insan kaynakları yönetimi

İK ANY NSA K AL A NR I
YÖNETİMİ
Prof. Dr. Ömer SADULLAH (1. ve 9. Bölüm)
Prof. Dr. Cavide UYARGİL
(2. ve 5. Bölüm)
Prof. Dr. Ahmet Cevat ACAR (3. ve 8. Bölüm)
Prof. Dr. A. Oya ÖZÇELİK
(4. Bölüm)
Prof. Dr. Gönen DÜNDAR
(6. Bölüm)
Prof. Dr. İsmail Durak ATAAY (7. ve 8. Bölüm)
Prof. Dr. Zeki ADAL
(10. Bölüm)
Prof. Dr. Lale TÜZÜNER
(11. Bölüm)
YENİLENMİŞ 7. BASKI
Yayın No
: 2877
İşletme-Ekonomi Dizisi: 575
7. Baskı - Mart 2015 - İSTANBUL
ISBN 978 - 605 - 377 - 901 - 8
Cop­yright© Bu ki­ta­bın bu ba­sı­sı­nın Tür­ki­ye’de­ki ya­yın hak­la­rı BE­TA Ba­sım Ya­yım Da­ğı­tım A.Ş.’ye ait­
tir. Her hak­kı sak­lı­dır. Hiç­bir bö­lü­mü ve pa­rag­ra­fı kıs­men ve­ya ta­ma­men ya da özet ha­lin­de, fo­to­ko­pi, fak­
si­mi­le ve­ya baş­ka her­han­gi bir şe­kil­de ço­ğal­tı­la­maz, da­ğı­tı­la­maz. Nor­mal öl­çü­yü aşan ik­ti­bas­lar ya­pı­la­maz.
Nor­mal ve ka­nu­nî ik­ti­bas­lar­da kay­nak gös­te­ril­me­si zo­run­lu­dur.
Dizgi
: B e t a B a s ı m A . Ş .
Baskı - Cilt
: Yazın Basın Yayın Matbaacılık Trz. Tic. Ltd. Şti.
(Sertifika No: 12028)
İkitelli Çevre Sanayi Sitesi 8. Blok No: 38-40-42-44
Başakşehir/İSTANBUL 0212 565 01 22 - 0212 565 02 55
Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık
Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No. 16136)
Narlıbahçe Sokak Damga Binası No: 11
Cağaloğlu - İSTANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 511 36 50
www.betayayincilik.com
Önsöz
Prof. Dr. Selçuk YALÇIN’ın
anısına ithaf edilmiştir.
III
Önsöz
IV
Önsöz
ÖNSÖZ
İ.Ü. İşletme Fakültesinin İnsan Kaynakları Yönetimi Anabilim Dalı öğretim üyeleri tarafından ilk kez 1998 yılında basılan “İnsan Kaynakları Yönetimi” adlı kitabının
2010 yılında basılan 5. baskısı da tükenmiştir. Kitabımıza olan bu talep bizleri mutlu
etmiştir. Bazı bölümlerin içerikleri ile doğrudan ilgili yasaların da 2012 yılında
(SENDİKALAR VE TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ ile İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
KANUNU) yürürlüğe girmesi 6. Basının gerçekleştirilmesini zorunlu kılmıştır.
Kitabımız öncelikle işletme eğitimi alan öğrenciler için bir ders kitabı olarak
düşünülse de daha önce belirtildiği gibi özellikle İKY’nin bilimsel temelleri ile ilke,
kural ve yaklaşımlarını uygulamacılara (yöneticiler) da göstermeyi ve bu alanda hala
devam ettiğini üzülerek gördüğümüz kavram ve kafa karışıklığının giderilmesine
katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Uygulamalara baktığımızda bazı işletmelerde
aynı anda “personel bölümü” ve “insan kaynakları bölümü” şeklinde yapılanmaların
olabildiğini görebiliyoruz. Yine süregelen bir yanlış da “İnsan Kaynakları Yönetimi”
ifadesinin başına “stratejik” sıfatının getirilmesiyle farklı bir yaklaşım yaratma çalışmalarıdır. Başlangıçta “Personel Yönetimi” olarak tanımlanan işlevin nitelik ve rol
değişimini vurgulamak için “İnsan Kaynakları Yönetimi” ifadesi günümüzde kullanılmaktadır. Kısaca paradigma değişimini de vurgulayan “İnsan Kaynakları Yönetimi”
terimi, işlevin artık stratejik bir işlev olarak algılanması ve yürütülmesi gereğinin
altını çizmektedir. Kitap bir bütün olarak ele alındığında da bu düşüncenin egemen
olduğu görülebilir.
Kitabımız, önceki baskıda olduğu gibi, her biri özgün olarak ilgili öğretim üyesi
tarafından kaleme alınmış ve birbirini bütünleyen onbir bölümden oluşmuştur.
Yukarıda da değinildiği gibi yeni baskının ivedi olarak hazırlanması gerekmiştir. Bu
yüzden belki yeni bir bölüm eklenmemiş olsa da tüm bölümler, özellikle 9. ve 10.
Bölümler yasa değişikliklerini yansıtacak şekilde güncellenmiştir. Öncelikle öğrencilerimizin dersleri için kullanabilecekleri temel bir kaynak gereksinimini karşılamak
amacıyla hazırlanan kitabımızın, günümüz işletmelerinde insan kaynakları yönetimi
ile ilgili olgu ve sorunları anlama, yorumlama, değerleme ve çözümleme açısından
yöneticiler ve çalışanlara da etkili ve doğru kararların alınmasına katkıda bulunabileceğine inanıyoruz.
Kitabımızın ilk baskısından bu baskısına kadar, bugünlere gelmesi sürecinde
Anabilim Dalı Başkanlığımızı yürüten arkadaşım ve meslektaşım Prof. Dr. Cavide B.
Uyargil’e yapıcı, destekleyici, birleştirici ve özverili çalışmaları için; kitabın baskısı
için sağladığı etkin eşgüdüm çalışması için meslektaşım Prof. Dr. A. Oya Özçelik’e;
bölümlerinin farklı yazarlar tarafından yazılmasına karşın kitabımızın bir bütün olarak algılanmasını sağlayan, isimleri ilgili bölümlerin başında belirtilen meslektaşlarıma içten teşekkürlerimi sunarım.
Bir kitabın oluşmasında yazarların görünen katkısı yanında görünmeyen ancak
olmazsa olmaz nitelikte destek katkılar da vardır. Bu görünmeyen katkıları sağlayan
V
Önsöz
Yrd. Doç. Dr. Fulya Aydınlı Kulak, Arş. Grv. Dr. Kadriye Övgü Çakmak Otluoğlu, Arş.
Grv. Dr. Altan Doğan ve Araştırma Görevlisi Anabilim Dalı mensuplarımız Rıza
Demir, Erman Türkmen, Sevgi Elmas, Meryem Aybas, Onur Hasan Özgün ve Merve
Kırbaşlar’a, kitabın kısa sürede ve arzuladığımız nitelikte çıkmasını sağlayan
Propedia Yayın Grubu Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Seyhan Satar ile yayın grubu
çalışanlarına da meslektaşlarım ve kendi adıma teşekkür ederim.
Bu baskıdan önce kaybettiğimiz Fakültemiz ve Anabilim Dalımızın
Kurucularından olan, bilim adamı niteliği ve kişiliği ile de bizleri bugünlere yetiştiren
ve 1968 yılından bu kitabın yaratılmasına kadar kullandığımız, alanında öncü kabul
edilen “PERSONEL YÖNETİMİ” isimli eseri ile bize esin kaynağı olmuş Prof. Dr.
SELÇUK YALÇIN Hocamızı burada anmak kendisine olan ve hiçbir zaman tam
olarak ödeyemeyeceğimiz bir borcumuzdur. Kitabımızı onun aziz anısına armağan
ediyoruz.
