DI HUNER ÜWEJE

Transkript

DI HUNER ÜWEJE

şOrl
"Herçl bire
deste hlmmet
Zebtkir ji xwe re bi mM dewlet
Be ceng O cidal O be tehewwir
Oet ve şixule mekin tesewwir"
l
-Ehmede Xani-
ne
te
we
.c
om
Kovara YekltLya Rew enblren Welatparez en Kurdistan
DI
TEKOŞİNA
ŞOREŞGERİDE
ww
w.
HUNER ÜWEJE
-I -
ı RE\NŞEN ı
Max Str. 50-52
om
5300 Bonn 1 /BRD
Tel: (0228) 63 09 90
REWŞEN
.c
KOVARA YEKTTIYA REWŞENBTREN
WELATPAREZEN KURDISTAN E.
we
KOVARA KURDT YA ÇANDL HUNERL
WEJEYL DTROKT 0 RAMYARI YE
SALE ÇAR CARAN DIHE WEŞANDIN
XWEDT 0
BIREVEBIRE KAREN WEŞANT:
(Yekltiya
ne
te
YRWK
Rewşenblren
Welatparezen Kurdistan)
XWENDEVANEN HEJA
BIBIN ABONEYEN REWŞEN
REZKIRINA NIVTSAN:
Weşanen REWŞEN
w.
HEKE DAXWAZEK
KARTA ABONETlYE
Jl KEREMA XWE RE Jl
HEJMARA ....... PE VE,
MIN BIKIN ABONEYE
KOVARA
REWŞEN
Nav: ......... ............... ....... ,...... ..
Paşnav : ... .......... ,.......... ......... .
DIN NEHATIBE
DAXWEYANTKIRIN,
REWŞEN BIXWTNIN
MAFE RASTKIRIN,
KINKIRIN,
WEŞANDIN
AN
ww
NEWEŞANDINA NIVTSAN
YA SERNIVTSARIYA
KOVARA
REWŞEN
E
1,- ~
15,- SFR 1 15,- DKR
20,- NKR / 15,- FF
.... ... .. .... ................. .
REWŞEN RE BINIVISININ
REWŞEN BIXWAZIN
REWŞEN BELAV
BlKIN
Jl KOVARA REWŞEN
3.000 NIMONE ÇAP DIBIN
BUHA: 5,- DM/ 20,- SEK
Navnlşan:
TEVLT XEBATEN REWŞEN Bl BIN
Bank:
YRWK
Ekram Nassan
Postgiroamt Köln
Konto Nr: 21 21 14- 504
Aboneyen heja,
v1 ci hi dagirin O tevrı kopiyeka
pele razandina 20.-DM an 35.-DM
biş1nin navn1şana
YRWK
Rewşenbiren
Welatparezen Kurdistan
Hejmar 4 - Havin 1990
e.
co
m
Kovara Yekitiya
ROpel 14-15
NAVEROK
te
w
RO pel
Name ji xwendevanan re .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. .. . . ... . .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. .. . ... . .. . 4
Nameyen xwendevanan ... . .. .. .. . .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. . .. .. . . .. .. .. . .. .. .. . . .. .. . ... . .. . .. .. . .. .. .. . . .... . 5-7
Serhildana fs mali Axaye Şi ka ki - SIMKO .. . .. . .. .. . .. .. . . .. .. .. . .. .. .. . . .. .. . ... .. . . .. .. . .. .. .. . .. .. 8-13
Helbesta be mi ri n - NERÜDA 1 Dilbixwln . . .. . .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. . . .. .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . 14 - 15
Çar Leheng
1 Osman SEBRf . .. . .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. . . 16-20
Rojek wekl gel ek rojen din
1 Ş.
1 Dr. Kurdo Hu sen .. .. . . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. . . 21-23
Bekire Sorekli .. . .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. .. .. . ... . .. .. .. . . .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. .. 24
ne
Vegera Mal
ROpel25-28
Mlre evin O dildariye - Melaye CIZfRf - Şerefxane Kurd . .. . .. .. . . .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. . . 25-28
Hevpeyvlnek di gel seroke Komela Mafen Mirovan 1 Gabar Çiyan .. .. . .. .. .. . . .. .. .. . . 29-30
Karwan O şer . . .. . .. . . .. . .. .. .. .. .. .. . . .. . .. . .. .. .. . .. . .. . .. . .. . .. .. . .. .. .. .. . . .. .. . .. .. . ... . .. .. .. . . .. .. .. . .. .. .. 31
Ahmey Teml O Lace yi 1 Arekerdox: MarOf Y. .. . .. . .. .. . .. .. .. . . .. .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . . .. .. .. . .. .. .. 32
ww
w.
ZEKA 1 J. Es par . .. . . .. . .. . ... . . .. .. . . .. . .. . .. .. .. . .. . .. . .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. 33
Di te koşina
şoreşgerl
de Huner O Weje . . . .. .. . .. . .. . .. .. . .. .. .. . . .. .. .. . .. . .. .. .. .. .. . . .. .. .. .. . . 34-40
Ni şitimana xwe binase: Merdln 1 M. Bozan .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . . .. .. . .. .. . .. .. .. .. . .. . .. .. .. . .. . 41-43
ROpel41-43
Mihemed ŞExO-Kewekl mişext O sitembar 1 Beşir Botan! . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . . .. .. .. . .. . 44-46
Kurtebahsek ji jiyana X. Abovyan . . .. .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . . .. .. . .. .. . .. .. .. .. . . .. .. .. .. . .. . 4 7-49
Helbest & Hozan . . .. .. . . .. .. .. . .. . . .. . .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. . .. .. .. .. .. . . .. .. . .. .. .. . 50-52
PirtOka fsmall BEŞfKÇf ya bi nave JENOSfDA DERSIM E .. .. . .. .. . .. . .. .. .. .. . . .. .. . .. .. .. .. .. .. . . 53
Helbestvan e bi n av O deng HEMIN
Naven
Plşekl 1
M.
Şevhat
1 Mahabad Kurdl .. .. . .. . .. .. . .. . .. .. .. .. . . .. .. .. . .. .. .. . 54-55
. . .. . . .. . .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. . .. .. .. ... . .. .. . .. .. . .. . .. .. .. .. . . .. .. .. . .. .. .. . 56-5 7
Ferhengoka Nivlsaran . .. .. .. . .. . . .. . .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. . . ... .. . .. . .. .. . .. . .. .. .. .. . . .. .. .. . .. .. .. .. .. . . 58
REWŞEN
REWŞEN
ROpel 54-55
RGpel 3
Rewşenblren
Hejmar 6- Zivistan 1991
Xwendevanen heja
welate me ya paqij Cı bi rCımet ji
leşker Cı balafiren NATO re kiriye
bargeh. Dixwaze xwlna gele me
di vi şere emperyalizme ye ne
matdar de biheriklne. Ev ji aliyekl
ve. Le ji aliye din ve, wekl ku me li
jor dayl xuya ki ri n, armanca redana NATO ku heza xwe di Kurdistana Bakure-Rojava de bi cih
bi kin, ewe rawestandina şere me
ye ji bo SerxwebCın Cı azadiye.
Erdima Rojhilata Navln, a peşemln e ku guhartinen li dhane
çedibin bandoriya (teslra) xwe li
ser dikin. Lewra em hlro diblnin
Rojhilata Navln bCıye qada şer Cı
cengeke gerim Cı giran. Be guman e, qurbana vi şere ne matdar
xwlna gelen Rojhilata Navln e.
W e beri her kes! gelen hererne li
bin peyan biçin.
Bele, karbidesten Tirk en ku
dCırltaybetiyen mirovahiye ne, da
ku xwe ji alozl Cı tengaviya te de
dijln biderfnin Cı xwe ji ledanen
gerillayen ARGK biparezen, li
aliyekl şere taybetl xurt dikin Cı li
aliye din heya dawiye dergehen
xwe ji NATO re vedikin. Ve polıtı
ka wan a ku bi zanebCın bi kar te,
hlşt ku bi hezaran mirove me
bere koça xwe bidin şikeft Cı
binerden ku ve zivistane zinaran
diperçiffnin. Gelo, ma ji bo çi
dewleta Tirk ve nCıçeye belav
dike "We dewleta lraqe çeken
klmawl baveje ser Kurdistana
Bakure-Rojava.?!" Ji ber ve sedeme ye, lro gund Cı gelek bajaren Kurdistana Bakure-Rojava
vala bCıne.
te
w
Di ve koçbera dawiye de ji
çerxa 20'an, rewşa dhane ber bi
guhartineke bingehln ve diçe.
Roj bi roj tekili Cı pewendiyen di
navbera rejlmen empiryallst Cı
sosyalist de baş dibine. NezikbCın çedibe, ew pirsgirek Cı
dubendiyen ku bandoriya xwe li
tekiliyen di navbera wan de kiribCın, hedl hedl ji hole radibine Cı
tene çareserkirin. Ev ji aliyekl ve,
le ji hela din ve hilweşandin Cı
nexweşiya ku rejlmen pirani
dewleten sosyalist le rast hatine,
ew jl ji ber sedema alozl Cı
tengaviya ku polıtıka rejlmen wan
tede dijiya, ve yeke F delıveyeke
berfirehtir vekir ku emperyallzma
clhanl sud Cı fedeyeke ji berjewendiyen xwe re pekbfne. Le
dlsa jl ev rizandina ku di nava
dewleten sosyalist de xurt Cı
belav bCıye, di hele emperyalizm jl
politik Cı şeweyen xwe yen bere
biguherlne Cı bi şeweyeke nuh
xwe derine hole.
ne tede vedigevize Cı dijl jl dellveyeke ji mirovahiye re peydadike ku doza azadiya xwe ya civakl,
aborl Cı ramyari bike. Be guman e,
we tevgeren şoreşgerl bikaribin
sCıdeke ji ve astengiye biblnin.
We mirovahiye bigihlnin roja
azadi Cı serfiraziye. Di ve debare
de, we sosyalizma zanistl bi naveroka xwe ya afirandiyar, hilpiş
klnen şoreşgerl derine hole.
e.
co
m
Kovara Yekltiya
ww
w.
ne
Çawa be jl, hilweşandina sosyallzma hemdemi qezenceke
weha mezin bi dest emperyalizme naxe, çima? Beri her tiştl tu
ziyan Cı ledanen mirine negihane
sosyallzma zanistl Cı tu caran jl
nagihine. Ev sosyalizm mina hlmeke ku naye leqandin Cı tu kes
nikare pe bilize maye Cı we bimlne jl. Ji ber ku bi xwlna milyanan
kes hatiye avakirin. Ne bi hesaniya ku sosyallzma hemdemi pe
hildiweşe, pe te llstin Cı li gora
armancen gel naye bi re ve birin.
Sosyallzma hemdeml, ya ku teye
hilweşandin ne ya gel e, le ya
kesan e.
Piştl dagfrkirina Kuweyte ji
hela dewleta lraqe ve, dellveyeke mezin ji emperyallzma dhanl
re peyda bu ku, bi her him Cı heza
xwe hererne texe bin doliwgerl Cı
daglrkeriya xwe. Bi hiçeta alaziya
Xellce, lro emperyalizme bi hezaran leşker Cı bi sedan, tang, top Cı
balafiren xwe xistine hereme. Ev
xuya Cı şanf dike ku xwe ji bo
şereki hln dorfirehtir Cı xurttir
amade d ike. Dfsa jl, ne emperyalizm a ne Fdewleten giredayı we
dikari n pirsgireken hererne çareser bikin. Her çendl ji dest wan
were we probleman xurttir bikin.
Yen ku çareyan ji dubendiyen
heremi re biblnin, dlsa gelen
Rojhilata Navln in. Çawa dibe
bila bibe, we ev guhatinen ku çe
bibin dellveyeke mezin ji tevger Cı
şere me ye rizgariya netewl re
peyda bikin.
Li vir mirov dikare beje, sosyallzma hemdemi ya ku berjewenden rejlmen karbidest dipareze, roj bi roj ber bi mirine ve
diçe. Alaziya ku niha tevayl dha-
REWŞEN
Ji ber ku metingere Tirk e
xwlnmij Cı faşist, şere me ye
rizgariya netewl birawestlne, gel
bi daxwazen xwe yen daglrkerl
re mijCılbike Cı ji armanca serxwebCın Cı azadiye bi dur bixe, lro xaka
Di encame de em dikarin
bejin, ev şer bi çi merc Cı şe
weyan dibe bila bibe, ne şereki
matdar e. Şere emperyalizme ye,
armanc je rawestandina tevgeren netewl yen di hererne de.
Olsa em dibejin, ne emperyallzma Cihan! Cı dewleten giredayl,
ne rejlma Seddam a faşist Cı ne jl
metingere Tırk e hov Cı dirind.
Armanca me ya peşemln Cı paşe
mln Kurdisatneke serbixwe Cı
azad e. Heya mirine em amade
ne ku Xwlna xwe ji bo pekanina
ve armance dilop bi dilop peş
keş Cı diyari bikin.
Heya hejmara be
birninin di xweşiye de
RE WŞEN
ROpel4
Kovara Yekitiya
Rewşenbiren
Hejirnar 6 - Zivistan 1991
Nameyen xwendevanan
Hevalen heja,
Sirayen deıaı ohevkaren
REWŞEN
Weki hun dizanin ku pirtukxana me , Bibliotheque de l'lnstitute Nationale des Langues
et Civilisations Orientales 1 Pirtukxana Amüjgeha Netewi ya zirnan Oşaristani yen Rojhilat, ye k ji mezintirin Okevintirin pirtukxanen
Firensa ye. Gelek pirtük bi pirraniya zimanen cihane di pirtukxana me de peyda dibin.
Hun dizanin ji ku ji niveka salen 40 de ,
beşe kurdnasiye li Zankoya Sorbone li vi welate me, Firensa, hatiye ava kirin. Gelek
xwendevanen me hez dikin ku kovaren kurdi
li ba me peyda bibin. Em linine bira we ku
kovaren kurdi - le ne tev - weki Gelawej,
Hawar, Roşinbiri NO, Ronahi, Kurdistan,
Karwan, Ohwd. di pirtukxana me de hene.
Veca, eger hün bişen Kovara xwe ji hejmara
YEKE de, an ji ya dawiye de ji mere tim
bişinin, em spasdaren we ne. Wiha, we ji
xwendevanen me re ji pirr hesan be ku beşe
kurdnasiye li Firensa peş de bibin. Em
heviya peşveçüna xebata we dikin Orez O
silaven me yen germ ji we re hene.
REWŞENe
Va ez daxaza we tinime ci. Min helani
niha ji we tene hejmara 1-e ya Kovara
weye delal sitendiye. Le bawer im, hüne
yen din ji bi re bi kin.
Haya me li we piri-hindiki hey~. Beri
çend meha ji BBC hevalek li Erivane
fılmek dikişand ser jiyana hemü kurdan.
Ew bi koma xwe ya sinemakişandine hale
mala me ji Oli ser mesela kar Obare we ji
min pirsi. Min ji çiqasi ku zanibü gol ü
wana hilgirtine nava filme. Nave wi xorti
Ahmed Cemal bO. Ew bi esle xweva hind
e, le Londone rüdine.
Hevidar im ku hüne çend kaselen
stranen Koma Berxwedatie Oçend fılman
ji bi re bikin.
Daxwazen we hebin, yeko-yeko minra
binivisin, eze anegori karebuna xwe
binime ci.
Belki ez pişti çend meha, saleke dine
beme Almanya, wi çaxi eze we ji bi bini m.
Sertirazi O peşketina we daxaza dile
mine.
ne
te
we
.c
heya ni ha çar hejmaren kovara REWŞENe
gihane desten min. Min ev kovar bi dileki
germ O bi çaveki rexnegiri xwend. Beri
her tişti dive ez oojim, ku di riya serxwebün O azadiye de, li ser xeteke
şoreşgeri O bi bir O baweriyeke aza, damezirandina YRWKe gaveke geleki giring
Obi rümet e.
Ew reça ku YRWK daye ber xwe Oew
prensiben ku dipareze, ez wan di cih de O
rast dibinim. Di bir O baweriya min de,
dive ev reç o prensib ji aliye hemü ronakbiren kurd ve bene parasli n Oji bo wan
tevger Oxebat xurt bibe.
Weke ku hün ji dioojin bare yekitiye gelek giran e. Milkirina vi bari ji bo her ronakbireki kurd delameteke netewi ye.
Bi ve baweriye ez dixwazim ji bo xurtkirin O peşvebirina şere netewi, ji bo paraslin O peşvebirina ziman, dirok, weje O
pişeya kurdi mil bidim we O di nava
Yekitiya Rewşenbiren Welatparezen Kurdistan de cih bigirim. Bi silaven jidil,
germin Oşoreşgeri...
Kovara heja
om
Ji hevaıen Yekitiya Rewşenbiren
WeJatparezen Kurdistan re
•
1 Çiriya
Jiyan Olek
1990
Paşln
HemO beşdar Oendamen Yekitiya
Rewşenbiren WeJatparezen
Kurdistan -YRWK, ez silaven
şorişgeri ji we re dişinim
eniya bave xwe kim ez rast dibejim.' Hişyar
gol 'mire min, kani bide min eze herim.' Mir
rabü alek daye O Hişyar ala xwe girt Oberi
da geliye bi tirs O zor çü gerı O hate giha
deve şikette.
Şev reş Otari çü heta nive şikefte Orahela
kevir ku ale di erde de bikute. Bala xwe
da ye ku dengek ji dawiya şikette tete. Hişyar
pesna xwe da, got 'ez Hişyar im, bave Azad
im. Ew ki ye' Odest avete xencere ü ji ber
xwe kişand Oçü da-wiya şikefte. Bi denge
Hişyar re jinek ji dawiye şikefte bersiva
Hişyar da got 'Ez im.' Hi~yar bala xwe daye
ku denge ji dawiya şikefte hat, denge maliya
wi bi xwe ye. Got 'keçe çi kare te heye li vir?'
Pireke got 'kare min heye ez halim, ma tu
çima hali?' Hişyar şaş ma. Got 'keçe şole
min heye ez halim. Got 'şole xwe bibeje ka
çi ye?' Got 'mesele mir e.' Hişyar gol ka
veca şole te çi ye?' Jinike got 'mero, pişti tu
çüyi mala mir, kuremir hale mala me Odest
avete namusa min. Min xwe je xilas nekir.
Min rabü raheşte dasa dara Oli sere wi be
namüsi da Omir. Min got, bi xwede e~er mir
bizanibe min kure wi kuştiye, we ew jı min O
mere min bikuje. Min rabü laş6 wi qet qet kir
Oxiste tür Oani ve dere ku ez ooxime erde.
Va ye tu ji hali. Sedama hatina min ev bi xwe
ye.'
Hişyar rabü ji her du çaven
ramusa O
her du hatine ber bi male. Pişti neziki li gund
ww
w.
Rewşen kovareka pir Mja Odelal e. Bi
xwendina Rewşene re em geleki teri zimane kurdi dibin. Ez dixwazim çirokeke
hikayeta mire
Erbile
[Hewlere-R]
binivisinim ji xwendevane Rewşene re. Hikaye weha hatiye bihistin.
Mi re Erbile şeveke derket dere male bala
xwe daye ku şev pir reş Otari ye Obaran
hOr hOr dibare. Vegeriya xani Opirsi: 'Geli
mirovan! Kesek heye ku işev here geliye
jer Owere?' Gelekan gol, 'bele em dikarin
herin, ma çi heye.' Mir gol 'eze tişteki ji we
re bejim, heke we pek hani eze keça xwe
bi xeml Oxez bikim Oji we re binime mala
we Odilaneke ji ji we re pekbinim.' Mirove
li we dere hemikan guh bel kirin, gotin
'kerem bike mire me ... · Mir weha got:
'Kese ve ale bibe geli O şikeftek li were
heye, tede biçikiline Owere paşe eze herim meyzekim ku wele be eze keça xwe bidime wi meriye wusa.' Keseki bersiva mir
neda çumku ew şikeft geleki bi tirs O xof
bO.
Meriyek xort bi nave Hi şya~ rabü ser xwe
Ogot 'mire min tu rast dibejl.' Mir got 'bi
LE BIBLIOTHEQUE DE L' ECOLE DES
LANGUES ORIENTALES
De la Seetion Kurde
L'UNIVERSITE DE LA SORBONNE
NOUVELLE PARIS - FRENSE
REWŞEN
we
Biraye we
MOradev
Seroke Para Abori ya Rojnama
• RiyaTeze- REWAN 1USSR
TemCıre xerıı
kirin, Hişyar gote jina xwe, 'tu here male
eze herime mala miri.' Jin çü mal OHişyar
çü mala miri.
Hina civin belav nebüye. Hişyar silav da
O rünişt. Mir gol 'te bir çikiland ala xwe?'
Got 'bele mire min.' Bes mir bala xwe
daye ku Hişyar bekef e. Mir got, çima tu
bekef i. Belku tu tirsiyayi. Hişyar gol, na
mire min. Ez natirsim One tirsiyame. 'Bes
eger mir peymane bide, eze bibejim. Mir
got, peyman ji te re be beje! Hişyar mesela jina xwe Okure mir gote wan. Mir got,
ma ev tişt rast e? Got mire min, bele rast
e. Mir gol aferin ji we jine re. Ez çave we
maçi dikim. Ew kure ku rabe here namusa
ela min, ew ne kuremin e. Were destemin
min keça xwe da te. Hişyar got, Min qebül
kir keça te Omin car di da te. Mir gol, ev
çi ye. Got mire min, ew jina wani baş Obi
namus tıeja ye ku ez yeke binime ser O
hewi bila keça mir bi xwe be? Mir got,
Welleh na, keça mir ne hejaye neynükeke
we ye. Hişyar çü mala xwe Okure mir çü ji
kise xwe.
Hikayeta min dawi pe hat. Hezar silav li
ser şehiden Kurdistane... O biji PKK,
ERNK OARGK.
Biji serok Abdullah OCALAN
01 - 01 ·1991
Abdullah
RUpel
5
Rewşenbiren
Hejirncır
Dersandina Ezmani bü?
o
Deste tewqeye iro ku em herdu bidine
hev 1Çend sal Ozeman in di xirabjin em di
gel hev 1 Dunya bi xwe dewran e bizan geh
roj e geh şev 1 Geh tari O duman e O geh
rewşen O nOr e ııı Ji bo ciwani O zelali O
betem Omiji, ji ev nimOne hene:
- "Gul rewşa bihare ye." Anku ciwani O
şengiya bihare bi Qulan e.
- 'Azad rewşa dıwanan e!" Miroveki tiraneker ObeşOş OrOgeş e. Dilen bi xem Okovan dikeninit Oteven xem Ojana ji ji ser dilan direvinit Ji bo bar anku kawdan ji ev
nimOne heye:
- "Rewşa me kurdan pir xirab e." Anku
hale me geleki nexwş e...
Ji nimOneyen çOyi diyar dibit peyva
'rewşerte ji peyva 'rewş' a kurdi hatiye. Ne
ji farisi weke kak Perwiz te9ehişti!
Me hivi heye ku niviskaren me we xwe ji
qerisandina ezmani bi dOrexin.
Ji bo helbijartina nave 'rewşene ji, ji bo
kovareka kurdi ew bi xwe efirandin e O
nişana jireki O birtiji O zimanzanine ye, li
cem serniviseriya kovara REWŞENe. Bi
rasti ji iro di govenda rojnamegeriya kurdi
da guleka pir behindar Odelal e. Her berpereke we, mizginiya bihareka geş didite
xandevanen xwe. Me hivi heye, we malbala kovare bi ser hemi kend O kospan serkevit.
ne
te
we
.c
Di hejmara 4 a kovara REWŞENe de
nameyeke nivisevaneki zirek Obi zever,
heval Perwiz Cihani hatibO belavkirin. Di
we nameye de hevale nivisevan dilinen
xwe li ser rewşa belavkirina kovara
REWŞENe dabO xuyakirin.
Hejaye goline ye ku heval Perwiz
Cihani hozanvan O çiroknivis, leger O
vejankareki pir bizax e Ohemi der~eMn
çanda kurdi kutaye. Bi zireki u bi
jehatibOni, peyva westiyan di hizra wi da
koçer Omişexit bOye. Lew ji dil Obirijdi
xwe avetiye meydana çanda kurdi O
bOye stereke geş di ezmane toreya
kurdi da. Heviya serkeftine ji wi ta dixwazin.
Werine em da pekve guh bidine Perwiz Cihani ku derheqe peyva 'rewşerl e
da çi ji me ra nivisiye? Perwiz dibejit:
"Gotin O peyva 'rewşen' e ne kurdi ye,
ku we ji bo kovareke kurdi hilbijartiye.
Di kurdi de ron, ronahi, ronaki, rojen hene. Lew çi kurdek peyva 'rewşerle bi kar
nahinit. Ev peyv (reyvşen) peyveke farisi
ye, ku li Kurdistana lrane bi kar dihet...'
Ji paragrafe diyar dibit ku heval
Perwiz wisan peyva 'rewşen' gehiştiye,
ku peyveke ne kurdi ye Obelku peyveke
farisi ye ... Me ji xwe re ji wan wergirtiye!
Bi ve çende ji narawestit belku dioojıt çi
kurdek peyva 'rewşen' bi kar nahinit! Ev
e bi xwe ji behaneke derheqe gele kurd da
diket. Çimku peyva 'rewşene ya pir belav e
Oeger bawer neki fermo pirsyara şivaneki
kurd bike!
Ger em peyva 'rewşen'e
şirOvekeyn Obizvrinine, de diyar bit ku peyveke kurdiya resen Oxweşik u delal e Ome
ji kesi wernegirtiye Ocilke kurdi me bi zora
ne kiriye ber. Weke kak Perwiz bo çOyi. ..
Gelek nivisevan e~er peyveka kurdi dibinin
ew peyv her bi we ramane di zirnaneki di
da dibinin yekser tingijin Ooohna wan xwe
li sere milet wan didit O rasti li ber berze
dibit edi hizra xwe nakin di pela şaşiye
werdibin. Bi hizra wan ev peyv ne kurdi ye.
Hemi şiyanen xwe terxan dikin ji bo qerisandina ezimani. Lew iro dibinin gelek
peyvan dartiraşi O lerıg O nekehi ketine di
nav zimane me da. Her nivisarek bi keyfa
dile xwe peyva daditiraşin. Koliren peyva
kehi Odelalli ezmane me kOvi di kin.
Perwiz Cihani ji ketiye şopa nivisaren me
behis je kiri. Ewi ji nekir nemerdi işkeka di
li qerisandina ezimane me zade kir; dema
goti peyva 'rewşen' ne kurdi!
Weki roja nivro xuya ye, peyva 'rewşen'e
kurdiyeka resen e O hiç girectanek di gel
farisi nine. Di kurdi de peyva 'rewşen'e van
raman Opejna didit; ciwani Ozelalı Obetem
Omin ji her wisan ankO kawdan ji didit. Di
hindek ciyan da ji rpnahi didit weke hozanvane navdar TıREJ di hozana xwe ya
pirşeng O bi nav O bang di 'Bilbile Dilşadi'
da bi kar haniye:
Derdimandina Jina Rewşenbireki
bere xwe bidime metbexe, şiva wi hazir li
ser mase dahenim, çayeka germ ji peginim!
Ew mal dide xwe ku bipirse ka di nava roje
de çi li mal çe bO, çi çe nebO. Le hema mafe
min nine ku ez bizanibirn wi çi dikir, çi ne dikir. Piri caran ji li sere zimen bi çend golinen
kurt bersiva min dide Oyan ji bere xwe dide
televizyone Oçaya xwe vedixwe. Yan ji kovareke faşisten tirkan, ne yeka kurdi dike.
Dive ez li hember ve rewşe, xwe bigrim.
Eger ez oojim "lam Ocim" we bibe şer Obi
destek kotek kuta bibe. Çi ye? Got, rewşenbir e, berpirsiyare rewşenbiran e! Vi meri
mala min li peş çaven min reş kiriye Odunya
li sere min kiriye tara oojinge! Ez pir dixwazim ji ve jiyane rizgar bibim, le hema kura
min e tek ustiye min badaye. Li EwrOpa, her
kes li xem Oqisaweten xwe ye. Kes ne vala
ye guhe xwe bide derd Okulen hevale xwe
ye dine. Komelen jinen me ji weki komelen
jinen xelke ji tune ne ku em derd Okulen xwe
ji hev re rez kin O~e ji wan re bibinin! Le bi
nezaniya xwe eme hin ji hev re bikin çirok O
medi hev kin Owisa şevooriken xwe pe derbas kin.
Ez çOme welet diya min pirejinek e. Min
nexwest ez derd Okulen xwe ji we re bikim
weqiya ser litire. XOşk Obirayen min her kes
li mal Ojin Ozaroken xwe de ketine. Yana
sere kesi ji kesi re ne vala ye. Min pir kulen
xwe da ser hev Oda berhev Omin ne da der.
Min gol bila ez ji jinbira, xizm OGiranan re nebim çirok. Ye dile xwe xweş bike ki ye? De
oojin heyf li caniya we ki ye, 'keç8 binere, ca
bibihise li EwrOpa ne Xwede zane meren
wan çav bardane keçiken ewrOpi!' Kela min
ww
w.
Çaven we tiji hestir bOn Oji gewriye gotin
bi zore derdiketin. Gote min: "xwazi min
yeki tirk, ereb, ecem kiribOya O min evi
kurd nekiribOya!" Ez mat mam. Çaven min
likiri O kesereka kOr kişand O çıroka xwe
wele berdewam kir: "Tışte ku min diliye Oez
dibinim, bila kOçiken sere sergOyan ji
nebinin. Ev neh salan me ne ku em bi hev
re zewicandi ne. Me bi dile xwe ji hevdu kiribO. Wi kurdayeti O yekbOna doza me O
doza Kurdistana zeftkiri hildaye ser milen
xwe, le bi kemani ji her deh panzdeh rojan
careke destek kotek digine min. Bila çaven
wi birijen Odi mista min kevin! Kurdistana
zeltkin dibine Ozorkariyen zordar dibine O
xwe ji serok O berpirsiyar dibine O hina ji
baweriya wi ew e ku; jin jin e Omer mer e!
Ev bO heft salen me ku em li EwrOpa ne.
Mafe min a dakatina bajer bi tene tune ye,
ku ji xwe re şermeka mezin dibine ku
tekeve metbexe. Pişta xwe dide qaryole O
qedeha xwe ya vala Oli peş mevanan ji Obi
pozeki bilind beyi ku hema xwe bilivine des ı
direje min dike O dibeje "dagire!" Heya ku
ez nesax bim ji Ocurna feraqşuştini bi rojan
tiji dimine Ohema deste xwe jı naveje. Ji
ber ku ji xwe re şerm dibine ku merek li ber
curna feraqşuştine raweste Oferaqan bişo.
Hema qedeha ave ji nade dest min! Sere
sibe ji mal derdikeve Odema şive vadigere
male. Ji min dixwaze dema ku xirtini bi
kilila deri ket ez li pişt deri amede bim O
çaketa wi ji dest bigrim Ope re, dive zO ez
REWŞEN
6- Zivistan 1991
om
Kovara Yekitiya
Muhamed Çelki
(1): Kovara REWŞEN, Hejimar 2, rüpe/3
pir radibO Omin bi dijwari xwe digirt ku ez nedim der. Ji kerba bira bave re, kuremin deste
diya min gez kir, ku eyar di nav diranen xwe
de gihande hev. Li zaroken xuşk O birayen
min dixist, pore xuşka min a canik li deste xwe
daland. Rewşa me ya abori ro! bi roj şOnde
diçO. Malxoye min, xeber li pe xebere O bi
ber9eran ji min re dişand ku ew nikare ooyi me
bimıne. Ev tişt hemO li sere min bOne kom Oez
nesax ketim. Doktor gote min: 'Tışketi te tune
ye. Nexweşiya te nexweşiyeke esebi ye. Dive
tu xwe aciz neki! Dema behna te teng bibe, du
ji van heban vexwe O di hundir de nemine.
Derkeve ber bi dereka hineki bimeşe, bila
behna te fıreh bibe Oxwe bi tiştina din ve mijOI
bike.' Xuşka min a canik di male de şet Omat
ma ji gotinen doktor Obi mesela min agahdar
bO. Dile we pir bi kure min dişewiti, ku çawa
ew zaroke weke feriştan bere bi bere dibe hovek. Şireten xOşka min, rewşa kure min Oberger Osozen malxoye min hiştin ku ez pişti çarpenc mehan, careka dine li 'zindana xwe'
vegerim! Niha va ye tu dibini, em bi hev re
ne. Şer O dawiyen me berdewam in. Ev
çendeyek e li min nexistiye. Le tişta dişkine O
ez ji heban vedixwim. Derketina bi tene ji bo
min qedexe kiriye. Kura me ji ji ber şeren me
bi xwe de dimize. Kurik diooje bave xwe 'Eger
ez ji dema mezin bibim, eze li jina xwe xinim O
roja di ne ji baqek gul je re binim!'
Dibejin: 'Jin nive civate ye.' Engels ji
dibeje: 'Tu xer di we civate de nine, ku eger
nive we koleye metbexe be!' Napolyon ji
dibeje: 'Dayik bi deste raste dergOş o bi
deste çepe ji dunya dihejine!'
Zin
Rüpel
6
Kovara Yekitiya
Rewşenbiren
Hejimar6
Gum,
xuş,
gum,
Zivistan 1991
xuş ...
Ava newale xuş-xuş
Marandane pe hev fişe-fiş
Dijminan girte ser me
Henas teng bü, me hilekiş
Wuş!wuş!
te
we
.c
om
Her çar aliye çiye huziya
Kevir ü kuçked giran
U ciye xwe man
Daketin merok ü berok
Disa, çiya huzita
Hatin, tev de bune serok
Ji beraki de büne peya!
Peya, peya, hey peya!
Siya, siya, sibera keriya
Keriyed serdest bi te diçiiriya
Milet, kuflet, li aliye dine, dizeriya
Lo keyaye peya , peyayii keya!
Her çar newaled çiye tene hev
Gum, xuş, QUm, xuş ...
Peya me, çıkeya me!
Gotined min çiikiri ne
Ci bela me!
Pişta min waqasi pan e
Çi pira me!
Nexweşiyek e ketiye cane min
Pe püç büne pe ü pişta min
Sere min bixwe, naçe ji cane min
Ez diminim peya heya heya!
Zend ü miled min xurt in
E baran e, ne male kurd in
Loma •. büme peyayii peya
Na, mın xwe kiriye peyaki sewi
Be gel mame, gel ji min revi
P~yaye peyayii bebiha
Mın nave welat
Xweş e çoleka wiha!
Peşiya min da büne ser ve reye
Wan seri dani
Ve care, me hilani
Derdest e, le bi me xweş e
Em ling deynin li şone
Çi ye me ji Xani?
Ci ye me ji APO?
Em genime xelke dikin sapo heta ku ...
Dixwin perçak nane pako heta ku .. .
Dilan dikin, dilizin, kako, heta ku .. .
Xebate dikin, çako, heta ku ...
Em parse ji dikin, malxirabo, heta ku ...
Kurt, ji beraki de,
Me xwe fırot ji, birako, heta ku ...
Me li Çaldirane motik çiikir heta ku ...
Me lisede nozdan komik çekir heta ku ...
Me li Sevre komik çiikir heta ku .. .
Me li Siwase ji xira kir heta ku .. .
P'iran rabü xwe komik kir heta ku ...
Agiri, berfa me le bari heta ku ...
Ro hilat Nivro kombün çe bü he ta ku ...
Bakur • dür! dür! •
Keyayen peya
Bün • yuzbaşiü çawiş •
Bazar~ wan • ço, hiş, ço, hiş •
Peyayen keta
Bün • efser u serheng •
Hevsar bi xwe ve xistine, • kered peşeng •
Rengerew~enbir; rengaserok
Bazdan, bun • Monsieur • ü • Sir •
Meyik büne,
Hin büne peya, hin büne mi,
• Diplomasiye ·bi GUR re dikine!
likeki ter, yeki birçi! Heta ku ...
Girfiyen cenga azadiya kurdan li zindana Amede
Can dost. ..
ww
w.
ne
Di welate me de taribOn, bi zanistiyeke
hemdemi rohni dibe. HişyarbOna netewi
roj bi roj geştir dibe Orekxistina geli xurttir
dibe. G~l~ m~ bi peşengi O serokatiya
xwe ve gıredayı ye. Ev çend sal in şere
serxwebOn Oazadiye bi jehati-bOneke mezin tete ajotin.
Di 15'ye Tebaxa
1984'e de, gele me
fişenga peşin li hevberi
stütewandin O koletiya
xwe ya dür O direj teqand. ji 15'e Tebaxe o
vir de, salen derbasbOyi
bi fidekariyen mezin O
berfireh tiji ne. Her weha
ji bo salen li peşiya me,
gele me xurttir amade
ye.
Sala 1990'1, ji seri heya
dawiye, bi rekxistin o
disiplin, bi lehengi O bi
serihildanen serkefti haliye dawianin. Gele me
ew doza xwe ya maldar
Omeşru, li derveyi welat
ji, li nav neteweyan derxistiye hole. Bang li mirovatiya peşverO kiriye, ji
bo ku berpirsiyeriyen
xwe bi cih bihenin. Ew
denge ku li hevberi politik 0 politikayen dijmin en lhsan GEDIK
qirkirin Ojiholerakirina gele me bibihise o
P!~tgi~iya g~l~ m_e _bike. Ew qirkirinen ku li
dııı mırovahıye dıhene kirin, li hevberi wan
raweste Odenqe xwe bilind bike.
. Ew gele ku ıro di welate xwe de ji kesanıya xwe ya netewi hatiye beparhiştin, zi-
mane wi hatiye qedexekirin, keda wi tete
talankirin, ji 7 heya 70 sali, ji bo şerefeke
m_e~in, .~e;iy~ nav? şer Ocenge. Li hevberi
ye ıı, dıımıne da9ırker bi hezar awayen şer
u cenga taybeli u bi alikariya piştgir Ohevxebatkaren xwe yen imperyalist, iro dixwaze
v~ cenge ve~irine Og~le me bi careke ~r
bık~:.
. ~~de~gmayı_na _imperyalizme,
hovıtıya lı dııı gele me tete we wateye ( maneye ) ku, ew ji şerik
Obeşdaren dijmin in.
Gele me di gunden
xwe yen şewitandi
de, de sala nuh bi
serkeftini
derbas
bike. Miroven me yen
ku hatine koçberkirin
(nefi OsirgOnkirin), bi
hesreta erde bav O
kalen xwe dikevine
saleke nuh.
Disan bi hezaran
miroven me di bin tirsa IMan Ohingavtine
de derbasi sala nuh
dibin.
Le hişyarbOna netewi Ocivaki ya gele
me, di gel cenga wi
ya matdar heye. Gele
me de sala nuh xurttir
hembez bike.
Sala nuh ji bo gele
me Oji bo hem Omirovahiya peşverO rohni O piroz be. Rojen
azad Oronak yen me hemOyan bin.
REWŞEN
ihsanGEDiK
GHigeha Meletiye
19 121990
Alrto . 23 09 1989
RCıpel
7
Kovara Yekitiya
Rewşenbiren
Hejimar 6- Zivistan 1991
Ser bildana
Isınail Axaye Şikak- SIMKO
ji bo rüsan be ü başür ji, ji bo ingilizan ...
Di navbera her du hereman de,
heremeke beali hebe.
Di sala 1909'e de, rüsan piştgirtina
şahe Ecemistane kirin ü Azerbeycan ü
bakure Ecemistane bi dest xwe ve an in.
We deme, mire kurd lsmaile Şikaki SIMKO (1875-1930), hebüna rusan di
Azerbeycane de nepejirand ü li diji wan
ü hakimen farisan bi 3000 suwaran rabü
şer ü seri hilda. Le bele, di bin hikariya
(tesir) rewşenbire kurd, e bi nav ü deng
Ebdullrezzaq Bedirxan de ma ü nerina
xwe guhart ü bi çaveki din li rüs niheri.
Dema ku hikümeta tirki ya nüavabüyi,
ji şere Balqane reviya ü tekçü (1911 1912), di bakure Kurdistane de
hişyarbüneke newqi çebü ü ramana Kurdistaneka serbi-xwe derkete meydana.
Ev yek ji bo Simko ji piştgiri ü heviyeke
mezin bü. Hişyariya wi ya netewi xurt kir.
Di we deme de, li bakure Kurdistane
serihUdanan destpekirin. Sert, Xerzan,
Botan, Şörwan, Mardin, Nisebin, Cizir,
Farqin ... U eriş çüne ser sazi ü avahiyen tirk. We deme, ingilizan ji, bala
xwe mina rüsan kişandin ser Kurdistane
ü xwestin tevgera kurdi bi dest xwe ve
bini n.
Leşkeren tirk, bi hoviti §Oreşa kurdan
pelixandin ü weran kirin u kuştine zora
wan bir. Geleki merxasen kurd bi serbilindi çüne ber kendiren daleqandine.
Melle Resüle Qehreman, dema ku çti
ber bene darvekirine got: "Baweriya min
heye ku de gele kurd ji zordariya tirkan
azad bibe".
Em vegerine ser Sirnail Axa. Simko di
jiyana xwe de, ji gelek büyeren li hererne
poside wergirt ü bi taybati ji, bi kuştina
biraya wi ye mezin Cafer Axa. Biraye wi
bi deste Moxti Şemse, ku we deme qerale Azarbeycana bü, hate kuştin. Moxti
Şemse kure Şahe Ecem bü. Cafer Axa,
sereke ela ŞlKAKAN bü. Şikak yek ji
elen Kurdistane yen bi nav ü deng e.
Dema damezrandina Komera Mehabade, ev el xwedi 40 000 mirov bü. Di
navb~ra bakura Silemani ü rojavaye
~ola Urmiye de, bi war ü cih büye. Şikak
jı 5 paran e; şikak, şikofti, mukri, şaweli
(Şah Weli) ü Botan. Weke ku dirokzan
dibejin, ku zima,pe mukriyan zimane
dewleta Midi bü. Ela Şikakan ew nexşen
li ser diwaren bajare Pirsipoles, en ku
beri zayine, bi 600 salan, yen hexamenşiyan bü ü niha li bakure bajare
Şiraze ye, tine bira mirovi.
· Ji ber ku şah e ecemistani ji kurdan ditirsiya, sala 1907' e biraye Simko, Cafer
Axa, bi riya karbidesten Tebrize, vexwendiye hevditineke kir. Li we dere, li
Tebrize, bi xinizi Cafer axa kuştin. Ev
büyer bü sedemeke ji sedemen rabüna
Simko. Le ne weke ku dirokzan dibinin;
tene tolehildan ü xwinretin di mejiye
Simko de hebüne. Simko Axa, nola kurdeki gernas dit, ku eger toleya biraye
xwe hilnede, we di rojen dahati de wı ji
bikujin.
Ebdulrezzaq Bedirxan e ku di maleke
kurd a welatparez de mazin bübü,
rewşenbireki geleki mezin bü. Tekiliya
wl bi hozanen mina Haci Oadir Koyi, Evdilhime Hekari ü gelek kesen din en
zane re hebü. Simko axa bi çaveki mezin le dinfıri. Pir je hez dikir, le li ba tirkan weke dijmıneki dihate naskirin.
Hevditina Simko axa ü Ebdulrezzaq,
hevkariya zor ü zanine nişan dide. Ebdulrezzaq doste bave Simko bü, hikariya
(tesir) xwe ji zü ve li Simko axa kiribü.
Dr. Celile Celil tine ziman, ku di salen
1912 - 1913' yi de Simko axa li gel Ebdulrezzaq Bedirxan komeleyeke kurdi ji
bo hinkirine li bajare Xoye ava kiriye. Armanca komeleye; avakirina dibistanan,
derhanina kovar ü rojnameyan ü seroke
ve komeleye ji Ebdulrezzaq büye.
Ebdulrezzaq pir dil dikır ku tekiliya
kurdan bi rüsan re çebike. Bi riya komeleye, bi hinek rojhilatnasen rüs re peyivi.
Ji wan xwest ku çe nda kurdi, toreya gele
kurd wergerinine ser zimane rüsi ü ye
ewrüpi. Ji bo ku komele xurt bibe Simko
alikarl di-civand. u bi van peran komele
bi peş di-xist. Gava ku komeleye dibistan vekirin, nüneren evrüpiyan bi dengeki bilind li dij sekinin. Gelek gotinen
pis ü dijün li ser Simko axa derxistin ü ji
xelke xwestin ku kes peran nede Simko.
Nokeren Tırkiye ü yen Ecemistane bi
hev re geriyan ü li diji Simko bangeşi
(propaxande) kirin ü dixebitin ku kurdan
li dijı Simko rakin ... Digotin "Simko dixwaze kurden misilman bike filleh!" Ebdulrezzaq ü Simko ji bo destpekirina
xwendine ji xelke re axifin nameyak bi
nave gele kurd hinartine Qeysere rüsi,
bersiv ji aliye Wezire derve ye rüsi ve
ww
w.
ne
te
we
i dema cenga di navbera osmani
ü rüsan de ya ku di salen 1828
ü 1829'e de derketibü, tekiliya
kurdan bi rüsan re çebüye. Ji we
deme ve, ku bi hazaran miroven
kurd, ji ber erişen leşkeren hov en tirk,
reviyane ü çüne we dere. Bi taybati ji,
gel ek kurden olezidi reviyane ü di Qafqasiyaye de bi cih ü war büne. Pişti ve
rewşe, rüsan ve hererne xistine bin zora
xwe. Kurden ve dere, bi vi awayi, xwe di
vir de parastine. Le bele, ew piştivaniya
rüsan, bi sereken elen kurden di wir de,
ji bo armanceke ramyari bü. Xuya ye, ku
rüsan di sedsala XIX'ye de, dixwestin
Kurdistane ji xwe re bikine dagirgeh.
