milletlerarası özel hukuk

Prof. Dr. AYSEL ÇELİKEL
MİLLETLERARASI
ÖZEL
HUKUK
• Genel Kurallar
• Milletlerarası Özel Hukuk
• Milletlerarası Usul Hukuku
Yenilenmiş 12. Bası
Prof. Dr. Aysel Çelikel
Prof. Dr. B. Bahadır Erdem
Yayın No
:2
775
Hukuk Dizisi :1364
1. Bası: 1984 / İSTANBUL
2. Bası: 1987 / İSTANBUL
3. Bası: 1992 / İSTANBUL
4. Bası: 1995 / İSTANBUL
5. Bası: 1997 / İSTANBUL
6. Bası: Şubat - 2000 / İSTANBUL
7. Bası: Mayıs - 2004 / İSTANBUL
8. Bası: Kasım - 2007 / İSTANBUL
9. Bası: Şubat - 2009 / İSTANBUL
10. Bası: Ocak - 2010 / İSTANBUL
11. Bası: Ocak - 2012 / İSTANBUL
12. Bası: Kasım - 2012 / İSTANBUL
ISBN 978 - 605 - 377 - 797 - 7
Cop­yright© Bu ki­ta­bın bu ba­sı­sı için Tür­ki­ye’de­ki ya­yın hak­la­rı BE­TA Ba­sım Ya­yım
Da­ğı­tım A.Ş.’ye ait­tir. Her hak­kı sak­lı­dır. Hiç­bir bö­lü­mü ve pa­rag­ra­fı kıs­men ve­ya ta­
ma­men ya da özet ha­lin­de, fo­to­ko­pi, fak­si­mi­le ve­ya baş­ka her­han­gi bir şe­kil­de ço­
ğal­tı­la­maz, da­ğı­tı­la­maz. Nor­mal öl­çü­yü aşan ik­ti­bas­lar ya­pı­la­maz. Nor­mal ve ka­nu­nî
ik­ti­bas­lar­da kay­nak gös­te­ril­me­si zo­run­lu­dur.
Dizgi
: B e t a B a s ı m A . Ş .
Baskı -Cilt
: Pasifik Ofset
Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3
Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL
Tel: (0212) 412 17 77 (Sertifika No. 12027)
Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık
Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.
Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11
Cağaloğlu - İSTANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 513 87 05 - 511 36 50
www.betayayincilik.com
Dayanışmanın ve paylaşmanın
en güzel örneğini veren eşim
Murtaza Ali Çelikel’e
Akademik yaşamım süresi içinde bir bilim insanı
titizliği ile, severek hazırlamış olduğum kitabımın,
emekli olduktan sonra da yaşamasını sağlayan,
Yeni Yasanın hükümleri ile zenginleştiren, anabilim
dalımızın sağlam hukuk mantığı ile dikkati çeken
genç akademisyeni Doç. Dr. B. Bahadır Erdem’e
teşekkürü borç biliyorum.
Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL
Teşekkür
İ.Ü. Hukuk Fakültesi Devletler Özel Hukuku Anabilim Dalına
1988 yılında 21 yaşında genç bir asistan olarak girdiğim zaman Prof.
Dr. Aysel Çelikel, çift seksiyonun çok güzel ve canlı bir şekilde ders anlatan ve öğrenciler tarafından çok sevilen hocasıydı. Hocamın öğrenciler tarafından bu kadar sevilmesinin bir önemli nedeni de derslerinde
öğrenciye kendi dünya görüşlerini aktarması, örnekler vermesi ve bu
görüşleri ve hayata bakış açısı ile öğrencileri için örnek teşkil edip, ışık
olmasıydı. Nitekim Profesör Dr. Çelikel’i en öz şekilde tanıtmak isteseniz belki de söyleyeceğiniz ilk özelliği hayattaki duruşunu ve bakış
açısını hiç çekinmeksizin ve hiç sarsılmaksızın cesurca paylaşması ve
gençlere örnek olmasıdır diyebilirsiniz.
Profesör Dr. Çelikel, bir asistan için akademik kariyerin belki
de ilk en zor sınavı olan pratik çalışmayı bana yaptıran hocamdır.
Asistanlığımın ikinci yılında, bütün bir ikinci ders yılında yanımda
durarak benim pratik çalışma yapmamı bir kere dahi müdahale etmeksizin izlemiş ve beni hocalığa alıştırmıştır. Hoca olarak yetişmenin
diğer bir önemli eğitimi olan sınav kâğıtlarının okunması konusunda
da bana ilk güvenen ve sınav kâğıdı okuma görevini bana ilk veren
yine hocam Prof. Dr. Çelikel olmuştur. Hocamız, insan yetiştirme konusundaki bu öncülüğünü, sevgili kürsü arkadaşım Prof. Dr. Günseli
Öztekin Gelgel’e ve diğer bütün gençlere de yapmıştır.
Genç bir asistan olarak Hocam Prof. Dr. Çelikel’i izlerken en fazla etkilendiğimiz yanlarından bir tanesi de hocamızın Türkiye’deki
kadın hareketinin başını çeken öncü akademisyenlerden birisi olmasıydı. Hocamızın Hukukçu Kadınlar Derneği Başkanı olarak, Çağdaş
Yaşamı Destekleme Derneği ve Öğretim Üyeleri Derneği’nin kurucusu
olarak ve diğer dernek ve sivil toplum kuruluşlarındaki öncü rolü ile
kamuoyunu aydınlatması, insan hakları, kadın hakları konusundaki
çalışmaları, yeni Medeni Kanun’un kabul edilmesi için yaptığı çalışmalar bizler için her zaman gurur vesilesi olmuştur.
Profesör Dr. Çelikel’in en önemli özelliklerinden bir tanesi de üstün
ve unutulmaz idarecilik kariyeridir. Hocamızın İ.Ü. Hukuk Fakültesi
VIII
Dekanı olarak görev yaptığı dönem, Fakültemizin onurunu ve bütünlüğünü korumak için verdiği savaş ve yine yapılan baskıları kabul
etmeyerek Hukuk Fakültesi Dekanlığı’ndan istifası bütün Fakülte ve
özellikle genç akademisyenler için unutulmaz bir örnek ve ders olmuştur. Profesör Dr. Çelikel, hiçbir makamdan güç almayan ve kendi karakteriyle bulunduğu makamlara güç katan kişiliği ile hiçbir zaman
makam peşinde olmamış, ancak makamlar Hocamızın peşini hiç bırakmamıştır. Nitekim Profesör Dr. Çelikel, emin, güvenilir ve partiler
üstü kişiliği ile iki milletvekilliği seçim dönemi arasında T.C. Adalet
Bakanı olarak atanmış ve hocamızın yaptığı bu görev bizlere yeni bir
örnek ve gurur vesilesi olmuştur.
Hocamız, İstanbul Ticaret Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı
olduğu dönemde de bu genç ve yeni Fakülteye, Hukuk Fakültesi kimliği kazandırmış, Fakültenin özellikle genç akademisyenleri için unutulmaz bir ümit ve ışık olmuştur. Hocamız, bu görevinde de, her yaptığı bilimsel etkinlikte beni ve yetiştirdiği diğer bütün akademisyenleri
teşvik etmiş, bilim camiası ile uygulamacıların kaynaşmasına vesile
olmuştur.
