Çalışma Süresi Modellerindeki Değişim ve Çalışan Sağlığı Üzerine

Çalışma Süresi Modellerindeki
Değişim ve Çalışan Sağlığı Üzerine
Etkileri
WORKING TIME PATTERNS ACROSS TIME AND EFFECTS ON
EMPLOYEE HEALTH
Tuğçe SEZGİN*
Özet
Bu yazı çalışma süresi kavramına genel bir bakış sağlamaktadır. Yazı Türkiye ve Avrupa'daki
çalışma süresi ve organizasyonel değişikliklerin incelenmesiyle başlar. Bunu izleyen bölüm,
işçilerin çalışırken kaç saatlerini harcadıklarının ve kısmi süreli istihdamın cinsiyete ve
sektörlere göre dağılımının analizini içerir. Son kısımda ise fazla çalışmanın sağlık ve güvenlik
üzerinde etkilerine odaklanılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Esnek çalışma, kısmi süreli çalışma, çalışma koşulları, çalışma süreleri,
iş sağlığı
Abstract
This paper provides an initial overview of working time. The paper begins by examining the
extent of organisational and working time change in Turkey, as well as Europe. This is followed
by a section that analyses how much time workers spend during working and distribution of
part time employment by gender and sector. The final section focuses on health and safety
effects of overtime work.
Keywords: Flexible working, part time work, working conditions, working hours, occupational
health
JEL Classification: J28, J81
* Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Müfettiş Yardımcısı, [email protected]
ÇSGB Çalışma Dünyası Dergisi / Cilt: 1 / Sayı: 1 / Temmuz-Eylül 2013 / Sayfa: 137-143
Labour World / Volume: 1 / Issue: 1 / July-September 2013 / Page: 137-143
137
Giriş
Çalışmak, insanoğlu var olduğundan beri süregelen bir durumdur. Bugünkü anlamda çalışma hayatı kavramının oluşması ve iş sağlığı güvenliği konularının artması, on sekizinci
yüzyılın ikinci yarısında buharın keşfiyle başladığı kabul edilen sanayi devrimiyle gerçekleşmiştir. Hem çalışanların hem de toplumun yaşamında önemli değişiklikler meydana
getiren sanayi devriminin ilk yıllarında çalışma süreleri 18 saate yükselmiş, kadın ve çocuklar dahil el dokuma atölyelerinde, maden ocaklarında bu süreninde üstünde çalışmalar
yapılmasıyla genç yaşta ölümler, sakatlıklar artmıştır (Bilir & Yıldız, 2004, 5-14). Bir asıra
yakın süren tartışmalar sonucunda ILO'nun 1919 yılındaki ilk kongresinde günlük çalışma
süresinin 8 saat olması için karar alınmış, Avrupa ülkelerinde çalışma sürelerini kısaltan,
vardiya sistemi uygulamalarına ve esnek çalışma sistemlerine imkan tanıyan çeşitli yasal
düzenlemeler getirilmiştir. 1970 ekonomik kriz sonrasında işletmelerin rekabet güçlerini
korumaları ve artırmaları, işçilerin çalışma şartlarını belirlemede ve zamanını kullanmada
söz sahibi kılınmaları, işsizliğin azaltılıp istihdamın teşvik edilmesi, işletme çalışma zamanı ile işçi çalışma zamanı arasında uygunluk sağlanması, hizmet sektörünün devamlı olarak
büyümesi başta olmak üzere sektörel yapıda meydana gelen değişikliklerin sebepleri ve
zorunluluklarıyla esnek çalışma büyük bir ivme kazanarak günümüze kadar gelmiştir (Bacak & Şahin, 2005, 329-332). Avrupa Yaşam ve Çalışma Koşullarını İyileştirme Vakfı'nın
2000 yılında yedi Avrupa Birliği ülkesinde esneklik ve çalışma koşullarının incelendiği
araştırmasında esneklik, nicel/nitel ve iç/dış olarak her iki değişkenden etkilenen heterojen
bir kavram olarak belirtilmiştir. Tablo 1'de esnekliğin değişkenleri matris şeklinde verilmiştir.