Dema we cenge, gel ek ji axayen Kurdistan e, ketin bin deste rüsan. Ji wan deman ve, kurden olezid ü ermen, ketine
bin otoriteya rüsan. Dema ku rüs ketin
herema Bazide, peyaya kurd Yezdan
Şer, ji bo ku bikaribe tirkan ji Kurdistane
derine, de alikarl ji rüsan bixwesta.
Çawa ku Yezdan Şer, li diji tirkan, rüs ji
xwe re kire pişt, her wisan ji, Ubeydullah
Nehri, dema beri serihildana 1880'e,
pişta xwe dabü rüsan ü li diji hovitiya
ıngilizan seri hildabü.
Rohilata Kurdistane, ji aliye platformeka stratejik! ve, xwedi ciyeka geleki
pewist e. Ne tene ji bo kurd ü faris ü tirkan, le ji bo hezen kolanyalist ji. Di rohilata Kurdistane de, her du bajaren kurd
en mezin, Karmanşan ü Erdelan e.
Disan geleka kurdan, di bajaren Leristane de dijin, ne bi kemani li Azerbeycane ji. Hey~ kurd li hi nde ciyen din en
Ecemistane (lrane) ji diminin.
Pişti avakirina alayen Hemidi, rüsan, ji
demen bJlre behtir, bala xwe dane Kurdistane. Edi li ser gele kurd nivisar
nivisan-din, nüçeyan belav kirin. Di
destpeke de, bi riya Mzen leşkeri, tekili
çekirin ü di pişt re ji bi riya rojhilatnasan
kurd dane nasandin. We deme tirkan
politika xwe ya li diji kurdan guhartin.
Leşkeren xwe, li gel hinek caşen kurd
şandin Mehabade. Gava ku ditin rüs dixwazin xwe di Ecemistane de bi cih bikin,
sala 1909'e, hinek le~keren din xistine
rohilata Kurdistane. Le, di sala 1907'9
de, meha tebaxe, rüs ü ingilizan biryar di
nava xwe de standibün ku imperatoriya
farisi di navbera xwe de par bikin. Bakur
.c
om
1921-1930
REWŞEN
Rüpel
8
Rewşenbiren
ne
te
we
.c
o
m
Kovara Yekitiya
Di dawiya sala 1912'ye de gava seroke leşkere tirk derbas bOye rohilata
Kurdistane, bi armanca bicihkirina Ebdilrezzaq Bedirxan Oşopandina wl, tirseke
mezin ketiye dile wi, gava ji bajare Xoye
biçe Katore. Ji ber ku leşkeren Simko
axa di we hererne de xurt bO. Gava ew
bi şaşi bi ser mala Simko axa de hatiye.
Li "Çiyari-Kala", nizani bO çi ji bo Simko
axa bibeje. Di cih de hevi kir, ku wi bigihinine sineren 'Tirkiye". Simko axa bi
hişki bi wi re axifi Oji tirkan xwest, ku careke dLn derbas nebine welate wi.
Li Urmiye fiileh hindik bOn, taxeke
bajer ji wan bO. Di diroke de, bi musilmanan re mina hevseren sirOşti dijiyan O
bazarvani dikiri n. Heya ku hikari Otesira
ingilizan beri cenga clhani ya yekemin
di hererne de peyd bO. Ji we deme ve
ingiliz xebitln, ku di nava aşOr Okurdan
de.dijminahiye peyda bikin.
lngilizan her O her xwe mina parezvanekf fiilehan di koloniyen xwe de
didit O bi wi rengi mat dida xwe bo
metina xer obereen welaten dagirkiri o
erişkirina ser wan.
Zordariya aşOren, ku xwe kiribOn destike kere ıi rOsan Oşahe ecemi re, giha
bO qonaxeke mezin. Dibejin ku suwaren
wan kurd digirtin, rez dikiri n Oji wan dixwestin bibezin. En ku 20 g_avan bibezin
we sed tumenan bistlnin. En ku 40 gavan bibezin, we sesed tumenan bistinin.
Le yen ku behtir bibezin, we çarsed
tumenan bistlnin. Gava miroven kurd dibezin, ku tumenen xwe bistlnin, seren
wan dihatine jekirin ohesineki, ku di egir
de sor bObO didane ser qirken wan en be
ww
w.
hat. Te de vekirina dibistane hate sipaskirin. Bi rastl dostaniya Ebdulrezzaq O
Simko ji demeke zO ve ye. Bave Simko
[Mihemed Axaye Şikakl - REWŞEN] ye
ku bi Ebdulrezzaq re demeke li Stanbole
mabO, li gel wl hatibO girtin O ajotinl
(sirgOnl) Trlpoliye (TrabiOse) bObO. Li wir
jT bave Simko axa di bin şkence de mir.
Ji destpeka sedsala blste ve, Ebdulrezzaq roleke mezin llstiye, be guman
pflaneke wf ji bo serxwebOna Kurdistane
hebOye.
Beri ku cenga cihan! ya yekem
destpe bike, rOsan heza xwe di bakur O
rojavaye Ecemistane de pirtir kiribOn.
Baweriya wan bi Ebdilrezzaq O Simko
axa re jT seda-sed dijT xeyal Odaxwazen
tirkan bOn. Li ser ve bingehe Simko bO
berpirsiyare parezgeha Slnore, ya ku li
Katere bO Ote de cebilxana rOsl hebO.
Rohilatnas O dlplematen rOsl yen mina
Çerkov, Gordlffski O Hekimoviç tekili,
pewendi O baweri di navbera kurdan O
rOsan de peydakiribOn. Çi bi nivisen xwe
Oçi bi gotin O weşanen çandeyi yen li
ser kurdan.
Ji aliye di ve, Şex Taha ji yek ji kesen
ku roleke mezin di jiyan Oxebata Simko
de leystiye. Ew jT Emalbata Şex Ubeyduilahe Nehri ye. ~ex Taha xebitiye, ku
tel<ili O pewend~en kurdan bi lngilizan
re hebin O piştı cenga cihane ya yekemin geleki caran li gel ingilfzan
rOniştiye O xwestiye, ku alikariya wi O
Simko axa, bo damezrandina dewleteke
kurdi bikin. Şex Taha ji, mina Ebdilrezzaq Bedirxan ji bo vekirina komeleyeke
bi nave Hogiri li Rewandize xebitiye.
REWŞEN
seri diman. Nave we listike kiribOn
"bezina kurdan".
Di destpeka cenga clhani ya yeke de,
hezen tirki yen ittihadi di rojhilata Kurdistane de cih girtibOn Ohi nde elen kurdan
ji bi aliye xwe ve xistibOn. Armancen
xwe yen ramxari (siyasD bi riya cudahiya "mezhebı' ya, ku di nava kurdan O
farisan de bi cih anibOn O hezen xwe
yen jar bi piştgirtina kurdan xurt kiribOn.
Le pir direj nekir, piştl 5 mehan rOsan
heyani Urmiye ji dest wan girt Ofillehen,
ku ji ber tirkan dinalin, ji rOsan re bOn
piştlvan Oçavderi ji wan re kirin. ROsan
baweriya xwe behtir bi wan dikir, ne bi
kurden, ku piraniya wan musilman in.
Simko axa u hineken din hatin girtin O
wan şandin Gurcistane. Kurdan dijT ve
yeke seri hildan Oçende elen kurdi, bi
hevkariya çavdereki Alman, erişi ser
hezen rOsi kirin Onehiştin, ku rus peş ve
ben. Berxwedana wan elan 88 mehan
direj kir. Ji ber ve yeke o ji ber ku li
He medane 1O 000 serbazen kurd di
nava 18 ooo en leşkere tirki de hebOn,
rOsan pflana xwe baranberi kurdan guhartin. Simko axa berdan Oxwestin, ku
bi wi re tekili ope-wendiye çebikin.
Di cenge de çi heza netewi an oldari
bi sere xwe nema. Fiilehen Urmiye xwe
dane rex biyaniyen mina ingiliz, rus Ofirensiyan Ogelek musilmanan xwe dane
rex dewleta osmani. Kolanyaliste n Europaye bi mebesta (qesda) şikandina
hezen osmani, ne tene fiilehen hererne ji
bo xwe kiribOhe millls Opeşhez, bi wan
re gelek afriki O Hinistanl jT anibOne rohilata navin. Bi riya misyone (mission)
Rüpel
9
Rewşenbiren
Welatpareze n Kurdistan
Hejimar 6- Zlvlstan 1991
deme li dora xwe temaşa dikir Odizani,
ku we rOs Oemerikiyan li hevberi rawestana cenga cihani mabO. Li ser bingeha
ve ramane tekili O pewerdiyen xwe bi
Mar Şamon re xurt kir ku nehele biyani
kurdan OaşOran berdine hev Oli diji hev
Odin bi kar binin.
Di destpeka cenge de, sala 1914'ye
Simko axa, Ebdilrezzaq beg OŞex Taha
Nehri (kure Şex Ubeydullah Nehri) li gel
hikOmeta qeyseriya rOs, peymanek
giredan Obi hev re soz Opeymana xebateke hevkar ji bo avakirına dewleteke
kurdl dabOn. Ev peyman heyani serketina şoreşa Oktobere mabu. Le pişti serketina şoreşe wan cfıt ku şoreşa teviya
rOsiya ne arnade ye, ji bo bi cih anina
we peymane. Lewma sereken kurdan
vegeriyan Tirkiye. Ebdulrezzaq Bedirxan
di cih de hate girtin O li MOsile beri ku
tiştekl je bipirsin hate dardekirin. Seyid
Taha OSimko nehatin girtin.
Weke em dizani n, di cfıroke de, dijminahiyeke mezin Odirej her di nava dewleta osmani O qeyseriya rOsi de hebuye.
Lewma rOsan ji xwe re standina Kurdistane ji dest tirkan kiribun armanc Oji bo
we armance xebitine. Di despeka sala
1926'9 de leşkeren rusi pareke mezin ji
Kurdistane, heyani Rojavaya Erzincane O başura Rewandize kirine bin
desten xwe O xebateke mezin nlşan
dane. Ji bo standina MOsile, bi riya
heremen Barzaniyan O Xaneqine. Le ji
ber ku li ROsiya serhildana karkeran
destpekir, Mzen rOsi xwe ji Kurdistane
bedil Obemiraz vekişandin.
Basll Nikitin dibeje, ku di dawiya sala
1917'ye de mirovek hate baregeha wi ya
konsulili Urmiye. Ew mirov bi nave Komela Serxwebuna Kurdistan e axivi Onameyek ji aliye Şex Taha ve ji bo konsule
rOsı anı, bi mebesta hevkariye diji tirkan,
ku Kurdistan were rizgarkirin. Li geri
dltina Basll Nikltln, Şex Taha ye ku ji
zlndanen ROsiya qeyseri reviyaye, kure
biraya Şex Evdilqadir e. Şex Taha heyani sala 191 Tye li Stanbole mabu. Pişt
re koçi Mekke kir cem şexe Ereban
Husen. Di sala 1925' e de tirkan ew li bajare Diyarbekire bi dar de kirin.
dibistanen
ne
te
we
.c
o
m
Kovara Yekitiya
fiilehan li Hekari O
vekirin O ji aliye konsule
ingilizi ye Wane ve hatin xurtkirin Oparastin. Mısyoneren emeriki ji sala 1820'1
de di Kurdistan e de bi ci h bu bu n Oji xwe
re, bi taybetlli Tebrlze, li kesen olsist O
"çav-vekiri" digeriyan. Biyaniyan di nava
musilmanan Ofiilehan de dlwarekl dijminahiye peydaki ri n.
Beri wan mlsyonan, tekiliyen musilman Ofiilehan li Hekare O Behcfınan çi
caran pls nebu n. Her wisan jl de ma Şex
Ubeydullahe Nehri O Şex Evdilselame
Barzni de ... Eve jl ji aliye çe nd rohilatnasen rojavayl ve hatiye bi ci h kirin. Le ji
destpeka cenga cihan! ya yeke ve fiilehan ramiyariyeke ber bı Europa O
Rusiya, bi re ve birin .•Osmaniyan jl ji
hela xwe ve, bi nave Islam O xllafete
kurden musilman dij wan tOj kirin. Ji aliyekl di ve jl, tekili di nava faris Okurdan
de ber bi nebaşiye ve çubO. Bi taybetl
piştl kuştina Cafer axa biraya Simko
axa.
Konsule emeriki Gerdon Paddock ku
li Tebrlze bO, tekiliya wi ji bi Simko axa
re çebObO Oji bo wi 5 000 Daliaren zivi
anlbOn, ku Simko razi bike; ji bo
redayina misyona fillehi di Kurdistane
de. Ew li ser Simko wilo debeje:
"Simko mareki ciwan, baş Ojir bO. Di
derdoreke zore de mezin bObO Okuştina
biraya wl ye, ku bi de h salan ji wi mezintir, ji bira wl nediçu."
Di paylza sala 1915'yi de 25 000 fiile h
ji herema Hekari ji ber herişen tirkan reviyan Ober bi Urmiye ve hatin. Di riya
xwe de, bi zora 5 000 tifingen rOsi O 6
000 suwar O peyayan, mal O gunden
kurdan talan kirin. Le gava ew gihane
Urmiye, rOsan ji wan xwestin, ku diji tirkan şer bikin. Mlsyonariya emeriki ya,
ku ew xistibOn bin basiken xwe, re dane
wan, ji bo parastina berjewend O daxwazen emeriki di hererne de, ku li dij
musilmamam şer bikin.
Hesen Erfa ye, ku we deme
serleşkereki faris bO Odiji Simko şer kiri bO, dibeje, ku fiilehan dixwestin, bi
piştgirtina rOs O emerikanan O bi
reberiya seroke wan Mar Şamon OPetrus axa, li Urmiye OSalmasa dewletek ji
xwe re ava bikin. U wilo em tedigihlnin,
evana bi soz O pllanen biyaniyan hatibOn xapandin. Ji ber ku ciye ku dixwestin tede dewletek ji bo xwe çebikin Oçi
caran we kurd oodeng li hevberi
bOyereke wilo neminin. Simko heya we
ww
w.
Reşqoçane
REWŞEN
6ı·l
08 01 1918'ye seroke Amerika
Willson li peş kongiresa emeriki got, ku
pewist e ji bo hindikiyen netewi yen netirk ku di çarçiva imperatoriya osmani de
dijin, bergeha stadina mafen wan en
bekemani di serxwebOne de were dayin,
beyi ku kesek deste xwe texine nav, an
jl hikariya xwe li wan bike.
Ev banga Willson, bi du se armancan
bO, yek ji wan li hevberi banga Şoreşa
Oktobere ya bo mafe gelan bO, dido, Ji
bo tOjkirina pevçOna nava gelen dewleta
osman! bO, mina Ereban, Kurdan Onetewen din. Sise, ji bo xurtkirina habOna
Amerika di herema Rohilata Navln de.
Rüpel 10
l~ewşenbiren
kura Rojhilata Kurdistane de, ji aliye
ramyai u rewani ve miroveki hezdar u
berçav bu. Serhildana malbata wi sala
1880 li Urmiye bi wi naveki mezin bu u
derina (mulke) wi ji pir bu. Şex Ubeydul·
lah li Stanbole li gel kure Evdilqadir girti
bu. Kure wi Evdilqadir berpirsiyare partiya kurdi ya netewi bu. Kure wi ye din
Siddiq eriş biribu ser fiilehan u zordari li
wan kiribu. Di rewşeke wilo de Şex Taha
dikaribu, tekiliyen xwe biparasta almanan ji. Gava rus ji wi xeyidin mala wi li
Nehri hilweşandin. Ew ji aliye malbati ve
merive Simko ye.
Şex Taha dı roja pence meha gulana
sala 1919'ye de, ji bo musteşare ingiliz
ye Kerkuke dinivise, ku Simko ji Elixani
mire bajare Xoy heznake u dixwaze wi ji
wir derxine. Gava sermiriye gişti ye ba·
jare Tebrize dax"Yaza Simko nepejirand,
Simko erişi ser Urmiye kir u Erşed El·
Melek kire sermiriye bajer. Dibejin, ku
Simko teviya heza leşkeri ya farisi di
bajer de ( Li dora 600 cendirme bu n) qirkir u kesek ji wan cendirman sax berneda. Bi ser de jT komeka mezin ji misyon·
er u ajanen emeriki kuşt. Sermire
Tebrize xwe neziki netewperesten tirkan
kir, ewen ku hine~ serhezen xwe ji bo
navberiye şandin Urmiye u di we deme
de, sermir, guman kiribu, ku ewe zora
kurdan bibe, ji Mihabade ve eriş kir.
Destpeke kanibu bi hezeke ji 300 ce ndir·
man ji Karandirife peşve biçe. Le Simko
ew şikandin u ji wan hereman bi dur xistin. Ji Mihabade ji heza farisi ber bi
herema Soldoze ve reviya. Simko da
pey wan cendirman. Sermir ji Salmase
ve erişeke din bi 2000 cendirman u suwaren Qozaq ani ser kurdan. Le ew eri ş
jT hate şikandin u kurdan çeken wan
standin. Dema ku sermir dit, ew nikare
zora kurdan bibe, rabu careke din
serhezen tirkan bi pilan şiyandin ba Sim·
ko.
Şex Taha dibine, ku di nava tirkan u
sermire Tebrize de peymaneke bi dizi
heye. Cigir nunere gişti ye ingilizi li Raniye nameyeke bi dizi ji seroke xwe ye li
Suleymaniye re dişine. Tede dinivise, ku
ingiliz bixwazin an nexwazin, nave Simko mezin di mine u di teqreten diji ingiliz
de, ji aliye bangeşiyen diji dewlete ve,
mina miroveki namdar nave wi tete nimandin.
Wilo Bill xanime di dermafe Simko u
Şex Taha de li ba seroken xwe dipeyivi
u ji berpirsiyaren xwe re dinivisi:
Xwuya dike ku daxwazen Şex Taha ji
ingilizan ev bu n:
1. Derxistina fermana beratkirina gişti
li Kurdistane.
2. Vegerandina fiilehan nava kurdan u
welate wan dive kurdan nexine bin zordariya ermenan an ji nastoriyan
3. Divet sermiriya ingilizi, ji bo
alikariyeki mina ya ji bo lraqe, ji bo gele
w.
ne
te
we
.c
om
Kovara Yekitiya
ww
Le çend bibe, nebe, ve bange dile kurdan tiji hevi kir, ku li derveyi hererne
dewlet u mirov hene, we alikariya serxwebuna wan bikin. Bi rasti, dirok ji bo
kurdan roj bi roj taritir u reştir bu. Kuştina
Mar Şamon ji, li ba welaten fiilehan nav
u denge Simko u ye tevgera kurdi, rreş u
te ni bikira. Le gava bangeşiya dijmin xurtir be, ew dikare hemu rastiyen diroki u
buyeran biguhere u kurdan her u her
mina hovan diyar bike.
Di mejuya 30 1o 1918'ye de cenga
cihani ya yeke rawestiya, leşkeren tirkiji
Ecemistan u Qefqasiya derketin u li rojhilata Kurdistane valahiyeke ramyari
peyda bu. Ji behtiri 200 serbazen lrane
çi hezen din nebun. Diyar dikir ku Simko
axa di hererne de ji her kesibi heztir bu.
Farisan dit ku bi leşker u cenge nikanin
tişteki dij Simko bikin. Bereirsiyare Azerbeycane paketeki "Şiranı' li ser nave
REWŞEN
bapira Simko ji bo wi şiyandin. Te de
bombeyek hatibu veşartin. Gava teqiya
birayeki Simko hate kuştin.
Simko axa biryara xwe da, ku bilive u
wilo di destpeka sala 1919'ye de erişi
ser Urmiye kir u daxwaza Kurdistaneke
serbixwe kir. Kurden Hekari jT alikariya
wi ki ri n u di demekekin de hezen wi li teviya rojhilata Kurdistan e bel av bu n.
Sala 1919'ye Bill xanime ajana ingiliz,
li ser Simko nivisandiye, ku wi biryara
xwe daye, bi qasi neynukeke ji male
fillehan, ewe ku di cenge de ji wan standiye, li wan venegerine u dibeje ku baregehEl Simko di çiyayen bilind de bu u çi
caran kesek di wir de nikare zora wi
bibe. Bi bir u baweriya Bill xanime, dijminahiya Simko ji Ecemistane re ye. Bi ser
ve yeke ve ji, Simko, li gori ditina Bill xanime ditirse, ku Ingiliz tola fiilehan ji wi
vedin u lewma ew xwe neziki tirkan dike.
Bill xanim dibeje, ku Şex Taha di ba·
Rüpel ll
Kovora Yekitiya
Rewşenbiren Weıatparezen
Kurdistan
Hejimar 6 - Zivistan 1991
om
Ofiilehen din, di Kurdistane de zordariyKurdistane re ji amadebe.
Baneh, Marage OMiyawinduwab ketibOn
eke hov pek hanin O bi taybeti diji
Le bi rasti soz Opeymanen ingilizan
bin ala Simko. Heyani sala 1922'ye serkurden,
ku sereke wan Simko bO.
tev derew bOn O tene dixwastin bareketinen Simko li pey hev dihatin O peyDi wan dernan de, Simko xwe ditevgehen xwe di Kurdistane de xurttir bikin.
mana Sevres ruh u xwin berdabO dagerand, ku dan üstandinen xwe yen dipCigire konsule ingilizan li Hemedane
maren tevgera kurdi, ku civata
lomati berpahn bike. Ne tene bı ingiliz,
ji bo wezire karbi-deste ingiliizi li Tehnavnetewi mafe gele kurd di serxbi tirkan Obiyaniyen din re, di nava kurrane O ser-kare gi~ti yei li Bexdade, di
webOne de pejirandiye Omafdar ditiye.
dan
de ji, bi sereken elan re Obi hemO
mejuya 18 8 1921 'e de dinivise; ku wi ji
Di mejuya 21 2 1921' e de, Riza
kesen, ku wi dikari re ji bo tekiliye bi wan
jeydereke durustbihistiye, ky Simko naXane, ku bere sereke kozakan bO, eriş
re bidita.
meyek bi elen Kurdistana lrane hinarani ser Tehrane, Şah Ehmede, jar bObu
Simko dizani, ku
tiye. Tede peş-niyar
armanca tirkan di
dike, ku ji bo
Kurdistane
de,
rOxandina zordariya
tOjkirina nakokiyen
ser-miriya frisi rabin
di nava elen kurdan
Osoz daye wan, ku
Osermiriya lraqe ye
dewleteke biyani we
'
."'""\
O standina hemO
qlikariya wan bi-ke.
hebOnen kurdan bi
Elen kurdan ji bi pej"'"'"'"""''"'7:'
/
riya
bac Otalane ye.
irandina peşniyara
'.
<,~.ı-vo \ ''
/
Lewma wi digot, ku
wi mijOI in. We
i
wan kesen hatine
civineka
sereken
-.
Kurdistane O bi tayelan di demeka
beti li Kani Reş O
nezik de çebibe. Ew
Rewandize ne, reji berpirs~aren xwe
viyane, ew nokeren
yen ıngilızi dipirse,
tirkan in. Simko dika tişteki diji Simko
zani ji, ku li ba
bikin an na. Wezire
ingilizan, tirkan, fariingilizi, ji cigire konsan O rOsan baweri
sul dixwaze, ku ew
bi wi nine. Lewma
xwe bi-gehine sedigot: "Ez dizanim,
reken elen kurdi o
ku di tekiliya bi huwan ji Simko cuda
kumetan re, nave
bi ke.
min bi xiyanet O
Pişti
rawestana
rovitiye ve giredayi
cenga cihani ya
ye."
yeke, kongira aştiye
Berpirsiyare ramya Sevres çardeh
yari (siyasi, fikri) ye
xalen
bernameya
li Suleymaniye, di
seroke
emerıki
we sale de nameyWilson biryar best.
eke bi dizi ji bo serkuli ser ve bingehe o
are gişti ye Bexdade
li geri benden ve
dişine. Tede dibeje,
peymane, gele kurd
ku Dimko wilo ye:
ji bo serxwebOna
xorteki çalak O
xwe liviya.
tewerkir e. Serpekan
Rast e, ku rohilabi cih kirin, ku mirov
ta Kurdistane nekenikare pişta xwe
tibO bin biryaren
bide wi, le ji aliyeki
peymana Sevrese,
~~=.J.1t.:-.
di ve wi nikari we
le rabOnen gele me
-:uı..eı.L..
J'- 1
cihe xwe ye bilind bili bakura Kurdistane
~===~==='~o·
standa eger ne wilo
O serhildana Şex
ba. Rast e ku wi geMehmude Berzinci
lek serkeftin diji
(Siner
REWŞEN
sermırıya
farisi
hej.3. sal 1989) li
pekhanine, le xuya
Suleymaniye, diji konake, ku wi serkeftilonyalisten ingilizi,
neke
mezin
bi
cih
aniye.
Be ~uman ew
tehna xwe ya şoreşin dabO teviya welate
behez kir O bizaveke mina ya Mustefa
tegihiştiye, ku serketina wi bı Mza eli
me Oheviya standina mafe netewi li ba
Kemal paşa a}ote, ku lrane bi abori O
ten e, heyani li hevberi sermiriyeke jar ya
Simko xurtkirin.
şaristaniya ewrOpi ve gire bide. Yek ji armina Ecemistane ji ne hesan e. Ev berPişti
peymana Sevres, Simko
mancen wi hilweşandina destelatiya elan
pirsiyar dibine, ku be guman eger ingiliz
looaneka mezin li arteşa farisi xist, ku
bO. Bi riya belavkirin O ji cihilkirına sepiştgirtina Simko bikin, we bikare deste
erişeka nuh bi 2 000 serbazan biribO ser
reken elan Omalbaten wan Odestdayina
xwe dey ne ser we ·hererne Odibe ji, ku
Mihabade. Faris reviyan Oli şOn xwe du
ser hebOnen wan. Gelek elen kurdan O
rojavaye Rewandize ji bistine. Mebesta
topen rOsi yen giran, gelek çek Otifingan
Qalpaxi koçber kirin Oji ci h Owaren wan
(meqsed) wi ew e, ku di nava kurden
hiştin.
bi dur xistin. Gelek elen koçeran ji bi
Simko Oyen Şex MehmOde Berzinci de
Di sala 1921'9 de bajaren Mihabad,
dare zere birOniştin dan. Bi desten aşOr
w.
ne
te
we
.c
·~("~·7;,\\i,' =-~~ı .>~_:,:i\
J.
ww
r.
REWŞEN
Rüpeı
12
Hejlmar 6 - Zivistan 1991
Simko re, dinivise ku Simko, xwest bi tirkan re tekiliya xwe bibirre. Ewen ku di
destpeke de ji wi hez dikirin Oli dawiye
dij wi rawestiyan. Ew gelek şaş mabü, ji
ber rawestana in9ilizan, li hevberi firsen,
ku bi direjahiya sınore li gel tirkan kar dikin.
Gava Simko dit, ku ingilz çi caran guh
nadin wi Ogele kurd, biryara xwe d9- ji bo
çuyina Suleymaniye. Sala 1923 ısmail
axa - Simko çü bajare Suleymaniye Oli
wir tekili Odan Ostandineki ramyari Obirayeti li gel Şex Mehmüde Berzınci xurttir kir.
Sala 1925' e Riza Xan Ecemistan zept
kir Oxwe kire Şahinşah. Zordar~a xwini
diji kurdan bO ramyariya dewlete Oji ber
ku serhildana Şex Seidi Pirani li Diyarbekire berpehn bübü, şahe diktatar ji
yekbüna kurden Ecemistan, Iraq O Tirkiye tirsiya bO. Lewma hevi dikir, ku bi
dare zora delive (fersend) nede Simko
ku hevgiredan bi rabünen li deveren
Kurdistane bike. Şahe Ecemistane
kuştina Simko axa ji xwe re kiribO armanceke giring Omezin.
Bi meha çiriya peşin a sala 1926'8,
Simko bi heza xwe ya mezin derbasi
heremen kurdi yen ku di bin karbidestiyen lraqe bO. Sermiriya lraqe nikari bO ew
ji herama Rewandize derxista O heya
Gulana 1928' e, nu nere gişti ye ingiliz ı li
Bexdade telegrarnek ji bo wezire dewleta ingilizi ye berpirsiyare kolaniyan hinartiye. Tede dibeje, ku kurd bizava
pekhanina peymaneke kurdi ji bo avakirina dewleteke serbixwe dikin. Eger pilanen rüsi yen ji bo parçakirina dewleta
farisi biserkevin, eve ji bo me diyar dike,
ku gotinen Eagleton dermafe Simko de
nerast in. Gava di nivisara xwe ya bi
nave "Komara Mihabad" de dibeje, ku
Simko ji bo daxwazen xwe yen eli diji
dewleta farisi bO, ne ji bo serxwebüna
Kurdistan e.
Simko axa derbas bu bakura Kurdistane. u wir ji hezen tirki erişi ser hezen
wi kirin, lewma vegeriya başüre Kurdiatane. Dft ku ingiliz, ecem u iraqiyan bi
hev re peyman ek ali diji wi peyda kirine
Obiryarek ji sereke wezareta iraqi re, di
mejuya 14'ye tirmeha sala 1927' e derket. Tede hatiye nivisin, ku sermiriya
iraqi, bere Oniha ji, ramyariya standina
çekan ji hemü elan bi kar haniye bi kar
tine. Ji bo hemü iraqiyan hilgirtina çekan
di hi_nek hereman de be destar qedexe
ye. U ev herem hadi hOOı hatine firehkirin Obi riya xurtkirina hezen cihber ji bo
peşvedana ve ramyariye dikare armanca
xwe bi cih bine. Hema pirsa standina
çekan ji elan bi riya erişen leşkeri, eve çi
encamen baş nade. Sermiriya iraqe
bawer dike, ku peşvçünen iraq ü Ecemistane nehi~tin, ku tekili di n&,vbera Iraq O
Ecemistanıı de çetir bibin. U tişten ku ji
tunebüna "lttifaqa rastin!" di nava berpir-
ww
w.
ne
te
w
dijheviyeke peyda bike.
Em dibinin, ku çu caran mat O azadiya kurdan di dile ıngilizan de cih negirtibün. Eger tişteki wilo heba, we wilo bi
hişkl O dijmini li hevberi rabOna Şex
Mehmüd ra newestiyana. We welate me
bi peymana Sayks-Picot parçe parçe
nekirana. Le disan ji mina ira baweriya
hinek rewşenbiren kurd bi impiryalistan
hebü.
Beri ve yeke ji, ingilizan nerindi Oneqenci li dijı kurdan kiribün Obebaweri li
bakurdan peyda kiribOn. Bi derwa vegerandina aşüran cih u waren wan, di
meha gulana 1920'i de, ingilizan bi hezaran fiilehen Asüri birexistin, bi mebesta
standina Urmiye ji desten kurdan, Riya
ku hatibu peşniyarkirin, ji Akre di nav
herama Barzaniyan a çiyayi re diçüne
Gewre O ji yvir ji bi hesanı ewan digihiyan riya Urmiye. Pilana Petrus axa,
seroke aşuran, ew bO, ku herama giren
biçük en li ser sinaren tirk-faris bistine O
ji wir ve, deste xwe deyne ser heremen
din.
Di mejuya 23 8 1922'ye de, Riza Xan
(pişt re bO Şah) leşkereki mezin şiyande
ser Salmase. Bi alikariya leşkere tirki ye,
ku bere diji eceman bu, zerareke mezin
gihande hezen Simko.
Pişti vekişana Simko ji nav gunde
Dere li bakura Hewlere, Ma1or Noeı hevi
dikir, ku hezen kurdi yen Şex Mehmüde
Bersznci, şex Tahaya Nehri OSimko
axa, bi pilaneke hevkariye diji leşkere
tirki bihajo. Le di we deme de, leşkere
ecem, bi alikariya hezen tirki heremen
kurdi ji Dilman heyani Bane, yen ku Simko rrizgarkiribün ji dest Simko girtibün.
Simko O Şex Me hmüd daxwaza Major
Noel nepejirandin. Hema Şex Taha bi ya
ingilizan kir, erişi ser rewandize kir O
zerareke mezin giha hezen wi Opir kurd
hatin kuştin.
Di sal en 1922-23' an de, alikariyeki
mezin di nava leşkeren ecem Oyen tirk
de, li diji kurdan çebübu u wilo rewşa
Simko ber bi nebaşiye ve diçu. Sereka
leşkere ecem General Ebdullah Tıhma
sip bi alikariya elen Azerbeycant~ yen
koçer kanibü hezen Simko axa hedi
hedi ber bi sinaren Kurdistana bakur ve
bida. Hemü xebaten Simko, ku hezen
kurdi ber hev u din bine, wan bike yek O
diji leşkeren tirkan u farisan texine
qaden şer jar bO bi şün de ketin.
Bizava, ku bi riya Şex Taha dihat kirin,
bi mebesta standina alikariye ji ingilizan
tekçü. Serketina Ataturk di peymana Lozan e de, ledaneke mezin li teviya tevgera azadixwaza Kurdistane xist. Xweya
bO ku hezen ewrüpi dixwestin Ataturk di
hererne de li gel Riza Şah Mele Husen
e Ereban peş ve biçin, ji ber ku sud O
berjewemden ingiiTzan diparastin Ofirehtir dikiri n.
C.J. Edmonds, pişti hevditineke bi
o
REWŞEN
siyaren sinare de peyda bOne, hiştin, ku
el xurt bibin o komiken çekdar karen
xwe yen bi zirar en ku sermiriya lraqe ji
berdi nal e, berdewam bikin.
Gava şahişahe Ecemistane dit, ku ew
bi zora nikare kurdan bipelixine, ramyariya xwe ya Kurdistani bi pilan O hovlti
guhart O qedr O buhaye Simko bi zimanxweşi xuyar kir. Li ser bingeha ve
guherine Simko gelek caran li gel sereken farisan rünişt Obi gotinen wan en
hingivin hate xapandin. Meha nisana
sala 1930y'i sermira bajare Şino şande
pey Simko ku were bajer, ji bo
hevditineke li gel şahinşah Riza Xan.
Simko li gel hazeka suwar a biçük, bO
mehvane sermira bebext Serheng Saraxane, ku qedr ü qimeta mehvane xwe
şan i kir! Le Simko nizanibü, ew dahf O
kemend bO Obi fermana şahe teres bO.
Li gori hinek serçavik Ojederen diroki,
Simko di 21 e meha hezirana sala
1930'yi de, li Şino (Uşnewiye), ji aliye
farisan ve, bi xinizi O nemerdi hatiye
m
Rewşenbiren
e.
co
Kovara Yekitiya
o
kuştin.
Di cih de kurdan dest avetin ker ü
xenceran. Cafer Sultan Hemedani banga şoreş Otolhildane kir. Le pir dereng
bO u dewleta xwinmij xwe ji reşeke wilo
ve arnade kiribu.
Pişti wan büyeran Umer Xan e, ku
mina dewekl gir bO, diplemateki niyas,
çawekiri Ojehati bO. Deste xwe da ser
ela Şikakan, le ji ber ku di nava wi OTehir Xan de (ew ji kure Simko axa bO) her
O her pevçün hebü, wi nikari roleke
mina rola Simko axa bileyista.
DO kuştina Simko re, gele kurd
hayani avabuna komara Mihabade, li
ser wi beşe niştimana xwe, mina şereki
O
birindar Ogirti hate hiştin.
Jeder: Kovara Karwan
«".r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r
~
~
~
~
~
~
SI:M<J(0$!1(5t<J(
~ Simko şikake palevan - lo dilo
~ Gazi dike j' bo Kurdistan - lo dilo
~ Lo dilo, lo dilo - hey dilo
~
~
~ Simko şikake simbelzer - lo dilo
~
~
~
Bi top Otifeng Oxencer - lo dilo
Lo dilo, lo dilo - hey dilo
~
~ Simko şikake xwinşirin - lo dilo
~ Laşe dijmini kire xwin - lo dilo
~ Lo dilo, lo dilo - hey dilo
~
~
~
~
~
Ji Folklora Boıan
~
~
~
~
~
~
~
~
~
~
~
~
~
~
~
~
~
~
~
~
~
~
~
~.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r.r...-1
Rüpel 13
Kovara YekTtiya
RewşenbTren
Hejimar 6 - Zlvlstan 1991
HELBESTA BEMIRIN
m
PABLO
e.
co
A
NE RU DA
Dllblxwin
ReveÇ(ina NerOda ya Hozaniye
Bi rasti mirov nikare bi nivis, hema
rupelekil ji jiyana hozana bi nav odeng
NerOda bine ziman. Jlyana wl bi xwe
dasltaneke, helbesteka bi xem e. Her
wekl girekeke ye, naye vekirin... ROpeleke jl ji eş, ~eder, jan okovanan haliye dagirtin ... U di tarlke de
ronahi
maye. Ji dema ku çaven xwe di ve
clhane de vekirin O ta bi dawiya jiyana
xwe, nola lehenge dasltaneke, di şere
hebOn O nebOne de bO ... Bey! ku tova
tirs Onewerine di dile wl de cih bigire, bi
ser diket O bi xameya xwe ya tOj, we
tarlke diçirand Ocihan geş di kir. .. Çiqas
em bejin, ewqas rOpela jiyana wl berfereh O kOrtir dibe, edi penOs nikare bine
ziman. Şoreşgeriya NerOda ji Poze
nivisoke xurttir e.
Nave wl ye rastini Rlkardo Nittali ye.
Di 12'ye hezlrana 1904' e de, li b~jare
Baral Şili, ji diya xwe dibe. U bi
mevandarl ve jiyana bi rOmet hembez
dike, nola jiyanekl bi hers xwe bi cih
dike. We sale bi xwe de diya wl ya
xemgln desten xwe ji ve cToane dikişine
O di çe dilovaniya xwe... U NerOda ye
mendal di yeksaliya xwe de sewl di mine.
Di sala 191 0'1 de, Rlkardo dest bi dibistane dike. Bi jirl di salan xwendine de bi
ser dikeve Oji hevalen xwe yen biçOk re
dibe slmbolek. Di sala 1917'ye de helbesta wl ya yakemin dite weşandin. Ev
helbesta her weki hilpişklneke bO di
reveçOna jiyana wl de bO hlmeke xurt O
di peşketin O peşveçOna wl de roleke
mezin list. Be guman e ku Rlkardo çend
dilop li hestiren kefxweşbOne ji çavan hatine xwar. Di sala 1920'1 de nave "Pablo
NerOda" li xwe dike Oedi weşanen xwe
di bin vi navl de diweşlne. Di ve sale de
cTvlnoka xwe ya yakemin 'Şefaq' belav
dike. Piştl ve hil~avtine bi penc salan di
kovara 'Kabalodı Basdos' de dibe ser-
o
r
ww
w.
ne
oo
nivlskar. Di sala 1933'e de hozane span!
Lorka dinase O destaniyeke ku ji pe re
dibe hevalbendlyeke xurt pe re datlne.
Dema ku cenga xelkl (ehll) li Spaniyaye dest pedike, edT giyana jiyane ji dibe
nışangeha tifingan, erzan dibe, çi rOmet
ji xwlna mirovan re namlne. Laş li ser
laşan kom dibin. Cendeke mirovan
behejmar li kolan ziqaqan rez dibin.
Her wekl çemekl xwln di herike Odlwar bi
lekeyen xwlne di-xemilin ... Bele, di we
keliya tari de faşisten span! desten xwe
en bi qirej, lepen bi xwln dijeji jiyana
orka dikin O lı Girnakta, pela gula wl
diçilmislnin ... Na, gule ji koke ve hil dikin. Le hema ji bir kirin ku gula Lorka di
dile karker Obelengazan de naçilmise.
Ji we roja reş Obi şOn ve, Mıroka dest
bi civlnoka xwe ya duwemln "Di dil de
Spaniya" dike O dibe sazamankare
"Yekltiya Rewşen-biren Şili ji bo paraslina çand O kultOre" Piştı ve damezrandine, bi demeke ne pir direj kovara "Hozanen cihane Spanya dibarezin"
diweşlne .. Di sala 1945'e de, bi serdaneka diçe KOba'ye. Li vegere tekili partiya kommunista Şili dibe Oher weki endamekl ci he xwe te de digire. We deme
helbesta we ya sergaras "patek ji
Stalingrad re" belav dibe O bi dorferehi
dite xwendin. Ji lewra, di sala 1946'e de,
serekomare şm fermaneka dermafe girtina wl de derdixe. Geleki le geriyan,
xwestin mina Lorka wl binerd bikin. Le
nedikarin ... Nlroda xwe dihaveje bin lehangi Oqehremaniyan Odi nav van kandal him Ozinaran de, helbesta xwe ya bi
nirx "SirOda Gelemperl" dinivlse.
Di sala 1953 de, paşabOya (caize)
"Lenin ji bo Aştiye" diyari wi dibe. Di
1971 'e de, bi keft Olefteke çalak xwest
ku çepen ŞIIiye li hev bicivlne. We
heviye pekhanı. Ji ber giranbihabOn
payebilindiya wl ji bo namzete serekornanya şm hate hilbijartin. Le hema ew
serkeftina diyari dosta xwe ye ji dil Allyende re kir ObO balyoze şırı li Parise.
te
w
Bi Kur1ah1
pnameya Pablo NerOda
REWŞEN
Di mejuya 21 'e Çiriya Yekem (Oktober)
a we sale de, dlsa bi paşabOya "Nobel
ya Torevaniye" şa dibe Onav le bO "Hozana rOmetiya mirovan, ya riswabOyl".
Şeveke ronak, ku ji ezmanan tirejan
xwe bera ser gelen bindest O welaten
daglrgeh didan, mizgin Oplrozbahl diyari şoreşen netewl dikir. Di meha eiOna
sala 1973 de vemirl, le ne ji xwe ber, guman heye ku faşisten şm, yen ku rejima
Allyen-de hilweşandin, bi xınizl ew şehld
kiribOn. Ne tene giyana wi pak kirin ...
Dlwaren mala wl anlne xwar. Nivlsar O
destnivlsen wl pel bi pel şewitandin Ope
şefaqa bin-destan hilanin. Bela, her
wiha rOpela mezintirin hozanen şoreşger
di clhane de, Pa-blo NerOda dite tewandin.
o
Denge wl ye qebe, her wekl birOskan
li xOn mij O mirovkujan diket, bi hersa
we-lat parezl O niştimanperweriye xurt
bibO, çiqas ji welate xwe hezdikir! bi dildar! O evindariye çiqas, newal, zozan,
karker Ocotkaren şm re dijiya. Her wiha
li ser welate xwe dikeliya Odigot:
Çem;i' te re distiren
bipe!Bn we re
Giyana min direve
Wek! tu dixwaz!
Min biku ve dtö!-btöe
Riya min veke
Pişti ku ew keferat O tengezariya di
ser Spaniya re dibuhure, helbesten
NerOda kincan rengin bi ser xwe de berdidin Oxwe direji iş Oderden gelen bindesi dikin. Kovana daglrkeran kOr bOye,
hewar Onalln bilind bOne. Cihan di nav
firtoneyeked e dijl.. Li vir pirsek xwe di
mejiye wi de dilivlne: "Gelo hozan ji ke
re dinivise? NerOda ji ke re dinivlse?. Le
bele, nivlsoka wl ji gele ŞTiiye o yen
bindest re berdesti ye. Le mixabin, sed
mixabin! Ew mirove ku Nlroda bi şev O
rojan li ser dinale, guhdarl helbesten wl
nakin, naxwinin ... Dlsan ji bi heviyeke
bilind di bej e:
Ez;i'ge/re dt'niv!sim
Baş dtzamm
Bi çaven westay!
Mkan'n !Jelbesten mt'n bixwlnin
Le !Jema nevidar im
We ewkeliya be
Roja ku helbesten mt'n
BigiMn guMn wan
We co/kar ç aven xwe veki'n
We karker bikenin
{; keviran biştk!nin
Bele
We li !Jelbesten m'n bt'n&rt'n
Dibe ku !Jemt.i bejin:
'Fw !Jeva/8 me bt.i"
Taca ku ez le dt'gerim ev e.
u
Rüpel 14
r
vexewtJrandana
{; bixwarana
Mtne
om
ji'bona
Denge te ye şer/n
Her tişt bikt'ra
Ez dt'mt'n'm
Da ku
Bi şev te bib!nim
.c
Berxwedana Stalingrade, li ser pesara
dile xwe dinıvisine.
We dasitane her weki
weneyeke dide ber
çavan, bi serde dikele
u helbesteke daveje
sere:
'St'rtJdek
ji Stal!ngt'rad re'
ne
Neruda we tace
dide ser sere xwe u .
hfn behtir ji gel re
nezfktir dibe. Xebata
bi gel re hildana ala
azadiye bi xwe ye. Ji
lewre her weki çekeke
giring huner Q helbesten xwe yen bombakiri bi ser faşist Q koledaran de dibarandin
Q bi hersa xwe dikete
cenga imperyalizme ...
Ez dikarim bibejim
Neruda xwedane dara
azadiye ye. Azadiya
cerg
di
gelan
Q hinaven wi de şin
buye u şiqqin daye:
Ew dare
Darage/e
Dara hemtJ ge/an e
Dara azaelf tJ
tekoşlne ye
Divf}/ em neMlin
Pe/en we hişk btöin
Ev e dara ku di dt/e
Erde de şln buye...
Ger em bi kurani
van malikan bikolin,
we bete xuyakirin ku
Neruda cedeliyet ji
xwe re kiriye bingeh Q
li ser dıware xwe
lekiriye. çimku ew
bawer e ku tekiliya di
navbera mirovan de
geleki xurt e Qjiyan be
pewendi nabe... Ji
lewre jf bi her heza
xwe, tevli we tekiliye
dibe:
Ez
hevalbende we me
Da ku
erde ronl b/kin
Ez dixwazim
Jigelanre
btöimenan
Xebat
ji min ne dtJr e
Min naveciniqfne!
ww
w.
L
Rola helbestan di revçuna mirovahiye
de geleki pewist e. Di şer de tifing e Q di
aştiye de guleke sipi ye, le be nirx e
dema ku di van herdu waran de xwe nelivine, hinge bi kM tişteki naye:
He/best ...