Hocamızın en önemli ve en fazla örnek alınması gereken özelliklerinden bir tanesi de insan yetiştirmesi ve yetiştirdiği insanların bilgisinden, o kişiler ve yapılan işin niteliği bakımından en iyi ve en verimli
şekilde yararlanmayı bilmesidir. Hocamız, belki de karakterindeki bu
örnek yanı ile her zaman dinamik, her zaman genç, her zaman bütün
yeniliklerin içinde ve karşılaşılan her sorunun çözümünde de, her zaman öncü olarak yer almaktadır. Profesör Dr. Çelikel, hem görev yaptığı kurumların hem de yetiştirdiği bütün akademisyenlerin kendisine
iletilen ve hatta iletilmese dahi haberi olan her sorununu hiç gocunmaksızın ve hiç üşenmeksizin görev edinir ve sorunun aşılması için
çabalar.
Hocam Prof. Dr. Çelikel’in, yıllarca verdiği emeklerin ürünü olan
Milletlerarası Özel Hukuk kitabının yeni basılarını birlikte çıkarma teklifini ilk duyduğum andaki mutluluğu tarif etmem ne derece imkânsız
ise bu zor görevin verdiği sorumluluk duygusu da bir o kadar ağırdır.
Öğretim üyesi olarak yetişmemdeki emeklerini ödememin mümkün
olmadığı sevgili Hocama borcumu, bana emanet ettiği kitabını her zaman doğru ve düzgün bir şekilde yaşatarak bir nebze olsun ödeyebilmeyi umuyorum. Böylece Hocamın en önemli özelliği olan genç hukukçuları yetiştirme görevi, Milletlerarası Özel Hukuk kitabının devamı ile
sağlanmış olacaktır.
IX
Hocam ile birlikte kitap çıkarmanın en zevkli tarafı ise hiç şüphesiz, Milletlerarası Özel Hukuk kitabını birlikte çıkardığımız 8. basıda
olduğu gibi, 9. basıda da yaptığımız çalışmalar esnasındaki tadına doyulmaz sohbetler ve fikir alışverişleridir. Hocamın engin tecrübelerinden ve hukuki bakış açısından yararlanma fırsatı veren ve haftalarca
süren bu sıkı çalışmalarımızı bir sonraki basıyı çıkarana kadar çok
özleyeceğimi itiraf etmem gerekiyor. O nedenle kitabımızın yeni basısının bütün öğrencilere ve uygulamacılara faydalı olacağı ve bir an önce
tükenerek bana, Hocamla yeni basıya birlikte hazırlık yapmanın eşsiz
zevkini tattıracağı umuduyla, sevgili Hocama bana olan inancından
ve değerli emanetinden dolayı en içten teşekkürlerimi ve saygılarımı
sunuyorum.
Doç. Dr. B.Bahadır Erdem
XI
ONİKİNCİ BASIYA ÖNSÖZ
Kitabımızın onbirinci basısı Ocak 2012 tarihinde yayınlanmış bulunmaktadır.
Son basının üzerinden geçen kısa zaman diliminde kitap tükendiğinden yeni basıyı
çıkarma ihtiyacı doğmuştur. Bu kadar kısa süre içinde kitabın tükenmesinden
duyduğumuz memnuniyetle yeni basıya 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul
Hukuku Hakkında Kanun ile ilgili Yargıtay kararları işlenmiş ve kısa süre içinde kitap
onikinci basıya hazır hale getirilmiştir.
Kitabımızın son basısının da öğrencilerimize, akademisyenlere ve uygulamaya
yararlı olacağına inanıyoruz.
Kitabın son basısındaki Yargıtay kararlarını büyük bir özen ve dikkatle araştırıp
bulan İ.Ü. Hukuk Fakültesi Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim Dalı araştırma
görevlilerine en başta Dr. Mine Tan Dehmen, A. Elif Ulusu, Zeynep Nalçacıoğlu
Erden, A. Yasemin Aydoğmuş, Yasemin Toros, S. Ahsen Türkmen, Cemre Tüysüz ve
İlyas Arslan’a teşekkürü bir borç biliyoruz. Kitabımızın basımını gerçekleştiren BETA
Basım Yayın A.Ş.’ye ve değerli yönetici sayın Seyhan Satar’a ve kitabın her basısını
olduğu gibi bu basıyı da titizlikle yayına hazırlayan sayın Gülgonca Çarpık’a içtenlikle
teşekkür ederiz.
Ekim 2012
Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL
Prof. Dr. B. Bahadır ERDEM
ONBİRİNCİ BASIYA ÖNSÖZ
Kitabımızın dokuzuncu basısında, 12 Aralık 2007 tarihinde yürürlüğe giren 5718
sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’un yeni hükümlerine
göre kitabı yenilemiş, onuncu basıda ise 5718 s. MÖHUK’un uygulanması ile oluşan
yeni yargı kararlarını kitaba işlemiştik. Onuncu basıdan bugüne kadar geçen sürede
ise bütün hukukçular bakımından çok büyük önem taşıyan Türk hukukundaki üç
temel kanun değişmiştir.
11.01.2011 t. - 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, 1 Temmuz 2012 tarihinde
yürürlüğe girecek ve seksen beş yıldır yürürlükte bulunan 1926 t. - 818 s. Türk Borçlar
Kanunu, yürürlükten kalkacaktır. 13.01.2011 t.- 6102 s. Türk Ticaret Kanunu da yine
01.07.2012 tarihinde yürürlüğe girerek, elli beş yıldır Türk hukukunda yürürlükte
bulunan 29.06.1956 t. - 6762 s. Türk Ticaret Kanunu’nu yürürlükten kaldıracaktır.
18.06.1927 t.- 1086 s.’lı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu ise yürürlükten kalmış
ve yerine 01.10.2011 tarihi itibariyle 12.01.2011 t. - 6100 s. Hukuk Muhakemeleri
Kanunu geçmiştir.
Türk özel hukukunun temeli olan bu üç Kanun’un değişmesi, “Milletlerarası Özel
Hukuk” kitabımızda bir kez daha, özellikle Milletlerarası Usul Hukuku kısmı başta
olmak üzere hemen her bölümünde önemli değişiklikler yapılmasına yol açmıştır.
Kitabın son basımından bugüne kadar geçen süreçte Milletlerarası Özel Hukuk ve
Usul Hukukunda meydana gelen gelişmeler de yine kitabın yeni basısına işlenmiş
bulunmaktadır.
Değişen her üç Kanunun yeni hükümlerini büyük bir özveri, titizlik ve dikkatle
kitaba işleyerek yeni basının hazırlanmasında işimizi önemli ölçüde kolaylaştıran
İ.Ü.Hukuk Fakültesi Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim dalı öğretim üyesi Yar.Doç.
Dr. Emre Esen’e, kitabın “Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında
Birleşmiş Milletler Antlaşması” kısmındaki yardımlarından dolayı Araş.Gör. Elif
Ulusu’ya ve kitabın basıya hazırlanmasındaki yardımlarından dolayı Araş.Görevlileri
Zeynep Nalçacıoğlu Erden’e, Cemre Tüysüz’e ve İlyas Arslan’a teşekkür ederiz. Her
basıda olduğu gibi Kitabımızın 11. Basısını da kısa sürede büyük bir titizlikle hazırlayan
Sayın Gülgonca Çarpık’a ve yayınlayan BETA Basım A.Ş. ile değerli yöneticisi Sayın
Seyhan Satar’a da ayrıca teşekkür ederiz.
