tzNil( tctN 0SMAN cAzl

tzNil( tctN 0SMAN cAzl
tl
UE
BIZANS MUCADELESI
Halif lnalcrk - Bilkent tlniuersitesi
Bizans imparatorlu$u 1.07I'i izleyen yirmi beg yll iqinde tum Anadolu'yu Ttirk
istilAcrlara brakmak zorunda kalmrg, 1087'de iznik'te Suleymangah Anadolu Selquklu sultanhsrnr kurmugtur. iznik'i Bizans'a geri kazandran 7097 Hagir seferi uzerine
Komnen hanedanrndan tmparatorlar Anadolu'yrr geri almak iqin kargr saldrrrya
geqmig, iznik bagta olarak Ege, Kar adenrz ve Akde nrz kryt bolgelerinde Bizans egemenlilini yeniden kurmug bulunuyorlardr. Komnen'ler, orada kalmayarak iq
Anadolu')u da elde etmek iqin girigim yapryorlar, Batr Anadolu srnrrlannda ytpian
ve akmlan surduren kalabahk Turkmen goqebelerini geriye puskurtmek ve akmlarr
durdurmak iqin bir slra kaleler ve hisarlar inga veya tamir ederek (ozellikle I.
Manuel Comnenus, 1143-1180 zamanrnda) Denizli'den lJlubolu-Seyitgazi-Eskigehir
rizerinden agafr Sakarya'ya kadar gilghi bir savunma hattr meydana getirmi;
bulunuyorlardr.t Bu arada Sakarya-Sinop bOlgesinde emir Kara-Trgin elinden Sinop
geri ahndr (A. Comnena, Alexiade Charatikes/Kara-Tigin) . Orta Anadolu platosundan ve iznik ve istanbul doirultusundan gelen yollarrn kavgak noktasr Dorylaion
($ar-Oy"uk, Sultan-Oy,,g,r, Sultanyuku) idi (Al-Harevi: 1170'lerde Sultanyuli). Keza,
Eskigehir'den 7 km guneyde hakim bir tepe uzerinde L Manuel'in yaptrlr tahmin
edilen guqlu Karacahisar kalesi (res. 1,2), Turkmenleri buradan ileri brakmayan bir
engel olugturuyordu. Bununla beraber, 7176 Bizans Myriokephalon bozgunundan
sonra imparator bu kaleleri yrkmayr kabul etti. Herhalde I. Manuel olmeden (1180)
Dorylaion (Sultan-O).ugu) Selguk egemenligi altrna geqmigtir. Lascaridler (7205126I) iznik'te yerlegince, ozellikle Ioannis III. Vatatzes (1222-7254) doneminde,
Dorylaion cephesinde ve Karadeniz-Sakarya bolgesinde Selquklu genigleme
girigimlerine kargr saldrnya geqtiler (7225-1237).2 I. Aldeddin Keykubad (1220-1237)
saltanatrnrn ilk yrllannda Ankara ussunde yerlegip bu saldrnya karqr mucadele etti.
Bu mticadele srrasrnda Karacahisar'r elinden qrkardrlr anlagrhyor.a Bugunku
Eskigehir, XII. W'da bir Musluman gehri olarak Dorylaion guneyinde Odun-Pazart
yamacrnda kuruldu. XIII. yuzyrl ilk yarrsrnda br-rrada 77 mescid (mahalle) bulunuyordu (1272 tarihli Caca-oflu vakfiyesi). O zaman Sultan-Oyugu onemini kaybetmig
gorunmektedir. Kugkusu z, o zamanlar Selquklu Sultanr'nln ve ilhan'rn valisi olan
"Eskigehir Beyi" bolgede hnkim olup Sultan-O).rrg" beyi ona tabi idi (Neqri,, I,75).
XIL W'da Sultan-O)'ugu Bizans-Selguklu slnlr gehri idi. Eskigehir bolgesinden
BOzoyuk veya Sogiit tizerinden iznik'e gelen yollar, Sakarya uzerinde LefkeMekece-Akhisar-Gey've kaleierine ulaqryordu.
tk. 1288'& Qeman
bur.asr*r kolayca ele
acahisar ve KaracafEhir iherinde,.Gman
nu'nda (19S9. Eskis€hir Anadolu Univershe'
dirinin genisletilmig rnetnini yakrnda
.,a
'
:
.i
l.- r .' :l"il
Eyzantium's Last
hetke 1992.
: .
Imprlal
,
.-
Offensiue in
Asb
ftubad ile Laskarid'ler arasrnda 1231'e
l$ hakknda bir aragtrmamn yakrnda
.ik bkz. John Langdon, B_tzantlum's Last
!P.
Bizans idaresi, iznik ve istanbul'u koruyan son savunma hattrnr Sakarya uzerindeki
bu kaleler hattrnda tespit etmig bulunuyordu. Osman Gazi, ilkin Karacahisar fethiyle
(12S8) Eskigehir savunma hattrnr tamamryla qokertti. O zamarr Karacahisar tekfuru
Selqtrk sultanrnrn haracgizan idi, fakat 2si duruma dr-igmuqtu (Agrkpaqaz2'de, 6.
Bab). Osman 1299'da Bilecik-inegol-Yenigehir bolgesini aidr. 7302'de gelip iznik'i
kuqattr ve Bapheus'ta bir Bizans ordusunu bozdu. Bilecik-Lefke-Mekece-AkhisarGeln'e fetihleriyle Bizans'rn ikinci savLrnlna hattrnr ele gegirdi (1299-7304); boylece
59
@
oldulu gibi, daha 1305'de istanbul Bolazr kryrlannda goriindriler. Aqafrdaki satrrlarda Osman'rn iznik kugatmasr ve Bapheus (Koyunhisar) savalr (1302), 1304 ve '1305
yrllannda Sakarya iizerindeki kaieleri ele geginnek ve iznik ablukasrnr tamamlamak
iqin yaptlgr seferleri ve uzun bir ablukadan sonra Iznik in driqli$Unii (2 M^rr 1331)
ele alacaprz.
Uc Tiirkleri igin Bizansln Anadolu'da en son direnq noktasl, zapt olunmaz sudan
r€ griqlu garnizonu ile iznik'ti. Uc Trirkleri, gehrin bir zananlar Selquk devletinin
merkezi, bir IslAm $ehri oldulu hatrasrnr kugkusuz unutmuyorlardr. Bu TtirkmenIer iqin iznik'in yeniden D?ru'l-islim'a kazanrlmasr en btyuk gaza hedef\ olarak
daima yaqamrg olmaldr.+ Manuel Comnenos'un oltlmii (1180) iizerine Bizans'ta ig
kargaga baq gosterdi. Andronikos Commenos iznik'i kuqattr[r zaman (1183), iznikte
Bizansh savunucular arasmda yardrmcr Tiirk askerleri vardl. Andronikos i;ehri ele
gegirince onlan kaztla oturttu.5 Osman Gazy bir Uc gaza iissii olarak iznik ten
yalruz 25 km uzakta Yeniqehir'de yerleqti$i z^man (1299) hedefi, Bithynia'nm iki
buyuk merkezi Iznik ve Bursa idi. Osnlan'm bu iki qehre karQl girilimleri (13027303) ve 7304 Sakarya seferi onu dolrudan do$ruya tsizans devletiyle kargr kargrya
getirecek, ona kargr Istanbul'dan imparatorluk kur.'vetleri gonderilecekdr.
Laskarid'ler ddneminde (.1205-7261), Anadolu'da do[udan Mogol tehlikesi baq gos
terinceye (7232, Sivas'a kadar akrnlan) kadar, 1220-7237 doneminde, iznik'e kargr
aSagl Sakarya tarafrndan Selguklu-Ttirkmcn tehdidi devam ediyor ve karQr onlenrler
alnryordu (IIl. Vatatzes'in seferleri).5 O zarnan lznik kalesi tamirat ve yeni burglarla gtiglendirildi. iznik drqrnda Bizans idaresinin dalbk arazide yerlegtirdili savaqct
Kuman/Krpqak srmr askeri, akritai, iznik'in savunma sisteminin tamamlaylcr bir
pargasr idi. Laskarid'ler, kendileri, cogu zaman batr Anadolu'daki merkezleri Lydia'
da Nymphaion (Ni0'de oturuyorlar, Iznik'e bir srnrr qehri goztiyle bakryorlardr.z
balrml oldulu
Selguklu sultantnrn Kastamonu emirleri Qoban-ofullan,
1290'larda Palaeolog'lada Sakarya rizerinde mtlcadele halinde idiler. Bagka deyim-
Osman'rn
le, gerqekte Osman Gazi, burada XI. yiizyrl sonlannda Selquklu
Stileymanqah'a
kadar tzanan bir tarihi gelenek iginde yer alrr. Bu Uc bolgesinde Selguklu sultanlarla bidikte faaliyet gosteren Kara-Tigin (emir Qoban'rn atast) ve Kara-Qepiiq (KaraQepig) adlarrmn Osman Gazi donemine kadar yaqamq olmasr (bkz. ileride) aynca
belirtilmelidir. Osmanh rivdyetinde birqok Rum adlan (Lefke, Geyve vb.) devam
ettili halde, Katoikia iqin Kara-QeptiQ adr yaqamrqtrr (bkz. agalrda).
tsilecik-Yenigehir bdlgesir"rin fethi (11299) Osman'rn kariyerinde kesin bir geliqrne
a$amasrnr ifade eder. Bu fetihten az sol-rta, 1300-1302yilannda Osman'rn do$rudan
clo!ruya Bizans Devleti'nin Bithynia'da iki onemli merkezini, iznik ve Bursa'yt
fethetmeye g'aLqtrfrnr ve her ikisinin etrafina havile kuleleri inga ederek ablrrka
altrna aldrfrnr gorecefiz. istanbul'da yalnrz lru aqamada, Osnran'rn harekdtr clikkatle
izlenecek ve tepki gdsterilecektir. Sarava yakur olan taril'rci Pachytrleres ilk kez bu
tarihte Osman'dan sciz eclecektir.