Çine ku nebin
Dtlopen xunave
Çi ne ku nebin
Jibo veşeve
Xençer dt! dtöire
Çi ne ku nebin
REWŞEN
Rojbaş
we
Rewşenbiren
te
Kovara Yekitiya
;lbo veroje
Nebin
i bo ve berbange...
Dostaniya ku li ser birdoziyek Qbir Q
baweriyeke ava buye, çi caran neye
jibirkirin Q erzan nabe. Neruda ji rehev
ale xwe ye heja Lorka, keli bi keli tine
ber çavan u helbestan li ser dixwine:
Ger mt'n bikariba
Eze;7 lt'rsa
Kavilekf re b/gr/yama
Mine
Her du çaven xwe
Dizani
EykeçaçaktJ
çeleng!
Dema ku dt/e te
Bi hersa topan
Hale çirandt'n
Dema ku dtJpişkan
Ht'naven te
Peritandt'n
New York dt'reqisl
Londone
D,(meyizand
Umt'n;l
Gott'nen d&ün
Avett'ne wan
Ey
Bajare cegerdar!
Em
Nagihen bi!t'ndt'ya te
Pt'rdtJrin
Le bimilyonan
Li ber xwe dt'dt'n
Eme rojeke
Bjgihene te
U eniya/e
ramus/n
Çiqas azadi giranbi
ha ye. Serbesti bi
rumet e. Çiqasi hozane me Pablo
Neruda ji azadiya gel an hez dike. Çiqas
xweş e de ma tarik were çirandin:
Ez dixwazim
Roja girt! ht/e
~avvebt'n
u...
ronahiye btöt'nim
Her wiha şoreşe n netewi didomin, dagirgehen sitembar seri li berxwedanan
didin u di gora reş de dile Neruda veO
dihesinin.
Rüpel 15
Kovara Yek1tiya
Rewşenb1ren
ÇAR LEHENG
Peşkeş e ji bo kurden ku dixwazin di riya
serxwebüne da xebata çekdaribikin ...
Şam-1984
Çend Gotin
Di sala 1929'e da şere Agiri hedi hedi
berve xurtbune diçu. Şervanen kurd li
her ali welat beren X'fle didan Agiri u li
dora serdare şoreşe lhsan Nuri xwe didan hev. Hinge ji bo parasıina sinere
çiye u gaziyen bi lez siwari diviyabun u
pi çiye da heps hindik mabun. Serdar
lhsan Nuri, Ferzende di gel şest siwari
şande nav eşiren Serhedan, ku sedak
hesp peyda bike, sere her gunde dewlemend hespek an dudu je dixwestin. Ci·
vandina hespan ne kirek e ku ji
hukumete bihata veşartin. Zuka haya
hikumete je bu. Serdariya leşkere tirk ye
rohilat du alayi siwari şandin peşiya Fer·
zende. Her du alayi ne duri hev beri
dabun erdima ku te da hesp dihatin civandin. Li peş geliye Zilan alayiyek ji
wan raste ferzende hat , le nexwest bi
tena xwe şere wi bike, ji ber ku dizanin
Ferzende ki ye. Ji lewra duredur li pe çu
heya ala yi ya din ji xwe digehine ser. Le
Ferzende bira ve yeke dibir u nedixwest
herdu alayiyan li ser xwe bigehine hev.
Be dudili hespen ku civandibun spartin
deh siwaran, bi penci siwari direji alayiya
tirk kir. Şer bi awaki biruskin destpekir.
Şervanen kurd be ku tifinge biteqınin li
pe bave Efrasiyab ajotin ser niveka
alayiya dijmin. Deve tifingen wan be minet digihan qefsinga neyar, wek colek
guren dev bi xwin bikeve nav keriyek
pez. Tirkan ev celeb şer neditibun, nedıkarin singa xwe ji deve tifingen kurd biparezin. Şehsiwaren kurd tifing dest bi
dest berra pesira neyar didan. Leşkeren
tirk wek peliken daran di ser pişta hespan da dihatin xware. Sistek nebori neyar dest ji ber hev berdan u her yek bi
allki da revin.
Hele keysa dijmin ketibu Ferzende u
digel siwaren xwe yen merxas da ser
ww
w.
Ev her çar büyeren ku di dür ve
pirtükeke da didim çape, beri hejde salan min ji kovara ÇIYA. ra şandibCı Cı
teda hatibün belavkırin. lro ji daxwaza
min van büyeren ku beri çil-penci sali,
hin birayan me yen kurd pe rabCine Cı li
peş neyaran bi çi meraniye şer kirine Cı
bi xurtiya dilen xwe çawa çaven dijmin
şikandine Cı sere gelen xwe bilind kırine
ji nü va bidim ber çaven xorten kurd, da
bizanin rümet, marani Cı gelparazi çawa
bCıye Cı me iro çi dive bikin.
Divet em ji bira nekin, ky birayan
me yen dizanin Tirkiye, Iraq, lrane da
be seri danin, doza gele xwe bi xurti ji
ne-yaren sitemkar dikin, ew ji celebek
lehengi ye. Le dil dixwast ku merxasen
me kurdan bi hesani gewriya xwe nedana desten neyaran. Çeliri di zindanan
da bi babavi bene kuştin, bila di sere
çiyan, di nav lat Cı zinaren welet da, neyaren xwe bikujin Cı bene kuştin. Oence
gel Cı qencixwaze niştiman ew in, ku di
riya serxwebCıne Cı parasıina mafe gel
da, bi comerdi dimirin. Sed xwezi bi
dilen wan şeran.
om
.c
LEHENG 1
ne
Heya demeki pirr nizik, xwendayen me
kurdan weke bav Cı kalen xwe di gel ziman Cı diroka gele xwe bendewar ne·
dibün. Le di van çend salan paşin da,
hin xorten bi rümet çav dane xwendin Cı
nivisina zimane xwe. Bawer im ku ev
tevger destpeka hişyarbüne ye, ku kireke hole dile her kurdeki birbir Cı gelparez geş dike.
Mazlü.m DOGAN, M. XeyrTDURMUS, Kemal PIR Cı Egide Mahsum KORMAZ ...
Bi rastili diroke ji van palewanen berxwedane geleki kem hane. Lewma me ji
xwest ku em 'Çar Leheng'en Osman
Sabri, li ser rupelen REWŞENe ji biweşinin Cı pe~keşi wan lehengan di kin ku
li ser ewçen çiyayen Cü di, Gabar, Herekol, Kala Meme Cı di zindane ndagirkeran
de, mina şer an li ber xwe didin.
Li dumahike em dixwazin bibejine ku
nivisara "Çar leheng" di ware rezimani
de, ji bili lıin awarteyen giring weke
orjinala xwe hatiye hiştin. Me ji bili
renivise Cı pe ve desıkariye ka le nekiriye.
Vokabuler her weke xwe ma ye.
REWŞEN
we
Weke tete zanin Osman Sabri, di xebata ji bo welet de, mina welai.P.arezeki
dilsoı, roleka mazin leyistiye. Jı bo doza
gele xwe ya mafdar, ~elek westan,
ledan, girlin Cı ten~ezari dıtine. Beyi dudili üxemkari, beyı rawestan xebitiye ü /'i
re çe derneketiye. Her çend iro kaleki he te sali ye ji, dısan bi hiş, ji can ü dil, bi
awayeki bemenend ünimune, ji piştgiri
ü hevalbendiya doza serxwebün ü azadiya gele Kurdistane xwe erkdar dibine.
Nivisareka wl ya bi nave 'Çar Lehang'' beri ve bı hel! salan, mina
pirtükeka biçCık hatiye çapkirin. Le mixabin bi dorfırehi belav nebüye.
Nivisar bi naverok ü forma xwe, geleki heja übi nirx e. 'Çar Leheng', lehengiY.a hınde kesen li dfroka Kurdistane, li
di] i dagirker ü kedxwaran, berxwedan aliran dine, dihene ser zimen. Serdama çiroke, ew dem e, ku dagirkeren tirk behtiri 120
hazar leşkeren xwe erişi ser Serihildana
Çiyaye Agiri dikin. Ew serihildana ku , ji
şala 1925'e ve heya 1930'yi, bi reberiya
lhsan Nüri Paşa bil ı nd dibü. Di navbera van
salan de, Çar Lehengln Kurd, ku her
ye ki dilehengiyanetewi de, benimüne ne.
lro di tekoşina rizaariya netewa Kurdistan e ya hemdemi de Jl, gelek leheng Cı gernasen heja Cı jehali derketin e. Naven xwe
bi xwin u xweydana xwe, li ser zinaren
çiyayen bilind kolane Cı li ser diwaren zindanan tari nivisine. Her wisan di diroka
gele me de büne nemir. Lehengen weke
te
Xwendevanen heja
pişta wan. Hespen tirkan ne ew çend
beza bun, kurd bi hesani digihane u ew
di ser pişta hespan da tanin xwar. sae·
tek nebori qada şer ji cendeken tirkan
hate dagirtin, gelek hesp Otifig bexwedi
mabun.
Gava alayiya duduyan giha qada şer
ji Ferzende u siwaren wi peva kes
neditin. Beri ku leşker li ber xwe binerin
Ferzende ajote ser wan, wek bazen ku
dikevin nav refe qulingan, her ew di ser
pişta hespan da tanin xwar. Her weki
desten tirkan giredayi be bes deng ji tif·
ingen kurdan dihatin. Ji lewra şer dom
nekir, alayiya duduyan ji revi u pişta xwe
dan kurdan. Ji ber ku hespen kurdan
westiyabOn u ji hal ketibOn geleki li pe
dijmin neçun u li qada şer vegerin. Pirr·
tiri du sed u penci kuşti ji leşkere n tirkan
hebu, ji kurdan se kes birindar bubun u
birina wan sivik bu. Heke gotin u
nivisina buyereke hele hesan be ji baw·
erkirina we hineki dijwar e, le ev bu, ya
ku we roje qewimi. Pişti şer qediya Ferzende hesp u tifingen kuştiyan civandin
u bere xwe da hela Agiri. Pişti vi şeri bi
çar pe ne roj an her du alayiyen tirk nedikarin siwaren xwe yen pij u belavbuyi bi·
qehinin ser hev.
Pişti hatina ser hev u xisara xwe
nasine, fedi kirin, ku Ferzende bi penci
siwari ew hele şerpeze kirine, komandane her du alayiyan raporek derewin
şandin serdariya leşker ra, ku eşiren Ge·
liye Zilan tevda allkariya Ferzende kirine, ji lewra hinde leşker halin kuştin. Li
ser ve rapore bu, ku hikumeta tirk heşte
~und li Geliye Zilan, tevi kal u piran, jin
u zarokan, da şewitandin. Ew serdestiya
Ferzende bu sedema şewitandina heşte
gunden kurdan.
Meraniya Ferzende ne tene ev buye,
di gelek şeran da meraniyen hele kirine,
le zanina me di vi wari geleki teng e.
REWŞEN
Rüpel 16
Kovara Yekitiya
Rewşenbiren
\
j
\ ·
ne
te
we
J
.c
o
m
Dema ku hikümete zani ku bere Seyitihsan Nuri di wi erdi da cih girtibü biYek je, di şereki Agiri ye mezin (1930)
G37 siwaren wi ber bi SOriye ye, re
xan
ber
Ji
kir.
dam
mehan
se
Şer
derxe.
nasin.
tehteki
ser
li
wi
da tirkan çepera
Merdine da ji du geliyan peva
çiyaye
di
[Serxwebün
tevdira ku Partiya Xoybün
Niziki du sed gulleyen tapan berdane,
hatina wan bi se roj an firqeyek
beri
e,
nin
hesani
bi
şoreş
şerı,
neçü
bü
dani
RJ
di
çeper bi ser-hevda hilwe~i. Ferzende
di wan geliyan da kemin
şand
zü
leşker
Ferhate vemirandin. lhsan Nuri tevi
rane xwe da birindar bu. Hevalen wi
wan bi direjiya panzde
ji
Geliyek
in.
dan
xwe
derketin,
[\giri
kuntaren
ji
zende
xwestin hineki ji çepera hilweşi bi dürxin,
leşker tevi tepe n
hezar
du
e,
kilometran
nava
di
Hinge
lrane.
dewleta
spartin
Efrasiyab
bave
le
heya hineki vehese,
kirin. Geliye din
cih
bi
da
te
firqe
we
ji
tiling
welet da kesen merxas cih cih
qima xwe bi lavayi G daxwaza wan ne
ye, neh hezar
kilometri
penci
direjiya
zorji
seri
G
avetibün
ne
xwe
desten
ani Gget:
li be nda hatina
G
kirin
cih
bi
da
te
leşker
bazen tirk ra danenin li Serhedan ji SeyGava rom [tirk] bizane, ku terineki
ji beri berRejeke
rawestin.
Seyitxan
sipanzde-bist
idxan G Elican her yeki
Heseni du gavan ji çepera xwe bi şün de
gihabü
xwe
siware
tevi
Seyitxan
bange
n.
dikiri
dijmin
şere
G
xwe
dar
dabün
war
çüye, de ve yeke ji xwe ra serdesti bizane h
an
roj
se
beri
ku
direj,
geliye
sere
Ji van her du cameran di kijan erdi da
nin. Ez qima xwe bi mirine tinim, le ne bi
du
her
di
geli
direjiya
ser
li
leşker
hezar
wek
wan
biketa
tirk
Leşkere
keysa
ve yeka han.
da
te
kelabün,
tawi
da
re
aliyen
~
------------Di cihe xwe da ma, heya evar .--kemin danibün. Di sere geli da
bü Gşer sekini. Rehma xwede le
) ,----......~ deh siwaren tikan çavderiya ha!):'~ (
bit, ew ji peşengen Kurdistane
tina wan dikirin. Dema rOberi
~
"
)/
1
nerev
xwe
umre
direjiya
bO, ku
hev bün kurdan mecala şer
nasi.
neda wan, her de~ siwar dn kirin G çek je standin. Le nediC>
~
0 )
( Q
MIN SEYIDXAN ÇAWA NASi
zanin ku ev siwar çavdaren
kemineke mezin in. Heye ku di
Dawiya meha ~ulane sala
cihane da keminek hele
diroka
1926'e, ez gihabum zindana
peşiya şervanin
neketibe
mezin
Amede. Hinge ew zindan ji
rehilat şer
Beri
hindik.
evqas
(
)
şexan, began, axan Gmerxasan
gulle
aliyan
du
her
ji
pekir,
dest
)
l
\
dagirti bü. Her roj girti birr bi birr
dida
wan
ser
bi
zipike
weki
J
)
'----dibirin mehkema istiklale. Mah1
weki
kurd
en
Şervan
barin.
~//
kema tu kesi pirrtiri du rojan dam
guren dev bi xwin direji gulleyen
-::J~
nedi kir. Girtiyen biçuna me hkemine dikirin G leşker nedikari
1
keme an bi derve dibün, an ji hixwe li ber wan bigirin. Çiqas li
, \)
~
kim didane, kem caran, beguneh
peş xwe gulleyen leşker diditin
·
~
~
\'
berdidan. De ma girti ji mehkeme
erişe ew direvandin, hineken
bi
vedigerin, xelke zindane didin li peş xwe diditin. Geli direj,
( Q
D ~
(
çün hembere dergeh da bizanin,
saranser kemin bü. Ji re derkeki bi darve dibe Gke hikim dane.
tin ji ne mikün bü, je peva reya
}
(
We roje ez ji tevi kesen ku ji
ku hesp te da biçuna tinebü.
~ ~
Q ~
mehkeme vegerin da xerteki
Seyitxan ji nedixwest hespan ji
~~
(\
( 1!
) ,
direj G rügeş,derbasi hundur bü,
tirkan re bihele Gderkeve bil ind)
)\
\ J
yekı ji çavdaran je pirsi:
cihen çiye. Hele bi şer re bilind
\
\}
- Seyitxan! Çend sal hikim
bü G gıha nive ezmen, paşe
1
(
vegerand
dane te? Wi bi tinaz le
hedi hedi bG evar, her
dageri
~
~~
Gget:
Gledan bü. Bi vi
kuştin
G
şer
.
~
- Gera bave wan, min yanzde
bi saeteke
rejave
pişti
awayi
-"""
dane
ji wan kuştin,, wan deh sal
wir dehLi
geli.
dawiya
gihan
j
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
.____ _ _
min. Peyayekl wan belaş çü.
li
zirxkiri
etemobilen
penzde
Hele min Seyidxan dit, careke
bi
çav
Gava
bün.
rawestiya
wan
benda
din
aliyen
derbazi
birüske ledidan
din keys neket min, ku bibinim. Kesen
•
dibün.
şervanen kurd ketin be şer reviyan.
Hikümeta tirk geleki bi wan ra westi
tirn
zindane
hiki m dane züka dişandin
Heya we hinge ji siwaren Seyidxan
kan heya ji bo girtiyen nuh cih di
du kes birindar bübün. Yek je pistene
le
wan,
pey
berdabü
leşker
bü. Alayik
zindane de hebe. Piştı em du salan di
wl Silernan axa, ye din biraziye
mame
ii
ne
bike,
wan
şere
nedikari
alayiye
we
qanüna
bi
G
man
zindanen tirkan de
bu. Her du ji di nav neyaran
Mistefa
wi
di
peşiya kiren wan bigire. Bi vi awayi
efiwe vegerin welate xwe, çawan bere
ku de vegerin ser çela wan.
mabün,
da
G
Muş
Erzerom,
wilayeten
navbera
Seyidxan ketiye tekeşine nizanim. Le
1931 'e
di gel sih u penc siware
Seyidxan
Pişti
Sala
dihatin.
diçun
da
Bitlise
li
hinge
ez
SOriye
gava bere xwe da
u gihane deşta
derketin
geli
ji
mayi
rehgiha
G
Elican di şereki da hat kuştin
Hesiçe bum. Pirrtiri her kesi di gel heji tihna Gji
westiyabün,
geleki
Merdine,
Seyitxgihane
ii
wi
siwaren
xwede,
ma
valen wi bendewar bOm G bOyeren wi
sezde saeDirejiya
ketibün.
hal
ji
birçina
an. Ji ber ku deste hikümete nedigiha
şeri baş nasin. We gave çawan ji min
dijmin ra
leşkeren
hezar
neh
bi
tan
wan
~ervaniyan, xelken gunden
ra hatiye gotin, wele dinivisim. Dive ev
wele bi
Çawan
bü.
hesani
ne
şerkirin
va
şervaniya
kiren
ber
di
ardimana
direka
di
leheng her weki heja bu,
sere
nediket
filitibü
kemine
we
ji
gengazi
dieşandin. Ji ber ve yeke Seyitxan xwestekeşina gele kurd da xwedi ci h be.
wan. Di sere deşta Merdine da gihane
tibO derbasi SOriye bibe.
ber gundeki. Xwestin herin nav gund
Tirkan li ser riya guhbelan (casus)
LEHENG ll
ave vexin, le nedizanin ku atamabilen
Ji
ye.
Suriye
li
wan
bere
ku
bihistibün
zirxkiri çüne wi gundi. Dema gihan ber
xwe alayiyek siwari her li pey wan bü,
r • h
d b'
Sala 1930, Hikümeta tirk 120 000
tevi ku nedikari xwe li wan tevgeren wan
ra tifingun ' 1 çeqreqa ıngen espan
dikir Ghikümet serwexti rewşa wan dikir.
leşker şandibün ser Çiyaye Agiri ji bo bigek li gund teqiya berrika we li eniya
karin riça şoreşa kurdan ku bi deste
)!
ô
.,."\ l
p ) '
a
(,
?
°
ww
w.
'
REWŞEN
Rüpel 17
ww
w.
ne
te
we
Seyitxan ket O pe çO rehma xwede. Ji
ber ku şev bO kesen di nav gund da
kuştina Seyitxan nedltibOn. Siwaran cendeke lehenge kurd birin, di nav we axa
welet a paqij da veşartin O bere xwe
dane sinere Suriye. Gava hatin ez li
Hesiçe bOm, min bi çave xwe dit, pirraniya şervanen kurd tifingek Ohi nan ji du
tifıng ji en leşkeren tirk en kuşti bi xwe ra
anibOn.
Gava Salih Paşa sereka erkana
leşkere tirk destpeka şer bihist, we roje
bi balafire ji Anqere çO Amede (D~arbe
kire) O roja din çO Merdine u xwe
gihande qada şer. Ew bawer bO, ku cendeke hemi şervanen kurd li ber xwe
bibine, le wele derneket, tene je ra hat
gotin: " Birindarek ket dest te me, di gel
du leşkeran me şand Merdine." Se rojan leşkeren firqe li cendeken kurdan digerin, le yek je neditin. Salih Paşa geleki xeyidi, hemi zabiten firqe dan
Diwan-i Herb (mahkeme leşkeri) .
Ji van zabitan y.t< revi Suriye, dema
min bihist li Hesiçe ye, ez çOme nik wl.
Min dixwest jimara kuştiyen tirkan binasim. Gava min je pirsi bi ruyeki şermi
gote min: "Ji xeyni birindaran nod leşker
hatine kuştin. Ji kurdan tene Seyitxan
hatibO kuştin". Biraziye Seyitxan Mistefa
dema birindar bO, berrik di gepe da
leketibO. Bi baye berrike ra gej bObO oji
ser pişta hesp ketibO xware. Hole girtina
wl ji tirkan ra hesan bObO. Pişti şer ji
wan bi dOr ket, desten wi giredan O li
hespe wl, siwar kirin, xistin peşiya dO
leşkeran şandin Mardine. Bi re va hedi
hedi hiş dihatin sere wl. Mistefa qenc dizanin ku li peş wl ji kuştine peva tiştik
nine. .Beri bigehen Merdine, bi xurti
zengO li newqa hesp da Orevl. Her du
leşkeren di gel wl çend berrik bera wl
dan, le çiva re ket navbera wl oleşker,
zOka ji berrikan hate parastin. Heya her
du leşkeran xwe gihandin sere çive Mistefa ji wan va nediyar bO. Pişti mecaleke
direj rev~a. rawesti, hin kurden rewi
desten wı vekirin. Hole hat SOriye Ogiha
hevale xwe.
Vecar em ve9erin ser birindare din,
Silernan axa. Birına wi di bin çiçike raste
da leketibO o di bin piye raste da bi
derketibO. Birina wl hişk Odijwar bO, le
ne ya mirine bO. Dema leket O di ser
pişta hesp da hate xware, hevalan careke din ew siwar kirin, vecar di bin wl
da li hesp xistin, disa hate xware. Gori
gotina wl geleki dieşiya Oji xwe behevi
bOqO Ogote hevalan:
Eşa min dijwar e. Ez ji birina xwe be
hevi me. Ne heja ye hOn ji bo min xwe
bidin kOştin. Ev e tifinga min di gel xwe
bibin Omin bihelin.
Gava heval di-binin, ku bi we eşe ew
de nikaribe xwe li ser pişta hesp bigire, li
ser daxwaza wi tifinga wi birin Oew hiş
tin. Silernan axa got: "Pişti hevalan ez
m
Rewşenbiren
.c
o
Kovara Yekitiya
REWŞEN
Rüpel 18
- Wey li ser çavan. Evare ez de pez li
gund mexelkim, bi lez Obez herim
gunde wi haydari hale te bikim. Sibe
disa be me vir, ku ci he te raveyi wi bikim.
Sibetire, disa şivan tevi pez hate wir.
Hin nan Oxwarin ji di gel xwe anibO O
gote Silernan axa:
- Bi şev ez çOm gunde wi, min camer
dit, ben rojave de were vir, da je ra ci he
peş
o
birrin de h salan jiya.
LEHENG lll
Pişti şoreşa Şex Seide
şoreşin bi xurti ji her ali
rehmeti, pelen
welet radibOn.
Eger di navbera wan pelan da nasi O
yekiti hebOyana hikumeta tirkan tucaran
nedikari xwe li ber wan pelan bigire O
welat azad dibO. Ji
wan pelen şoreşin
yeka xurt li çiyaye
SasOne di bin serekatiya malbata Eliye
YOnis da leşkeren tirk
bezar kiribO. Hinge
xelken SasOne ku
gund berdabOn O
derketibOn sere çiyan,
Di hundiren xaniyen
xwe da çaline binerdi
kola bOn O pirtalen
xwe te da veşartibOn.
Dema rojeke hewceyi
tişteki bibOna di bin
da dadiketin
şeve
gund, tişten bixwestana di çale da derdixistin, careke din dave
çale digirtin O vedigerin çiye. Ev yeka
han ji hemi xelken
çiye ra tişteki nas bO .
Herçi leşkeren tirk
nedikari derkevin çiye.
digehan
Çiqas
kuntaren çiye şelpene
pir xurt O mezin ji
desten şer-vanen kurd
diditin. Ji lewra ew li
nav eşiren dora çiye
doş dibOn O carearan
reya xwe bi gunden
vala ji dixistin. Gava
kesek li we erdime
biditina be ku bizanin
ki ye kOda diçe
dikuştin. Demsal payiz
bO. Li sere çiyan sermaye hestiyen şer
vanan dihingavt. Be
merş O mitel mirovan
nema dikari xwe li ber
we sermaye hişk bigire. Nemaze siban
beri berbanQe ji ber
sermaye dirane n mirov dirikrikın.
Sibeke zO, beri berbange, di kuntaren
çiye da, li nav gundeki ji wan 9unden
berdayi, deng bi bi tifinge ket , le ji hev
qut nedibOn. Şerevani geleki eceb
mabOn O bi meraq ji hev dipirsin: "Ma
gele ev bebaven tirk şere ke dikin? "
Din e ro ni bO, paşe hedi hedi ro hilat, hin
den9e tifingan bi xurti dihat. Kesi nedizanı Oşt Ojedera vi şeri çi ye. Ro bilind
bO, xwe gihande singa ezmen, pirr neçO
ww
w.
ne
te
we
hiştim OçOn, bi dO-se saetan, eşa birina
min sist bO. Roj diçO ava, dine tari bihiştim OçO, bi du-se saetan, eşa birina
min sist bO. Roj diçO ava, dine tari
bibOya, min de bikariya ji qada şer bi
durketama Oxwe ve~arta"
Silernan axa ji wı erdi ra ne bi-yani
bO. Ji xwe wi bere Seyitxan dabO ser
riya geliye direj.
Di şere cihane ye
peşin da, dema xelke
Serhede mihacir bOn,
hlnge Silernan axa hatibO çiyaye Mer-dine, li
nik xwedi-gundeki bObO
xulam. Nizika çar-penç
salan li wi gundi mabO.
Ew çiya O gunden dorali geli baş dinasin.
Gava dine tari bO ji
qada şer bi rohilat da
çe-meki biçOk diherike,
xwe gi-hande wi çemi O
ter av vexwar. Her du
aliyen çem daren bihi
ye gurr bObOn, gava
leşker bihata dikari xwe
berda nav ava çem O
sere xwe di nav tilayen
bihiye da ve-şere. We
şeve ma li ber çem,
sibetire leşkeren tirk hatibOn li qada şer Odcraliyen we li kuşti O birındaran digeriyan. Dema çav bi leşkeran ket,
her weki xistibO sere
xwe exist nav tilayen
dara bihiye. Hele hate
parastin.
Pişti leşker çOn, ji nav
ave derket O cilen xwe
guvaştin, ziha kirin O
wergirtin. Du rojen diji
leşker dihatin li wi erdi
doş dibOn. Silernan axa
ji wek roja peşin xwe
berdida nav ave O sere
xwe di nav tilayen dare
bihiye da vedişart. Di
we nave da çar rojan
be xwarin mabOn. Ji ber
germa havine kurm ji
ketibOn birina wi. Roja
pencan leşker nehat wi
erdi, dora nivro şivaneki
pez ani wir.
Silernan axa çO cem, nan di gel şive n
hebO, je ra kodek şir dot Ozike wi ter kir.
Paşe pirsa xwediye gunde ku te da xulami kıribO ji şiven kir. Şiven gote:
-"Ew mirov heye O rewşa wi çak e.
"Hinge Silernan axa gote şiven:
- Bira tu rewşa min dibini, ma dikari
xwe bigehini xwediye gund Obejiye, xulame te Silernan birindar e, bila were
min bigehine ci heki?
m
Rewşenbireın
.c
o
Kovara Yekitiya
REWŞEN
te
nişandim.
Demadi ne tari dibe we te li
bergire siwarke bibe.
We roje serevare bergir ani hat.
Dema şev tari bO Silernan axa siwar kir
bir.
Pişti du rojan anin Hesiçe, tevi we
birine wek şereki dimeşe. Hinge ez li
wira bOm, du rojan min O Ekrem bege
xizmeta wi dikir. Pişti je ra du emeliyat
çekiri n Oşeş parsa ji her du aliyen singe
Rüpel 19
Kurdistan
peş wan kurdeki merxas e. Pişti rohilat
bi du saetan alayiya din ji gihabO gund O
di gel we topen hawin ji hebOn. Dema
ditin ku Ramezen gelek leşkeren wan
kuştin O birindar kirin O dest danine,vecar bi topan li xeni dan. Ji ber ku
cihe xeni nizim bO,j i du gullan peve li
diware xeni neketin. Le şerebnalen gulleyeki ji wan birinek di rane Ramezen da
vekir. Tevi ku hestiye ling ne şikiyabO ji,
pişti birin sar bO, nema lehenge me dikarı li ser linge xwe bi hesani bimeşe. Le
we birine ew ji desthilanin nexist. Darek
da bin çenge xwe O li ser lingeki, wek
şere birindar, di nava xeni da li ber
kunçeperan diçO dihat Oher nav di xwe
dida. Nivro dageriyabO, ku Mihemede
Eliye YOnis tevi malbat O eşira xwe di
gaziya Ramezen çOn. Hamiyan nedixwestin ku wi şiiri di nav lepen dijmin da
bihelin. Gaziye xwe gihande gund, şe
reki pir xurt O giran di navbera her du
alayiyen tirk O şervanen sasOni da bO.
Şer du saetan dom nekir, ku leşkeren
tirk ji gund biderketin O revi revi beren
xwe dan Hezoye. Hin~e kesen di Qaziya
Ramezen çObOn berı dan xaniye Remezen. Dora xani ji cendekan tiji bO, beri
her tişti tifing Ofişeken leşkeren miri civandin O paşe çOn nava xeni O Ramezane birindar birin çiye.
Min ji Evdirehman axa kure Eliye
YOnis pirsa kuşt~en dor xaniye Remezen kir, ev bersıv da min:
- Dema em gihane xaniye Remezen
· her weki keriyek pez li dora xani mexel
be.
- Ma gele we cendeken dcrali mala
Ramezen jimartin?
- Di navbera kuşti O birindaran da
hefte leşker bO n.
- Ma birina Ramezen çawa bO?
- Bist roj di ser vi şerı ra neborin, ku
careke din di nava şerevanan da xuya
bO, le ve care di reza lehengan da radiwesti.
Rehma xwede li Evdirehman axa be,
ku bOyera merxasiya Remezane Xerzo ji
min re got Owenda nebO.
Herçiya ez ji Evdirehman axa hin
bOm, ne tene ev nivisan bO. BOyeren
şere SasOne ji beri sed sali heya mala
Eliye YOnis jı çiye derketine u hatine
SOriye,t ev ji min ra ~otibO Omin nivisi.
Nizika sesed rOpel bu,l e mixabin ku ew
nivisan ket deste hikimete Ohele westa
min a du se mehan vala çO.
ji deh sale heya sed sale hikim dikirin
Odişandin zindanen rcı.avaye Tırkiye, da
li wan cihan bimirin. Erdimen ku te da
şoreş bObO, di nava deste Tırkan de bO.
Bi hazaran kurd wek pez Odewar ser je
dikirin. Bi sedan gund tevi zav O zeç
dişewitandin. Ji bo çavtirsandina gele
kurd çi kira sitemkar diviyabe bedilovani
dikirin. Herçi erdimen ku şoreş negihabOye serek, risipi, merxas surgOn [dihajotın 1 net~ dikinn Oji bo civandina tivingan cih cih mifrezeyen leşker dişan
din gundan, ku tifingen di dest kurdan de
bicivinin.
Adil Beg ji bagzadeyen ku ji mejva
dewlemendiya xwe wenda kiribO Obi rumeta bav O kalen xwe girtibO. Tevi biraye xwe di ~undeki bi cih bObO,tekiliya
xwe ji tiştekı netani.Tene wi diviyabO
hewceyi keseki nebe Oava rOye xwe li
ber lingen nemerdan nerijine.Tevi birayii
xwe, dema ditin gele wan di şoreşe da
bindest bO hikOmeta tirk çekan dicivine O
mifreza leşker gihaye niziki gunde wan,
her du biran tifingen xwe derxistin danin
paş dere male, çi gava ku mifreze bigehe gunde wan, be gotin her du tifingan
bidin mifreze.
We sibe Adil Beg beri birayii xwe ji
xewe hişyar bO, cilen xwe wergirtin O
çavneriya hatina mifreze kir. Pir neçO
peşiya mifreze derket, si siwari Ozabitek
bOn. Adil Bege birayii xwe hişyar kir O
xwe berda peşiya siwaran da ku sere
hespen wan bigire. Heya birayii Adil
Bege giha ber deri, wi rahişte sere
hespe zabit Obi ruyeki geş gote: "Fermo
peyabe! Em di xizmeta te da ne." Le zabite tirk mecala tiştski neda her du birayan, bii ku tişteki beje tajanga xwe hilani
O dani nav çaven Adil Bege O be dilcvani daweşande. Dema Adil Be~e ev
bebavi ji zabit dit, be parastina rumeta
xwe ya şikesti tiştek nehat bire, gote biraye xwe, ku gihabO ber d~ri: "Law tu
nabini ev bebav çi dike? Edi mirin ji
mayine pir xweştir e. Lexe wi bitevizin e."
Bi denge Adil bege re, biraye wi tifing ji
pişta deri hilda Oda pesira zabit Owi ji
ser pişta hespe ani xware. Adil bege ji
şeşderba zabite keti kişand O berda
leşkeren dcraliyen xwe. Bire ji bi her berikek leşkareki diavete erde. Gava
leşkeran ditin ku mirin ji desten wan dibare, be ku dest bibine çeken xwe revin.
Le Adil bege dev ji wan berneda. Tevli
birayii xwe li hespen yen kuşti suwar
bOn O dan ser pişta wan. Her du bira
weke teyren dubiran direji mifreza revok
kirin. We roje 23 kes ji leşkeran kııştin.
Hesp Otifingen wan hanine male. Evare
zaro O pertalen xwe li hespen leşkeran
par kirin Obere xwe dane Kotole, sinere
lrane. Dema hinek bixwazin rOmeta xwe
pirezin, du mer ne hindik in, dikarin gelek tiştan bikin. Pişti ve kira han, gelo
ma ne heja ye, ku em nave Adil bege ji
ww
w.
ne
te
we
denge topan ji hat. Xuya bO leşkere tirk
bi topan li gund didan. GOnd i vala bO,
ma ~elo hi nde berrik Ogulle berra ke didan.
Ev pirs li ser zimane hemi şer-vanan
digeri~a. HinQii tiştek hate bira Mihemet
axa ku re Eliye YOnis. Ma gele nebe ku ji
bo anina hin pirtal kesek çObe gund O
reste leşkere tırk hatibe? We gave ji biraye xwe Evdirehman ra got:
- Biniher! Ka ki ji xelke me çOye
gund? Heke kesek çObe teqez niha di
tengiye da ye, dive em di gaziye de biçin
Oji nav lepen leşker biderxin.
- Pişti Evdirehmen axa ji hi n xelke wi
gundi pirsi, zani ku Remezane bi tena
xwe, ji bona anina hin pirtal,nive şeve
daketiye gund Ohin venegeriye.
Remezan ne peyayii ku ji bo anina
pirtalen xwe alikari ji kesi bixwasta. Pir
caran bi tena xwe diçO gund O di bin
şeve da vadigeri çiye. Le "her car bext ji
mirovan ra nabe yar." Ve care dest ji Remezan kir Oleşkeren tirk bardane pisira
wi Oket nava şereki giran.
Remezan nive şeve daketibO gund.
Di hundire xeni da çal vekir Oherçi pirtalen diviyabO li ber şewla miftike derxistin, paşe deve çale wek bere dada Ohinek zibil ji bi ser reşand, xwest şO-na
deve çale ne diyar be. Piştiye xwe
pekani O hilda pişta xwe, da deri ku biderkeve. Li ber deri du leş-keren tirk li
peş-bere xwe ditin. Xuya bO ew ji hatibOn di nava gund da li tiştna bigerin.
Be ku Remezan keyse bide wan O
dever O ew da erde.Ye mayi xwe avet
pişt taldeyeki Owi ji berra Remezan da,
le berrika wi vala çO. Ji ber ve yeka han
Remezan bi şOnda vegeri xeni, piştiye
xwe dani Oxwe ji bo şer pek ani. Be guman du leşker bi tena xwe ne dihatin
gund, de hevalen wan ji hebOna. A rast
ji ew her du ne be heval bOn, ew ji
alayiayek piyade bOn. Ala~i~ek din ji de
sibetire bihata, heya erışeke bidin
gunden di kuntaren çiye da.
Li ser dengen tifingan leşkeren alayiye hemi çOn çarmederi xaniye Remezen girtin Ojereki xurt dest pekir. Remezen nemardı nekir, beri ku dunya roni
bibe, xwe gihande ser cendeke leş-kere
miri, tifinQ Ofişeken wi hilgirtin birin hundure xanı. Paşe çarmedere xeni ji aliye
hundur va kunen biçOk di diwer da vekirin heya ew bikare xwe ji erişen leşkeran
bipareze. Pişti dunya baş ronik bO, serhenge alayiye fermana erişii da. Ji ber
ku kese li pe~beri wan peyaki bi tene
bO, eriş gelekı xurt çebObO O beperwa
dajotin ser xeni. Remezan ji oona
erişeke hele pekhati bO. Çiqas ku
leşkeran xwe digihandine dora xeni ji
ber berriken Ramezen nedifilitin O
deverO di nav xwina xwe da vedigevizin.
Dema bi dehan cendek li dorli xeni
ketin, eriş sist bO Ozanin ku peyayii li
m
RewşenbTrlın Weıatparezlın
.c
o
Kovara YekTtiya
REWŞEN
LEHENG IV
Sala 1925'e şoreşa Şex Seid şikest
Orehmeti tevi 48 havalan bi dar ve bO n.
Serekeşir, şoreşvan, tekoşer, merxas bi
hezaran diketin zindanen Xarpet ODiyarbekire. Ev girti gulbe bi 9ulbe [grub bi
grub 1pişk Opişk] dibirin peş dadgeha lstiklale. Ev kes an diahtin darvekirin, an ji
Rüpel 20
2(0J~1(
71'E1(
/\
om
Kovara Yekitiya RewşenbirEm Welatparezen Kurdistan
w.
ne
te
we
.c
(j~L~1( 2(0J~g{ tJJig{
Kurteçirok (Novel)
ger beri nezlkl deh salan, ji
Daraye Dihokl bihataya pirsin
"Gelo çi tişt hew di bin stOna
ezmen de, ji wl nexweştir heye?", wl de di cih de vegerandibaya, be
ku ew pir zimane xwe di deve xwe de
bigerlne: "Ew bewelatmabOn e, ew ji welat dOrxistine e. "Le ji de h salan Ovir ve,
Daraye Dihoklli Parise bi cih bibO. Eger
di we roje de Onemaze di serma we roja
han de, hem ew pirsa han ji wl bi hataya
kirin, wl de beguman, bersiva xwe bi
awayekl di ne bidaya.
We roje, bayeki xurt li ser cadeyen
Parise dikire vlze-vlz Owl, mina carOdek
pehn Onaye xuyabOn cade Obaxçeyen
bajer ji kesan vala dikiri n. Wilo jl, Daraye
Dihokl perglnl pir kem kesan hat dema
wl bere xwe da çayxana ku her dem wl
di nav dlwaren we de kul Oderden dile
xwe diherandin.
Hundire çayxane, wek bajer vala bO O
Dara bere xwe da qata jore. Beri ku ew
bi pel ikan biçOya jore, wl weke her care li
Uza temaşa kir. Liza her dem dev bi ken
bO O dinanen we yen sipl di nav leven
dagirtı de diçirisln.
we yen sor
Çayxane vala bO ODara li hevberf Uza
rawestiya Obi kefa dile xwe wl nerlnen
xwe li ser rO Ocane we gerandin. Ew ji
ww
[[!]
o
REWŞEN
Dr. Kurdo Hus~ n
xweşikbOna we ter nedibO. Uza xwe li
ser qOma nerm a sOret ramirandibO O
şOşa Koka-Kola di dest de, we Fhema li
Dara diniherl O dikeniya, bi keneke
bedeng. Dara garsone çayxane ji bir
nekiribO O dizanlbO ku ew de nezlkl wl
bibe da ji wl biprise ew çi dixwaze vexwe. Ji ber vi tiştl, ew ber bi jor ve çO Oli
nezlkl pencereya pir fire h ciyek ji xwe re
hilbijart. Weke her care, wl pirtOk O
nivlsen xwe danln ber xwe. Pirtukek vekir Oxwest bixwlne, le, dile wi ji bini ve
nediçO xwendine. Dile wl ji derd Okulan
giran bO Oji ber vi tiştl jl, tıp Orez li ber
çaven wl dllan dikirin Odibun weke gergerlkan. Her tlpeke bere xwe dida aliyekl. Dara pirtOka xwe girt O bi
xemplniyeke mezin, awiren xwe li ser
çiqilen daren rOt garandin. Baye xurt
şaxen bepel, bi hers, li hev dixistin Otevll
ku pencereyen çayxane hemO girtlbOn,
nale-nala daran O care-cara baye digihan guhen Dara. Ezman taritir dibO O
ewren reş 1avis dabOn dO hev Odixwestin kellyek beri keliyeke xwe ji baren xwe
azad bikin.
Dara xwe di nav pele n xeman de winda kiribO dema wl bawer kir ku dengen
peyine sivik ji jer ve hatin. Li ber guhen
wl, gav biçOk Osivik bOn Owi ji xwe re
got ku hebO nebO, jineke bere xwe dabO
aramiya qate jor. Wilo ji nerlnen wl bi
pelikan giredayl man ta ku keçek, ji wl re,
di valahiya devere de xuya bO. Keçe
çaven xwe garandin Owe masa Dara hilbijart Oli peşiya wl rOnişt. We jl pritOkek ji
çenteya xwe ya destan derexist Opiştl ku
we du se caran li Dara ni hM, awiren xwe
di slnga pirtOka xwe de çikandin.
Nale-nala daran Ocare-cara ba hatin
birrln o. nema edi gihane hundire çayxane. U Dara nema xwe bi tenha sere
xwe dlt. Bi çend niherlnan, wl di navbera
xwe Okeçe de, ew çe nd bihust plvandin
Obi kefxweşiyek diyar, di dile xwe de, ji
xwe re got: "Baş e, pir baş e! We dikarıbO li hezar ciyen din bimaya, we dikaribO li paş stOnekl rOniştibaya, ma stOn ji
ve çayxane kem in? We dikarlbO F li
qate jer bi maya. Le ew helkişiya Oli hevberi min rOnişt. Baş e, pir baş e!"
Dara peşl bi dizı Opaşe eşkere, niherl
Odi nava xwe de berdomand: "Eger dile
we nexwestibaya, ewe li mala xwe bimaya, ma di roj ek weke ve roja han, ku
Xwede je nestendibe, kiji mala xwe derdikeve?"
Keç, behawe bi ser Uza ve diçO Ovf
tiştl dihlşt ku Dara behtir di nav xwe de
bikele. Por, peşanl, ebrOh, mijang, çav,
Rüpel 21
l~ewşenbiren
ww
o
REWŞEN
wan hatibQn rezkirin, kişand. Ji bo şeve,
jinen kurd nane welat u hemQ xwarinen
kurdi çekiribQn. Wan seniyen birince,
kQfte, tirşike, pelen rezan Q pelen lehanan Qmast Qxeyar, li ser masan raxistioon. Rody kufteyek rada deve xwe Q
paşe, deste xwe direji şuşeyek bira kir Q
ew bi ser xwe ve kir. Rody dixwest tişteki
bibeje Qwi nehişt ku Daraye Dihoki pir li
heviya wi bimine.
- Biner xorto, tu nO ji welet hatiyi Q
hena tu çav~irti yi. Bi rasti, ez ji te re
bibejim, awiren te behna min teng dikin.
Le ne xem e. Ez dizanim tu ji rojeke
weri guhertin.
Dara denge xwe nekir QRody rahişt
kQfteyeke din. Pişti ku wi ew bi
behntengi cut Q daqurtand Q beyi ku
haya wi pir ji Dara hebuya domand:
- Mirov gerek weke lastike be Qli gor
baye serdernan here. Bawer bike ku
eger tu bixwazi ciye xwe di nava gele
ewrQpi de bibini, gerek tu weke lastike
bi. Keçen ve dere ji xorten nerm, yen
weke lastike nerm hez dikin.
Rody di nav leven xwe de hineki keniya Q li keça ku weke sewiyan be wi
mabQ niheri:
Mirov gerek bizanibe çawa xwe neziki
ewrQpiyan bike.
Haya Rody nema ji Dara hebu Qew di
ber xwe de diaxivi. Wi çend qurten li dQv
hev li şQşeya biraye xist Q şQşeya vala
avete ser maseye. Paşe li Dara vegeriya
Qji bir kir li ser çi dihaxivi. Ew bi kef dixuya. Diyar bO ku wi ciye xwe di nava jiyana Parise de peyda kiribQ Qnedixwest
ku ew ci ji deste wi biçQya. Pişti ku ew
wilo li ser nerinen xwe axivi, çQ kete nav
hevalen xwe Q bere xwe da diskoteka
"dilangeha" heri mezin di bajer de. Beri
ku ew di nav gume-guma Parise de ji
ber çavan biketa, Dara hat bira wi, li paş
xwe neri Q bi dengeki hineki bilind got:
"Lastike ji bir meke ha!". Dara bedeng
mabQ Q nema dizanibQ wi di we şeva
han de çi dikir. Ew di ciye xwe de weke
~ejan ma, ta ku hevalekı bi deste wi girt
u ew ber bi ~ovende ve kişand.