Aralık 2011
Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL
Prof. Dr. B. Bahadır ERDEM
SEKİZİNCİ BASIYA ÖNSÖZ
Küreselleşme olgusunun iletişim teknolojisindeki olağanüstü gelişme ile
birleşmesi, bütün dünyayı etkileyen yeni düşüncelerin, kavramların, yeni ilişkilerin
ve davranışların doğumuna neden olmuştur. Ülke sınırlarının eski önemini yitirdiği
bu yeni düzende, uluslararası ilişkilerin hızla gelişmesi, ekonomilerin dışa daha
çok açılması, uluslararası ticaretin öneminin gittikçe artması olgusunu gündeme
getirmiştir.
Bu gelişmeler ışığında Milletlerarası Özel Hukuk’un konusuna giren olaylar ve
uyuşmazlıkların çözümüne ilişkin kuralların önemi her gün artmaktadır. Bu konuda
bilimsel eserlerin yayınlanması, Türk hukukuna ve ticaret hayatına önemli katkılar
sağlayacaktır.
Kitabımızın 2007 yılında gerçekleştirdiğimiz 8.baskısını İ.Ü. Hukuk Fakültesi
Devletler Özel Hukuku anabilim dalının değerli öğretim üyesi Doç.Dr. B.Bahadır
Erdem’le beraber hazırladık. Bu baskıda 1982’den beri yürürlükte olan 2675 sayılı
Yasanın yerini alacak olan ve TBMM Komisyonlarından geçerek yasalaşmayı
bekleyen Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkındaki Kanun Tasarısının
hükümlerine de, her konuya ilişkin ayrı başlıklar halinde yer verdik.
Yaklaşık 25 yıldan beri yürürlükte olan 2675 sayılı Yasayı, gelişen ihtiyaçlar ve
AB hukukunun kuralları ile uyum içinde yeniden düzenleyen Tasarı, Türk Devletler
Özel Hukuku için bir yenilik teşkil etmektedir. Kanunlaşması beklenen yeni Yasanın,
Türkiye’nin gelişen uluslararası ilişkilerinin ve uluslararası ticaretinin ihtiyaçlarına
cevap vereceği umudunu taşıyoruz.
Kitabımızın özellikle akitler, milletlerarası yetki, tebligat ile ilgili konuları ve
yasalaşmayı bekleyen Tasarı hükümleri Doç.Dr.Bahadır Erdem tarafından kaleme
alınmış, konular birlikte tartışılarak kitaba geçirilmiştir. Kanunlaşma aşamasında
olan Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun Tasarısı ile ilgili
açıklamaları içeren kitabın yeni basısının hukukçularımız ve öğrencilerimize yararlı
olacağı inancını taşımaktayım.
Gösterdikleri özen ve dikkat ile kitabın kısa sürede baskıya hazırlanmasında
emeği geçen Hukuk Fakültemiz Devletler Özel Hukuku Anabilim Dalındaki araştırma
görevlileri Kerem Giray, Emre Esen, Mine Tan Dehmen ve Elif Ulusu’ya teşekkür
ederim. Sekizinci baskıyı gerçekleştiren BETA Basım Yayın AŞ.’ye ve değerli yöneticisi
sayın Seyhan Satar’a, dizgiyi kısa sürede dikkatle gerçekleştiren sayın Gülgonca
Çarpık’a içtenlikle teşekkür ederim.
Ekim 2007 Prof.Dr. Aysel ÇELİKEL
BİRİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ
Milletlerarası özel hukukun Türkiye’de eski ve köklü bir geçmişi yoktur.
Ekonomik, sosyal, kültürel konuların uluslararası alanda geniş ölçüde önem
kazanması, bu hukuk dalının gelişmesini de aynı ölçüde etkilemiştir. Bugün ekonomik
ve kültürel alanda bütün dünya milletleri ile ilişki içinde olan Türkiye, milletlerarası
özel hukukun konusuna giren birçok mesele ile karşı karşıya bulunmaktadır. Bu
gerçek 20.5.1982 tarihinde Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkındaki
Kanun’un kabulü sonucunu doğurmuştur. Milletlerarası özel hukuk alanında önemli
bir boşluğu doldurmuş olan Kanun, yaklaşık iki yıldır yürürlüktedir. Kanunun
yorumu, boşluklarının doldurulması, eleştirisi hakkında uygulama ve doktrinin henüz
yerleşmemiş olduğu açıktır. Ancak Kanun’un kabulünün, uluslararası alanda Türk
hukukuna olan güvenin artmasında önemli rolü olmuştur.
Milletlerarası özel hukukun konusuna giren ilişkilerin çözüme ulaştırılmasında,
Kanunda yer alan bağlama kurallarının yanında, bu hukukun genel ve teorik
esaslarının da önemli bir yeri vardır. Esasen kanunlar ihtilafı kurallarının özellikleri,
bu kuralların konulmasındaki amaçlar tespit edilmeden bu hukukun geliştirilmesi,
yorumu, boşluklarının amaca uygun şekilde doldurulması mümkün değildir. Ayrıca
yabancı unsurlu ilişkilerin çözümü için milletlerarası özel hukuk kurallarının
bulunması yeterli değildir. Bu kuralların uygulanabilmesi için vasıflandırma, kanuna
karşı hile, atıf, önmesele, kamu düzeni gibi her hukuki olayda uygulama alanı bulabilen
genel prensiplerin bilinmesinde zaruret vardır. Bu nedenle bu kitabı milletlerarası
özel hukukun genel kurallarına ayırdık. Bu temel esaslar bağlama kurallarının
uygulanmasında hukukçularımıza ışık tutacaktır.
Hukuk Fakültesi öğrencilerine okutulmak üzere hazırlanmış olan Kitabın
hukukçularımıza yardımcı olacağını umuyoruz. Kitabın kavram indeksini hazırlayan
Araştırma Görevlisi Şefika Akın’a, kitabın basımında emeği geçenlere, Fakülteler
Matbaası mensuplarına burada bir daha teşekkürü borç bilirim.
14 Aralık 1984, Levent
Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL
İÇİNDEKİLER
BİRİNCİ KISIM
MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK
GENEL KURALLAR
Birinci Bölüm
MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN KONUSU,
ÖZELLİKLERİ, KAPSAMI, ÇEŞİTLERİ, AMAÇLARI,
KAYNAKLARI VE TARİHİ GELİŞİMİ
§1. Milletlerarası Özel Hukukun Konusu........................................................ 5
I. Kavram................................................................................................. 5
II. Milletlerarası Özel Hukukun Varoluş Nedenleri................................ 9
§2. Milletlerarası Özel Hukuk Kurallarının Özellikleri................................ 11
I. Milletlerarası Özel Hukuk Sistemi - İç Hukuk Sistemi................... 11
II. Milletlerarası Özel Hukuk - İç Hukuk - Milletlerarası
Hukuk................................................................................................. 12
III.Gösterici Nitelikte Milletlerarası Özel Hukuk Kuralları................. 13
IV. Gösterici Nitelikte Olmayan Milletlerarası Özel Hukuk
Kuralları............................................................................................. 14
§3. Milletlerarası Özel Hukukun Kapsamı..................................................... 17
I. Genel Olarak....................................................................................... 17
II. Milletlerarası Özel Hukuk ve Milletlerarası Usul Hukuku.............. 19.
III.Kanunlar İhtilafı - Vatandaşlık Hukuku........................................... 20.
