Bu eserin tam metnini indirmek için tıklayın

Transkript

International Journal of Languages’ Education and Teaching
ISSN: 2198 – 4999, Mannheim – GERMANY
UDES 2015 p. 1028-1051
TURKISH FOLK MUSIC PHONETIC NOTATION SYSTEM/TFMPNS
CHARACTERISTICS OF DIALECT-FOLKLECT-MUSICOLECT: A CASE STUDY OF URFA
REGION
TÜRK HALK MÜZİĞİ FONETİK NOTASYON SİSTEMİ/THMFNS DİALEKT-FOLKLEKTMÜZİKOLEKT ÖZELLİKLERİ: URFA YÖRESİ ÖRNEKLEMİ 1
Gonca DEMİR 2
ABSTRACT
In dialectology as a result of researches carried out with local variation method in the axis of linguistic approaches it was emphasized by
dialectologists who draw attention to the term dia (every kind of dialogic term/concept/element in the axis of dialogical)-lect (every kind of
dialinguistic variant/alternate/range in the axis of dialinguistical) that dialinguistic properties which sustain according to dialinguistic laws, in
folklectology as a result of researches carried out with local variation method in the axis of linguistic approaches it was emphasized by
folklectologists who draw attention to the term folk (every kind of folkloric term/concept/element in the axis of folklogical)-lect (every kind of
folklinguistic variant/alternate/range in the axis of folklinguistical) that folklinguistic properties which sustain according to folklinguistic laws,
in musicolectology as a result of researches carried out with local variation method in the axis of linguistic approaches it was emphasized by
musicolectologists who draw attention to the term musico (every musicologic term/concept/element in the axis of musicological)-lect (every
kind of musicolinguistic variant/alternate/range in the axis of musicolinguistical) that musicolinguistic properties which sustain according to
musicolinguistic laws are sustained in the the existence of phonetics/morphology/vocabulary criteria together with local/universal correlations
on theorical/executive infrastructure of Turkish folk music literary/musical texts in the axis of performance/execution display theory which is
one of the foklore analysis models and linguistical approaches in ethnomusicology. Trasnferrial/adaptation process of dialect-folklect-musicolect
properties on Turkish Folk Music Phonetic Notation System Database/TFMPNS D will be carried out in the axis of
dialinguistic/folklinguistic/musicolinguistic laws through Urfa region sample.
Key Words: Dialectology/Dialinguistics/Dialect/Dialinguistic Performance, Folklectology/Folklinguistics/Folklect/Folklinguistic Performance,
Musicolectology/Musicolinguistics/Musicolect/Musicolinguistic Performance, Turkish Folk Music Phonetic Notation System/ TFMPNS .
ÖZET
Dialektolojide dilbilimsel yaklaşımlar ekseninde yerel varyasyon yöntemi ile yapılanan araştırmalar sonucu dia (değişkebilimsel eksende her
türlü değişkesel terim/kavram/öğe)-lekt (değişkedilbilimsel eksende her türlü değişkedilsel varyant/değişke/çeşitlenme) terimine dikkat çeken
dialektologlarca diadilbilimsel yasalara bağlı olarak varlığını sürdüren dialinguistik özelliklerin, folklektolojide dilbilimsel yaklaşımlar ekseninde
yerel varyasyon yöntemi ile yapılanan araştırmalar sonucu folk (halkbilimsel eksende her türlü halkbilgisel terim/kavram/öğe)-lekt
(halkdilbilimsel eksende her türlü halkdilsel varyant/değişke/çeşitlenme) terimine dikkat çeken folklektologlarca folkdilbilimsel yasalara bağlı
olarak varlığını sürdüren folklinguistik özelliklerin, müzikolektolojide dilbilimsel yaklaşımlar ekseninde yerel varyasyon yöntemi ile yapılanan
araştırmalar sonucu müziko (müzikbilimsel eksende her türlü müzikolojik terim/kavram/öğe)-lekt (müzikodilbilimsel eksende her türlü
müzikodilsel varyant/değişke/çeşitlenme) terimine dikkat çeken müzikolektologlarca müzikodilbilimsel yasalara bağlı olarak varlığını sürdüren
müzikolinguistik özelliklerin halkbilim analiz modellerinden performans/icra gösterim teori ve etnomüzikolojide dilbilimsel yaklaşımlar
ekseninde sözel/sanatsal bir performans türü olarak tanımlanan Türk halk müziği edebi/müzikal metinlerinin kuramsal/icrasal altyapısında
yerel/evrensel ilintilerle birlikte sesbilgisi/şekilbilgisi/sözvarlığı ölçütleri düzeyinde varlığını sürdürdüğü vurgulanmıştır.
Diadilbilimsel/folkdilbilimsel/müzikodilbilimsel eksende yapılanan dialekt/folklekt/müzikolekt özelliklerinin Türk Halk Müziği Fonetik
Notasyon Sistemi Veritabanı/THMFNS V’na aktarım/adaptasyon süreçleri Urfa yöresi örneklemi üzerinden gerçekleştirilecektir.
Anahtar Kelimeler: Dialektoloji/Dialinguistik/Dialekt/Diadilbilimsel Performans, Folklektoloji/Folklinguistik/Folklekt/Folkdilbilimsel
Performans, Müzikolektoloji/Müzikolingusitik/Müzikolekt/Müzikodilbilimsel Performans, Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi/THMFNS.
Bu çalışma Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi tarafından düzenlenen “1. Uluslararası Dil Eğitimi ve Öğretimi
Sempozyumu’nda” sözlü bildiri olarak sunulmuştur.
2 Araş. Gör., İstanbul Teknik Üniversitesi Türk Musikisi Devlet Konservatuarı Ses Eğitimi Bölümü,
e-posta: [email protected]
1
1. TÜRK HALK MÜZİĞİ FONETİK NOTASYON SİSTEMİ VERİTABANI/THMFNS V
Müzik türleri içerisindeki ayrıcalıklı yerini kaynağını yöresel ağız farklılıklarında bulan
kişiliğinden alan, yarınları ağız farklılıklarından doğan tavrını korumasına ve değişime karşı
direnebilmesine bağlı olan Türk halk müziği verimlerinde varlığını sürdüren yöresel ağız
özelliklerinin dilbilimsel yasalara bağlı olarak ses bilgisi/şekil bilgisi/söz varlığı ölçütleri
ekseninde Standart Türkiye Türkçesi/STT ve Türk Dil Kurumu Çeviriyazı İşaretleri/TDKÇYİ
ile transkript edildiği, müzikolojik yasalara bağlı olarak ise etnomüzikolojide dilbilimsel
yaklaşımlar-performans/icra gösterim teori ekseninde yapılanan sözel/sanatsal bir
performans türü olarak tanımlanan türkülerin kuramsal/icrasal altyapısında varlığını
sürdüren Türk halk müziği yöresel ağız özelliklerinin de Standart Türkiye Türkçesi/STT ve
Türk Dil Kurumu Çeviriyazı İşaretleri/TDKÇYİ ile transkript edildiği, diğer dünya dillerinde
de var olan bu gerçeğin yerel/evrensel standartlarca varlığı/kullanılabilirliği çeşitli alanlar
üzerinde tescillenmiş olan Uluslararası Fonetik Alfabe/IPA sesleri aracılığıyla notasyona
aktarılarak aslına en uygun şekilde tekrar tekrar seslendirilebileceği dilbilimi-müzikoloji
kaynak ve otoritelerince tespit edilerek onaylanmıştır (Demir, 2011) & (Radhakrishnan,
2011: 422-463). Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi/THMFNS; ulusal/uluslararası
platformlardaki uygulamalara paralel bir uygulama başlatabilmek amacıyla İTÜ Sosyal
Bilimler Enstitüsü Türk Müziği Programı yüksek lisans tezi kapsamında önerilen, İTÜ Sosoyal
Bilimler Enstitüsü Müzikoloji ve Müzik Teorisi Programı doktora tezi kapsamında
geliştirilecek olan, sesbilgisi/şekil bilgisi/söz varlığı ölçütleri ekseninde yerel/evrensel
ilintilerle birlikte Standart Türkiye Türkçesi/STT (bir toplulukta bölgeler üstü anlaşma aracı
olarak tanınıp benimsenen, konuşulan lehçeler/ağızlar içerisinde yaygınlaşarak hâkim
duruma geçen, dil türleri/kullanıldığı saha içerisinde en geniş işleve sahip olan yerel/sosyal
tabakalara has izler taşımayan, ağızlar üstü/norm oluşturucu/varyasyon azaltıcı
standart/prestij varyant/standart dil: Demir, 2002/4: 105-116), Türk Dil Kurumu Çeviriyazı
İşaretleri/TDKÇYİ (Anadolu diyalektolojisi üzerine yapılan kapsamlı derleme çalışmaları
aracılığıyla derlenen yöresel ağız metinleri ses bilgisi/şekil bilgisi/söz varlığı ölçütleri
özelliklerini transkript edebilmek amacıyla kullanılan transkripsiyon işaretleri: TDK, 1945: 416) ve Uluslararası Fonetik Alfabe/IPA (ses değerlerini uluslararası standartta yazıya
dökebilme, tüm dillerdeki konuşma seslerini örnek bir biçimde kodlayabilme, çok sayıda
transkripsiyon sisteminin doğurduğu karışıklıkları önleyebilme, her bir ses için ayrı bir
sembol geliştirebilme amacı ile işaret ve simgelerden oluşturulmuş standart alfabe türü: IPA,
1999) sesleri ekseninde yapılanan fonetik notasyon sistemi örneğidir (Demir, 2011).
Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Veritabanı/THMFNS V; Türk Halk Müziği Fonetik
Notasyon Sistemi Alfabe Veritabanı/THMFNS AV & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon
Sistemi Ses Veritabanı/THMFNS SV & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Sözlük
Veritabanı/THMFNS SzV & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Eser
Veritabanı/THMFNS EV & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonetik Terapi
Uygulamaları/THMFNS FTU & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonotaktik
Farkındalık Yetileri Gelişim Süreçleri/THMFNS FFYGS & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon
Sistemi Fonotaktik Olasılık Hesaplayıcı Veritabanı/THMFNS FOHV & Türk Halk Müziği
1030
Gonca DEMİR
Fonetik Notasyon Sistemi İşitsel Ayırt Etme Testi/THMFNS İAT & Türk Halk Müziği Fonetik
Notasyon Sistemi Artikülâsyon Testi/THMFNS AT & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon
Sistemi Fonolojik Farkındalık Yetileri Öğretim Oturumları/THMFNS FFYÖO & Türk Halk
Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Sesçil Çözümleme Testleri/THMFNS SÇT & Türk Halk
Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonolojik Farkındalık Yetileri Değerlendirme
Grubu/THMFNS FFYDG & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi SesbilgiselŞekilbilgisel-Sözvarlıksal Ölçütleri Belirleme Testi/THMFNS SŞSÖBT vb gibi verileri de
bünyesinde barındırmaktadır (Bkz Şekil 1 ve Tablo 6-7).
Şekil 1. Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Eser Veritabanı/THMFNS EV: Standart
