GİRİŞ

Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi, 5-9 Eylül 2005, Antalya (Araºtýrma Sunusu Cilt II, Sayfa 1181-1186)
K.K.T.C. SULANAN KOªULLARINDA YONCA (MEDICAGO SATIVA
L.) VE BAZI BUÐDAYGÝL YEM BÝTKÝLERÝNÝN ADAPTASYON
KABÝLÝYETLERÝNÝN SAPTANMASI
Alpaslan KUªVURAN
Veyis TANSI Turan SAÐLAMTÝMUR
Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, 01330 Adana
ÖZET
Bu araºtýrma K.K.T.C. ekolojik koºullarýnda yonca ve bazý buðdaygil yem bitkilerinin adaptasyon
kabiliyetlerinin saptanmasý amacýyla, tesadüf bloklarý deneme desenine göre 4 tekrarlamalý olarak, 2000 ve 2001
yýllarýnda iki yýl süreyle yürütülmüºtür. Araºtýrma sonucunda, iki yýllýk ortalama sonuçlara göre, yoncadan
toplam 10828.72 kg/da yeºil ot ve 2642.39 kg/da kuru ot elde edilmiºtir. Buðdayil yem bitkilerinde ise yeºil ve
kuru ot verimleri sýrasýyla, rodos otunda 3443.75 ve 882.93 kg/da, yumrulu yem kanyaºýnda 1991.18 ve 516.08
kg/da, mavi ayrýkta 1673.53 ve 430.65 kg/da, yüksek otlak ayrýðýnda 1571.03 ve 613.73 kg/da, festuca x lolium
melezinde 1363.46 ve 414.92 kg/da, kýlçýksýz bromda 1221.57 ve 506.76 kg/da, domuz ayrýðýnda 1212.37 ve
401.31 kg/da, yüksek çayýr yumaðýnda 1018.38 ve 390.57 kg/da tespit edilmiºtir.
Anahtar Kelimeler: Yem Bitkisi, Adaptasyon, Verim
DETERMINATION OF ADAPTATION OF ALFALFA (MEDICAGO SATIVA L.) AND SOME
GRASSES UNDER THE IRRIGATED CONDITIONS OF TURKISH REPUBLIC OF NORTHERN
CYPRUS
ABSTRACT
This study has been carried out to determine adaptation of alfalfa (Medicago sativa L.) and some grasses, under
the irrigated conditions of Turkish Republic of Northern Cyprus in 2000 and 2001. Field trials were arranged in
the complete randomized block design with 4 replications. According to the results, alfalfa produced 10828.72
kg/da and 2642.39 kg/da green and dry herbage yields, respectively. Green and dry herbage yields of grasses
were as follows, respectively, rhodes grass 3443.75 and 882.93 kg/da, harding grass 1991.18 and 516.08 kg/da,
intermediate wheatgrass 1673.53 and 430.65 kg/da, tall wheatgrass 1571.03 and 613.73 kg/da, festuca x lolium
hybrids 1363.46 and 414.92 kg/da, smooth brome 1221.57 and 506.76 kg/da, orchard grass 1212.37 and 401.31
kg/da, tall fescue 1018.38 and 390.57 kg/da.
Keywords: Forage, Adaptation, Yield
GÝRݪ
K.K.T.C. ekolojik koºullar yönünden ülkemizde Akdeniz Bölgesi, özellikle Çukurova ile benzerlik
göstermekte, kýºlar ýlýk ve yaðýºlý, yazlar kurak ve sýcak geçmektedir. Ülkenin ovalýk kesimlerinde
yaðýºlar az olurken, deniz seviyesinden yükseldikçe yaðýºlarda artýº gözlenmektedir. Kuzey Kýbrýs’ta
su kaynaklarý, tarým sektöründe geliºmeyi sýnýrlayan baºlýca faktördür. Ülkenin yýllýk yaðýº ortalamasý
350–400 mm olup, yeraltý su rezervlerinin tek besleme kaynaðýdýr. Yaz aylarýnda ve kurak
mevsimlerde tarýmsal üretim ancak takviye sulamalarla sürdürülebilmektedir (Anonim, 2001). Ülkede
3.298.162 dekarlýk toplam alanýn, 1.870.040 dekarý (% 56.71) tarým arazisi olup, bunun ancak %
60.7’si ekonomik olarak iºlenebilmekte, bu arazinin de yaklaºýk % 8’i sulanabilmektedir (Anonymus,
2005). Ülkede çalýºan nüfusun % 19.5’i tarým sektöründe çalýºmaktadýr. Sektörde hayvansal üretimin
payý ise % 53.5 ile ilk sýrada yer almaktadýr (Anonim, 2001). Tarým alanlarýnda sulamaya geçilmesiyle
özellikle yaz aylarýndaki yüksek sýcaklýktan dolayý tarým yapýlan topraklarda organik madde hýzla
parçalanacak, ayrýca alkalileºme, tuzlulaºma ve çoraklaºma problemleri ortaya çýkmaya baºlayacaktýr
(Saðlamtimur ve ark. 2001).