IJizans'tan Batr Anaclc>h-r topraklannr fetheden obtir beyler gibi Osn"ran Gazi de,
1299'a dolrtr, ku.lkusuz, Selqtrk srnrrlart otesinde Karacal-risar'clAn BilecikYenigehir'e kadar ger-riq bir bolgeyi egernenligi altrna zrlmtq, birgok qehir ve kalelerc
hukmeclen bir bey duruntunder gortinmektedir. Bundan sonra Ostnan, Sclcuk Sul60
-
.
i'
, ...
'.
4 Silbyrnansahin Osrnan'Gazinin deitesi otdt$u I
Osmanfr gelenegi (Aspz. 1., 14.126.8ab; Nexi, l,
bu bakrmdan dikkate de$er. FakatE4ufirul't-m atal
arasnda bir Mtr StileVman da andmr$ttc Dfl*urnn
M. Hafif, istanbut
1922.7ffi1'
5 Ghoniates'ten naHen C.Foss,
Yi"o*'Brooldine,
55.
6 Langdon'un not 2'de anrlan eseri; keza onun su
ara9trrmasr: -Bltza$tiurn'$ lnitial' Erre,oun{qr t{re Qln
wAToK, 29 { lsg8},
9s140 ryegd
{qi
iizerindr
Al4l6miru'l- AlhlSte, tacsimite-Metin, Ankara:
Kurumu.41&420.
7 J. Langdon, Lest
lrnrytial
Offetxtve.
T0
',
tanl'na l-raraq odel.sn tAbi yerel tekvurlzrrla (Karacahisar, Goynuk, Golpazan, Bilecik, inegol, Yarhi.sar'fekftrrlan) u$raqnayzrcak, dofn-rclan clo$ruya tsithynia'da
Bizans itnparatorltrk ktru'vetlerine karqr g;rt.'a faalivetir-le ba.slayircaktrr.
Osman Gazi'nin iznik Kusatmasr ve Bapheus (Koyunhisar) Savagr (27 Temmuz 1302)
ilkin Osrnan'rn iznik kr-rqatmasr ve Bzrpheus sa\':rflntn tarihi ve yerini belirlemeye
galrqahm.e imparatorun o$lu IX. Mihal'in Batr Anadolu'ya hareket tarihinde, I3O2
bahannda. Pachymeres, "Amourios" (Yavlak Arslan o$u Ali), "Lamis6s" ve Atmanes
(Osnran)'rn salclrr haiinde oldr-rklarrnr i;;aret ecler.g Keza, 1302 bahannda Venedikli korsanlartn Mannara Denizi'nde Prinkipo adasrna saldrrrlanndan sciz ederken
Bizansh general Mouzal6n'un Mesothynia'de alrr bir bozguna ufradr$rnr (Bapheus
savaqr) ve ttim y6re Rr:m halkrnrn goE etrnekte oldufunu, btr bozgun rizerine
Turklere karqr savunrnanrn acil bir drrn-un yarattrlrnr kaycleder.to Bizansh tarihqi
buradatt bir parantez aQarak yrllar oncesinde Sakarya bolgesinde Kastamonu'dan
gelen Amourioi (Emir ofullanna ) yani Ernir Qoban-oftrllarrna karqr rnticadelef i
anlatarak konu drqrna grkal.tz Bu eski clurunlu anlattrktan sonra, Mouzal6n ile
Osnran arasrnda Ilapheus sava$lnl ayrrntrlanyla anlatrr. Bu kronolojik srrayr goz
crntinde tutarak A. Failler,ts Bapheus szrvaqtnt 27 Temntuz 7302 tarihine koyar.
tsapl'reus savaq;l gerqekte 1302 Temmuz ayrnda vuku bulmugttrr. Osmzrnh riviyeti de
bunu do$rular. Savaqr Llzun vzadrya anlatan Artonim Teuhrib-i At-i Osmanl4 ve
Aqrkpaqazl.de'nrn (bundan sonra A$pz.) Ozetledi$i eski menakrbn2me (Agpz. 16.
Bab), Bapheus (Koyunhisan) sava$rnl Dimbos sava.srndan Onceye koyarlar, fakat
tarih vermezler. Bursa Tekfr,rru ve mLittefikleri Kestel, Kite, Biclnos ve Adranos tekfurlannrn birlegik ordusuna karqr Osruan'rn Dimbos (Dinlrcz, Dinanoz) savagr iqin
eski rnen:rkrbndme Hicri 702 tarlhini verir.15 Aynr nrenakrbnAme, lznik ku..satmastnr
Dimbos savaqrndan hemen dnceye koyar. O halde Bapher-rs savagl ondan onceki
yrlda, Hicri 701 tarihine rastlar. TOI Hicri yrh ise, 6 nyltl 1301'de baglar ve 28 Temmuz 7302'de son bulur. Savaqrn yann temnluzcla vtrku br-rlduSu dligunulurse
(Pachyrneres) Bapheus savaSl 701 Hicri yrhnrn sonlarrnda, yani Temmttz 7302'de
olmuqtur.
Bapheus sava\slnln vuku btrldulu vere gelince, burasr Osrnzrnh rivAyetinde YalakOvasr olarak g6sterilir. Yalak-Ovasl, Yalak-Dere'nin Hersek-Dili'ne ulaq;trSr duzltiktur. Br-rrada vuku bulan sava;tan once Bizans kul.vetleriyle Osman'ln oncti kulrretleri, iznik'ten gelen yolu kapatan Koyun-Hisarr'ncla qarprgmr$lardrr (Pachymeres).
Yalak-Dere vadisini izliyerek iznik'ten gelen :rna yol iizerinde Koyr-rn-Hisart, YaiakOvasr'na grkmadan 6nce tepedeki hisardrr.rs Orhan, 1337'de izrnit'i teslim almaclan
once bu Koyun-Hisan'nr zapt etrnek zorunda kaln-rrqtrr. MenakrbnAme'nin bu hisar
hakkrnda ifadesirz aynen Eoyledir: "\'Lrkan srrtdaki hisar anun (Kaloyan'rn) idi.
$inrdiki zamanda Turk ana Koyun-Hisan derler." Pachyrneres'in ifadesi de savagrn
izrnit'e yakrn sahilde, ovada yaprldrfrnr teyit eder. Btrrsa'ya )'aktn Dimbos uzerinde
bir ikinci Koyun-Hisarr varcLr. Menakrbnirne, Yeniqehir-Bur.sa yolu tizerinde Dimlros (Dirnboz, br-rgiin Erdofan) savaqrnr anlatrrken:re "Ditnboz'dan Ko1r11n-gisart'na
1835.l,67.
giden vol"dan sdz eder: Bapheus'dan sonra 1303'de Tekvudarla Osman ilkin
"Koyun-Hisarr'nda buluqtular, ceng ec'le ecle Dinboz'a geldiler." O halde :r,vrr ayn iki
Koytrn-Hisan szrvaqr varclrr. -J. r.on H:ltunrer, llapher-rs,/Koyr-rn-Hisan s2tva$l ile Din-rbosz/Koyun-Hisan sa\'2l\slnl birl>iriyle karrEtrrrttt,srs ve o zan^nndan beri br-r y:lnhq
gtinun-rtize dek tekrarlanagelrniqtir. Bapheus sa\-a$rnln tarihini ve 1'erini 1>oylece
tespit cttikten s()nra s:l\:2rf1n nasri geq'ti$ini Pachvtneresi ve Artctrtittt Tet'Arib-i '41-i
ol
oldulu gibi ahnm6tr).