IV. Kanunlar İhtilafı - Yabancılar Hukuku............................................. 21
§4. Kanunlar İhtilafının Çeşitleri.................................................................... 23
I. Milletlerarası Kanunlar İhtilafı - Bölgelerarası Kanunlar
İhtilafı................................................................................................. 23
II. Milletlerarası Kanunlar İhtilafı - Şahıslararası Özel Hukuk........... 26
III.Milletlerarası Kanunlar İhtilafı - Zamanlararası Hukuk
İhtilafları............................................................................................. 27
IV. Milletlerarası Kanunlar İhtilafı - Statü Değişikliğinden
Doğan İhtilaflar (Conflit Mobile)...................................................... 29
§5. Milletlerarası Özel Hukuk Kurallarının Amaçları.................................. 32
I. Adaletin Sağlanması.......................................................................... 34
II. Muamelede Güvenliğin Sağlanması................................................. 34
III.Sonucun Önceden Bilinmesi............................................................. 36
IV. Toplumun Temel Yapısı ve Temel Çıkarlarının Korunması............ 36
XX
§6.
§7.
V. Milletlerarası Karar Ahenginin Sağlanması..................................... 37
VI. Hakkın Aranmasında Basitlik........................................................... 39
Milletlerarası Özel Hukukun Kaynakları................................................ 40
I. Kanunlar............................................................................................. 40
II. Milletlerarası Sözleşmeler................................................................. 42
III.Örf ve Adet Hukuku........................................................................... 45
IV. Mahkeme Kararları ve Doktrin......................................................... 46
Milletlerarası Özel Hukuk Kurallarının Oluşumu................................... 48
I. Statü Teorileri.................................................................................... 49
II. İlk Kodifikasyon Hareketleri............................................................. 52
III.19. Yüzyıldaki Doktrinler................................................................... 52
IV. Modern Kodifikasyonlar.................................................................... 56
V. Milletlerarası Özel Hukukta Yeni Doktrinler................................... 57
İkinci Bölüm
MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN GENEL KURALLARI
§8. Kanunlar İhtilafı Kurallarının Yapısı...................................................... 63
I. Bağlama Konusu ve Bağlama Noktasının Tayini............................ 63.
II. Genel Olarak Bağlama Noktaları...................................................... 64
A- Hukuki İlişkinin Niteliği Esas Alınarak Tayin Edilen
Bağlama Noktaları........................................................................ 65
B- Bağlama Noktalarının Objektif ve Sübjektif Esasa
Göre Tayini.................................................................................... 68
C- İlgilinin Birden Fazla Vatandaşlığının Bulunması Vatansız Olması............................................................................ 70
§9. Kanunlar İhtilafı Kurallarının Niteliklerine Göre
Sınıflandırılması....................................................................................... 73
I. Tek Taraflı - Çok Taraflı Kanunlar İhtilafı Kuralları....................... 73
II. Lex Fori’nin Özel Nitelikli Kanunlar İhtilafı Kuralı
Olarak Uygulanması.......................................................................... 74
III.Lex Fori’nin Kademeli Olarak Tayin Edilen Kanunlar
İhtilafı Kuralı Olarak Uygulanması.................................................. 75
§10. Milletlerarası Özel Hukukta Vasıf İhtilafı.............................................. 77
I. Hukuki Mahiyeti................................................................................ 77
A- Bağlama Noktasında Vasıf İhtilafı.............................................. 78
B- Bağlama Konusunda Vasıf İhtilafı.............................................. 80
C- Klasik Vasıf İhtilafı Örnekleri...................................................... 82
D- Vasıflandırma Konusu.................................................................. 82
II. Vasıf İhtilafının Çözümünde Yetkili Hukuk..................................... 83
A- Bağlama Konusunun Vasıflandırılması.................................... 83
1. Mahkemenin İç Maddi Hukuk Düzenine Göre
Vasıflandırma (Lex Fori’ye Göre Vasıflandırma)............... 83
2. Vasıflandırmanın Olayın Esasına Uygulanacak
Hukuka Göre Yapılması (Lex Causae’ya Göre
Vasıflandırma)...................................................................... 85
XXI
3.
4.
5.
Vasıflandırmanın Mukayeseli Hukukun Esasları ve
Hukuk İlmi Yolu ile Yapılması............................................ 86
Vasıflandırmanın Birinci Derece ve İkinci Derece
Vasıflandırma Olarak Ele Alınması.................................... 87
Türk Hukukunda Vasıflandırma......................................... 88
B- Bağlama Noktasının Vasıflandırılması..................................... 93
§11. Milletlerarası Özel Hukukta Kanuna Karşı Hile................................... 95
I. Kavram............................................................................................. 95
II. Klasik Kanuna Karşı Hile Örnekleri............................................. 100
III. Kanuna Karşı Hilenin Sonuçları.................................................. 101
IV. Kanuna Karşı Hilenin Çeşitli Hukuklarda Uygulanışı................ 105
V. Türk Hukukunda Kanuna Karşı Hile........................................... 107
§12. Milletlerarası Özel Hukukta Atıf Teorisi.............................................. 111
I. Kavram ve Örnekler....................................................................... 111
II. Atıf Teorisinin Gelişimi.................................................................. 114
III. Atıf Çeşitleri.................................................................................... 119
A-
B-
C-
D-
IV. Atıf Teorisine Yapılan Eleştiriler................................................... 121
V. Bazı Hukuki İlişkilerde Atfın Uygulanma Durumu..................... 126
VI. Yeni Milletlerarası Özel Hukuk Düzenlemelerinde Atıf.............. 128
VII.Türk Hukukunda Atıf..................................................................... 129
A-
B-
C-
Hakimin Hukukuna Geri Gönderme (İade Atıf).................... 119
Üçüncü Bir Devletin Hukukuna Gönderme
(Devam Eden Atıf)................................................................... 119
Tam Atıf veya İkili Atıf............................................................. 120
Farazi Atıf ve Gizli Atıf............................................................ 120
22.5.1982 Tarihli ve 2675 Sayılı Milletlerarası
Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’da Atıf......... 129
27.11.2007 Tarihli ve 5718 Sayılı Milletlerarası Özel
Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’da Atıf................. 131
Türk Ticaret Kanunu’nda Atıf................................................. 134
VIII.Kanaatimiz..................................................................................... 135
§13. Milletlerarası Özel Hukukta Önmesele................................................. 138
I. Kavram ve Örnekler....................................................................... 138
II. Önmeselenin Çözümünde Uygulanacak Hukuk.......................... 140
A-
B-
C-
Önmeselenin Hakimin Kanunlar İhtilafı Sistemine
(Lex Fori’ye) Göre Çözümü..................................................... 140
Önmeselenin Esas Meselede Yetkili Olan Hukukun
Kanunlar İhtilafı Sistemine (Lex Causae’ya) Göre
Çözümü..................................................................................... 141
Sonuç........................................................................................ 143
D- Çözüm....................................................................................... 146.
