu bölgede hakimiyet kurmuş devletlerin kayıtlarından anlaşılmaktadır.
Hititlerin başkenti Hattuşa’dan ele geçen II. Murşili yıllığı ve Talmi-Şarruma anlaşması gibi
metinlerde Aştata ülkesinden bahsedilmektedir. (Cornil, 1990: 17; Del Monte ve Tischler, 1978:
48, 49).
Aştata Ülkesi hakkındaki Hitit kayıtlarındaki bilgilerin özellikle I. Şuppiluliuma
devrinden sonra yoğunlaştığını görmekteyiz. Bunun nedenini ise I. Şuppiluliuma’nın Kuzey
Suriye fethine girişmesi ve buralarda yoğun bir nüfuz sahibi olmasıyla açıklayabiliriz. Daha
erken dönemlerde ise çok nadir geçmektedir. Bir örnek vermek gerekirse eğer I. Hantili
zamanında, Aştata ve Kargamış ülkelerinin dahil olduğu bir isyan hareketinin Telipinu
Fermanı’nın tahrip edilmiş bir bölümünde anlatılması gösterilebilir. (Alp, 2005: 59).
I. Şuppiluliuma dönemi öncesinde Hitit kontrolünün Kuzey Suriye’de egemen olduğuna
dair kesin bilgiler yoktur. Muhtemelen I. Murşili’nin merkezi Halep olan Yamhad Krallığı’na
son vermesi ile Hitit egemenliği başlamış idi. Ancak Hantili döneminde Hititlerden ayrıldıkları,
asker vermedikleri ve bu bölgedeki şehirlerin Hititlere isyan etmesi konusunda Mitanni
devletinin desteği, elimizdeki belgelerden anlaşılmaktadır. (Karauğuz, 2002: 179).
II. Murşili yıllıklarında, Hititlerin kardeşim diye hitap ettiği Kargamış ve Halpa kralları
ölünce, çıkan otorite boşluğunda, Aştata, Nuhaşşe ve Kinza’da çıkan isyanların bastırıldığı da
bilinmektedir.
II. Murşili, kendi döneminin ilk yıllarını anlattığı yıllıklarında, “Tanrılar biliyorsunuz
Kargamış kralına gümüş konusunu söylemedim mi? Kraliçe gitti ve hasta adamın ağzından
sözler çekti ve şöyle dedi: Güneşim dedi ki Aştata kentinin gümüşü kraliçede ve o Aştata
kentinin İşhara’sına şöyle dedi: Tanrı bu gümüş bende değil. Senin, tanrının gümüşüne kim
sahipse, tanrı sen onu yakalamıyorsun” şeklinde geçen cümlelerde Aştata ülkesi
zikredilmektedir.(Hoffman, 1984: 20, 21).
131
Emar Şehrinin Tarihi Kaynakları Hakkında
Mehmet Yunus AKREP
Bir Değerlendirme
II. Muvatalli dönemindeki, Halpa kralı Talmi-şarruma ile yapılan antlaşmada ise
Muvatalli, babası II. Murşili’nin Halpa ile yaptığı antlaşmadan söz etmektedir. Buna göre,
Murşili, Halpa, Aştata ve Nuhaşşe ile Hatti arasındaki ilişkiler I. Hattuşili’den itibaren
anlatılmaktadır. (Karauğuz, 2002: 228).
Hitit kaynakları dışında Aştata Ülkesi’nin merkezi olan Emar ile ilgili bilgilerimizin asıl
önemli olanları Ebla’dan ele geçmektedir. Zira Emar ile ilgili en erken bilgiler buradan
gelmektedir. Ebla arşivleri ise M.Ö. 24. yüzyıla tarihlendirilmektedir. (Adamthwaite, 2001: 181,
182).
Ebla’daki arşivler bize, Emar ile Ebla yöneticileri arasında benzerlikler olduğunu ortaya
koymuştur. Daha da önemli dikkat çeken bir husus ise bu şehirlerde monarşik bir durumun söz
konusu olmadığıdır. Özellikle kayıtlarda geçen bir yaşlılar meclisinin varlığı ve onların
fikirlerinin de kararlara yansıması bu şehir devletlerin tarihi açısından önemlidir. Metinlere göre
hem Emar hem de Ebla’daki yöneticiler karşılığını tam olarak bilmediğimiz “EN” unvanına
sahiptirler. Bunun bir kraliyet unvanı olması muhtemeldir. Zira Hititlerde de buna benzer
“LUGAL” örneği mevcuttur. (Klengel, 1992: 27).