Kýraç alanlarýn sulanmaya baºlamasý ile ülkede deðiºik bitkilerin yetiºtirilme olanaðý doðacaktýr.
Bu arada sulanabilir tarýma uygun sebze ve hayvan yetiºtiriciliði özellikle süt ve besi sýðýrcýlýðý teºvik
edilecektir. Ayrýca mevcut koyunculuk ve arýcýlýk da önemle ele alýnacaktýr. Hayvansal üretim payýnýn
bu kadar yüksek olmasýna karºýn, ülkede 163.446 dekar (% 4.95) çayýr-mera alaný ve 41.672 dekar (%
2.98) da yem bitkileri ekim alaný mevcuttur (Anonim, 2005). K.K.T.C.’de hayvancýlýðýn karlý olarak

Sorumlu yazarýn E-posta adresi: [email protected]
Alpaslan KUªVURAN, Veyis TANSI, Turan SAÐLAMTÝMUR
yapýlabilmesi için hayvansal ürün maliyetinin % 70’ini oluºturan yemin ülke içerisinde yetiºtirilmesi
zorunludur (Saðlamtimur ve ark. 2001). Gerek geliºtirilecek sebze yetiºtiriciliði, gerekse geniº
turunçgil alanlarýnda toprak verimliliðinin sürekli yüksek tutulmasý için çiftlik gübresi kullanýmý
kaçýnýlmaz bir zorunluluktur. Ayný zorunluluk tarla arazileri için de geçerlidir. Dolayýsý ile sulama
sonucunda verimliliðin düºmesi kuvvetle muhtemel olan tarla arazilerinin verim güçlerinin artýrýlmasý
bakýmýndan da hayvan yetiºtiriciliðinin tarla tarýmý ile birlikte yürütülmesi gereklidir. Bu nedenle tarla
tarýmýnda yem bitkileri, hem yeºil yem hem de yeºil gübre amacýyla ekim nöbeti sistemlerinde
kesinlikle yer almalýdýr (Saðlamtimur ve ark. 2001).
Bunun dýºýnda buðday, patates ve mýsýr gibi K.K.T.C.’de tarýmý yapýlabilen ürünlerin yanýnda
ara dönemlerde tarlalarýn boº kalmamasý ve toprak verimliliðinin sürekliliðini saðlamak amacýyla
kýºlýk ve yazlýk yem bitkileri ile çok yýllýk yoncanýn ekim nöbetine konmasý gerekir (Saðlamtimur ve
ark. 2001). Saðlamtimur ve ark. (1986), Çukurova koºullarýnda tek ve çok yýllýk buðdaygil yem
bitkilerinin adaptasyon yeteneklerini incelemek amacýyla 1973-82 yýllarý arasýnda yürüttükleri
çalýºmada, çok yýllýk buðdaygil yem bitkilerinden yüksek otlak ayrýðý, yüksek çayýr yumaðý, yumrulu
yem kanyaºý ve domuz ayrýðý’nýn bölge koºullarýna adapte olabilecek türler olduðunu saptamýºlardýr.
Ortalama bitki boylarýný ve yeºil ot verimlerini sýrasýyla; yumrulu yem kanyaºý’nda 115.4-168.0 cm,
850-2600 kg/da, rodos otu’nda 71.0-101.3 cm, 4520-6200 kg/da, domuz ayrýðý’nda 70.4-90.0 cm,
1030-1700 kg/da, mavi ayrýk’ta 55.3-84.5 cm, 560-1625 kg/da, kýlçýksýz brom’da 40.3-63.5 cm, 9301870 kg/da yüksek otlak ayrýðý’nda 137.0-175.8 cm, 1200-2550 kg/da ve yüksek çayýr yumaðý’nda
75.0-130.0 cm, 2100-4500 kg/da olarak tespit etmiºlerdir.