Govend u demen govendan ji mej ve
ji cihana Daraye Dihoki dQrketibQn. We
roje, di we çayxane de, ew rQnişti bO Q
gotinen Rody-Avdilqadir xweş dihatin
bira wi. Te digot ew u Rody di şeva çQyi
de pergini hev bQbOn. Gotinen Rody helbet reyine fireh li ber wi vedikririn Qji ber
vi tiştı, ew dihatine bira wi Q bi gaziya
dile wi dihatin. Wan çareyen heja li ber
wi pahn dikiri n Obeyi ku haya wi ji wi hebaya, Dara li neynika li ser diwer neri O
deste xwe di ser poren xwe yen reş re
bir. Eger wi bi ya Rody kiribaya, wi de ji
mej ve poren xwe zer kiribaya. Di neynika li ser diwer, poren wi her dem reş
bOn. Tevli ku, di wan salen dawiye de,
çend tayen sipi ketibune.
Dara careke din keça li hevberi xwe
dit Oli we meze kir. Ew keç ... ew çe nd
bedew Qdilbir bO ku di xewnen şevan de
ji peyda nedibQ. Le aneha, ew li hevberi
wı runişti bO Qxwe ji qazi Q naziyan, di
nav pelen pirtuka xwe de winda dikir. Ji
nişke ve Q weke ku we bizanibaya ku
Dara cegere xwe danibQ hev , we sere
xwe bilind kir. Dara gotinen xwe amede
dikirin.
-" Ez hevidar im ku te aciz nakim. Bibuhure eger min te nerehet kir, bibuhure! Min dit ku tu bi tenha xwe bQyi Q
min xwest bi te re hi neki bihaxivim."
Dara rawestiya Qxwest şuna gotinen
xwe li ser ruye keça firensi bibine. RQye
keçe weke xwe ma Q Dara naskir ku li
zora we çO. Le wi dabO nave Q nema
dikaribQ paşQber vegeriyaba Q berdomand:
"- Ez xwe bi te didim naskirin. Nave
min Dara ye, Daraye Dihoki. Weke ku
nave min ni şan dide, ez ji bajare Dihoke
me. Ez kurd im ji Kurdistana BaşQr im Q
ez ji çe nd salan ve ye li Parise me."
Keç, weke ku ew li heviya van getinan
baya Q weke ku we ji mej ve gotinen
xwe di sere xwe de amede kiribana, we
nehişt ku Dara gotinen xwe direjtir bike Q
bi behntengi gote:
"- Bes e, Dara, bes e... Ev cara sedi
ye ku tu stirana xwe ya kevn he ma ji min
re dibeji. Ma tu nikarı li ser tişteki din bihaxivi?"
Dara nizanibQ çi bigotaya. Wi nerinen
xwe birin derveyi çayxane, nava şax Q
çiqilen daren ku nizanibQn çawa xwe ji
hovitiya baye har biparezin. Care-cara
ba Q nale-nala daran careke din gihan
guhen wi. Dema keçe dit ku ew bedeng
ma, we qerten xwe kirin Q denge we
tevli dengen ku ji derve dihatin tekel bO:
"- Bi bej e, Daraye Dihoki... Kani şar O
şapiken te? Kanı xencera te ya zivin a
ku te sere xwe pe bilind di kir?"
Pişti van gotinan, we wele berdomand:
"- Bibeje, Daraye Dihoki? Tu we çi ji
xwe re biki keys da ku tu xwe neziki min
biki? Da ku tu biheli dile min bi te
bişewite? Perçen Kurdistane? Şoreşa
Şex Seid? Ki dizane? Belki miriyen bajare Helebçe? "
Dara bi xemginiyeke diyar nerinen
xwe li ser çiqilen ku dikirin hawar gerandin Qpaşe, sere xwe xiste ber xwe. We
roje, wi dixwest li ser tenhayiya xwe,
bexwedika sermaya ku xwe berdabQ
nava hestiyen wi bihaxive. Wi dixwest li
ser derden xwe yen pir, derden giredayi
bi bajare ajotine (nefiye) bihaxiviya. Le
zimane wi, di deve wi de bQbQ weke texteki Q ew nediliviya. Qerfen keçe, zimane wi di korta deve wi de puç kıribun.
Keça ciwan li saeta bezine deste xwe
niheri Qweke ku dile we hineki henik bibara, denge xwe daxist.
-Tu dizani Dara, ez kurden li Ewrupa
w.
ne
te
we
.c
lev, çeng, rQhinarik, hemQ yen Liza bun.
Le we keçe kincen zivistane bi ser bejna
xwe ya zirav de dakiribQn Qwe dihişt ku
ti~t li ber çaven Dara di sere wi de,
behawe tev li hev bibin.
Di wan salen dawiye de, Dara her
dem li ser welet dihizirand Qdifikiri. Ew
bi pir tişten din ji xerik QmijQI dibQ. Yek ji
wan tiştan pirsa tenhayiye bO. Dara dixwast zencira tenhayiye bişkine, bi dosthevaltiya çend dosten ewrQpi Qbi saya
jineke xweşik Q zana. Dara di kesaniya
frensiyan de dixwast ji xwe re pişteke
xurt, sitareke mezin biditaya. Wi dixwest
bawer bi kiraya ku e~ er çareyek ji bo jiyana wi ya tevlihev u tarQmar peyda bibaya, ew de bi saya ewrQpiyan peyda
bibQya. Di tenhayiya şeven oohawe direj
de, di dijwariya sermaya tenhayiye de,
wi dixwest di kesaniya jinen ewrQpi de
keştiya biserketin Qazadiye biditaya.
Keç ji Dara re ne pir xerib bQ QDara ji
xwe re got ku ew li ci ye ki rasti we hatibQ
gelek caran ditibO. Le li ke dere?
Kengi? Çawa? Wi nikaribQ bersiven
wan pirsan bidaya. Ji devila ku ew bi we
re biaxive, xwe neziki we bike, perda
bedenQiye bidirrine, ew hineki ji bir kir Q
gotin u serpehatiya xorteki kurd anin
bira xwe. Beguman gelek caran gotin Q
serpehatiya Avdilqadir bi bira xwe ve
anibQn.
Di şeveke ji şev Q ahengen kurdan
de, li bajare Parise Dara rasti Avdilqadir
hat. Dara ne ji mej ve gihabQ Parise. Avdilqadir, ji ber gelek tiştan bala wi kişand
Q gelek caran pişti we şeve ew
hevududitin hate bıra wi. Xort bala Dara
kişand, ne tene ji ber ku wi renge pore
xwe bi dermanan zer kiribQ, le ji ber tevgera xwe, dan Q standinen xwe, çeken
xwe Qji ber wan kesen ku wi ew li dora
xwe civandibQn... We roje ji, li derve
sar bO Qkurdan xwe gihandioon hev Q
her yeki dixwest aloziyen jiyana li derveyi welat ji bir bikira. Rojen geş, rojen
şahiyan bi bira xwe bihaniya. Wilo ji,
eger di nerinen jin Qmeran· de xemgini
nedihat vaşartin. Kefa Avdilqadir li cih
bO, her ku ew diliviya ew kef ji wi
diweşiya Q dibariya. Keçeke hQrik xwe
xistibQ bin çengan Qhema we deste xwe
dixist bin çaketa wi, te digot qey qafali bi
ser de hatibQ. Daradi we şeve de pir tişt
bi çaven sere xwe ditin Qbi guhen xwe
bihistin, wi naskir ku xort, bi guherandina renge pore xwe nerazi bO wi
nave xwe li guherandibQ Qwi ew ji Avdilqadir kiribu Rody.
Tevli ku Rody nedida xuyakirin ku
haya wi ji nerinan hebQ, xweş dizanibQ
çi li hawirdora wi dibuhuri. DizanibQ ku
Dara zuq li wi meze dikir. Wi bistikeke
dev ji keça ku xwe bi wi ve dizeliqand
berda Q xwe neziki Dara kir. Wi deste
xwe dani ser mile wi Qew bi nermi ber
bi masen ku xwarin Q vexwarin li ser
om
Kovara Yekitiya
Rüpel 22
_,ı';<:;'
/'
ne
te
we
~------~~----/
.c
o
m
Kovara Yekitiya Rewşenbir€m Welatparezen Kurdistan
\~
nas dikim. Çawa ku hevale te
Rody bawer dike ku ew keçan nasdike ...
Beşek ji we bi nave welate parişan dixwaze ter bixwe. Beşek dixwaze dile
keçen behiş bi xwe bişewitlne. Beşek F
xwe dihaveje deve gure har O bawer
dike ku ew e bi saya ewrupiyan welet rizgar bike."
Keçe çaven xwe ji çaven Dara derxistin li derve nerı Opaşe, bi dengekl bi zor
digihişt guhen Dara, we berdomand:
"- U beşek, ji beçariye, din dibe, yan
ber bi dinbOne ve diçe."
We careka din li saeta xwe nihM O
xwest rabaya. Dixuya bu ku ew nikarlbu
behtir bimaya. Dema we dlt ku deng ji
Dara dernakeve, ~ot:
- Ma xweşikbuna rO O la~e min ne
heja ne ku tu ji bo wan her tiştı ji bir bikl?
Hetta nave xwe Onave bajare Dihoke jl,
ji bir bikl?
Bi wan gotinan, ew rabu ser xwe Owe
xwest di nav leven xwe de bikeniya, sere
xwe xwar kir O nema ruye we ji Dara ve
dihat xuyakirin. Le denge we xweş digiha guhe wi. "Em e careka dine hevudu
biblnin. Ji bir meke ku em ji kesen nerm,
wek lastlke nerm hez dikin."
Dara pelen pirtuka xwe dan hev O bi
pelikan ve daket. Li jer, li ciye xwe, Uza
xwe careka dine li ser quma nerm ramirandibu. We kincen xwe yen zivistane ji
xwe kiribun Olaşe xwe dida ber tava rokek xweş. Ew her Oher dikeniya Oşuşa
Koka-Kola'ye her di deste we de bu.
Dema Dara derket, baye xurt xwe li
cane wl peçand. Wı li hawirdora xwe
nihM, li bajare sar o li daren baxçe li
hevberl çayxane nihM O bi dur ket.
Rody O~elek xorten hemwelatiyen wl, li
ber çaven wl geh dibun weke guran,
qllen xwe di canen hev de diçikandin,
geh dibun weke pislngan O di nav diwaren Parlsa behawe mezin O tavlihev
de xwe vedişartin! U derve, pir sar bu O
di we blstike de, Dara pir beriya ruye
d~a xwe O desten bave xwe yen ku
kefxweşl ji wan dibariyan kir. Wi beriya
ww
w.
xweş
REWŞEN
xwehen xwe, birayen xwe, dost Ohogiren
xwe kir. Wı pir beriya darek gulen sor ku
wl bi deste xwe di hewşa male de
çandibQ kir.
Wilo jl, eger beri deh salan ji Daraye
Dihoki bihataya pirsin:
"Gelo çi tişt hew di bin stOna asmen
de ji wl nexweştir heye", wl de di cl de
vegerandibaya, beyl ku ew pir zimane
xwe di deve xwe de bigerlne: "Ew
bewelatmabun e, ew ji welat durxistin e"
bigotaya. Le ji de h salan Ovir ve, eger di
we roje de Onemaze di sermaya we roja
han de, hem ew pirsa han ji wl bihataya
kirin, we beguman, bersiva xwe bi
awayekl din bidaya.
Dara, di we sermaye de, li wl bajarl,
weke sehekl koti, weke se heki be xwedl
buji ber ku tu kesl ew pirs ji wl nekir, wl
Ftu bersiv neda.
We roje, bayeki xurt li ser cadeyen
Parise dikir vlze-vlz O wl mina carudek
pehn Onaye xuyabun cade Obaxçeyen
•
bajer ji kesan vala dikiri n...
Rüpel 23
-.ı
zad bi dengeki nizim pirsi."Yade,
bavo de kenge vegere?" Te digot
belku ne dixwest keseki din xeyn ji dayka
wi ve pirse bibihise. Naze kir ku we denge
kure xwe ne bihist, leniheri Ogot: •zo qedeha xwe vala ke, ji bo ez ji te re disan
tijlkim. ZO, zO, hina çay sar ne bOye. •
Azad dest ne avet qedehe One ji li dayka
xwe niheri. Beri çend salan, dema ew he
mindaleki biçOk bO, wi se çar qedeh çay li
ser xwarina taşte vedixwarin, le bele çaya
iroj weke ava dilopan soravin bO, ne bi
lama xwe lama çaye bO O ne ji şeraniya
xwe. Weke rojen kevin şekire kapikrin ji di
tase de tune bO. Ji bo mirov teke deve xwe
a çaye li dO bi ser xwe ve ke. • Vade ,
bavo de kenge vegere?" Disan Azad ji
dayika xwe pirsi, ya ku ji dest ne hat der
careke din guhen xwe di derheqe pirsa
lawe xwe de kerr bihele; rabü ser xwe, ber
bi Azad ve meşiya, li ber wi danişt, her du
desten xwe li dora wi gerandin, ew
hembez kir a bi dengeki pirr nizim di
guMn wi ye çepe de got: "Azad, min ji
bira bavo kiriye, weke te; yan belku he
Mhtir. Ew e were inşallah hefta li peş. Ger
na, meha te ew de were. Teye bira te ew
çawa şeveka tev hevaleki xwe ji nişka ve
ket hundir? Na, te nedit ew çawa ket hundir. Le te dil çawa wi tu ji xew rakiri O
türiken şekir axurman kirin desten te. Ewe
di van rojandedi san were, ez dizanim."
Hejimara lexistina dile Azad bi bersiva
dayka wi re rabü jor O baş hat bira wi,
çawa bave wi ew di küraniya şeve de cara
bere ji xew rakir. Berf we deme he tune
bO. Dawiya payize bO, li derve vize viza be
bO. Ew seeta we şeve weke xewneke
şMn dihat bira wi. Hundire xaniye wan ji
düye cigaran tiji bübü. Mirovek zexim, debançe li pişte, lifing li peş a ser dawiya
doşega wi rüniştibü Obave wi ji ew kiribü
hemMza xwe, radimüsa O türiken
armüxanan didan wi. DO rohilat, dema ew
ji xew rabO, ji şeva çOne tene, bihna dOye
cixaran di hundir de mabO. Dayika wi
turiken şekir Oxurman veşartibün. Dive bO
ku ew haya keseki negihine hatina bavike
yaşeva buhiri. Naze, dayka wi, tenbeli wi
kiribü.
Azad M di hemMza Naze de bO, dema
diya we hat bira wi. Zarokiya diya we ji
weke Azad derbas bObO. Kalke Naze,
Meme, di navbera salan 1946 a 48'e de
tene se caran di niven şevan de hatibüye
mal O dOre şeveka li ser sinor hatibüye
kuştin. Çaven Naze nedikaribün edi
hesliran paşve vegerinin, yen ku dest pe
kirin li ser rOye Azad bibarin. Kur O de
dilen xwe bi giri honik kirin.
Mam Reşid ji bire av dikişand. Ve siM
dune pirr sar bO. Baye şeva borin berf li
ser erde hişk Oluht kiribu. Her roj keça wi
Sihar diçü ave, lebele iroj Mam Reşid zü ji
xew rabübü, niveja sibe kiribü OhatibO ser
bire ave ji ber qiza xwe ve bikişine. Rojen
Mam Reşid hemi li vi gundi derbas bObün. Di wan de yen xewş ji Oyen reş ji hebün. Le tev hemi kemasiyan ji, ew ji jiyana xwe razi bO. Ta beri saleke, dema kul-
r----- ------ ------ ------ ------ ------ ------ --l
ı
/
VEGERA MAL
ı
ŞahinA B. Sorekli i
L-----------------------------------
--------~
feta wi rojeka nexweş ketibO Odi nava du
se rojan miribO. Mirina şüya wi şahiya dile
we ji bi xwe re kiribO axa QOre Onema edi
keseki ken li ser leven wi dıtibü.
Ji zaroyen Mam Reşid tene Bihar he
Mlar bO. Ew en din hemi xudan kulfet bün
Oiroj li şOnen din diman. Neha bükeka wi
tev zaroke xwe tev wi O Bihare li gund
rOniştibOn. Çimku kure wi Seyid ji weke
mere Naze peşmerge bO.
Mam Reşid satila xwe tiji kir, ew li şOne
hişt a hebeki ber bi we de çü. Li ser kevireki reş rünişt, turike tilüne ji oorika xwe
derexist Odes! pe kir cigareke bipeçe. Keleboxa ji satila ave radibü bi kini bala wi
kişand ser xwe, le düre herdu çaven wi xaniyen gund bo xwe kirin amade. Hale bira
wı ku çawa wi O Resul Mamend, xezüre
Naze, beri salne pirr xaniyen xwe di hundir
zike se heftan de, yek li kaleka ye din
lekirin. Beyi ku bixwaze, stüye wi ber bi
hela merzele gund liviya
çaven wi
tekeşiyan ku gora Resul di nav yen din de
bi cih bikin. Düye cigare 9iran giran di herdu bevilen wi re derdiket u xwe di nav baye
sar de wenda dikir. Tama cigare ji her dem
behtir tal bO di deve wi de Oli kafa wi nedihat. Le careke hatibü vexistin Odiviya bO
were kişandin. Di dile xwe de Mam Reşid li
peçandina we poşman bübü, çimku wi piri
caran biryar dabu, ku edi li xurini cigare
nekişine. Mam Reşid kutek din li cigare
xist, ew di bin lingeki xwe de vemirand,
rabü ser xwe, satila ave bi deste raste rakir
Ohadi hadi ber bi mal meşiya.
Her der ve siM 9ewr-sipi xuya dikir,
xeyn ji malan. Seren kaşen li derdora
gund ji mij xuya ne dikirin. Xeyn ji denge
seQeki tu dengen din nedihatin guhan. Le
direj nekir. Denge segeki bO, ye duduyan O
sisiyan Oçaran ... Mam Reşid satil dani Oli
dora xwe meze kir. Tiştek nedihat xuya kirin, ku mirov biooje, ew e bikaribe bibe sedema ewte-ewta kOçiken gund. He Mam
Reşid di ve girike de mijül bObO, dema
denge balefiran ji dur ve kete guhen wi. Wı
san, ew tegehişt çima deng bi segan
ketiye; disan dest avete satile ew rakir a
meşa xwe domand. Hatina denge balefiran
di van rojan de ne tişteki eceb bO. Denge ji
ezmen her ku çü betir bO. "Tu caran
evçend neziki li gunde me nekirine." Di
dile xwe de digot Mam Reşid, dema ku
gurminiyeke weke denge ewreke meha
nisane hate guhan, pirr direj ne kir gurminiyeke din, icar ji Mleke gund hat Oerd
di bin lingen wi de hejanct, satil ve re ji dest
xist. Gurminiya çaran Mam Reşid li ser
qOne xist, ye ku ber xwe da, ji bo rabe ser
xwe, O dil çawa zaniye wi ye Resul di
hundir düyeki gewr O reş de wenda bOne.
Her du çoken wi ketin ber O sist bün. Janeke zirav xwe berda kuraniya dile wi, ew li
ser zik kete xware O rOye wi di komika
berfe de wenda bO.
He sar bO, le yeki dizanibO ku zivistan
edi mala xwe hedi hadi bar dike. Se hefte
Oçar roj mabOn ku Newroz xwe bigehine
hole. Şerko, mere .Naze di şeva reş de
neziki li gund dikir. lroj ew bi tene xwe bO.
Du hevalen wi li gundeki din mabün Owan
e ber rohilat disan li şOneke hevüdu
biditana. Bare Şerko ne sivik bO. Xeyn ji
Klaşnikofe; du derax O maleka gullan li
pişta wi bün, çar bombeyen destan, her
dudu di tOrikeki de, bi qayişa wi da hatibOn
giredan. Li ser mileki wi ji türeki mezin
hebO, ye ku di hindir xwe de şekir, çayi,
şüşak done gaze a !işten din, ku. ji
qaçaxçiyan hatibOn kirin, dihewandin. lroj
kure Mam Reşid ji hin titün O hOr-müren
din ji bo malbala xwe tev Şerko şandibOn.
Ev bübün neziki penc mehan, ku Şerko
Ojina xwe he penc deqe ji çaven en din
dür, bi hev re derbas ne kiribün. Dile wi dikir gupe-gup Ogaven wi bi lez peşve dihatin avetin. Desten wi yen hişk O sar e bi
bedena Naze ye nerm O şerin germ
bibüna. Wey hawar! Wi çiqas beriya Naze
OAzad kiribü! "Şekir Oxurmeyen Azad, ez
e beri ya ji mal derkevim bidime•. Di dile
xwe de di9ot. Düre ew demeke kin di hundir derd u xeman de wenda bO. Kenge
aşili de vegere van dorhelan? Kenge
azadi de tekevin şuna zordariye? Dengen
segen gund ŞEırko disan hişyar kirin.
Kişandina cigarake din O ewe bigehişta
mala xwe O ji bo xwe texe bine lihefe a
bedana xwe O ya Naze bike yek, O di
evina dilan de wenda bibe. Ewe düre
done gaze berde papore, ava çaye bide
ser. Cıgareyeke gindori bipeçe, guh bide
ser denge Naze Oji we re bipeyive. Dema
wan ter şor kirin, ewe deng li Azad ke, wi
di hembeza xwe de bide rünişkandin a
ramOse. Disan ramuse O careke din ...
Düre ewe türiken naylon yen tiji şekir O
xurme bide wi...
Tirseke sivik ji nişka ve kete dile Şerko,
ye ku bi den~eki nizim ji xwe pirsi: "Kura
lawo, ka xanı?" Wi baş dizanibO, ku wi re
şaş ne kiriye. Wi Osegen gund hev nas kiribun O kOçike Mam Reşid bi wi re
dimeşiya, hema xwe davete ber lingen wi,
weke ku dixwaze haya wi bikişine ser
tişteki. Tirs herku çü Mhtir bO O tamaren
Şerko sist kirin. Bi careke ve wi dil, çawa
tirsa neha daye ser tirsa ji mirine. Rojeka
derbas nedibü, ooyi ku ew a mirine li
çaven hev neniherin. Le çi caran tirsa mirine tamaren wi wisan sist nedikirin. Ew
edi ter bübü we rewşe. Dema ew gehişt
dara ku bave wi di roja bOyina wi de
çikandibü, tene koman kevir xweliye li
şuna xaniye wi Oye Mam Re ş idi xuya dikiri n.
Pişta xwe da dare Okir ku bigiri, le ne
dikaribü. Jan agirr a şewat aqehra di dile
wi de, nedixwestin xwe texine hindir
hesliran ji bo werin der.
O
ne
te
we
ml
Hejimar 6- Zivlstan 1991
m
Rewşenbiren
.c
o
Kovara Yekitiya
ww
w.
a
a
a
REWŞEN
Rüpel 24
Kovara Yekltiya
Rewşenblr€m
A
A
A
Mire evin
et
ew
e.
co
m
MELLAYE CIZIRI
a
dilda riye
Şerefxane
e guman e, dema ku mirov rupelen dlroke birupellne, we li gelek
kesen paye bilind Cı nirxdar rast
were. Ev di direjiya dlroka me de mina
rastiyeke xwe şanl dike Cı derdikeve
hale. Oehremanen gelerl, yen ku ji bo
parastina rumet, namus, el, xak u nav u
denge xwe, destanen berxwedane li
hember doliwgeriya biyanl u dagirkeren
hoveber bi xwlna xwe nivlsandine gelek
in. Bi rastl mirov nikare wan leheng u
cegermendan bijmere u yeko yeko bine
ziman. Heya ku em wan u lehengiya ku
afirandine derinin ronahiye, em be gav
dimlnin ku pirtukan li ser wan binivlsin.
Ji bill ve yeke mirov nikare bi hesani li
ser wan binivlse. Ji ber ku her yek ji
wan bi sere xwe destaneke qehremaniye bCıye. Ji lew em dibejin, ne hewceye
em li ser wan yeko yeko birawestin. Ma
gelo, ev rCıpela dikare Kela Dimdime u
berxwedana Biradost, a ku hlma Şahe
Farisi Ebbas leqand Cı bi mehan mina
egitan li ber xwe da bine ziman?! Gelo,
mirov dikare bi ve hesaniye Seyid Riza,
ye ku li ber kendira daleqandine bi
serbilindi got:
" Ez mereki 75 sali me. Vaye dibim
di nava rezen şehiden Kurdistane
de cih digirim. Dersim dikeve bin, le
hema we Kurd Cı Kurdistan her bijin. W e
ciwanen Kurdistane heyf u toleye hi linin.
Bimre zordarl Cı daglrkerl, bila bimrin
nemerd Cı sitemkar... "
Her weha Şex Seide Pirani ye kal Cı
ri h sipi. Şexe ku di keliya dawiye ji jiyana
xwe de li hembere dagirkeran qeriya Cı
got: "Ez geleki serbilind im, ku ji bo
dozeke matdar li ber kendira daleqandine me. Ev ji bo min rCımet Cı şerefeke
mezin e. We ji pe re zarok u neviyen me
seriye xwe li ber we netewinin. We
bizanibin ku bav Cı kalen wan xwesipari
nepejirandin, li ber dijmin negeriyan Cı
seri netewandin ... "
Di ve dabare de nimune gelek in.
Niha jl ev qehremaniya ku bi rasti be
nişe yexwe şani mirov d ike. Ma wesiyet
nameya nemira me ye mezin M. H.
DURMUŞ, dema got: "Li ser gora min
binivisin ev deyndare Kurdistane ye ... "
Gelo ev ne nimCıneyeke diroki ye?!
Jiyana xwe gorl Kurdistane d ike u hin bi
ser ve jl dibeje ez deydar im! NimCı
neyen weha, netenedi dlroka Kurdistane de, le di diroka cihane de jl kem in.
şehid,
ww
w.
n
B
Kurd
REWŞEN
Di şoreşa me ya hemdemi de, bi
dehan hene yen ku fişeka dawiye ji bo
xwe hlştine Cı bi mejiye xwe ve teqandine. Tene da ku birindar nekevine nava
desten dijmin, ew lepen ku bi lekeyen
xwine sor bune. Ji bo ku nebin diliyen
şer, rewane xwe bi vi awahi pak dikirinCı
be mirin kaça xwe bardikirin.
Bele, bi we qehremaniya ku sere
mirov nikare bilindiya we hilgire, ciwanen me yen ku temene wan di navbera
salen 20-25 sali de gelek ji wan weha
şehid ketine. W an bi xwina xwe ya sor Cı
zelal, gul Cı gulilken Kurdistane renga
rengi kirine. Ma gelo, ji ve dileri Cı
gernasiye bilindtir hene?! Edi li vir
bersiva pirse bidin, ez ji we re dihelim.
Di dermafe ve werin Cı merxaziye de,
gelek diroknas u rojhilatzanen biyani
gotine ku "diroka Kudistane ya qehremanan e" Lewra mirov dikare li vir bej e, "
diroka me ya netewi qahreman Cı leheng
afirandine. Ev rastiyeke, tu hes nikare
Inkar bike Cı beje na! Heyabi dijmin be jl
gotiye u dibeje ku, gele Kurd ji mirine
natirse, nizane mirin çiye. Kese Kurd
mirine ji xwe direvine u ditirsine.
Bele, çawa ku diroka me di ware
ROpel25
Kovara Yekltiya
Rewşenblren
ww
w.
n
et
ew
e.
co
m
merani, egidi Ocengaweriye de keseen
bilind Cı nirxdar deranine hole, her weha
di ware torevani Cı wejeye de ji, pir
kesen ku di diroka cihane de kem weki
wan nimune hene afirandiye. W eki ku te
zanin, piraniya van torevan Cı wejevanan,
di dema feodalizme de afirine. Ango,
dema ku feodalizm li Kurdistane hina di
ciwaniya xwe d ebu. Lewre em dibinin ku
klasiken me di bin bandoriya ola Islami
de nivisaren xwe peşkeşkirine. Ji ber ku
feodalizma doliwger, a ku Kurdistan
xistibu bin destlati Cı karbidestiya xwe
xwedane wi edeolojiya Islami bu. Dema
ku em pevek Cı gotinen biyani Cı bi teybeti
yen Erebi (ji qurane) di berhemen wan
de dibinin, dive em bizanibin ku ji ber we
sederne te.
Em li vir dikarin bejin ku toreya me,
tevi wan gotinen biyani, ku be dixwaza
dil tede cih girtine payeke bilind digire.
Kelepora ku bavpiren me heya roja hiro
Cı bi direjiya sedan salan jimere hiştine,
li aliyekitoreye, li aliyeki berxwedan e Cı li
aliye din ji nokeri Cı xiniziye. Bele, nokeri
Cı xinizi ji di diroke de kelepor maye.
Gel o, ma we neviyen Idrise Bed lisi şopa
Eli Teremaxi, Mella Ünise Erteqini,
wi neşplnin!
Mellaye Erwase"
Ez guman dikim, me piçeki di ve
Ji van hozanen klasik hinek hene
debare de direj kir. em niha vegerin şer
tene Kurdnasan di lekolinen xwe de çel
eniya tore Cı wejeya Kurdl. Bawer im
Cı qala wan kirine Cı hew. Hina berhem Cı
vekirina rupelen jiyana torevanen me
nivlsanren wan nehatine weşandin O
yen klasik pewisti Cı divetiyeke. Dive
belavkirin. Ji bill van kesan ji gelek
mirov wan bide bide nasdan Cı çendi ji
zanyaren me wenda Cı heya niha veşarti
dest were berhem Cı jinameya wan bine
mane. Sed mixabin, ve nave wan maye.
ziman. Min xwest li gora pekanin Cı
Em werin ser mlre evin Cı dildariye
derfeteen xwe, hineki li ser torevane
Mellaye Ciziri. Da ku em li gora derfeten
klasik, mire evin Cı dildariye, xwedan Cı
xwe jiyana wl ya niximandi derinin ber
mamostaye Dibistana Sor,li Cizira Boçavan Cı helbesten wl ji xwendavanan re
tan, Mellaye Ciziri bisekinim. Çendi ku ji
bixwinin. Bi rasti mina gelek hozanvadest min were, helbesten wi veresi m Cı ji
nen me yen klasik, mejuya jiyana Melxwendavanen heja re binim ziman.
laye Ciziri ji ne eş kere ye. Her lekelinvan
Mir Celadet Bedirxan, bi imzeya Hea rojhilatneseki li gora ku bihistiye,
rekol Azizan, di Kovara Haware de,
mejuya jiyana wl dan iye. Em dikari n li jer
weha torevanen me yen klasik li gora
bi dermafe ve yeke hinde nimuneyan
jiyan Cı temene wan di nivise: "Eli Heriri,
binin ziman.
Mellaye Ciziri, Feqiye Teyran, Axaye
Mamosta Hejar di pirtuka xwe ya bi
Bedari, Ehmede Xani,Salime Beyazidi,
sernivisa "Diwana Arife Rebbanei Şex
Şerfxan, Mirad Xan, Siyapuş, Axayok,
Ehmede Cizirl, Meşhure bi Mellaye
Mewlanda Xalid, Mella Yehyaye Mizuri,
Ciziri'' de dibeje:
Mella Xelile Serti, Şex Evdilgadire Ge"Nave wi Şex Ehmed e, ji şeniye
lanı, Heci Fetahe Hezroyi, Şex MiCizira Botan e" Li ciheki din mamosta
hemede Hadi, Şex Evdilrehmane Taxe,
Hejar ji diroknas Cı niviskaren Kurd Cı
Nail, Şex Riza, Hecl Oadire Koyi, Şex
yen biyani gelek nimuneyan tine ziman:
NCıredine Birifki, Evdilrehmane Axtepi,
"Mamosta Elaeddin Elsiccadi di bej e
REWŞEN
ku, Mellaye Ciziri di navbera salen
1407-148 1 'an de jiyaye. Ango di sedsal O çerxa 15'an de. Nave wi Şex
Ehmed e. Nave bave wi Şex Muhemmed e. Ji Cizlra Botan e. Ev Cizira
Botan, a ku gelek keşen mezin Cı sergevaz afirandiye, Mire evine ji, Mellaye
Cizirl aniye rCıye gerdune". Le dlsa ji
Elaeddin Elsiçadi dibeje ku, mejuya
jiyana wi di tariye de ye.
Dr.Biec Şergo, di pirtaka xwe ya bi
sernivisa "El Qediye El Kurdi ye" de, bi
dermafe jiyana wl weha dibeje:
Mellaye Ciziri, nave wi Şex Ehmed e.
Ji şeniye Botan e. Di sala 1160'1 de, li
şare Cizira Botan koça xwe barkiriye. Di
ware evin Cı dildariye de helbesten wi
gelek in ... "
Mamostaye mezin, M.Emin Zeki, di
pirtuka xwe ya bi nave "Mejuya Kurd a
Kurdistan" de, weha dinivlse Cı dibeje:
"Nave wl Şex Ehmed e, di sed sala
Vl'an a Koçi de jiyaye. Di dema destlatiya lmadeddin, fermandare MCısile de"
Rojhilatnase Rusi ye bi nav Cı deng,
Alexender Jaba, di pirtuka xwe ya bi
nave Hikayeten Kurdi de derbare Mellaye Ciziri de weha dibeje:
"Mella ji şeniye Cizira Botan e.
RCıpel26
Kovara Yekltiya
Rewşenblren
ww
w.
ne
te
we
.c
om
peyda nebune.
Botane de jiyaye.
Di dema imadeddlne Zengl de jiyaye
Raste, Feqiye Teyran jl pesna dilbera
(540-556 Koçi, 11 46-11 66 Zayini)"
daye Cı gotiye:
xwe
Miftl ye Şare Oamişlo (Kurdistana
Mellaye Ciziri Cı evina dil:
Başure Rojava), Şex Ehmed Kure MiEy dilbera gerden zeri
Wekl ku te dizanin di gulistana evinmemede Zivingl, di peşgotina Eleqid El
Wey nazika dem qemeri
evlndarl
helbesten
Cı
hozan
di
de,
dariye
Cewherl Fl Şerh Dlwan Mella El Cizlrl
Qamet ji m uma feneri
Mellaye
de,
eşqe
Cı
Cı Xezeli, giyani (ruhi)
de weha tlne ziman:
Weran ez im malim xerab
Cizlri bi xwe dibistaneke. Bi sedan
"Nave wl Şex Ehmed e. Bi nave
salan çendl ev dibistana çuye dewleMellaye Cizlrl navdar e, ew jl ji ber ku ji
Bele, Feqiye Teyran jl dibistaneke.
mendtir bCıye. Nehatiye hilweşandin,
şaneva
bi
wl
helbesten
Gelek
Cizlre ye.
jl nav Cı berhemen xwe dizike diroke
Wl
bike
weran
nekribuye
dewranan
Cı
dem
watwye
na Nlşanllmzekirlne. Ev jl te we
ine, ev naye inkar ki ri n. Le disa
koland
de
Cı hilweşine.
ku ew ji tlrkevane evin Cı dildariye re
beje ku, tu kes! mina
dikare
mirov
jl
Ev e dibistana evin Cı dildariye Melnlşan bu ye. Ji lew re nav li xwe kiriye
Mellaye Cizirl pesna dilbera xwe nelaye Ciziri! Ji wan salen dur Cı direj Cı vir
Nişani, ev ji aliyeki ve. Le ji he la din ve,
daye. Li jer em li van maliken wl guhdar
ve buye mamostaye evine, buye mamodibe ku Nlşanl ji şanika li ser dema wl
bikin, gelo, ka di dermafe çelengiya
evine
ware
di
dixwazin
ku
yen
staye
hatibe. Ji ber ku li gora te gotin şanikek li
xwe de çi dibeje:
dilbera
ku
kese
her
e,
de binivlsin. Gulistan
ser dema wl hebCıye. Di gel ek helbesten
xwestiye li ser evine binale guleke
xwe de çela we şanike kiriye ..."
Sef sef me din Hindi u Zeng
xwe jekiriye Cı bi we behna evine serLi cihekl din dlsa didomine Cı
Cengizi hat Temfire leng
xweş buye. Gelek hozanvanen mezin, en
di bej e:
reşandin dil xedeng
Xefwan
Bitlis!,
Xarise
Xani,
Ehmede
mina
"Li gora diyaloga helbestl ya di navXan Şeref
tiren
Teşbihi
digitu
heya
Cı
Pertew Bege HekarL
bera wl Cı Feqe Teyran de, xuya dibe ku
hejl Osman Sebri, Cegerxwln Cı Oedrlew d i de ma Feqe Teyran de bCıye ( 104 1
Mellaye Ciziri dixwaze bi van herdu
can, bandorl Cı hlkariya Mellaye Cizirl
Z). Piştllekollneke em tedighejin ku ew
malikan, dema ku bejn Cı balan dihejlne
di ware evine de li wan tevan çebu ye.
di dawiya Nehsidl de hatiye dinyaOe Cı
bine ziman. Gel o, çi dixwaze bibeje? Em
Kljan
veşere.
rastiye
ve
nikare
Mirov
heya piştl Hezarl jiyaye. Guman heye ku
bi hev re van malikan veresin ka Mella çi
ku
dema
hozanvana dibe bila bibe,
ew heya 1050.K jiya be... " Di dermafe
dibeje:
mirov helbesten wi yen evini dixwine, be
veşartina laşewl deZivinglweha dibeje:
"Dema ku dllbera Mellaye Cizlri radiMellaye
helbesten
behna
we
e
guman
Dibistana
başure
Cizlrlli
Mellaye
"Gora
be semaye Cı nazik nazik bejna xwe
Cizirl je werin.
Sor e. Mellaye Cizlrl bi xwe mellaye ve
keziyen we weha ji mirov ve
dihejine,
zitlne
Zivingi
Şex
ku
gora
Li
Dibistane bu. Ev Dibistan ji li başure
"Me dlt leşkeren H indi Cı yen
bin:
di
xuya
baye
man, sedema ku hlşt Mella bi ber
Sura Cizlra Botan e... "
Zincl (Keziyen dil bere) rez bi rez Cı lek bi
evinekeve ev e: "Mellaye Ciziri evindare
Em bi hev re li vir bixwinin ka Prof.
lek xwe ji bo cenge ama dikirin. HerweSelma keça hakime Hesen Kefa bu.
Oanate Kurdo çi dibeje:
ha leşkeren Cengiz xan jl hat, da ku
we
bala
Cı
bejn
li
wl
çaven
ku
Dema
de
Xi'an
" Mellaye Cizlrl di sedsala
erlşe bi be ser arteşa Temure leng.
pela
ber
bi
Cı
dibun
belav
hiş
diketin,
jiya ye. Ew şaire mlre Cizlra Botan
wan leşkerendi qaha cenge de,
Tevayl
hinek
jl
evine diket..." Li cihekl din
lmadeddln buye. Wl jl di sedsala Xi'an
xedeng Cı tlrkevan bi xef avetine dil.
dibejin ku ew evindare keça mlreki
de mirltiya Botane kiriye ...Wezlre Nadiri
Mina tlren Şerefxan xwe lidile min diCizlre bu. Nave ve keçe li gora ku
dinivlse ku Mellaye Cizlrlli sala 11 O1'an
Cı dihatin" Ruye dilbere qada
girtin
tlne
de
xwe
dihelbesteke
Cizlrl
Mellaye
çCıye
hatiye dunyaye, Cı li sala 1169'an
Bisk Cı keziyen dilberte mlcengeye.
li
we
Gora
bu.
Kesk
Bisk
ziman, Sitiya
dilovaniya xwe. Bi fikra min ev gotina
leşkeran xwe dihejlne.
wan
erlşa
na
her
yamac (hember) qesra we bu. Mella
nezika rastiye ye. Mellaye Cizlrl di nlva
tirekevanen ku di şer
ew
Ji nişkeve ji
roj diçu pişta xwe dida berkelka gore Cı
sedsala Xf'an de jiya ya..."
de bi kartenedi dile Mellaye Cizlrl de
helbesten evindariye dixwendin.
Di dermafe zanistl Cı şarezayiya wl de,
ledikevin ... "
Wezire Nadir! weha dinivise:
Ji ve nimuneye ve xuya dibe ku
" Mellaye Cizirl, miroveki gel ek xwendeMire evine Cı pesna dilbere:
Cizlri di pesna dilbera xwe de
Mellaye
war bu ye, şareza Cı zana buye. Pispore
mirovekl pispor bCıye. Baş dizani bi
Bi şeweyekl wejevanl ya afirandiedebiyeta Erebl Cı Farisi bCıye. Wl li
were biaxife Cı şox Cı şengiya we bine
yar, ku mejiye mirov nikare hilgire,
Bagdade xwendibu. Nivlsaren niviskaziman. Di w are to revani Cı wejevaniye de,
Mellayi Cizfrl pesna şemali, çelengl Cı
ren Ereb, Faris en Dinnasiye, Filosofiye,
ev afirandineke, mirov dikare beje be
ku
Dema
dide.
xwe
dilbera
nazikiya
Sternasi Cı Tebletnasiye xwendibun ... "
nlşeye.
diwe
guliyen hunandl,bisk Cı keziyen
Em dikarin bigihejin dawiya van niLi ciheki din, dlsa çelengiya dilbera
pesinine, tlne ber çavan ku hlna li ser
muneyan Cı encameke je derinin ku,
xwe weha tlne ziman:
ruye gerdune mina we keçen nazenin
Mellaye Cizlrl di dema lmadeddln mire
REWŞEN
ROpel27
Rewşenblren
Zulf çune ser n ura zelal
Cerak were baye şernal
Biskan ji ser dernan vernal
Zulfan ji ser cote sed
zulfen herlrl, peve girenedin. Heke hCın
guhnedin ve pend Cı şslreta min, we hCın
mina "Melle" dil Cı heslre wl dili bin.
Guhbiderin, ey evlndar! Ez ve şlrete li
we dikim, ji bo ku hCın jiyaneke xweş
bijin... "
W an Cı Espehan buhaye çelengl Cı şema
liya te didin. Her kes dixwaze li ser
çavan buhaye we şernaliye bide. Vaye ji
Espehan xerac tene, tene ji bo ku te
biblnin. Gelo, ma ev çaven belek, ebrCıyen xelekln en mina çelengiya periyen
buhuşte, ke serxweş nakin? Vaye jiyan Cı
temene min ji min standin, tu di min de
nehlştin ...
Mellaye Cizlrl, nikare dijminen xwe ji
blra bike. Li vir bi şeweyekl wejeyl ya
xurt erlşl wan dike Cı dibeje:
Dijmin ji can talan bitin
Ew xwe hero nalan bitin
Melak u dil kalan bitin
Le betu ret xedari çerx
ne
te
we
.c
"Zulfan xwe bi ser nCıra zelal de
berdane (li vir nCır rCıye dilbere ye), ew
rCıye rewşenl, ji min ve xuya nabe. Ey
baye başCır, careke were Cı wan bisken
mina şeve, ji ser deman vemal. Da ku ez
biblnim wan demen henarln. Careke
were, wan zulfan hi lde, da ku ez di bini m
wan cote şeran {li vir her d Cı çavin-li gora
şex zivingl)".
Li ser rewşa kesen evindar Cı aşiq,
Mellaye Cizlrl weha tlne ziman Cı dibeje:
om
Kovara Yekltiya
Xelko li min kin şirete
Ew dilbera zerin kemer
Min di di hale xuflete
Hat der ji buce wek qemer
Bele, bila dijmin talan bibe, bila bi
xwe binale. Bi la cerg Cı hinav bi bin kalan
şCır Cı tlran, bila kell bi kell rastl ledana
şCıran were. Bi la şCır wan hinavan bibire,
ew şCıre çerxa xedar.
Melle bi dilbera xwe re diaxife, da ku
wl ji evlna xwe rizgar bike. Sere xwe
hildide Cı dibeje:
Hat der ji burc u penceran
Dil girt u da ber xençeran
Ev renge hale dilheran
Lew aşiqan xun bun ceger
Bes
Qelb u ceger min bune xwin
Lewre ku nu derbun birin
Ey can, were halem bibin
W er ruh ji qalib bete der...
Li cihekl din jl weha pesna dilbera
xwe dide Cı dibeje:
Tenha ne Kurdistan didin
Şiraz u Yeng u Wan didin
Her yek li ser çehvan didin
Ji Espehan tetin xerac
w.
Le hema Zivingl di pirtCıka xwe de
dibeje ku, "ev maliken han ne yen
Mellaye Cizlrl ne. Ji ber ku helbesten
Cizlrl ne weha wate sivikin. Cizlrl helbesten xwe mina girekan dihCıne. Çawa
be jl di dawiya helbeste de, mina her
helbesten Mellaye Cizlrl, nave "Mele"
hatiye nivlsandin:
ww
Zahir dibejim pendi gir
Da dil nedi zalfa herir
Şubhe "Melle" dibi esir
Guhdere qewle muiteber
Peyva "Melle" di ve helbeste de
didiriklne (lspatdike) ku helbest ya Mellaye Cizlriye. Le hema bi şeweyekl
hesan Cı sivik nivlsandiye.
Olsa di ve helbeste de pend Cı şlretan
dide kesen evlndar, debeje: "Ez eşkere
ji we re dibejim, da ku hCın di peşeroje
de poşman nebin. Dile xwe nesiparin
REWŞEN
aşiqan
mehcur biki
Melle rencur biki
Qelbe şikesti h ur biki
Şuna birinan kur biki
Şema meji pir nur biki
Bi zehre xwe meirnur biki
Niv kaseya ferfur biki
Feyde li dilda fur biki
Deme j' renge kafur biki
Dalan ji xalan dur biki
Pe aleme meqhur biki
Weqte seher ku bade te.