§14. Milletlerarası Özel Hukukta Kamu Düzeni......................................... 148
I. Kavram........................................................................................... 148
II. Hukuki Mahiyeti............................................................................ 150
XXII
III. Kamu Düzeni İstisnası - Tek Yönlü Kurallar Doğrudan Uygulanan Kurallar...................................................... 153
IV. Türk Hukukunda Kamu Düzeninin Uygulanması....................... 156
V. Kamu Düzeninin Özellikleri.......................................................... 158
VI. Kamu Düzeninin Kapsamı............................................................ 161
§15. Milletlerarası Özel Hukukta Kazanılmış Haklar................................. 164
I. Kanunların Zaman İtibariyle Uygulanmasından
Doğan Sorunlar.............................................................................. 164
II. Statü Değişikliğinden Doğan Sorunlar (Conflit Mobile)............. 168
§16. Yabancı Hukukun Uygulanması........................................................... 172
I. Kavram........................................................................................... 172
II. Türk Hukukunda Yabancı Hukukun Uygulanması...................... 173
III. Yabancı Hukukun Yanlış Uygulanmasının Sonuçları................. 177
IV. Yabancı Hukukun Uygulanmasında Ortaya Çıkabilecek
Hukuki Sorunlar............................................................................ 179
İKİNCİ KISIM
MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK KURALLARI
(Kanunlar İhtilafı)
(Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun)
Şerh (m. 9-39)
Birinci Bölüm
HUKUKİ İLİŞKİNİN UNSURLARI
VE
MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA TABİ OLDUKLARI REJİM
§17. Hukuki İlişkinin Unsurları ve Milletlerarası Özel Hukukta
Tabi Oldukları Rejime Giriş.................................................................. 185
§18. Hukuki İşlemde Ehliyet......................................................................... 186
I.
Ehliyete İlişkin Bağlama Noktaları............................................... 186
A- Milli Hukukun Tercihindeki Özellikler................................... 186
B- İkametgah Hukukunun Özellikleri......................................... 187
C- Mutad Mesken Hukukunun Özellikleri.................................. 188
II. Türk Hukukunda Ehliyete İlişkin Bağlama Kuralı...................... 188
§19. Hukuki İşlemde Şekil............................................................................ 189
I. Genel Olarak................................................................................... 189
II. Türk Milletlararası Özel Hukuk Sisteminde Şekil....................... 190
A- Genel Şekil Kuralı.................................................................... 190
B- Özel Şekil Kuralları.................................................................. 193
§20. Hukuki İşlemlerin Hükümleri.............................................................. 195
XXIII
İkinci Bölüm
MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK KURALLARI ŞERHİ
(MÖHUK m. 9-39)
§21. MÖHUK Madde 9 — Ehliyet................................................................ 199
I.
Gerçek Kişilerin Ehliyeti............................................................... 199
A- Medeni Haklardan Yararlanma Ehliyeti (Hak Ehliyeti)........ 199
B- Medeni Hakları Kullanma Ehliyeti (Fiil Ehliyeti)................. 201
1. Genel Kural........................................................................ 202
2. İstisna Kuralı...................................................................... 205
II. Tüzel Kişilerin Ehliyeti.................................................................. 206
§22. MÖHUK Madde 10 — Vesayet, Kısıtlılık ve Kayyımlık...................... 208
I. Genel Kural.................................................................................... 208
II. İstisna Kuralı.................................................................................. 210
§23. MÖHUK Madde 11 — Gaiplik veya Ölmüş Sayılma........................... 213
I. İç Hukukta Durum......................................................................... 213
II. MÖHUK’ta Uygulanacak Hukuk................................................... 214
§24. MÖHUK Madde 12 — Nişanlılık.......................................................... 216
I. Genel Olarak................................................................................... 216
II. Nişanlılıkta Ehliyete ve Hükümlere Uygulanacak
Hukuk............................................................................................. 216
§25. MÖHUK Madde 13 — Evlilik ve Genel Hükümleri............................. 218
I.
Evlenmenin Geçerlik Şartları........................................................ 218
A- Genel Olarak............................................................................. 218
B- Evlenmenin Maddi Şartları..................................................... 221
1. Evlenme Ehliyeti................................................................ 221
2. Evlenme Engelleri.............................................................. 222
3. Yetkili Hukukun Uygulanma Anı...................................... 226
4. Geçerli Olmayan Evlenmenin Sonuçları.......................... 226
C- Evlenmenin Şekline İlişkin Şartlar......................................... 228
1. Locus Regit Actum Kuralına Uygun Evlenmeler............. 229
a) Türkiye’de Yapılan Evlenmeler..................................... 229
b) Yabancı Ülkede Yapılan Evlenmeler............................ 230
2. Konsolosluk Evlenmeleri................................................... 231
a) Yakın Hısımlık............................................................... 223
b) Önceki Evlilik................................................................ 224
c) Akıl Hastalığı.................................................................. 225
d) Bekleme Süreleri........................................................... 225
e) Evlenmeye Engel Bulaşıcı Hastalıklar......................... 225
f) Tarafların Aynı Cinsiyete Sahip Olmaları.................... 226
a) Türkiye’de Yapılan Konsolosluk Evlenmeleri.............. 231
b) Yabancı Ülkede Yapılan Konsolosluk Evlenmeleri..... 233
II. Evliliğin Genel Hükümleri............................................................. 234
XXIV
§26. MÖHUK Madde 14 — Boşanma ve Ayrılık.......................................... 238
I. Genel Olarak................................................................................... 238
II. Boşanmada ve Ayrılıkta Yetkili Hukuk......................................... 240
§27. MÖHUK Madde 15 — Evlilik Malları.................................................. 246
I. Genel Olarak................................................................................... 246
II. Eşlerin Yetkili Hukuku Tayin Etme Yetkisi.................................. 247
III. Eşlerin Hukuk Seçimi Yapmamaları Halinde Mal
Rejimine Uygulanacak Hukuk...................................................... 248
§28. Soybağına Uygulanacak Hukuk............................................................ 252
MÖHUK Madde 16 — Soybağının Kurulması.................................... 252
MÖHUK Madde 17 — Soybağının Hükümleri................................... 252
I. Genel Olarak................................................................................... 252
II. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK’un Sistemi................. 253
III. 5718 Sayılı MÖHUK’ta Soybağına Uygulanan Hukuk................ 256
IV. Milletlerarası Sözleşmeler............................................................. 260
§29. MÖHUK Madde 18 — Evlat Edinme................................................... 274
I. Genel Olarak................................................................................... 274
II. Yetkili Hukuk.................................................................................. 276
A-
B-
C-
D-
Maddi Şartlar........................................................................... 276
Şekle İlişkin Şartlar................................................................. 277
Evlat Edinmede Diğer Eşin Rızası.......................................... 278
Evlat Edinmenin Hükümleri................................................... 279
§30. MÖHUK Madde 19 — Nafaka.............................................................. 280
I. Genel Olarak................................................................................... 280
II. MÖHUK’ta Nafakaya Uygulanacak Hukuk.................................. 281
§31. MÖHUK Madde 20 — Miras................................................................. 288
I. Genel Olarak................................................................................... 288
II. Yetkili Hukuk.................................................................................. 289
A- Mirasın Açılması...................................................................... 291
B- Mirasın İktisabı........................................................................ 292
C- Mirasın Taksimi....................................................................... 293
III. Mirasçısız Tereke............................................................................ 293
IV. Ölüme Bağlı Tasarruflar................................................................ 294
§32. MÖHUK Madde 21 — Ayni Haklar...................................................... 298
I. Genel Olarak................................................................................... 298
II. Taşınır Mallar Üzerindeki Ayni Haklarla İlgili Sorunlar............. 299
A- Yetkili Hukuk............................................................................ 300
B- Taşınmakta Olan Mallar (Res in transitu).............................. 303
C- Lex Rei Sitae Kuralının Uygulanmadığı Haller..................... 304
III. Taşınmaz Mallar Üzerindeki Ayni Haklarla İlgili Sorunlar......... 305
§33. MÖHUK Madde 22 — Taşıma Araçları................................................ 307
I.