Bilim adamlarının bu “EN” unvanlı krallar hakkındaki tartışmaları halen devam
etmektedir. Bununla ilgili bu kralların bir meclis başkanı olabileceği de öne sürülmüştür. Ele
geçen belgelerdeki göze çarpan bir diğer önemli husus ise yönetimde söz sahibi olan bir kraliçe
makamının varlığıdır. Bu kraliçenin adı Tişa-Lim’dir. Daha da ilginç yanı erken döneme ait bu
bilginin Geç Tunç Çağı’nda dişil manada görülmüş olması söz konusu değildir. Ancak yine de
Hitit döneminden bin yıl öncesine tarihlenen Ebla dönemindeki dişil kanıtlar belirsiz
olduğundan bu durum şimdilik muammadır. Zira kraliyete ait kız evlatları ya da kraliyet
mahiyetindeki kadınlardan hiçbir Emar metninde söz edilmez. Tekrardan “EN” unvanlı
hükümdarlarla ilgili önemli bir bilgi daha vermek gerekirse eğer Mari’den gelen bir mektupta
EN ve LUGAL’in aynı ifade olarak kullanıldığı görülür. (Adamthwaite, 2001: 183, 184).
Emar kenti ile ilgili bir başka tarihi kaydın Mari metinlerden geldiğini görmekteyiz.
Mari metinlerinde, ekonomik ve diplomatik olaylarla birlikte sık sık Emar’dan söz edilmiştir.
Ancak ilginçtir ki bu metinlerde herhangi bir Emar kralından bahsedilmez. Yine bu metinlerde
bir “tahtamum” kurumundan bahsedilmektedir. Bu kurum yine metinlerden anladığımız
132
Emar Şehrinin Tarihi Kaynakları Hakkında
Mehmet Yunus AKREP
Bir Değerlendirme
kadarıyla ekonomik, siyasi ve adli işlerin yürütüldüğü bir yer olmalıdır. Ancak bu kurumun
idare ve işleyiş şekli şu an için belirsizliğini korumaktadır. Her ne kadar bu kurum hakkında şu
anki bilgilerimiz kısıtlı olsa da yaşlıların onayını alan bir kurum olması, savaş ve barışta karar
alması, yaşlıların rolünün bu kararlar esnasında belirleyici olması ve kuralların ticari kardeşlikle
yaşlılar meclisi tarafından sağlanılması belirtilmesi gereken en önemli hususların başında
gelmektedir. (Adamthwaite, 2001: 186).
Bir diğer tarihi kayıt ise Mukiş Krallığı’nın merkezi olan Alalah/Tell Atchana’dan
gelmektedir. Emar kenti ile ilgili buradaki en önemli bilgi kral İdri-mi heykeli üzerindeki
bilgilerden gelmektedir. Bahsi geçen bu konu ile ilgili Halep kralı İli-milimma’nın oğlu olan
İdri-mi, ailesini kötü ruhlardan korumak için Emar’da konut edinmiş, akrabaları ve kız
kardeşleri ile yaşamıştır. Ancak burada fazla durmamıştır. Hurri kralının yardımı ile Mukiş
krallığının başkenti olan Alalah’a M.Ö. 1475 yılında kral olmuştur. (Adamthwaite, 2001: 187).
Merkezi Emar olan Aştata Krallığı’nın şu an için bilinen 6 kralı vardır. Bunlar sırasıyla
Yaşi-Dagan, Ba’l Kabar, Pilsu-Dagan, Zu-Aştarti, Elli ve II. Ba’l Kabar’dır. Bahsettiğimiz
krallar içerisinde hanedan üyesi olmayıp, rahip sınıfa mensup olan ve bir darbe ile yönetimi ele
geçiren Zu-Aştarti ile Aştata Krallığı’nın en parlak dönemini geçirdiği Pilsu-Dagan öne çıkan
krallar arasındadır. (D’Alfonzo ve Cohen, 2006: 6).
Sınırları kesin olmasa da yine bazı Kuzey Suriye şehirlerinden Emarla ilgili metinler
bulunmuştur. Bu metinler vasıtası ile diğer bölgelerden bulunan Emarla ilgili kayıtlar
birleştirilerek bazı sonuçlara ulaşılmaya çalışılmıştır.
Bu şehirlerden birisi olan Şatappi şehri kralı Emar kralından sonra listelerden
görülmektedir. Bu metinde Şatappi kralının, yasayı çiğneyen kölelerle ilgili bir davaya
katılmıştır. Yine bir satış sözleşmesi, tapınakla ilgili iki idari kayıtta bu şehrin kralından
bahseder. Ancak metnin ikinci bölümünde Kadeş’ten Şatappi şehrine gönderilenlerle ilgili
bilgiler bulunurken bu şehrin kralından hiç bahsedilmemesi ilginçtir. Tam tersi olarak ise aynı
metinden büyük krallar tek tek zikredilir.