Tablo 1: Esnek çalışma değişkenleri
Esneklik Biçimleri
Niceliksel Esneklik
Dışsal Esneklik
İstihdam Şekli:Sürekli sözleşmeler, Üretim Şekli: Alt işveren, fason,
belirli süreli sözleşmeler, geçici bağımsız çalışma
istihdam ofisi sözleşmeleri, mevsimlik
Coğrafi esneklik
çalışma, çağrı üzerine çalışma.
Niteliksel Esneklik
Sayısal esneklik ve/veya sözleşme esnekliği
İçsel Esneklik
Çalışma Süresi:Çalışma sürelerinin
kısaltılması,fazla/kısmi süreli çalışma,
gece ve vardiyalı çalışma, yoğunlaştırılmış çalışma haftası, değişen çalışma
saatleri, düzensiz çalışma süreleri.
İş organizasyonu:İş zenginleştirme,
iş rotasyonu, takım çalışması, bağımsız çalışma,çoklu görev, çoklu nitelik,
proje grupları, işçi sorumluluğu,
Fonksiyonel Esneklik
Geçici esneklik
(Kaynak: GOUDSWAARD, Anneke & MATTHİEU, de Nanteuil, 2000. '' Flexibility and Working
ConditionsA Qualitative and Comparative Study in Seven EU Member States'', European Foundation, 2000)
138
Raporda esnek çalışma sonucu ortaya çıkabilecek riskleri içeren üç senaryoya dikkat çekilmiştir. Bunlar, çalışma koşullarının değişiminden kaynaklanan iş sağlığı ve güvenliği riskleri; istihdam şekillerinin farklılaşmasından kaynaklanan iş güvencesizliği, eğitime erişim
imkanı, kariyer olanakları, farklı sanayilerde aynı düzeydeki işçilerin ücret düzeylerindeki
farklılaşma ve işin parçalanması; iş organizasyonunun yeniden yapılanmasından kaynaklanan işin yoğunlaşması ve monotonlaşmasıdır (Goudswaard&Nanteuil, 2000, 19-105).
Geride kalan on yıl boyunca yapılan uluslararası çalışan anketleri, klinik araştırmaları ve
iş teftiş raporlarının sonuçları bu senaryoların gerçeklik paylarını ortaya koymaktadır. Günümüzde şirketler aynı anda birden çok değişkeni bir arada kullanarak ülkeden ülkeye ve
sektörden sektöre değişen esnek çalışma şekilleri geliştirmişlerdir. Bununla birlikte, çalışma saatleriyle ilgili düzenlemelerin gerçekteki çalışma sürelerine etkisi ile insan sağlığı
üzerine etkisinin de tam olarak bilinememesi hem işçi sağlığıyla ilgili tehlike ve riskleri
hem de çalışma sürelerinin denetiminde çeşitli zorlukları beraberinde getirmiştir.
1.Çalışma Sürelerindeki Değişimin Sektörler ile İlişkisi
Sürekli tedarik zinciri olan üretim sistemlerinde ve hizmet sektöründe, esnek sistemlerin
bireysel ihtiyaca daha çok hitap etmesi sebebiyle çalışma zamanı günümüzde “9-5 haftada
5 gün” geleneğinden farklılıklar göstermekte; ayrıca hizmet sektöründe çalışan insan sayısı
artmakta ve birçok ülkedeki işyeri çalışma saatleri genişlemektedir.
Beşinci Avrupa Çalışma Koşulları Araştırması'na göre geçtiğimiz üç yıl boyunca her üç
işçiden ikisi yeni üretim yöntemi ve teknolojik gelişmeler ya da yeniden yapılanma ile örgütsel bir değişime maruz kaldıklarını belirtmiştir. Finans, endüstri ve sağlık sektörleri bu
değişimin en çok yaşandığı sektörlerdir. Raporda çalışma süresinin esnekleşmesiyle ilgili
dikkat çekici sonuçlar ortaya çıkmıştır. 1991 yılında haftalık ortalama çalışma süresi 40.5
saat iken bu oran 2010 yılında yirmi yedi Avrupa Birliği ülkesinde 37.5 saate düşmüştür.
Ancak bu durumun tersine eğitim, sağlık ve finans sektöründe çalışan işçilerin beşte biri
çalışma sürelerinde artış olduğunu belirtmiştir. Kısmi süreli çalışanların sayısında ise son
yıllarda düzenli bir artış görülmektedir. 1991 yılında Avrupalı işçilerin %17'si kısmi süreli*
çalışırken olan bu oran 2010 yılında %25’e yükselmiştir (Eurofound, 2012, 33-62).