Avcılar, Mart 2013
Prof. Dr. Ömer Zeki Sadullah
İ.Ü.İşletme Fakültesi
İnsan Kaynakları Yönetimi
Ana Bilim Dalı Başkanı
7. BASKIYA ÖNSÖZ
Çok kısa bir süre içinde kitabımızın 6. baskısının tükenmesi kitabımızın başarılı olduğuna bizi inandırmıştır. Kısa sürede gelen yeni baskı talebiyle kitabın hazırlanması açısından bölümlerde köklü değişiklikler yapılamamış ancak 9. ve 10. bölümlerin yasalardaki gelişmelerden dolayı güncellenmesi gerekmiştir. Başka bir ifadeyle
7. baskımız önceki baskı ile, adı geçen bölümlerdeki güncelleme değişiklikleri
dışında, aynıdır. Bu nedenle önceki baskıdaki önsözü değiştirmek yerine bu
“EKSÖZ’ü” yazmış bulunuyoruz.
Kitapla ilgili olmasa da kişisel bir değişiklik durumunu burada belirtmemi sevgili meslektaş ve arkadaşlarım ile okurlarımızın hoş göreceklerini umuyorum:
38 yıldır üyesi olmaktan onur ve mutluluk duyduğum Ana Bilim Dalı ve
Fakültemdeki görevim resmen, bu baskı okurlara ulaştığında, yaş haddinden dolayı
emekli olmamla sona ermiş olacaktır. Burada birlikte geçirdiğimiz sürede gösterdikleri sevgi ve dostluklarıyla beni zenginleştiren tüm sevgili meslektaş ve arkadaşlarıma, yetersiz de olsa, teşekkürlerimi iletmeyi borç bilirim. İyi ki vardınız ve var olacaksınız, hepinizi çok seviyorum. İzleyecek baskılarda yine birlikte olmak dileklerimle.
Avcılar, Ocak 2015
Prof. Dr. Ömer Zeki Sadullah
İnsan Kaynakları Yönetimi
Ana Bilim Dalı Başkanı
VI
İçindekiler
İÇİNDEKİLER
BÖLÜM 1
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNE GİRİŞ:
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN TANIMI,
ÖNEMİ VE ÇEVR­ESEL FAKTÖRLER
Prof. Dr. Ömer SADULLAH
Personel Yönetiminden İnsan Kaynakları Yönetimine .......................................................................... 1
İnsan Kaynakları Yönetimi Kavramı ve Amacı........................................................................................ 2
İnsan Kaynakları Yönetiminin Tanımı ve Önemi..................................................................................... 3
İnsan Kaynakları Yönetimini Oluşturan İşlevler...................................................................................... 8
İnsan Kaynakları Yönetiminde Sorumluluk........................................................................................... 10
İnsan Kaynakları Yönetiminde Üst Yönetimin Rolü ve Sorumluluğu..................................................11
İnsan Kaynakları Yönetiminde Uzman Birimler ve
Yöneticilerin Rolü ve Sorumluluğu..................................................................................................... 12
İnsan Kaynakları Yönetiminde Emir-Komuta Yöneticilerin
Rolü ve Sorumluluğu.......................................................................................................................... 14
İnsan Kaynakları Yönetiminin Stratejik Niteliği..................................................................................... 16
İnsan Kaynakları Yönetimi ve Açık Sistem Yaklaşımı........................................................................... 18
İnsan Kaynakları Yönetimini Etkileyen Çev­resel Faktörler................................................................. 18
İç ve Dış Çevre Faktörleri ve İnsan Kay­nakları Yönetimi Etkileşimi.......................................... 19
Bireysel Nitelikler................................................................................................................ 23
İş Özellikleri........................................................................................................................ 30
İş Güvencesi....................................................................................................................... 30
Bireylerarası İlişkiler........................................................................................................... 33
Örgütsel Özellikler.............................................................................................................. 34
Dış Çevre Faktörleri........................................................................................................... 39
Özet........................................................................................................................................................... 45
Dipnotlar.................................................................................................................................................... 46
VII
İçindekiler
BÖLÜM 2
İŞ ANALİZİ VE İŞ DİZAYNI
Prof. Dr. Cavide UYARGİL
İş Analizi. .................................................................................................................................................. 49
İş Analizinin Gelişimi............................................................................................................................... 50
İş Analizinin İçerdiği Başlıca Bilgiler...................................................................................................... 51
İş Analizinin Amaçları.............................................................................................................................. 53
İş Dizaynı............................................................................................................................................ 54
Tepe Yönetiminin Amaçları . .............................................................................................................. 54
Teknoloji ............................................................................................................................................ 54
Örgüt Yapısının Oluşturulması ve İnsan Kaynakları Planlama.......................................................... 55
İşgören Sağlanması, Seçimi ve İşe Yerleştirilmesi ........................................................................... 55
Eğitim/Geliştirme Faaliyetleri.............................................................................................................. 55
Ücret ve Maaş Yönetimi..................................................................................................................... 56
Performans Değerlendirme................................................................................................................ 57
İş Güvenliği ve İşgören Sağlığı.......................................................................................................... 57
İş Analizi Bilgi Toplama Yöntemleri........................................................................................................ 57
İş Tanımları ve İş Gerekleri...................................................................................................................... 59
İş Tanımları......................................................................................................................................... 59
İş Tanımlarının Hazırlanmasında Dikkat Edilecek Hususlar ..................................................... 61
İş Gerekleri (İş Şartnamesi/İş Nitelikleri) ................................................................................... 62
İş Analizi Programlarının Yürütülmesinde Dikkat Edilecek Hususlar................................................. 63
İş Analizi Programlarında Görev Alacak Kişiler.................................................................................. 63
İş Analistlerinin Seçimi.................................................................................................................. 64
İş Analizlerinin Geçerlilik ve Güvenilirliği............................................................................................ 64
Yetkinliklere Dayalı İş Analizi.................................................................................................................. 64
İş Dizaynı................................................................................................................................................... 65
Çalışma Yaşamında İş Kavramı ve İşlerin Değişen Yapısal Özellikleri............................................... 66
Çalışma, İş ve Kişiye Sağladığı Yararlar............................................................................................ 66
Teknolojik Gelişmeler ve Çalışma Yaşamına Etkileri......................................................................... 67
Toplumsal Gelişmeler ve Çalışma Yaşamına Etkileri......................................................................... 68
İş Dizaynı Çalışmaları.............................................................................................................................. 69
İş Dizaynı Uygulamalarında Dikkate Alınacak Başlıca Unsurlar.................................................... 70
Örgütsel Unsurlar....................................................................................................................... 70
VIII
İçindekiler
Çevresel Unsurlar....................................................................................................................... 71
Davranışsal Unsurlar.................................................................................................................. 71
İş Dizaynı Yaklaşımları............................................................................................................................. 73
İş Basitleştirme................................................................................................................................... 73
İş Rotasyonu...................................................................................................................................... 74
İş Genişletme ve İş Zenginleştirme.................................................................................................... 75
Ekibe Dayalı İş Dizaynı...................................................................................................................... 76
İşgücünde Esneklik (Flexible Workforce).............................................................................................. 78
Esnek İşgücü Statüleri........................................................................................................................ 79
Geçici İşgörenler......................................................................................................................... 79
Kısmi Zamanlı Çalışanlar........................................................................................................... 80
Esnek Çalışma Programları............................................................................................................... 80
Esnek Çalışma Saatleri.............................................................................................................. 80
Sıkıştırılmış İş Haftaları.............................................................................................................. 82
Evden Çalışma........................................................................................................................... 82
Özet........................................................................................................................................................... 83
Dipnotlar.................................................................................................................................................... 84
BÖLÜM 3
İNSAN KAYNAKLARI PLANLAMASI VE İŞGÖREN SEÇİMİ
Prof. Dr. Ahmet Cevat ACAR
İşgören Temin ve Seçim (Kadrolama) Süreci........................................................................................ 87
İşgören İhtiyacının Belirlenmesi: İnsan Kaynakları Planlaması......................................................... 88
Aday Araştırma ve Bulma................................................................................................................... 89
İşgören Seçimi.................................................................................................................................... 89
İnsan Kaynakları Planlaması................................................................................................................... 89
Tanımı ve Amaçları............................................................................................................................ 89
İnsan Kaynakları Planlaması Süreci ve Yöntemleri........................................................................... 91
Bilgi Toplama ve Durum Analizi.................................................................................................. 93
İşgücü Talep ve Arzının Tahmini ve İK İhtiyaçlarının Belirlenmesi..................................... 94
İşgücü Talebinin Belirlenmesi............................................................................................. 95
İş Analizleri................................................................................................................................. 97
Talep Tahmin Yöntemleri.................................................................................................................... 98
Yargısal Yöntemler..................................................................................................................... 98
IX
İçindekiler
Yönetici Tahmini................................................................................................................. 98
Delphi Tekniği..................................................................................................................... 99
Nominal Grup Tekniği......................................................................................................... 99
Senaryo Analizleri............................................................................................................. 100
Kıyaslama.......................................................................................................................... 100
Sayısal Yöntemler............................................................................................................................. 100
Trend Analizleri................................................................................................................. 101