Aydýn ve ark. (1994), 1991-1993 yýllarý arasýnda bazý serin mevsim buðdaygil yem bitkileri ile
yürüttükleri çalýºmalarýnda, ortalama kuru ot verimlerini, domuz ayrýðý’nda 594.3 kg/da, mavi ayrýk’ta
977.5 kg/da, kýlçýksýz brom’da 629.0 kg/da, yüksek otlak ayrýðý’nda 845.9 kg/da ve yüksek çayýr
yumaðý’nda ise 1020.4 kg/da tespit etmiºlerdir. Eðinlioðlu ve ark. (1996), Menemen koºullarýnda 20
farklý yonca çeºidi ile yürüttükleri çalýºmada ortalama yeºil ot verimini ilk yýl 3064 kg/da, 2. yýl 12152
kg/da ve 3. yýl 7931 kg/da tespit etmiºlerdir. ªengül ve ark. (1996), Erzurum koºullarýnda ortalama
yonca yeºil ve kuru ot verimlerini sýrasýyla ilk yýl 1345.4 ve 676 kg/da, 2. yýl 3036 ve 1389.1 kg/da ve
3. yýl 4456.2-1500.6 kg/da tespit etmiºlerdir. ªengül (1996), 4 yýl süreyle yürüttüðü çalýºmada
ortalama yonca yeºil ot verimini 5769.4 kg/da ve kuru ot verimini ise 1534.7 kg/da olarak tespit
etmiºtir. Tansý ve ark. (1998), Çukurova koºullarýnda yaptýklarý çalýºmada, yumrulu yem kanyaºý,
kýlçýksýz brom ve yüksek çayýr yumaðý’nda bitki boylarýný sýrasýyla ortalama; 166.67 cm, 141.57 cm
ve 129.50 cm olarak tespit etmiºlerdir. Avcýoðlu ve ark. (2003), Selçuk/Ýzmir ekolojik koºullarýnda
yürüttükleri çalýºmada 4 farklý yonca çeºidinde ortalama bitki boyunu 61.56-67.52 cm, yeºil ot
verimini 4925-615 kg/da ve kuru ot verimini ise 1263-1573 kg/da arasýnda tespit etmiºtir. Kuºvuran ve
ark. (2003a), yumrulu yem kanyaºý, kýlçýksýz brom ve yüksek çayýr yumaðý’nda ortalama bitki boyunu
sýrasýyla 63.67 cm, 47.26 cm ve 48.67 cm, ortalama yeºil ot verimini 5200.98 kg/da, 5794.68 kg/da ve
2683.24 kg/da, kuru ot verimini ise 1215.08 kg/da, 1450.41 kg/da ve 702.76 kg/da olarak saptamýºtýr.
MATERYAL ve YÖNTEM
Araºtýrmada Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü’nden temin edilen
yumrulu yem kanyaºý (Phalaris tuberosa L.), rodos otu (Chloris gayana Kunth.), domuz ayrýðý
(Dactylis glomerata L.), mavi ayrýk (Agropyron intermedium Host. Beauv.), kýlçýksýz brom (Bromus
inermis L.), festuca x lolium melezi (Festuca pratensis Huds. x Lolium perenne L.), yüksek otlak
ayrýðý (Agropyron elongatum Host. Beauv.) ve yüksek çayýr yumaðý (Festuca arundinacea Schreb.)
çok yýllýk buðdaygil yem bitkileri klonlarý ile K.K.T.C.’de yerel çeºit olarak kullanýlan yonca
(Medicago sativa L.) tohumu materyal olarak kullanýlmýºtýr.
Araºtýrma, Lefkoºa ile Gazimaðusa arasýnda kurulan K.K.T.C. Tarým ve Orman Bakanlýðý
Türkmenköy Tarýmsal Araºtýrma ve Deneme Ýstasyonu’nda, tesadüf bloklarý deneme desenine göre 4
tekrarlamalý olarak, 2000 ve 2001 yýllarýnda iki yýl süreyle yürütülmüºtür. Parsel boyutlarý 5.6 m x 12
m = 67.2 m2 olacak ºekilde hazýrlanmýºtýr. Ekimden önce toprak hazýrlýðý yapýlmýº ve buðdaygil
parsellerine dekara 10 kg, yonca parsellerine ise dekara 5 kg saf N ve P2O5 gelecek ºekilde 20.20.0
kompoze taban gübresi uygulanmýºtýr. Buðdaygil klonlarýnýn tarlaya ºaºýrtýlmasý ve yonca ekimi
08.03.2000 tarihinde gerçekleºtirilmiºtir. Buðdaygiller 70 x 70 cm aralýklarla (Saðlamtimur ve ark.
1998), yonca ise dekara 3 kg tohum hesabýyla 20 cm sýra aralýðýna ekilmiºtir (Gülcan ve ark. 1993).
Buðdaygil yem bitkilerinde ilk yýl 17.07.2000 ve ikinci yýl ise 28.02.2001 ve 14.05.2001 tarihlerinde
1182
Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi Bildiri Kitabý Cilt II
olmak üzere toplam 3 kere, yonca da ise her iki yýlda 7’ºer kez olmak üzere toplam 14 kere biçim
yapýlmýºtýr. Buðdaygillerde biçim baºaklanma baºlangýcýnda (Saðlamtimur ve ark. 1998), yoncada ise
% 10 çiçeklenme döneminde yapýlmýºtýr (Gülcan ve ark. 1993; Saðlamtimur ve ark. 1998; Açýkgöz,
2001). Araºtýrmada bitki boyu, yeºil ot ve kuru ot aðýrlýklarý saptanmýºtýr. Araºtýrma bulgularýnýn
istatistiksel analizleri MSTAT-C istatistik paket programýnda yapýlmýºtýr.