2011 Küresel Toplumsal Cinsiyet Uçurumu Raporu'na göre Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütüne üye bütün ülkelerde kısmi süreli** istihdam insidansı kadınlarda erkeklere göre
yüksektir. 2000 yılından 2011 yılına kadar İsveç, Norveç, Almanya'da kadınların kısmi süreli işgücüne katılım oranı azalmaktayken Belçika, İtalya, Polonya ve Türkiye'de artmaktadır. Türkiye'de her dört kadın çalışandan biri kısmi süreli çalışırken erkeklerde bu oran
% 10'un altında kalmaktadır (OECD, 2012). Kısmi zamanlı çalışan işçilerin sadece %20'si
kendini gerçekten iyi bir kariyer beklentisi içerisinde görmekteyken, %15’i önündeki altı
ay içerisinde işini kaybetme korkusu yaşamaktadır. Bu işçilerin yaklaşık yarısı daha uzun
*
27 Avrupa Birliği ülkesinde haftada 20 saatten az ve 21-34 saat arasında çalışan işçilerin toplamı
**
Haftalık 30 saatten az süren çalışmalar.
139
süreli bir işte çalışmayı istemekteyken Yunanistan, Slovakya ve Türkiye’de çalışanların
beşte biri haftada 48 saati aşan çalışmalar yapmaktadır (Eurofound, 2012, 33-62).
2011 yılında İş Teftiş Kurulu Başkanlığı'nın yürüttüğü turizm, metal ve hazır giyim sektöründe çalışma sürelerinin iyileştirilmesi programlı teftişlerinin sonuç raporlarında geçici
ve coğrafi esnekliğin iç içe geçerek birçok işyerinde benimsendiği açıkça görülmektedir.
Konaklama işyerlerinde hizmette süreklilik gerekliliği, turizm sektöründe günlük 16 saati
aşan çalışmaları, işçilerin genel tatil ve hafta tatili günlerinde çalıştırılmalarını yaygın hale
getirmiştir. Teftiş raporunda, turizm sektöründeki işletmelerin tamamına yakınında alt işverenlik uygulamasının görüldüğü ve işçilerin yaklaşık %50’lik bir bölümünün haftalık
çalışma süresinin üzerinde çalıştığı, fazla çalışmanın özellikle mutfak ve servis bölümünde
yoğun bir şekilde yapıldığı belirtilmiştir. Turizm sektöründe benimsenen başka bir çalışma
şekli de antraklı çalışmadır. İşçilere uzun süreli ara dinlenmesi kullandırılarak günlük fiili
çalışma süresi 7,5 saatle sınırlı kalırken, işçi 14 saate yakın bir süre işyerinde kalmakta
ve kesintisiz günlük en az 12 saat dinlenme süresi hakkı ihlal edilmektedir (ÇSGB, 2011,
22-63).
Metal işkolunda teftiş kapsamında bulunan yaklaşık her üç işyerinden ikisinde haftalık
çalışma süresinin üzerinde çalışma yapıldığı; her üç işyerinden birinde ise işyerinde hafta
tatili ve ara dinlendirmesi kullandırma hükmüne aykırılık bulunması işyerlerinin sipariş
üzerine üretim yapmasından kaynaklanabilir. Bu dönemlerde özellikle yan sanayide ardı
ardına iki postada on bir saati ve gece dönemlerinde ise yedi buçuk saati aşan sürelerle
çalışmalar yapılmaktadır (ÇSGB, 2011, 28-29).