Pachymeres'in aEalrda bir ozet gevirisini veriyoruz:zo
"A) Osman iznik bolgesinden aynldt, daphk araziyi gegitlerden gegip Haliz6n'lartn
peSine dr,iStr,i. B) Fakat bundan once ytiz kadar bir (oncri) Tr,irk kuuueti aniden Teb-
maia'da gece baskr,nt yaptxlar. Ganimetle kaEarken Rum askeri peSine dtiEtti, bir
tepeye gtkan Turkler kendilerini oklanyla sauundular. C) Bu ilk karSilasmadan
cesaretlenen Osman'tn yanmdaki asker, Meandre bolgesinden gelen bagka Tr,irk
kuuuetleriyle btiytik bir saytya uarmx$ bulunuyordu. D) Emir [Yaulak Arslan oPlu]Ali
uzaktan [Osman'tn 1)antnal akma gelenlerin kendisine ortak gtkn{mt gorerek
imparator'la yapmq oldupu anlasmalan giPnedi ue o da afuna basladt.zr E)
Osman dap gegidini gegip birden fouaclal gonindr.i. F) O, kendi kuuuetleriyle birlikte, daha once PaJlagonya dolaylanndan sauag igin kendisine gelip kahlan birgok
saua{Qxrun basmda idi. Onlar, onlerine gtkanlan yok etmeye ueya esir almaya
baztrdtlar.zz Btitr.in bu kuuuetleri orada topladt. G) Leon Mouzal6n kumandast
alnndaki kuuuetler, Rum ue Alan'lardan oluSan kendi askeri ile yeili ue yabancr.
askerden oluSuyordu ue bepsi yaklagtk iki bin kiSiye uanyordu. Kendi topraklan
tizeNnde saua$makta olduklctn olgusu, onlara kalabaltk bir d,tismana karSx saua€a
atr.lma cesareti ueriyordu. $ayet Eoptr.nun s)yledipi gibi, cesaretle atiltrlar ue sauasta
stkt duntdarsa zafere ulagacaklardt. Fakat az once Alan'lara uerilmek tizere
berkesten istenen yardtm dolaytstyla qtlanndan ue paralanndan mabntm ed.ild.ikleri igin, kotLilLikten gok bir tedbirsizlik olarak, geuEek ue gayretsiz bir baua igine
gird.iler; ilk ahltm gtictinti kaybettiler ue pek cesaretle sauasa girmediler. i) Bu
dun,tm, Tuirklere btiycik bir guuenle saldtrma ftrsah uerdi; aza karSx sayrca tistr,Ln
olduklartndan cesaret dolu idiler. Boylece saL)a€, bem sayx bem cle moral
baktmtndan eSit olmayan kogullarda baSlad.r.. Rumlardan birgoptt saua; meydantnda kalrken Qogu yakm olan izmit kalesine, hep beraber utang uerici Sekilde,
yol aEtp kagmak uzerefirar yolunu tuttular. Bu strada Rumlar iEin bayatlannr.feda
eden Alan'lar gok yararlt oldular. Gergekten saua$r.n sanucLr belli olttnca, EoPu yaya
olan askere kaEma imkd.ru sapladtlar; Dtigmantn etrafr.nt geuirip adtm adtm gekilerek ue yandan ga.praz saldtnp dtismantn ilerlemesini geciktirerek, attat't inip ok
ahslanyla dr,iEmanr, tturArAk, Alan'lar Rum piyadenin saflannt stktlagttnp ilerlemelerine ue kendilerini kurtarmalanna imkd.n uerdiler. Upradtklan teblikelerden
once Rumlann kurtuluSunu duiEilnerek Alan'lar bir bir dr,ismekte idiler. Tr'irkler igin
o zanran sa.uast bitirmek, etrafa daplrp biE direng goruneden kolayca ganimet toplamaktan baska ig kalmam6h. Bu da mabsultin altnma zzman4 tilm bolgede br'iyuik
kotilltiklerin baslangtcr. oldu. Koylailerin bir kxmt, tutsak yapr,h.yor, bir ktsmr
boPazlantyor, baEtna gelece\i onceden anlayarak kurtuluEu bir kalede s$mmakta
bulan baztlan isefirar yolunu tutu.yctrdu, Ktr halfu, toi.m aileleriyle gelip istanbul'a
vPr.nmakta idiler. (Goz tanr$r olan tarihqi devamla istanbul'a stltnanlarrn acrkh hallerini anlatryor.) Dui€man (Tr,irkler) yalruz esirleri de$il, bayuanlan, batta o ytlm
apaEtaki meyuelerini de alry gotAniyordu, Ganimet olarak aldtklan bayuanlada
tasmmast milmktin her Sqti tastyorlardt. Bununla beraber izmit bolgesinclen otedeki bolgeteri istitdya cesaret ed.emed.iklerinden olacak, oralara bentiz yayilmadilar.
Gergekten, istanbu.l'a yakm dtE maballelere, sanki kutsal ue dokttnulmazmtg gibi,
saldtndan gekinip dokunmadilar. Gerqekte, tabribat sadece burad.a de{ild.i. En iyi
berkitilmig kaleler baric, imparator (IX. Mibal)'un buluncluptt Edremit'e kaclar ttint
bolgeler, Tilrklerce yaPma edildi. Daba otede Acbyraou.s (Baltkesir yakt'runda
62
Akira), Kyzikos (KaprdaPr), P)gai (Kara-Biga) ue Lopadion (Ulubat) denize yaktn
bolgeler tabribattan mctsun kalmtstt,. Fakat yaPmalar, ButrsA ue iznik kaptlanna
kadar uzanr,yordu, boylece etraftaki taim krsal bolge tahrib edildi. Tahribat
korkunE ue onilne gegilemezdi. Her Sey birkaQ glin iEinde barabeye donmr,iStr,i."
Anonim Tev6rih'de Koyunhisan
Osmanlr kaynaklanndan bu savagln en aynntrh biqimde anlatrldrlr Anonim
Teuifib-i Al-t Osman'daki bolumu aqaprda aynen veriyoruz.
"7. Osmzn'r,n bir oglu old,u, adtnt, Ali PaSa kodu, anas yanr,nda ahkodt,.'
2. Osm.an Gazi (NeSrf: Orban Gazi ile) bu tarafda iller aEardr,.
3. Gehip Koprri-Hisann yagma ile alup fetb etti;
4. Andan gelip iznik'i bisar etti.
5. iznik ol zantand.a gayet sary ue mu'teber Sebir idi; dort yant. sazltk ue batakltk id,i;
S6yle kim adam yoresine uanrnazdt. Hem iginde ad,am galabahk idi. $oyte riud.yet
ederler kim, dort kapusu uardt; ber kapusundan bin alaca atlu k6.fir gtkardr; gen)
kalan renkli atx ana gore kr.yils itgil, nice galaba gebir idi;
6. Ol uakt kim gdztler eyr.iydi (Koyunoplu naisbasr: €r idi ue iilil berbiri bir ejderb6,
gibi idi, eper adan'r. baEr.na bin kd,fir gelse yriz dondr,irmezlerdi; i'tikdd.lan mubkem
idi; Hak ta'dlA keile zikru.bu) anlara dabiftrsat uenirdi.
7. i'tikddlan berekdnnda gelaip iznik'in dayiresin yagm1. efiiler; kd,firleri nice kez
Etkdilar, o{rasdtlar (Koyuno{lu: unr.gdr.lar), Hak ffi'Am g2.ztlere fr,rsat uenip
(Koyuno{lu: uerdi) khfirleri sr,yup bisara (Koyunoplu: bisanna) koydular;
8. Gordti.ler kim cenk ile ah.nmaz, dort yanx su, big kahna adam uanmazdt;
9. Vardilar, Yenisebir'den yana olan dap diuannda bir haudle kule yaptxlar, ol
kal'antn igind.e adaru. kodular; ol zamand.a Taz [Drd.zJ Ali derlerdi, bir dilduer adlu
uArdt, gayet babad.r pehliuan id.i; ana ktrk kiSi koSup ol bisA.rd.a koyup iznik'e
baudle kodular. gimdiki b6.lde ol bisarcupa Taz-Ali-Hisan derler. Ve bem tistiln
yarunda bir ytiksek kaya (Sxkt: kubbe) uArdtr, anr,n dibinde bir souuk pr.nar dabi
uArdtr, ol pr.nara dahi Taz-Ali-Ptnan derler.
10.
Andan sonra kd.firler zebftn olup bisarda oturdular; gdziler dabi dhima
segirdaip igertid.en (Koyunoplu: iEerd.en ad.am) Etkaftmaz old.ular; tasradan d,abi
kimse gelimez oldu (KoyunoPlu: gelemezd,i). Bir nice zznxan bu hd,lle kaltp oturdu-
lar.
Akibet ki,firler bir gtin firsat bulup istanbul Tekuunrna adam gonden'ip
(KoyunoPlu: gonderdiler) bi.llerin 'arz eylediler: (Koyuno{lu: eyitdiler kim)
tizenimilze Tr,irk geldi, bizi zebLn etdi, tasra Etkartmaz oldu, '6,ciz kaldtk, eper bize
dermdntn uarsa, eyle; yobsa bizi Tr.irk zebAn etdi, oplumuzla ktztmrzla esir iderler,
11.
ueyd,bud agltktan kr.nluru.z; ePer bize dermd.n etmezsenciz,' dediler.
Zird ol uakt iznik'e dabi istanbul (Sdkt: islambol) Tekuunt btikm ederdi. Qr'in
kin'r. istanbul Tekuuru bu bd.le ud.krf oldu, bayli (Std.kt: +mel'An melfr,l olup) gemiler
cern' ed,tip igine (KoyunoPlu: iEinde) gok leSkerler koyup gonderdiler kim uarAlAr,
gdztleri iznik aizerinden aytralar. Hem bir i'ilmAd etdr,ipr,i adamtn bile gonderdi.
Gemilere ginip 'azm edilp gitdiler kim uarAlAr, Yalak-Ouasx'na Etkalar; andan iznik
tizerine uAralar, gd,ztle4 g1fibn basalar.