Regresyon-Korelasyon Analizleri .................................................................................... 101
Oran Analizleri.................................................................................................................. 102
Ayrıntılı Yöntemler............................................................................................................................ 103
İşyükü ve İşgücü Analizleri............................................................................................... 103
İşyükü Analizi............................................................................................................ 103
İşgücü Analizleri........................................................................................................ 104
Devamsızlık Analizi........................................................................................... 104
İşgücü Devir Analizi.......................................................................................... 105
Yer Planlaması.......................................................................................................... 106
İşgücü Arzının Belirlenmesi...................................................................................... 108
İK İhtiyaçlarının Belirlenmesi.................................................................................... 109
İşgücü Arz ve Talebini Dengelemeye Yönelik Eylemlerin Planlanması............................ 109
Aday Araştırma ve Bulma.......................................................................................................................113
Aday Araştırma ve Bulma Sorumluluğu............................................................................................114
Aday Bulmanın Önemi ve Amaçları..................................................................................................114
Aday ve İşgören Sağlamayı Etkileyen Faktörler...............................................................................115
İşgören Adayı Temin Kaynakları ve Yöntemleri.................................................................................117
İç Kaynaklardan Aday ve İşgören Sağlama..............................................................................117
İşletme İçi İş Duyuruları ve Başvuru Düzenlemeleri.........................................................118
Terfi ve Nakil . ...................................................................................................................118
İç Kaynaklardan İşgören Sağlamanın Yarar ve Sakıncaları............................................. 121
Dış Kaynaklardan Aday Sağlama............................................................................................. 122
Dış Kaynaklardan Aday Sağlama Yolları.......................................................................... 122
İş Duyuruları..................................................................................................................... 123
Kendiliğinden Başvurular.................................................................................................. 124
Mevcut İşgörenlerin ve Tanıdıkların Tavsiyeleri................................................................ 125
İş ve İşgören Bulma Kuruluşları....................................................................................... 126
Resmi İş ve İşgören Bulma Kuruluşları.................................................................... 126
X
İçindekiler
Özel İş ve İşgören Bulma Kuruluşları....................................................................... 127
Okullar, Üniversiteler ve Okul Ziyaretleri.......................................................... 128
Staj Uygulamaları............................................................................................. 128
Diğer Yöntemler................................................................................................ 128
Sürekli Statüde İşgören Teminine Alternatif Yollar........................................................................... 129
Geçici İşgören İstihdamı . ........................................................................................................ 129
İşgören Kiralama (Leasing)/İşgören Taşeronluğu..................................................................... 129
Bağımsız Çalışanlar ve Esnek Çalışma Sistemleri.................................................................. 130
Uluslararası Piyasalarda İşgören Sağlama.............................................................................. 130
İşgören Seçimi........................................................................................................................................ 131
Başvuruların Kabulü – İlk (Ön) İnceleme......................................................................................... 134
Başvuru Formu Doldurtma............................................................................................................... 135
Sınav/Test Uygulaması..................................................................................................................... 139
Test Türleri................................................................................................................................ 140
Testlerde ve Diğer Seçim Araçlarında Geçerlilik ve Güvenilirlik....................................... 143
İşe Alma Görüşmesi......................................................................................................................... 145
Görüşme Türleri........................................................................................................................ 147
Görüşme Süreci ...................................................................................................................... 148
Görüşme Hataları..................................................................................................................... 149
Adayların Bilgilendirilmesi......................................................................................................... 151
Adayın Geçmişinin ve Referanslarının Araştırılması........................................................................ 151
Sağlık Muayenesi . ........................................................................................................................ 152
İşe Alma / Seçim Kararı.................................................................................................................... 153
İşe Yerleştirme.................................................................................................................................. 155
Özet......................................................................................................................................................... 156
Dipnotlar................................................................................................................................................... 157
BÖLÜM 4
EĞİTİM VE GELİŞTİRME
Prof. Dr. A. Oya ÖZÇELİK
Eğitimin Tanımı ve Önemi..................................................................................................................... 163
Yetiştirme ve Geliştirme Kavramları................................................................................................. 165
Eğitimde Öğrenmenin Rolü ve Önemi.................................................................................................. 166
İnsan Kaynaklarında Eğitim.................................................................................................................. 167
XI
İçindekiler
Eğitimin Amaçları................................................................................................................................... 169
Eğitimde İzlenen İlkeler......................................................................................................................... 170
Eğitim Faaliyetlerinde Süreklilik........................................................................................................ 170
Eğitimin Yararlılığı............................................................................................................................. 171
Eğitimde Fırsat Eşitliği...................................................................................................................... 171
Eğitim Faaliyetinin Planlı Olması...................................................................................................... 171
Eğitilenlerin Etkin Katılımı................................................................................................................. 172
Eğitim Politikaları................................................................................................................................... 172
Eğitim Planlaması................................................................................................................................... 173
Eğitim İhtiyacının Saptanması........................................................................................................... 175
Örgüt (Organizasyon) Analizi................................................................................................... 178
İş (Görev) Analizi...................................................................................................................... 180
Kişi (Performans) Analizi.......................................................................................................... 181
Eğitim Programının Hazırlanması ve Uygulanması......................................................................... 183
Amaçların Belirlenmesi............................................................................................................. 184
Eğitim Programının Kapsamı................................................................................................... 184
Eğitim Faaliyetlerini Yürütecek Organlar ......................................................................... 184
Eğitime Katılacaklar.......................................................................................................... 185
Eğiticilerin Belirlenmesi..................................................................................................... 185
Eğitim Konularının Belirlenmesi ...................................................................................... 186
Eğitimin Yeri...................................................................................................................... 186
Eğitimin Zamanı ve Süresi............................................................................................... 187
Eğitim Yönteminin Seçimi......................................................................................................... 187
Eğitim Sonuçlarının Ölçülmesinde (Değerlendirilmesinde) İzlenecek Yollar............................ 189
Eğitimin Değerlendirilmesi................................................................................................................ 189
Eğitim Değerleme Yöntemleri................................................................................................... 191
Test - Tekrar Yöntemi........................................................................................................ 192
Önceki - Sonraki Performans Yöntemi............................................................................. 192
Deney - Kontrol Grubu Yöntemi....................................................................................... 192
Eğitim Yöntemleri................................................................................................................................... 193
İşbaşı Eğitim Yöntemleri................................................................................................................... 194
Yönetici Gözetiminde Eğitim.................................................................................................... 195
Coaching (Yönlendirme) Yöntemi............................................................................................ 195
Formen Aracılığı ile Eğitim....................................................................................................... 196
XII
İçindekiler
Staj Yoluyla Eğitim.................................................................................................................... 196
İş Değiştirme (Rotasyon) Yöntemi............................................................................................ 196
İşe Alıştırma (Oryantasyon) Eğitimi.......................................................................................... 197
İşdışı Eğitim Yöntemleri.................................................................................................................... 198
Anlatım Yöntemi....................................................................................................................... 199
Örnek Olay (Vaka) Yöntemi...................................................................................................... 199
İşletme Oyunları Yöntemi......................................................................................................... 200
Rol Oynama Yöntemi............................................................................................................... 201
Duyarlılık Eğitimi (T Grubu)...................................................................................................... 201
Simülasyon .............................................................................................................................. 202
In-Basket (Beklenen Sorunlar) Yöntemi................................................................................... 202
Açık Hava Eğitimi (Outdoor Eğitimi) . ...................................................................................... 203
Elektronik Ortamda Eğitim................................................................................................................ 203