Tekstil sektörü, esnek üretim modellerinin en çok kullanıldığı alanlardan biridir. Orta ölçekli, parça başına ve fason üretim yapan işyerlerinde günlük on iki saati aşan çalışmalar görülmektedir. ''Evde çalışma/ev eksenli çalışma'' tekstil sektöründe ilik açma, düğme
dikme, kenar bastırma gibi işlerin kayıt dışı bir şekilde yapılmasıyla giderek artmaktadır
(ÇSGB,2011, 34-68). Evde parça başı ücret ile yapılan işlerde çalışma ve dinlenme süreleriyle ilgili mevzuatımızda düzenleme olmamasına ek olarak evde yapılan diğer işlerde
çalışma süresine eklendiğinde uzun sürelerle ve olumsuz şartlarda çalışmayla karşı karşıya
kalınmaktadır. Evlerin çalışma ortamı şeklinde düzenlenmemesi, makine ve diğer iş aletlerinin gerekli koruyucu güvenlik önlemlerinin alınmaması, yeterli aydınlatma ve havalandırmanın sağlanmaması, ev ortamında yaşlılar, çocuklar, hastalar gibi riskli grupların
bulunması çeşitli sağlık sorunlarını ortaya çıkarmaktadır (Tassie, 1997, 179-186).
2. Çalışma Sürelerindeki Değişimin Çalışan Sağlığı ile İlişkisi
Çalışma süresinin sağlıkla etkisini inceleyen birçok araştırmada haftalık 50 saatin üstünde
yapılan çalışmalar incelenmiştir. Fazla çalışmanın işin ve işçinin verimine olumlu yönde
katkı yapabileceğini söylemek oldukça zordur. Güncel bilgiler insanların sağlıklı ve güvenli olmaları için tam olarak ne kadar çalışmaları gerektiğini belirlemede yetersiz kalsa
da birçok görüş haftada 40-50 saat arası çalışmada birleşmektedir. Yakın bir zamana kadar pek çok araştırmanın, fazla çalışmanın sağlığa etkisini ruh sağlığı ve kardiyovasküler
140
bozukluklar ile sınırlandırmış olmasına karşın son zamanlarda başka bir potansiyel etkisi
üzerinde yoğunlaşılmıştır. Fazla çalışmadan kaynaklanan çok sayıda sorun stresle ilişkilendirilmiştir. Mide, bağırsak, kas ve iskelet bozuklukları, bağışıklık sisteminden kaynaklanan pek çok sorun, kısa süreli devamsızlıkların artıp verimin azalması gibi psikosomatik şikayetler bu sorunlar arasında öne çıkanlardır(Spurgeon& Harrington&Cooper, 1997,
367-375).
Çalışma saatlerinin fazla olması ve vardiyalı çalışmada en çok incelenen sağlık sorunlarından biri de tükenmişlik sendromudur. Hekim ve hemşirelerde tükenmişliğin incelendiği
bir literatür araştırmasında çalışma saati fazla olanların, nöbet usulü çalışanların duygusal
tükenme ve duyarsızlaşma düzeyi yüksek bulunmuş ve bunun da iş doyumsuzluğuna ve
depresyona sebep olduğu belirtilmiştir (Günüşen& Üstün, 2010, 46-51).
İçsel ve niceliksel esneklik olan vardiyalı çalışma, insanın sirkadyen ritmine uygun olmayan saatlerde yapıldığından sağlık, güvenlik ve sosyal açıdan iyilik hali üzerinde olumsuz
etki yaratmaktadır. Uyku düzeninde meydana gelen bozukluklar, hazımsızlık, karında gerginlik ve ağrı, mide ülseri, koroner kalp hastalığı, kadınlarda meme kanseri, fetüs gelişiminin gecikmesi bunlardan bazılarıdır (Yıldız & Gedikli, 2012, 14-30). Sağlık sektörü
çalışanlarında vardiya sisteminin ruhsal sağlığa etkisinin incelendiği bir araştırmada vardiyalı çalışanlarda somatizasyon, obsesif-kompulsif ile paranoid düşünce sürekli gündüz
vardiyasında çalışanlarına göre yüksek bulunmuştur (Selvi & Güzel & Özdemir & Aydın
& Beşiroğlu, 2010, 3-4).
Literatürde ev eksenli çalışmanın çok sayıda iş sağlığı ve güvenliği etkisi tanımlanmıştır.