Türkiye Trükçesi/SST ve Urfa/Kerkük/Taleffer Ağızları Türk Dil Kurumu Çeviriyazı
İşaretleri/UKTA TDKÇYİ ile metin transkripsiyonu (Özbek, 2010: 254-255 & Notasyon:
Demir, 2011: 246).
2.
TÜRK
HALK
MÜZİĞİ
FONETİK
NOTASYON
DİALEKTOLOJİ/DİALİNGUİSTİK/DİALEKT/DİADİLBİLİMSEL
ÖZELLİKLERİ
SİSTEMİ/THMFNS
PERFORMANS
Yöresel ağız kavramı dilbilimsel eksende dialektologlarca; aynı kökenden gelen üst sistem
durumundaki standart dile bağlı bulunan, yazılı gelenek oluşturamama sebebiyle resmî
ortamlarda kullanılması tercih edilmeyen, iletişim alanı yazı diline oranla daha sınırlı olan
yerel konuşma biçimleri (Demir, 2002: 105-116); bir dilin/bir dile ait lehçenin daha küçük
yerleşim birimlerinde yazı diline oranla birbirinden az/çok ayrılan konuşma
biçimleri/linguistik şekiller kompleksi/belli topluluklara özgü sözlü anlatım yollarının tümü
UDES 2015
TÜRK HALK MÜZİĞİ FONETİK NOTASYON SİSTEMİ/THMFNS DİALEKT-FOLKLEKT-MÜZİKOLEKT
1031
ÖZELLİKLERİ: URFA YÖRESİ ÖRNEKLEMİ
(Korkmaz, 1992); bağlı bulunduğu ana dil içinde ses bilgisi/şekil bilgisi/söz varlığı ölçütleri
düzeyinde farklılıklar gösteren, mahalli özellikler taşıyan, kendine has kelime dağarcığı
bulunan belli yerleşim bölgelerine özgü konuşma dili (TDK, 2005) olarak tanımlanmıştır.
Yöresel ağız dokümantasyonunun dilbilimsel eksende gerekliliği dilbilim kaynak ve
otoritelerince; sözlü iletişim aracı konumunda bulunan yöresel ağızlara özgü sözel ifadelerin
yazıya geçirilebilmesi/tek seferlik dilsel davranış olmaktan çıkarılarak tekrarlanabilir
duruma getirilebilmesi, yöresel ağız özellikleri ile konuşan ağız konuşurlarının soyut dilbilgisi
yetilerinin tanımlanabilmesi, idealize edilmiş tek biçimli dil anlayışının temelsizliğini ortaya
koyabilmesi (Demir, 2009: 185-186 & Demir, 2012: 1-8); Anadolu diyalektolojisi üzerine
yapılan kapsamlı derleme çalışmaları aracılığıyla derlenen, dilsel/etnik yapı ekseninde
varlığını sürdüren sesbilgisel/şekilbilgisel/sözdizimsel özelliklerin gözlemlenebilmesi
(Gülensoy, 1981:107-111),
Standart Türkiye Türkçesi/STT’nde tespit edilemeyen
şivesel/lehçesel/diyalektsel
biçimlerin
belirlenebilmesi,
dilin
gelişimsel/değişimsel/dönüşümsel seyrinin takip edilebilmesi (Öçalan, 2006: 171-172) &
(Öçalan, 2006/I: 1-20) vb etmenler dolayısıyla gelecek kuşaklara güçlü bir şekilde
aktarılamayan, çeşitli nedenlere bağlı olarak hızlı/köklü bir biçimde değişerek birincil
özelliklerini yitirmekte olan yöresel ağız özellikleri dokümantasyon süreçlerinin
gerçekleştirilmesi gerektiği vurgulanmıştır (İleri, 2010: 1492-1535).
Dialektoloji alanında yapılan araştırmalar sonucu dia (değişkebilimsel eksende varlığını
sürdüren her türlü değişkesel terim/kavram/öğe: Güven, 2012: 55-62)-lekt
(değişkedilbilimsel
eksende
varlığını
sürdüren
her
türlü
değişkedilsel
varyant/değişke/çeşitlenme: Demir, 2002/4: 105-116 & König, 1985: 33-42) kavramlarının
birleşimi ile oluşan dialekt (ağızsal/lehçesel/şivesel yöre dili kullanım tür ve biçimleri:
Gemalmaz, 1989: 3-21 & Aksan, Url <http://turkoloji.cu.edu.tr/DILBILIM/aksan_05.pdf>)
teriminin yerel/evrensel ilintilerle birlikte sesbilgisi/şekilbilgisi/sözvarlığı ölçütleri
(fonetik/morfolojik/sözcüksel kriterler: Sarı, 2013: 1-27) düzeyinde yerel varyasyon yöntemi
(dilde varyantlaşma/çeşitlenme nedenleri: dil dışı sosyal etkenler: bölge/etnik
köken/toplumsal
gruplar/dil
ilişkileri/meslek/toplumsal
statü/eğitim/inanç/bağlam/yaş/cinsiyet faktörü/boyutu vb: Demir, 2010: 93-106) ve
bölgesel türler (ölçünlü ve yerel dil türleri arasında yer alan belirli yerleşim alanlarına özgü
sözel bildirişim süreçleri ile aktarılan bölgesel dil kullanım tür ve biçimleri: İmer, 1987: 213230) ekseninde dialinguistik özellikler (değişkesel/işlevsel/fonksiyonel diadilsel kullanım tür
ve biçimleri: Fujiwara, 1961: 56-91 & Chambers & Trudgill, 1998: 3-53) çerçevesinde
halkbilim analiz modellerinden performans/icra gösterim teori (halkbilimsel eksende her
türlü folklorik terim/kavram/öğe-halkbilgisel varyant/değişke/çeşitlenme: Çobanoğlu, 1999)
ve etnomüzikolojide dilbilimsel yaklaşımlar (etnomüzikbilimsel eksende her türlü
etnomüzikolojik terim/kavram/öğe-etnomüziksel varyant/değişke/çeşitlenme: Stone, 2008)
ile birlikte sözel/sanatsal bir performans türü olarak tanımlanan Türk halk müziği
edebi/müzikal metinlerinin kuramsal/icrasal altyapısında varlığını sürdürdüğü
dialektologlarca vurgulanmıştır (Özbek, 2010).
UDES 2015
1032
Gonca DEMİR
Sözel/sanatsal bir performans türü olarak tanımlanan Urfa Türk halk müziği edebi/müzikal
metinlerinin dialektoloji/dialinguistik/dialekt/diadilbilimsel performans özellikleri; ses
bilgisi ölçütleri (Standart Türkiye Türkçesi/STT yazı dilinde bulunan a, e, ı, i, o, ö, u, ü
seslerine ek olarak i, u, ü seslerinin e’ye kaçan dar, düz, yarı yuvarlak ve kapalı şekilleri olan ĭ,
ǔ, ǚ ile ô ince, yarı dar o, ė kapalı e ve ì uzun i sesleri tespit edilmiştir. Süreklilik bakımından
ne kısa ne de uzun, normal uzunluktaki ünlülerdir. Arapça ve Farsça’dan dile girmiş olan
alınma kelimelere ait uzun ünlüler ‘âşık ve yār kelimeleri dışında çoğunlukla
normalleştirilmektedirler: ḥammām> ḥemam “hamam” vb gibi. Ses düşmesi veya kaynaşması
sonucunda ortaya çıkan uzun i ile divan şiiri biçiminde yazılmış şiirlerde bulunan alınma
kelimelerdeki uzun i seslendirilme sırasında uzunluklarını korumaktadırlar. Türkçede ı sesi
dışında bütün ünlüler normal uzunluğa sahiptir. Türkçenin bu özelliği alınma kelimeleri de
etkilemiştir. Urfa ağzında da tüm Doğu Anadolu ağızlarında olduğu gibi alınma kelimelerdeki
uzun ünlüler sistemli bir şekilde kısalarak normal uzunluktaki ünlülere dönüşmüşlerdir:
maḫmū r>maḫmur “uykulu, sersem” vb. gibi. Ikinci tekil şahıs eki n sesinin Urfa agzında y
sesine donuşmesi ve bazen bu y sesinin de duşmesi sonucu kelime sonundaki i sesinin uzun
seslendirildigi de gorulmektedir: ettin>ettiy>ettı̄ “ettin” vb. gibi. Urfa agzında o, o unlüleri,
Türkçenin genel kuralına uygun olarak yalnızca birinci hecede bulunmaktadırlar. Urfa halk
ağzında hiç kullanılmayan şimdiki zaman -yor ekinin genel kuralı bozarak her iki biçim de
kullanılmaya başladığı görülmektedir: gidĭyor, gĭdiy “gidiyor” vb. gibi. Standart Türkiye
Türkçesi/STT yazı dilinde bulunan b, c, ç, d, f, g, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z seslerine ek
olarak ġ, ḥ, ḫ, ḳ, ‘ ayın ve ’ hemze sesleri tespit edilmiştir. Urfa ağzında j sesi bulunmamaktadır.
Eski Anadolu Türkçesi’nde olduğu gibi bu ses yalnızca alınma kelimelerde görülmektedir.
Yerel türkü derlemelerinde yalnızca c>j değişmesi sonucu biçimlenmiş olan vicdan>vijdan
“vicdan” sözcüğü tespit edilebilmiştir. Türkçe’nin genel ses kurallarına bağlı olarak c, ğ, l, m, v
sesleri kelime başında, b, c, d, g, ġ sesleri ise kelime ve hece sonunda bulunmayan sesler
arasında yer almaktadır. Türkçe’nin genel ses kurallarına aykırı olarak b, d, ġ sesleri
kebāb>kebab “kebap”, vb gibi yabancı asıllı kelimelerde, c ve ġ sesleri ise hem daġ>daġ “yara”
vb gibi Türkçe; hem de ḫarāc>ḥerac “haraç” vb gibi alınma kelimelerin sonunda
görülmektedir. ġ sesi Eski Türkçe’de kelime ve hece sonunda kullanılmış ve bugün Batı
Türkçesi dışında Türk şivelerinin bazılarında da var olan bir sestir. Bu durum Urfa ağzında
yaygınlık gösteren kesinlik kazanmış bir kural değildir. Sonu tonlu ünsüzlerle biten alınma
kelimelerde bu seslerin tonsuzlaştırıldığı da görülmektedir: maḳṣū d>maḫsut “maksat” vb
gibi. Urfa yöresine ait türkü metinlerinde; ñ “nazal n” geniz ünsüzü ve j sesi bulunmamakta, ñ
sesi ng, g, n, v, y seslerine dönüşmektedir: yeñi>yėngĭ “yeni” vb), şekil bilgisi ölçütleri (ses
değişmeleri: ünlü değişmeleri: kalın ünlülerin incelmesi, ince ünlülerin kalınlaşması, düz
ünlülerin yuvarlaklaşması, yuvarlak ünlülerin düzleşmesi, geniş ünlülerin daralması, dar
ünlülerin genişlemesi, dar/yuvarlak ünlülerin yarı dar/yuvarlak ünlüye dönüşmesi, ünsüz
değişmeleri:
tonlulaşma/tonsuzlaşma/süreklileşme/süreksizleşme/sürekli
ünsüzler
arasında bazı değişmeler/diğer değişmeler,
ses olayları: benzeşme/ünsüz
türemesi/düşmesi/ikizleşmesi/türemesi/düşmesi/birleşmesi/çarpışması/orta
hece
ünlüsünün daralması/yer değiştirme/hece düşmesi/isimlerde kısaltmalar, uyum: ünlü
uyumu/ünsüz uyumu-ünlü/ünsüz uyumu: a > e - a > ė - ı > ė - ı > i - vb, i > ĭ - ö > ô - vb, p > b - t
> d - vb, j > c - m > b - ş > c - n > k - vb, a > i - e > ė - e > i, ĭ - o > ı - o > u - vb, ı > a - i > a - i > e, ė International Journal of Languages’ Education and Teaching
UDES 2015
1033
u > a - u > o - u > ö - ü > ė - ü > ö - vb, g > k - g > ḳ - b > p - d > t - z > s - vb, r > l - n > l - m > n - v
> m - vb, a > o - e > ö - ı > u - i > ü - vb, o > a - ö > ė - u > ı, i - ü > i - vb, ḳ > ḥ - ğ > v - ç > ş - c > j b > m - vb, d > z - ğ > g - ğ > y - ğ > ġ - h > ḫ - n > m - ñ / n > ng - ñ / g > ğ > y - s > z - v > f - v > g
- v > ġ - y > v - vb,-nl- > -nn- -l-r- > - l-l - vb, -zs->-ss- -rl->-ll- -nb->-mb -l-n>-n-n - vb, h, y - vb,
n, d - vb), söz varlığı ölçütleri (Standart Türkiye Türkçesi/STT yazı dilinden düşmüş olmasına
karşın Urfa/Kerkük/Talaffer Ağızları/UKTA’nda yaygın bir biçimde kullanılan, Urfa yöresine
ait 128 adet Türk halk müziği edebi/müzikal metininde yer alan yerel/yöresel
kelimelerin/sözcüklerin Arapça-Farsça karşılıkları, mecazi anlamları, halk dilinde bulunuş ve
kullanış biçimleri: yerel kelimeler: yarpız, eşme, aşna, bar, bala, güman, kile, timin, sako, dud,
od, maasi, bizar, hicran “icran, irin, iltihap”, sağalmak, kalaba, savuşmak, zaya gitmek,
savabilmek, el yumak, öremenem, süremenem, göremenem, köv, aparmak-deyimler: zülfü