Özet......................................................................................................................................................... 205
Dipnotlar.................................................................................................................................................. 206
BÖLÜM 5
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
Prof. Dr. Cavide UYARGİL
Performans Değerlendirme ve Performans Yönetimi . ...................................................................... 212
Performans Değerlendirmenin Temel Unsurları.................................................................................. 214
Performans Yönetiminin Amaçları........................................................................................................ 215
Stratejik Planlama............................................................................................................................ 216
Ücret-Maaş Yönetimi........................................................................................................................ 217
Kariyer Yönetimi............................................................................................................................... 218
Eğitim İhtiyacının Belirlenmesi......................................................................................................... 218
İşten Ayırma Kararları....................................................................................................................... 219
Performans Değerlendirmenin Yararları.............................................................................................. 219
Değerlendirenler (Yöneticiler) İçin Yararları..................................................................................... 219
Değerlendirilenler (Astlar) İçin Yararları........................................................................................... 220
Organizasyon İçin Yararları.............................................................................................................. 220
Performans Yönetimi Sürecinin Evreleri ve Başlıca Boyutları.......................................................... 221
Değerlendirmeyi Kim ya da Kimler Yapar?.......................................................................................... 223
Değerlendirmenin İlk Üst Tarafından Yapılması............................................................................. 223
XIII
İçindekiler
Kişinin Kendini Değerlendirmesi.................................................................................................... 224
Değerlendirmenin İş Arkadaşları (Eşitler) Tarafından Yapılması.................................................... 225
Değerlendirmenin Astlar Tarafından Yapılması.............................................................................. 225
Değerlendirmenin Müşteriler Tarafından Yapılması....................................................................... 226
360 Derece Geri-Besleme Yaklaşımı..................................................................................................... 227
360 Derece Geri-Besleme Nedir?.................................................................................................... 228
Geri-Beslemenin Anonimliği............................................................................................................. 229
Geri-Beslemenin Kullanım Amaçları................................................................................................. 229
Geri-Besleme Sağlayacak Eşitlerin Seçimi...................................................................................... 229
Geri-Beslemenin Kişiye Sunuluş Şekli............................................................................................. 230
360 Derece Geri-Beslemenin Başarı Koşulları................................................................................ 230
360 Derece Geri-Beslemenin İş Davranışları ve Farkındalık Üzerindeki Etkileri............................. 233
Değerlendirme Hataları.......................................................................................................................... 234
Hale Etkisi........................................................................................................................................ 234
Belirli Derecelere/Puanlara Yönelme............................................................................................... 236
Yakın Geçmişteki Olaylardan Etkilenme.......................................................................................... 238
Kontrast Hataları.............................................................................................................................. 238
Kişisel Önyargılar............................................................................................................................. 239
Pozisyondan Etkilenme.................................................................................................................... 239
Atıf Hataları...................................................................................................................................... 240
Performans Değerlendirme Yöntemleri................................................................................................ 240
Kişilerarası Karşılaştırmalara Dayalı Yaklaşım................................................................................. 241
Sıralama Yöntemi..................................................................................................................... 241
Zorunlu Dağılım Yöntemi.......................................................................................................... 242
Ortak Performans Kriter ve Standartlarına Dayalı Yaklaşım............................................................ 243
Değerlendirme Skalalarını İçeren Yöntemler........................................................................... 243
Geleneksel Değerlendirme Skalaları................................................................................ 243
Davranışsal Değerlendirme Skalaları............................................................................... 246
Davranışsal Beklenti Skalaları.................................................................................. 246
Davranışsal Gözlem Skalaları.................................................................................. 247
Kritik Olay Yöntemi (Critical Incident Method).......................................................................... 249
İşaretleme Listesi Yöntemi (Checklist Method)........................................................................ 249
Bireysel Performans Standartlarına Dayalı Yaklaşım......................................................................... 250
Amaçlara Göre Yönetim (Management by Objectives-MBO).......................................................... 250
Kesin Performans Planlarının Oluşturulması/Hedef Belirleme Görüşlerinin Yapılması........... 251
Hedeflerin Konuları................................................................................................................... 252
XIV
İçindekiler
Hedeflerde Bulunması Gereken Özellikler............................................................................... 253
Yetkinliklere Dayalı İKY ve Performans Değerlendirmede Yetkinliklerden Yararlanma.................. 254
Yetkinlik Modellerinin Geliştirilmesinde Kullanılan Yaklaşımlar........................................................ 255
İşler İçin Yetkinliklerin Belirlenmesi.................................................................................................. 256
Yetkinliklerin İKY Faaliyetlerinde Kullanımı: Yetkinliklere Dayalı İKY............................................... 258
Yetkinliklere Dayalı Performans Değerlendirmenin Geleneksel Performans
Değerlendirmeden Farkı................................................................................................................... 259
Performans Değerlendirmede Güncel Konular ve Gelişmeler.......................................................... 261
Özet......................................................................................................................................................... 263
Dipnotlar.................................................................................................................................................. 264
BÖLÜM 6
KARİYER GELİŞTİRME
Prof. Dr. Gönen DÜNDAR
Temel Kavramlar..................................................................................................................................... 268
Bireysel Yaşam ve Kariyer Evreleri...................................................................................................... 272
Kariyer Geliştirme Sistemi.................................................................................................................... 275
Kariyer Geliştirme Sisteminin Aktörleri............................................................................................. 281
Kariyer Geliştirme Sisteminin Yararları............................................................................................. 282
Kariyer Geliştirme Sistemi ile Diğer İnsan Kaynakları Yönetimi Sistemleri Arasındaki İlişki............ 284
Kariyer Geliştirme Sürecinde Bireysel Gelişime Destek Olacak Organizasyonel Faaliyetler.......... 286
Yeni Kariyer Yaklaşımları....................................................................................................................... 289
Sınırsız Kariyer . .............................................................................................................................. 291
İki Basamaklı Kariyer Yolu................................................................................................................ 291
Esnek Kariyer .................................................................................................................................. 292
Portföy Kariyer.................................................................................................................................. 292
Kariyere İlişkin Güncel Sorunlar........................................................................................................... 293
Özet......................................................................................................................................................... 296
Dipnotlar.................................................................................................................................................. 298
BÖLÜM 7
İŞ DEĞERLEME
Prof. Dr. İsmail Durak ATAAY
Giriş......................................................................................................................................................... 301
Tanım ve Kavramlar............................................................................................................................... 303
İş Değeri ile Ücret İlişkisi.................................................................................................................. 304
XV
İçindekiler
İş Yapısı, Ücret Düzeyi ve Ücret Yapısı........................................................................................... 305
Ücret Düzeyi............................................................................................................................. 305
Ücret Yapısı.............................................................................................................................. 306
İş Yapısı (İş Değerleme)........................................................................................................... 306
İş Değerlemenin Amacı ve Yararları................................................................................................. 307
İş Değerlemenin Kapsamı................................................................................................................ 308
İş Değerleme Yöntemleri....................................................................................................................... 309
Sıralama Yöntemi (Ranking Method)............................................................................................... 310
Sıralama Yönteminin Uygulama Aşamaları.............................................................................. 310
Sıralama Yönteminin Yararları ve Sakıncaları.......................................................................... 312
Sınıflama Yöntemi (Classification Method)...................................................................................... 313
Sınıflama Yönteminin Uygulama Aşamaları............................................................................. 313
Sınıflama Yönteminin Yararları ve Sakıncaları......................................................................... 315
Faktör Karşılaştırma Yöntemi (Factors Comparison Method).......................................................... 316
Faktör Karşılaştırma Yönteminin Uygulama Aşamaları............................................................ 316
Faktör Karşılaştırma Yöntemin Yararları ve Sakıncaları.......................................................... 321
Puan Yöntemi................................................................................................................................... 322
Puan Yönteminin Uygulama Aşamaları.................................................................................... 322
Puan Yönteminin Yararları ve Sakıncaları................................................................................ 329
Değerleme Aşaması............................................................................................................................... 330
İşlerin Değerlenmesi......................................................................................................................... 330
Değerleme Sonucunda Her İşin Göreli Değerinin Saptanması........................................................ 331