Şubhe
Çehven belek, qewsen helek
Çerx u felek, xalib melek
Fi hubbihe umri delek
Welhubbu yecri fi ucac
Şahid
hezar reng xemilin
Reqs u sema pe kemilin
iro Mella em sed hilin
Saqi werin cama zucac
Mella di xwaze di van malikan de
beje ku, ne tene Kurdistan, Şlraz, Yeng,
Di encama ve kurte-lekollne de em
dikarin bejin ku, we ev dibistana di hola
torevanl de nemir bimlne. We Mellaye
Cizlrl bibe mlre evin Cı dildariye.
Çavkaniyen gotare:
1- Kovara Hawar (Mir Geladet Bedirxan)
2- Dlwana Arife Rebbanl, Şex Ehmede Cizlrl,
MeşhOre bi Mellaye Cizlrl (Hejar)
3- MejOya Wejeya Kurdl (Eiaeddln Elsiccadl)
4- Elqediye El Kurdiye (Dr. Blec Şergo)
5- MejOya Kurd O Kurdistan (M. Emin Zeki)
6- El Eqid El Cewherf (Şex Ehmede kure
Mihemede Zivingl)
7- Tarlxa Edebiyeta Kurdl (Prof. Oanate Kurda)
ROpel28
Kovara Vekltiya
Rewşenblren
Welatpare zen Kurdistan
Hevp eyvin ek bi Serok e Kome la Maten Mirav an - Şaxe Nisebine, Dr. Cema l
Kahra man re
bi zag on an na ye
çar ese rki rin . Dax-waza ge le Kurd fi ve
zag on e ji he vfi din cu da ne ... ''
.
e.
co
pi~J~~~1~-~.1~~1·jij~~~~~~~y~~~~~~~+i
m
''Zinıane ziknıaki
••·tpiij~ro~7·••··•·
•·••····~~o.~tr~~·•··~~~~~~"•···~r~i~jJ1.••·~~)
~ ~~~~~(i
v~~ ~j liw~~~
'f ~~r
11~*~ ıs~y@r~
~ır~Y~~ (ş~~~L
rı~pe~.Eı~ lj.i~rt)R~ ~t>~J;;ll\l'~•r.
·\
ç.kil'~ .
Ni$~1:lto~) p,;; e~m~t ~fltAman l"e
~~i/~~ '' ~~r ~9~~7
#i ~~~ ~~~~v~ <t~ ~~~~.
A p~ş~şı ~~n4•varaioV
·~h. R~wl?~rl~ iiliw~l?tttın
~e; .~il(jl\j
t
i
l:)t. P~m~' ~~tira~r\ ~i ~~ tnii'~y#ı<i ~u~~ ~? Ili
~~~ 1~4~ cı~.j~ ~av~ ~~ ~9 v~r. ~~ ~~ ~~i~r~i
f4i~Ap~ô~Ptt9r\<@ ~J& ve; 1lt/ P~roijt ~tir@~ri~ d~ vv~
ne
te
w
aever4 <uJ mir&v~ vv~aaıt>at:~~ ı~ oAskirio~ ır~t \f~i
~~~~~ y' ~m~~i
~~~~is~•~k 9~r~ll ı• ~~~ ~q~-~
9i#i,.. A.tŞ~•ri9~ .kjril\, M~,t:>~ vvt Pii~~· .ii'; Y!;lkiiir
'itcı~·~~·ri
~·§~~ ~9rt.t•llYıt~•~~~r~~ q~~~~ş~ivv~
M~ J..atif
Şf I<.!Jtdi$tatt~k~ s~riiji<:W~
~~~lti'"~ ~~p~v~ ~~~writ#;~J
Q$t$~ R*ril1~
W eke ku te zanin, Komara
Tirk di sala 1938'an de zagonek (qanOnek) çekir. Bi ve zagone ji zimane Kurdi
hate qedexekirin. Li gori ku te xuyani di
van demen dawiye de hewldanek heye,
ji sistkirin O hilweşandina ve zagone.
Weke Komeleyeke ku bi mafe mirovahiye ve giredayiye, nerina we li ser van
Rewşen:
Biryaren ku hatine wergirtin, em bi
xwe je bi şik in, di bin de listokan dibinin.
Ji ber ku gava mirov li diroke dinere, di
demen ketina tengasiyan de, tim Cı tim bi
tiliyeke hingiv dane deven hinan Cı bi vi
awahi deng dane qutkirin. Heyf Cı mixabin, ev biryar ji ji ber sedemen wilo
hatine wergirtin. Ji lew re em pir bi ve
biryare kefxweş nebCın. Em ve zagone bi
dileki geş hembez nakin.
w.
bOyeran çiye?
~~~şj~ (
Dr. Cemal Kahram an: Ev biryara ku
Tirkiye wergirtiye, heke ne ji ber ketina
we be, ne ji ber ketina politika we be, bi
xwe ji ne politikek be tişteki baş e.
ww
Le ev tera we nake, gereke Tirkiye
gaven ku guhertinen mezin bi xwe re
bine, Cı ye peşverCıtir baveje. Weke
nimCıne, gereke zagonen 141, 142 Cı
146 bi tevayi werin hilweşandin. Gelo,
ki naxwaze demoqrasi li Tirkiye pek
were!
Heke mirov bi awaheki din beje,
rakirina qedexeyan ji ser zirnaneki hindik e, tere nake.
Komara Tirk, di sala
dani bO. Weke
zagonek
de
1983'an
ku Dr. l Beşikçi dibeje, di wan dernan
de zilm O zordari li ser Kurdan xurt bU.
Le ira, weke ku beri niha min qal kiribO, dixwazin we zagone hilweşinin.
Di nerina we de sedema ve gavavetiRewşen:
ne çi bO?
Dr. Cemal Kahram an: Mirov digiheje baweriyeke ku, li Ewropa ev tişt bi
şaşiti hatiye tegihiştin. Heya sala
1983'an zagoneke weha tunebCı. Le ve
deme em bi Kurdi diaxifin, bi awaheki
din mirov bibeje, dewleta Tirk ni kare her
miroveki me poliseki deyne ber.
Em bere ji di mala xwe de, li kolanan,
di dan Cı standine de bi zimane xwe
Kurdi diaxifin. Ez mina doxtoreki, bi
nexweşen xwe re bi Kurdi qisedikim, tu
kes nikare peşiya van tiştan bigire.
Wilo dixwazin bidin xuyani ku, bi
hilweşandina ve zagone xereke bi me
dikin. Ev ne rast e, mafe meye.
Heke mirov ji aliyeki din ve li ve pirse binere. Mirov dikare beje ku, zimane zikmaki bi zagonan naye çareserkirin. Zagona ku di sala 1983'an
de hatibCı derxistin bi xwe ji ne di cih
de bu. Ji ber ku zimane zikmaki qedexedikir. Di ve roje de ji tişte ne di cih de
te rast kirin.
Rewşen: Hilweşandina zagone ke
wilo, dikare xwestina geleki bine ziman.
Ango, pişti hilweşandina ve zagone gele
Kurd dikare xwestina mezintir O cure bi
cure bike?
ROpel29
REWŞEN
Rewşenblren
Welatparez en Kurdistan
e.
co
m
Kovara Yekltiya
ne
te
w
Dr. Cemal Kahraman: Wekl ku min
beri ni ha daxuyanl kirl jl, em bi hilweşan
dina ve zagone kefxweş nebOne. Yen ku
kefxweş dibin, ew in en ku ev zagon
hilweşandine. Ew j1 ji ber ku wan ev
şaşltiya kirine. Heke nehatiba rakirin jl
we her dem li nava çaven wanketa. Ji
ber ve yeke, em kefxweş nebune.
Ji hela kurdan ve jl, ev ne guhartineke
mezin e ku, gel bikaribe sOdeke (fedeyeke) je bibine. Ev ji wan re (Dewleta
Tirk) pir mezin e, ji ber ku her roj li
civaten demoqrat mina şimaqeke li Ewro pa O li der doren din li nava çaven
dewlete diket
w.
Li vir, em dikarin bejin ku, daxwazen
gele Kurd di ber çavan re nehatiye
derbas kirin.
ww
Daxwazen gele Kurd ew in ku, çanda
xwe bizimane xwe hln bibin, di dibistanan de bi zimane xwe bixwlnin, weke
her gelan azadiya xwe bi xwe hilbijere.
Bi vi awahi jl kultura xwe bi peşxe.
Rewşen:
Li navçeye rewş çawaye, bi
taybeli di ve dema şer de. HDn mina
Komeleyeke çawa le dinerin?
Dr. Cemal Kahraman: Me bere jl ev
pirs bi awaheki dorfireh vekiribOn. Li ser
bOyeren ku dibin me bi hinek rojna-
meyan re hevpeyvin çekirin, her weha
me di raporen xwe de jl nivisln.
mafEm miravan hinek berpirsiyar, ji partiyen politiki ji hinek endamen Parlemento hatibOne mentlqe. Piştl gereke
dltina xwe bi vi awahl dane şanl kirin.
Li mentiqe şerek heye, le ev şer ji
hela Komara Tirk ve nehatiye xuya kirin.
Şereki wilo heye ku, ne di renge tu
şeran de ye. Ji ber ku di şeran de exlaq O
toren şer hene. Le ev şere ku li başOre
Tirkiye (Kurdistan) dibe, ne exlaqe we O
ne jl toren we hen e. Maf tune, dadgehen
mafdari tunene. Şer bi hinde hezan ve
hatiye giredan, şere hezen taybetl (üzel
Tim) ye, ku kes nizane cih O
berpirsiyariya wan kudere.
Di navçeya me de şereki wilo heye.
Ev tişten ku ez tlnim ziman, ne ez tene
dibejim. Le bele, her kes dibeje. Beri
niha Partiya Yekltiya Sosyallstan a
Tirkiye hatibO vir. Wan jl bi vi awahl qise
kirin Cı axaftinen wan di BBC hatin
weşandin. Ango li herema me şer beri
alaziya Xellce hebu Cı hln jl heye.
Rewşen:
Em bi nave Kovara
geleki we ji bo ve hevpeyvine
spas dikin.
Rewşen,
Di navçeya me de, şer ne ji niha ve
heye. Le hema şere ku heye bi rengeki
ferml nehatiye diyar kirin. Ev şer beri
alaziya Xellce hebO.
Beri ni ha bi demeke kurt, ji rekxistina
Dr. Cemal Kahraman: Ez jl we zor
spas dikim, bawerim ku eze mina
endamekl Komela Mafen Miravan her
delameten (wezifeyen) xwe pek binim.
REWŞEN
Rupel30
Kovara Yekitiya
Hejlmar 6 - Zivistan 1991
KARWAN
ww
w
REWŞEN
ŞER
ri ra. Ma di laje to mao vijiya, ma ra
pers kerd, va "Şima çiçire vinderde?"
Ma va, şereno rayda ma ser o, ma ay
ra vinderde. Maye newetane şM ra
ra-vere. Lajeki va, ·o ye kati ye? Ma
şer musna lajeki. Laieki şemşere xu
ant, şi şe ri ser. Lajek u şMya xu kOwa
piya. Lajeki şemşere da şer ro, şer bi
dirbetin. ŞM pence eşt a lajeki, a lajeki
nekewt, kewt a prende lajeki. Prene lajeki dirriya. Lajeki şemşerna da şeriro,
şer kişt. Mare va, "Ravere, mi şer kişt."
Ma kerd ravere, lajeki da bermiro. Ma
lajeki ra va, "Tiye qande çiçi bermene?" Lajeki va, "Şeri pe şe mi dirrna.
Ez newatana şira keye." Ma ci ra va,
"Ti çiçire newetane şire keye? " Lajeki
va, "ŞM peşe mi dirrna, ez ay ra
newatana ş ira keye. Pi mi do vajo, "Ke
peşe to dirrna?" "Ez vaja şM dirrna
se, o do mi bikşo, do vajo, "seni şM
peş to dirrna?" Ay ra ez bermena. Ma
qande coya to ra reca bikere, ti lajeki
"et kere."
Wexta karwani a qisa perde lajeki ra
va se, pe re lajeki da xu sere ro, va, "Ey
wax, ey wax! No laje mi niye."
Karwan maht mend, va "Çiçire?" Pere lajeki va, ·o laje mi biya e se, şeri
neşa e prene ci bidirrne." Va, "Şer
heywanen o. Seni prene lajde mi dirrineno? Ey zanaye, o do prene ci bidirrno se, çiçire şino şe ri ser? "
Karwani va, "Kişta maya no girweyeno gird o. Her kes neşeno şM bikşo. Lajeki şer kişt. Tiye qahryene. Ma
ne qahrde to re maht manene."
Pere lajeki karwani re va, "Heta nika
mi çend şeri kişte, şeran neşa mi re zirare bikere." Va, ·o laje min o se, şer
neşeno prene ci bidirrno."
Karwani va, "Ti do qisOre lajeki ef
kere?"
Pere lajeki va, "Oande xatirde şima
mi ef kerd."
Lajek ame, lewe na perde xu desta.
Pere lajeki va, "Mi ti daye xatirde ne
karwanı." Pere lajeki recay karwani
qebOI kerd, lajek ef kerd.
O
om
.n
o
et
e
Yew ziwani di biyayi~e diyalektan (lehç:an) ni~ani petey
(zenginey) O xoriyey ay ziwani
yo. Na mesela nebena sebeb O
cTyabiyayT~ey ziwande ma ye
~erin. ki wayire ge/ek diyalektan
O jargonan o. Heqe yewi çini yo
ki na petey ziwande ma ye tariXi
ser o. spekulasyon ya zi bazirgoney biko. Aye ki no ware di
kar kenT O zirar dan/ yewey
ziwande ma. wa bizani ki ye ye w
bebexteyda kor miyan di yi. Gelo qey k e ~eni weziyete ziwande
ma. weziyetde tarix O ha/o ki ma
eyro tede yi biaqetni. Eke hetani
eyro ziwane ma neomewo werte re hewenayi~ se. yew sebeb zi
ayo ki ziwane ma wayire zat
diya/ektan O jargonan o. Çaxo ki
kolonya/istane tirko. dest bi planane asimi/asyone kerd o wa~t
ziwane ma heweni. raşte petey
O qileweydey ziwande ma
omey. No semed ra zi. planane
)Tni sere xo negirowt
puç bi.
Çunki reyey ziwande ma zat xori
di bi. Ziwane ma. wayire zat
diyalektan O jargonan bi. Gani
yini ne diya/ektf yew bi yew
asimile bikardini O werte re
bihewenayni. No kar zi asan
nebi. Eke petey diyalektande
ma ra nebini se. beno ki hetani
nika di~mene ma resaybi he. defande xo. Ziwane ma. biyal yi~e mayo zat erjaye wo. Gani
ma wayirey heme çide xo ne
erjiyayo biki. Parsey diyalektande ziwande ma. gani neba
menfeete kesan. caya. ya zi
sewbina çiyo. Na mesela ser o
yew nişno cembazey biko. Herçi
rayire cembazey padaye wo.
Ma. om arande xo ne verenan di
tayn behsi ziwani O diyalektande
ziwande xo kerd bi. Ma ku eyro
ra pey zi. na parsi ser o vinderf.
E~kera ya ki hetani nika ware di
~inasnayi~de diyalektan di zat çi
neamewo nu~ti~. Nezonayiş behesab o. Labele sebebe no
apeymendiş O nezonayişi pabestey hali welatde ma Kurdistani yo. Ma bawer keni. ki
heme heway ra halbiyayi~e na
mesela pabestey azadbiyayi~e
~ar O welatde ma wo.
1(
oje rojan ra keyende koçera kode
Qerejdaxiya beno. Xeyma ci tenya bena. Lajende ci be no, laje şi no seyd. Şi
no cae wiyeno, dereye di karwane vinderdo, şino karwani het.
Lajek karwani ra pers keno, vano,
·~i~a çiçire vinderde?" Karwan vano,
"Ş9reno ma verni di, ma ay ra vinderde." Karwan vano, "Maye neweta ne
şM ra şire."
Lajek vano, "şer o kati ye?" Karwan
şM musneno lajeki. Lajek karwani re
vano, "Şima dO ri kewe."
Lajeki peşe xu pişt xu mera, bazi xu
weşanay. Şemşere xu ant, kerd xu desta, şi şM ser. Şer werişt pay. Şer O
lajekıya xu kOwa piya. Lajeki şemşere
da şM ro, şer kerd dirbetin. ŞM pence
da lajeki ro, a gande lajeki nekewt,
kewt a prende lajeki. Prene lajeki dirrna. Lajeki fina şemşere şeri ro, şer
kişt. Karwani re va, "Bere, ravere, mi
şer kişt". Laleki da bermiro.
Karwanı lajeki ra pers kerd, va,
"Tiye çiçire bermene? •
Lajeki va, "Şeri prene mi dirrna, ezan ay ra bermena." Karwan maht
mend lajeki re. Karwani va, "To şer
kişt. Wa qe prene to bidirrno" Va, "Her
kes neşeno şeri bikşo." Lajeki va,
"Prene mi teva niye, ez newetana şira
keye." Karwani pers kerd, va, "Ti çiçire
newetane şire keye?"
Lajeki va, "Ez şira keye se, pi mi
peşe mi dirrate bivino se, o do vajo, peşe to ke dirrna? Eza vaja, "Şere dirrna, o do mi bikşo."
Karwan vinderd, pera va, "Ney mare
hewli kerd," va, "Ma ne lajeki bere
perde ci het. Ma perde ney ra reca
bikere, wateva lajeki re nevajo."
Karwani lajek girot O berd perde ci
het. Lajek rişt kişta keyi, karwan şi kiş
ta meymanan.Pero şi, perde lajekı destan, kewti dOri ew pay vinderdi. Pere
lajeki karwani ra pers kerd, va, "Xeyr o
şi ma?"
Karwani va, "Ma qande recae ame
to het.
Pere lajeki va, "Serr O çimande mi
ser," va, "Vaje recay xu."
Karwani va, "Ma ame to ra, laje to
reca kere."
Pere lajeki va, "Vaje!"
Karwani va, "Ma ray ra şiye, dereyen di şere ma verni di peyda bi. Ma
newetard şM ra ravere. Ma tersay şe-
~
.c
WENDOXE ERJEYAYEY
REWŞEN
u
~
we
[
Rewşenbiren
***
- Na aslaniki kitebde Oskar Manni ra: Mundarten der Zaze, Kurdisch-Persische Forschungen/Berlin, 1932 Redaktion: Karl Hadank.
Rüpei 31
Rewşenbirltn
Welatparezltn Kurdistan
"""
"""
AHM EY TEMI U
"""
"""
LA C E V1
TUTO VTJNAYE
we
.c
Hekki bi çine bi pireki, hiri çi ya
bivi. Laceki, beroneki Cı mergeki.
Beron, we waşteni teniya şo tewer
biko mergi, Cı lace ya, we şivone beroni bi, heni we neçini tewer. Raste ji
rehet nebi, ü hekki beroni mone mergi di xo şa erd (rawesta). O' wext piri
lace xo ra va, ki we ço beroni mone
mergi ra vejo. Kekki tut i tewer mone
mergi, beroni, linge xo şa erd ü
qiloç8n xo da tuti ro, heni tut nüştro Cı
dest bi bermayi ke.
Rast ji ze veri, arveşeki bi lengayiş
ame.
- Tu çiri bermene, tuto? Arweşi
pers ke.
- Ez bermena seme ki ez neşkena
beroni mergo pira xo ra tewer biki.
Tuti va.
- Ez ku hette to biki ez, vere xo da
ceey heni arweş kot raye sema ku
beroni biro. Faqet beron sere rayedi
linge xo şa erd, veniya arveşi di u uja
di arveş ji berma u sere çeyiri di
ww
w
.n
et
e
Hekki bi çine bi merdimeki bi.
Name yi Ahmey Temi bi. Hat hey
lace yi bivi. Namey yini : Şok, Tes,
Rem, Sal, Zek, Bayir ü Hen bi.
Rojeki rojane Hame ra, Tes şino dewari di. Deware xu beno çardaxi.
Qay deware yi şino kono mane fasillye Avde Derweşi, Avde Derweşi
vono:
- Mi kire to ke ciniya bayi to, lace
qutiki, ez bi to berzi bine lingane xu
ku were to biwo e ku bü to xelasbiko.
Tes vono şirp wer bi kiye remeno,
deware xu ji wardiwerdene Cı keno
qerin wer bi kiye remeno Cı çakete xu
ji keno xwe viriya. Beçaket Cı larsige
yi ji lingene yi kone. Ba~i yi von o :
- Ho ça dewar? Zane yi negerno.
Bikerü lal.
- Ero ho ça dewar de vaji! Tes lerzeno ü vono:
- Wille hali ü valo neyino. Mehemeye Avde Derweşi negge mi çine Cı
pera werde mi dima.
Ahmey Temi va:
- Şoke mi, Tese mi, Zeke mi
virzeni, şeni yi bikoni, bikoyini va
guni ji ci ü feke yi berzo Cı yi awa serdini ro cineni Cı vejeni. Mı boyni kutare Avde Derweşi beynini! Tes
bineki vineno vono Reme Heme Siqi
Fdi ki yi negge mi çine, yi hese xu
neke wekobin yev uja bi yo ne?
- Mehme Heke Berxi ji uja bi, yi
hese xu neke. Şima mi beynini pirze
Heke Berxi beynini, kutare Avde
Derweşi ü Topale Heme Siqi boynin i.
Ez şima ra vona "virzeni ü vere xu
bideni Oeyme Ziyara Xeywo. • Ciniya
yi va:
- Ero ti lacone mi kiştayiş done!
Wille linga yini neşina! Ahmey Temi
va:
- Eni qebraxon mi mone şarT di rezil kerde wa şeyre diyara dewi di
çend tifingon biteqine ü ver bi kiye bireme, ku sat şorü dewa esrine ü ya
corini ku perse ez o waji lacone mi
pera werdo Mehwmeye Avde
Derweşi dima.
Ar~kerdox: Marüf V.
• Min na es toniki hezey vatişd& yfNI Xosoriji (yfNI
dewa u~ ya) nuşta
REWŞEN
beroni merga pira xo ra tewer biki.
- Ez ku hette to biki ez, vergi va Cı
sere raye di nCıştro sema ki beroni
biro. Faqet beron bi hers, hette yi ra
şi. U we ji nCıştro Cı berma.
Heşji ama.
- Ti seme çi bermene, verg?
- Ez bermena seme ki ICıye bermena.
-Ma ti çi ri bermena ICıye?
- Ez bermena sema ki arweş bermeno.
- Ma ti sema çi bermene, arweş?
- Ez bermena sema ki tut bermeno.
- Ma ti çiri bermene, tuto?
- Ez bermena sema ki ez neşkena
beroni merga pira xo ra veji, ke piste
-pist
- Ez ku hette to biki, ez va heşi Cı
kati raye sema ki beroni biro. Faqet
beroni sere rayi di lingen xo şa erd Cı
qiloçen xo ke berz, hette heşi ra ame
ü heş ca di nCıştro Cı berma. Dije ji
am e.
- Ti çiri bermena, heşe pers ke.
- Ez bermena sema ki verg bermeno.
- Ma ti çiri bermene, ver~o?
- Ez bermena sema ki luye bermena.
- Ma sevo to, ti çi ri bermena, ICıye?
- Ez bermena seme ki arweş bermeno.
- Ma ti çiri bermene, arweşo?
- Ma ti sema çi, çiri, tuto?
- Ez bermena sema ki ez neşkena
beroni mone merga pira xo ra tewer
biki.
- Ez wazena şima hemini bermeyiş
ra xelas biki dije va Cı kat cae şi xo
sere boça beroni naro Cı iymini gina
beroni ra. Beron ze merdimi bileri Cı
bileri. o roj ra pe hindi qet neşi mone
mergi.
om
Kovara Yekitiya
nüştro.
LCıy ji
ami.
- Ti sema çi bermene? Yi va:
- Ez bermena seme ki tut bermeno.
- Ti sema çi bermene, tuto ?
- Ez bermena, sema ki ez neşkena
beroni mergo pira xo ra veji, tutı va.
- Ez hette to biki, ICıy va Cı hen i koti
raye sema ki beroni biro. Faqet
sema yi ji hol neşi. Beron qiloko hol
da yi ro jı Cı we ca di nuştro ü berma.
Verg ji ame.
- Ti sema çi bermena, ICıye?
- Ez bermena sema ki arweş bermeno.
- Ti sema çi bermene, arweş ?
- Ma ti çiri bermene, tuto?
- Ez bermena seme ki neşkena
• Swedki ra tadayox: Marul Y.
~-~
Ferhengok
L _ __ _ _ j
Kurdi • zazaki 1 Kurdi - kunnanci
Arweş, hergoş
Bermayiş
Beron
Dije
Hers, heş
LOy
NOştro
Rayir
Tewer
Keroşk,
ROnişt
Re
Derve
Tut
Zaro
Verg
Gur
Wi
Xwestin
Xwe
We
Waştiş
Xu
kerguh
Girin
Baran
JOji
Hirç
Ro vi
RUpel 32
Rewşenbiren
ZekJı
ycw kfyne
tir(t ti ra
şari 'Kf[(ft
'fıcway ma
Çdoşima
'l'l.ste yeıd
wcrtcy
pa.,;; tey ~P
'ıt 'a.,;; tay fıc
6trıt do!(
'Lmliazey
tepa ne
ctfe jay
'K_ita/Jan ra
mirdlmarı ra
ui[i(an ra
koyarı ra
teyran ra
fıe mc ç i ra fies
(alidi zafiman ra
TUCJJgJU.,UU
ww
w.
n
Ze(a
yew (eyne/(a
tir(f ti ra
şare 'Kf[kf
'fıcway ma
ye w
tirkJ tı ra
şare 'l(tlk.J
'fıeway ma
REWŞEN
et
ew
e.
co
m
Kovara Yekitiya
:ne :tO...
reyra ardl)i
:to /Jiveşruı
yerıo ,>ima?
ra eumlyayrıt
rirıdo reym
qisey K_m{irıt
wliiruırı ra?
?
.
çı zarw.
'D ima
ı ~{iri lii.
ı1 fıcş tay ı{i di
di pey adiri şt
mrw 'dort(cr'
Zcf(a
yew kfyrıc/(a
tir({ ti ra varıf Ze(tye
şare '1\f((ft a
':te6eri doruı
a!
J. Espar
- 1990 Stokholm
Rüpel 33
Kovara Yekitiya
Rewşenbiren
Xwendevanen heja
Di Tekoşina Şoreşgeri De Huner O Weje
debune, zanyarl u teknike, pasideyen
xwe berdewam dikin. Dema em neha
rewşa gelek civakan bihenine peşiya
çawen xwe, eme biblnine, ku hunera
ç~rxa antiki hin li ser piyan e u gelek
cıvak, gelek li paş ve merhele Fmane.
Mirov, di demen cenge de, di demen xelaye (birçibune) de u di hemu
demen ku civak, ji gelek aliyan ve dikevin nava afetan de ji, dlsan hewla xwe
dane xebaten huner u wejeye. Ev
rasti gelek baş tete zanin. Ev hem u
hoyen nebaş, nekarlne xebaten huneri
bi tixup bikin, li beNajiya ve, di wan deman de ku civak rasti pirs u keşen gelek mezin bOne, tete dltin, ku miravan
bi awayeki dijwartir bere xwe dane xebaten hunerl. Ji vir Fem tederdixinin,
ku xebaten huneri u xwesteken di vi
bari de, taybetiyek dadihenine ho le, ku
di xwerustiya miravan de heye. Huner
u jiyan di her dema dlroke de ketine
nava hevdu u hevdu tekuz kirine. Lewma pewlstiyeka hunere heye, ku mirov
tu caran, nikarin xwe je dur bixin. Em
dikarin ve yeke wisan şirove bikin:
_Hun~r, berhema şixulandina xeya!~n m!rovan e , da ku rastiyen jiyana
dııwar u zehmet çetir bi hen e debarkirin
u mirov jiyane ji xwe re hesantir bikin.
~nku mirov, li hembere hoyen dijwar
en xwerustiye u hoyen jiyana civaki,
daku şehtine (kirize) birawestinin, jiyane bi naveroktir, rindtir u xweştir bikin, beren xwe dane buyeren huneri u
hunere afirandine. Ji ber ve yeke
huner, biqasi afirlbuna civake kevn e u
xwediye dlrokekl ye. ü afiribuna civake Fhebeki hunerl ye. Çetir be golin, her deme rasti u xeyal ketine nava
hevdu. Xeyal her deme hunere xwedl
k!r!ye. Ji bo ji holerakirina yan Fnermkırına zehmetiyen rastiniye u jiyane,
her deme xeyal hatiye bikaranln. Çi ne
daxwaz u dijwariyen rastiniye? Bi gelemperl bingehen rastiniya xweriste u
civake ne. Ji bo li allkl danina dijwariyen van en giran u sext, huner buye
tevgera berz u balakirina miravan u bilindtirkirina rumeta mirovayetiye. Le
rasti, ji aliye hunere ji paşveruti heye,
an ji hunera paşveru F heye, hunera
konzervatif (muhafazakar) ji heye, le
bele, ev tene li gora hinde damanan
wis~n ~· ~unera ku peş~eçune bi bingehı pektıne, van taybetıyen ku me li
jore gotine, di xwe de hildigire. Hemu
et
ew
e.
co
m
Ji ve hejmare ü pe ve,
em e li kovara REWŞENe, vekoli ne k bi nave: Di Tekoşina
Şoreşgeri De Huner O Weje, peş
keşi we bikin. Ev xebat; pirsen weke di domana diroki
de huner, di civaka dTIdariye, feodaliye ü sermayedariye de huner ü weje
rohni dike. Di domanen şo
reşen civaki de, li civaka
Kurdistani leyistoken sistedagirkeran li ser hunera
ı
urdiştane eşkere dike.
ye ııone ü huner, di
şoreşa Kurdistane de huner
ü weje ü pirsen hwd en li ser
" babeti, şirove ü rohni
vi
d ike.
Ev nivis, we bi şeweyeke
rezenivisi (seriel) were beıavkirin. VekoiTn, li ser, bi
çaveki şoreşgeri niherina li
wejeye' bi perspektifan dide xuyakirin. Weke dihete
zanin, di peşveçüna Tekoşina Rizgariya Netewa Kurdistane de, huner ü weje,
ciheki pewist dadigirin. Beguman, li tenişta peşve
çüna gelemperi li weıate
me, xebat ü te koşina ji bo
huner ü wejeye J'i, de xurttir
bibe ü weje ü huner ji de
dewlemendtir bibin. Le, ji
bo destpeke ü danina bingeheke, em bawer in, ev
lekoiTn gelek agahdariyen
bi kapasite ü bi süd dadihene hole. Vekolin ji rexneyan ü ji nirxandinen cürbecür re vekiriye. ıewma
daxwaza me ev e, ku
hemü xwendevanen me,
pişti ku nivis dawi bi be, rexne ü ditinen xwe bigehinine me ü bi vi awayi aiTkariya me bikin. Em hevidar
in, ku ev xebat, de bersiven
valahiya di vi bari de bide ü
hindeki daxwazen pedivi bi
cih werine. Em bang li
xwendevanen xwe, rewşenbiren
Kurdistane yen
weıatparez
ü endamen
YRWKe, dikin, ku bi dTtin, bi
bir ü baweriyen xwe yen
aza, ve xebate peşdetir bibin ü berfirehtir bikin. Heviya me ev e, ku banga me
bersiven xwe bigire ü em bi
xebateka heja peş ve herin.
Huner di damana direki de
Di hemu domanen dlroka miravayeliye de, huner u weje, ji bo berdewamkirina jiyana civakl u peşvebirina jiyana civaki, bOne pirsen xebate yen ku
mirov nekarine xwe ji wan dur bigirin.
Ji berhemen kevin en ku ji civaken
dlroki mane, bi hesani tete famkirin, ku
di seri de buyera hilberine, li keleka
xebaten pewlstirln, ji bo civakl, di nav
kar u xebaten pewistirin de huner ciheki giring u fireh wergirtiye. Miroven ji
damana şikeft u hewingan, li ser dlwaren şikeftan gelek wene çekirine; ev
weneyen ku ji aliye miravan hatine
çekirin, di nav xebaten huneri yen
kevntir u peşemintir de cih digirin. Ev
weneyen dewra şikeftan, ku heya neha
parastı mane, ji bo huner u wejaya jiyana mirovi mina nlmuneyen huner u
wejeya peşemin dihene pejirandin. Mirov, di bin hoyen jiyana kevintirin de ji,
giraniyeke dane xebaten huneri u xwe
jidill bi hunere ve mijul kirine. Di hemu
demen dlroke de u di bin hemu hoyan
de mirov ,li gora damana peşveçuna
xwe u li gora derfeten xwe , xebateke
huneri, ne tişteki xeml ü tantaziye bun,
behtir xwe nola faktareki danine hole,
~u pewestiyeka jiyani di xwe de hildigi-
ww
w.
n
rın.
REWŞEN
REWŞEN
Beguman, ew damana ku huner u
hunermend di civake de risteki bi
pasldetir leyistine, ew doman e, ku civaken çini derketine hole, ku ji bo xebaten huneri oohtir derfet hatine
peşkeşkirin u hoyen ve yeke afirine. Di
ze~anen romayiyan, misriyan u yewnanıyan de , anku di zemane bajaNaniya wan a kevn de, xebaten hunere
peş ve çune u mezin bOne. Ji bill
rewşa wan a paşmayl, herçend di sedsalen dlroke yen kevn de ji aliyen zanyari (ilmi) u tekniki ve, ev bajaNanl
peşve neçubun ji, huneren wan ~elekl
p~ş V~ ç_ubun~ Awayen wej~yı yen
peşemın en mına wene, endız (heykel), muzik u yen din domanen diroke
yen dawi de, ji bo kar u xebaten ku dihatine peşvebirin, herdeme mina xaleka hilplşkine hatine nirxandin u pejirandin. Peşveçünen ku di bare huner D
wejeye de xwe diyar kirin, pişti bi hezaran salan, li gora peşveçuna perwer-
Rüpel 34
Huner Oweje , her weha his Ohizren (ramanen) miravan dihenine zimen. Bi renga berzimananlna his O
hiz re mirovan, bi renge azineka ji bo vi
karl, huner o weje, berpirsiyariya pewistiyeka taybiyetl F dikin. Ji ·vı all F
pewistiyeka huner Owejeye heye. His
o oizren, ku Q_i axiftineka ji reze, bi
nivlsek.e yan jl bi riya şerokirineka
zanyarl neyene fahmkirin an jl her wisan mirov nekariba wan bide fahmkirin-
Di qurnen peşemin de huner, tevli
perwerdekirine Ozanyariye yen
din.bi hev re hebO Ogava şaxen zanyarl O pe!Vferdekirine ji hevdu cuda
bO n, huner jl di nava xwe de şa~ bi_şax
cuda bO Oher awaye şaxeke jl dlsan
di .nava xwe de. bO. pişk O bir. Em
diblnin, ku ji vi all ve peşveçOna
hurıere, li s.er bingeha peşveçOna zanyarl Oteknlke xwe .daye peş. Di de ma
me de wene, muzlk, helbest O hemO
şaxen
huneri
yen din di nava
xwe de şax bi
şax, şewe bi şe
we cuda bOne.
Ev rewş diY,a(
dike, ku ji allkl
huner di qada
xwe de Obi qanOnen xwe ber
bi peşveçOn O
kOrbOneke ve
diçe O xwe ji
şaxen
ww
w.
ne
te
we
berhemen hunerl, navglnen (haceten)
hesanltirkirina jiyane OpeşveçOne ne.
Ji ve nirxandin oşirovekirina li jore, em
diblnin, ku pesldeyen hunere yen li ser
xebaten civake yen din de Opewistiya
hun ere, bi zelall dihenine zimen Oxwe
rohnl dikin. Pewendiyen hunere ji
nezlk ve di seri de bi şaxen perwerdebOne re hene, bi zanyariye re, bi
teknlke re Obi xebaten civakl yen din
re hene. Hinde cudahlyen bingehln
hene ku hunere ji
buyera perwer- ,----------debOne. dür digirin. Ev jl ev e; huner, ji bo denge
xwe li mirovan
bike O pesldeyen
xwe serdestl miravan bike, rewşa
his Oxeyalan derdixlne enlya peş
o dadihene peşl
ya mirovan. Mejiye miravan Onavenden hlsen miravan di bin hemO
hoyan de, ne di
rewşeka
eynl
merhele de vekirl
ne li hembere
hlse (senslblliteye) o pasldeyen
derveyl. Ji bona
ku his Ohizr xwe
pesldeyan re vekir! bikin, li ser
riya armanceka
diyar pesldeyen
xwe belav bikin O
ji bo meyleke xwe
amede bikin, ew
tişten ku perwerdebOn nikarin pek
bihenin, huner O
weje pekdihenin. Gava di bOyera perwerdebOne de navgln O azineyen
cuda dihene bikaranln, di hunere de bi
riyen nedlrekt O nerastOrast, bang li
zanistl Onavenden hlsen miravan tete
kirin, ku bi navgln Oazineyen din nikarine bikevin bine hlkarl O posldeyan.
Her çendl direjahiya ôıroke de huner O
perwerdekirina wejeyl O haceten perwerdekirine ketine di nava rewşeka
navhevdu de ıi. di bingeha xwe de huner Oweje bi perwerdebOne re ne eynl
ne. Le di encame de huner Oweje, xizmeta perwerdebOne dikin, xizmeta
wan armancan dikin ku perwerdebOn
dixwaze xwe bi~ihlne wan. Carinan
em diblnin, ku buyera perwerdebOne,
bi espiriya hunere bikar tete, bi atmostera hunere tete bikaranln.
om
Rewşenbiren
.c
Kovara Yekitiya
REWŞEN
dane, em diblnin, ku bi hesani bi berherı:ıen hunerl yen weke wene (resim),
muzlk, helbest Ohwd dihene fahmkirin
an ji mirov dikare ı,yan bide fahmkirindane. Ev rewş datlne hole, ku huner
xwediyŞ taybetiyeke mina zirnaneki
duwemln e, ji bo danastandina di nava
miravan de O hevdu fahmkirina miravan. Her bi vi rengi hatiye ditin, ku mirov her deme ve ji xwe re kirine daxwaz O divetiy~k. Her çendl tişteki
ı,yişa_n ne ra.stlniyeke ~u bi q_anOnen
fiziki hatiye lspatkirin jl, ji aliye encamen karvanl ev tete ve maneye.
Huner Oweje, ew bOyer in, ku his Oraman bi simbol (remz), dimen Oxeyalan
hatine xemilandin O bi gotin O galegalan mirov wan di nava xwe de bi kar
dihenin.
perwerdebOnş.
kevnar (klaslkl)
dur dik~. Ji aliye
din ve jl, birekamiravan perwerde dike, da ku di
vi bari de bibin
pisporen hunere
O hunermenden
hilbijartl (bijarte).
Teybatiya pewlsttirin, ku hunere ji şaxen
zanyarl O perwerdekirinen din
cihe digire ev e,
ku huner rastiniyen jiyane yen
weke civakl O
·cc _ _ _
konevanl, nikare
bi plvanen berçavl (konkret) O bi dest tene girtin,
bine zimen; li şuna ve, bi riya hlsan,
slmbolan O awayen dijberln peş
niyaran dide ber çaven mirovan O bi
van plvanan bi hesani xwe bi mirovan
dide naskirin an Fmirov we bi hesani
diblnin Onas dikin. Em ji matematlke
bigirin heya tenduristl (tib) Oramyariye
(politik), derfet heye ku mirov bikaribin
rastlniyeka diyar bi terimen (gotinen)
şaxen zanyarl binine zimen. Le her
weha awaye ve, bi muzlke, bi wene o
helbestan Fber zirnan anine, heye.
Tene yek cudahiya taybetl heye; huner
xwediye plvanen xwe yen teybetl O
xwediye awaye xwe ya dengkirine ye.
Her weha binirxbOna hostayiya di
huner O hunermendiye de, nişani me
__2__j
Rüpel 35
REWŞEN
Orewş, xwe hilimandiye hunera civaka
dildariye ji. Ji barhemen huneri yen ku
xwe gihandine niha ji, ditin Onasina ve
yeke bi derfet e .
Di dema dewleta Misri ya dildar de,
firewnan xwe xweda nişan dane.
Hinde piramid Osfenksen gelek mezin
dane çekirin, ku nOneriya hima wan O
nemirina wan dikin. Di we deme de
haydariyen xwerOstiye (astronomiye)
mina "kehanetan" dihatin pejirandin.
Le di van berhemen huneri de, derfet
heye, ku mirov hinde haydariyen
xwerOstiye Oastronomiye ji bibine. Li
kaleka mezinahi Obalabuna pirarniden
misri, taybatiyen di van de yen hemO
aliyen din ve ji, heya were gotin bi
naverok Onirx in.
Di gelek mezel Obiran di piramidan
de, mirov dikare bibine, ku firewnan
gelek haziri Oamadekari ji xwe re kirine, ku ji bo jiyana wan a pişti jiyana
di ve dine de hewce o pedivi ne. Li
keleka amedikirina gelek tişten şexsi,
tişten ji bo xwe, her weha bedenen
xwe ji dane mumyakirin, da ku ditina
wan a fiziki domeneka direj awaye
xwe bipareze Oberdewam bike .Ev ji
tete wateya (maneya) bi şeweyeke
berzimananina bemiriniya xwe. Her
weha, sfensken hene, bi sedan car ji
piveken bedena mirovan en normal
mezintir hatine çekirin. Ev ji tene ji bo
we armance ye, ku di civaka dildariye
de mezinahiya firewnan bete zimen. Ji
bili ve armance, çi armanceka din ji bo
ev çend mezinçekirina wan nine. Di
seri de pirarniden Misre, gelek wene,
endiz ü grafiken ku ji we deme mane,
behtir ji jiyana ku di we deme de hebO,
jiyana firewnan a pişti mirine dihenine
zirnan an ji remzeka ji bo ve rastiye
dadihenine hele .
TiştnebOn Obehejayiya diliyan Obaweriya ku qralen civaka dildariye xwedan bOn, di ve deme de birdoza çina
serbets bü. Ev birdoz, li gelek heremen cihane yen din de ji, xwe hilimandiye berhemen huneri. Li Mezopotamyaye, di weneyen di keviran de hatine
kolan, bi bask Oçeng hatine şanikirin.
Ev ji dixwazin bibejin, ku ev qral, di asmanan de difirin Odigerin. Her weha,
ali-yen wan hene, ku ji hima mirovan
gelek jortir in. Cihe ku kavilen berhemen NemrOd li wir hatine ditin, bilindahiya ci hi, ji wir ditina hem Oderdoran ü serdestiya cihi ji aliye li raseri
derdore, bi me didine nasin, ku ev cih
ji bo giradana tekili ü pewendiyan bi
asmanan re, ciheki bi derfet ü destür
e. Ev cih ji, bi ve hela xwe, taybatiyen
qralan en xwedani dihene zimen .
Diliyen ku di civaka dildariye de
om
guzariya berjewenden neteweyeki, geleki an ji çineki dikin. Pir eşkere ye ku
ve roje em ji armancen konevani yen
bilindtir bigrin heya ji bo veristina pirsgireken rojeni yen xwerOtir, ji bo peside li mirovan were kirin, piveken huneri dihene bikaranin. NimOne; firotin
an nasdana daringiyeka (materyal)
yekta O xwerOtir ji, e.m dibinin, ku
huner tete peşkeşkirin. U ji bo van xebatan, huner Ohunermend dihene bikaranin, ji wan sud tete standin. Beguman, ne xebateka bi sere xwe ye, ku
mirov bi riya xebaten huneri liv O bizaven mirovan tevdigerine.
Di vir de rista hunere bi tixOb e.
Huner te ne bi ser xwe, nikare pirs, keş
Opergalen mezin biverisine. Le hunerveristine hesantir dike.
Di seri de hemO elen hene, hemO
birdoz, da ku xwe bi civake bidine pejirandin O xwe serdest bikin, sud ji
hunere ji bo xwe wergirtine. Di hemO
olan de hene, bi awayeki hozani O
muziki te xwendin O hatine nivisin. Di
ole musulmani de ji ev wisan e.
Nivisina awaye ayeten Qurane helbesti ye . .De ma tene xwendin, xwediye
miqamekl taybeti ne. Her weha ne
tişteki ji ber xwe ye, ku ban~a melayan
bi miqameki muziki tete bihısin. Di van
hem Orastiyan de, aliye huneri graniyeka mezin datine hele. We.ke tete zanin,
Yen mewlewi li ber muzlkeka bi nave
"sema" xwe dizivirinin. Di vir de, mirov
dikare li ser baxive, ka ma girani di
deste hunere de ye yan ji di deste ayinan de ye? Rasti bersiva ve pirse, ne
hasan e Omirov dikare li ser ve yeke bi
direjahi bide Obistine.
ww
w.
ne
dide, ku ev pivan ji terimen zanyari O
tekniki yen din cuda ne. Le bill ve ji,
delarneta armancen tene xwestin dike.
Cudahiya navbera fotografeke O weneyeka bi dest hati çekirin, cudahiya di
nav helbesteki Oniviseka pexşani (nesir) de, disan cudahiya di navbera
peyvina normal O deng O müzik de,
pivanen hunere şçıni dikin.
Bi gelemperi wisan tete. ditin, ku
huner xebatek e, ku bi sere xwe Odi
nava pivanen xwe de tete bikarhanin.