BULGULAR ve TARTIªMA
K.K.T.C. sulanan alanlarda yonca (Medicago sativa L.)’nýn biçim tarihleri (gün/ay/yýl) Çizelge 1’de,
elde edilen bitki boyu deðerleri ve oluºan gruplar ise Çizelge 2’de verilmiºtir. Çizelge 1
incelendiðinde, her iki yýlda 7’ºer kez biçim yapýldýðý, yoncanýn çok yýllýk olmasý nedeniyle ilk yýl
biçimin biraz daha geç dönemde baºlayýp, daha geç döneme kadar devam ettiði görülmektedir. Ýlk yýl
iki biçim arasýndaki süre son biçimlere doðru artýº gösterirken, ikinci yýl deðiºkenlik göstermiºtir.
Yoncada biçim aralýklarýnýn mevsimlere göre deðiºim gösterdiði ve Akdeniz iklim kuºaðýnda, sulanan
koºullarda 5-8 biçim verdiði (Gülcan ve ark. 1993; Açýkgöz, 2001) bildirilmiºtir.
Çizelge 1. K.K.T.C. sulanan alanlarda yonca (Medicago sativa L.)’nýn biçim tarihleri (gün/ay/yýl)
Biçim tarihleri
I. Biçim
II. Biçim
III. Biçim
IV. Biçim
V. Biçim
VI. Biçim
VII. Biçim
2000 yýlý (gün/ay/yýl)
05.06.2000
21.06.2000
13.07.2000
04.08.2000
04.09.2000
16.10.2000
02.12.2000
2001 yýlý (gün/ay/yýl)
06.04.2001
14.05.2001
06.06.2001
02.07.2001
19.07.2001
14.08.2001
12.09.2001
Çizelge 2. K.K.T.C. sulanan alanlarda yonca (Medicago sativa L.)’dan elde edilen bitki boyu (cm) deðerleri ve
oluºan gruplar
Biçimler
2000 yýlý (cm)
2001 yýlý (cm)
Ýki yýl ortalama (cm)
I. Biçim
57.70 c
71.88 b
64.79 b
II. Biçim
61.40 c
79.80 ab
70.60 ab
III. Biçim
71.48 ab
80.73 ab
76.10 a
IV. Biçim
71.80 ab
88.23 a
80.01 a
V. Biçim
65.23 bc
76.45 b
70.84 ab
VI. Biçim
66.68 bc
78.52 ab
72.60 ab
VII. Biçim
79.40 a
72.18 b
75.79 a
Ortalama
67.67 b
78.25 a
72.96
V.K.: 4.96 EGF (%5) 2000: 9.02 2001: 9.95 Yýl: 9.44 Sistem: 10.92 YýlxBiç.Ýnt.: 10.92
Çizelge 2. incelendiðinde, gerek biçimler ve gerekse yýllar arasýnda istatistiki açýdan önemli fark
saptanmýº, 2000 yýlý yonca ortalama bitki boyu deðerleri 57.70-79.40 cm, 2001 yýlý 71.88-88.23 cm,
iki yýl birleºtirilmiº ortalama deðerler ise 64.79-80.01 cm arasýnda tespit edilmiºtir. 2000 yýlýnda
yapýlan biçimlerde ise yonca ortalama bitki boyu deðeri 67.67 cm, 2001 yýlýnda ise 78.25 cm elde
edilmiºtir. Yonca çok yýllýk serin mevsim baklagil yem bitkisi olduðu için ilk yýl köklerini
geliºtirmektedir. Ayrýca ilk yýl bitkiler hassas olduðu için yavaº büyümekte ve yabancý otlar yoncanýn
geliºimine engel olmaktadýr (Gülcan ve ark. 1993; Açýkgöz, 2001).