13. Bunlar bu yana bu kauilleri ettr,ikd.e, meger ki g1.ztleruin d.ahi bir c6sr2su uard't
(Koyunoplu: kdfir leSkerine gondenip) kd.firler leSkeri nirqte Erkaca$r.n baber alup
12.
biltip cdn atup, uArdt, gd.ztlere baber etd.i. And.an gdztler dabi yuirituip (Koyunoplu:
yuz dutup) geldiler, ol kdfirlerin gkacak kendrda (Koyunoplu; yerde ue kenarda)
pusuya girip pinbAn olup drryclu.lar. Bu yanaclan kdJirler dabi gemiledn sr'inip
63
(Koy'unoPlu: wuanp) uarutp ol Yalak-Ot'ast'nda denizden ol kendra iskele urup
bir
gece g*mapa basladilar, kuruya dokrildtiler. Her biri atlann ue esbdblann
gtkarma\a qalryurken gdztler clabi g6.Jilen, Allab'a x\mup tekbir getlirtip banlle
ecltip at salup kdfirler arasxna koyuh.tp (KoyunoPlu: +k6.fire) fuhc urdular; bemdndem kdfirleri birbirine kathlar, Soltle furdilar-kim (Srd.kt: birbirine urdular,
da$tthlar Sole oldu kirn) uasftnt Allab biltir; (Koyunoplu: kdftr bunu gortip) denize
dokUlr,ip gark oldular ki, basrnda deuleti olan gemiye girebildi. Mdhasal-i keldm
kd.fifin Qogu (Sr.dkt; denize gark olup) heldk oldu. Sebelcesi (Koyunoplu; kaEup
istanbul'a geldi) baslan kayust oldu. Hemdn gemi iginde olanlar gemilerin atttp
kaqrQ gitmek ardr.nca oldular.
14. istanbul'a geltip olan bd.li Tekuur'a haber uerdiler (Koyunoplu: i'ldm fuldtlar).
Tekuur bu baberleri igidcip bayli melhl oldu, gok cuzd' ue fezd.' eyledi ue ill6. elinden
ne geh,ir, sabtr edtip karar etdi, Ear-nA-gdr oldu. Bu yanadan iznik kdfirleri bu olan
balden baberd.ar olrcak kim Tekuttr xndt, anlar dabi gok a\la$up ))as etdiler
(Koyunoplu : duttular) ;
15. 'dkibet daruSup aru tedbir etdiler kim, kaganlar kagdt, kagamayanlar (Ayaso-
kagabilirlerce kagalar, kagamazlarsa); kal'ayt uenip mutt' olalar. Hem eyle
edtip kal'ayt gd.zilere uirdiler. Gd.ztler dabi alu.p doyum oldular. (Sr.dkt ue Ayasofya:
doyum oldular, gant oldular.) Qr.irtkim iznik'i aldtlar,
16. Bu kez Yalak-Ouast'na dolusdular. Ztrd (Ayasofya: clolasdila.r; Stdki: Yaluoua
ouasxna dti€d.ailer) kim ol uakt bu Yalak-Ouasx satp da{lar ue sarp bisarlardr,
(Koyunoplu: bisarlar uar idi) ue bem bt-nibd1,s iller uiliyetlerdi ue genlik jterlerdi. Ol
zamanda iznik'le istanbul a rastnda olan clallarcla gak iznikumid'e uarunct
daPlarda bir apag yokdu, Soyle Senlikcli; kal'alar ue gebirler ue kol,lsrdi. Sonra 6suz
kalrcak apaElar ue ornlanlar oldu, derler, ue bem ol zamant gormtis Ad,emtlerden
riudyet olunmuSdur, fi'l-udki'dir. $o1tle riu6.yet ederler kim, ol yorenin Senlik
olmastna bir kaE sebeb beydn etdiler. Biri ol kim, sarp yerlerdi; ikincisi ol kim
fya:
gdztlerden tirkilp gelen iller clahi anda gelmisd,i (KoyunoPltt: gelnzislerdi,
r,Lgtinctisui). Biri dabi ol kim meger istanbul'un. Tekuuru'nLrn bir mabbAbe
(Koyunoplu: cemile) ktzt uzrdt..."
"Segirtmek", "hisar etmek", "kapu yapmak", "sarp" deyimleri metni doiru anlamak
iqin aqrklama ister:
1. Hemen hemen sonraki tum metinlerde "segirtmek" sozctilti, arkaik Osmanhcada
akrn yapmak anlamrnda kullanrlrr. Segirmek kokunden, segirdim (akrn), segirdirnci
(akrncr), segirdim eylemek (akrn yapmak), segirdim salmak (akrn yapmak, istilA
etmek) sozctikleri 74. ve 15. yUzy:ir Turkgesinde qok kullanrlan kelimelerdir (bkz.
Tarama Sozlti$u,
v,
3351-72:).
2. "Hisar etmek" kuqatmak, muhasara etmek (Tarama SozluSu, III).
J. "Kapu yapmak" hisar ontinde kaprlan tutup kimsenin gtkmasrna izin vermemek
(Tarama Sozltifti, IV), bir hisan kugatmak, muhasara etmek.
4. "sarp" kelimesi burada "eriqilmesi, yaklaqmasr giiq anlamrnda" kullanrlmrgtrr.
Anonim'de iznik kuqatmasr iqin ilkonce Koprtihisar'tn ahndr$r zikredilir. Koprtihisar "ya$ma" r\e ahnmrqtrr. Koprtihisar, giineyden Bilecik'ten ve batrdan Yeniqehir'den iznik'e gelen baqkca yollarrn kavEak noktasrdrr. Bu hisar, iznik'e giden Krzrlhisar-Derbent vadisinin baqlangrg noktasrdrr, Osman iznik'e bu vadiden gidecektir.
iznik'e sefer iqin Osman'ln ilkin Kopruhisar'r almasr gerekiyordu.
Anonint'de Koytrnhisan'na karrgr Osnran'rn gondercliSi ytrz kiqilik ilk kegif
kuwetinden (bkz. Pachymeres) soz edilmemiQtir. Ashnda bu iki ba$rmsrz kaynak
birbirini tamamlayan bilgiler vermektedir. Her iki kaynak impartor'un ordusunu,
kuqatma altrndaki iznik'i kurtarmak iqin gonderdi$i noktasrnda birleqirler. Anonim,,
iznik kuqatrnasr ve iznik gehri hakkrnda tamamlayrcr ayrrntrl:ir verir. iznik onr-inde
kaleden grkrg hareketleri ve qarprqmalzrr oldulunu bu kaynaktan o$reniyoruz.
iznik'in batakhkla gevrili, "her yanr su olup surlara yaklagrnak irnkAnr olmardr$r"
cenk ile ahnmaz" durumda bulundupunu Anonim belirtir. O zaman Osman, ttim
Turkmen beylerinin uyguiadr$r taktile baqvurdu; gehri abluka altrna almak ve
aglrkla teslim olmaya zorlamak yontemine yoneldi. Uztrn abluka iqin Osman
"Yeniqehir'den yana olan da!" yamaclnda bir "havdle" kulesi yaptrrdr ve iqine Taz
(DrAz r Uzun) Ali kumandasrnda ufak bir knr.vet yerleEtirdi; "gazller datma segirdup
igerriden ddem gtkartmaz oldr-rlar." Bugr-in iznik'ten Yeniqehir'e giden yolun solun-
daDraz Ali kop veDraz Ali prnan vardrr. Ifiz 7994'de br-r koyu ziyaretimizde Anonint'de zikredilen prnan tespit ettik (r'es. 9. Havdle kulesinde iz kalmamrqtrr. Kule'nin
iznik'e gelen yollan goren pmarln altrndaki tiimsekte olmasr mrimkundnr (res. 4).
Bu aynntl, Osmanh riv2yetinin ne derece salhkh oldulunu gosteren kesin bir
kanrttrr.
iznik kuqatmasr ve Koyrrnhisar savaEr hakkrnda baqka a),nntrh bir Osmanh rivayetini Negr?'de (yay. F.R. Unat ve A. Koymen, KitAb-i Ciban-[ltint6.,I, Ankara 7949, 704108) buluforuz: "iznik'in yollarrn kesip qehre taqradan nesne gtmez oldu, krzhk
olup gehir halkr bunahp gdlden olurlayrn istanbul'a mededci gonderip istimddd
ettiler." (Pachymeres de istanbul'a habercinin "Go1-Kaprsl'ndan" gonderildi!ini
aqrklamrgtrr.) Pachymeres, Osman'rn iznik kuqatmasrnr brrzrkarak "daihk araziyt
gegitler"den geqerek (Yalak-Dere rizerinde Krrk-Gegit) Baplteus'a geldifini belirtir.
iznik gehrini qok kalabahk ve stivari kuwetleriyle savuntrlan biiylrk bir qehir tasviri
hakkrnda Anonim'in verdi$i ayrrntrlar ilginqtir. Anonim daha aga$rda bu aynntrlarr
yerel bir (Rum) kaynaktan aldrlrnr itiraf eder: ("hem ol zantam gormtig 2demilerden
rivdyet olunmugtur"). Kugkusuz Laskarid'ler donernine ait bu tasvir son derece
ilginqtir. Anonim'in kaynafr, Yalak-Ova-izmit-Marmara bolgesinin "qenlifi" nedenlerini de aqrklamlqtlr: "Ol yorenin qenlik olmasrna birkaE sebeb bey2n ettiler; biri ol
kim sarp yerlerdi, ikincisi ol kim gAzilerden rirkup gelen iller dahi anda gehnigdi."
Laskarid'ler doneminde tartmda bolgenin refahrzg nedenleri boylece agrkhk
kazanryor: Tiirkmen akrnlan yrizunden bolgeye yo$un gog, bu bereketli duzlukte
(Yalak-Ova) ve daf srrtlarrnda koylunun yofun tanm faaliyetine yol aqmlg olmahdrr.
O qa$larda emek, topraktan daha onemli idi. Selquklularrn Laskarid'lerden hububat
ithaline ait kaydr da bu qerqevede deferlendirebiliriz. Anortiftlrn yine yerli Rum
halkrndan aktardrlr bir bagka rivdyet, Yalova kaphcalannrn ingasrna dair imparator'un knrna artBizans menseii hikAvedir (.hikAye rein Anonim n:.jshalarrnabaknrz).