Taşıma Araçlarına Uygulanacak Hukuk....................................... 307
XXV
§34. MÖHUK Madde 23 — Fikri Mülkiyete İlişkin Haklara
Uygulanacak Hukuk.............................................................................. 310
I. Fikri Haklara (Gayrimaddi Mallara) Uygulanacak Hukuk......... 310
II. MÖHUK’ta Fikri Haklara Uygulanacak Hukuk........................... 316
§35. MÖHUK Madde 24 — Sözleşmeden Doğan Borç İlişkilerinde
Uygulanacak Hukuk.............................................................................. 317
I.
Genel Olarak................................................................................. 317
II. İrade Özgürlüğü (Akitlerde Hukuk Seçimi İlkesi)..................... 321
III. Tarafların Hukuk Seçimi Yapmamaları Halinde Yetkili
Hukuk (Akitlerde Objektif Bağlama Kuralı).............................. 325
IV. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK’un
24. Maddesindeki Düzenlemeye Göre Akitlere
Uygulanacak Hukuk..................................................................... 331
V. MÖHUK’ta Sözleşmeden Doğan Borç İlişkilerine
Uygulanacak Hukuk..................................................................... 338
VI. Bazı Özel Akit Tipleri................................................................... 341
A- Gayrimenkulün Devrine İlişkin Sözleşmeler........................ 341
B- İnşaat Sözleşmeleri................................................................. 342
VII. Akit Statüsünün Uygulanmadığı Haller...................................... 343
VIII. Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler
Hakkında Birleşmiş Milletler Antlaşması.................................. 345
A- Antlaşmanın Milletlerarası Uygulama Alanı (CISG m.1)..... 346
B- Antlaşmanın Konu İtibariyle Uygulama Alanı
(CISG m.2-5)........................................................................... 348
C- Antlaşmanın Zaman Bakımından Uygulama Alanı
(CISG m. 100)......................................................................... 348
§36. MÖHUK Madde 25 — Taşınmazlara İlişkin Sözleşmeler................... 356
§37. MÖHUK Madde 26 — Tüketici Sözleşmeleri...................................... 357
I. Genel Olarak Tüketici Sözleşmeleri.............................................. 357
II. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK’ta Tüketici
Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk............................................ 360
III. MÖHUK’ta Tüketici Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk.......... 361
§38. MÖHUK Madde 27 — İş Sözleşmeleri................................................. 363
I. Genel Olarak İş Sözleşmeleri........................................................ 363
II. 2675 Sayılı Eski Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul
Hukuku Hakkında Kanunda İş Sözleşmelerine
Uygulanacak Hukuk....................................................................... 367
III. MÖHUK’ta İş Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk..................... 370
§39. MÖHUK Madde 28 — Fikri Mülkiyet Haklarına İlişkin
Sözleşmeler............................................................................................ 374
I. Genel Olarak Fikri Hukuka İlişkin Sözleşmeler.......................... 374
II. 2675 Sayılı Eski MÖHUK’ta Fikri Mülkiyet Haklarına
İlişkin Sözleşmelere Uygulanacak hukuk..................................... 378
III. MÖHUK’ta Fikri Mülkiyet Haklarına İlişkin Sözleşmelere
Uygulanacak Hukuk....................................................................... 382
XXVI
§40. MÖHUK Madde 29 — Eşyanın Taşınmasına İlişkin
Sözleşmeler............................................................................................ 385
§41. MÖHUK Madde 30 — Temsil Yetkisi................................................... 389
§42. MÖHUK Madde 31 — Doğrudan Uygulanan Kurallar....................... 391
§43. MÖHUK Madde 32 — Sözleşmeden Doğan İlişkinin Varlığı ve
Maddi Geçerliliği................................................................................... 395
§44. MÖHUK Madde 33 — İfanın Gerçekleştirilme Biçimi ve
Tedbirler ............................................................................................. 396
§45. MÖHUK Madde 34 — Haksız Fiiller................................................... 397
I. Genel Olarak................................................................................... 397
II. Yetkili Hukuk.................................................................................. 400
§46. MÖHUK Madde 35 — Kişilik Haklarının İhlalinde Sorumluluk....... 406
I. Genel Olarak Kişilik Haklarının İhlalinde Sorumluluk.............. 406
II. MÖHUK’ta Kişilik Haklarının İhlalinden Doğan Haksız
Fiillere Uygulanacak Hukuk.......................................................... 409
§47. MÖHUK Madde 36 — İmalatçının Sözleşme Dışı Sorumluluğu....... 412
I. Genel Olarak İmalatçının Sözleşme Dışı Sorumluluğu............... 412
II. MÖHUK’ta İmalatçının Sözleşme Dışı Sorumluluğuna
Uygulanacak Hukuk....................................................................... 415
§48. MÖHUK Madde 37 — Haksız Rekabet................................................ 417
I. Genel Olarak Haksız Rekabete Uygulanacak Hukuk.................. 417
II. MÖHUK’ta Haksız Rekabete Uygulanacak Hukuk...................... 418
§49. MÖHUK Madde 38 — Rekabetin Engellenmesi................................. 420
§50. MÖHUK Madde 39 — Sebepsiz Zenginleşme..................................... 422
I.
Sebepsiz Zenginleşmeye Uygulanacak Hukuk............................. 422
ÜÇÜNCÜ KISIM
MİLLETLERARASI USUL HUKUKU
(Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun)
Şerh (m. 40-63)
Birinci Bölüm
YABANCI UNSURLU DAVALARDA YARGILAMA HUKUKU
§51.
§52.
§53.
§54.
Yabancı Unsurlu Davalarda Yargılama Hukukuna Giriş.................... 429
Yargılama Usulüne Ait Sorunlar Lex Fori’ye Tabidir.......................... 433
Vasıflandırma......................................................................................... 436
Yargısal Faaliyet ile İlgili Bazı Konuların Nitelikleri.......................... 438
I. Dava Şartları................................................................................... 438
II. Taraf Ehliyeti ve Dava Ehliyeti...................................................... 441
A- Türk Hukukuna Göre Taraf Ehliyeti ve Dava Ehliyeti.......... 441
B- Yabancı Unsurlu Davalarda Taraf Ehliyeti ve Dava
Ehliyeti...................................................................................... 443
XXVII
III. Taraf Sıfatı...................................................................................... 447
IV. İspat, İspat Yükü ve Deliller.......................................................... 449
A- İspat Yükü................................................................................. 450
B- Delillerin Çeşitleri ve İspat Gücü............................................ 452
1. Genel Olarak....................................................................... 450
2. Yabancı Unsurlu Davalar................................................... 451
1.
2.
3.
4.
5.
Senet................................................................................... 453
Yemin.................................................................................. 458
Tanık................................................................................... 458
Bilirkişi............................................................................... 460
Delil Sözleşmesi................................................................. 461
V. Zamanaşımı.................................................................................... 462
VI. İlk İtirazlar...................................................................................... 465
VII.Geçici (İhtiyati) Tedbirler.............................................................. 466
§55. Milletlerarası Hukuki Yardım............................................................... 476
I. Genel Olarak................................................................................... 476
II. Yabancı Devlet Mahkemesinden İstinabe Talebi......................... 480
III. Türkiye’den Yabancı Ülkeye Tebligat............................................ 484
A- Tebligat Kanunu ve Tebligat Tüzüğü...................................... 485
1. Türkiye’den Yabancı Ülkeye Tebligat................................ 486
2. Yabancı Ülkeden Türkiye’deki Kişilere Tebligat............... 488
B- Uluslararası Sözleşmelere Göre Yurt Dışına
Tebligat..................................................................................... 488
1.
2.