Sıralama Yöntemine Göre Değerleme Sonuçları..................................................................... 331
Sınıflama Yöntemine Göre Değerleme Sonuçları.................................................................... 332
Faktör Karşılaştırma Yöntemine Göre Değerleme Sonuçları................................................... 332
Puan Yöntemine Göre Değerleme Sonuçları........................................................................... 333
İş Değerlemenin Davranışsal ve Teknik Özellikleri............................................................................. 333
İş Değerleme Çalışmalarında İşbirliği Sağlanması.......................................................................... 334
İş Değerlemenin Teknik Özellikleri ve Bazı Sorunları...................................................................... 336
Endüstri Düzeyinde İş Değerleme Uygulamaları................................................................................ 341
Özet ........................................................................................................................................................ 346
Dipnotlar ................................................................................................................................................ 347
XVI
İçindekiler
BÖLÜM 8
ÜCRET YÖNETİMİ
Prof. Dr. İsmail Durak ATAAY
Prof. Dr. Ahmet Cevat ACAR
Ücretin Tanımı, Bileşenleri ve Önemi................................................................................................... 351
Ücretin Tanımı.................................................................................................................................. 351
Ücret Bileşenleri............................................................................................................................... 353
Temel Ücret.............................................................................................................................. 354
Değişken Ücret......................................................................................................................... 354
Ek Yararlar ve Sosyal Yardımlar............................................................................................... 355
Ücret Kavramları.............................................................................................................................. 356
Ücret Haddi - Ücret Geliri......................................................................................................... 356
Çıplak Ücret - Giydirilmiş Ücret................................................................................................ 357
Brüt Ücret - Net Ücret............................................................................................................... 357
Parasal Ücret - Gerçek Ücret................................................................................................... 357
Asgari Ücret.............................................................................................................................. 358
Ücret Gideri - Ücret Maliyeti..................................................................................................... 358
Ayni ve Nakdi Ücret.................................................................................................................. 359
Ödül. ........................................................................................................................................ 359
Maaş......................................................................................................................................... 359
Ücretin Önemi.................................................................................................................................. 360
Ücret Yönetimi: Sistem ve Süreç.......................................................................................................... 362
Ücret Yönetimi.................................................................................................................................. 362
Stratejik Ücret Yönetimi.................................................................................................................... 363
Ücret Yönetimi Sistemi..................................................................................................................... 364
Ücret Yönetimi Süreci....................................................................................................................... 365
Ücret Yönetiminin Amaçları.............................................................................................................. 369
İşletme Ücret Politikaları....................................................................................................................... 370
Ücret Politikalarını Belirleyen Faktörler............................................................................................ 372
İşletme Ücret Yapısının Oluşturulması ve Uygulanması.................................................................... 374
İş Değerlemesi ve Ücret Araştırması................................................................................................ 377
İş Değerlemesi.......................................................................................................................... 377
Ücret Araştırması...................................................................................................................... 378
Mevcut İşletme ve Piyasa Ücret Yapısının İncelenmesi.................................................................. 381
İşletmenin Yeni Ücret Politikası Doğrusunun Çizilmesi.................................................................... 385
XVII
İçindekiler
Yeni İş ve Ücret Yapısının Oluşturulması......................................................................................... 387
Tek Ücretleme........................................................................................................................... 390
Toplu Ücretleme........................................................................................................................ 391
Braket Yapısı Türleri................................................................................................................. 396
Geniş Band Yapısı.................................................................................................................... 401
Geniş Bandın Amaçları ve Uygun Olduğu Durumlar........................................................ 404
Geniş Bandın Yarar ve Sakıncaları.................................................................................. 405
Bireysel Ücretlerin Yapı İçindeki Konumunun Belirlenmesi ve Uyumlaştırma................................. 406
Ücret Yapısı İçinde Bireysel Ücret Farklılaştırması ve Ücret Artışlarının Yönetimi.......................... 410
Kıdeme Göre Ücret Artışı (Otomatik Artış)................................................................................411
Başarıya (Performansa) Göre Ücret Artışı............................................................................... 412
Beceri ve Yetkinliklere Dayalı Ücret Artışı................................................................................ 414
Karma Uygulamaya Göre Ücret Artışı...................................................................................... 415
Ücret Yapısının Devamlılığının Sağlanması..................................................................................... 417
Ücret Sistemleri...................................................................................................................................... 419
Zaman Esasına Dayalı Ücret Sistemleri.......................................................................................... 422
Temel Zaman Ücreti Sistemi.................................................................................................... 422
Ölçülmüş İş Miktarına Göre Günlük Ücret................................................................................ 426
Değişken Günlük Ücret (Differential Day Rate)........................................................................ 427
Özendirici Ücret Sistemleri............................................................................................................... 430
Ürün Niceliğini Özendirici Ücret Sistemleri............................................................................... 432
Parçabaşı Ücret Sistemi................................................................................................... 432
Akort Ücret Sistemi........................................................................................................... 433
Akort Ölçeği.............................................................................................................. 435
Verim Derecesi - Normal ve Standard Süre............................................................. 436
Dakika Akort Ücreti................................................................................................... 437
Primli Ücret Sistemleri.............................................................................................................. 439
Prim Sisteminin Tasarımı ve Öğeleri................................................................................ 440
Primli Ücret Türleri............................................................................................................ 441
Tek Faktörlü Primli Ücret Sistemleri......................................................................... 442
Çok Faktörlü Primli Ücret Sistemleri......................................................................... 442
Primli Ücret Sistemlerinin Yararları ve Sakıncaları................................................... 442
Özet......................................................................................................................................................... 443
Dipnotlar.................................................................................................................................................. 444
XVIII
İçindekiler
BÖLÜM 9
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNDE KORUMA İŞLEVİ
(İŞ GÜVENLİĞİ VE İŞGÖREN SAĞLIĞI)
Prof. Dr. Ömer SADULLAH
Koruma İşlevinin İnsan Kaynakları Yönetiminin Diğer İşlevleriyle Olan İlişkisi.............................. 452
İş Güvenliği Açısından İş Kazaları........................................................................................................ 453
İş Kazaları ve Tanımları.................................................................................................................... 455
İş Kazalarının Yasal Tanımı...................................................................................................... 456
İş Kazalarının Oluşumuna Yol Açan Unsurlar ve İş Güvenliği Araştırmaları.................................... 457
İş Kazalarının Analizi ve Kaza İstatistikleri....................................................................................... 462
Kaza İstatistikleri....................................................................................................................... 463
Kaza Sıklık Oranı (KSO).................................................................................................. 464
Kaza Ağırlık Oranı (KAO)................................................................................................. 465
Meslek Hastalıklarının Tanımı.......................................................................................................... 466
Meslek Hastalıklarının Nedenleri.............................................................................................. 467
Koruma İşlevinin Örgütlenmesi............................................................................................................ 470
Koruma İşlevinin Ayrı Bir Birim Olarak Örgütlenmesi....................................................................... 471
Koruma İşlevinin Komite Düzeyinde Örgütlenmesi.......................................................................... 472
Koruma İşlevi ve Maliyetler................................................................................................................... 474
Koruma İşlevinin Etkinliği İçin Yatırım Niteliğindeki Harcamalar...................................................... 475
İş Kazalarının ve Meslek Hastalıklarının Yol Açtığı Maliyetler......................................................... 476
Maliyetlerin Araştırılması.................................................................................................................. 477
Koruma İşlevine İlişkin Diğer Konular................................................................................................. 479
İşyerinde Şiddet................................................................................................................................ 479
İşyerinde Şiddet ve İnsan Kaynakları Yönetimi İşlevleri.......................................................... 481
Kadrolama İşlevi ve İşyerinde Şiddet............................................................................... 481
Referans ve Geçmiş İncelemesi....................................................................................... 481
Testler............................................................................................................................... 482
Eğitim................................................................................................................................ 482
Koruma İşlevi ve Yasalar.................................................................................................................. 485
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve Koruma İşlevi.................................................................... 485
Yaptırımlar................................................................................................................................ 493