Çizelge 3. K.K.T.C. sulanan alanlarda yonca (Medicago sativa L.)’dan elde edilen yeºil ot verimi (kg/da)
deðerleri ve oluºan gruplar
Biçimler
2000 yýlý (kg/da)
2001 yýlý (kg/da)
Ýki yýl ortalama (kg/da)
I. Biçim
1125.00 b
1397.13 c
1261.07 b
II. Biçim
1762.50 a
1577.25 bc
1669.88 ab
III. Biçim
1775.00 a
2332.60 a
2053.80 a
IV. Biçim
1275.00 b
2064.74 ab
1669.87 ab
V. Biçim
1312.50 ab
1555.06 c
1433.78 b
VI. Biçim
1125.00 b
1607.15 bc
1366.08 b
VII. Biçim
1437.50 ab
1309.53 c
1373.52 b
Toplam
9812.50 b
11843.45 a
10828.72
V.K.: 7.76 EGF (%5) 2000:468.60 2001:489.70 Yýl:220.70 Sistem:539.50 YýlxBiç.Ýnt.:402.3
1183
Alpaslan KUªVURAN, Veyis TANSI, Turan SAÐLAMTÝMUR
KKTC sulanabilir alanlarda uygulanan deðiºik ekim nöbeti sistemleri içerisinde yer alan yonca
(Medicago sativa L.)’dan elde edilen yeºil ot verimi (kg/da) deðerleri ve oluºan gruplar Çizelge 3.’de,
kuru ot deðerleri ve oluºan gruplar ise Çizelge 4.’de verilmiºtir. Çizelge 3. incelendiðinde, gerek
biçimler ve gerekse yýllar arasýnda istatistiki açýdan önemli fark saptanmýº, 2000 yýlý yonca ortalama
yeºil ot verimi 1125.00-1775.00 kg/da, 2001 yýlý 1309.53-2332.60 kg/da ve iki yýl birleºtirilmiº
ortalama deðerler ise 1261.07-2053.80 kg/da arasýnda tespit edilmiºtir. 2000 yýlýnda yapýlan
biçimlerde yonca toplam yeºil ot verimi 9812.50 kg/da, 2001 yýlýnda ise 11843.45 kg/da elde
edilmiºtir.
Çizelge 4. K.K.T.C. sulanan alanlarda yonca (Medicago sativa L.)’dan elde edilen kuru ot verimi (kg/da)
deðerleri ve oluºan gruplar
Biçimler
2000 yýlý (kg/da)
2001 yýlý (kg/da)
Ýki yýl ortalama (kg/da)
I. Biçim
287.50 bc
432.99 c
360.25 bcd
II. Biçim
460.65 a
461.13 bc
460.89 ab
III. Biçim
334.78 b
692.75 a
513.76 a
IV. Biçim
230.25 cd
604.25 ab
417.25 abc
V. Biçim
215.38 d
392.10 c
303.74 cd
VI. Biçim
228.50 cd
328.73 c
278.61 d
VII. Biçim
239.75 cd
376.04 c
307.89 cd
Toplam
1996.80 b
3287.98 a
2642.39
V.K.: 6.84 EGF (%5) 2000: 71.76 2001: 159.70 Yýl: 71.62 Sistem: 116.90 YýlxBiç.Ýnt.: 116.9
Çizelge 4. incelendiðinde, gerek biçimler ve gerekse yýllar arasýnda istatistiki açýdan önemli fark
saptanmýº, 2000 yýlý yonca ortalama kuru ot verimi 215.38-460.65 kg/da, 2001 yýlý 328.73-692.75
kg/da ve iki yýl birleºtirilmiº ortalama deðerler ise 278.61-513.76 kg/da arasýnda tespit edilmiºtir. 2000
yýlýnda yapýlan biçimlerde yonca toplam kuru ot verimi 1996.80 kg/da, 2001 yýlýnda ise 3287.98 kg/da
elde edilmiºtir. Yonca çeºit, sulama, bakým koºullarý ve ekolojiye baðlý olmakla birlikte bir biçimde
ortalama 1000-2000 kg/da yeºil ot, 250-300 kg/da kuru ot verir (Açýkgöz, 2001). Yýldaki biçim
sayýsýna baðlý olarak toplam 4000-8000 kg/da, hatta sýcak bölgelerde 10.000 kg/da’a kadar yeºil ot,
1000-2500 kg/da kuru ot verir (Gülcan ve ark. 1993). Yoncada esas geliºme ilk yýldan sonra olduðu
için asýl verim 2. ve 3. yýllarda alýnýr. Bu çalýºmada da verim ikinci yýlda ilk yýla kýyasla daha fazla
elde edilmiºtir. Araºtýrma bulgularý Gençkan, (1983); Gülcan ve ark., (1993); Manga ve ark. (1995);
Eðinlioðlu ve ark. (1996), ªengül ve ark. (1996); Açýkgöz, (2001) ile uyum içindedir.
Yoncada ilk biçimlerde verim yüksek olup, biçimler ilerledikçe azalma gösterir. Bu durum
araºtýrýcýlarýn bulgularý ile benzerlik göstermemektedir. Bunda çevresel faktörler, bakým koºullarý ve
bazý biçimler arasýndaki sürenin uzamasý etkili olabilir. K.K.T.C. sulanan alanlarda uygulanan deðiºik
ekim nöbeti sistemleri içerisinde yer alan 8 farklý buðdaygil yem bitkisinden elde edilen bitki boyu
(cm) deðerleri ve oluºan gruplar Çizelge 5’de verilmiºtir.