Arada İki Taraflı Tebligat Sözleşmesi Olması
Durumunda Tebligatın Yapılması..................................... 489
Arada Çok Taraflı Milletlerarası Tebligat
Sözleşmesi Olması Durumunda Tebligatın
Yapılması............................................................................ 490
a) 1954 Tarihli Hukuk Usulüne Dair La Haye
Sözleşmesine Göre Tebligatın Yapılması..................... 490
b) 1965 Tarihli Hukuki veya Ticari Konularda
Adli ve Gayri Adli Belgelerin Yabancı
Memleketlerde Tebliğine İlişkin La Haye
Sözleşmesine Göre Tebligatın Yapılması..................... 491
c) 1965 Tarihli Sözleşmenin 10/a Maddesine
Göre Doğrudan Posta Yolu ile Tebligat ....................... 493
3. Arada Birden Çok Sözleşme Olması Halinde Yurt
Dışına Yapılacak Tebligat.................................................. 496
C- Usulsüz Tebligat....................................................................... 498
D- Yurt İçinde Adresi Bulunmayan Davalıların Cevap
Dilekçelerinde Yurt İçinde Tebligat Adresi Gösterme
Zorunluluğu.............................................................................. 499
XXVIII
İkinci Bölüm
MİLLETLERARASI USUL HUKUKU KURALLARI ŞERHİ
(MÖHUK m.40-63)
§56. MÖHUK Madde 40 — Milletlerarası Yetki........................................... 503
I. Genel Bilgiler.................................................................................. 503
II. Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi................................ 504
III. Yer İtibariyle Yetki Kuralları......................................................... 507
A- Genel Yetki Kuralı.................................................................... 508
B- Özel Yetki Kuralları................................................................. 513
1. Sözleşmenin İfa Yeri Mahkemesi...................................... 513
2. Haksız Fiilden Doğan Davalarda Yetki............................. 514
3. Türkiye’de Yerleşim Yeri Bulunmayanlar Aleyhine
Açılacak Mal ve Alacak Davalarında İhtilaf Konusu
Malvarlığının Bulunduğu Yer Mahkemesinin Yetkisi...... 516
4. Karşı Davada Yetki............................................................. 519
5. Şubeler ve Tüzel Kişilerle İlgili Davalarda
Mahkemenin Yetkisi.......................................................... 519
6. İç Hukuktaki Diğer Bazı Kanunlardaki Özel
Yetki Kuralları.................................................................... 520
a) 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’nda
Düzenlenen Mahkemelerin Yetkisine İlişkin
Kurallar ......................................................................... 520
aa) Kişilik Haklarının İhlaline İlişkin Davalarda
Yetkili Mahkeme..................................................... 521
bb) Gaiplik Kararı Verme Konusunda Yetkili
Mahkeme................................................................. 521
cc) Boşanma ve Ayrılık Davalarında –
Boşanmadan Sonra Açılacak Nafaka
Davalarında – Evlilik Birliğinin Korunmasına
Yönelik Tedbirleri Almak Konusunda Yetkili
Mahkeme................................................................. 521
dd) Mal Rejimine İlişkin Davalarda Yetkili
Mahkeme................................................................. 523
ee) Soybağına İlişkin Davalarda Mahkemenin
Yetkisi...................................................................... 524
ff) Evlat Edinme İşlemlerinde Yetkili Mahkeme ....... 525
gg) Üst ve Alt Soy ile Kardeşlere Karşı Nafaka
Yükümlülüğünden Doğan Davalarda Yetkili
Mahkeme................................................................. 525
hh) Vesayet İşlerinde Yetkili Mahkeme......................... 526
ıı) Miras Davalarında Yetkili Mahkeme...................... 526
b) İcra İflas Kanunu’ndaki Mahkemelerin Yetkisine
İlişkin Hükümler................................................................ 527
c) Fikri Haklarda Türk Mahkemelerinin Yetkisi................... 527
C- Kesin Yetki Kuralları............................................................... 531
D- Milletlerarası Yetkisizlik İtirazı............................................... 536
XXIX
§57. MÖHUK Madde 41 — Türklerin Kişi Hallerine İlişkin
Davalar ............................................................................................. 540
I. Maddenin Tarihçesi....................................................................... 541
II. Maddenin Uygulanma Şartları...................................................... 543
§58. MÖHUK Madde 42 — Yabancıların Kişi Hallerine İlişkin
Bazı Davalar.......................................................................................... 546
I. Maddenin Kabul Nedeni............................................................... 546
II. Maddenin Uygulanma Şartları...................................................... 547
§59. MÖHUK Madde 43 — Miras Davaları.................................................. 548
I.
Miras Davalarında Yetkili Mahkeme............................................ 548
§60. MÖHUK Madde 44 — İş Sözleşmesi ve İş İlişkisi Davaları................ 552
§61. MÖHUK Madde 45 — Tüketici Sözleşmesine İlişkin Davalar............ 555
§62. MÖHUK Madde 46 — Sigorta Sözleşmesine İlişkin Davalar............. 557
§63. MÖHUK Madde 47 — Yetki Anlaşması ve Sınırları............................ 559
I.
Yetki Sözleşmesi ile Yabancı Mahkemelerin Yetkili
Kılınması........................................................................................ 560
A- Yetki Sözleşmesinin Şartları................................................... 561
B- Yabancı Mahkemeye Yetki Veren Sözleşmenin
Doğurduğu Hukuki Sonuçlar.................................................. 564
II. Yetki Sözleşmesi ile Bir Türk Mahkemesinin Yetkili
Kılınması........................................................................................ 574
§64. MÖHUK Madde 48 — Teminat............................................................. 578
I.
Türkiye’de Mutad Meskeni Bulunmayan Türk Vatandaşlarının
Teminat Gösterme Yükümlülüğü.................................................. 579
A- Genel Kural.............................................................................. 579
B- Teminat Göstermekten Muafiyet............................................ 582
C- Teminat Olarak Gösterilecek Kıymetler Hangileridir?.......... 582
D- Teminatın Gösterilmemesinin Sonuçları Nelerdir?............... 583
II. Yabancının Teminat Gösterme Yükümlülüğü.............................. 583
A- Genel Kural.............................................................................. 583
B- Teminat Göstermenin İstisnası............................................... 586
C- Teminat ile İlgili Uluslararası Sözleşmeler............................. 587
§65. MÖHUK Madde 49 — Yabancı Devletin Yargı Muafiyetinden
Yararlanamayacağı Haller.................................................................... 590
I.
Devletin Yargı Bağışıklığı.............................................................. 591
A- Genel Olarak............................................................................. 591
1. Mutlak Bağışıklık............................................................... 592
2. Sınırlı Bağışıklık................................................................. 592
3. Yargı Bağışıklığının Bazı İstisnalarla Kaldırılması......... 593
B- Devletin Yargı Bağışıklığının İstisnaları................................. 593
C- Özel Hukuka İlişkin Uyuşmazlıklarda Devletin
Diplomatik Temsilcisine Tebligat............................................ 596
XXX
II. Devlet Temsilcilerinin Yargı Bağışıklığı........................................ 601
III. Konsolosların Yargı Bağışıklığı..................................................... 603
§66. Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi........................ 605
I. Genel Bilgiler.................................................................................. 605
II. Mahkeme Kararlarının Çeşitleri ve Sonuçları............................. 606
III. İhtilaflı ve İhtilafsız Kaza.............................................................. 609
§67. MÖHUK Madde 50 — Tenfiz Kararı.................................................... 610
I. Hukuk Davalarına Ait Bir Yargı Kararı Olması........................... 610
II. Kesinleşme...................................................................................... 612
III. Tenfiz Kararı (Exequatur)............................................................. 614
§68. MÖHUK Madde 51 — Görev ve Yetki.................................................. 616
I.