Koruma İşlevi ve Diğer Yasalar................................................................................................ 493
Sonuç....................................................................................................................................................... 494
Özet......................................................................................................................................................... 496
Dipnotlar.................................................................................................................................................. 497
XIX
İçindekiler
BÖLÜM 10
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN
HUKUKİ BOYUTLARI
Prof. Dr. Zeki ADAL
Çalışma Yaşamındaki Hukuki Düzenlemeler ve İnsan Kaynakları Yönetimi.................................... 499
İnsan Kaynakları Yönetiminin Hukuk Kaynakları............................................................................. 499
4857 Sayılı İş Yasasının Temel İlkeleri............................................................................................. 502
Esneklik İlkesi . ........................................................................................................................ 502
Eşit Davranma İlkesi................................................................................................................. 503
İş Güvencesi İlkesi................................................................................................................... 505
İstihdamın Korunması İlkesi..................................................................................................... 506
4857 Sayılı İş Kanununda Temel Kavramlar.................................................................................... 507
İşçi Kavramı.............................................................................................................................. 507
İşveren Kavramı....................................................................................................................... 508
İşveren Vekili Kavramı.............................................................................................................. 508
İşyeri ve İşletme Kavramları..................................................................................................... 509
Çırak ve Stajyer Kavramları..................................................................................................... 509
İşe Alma ve Yerleştirmede Hukuki Boyut: İş İlişkisinin Kurulması ve İş Sözleşmesi......................511
İş İlişkisi ve İş Sözleşmesi Kavramları..............................................................................................511
İş İlişkisi.....................................................................................................................................511
İş Sözleşmesi............................................................................................................................511
İş İlişkisi Kurulmadan Önceki Süreç: Personel Seçiminde Dikkat Edilmesi
Gereken Hukuki Normlar.................................................................................................................. 512
Personel Seçim Süreci ............................................................................................................ 512
Personel Seçiminde Koruma Yükümlülüğü.............................................................................. 513
Personel Seçiminde Eşit Davranma ve Ayrımcılık Yapmama Yükümlülüğü............................ 513
Koruma ve Eşit Davranma Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemesi:
Sözleşme Görüşmelerinde Kusur “Culpa in Contrahendo”..................................................... 514
Personel Seçiminin Değişik Aşamalarında İşverenin Koruma ve
Eşit Davranma Yükümlülüğü.................................................................................................... 514
İş İlanlarında .................................................................................................................... 514
Başvuru Formlarında ve İş Görüşmelerinde.................................................................... 515
Değişik Kaynaklardan Aday Hakkında Bilgi ve Veri Toplamada....................................... 516
Psikolojik Testlerde........................................................................................................... 517
İş Görüşmelerinde İşçinin (Adayın) Yükümlülükleri.................................................................. 518
XX
İçindekiler
Kusurlu Davranışın Sonuçları................................................................................................... 518
İşverenin Kusurlu Davranışı Halinde................................................................................ 518
İşçinin Kusurlu Davranışı Halinde.................................................................................... 519
İşe Alma ve Yerleştirme: İş Sözleşmesinin Yapılması...................................................................... 519
İş Sözleşmesi Yapma Serbestisi ve İş Sözleşmesinin Şekli.................................................... 519
Sözleşme Yapma Serbestisinin Sınırlandırılması..................................................................... 520
İş Sözleşmesi Türleri................................................................................................................ 521
Sürekli-Süreksiz İş Sözleşmeleri...................................................................................... 521
Belirli-Belirsiz Süreli İş Sözleşmeleri................................................................................ 521
Kısmi Süreli İş Sözleşmeleri (Klasik Kısmi Süreli)........................................................... 523
Çağrı Üzerine Çalışma..................................................................................................... 524
Mevsimlik İş Sözleşmesi.................................................................................................. 524
Takım Sözleşmesi............................................................................................................. 525
Pazarlamacılık Sözleşmesi............................................................................................... 525
Deneme Süreli İş Sözleşmeleri........................................................................................ 525
İş İlişkisinin Özel Durumları.............................................................................................................. 526
Geçici (Ödünç) İş İlişkisi........................................................................................................... 526
Kavram............................................................................................................................. 526
Koşulları (md. 7)............................................................................................................... 527
Hukuki Sonuçları.............................................................................................................. 527
Asıl İşveren-Alt İşveren İlişkisi.................................................................................................. 528
Kavram............................................................................................................................. 528
Koşulları............................................................................................................................ 530
Asıl İşveren-Alt İşveren İlişkisinde Muvazaa ................................................................... 530
Çalışma Koşullarının ve İşin Düzenlenmesinde Hukuki Normlar...................................................... 531
Geniş Anlamda Çalışma Koşulları ve Yasal Çerçeve...................................................................... 531
Çalışma Koşullarının Düzenlenmesinde Emredici Hukuk Kuralları.......................................... 531
İşin ve Çalışma Koşullarının Düzenlenmesinde ve Değiştirilmesinde
İşverenin Yönetim Hakkı ve Sınırları........................................................................................ 531
Çalışma Koşullarının ve İşin Düzenlenmesinde Hukuki Sınırlamalar ............................. 531
Çalışma Koşullarında Değişiklik Yapılmasında Hukuki Sınırlamalar................................ 532
Çalışma Süresi ................................................................................................................................ 533
Haftalık Normal Çalışma Süresi ve Denkleştirme Süresi......................................................... 533
Telafi Çalışması........................................................................................................................ 534
Ara Dinlenmeleri....................................................................................................................... 535
Gece Çalışmaları...................................................................................................................... 535
XXI
İçindekiler
Fazla Çalışma.................................................................................................................................. 536
Fazla Çalışma Kavramı ve Türleri............................................................................................ 536
Olağan Fazla Çalışma.............................................................................................................. 536
Fazla Çalışma................................................................................................................... 536
Fazla Sürelerle Çalışma................................................................................................... 536
Fazla Çalışma Ücreti................................................................................................................ 537
Fazla Çalışma Ücreti Yerine Serbest Zaman........................................................................... 537
Tatiller ve İzinler................................................................................................................................ 538
Hafta Tatili................................................................................................................................. 538
Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günleri...................................................................................... 538
Yıllık Ücretli İzin Hakkı.............................................................................................................. 538
Yıllık Ücretli İzin Süreleri.......................................................................................................... 539
Yıllık Ücretli İznin Uygulanması (md. 56)................................................................................. 540
Kadın İşçinin Doğum ve Süt İzni.............................................................................................. 540
Mazeret İzinleri......................................................................................................................... 541
Ücretlerle İlgili Düzenlemeler ve Ücret Yönetiminin Hukuki Yönü.................................................... 541
Hukuki Açıdan Ücret Kavramı ve Unsurları.............................................................................. 541
Ücret Ödeme Biçimleri ve Ücretin Ekleri.................................................................................. 542
İkramiyeler ve Diğer Ek Ödemeler................................................................................... 542
Primler.............................................................................................................................. 543
Kârdan Pay Alma.............................................................................................................. 543
Sosyal Yardımlar............................................................................................................... 543
Ücret Ödemelerinde Temel Kurallar......................................................................................... 544
Ücretin Korunması.................................................................................................................... 544
Ücretin Saklı Kısmı........................................................................................................... 544
Ücretten İndirim Yapılamaması ....................................................................................... 544
Ücret Kesme Cezası........................................................................................................ 545
İşverenin Ücret Ödeme Borcunu Yerine Getirmemesi............................................................. 545
İşçinin Kişilik Haklarının, Ruh ve Beden Sağlığının Korunduğu Bir
Çalışma Ortamının Sağlanmasında İşverenin Yükümlülüğü .......................................................... 546
İşçinin Kişilik Haklarının ve Ruhsal Sağlığının Korunması....................................................... 546
İşçinin Bedensel Sağlığının Korunması.................................................................................... 548
İş İlişkisinin Sona Ermesi: İş Sözleşmesinin Feshi............................................................................ 549
İş İlişkisinin Sona Ermesinin Değişik Biçimleri ................................................................................ 549
Kendiliğinden Sona Erme......................................................................................................... 549
Fesih Bildirimi ile Sona Erdirme............................................................................................... 550
XXII
İçindekiler
Süresiz (Derhal) Fesih .................................................................................................................... 550
Genel İlkeler............................................................................................................................. 550