haraç etmek, baş açık yaka yırtık gitmek, dönmez yola göndermek, çıkmaz kalem ile rakam
vurmak, gönlü düşmek, kafa duman olmak, hal yaman olmak, yana yana dönmek, erbabına
düşmemek, yüreği başı yaralı olmak, ismi dillerde söylenmek, dağlar başı duman lomak, uzak
yoldan dönüm olmak, kalbe sızı girmek, günahlar boynuna olmak, bülbǚl on bir ay lal olmak,
yana yana kül olmak, dermansız derde düş olmak, göze diken olmak, taş atmak, beli
bükülmek, saçının teline takılıp düşmek, kana boyanmak, benzine kül elenmek, zaya gitmek,
el yumak-taklidî sözler: şıngır mıngır oynar da zillerin, şakır şakır dalda gül-ünlemler: yalėli
bir daha yalėli, yalėli on daha yalėli, uy havar, aman aman halim yaman-özlü sözler/yargı
ifadeleri: gezme ile yâr bulunmaz, eşinden ayrılan ağlar, yârı gözel olanlar her gün hamamdan
gelir, sahipsiz âşıkları vururlar ağlatırlar, gün olur devran döner başın darlığa düşer, eller ne
derse desin felek bildiğin eyler, yâr ismini demek olmaz dillere düşer, yerin kulağı deliktir,
kendinden olmayana nice bir yalvarmalı, iki yerden yâr olmaz, ölüm Allah’ın emri vb) olmak
üzere üç düzeyde değerlendirilmiştir (Özbek, 2010: iii-iv, 5-10, 97-112, 330-336) & (Sarı &
Sözer, 2013: 2205-2218) & (Yavuz, 2009: 2358-2368). (Bkz Tablo 1-2-3-4).
Tablo 1. Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi/THMFNS
Dialektoloji/Dialingusitik/Dialekt/Diadilbilimsel Performans Özellikleri
Urfa/Kerkük/Talaffer Ağızları Türk Dil Kurumu
Çeviriyazı İşaretleri/UKTA TDKÇY
Ses Tanımları
â - İnce a: kâr, kâtip, kâkül.
ā - Daha çok alınma sözcüklerde bulunan normalden
biraz uzun ā: zālim, ḥavāle.
ė - Düz, geniş, kapalı türden olan, Türkiye Türkçesi
konuşma dilinde bulunan fakat yazı dilinde
kullanılmayan kapalı e sesidir. Kapalı e: gėce “gece”,
hėç “hiç”.
ġ - Arap alfabesinin ‫( غ‬gayın) sesine yakın bir arka
damak ünsüzü: ġurbet “gurbet”.
ḥ - Arap alfabesinin ‫( ح‬ha) sesine eş, gırtlakta
biçimlenen nefesli h ünsüzü: ḥeyat “hayat”.
ḫ - Eski Türkçedeki ḳ sesinden gelen, Arap alfabesinin
‫( خ‬hı) sesine eş, hırıltılı bir h sesi, art damak ünsüzü:
ḫatın “hatun”, ḫeste “hasta”.
ĭ - Kısa ve yerine göre vurgusuz, ė ünlüsüne kaçan, i/ė
Uluslararası Fonetik Alfabe/IPA
Ses Tanımları
ɑː - Uzun a.
e - Yarı kapalı, ön, düz.
ɡ - Tonlu, arka damak, patlamalı.
ḫ - Tonsuz, yutak, sızıcı.
χ - Tonsuz, küçük dil, sızıcı.
ɯ̌ - Çok kısa ı.
UDES 2015
1034
Gonca DEMİR
arası bir ünlü: gĭbĭ “gibi”.
ı̄ - Daha çok alınma sözcüklerde bulunan normalden
biraz uzun i sesi: Perīşān (Not: “i” sesinin üzerinde
uzatma çizgisi bulunmaktadır).
ḳ - İnce ya da kalın ünlülerle hece kuran, normal k’dan
daha arkada teşekkül eden patlayıcı ve kalın olan bir
art damak ünsüzü: ḳelem “kalem”, ḳurban “kurban”.
k' - yh sesini veren Azeri ünsüzü. tek' “teyh”.
ô - Kalın ve yarı dar ö (ya da ince, yarı dar o) sesi:
Kôroğlu “Köroğlu”.
ǔ - u ile ı arası, ı’ya kaçan kalın, yarı dar-yuvarlak bir
ses: boynǔma “boynuma”.
ǚ - ü ile i arası, i’ye kaçan ince, yarı dar-yuvarlak bir
ses: böyǚmǚş “büyümüş”.
ñ - Urfa ağzında ñ “nazal n” denilen geniz ünsüzü
yoktur. Bünyesinde eskiden bu ünsüzü taşıyan
kelimelerde bu ses ng, g, n, v, y seslerine dönmüştür:
yeñi > yėngĭ.
‘ - Arap alfabesinin ‫( ع‬ayn) sesine eş gırtlak ünsüzü:
ʿāşık “âşık”.
˘ - Yumuşak ayın: miʿde > me˘de “mide”.
iː - Uzun i.
k - Tonsuz, arka damak, patlamalı.
ɞ - Yarı açık, orta, yuvarlak.
ɲ
Ɂ - Tonsuz, gırtlak, patlamalı.
˘ - Çok kısa (diakritik).
˒ - Arap alfabesinin ‫( ء‬hemze) sesine eş bir ses: naʾil
“nail”, maʾil “mail”.
¶ - Bağlama işareti.
. - Hece durağı (kesme).
Not 1. Urfa/Kerkük/Tallâfer Ağızları Türk Dil
Kurumu
Çeviriyazı
İşaretleri/TDKÇYİ
(Ünlüler/Ünsüzler/Ayırt Edici İşaretler) (Özbek,
2010: xviii, 11-19).
Not 2. Urfa/Kerkük/Tallâfer Ağızları Türk Dil Kurumu
Çeviriyazı
İşaretleri/UKTA
TDKÇYİ
(Ünlüler/Ünsüzler/Büyük
Harfler/Ayırıcı
İmler)
(Ercilasun, 1999: 43-48) IPA Karşılıkları ve Ses
Tanımları (Ünlüler/Ünsüzler/Ayırt Edici İşaretler)
(Pekacar & Güner Dilek, 2009: 585-588).
͜ - Ulama (durak yok).
Standart Türkiye Türkçesi/STT
Ses Tanımları
a - Düz, geniş, kalın türden olan, Türkiye Türkçesi
yazı dilinde bulunan, adam, zaman vb.
kelimelerindeki normal a sesidir.
e - Düz, geniş, ince türden olan, Türkiye Türkçesi
yazı dilinde bulunan, ezme, gezme vb.
kelimelerdeki normal e sesidir.
ı - Düz, dar, kalın türden olan, Türkiye Türkçesi
yazı dilinde bulunan, ılık, bıçak vb. kelimelerdeki
normal ı sesidir.
i - Düz, dar, ince türden olan, Türkiye Türkçesi yazı
dilinde bulunan, ile, bir, bekçi vb. kelimelerdeki
normal i sesidir.
o - Yuvarlak, geniş, kalın türden olan, Türkiye
Türkçesi yazı dilinde bulunan, oya, boya vb.
kelimelerdeki normal o sesidir.
Uluslararası Fonetik Alfabe/IPA
Ses Tanımları
ɑ - Açık, arka, düz (postorsal).
ɛ - Yarı açık, ön, düz.
ɯ - Kapalı, arka, düz.
i - Kapalı, ön, düz.
ɔ - Yarı açık, arka, yuvarlak.
UDES 2015
1035
ö - Yuvarlak, geniş, ince türden olan,
TürkiyeTürkçesi yazı dilinde bulunan, ördek, göz
vb. kelimelerdeki normal ö sesidir.
u - Yuvarlak, dar, kalın türden olan, Türkiye
Türkçesi yazı dilinde bulunan, uzun yuva vb.
kelimelerdeki normal u sesidir.
ü - Yuvarlak, dar, ince türden olan, Türkiye
Türkçesi yazı dilinde bulunan, üşümek gönül vb.
kelimelerdeki normal ü sesidir.
b - Standart Türkiye Türkçesi/STT
c - Bu ses bir özel ad olan “Cabur” kelimesi dışında
türkü metinlerinde kelime başında görülmemiştir.
ç - Standart Türkiye Türkçesi/STT
d - Standart Türkiye Türkçesi/STT
f - Standart Türkiye Türkçesi/STT
g - Tonlu, ön damak-dil ortası, patlayıcı.
ğ - Kelime başında bulunmayan, kelime içinde az
görülen bir ünsüzdür.
h - Tonsuz, yarı açık-açık, gırtlak, sızıcı.
j - Urfa ağzında bu ses bulunmamaktadır.
k - Tonsuz, ön damak-dil ortası, patlayıcı.
l - Bu ses yazı dilinde olduğu gibi Urfa ağzında da
kelime başında bulunmamaktadır.
m - Bu ses Türkçede olduğu gibi Urfa ağzında da
alınma kelimelerin dışında, ancak ses ve tabiat
taklidi kelimelerde görülmektedir.
n - Standart Türkiye Türkçesi/STT
p - Standart Türkiye Türkçesi/STT
r - Standart Türkiye Türkçesi/STT
s - Standart Türkiye Türkçesi/STT
ş - Standart Türkiye Türkçesi/STT
t - Standart Türkiye Türkçesi/STT
v - Bu ses b>v değişikliği ile ortaya çıkan bir sestir.
y - Standart Türkiye Türkçesi/STT
z - Türkü metinlerinde z sesi ile başlayan Türkçe
kelimeye rastlanmamıştır.
Not 1. Standart Türkiye Türkçesi/STT Ses
Tanımları (Ünlüler/Ünsüzler) (Özbek, 2010: 1119).
œ - Yarı açık, ön, yuvarlak.
u - Kapalı, arka, yuvarlak.
y - Kapalı, ön, yuvarlak.
b - Tonlu, çift dudak, patlamalı.
ʤ͡ -Tonlu, ön damak-diş eti yarı kapantılı.
ʧ͡ - Tonsuz, ön damak-diş eti yarı kapantılı.
d - Tonlu, diş eti, patlamalı.
f - Tonsuz, diş-dudak, sızıcı.
Ɉ - Tonlu, ön damak, patlamalı.
ɣ - Tonlu, arka damak, sızıcı.
h - Tonsuz, gırtlak, sızıcı.
ᶾ - Tonlu, diş eti-ön damak, sızıcı.
c - Tonsuz, ön damak, patlamalı.
l - Tonlu, diş eti, yanal akıcı.
m - Tonlu, çift dudak, genizli.
n - Tonlu, diş eti, genizli.
p - Tonsuz, çift dudak, patlamalı.
ſ - Tonlu, diş eti, tek vuruşlu (hafif titrek).
s - Tonsuz, diş eti, sızıcı.
ʃ - Tonsuz, diş eti-ön damak, sızıcı.
t - Tonsuz, diş eti, patlamalı.
v - Tonlu, diş-dudak, sızıcı.
j - Tonlu, ön damak, akıcı, yarı ünlü.
z - Tonlu, diş eti, sızıcı.
Not 2. Türk Alfabesindeki Harflerin IPA
Karşılıkları
ve
Ses
Tanımları
(Ünlüler/Ünsüzler) (Pekacar & Güner Dilek,
2009: 584) & (IPA, 1999: 154-156).
Urfa/Kerkük/Tallâfer Ağızları/UKTA
Ses Değişim Olayları
Ses Değişim Olayları Örneklemleri
UDES 2015
1036
Gonca DEMİR
Kalın Ünlülerin İncelmesi
İnce Ünlülerin Kalınlaşması
Tonlulaşma
Süreksizleşme
Geniş Ünlülerin Daralması
Dar Ünlülerin Genişlemesi
a > e - a > ė - ı > ė - ı > i - vb.
i > ĭ - ö > ô - vb.
p > b - t > d - vb.
j > c - m > b - ş > c - n > k - vb.
a > i - e > ė - e > i, ĭ - o > ı - o > u - vb.
ı > a - i > a - i > e, ė - u > a - u > o - u > ö - ü > ė ü > ö - vb.
g > k - g > ḳ - b > p - d > t - z > s - vb.
r > l - n > l - m > n - v > m - vb.
a > o - e > ö - ı > u - i > ü - vb.
o > a - ö > ė - u > ı, i - ü > i - vb.
ḳ > ḥ - ğ > v - ç > ş - c > j - b > m - vb.
d>z-ğ>g-ğ>y-ğ>ġ-h>ḫ-n>m-ñ/n>
ng - ñ / g > ğ > y - s > z - v > f - v > g - v > ġ - y >
v - vb.
-nl- > -nn- -l-r- > - l-l - vb.
-zs->-ss- -rl->-ll- -nb->-mb -l-n>-n-n - vb.
h, y - vb.
n, d - vb.
Tonsuzlaşma
Sürekli Ünsüzler Arasında Bazı Değişmeler
Düz Ünlülerin Yuvarlaklaşması
Yuvarlak Ünlülerin Düzleşmesi
Süreklileşme
Diğer Değişmeler
İlerleyici benzeşme
Gerileyici benzeşme
Ön-iç seste ünsüz türemesi
Sonda ünsüz türemesi
Not 1. Urfa/Kerkük/Telâffer Ağızları/UKTA şekil
bilgisi ölçütleri: Standart Türkiye Türkçesi/STTTürk Dil Kurumu Çeviriyazı İşaretleri/TDKÇYİ
(Özbek, 2010: 20-41).
Not 2. Ayrıntılı Urfa/Kerkük/Telâffer
Ağızları/UKTA şekil bilgisi ölçütleri için bkz
(Özbek, 2010: 20-96).
Urfa/Kerkük/Tallâfer Ağızları Dizin ve Sözlük
Veritabanı/UKTA DSV
gele/geldĭm: gelmek, bir yere gitmek ulaşmak,
varmak.
bir: bir, sayı adı, belirsizlik sıfatı, herhangi bir
varlığı belirsiz olarak gösteren sayı, yalnız, sadece,
birbirinden farksız, birbirine benzer, birbirine
eşit, bir kez, tek, eşi yok.
ḳara: kara, siyah, kötü, sıkıntılı, yas. (Ar. ḳarra):
yeryüzünün toprak bölümü, toprak parçası.
daşa: taş, bilinen katı madde, iğneleyici söz.
yazılanlar: yazmak, yazı ile anlatmak, yazıya
Yerel Sözcük Örneklemleri
gel: gele, geldĭ, geldĭgĭm, geldĭgĭn, geldĭm,
geldĭn, gelecaḫ, gelemem, gelemesen, gelen,
gelene, gelesin, geleyĭm, gelĭr, gelĭrem, geliyor,
gelmedi,
gelmedĭ,
gelmedĭn,
gelmesen,
gelmeye, gelmeyem, gelmez, gelmĭş, gelmiyor,
gelse, gelsey, gelsĭn vb.
bir, bi, birĭ, birĭmĭz, birĭn, birĭsĭ vb.