Osman Gazi, imparator ordusunun yolda oldufu haberini, kuqkusuz, Pachymeres'in
soz etti$i yuz kigilik ilk Osmanh keqif kuwetinden veya Anonim'in soz ettigi casustan olrenmiq olmah, Osman telAqa duqnrtiq, Konya sultanrndan yardtm istemiqtir.
Pachymeres bu yardrmrn Meandre (Menderes) bolgesinden geldi$ini iddia eder. Bu
. I
trr=4 qraz Ali
, :
Tryinfun lznih'tn
i- Ahrweileq tapqtiilgpro agraire
', Blzantttsn 28.61-6$:r', .
gfu*n*5ti
dee ernpereurs de
'
(I, 104-106) ilging
ayrrntrlar vererek bir bzrkrma Pachymeres'i teyit
eder. Neqr?'ye gore Osman der ki: "i.stanbul'dan bi-kry2s leqker geliyuriir, eper
ayllrrsavuz iizerimize l-riicum edip etraf R0mi'nin kdfirleri bize qir-gir olurlar; bu
nokrada Negfi
gelen k2firin slntnaslna bir gare olsa, cledi. Gazller ey'ttiler: bizirl adamrmrz azdt,
biz dahi Aldedclin-i Sdni'den istimdAd edelim clelrip fi'l-hil Konya'ya adam gon-
derdiler'
'
" sultan Alaeddin-i
;:,Iffi:*L1::1,,3:l:t:"^
(bu gri n
Ag'on)
s
r.,,
s6ni (sic) bu haberreri
bin halk
nr,i,l-,""
mudvent
igidib
e varatar,
ts,yr,rrdu ki, sahib_
surran,a ojrtpn
il, ?::T:t #:;T;
^A.-^ ,
,
ois,,
lleu
miyan beyligine tdbi
:: T
idi. Xeq.ile gore (1,
f
,,yalak_I
t06),Osman
sman
"Yalak-Hisan'ndan
hisar?) dil alup k2firin
(Ko1''ngrfl.tin,, .grenmiE
r,u
:l,ff
:':::
Bizans kayna$r 7305'de
osman'tn ordusunun
atrr ve yaya b.$ bini
Bapheus zaferinden
burdufunu,
sonra bu askerin istanbur
Bo$az fna'kadar
yana yayrldr$rnr do$rular
aknlaryaprp her
(bkz. ileride). pachymeres,
Osman,rn ordusuna
n
l1
rl
Qobanoguna',na
do{aldt.
balrr
otdupundan,
b,,
tak iyedn
b, teruhm gelmiS OlmaSf
pachyneres ilging btr aynnfi ekrer: Qobanoguilarr'ndan
yavtak Arstan'm
bu
andlagmasm qignernig ve
oglu Ati de osman,abakarakimparatorlayaptri4rbarry
girigmig
tzrrirrte <,ktt;t baslamrstrr. onun bu harekdta aga$r Sakarya bolgesinde
oldufu anlaqrlmaktadrr. B6yiece, tsapheus ravaGil <lon.:rni, Bizans ile Selguklu Uc
kazanmtqttr
guglerinin bu tarihte harekete gegti$i kapsamfu bir kargrlagma niteliSi
(13o4'de Ephesus'un dtigm es:). Anonim tivdyetinde bu genig harekat tam anlamryla
agrklanmrq defildir.
Pachymefes'e gore, Osman, istanbul'dan gelen imparator ordusunu vurmak iqin
iznik bolgesinden ayrrlmrg, da$rk araziyi geqitlerden geqip sahile inmigtir. Birqok
geqitleri olan bu da$hk bolge, Yalak-Dere vadisidir, Anonim, Osman'ln ordusuyla
"ol kAfirlerin qrkacak kenArda (sahilde) pusuya" girdipini aqrklar. Bizans kuwetleri
Yalak-Ovasr'nda sahile crkmaya baslar.
Savag, Anonim'e gore, Bizans kuvvetleri Yalak-Ovast'nda sahile qrkmaya
baqladrlrnda gazilerin baskrnr biqiminde "gAfilen" baglamtqtlr. Neqri, Osman'tn, "dlin
(gece) baskrn edup basrp ba'zrn krhqtan geqirip ve ba'zrn denize gark edup" zafet
kazandr}Lnr soyleyerek Anonim'denbiraz farkhdlr. Neqri'ye gore, karadan Gebze'ye
yakrn Dil-Ovasr'na gelen Bizans askerinden denizi "geqmeyenleri" donup yine
istanbul'a gitmiglerdir. Farkh ayrtntlar dikkate altntrsa, Anonim ve Negri birbirinden
ba$tmxz goninmektedir; veya her ikisinin kayna$t bu sava$a ait bir ayrrntrh
menakrbndme olmaltdrr. Anonim ve Ne$ri ayfl ayn ozetlemiglerdir.
Pachymeres, istanbul'dan Heteriarch Mouzal6n komutasl altrnda gelen asker ile
yerel savaqcrlar ve ticretli Alan'lardan oluqan Bizans ordusunda birlik olmadr$rnr
vurgulayarak bozgunun nedenlerini agtklantaya qahgrr. iyi asker olan Alan'lar,
Altun-Ordu emiri Nogay'rn oltimri (1,29D uzerine baqsrz kalmrg ve Brzans'a ticretli
asker olarak hizmetlerini sunmu$lardr. zc
Savag stireci hakkrnda Pachymeres, Osmanh kaynaklanndan farkh bir anlatrm
yapa\ iki ordunun kargr kargrya geldiSini, ilkin Rumlann acele saldrtya gegti$ini,
fakat sav-a$ oncesinde Alan'lar lehine yaprlan ayncahk dolayrsryla gevgek
-^'-:-^^ /'\aman',n acr-cri sirlrfetre
Anonim, izniklilerin o zaman umutsuz kahp qehri teslim ettiklerini soylemekle,
Orhan tarafrndan I33I'de teslim olayrnr kangtrrmrgtrr. Bununla beraber kugatmanln
ardrndan uzun abluka strasmda birqoklannrn gehri brrakrp kagtrklanna igaret eder.
Bu noktada Negri (I, 106) dolru olanr kayftla, "gaziler gandyimle mugtenim olup
Iznik f'ethine mukayyed olmayrp hemdn cema'atlerine beqdret haberin gonderdiler,"
der ve fethin bu tarihte olmadr$rnr igaret eder.
Ancak olaylan mantrksal bir kronoljiye sokma qabasrnda olan Neqri'ye gore, bu
btiy'uk baqanyr 6srenen Selguklu Sultanr Aldeddin (III. Al2eddin Keykubad, 12981302),zs Osman'a sancak beyligi senbolleri (tabrl, alem, at, krhq ve hil'at) g6ndermiq. Oysa, Negri'nin kaynaSr Agpz. tarihinde, (8. Bab) Sultan'rn bu beylik alametlerini 687/1288 Karacahisar fethi uzerine g6nderdili kaydedilmiqtir. Negri, bu kaydr
Koyunhisar sava$l tarihine 7302'ye koymayr daha do!ru bulmugtur. 75. yy sonlarr
ve 16. W'da yapian genel Osmanh tarihi kompilasyonlarrnda, idris Bitlisi (Bidlisi),
Kemal Paqazdde, Ruhi, L0tfi Paga tiq temel kayna}r, Agrkpagaz|.de, Negri ve Anonim Teud,rib-i Al-i OsrnAn'dan birini, ikisini veya her tigunil kopya etmek veya
ba$dagtrrmak dryrnda yeni birgey iqermezler, herhalde bairmsrz birer kaynak nitelikleri yoktur.ze
Bizans imparatorluk ordusuna kargr kazanlan bu zafer, Osman'r bdlgede sivrilen
karrzmatik bir bey durumuna yukseltmiqtir. Pachymeres, bu zaferle Osman'rn gohretinin Paflagonya (Kastamonu) bolgesine kadar yayrldrirnr ve gazilerin onun bayrapl
alttna kogugtuklannt kaydeder. 15. W sonlannda tarihgi Negri, onun beylifini bu tarihe koymakta hakhdrr. Bapheus savagr, Osman'a hanedan kurucusu bir bey prestiji kazandlrmrg, kendisinden sonra ollu Orhan rakipsiz beylik tahttna geqmigtir.
Boylece biz, 27 Temmuz 7302 tarihini Osmanh hanedanrnrn, dolayrsryla Osmanh
devletinin kesin kuruluq tarihi olarak kabul edebiliriz.
Kugkusuz, Bapheus zaferiyle Osman, Bithynia'da Bizans egemenli$ini tehdit eden
onemli bir siyasi-askeri gtiq olarak ortaya qrkmrqtrr. Pachymeres gibi Osmanh yazarr
YazrczAde de,zz 1300'den sonra Osman'tn gohretinin uzak isl2m memleketlerine
yayrldr$rnr ve her taraftan "goq gog ardrnca Turk-evleri gelip doldu$unu" kaydeder.