Le di gel ve, ji aliye taybetiyeka estetik! li ser berhem Oxebaten mirovan
en din, pesideyen xwe li wan dike. Eger çetir were gotin, dibe ku xebatek
an ji berhemek bi sere xwe tene, ne
xebateki huneri be. Le ev dikare taybetiyeka yen dijwar di xweruste Ocivake
de, ji bo ku rawestinin, jiyane bi navaroktir, rindtir O baştir bikin, beren xwe
dane bOyeren huneri... Ev gotin ve
pirse xweş rohni dike Odiverisine. Ji
bo nimOne gava mirov spore yan
jimnastike li bera destUra den~e pipikan (tOtikan) an ji işareten ve nole
bike, nabe ku mirov xoşxaneyeka reveçOne yan stiraneke, bi dengen ve
nole bi awayeki sazendi ya berçavi bi
kar bihene, nabe weke ku ev bi awayeke monotoni Odi rewşa xwe de tete
bikarhanin. Gava mirov dixebitin ü hinde berheman derdixinine hele ji bi
tempoyeka eşkere Obi bizaven bedeni
yen li gora kari, renginiyeke tevli xebate dikin. Ev rasti bi hesani dikare
were ditin. Li hembere zori dijwariyen
sext Ohişk, xebata mirovan ji xwe digehine dimeneke huneri.
Gava perçeyeka muzike, helbestek
an ji baweriyek bi şeweyeka hisi ber bi
zirnan dibe, pesideyen xwe li pisikolojiya, sistema hers O qasen mirovan dike. Ev rasti xweş tete zanin. Cari na mirov, di bin hoyen normal de nikarin debara eş o tivancan bikin, le bi
pesideyen hunere dikarin debara van
bikin, li kaleka ve ji, xweş tete zanin ku
bi dilxweşi ve yeke ji xwe re dikine armanc Oxwe pe gire ji didin.
Tevli her derdoren çini O ramyariyan, ku pesideyen hunere yen li ser civaka O jiyana ramyari xweş dinasin,
hemü baweriyen birdozi Gdeoloji) ji, ji
bo serkeftina xwe heya derfet hebe ve
faktere bi kar dihenin Ogelek him dane
ve yeke. Çi xebateka huneri nine, ku
di xwe de berpirsyariya berjewenden
baweriyeka filozofi, birdozeka O çineke ya diyar, venaşere ü hilnagire. Di
hemü xebaten huneri de, di hemü
bOyeren huneri de, ger bi zelali O
direkt neye ditin ji, ji aliye encamen
karvani, mirov dikare bibine, ku ev kar-
Hejlmar 6 - ZMstan 1991
.c
Rewşenbiren
te
we
Kovara Yekitiya
Di civaka dildariyi de huner
Tqybetiya zelaltir a sazOmana civaka dildariye ev e; dil (kole) di kategoriya haceten hilberine de ne Oev miroven dil, ji her babet mafen jiyane
bepar hatine hiştin. Xwedanen diliyan,
tevli kuştine xwediye her cure teserrufe ne li ser van miroven dildar. Di civaka de miroven dildar, mina hi2eke
hatine pejirandin, li hembere ve jı qirale civaka dildariye xwe mina xwedan
Oyezdanan dane nişandan. Desthilatdar ü qralen we deme, xwe mina
xwedanan dane şanikirin O xwestine
bidin pejirandin, ku ew sixlet ü taybetiyen xwedanan en mina qudretdare
her tişti , hima be dawı ü jiyana
bemirin li ba wan hene ü ew xwediyen
van sixletan in. Li kaleka ve ji qralan, di
her deliv ü keyseke de belengazi, be
neçari ü hejariya diliyan O be himi O
tengasiya diliyan anine zimen. Ev rasti
Rüpel 36
Hejlmar 6- Zivlstan 1991
hema pirsen beşdar (şirTki) kirine naveroka xebata xwe. Naveroka çirok ü
çirçirokan bi ~irani yan padişah ü mir
in. Keça mir u axan ü dewlemendiyen
we yen diravi ü sermayedari ne, yan ji
lawiken serikeçel ü hejar ü belengaz in
le bi "gotinen mezinan" dikin ü ji bo
wan fidakar in. Di dawiya "iteat" ü
giradana bi çavkori de lawiken keçel ü
hejar hem digihin keçen axan ü miran
ü hem ji digihin "refaheke" (xweşiyeke)
ji aliye xwedi-marı ve. Di hemu huneren devki ü niviski de, tete gotin, ku
di civaka feodali de hejarT ü bemaliya
girsen gel we rojeka ji ber xwe ve ji
hole rabe ü lewma divet mirov bi hedar
ü aram (sabir) bin. Di hunera feodali
de ev rasti bi dijwari tete bikaranin ü bi
ser de ji ev, mina jehatibün ü "karineke" mezin tete şanikirin. Kesen
hunere ü hunermenden navdar bi girani di bin fermana çinen serdest en civaka feodali de ne ü bi girani mina
memüren padişahan ü mehvanen padişahan en dewlemend (zengin) in.
Girsen gel, di cihana xeyalan ü xewnan de digihin rizgari ü xelasiya xwe.
Di hunera civaka feodali de, navüden~e kesan, navdariya kesani
(şexsı) ber bi asmanan vetete bilindkirin ü geleki mezin tete şanikirin. Le ev
kes ji bi bingehi ew kes in, ku xwe li
ber çinen serdest en demane diçeminin, seriyen xwe dadihenin, rez ü
hurmeta wan digirin, ji wan re "iteate"
dikin, bi hedar in ü hıma meji ü lojika
(mantiqa) xwe hiçek dihesibinin.
Li kaleka ve rastiye ji, qehremaniya
kesani bi dijwari xwe hilimandiye hunera civaka feodali. Di kesbüna wan qehremanan de, ku li pişt heft çiyan cinawireki heft-seri kuştine ü ji bo keça
padişahi derman anine, hisen fedayibüne yen mirovan tete peşvebirin ü
germkirin. Hunermenden di kelehen
padişahan de ü bircan de, çiroken ve
nole çakirine ü gotine, qehremanen
van ~irokan ji, tu caran beren xwe nadin çınen xwe yen serdest ü li diji wan
ranabin. Bi mafdari şanTkirina pikoliya
feodal di malbate de ji, bi wejeya mezinahi ü piçükatT tete serdestkirin. Birayen piçük di malbate de, kirina her
tişte ku di malbate de hatine gotin ü bikaranina wan, mina tişteki geleki bi
meji, mina tişteki gelekı piroz dihene
şanikirin. Di çirokan de, di piraniya
çirokan de, kesen ku li ser bingeha
logik ü meji, li ser bingeha rastiniyen
zanyari ji xwe re digihin biryareke, her
deme zerar ü xesar dikin; kesen ku di
gotine de ü bavan dikin di enceme de
her deme digihin mirade xwe. Bi ve
riye, terze jiyana feodal bi mirovan
dane pijirandin; "meziyet" ü mezinahiya beyi axiftin her deme bi bedenge
guhdarkirine di sere mirovan de tete
sistkirin. Her weha ew baweriya ku
dibeje di dawiye de we mirov bigihin
bextxweşi ü dilovaniye, di seriyan de
tete siskirin. Bi ve riye, li himbere
hemü eş ü kelemen dijwar ü tehl, li
himbere tivanc ü kulen bedebar, ji mirovan tete xwestin ku divet gelek bi hedar bin, de di dawiye de bigihine armanc ü mebesten xwe.
Ew baweriya giradana bi bircan ü
qesran ü baweriya ku dibeje derfeten
jiyana civake, barhemen "lutüf" ü
"merhemeta" padişahan in, ji hala hunermenden qesr ü qonaxen civaka feodal geleki caran dihene bikaranin.
Xwendiyen huner ü hunermendan
rewşa heyi şMn şanT dikin, dibejin ku
hemü eş ü kulen girsen gel barhemeki
xwedanı ne ü bi ve riye, mirov dihene
azmünkirin (imtihankirin). Weke ku di
pirtuken oli de hatiye nivisin, hunermend ji her wan tiştan ü baweriyan dikin haceten hunera xwe. Bi vi awayi
pesn ü forta hikimdaren sistema heyi
dikin ü rezkirina pesne ji nola "marifeteke" dipejirinin . Hemü büyer ü mirev, ji derdoren bijarte dihene hilbijartin. Pesn ü forta padişahan ü qralan
dayin, di hunere de no la serpehatineke
peşve dikeve ü ev jT xwe gihandiye
rewşa ekoleke. Nimüne, helbestvanen
"diwane" yen di seraya osmaniyan de,
hinde çarınen (beyten) helbesten xwe
ji bo pesna xwede, peyxember ü padişahan dayine, veqetandine. Ev rewş,
bo bi sedan sal bibü tişteki hoyi ü
prensibi. Ola ku birdoza serdest bü, ji
gelek aliyan ve naveroken hunere dida
paşkaşkiri n.
Ji aliye din ve, di hunera gel de,
rewşeka geleki cudatir heye. Bedewi ü
ciwaniyen xwewruste, evin, dürwelati
ü xurbet haceten bingehin in. Eş ü kovanen ku ji hoyen jiyane dihene, di
stran ü kilaman de hatine zimen. Ji
heviye behtir, behevTtT heye. Ji ber ku
di bin hoyen abori ü civaki yen heyi
de, heviyeka rizgariye nayete ditin ü
nine. Çarenivis (qeder) ü "Feleka
Xayin" dihene tewanbarkirin. Serpirsiyara kul ü keleman, berpirsiyareki
nenas e. Tevli hozanan, stran ü tişten
xemilandine, eş-hevi ü hijmekariyen
gel, di motifen ber ü mehfüran de
dihene neqişandin. Remz, simbol ü
tişten dijbehine, büne bi der hilimandina xeyalan ü xewnan. Nimüne; çiyayen bilind büne simbela azadiye. Şer
büye re mza him ü xurtbüne ...
Hunera gel a ku di civaka feodali
de protestoya li diji nizama heyi
ww
w.
ne
te
we
rastl kedxwari ü pikeliyen dijwartir
dibün ü jiyaneka bi eş ü kovan
dikişandin ü miroven din en ku di ve civaka de li diji sisteme seri hildidan ü
xwe dilivandin, bi gelarnpari em
dibinin, ku beriyen xwe yen ji bo civaka komunal a kevnare ku nave "çerxa
zerin" le dabün, hilimandine hunere. Li
ba hozanvan ü helbastvanen yewnani
yen kevn, ev rewş gelek tete dTtin. Hunera civaka dildariye, di ware xanemariye (mimari) de ji, bi şeweyeka lehatT
xwe xiiimandiye rastiniyen civake. Ev
büyer jT bi hesani tete dTtin. Çekirin ü
avakirina xaniyan, mirov dikare bibeje,
ku dijbihin avahiyen bendixanan (girtigehan). Ji bona ku revin ü bazdana
diliyan we-re rawestandin ü derteta
xwerek-xistinkirina wan neyete hiştin,
di xani-yan de hinde kulek ü pencereyen ye hesini hatine çekirin, ku dijbihin qulen piçük bo hewastandine. Ev
kulek ü pencere, di civaka dildariye de
mo hra xwe li şeweya xanimaniya civaka dil-dariye xistine .
Li kaleka endiz (heykel) ü weneyen
tiraşi yen biranine, diliyan his ü ramanen xwe bi girani di seramikan,
çomelekan ' vazo ü di huneren din en
destT de anine zimen. Ev tişten ku ji bo
divetiyen roji ji dihatin bikaranin, büne
re ü navingen his ü ramanan dil ü bendan. Lewma jT em di berhemen ku ji ve
deme mane de dibinin, ku ev tişt,
behtir ji tişten berdestiyen rojeni, taybetTyen berhemen huneri di xwe de hildigirin ve rastiye dihenine ser zimen.
Di civaka komunal a kevnare de, huner ji xwe re tişten nola neçire, heywanen neçire ü xwedanen xwerüstiye
bi kar aniye... Ev büyer, mina serpehatineke di civaka dildariye de ji
berdewam kiriye .
Direka gele Kurdistane ya ronaktir
ü peşketitir, dikeve domanen civaka
dildariye. Gele kurdistane di direka
xwe de peşemin di demana dildariye
de xebaten xwe yen hunerT, bi awayeki ronak ü peşketi, peş ve biriye ü
domandiye. Di wan dernan de, ku gele
kurdistane, di seri de avahiya civaki ya
urartuyan ü awahiya civaki ya dagirkari ü vegitina biyaniyen din, ku binketibün paşe nehilweşandiye ü wan parastiye, tete ditin ku gele Kurdistane di
ware hunere de jehatibün ü serkeftinen mezin şan i kiriye.
om
Rewşenbiren
.c
Kovara Yekitiya
DI Clvaka FeodaliyO De Huner
Serhemen direki yen ku giradana bi
begen feodal re dihenine ser zirnan ü
civake, ji vi arı ve dixistin bin pesideyen xwe, bi awayen devki ü niviski
REWŞEN
Rüpel 37
Rewşenbiren
bo helbesten wejeyi (rıteraturi,edebi).
zimen, ji bo veristina probleDi musulmaniye de, ji ber ku senempeman riya rizgariye Oçareyan şanT narestiye (pOtperestiye) di henine ser zike. Tene serihildanek an raperineke.
men,
hinde şaxen hune~i qedex~ ne.
Ji ber ku ji pe~i ve hatiye pejirandin, ku
Her weha, li ba endezekl candarl tete
her tişt ji aliye Xwede dihene diyar O
maneya perestiya seneman.
pilankirin O jiyan ji nola çareniviseke
Jiyana qiralan, di direjahiya teviya
xwe şan i dike, deri Odergehen heviye
civaka feodali de, bOye naveroka
ji disan li ezmanan in. Ditin onerina çarenivisiye
O baweriya ji bo
nayene guhartina
hoyen jiyana heyi
di hunere de, ji ve
clhane bi'ıh-tir, ji
bo "cihana pişti
mirine" xewnan
ava dikin. Taybetiyeka ku di hunera gel de tete bilindkirin O li ser
rOmetiya we tete
rawestln ji, bOyara "ewliyabCı
ne" ye. Em dibinin, ku ew qehremanen ku behtirin
xizmeta civake
kirine, behtirin eş
O cefa kişandine
Ofidekariyen mezin şanT kirine, ketine naveroka destanan. Ev qehreman ji nişke ve ji
ber çaven miravan hunda dibin Cı
li we "alema bemirin" ge, beyi ku
xwe nlşani miravan bikin, jiyana
xwe berdewam
dikin. Di ola filehi
de, demi'ın ku der
(kilise) xwediye
desthilatdari (Qtoriteye) bCın, lsa,
Meryem Ohewari
bCıne
naveroka
weneyan. Di bOyara rizgarbCına ji
dilitiye de, rista
olen xwediye yek '-------'-----'-'-----'--'-----'- '-----'-'-----'_.._'f__.._'f_=! "!"!'!
xwedani ~eleki
hunere. Şahi Cı bCıyeren neçire yen
mezin. Di ve damane de ol Cı der, li
padişahan Cı cengen mezin .bOne. depeşiya qralan e. Mina li ba herv tişti,
stan. Ev tişt di hunera weneyl de jl geti~te ku mohra xwe li hunere ji xisti,
lek tete ditin.
dısan ol bi xwe ye. Di ola musulmani
de ji, di ve deme de pesna cengen
peyxemberan, jiyana wan O mezinaDi Civaka Sennayedarly6 De
hiya wan tete kirin. Ji ber ku di musulHuner OW6je
maniye de wene gelek hindik hatine
çekirin O endiz ji hunereka qedexe
Pişti ku ji hembeza civaka feodali
bOn, "qeside" bOne bCıyeren peşemin ji
kapitalizm derketi O pe ve, burjuwazi
dest pe kir ku bi riya wejeY.i'ı şere civaka kevin bike Oşeweya ıiyaneka nuh
dahi'ına peşya mirovan. NMna li
bOyaran Omiravan bi ditina cihani ya
burjuwazi, ji hi'ıla hunermandan di
hunere de hat bikaranin, ku ev hunermend di hunera xwe de pesna civaka
kapitalist didan. Di ve deme de, ew
piveken materyalist en stCır
bCıyeran O miravan li gora xwe
nirxandine O§Ona
"xurafeyan" u piveken
osmani
yen din girtine.
Beri her tişti, pirsa afirandina terze miravan o jiyane li peşiya kapitalizme hebCı, ku
divetiya civaka
kapitalist ji bo
wan mezin bu. Bi
lihevhatineka di
nava
hilberina
(produksiyona)
kapitalist O parkirine de, hilberina
_'''"'*···-.~. kapitalist O terze
'-*··~;.si jiyane ye nuh ku
divibCı hilberine ji
nuh ve bijine Cı
peşve bibe, baweriya felsefi Cı
çande
(kultur),
beri di dibistanen
burjuwazi de, bi
riya huner Cı wejeya burjuwazi,
hunermend miravan hinkirine Cı
wan rastiyan bi
miravan dane tegihiştandin.
Di
navbera kapitalizme o feodalizme
de, dengeke dijwar ç_ebCıye, ku bi
giranı ji aliye burjuwazi
hatiye
destpekirin. Ev
-~~ bCıyer bi dijwari
xwe hilimandiye
huner owejeye Cı di ware huner de ji
teko-şineka dijwar xwe şanT kiriye. Mirev dikare bibeje, ku tekaşina di ware
huner Owejeye de, ji şeren di navbera
herdu sisternan de, şere pewist-tirin e.
Em dibinin, ku feodalizm Cı kapitalizm behtir ji waren ali, felsefi Cı
rezani, di terze jiyane de odi çande de
ji hevdu xweş cuda dibin. Burjuwazi, ji
bo li ser piyan hiştine sistema xwe ya
ww
w.
ne
te
we
.c
dihi'ıne
om
Kovara Yek'itiya
REWŞEN
-J
Rüpel 38
dibe. Ev kirin Obaweriyeka wisan e ku
gelek caran burjuwazı bi kar dihene.
Çendin civaka kapitalist peş ve dihere,
li gora ve ji, awayen çandi di nav xwe
de şax bi şax cihe dibin Oekolen nuh
ava dikin. Ev rewş, her çend weke ku
huner di nav pivanen xwe de peşve
.di çe tete ditin ji, di rastiye de ne wisan
e. Ji bili çepereka li peşiya afirandina
piveken civaki, ne tiştek din e. Miroven
ku ji ber pirsgireken çini Ocivaki gihabOn hevdu, bi ve riye dikevin nav
baweri, his Omeylen ji hev cuda. Ew
rewş, di waren felsefi ü rexistini de,
perçakirina civat O çine ji xwe re armanc ü hedef digire. Her çend were
ditin ku di niyete de tişteke wele nebe
ji, ji aliyen ancamen karvaniye, rewş
seranser weke diyardanan me bere
goti ye.
Bi peşveçOna navginen (haceten)
perwerdekirine, di civata sermayedariye de, pewendi O kominikasyona
girsen gel, zanyari, teknik O xebata
huneri, ji aliye tundbün Osixletiye de, ji
aliye kvalite de behtir dibin. Dema em
civaka kapitalist ü civaka feodal dahenin cem hevdu, em dibinin ku di civata kapitalist de, derteta avakirina yekdestiyeke li ser huner Ohunermendan,
di çarçiveka teng de, bi seraya
istibdadiye ve dihatine giredan. Disan
di civaka feodaliye de, huner owejeya
geli, bi tevayi ne di bine kontrola burjuwazi de ye. Lewra nikare were beposidehiştin, meiOI ü sistkirin. Burjuwazi pir nikare vi tişti bibe seri Obi ser
bixe. Sansur O qedexeyen li ser hunere, tene heya tixObeke, yan ji heya
bireka dikarin vi tişti pekbihenin.
Dema awaye jiyana feodaliye de O
dema ku ev awaye jiyane bi terz O
cOreyeki konzervatifi li ber xwe da,
huner owejeya burjuwazi, hinge xwediye taybetiyeke peşverO bO n. Hinge di
çarçiva baweriya burjuwazi de, pesna
zanyari ü teknike dihate dayin. Le ev
tene ji bo hejandina wan bingehen
besedem en ku baweriya feodali pişta
xwe dabO wan, wisan bO. Pişti demeka
diyar, em dibinin ku bi awayeki tu nd O
dorfireh domanek destpekir, ku xebaten kesane (şexsi, individuel) bO xebateka bingehın. Da ku burjuwazi kesan
ji civake bibire, bi riya huner owejeye,
hikme his, baweri O waren tekiliya
şexsan dike; heyaderfet heye dixebite
ku dor Odunya şexsan teng bike O
tixOban li peşiya wan dahene. Le bele
em dizanin ev ji rastiyek e, ku tevli
kapitalizme cihana miravan ji mezintir
büye.
Mirov çendin çetir wan pirsgireken ji
hela civaka kapitalistiye hatiye afiran-
ww
w.
ne
te
abori, neçar ma, ku ahengeke bide mirovi ku endame civake ye Oteviya jiyana civaki (sosyal), daku li hilberine Oli
hilberina ji nuh ve bihene, yan ji hevdu
tf~kuz bikin. PeşveçOna di wa-re zanyari, tekniki Ohaceten kominikasyona
girsen miravan de, ve yeke himdar dikin divetiyek o him ji ve yeke bi gengaz (imkan) dikin, ji ber ku di dawiya
hilberina civaki de şeniyeka bOyi navendi (merkezi) derdikevi hole. Di dema derbasbOna kapitalizme Oli şOnde
hiştina kapitalizme de, bi riya huner O
wejeye, mirov Obi tevayi ji avahiya civaki, li gora şeweye jiyana nuh dihene
hinkirin; le hinde li welatan V· behtir ji
xebata konevani, huner Oweje dihene
bikaranin. Beguman, hinde sedemen
ve yeke hene. Xebat O rekxistineya
konevani ya serrast, ji aliye gelek
rejiman hatiye qedexekirin an ji, ji gelek aliyan ve hatiye bitixObkirin. Di
rewşen wisan de girtina sud ji avantayen taybeti yen huner o wejeye,
pewistiyeka geleki mezin e. Em dibin
ku, çin O gelen ku xebaten wan a
konevani dibin hoyen pikoliya giran a
konevani de dihene rawestandin, car ji
caran weke ku xebateka konevani be
huner o wejeye dikin kare xwe ye
peşemin; her weha, peşemin gava
tekoşinen çini dijwar dibin O pirsgireken konevani yen mezin derdikevine
hole, buhayetiyeka mezin didine xebaten huner Owejeye. Le ev ji rastiyek
e, ku huner Okonevani ne yek tişt in.
Di ve pirse de Mao ZedOng wisan
dibeje: "... Divet ku em rista weje O
hunere geleki mezin şani nekin, le em
van biçuk ji nebinin. Weje O huner
sere xwe li ber konevaniye dadihenin,
le her wisan ji bi awayeki mezin ji
pesideyen xwe li konevaniye dikin.
Weje Ohunera şoreşgeri, perçeyek in
ji dimenen gelemperi yen şoreşe Otu
caran bihene bikaranin ... • Tışte ku li
vir tete gotin ev e: Di bin gelek hoyan
de, huner o weje pewendiyen xwe bi
xebaten civaki yen din re hene ü xwediye pewistiyeka mezin in ü di pewendiyan de ji rista weje Ohunere xwe
zexmtir Omezintir dike.
Di demana peşveçOna civaka kapitalist de, em dibinin, ku risten cOrbecOr
ji bo huner owejeye hatine peşkeş kirin. Civaka kapnalist bi riya her awaye
hunere, ji trajedi heya komedi, civaka
kevn li erde dixe Oreş dike. Ji aliki ve
ji, di demen mezibuna pirsgireken civaki O abori de, burjuwazi dixwaze
kehniya keşen heyi O riya veristina
keşan cuda şani bike yan ji rastiyan
veşere. Lewma ji li ser his, raman O
tekiliyen miravan leyistokan bireve
Hejlmar 6 - Zlvistan 1991
REWŞEN
din fahm bike Obehtiriya veristina wan
çetir binase, em dibinin ku bi hilpiş
kineka seranser li bervajiya huner O
wejeya burjuwazi, xebatek dihete kirin,
ji bo perçakirina yekitiya baweri ü bizaviya mirovan. Di civake de, encax bi
buyer Omiroven ji milyoni yeki,rastiyen
civaki O direki dihene şirovekirin. Li
şuna hima girseyi Oxebaten afirandina
peşveçune yen mirovan, bOyeren tesadufi, Mviyen rizgariya şexsi O baweriyen her weki din, bi miravan didine
pejirandin. Di bin nave peşvebirina huner ü wejeye, hinde şeweyen huner O
wejeye ku naveroka wan fantezi ye dihane peşvebirin, da ku li şuna rastmezinbun Obeşveçuna mirovan, jiyaneke
şexsi xwe serdest bike, da ku mirov
pewendi Ohizren xwe bi tişten vala O
pirsen tali biwestinin Oli ser pirsen bingehin xwe kur nekin Oxwe rast mijOI
nekin. Bi nerin Obi baweriyeka hunere
ya bi ve nole, ew aliyen weke paş
verOti, bejehatibOni, şexsi, egoisti,
xwespari Obebali Obedehni yen ku ji
xwe di cir Orawişta miravan de hene,
dihene peşvebirin. Ev karin, çalaki,
jehatibOn, jiri Osixleten mezin Obilind
en miravan dihene korkirin Orawestandin.
Di wan dernan de, ku proleterya bi
baweri O livbaziya xwe, ji bo xwe ne
himeki bingehin be, pirsen ku pewendiyen hilberina kapitalist dadihenin pe~iya mirovan, dibine naveroka
huner u wejeye. Le di van dernan de,
weke ku di konevaniye de dibe, derfet
nine ku mirov kehniya pirsan ya rast O
awayen veristine di huner Owejeye de
ji bibine. Pirsen heyin O encamen ku
ev pirsgirek diafirinin, bi awayeke stOr
li peşiya çavan dihene raxistin. Bi terzeki berdewami glikari (şikayet) hene
O nerazibun tete eşkerekirin. Le riyen
rizgariya ji ve rewşe, nayene ditin.
Ew hunera ku di demana feodali de
bi tevayi di deran Oserayan de hatibO
kilitkirin, di demana kevnari Oderketina kapitalizme de, bi tevgera ronesansi peşve ketiye. Bi destpeke demana ronesanse, em dibinin ku huner
bere xwe dide jiyana civaka nuh. Ji ve
deme pe ve, edi ne giringiyeka şert e,
ku hunerek mecbure wan miroven ku
di civake de di rewşeka serdest de ne,
bike naveroka xwe. Ew mirove ku li ba
çine n serdest en civaka feodal çi nirxeka wan nebO, edi dikarin haceten hilberine yen burjuwaziya kapitalist bi kar
binin. Ji ber ve yeke ji, me ji perwerdebOne bigirin heya rewşa çandi O
rewşa giyani (ruhi), mirov bi her tişten
xwe ve, dibine pewestiyek Oqimetek ji
bo civake. BOyeren eviniya serdesten
.c
om
Rewşenbiren
we
Kovara Yekitiya
Rüpel 39
Kurdistan
w.
ww
REWŞEN
xwe huner e. Naverok bi tevayT hatiye
şOştin. NimOne; di rojen me de, bi hezaran awayen mOzTka rojavayT (xerbT)
hene. Le mirov dikare bibeje, ku ev
mOzTk, behtir his O ramanan mirovT,
bang li hTsen heywanT dike O
pesldeyen xwe li ser van hIsan serdest
dike. Tişte ku burjuwazT dixaze tene ev
e: Divet mirov di direjihiya roje de li ser
makinan bi prT bixebite, mirove ku li
ser makinan wisan xebitT jT heya evarT
dema razane dive di nava keftOiefe de
be, da ku teviya enerjiya xwe di riya
vala de biqedTne Obi vı awahT, tu caran zernan peyda neke, ku xwe bi pisgireken çTnT yen bingehTn mijOI bike
yan li ser wan bihoşe O bihizire. Di
rojen me de, ku bi hezaran problemen
mirovayetiye hene, tiştekT gelek dide
bizdandine ye, ku proletarya, zemane
xwe ye vala di cihan sema Oşahiye de
derbas bike. Le burjuwazT, di ve bare
de baş biserketiye. Di bin tirejan renahiyen renga-reng de, denge ku bi dehan haceten muzlke derdixTnin, mina
balyozeka dadikeve ser mejiye miravan. Di rewşeka wilo de, ji bin ı ve derfet nTne, ku mirov bikaribe bi serTyekT
benexweşT bihizirTne O bikaribe rastiyen jiyane şTrove bike. Bi riya televizyonan, ve rewşe, kişandine heya hundiren malan p. Mirov, her roje rastT
deng O qelebalixen behejimar dibin.
Mejiyen miravan TnsTyatTfa xwe hunda
dike. Lewma jT mirov, dikeve rewşeka
gelek pasif de Oxwe nalivTnin. PiştT ku
ev tişt dibin OposTyen xwe jT li mirov nikare zO bi zO xwe ji van rizgar bike O
rewşeka wisan bi hesanT nikari bete
rawestandin.
Welaten rojava gelek caran bangeşiyeke dikin O dibejin, "kT naxwaze
tiştekT bibTne, bila li televizyoyana xwe
binere ... " Ev gotin xwediye wate
(mane) Onaverokeka kOr Omezin e.
PiştT xurtbOna sinema Otelevizyon e,
wejeya (ITteratura) nivTskT Fpewistiya
xwe hindekT hunda kir. Le peşemın,
piştT ku ev navgTn (hacet) jT ketine
desten monopolen kapitalist ev karin
hikme xwe li ser hunere Ohunermendan avabikin. Niha heya merheleke
gelek mezin hatiye rawestandin, ku mirov bikaribin, ware tekiiT OmijOiiya xwe
bi azadi hilbijirTnin. Li şOna pirsen ku
serrast ji miravan re bin~ehTn in, pirsen
gelek tarı xwe bi cih kirıne. Li şOna ku
mirov xwe bi pirsgireken xwe mijOI bikin, ketine nava rewşekT, ku xwe bi
fanteziyan bi prT mijOI bikin.
.c
om
jiyane de hem Odawxaz, hevT oberiyen
xwe bi~erin. Tevrı berhem karin Oqehremanen civaka nuh, nirxen biryari yen
burjuwazT Ji. bi riya huner Owejeye bi
civake dihene pejirandin.
PiştT ku kapijaiTzm xwe gihande karektereke (taybetiyeke) paşverO, ew
nebaşT Oneqenciyen ku ve sisteme afirandine,bOne naveroka huner Owejeya
şoreş~erT. Li hembere ve, burjuwazı jT
destpekir, ku tixOben hunere bi tixOb
bike O hunere bixe nava rewşeke, ku
her kesek nekaribe xwe pe mijOI bike.
BurjuwazT ve yeke dike, da ku şanT
bike, ku hunera gel a şoreşgerT gelek
besixlet o kaiTteya; li şuna ve wan
pTveken teniki zirav ku hunermend
peşvedibin bingeh digere, da ku bide
pejirandin, hunermendT O huner "meziyeten" wisan ne, ku bi hesanT mirov
nikarin xwe bigehTnine.
Ew gotina vala, ku dibeje "huner ji
bo hunere ye", lewma tete gotin, da ku
birawestTnin, ku huner tişten baş bide
civake. Li gora ve baweriye awa (form)
her tişt e ,le naverok ne tiştik e. Le
baweriya hunera şorişgerT bervajiye ve
bawerTye ye.
Hunera şoreşgerT beri her tiştT ev e:
Hunere ji bOyereka kefxweşTye (zewqe), şahiye OevTna şexsT derdixTne Obi
naverokeka herT dewlemend dixemiiTne, da ku civake perwerde bike.
Gava hun er tene ji aliye "awaye" bi destan ve were girtin, civake besedem
mijOI dike. Hinge jT, dibe mijOiiyeka gelek vala OpOç. NimOne; di helbesteka
(hozaneke) de ew taybatiyen formT yen
mina pTvekT, katiye O her wekT din,
çend bi hostayT hatibin avakirin p, heke
ji bo veristina pirsgireken domane re
şanT neke O ne xwediye naverokeka
wisan be, çi buhatiyeka we helbeste jT
nin e.
Ev şerhkirin OşTrovekirina me, ji bo
hemO awayen hunere wisan e. Çend
huner O hunermend, pesldeyen xwe
yen pozitTfT li domana konevanT O
diroki bikin, ku civak Oçin je derbas bibin, ewçend jT bi nirx Obuha ne.
Di rojen me de kapijaiTzm, bill neqenciye O xirabiye nema tiştekT diafirTne. HemO barhemen kapitalizme li
ser riyeka wisan xwe didine peş. Ev
taybetiya kapitalizme, xwe hilimandiye
hunere jT. Çend tekoşTna çTnT ya proleterya mezintir Obilintir bOye, evçend jT
burjuwazT neçar maye, ku bixeMe
baweriya mirovan bi mirovan biyan
şanT bike O da ku mirov OOı nekaribe
berheman biafirTne, neçar maye ku gelek bere xwe bide hunere O hunere
bixe bin zext O pTkoliya xwe. Di
rewşeka wisan de, huner tene bi nave
ne
feodalan, şeren xanedanan O civanokan serayan, li gora hoyen jiyana
kapitalist ed1 tev çTroken kevnare O
xeyaiT ne, çirçTroken xewnT ne. PiştT ku
zanyarT O teknik di hilberTne de bOn
xwediye risteka mezin O serrast, bOn
bireka ji jiyana mirovan, her weha bOn
naveroka huner O wejeye jT. Bi vT
awayT, huner Oweje jT, h9d1-hed1 ji asmanan xwe daxistin erde.
Hunera burjuwazT, beri her tiştT, tevrı
terze jiyana feodaiT OhebOnen biryari
y€ın civaka feodal!, van qehremanen
wan domana feodaiTzme ku feodalizm
wan gelek bilind kiribO O jehatibOnen
wan qehremanan li erde dixe, henek O
vivanoken xwe li wan dike Owan dike
haceten komediyan. NimOne; romana
Don KTşot, ku di dema feodaiT de hatibO nivTsTn, ehmeqTya şovalyeyen
çerxa navTn dadihene hole. Qehremane ve romane, di kesbuna xwe de
dide xweyakirin, ku qOrebOna feodaiT O
pTveken qehremaniya feodal!, ew rastT
ne, ku linge wan li erde nakeve O
avTnen pOç O derbasbOyT ne. Beguman, keseki wisan, ne ew kes e ku
ji bo burjuwazT, pediviyek Ohewceyek
be. Kese ku burjuwaziya kapitalist dixwaze wl bilind bike Obi nirx Oqiymet
şanT bike ew kese, ku zanyarT O
teknTke dinase, ku dizane haceten hilberTne bi kar bine Okareki sazend1 O
bi nTzam e. Le bele ji bo feodaiTzme ev
tişt ji bini ne pedivT bO. Tişte ku ji bo
senyoran (begen çerxa feodaliya ewrOpT) pewTst bO, ev bO, ku sert (pale,
cotyar O rencberen gundan ku teviT
erd dihatine kirTn Ofirotane) dizeviyan
de xweş bixebite Ogiradayiye senyere
xwe be. Lewma naskirina zanyariyen
erTnT (pozTtTfT) ji aliye serfT ve ne tiştekT
baş bO, çetir bO ku "cahilekT" kor
bimTne.
Hunera burjuwazT, teviT pewenôı O
dubendiyen jiyana nuh, naveroka xwe
ji bire n ve sisteme digire. Mafdariya jiyana nuh Oçanda nuh, xwe di mejiye
mirovan de cih dike. Bi ve riye, gava
jiyana kevn Onirxen biryari yen civaka
kevn ji ho le radibin, mirov, bi teybati di
şexsiyeta bOyeren wejeya burjuwazT
de, dixebitin ku ciM xwe di civake de
bistTnin. Ew bOyeren evine, ku bere bi
taybetT kare prens, prensasan Oserdesten feodaiT bOn, qehremanTya ku
tene bo wan hebO Oew bOyeren Omiroven ku ware tekiliyen civake bOn, ed1
di civaka nuh de, miroven ji biran din jT
dikin naveroka xwe.
BurjuwazT bi riya huner Owejeye, di
civake de enjekte (şirinqe) dike, ku ew
jiyana daniye peşiya civake ji her arı ve
bes e obaşe odivet mirov, tene di ve
we
Rewşenbiren Welatpar~zen
te
Kovara Yekitiya
Ji BerMaye
Rüpel 40
Rewşenbiren
.c
om
Kovara Yekitiya
te
de maye. Piri caran hatiye
kavil. ü dagirkirin. Mardin ji
van lmparatoriyen li jor nimandi re ciheki stratejik büye. Ev rewş pişti van hezan
ji her berdewam kiriye. Di
belavbüna ola islamayete de
veca ereban Mardin kavil ü
weran kirine. Le beri ku ereb werine ve dere valahiyeke çebüye ü suryan u
ermenan ve valayiye bi kar
hanine. We deme li Merdine
pişekdari (senaat) u bazirgani (ticaret) pir peş-de
büye. Bi hatina ereban ü olguherina kurdan re, suryan ü
ermen qels ü jar ketine u di
civaka nuh de desthilatdariyen xwe winda kirine. Her
çend kurd ji, bi alikariya ola
islama, büne xwedihez, le
disan ji ber assimilasyona
ereban rizgar nebüne. Ne
ereban bi tene, ji ber nezani
ü ji ber hijmekariya ji bo kultura islami, kurdan ji xwe bi
xwe asimile kirine. Sereken
el ü eşiren hin kurdan bi daxwaziyen xwe ü ji bona ku bi-
ww
w.
ne
Dema dibeji Mardin, beri
her tişti keleha we ya weke
eyloyeki baskvekiri, dihete
bıra mirovi. Ev keleh bi nezike du hezar (2000) metreyan ji serpilka (seviya) behre
bilind e. Li gori dihete gotin,
keleh nave xwe ji keça
imparatore Roma, Maria girliye. Li gor gotina şeniya li
hereme, dibejin ku keça
imparator rasti nexweşiyeke
bederman hatiye ü li ve dere,
li kelehe, li ve nexweşiya
xwe baş buye. We deme,
Mardin gündeki biçüçik büye ü gund li ser ve kelehe
büye. Serbana kelehe rast e
u gündeki mezin dikare le bi
cih bibe. Mardin demeke direj li ser ve kelehe rrıaye ü
düre, daketiye xware. lro bajar bi temami li dor ü singa
ve kelehe daniye u bine bajar, bi çend giren mezin, digihe beriye, beriya Merdine.
Hema-hema hemü pencereyen xaniyen vi bajari li beriye, li Gireser (Qiziltepe), li
Amüd ü Dirbesiye ü li gunden behejimar en derdora
xwe vedibin. Bi şev lampe ü
çirayen gund ü bajaren hela
başura Kurdistan§, hala Rojavaya Naverasta Kurdistan§
ü yen vi ali, di nava hevdu
de xuya ne. Havinan di van
penceran re mirov 'behreke
kesk' dibine. Lewra dan ü
zaden beriye şin dikin ...
Mardin bajareki pir kevn e
direki ye. Bere medan, hürri
- mitanni babili ü aşü-ran, bi
dore li ve dere desthilatdari
kirine. Pişti medan Mardin,
di navbera makedoniyan, ermen, rom, sasani ü partan
we
M. Bozan
REWŞEN
karibin ji ereban pareka bistinin, xwe kirine ereb ü navan ereban li xwe kirine. Ter
nekiriye ku ev car reh u kokan xwe bi nitşen ereban ve
giredane. Hin ji wan bOne
'seyyid', hin ji wan bOne ebbasi ... Hin ji wan bu ne Bexdadi ü hin ji wan bOne
Hicazi... Hetta bOne haşimi
nifşa pexemberi ji ...
Li dunyaye, çend kem cih
hene ku li wir erda rast ü
çiya di zike hevüdu de ne.
Yek ji van ciyan ji bajare
Merdine bi xwe ye. Çiyayen
Merdine ku je re pişta Merdine tete gotin ü berri, li rex
hevdu ne. Havinan, dema
ku baye Mnik rüye bajare
Merdine miz dide, berri ku
hema bi Merdine ve ye, ji
germa dikelije. Zivistanan,
disan dema Mardin di bine
berfe de sipi dike, berri zippi-zuwa ye an ji barane
le kiriye, di nava qur u heriye
de ye.
Merdin bi bajaroken xwe
digihe bajarok u bajaren li
FotoKoÇEr
jere nimandi:
Merdin li başura roavaya
Kurdistane dikeve. Başura
Merdine bi beriye ve digihe
tixüba dagirkeren dewleta
Süriye. Bajaren me yen
Qamişlo u Amüd li tenişt in.
Beri, li we hele ji heya çiyaye
Ebduleziz berdewam dike.
Nexwe ciye ku beri le dawi
tet, tixübe Kurdistan§ le diyar
dibe. Bajar li rojava digihe
bajaroken Ruhaya u disan li
rojava, ber bi bakur de bajaroken Diyarbekire li tenişt
hene. Li pişta Merdine, li bakur, disan tixüben bajaroken
Diyarbekire hene. Li bakur ü
ber bi rohilat de tixüben bajare Serte dest pe dikin. Di
başüra rohilate de Mardin li
tixüben bajaren Zaxo u Dihoke vedibe. Ev ro la cogafik
ü stratelikiya Merdine mezintir ü girıngtir dike. Ji ber
yeke Gerilayen ARGKe di
manavrayen xwe yen leşkeri
de, bi girani li ser Merdine
radiwestin.
Bilindahiya pişta Merdine,
ve
Rüpel 41
ve. Bilind e le daristanen we
kem in. Çiyayôn Mazi: Ji
Merdine dest pe dikin o di
bakura Gireser O Derike re
derbas dibin O xwe digehinine Çiyaye Qereje. Bi
pirani giriken tazi ne. Hew li
hala Çinare daristan hene.
Mardin hetani salan 19401950'ye de, bi ekonomiyeke
girti u temami bi feodali jiyaye. Her çend ku erda
Merdine ji çandiniye re lihevhati bO ji, ji ber beaviye Oji
ber ku makinen kapitalizme
hej neketibOne Kurdistane,
çandini bexer bO. Her dem
per~eyek erd vala dima.
Piştı sala 1950 de traktor,
çinkutok (biçer) Omakineyen
çandiniye weke din, hatine
Merdine. Hinge rejima tirk a
dagirker bi temami li ve dere
ji bi cih bO. Hetani salan
1940-1950'yi de, şeniye
Merdine bi awaye eşayiriye
bi hevdu ve giradayi bO. Ev
hetani ve dawiye ji berdewam kiriye O hedi hadi
şikestiye. Ji ber beaviye erd
bi pirani neçandi diman O
hew ciMn bi av ji çandiniye
re vedibOn. Ji ber ve yeke
gel, di ware abori de, giraniya xwe danibO ser xwe-dikirina pez Odewaran. Rez
O bostan ji riyeke din bO. Ev
aboriya girti li ser jiyana civaki ji peside Otesir kiribO.
Gel bi pirani li gundan dijiya
Oqebile bi qebile, eşir bi Sjir
bOn. Dem dema sereken
eşiran Oaxayan bO. Her tişt
li gor daxwaziyen wan pek
dihatin.
Mardin bajareki biçOk bO.
Sedemek ji biçOkbOna we re
ev bO ku pozisyona we ya
cografiki li ber berfirehbOna
we astengek bO. Hatina aboriya bajer bi xwe li ser piş
ta QUndan bO. Li bajar pişek
darı Obazirgani li peş bun O
ev ji di desten ereb O sOriyanan de bOn. Gundiyan bi
derefeten ji bona jiyana wan
pewist bO n digirtin.
Pişti sala 1950 Ove de, li
Kurdistane hin bendav çebOn. Şebekeya re hate danin O makine ketine welat.
Evana hemO ne ji bona ~el
bOn. Ev karaktere kapitalız
me ye. Ji bana ku kapitalizm
ne
d'
w.
" Berika Môrdinl! Beriki
rast e
Pozô Çiyayl! Reşi şewiti
DI ser de xCız e."
ww
Çiyayen din, bi dere ev in:
Çiyaye Mewalô: Li bakura
Midyad O Kercewse dikeve.
Çiyaki tOj e Oli dora we daristanen berfireh Opahn hene. Çiye~ Bagokö: Ji başOra roavaya Hezexe (idil)
dest pe dike O di bakura
Nisebıne re derbas dibe odigihe Çiyayen Omeriyan. Weke di bakura revaya Hezexe,
di ser Karboran re xwe digehine Çiyayl! Mazi. Bilind
e, le kemavi ye. Çiyayl!n
Omeriyan: Di navbera Mehserte, Mardin Obendeva (baraj) Çax-Çaxe de cih digirin.
Dora we daristan O rez in.
Çiyayen Eynkaft!: Li başO
ra roavaya Kercewse dike-
REWŞEN
bikaribe je baş sOd Okelk bigire O Kurdistans bi temami
bixe nava lepen xwe yen gemar O baş bi perçiqine,
pewist bO ku van tiştan ji pek
werine. Mardin ji weke bajaren din ji vi tişti sOd wergirt.
Renga berriye hate guherin.
Hema li her dere çandini
dest pe kir Oji nişke ve bajaroken Merdine, yen ku li berriye bO n, bi mezinbOna x.we ji
Merdine derbas bOn. lro li
Giresore bi tene behejimar
Mardini hene ku ji bajer bi
xwe daketine.
Hetani ve derenge, ji sedi
90, şeni li gundan dijiya Oji
vi nodi ji, ji sedi 70 li çiyan
bO n. Ji sedi 1O par ku li
bajer Obajarokan bO. Le Tro
para gundiyan daketiye ji
sedi hefte Onehan. Ji sedi
50 pare ~u ndiyan li beriye, bi
çandiniye ve giradayi ne.
Yen mayin ji, xwedi pez O
dewaran Obeerd in.
Li Merdine bi temami 660
000 mirov dijin. Erde Merdine 12.879 Km' (Kilometer
Çarçik) e. Hejimara kesen bi
xwendin O nivisine zanin, ji
sedi 35 e. Weke ku tete
ditin bajar geleki berfireh e.
Yanzdeh bajaroken Merdine
hene. Evana Giresor, DMk,
Ciyayl! Mazi, N~bin, Cizir,
Silopi, Mldyad, Gercos, Mahsert{!, Stewre cı Hezex in.