ḳara, ḳaradır, ḳara baḫtım, ḳara günlerde,
ḳaralı, ḳaraliyam vb.
taş, taşa, daş, daşa, daşı, daşiyam, daşları vb.
yazdırdım, yazılanlar vb.
UDES 2015
1037
dökmek, Tanrı’nın isteği ezelî takdir, yazgı, alın
yazısı.
saġ: sağ, yaşamakta olan, canlı, sağ, taraf bildiren
bir sözcük, sağlık, vücut esenliği, sıhhat, afiyet,
olan: olmak.
başa: baş, kafa, zihin, düşünce merkezi, arazide en
yüksek nokta, uç, yürek, ciğer gibi organların en
önemli noktası, varlıklı olup, herkese yardım eder
olmak.
aman: yardım, bir suçun bağışlanmasının
istenildiğini, çok beğenmeyi anlatan bir söz.
efendĭm: bey.
Not 1. Urfa/Kerkük/Tallâfer Ağızları Dizin ve
Sözlük/UKTA DS ekseninde Standart Türkiye
Türkçesi/STT ve Urfa/Kerkük/Tallâfer Ağızları
Türk Dil Kurumu Çeviriyazı İşarteleri/UKTA
TDKÇYİ (Ünlüler/Ünsüzler/Ayırt Edici İşaretler)
ile transkript edilmiştir (Özbek, 2010: 113-253).
saġam, saġlar, saġına, saġlıġ, saġlıġinan vb.
ola, olam, olamam, olan, olanlar, olasan, olası,
olaydı, olaydım, olayım, oldı, oldıġım, oldıġın,
oldım, oldi, oldu, olduġun, oldum, oldǔm, oldǔn,
olım, olıp, olır, olıram, olırım, olma, olmaḳ,
olmadı, olmaġıl olmak, olmayana, olmaz, olmış,
olmışam, olmışsın, olmǔş, olmuşam, olmǔşǔm,
olsa, olsın, olsun, olsǔn, olǔr, olursa vb.
başıma, başımda, başımdan, başına, başında,
başındakĭ, başını, başıyam, başi, baştan, başa,
başı, başı, baş baġlamak vb.
aman, amman, ammanın vb.
efendĭm vb.
Not 2. Urfa/Kerkük/Tallâfer Ağızları/UKTA ses
kayıt
örneklemleri
için
bkz
(URL<https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi
/EkGoster?key=7d53ed97e31a8bd36e54b574
c95b45002a781216df2e9e6671f45707ed2f1b
53a8d00579bfecb3ea1f3845bf71aafb2f>).
3.
TÜRK
HALK
MÜZİĞİ
FONETİK
NOTASYON
FOLKLEKTOLOJİ/FOLKLİNGUİSTİK/FOLKLEKT/FOLKDİLBİLİMSEL
ÖZELLİKLERİ
SİSTEMİ/THMFNS
PERFORMANS
Halk
dili
kavramı
halkbilimsel
eksende
halkbilim
uzmanlarınca;
sesbilimsel/şekilbilimsel/sözbilimsel
yaklaşımlar
çerçevesinde
Standart
Türkiye
Türkçesi/STT özelliklerinden sesbilgisel/şekilbilgisel/sözvarlıksal ölçütler düzeyinde ayrılan
(Özkan, 2009: 23-26, 136), yazılı bir gelenek oluşturamama dolayısıyla iletişim alanı sınırlı
olan, resmi/eğitsel/öğretisel uygulamalarda yaygın bir biçimde kullanılmayan yerel konuşma
biçimleri (Aksan, 1979 I: 84- 87), toplumsal/bireysel ölçekli belli yerleşim bölgelerine özgü
dil kullanım tür ve biçimleri (Sağol Yüksekkaya, 2009: 591), zaman/mekân sınırlarını aşarak
yaygınlık kazanan, karşılıklı etkiler dolayısıyla başka milletlerin folklorik özellikleri ile
kaynaşan, yerel kaynakları ile doğrudan doğruya sözlü dile dayanan, yazı dilinin
sınırlayıcı/dondurucu etkisinden uzak bir biçimde ilerleme kaydederek varlığını sözel/sesel
gelenek olarak devam ettiren folklor mahsulleri (Korkmaz, 2005: 282-293) olarak
tanımlanmıştır.
UDES 2015
1038
Gonca DEMİR
Halk dili dokümantasyonunun halkbilimsel eksende gerekliliği halkbilim kaynak ve
otoritelerince; pratisyen halkbilimcinin sahip olması gereken entelektüel araç ve gereçler
ekseninde derlediği malzemeye mümkün olduğu kadar çok yönlü açıdan yaklaşma,
interdisipliner yaklaşımlar çerçevesinde diğer bilim dallarındaki gelişmeleri takip etme, daha
nesnel sonuçlara erişebilmek için otantik belgelerle çalışma (Şenel, 2000: 49-50),
sözel/sanatsal bir performans türü olarak tanımlanan Türk halk müziği edebi/müzikal
metinlerinin linguistik evrelerini irdeleme (Saygun, 1951: 7-10), ortaya çıkarılması
amaçlanan yapıyı gözlemlenebilende değil gözlemlenebilen gerçeğin dil düzeyinde arama
(Yüksel, 1995: 46), halk müziği ürünlerini bilimsel alan araştırması yöntem ve teknikleri
düzeyinde yöre müziğine hakim kaynak kişilerden derleyerek çeviriyazı ile metin haline
getirme (Özbek, 2010: iii), yerel ağız derlemelerinde tarihsel kayıtları dikkatli biçimde
yeniden gözden geçirerek yerel telaffuzlar ile resmi belgelerdeki imlâları birleştirme (Öztürk,
2006: 104), halk müziği eserlerinin kuramsal/icrasal altyapısında varlığını sürdüren yerel
söyleyiş özelliklerinin korunabilmesi için notalamayı eksiksiz yaparak güfteleri fonetik
işaretlerle yazma (Duygulu, 1995: 4) vb etmenler dolayısıyla halk dili özellikleri
dokümantasyon süreçlerinin gerçekleştirilmesi gerektiği vurgulanmıştır (Ekici, 2004: 13-20)
(Artun, 2007).
Folklektoloji alanında yapılan araştırmalar sonucu folk (halkbilimsel eksende her türlü
halkbilgisel terim/kavram/öğe: Dundes, 1983: 15-18 & Artun, 2007 & Yıldırım, 1994: 2-15)lekt (halkdilbilimsel eksende her türlü halkdilsel varyant/değişke/çeşitlenme: Árnason, Url
<http://conference.hi.is/scl25/files/2012/06/Arnason.pdf>) kavramlarının birleşimi ile
oluşan folklekt (folklorik/etnolojik/antropolojik halk dili kullanım tür ve biçimleri:
Brzozowska-Krajka,
1999:
1-11)
teriminin
yerel/evrensel
ilintilerle
birlikte
sesbilgisi/şekilbilgisi/sözvarlığı
ölçütleri
sesbilgisi/şekilbilgisi/sözvarlığı
ölçütleri
(halkdilinde varyantlaşma/çeşitlenme nedenleri: halk dili dışı yerel etkenler: bölge/etnik
köken/toplumsal
gruplar/halk
dili
statü/eğitim/inanç/bağlam/yaş/cinsiyet faktörü/boyutu vb: Demir, 2010: 93-106) ve
bölgesel türler (ölçünlü ve yerel dil türleri arasında yer alan belirli yerleşim alanlarına özgü
sözel bildirişim süreçleri ile aktarılan bölgesel halk dili kullanım tür ve biçimleri: Hansen &
Schwarz & Stoeckle & Streck vd, 2012) ekseninde folklinguistik özellikler
(değişkesel/işlevsel/fonksiyonel folkdilsel kullanım tür ve biçimleri: Gentry Brunner, 2010:
1-30, 136-150 & Niedzielski & Preston, 1999) çerçevesinde halkbilim analiz modellerinden
performans/icra gösterim teori (halkbilimsel eksende her türlü folklorik terim/kavram/öğehalkbilgisel varyant/değişke/çeşitlenme: Çobanoğlu, 1999) ve etnomüzikolojide dilbilimsel
yaklaşımlar (etnomüzikbilimsel eksende her türlü etnomüzikolojik terim/kavram/öğeetnomüziksel varyant/değişke/çeşitlenme: Stone, 2008) ile birlikte sözel/sanatsal bir
performans türü olarak tanımlanan Türk halk müziği edebi/müzikal metinlerinin
kuramsal/icrasal altyapısında varlığını sürdürdüğü folklektologlarca vurgulanmıştır (Özbek,
2010).
metinlerinin folklektoloji/folklinguistik/folklekt/folkdilbilimsel peformans özellikleri;
UDES 2015
1039
anlatımsal özellikler (Azerî Türkçesi/AT ekseninde yapılanan Türk halk müziği
edebi/müzikal metinleri dil kullanım tür ve biçimleri: sade/temiz/pürüzsüz dil,
kısa/devrik/soru cümleleri, hitap/seslenme kelimeleri, kelime/anlam/ses/ölçü/uyak
tekrarları, sözü şiire dönüştürebilme ustalığı), biçimsel özellikler (Standart Türkiye
Türkçesi/STT ve Urfa/Kerkük/Tallâfer Ağızları TDK Çeviriyazı İşaretleri/UKTA TDKÇYİ
ekseninde transkript edilmiş olan Urfa yöresine ait 128 adet Türk halk müziği edebi/müzikal
metinleri şiir tür ve biçimleri: mani/66, hoyrat/21, koşma/az sayıda, türkü/51,
gazel/makam, murabba/1 ve muhammes/1), ölçüsel özellikler (divan/halk edebiyatına özgü
vezinsel unsurlar ekseninde yapılanan Türk halk müziği edebi/müzikal metinleri ölçü/uyak
tür ve biçimleri: sayıca az olmakla birlikte aruz ölçüsüyle söylenmiş divan tarzı şiirlerin yanı
sıra sayıca çok olan 5, 6, 7, 8 ve 11’li hece ölçüsü kalıpları ile uyağın her türünün yanı sıra
sayıca çok olan 1/2 ünsüz uyuşmasına dayalı yarım uyak), içeriksel özellikler (Urfa Türk halk
müziği edebi/müzikal metinleri içerik tür ve biçimleri: Irak Türkmen coğrafyasında yer alan
Kerkük/Telâfer Ağızları/KTA ve Anadolu’nun güneydoğu bölgesinde yer alan Şanlıurfa
Merkez Ağzı/UMA özellikleri ekseninde yapılanan Türk halk müziği edebi/müzikal metinleri
dil/üslup tür ve biçimleri: Eski Anadolu Türkçesi/EAT ve Oğuzca Azerî Türkçesi Güneybatı
Kolu/OATGK
sesbilgisi-fonetik/şekilbilgisi-morfolojik/söz
varlığı-sözcüksel
ölçütler
ekseninde yapılanan yerel söyleyiş/yöresel ağız özellikleri), edebi sanatlar (sözel/sanatsal
performans/icra gösterim unsurları ekseninde yapılanan Türk halk müziği edebi/müzikal
metinleri edebi sanat tür ve biçimleri: teşhis, teşbih, cinas, telmih ve tecnis, mahmudiye,
mesnevî, ibrahimî, beşirî, acem, elezber, divan), kültürel öğeler (Türk halk müziği
edebi/müzikal metinleri kültürel öğe tür ve biçimleri: sevginin niteliği: aşkın kadın
kahramanı, ideal sevgili, kibar, esmer, güzel, civan, dilber, nazlı, şivekâr, mayhoş; kirpĭkleri
ok, elleri pamuk, saçları sarı, gözleri mahmur, yanağı elma, dudağı kiraz, dişleri sedef, gerdanı
beyaz, topuktan yüze kadar güzel yaratılmış, el değmemiş; saçları gerdana düşen; gözlerinde
cadı, yanağında kadeh gibi gamzesi olan, bakışları akıl şaşırtan, saç bağı her gün bir yana
düşen, arap atı gibi başını sallayan, gönlünde güman taşıyan; elleri kınalı, sırma saçlı, kara
gözlü, tuti sözlü; vefasız, demir yürekli, zalim; kaşı, gözü, kirpikleri sürmeli; yanağı al, boyu
selvi dal; yanaklarında gül açmış, gül yüzlü, mahmur gözlü, sekran; kirpikleri kaştan yüce,
zülfü yılan, kakülü kement, gamzesi cellat; altın dişli, kumral saçlı, kara kaşlıdır-aşığın niteliği:
aşkın erkek kahramanı, mazlum, ezik, çaresiz, yârin kâkülüne esir, cihanda derdine çare
bulamayan, derdini yâre söyleyecek kimsesi olmayan, garipliğinden kendini bilmeyen, gönlü
garip bir kuş gibi hüzün dolu olan, yaralı bülbül olup bağlara inmek isteyen, ellerin divane
demesine aldırmayan; havai, deli gönüllü, sinesi dağlı, ceylen gibi yüreği yaralı, ciğeri kebap,
ayrılık gömleği giymiş, kahrından göğsüne vura vura genç ömrünü çürütmüştür-sevginin
ifadesi: vurgunam sana, adına kurban olayım, şanına hayran olayım, kadan ben alayım, lolo
sana kurban olsun, lolo sana hayran olsun, kurbanın olam yâr senin, hayranın olam yâr senin,
şirin canıma gelsin sana gelen kadalar, ben de vurgunum sana, ben esirem kâkül-i yâra, can