Çizelge 5 incelendiðinde, yýllar arasýnda bitki boyu bakýmýndan istatistiki olarak fark
bulunmadýðý, buna karºýn her iki yýlda da türler arasýnda fark olduðu saptanmýº, 2000 yýlý buðdaygil
yem bitkileri ortalama bitki boyu deðerleri 41.40-147.10 cm, 2001 yýlý 51.25-123.85 cm ve iki yýl
birleºtirilmiº ortalama deðerler ise 61.38-131.38 cm arasýnda tespit edilmiºtir. Buðdaygil yem bitkileri,
yetiºtirildikleri çevre, uygulanan bakým koºullarý ve maruz kaldýklarý biçimlere göre tarýmsal özellikler
bakýmýndan deðiºim göstermektedirler. Araºtýrmadan elde edilen deðerler Saðlamtimur ve ark.
(1986)’nýn bulgularý ile büyük ölçüde uyum içerisinde olup, Tansý ve ark. (1998) ile Kuºvuran ve ark.
(2003a)’nýn bulgularý ile uyum göstermemektedir. Ortaya çýkan farklýlýðýn nedeni büyük ölçüde biçim
uygulamalarýna baðlýdýr. Biçim sayýsýnýn artýºý ile biçimler arasýndaki sürenin kýsalmasý söz konusu
olduðu için bitki boyu deðerlerinde azalma görülür.
K.K.T.C. sulanan alanlarda uygulanan deðiºik ekim nöbeti sistemleri içerisinde yer alan 8 farklý
buðdaygil yem bitkisinden elde edilen yeºil ot verimi (kg/da) deðerleri ve oluºan gruplar Çizelge
6.’da, kuru ot verimi (kg/da) deðerleri ve oluºan gruplar ise Çizelge 7.’de verilmiºtir. Çizelge 6. ve
Çizelge 7. incelendiðinde, gerek yýllar ve gerekse türler arasýnda yeºil ot verimi bakýmýndan istatistiki
olarak fark olduðu saptanmýº, 2000 yýlý buðdaygil yem bitkileri ortalama yeºil ot verimi deðerleri
70.76-2423.53 kg/da, 2001 yýlý 1575.59-4463.98 kg/da ve iki yýl birleºtirilmiº ortalama deðerler ise
1018.38-3443.75 kg/da arasýnda tespit edilmiºtir. 2000 yýlý buðdaygil yem bitkileri ortalama kuru ot
verimi deðerleri 34.42-765.84 kg/da, 2001 yýlý 642.65-1128.26 kg/da ve iki yýl birleºtirilmiº ortalama
deðerler ise 386.34-882.93 kg/da arasýnda tespit edilmiºtir. Elde edilen yeºil ve kuru ot deðerleri
1184
Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi Bildiri Kitabý Cilt II
bakýmýndan yýllar arasýnda belirgin bir farklýlýðýn olmasý kullanýlan türlerin çok yýllýk olmasýndan ileri
gelmektedir. Çok yýllýk buðdaygil yem bitkileri geliºimlerini özellikle 2. yýldan itibaren tamamlayarak
gerçek verim deðerlerine ulaºmaktadýrlar. Araºtýrmadan elde edilen deðerler Saðlamtimur ve ark.
(1986)’nýn bulgularý ile uyum içerisinde olup, Aydýn ve ark. (1994) ve Kuºvuran ve ark. (2003a)’nýn
bulgularý ile uyum göstermemektedir. Bunda çevresel faktörler, biçim sýklýðý ve sayýsý, bakým
uygulamalarý gibi birçok neden etkili olabilir.
Çizelge 5. K.K.T.C. sulanan alanlarda 8 farklý buðdaygil yem bitkisinden elde edilen bitki boyu (cm) deðerleri ve
oluºan gruplar
Türler
Yumrulu yem kanyaºý
Rodos otu
Domuz ayrýðý
Mavi ayrýk
Kýlçýksýz brom
Festuca x Lolium melezi
Yüksek otlak ayrýðý
Yüksek çayýr yumaðý
Ortalama
2000 yýlý (cm)
2001 yýlý (cm)
116.60 c
123.05 a
113.80 c
123.85 a
61.20 f
103.45 c
147.10 a
115.65 b
73.30 e
67.90 e
41.40 g
81.35 d
130.40 b
110.60 b
85.90 d
51.25 f
96.21
97.14
V.K.: 5.74 EGF (%5) Yýl: Ö.D. Tür: 5.59 Yýl x Tür: 7.90
Ýki yýl ortalama (cm)
119.83 b
118.83 b
82.33 c
131.38 a
70.60 d
61.38 e
120.50 b
68.58 de
96.68