Ekalte şehrinden iki Emar metninde bahsedilmektedir. Bu şehrin ismi bazı bilim
adamları tarafından I-kal-te olarak okunmuştur. Tell Mumbaga’dan ele geçen metinlerde Ekalte
olduğu anlaşılmıştır. (Akkermans-Schwartz, 2003: 341).
133
Emar Şehrinin Tarihi Kaynakları Hakkında
Mehmet Yunus AKREP
Bir Değerlendirme
Azu (Tell Hadidi) şehriyle alakalı Emar’da hiçbir satış sözleşmesi geçmemesine rağmen
Azu’daki üç satış sözleşmesinde Emar ismi geçer. Bu kent, Emar’ın 28.7 kilometre kuzeyinde,
Ekalte’nin 5 kilometre, Fırat’ın batı kıyısında yer alır. Azu ayrıca III. Tuthmosis’in 8. yılı
seferinde de geçer. Bu şehir muhtemelen Orta ve Geç Tunç Çağı’nda oldukça geniş bir alana
sahipti ve bundan ötürü Emar metinlerinde sık sık karşımıza çıkmaktadır. (Adamthwaite, 2001:
211, 212).
İsmi Rabban olan ve yeri tam olarak belli olmayan bir şehrin ise birkaç dini ve ticari
metinde geçtiğini görmekteyiz. Çivi yazılı belgeler ışığında Emar kraliyet ailesinin Rabban’a
özel bir ilgi duyduğu ve onlara ait özel mülklerin bu şehirde olduğu bilinmektedir. Ayrıca bilim
adamları tarafından bu şehrin Emar krallarının atalarının olduğu bir şehir olarak düşünülmesi de
önemlidir. Bu şehir muhtemelen Emar’ın çok yakınında bir yerde olmalıdır. (Adamthwaite,
2001: 213).
Yine iki Emar tabletinde Karsa şehri ile ilgili borç yüzünden köle durumuna düşme
olayını anlatan iki metinde hem bu kasabadaki erkeklerin varlığı hem de Emar yargı sistemiyle
ilgili bilgiler görmekteyiz. Aynı şekilde Karsa ismi Alalah metinlerde de karşımıza çıkmaktadır.
Karsa şehri Emar ile Alalah arasında bir yere yerleştirilmektedir.
Kulati şehrinde ele geçen bir çift tablette ise tugguru isimli bir evin alımıyla ilgili
konuya değinilmiştir. Yine bu şehir III. Tuthmosis’in (Hornung, 2004: 24) sefer listesinde de
karşımıza çıkar. Tuthmosis’in listesine göre Kargamış’ın aşağısında yer alan bu şehri bilim
adamları, Emar ve Rabban’ın kuzey kısmına yerleştirir. (Adamthwaite, 2001: 214, 215).
Üç Emar metninde ise Tuttul isimli bir şehirden bahsedilir. Bu şehir Fırat ile Balih
nehirlerinin çok yakınındaki Tel Bia’ya yerleştirilir. Aştata’nın sınır komşusu olan bu şehir
metinlerde geçmesinden dolayı önem arz etmektedir. Metinlerin birisinde, bir kadının oğlunu
kayıkla Tuttul’a nasıl yolladığı ve bilinmeyen bir fiyata yerel bir beye hizmet vermesi için
gönderildiği anlatılır. Metinlerdeki dil incelendiğinde ise Amurru isimlerini görmekteyiz. Mari
dönemine tarihlendirilen bu şehirdeki yerleşik nüfusun Amurru olduğu son bilgiler çerçevesinde
şimdilik kabul görmektedir.
134
Emar Şehrinin Tarihi Kaynakları Hakkında
Mehmet Yunus AKREP
Bir Değerlendirme
Altı ticari metinde ise Uri şehri ismini görmekteyiz. Uri şehri, ev, bağ, tarla ve ayrıca bir
borç sözleşmesinde geçmektedir. III. Tuthmosis’in sefer listesinde U-ri-ma olarak geçer. Bu
şehir Orta Fırat’ta bir yere yerleştirilmektedir. (Adamthwaite, 2001: 217).