Navenda Merdine navçeya heri mezintir e. Neziki
80.000 mirov li navçeya
Merdine dijin. Navçeya Merdine ji sumeran Ovjr de roIski direki leyistiye. lro ji, keleha we roleki mezin dileyize. Li ser keleha Radara
NATOye heye ku hevberi
Sovyete O Rohilata Navin
hatiye danin. Sala havina
1986'9 de, Partizanen Hezen Rizgariya KurdistanHRKe, gelek roket avetin ve
radare Obeşeke mezin je kavii kirin.
Neha ji em bajaroken
Merdine binasin:
CIZiR: Erda we 460 000
Km' e O45.000 mirov le dijin.
Ciheki pir kevn e. Di ware
çanda kurdi de xwedi roleka
geleki dewlemend e. Li Cizira Botan "Birca Belek" bi
nav Odeng e. Miran Botan li
we
li hevberi çiyayen bi nav O
deng behtir ne bilind e. Le
çend çiyayen xwedi xatir li
Merdine
hene. Ji vana
Çiyaye Cidi heri bi nav O
deng e Oli hala Cizire (Cizira
Botan ) dikeve. Ev çiya di
berxwedan O seri-hiidana
gele Kurdistane de roleke
giring Omezin leyistiye O
hina ji berdewam e ve rola
xwe bi serbilindi dileyize.
Çiya pir kevn e Otete gotin
ku gemiya Nuh peyxemberi
xwe li vi çiyayi dan iye.
Pişti COdi mirov dikare çel
Obahsa Çiyayl! Qerej bike.
Ev çiya behtir li hala Diyarbekire dikeve, le beşeka we li
Merdine ji dimine. Serbana
we rast e O geleki henik e.
Dora we daristan Otaht in. Ji
bona neçire ji ciheki destneketi ye. Neçirvan dikarin
hemO babaten sewal Oheywanan li ve dere bibinin.
Çiyaye Qereje volqaneki
kevn e oji mejve ye ku vemiriye. Li jor me çela berrin
O çiyan kiribO O me di~ot
Mardin ciyeki ji wan kem
ciyan e ku erda rast Oçiya le
di zike hevdu de ne. Mirov
dikare vi tişti heri baş li
Çiyaye Qerej O beriya li ber
we ji bibine. Hetani ku ev
ketiye stran O pahizokan ji.
Wele tete gotin:
Kurdistan
ve dere diwana xwe danine.
Welate eposa Mem O Zin,
Cizir Botan e. Hozanvan O
ediben klasiki yen kevin weke fe_çıiye TEYRAN, Melaye
CIZIRI ji ve navçeye ne. Nave Cizira Botan a kevn Bazi·
bad~bOye.
.c
om
Rewşenbirlm WelatparE:ızen
te
Kovara Yekitiya
DERIK: Ne pir kevn e.
Gelek caran ji hala bizansiyan, ecem O tirkan ve
hatiye kavilkirin. Ev der ji ji
bona miran kurdan wareki
giranbuha bOye. Erda we 1
367 Km' e. Şeniye we, ji 44
000 miravan pekdihet.
KERCEWS: Ciheki bilind
e. Li pişta Merdine cih girtiye. Gercews hetani ve derenge ji gundeki Midyade bO.
Ji Gercewse behtir nave He·
senkeym bi deng e. Li ve dere şop o bermayen bi nezikaye 4 000 sali kevin hen e.
Ev şop Oberma, pirani şikeft
O hevingen kevn O kevnare
ne, ku li der dora çe me Dicle
cihwarbOyi ne. Le mixabin
ev ciha giranbuha bi projeya
dagirkeran a bi nave Guneydogu Anadolu Projesi-GAPe,
de binav bibe.
Gercews 1 378 km' e O45
000 mirov le dijin.
•
HEZEX: Beri çebOna lsa
di sala 331 'e de ava bOye. Di
Mezra Botan (Mezopotamya)
de guzergaheke giring bO.
Ev der ji li bakur digihi'ı bajare Serte. Erde we 1 224
Km2 e O 38 000 mirov le
dijin. •
GIRESOR: Di nava bajaroken Merdine de ye mezintirin e. Erde we 1 403 Km' e
O 75 000 mirov le dijin. Di
ware çandiniye de pir lipeş e.
Gireser ji ciheki kevn e. Sermayen kevnare le hatine
ditin. Li aliye rojava digihe
bajare Ruhaya (Weranşar) o
li başOr ji li Dirbesi O erde
AmOde vedibe.
ÇIYAYE MAZi 1 ŞERMIX:
Erde we 869 Km' e O 27
ooo mirov le dijin. Çiyaye
Mazi hetani dereng gundeki
biçOk bO. Nave xwe ji Çiyaye Mazi girtiye. Li jor, lı bakur digihe Amede (Çinar) Oli
rojava ji digiha Ruhaye. Di
erde Çiyaye Mazi de, Gola
Gule şunewareki bi nav O
deng e Oli ser gelek stran O
Rüpel 42
Na-vin, 'Vegera Welat' dest
pe kir, di ve reveçOna nuh
de Mardin roleke mezin
leyist u ji qerilla re bu pireke
dest-peki u pirgiring. Ji sala
1984 u vif de, Mardin ji bo
gerilla bü ciM ceng ü berxwedane.
15'ye Tebaxe
posideyeki baş kiribO ü
Mardin jT je para xwe wergirtibü. Mirov dikare bi hesani
bibeje ku ji sala 1987'9 Ovir
de, Mardin bO helina berxwedan ü serihildane. Gerilla ü gel di nava hevdu de
bOne yek perçe. Berxwedane bi her awayi dest bi
komkirina berhemen xwe ki-
ww
w.
Ferhad KURTAY
REWŞEN
ten~ezarT
u zordariye jT, qadroyen xwe yen berxwedankar
nedane desten dijmin. Jihevketin OperçebOnen hezen sist
O reformist u liberal, li ser
xelke tesir u posTdeyeke
biçük jT nekirin. Her dem jT li
gel Partiya xwe ü ji paşeroje
bi hevi bOn. Di ve deme de
pir şoreşger di heps ü zindanan de hatine şehTtkirin. Di
nava wan şehiden zindanan
de, ji ve herama berxwedankar ü şoreşger, Ferhat KURTAY jT hebO ku di riya serxwebOne Kurdistans de şehit
bO Oji bo gele kurd bO remz
Osimboleke azadiye ..
Dema ji qada Rohilata
$ikestüne, Ahmet KURT,
Selman DOG-RU, Mehmet
KURT, Zulfü TURK şehTd ketibun.
- Disan di we provakasyone de nezTki çil welatparez
şehid ke!in.
25 lion 1980: Mahmud
GUDEN, Mehmed SINCAR,
Mehmed ESEN, DawOd
TAŞKIN şehTd bOn.
29 Çiriya Yekem 1980:
Zeki PALABIYIK, DavOd
ULUÇ, ldrTs AKTAŞ, Hasan
ERTAŞ, ismail DAMAR O
Bozan ALAN şehTd ketin.
Di navbera salen1980 82: Alaadin GUMUŞ, Umer
AKTAŞ
O Abdürrehman
ÇEÇEN di zindanan de hatine şehidkirin. DO re Ferhat
KURTAY ji bi çar hevalen
xwe yen berxwedankar Odilsoz re, kete nav karwane
şehiden nemir en zindanan.
Ne bi tene li Kurdistane,
li derveyT welat jT, li Filistine jT
şehadet hebOn. Weke Şerıt
ARAS ü ŞehabeddTn KURT
bi neh hevalen xwe re bi
fişeken siyonTstan hatine
.c
om
heja oşoreşger en kurd u ji
gelen navçeye, xwe gihandibOn Partiya Karkeran u
xebaten heja dikirin. Le mixabTn rejTma tirk provakasyonen xwe yen qirej Ogemmar li ve dere jT pTian O
prove kir. Hezen reformist
u feodal-komplokar, li hevberT PKKe, gelek eniyen
erişi danin pe.
Herama MerdTne bi yekcarT bO keleheke b.erxwedana welatparezi u ev statuya
xwe heya iro her bi xurti dipareze.
Pişti hatina cuntaya
12'ye ilone jT, xelke bi gelek
ne
dTiok hene.
NISEBIN: Erde we 1 177
Km' e u 65 000 miroy le dijTn.
Tete gotin ku beri lsa, sala
2270'yT de ji hala krala
sumeran bi nave Şulgiye lll
hatiye berfirehkirin. NisebTn
u QamTşlo di nava hevdu de
ne.
•
MAHSERTE:
Erde we
443 Km' e u 20 000 mirov le
dijTn. Cihek geleki kevin e.
Vekolin nTşan didin ku şop u
bermayen sumer u aşuran le
hene.
STEWRE: Erde we 1049
Km' e u 38 000 mirov le dijTn.
Di ware diroki de ji şune
waren herT kevintirTn e u hema hema li hemu bajarvanTyen mezopotamT rast hatiye. Stewr jT ji aliyek ve digehe Diyarbekre (Bismil u
Çinare).
SILOPIYA: Beri ye u weke Giresore di ware çandiniye de bi deng e. Erde we
807 Km' e u 31 000 mirov le
dijTn. Nave we hetanT sala
1960'1, Gire Kamo bu u demeke direj bi CizTre ve
giredayT mabO.
MIDYAD: Mirov dikare
bibeje ku di nava bajaroken
MerdTne de herT bi nav O
deng e. Di ware bermayen
kevin de dewlemend e. Bi
piranT gele suryan li vir dijTn.
Em dikarin dermafe ve dere
de, çel u kada hinek bermayen kevn O cihan giring
bikin. Ji vana du tişt hene ku
yek je bermayen daran e. Di
dTroka kevnare de nave we
AnastiapapoiTs bOye.
Di
navbera Mardin O MiserbTne
de cih digire. Ya dine jT
Derzaferan e ku dereki pir
kevn Opir mezin e. Temene
we 1500 sal heye. Navenda
dini ya suryan ev der e.
Mardin di ware serThildanen netewiyen kurd de
jT cihekT giring girtiye. MerdTne pirT caran di ber xwe
daye Onehiştiye dagTrker hilma xwe le vede.
NezTkT sala 1980, çaxa
ku Partiya Karkeren Kurdistan-PKKe, li hemu deren
welat geş dibO, bi tavgiradana nOjen (modern) li
MerdTne jT bi hez bO. Ji ve
herama diroki pir miroven
Hejirnar 6 - Zivistan 1991
we
Rewşenbiren
te
Kovara Yekitiya
riye. Edi gel bi xwe, di
cenga geli de, roleki milltanT dileyize. Bi rasti li
NisebTn u CizTre mina li Filistine Tntifada çebOn O li
der doren xwe posideyeke
mezin hi~tin. Ev tete ser
ve wateye (mane) ku paş
eroj ji rOdanan rabOn OserThildanen nuh re avis e.
Di van rezen dawTn de F
em dixwazin biranina çend
şehiden Kurdistans bikin.
Ew şehTden ku ji MerdTne
serT hilanTne u di berxwedan u cenga serxwebun u
azadiya welate kurdan de
bOne bemirin ...
Li berxwedana
şehTdkirin.
Çiriya Duwem 1984: ZiyaeddTn OZER şehTd ket.
Adar 1985: Hüseyin ALTlNTAŞ şehid bu ..
GOian 1987: M.EmTn
ASLAN, Nihat ÇERi O
AbdOimecTd TOKYAY şehTd
ketin.
Ev şehTden li jor nimandi
ne hemO şehTden ji dorhela
bajare MerdTne ne. Pişti
1987'e ji pir şoreşger şehid
bOn O ketin hembeza xaka
niştiman. Erde wan pir bibe
O agire ku wan pexistiye
tOcar venemire.
Bajaren me yen weke
Merdine welatparez O dozniştioıan, her dihere behtir dibin. lro hem u bajar u gunden
Kurdistans li ber heviya hatina roja azadiye ne. Rindi O
ciwaniya wan a cografTki, li
heviya ew rindi O ciwaniya
azadiya van bajaren me ne.
Van bajaren me yen delal O
heja, li benda azadiye edi
stuxwariye napejirTnin. Berxwedankar ü serihilder in.
Mardin di direka tekoşTna
serxwebüne de ewçek bi
sere xwe ye.
•
Rüpel 43
Kovara Yekitiya
Rewşenbiren
r-------------------,
.c
om
MtHEMED
şExo
"
KEWEKI
we
MIŞEXT
u
"
EW
Ki
YE?
ne
te
ST EMBAR
ww
w.
Bejinzirav bO Odirejiya wi behtir ~ du
metran bO. Renga wi genimi bO. çavjar bO. Baş nedidit Oberçavk bi kar dihani. Her dem cilen nO u ~iranbuha li
xwe dikirin. Ew hez ji muzıka rohilati
dikir. Dengbeje wi ye yekem M. Ebdilwehab - Misri - bO. Ew xudan kesnameyeka huneri ya pil Oradeya yekem
bO, ji Lubnane wergirtibO. Dengbeje
mezin Wedii El-Safi ji hez ji wi dikir O
bi xweşhatina wi ji kiribO. Kurdeki serbi
xwe bO Okurditi reka wi bO.
Miroveki sitembar bO. Ji ber hinde
mina koçeran bO. Her demani nebO li
çi ciheki. Zimanşirin, jir Ojehati Obi rOmet bO. Hunermendeki dengrast Oxudandainan bO. TenbOra wi ji xweş bO.
Kemasiyen wi ji ev bOn, ku dosten
wi yen hunermend nebOn. Hez ji xwendina kureli nedikir Omixabin e, folklora
kureli (awaz, govend Ostranen folklori)
ji ne dizani.
REWŞEN
HATINAWiBO
BAŞÜRA KURDISTAN E
Li destpeka sala 1973, heja Mihemed Şexo, bi dizi ve hate Kurdistana Iraq~ Odema gehişte gunde Bezihe
- Zaxo, lsa Suwar i zani ku mavane wi
hunermend bO. Wı ji wi ra xwe çemand
Obi xweşhatina wi kir. Kak Mihemed
Şexo demeka kurt li we dere ma Cı
paşe çO gunde Newpirdane - Gelale li
devera Soran. Li wedere babe min dit
Obabe min sojek daye wi ku ji wi re
stranan tomar bikit Obişinite ji bo zaneye kurd Kek Sadiq Sahadin i O bi
alikariya wi, de li radyoya Bexdade Pişka Kurdi stran de bihene weşandin.
Baba min çar stran ji wi ra tomar kirin O
gehiştine deste kek Sadiq i. Hinge ez
Beşir
Batani
L-------------------~
li Bexdade mavane wi bOm Owi gote
min;
• Divet em piştgiriya hunermendet
kurd bikeyn heta ku hOnere me dewlementir Orengintir bibit. •
Opaşe got:
"Heger hOn behtir stiranet wi bo me
hinerin, erne disan şad bibin OhemO ji
bo parastin Obelavkirina hOnere kurdi.
Pişti heyveke ez zivirime KerkOke O
xwestina kek Sadiq i ji roj bi roj gehişte
heja M. Şexo yi.
Hunermend M. Şexo geh li mala
babe min an xizmen me stiran tomar
dikirin O li çar aliyen Kurdistane belav
dibOn.
EZ Ü EW
Rojeka kek M. Şexo li Silernaniye
bO Oji we dere hate mala me li KerkOke O b9 cara yeke kO em hevdO
dibinin ... U di cih da min gote wi:
Rüpel 44
Şexo
yi ji bo strana nu xwe westan-
ne
"Pismam min par guhdariya hevpeyvina te ji Radyowa Urdine kir. Bi
rastT stiranen te xweş bun u naveroka
program e ji baş bu."
M. Şexo gote "Sipas! Ew ne ji Radyowa Urdine bu, le bela ya Libnane
bu."
Mevan u dost çi kurd, çi aşuri an
turkman, her roj lek bi lek dihatine
mala me. Denge muzike bilind bu u
goved coş u xoş bu. Hinge min kasetek ji wl ra tomar kir u hunerhez li mala
her dosteki guhdariya wl dikiri n u pirsa
wi ji dikiri n.
Çi cihek em le bun, li were dibu cejn
u şahi, xwarin u vexwarin, çirok u
henekan, stiran u govend... Rojeke,
min kemana xwe derani u min ji wl ra
parçeka muzik leda bi nave "Çemi
Rezan." Heja M. Şexo ecebmayi ma Cı
dema ku ew dikenit, an gewza wT tet,
bej na wl ya direjzirav hem u dilivit u dihejit u li destpeke ji xweşiya neşiya di
gel min we parça muzike lebidit Cı got:
"Eze parçeke lebidim ger bi min ra
lebidi tu hunermend T. Paşe parçeka
tirkiji min re leda u min gote wl: "Pismam a ku te ledaye, "lorke" bu u tirkan
dewlimentir kirine. Hinge wl zani ku
ez folklora kurdi ji dayka xwe u xizmen
xwe ter bume u ji nifşa (eTI) nu ji
kurden Botan en derbider hşr ez bi
tine pute (Thtimam) pe didim. U wl got:
"Ez hevidar im ku kurden Botan zarav, çand Cı cilen xwe biparezin, le mixabin e ku piren wan ne mane u min
botaniyek ne ditiye ku botaniyeke resen (esiT) weke mala we! Ji derde siteme roj bi roj naminin u winda dibin.
Eger bixwazi paşnave xwe ye piroz biparezi divet bingeha te folklora Botani
be u cil en te jT ş al u şapik bin.·
Di cih da min ji wl ra stira u bersiva
wl da:
e.
co
m
Rewşenbiren
te
w
Kovara Yekitiya
dibu.
ÇÜNA Wi YA BO BEXDADI~
w.
Heja M. Şexo demeka direj li Kerkuke ma. Li ser xwestina wl, min ew
şande Bexdade nik hevalan heya ku li
Radyo u Televizyone bistirit.
Min zani ku dengbeje me be pare
ye. Min alikariya wi kir. Gava min heqe
reke daye wl, min ji xwe ra got; xwezi
ez bspare bama le ne ew!
Dema ku hunermende me gehişte
armanca xwe, berpirsiyaren Radyowe
bi xweşhatina wl kirin u harikariya wi jT
ki ri n.
Wı heft stiran li Radyowe tomar kirin
u niziki penc stiran bo Televizyona
Kerkuke. Hinge nave M. Şexo yi li devera soran jT baş belav bO Ogelek hez
ji wl kirin.
Li Mihrecana (festival) kurdi ya ji bo
hun ere li Baxdade -1974'e da- hunermend M. şexo jT weki mevaneki heja
pişikdar bu. Hunera wl cihe şaneziye
bu ...
Bedir xan paşa lo/o
Lawe hejdesali
Egid ugernas i lo/o
Rezdar udefa/ i
ww
HUNERA Wi
Weki wl got ku strana wi nu ye u
bingeha we ji devera Cizira Kur Erne r
i (Botan,Tor, Merdin) u Badinan e, wisan helbest ji... Careke gote min:
"Ez nikarim stirana folklori xweştir ji
kurden Botan bejim. Çi Miryemxan an
M. A. Ciziri, H. Ciziri, Remezan Ciziri,
Seid Axa Ciziri u Almasxan!
Edi ez e çima bejim? Baştir e ger
ez kareki peşkeş bikim ku hunerhez ji
min razi bibin.
Hema ji ber hinde hunermend M.
REWŞEN
Ll ZINDANE BÜ
Dema ku Mihrecana Bexdade hew
bu, kak M. Şexo bedeng bu u me ne
zani ka çi li wi hatiye? Ne li Bexdade u
li Kurdistane. Pişti demeka direj, me
zani ku ew ziviri Suriye u li were kete
zindana reş u li bin JEldane bO.
Stern li berdewam e... De ma ku rejima lraqe sala 1974'e de otonemi ji neda gele kurd, rewşa Kurdistane sext
bu ObO cengeka mezin. Nezi 200,000
kurd şehid bOn. Yek milyon kurd mane
bem al Obehtir ji 100,000 kurd, aşOrT O
turkman jT ketne zindanan. Ez jT di cih
da çOme ber bi çiyayen Kurdistane.
Havina 1974'e babemın pirsa M. Şexo
yi kir Onameyek bi harikariya hevalan
ji wl ra şand ku bete Kurdistane. Ew li
destpeka sala 1975'e hate Kurdistane
Ohinge nuçeka nexweş hebO ku şoreş
divet bete rawestandin!
Wı ji xema kire giri... Me xwe da
dest leşkeren iraqi. Ew li pişta me bun,
leşkşren cezayiri li ser sinere bOn O
yen lrani jT li pişta wan bOn. Se arteşen
dijminan li dora me bO n. Li gor texmina
Rüpel 45
hevalan, nezTkT yek milyon leşkerE'ın
dijminan li were hebCın Cı xwe arnade
kiribCın ji bo dijT kurd Cı Kurdistane. M.
Şexo yT got: "Leşkeren dijminan çeken
xwe en mezin nışa me didine heya ku
em ji wan bitirsin. •
Bi rastT demeka reş bCı, Geleka sext
bCı Cı cihe mixabine ye ku ji kurden öı
ra demeka geş bCı!
KU ŞTI NA iSA SW AR
Rojeke ez
şehre) bCın Cı
Cı
M. Şexo li Xane (PTran
li xwaringehek me şTva
xwe dixwar. t-JCıçeyeka nexweş gehişte
me ku Kek lsa Swar bi deste hevale
min Kurdo SeyTd EbCış i hate kuştin.
Me xwarina xwe nexwar Cı me reka
xwe girt Cı em çCıne mala Barzaniyan ji
bo pirskirine...
•
DTtra roje min helbestek li ser lsa
Swar Tberhev kir Cı min tine bendek ji
M. Şexo yT ra xwend Cı min nekarT
hernCı bixwTnim Cı tev ji ber rendiken wl:
Bezihe reka
çCm Cı hatina me bu
Zaxoka ciwan
cihe seyrana me bCı
Heyf Cı mixabin
şehid bu lawe Xabur
Ewçi dost
Cı çi hevale jiyana me bu
HATINA Wi YA MEHABADE
Rojeke ew hate nik min Cı di cih da
xema me revand. Bi rastT dTtina wl heja
ye. Kasetek Cı nTv ji min ra stira Cı paşe
wl dest bi çTroken kurt kirin, yek li dCıv
yek ...
Bi rastT çTroken wl xweş bCın Cı her
min ne dizanT ku çTrokbej jT bCı. Kefa wl
li Mehabade gelek dihat Cı digot: "Cilen
kurdT, zimane kurdT, radyoya kurdT ... "
Le, cihi'ı mixabine ye ku teypa min
hate dizin Cı kaseta wl ji teda bCı. Bi
rastT min dizanT ew diz ki bCın? Ji ber
ku ne du-se caran, le li her cihekT welate Ecemistane, pirtCık, kaset, name Cı
nivTsaren me, yan li hotele yan ji li
male winda dibCın!
Li gor texmTna min ji em li bin çave
Sawak'e bCın. Em ji aliye wan ve gelek
caran hatine girtin jT. Careke tenbCıra
wl jT ji wl standin.
0 TEMO 0 M. ŞEXO
ww
EZ
w.
ne
M. Şexo got: "Ez nema muzlke
lexim, ji ber ku delaltirTn kes, lehen~
tirin peşmerge Cı jTrtirTn mirov şehıd
bCıye. Kurdo Seyid Eboş jT gehişte dijminT Cı li Bexdade bCı milyoner... Hinge
behna M. Şexo yT geleka teng bCı Cı
got: "Ez e ji derde kurden xiniz Cı eaş
bipeqim! Çawan şoterekT wekT kurdoye
pere-perest seroke xwe dikuje Cı pere
şoreşe jT didize Cı ... ?!"
Di we roje da M. Şexo diçite ordTgeha Rebete Cı ez li xane diminim.
Paşe ez mala xwe dibime Mehabade ...
xebat li ser xaka welat e. Rewşa min
rewşa kurden darbider Cı stember e.
Rewşa wan jT rewşa min e, ez ji mirine
Cı ji kuştine natirsim. Ez mirovekT hunerrmend im Cı tembCıra min xameya
(qelem) min e."
Paşe wi navnTşana hotela xwe da
min ku se kasetan ji wl ra tomar bikim
Cı piştT mirina wl belav bikim ...
Bi şeve ez çCıme nik Cı mevan li were
gelek bCın. Yek ji wan Mela Mihemed
Neye bCı.
Di we şeve da, M. Şexo ji dil Cı cane
xwe distira Cı beri ku ew kasetek ji min
ra tomar bikit du SAWAK (sixuren faris) hatine oda wl Cı şeva me tŞkdan.
Van du sixuren sawake, kurd ji Urm iye
bCın. M.M. Neye bi dizi ve gote min "
bes e 1 • Ev kaset heya niha jT li nik
min maye.
Li reketa 1 4 1975, ez ji Mehabade
Nexede Cı li were min kek
lzzeddTn Temo öıt Cı em bi hev ra çCıne
nizTki mala Barzani. Me li were M.
Şexo öıt Cı wi dixwest di Qel kek HebTb
Mihemed KerimT baxim u va ye pişk
eka kurt ji gotina wl ya ku min li kovara
"MuzTk Cı Hunere" belav kiri, careka öı
gotina wi belav dikime.
"Ez naxwazim ji welate xwe bi dür
kevim, li ve dere odi gel kurden derbider li Kurdistana lrane birninim Cı bimrim. Ez ji Kurdistane narevim, çimku
çCıme
REWŞEN
bejin bila bejini Ew ji rastiye dür in.
Naneki Cı pTvaz di gel ava sar Cı li Mahabada xopan ez bi cThane nadime. Wesan bi xweşiya zikreşan jT! •
r------------------,
e.
co
m
Rewşenbiren
te
w
Kovara Yekitiya
JiNA Wi YA SEXT
Bi kurti; M. şexo di jTna xwe de çi
ne ditiye Cı her tam ji nekiriye. JTna wl hernCı tal bCı. Zindan Cı
li'ıdan, bekesT Cı derbederT, ne kar Cı ne
pe re... Stema ku hatiye sere wi, her
nayete salixdan. Dema ku wi zani ez
de biçime EwrCıpaye, min ji wl xwest ku
kasetek öı tomar bik~. Wi gotina xwe
ya dumahTke ji min re pe~T got: • BeşTro, babe te mala min weran kiriye Cı
te dive werantir biki? Na, em ne serbest in. Ma tu nabini leşker polis 9
Sawak her roj sere me gej dikin?" U
min gote wl:
"Cano, bi rasti ahengen te cihe dilxweşT Cı dilgeşiya hernCıyan bCın. Serketin Cı saxiya te tine daxwaza her kurdeki reben e ku li bin top Cı firekan bCı .•
Jl M. ŞEXO YT RA
Cano, Cano ...
Teji bo me
'Tım bi ıfi[paf;j ıiistira
Ji bo jiyan
Ji bo fıiviye
Li :ıcweşi ı1 ne:ıcweşiyan
'Biraninel(_a ronafii
Ter bi awaz ı1 bi fwzan
'Va te ji me ra fı.~tiye
'Tıji ye b' evfn ı1 viyan
Cano, cano ...
Cano, Cano
Ji !ewra me tu parasti
%er ıiem {i fı.~ ı1 ıfi[ ı1 can
'Di si11Jfta wefati aa
Ç i {' berf ı1 baran
Ç i {' ba ı1 bafwzan
çi {' ronafı.iya roje
%eyv usteran
Tu mayi ı1 ıii mini
%ey /(g,we 'l(Jı.rıiistan
Cano, Cano
***
xweşiyek
Şexo yT ye
tene min ji wi ra digot.
Cana: Naznave M.
Cı
Jeder
1 Ji deve Şadiq BEHADDiN, Sebri BOTANi
üM. ŞEXO
2 Kovara Muzik ü Huner
3 Fred och Kerlek
4 Rübaren Sorav
L------------------~
Rüpel 46
Kovara Yekitiya Rewşenbiren Welatparezen Kurdistan
~ekem
ww
w
.n
açatur Abovyan di 15 ya çiriya
sala 1809'e de, li
gunde Kanakere (5 km ber bi bakura Erivane 1 neha di nava
herema paytexte Ermenistane de dimlne) ji dlya xwe buye. Welate Abovyan Ermenistan weke Kurdistana we çaxe di bin nire
xanedana Faris Cı Osmaniyan de dipelçixl. Zilm Cı zordestlyeke
zor Cı giran, li ser kurd Cı bi taybeli jl, li ser ermenen- ji ber ku lileh
bun - du car hebun. Civaka ermenan, di tari Cı taristaneke de bu.
Dibistan, xwandin Cı nivlsin kem bun.
Abovyan li ser daxwaza bave xwe, peşl dest bi dibistane dike.
Di sala 1924'e de, li Tillise xwendegeha Nerslsiyan de rastl ermenlzp.niye, welatpareziye tet. Li vir dest bi nivısara helbestan
dike. Urisl Cı Iransizi jl ler dibe.
Di sala 1928'e de, Qava Abovyan xwendegehe diqedlne, bi
dilinen welatperwer Cı peşveru tete Eşmeyazine, li ser çlyaye Ararate. Li vir miroven paşveruyen olperest li hevberl ronahldariye Cı
welatperweriye radiwestin, ji Abovyan re neyartiye di kin. Li pey wl
dikevin. Wı biryar dabu ku ji bo welat biji Cı bi mine. Di sala 1929'e
de, bi prolesore zanlngeha Dorpate, Frldrlks Parrol re, li nehiyeyen Ermenistane yek bi yek digere. Bi allkarlya Parrol re, sala
1930'ye de, li zanlngeha Darpote de, des! bi xwandine dike. Zimane almani li wir hln dibe.
Di mejuya 1837'e de, li bajare Tillise li dibistaneke dibe dersdar
Cı li ve dere navendeke kerhatl, le bi awayekl neresml, ji bo xebata rewşenblrl Cı xwendina civakl, vedike.
Di dawiya salen 30'i Cı di destpeka sala 40'i de, alirandina xwe
ya bi nav u nişan Birina Ermenistane dinivise.
Di nive salen 40'i de, di nava kurden Ermenistane de digere,
bir Cı baweriyan berhev dike Cı afırandina xwe ya bi nave Kurd Ezdi dinivise. Di 2'ye meha nisane sala 1848'e de, Abovyan sioo
zu ji mal derdikeve Cı edi venagere.
Bi ser Cı bini winda dibe. Heya roja iro ji nehaiiye zelalkirin ku
ka çi bi sere Abovyan hatiye.
Abovyan wejeyeke dewlemend li pey xwe hiştiye. Her çendi ji li
ser problemen Ermenistane bi kuri munaqeşe dike, her wisan,
weke diroknas Cı rewşenbirek demokrat, li Rohilata Navin de, li
REWŞEN
.c
et
e
lx 1
we
Xaçatf tr
ABOVYAN
om
Kurtebahsek
Jiyana
Dosteki Gel
ser diroka civaka kurdan jl dinirxine.
Abovyan di sala 1848'e de, di rupela peşin de, di çend hejmaren rojnameya Katkas li Tillise bi sernivlsa nave Kurd nlvlsan dini'ı:islne. Dlsan di ve rojnameye de, nlvlseka dlroknaslye bi nave
Ezidi tete çap kirin.
Abovyan li nav civaka kurdan
Abovyan ji bo wan arırandinen xwe, du hefte di nav qabileyen
kurdan de digere. Ew dermale vi tiştl de wilo dinivlse: 'Par na
perar, min li gora daxwaziya li cl, ya Kol]lbenkendorfe, her çend
sar Cı sermaCı seqem Cı roja cejna bOyina lsa bu jl, min ji hela dem
Cı zemani ooxem Cı bexembarl, ji ser kise xwe, dest bi selera xwe
ya ber bi kurden ezidl kir. Ez du hefte di nava wan de mam. Min
xelate giranbuha, li pir Cı jinan parve kir. Mina ku ez ji hem u Mlan
baweriya wan wergirtibum Cı her bi vi cureyl min li hindava hernCı
tiştan, bal Cı tema wan kişande ser xwe.
Min dermale lerheng Cı toreya civaka kurdi de, dermale dilevlndariya wan, dermale helbesta wan de, ji du mehan behtir xebat kir. Min şev Cı roj dinivisi. Lewra min bi rojan darfeta kar nebCı.
Min nivisareke geleki berfıreh Okur nivlsi. Min di nav ve nivisara
xwe de, merema xwe ya ji bo zaniyariya bi rumet, serheng Cı
piştlvane heja, şOngire padişahe mirovan diyar kir. Min ve nivisare
bi almani nivisiye. Gelek gilı Cı pesinden dermale we de bihistine.
Di demeke kurt de, çi ji desten min hat, min ji ber girt Oarnade kir.
Le bele neha xwede zane, li we dera Almanya yan ji Tillise ew
dirize.' (Abovyan afırandin, cilt Te, rüpela 194- 195)
Ji Abovyan re tene ne ev car buye ku di nava kurdan de geriyaya Oew rasthatina wl Cı kurdan a cara peşin bOye. Beri hinge wi
kurd nas kiribu Okurdi baş zanibuye. Weke Qanate Kurdo gotlye;
Abovyan zimane kurdi rind zanibuye. Gelşa avahiya vi zimanl,
reziman Olerhenge wi ve mijOI bCıye. Stranen kurdi bi vi zimane
almani dide hozanvane alman F. Bodensted. F.Bodensted van
sıranan di pirtOka xwe ya
beşi de 'Hezar Cı yek rojen li rohilate
de" de çap dike.
se
Rüpel 47
Kovara Yekitiya
Rewşenbiren
ÇEND STIRAN Ü DİLOKEN X. ABOVYAN EN BERHEVKIRİ BI KURDİ
om
ŞER- PADIŞE DUNYA TEREWILA
KEŞ/ş- POLO
-Tekoşini-
Kilama ezdiaye meranie derheqa
Şerı3 miqabili tirka ü serekeşire
kurda - Şex Oasim da - 1
-Tekoşini,
et
e
Li Radovane baxe tiryan e
Eskere Şex Qasime kete wira,
Keşiş Polo le kire gazi :
"Sere we boy me sere pivazan e "
.c
Ber Radovane ra çem dikişe,
Eskere Şex Qasim xwe da nave
Mirze - axa u Keşiş Poloe egal
Le kirin gazi: "Me hezar syare
We dane ber van rima "
Tu wexta bi temami neçira nakuji,
Çawa dijmin divine - ew dike hurmin
Ew wi beçari dihevişine, e ku ji ber wi direve
XOb-Xan xOt şereki usa bO,
Ew li şera digerya, ew li qezyae digerya
Ewi rast li orta çave dijmin dinheri
Çaxe he nizedile wira nekiribO
Tirk xwe dileline mina bOme kor
Ber dijmine xwe, ew bi kireti Ofesal
Ew nahevişine ne ruha, ne ji qismi jin
Ew zare hewla daykecta difetisiee
Kevotk li wira dinya Terewila,
Dikine qewe-qew bi per Obaske xweye nazik
Kevotik befitya cucke xwe hiz dike
Pe nikul risq dike devke cOcika.
Xanim hema kevotkeke usa bO
Ewe por OgOiie direj dixemilandin
Niha ew bOye neçira tirkeki
Xan şere giranda hate kuşlin
Sekav cinyaza li wir bin dike
Ew kefa şeve li QOristana daline
Le xOna teze retı, canya can dihevişine
Tu cara wir dihar nabe, li ku emir Oevinti hene
Paşae tirk beyani e barbarasa
Ew tene xOne tir dike, çawa teyre har
Kure min, bala xwe bide
Sere bave xwe yi xOne da gevezbOyi
Tirk, lawino, dilketi ji te stend
Nehilet li wi, ki du dile evin ji hev diqetine
Ne hile! zor Ozorbera, kijan ji zeiOiie avhesra fe m nake
Mezel merya tu cara paşda venegerine,
Le Meleki Tawis nifire me dibhe -1
we
Li Radovane karl min dive,
Hespa Mirze - axa hir e - hir e
Keşiş Polo li Şex Qasime kire gazi
Got : "Min eskere te gişt qeland, sere wan tirand "
merani, egidi-
Delane we hejir e
Şure Miçoy zincir kiriye,
Miço kire gazi: "Xwede şade ye
Merxase min, bire min
.n
Rime me şikestine
Çeqmeqe qirme me şihistine
Şura bigrine xwe
U pişte va netere me xweykin
ww
w
Miço rakine piya
Pe şure Misirie wi ruhdarkin
Weki saw bikeve ser katir
Xwe me ra negihine"
(1) Ezdi ve yeke ji derheqa wi şe re eyan da gili
dikin. Ew Ş8x-Qasim bona ruhdarkirina surmane
xwe, peşya şer elam dike, weki eger defa heware O
bor'ya şerxin.
Wi çaxi hemO kela, sOr Obedene ezdya we xwe
beri xwe bihedimin, imbere nane wan we batmişbin,
gazi Onorina wiye ewlin ra gişke bikevin ser çoka O
tişte mayin.
Wexta gili te ser ve qale, her ezdik bi kubari bir
tine nave serekeşire ezdya Mirze - axa Okeşişe ermenya Pogos, kijani ra ew divejin Keşış-Polo.
Hema nave wi ji li ve kilame kirine.
REWŞEN
(1) Eva şiera, kilama nava para cilda Abovyane heyştaye nivisarnasie de
bi tercima zimane almani hatiye ciwarkirine, kijan, hilbet, Abovyan kiriye. Ewi
bi kilama kurdiye mayin ra eva tercima ji bi xeber-xeber ulmdare almarıi naskiri, kurdzan Moris Vagner ra şandye, kijani xebata xweye • Seferberbi lrane u
welate kurda'- da ew daye çapkirine (li Leypsige s. 1852-a).
Sed heyf, weki teksila ve kilarneye kurdi ne ma ye. Le bi tercim e ji, çiqasi ji
em dicedinin, nikarin cimle, xebere weye kurdi tam usa bidin dasekinandine,
çawa ku ew bere, hana Abovyan da hebune, hatine gotine. Bona teksta we
zel lev nakeve, ji originale, ji ya kurdi, ku hebuye, geleki dur nekeve, me ji
alie xwe da ew xeber tercimeyi kurdi kiriye.
Ve kilama da kurd zulmkari u nemerdya paşa tirk line ber çava, e ku bi
nemami u deste zere jina kurde bi mer dive, mera kijane bi zulmkara ra dikeve şer u xedar birindar dive. Paşa tirk şeqal ji xiravtir e.
Ew kirina wi duri fikirdarya kurde, e ku tu wexta nemerdya usa nake. Va
kilama, tıefitya, kurda ezdi sewirandine. Ew ji cimla paşin te kivşe, kijane da
nave Maleki Taus te dayine, kijani ew çawa peximbere xwe dihevinin. Kurda
ser ayina dine, Mehmedie we tu cara bi vi taheri bi qenci nave Meleki Taus
hilneda. (Wezire Eşe)
Rüpel 48
MIÇOE ŞEX TSAE
- Merani, egidiNe beri e, ne baran e
Ne mij e, ne dümane
Ne erde, ne ezman e
Sere ezdiya ü van romiyan e [tirkan e - R]
Ax, gidino, Çiyaye Delane b\;lr çave min büye mij dürnan e
Ser xweş kiriye Miçoye Şex lsaye, biçüke heft biran e
Ax, gidino, şere Delane şereki je girane
Xwede meri, Xwede va ayarı. e
Şer xweş kiriye Miçoye şex lsae çüke hevt.biran e
Xwede meri Xwede va eyan e, Miçoe şex lsaeve sive
Kuşliye 300 mele romiyaye xwey kiteb e, xwey quran e
MiçanQii sex şex isae syare çiçeka d~l gevez e
Ve sive li !:raf ve meydane Miçoye şex lsae birindar e
Ax xüna sor .ber saqe sapokaraça dibeze
Miçoye şex lsae kire gazi gol: 'Geli lawike Anqosya!
De hün lexin, min ve sive jekiriye
Sere şeşsid mele romiaye ber miraz e
Hewar e, bavo hewar e
biraya hewar e
Daye hewar e, hewar e
Ne beri e, ne baran e
Ne mij e, ne dürnan e
Ne erd e, ne ezman e
Sere ezdya van romyan e
Ax gidino, çiyae Delane ber çave min büye mij dürnan e
Şer xwe§ kiriye Miçoye şex lsae, çüke heft biran e
Miçoye şex lsae xwede hişt
Rişi-~ür. '!le~ala pol~ je ~a b_ün~ b~n ü pişti
De ve sıve şureke Mıçoye şex lsae dane, orta meydana
Büye minani mareki nivkuşti, wee, wee
Biraya hewar e
Ne erde ne, ne ezman e
Şere ezdiya ü van romiyan e
Ax, gidino: Çiyaye Delane b\;lr çave min büye mij dürnan e
Şer xweş kiriye Miçoye şex lsae, çüke heft biran e
ne
te
we
Biraya hewar e,
Ne erde, ne ezman e
Şere ezdiya ü van romiyan e
Ax, gidino, çiyaye Delane ber çave min büye mij dürnan e
Şer xweş kiriye Miçoye şex isaye, çüke hevt biran e
Delana ie.witi diniherim we gezpezke
Miçoye ~X lsaye se denga kire gazi, gol: 'Zade, xainga
bire xwe kiriQi, rabe menegya bire xwe meheske
Miçoye şex lsaye kire gazi, gol: 'Geli lawike Anqosya!
De hün lexin, min ve sive jekiriye sere çarsid
mele romıyan e serbikesek e
m
Rewşenbiren
.c
o
Kovma Yekitiya
Hewar e, bavo heware
Biraya hewar e
Ne erde, ne ezman e
Şere ezdya van romiyan e
Ax, gidino, çiyaye Delane ber çave min büye mij dümane
Şer xweş kiriye Miçoye şex isae, çüke hevt biran e
Ax, ~idino, weze Delana xopan diniherim we kimkor e
Viisıva kafır Beşo bin Miçoye şex isae da nür e - nür e
Xwede meri xwede va eyan e, vesive Miçoye Şex isae
Kuşliye pensid mere romiya ye serbipor e
ww
w.
Biraya hewar e
Ne erde, ne ezman e
Sere ezdya ü van romiyan e.
Ax gidino, çiyaye Delane ber çave min büye mij dürnan e
Şer xweş kiriye Miçoye sex isae, 9üke heft biran e
Ax, gidino, weze Delana kavil diniherim we bi hiz e
MiçanQii sex isae syare çiçeka del gevez e
Ve sive li ı:rafe ve meydana Miçoye şex isae birindar e
Ax xüna sor ber saqe sapokaraça dibeze
Miçoye şex isae kire gazi, gol: • Gerı lawike Anqosya!
De hün lexin, min ve sive jekiriye
Sere şeşsid mele romiya ye ber miraz e
Birayo hewar e
Ne mij e, ne duman e
Ne erde, ne ezman e
Sere ezdya ü van romiyan e
Ax gidino çiaye Delane ber çave min buye mij dürnan e
Ser xweş kiriye Mi~ye şex lsae, çuke hel! biran e
Ax, gidino,weze Delana kavil dinherim we bi hiz e
REWŞEN
Weze Delane diniherim kevire şin e
Keseki xera xudan lunine
Careke daxe Keşiş Polo ra
fle: Keşiş Polo, malik li te xirav be, ocaxe te kor be
lşev se roj e ü se şev e mawizera deste Miçonge Şex isae da
Li erafe meydana ingiri ye ne diteqe, ne dike deng e
K~şiş Polo kire_ gazi, QO!: 'Geli ezdya! Sere xwe re~mişotkin
Ke bere xwe dıde şere Delane, ber çave wi dibe miıdüman e'
Hewar e, bavo hewar e,
Birao hewar e
Ne erde, ne ezman e
Sere ezdya ü van romiyan e
Ax, gidino, Çiyaye Delane b\;lr çave min büye mij dümane
Şer xweş kiriye Miçoye şex lsae, çüke hevt biran e
Ax birano, weze Delane diniherim, w~ bi war e
De gerı ezdya, hüne xwekin li xwedekin
Hune sere Ezdide xweyi sor kin
Hüne şemse xwekin
Hüne ocaxe şexa üpira kin
Hüne pişta Miçoye Şex isae bidine darek-dara çinare ye
Hüne şüre heşin, bidine deste li raste ye
Mertala pola bidine desiii li çepe ye
Bira eskere romq re~ be derbaz be,
çav Miçoye şex lsae keve, je bikşine tirse ü xofe ye
Bira ooje,'M~oye şex isae xweş e, rObare li dine ye'
Helani hesire ezdixane derbaz dive ji ave ye
Hewar e, bavo hewar e...
Dumahik di he jimara peşin de
Rüpel 49
S. Batani
~ir
pir ciwan renga te ye
Ehmed XANI denge te ye
APO li ser cerıge te ye
Cizir Cı Şengala mine
Soza dil peymane te ye
Xwina min dermane te ye
Min çav li fermane te ye
Tu cejn Cı sersala mine
Hey bajare min
Se rta pir ciwan
Hey mala mine
Behişta cihan
Evdilla Goran
Be şew geşt ü guzari xatirat her wek şi ney şewba
Le rohi pir teessurma eka sehrey xefek berpa
Eley behreki qül ü meng e dinyay pir le bedangi
Beserya heja-hej erje eninim sozi ahengil
Xwina sor a germ
Herdem li dilan
Nave te xweş e
Pe wer kim gulan
Heta ser rüy zewi çin çin newiwe perdeyi tari
Le xoyşim diyar niye weney dilopi eşki bedari ...
Dilim wa gej eda gerdawi yeis ü naumediy reş
Meger to bey te imdamdim Gelawejey sitarey geş!
lro NEWROZ e
Muzik Cı dilan
Di gel xweşiye
Denge tifengan
Meger to, ey Gelawej! Ey bizey lewi sehergahan!
Meger to bisreweni qulpi eşi qelbi besamani
ne
te
we
Çyaye Cudi bej na te ye
Xemla NEWROZ cejna te ye
Dilsotiye ditna te ye
Renga te ser ala mine
m
Rewşenbiren
.c
o
Kovara Yekitiya
Nazö Goyani
Ji Serta Botan
Me dil evindare te ye
Ji mejve xwindare te ye
Peşmerge guhdare te ye
Rewşa te pergala mine
Ez bang Cı haware te me
Xiçek ji nigare te me
Hişyar Cı xemxware te me
Hey xaç Cı hilala mine
ŞOJ('LŞ.9L iftf'E
lehiya Serxwebune
Behr e Kurdistan
Ew ~eni meydan ...