kurban o şivekâre söylemleridir-yerel kelimeler: yarpız, eşme, aşna, bar, bala, güman, kile,
timin, sako, dud, od, maasi, bizar, hicran “icran, irin, iltihap”, sağalmak, kalaba, savuşmak,
zaya gitmek, savabilmek, el yumak, öremenem, süremenem, göremenem, köv, aparmakdeyimler: zülfü haraç etmek, baş açık yaka yırtık gitmek, dönmez yola göndermek, çıkmaz
UDES 2015
1040
Gonca DEMİR
kalem ile rakam vurmak, gönlü düşmek, kafa duman olmak, hal yaman olmak, yana yana
dönmek, erbabına düşmemek, yüreği başı yaralı olmak, ismi dillerde söylenmek, dağlar başı
duman lomak, uzak yoldan dönüm olmak, kalbe sızı girmek, günahlar boynuna olmak, bülbǚl
on bir ay lal olmak, yana yana kül olmak, dermansız derde düş olmak, göze diken olmak, taş
atmak, beli bükülmek, saçının teline takılıp düşmek, kana boyanmak, benzine kül elenmek,
zaya gitmek, el yumak-taklidî sözler: şıngır mıngır oynar da zillerin, şakır şakır dalda gülünlemler: yalėli bir daha yalėli, yalėli on daha yalėli, uy havar, aman aman halim yaman-özlü
sözler/yargı ifadeleri: gezme ile yâr bulunmaz, eşinden ayrılan ağlar, yârı gözel olanlar her
gün hamamdan gelir, sahipsiz âşıkları vururlar ağlatırlar, gün olur devran döner başın darlığa
düşer, eller ne derse desin felek bildiğin eyler, yâr ismini demek olmaz dillere düşer, yerin
kulağı deliktir, kendinden olmayana nice bir yalvarmalı, iki yerden yâr olmaz, ölüm Allah’ın
emri-özel isimler: Mevla, Hz. Muhammed, Hz. Süleyman; Atatürk, İsmet Paşa, Hakko, Abdo,
Müslüm, Sakıpların Eşref, Nazif, Ali, Hayrettin ağa, Kör Ası, Polat Mehmet, Genç Osman,
Şavvak, Fatma, Fadile, Nesime, Asya, Safiye, Bağdagül, Davud Peygamber, Hz. Süleyman,
Belkıs, Hz.Yusuf, Züleyha, Hz. Yakub, Şeyh-i Senan, Şah Budak-şahıs/unvan/topluluk isimleri:
enbiya; ağa, paşa, bey, efendi; kadı, müftü, yüzbaşı, çavuş: tabip, çoban, gardiyan; ana, baba,
kardeş, bacı; kirve, gelin, güveği, halay başı; arap kızı, efe karısı; ordu, aşiret, komşular,
ahbaplar, el âlem, çete-zaman isimleri: seher, sabah, gündüz, öğle zamanı, gece; yaz, kış,
bahar; ezel, yar gelecek vakit, gelinlik çağ, cahallık vakti, akşam vakti-mekân isimleri: orman,
dağ, dağ başı, yüce dağlar, dumanlı dağlar, kadısız müftüsüz dağlar, çöller; yayla, çayır,
çimenlik, bağ, bahçe, gülşen, saye-yi gül; derya, derya kenarı, havuz başı, göl, çay, pınar başı;
köy, harman yeri, harmanlık; kışla, paşa makamı; dergâh, kilise, meclis-i irfan, mezar; şehir,
uzun uzun çarşılar, dükkânlar, kalenin ardı, daracık sokaklar, ev, hayat, oda, sinama,
mahpushane, hamam; gurbet eller, yad eller, kahveler, hanlardır-ülke/şehir/yer adları:
Yemen; İsfahan, Halep, Urfa, Ruha, Muş, Bitlis, Çanakkale, Erzurum, Konya, Diyarbakır, Elazığ,
Eğin, Hasankale, Karaköprü; Narlık, Cabur-çiçek isimleri: kırmızı gül, tomurcuk gül, sümbül,
nergiz, sarı çiçek, menevşe, mor menevşe, lale-meyve isimleri: ayva, turunç, nar, incir, elma,
portakal, koruk, üzüm, şamama-bitki isimleri: ada “ade”, yarpız, çimen, yonca, diken, çakır
tĭken, arış “asma”, fıstık/kara kılçık/arpa/buğday/küncü“susam”-hayvan isimleri: Tuti, arap
atı, deve, alıcı kuş, güvercin, ceylan, kuzu, bülbül, ördek, keklik, maya, ester-yiyecek içecek
isimleri: yoğurt, kahve, bade, meye-eşya isimleri: bohça, kemha, alaca, sıkma, elblise,
harmana, yelek, fermana, aba, çarşaf, yağlık, mendil, marhama, çevre, vala, yazma, peştamal,
kundura, kara yemeni; kına, hızma, altın, yarım altın, inci, incili kemer; saz, tambura, rebep,
altın saplı kazma, üzengĭ, eger, gem; kelepçe, zincir, firengi, salaca; badya, fincan; dolab, fener,
mum; kile, timin, demir, kömür; kara çadır, döşek, kuş tüyünden yastık; arzuhal, sened,
ferman-silah isimleri: ok, bıçak, kama, hışhışı hançer, kılıç, top, tüfek, beşli mavzer, liver-renk
isimleri: al, kırmızı, kara, sarı, mor) olmak üzere altı düzeyde değerlendirilmiştir (Özbek,
2010: iii-iv, 5-9, 97-112, 330-336) & (Öksüzoğlu & Özkan, 2010: 395-411) & (Macit, Url
<http://www.millifolklor.com>). (Bkz Tablo 5).
Folklektoloji/Folklinguistik/Folklekt/Folkdilbilimsel Performans Özellikleri
Urfa/Kerkük/Tallâfer
Ağızları/UKTA
Halk Dili Özellikleri
Halk Dili Örneklemleri
UDES 2015
1041
Anlatımsal Özellikler
Azerî Türkçesi/AT ekseninde yapılanan Türk halk müziği edebi/müzikal metinleri
dil kullanım tür ve biçimleri: sade/temiz/pürüzsüz dil, kısa/devrik/soru
cümleleri, hitap/seslenme kelimeleri, kelime/anlam/ses/ölçü/uyak tekrarları,
sözü şiire dönüştürebilme ustalığı.
Biçimsel Özellikler
Standart Türkiye Türkçesi/STT ve Urfa/Kerkük/Tallâfer Ağızları TDK Çeviriyazı
İşaretleri/UKTA TDKÇYİ ekseninde transkript edilmiş olan Urfa yöresine ait 128
adet Türk halk müziği edebi/müzikal metinleri şiir tür ve biçimleri: mani/66,
hoyrat/21, koşma/az sayıda, türkü/51, gazel/makam, murabba/1 ve
muhammes/1.
Ölçüsel Özellikler
Divan/halk edebiyatına özgü vezinsel unsurlar ekseninde yapılanan Türk halk
müziği edebi/müzikal metinleri ölçü/uyak tür ve biçimleri: sayıca az olmakla
birlikte aruz ölçüsüyle söylenmiş divan tarzı şiirlerin yanı sıra sayıca çok olan 5, 6,
7, 8 ve 11’li hece ölçüsü kalıpları ile uyağın her türünün yanı sıra sayıca çok olan
1/2 ünsüz uyuşmasına dayalı yarım uyak.
İçeriksel Özellikler
Urfa Türk halk müziği edebi/müzikal metinleri içerik tür ve biçimleri: Irak
Türkmen coğrafyasında yer alan Kerkük/Telâfer Ağızları/KTA ve Anadolu’nun
güneydoğu bölgesinde yer alan Şanlıurfa Merkez Ağzı/UMA özellikleri ekseninde
yapılanan Türk halk müziği edebi/müzikal metinleri dil/üslup tür ve biçimleri:
Eski Anadolu Türkçesi/EAT ve Oğuzca Azerî Türkçesi Güneybatı Kolu/OATGK
sesbilgisi-fonetik/şekilbilgisi-morfolojik/söz varlığı-sözcüksel ölçütler ekseninde
yapılanan yerel söyleyiş/yöresel ağız özellikleri.
Kültürel Öğeler
Türk halk müziği edebi/müzikal metinleri kültürel öğe tür ve biçimleri: sevginin
niteliği/aşığın
niteliği/sevginin
ifadesi/yerel
kelimeler/deyimler/taklidî
sözler/özlü sözler/yargı ifadeleri/özel isimler/unvan-topluluk isimleri/zaman
isimleri/mekân isimleri/ülke-şehir-yer adları/çiçek isimleri/meyve isimleri/bitki
isimleri/hayvan isimleri/yiyecek-içecek isimleri/eşya isimleri/silah isimleri/renk
isimleri.
Edebi Sanatsal Öğeler
Sözel/sanatsal performans/icra gösterim unsurları ekseninde yapılanan Türk halk
müziği edebi/müzikal metinleri edebi sanat tür ve biçimleri: teşhis, teşbih, cinas,
telmih ve tecnis, mahmudiye, mesnevî, ibrahimî, beşirî, acem, elezber, divan.
Not 1. Urfa/Kerkük/Tallâfer Ağızları/UKTA halk dili özellikleri ve örneklemleri (Özbek, 2010: iii-iv, 97-112,
113-253, 254-329, 330-332).
4.
TÜRK
HALK
MÜZİĞİ
FONETİK
NOTASYON
SİSTEMİ/THMFNS
MÜZİKOLEKTOLOJİ/MÜZİKOLİNGUİSTİK/MÜZİKOLEKT/MÜZİKODİLBİLİMSEL
PERFORMANS ÖZELLİKLERİ
Türk halk müziği yöresel ağız kavramı müzikbilimsel eksende müzikologlarca; bir esere dair
karakteristik özelliklerin bütünleyicisi olup, dilin kullanım özelliklerini vurgulama yönüyle
bir müzik terimi olarak müzik terminolojisindeki yerini almış olan, yöresel çalış/söyleyiş
teknikleri arasında ayırt edici özelliklerin oluşmasında etkin rol oynayan, bir eserin icrası
esnasında sesin ağız içerisinde şekillenişi (ağız/hançere teknikleri, dilsel/müziksel özellikler
arasındaki oragnik geçişlilik süreci, vokal icrada harflerin çıkış pozisyonunu belirleme,
vokallerin/konsonantların sesletimsel özellikleri), belirli bir bölgedeki müzikal alışkanlıklar
ile şekillenmiş olan müzikal geleneğin adlandırılması için kullanılan teknik bir terim
(Hacioğlu, 2009: 23-24, 74-77); büyük ölçüde serbest ritimli kalıp ezgi ve okuyuş üsluplarını
ifade eden bir çeşit okuyuş üslubu, tek başına bir diyalekt kullanımı/kalıp ezgi/yöresel
tavır/kişisel üslup/icra biçimi (Şenel, 2007: 66); genel dil iskeletini koruyan standart Türkiye
Türkçesi’nin çeşitli etkiler sonucunda yörelere/bölgelere göre vokal/konsonant bakımından
telaffuz değişikliğine uğraması (Parlak, 1990: 24) olarak tanımlanmıştır.
UDES 2015
1042
Gonca DEMİR
Yöresel ağız dokümantasyonunun müzikbilimsel eksende gerekliliği müzikbilim kaynak ve
otoritelerince; halkbilim analiz modellerinden biri olan performans/icra gösterim teori
ekseninde sözel sanatsal bir performans türü olarak tanımlanan, yöresel dilsel/müziksel
özellikleri bünyesinde barındıran (Şenel, 2000); gelenekselliğe/sözlü aktarıma/bölgesel etnik
bir temele dayanan (Titon, 1999: 59-62); halk şiirinin müzikle birlikteliği/ezgisel yapısının
kullanışlılığı dolayısıyla yaygınlaşan (Kaynar, 1996) akıcı/zengin bir konuşma diline dayanan
(Özbek, 2009: 28-29); standart Türkçeye paralel bir ilerleme kaydederek varlığını sözlü
gelenek olarak sürdüren (Korkmaz, 2005: 282-293); dilin dilbilimsel özellikleri ile müziğin
müzikolojik özellikleri ekseninde yerel/evrensel ilintilerle birlikte belli edebi/müzikal
kalıplar oluşturularak icra edilen, resmi yazı diline göre ses bilgisi/şekil bilgisi/söz varlığı
ölçütleri değiştirilen, yöresel ağız özelliklerini yansıtacak bir biçimde Stnadart Türkiye
Türkçesi/STT, Türk Dil Kurumu Çeviriyazı İşaretleri/TDKÇYİ ve Uluslararası Fonetik
Alfabe/IPA sesleri ile transkript edilen türkülerin kuramsal/icrasal altyapısında ses
bilgisi/şekil bilgisi/söz varlığı ölçütleri ekseninde yerel/evrensel ilintilerle birlikte varlığını
sürdüren Türk halk müziği yöresel ağız özellikleri dokümantasyon süreçlerinin
gerçekleştirilmesi gerektiği vurgulanmıştır (Altınay, 2008: 5-7).
Müzikolektoloji alanında yapılanan araştırmalar sonucu müziko (müzikbilimsel eksende her
türlü müzikal terim/kavram/öğe: Hacioğlu, 2009: 23-24, 74-77)-lekt (müzikodilbilimsel