Süresiz Fesih Bildiriminde Hak Düşürücü Süre....................................................................... 551
İşçinin Süresiz Fesih (Haklı Nedenle Derhal Fesih) Hakkı...................................................... 551
Sağlık Nedenleri............................................................................................................... 551
Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Aykırı Davranışlar............................................................... 552
Zorlayıcı Nedenler............................................................................................................ 553
İşverenin Süresiz Fesih (Haklı Nedenle Derhal Fesih) Hakkı.................................................. 554
Sağlık Nedenleri............................................................................................................... 554
İşçinin Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Aykırı Davranışları .................................................. 554
Zorlayıcı Nedenler............................................................................................................ 557
İşçinin Tutuklanması......................................................................................................... 557
Süreli Fesih...................................................................................................................................... 557
Genel İlkeler............................................................................................................................. 557
Süreli Feshin Hüküm ve Sonuçları........................................................................................... 558
İş Arama İzni..................................................................................................................... 558
Bildirim (İhbar) Sürelerine Uyulmaması............................................................................ 559
Süreli Fesih Hakkının İşveren Tarafından Kötüye Kullanılması....................................... 559
İşverenin Süreli Fesih Hakkı..................................................................................................... 560
İş Güvencesi Kavramı...................................................................................................... 561
İş Güvencesinin Kapsamı................................................................................................. 562
Geçerli Neden ve Geçerli Fesih....................................................................................... 562
Geçerli Bir Neden Oluşturmayan Durumlar...................................................................... 566
İş Güvencesi Hükümlerinin Uygulanması......................................................................... 566
Geçersiz Feshin Sonuçları............................................................................................... 568
Geçerli ve Geçersiz Fesihte İşverenin Yükümlülükleri..................................................... 569
Toplu İşçi Çıkarma.................................................................................................................... 569
Kıdem Tazminatı............................................................................................................................... 570
Kıdem Tazminatı Kavramı........................................................................................................ 570
Koşulları.................................................................................................................................... 571
Kıdem Tazminatının Temel Koşulu: En Az 1 Yıllık Kıdem................................................ 571
İşveren Tarafından İş K. Md. 25/II Dışında Fesih............................................................. 571
İşçi Tarafından Haklı Nedenlerle Fesih............................................................................. 571
İşçi Tarafından Muvazzaf Askerlik ve Emeklilik Nedeniyle Fesih..................................... 572
Kadın İşçinin Evlenme Nedeniyle Sözleşmeyi Feshi....................................................... 572
XXIII
İçindekiler
Kıdem Tazminatının Hesabı..................................................................................................... 572
Kıdem Tazminatına Esas Alınan Hizmet Süresi .............................................................. 572
Kıdem Tazminatı Hesabında Hizmet Süresine Dâhil Edilen ve Edilmeyen Süreler......... 573
Kıdem Tazminatının Hesabında Esas Alınan Ücret......................................................... 574
Kıdem Tazminatının Tavanı.............................................................................................. 575
Kıdem Tazminatında Zamanaşımı ve Faiz....................................................................... 575
Sendikal İlişkiler .................................................................................................................................... 576
Sendika Kavramı ve Faaliyet Alanları.............................................................................................. 576
Sendika Kavramı...................................................................................................................... 576
Sendikaların Faaliyet Alanları................................................................................................... 578
Toplu Pazarlığa İlişkin Faaliyetler .................................................................................... 578
Yargılama Alanındaki Faaliyetler ..................................................................................... 578
Sosyal Alandaki Faaliyetler.............................................................................................. 578
Yasak Faaliyetler.............................................................................................................. 579
Sendikaların Örgütlenme Biçimleri ve Organları.............................................................................. 580
Sendikal Örgütlenme........................................................................................................ 580
Organlar............................................................................................................................ 581
Sendika Özgürlüğü........................................................................................................................... 582
Sendika Özgürlüğü Kavramı ve Uluslararası Kaynakları......................................................... 582
Bireysel Sendika Özgürlüğü..................................................................................................... 583
Toplu Sendika Özgürlüğü......................................................................................................... 584
Devlete Karşı Bağımsızlık................................................................................................ 584
Kendi Üyelerine Karşı Korunma....................................................................................... 585
Üçüncü Kişi ve Kuruluşlara Karşı Bağımsızlık................................................................. 585
Sendika Üyeliği................................................................................................................................. 585
Üyelik Koşulları......................................................................................................................... 585
Üyelik Aidatı . ........................................................................................................................... 586
Üyeliğin Sona Ermesi ve Askıya Alınması .............................................................................. 587
İşyeri Sendika Temsilciliği................................................................................................................. 587
Kavram..................................................................................................................................... 587
Atanması ve Görev Süresi....................................................................................................... 588
Sayısı........................................................................................................................................ 588
Sendika Güvencesi.......................................................................................................................... 589
İşçi Kuruluşlarında Yönetici Olanların Güvencesi.................................................................... 589
İşyeri Sendika Temsilcilerinin Güvencesi................................................................................. 590
XXIV
İçindekiler
İşçinin Sendika Üyeliğinin Güvencesi....................................................................................... 590
Toplu Pazarlık ve Toplu İş Sözleşmesi................................................................................................. 591
Toplu Pazarlık Kavramı ve İşlevleri.................................................................................................. 591
Kavram..................................................................................................................................... 591
Tarafları..................................................................................................................................... 591
İşlevleri..................................................................................................................................... 592
Türkiye’de Toplu Pazarlık Sistemi............................................................................................ 592
Toplu İş Sözleşmesi.......................................................................................................................... 593
Tanımı . .................................................................................................................................... 593
Toplu İş Sözleşmelerinin İş Sözleşmeleri Karşısındaki Durumu.............................................. 594
Toplu İş Sözleşmeleri İle İlgili Temel Hükümler........................................................................ 595
Toplu İş Sözleşmesinin Kapsamı ve Düzeyi..................................................................... 595
Yazılı Olma Zorunluluğu .................................................................................................. 595
Süresi .............................................................................................................................. 595
İşyerinin Veya Bir Bölümünün Devri................................................................................. 596
Toplu İş Sözleşmesi Türleri ..................................................................................................... 596
İşyeri Toplu İş Sözleşmesi................................................................................................ 596
Grup Toplu İş Sözleşmeleri.............................................................................................. 596
İşletme Toplu İş Sözleşmesi ............................................................................................ 596
Teşmil....................................................................................................................................... 597
Toplu İş Sözleşmesinin Yapılması.................................................................................................... 597
Ehliyet ve Yetki......................................................................................................................... 597
Ehliyet............................................................................................................................... 597
Yetki.................................................................................................................................. 598
Yetki Başvurusu........................................................................................................................ 599
Çağrı......................................................................................................................................... 599
Toplu Görüşmenin Başlatılması ve Sonuçlandırılması............................................................. 599
Toplu İş Sözleşmesinin Yürürlüğe Girmesi ve Sonuçları......................................................... 601
Toplu İş Sözleşmesinden Yararlanma...................................................................................... 601
Toplu İş Uyuşmazlığı ve Barışçı Çözüm Yolları................................................................................ 602
Toplu İş Uyuşmazlığı Kavramı.................................................................................................. 602
Hak Uyuşmazlığı ve Çıkar Uyuşmazlığı Ayrımı........................................................................ 602
Toplu İş Uyuşmazlığının Saptanması ve Uyuşmazlığa Barışçı Müdahale............................... 603
Arabuluculuk............................................................................................................................. 604
Hakem...................................................................................................................................... 606
XXV
İçindekiler
Özel Hakem (Tahkim)....................................................................................................... 606
Zorunlu Hakem: Yüksek Hakem Kurulu (YHK)................................................................ 606
Grev ve Lokavt ................................................................................................................................ 607
Grev.......................................................................................................................................... 608
Genel Olarak Grev Kavramı ve Türleri............................................................................. 608