SONUÇ
Bu şehirler Emar ile ilgili bilgilerimizi tasdik etmesi bakımından önemlidir. Daha
öncede belirttiğimiz gibi farklı şehir devletlerinde ele geçen tabletlerde Emarla ilgili
bilgilerimizi tasdik eder bir mahiyet almaktadır. Son saydığımız şehirlerin Aştata Ülkesinin
sınırları olması muhtemel olabileceği gibi bu şehirlerin kendilerine ait bir meclislerinin
olmaması da başka devletlere bağlı oldukları görüşünü güçlendirmektedir. Kısaca toparlamak
gerekirse eğer adından ilk defa M.Ö. 24. yüzyıla tarihlendirilen Ebla arşivlerinde söz ettiren ve
merkezi Emar olan Aştata Ülkesi’nin Akkad ve Yamhad Krallıkları dönemindeki siyasi
faaliyetleri ile ilgili bilgimiz yoktur. I. Şuppiluliuma’nın Kuzey Suriye seferinde adından sıkça
söz ettiren Emar’ın en güçlü dönemi toplamda yaklaşık iki yüz yılı kapsamaktadır. (M.Ö. 14001200) Emar şehri ile ilgili bilgilerimiz, Geç Tunç Çağı sonlarında Hitit ve Asur mücadeleleri
arasında kaybolmaktadır. Muhtemelen sürekli başka devletlerin himayesinde olan Emar
krallarının adlarının M.Ö. 1185 yılından sonra kaybolduğunu görmekteyiz. Bunun nedeni olarak
ise döneme damgasını vuran “Deniz Kavimleri” istilasının neden olması mümkündür.
KAYNAKÇA
ADAMTHWAITE, Murray; (2001), Late Hittite Emar: The Chronology, Synchronisms and
Socio-Political Aspects of a Late Bronze Age Fortress Town, Australia, 179p.
AKKERMANS VE SCHWARTZ, Peter M.M.G. ve Glenn; (2003), The Archaeology of Syria,
From Complex Hunter-Gatherers to Early Urban Societies (16.000-300 BC), New
York, 467p.
ALP, Sedat; (2005), Hitit Çağında Anadolu, Tübitak Yayınları, Ankara, 184s.
BECKMAN, Gary; (1996), “Emar and İts Archives Emar”:The History, Religion and Culture of
a Syrian Town in The Late Bronze Age, 1-13, Bethesda, 179p.
135
Emar Şehrinin Tarihi Kaynakları Hakkında
Mehmet Yunus AKREP
Bir Değerlendirme
CORNIL, Pierre; (1990), “Liste des Noms Geographique des Textes Hittites, KBo XXIII-XXX,
XXXIII, KUB XLV-LVII” Hethitica X, 7-108, 227s.
D’ALFONZO VE COHEN, Lorenzo ve Yoram; (2006), “The City of Emar among the Late
Bronze Age Empires History Landscape and Society: The Duration of the Emar
Archives and the Relative and Absolute Chronology of the City”, Proceeding of the
Konstanz Emar Conference, 3-25, Münster, 64p.
DEL MONTE VE TISCHLER, Giuseppe ve Johann; (1978), Die Orts und Gewassernamen der
Hethitischen Texte, RGTC 6, Berlin, 254p.
FAIST VE FINKBEINER, Betina ve Uwe; (2002), “Emar Eine Syrische Stadt Unter
Hethitischer Herrschaft” Die Hethiter und ihr Reich Volk der 1000 Götter, BonnStuttgart, 190-195, 64p.
ERİNÇ, Sırrı; (1980), Sırrı Erinç, Human Ecology in Southeastern Anatolia, İstanbul, 192s.
HOFFMAN, Inge; (1984), Der Erlass, Telipinus, Texte der Hethiter 11, Heidelberg., 322p.
HORNUNG, Eric; (2004), Mısır Tarihi, Çev: Zehra Aksu Yılmazer, İstanbul, 203s.
KARAUĞUZ, Güngör; (2002), Hitit Devletinin Siyasi Antlaşma Metinleri, Konya, 275s.
KLENGEL, Horst; (1992), Horst Klengel, Syria 3000 to 300, Akademi Verlag, Berlin, 263p.
MARGUERON, Jean; (1983), “Emar”, Annales Archeologiques Arabes Syrennes, 33/2 175185, 254p.
ÖZEY, Ramazan; (2001), Dünya ve Ülkeler Coğrafyası, İstanbul, 321s.
PITARD, Wayne T; (1996), “Care of the Dead at Emar” Emar: The History, Religion and
Culture of a Syrian Town in the Late Bronze Age, 121-141, Bethesda, 64p.
ULUATAM, Özhan; (2004), Damlaya Damlaya, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 238s.
VAN LOON, Maurits N; (1967), The Tabqa Reservoir Survey 1964. Damas: Publie Par la
Direction Generale des Antiquites at des Musees, Paris, 188p.
136