eksende her türlü müzikodilsel varyant/değişke/çeşitlenme: Şenel, 1997-98: 1-3)
kavramlarının birleşimi ile oluşan müzikolekt (sözbilimsel/sesbilimsel/icragösterimsel
müzik dili kullanım tür ve biçimleri: Stone, 2008: 51-53) teriminin yerel/evrensel ilintilerle
birlikte sesbilgisi/şekilbilgisi/sözvarlığı ölçütleri sesbilgisi/şekilbilgisi/sözvarlığı ölçütleri
(müzikte varyantlaşma/çeşitlenme nedenleri: müzik dışı yerel etkenler: bölge/etnik
köken/toplumsal
gruplar/müzik
dili
statü/eğitim/inanç/bağlam/yaş/cinsiyet faktörü/boyutu vb: Yöre, 2012: 563-585) ve
bölgesel türler (ölçünlü ve yerel müzik türleri arasında yer alan belirli yerleşim alanlarına
özgü sözel bildirişim süreçleri ile aktarılan bölgesel müzik dili kullanım tür ve biçimleri:
Mustan
Dönmez,
2011:
149-164)
ekseninde
müzikolinguistik
özellikler
(değişkesel/işlevsel/fonksiyonel müzikodilsel kullanım tür ve biçimleri: Radhakrishnan,
2011: 422-463) çerçevesinde halkbilim analiz modellerinden performans/icra gösterim teori
(halkbilimsel
eksende
her
türlü
folklorik
terim/kavram/öğe-halkbilgisel
varyant/değişke/çeşitlenme: Çobanoğlu, 1999) ve etnomüzikolojide dilbilimsel yaklaşımlar
(etnomüzikbilimsel eksende her türlü etnomüzikolojik terim/kavram/öğe-etnomüziksel
varyant/değişke/çeşitlenme: Stone, 2008) ile birlikte sözel/sanatsal bir performans türü
olarak tanımlanan Türk halk müziği edebi/müzikal metinlerinin kuramsal/icrasal
altyapısında varlığını sürdürdüğü müzikolektologlarca vurgulanmıştır (Özbek, 2010).
metinleri
müzikolektoloji/müzikolinguistik/müzikolekt/müzikodilbilimsel
performans
özellikleri; çalıp/söyleme geleneği (halkbilim analiz modellerinden performans/icra gösterim
teori ekseninde sözel/sanatsal bir performans türü olarak tanımlanan Türk halk müziği
edebi/müzikal metinleri sesel/sözel icra tür ve biçimleri: geleneksel öz/tür/biçim
UDES 2015
1043
çeşitliliğine, orijinal ritim/parlak ifade/üç oktav ses genişliğine sahip olan
sanatkârların/hafızların/mevlidhanların/hanendelerin/zakirlerin
köy
odaları/sıra
geceleri/dağ yatıları vb müesseselerde mahalli makam ekolüne/fasıl tertibine dayalı sistemli
tek-solo/çifte-koral müzikal icra/musıkî âlemi, Urfa makam ekolünü oluşturan icracılar:
Topal Abdurrahman, Kirişçi Baba Halil, Dambıraçı Derviş, Mukim Tahir/Tahir Oturan, Hacı
Nuri Hafız/Nuri Başaran, Culha Hafız/Mahmut Yapar, Şükrü Çadırcı, Cemil Cankat, Tenekeci
Mahmut/Mahmut Güzelgöz, Ahmet Hafız/Ahmet Uzungöl, Halil Hafız/Halil Uzungöl, Bekçi
Bakır/Bakır Yurtsever, Kazancı Bedi’/Bedi’ Yoluk vb)-makam/tür/ses/çalgı türleri (Urfa
yöresinde söylenen ezgili manzum halk edebiyatı ürünleri türkü olarak adlandırılmaktadır.
Urfa halk ezgileri makama bağlı olan kurallı ezgilerdir. Hemen hemen hepsinde besteleme
yöntemleri ve oluşum/gelişim süreçleri yönünden bir eksiklik/hata bulunmamaktadır.
Özellikle uzunhava biçiminde söylenen divan havaları ve gazeller farklı bir yapı
göstermektedir. Râst, mâhûr, uşşâk, hüseynî, urfa, kürdî, nevrûz, sabâ, hicâz, segâh ve acem
aşîrân makamları sıkça kullanılmaktadır. Uşşâk, hüseynî, kürdî ve nevrûz makamları klâsik
musikide aynı adlarla anılan makamlardan farklılıklar göstermektedir. Bûselik çeşnili makam
hiç kullanılmamıştır. Bu makamlarda kullanılan çeşitli mertebelerin tecnis, mahmudiye,
mesnevî, ibrahimî, beşirî, acem ve elezber gibi kendine özgü adları bulunmaktadır. Köklü bir
kültür şehri olan Urfa’da makama dayalı sistemli bir müzik icra edilmektedir. Tarih süreçler
içerisinde bağlama ailesi çalgıları, kaval, bendir, tef, darbuka, kanun, ud, tambur, keman, ney
vb gibi çalgılar kullanılmıştır. Urfa yöresinde en makbul ses cinsi dolgun bir renge ve 3 oktav
genişliğe sahip olan tenor ses cinsidir. Bu tür sesler genellikle ezgileri belli bir yerden sonra
bir oktav tizden okuyarak toplulukta bir tür soprano ses cinsi görevi yüklenmekte ve müziğe
ayrı bir tat katmaktadır)-içerik/üslup öğeleri (sözü şiire dönüştürme ustalığı,
kısa/yoğun/içten/coşkulu şiirsel anlatım, kısa-devrik cümleler/deyimler/kalıp ifadeler,
kelime/anlam tekrarları, seslenme kelimeleri/soru cümleleri, sade/yalın/iddiasız dil,
içli/rahat/doğal ses tonu, hayali yaratan lirizm)-eser yorumlama kriterleri (Türk halk müziği
edebi/müzikal metinleri yorumlama tür ve biçimleri: artistik/sanatsal dışavurumlar,
hareketli/durağanlığı kıran-gerginlik/rahatlama hissi oluşturan-soru/cevap/belirsizlik/ısrar
etme anlatım özelliği taşıyan sade/süslü nüanslar)-dini/tasavvufi müzik profili (Türk halk
müziği edebi/müzikal metinleri dini/tasavvufi icra tür ve biçimleri: farklı
dinlere/kültürlere/medeniyetlere özgü dinsel/kültürel/müziksel verileri bünyesinde
barındıran Urfa yöresi ilk kilise müziğinin ana merkezidir. Diğer bölgelerin dini musikisinden
çok farklı özelliklere sahip olan dini musiki türü yörede çifte olarak adlandırılmıştır. Ezgi
profili: ezgisel yapı kıvrak/coşkulu/ritmiktir. İcra profili: musiki meclislerinde toplu olarak
icra edilen koral ezgilere çifte, ritimsiz uzun hava tarzında icra edilen solo icralara tek
denilmektedir. Usul profili: on sekizlik usul daha az, sofyan, sengin semai ve eksik ölçü ise sık
kullanılmaktadır. Özellikle curcuna ve aksak semai olarak ölçülen ezgilerin ritminin son
üçlüsünde şana bölümüne geçilmektedir. Makam profili: hicaz, uşşak, hüseyni, muhayyer,
hicazkar, saba, rast, segah, mahur, karcığar, gerdaniye vb makamlar/diziler kullanılmaktadır.
Çalgı profili: def adı verilen büyük bendirlerle icraya eşlik edilmektedir. Güfte profili: söz ön
planda olan sözel icra türlerinde aynı güfte değişik ezgilerle birlikte okunabilmektedir.
Kaynak kişi profili: Ahmet Uzungöl, Eskici Dede Osman Aydın, Hafız Halil Uzungöl, Şıh
UDES 2015
1044
Gonca DEMİR
İbrahim Karataş, Tenekeci Mahmut Güzelgöz, Hacı Nuri Hafız, Saatçi Yusuf Özer, Şevki Hafız
Altıngöz, Akif Baybostancı vb isimler yer almaktadır. Eser profili: mecnun isen ey dil sana
Leyla’mı bulunmaz, ey dide nedir uyku gel uyan gecelerde, arzuhal için sultana geldim,
aşkınla bu Uşşakı şahaneye dönderdin, ben bir Yakub idim kendi halımda, ben bu dağın
ağacıyam, cana bizim esrarımız imlalere sığmaz, ey rahmeti bol padişah, cöster cemalin
şemini, medine daşına bak, rahmeyle bu dil hastayı naçare ilahi, gel ey derdile yanıcı, mevlam
derki doğruca gel, yeşil ördek olsam yarin gölünde, mesti hayranım, ne gam yersin be hey asi
günahkar, hoca Efendi vb dini/tasavvufi düşüncelerle ve İslami öğelerle bezenmiş olan
deyişler) olmak üzere beş düzeyde değerlendirilmiştir (Özbek, 2010: iii-iv, 5-10, 97-112, 330336)
&
(Öksüzoğlu
&
Özkan,
2010:
395-411)
&
(Altıngöz,
Url
<http://www.urfakultur.gov.tr/Eklenti/22148,urfa-muzigi-hakkinda.pdf?0>) & (Macit, Url
<http://www.millifolklor.com/tr/sayfalar/87/09.pdf>)
&
(Url
<http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,80854/urfa-tarihinde-musikinin-izleri.html>). (Bkz.
Tablo 6-7).
Müzikolektoloji/Müzikolinguistik/Müzikolekt/Müzikodilbilimsel Performans Özellikleri
Gele gele geldik bir kara taşa/ɟelɛ ɟelɛ ɟeldic biɾ kɑɾɑ tɑʃɑ
Gele gele geldĭm bir ḳara daşa/Gɛlɛ gɛlɛ gɛldɯ̌m biɾ kɑɾɑ dɑʃɑ
Yöresi: Urfa
Kimden Alındığı: Mukim Tahir-Eril/Erkek
Derleyen & Notaya Alan: Muzaffer Sarısözen-Eril/Erkek
Okuyan: Tenekeci Mahmut Güzelgöz-Eril/Erkek
TRT THM Repertuarı Sıra No: 701
Standart Türkiye
Türkçesi/STT
Uluslararası Fonetik
Alfabe/IPA
Gele gele geldik bir
kara taşa
Yazılanlar gelir sağ
olan
başa
(aman
efendim)
Bizi hasret koyar
kavim kardaşa
Bir
ayrılık
bir
yoksulluk bir ölüm
(aman efendim)
ɟelɛ ɟelɛ ɟeldic biɾ kɑɾɑ
tɑʃɑ
jɑʐɯɫɑnɫɑɾ ɟeliɾ sɑː oɫɑn
bɑʃɑ ɑmɑn efɛndim
Türk Dil Kurumu
Çeviriyazı
Gele gele geldĭm bir
ḳara daşa
Yazılanlar gelĭr saġ olan
başa aman efendĭm
biʐi hɑsɾɛt kojɑɾ kɑvim
kɑɾdɑʃɑ
biɾ ɑjɾɯɫɯk biɾ joksuɫɫuk
biɾ ølym ɑmɑn efɛndim
Bĭzĭ ḥesret ḳoydı ḳavım
ḳardaşa
Bir ayrılıḫ bir yoḫsıllıḫ
bir ölǚm aman efendĭm
Nice sultanları tahttan
indirir
Nicesinin gül benzini
soldurur
(aman
efendim)
Niceleri dönmez yola
gönderir
Bir
ayrılık
bir
yoksulluk bir ölüm
(aman efendim)
niʤɛ suɫtɑnɫɑɾɯ tɑhttɑn
indiɾiɾ
niʤɛsinin ɟyl benzini
soɫduɾuɾ ɑmɑn efɛndim
Nice
Sülėymanları
taḫtan ėndĭrĭr
Nicesĭnĭn gül benzĭnĭ
soldırır aman efendĭm
niʤɛlɛɾi dønmɛʐ joɫɑ
ɟøndɛɾiɾ
biɾ ɑjɾɯɫɯk biɾ joksuɫɫuk
biɾ ølym ɑmɑn efɛndim
Nicesĭnĭ dönmez ėle
gönderĭr
Bir ayrılıḫ bir yoḫsıllıḫ
bir ölǚm aman efendĭm
Not 1. Anadolu ağız
araştırmalarında
çeviriyazı
sistemleri:
standart
Not 2. IPA Turca: Kural
Tabanlı Türkçe Fonetik
Dönüştürücü
Programı/KTTFDP (Bicil &
Not 3. Etnomüzikolojide
dilbilimsel
yaklaşımlar:
müzikolojik
veri
kaydetmede fonetik yazı
Uluslararası
Fonetik Alfabe/IPA
Gɛlɛ gɛlɛ gɛldɯ̌m biɾ
kɑɾɑ dɑʃɑ
jɑzɯlɑnlɑɾ gɛlɯ̌ɾ sɑɡ
ɔlɑn bɑʃɑ ɑmɑn
ɛfɛndɯ̌m
Bɯ̌zɯ̌ ḫɛsɾɛt kɔjdɯ
kɑvɯm kɑɾdɑʃɑ
Biɾ
ɑjɾɯlɯχ
biɾ
jɔχsɯllɯχ biɾ ɶļim
ɑmɑn ɛfɛndɯ̌m
Niʤ͡ɛ s̬ɶlejmɑnlɑɾɯ
tɑχtɑn endɯ̌ɾɯ̌ɾ
Niʤ͡ɛsɯ̌nɯ̌n
gyl
bɛnzini
sɔldɯɾɯɾ
ɑmɑn ɛfɛndɯ̌m
Niʤ͡ɛsɯ̌nɯ̌ dɶnmɛz
elɛ gɶndɛɾɯ̌ɾ
Biɾ
ɑjɾɯlɯχ
biɾ
jɔχsɯllɯχ biɾ ɶļim
ɑmɑn ɛfɛndɯ̌m
Not 4. Türk dili ağız
araştırmalarında
Uluslararası
Fonetik
Alfabe/Uluslararası
UDES 2015
1045
yazım/transkripsiyon/v
aryasyon
yöntemi
ekseninde
Standart
Türkiye Türkçesi/STT ile
transkript
edilmiştir
(Demir, 2010: 93-106) &
(Demir, 2012: 1-8) &
(TRT THM Repertuarı
Nota
Arşivi:
http://www.trtnotaarsiv
i.com/thm_detay.php?re
pno=701&ad=GELE%20
GELE%20GELD%DDK%
20B%DDR%20KARA%2
0TA%DEA)
Demir, 2012) ekseninde
Türk
alfabesindeki
harflerin IPA karşılıkları ve
ses tanımları (Pekacar &
Güner Dilek, 2009: 584588)-Türkiye
Türkçesi
Söyleyiş
Sözlüğü/TTSS
sesbilim Abecesi: ünlü ve
ünsüzlerin IPA karşılıkları
(Ergenç, 2002: 46-47)
aracılığıyla
Uluslararası
Fonetik
Sesbilgisi Alfabesi/IPA ile
transkript edilmiştir.
kullanımı:
ağız