Boyun ya da sırt ağrısı, göz yorgunluğu, baş ağrısı, yorgunluk, işitme kaybı, baş dönmesi,
mide bulantısı, tozdan kaynaklı akciğer ve diğer solunum yolları sorunları olumsuz etkilerden bazılarıdır. İşin doğası gereği tekrarlayan işlerin yapılması sağlık üzerinde kronik
ve kalıcı etkiler bırakmakta bu da önleyici stratejileri uygulamayı zorlaştırmaktadır. İzolasyon, depresyon, stres, bıkkınlık, özsaygı eksikliği ev çalışanlarının karşılaştıkları diğer
sorunlardır (Jane Tassie, 1997, 179-186).Avusturya'daki tekstil işçileri üzerinde yapılan bir
araştırmada, ev eksenli çalışanların geçirdiği yaralanmalar fabrikada çalışan emsal işçilere
göre 3 kat fazla bulunmuştur. Aynı çalışmada işçilerin neredeyse yarısı haklarının suistimal edildiğini ve %23' ü kötü muameleye maruz kaldıklarını rapor etmişlerdir (Nossar &
Johnstone & Quinlan, 2003, 10).
Sonuç
Turizm sektöründe antraklı, sağlık sektöründe vardiyalı, tekstilde eveksenli çalışma ile metal ve inşaat sektöründe altişverenlik uygulamaları gibi hizmet sektörü başta olmak üzere
pek çok sektör kendisine has bir esnek çalışma modeli oluşturmuş durumdadır. Yeni oluşan
çalışma modellerinin insan sağlığına ve iş güvenliğine etkisinin tam olarak araştırılmadan
kullanılmasına ilaveten değişen teknolojiyle birlikte yeni üretim yöntemlerinin kullanılması çalışanların işe yabancılaşmasına, uyum sorunlarına ve mücadele yöntemlerinde tecrübeli olunmayan risklere yol açmaktadır. Çalışma modellerinin yeniden yapılanması mevzuat
141
ve denetim boyutunda dayeni düzenlemeleri gerektirmektedir. 6331 Sayılı İş Sağlığı ve
Güvenliği Kanunu her ne kadar çalışanların büyük bir kısmını kapsamakta ise de özellikle
esnek çalışma modellerine ait düzenlemelerde tam teşekküllü yaptırımlar öngörmemiştir.
Bunların başında 4857 Sayılı İş Kanunu ve 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda
kapsam dışında tutulan ev eksenli çalışmalar gelmektedir. Yazının birinci ve ikinci bölümünde anlatılan ev işlerinde hukuksal ve iş güvenliği sorunlarının azaltılması için; evden
çalışanların bilgilendirilmesi, iş sahibince içeriğinde işin türü, iş kazası ve sağlıkla ilgili
tehlikeler, alınacak önlem ve kullanılacak araçların yer aldığı tutanağın düzenlenmesi gibi
yaptırımların getirilmesi faydalı olacaktır.
Esnek çalışmanın işçi sağlığını en olumsuz şekilde etkileyen modellerinden biri çalışma
süresinin esnekleşmesidir. Bu değişim ve etkiler özellikle Avrupa Birliği kuruluşlarının
çok sayıda işçinin katılımıyla gerçekleştirdiği araştırmalarında açıkça görülmektedir. Avrupa Birliği üye ve aday ülkelerde haftalık ortalama çalışma süresi kısalırken, önemli bir
miktarının iş güvencesizliği yaşadığı kısmi süreli çalışan sayısının artması, günlük toplam
çalışma süresinin uzamasıyla birlikte değerlendirildiğinde çalışanların birden fazla işyerinde kısmi süreli çalışmalar yaparak uzun süreli çalışma yapabilecekleri ihtimalini akla
getirmektedir. Şayet böyle bir çalışma vuku bulursa iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin
ve denetimlerinin yerine getirilmesi zorlaşabilir, çalışma saatlerinin fazla olması sebebiyle
iş kazalarında artış gözlenebilir. İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliğinin
6. maddesinde ''İşyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi
oranına kadar yapılan çalışma kısmi süreli çalışmadır.'' ve 4. maddesinde ''Günlük çalışma
süresi her ne şekilde olursa olsun 11 saati aşamaz.'' hükümleri yer almaktadır. Bu süreler
tek bir işyerinde yapılan çalışmalar için tanımlanmış olup, birden çok kısmi çalışma farklı
işyerlerinde yapılarak, günlük 11 saati haftalık en çok çalışma süresi olan 45 saati aşan çalışmalar için herhangi bir yaptırım öngörülmemesine ek olarak 4857 Sayılı İş Kanununun
41. Maddesinde hükmü bulunan, yıllık 270 saatin üzerinde fazla mesai yapılması ile ilgili
de herhangi bir yaptırım bulunmamaktadır. Ayrıca işçilere verilmesi gereken dinlenme
sürelerinin mevut yasal düzenlemelerimizde asgari düzeyde tanımlanıp üst sınırının belirlenmemesi özellikle antraklı çalışma uygulanan işyerlerinde işçiler için olumsuz durumlar
yaratmaktadır.