O zaman olaylarr yakrndan izleyen Pachymeres'in tarihindeki kayrtlar, Bizans'tn
Osmanh tehdidini ne kadar ciddi kargrladrlrnr g6sterir. Bizans imparatoru, Osman'l
durdurmak iqin lran'da Gazan Han'a (7295-7304), onun oltimunden sonra da
Olceytu Han'a (1304-1376) bir Bizansh prensesi zevce oiarak onermig ve bir Molol
ordusunu tahrik etmek girigiminde bulunmugtur.2s
Bapheus'dan Sonra
O
zaman Pachymeres'in aqrkladr$r gibi, direng gormeyen ve ganimet iqin Uc bol-
gesine koqup gelmig gaziler bir sel gibi istanbui Bo[az|nakadar yayidilar. Bapheus
bozgunundan sonra 1,302-7307 yrllarr arastnda bu durum karqrsrnda Bizans'rn
dugttigii anargi ve garesizlik durumunu Pachymeres2e son bolumlerinde dramatik
ifadelerle anlatmaktadr. Ttim Mesothynia bu akrncrlann ayaklan alttna dtigmug
bulunuyordu (Mesothynia, iznik kuzeyi, istanbul karqrsrnda Kadrkoy'e ve agaSr
Sakarya'ya kadar Koca-eli bOlgesi olarak tespit olunmaktadrr. Bu bolge, Sakarya
Uc'undaki Turk kuwetlerinin 7307-1307 yrllarrnda ileri harekitta bulunduklarr
topraklan iqermektedir).
Pachymeres, Bapheus savaqrndan ve Osman'rn 1303-130i seferlerinin ardrndan bu
istillyr qoyle canlandrnyor: "(Rumlar) sadece hayatlarrnr kurtarmak igin Dofu'yu
brrakrp Batlya kagryorlardr ... Ttirkler qok kalabahk idiler ve birgok baqbu! kumandasr altrnda idiler. Onlardan biriyle anlaqrna faydaxz idi, gunkri onlar kendilerini
yaSmaya goturecek qefi anyrp br-rluyorlardr." Ktiqrik guruplar halinde hareket eden
bu akrnciar, 7304 yrh baglarrnda Koca-eli'nde istanbul Bo$azr'na kadar her yerde
faaliyet gostermekte idiler. Ttirkler bir gemi bulunca Bo$az't geqiyor, istanbul onlerine kadar geliyorlardr. Ch€16 ($ile) ve Anadolu-Kavafr'nda tepede Hieron (Yoros)
kaleleri onlartn saldrnlanna hedef oluyordu. Panik halinde kaqan Rum halkr, istanbul'a srfrnryor; sokaklar aqhk ve hastahk geken insanlarla doluyordu.
Pachymeres, Bapheus savagrndan sonra 1303 yaznda geEen ig olaylan anlattrktan
sonra o tarihe kadar Anadolu'da meydana gelen durumu gozden geQirir.go
"Genel Periganhk ve GoQ" bagirlr altrnda durumu ozetleyerek, Bithynia, Mysia,
Frikya ve Lydia'da Ttirklerin her tarufta Brzans topraklarna yayidrklannr, "berkitilmig kaleler drgrnda" her tarafrn istili edildigini, halkrn o zamana kadar iqitilmemiq
yapma, katl ve esirlile u$radrfrny imparatora her gun birbirinden kotti haberlerin
geldigini, istildcrlann Bo$aziqi'ne kadar dayandrlrnr anlatrr; bu istil2crlan Amourioi
(emirler, Qoban ofullan), Atmanes (Osman), Atinai (Aydm o$ullarr), Aliqir (Germiyan ofullan), Mantakhiai (Menteqe ofullan), Salampasides, Alais, Amdrarnan6s,
Lamis6s, Sfondiles ve Pagadines olarak tanrr{lar.zt 7302'de IX. Mihal'in ricatr, Gazan
Han'tn olumti (Mayrs 1304') ve Katalanlann batr Anadoiu'da kahcr bir sonu q alamadan geri donugtr (1304 sonbahan) ve nihayet Ephesus'un Sasa Bey tarafindan
fethi (26 Ekim 7304) Osman'rn Bizans'a karqr neden 7302-1305 yrllarrnda saldrrgan
bir siyaset gtittufunu aqrklar.
Pachymeres, "Ttirklere karqr" der, "direnrnek ve ordular sevk etmek imkAnsrzdt, zira
Rum kuwetlert zayftu, qtinkri yerlerini Wrtlannl, pronia'lann1 (bu istilA sonucu) kaybetmig olup srrf canlannr kurtannak igin Anadolu'yu brrakrp Rumeli'ye kaqryorlardr.
Ote yandan belli imtiyazlar tantyarak (ucretli) asker yerlegtirrnek de olanaksrzdr.
Anlaqmalarla Tiirkleri Bizans tarafina dondfrrmek de olanaksrzdr, sadece faydasrzdr;
gtinku o kadar kalabahk ve birbirinden ayrL gruplar halindeki Turkler birqok
baqbu$a tdbi olup, bir bagbug adamlartna bagka ba;bullar idaresinde yagmalara
katrlma izni veriyordu; bir bagbuf Rumiarca verilen ba$rglara kanarsa o zaman o
Ttirkler kendilerini yapma ve bagka kazanElar sallamaya goturen bagbuilar
arryordu." Nitekim, 7302'den once Qobanofullarr, imparator'la anlagma yaptncaj
adamlan Osman Gazi'nrn bayra$r
lltna geqmig gorunmektedir. Pachymeres 1302
olaylarrndan s6z ederken, QobanoSullan'ndan Ali (Amour6s) ile yapian ategkesin
yaran olmadrlrnr da vurguluyol.:z Qunkr-i, bir Trirk baqbr"r! saldrndan vazgeqince
yanrndaki asker, ganimet vaat eden bagka bir baqbufun bayrapr altna giriyordu.
Birbiri ile qatrqan ve imparator'dan boyuna para isteyen ticretli asker gruplarr. Katalanlar, Alan'lar, Tourkopouloi ve Karesi'den gegen Turkler kargrsrnda Imparator 2,crz
durumda idi; istedikleri parayr alamayrnca onlar da ya$maya baghyorlarcir. Osman,
Bizans'rn bu tarihte driqtiifii bu anarqiden azamr yararlanma qabasrnda idi. 1305'de
Bulgarlar, Anchialos, Mesembria ve Sozopolis iimanlarr iEin Bizans ile anlagrnazhk
halinde imparatora kargr Katalan ricretli askerleriyle anlaqtrlar.
1302'den sonra imparator, Anadoh-r'da Osman Gazi'ye kargr harekete geqmeyi
duqiinuyordu. Gelen haberlere gore Bapheus'tan sonra Osman, denize kadar "iznik
ve Pyhia etrafindaki trim topraklarl" ele geqirmig bulunuyordu (Pythra, "Izmrt k6rfezi gtiney kryrsrnda bir gehir" bugunku Yalova olarak duqtinuiufor).as
bir
bir yandan iran ilhanh htikumdan Gazao'a ba$
obtir yandan Osman'rn tabi oldu$u Qobanolullarr ile bang saplama
imparator son
Qare olarak
'urrrurken,
giriqiminde bulunmugtur.
Laskarid doneminden beri Brzans darma bir Molol saldrnsr korkusu iqinde olmakla beraber, 726O'dan beri VIII. Mihal Palaeologos Turkmenlere karqr Molollarrn
harekete geqmesini saplamak iqin ilhan'la ittifak anyordu. Mihal 7264'de Tebriz'e
Hulegu'ye saraydan bir prensesi, Maria'yr gondermiq, Abaka Han onunla evlenmiqtir. Abaka'run 6lumtinde (1282) istanbul'a donmuq olan bu prenses, 1305'de
iznik'de Olceytti (Olcaytu) Han'la diplomatik iligki kurmuq, Osman Gazi'yi Mofol
saldrrrsryla tehdit etmeyi denemiqtirs+ (bkz. aqa$rda).
Pachymeres tahmin eder ki,7307 yaznda Gazan'tn halefi iran Mo$ol Hanr Olceltu
(1304-7376) tarafndan 30 binlik bir Tatar ordusu harekete gegmiq olup Bithynia'ya
yaklagmaktadrr. Gergekte, Bizans kayna$t, Osman'rn Olympic (Uludag) bolgesinde
iggal edilen "ttim hisarlarr" bogalttrlr haberini vermektedir. Pachymeres'teki bu
haberi goyle yorumlamak mtimklindtir. Osmanh kuwetleri 1303 Dimbos zaferi
tizerine bauda Ulubad (Lopadion), guneyde Adrianoi (bugun Orhaneli) kalelerine
kadar akrn yaptrlar ve Yeniqehir'e gekildiler (Aqpz. 17. Bab). Keza Osman, Bursa ve
iznik etrafnda "havdle" kuleleri inga ederek Bithynia'nln bu iki qehri 6nunden esas
kuwetlerini qekti. Osman, 7304 ve 1305 yrllarrnda do$uda Sakarya vadisinde iznik'e
giden ana yollar uzerindeki hisarlar trzertne seferleri igin kuwetlerini toplamak
zorunda idi.