dokümantasyonunun
dilbilimsel ve müzikolojik
eksende gerekliliği: Türk
halk müziği yöresel ağız
özelliklerinin
fonetik
notasyonu (Demir, 2011)
yöntemi
ekseninde
Ağızları Türk Dil Kurumu
Çeviriyazı İşaretleri/UKTA
TDKÇYİ: ünlüer-ünsüzlerayırt edici işaretler ile
transkript
edilmiştir
(Özbek, 2010: 254-255).
Sesbilgisi Alfabesi/IPA
kullanımı: Türkiye’de
ağız metinlerinin IPA
kullanılarak
yazıya
geçirilmesi (çeviriyazı
işaretlerinin TDK-IPA
karşılıkları: Pekacar &
Güner Dilek, 2009:
576-578,
584-588)
yöntemi
ekseninde
Standart
Türkiye
Türkçesi/STT-Türk Dil
Kurumu
Çeviriyazı
İşaretleri/TDKÇYİUluslararası
Fonetik
Sesbilgisi Alfabesi/IPA
ile
transkript
edilmiştir.
Müzikolektoloji/Müzikolinguistik/Müzikolekt/Müzikodilbilimsel Performans Özellikleri
Gele gele geldik bir kara taşa/ɟelɛ ɟelɛ ɟeldic biɾ kɑɾɑ tɑʃɑ
Gele gele geldĭm bir ḳara daşa/Gɛlɛ gɛlɛ gɛldɯ̌m biɾ kɑɾɑ dɑʃɑ
Yöresi: Urfa
Kimden Alındığı: Mukim Tahir-Eril/Erkek
Derleyen & Notaya Alan: Muzaffer Sarısözen-Eril/Erkek
Okuyan: Tenekeci Mahmut Güzelgöz-Eril/Erkek
TRT THM Repertuarı Sıra No: 701
Standart Türkiye
Türkçesi/STT
Alfabe/IPA
Türk Dil Kurumu
Çeviriyazı
Alfabe/IPA
Gele gele geldĭm bir ḳara Gɛlɛ gɛlɛ gɛldɯ̌m biɾ kɑɾɑ
Gele gele geldik bir kara ɟelɛ ɟelɛ ɟeldic biɾ kɑɾɑ tɑʃɑ
dɑʃɑ
taşa
daşa
Not 1. Türk halk müziği edebi/müzikal metninin I. dizesinin kuramsal/icrasal altyapısında varlığını sürdüren ses bilgisi
ölçütleri: Standart Türkiye Türkçesi/STT > Uluslararası Fonetik Alfabe/Uluslararası Sesçil Alfabe/IPA: [a] Geniş, düz,
öndamaksıl (predorsal) > [α] Geniş, düz, artdamaksıl (postdorsal) - [e] Geniş, düz, öndil (kapalı) > [ɛ] Geniş, düz, öndil (açık) [i] Dar, düz, ödil (açık) > [I] / [i] Dar, düz, öndil (kapalı) - [b] > [b] Ötümlü, patlamalı, çift dudak - [d] > [d] Ötümlü patlamalı,
dilucu-dişardı - [k] Ötümsüz, patlamalı artdamak > [c] Tonsuz, ön damak, patlamalı - [g] Tonlu, ön damak-dil ortası, patlayıcı
> [Ɉ] Ötümlü, patlamalı dil-artdamak (ön) - [l] > [l] Tonlu, diş eti, yanal akıcı - [m] > [m] Tonlu, çift dudak, genizli - [r] Ötümlü,
çok vuruşlu, dilucu-dişeti > [ɾ] Ötümlü, tek vuruşlu, dilucu-dişeti [Ɣ] Ötümsüz, sızıcı - [ş] > [ʃ] Ötümsüz, sızıcı, dil-öndamak [t] > [t] Ötümsüz, patlamalı, dilucu-dişardı. Urfa/Kerkük/Talaffer Ağızları Türk Dil Kurumu Çeviriyazı İşaretleri/TDKÇYİ >
Uluslararası Fonetik Alfabe/Uluslararası Sesçil Alfabe/IPA: [ĭ] Kısa, vurgusuz, i/ė arası bir ünlü > [ɯ̌] Çok kısa ı- [ḳ] İnce ya da
kalın ünlülerle hece kuran, normal k’dan daha arkada teşekkül eden patlayıcı ve kalın olan bir art damak ünsüzü > [k] Tonsuz,
arka damak, patlamalı.
CVCV CVCV CVCCVC CVC CVCV CVCV CVCCVC CVC CVCV CVCV CVCCVC CVC CVCV CVCV CVCCVC CVC
CVCV CVCV
CVCV CVCV
CVCV CVCV
CVCV CVCV
Not 2. Türk halk müziği edebi/müzikal metninin I. dizesinin kuramsal/icrasal altyapısında varlığını sürdüren şekil bilgisi
ölçütleri: V/C analizi (Gorman, 2013: 39-63): V= Vowel (Ünlü/Sesli Harf), C= Consonant (Ünsüz/Sessiz Harf) sembolize
etmektedir. V/C analiz yöntemi türkü metninin tüm dizelerine uygulandığında ses/hece/kelime/cümle dizimsel ölçütler
ekseninde farklılıklar ortaya çıkabilmektedir. Örnek: I. kıta III. dize: koyar: CVCVC-kojɑɾ: CVCVC-ḳoydı: CVCCV-kɔjdɯ: CVCCV
Gele gele (ge.le ge.le) gel.dik ɟelɛ ɟelɛ (ɟe.lɛ ɟe.lɛ) ɟel.dic biɾ Gele gele (ge.le ge.le) gel.dĭm Gɛlɛ gɛlɛ (Gɛ.lɛ gɛ.lɛ) gɛl.dɯ̌m
kɑɾɑ tɑ.ʃɑ
bir ḳara da.şa
biɾ kɑɾɑ dɑ.ʃɑ
bir kara ta.şa
Not 3. Türk halk müziği edebi/müzikal metninin I. dizesinin kuramsal/icrasal altyapısında varlığını sürdüren
ses/hece/kelime/cümle dizimsel ölçütler: prozodik fonotaktik analiz (Sherer, 1994): (.) = hecesel bölümlenme noktalarını
sembolize etmektedir. Prozodik fonotaktik analiz yöntemi türkü metninin tüm dizelerine uygulandığında dilbilimsel/ritmikmüzikbilizmsel/melodik prozodi örtüşümü kuralları gereğince sesel/hecesel/kelimesel/cümlesel bölümlenme/vurgu
noktaları ekseninde farklılıklar ortaya çıkabilmektedir. Örnek: melodik prozodi>ritmik prozodi: gele>ge.le, ɟelɛ>ɟe.lɛ,
gele>ge.le, gɛlɛ>gɛ.lɛ
Türk Dil Kurumu Sözlük
Türkiye Türkçesi Söyleyiş
Türk Halk Müziği Fonetik
Veritabanı/TDK SzV
Sözlüğü Veritabanı/TTSSV
Ağızları Dizin ve Sözlük
Notasyon Sistemi Sözlük
UDES 2015
1046
Gonca DEMİR
gele: gele (TDK STS)-gele
(TDK BTS)-gelsin (TDK
THADS/TTAS)-gel, hele gel,
haydi gel (TDK TS).
geldik: geldi-k (TDK BTS).
bir: bir (TDK STS)-bir (TDK
GTS)-ber/bi (TDK TTAS)bir (TDK TS).
kara: kara (TDK GTS)-kara
(TDK TTAS)-kara (TDK TS).
daşa: taş (TDK GTS)-taş
(TDK TTAS)-daş(TDK TS).
ɟe'lɛ: gele > ɟe'lɛ
ɟe'ldIc: gel-dik > ɟe'l-dIc
'bIɣ: bir > 'bIɣ
kα'ɾα: kara > kα'ɾα
'tα∫α: taş-a > 'tα∫-α
Veritabanı/UKTA DSV
gele: gelmek, bir yere gitmek
ulaşmak, varmak.
Veritabanı/THMFNS SzV
gele/ɟe'lɛ/gele
geldĭm: gelmek, bir yere
gitmek ulaşmak, varmak.
bir: sayı adı, belirsizlik sıfatı.
geldik/ɟe'ldIc/geldĭm
ḳara: kara,
sıkıntılı, yas.
daşa: taş.
kara/kα'ɾα/ḳara
siyah,
kötü,
bir/bir/bir
daşa/'tα∫α/daşa
Not 4. Türk halk müziği edebi/müzikal metninin I. dizesinin kuramsal/icrasal altyapısında varlığını sürdüren söz varlığı
ölçütleri: Türk Dil Kurumu Sözlük Veritabanı/TDK SV (Url <http://www.tdk.gov.tr>) & Urfa/Kerkük/Tallâfer Ağızları Dizin
ve Sözlük Veritabanı/UKTA DSV (Özbek, 2010: 113-253) & Türkiye Türkçesi Söyleyiş Sözlüğü Veritabanı/TTSSV (Ergenç,
2002: 46-47) & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Sözlük Veritabanı/THMFNS SzV ekseninde Standart Türkiye
Türkçesi/STT-Türk Dil Kurumu Çeviriyazı İşaretleri/TDKÇYİ-Uluslararası Fonetik Alfabe/IPA ile transkript edilmiştir.
5. BULGULAR VE YORUMLAR
Halkbilim analiz modellerinden performans/icra gösterim teori (halkbilimsel eksende her
türlü
folklorik
terim/kavram/öğe-halkbilgisel
varyant/değişke/çeşitlenme)
ve
etnomüzikolojide dilbilimsel yaklaşımlar (etnomüzikbilimsel eksende her türlü
etnomüzikolojik terim/kavram/öğe-etnomüziksel varyant/değişke/çeşitlenme) ekseninde
sözel/sanatsal bir performans türü ve prelinguistik/presanatsal bir köken dil olarak
tanımlanan Türk halk müziği edebi/müzikal metinlerinin kuramsal/icrasal altyapısında
yerel/evrensel ilintilerle birlikte sesbilgisi/şekilbilgisi/sözvarlığı ölçütleri düzeyinde varlığını
sürdüren;
dialektoloji/dialinguistik/dialekt/diadilbilimsel
performans
özelliklerinin
(ağızsal/lehçesel/şivesel
yöre
dili
kullanım
tür
ve
biçimleri)folklektoloji/folklinguistik/folklekt/folkdilbilimsel
performans
özelliklerinin
(folklorik/etnolojik/antropolojik
halk
dili
kullanım
tür
ve
biçimleri)müzikolektoloji/müzikolinguistik/müzikolekt/müzikodilbilimsel performans özelliklerinin
(sözbilimsel/sesbilimsel/icragösterimsel müzik dili kullanım tür ve biçimleri) Türk Halk
Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Veritabanı/THMFNS V (Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon
Sistemi Alfabe Veritabanı/THMFNS AV & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Ses
Veritabanı/THMFNS SV & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Sözlük
Veritabanı/THMFNS SzV & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Eser
Veritabanı/THMFNS EV & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonotaktik Olasılık
Hesaplayıcı Veritabanı/THMFNS FOHV & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonetik
Terapi Uygulamaları/THMFNS FTU & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonotaktik
Farkındalık Yetileri Gelişim Süreçleri/THMFNS FFYGS & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon
Sistemi Fonotaktik Olasılık Hesaplayıcı Veritabanı/THMFNS FOHV & Türk Halk Müziği
Fonetik Notasyon Sistemi İşitsel Ayırt Etme Testi/THMFNS İAT & Türk Halk Müziği Fonetik
Notasyon Sistemi Artikülâsyon Testi/THMFNS AT & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon
Sistemi Fonolojik Farkındalık Yetileri Öğretim Oturumları/THMFNS FFYÖO & Türk Halk
Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonolojik Farkındalık Yetileri Kontrol Listesi/THMFNS
FFYKL & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonolojik Farkındalık Yetileri
UDES 2015
1047
Değerlendirme Grubu/THMFNS FFYDG & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi
Sesbilgisel-Şekilbilgisel-Sözvarlıksal Ölçütleri Belirleme Testi/THMFNS SŞSÖBT & Türk Halk
Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Ses/Şekil/Söz Dağarcığı Çözümleme Testleri/THMFNS
SŞSDÇT vb)’nına aktarım ve adaptasyon süreçlerinin gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
KAYNAKÇA
Aksan, D. (1987). Her yönüyle dil, ana çizgileriyle dilbilim-I. Ankara: Türk Dil Kurumu
Yayınları: 439.
Aksan, D. (1979). Her yönüyle dil: ana çizgileriyle dilbilim. Cilt I, Baskı 6, Ankara: Türk Dil
Kurumu Yayınları, Ankara.
Altınay, F. R. (2008). Türkiye türk halk müziği rehberi bilgilendirme çalışmaları. İzmir: Ege
Üniversitesi Basımevi.
Altıngöz,
İ.
H.
(y.b.).
Urfa
müziği
hakkında.
(Url
<http://www.urfakultur.gov.tr/Eklenti/22148,urfa-muzigi-hakkinda.pdf?0>) (Erişim Tarihi:
01.02.2015).
Árnason, K. (y.b.). The folk linguistics of phonological variation in icelandic and faroese. (Url
<http://conference.hi.is/scl25/files/2012/06/Arnason.pdf>) (Erişim Tarihi: 07.06.2015).
Artun, E. (2007). Türk halk bilimi. Genişletilmiş 2. Baskı, İstanbul.
Bicil, Y. ve Demir, G. (2012). IPA turca: kural tabanlı türkçe fonetik dönüştürücü
programı/KTTFDP, TUBİTAK Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü/UEKAE’nde
Çoklu-Ortam Teknolojileri Araştırma ve Geliştirme Laboratuarı, Gebze/İstanbul.
Brzozowska-Krajka, A. (1999). Select Bibliography of Polish Folkloristics for the Period
1990-1998. Journal of the Slavic and East European Folkore Association/SEEFA. Vol 4, No 1,