Esnek çalışma modelleriyle yeni düzenlemelerle birlikte çalışma hayatında daha sık karşılaşılacaktır. Çalışma sürelerinin kontrolsüz bir şekilde değişmesi ve uzaması göz önünde
bulundurulduğunda ülkemiz istenmeyen sonuçlardan kaçınmak için çok sayıda bilimsel
araştırmaya ve yasal düzenlemeye ihtiyaç duymaktadır.
142
Kaynakça
-
BACAK, Bünyamin & ŞAHİN, Levent. ''İş sağlığı ve Güvenliği Açısından Esnek Çalışma Modellerinin Değerlendirilmesi: Fırsatlar ve Tehditler'', İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt 55, No.1, 2005, ss
325-340.
-
BİLİR, Nazmi & YILDIZ, Ali. İş Sağlığı ve Güvenliği, Ankara, Hacettepe Üniversitesi Yayınları,
2004.
-
EUROFOUND, 2012. Fifth European Working Conditions Survey, Publications Office of the European Union, Luxembourg.
-
GOUDSWAARD, Anneke & MATTHİEU, de Nanteuil. '' Flexibility and Working Conditions A
Qualitative and Comparative Study in Seven EU Member States'', European Foundation for the
Improvement of Living and Working Conditions, 2000.
-
GÜNÜŞEN, Neslihan Partlak & ÜSTÜN, Besti. '' Türkiye’de İkinci Basamak Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Hemşire ve Hekimlerde Tükenmişlik: Literatür İncelemesi'', Dokuz Eylül Üniversitesi
Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi , No. 3 (1), 2010, ss.40-51.
-
JANE, Tassie. ''Home Based Workers At Rısk: Outworkers And Occupatıonal Health And Safety'',
Safety Science, Cilt 25, No. l-3, 1997, ss. 179-186.
-
NOSSAR, Igor & JOHNSTONE, Richard & QUİNLAN, Michael, 2003. ''Regulating Supply- Chains
to Address the Occupational Health and Safety Problems Associated with Precarious Employment:
The Case Of Home-Based Clothing Workers in Australia'', The Australian National University,
No. 21, 2003, ss.10.
-
OECD, 2012. Gender Differences in Employment Outcomes, OECD Family Database, Paris.
-
SELVİ, Yavuz & GÜZEL, Pınar & ÖZDEMİR, Osman & AYDIN, Adem & BEŞİROĞLU, Lütfullah.
'' Sağlık Çalışanlarında Vardiyalı Çalışma Sisteminin Sebep Olduğu Genel Ruhsal Belirtiler ve
Yaşam Kalitesi Üzerine Etkisi'', Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, No.23,
2010, ss.238-243.
-
SPURGEON, Anne & HARRİNGTON, J.Malcolm & COOPER, Cary L, 1997. '' Health And Safety
Problems Associated With Long Working Hours: A Review Of The Current Position'', Occupational and Environmental Medicine, No.54, 1997, ss.367-375.
-
T.C. Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Teftiş Kurulu Başkanlığı, Hazır Giyim Sektöründe
Çalışan İşçilerin (Risk Grubu: Kadın İşçi) Çalışma Koşullarının İyileştirilmesi Programlı Teftişi
Sonuç Raporu, No.52, 2011, ss.34-68.
-
T.C. Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Teftiş Kurulu Başkanlığı, Metal Sektöründe Çalışan
İşçilerin Çalışma Koşullarının İyileştirilmesi Programlı Teftişi Sonuç Raporu, No.49, 2011, ss.2829.
-
T.C. Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Teftiş Kurulu Başkanlığı, Turizm Sektöründe
Çalışma Sürelerinin İyileştirilmesi Programlı Teftişi Sonuç Raporu, No.48, 2011, ss.22-63.
-
YILDIZ, Ali N. & GEDİKLİ, Fatma. Vardiyalı Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği Konuları,
Ankara, Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu, Aydoğdu Ofset, 2012.
143