Osman Gazi'nin Dimbos Zateri, Bursa Kugatmasr (13031
iznik kugatmasr ve Bapheus zaferinden sonra Osman, Bizans'rn Bithynia'da ikinci
bliyrik gehri olan Bursa izerine yurudu. O, 1302'de iznik seferine qrkmadan hemen
once gerisini, Uc merkezi Yenigehir'i guvence altrna almak iEin Bursa yolu tizerinde
Marmaracrk ve Koyunhisarr kaleleri tizerine bir sefer yapmrq,ss teKurlann itaat
guvencesi uzerine onlan yerinde brrakmrq (Aqpz. 16. Bab; Negri, I, 112) ve iznik
uzerine yrirumuqtu. Yenigehir Ovasr'ndan Bursa ovasrna giden yol, Koyunhisan
kalesi ve tepede Marmaracrk kalesi uzerinden derin bir boSaza, Dimbos (Dinboz,
Dinanoz, bugun Erdofan) da$ gegidine varrr. Bu bo$az, Yenigehir ovaslnl Bursa
ovasrndan ayffan dogal bir savunma noktasrdrr. Bursa ovasrndaki tekfurlar,
Bapheus'tan sonra Osman'rn artan tehdidi kargrsrnda, belki imparatordan aldrklan
emir uzerine ittifak ettiler. Bursa, Adranos, Bidnos (Patnos?), Kestel, Kite tekfurlan
kur,'vetlerini birleqtirip Dimbos Bofazr'nr gegip, Osman'rn Uc merkezi Yenigehir'e
do!ru yrirudtiler.
Bu briyuk kuweti Osman yanrndaki askerle Koyr.rnhisarlnda kargrladr; dtigman
savaga savaqa dar Dimbos Bofazltra kadar qekildi ve kesin savaqt orada verdi.
Tekr,.urlar "da\a arka verdiler, durdiar, gayetde krrkun oldu;" Zafer Osman'tn oldu.
Bo!:azr geqen Osman, Bursa ovaslna indi. Kestel tekfuru sava;ta duqmugtu. Adranos
tekfuru kagmayr bagardr, Bursa tekfum kaqrp Bursa hisanna kapandr. Osman,
kargrsrnda kalan
Kite tekfurunu Lopadion'a (Ulubad) kadar kovaladr, Tekfur,
69
kopnil-ti gegip Ulubad teKuruna srirndr. Apolyont golti ve derin Apolyont rrmalr
her zaman dofudan gelen ordular onrinde gegilmez bir engel olmugtur, oteye tek
yol bu kopnidur (res. 5). Osman golbagrndan dolanrp tilkesini tahrip etmek
tehdidinde bulundu. Tekvur, kopruni hiEbir zaman geEmeye kalkrgmamasl
koguluyla Kite tekvurunu teslim etti.
Bapheus zaferinden sonra Osman kendisini qok gtiqlu buluyor ve iznik'i dugrirmek
igin qehre doSudan ve kuzeyden, istanbul'dan gelecek yardtmlara kargr ablukasmr
ramamlamak Uzere l304'de genig kapsamh yeni bir sefer dtizenliyor; Paflagonya ve
Anadolu'nun bagka taraflartndan gaza ve "do1nrm" igin akrn akrn bayra$r alttna
gelen yoldaglarla ordusu beg bin kigiye varmrg bulunuyordu.
Hicri 704 sefei hakkrnda ilk ve en ayrmtrh kaynaSrmrz, ASpz. (20. Bab)'de ishak
Fakih-Yahgi Fakih'den gelen riv2yettir. 704 Hicri yfu 4 ASustos'ta baglar 25 Haziran
1305'de son bulur. Sefer mevsimi yaz ayLan oldu$undan Osman'rn bu seferi 7304
y{tna dilqse gerektir.
Osman Gazi'nin 704113O4 Sakarya Seferi
Aga$rda bu sefer hakkrnda A$pz. (20. Bab) metnini aynen koyuyoruz.
"Bir opltnt, anastyla Bilecrik'de kodr.lar. Kendr,i bakka nptnd4 yr.irridti; dopru Leblebtici-Hisan'nA uArdt, Tekuunr. itA'at ile karyu geldi, gene yerinde kodt, ue ol khfirin
bir oPh uar idi, oph,nr. bile aldr. Do$nt. LeJke'ye uardtlar, Qadtrlu Tekuunr. ue LeJke
Tekuuru muti' olup karyu geldiler, memleketleNn teslim etdiler; kendiller Osman
Gazi'nr,in yantnda d yarar nokerler oldtlar. d Samsa QauuE geldi, eydtir: 'H6,num!
Bana uer bu uild.yeti kim bunlar geni ya& olmasunlar' dedi. Osman Gazi eydr,ir:
'Vild,yetin bA'zr,stn uerrnezin' der, 'zir6, bunlan uilfi.yetinden gr,karmAzr,n,' der. .
IeJke'nrin yantnda, dere aPztnda, Yen$ebir Su1ru'nun kenannda bir hisarctk uar idi;
ant, Samsa QauuE'a uerdi.e $imdi dabt. orantn adt. QauuE Koyti'dr,ir.I-.f Andan Mekece'ye uardr,lar; ol dabi itd'at ilen geldi. Tekuunr. Ak-Hisar'a bile geldi. Ak-Hisar
Tekuunt e leEker cem'etmiS, karyu geldi, u gd,yetde eyr,i ceng etdiler; dhir kagdt;
hisanna girmedi. u Gaziler bisan ya\ma etdiler. Tekuunt. kagdt, Kara-QebiS
bisanna girdi, ol bisar Sakarya kenannda dere iEinde sarpca bisardr. Birkag gr,in
yr,irtidiler, dondiller Geyue'ye uardtlar. Kd.firi hisan boS komtS, gitmis; tKon-Deresi
derlert, anda becene olmry, otuntrmtg Osman Gazi'ye bildirdiler; t eydcir kim: 'Hqt!
Ne dun,trsuz' dedi. Ve yrin)diler, becene(yi) buldular, turfetr.i'l-'ayn iginde t
koytldtlar. Aralannda Tekuurun dutdtlar; Osman Gazi'ye gettirdiler. MAI-|
gantmetlerin aldilar. Andan p Tekuur-Pr.nal'r.'na geldiler, ant, dahi aldtlar. n Bir
aydan artucak ol uilfi.yette durdular; muti' olan yerleri timar-erine uerdiler. Halkr,n
ernn il am1n ibn inandurdr.lar. ViWyet mukarrer oldr' td Simdiye d,ePin.
(NAZruI)
Ve bu
feth-i gazd.nun ffifibi bicretr,in yedi yciz dordtinde u6.ki' oldr. ki, isldm Mihal
dediler.'3s
Osman'rn 13O4 Seferinde Fethedilen Kaleler Hakktnda Agrklamalar.
1. Leblebtici Hisarr, Qadrrlu ve Lefke tekfurlan itaat ettiler. Osman tekfurlan yerinde
brraktr. Bilecik kazasrna bagh Qadrrlu koyu,ez nehir kenannda qelttik tanmryla
u$ragan halkr geltukcu ve ortakql statrisunde olup avarrz vergilerinden mudf tutulmu6tur. "der nehr-i Qadrrlu" "Qadlrlu mezraasrl" Muhasebe Defteri'nde yanhghkla
70
"der gehr-i Qadrrlu" diye kayrthdrr. Qadrriu qehri diye bir yer yoktur. Qadrrlu'ya
yakrn Kabakluca, Leblebuci olmah. Rumca bir Koubouklia biliniyor.se Lefke
(Leukai) bugun Osmaneli adrnr ta$lyor.
2. Menaktbn2me'de adt gegen Qavug-koyil: "Lefke yanrnda, Yeniqehir Suyu
kryrsrnda hisarctk." Lefort'un tahmini Goksu eayr tizerinde Egerci kuzeyindeki
Kuleler rnevkiidir; Kuleler bugun sallamca yukselmektedir (res. 6, D.
Menakrbn2me'deki Yenigehir-Suyu, Goksu olmah. Haritalarda bir bagka Qavu$
Koyri, uzakta, Bilecik-Yenigehir yolu uzerinde ilyas-Bey koyu batrsrnda gosterilir.
3. Mekece tekfuru itaat etti. Mekece, kuzeyden istanbul-Guney Sapanca uzerinden
iznik'e gelen yollan kontrol eder. Lefort, bugtin mevcut koyden 1 km uzakta tepede
eski Mekece'yi ve ovada sur kahntrlarmr tespit etmigtir.3e
4. Akhisar tekfuruna kargr esash bir savag vermek gerekti (Akhisar/Metabole igin
bkz. aga!'da).
5. Kara-Qepu$ (Qepig) kalesi iqin bkz. agaSrda. Tekfur kaqrp Kara-Qeptig'e sr$rndr.
6. Geyve (Kabaia), Tekvuru kagmrg, Korr-Dere'sinde "beqene olmug." Kon-Dere'si,
Geyve koyleri arasndadr. (bkz. Barkan ve MeriEli, Huidauendighr LiuAst Tabrir
Defterleri, s. 325, no. 602.) 200.000'lik haritada Gelwe'nin 10 km doSusunda KonKoyu mevcut. Bagka bir tahmin, tekvurun srlrndrlr "begene" Egerci kuzeyinde
Kuleler'den biri olabilir.
7. Tekvur-Ptnan. R. Kaplanollu Geyve'nin hemen dolusunda bir Tekne-Prnan
tespit etmigtir. Kale'nin Umurbey'de oldufunu dugtinmektedir.eo Akhisar'rn
batrsrnda bir Kara-Prnar vardrr.