Hükmün Açıklaması...................................................................... 616
§69. MÖHUK Madde 52 — Tenfiz İstemi..................................................... 617
I.
Hükmün Açıklaması...................................................................... 617
§70. MÖHUK Madde 53 — Dilekçeye Eklenecek Belgeler.......................... 619
I.
Hükmün Açıklaması...................................................................... 619
§71. MÖHUK Madde 54 — Tenfiz Şartları.................................................. 621
I. Karşılıklılık..................................................................................... 621
II. Kararın Yetkili Bir Mahkemeden Alınmış Olması....................... 629
III. Kararın Türk Kamu Düzenine Aykırı Olmaması......................... 636
IV. Savunma Haklarına Uyulmuş Olması.......................................... 645
§72. MÖHUK Madde 55 — Tebliğ ve İtiraz................................................ 651
I.
Hükmün Açıklaması...................................................................... 651
§73. MÖHUK Madde 56 — Karar................................................................ 654
I.
Hükmün Açıklaması...................................................................... 654
§74. MÖHUK Madde 57 — Yerine Getirme ve Temyiz Yolu..................... 656
I.
Hükmün Açıklaması...................................................................... 656
§75. MÖHUK Madde 58 — Tanıma............................................................. 658
I. Tanıma ve Şartları.......................................................................... 658
II. Tanımanın Uygulanma Biçimi...................................................... 660
A-
B-
Yabancı Kararın Türk Mahkemesinde Kesin
Delil veya Kesin Hüküm Olarak İleri Sürülmesi................... 660
Yabancı Karara Dayanarak Türkiye’de Bir Hukuki
İşlem Yapmak Amacıyla Tanıma Davası Açılması................. 662
III. Tanıma Davasında Usul................................................................. 663
IV. İhtilafsız Kaza Kararlarının Tanınması........................................ 664
§76. MÖHUK Madde 59 — Tanımanın Kesin Hüküm ve Kesin
Delil Etkisi............................................................................................. 666
§77. Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizi............................ 670
I. Genel Olarak................................................................................... 670
II. Yabancı Hakem Kararları.............................................................. 676
XXXI
III. Milletlerarası Hakem Kararı......................................................... 680
IV. Milletlerarası Tahkim ve Türk Hukuku........................................ 682
V. Milletlerarası Tahkimde Hakemlerin Kendi Yetkileri
Hakkında Karar Verme (Kompetenz-Kompetenz) Kuralı........... 688
§78. MÖHUK Madde 60 — Yabancı Hakem Kararlarının Tenfizi............. 690
I.
Hükmün Açıklaması...................................................................... 690
§79. MÖHUK Madde 61 — Dilekçe ve İnceleme Usulü.............................. 692
I.
Tenfiz Dilekçesine Eklenecek Belgeler ve İnceleme Usulü.......... 692
§80. MÖHUK Madde 62 — Red Sebepleri................................................... 694
I.
Yabancı Hakem Kararlarının Tenfiz Şartları............................... 694
§81. MÖHUK Madde 63 — Yabancı Hakem Kararlarının
Tanınması ............................................................................................. 700
Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun................... 701
YARARLANILAN KİTAP VE MAKALELER................................................. 719
KAVRAMLAR DİZİNİ.................................................................................... 737
KISALTMALAR
AB
: Avrupa Birliği
ABD : Ankara Baro Dergisi
AET
: Avrupa Ekonomik Topluluğu
AJCL : American Journal of Comparative Law
Art : Article, Artikel
ATRG
: Avrupa Topluluğu Resmi Gazetesi
Aufl
: Auflage
AÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
BATİDER : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi
BGB
: Bürgerliches Gesetzbuch
BGH
: Bundesgerichtshof
BGHZ : Entscheidungen des Bundesgerichtshofes in Zivilsachen
BK
: Borçlar Kanunu
Bkz (bkz)
: Bakınız
BM
: Birleşmiş Milletler
BYIL : British Yearbook of International Law
CISG
: United Nations Convention on Contracts for the International
Sale of Goods
Clunet : Journal du Droit International
Coğ.İş.KHK
: Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde
Kararname
Col. LR. : Columbia Law Review
CUMK : Ceza Usulu Muhakemeleri Kanunu
Çev
: Çeviren
dn : dip notu
DÖH
: Devletler Özel Hukuku
E
: Esas
ed
: edition
EGBGB : Einführungsgesetz zum Bürgerlichen Gesetzbuch
EHVHK : Türkiye’de Bulunan Ecnebilerin Hak ve Vazifeleri Hakkında
1930 tarihli Muvakkat Kanun
End.T.KHK
: Endüstriyel Tasarımların
Hükmünde Kararname
Korunması
Hakkında
Kanun
XXXIV
ESŞHK. : Yabancı Anonim ve Sermayesi Paylara Bölünmüş Şirketlerle
Yabancı Sigorta Şirketleri Hakkında Muvakkat Kanun
Fam. RZ : Zeitschrift für das gesamte Familienrecht
FSHK
: Fikir ve Sanat Eserleri Hakkında Kanun
Har.LR : Harvard Law Review
HD
: Hukuk Dairesi
HGK : Hukuk Genel Kurulu
HMK
: Hukuk Muhakemeleri Kanunu
HUMK
: Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu
ICLQ : International and Comparative Law Quarterly
İBD
: İstanbul Barosu Dergisi
İHFD
: İstanbul Hukuk Fakültesi Dergisi
İHİD : İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi
İKİD
: İlmi ve Kazai İçtihatlar Dergisi
IPR : Internationales Privatrecht
IPRax : Praxis des Internationales Privat und Verfahrensrechts
K
: Karar
Kan
: Kanun
LR
: Law Review
m
: madde
Mar.KHK
: Markaların
Kararname
MHB : Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni
MK
: Medeni Kanun
MÖH
: Milletlerarası Özel Hukuk
MÖHUK : Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun
MTK
: Milletlerarası Tahkim Kanunu
NJW : Neue Juristische Wochenschrift
OLG
: Oberlandesgericht
Pat.KHK
: Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde
Kararname
PICC
: Principles of International Commercial Contracts
PIL : Private International Law
RabelsZ : Zeitschrift für ausländisches und internationales Privatrecht
Rec. des Cours : Recueil des cours de l’Acedamié de droit International de la
Haye
Korunması
Hakkında
Kanun
Rev.Crit. (RCDIP) : Revue Critique de Droit International Privé
RG : Resmi Gazete
RKD : Resmi Kararlar Dergisi
Hükmünde
XXXV
Sec
: section
TMK (MK) : Türk Medeni Kanunu
TTK
: Türk Ticaret Kanunu
UHK
: Umumi Hıfzıssıhha Kanunu
ULFC
: Convention relating to a Uniform Law on the Formation of
Contracts for the International Sale of Goods
ULIS
: Convention relating to a Uniform Law on the International
Sale of Goods
UNCITRAL
: United Nations Commission on International Trade Law
UNIDROIT
: International Institute For the Unification of Private Law
UNTS : United Nations Treaty Series
vb.
: ve benzeri
vd. : ve devamı
vol
: volume
Yale LJ. : Yale Law Journal
Y
: Yargıtay
YASA Der
: Yasa ve Hukuk Dergisi
YD : Yargıtay Dergisi
YKD : Yargıtay Kararları Dergisi
XXXVI