Dibe pak demaradibe leyi
Binerin! Va kom dibine
Dilopen barane
Bibhizin! Tekez de bine
Lehi ı· Kurdistane
w.
ww
REWŞEN
Desa ey şasitare! Ey Gelaweji geş ü taban
Ke helhali be egricet bişo çawi şewi gityan!. ..
'EM :Ji9LTI'J{
O"nalewitit bi deve seyi "
RObare xap Cı pilan
Her je diçit xwın Cı zer
Jer sitama be pivan
Sewi dikin qere - qer
Be derman Cı cil Cı nan
Rojek birsi, yek nivter
Birina derde giran
Hem u kirin şoreşger
Agre vina serbesti
Ketye dile jin Cı mer
Yan azadi yan mirin
Dinya buye xebatger
J' bo qelene azadi
Her divetin xwin Cı zer
Karwan diçit ber bi jor
Vanagere ber bi jer
Pe ş da diçit gav bi gav
Li pey renasan diler
Tengav buye koladar
Pire lawaz Cı newer
Şengadara wi rizi
Ruvi idi nabit şer
Le çawi to we pirşinge egate rohi bedbextim
Eka mesti teselli ta şewi duwayi seri sextim
L'EJ{f
Ev lehiya agir Cı pet
Ji kaniyen xwin Cı xuhdan
Sax dikit birina welet
Bi ramusan, bi ramasan
Ev lehiya coşi rengin
Ji xebata oo rawestan
Ronahiya gele xemgin
Ji ramusan, ji ramasan
Ev lehiya bir Cı bawer
Ji volkana partizanan
Heviya jaran her Cı her
Ci ramusan, ci ramasan
Siyabendö Şişirı
Em hatin, hatin, hatin
Ji derya Wane hatin
Weke Dicle Cı Ferat in
Bi rezani em hatin
Dersim i, Agiri ne
Kurmanc Cı Sorani ne
Leheng ji dil keli ne
Fidekar in em hatin
Ji berbange em rabun
B' ramana APO şabun
Li diji kedxwar Cı neyaran
Em rabun, rabun, rabun
Bi Egidi b' nav Cı deng
Bi Xeyriye weke fişeng
Bi hevalen pir leheng
Em rabOne dikne ceng
Cenga me pir giran e
Cihan tev de dizane
Neyar li ber erzan e
Ere mixtar bizane
Bo welat tim dinalin
Rext li pişt in li kar in
Arteş in tev de ar in
Neyaran pe disojin
Kabani
Rüpel 50
Kovara Yek1tiya
Rewşenb1ren
Hejimar6-Zivistan 1991
%T.Ş5l 5IZ5l'D IyE
Sere xwe qet natewinim
Berxwedan kare min e
Ma/e me ser erd ü bin erd
Tevde ta/an kirin e
Karkar Cı gundi şiyar bu n
Xwendekar hatine meydan
Ala serxwebun rakiri n
Şoreş geş bu li Kurdistan
Ser çiyan jindar dibim ez
Rim li ser mi/e min e
Şerm
Şer dikim bi şür ü mertal
Şal ıJ şapik li min e
Herim li Parise rünim
Xwe bavejim dijmina
Qet di şer de neşikestim
Medya nişana min e
Otonamiye bixwazim
Be jim ev besi min e
Karker, cotyar, xwendevan
Reka şoreşe digirin
Her dem diçin bi raman
Wan berxwedan nas kirin
Daketin sere çiyan
Heviyen gel geş kirin
Me tevan hevi ye ew
Kurdistan rizgarkirin
Şerkire şıJr ıJ rima me
Gurz ıJ mertale min e
Se side salan di şer de
Min dijmin şikandine
m
Deng ıJ hawara Helebça
Hin li ber guhe min e
Ezjiwexeweş~arbıJm
idi ev roja min e
Ez nema ti car dixapim
APO seroke min e
ne
te
we
Millete bin deste aşıJr
Min tev rizgar kirine
.c
o
Beg Cı noker tev revin
Ci h nemaye ji bo wan
Bi dengeki bilind gazi kir
Bijin kurd Cı Kurdistan!
e ku idi bibejim
Wefat ne dozamin e
Agire newroze va ye
Hin li ber çave min e
Va diç im ş ere geri! a
PKK partiya min e
Ser çiyan ez vedixinim
Cejn ıJ sersala min e
Tekoşin nuh bü bi carek
SerxwebıJn doza min e
Dawet ıJ di/an dikim ez
Heji govenda min e
Va ye ERNK ava ye
Ev yekitiya min e
Xwediye helbest ıJ ziman im
Kum ıJ kolaze min e
ARGK daketiye şer
Li her dere denge min e
Le tene dijmin bixapa
Em di xew ra kirin e
Bagok, Agiri ü Botan
Gabar li pişta min e
Di sere me de dixwendin
Şüş dibıJ mejiye min e
Ew keç ü xorten di şer de
Xemla welate min e
Diroka bav ü kale min
Tev de şewitandine
Xum - xuma BKC li cıJdi
Ew serihi/dana min e
sw bıJye xwediye dirok
U nav ü nişana min e
Cenga parfizane kurd
Hastaye APE min e
Mozobotamiya mini nuh
Ev Kurdistana min e
Şewqa
Orta Die/eye ü Ferad
Mezopotamiya a min e
Hawir dar diz ü kaleşa
Tev li hev par kirine
Rizgariya karkeren cihan
ira armanca min e
Ji dema hovitiye ye
Şer li ser sere min e
Çiyaye me tev qelaştine
Re ji xwe 'r vekirine
Ev meşa azadiye
Me can daye ser desti
Bi rumeti ketin re
Li ser reka serbesti
Maıne
Hevlndl
Atina
w.
:MILL'ETE 1\J.l1('D I%
Millete kurd im
Ziman e bav ü kalane min e
e
ww
Xweş li diroke min e
Zerdeşt, ew kale min
Kawa 'ye Medya ava kir
Xwediye diroka min e
REWŞEN
ku daye cihane
Tirejen roja min e
Keserxwin
21 · 3-1990 QAMiŞLO
Rüpel 51
Kovara Yekitiya
Rewşenbiren
Ş'E.DM51Q5t (j'EO(j'1(5t~'Y5tyE
Qza min vegeriya Ogiriya
-Ez edi naçime mektebe
Ez edi naçime mektebe
.c
o
Keçen kurda cer helanin
Edi naçine ser kaniye
Xorte kurda kiMI najon
Dayik petiyed naven
Cerkez~ Reş
m
Gul Ososin xeyiri ne
Nakin qibin kew Obilbil
Edi "nastiren" çem Okani
Naliline baye din
Dersdar qet fişteki nizane
Dersdar qet fişteki nizane
Kurdistane mij duman e
Reş, mişotin çiya, banT
XOna gevez je dikişe
Deşt Ozozan digirin
Le we got- "Kurdistan tuneye!"
Le we gol- "Kurdistan tuneyef"
ne
te
we
Roma xayin disan li vir
ŞOre kevan hildaye
Hev berdaye heyayed kurda
Weran dike tev pe da
Min xwest ser xerite bibinim
Min xwest ser xerite bibinim
Bes e j' we re tirke devxOn!
Bes e xOna kurda birejin
Pak bizanibin nav we xwine
HOne le bixeniqin
Bes e weran cehşed ne yar
Pişta dijmin negirın
De bir binin kime tirka
Kirned gured dev be da
Karlene Çaçanr
Tirk xayin e be abOr e
Bawer nekin sozed wan
Çin, mida la we de baven
Netin qOied wan tirkan
Paşkeşi
kovara
REWŞENe
dikim
w.
REWŞENa min, gula min
REWŞENa min bina min
REWŞENa min sebr~ min
NifOs Oşemedena mın
ww
REWŞENa m!n, stera min.
REWŞENa mın şemsa mın
Rewş Orebera min
Nexş Onigara mala min
Bin Obexça te REWŞENe
Naz girtiye Kurdistane
BOye komekdar, qewet Ozal
Boyi xebatkar, boyi her cotkar
REWŞENa min, de perv~de!
~i çiya Obaniya Tuşa~ ~ıde
U bikeve ser - govendıye
Hijmekar ke Tu ve dine
Kar~n~
REWŞEN
Çaçani
Dest bidne hev gele kurda
Ez qurbana we şera
Wan neyara baven dehle
De dest ve bini n azadiye
Kurd time ji merxas bOye
ŞOr Omertale hildaye
Ji bo azadi Orastiye
Bi merxasi şer kiriye
Kurd time ji dilsax bOye
Xwediye keda xwe bOye
Xwede şeed ev yek diye
Le çima wa dizere
Na we altke rastiye dine
Kurdistane azad be
Çi ya ObanT we bixemilin
Guled geveze vebin
Ez bawer im _pele kurd
Ew roj edi nezik e
Hev re rabin dest bidin hev
Hev re bi tifaq Oyekbin.
Ka~n6
Çaçani
Çerkeze
Reş
Miroveki helbestvan, welatparez, dilsoz ku her dem li ser eviniya welat e.
Ew 'dixwaze li ser rewşa gele xwe bi
nivis Oxebat bi dilgermi rohni bike.
Di sala 1955'e, li E~meyazine - Rewşne, ji dayika xwe buye. S?la 1977'_e
li lnstituya X. ABOV~ AN ~ lı Re~a~e_,
beşe Pedagologiya gıhandıye dawıye u
dOre di sala 1980'yi de xwendina xwe
bi serkeftini biriye seri.
Sala 1980'e pirtOkeka wi li ser zanistiye bi zimane ermeni hatiye w~şanqin:
Jı sala 1967'e Ope ve, helbesten wı dı
weşanen Komara Ermenistane de,
weke yen bi nave Buhara Teze belav
bOne.
Çerkeze Reş heya ve roje bi
vehunana helbestan ve mijOI O geleki
hezkiriye gel e.
Rüpel 52
Kovara Yekitiya
Rewşenbiren
A
A
A
A
BEŞIKÇI ya bi n~v~
TUNCELI KANUNU VE DERSIM JENOSIDI 1 QANÜNA TÜNCELIYE U JENOSIDA DERSIME
A
•
ww
w.
ne
te
we
o
QanOne, pişti ku sedem O pedivitiya
QanOne tete eşkerekirin, li ser ve
bOyere awaye xwenişandana dilinen
universiteyen tirk~ profesoren tirk~ filozof Onivisevanen tirk~çepe tirki Oawaye bidestgirtin, tegehin O nirxandina
wan a li ser Ve QanOne, hatiye rexnekirin.
Di ve navbere de ji, karguzeriyen qetliami, en li Kurdistane Obi taybeli ji en li
Dersime, bi alikariya jeder Cı binyaden
cihereng dihene rşxistin li peş çavan."
dibeje lsmail BEŞIKÇI di peşgotina ve
berhema xwe ya derengçapbOyi de.
Nivisevan, di berhema xwe de, weke
di her berhemeka xwe ya din de kiriye,
hemO diyardan Oiddiayen xwe, bi cih,
bi nav, bi nişan, bi hejimar, bi jeder O
binyadeke ve giredide. Ji bo nimOne; li
ser ve QanOne di meclisa tirki de çi
hatiye gotin, ke çi gotiye, hemO, yek bi
yek derxistiye meydana Oniv1siye. Ji bo
her xal Orewşeke ji, di paşiya pirtüke de
ditin Odiyardanan xwe yen rasyonel O
rast rez kirine. Di beşeke de, li ser awaye bikarhanin Okirinen ve QanOna qirkirini Ohovane radiweste Oev QanOn,
qanOneka çawa ye, ji xwendevanan re
şirove dike. Serniviseke beşe pencem a
pirtOke, wele rez kiriye: "Jenosidi meş
rulaştmcJ bir araç olarak Tunceli kanunu" dibeje. Anku: OnOna TOnce!iy&,
navgfneka meşrOkirina Jenosfc/8 ye ...
Li ser ve yeke ka.da birşnin o diyardanan M. Nuri DERSIMI Ji dike. Li çi
ciye O bi çi awaY.,i jenoşıden hovane
çebOne, M. Nuri DERSIMI li du pirtOken
xwe yen bi naven Biraninim Min O Di
Direka Kurdistal'lA D~ Dörsim. bj
berfirehi kad Oçel dike. ısmail BEŞIKÇI
di bine serniviseke bi nave "Nuri
Dersimi'niı anı lan nı ~rulayan resmi
yayınlar" de, bi spartek u belgeyen dizi
en dewleta tirk, li rastbOn O liçihbunq
diyardan Obiraninen M. Nuri DERSIMI
dibeste, teyid dike.
Li ser kirinen
jenoside wele dinivise: " BCıye~n ku bl
pirani di vö jenosidö de diqewimin ev
tiştön hovane bCın: Jin, keç Cı xort, zaro
Cı ka~ tev de dikiril şikeft Cı hevingan Cı
wan bi saxi dişewltandin. Gazön jeh~ U
şikeftan werdikirin Cı ~n ku J ber vA
gazö direviyan derdiketin der, U
gulebaranA rast dihatin. Se~ zaro Cı
biçCık!n kurd jödlkirn Cı şOr ~re
diçlkandln. şer di zi<A Jhön avis dikim.
Se~ zaro Cı biçCıkan Ukeviran dlxistin Cı
dipelaxtln. DI w jenosidA de kirinAn
A
.c
o
Niv1sevane zanistdar, doktora sosyoo ji dost~n h.eri b! nirx en g~l~
kurd ısmail BEŞIKÇI, be rı sala 1980 yı,
pirtOkeka arnade dike. Ji ber hinde
sedemen ku nivisevan bi xwe, je geleki
diqehere, ev pirtOka wi ç~p nqbe 9
pirtOk ji meydana winda dıbe! ısmaıl
BEŞiKÇi: "Ge/ek aşkere ye ku ev jibo
nivfsevan derbek mezin e. Tiştekf wele
ye ku bi/ma nivfsevan teng dike, wl
diletisine Oriya kar li ber çaven wl reş
dike." dibeje, di peşgotina ve pirtOka
xwe ya teze çapbuyi de. Bi berdewami
dibeje: "Ev vekolinek bO ku diviya çap
bibOya. PirtOk di rewş O hoyen sa/en
1976
77'e de hatibO nivisin. Kemasiyeka mezin bO ku di merc Ohoyen
we deme de pirtOk nehate çapkirin.
Ev vekolina deste we, ne niviseka ji
nO ve hatiye amadekirin. Ji tebini O
perçenivisen ku di sa/en 1976 O 7!'e
de hatibOn nivisin, ji ber wan hatwe
wergirtin. "
"Derhatina qanOna TOneeliye (1935) O bikarhanina ve qanOne, ji hela
nişandana dimensiyonen dagirkeriya
tirk, ji hela nişandana werina meydanxwendine li hevberi millete kurd O
girsen kedkaren kurd ve, bOyer O qewimandineka geleki giring e. Li hela
dine giring e, were vekolin Ozanine, ku
bikarhanina ve qanOne li ser miravan çi
paside O pekiriyek hiştiye O miravan
ve qanOne çawa nas kirine. Vekolineka li ser ve babete, ji Mla nişandan O
eşkerekirina li derveyi zanistiye mayina
universiteyen tirki ve, profesoren tirki
ve, nivisevanen tirki Obi kurti j~ ji Mla
nişandan O eşkerekirina valabOna fikra
tirki ve,
ji spartek O fenomenan
dOrmayina wan ve, ji Mla nişandan O
eşkerekirina çendin lipeşbOna wan a li
ware derb li damana zanistiye xistine
ve, berohnibOna wan Oli ber ideolojiya
resmi xweşerinkirina wan nişandane
ve, geleki giring e. Awaye tegehin O
bidestgirtina qanOna TOneeliye Okirinen
ve qanOne, ji Mla "Ç ep"e tirki Obizava
wi ya "Sosyalist"iye ve ji, heri hindik
şerm Ofediyeke mezin e.
QanOna TOneeliye Okirinen ve qanOne, sparteka pencemin a ji diroka
CumhOriyete ye, ku me ji bo legerin O
nirxandine hilbijartiye. Di ve legerine
de, daniştinen meclisa tirki li ser Ve
logiy~
A
m
Pirtükeka !smail
REWŞEN
Pirtuka Tunceli Kanunu (7935)
ve Dersim Jenosidi
welö hov siyaseta wan a heri bingehin
bCı. Şewitandin Cı kavilkirina gund Cı
daristanan, kuştın yan p talankirina
heywanan, jehrikirina av Cı çernan
heleka din a vö siyaseta qirkirine bCı."
Bedengmayina profesor, nivisevan
u rewşenb1ren Tirkiye li ber ve
qirkirina mşzin, babeta.her] berfireh _9.
rexneyen ısmail BEŞIKÇI ye. Unı
versiteyen tirki, ji parastina mat u
berjewenden mirovatiye behtir, xwed1
hewildan u karvaniyeka xweşerin
nişandana li ber Şefö Mezin - Mistefa
Kemal bun. Li ve dere naven rewşenblr Onivlsevanen tirk en heri naskiri derbas dibin. Weke naven Prof.
Dr. Faruk Erem, Ord. prof. Dr. Hıfzı
Veldet Velidedeoglu ...
Di beşeka dine de nivlsevan behs O
ruberkirina dema bikarhanina qanCına
TCınceliyö O di we deme de te~ili O
giredanen Tirk~e bi derve re şırove
dike. Di vi beşı de, peşveçun o tekiliyen li hererne .o li teyayi cihan~ şir~
ve dike. Her wısan dı çapemenıya tır
ki de pesindanen ji Almanya Nazi re
eşkere dike u hevQiredan.a ~ir~i.ri~e~
deme digi_re ~e~t. Lı ~e,r ve qırkırı~e. !ı
hundir ditın u bıdestgırtına çepe tırk u
bizava wl ya sosyalist Oli derve ji dltin
u bidestgirtina lnternasyonala lll
KOMMINTERNe, li ser ve qirkirine
rexne Omehkum dike.
o
1*1
Dijmin nave vi bajare birindar kiriye:
Tunceli ...
Rüpel 53
Kovara Yekitiya
Rewşenbiren
Hejimar6-Zivistan 1991
HEMIN
( 1921 - 1986)
.c
o
m
J
ne
te
we
Geli kurd wek her geleki tiri ser rOyi em
zemine pan Oberine xawen, zor le heneran a zanayan a kelepiyawani heja Onawdare ke btmete meşxelle penawi ronak kirdinewey regay rasteqiney jiyan a xebati
kurd OKurdistan. Her weha le hernan kat
da arney kurd zor dewlemendi le ray telklor
a edebı milli a pendi peşinan a kultur a
dab Oneriti new kome19ay kurdewari. Helbete le her kat O satek da çend zanayeki pateberiz lenew milletek da heldekewin
a debne repi şandderi ew gele a momi
roşinkerewey jiyani kernel. Ewaney ke temeni jiyaniyan terxan kirduwe a deken le
penawi xizmetkirdini rolekani niştiman da,
ewa nawyan hergizawhergiz be zindOyi
demennewe a qet lebir naçnewe a le laperey mejOy gel Onetewe da denOsrenewe.
Yeke lew henere nemiraney gelekeman
ke hemişe bo kurd O kurdistan desOta O
deqiça mamostay payebariz O heja
(Hemin) bO. Lere da demewe keme basi
jiyani (Hemin) i nemir bikem: Mamosta
Hem in le sali 1921 z le gundi Laçin le rojhelali Kurdistan hatete cihanewe. Nawi
bawiki Hernin (Seyit Heseni Ş€xulislami
Mukri) bO, ke le torey Mela Cami Çori bO
300 sal lewepeş hatete Sablax (Mehabad)
a binemaleyeki gewrey lew melbende pekhenawe. Dayiki Hernin nawi (Zeyneb) e a
kiçi şexi Burhan bO ke esta binemaleyeki
gewrey mukiryan in. Le sereta da Hernin
le xizmet mamosta Seid nakam tM eltOba
O xiwendin bOwe, inca nardirawe bo qutabxaney Seadet le Sablax Olewe teri zimani tarsi bOwe Oçiwar kilasi xiwenduwe.
Duway erne çOwete Xaneqa Oçiwar salişi
lewe be xiwendin beserbirdOwe Oher wek
xoy delet: Ew çiwar sale xoştirin salekani
jiyani min in. Mela Ehmedi Fewzi ya Melay Silarnani ke zanayeki Kurdistanı başar
bO zor karl le Hernin kirdOwe O boye
Hernin debejet: Deoo bilarn min deskirdi
Fewzim. Ew heliweşandimewe Otekihelşelam a serleniwe diristikirdimewe !
Hernin her le hereti laweti da kararneyi
tewawi le edebi tarsi a kurdi da peyda kirduwe oboxeşi honrawey becoşi danawe a
zor le diwane şierekani şairani kilasiki
kurdi xiwendotewe, wek: Mewlewi, Heriq,
Mehwi, Edeb, Nali, Kurdi, Salim, Haci Qadiri Koyi O Wefayi. Her weha kitebekani
Eskendername OEmir Erselan OŞiroye O
HOseni kurdi peydakirdOwe O xiwendotewe.
Bari nalebari ramiyari Kurdistani Rojhelali ewkat zor karlgeri hebCıwe le ser jiyani
Hemin. Kata komeley JK (Komeley Jiyanewey Kurdistan) damezra, ewa Hernin
bOwe yeke le andarnani ew kerneleye O
weke be xoy delet: Endameti komeley JK
goraneki seyiribeser min da hana. Yekem
honrawey Hernin le jimare dOy govari
Mehabad Kurefi
H emin
ww
w.
Niştiman (Organi Komeley JK) da bilawkirayewe, sernOseri em govareş mamosta
Zebihi bO. Duway ewey ke endamani komeley JK destiyan kird be damezrandini
Hizbi Demekrali Kurdistan - KOP le sali
1945 a her le ser binaxey rekxirawi komeley JK, alugerek pek hat lem bOwareda.
Qazi Mihemmed be peşeway hizib helbijerdira a Hemin'iş bo yekem car leberdem
xelik honrawey xiwendewe. Paş damezrani
komari Kurdistan le Mehabad (1946),
Hernin roleki zor çaki gera le karl nOsin O
çapemeni O bilawkirdinewe da, bo nimOne
le rojname Ogovarekani Kurdistan OHawari kurd Ohawari ni ştirnan OGirOgali mindalan a helale da honrawe a witari bilawkirdotewe. Bedaxewe komari Mehabad teniya
11 mangi xayand Opaşan be yarmeti impiryalizmi Emrika O Beritan-iya şay gorr be
gorr tuwani em komare sawaye lenaw bibatO geli kurd tOşi pere-şani bi kat. Helbel e
em karesate bo geli kurd OHernin gele cerigbirr Odiltezen bO. Hernin tOşi rawedOnan
Oazar Ozahmetiyekani jiyan hat. Duway
çend sal rOy kirde Kurdistan! BaşOr O bo
maweyek lewe gir-sayewe.
Duway şoreşi gelani Eran, Hernin iş
paş saleha derbederi gerawe bo baweşı
Kurdistan Obe didari xaw Oxezan Okes O
kar Odost Obiraderan şad bowe. Le Mehabad ta cengi se mange berpirsiyari rojnarney Kurdistan bO. Le kongirey çiwari Hizbi
REWŞEN
Demokrat- KDP da be endami şanazi helbijerdira Okongire naznawi şairi Milli.
Pebexşi, mamosta Hernin le kati piri a
kenefti Onedari abOriş da neywist zirnan
Oedebi kurdi le Kurdistan! dagikiraw da
bitewtet O desti kird be bilawkirdinewey
govari Sirwe, be guman em govare xizmeteki çak deka! be edeb OkelepOri Netewekeman.
Heneri nawdari kurd Hernin le 17 4
1986 dili pir le evin Oxoşewisti bo Kurdistan le ledan kewit a Qiyani paki xoy sipard be xaki razawey nıştiman. Le şin O
pirsey Hernin da nek her le Kurdistan belku le EwrOpaş korr OkobOnewe sazkiran O
bas Oxiwas bilawkiranewe. Be rasti mergi Hernin ziyaneki mezin bO bo geli kurdi
qareman, belarn Hernin nemirdOwe Onamira Hemin! Hezar silaw le giyani paki
Hem in!
Basek Derbarey
Honrawekani Hernin
Beguman ke Hernin yekek le şaire here
berizekani kurdi serdemi erne ye. Belarn
şieri Hernin her le seretewa le çiwarçewey
edib OnOseran derçOwe, lenaw kernelani
xeliki Kurdistan da bilawbotewe O her le
seretasewe le dili hemO kurdeki dilsoz O
niştimanperwer karlger bOwe Oewani berew xebat le penawi rizgari geli kurd da
Rüpel 54
RewşenbTren weıatparezen
Kurdistan
handawe. Hernin le seretawe şairi gel e O
~er be şairi geliş maw~tewe. Sih sal ziyatır e hezaran xebatkerı kurd pekewe legel
Hemini şair hawar deken:
Gerçi tuşi renceroyi Cı
hesret Cı derd im emin,
Oet le de st ew çerxe siple nabezim
merd im emin!
Min le zincir Cı tenaf Cı
dar Cı bend bakim niye
Letlet im ken, bimkujin,
hesta de/em kurdim emin!
Fellah honer O nOseri BaşOri
le rojnarney Hawkari çapi Bexda
le ser Hernin denOse: Hernin Mikuryani
~ai ri. kurdperwer Omirovwist Ociwani perı st u awareman, yekek e lem şaire helkewtuwaney em serdememan ke wek bilbileki xoşxiwen be ser liqi berizi huneri
şieri kurdiye Obestey besoz beser awat O
hıway duwaroji kurd O xebat O ciwani O
awareyi dexiwene. Eger birwanine-sercemi şiere siyasiyekani, ebinin gewheri biwa
be serkewtini kurd le dO tiwey hem Obeytekana edrewşetewe tenanel lew beyleş da:
Ta be dasi ew pa/e bekarey kurdi
Dirik Cı dali serere gişti nediwen degrim.
. Mirovi. r~ncder O zehmetkeş, ca çi coya kırakar ya hejar Okasibkari kurd be
lay Hernin gele xoşewist bOne le Areq O
'
Tın da delet :
Min cCıtiyar im, min cutiyar im
Min /ege/ hetaw hawkar im
Min be areq Cı ew be tin
Baskimin Cı tişki ewi
Ger cutiyar areq nereje
Daniştuy naw koşik Cı qela
Dam an riştuwe binaxey jin
Bijew destenin le zewi
Ger hetaw tişk naweje
Dexon nani ge la ge la?
tıyar
Berxwedan O xebat le penawi welat
r~gayeki dOr O direj e, hewraz O nişewi
tedaye_O ~rkewtin şikidtişi legel daye, belam Hernın nebez u kolneder e Ohengaw
denet ta tirepki rizgarbOn.
te
w
K~key
Kurdıstan
Le şerim Cı şureyi mirdim
Ke axa abruy birdim
Cebun Cı qels Cı /asar e
Emin deylem Cı be bak im
Be xom min çon bi/em kurd im
Emin deylem Cı be bak im
Min perwerdey bin seberi eşkewtim
Ge/ek caran le çalawi reş kewtim
Hatime dere, hedam neda, nesrewtim
Derrom berew aso, berew asoy run
Derrom derrom, ta tiropki rizgarbtin
Dili Hernin herkat tiji bOwe le evin OxoO le çi kat O demek da
xaki welati le bir neçotewe:
sewişti niştiman
Le şayi da le wexti helperina
Le xoşi da le kati pekenina
Le korri matem Cı giyan Cı şina
Emin ey niştiman tom her lebire
Le kiwestane demi rawşikare
Le mezraye ke xom helkird le kare
Le cejiwane ke deguşim memki yare
Emin ey niştiman tom her le bir e
ww
w.
ne
NOseri nasraw Mihemmedi Mela Kerim
le debaçeyek da, ke bo kilebi Naley Cudayi Hemini nOsiwe, delet: Le naw ewane
da ke f!1in pexşaniş Oşieriş enOsim Omin
her du core berhemekeyanim xiwendotewe, le ereb da Nezar Oebbani O le
kl!_rd. da ~emin... Paşan dele: Miniş Hernın. - ı m wek e~e O bigre ziyaiiriş
~oşewe. ~ererray şaıryettekey, min boyeş
ım xoşewe çunke remzi meseleyeke ke
be y~ke le piroztirin maselekani em çerxey
ezanım: Mesley xebat le penawi azadi
niştiman O serberizi hawilat O rezlegirtini
hemO ew malaney ademizad da ke eger
le zewitbikre wa ezanim
yakekiyani
b~şeki gewrey mirovayetiyekey peşel
kırawe. Emaney serewe ray çend kesek
bOn derbarey Hemin.
Eger mirov birwanete honrawekani Hemin Ole mana Omebestekaniyan tebi-gat,
ewa zorbey zoryan terzan kirawin bo
piştgi~ikijrdini xebati geli çewsawey kurd
man u azadi xaki Kurdistan. Hernin zor
car le honrawekani da basi zorlekirawi netewey kurd deka!. Le Duwaroji ROnak da
de le:
Lemej bCı heqqi kurd de xura be firo
Lemej bCı kurd bu deykird şin Cı roro
Le meydani şeqeni dijmini da
Ser serdari kurdi bCı weku go
Hernin eger çi lenew malbateki xiwapedaw o. ~asra_:.v. da perwerde bOwe,
belarn zor rıqı le çını dewlemend Oaxa O
begekan e. Le honrawey benawbangi xoy
da Deylem oBebakim, dele:
Ewi axa be bekar e
Dizi Cı regirtini kar e
REWŞEN
zanist OberewpeşeweçOn Odele:
Koy/eti bawi nemawe
Kiji kurdi xoşewist
Rapere heste le xew
Axir çi wexti xewtine
Derke bişkene, peçe bidirene
Rake medrese
Çari derdi kurdewari
Xiwendin her xiwendin e
e.
co
m
Kovara YekTtiya
Hernin
daw~ .bo
debeıe:
hemişe rolekani geli kurd hanxebat Otekaşan diji dagirkeran O
Meweste, xot meginxene, metirse
Le fişalCı le buxtan Cı le derngo
Desa xot he/k e, re bibrre be gurci
Birro peş be wiçan, le bixurre boja
Jjn Oxo~ewisti l~y Hernin pil e Opayehebuwe, belarn lewan ziyatir Oxoştir azadi bOwe :
yekı taybetıyan
Be/e sexte, yekcar sext e
Be/am le jin xoşewisttir
DCıri le jin, namiradi
Le/ay min etoy azadi
Her weha zor car le honrawekani da
keçi kurdi handawe bo xiwendin OferbOni
Hemininemir zor kat le honrawekani da
basi derdi teniyayi OdOrewelati Oderbederi ekat, be taybeli le qeside direj Obenawbangekey ke nawi Naley Cudayi ye
deıeı:
Derdi duri... derdi dtiri kuştim i
Derdi wişyari Cı seburi kuştim i
Yadi yaran Cı wilatim roj Cı şew
Ley herarn kirdim qerar Cı xurd Cı xew
Her weha debeje:
Kurdewari, ey wilate ciwanekem!
Rolekem! Xezanekem! Bawanekem!
He~ çende Hernin tOşi sexti Ohejari O
derq u azar~k~ni roj9ar bOwe OIaberdem
dagırkeran u sıyasetı çepelaney ewan diji
gelekeman le Kurdistan hergizaw hergiz
koli nedawe O le ser dawa rewakey xoy
sOrtir bOwe:
Demgire,
em ma le girtuxane riq esturtir im
Lemdeda,
em ma le ser dawa rewakem surtir im
Demkuje,
emma begij celladekem da demewe
Kurd im Cı natwemewe, natwemewe
Heroe Le Berilemekani Hernin
1 - Tarik OROn 1Honrawe, 1974
2 - Hewari Xali, Pexşan
3 - Naley Cudayi 1Honrawe Bexda
1979
4 - Paşerok 1Kurdistani Rohelat
• ~ - Tuhtc. El - ~uzeferiye 1Komele BeyIekı Faikları kurdı 1 Kokirdinewe Oskar'
man, Berlin, 1905
Peşeki Osaxkirdinewe Ohenanewe ser
renOsi kurdi: Hemin, çapkirawekani Kori
Zaniyari Kurd
6- Wergerani Çiroki ODESAy yonani
bo ser zimani kurdi. Be guman haneri xiwalexoş. bO Hernin gel~ berhemi tirişi le
paş becemawe, belarn erne hemaman ıe
ber derst da ne bO.
Teb1n1:
Bo em nO~ine sOd lem serçawaney xiwarewe wer9ırawe:
1 - Tarik u rOn, Hernin 1974
2 - Naley cudayi, Hernin 1979
3 -Vadi Hemin, Swed 1987
4 - GovariSirwe,jimarekani 22 O5- 1336
Rüpeı
55
Kovara Yekitiya
Rewşenbiren
[~N_a_v_e_n_~_ış_e_~_____M.Ş_evhat~J
gotinen kurdi yen pişekdar~e.
gotinen biyani bi kar tat. Ji ve ji
bivetir, li şuna gotinen kurdi yen
bingehin, resen u kevin, goti-nen bi
mantiqeka basit bihev-dugiredayi
di nav gel de di~ere. Mixabin e ku
ev şaşi ne tene di ware gotinen
pişekiye de ye. Her wisan ev şaşi
di hemu waren terminologiya
zimane me de tete ditin. Çend
nimune ev in u ji bini nerast u çe in;
pevajok, rojev, minak, cotmeh u
hwd.
Di ware terminologiya pişekdariye
de ji, hinde gotin bi kar dihenin ku
weke gotin rast e, le bela di ware
wateye (mana) de çewt. ..
Nimuneyek ji tevliheviyan ku iro bi
berfirehi belav e; tevliheviya li ser
kar u cihe niviskar (katib) u nivisevanan (edib) e... Kar u fonksiyona
xwendekar u xwendevan ...
e.
co
m
Gava em bi zimane x:Ne ye şerin
bi kurdi dipeyivin, mixabin e, em piri
caran, piri tiştan bi şaşi bi lev dikin.
Eger yek ji van tişten şaş ku bi
berdewami di devan de bigere, edi
geleki dijwar e ku were serrastkirin u
ew gotin her bi şaşi li zirnan cihe
x:Ne digire.
Ev cure şaşi, di ware naven pişeki
yen di zimane me de ji geleki
berfireh e. Ji bo nimune li şuna
PAŞPIRTIKEN NAVEN PlŞEKT: ... vanl ... wan, ... karl ... ker, ... bej, ... baz, ...pejl ... pij, ... ger/ ... gerl ... girl
... gir, ... keş 1 ... keş, ... dar 1 ... der, ... nas, ... guhez, ... birrin 1 ... birrin, .. .tiroş, ... çeker 1 ... çekrox, ... war 1 ... wer
Ji lekera Kirin:
... van, ... wan
... kar, ... ker
ne
Xebatkar
Cotkar
Xwendekar (Telebe)
Niviskar
Dirunkar
Bestekar
~ike ncekar
erkar
Go ş kar
Cengkar
Şerker
Karker
Peyvker
ww
w.
Dargavan
Bi lurvan
Aş van
Helbestvan
Hozanvan
Nivisvan
Deholvan
Stranvan
Neçirvan
Kelekvan
TenbOrvan
Masivan
Cerdevan
Berivan
Şervan
Gavan
Ş ivan
Torevan
Zir evan
Rojnemevan
Nuçevan
Tolikvan
Cengvan
Fikevan
Nerevan
Keştivan
Golikvan
Selvan
Bexçevan
Pal evan
Xwendevan
Pavan
REWŞEN
Canbaz
Cambaz
Cengbaz
Dilbaz
Serbaz
te
w
Na ve n Pişeki yen ji teker
(verb) a Divet:
Ji lekera Gotin:
... bej
Stranbej
Geranibej
Dengbej
Çirokbej
Serpehatibej
Dilekbej
Teraqbej
Ji leke ra Bezin,
bazda n:
... baz
Wanegir
Denggir
Regir
Ji lekera
Kişandin:
Şerbaz
Ji lekera Pahtin:
...pej, .. .pij
Nanpej
Nanpij
Kulorpej
Kulorkpej
Ji lekeren Gerand in,
girtin:
... ger, .. ger, .. gir, .. gir
Rojnameger
Dadger (Hakim)
... keş, ... keş
Wenekeş
Govendkeş
Nexşekeş
Ji lekera Daşten -lo ri
(kurdiya başOr):
... dar, .. der
Dezgehclar
Peyvclar
Serfermandar
Kujdar
Çavder
Fermanoor
Şanoger
Sanger
Hesinger
Zeringer
Meyger
Şoreşger
Werger
Werger
Çapger
Dad gir
Masigir
Rexnegir
Ji lekera Nasin:
... nas
Diroknas
Zimanas
Civatnas
Mafnas
Rohilatnas
kurdnas
Torenas
RGpel 56
Kovara Yek1tiya Rewşenbiren Welatparezen Kurdistan
bi zayenda me:
Ji lekera Guhostin:
Çekroxa radyo
Çekroxa tv
Çekroxa mobilya
Çekroxa otomobil
Çekroxa motor
... guhez
Weneguhez
Ji lekeren Birrin,
birin:
... birr, ... bir
Naven peşekiyen
cihereng - bi kurdT
Pale
Cinan
Karbidest
Pispor
Serbirr
Rebirr
Porbirr (Berber/Portiraş)
Namebir
Rewşenb1r
Şareza
Serok
Sersing
Sertip
Gewende
Mamhostela
Hostayela diwar
Hostaye/a xani
Sixur
Arezümend
Ji lekera Firotin :
... firoş
"Zembll" firoş
Nanfıroş
Mewfıroş
Meyfıreş
Cilfiroş
Cerfıroş
Gulfiroş
Mastfiroş
Şlrfıreş
r
Darteraş
Serhing
Xwende
Soldirü
Simsar
Hemşire
Ji lekera Çekirin:
ı
. . çekrox
j
Bazirgan
Hunermend
Efser
Serbaz
Reber
Fermanber
Yawer
Xwendela
ww
w.
l
Çekrex
Filmçekrex
Çekroxe/a radyo, Tv, mobilya
Qhwd.
bi zayenda ne:
Çekroxe radyo
Çekroxe tv
Çekroxe mobilya
Çekroxe otomobil
Çekroxe motor
REWŞEN
Noven pişekiyen ji zimonen lotini hoti 1 lebele
rOberen won en kurcfı li ci:
ne
te
we
.c
om
Nuçegutıez
Makinist
Kamereman
Genderme
Noven pişekiyen
Ji zimonen lotini/ewrupi hoti:
Pilot
Garson
Dansoz
Berber
Polis
Banker
Operatar
Filozof
Şofer : Ajo
Hostes : Kevani 1kebani
Doktor : Bijlşk ( ? )
Record : Dengglr (Teyp)
Noven pişekeyen hem ji
zimonen lotini Q hem Ji, ji
zimone kurcfı pekhoti :
Kasadar
Arşivkar
Na ve n pişekiyen hem ji zimane
erebi ü
hem ji, ji zimane kurdi pekhati:
Tehsildar
Weznedar
Di kandar
Hiylebaz
Teqlebaz
Zehmetdar
Esrarke ş
Zembilfıreş
Çend nimune ji bo peşekiyen
bi tevayi erebi ku ketiye zimane
kurdl
imam, necaz
muezzln, muneccim
xeyat, nator, tuccar, katTI
Plşekl : senaat 1 meslek
Plşekdar: xwedl senaat
Plşekdari: Senaat
Teb1ni: Di ware Pişeki/ Pişekdari
ye de, ji bo xweşnaskirina plşekdariya li welat legerineke karvan! uli cih pewist e. Min naven
van pişekiyan li gor derefete
legeriyaye Q civandiye. Piraniya
van naven plşekiye min ji kovara
HAWARe wergirtine. Bi rast!
pewist eku bibejim HA WAR di vi
wari de jT jedereke beta ye.
R0pe157
Kovara
Yekıtiya Rewşenbiren
[
Beş: pişk, qisim
Berz: bil ind
Beşdar: şirig
Boşa hi: bereket
Binyad: bingeh
Bend: paragraf
Begav: Mecbur
Bemame: program
Becir: beehlaq
Bişkov: qumçe
Bemenend: beemsal
Bersiv: cewab
Cewl: cot
Cihereng: muxtelif
Cihderk: mexrec
Canbaz: ak ro bat
Cambaz: sextekar
Co: kanal
Civak: içtima
Erk: wezlfe
EjnO: çok
Erclnasi: cografya
Encam: netice
Ewç: bilindtirin cih, lotke
gibi
~rclim: mintiqa
Eriş: taaruz
Ferheng: ziman, kultur
Feris: egid
Find: mum
Ferişteh: melaiket
Dildari: aşiqbun
Dildari: esirbun
Doman: merhele
Delamet: erk, wezife
Doz: dawa
Dad: edalet
Dilovan: bi rehm
Dadgeh: mehkeme
Delindez: merasim
Direk: tarix
Damezrandin: tesiskirin
REWŞEN
Maliştin: pakkirin
MejO: dirok, tarix
Mep: beyin
Menend: nimune, tay
Nemaze: taybeti
NOner: delege
Nir: giraniya li usti
Nirx: qiymet
Nirxandin: degerlendirme
Nivisevan: edib, yazar
Niviskar: katib, sekreter
Nivisar: nivis, meqale
NimOne: menend, ta
Niştiman: welat
Neçir: seyd
Neçirvan: seyidvan
Nifş: generatian
Nevi: torin
Giring: muhim
Giranbuha: bi qiymet
Girav: cezire, ada
Gewende: muzisyen
Goşkar: soldiru
GirobOn: texir
Goristan: qebristan
Gilgil: genime Şam e, misir
Ol: din
Gefdayin: tehdid
Helbest şiir
Hozan: şiir
Helbestvan: şair
Hozanvan: şair
Huner: pişe, senaat
Hunennend: pişekdar,
senaatkar
Hestir: qantir
Heştir: deve
Hesir: firmesk
Hevok: ri st, cum le
Hevpeyvin: axef,
çavpeketin
Hasan: rehet
Hevrişim: ipek
Herem: navçe, mintiqa
Hizir: fikir
Him: bingeh
ww
w.
Çap: tebi'
Çapxane: metbea
Çel: behs
Çapemeni: press, basin
Eni (heni): cephe
Le: emma, feqet
Lehi: ava pir u here k
Şirove: tabir, tasvir
Şano: teater
Şanoger: hunermende
ne
te
we
.c
om
Amade: hazir
Zivistan 1991
Ferhengok
Amanc: hedef
AzmOn: imtihan
Ala: elam, beyreq
Afırandin: derxistin, intac
Aşti: selameti, barış
Aşit: çıg
Aşifı: weke aşit, Çıg
Hejimar 6
Kavil: tehribbuyi
keleh: sur, qele
KOj: açı
Leheng: qehreman
Leker: verb, fiil
Peyman: ehid
PirtOk: kiteb
Pewist: gerek, pedivi
Pişk: qisim
Peşniyar: teklif
Paşpirtik: son ek
Pişe: senaat
Penaber: muhacir
Pewendi: eleqet
Peyv: gotin
Perwerde: terbiye
Raman: bir, fikir
Rexne: neqd, eleştiri
Reziman: gramatik
Rojname: gazete
Rexistin: tanzim, orgut
Reber: lider
Rewşen: rohni
Rewşenbir: birrohni,
aydin
Spartek: bingeh, pişt
Sennaye: kapital
Sennayedar: kapitalist
SazOman: nizarn
t.
Taybeti: xasseten
Tekoşin: mucadele
Tebini: not
Tibab: yekün
Tevel: tevlihev
Tip: herf
Tekuz: kamil
Tut'tuto: zaro
Teyisin: biriqin
uşt:
sedem
Vekorın: lekolin
Vebir: qati
Vijnaye: bijarte
Vekuştin: qurbankirin
Vexwandin: dawet,
ezimandin
Veman: bemirin
Vaca: ters
Vepnandin: hayatdan
Wene: resim
Weje: tore, edebiyat
Werz: demsal
War: cih
Xwendevan: okuyucu
Xwendewar: okuyucu
Xwendekar: tel ebe
Xebat: kar, iş
Yekine 1yeke: birim
Yadigar: xatira
Yem: tur
Yekser: derhal
Yeksan: yek
Zanistdar: ilimdar
Zirek: aqil
Zerrebin: belor
Zanisti: ilim
Zerandin: çewsandin
Zayend: genus, cinsiyet
Ziya: hut
Zanistgeh: universite
RGpel 58
Kovara Yekitiya
Rewşenbiren
Hejmar 4 - Sal 1990
u bi serihildanen geli yen hemdemi, em Newroza we
om
Bi raparina Kawa, bi berxwedana MazlUm
piroz dikin.
ww
w.
ne
te
we
.c
GirtTgeha Ceyhane
Mehmet Tanboğa, Ramazan Ödemiş, irfan Güler, Şeyho Tabucu, Mehdi Tanrıkulu, Zülfikar Tak, Hatip
Akbaş, Hıdır Akteke, Ali Doğanay, Fevzi Yetkin, Süleyman Günyeli, Alaaddin Akçay, Muhlis Bakay, A.
Sarnet Tektaş, Mehmet Candemir, ibrahim Kasakulu, Mehmet Çiftkuş, Remzi Avcı, Sıddık Korkmaz, Hasan
Bildirici, Cuma Kuyukan, Hasan Karakuş, Abdullah Paydaş, Hüseyin Makal, Mehmet Soğan, Aziz Bilgiç,
Haşim Benek, Salih Ağaç, A. Kadir Atım, A. Rahman Sevgat, Osman Yıldırım, Ali Yaverkaya, Yılmaz Uzun, Ali
Kılıç, Mehmet Değer
om
.c
we
ww
w.
ne
te

DI HUNER ÜWEJE

Transkript

Benzer belgeler

kovara marksista kurdî kovara marksista kurdî