DOI: http://dx.doi.org/10.17161/folklorica.v4i1.3684. ISSN 1920-0242.
Sarı, M. ve Ali, S. (2013). Şanlıurfa ağzında yaşayan bazı kelimelerin tarihi ve coğrafi
uzantıları. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History
of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013, Ankara/Turkey.
Chambers, J. K. ve Trudgill, P. (1998). Dialectology. Second Edition, USA: Chambridge
University Press.
Çobanoğlu, Ö. (1999). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Ankara:
Akçağ Yayınları.
Demir, G. (2011). Dil-müzik ilişkisi ekseninde yapılanan türk halk müziği yöresel ağız
özelliklerinin fonetik notasyonu. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal
UDES 2015
1048
Gonca DEMİR
Bilimler Enstitüsü
İstanbul/Türkiye.
Türk
Müziği
Programı
(Tez
Danışmanı:
Prof.
Erol
Parlak),
Demir, N. (2002/4). Ağız terimi üzerine. Ankara: Türkbilig Yayınları.
Demir, N. (2009). Ağız dokümantasyonu niçin gereklidir. Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları
Çalıştayı (25-30 Mart 2008 Şanlıurfa), Ankara: TDK Yayınları 105.
Demir, N. (2010). Türkçede varyasyon üzerine. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya
Fakültesi Türkoloji Dergisi, 17 (2).
Demir, N. (2012). Türkçe ağız araştırmalarında bazı yöntem sorunları. Diyalektolog Dergisi
(Ağız Araştırmaları Dergisi) (4), Yaz 2012.
Dundes, A. (1983). Folklor Nedir. (Çeviren: Gülay Aydın & Yayıma Hazırlayan: Sezgin Karagül),
(Alan Dundes, The Study of Folklore, London: Prentice-Hall, 1965, s. 1-3’te yer alan makalenin
Türkçe çevirisi Folklora Doğru Kasım 1983, Sayı: 55, s. 15-18 dergisinde yayımlanmıştır.)
Duygulu, M. (1995). Gaziantep Türküleri. İstanbul: Sistem Ofset Basım.
Ekici,
M.
(2004).
Halk
bilim
araştırmalarında
üçüncü
boyut.
(Url
<http://dergipark.ulakbim.gov.tr/tubar/article/view/5000072857/5000067081>). (Erişim
Tarihi: 07.06.2015).
Ercilasun, A. (1999). Ağız araştırmalarında kullanılacak transkripsiyon işaretleri. Ağız
Araştırmaları Bilgi Şöleni, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu TDK Yayınları:
697.
Ergenç, İ. (2002). Konuşma dili ve türkçenin söyleyiş sözlüğü. Multilingual Yabancı Dil
Yayınları, İstanbul: Baskı Matbaa.
Fujiwara, Y. (1961). Structure of dialectology. (Url <http://ir.lib.hiroshimau.ac.jp/files/public/24934/20141016150346763323/HUSLD_20_54.pdf>) (Erişim Tarihi:
06.06.2015).
Gemalmaz, E. (1989). Ağız araştırmaları üzerine genellemeler. Türk Kültürü Araştırmaları
(Halil Fikret Alasya’ya Armağan), Ayrı Basım (149.-159. sayfalar), Ankara: Ankara Üniversitesi
Basımevi.
Gentry Brunner, E. (2010). Imitation, awareness; and folk linguistic artifacts. Doctor of
Philosophy, Rice University, Houston/Texas.
Gorman, K. (2013). Generative phonotactics. Published Doctor of Philosophy Thesis, The
University of Pennsylvania Linguistic Department, Pennsylvania.
Gülensoy, T. (1981). Folklor çalışmalarının anadolu ağızlarının derlenmesindeki rolü. Türk
Dünyası Araştırmaları, Yıl: 2, Sayı 12 (Haziran), İstanbul.
Güven, A. (2012). Toplumsal dilbilimin kapsam alanı. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, Sayı 13.
UDES 2015
1049
Hacioğlu, M. E. (2009). Gaziantep yöresi türkmenleri barak ağzı uzun havalarının müzikal
analizi. Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Müziği Programı,
İstanbul/Türkiye.
Hansen, S., Schwarz, C., Stoeckle, P., Streck, T. ve Eds. (2012). Dialectological and folk
dialectological concepts of space (current methods and perspectives in sociolinguistic research
on dialect change). Linguae & Litterae 17, FRIAS Press, Universität Freiburg, Germany.
IPA. (1999). Handbook of the international phonetic association: A guide to the use of the
international phonetic alphabet. Cambridge: Cambridge University Press.
İleri, C. (2010). Türkiye türkçesi ağız araştırmaları için bir yöntem denemesi. Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume
5/3 Summer 2010.
İmer, K. (1987). Toplumsal dilbilimin kavramlarına kuramsal bir bakış ve dil türleri. (URL
<http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1029/12452.pdf>) (Erişim Tarihi: 19.06.2014).
Kaynar, Ü. (1996). Türk halk kültürü ve halk müziği. İstanbul: Ege Yayınları.
Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Z. (2005). Anadolu ağızları üzerindeki araştırmaların bugünkü durumu ve
karşılaştığı sorunlar. Türk Dili Üzerine Araştırmalar, C. II, Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek
Kurumu TDK Yayınları: 629, Gramer Bilim Ve Uygulama Kolu: 17, Ankara: Ankara Üniversitesi
Basımevi.
König, G. (1985). Toplum dilbilimin tarihsel dilbilime katkıları. Hacettepe Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 2.
Macit, M. (y.b.). Urfa sıra gecelerinde ve musiki meclislerinde okunan gazellerin işlevi. (Url
<http://www.millifolklor.com/tr/sayfalar/87/09.pdf>) (Erişim Tarihi: 04.06.2015)
Mustan Dönmez, B. (2011). Bölgesel müzik kültürleri içinde bulunan etnik kimlik kodları
üzerine analitik bir değerlendirme. ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyal Bilimler
Araştırmaları Dergisi, Issn: 1309-9302, Cilt: 2, Sayı: 3, Haziran 2011.
Niedzielski, N. A. ve Preston, D. R. (1999). Folk linguistics. Berlin: New York/Mouton.
Öçalan, M. (2006). Ağız araştırmalarında bilişim teknolojilerinin kullanılması ve ağız tezleri
için
yenilik
önerileri.
Sosyal
Bilimler
Enstitüsü
Dergisi
Sayı:
20.
(Url
<http://sbe.erciyes.edu.tr/dergi/sayi_20/14_%20169-188_%20syf.pdf>)(Erişim
Tarihi:
04.06.2015)
Öçalan, M. (2006/I). Ağız araştırmalarında bilişim teknolojilerinin kullanılması ve ağız tezleri
için yenilik önerileri. Türklük Bilimi Araştırmaları Tuncer Gülensoy Hatıra Sayısı 2006/I.
Özbek, M. (2010). Urfa türkülerinin dil ve anlatım özellikleri. Yayımlanmış Doktora Tezi,
İstanbul Üniversitesi SBE Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yeni Türk Dili Bilim Dalı,
İstanbul/Türkiye.
UDES 2015
1050
Gonca DEMİR
Özbek, M. (2009). Türkülerin Dili. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Özkan, M. (2009). İnsan, İletişim ve Dil. İstanbul: Kilim Matbaacılık.
Öztürk, O. M. (2006). Zeybek kültürü ve müziği. İstanbul: Pan yayıncılık.
Parlak, E. (1990). Bozlaklar. Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü,
İstanbul/Türkiye.
Pekacar, Ç. ve Güner-Dilek, F. (2009). Uluslararası fonetik alfabe ve türkiye’de ağız
araştırmaları. Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı (25-30 Mart 2008 Şanlıurfa),
Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları: 989, Ankara.
Radhakrishnan, M. (2011). Musicolinguistic artistry of niraval in carnatic vocal music.
Australian National University/ANU Research Repository Proceedings of the 42nd Australian
Linguistic Society Conference, Australia.
Sağol Yüksekkaya, G. (2009). Türkiye türkçesi ağız araştırmaları çalıştayı. (25-30 Mart 2008
Şanlıurfa), Ankara.
Sarı, İ. (2013). Türk halk bilimi I ders notları. (Url <www.isa-sari.com>) (Erişim Tarihi:
07.06.2015).
Saygun, A. A. (1951). Bártok in turkey. Musical Quarterly, cilt 37, No 1.
Sherer, T. D. (1994). Prosodic phonotactics. Doctor of Philosophy Thesis, The Graduate School
of the University of Massachusetts Amherst Department of Linguistics, Amherst.
Stone, R. M. (2008). Theory for ethnomusicology. New Jersey: Pearson Press.
Şenel, S. (1997-98). Türk halk müziği ders notları I-II. İTÜ Türk Musikisi Devlet Konservatuarı,
İstanbul.
Şenel, S. (2000). Türkiye’ye gelişinin 60. yıldönümü anısına béla bartók paneli bildirileri.
İstanbul: Pan Yayıncılık.
Şenel, S. (2007). Kastamonu’da aşık fasılları. Cilt 1-2, Kastamonu Valiliği İl Özel İdaresi Yayını:
12, İstanbul: Düzey Matbaacılık.
TDK. (1945). Türk diyalekleri çeviriyazı sistemi. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
Titon, J. T. (1999). Müzik, halk ve geleneksellik. (Çev. Çiğdem Kara), Folklor/Edebiyat, Sayı 17.
TDK. (2005). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Url<http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,80854/urfa-tarihinde-musikinin-izleri.html>
(Erişim Tarihi: 04.06.2015)
Url<http://turkoloji.cu.edu.tr/DILBILIM/aksan_05.pdf> (Erişim Tarihi: 04.06.2015)
Url<http://www.tdk.gov.tr> (Erişim Tarihi: 04.06.2015)
Url<http://www.trtnotaarsivi.com/thm_detay.php?repno=701&ad=GELE%20GELE%20GEL
D%DDK%20B%DDR%20KARA%20TA%DEA> (Erişim Tarihi: 04.06.2015)
UDES 2015
1051
Url<https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/EkGoster?key=7d53ed97e31a8bd36e54b574c
95b45002a781216df2e9e6671f45707ed2f1b53a8d00579bfecb3ea1f3845bf71aafb2f>
(Erişim Tarihi: 04.06.2015)
Yavuz, S. (2009). Şanlıurfa karakeçililerinde dil değiştirme süreci. Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume
4/8 Fall 2009.
Yıldırım, D. (1994). Türkiye’de folklor araştırmalarının gelişme devreleri. Milli Folklor (Üç
Aylık Türk Dünyası Folklor Dergisi), Cilt 3, Sayı 6, Sayı 21, Bahar 1994.
Yöre, S. (2012). Kırşehir yöresi halk müziği kültürünün kodları ve temsiliyeti. Uluslararası
İnsan Bilimleri Dergisi, (9)1.
Yüksel, A. (1995). Yapısalcılık ve bir uygulama. 2. Baskı, İstanbul: Gündoğan Yayınları.
UDES 2015

Bu eserin tam metnini indirmek için tıklayın

Transkript

Benzer belgeler

TÜRK HALK MÜZİĞİ FONETİK NOTASYON SİSTEMİ

Arap Devrimleri`nin müziği mücadeleyle yayılıyor | Marksist.org

türk halk müziği fonetik notasyon sistemi/thmfns`nin

Proje Dosyası

İ.Ö. 4. yy sonlarında kurulmuş olan Urfa kenti tarih boyunca, pagan

otıcons faculty - Oticons Faculty

ANTALYA HALK TRİATLONU YARIŞMA TALİMATI YARIŞ

Türk Halk Müziği - Hitit Üniversitesi

avdupa-halkmeclisleri-duyuru

TÜRK YE MÜZ K B BL YOGRAFYALARININ MÜZ K B