Grev Hakkının Uluslararası ve Ulusal Alandaki Kaynakları............................................. 609
Grev Hakkının Sınırlandırılması....................................................................................... 609
Türk Hukukunda Yasal Grev ve Unsurları........................................................................ 610
Grev Kararının Alınması....................................................................................................611
Grev Oylaması...................................................................................................................611
Grevin Başlatılması ve Uygulanması .............................................................................. 612
Grevin Ertelenmesi ve Durdurulması............................................................................... 612
Grevin Hukuki Sonuçları................................................................................................... 613
Grev Yasağı Bulunan İşler ve Yerler................................................................................. 615
Lokavt....................................................................................................................................... 615
Özet......................................................................................................................................................... 617
Dipnotlar.................................................................................................................................................. 618
BÖLÜM 11
ULUSLARARASI İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ
Prof. Dr. Lale TÜZÜNER
Uluslararası İnsan Kaynakları Yönetiminin Önemi .......................................................................... 625
Uluslararası İnsan Kaynakları Yönetiminin Tanımı ve İlgili Kavramlar............................................. 626
Çalışan Kaynakları........................................................................................................................... 628
Ana Ülke Vatandaşları (Parent Country Nationals).................................................................. 628
Ev Sahibi Ülke Vatandaşları (Host Country Nationals)............................................................ 628
Üçüncü Ülke Vatandaşları (Third Country Nationals)............................................................... 628
Yerel ve Uluslararası İnsan Kaynakları Yönetimi Arasındaki Farklar................................................ 628
Daha Fazla İK Faaliyeti ................................................................................................................... 628
Daha Geniş Bakış Açısına Olan İhtiyaç........................................................................................... 630
Çalışanların Kişisel Yaşamlarına Daha Fazla İlgi Gösterme............................................................ 630
Yerel ve Uluslararası Yöneticilerin Karmasındaki Değişim.............................................................. 630
Daha Fazla Riske Maruz Kalma ..................................................................................................... 631
Dış Etkilere Açık Olma .................................................................................................................... 631
XXVI
İçindekiler
İşletmelerin Uluslararasılaşma Evreleri............................................................................................... 632
İhracat ............................................................................................................................................. 633
Satıştan Sorumlu Bağlı Kuruluş ...................................................................................................... 634
Uluslararası Birim ............................................................................................................................ 635
Global Ürün / Bölge Birimi . ............................................................................................................. 637
Global Ürün Temeline Dayalı Yapı .......................................................................................... 638
Global Bölge Temeline Dayalı Yapı ......................................................................................... 638
Matriks Yapılar.................................................................................................................................. 640
Karma Yapılar . ................................................................................................................................ 641
Şebeke Yapılar................................................................................................................................. 641
Uluslararası Temin................................................................................................................................. 643
Uluslararası Temin Yaklaşımları ...................................................................................................... 643
Anayurt Merkezli Yaklaşım (Ethnocentric)................................................................................ 643
Çok Merkezli Yaklaşım(Polycentric)......................................................................................... 644
Dünya Merkezli Yaklaşım (Geocentric).................................................................................... 645
Bölge Merkezli Yaklaşım (Regiocentric)................................................................................... 646
Uluslararası Görevlendirme Nedenleri............................................................................................. 649
Uluslararası Görevlendirme Çeşitleri................................................................................................ 650
Uluslararası Seçim................................................................................................................................. 651
Yabancı Yönetici Başarısızlığı.......................................................................................................... 652
Yabancı Yöneticinin Başarısını Etkileyen Faktörler.......................................................................... 652
Yabancı Ülkeye Uyumda Yetersizlikler..................................................................................... 652
Görev Süresinin Uzunluğu ...................................................................................................... 653
İş Ortamı İle İlgili Faktörler ...................................................................................................... 653
Görev İsteği ............................................................................................................................. 654
İstihdam Politikaları ................................................................................................................. 654
Yabancı Yönetici Seçim Sürecinde Etkili Olan Faktörler.................................................................. 654
Bireysel Faktörler...................................................................................................................... 655
Durumsal Faktörler................................................................................................................... 656
Yabancı Yönetici Seçim Yöntemleri................................................................................................. 657
Görüşme/Mülakat..................................................................................................................... 657
Testler....................................................................................................................................... 657
Değerleme Merkezleri.............................................................................................................. 658
Uygunluk Elemesi (İntibak Kabiliyeti) ..................................................................................... 658
Kendi Vatanına Geri Dönme............................................................................................................. 659
XXVII
İçindekiler
Uluslararası Eğitim – Geliştirme........................................................................................................... 660
Uluslararası Eğitim........................................................................................................................... 660
Uluslararası Görevlendirmelerde Eğitimin Önemi.................................................................... 660
Yola Çıkış Öncesi Eğitim Türleri............................................................................................... 662
Kültürel Bilinçlendirme Programları.................................................................................. 663
Kültürel Benimseme................................................................................................. 665
Ön Geziler........................................................................................................................ 665
Dil Eğitimi.......................................................................................................................... 666
Uygulamalı Destek Hizmeti.............................................................................................. 666
Yabancı Yöneticilerin Eğitici Rolü............................................................................................. 667
Üçüncü Ülke ve Ev Sahibi Ülke Yönetici Eğitimi...................................................................... 667
Uluslararası Geliştirme..................................................................................................................... 667
Bireysel Geliştirme.................................................................................................................... 668
Uluslararası Takım/Takımlar Geliştirme.................................................................................... 668
Kariyer Geliştirme.................................................................................................................................. 669
Uluslararası Ücret Yönetimi.................................................................................................................. 670
Uluslararası Ücret Yönetiminin Temel Öğeleri................................................................................. 671
Temel Ücret.............................................................................................................................. 671
Yan Ödemeler........................................................................................................................... 671
İkramiyeler/Primler.................................................................................................................... 672
Tahsisatlar................................................................................................................................ 673
Uluslararası Ücret Yönetimi Yaklaşımları......................................................................................... 674
Ana Ülke Esaslı Yaklaşım........................................................................................................ 674
Ev Sahibi Ülke Esaslı Yaklaşım................................................................................................ 675
Vergilendirme.................................................................................................................................... 675
Uluslararası Performans Yönetimi........................................................................................................ 676
Yabancı Yöneticilerin Performans Yönetimi..................................................................................... 677
Ücret Paketi.............................................................................................................................. 678
Görev........................................................................................................................................ 678
Genel Merkezin Desteği........................................................................................................... 679
Ev Sahibi Ülkedeki Çevre......................................................................................................... 679
Kültürel Uyum (Bireysel ve Aile Olarak)................................................................................... 680
Performans Yönetim Sisteminin Geliştirilmesi.................................................................................. 680
Performans Kriterlerinin Belirlenmesi....................................................................................... 680
XXVIII
İçindekiler
Değerlendirmelerin Kimler Tarafından Yapılacağının Belirlenmesi.......................................... 681
Performans Değerlendirme Formları ve Sıklığı........................................................................ 682
Uluslararası Endüstri İlişkileri............................................................................................................... 682
Çokuluslu İşletmeler ve Endüstri İlişkileri Sistemi............................................................................ 682
Çokuluslu İşletmeler ve Sendikalar.................................................................................................. 684
Uluslararası İnsan Kaynakları Yönetiminde Güncel Konular ve Gelişmeler.................................... 686
Özet......................................................................................................................................................... 688
Dipnotlar.................................................................................................................................................. 689
KAYNAKÇA............................................................................................................................................. 693
XXIX