Çizelge 6. K.K.T.C. sulanan alanlarda 8 farklý buðdaygil yem bitkisinden elde edilen yeºil ot verimi (kg/da)
deðerleri ve oluºan gruplar
Türler
Yumrulu yem kanyaºý
Rodos otu
Domuz ayrýðý
Mavi ayrýk
Kýlçýksýz brom
Festuca x Lolium melezi
Yüksek otlak ayrýðý
Yüksek çayýr yumaðý
Ortalama
Toplam
2000 yýlý (kg/da)
2001 yýlý (kg/da)
570.59 c
3411.77 b
2423.53 a
4463.98 a
70.76 e
2353.97 f
641.18 c
2705.89 d
867.55 b
1575.59 h
164.71 d
2562.21 e
256.76 d
2885.30 c
211.76 d
1825.00 g
643.48 b
2722.96 a
5147.84 b
21783.69 a
V.K.: 5.19 EGF (%5) Yýl: 43.98 Tür: 87.96 Yýl x Tür: 124.4
Ýki yýl yrtalama (kg/da)
1991.18 b
3443.75 a
1212.37 e
1673.53 c
1221.57 e
1363.46 d
1571.03 c
1018.38 f
1683.22
26931.53
Çizelge 7. K.K.T.C. sulanan alanlarda 8 farklý buðdaygil yem bitkisinden elde edilen kuru ot verimi (kg/da)
deðerleri ve oluºan gruplar
Türler
Yumrulu yem kanyaºý
Rodos otu
Domuz ayrýðý
Mavi ayrýk
Kýlçýksýz brom
Festuca x Lolium melezi
Yüksek otlak ayrýðý
Yüksek çayýr yumaðý
Ortalama
Toplam
2000 yýlý (kg/da)
2001 yýlý (kg/da)
153.49 c
878.67 c
765.84 a
1000.02 b
34.42 e
768.20 d
175.04 c
686.27 e
386.10 b
627.42 f
46.28 e
783.56 d
99.21 d
1128.26 a
138.49 c
642.65 f
221.12 b
814.38 a
1768.94 b
6515.02 a
V.K.: 6.93 EGF (%5) Yýl: 18.08 Tür: 36.16 Yýl x Tür: 51.13
Ýki yýl yrtalama (kg/da)
516.08 c
882.93 a
401.31 d
430.65 d
506.76 c
414.92 d
613.73 b
390.57 d
517.75
8283.96
SONUÇ
K.K.T.C.’de tarým içerisinde hayvansal üretim payýnýn % 50’den fazla olduðu, kýraç alanlarýn
sulanmaya baºlamasý ile deðiºik bitkilerin yetiºtirilme olanaðýnýn ortaya çýkacaðý ve sulama sonucunda
verimliliði düºmesi kuvvetle muhtemel olan tarla arazilerinin verim güçlerinin artýrýlmasý da göz
önüne alýndýðýnda hayvan yetiºtiriciliðinin tarla tarýmý ile birlikte yürütülmesi gerekliliði
kaçýnýlmazdýr. Bu çalýºmada incelemeye alýnan yoncadan uygun bakým koºullarýnda iyi bir verim
alýndýðý tespit edilmiºtir. Bununla birlikte buðdaygil yem bitkilerinden de tatmin edici düzeyde verim
alýndýðý ancak rodos otu, yumrulu yem kanyaºý, mavi ayrýk ve yüksek otlak ayrýðýnýn öncelikli olarak
ele alýnmasý gerektiði sonucuna varýlmýºtýr.
1185
Alpaslan KUªVURAN, Veyis TANSI, Turan SAÐLAMTÝMUR
KAYNAKLAR
Açýkgöz, E., 2001. Yembitkileri. (Yenilenmiº 3. Baský). Uludað Üniversitesi Güçlendirme Vakfý
Yayýn No: 182, Vipaº A. ª. Yayýn No: 58. Ýstanbul, 584s.
Anonymus, 2001. Kuzey Kýbrýs Türk Cumhuriyeti, Tarýmsal Araºtýrma ve Geliºtirme Projesi
(K.K.T.C.-TAGEP), Tarýmsal Araºtýrma-Geliºtirme-Danýºmanlýk Hizmetleri Sözleºmesi ve
Ekleri (ݺ Tanýmý: 1, 2 ve 3). K.K.T.C. Tarým ve Orman Bakanlýðý–T.C. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi
Dekanlýðý, 2001.
Anonymus, 2005. Tarýmsal Yapý ve Üretim. K.K.T.C. Tarým ve Orman Bakanlýðý Tarýmsal
Ýstatistikler 1975-2003. http://www.kktob.org/75-03%20tab/içindekiler.htm (04.08.2005).
Avcýoðlu, R., 1983, Yembitkileri Yetiºtirme. E. Ü. Ziraat Fakültesi Yayýnlarý Yayýn No: 83-II, Ýzmir,
93s.
Avcýoðlu, R. ve Aka, M.A., 2003. Selçuk Koºullarýnda 7 Farklý Yonca Çeºidinin Verim ve Diðer Bazý
Verim Özellikleri Üzerine Araºtýrmalar, Türkiye 5. Tarla Bitkileri Kongresi, 13-17 Ekim 2003,
Diyarbakýr, Cilt: 1, s: 533-536.
Aydýn, Ý., Acar, Z. ve Tosun, F., 1994. Samsun Koºullarýnda Bazý Çok Yýllýk Buðdaygil Yem Bitkileri
Üzerinde Verim ve Adaptasyon Çalýºmalarý, Tarla Bitkileri Kongresi, 25-29 Nisan 1994, Ýzmir.
s:61-64.
Eðinlioðlu, G., Sabancý, C.O., Buðdaycýgil, M. ve Özpýnar, H., 1996. Bazý Yonca (Medicago sativa
L.) Çeºitlerinin Menemen Koºullarýnda Adaptasyonu Üzerine Bir Araºtýrma. Türkiye 3. Çayýr
Mera ve Yem Bitkileri kongresi, 17-19 Haziran 1996, Erzurum. s:321-327.
Gençkan, M. S., 1983. Yembitkileri Tarýmý. Ege Üniversitesi Matbaasý, Bornova / Ýzmir, 517s.
Gülcan, H. 1974. Çukurova’da Sulu ªartlar Altýnda Yetiºtirilen Önemli Yonca Varyetelerinin Bazý
Biyolojik Morfolojik Özellikleri ve Bunlarýn Verimle Ýliºkileri. Ç.Ü.Z.F. Doktora Tezi, Adana,
1974.
Gülcan, H. ve Anlarsal, A.E., 1993. Yem Bitkileri II (Baklagil Yem Bitkileri). Ç.Ü. Ziraat Fakültesi
Genel Yayýn No.5, Ders Kitaplarý Yayýn No.3, Adana, 1993.
King IP, Morgan WG, Armstead IP, Harper JA, Hayward MD, Bollard A, Nash JV, Foster JW,
Thomas HM. 1998. Introgression mapping in the grasses. I. Introgression of Festuca pratensis
chromosomes and chromosome segments into Lolium perenne. Heredity 8. p:462–467
Kuºvuran, A. ve Tansý, V., 2003a. Çukurova Koºullarýnda Farklý Buðdaygil Yem Bitkilerinde Biçim
Sýklýðýnýn Bazý Vejetatif ve Generatif Özelliklere Etkisinin Saptanmasý, Ç.Ü.Z.F., 2003, (18):
45-54.
Kuºvuran, A. ve Tansý, V., 2003b. Çukurova Koºullarýnda Üç Deðiºik Buðdaygil Yem Bitkisinin
Farklý Biçim Sýklýðý Uygulamasýnda Hasýl Verimi ve Bazý Tarýmsal Karakterlerinin
Belirlenmesi, Türkiye 5. Tarla Bitkileri Kongresi, 13-17 Ekim 2003, Diyarbakýr, Cilt: 1, s:346351.
Saðlamtimur, T., Gülcan, H., Tükel, T, Tansý, V, Anlarsal, A. E., ve Hatipoðlu, R., 1986. Çukurova
Koºullarýnda Yembitkileri Adaptasyon Denemeleri 1: Buðdaygil Yembitkileri, Ç.Ü. Ziraat
Fakültesi Dergisi, 1(3) : s.26-37.
Saðlamtimur, T., Tansý, V. ve Baytekin, H., 1998. Yembitkileri Yetiºtirme. Çukurova Üniversitesi
Ziraat Fakültesi Ofset Atölyesi, Adana, 238s.
Saðlamtimur, S., Tansý, V., Ýnal, Ý., ve Kuºvuran, A., 2001. KKTC Sulanan Alanlarýnda
Uygulanabilecek Ekim Nöbeti Sistemlerinin Saptanmasý Üzerinde Araºtýrmalar. Kuzey Kýbrýs
Türk Cumhuriyeti Tarýmsal Araºtýrma ve Geliºtirme Projesi (KKTC-TAGEP) Sonuç Raporu,
Adana-2001. 46 s.
ªengül., S., 1996. ªark Yoncasýnda (Medicago sativa L.) Ot ve Ham Protein Veriminin Belirlenmesi.
Türkiye 3. Çayýr Mera ve Yem Bitkileri kongresi, 17-19 Haziran 1996, Erzurum. s:608-614.
ªengül, S. ve Tahtacýoðlu, L., 1996. Erzurum Ekolojik ªartlarýnda Farklý Yonca Çeºit ve Hatlarýnda Ot
ve Ham Protein Verimlerinin Belirlenmesi. Türkiye 3. Çayýr Mera ve Yem Bitkileri Kongresi,
17-19 Haziran 1996, Erzurum. s:608-614.
Tansý, V., Okan, F., Kýzýl, S., Kýzýlºimºek, M., 1998. Çukurova Koºullarýnda Bazý Buðdaygillerin
Toprak Üstü Biomasý ve Kimyasal Kompozisyonlarýnýn Mevsimsel Deðiºiminin Saptanmasý.
Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 13 (3): s.1-8.
1186