Osman, merkezi Karacahtsar'dan hareket etmeden once Mihal'i ga$rrmrg, isldm'a
davet etmig; Lefke'ye kestirme yol, Mihal'a ait bolgeden, Harman-Kaya (bugun Harmankoy) (res. 8, 9) ve GoIpazan, uzerinden Sakarya vadisine iner. Osman bu yolu
izlemig olmahdrr. Kose-Mihal, bu sebeple bu seferden once Karacahisar'a ga$rrlmrq
olmah. Osman'rn yolu tizerinde ilk fethi Leblebuci Hisan'drr. Ondan sonra Lefke
Sakarya vadisinde iznik'e gelen anayol uzerindedir. Lefke'den Mekece'ye kadar
sarp Sakarya vadisi boyunca kuzeye donulur ve Akhisar ovasrna (bugun Pamukova) ulagrlrr. 1889'da C. von der Goltz, Geyve'ye inerken dar Sakarya vadisinde bir
Qoban-Kale (krg. Kiepert) tespit etmi$tir.4r Kale, Dogan Qayt izerindedir. Buradan
Osman, dapda, gtiglu Akhisar kalesi (bkz. aqaprda: Akhisar) uzerine yrinimtigtrir.
Osman Gazi'nin bu seferinde, Orta-Sakarya uzerinde iznik'e kuzeyden ve doSudan
gelen belli baqh geqit yerlerindeki kaleleri, Lefke, Mekece ve Geywe'yi ve yakrn hisarlan ele geqirdigi anlagrlmaktadrr. Fakat bu seferde Osman Kara-Qeptig kalesini
alamadt (bkz. aga$rda Kara-Qepuq/Katoikia); ertesi sene 1305'de o$lu Orhan't bu
kale uzerine gdnderdi.
Metinde geqen "yagma" ile fetih terimi aqrkhk ister. isl2m hukukuna gore amAn ile
teslim olup itaat eden bir kale halkr yerinde brrakrlrrdr., "yapma"ya izin verilmezdi.
"Yagma," gehirde bulunan mallarrn yafmasr ve halkrn esir edilmesi demektir. Bu
seferde Osman, Lefke halkrnr ve itaat eden tekfurlara ait kalelerin halkrnr yerinde
brraktr. Lefke, bu sebeple 7924'de mtibadeleye kadar Hrristiyan nufusunu saklamrgtrr. Muhasebe defterine gore Bilecik kazasrna ba$h olan Lefke, Yorgug Paqa
vakrflarr arasLna girmig olup 7530 tarihine do!ru 6 mahalleden ibaretti ve gehirde
174 musluman hane, 26 Hrristiyan hane vardt. Hisarda ayrrca 32 hane (musliiman?)
sayilmrgtr.42 Lefke'de ayrrca 24 kiqi "hdssa cariye o$lanlarr" olarak kayrthdrr. HAssa,
yani padigaha ait "esir kadrnlardan olmuq oflanlar" ayn statide bir cemaat olugturmakta idi. Bunu aqrklayrcr bir kayrt yoktur.
j1
iken Qavdar (Qavclarh-r) Tatarr Karacahisar pazarrnr gelip yagma
etmi,sti (Agpz. 2L Bab).705 yrhnda Q4 Temmuz 1305'de baslar) Osman Gazi, Mihal
Gazi ve oteki tecrtibeli komutanlarla Orhan'r Kara-Qepti,s ve Kara-Tigin hisarlannr
fethetmeye gonderdi (Aqpz. 22. Bab). Kendisi Qavdar Tatarr'nrn yeni bir saldrnsr
Osman
br-r sefercle
olasrhfir yr-izr-inden Karacahisar'da kaldr.
Bapheus'tan sonra Osman Gazi'nin 7304 Sakarya seferlerinin istanbul'da panik
havasr doptrrdupr,r anlagrhyor. Osman'A n-lensup Tiirklerin istanbul kaprlanna kadar
uzanan saldrnlannrn istanbul'da derin kaygiar dofurdufunu, hicbir tarafta kurtuluq
ttmudunun kalmadrfrnr imparator sarayrna yakrn bir adam olan Pachymeres yana
yakla anlatryor.a3 Oyle gortintiyor ki, bir imparatorlr-rk ordusuna karqr kazantlan
Bapheus zaferi (1302) iizerine Bizans direncinin krnldrlrna rnanan binlerce gazi
Anadolu iglerinden gaza ve ganimet igin tsithynia bolgesine akrn akrn gelmektedir.
Pachymeres kendisi, haberin Paflagonya Tiirklerine eriqti$ini, Osman Gazi'nin
adtntn etrafa yayrldrirnr iqaret etrliEtir. Tehlikeler, diyor, qimdi istanbul'un
kaprlarrna kadar dayanmrg, Tiirkler Bofaz'rn obtir kryrsrnda kuelik gruplar halinde
serbestqe dolagryorlar. "Higbir gtin gegmiyor ki, dugmanrn kryr hisarlanna saldrnp
insanlan esir aldrll veya oldiirdiiir-i isitilmesin. ....... Diiqmanla arada sadece Bo$az
kalmrqtrr;" kimse karEr sahile gitmeye cesaret ederniyor. istanbul dilenci dolmuq,
agrkta \latan insanlar, agirk ve salgrn hastahklar. Turkler , yalntz Chele ($ile) ve Astra-
bite ($ile'nin 40 km kadar do$usunda) defil, Ro$az'tn giriqinde Hieron kalesine
(Anadolu Kava[r'nda tepede Yoros kalesi) saldrnyor;Izmrt, aghk ve sllsuzluk iginde
son derece kotu durumda, iznik gehri etraftan gevrihniq drqarryla iliqkisi kesilmiq
krthk iqinde. Gdh Belok6mis (Bilecik), gdh Ang6lok6mis (inegol) gdh Anagourdy
(l), Palatan€a (Bursa-iznik yolr,r uzerinde) ve Mdlangera (Yeni$ehir) ve dolaylan
halkr kaqmrq;, bolge rssrzlaqmrqtr. Kroulla ve Katoikia'nrn durumu daha kotu idi
(Kror,rlla, Grirle'dir.aa Failler, Katoikia'yr, Arnakis'i izliyerek Kite olarak ileri
surmuqttir. Katoikra, Kara-Qepug kalesidir (bkz. EXCURSUS). Br-r kalelerin Ttirklerin
eline gegmesiyle Brzans'tan Hirakleion (Karadeniz EreSlisi) limanrna, oradan
iznik'e gelen yolun kapanmrq oldupunu Pachymeres aqrkhyor. 1304 seferinde
Osman trim Sakarya vadisini, Geyve, Mekece, Absuyu (Hypsu) ve Lefke'yi ele gegirmig bulunuyordu. iznik'e erigmek iqin yalnrz 96ltarafndan Kios (Gemilik, Gemlik)
yolu aqrk kalmrqtr. Negri de Osrnan'rn 7302 kuqatmasrnda yalnn gol kaprsrndan
istanbul'a haberci gidebildilini yineler.
Rum tarihgi genel durumu tasvirle qoyle devam ediyor: "Pylai (Topqu iskelesi) ve
Pythia (Yalova) halkr, Chalc6don (Kadrkoy) halkr ve lHaliz}nlar (izmit-Yalova
arasrnda yagryan yerli halk) aynr gug duruma duqmuglerdi. Kios (Gemlik)'e gerni ile
gelenler o gun orada bekliyor ve gece seldmetle yollarrna devam edebiliyorlar,
sahili izliyerek Askania Golti'ne vanyorlar, gehrin gol-kaprsr'nda kryrya qrkryorlar,
qehre giriyorlardr. Zira duqmanrn kontrolu nedeniyle obiir kaprlan aQmaya imk2n
yoktu. Boylece, iznikliler de buyuk bir tehlike altrnda idi." Osman'rn iznik civannda
Draz Ali havAle kulesini inqa ederek qehri stirekli abluka altrna aldrfrnr y.ukanda
anlatmrstrk.
,
Yutwrl
'i " t M:'9Irannanka.Ya'da
' l',.'.'. l't,fu
.,,,'',,t1,,'
,
4i! Pahy,ntwee. ru,
4
',.i
e1,,46o
l,
'''
Pachymeres'in az a$agrda (s. 454) isaret etti$i gil
civannda bir kaledir. Bugtin Glirle afinr taFryan bu yt
iznik iznik4enrlikyollannrn birla$tigi bir kavsak nokt
krs.Kapfenoglra34-88,
: ' : '
,
:i
,
Orhan'rn Seferi, 13O5
Pachymeres'e gore, I305'de imparator, stratopedark unvanl verilen Sguros adh birini "arbaietli askerics bagmda" Osman'a karqr gonderdi ve bir mikrar para verdi, o,
bu para ile mahalinde yerli bir kur,'vet vucuda getirecekti. Sguros, Katoikia (KaraQepuo) bolgesine geldi. "Be$ bin kadar duqman belli etmeden gece kaleye gelen
yollan ele gegirmig bulunuyordu." Bu kuwetler, Pachymeres'e gore, Bizansh askere
birden saldrrarak kaleye do$ru kagrrdrlar, pusudaki bir Osmanh kur,.veti onlarr iki
araya aldt.ao Bu Osmanh takti$ini bu sava$a ait eski menakrbn2me de yineler:
705/I305'de Orhan kumandasrnda Osmanh ordusu, Kara-Qepriq'e gelmig, gazileri
uq b6lufe ayrlp biri hisar uzerine duqerken "bir bolugu dahi geceyile hisann otesine gegti, bir boltigti dahi hisarrn yanrnda bir dereye girdiler." Orhan
kumandastnda hisara yuruyen bdliik kagar gibi yaprp, kaleden grkan Bizanshlarr
pegine taktr; pusudaki kuwetler tekr,rrru yakaladiar, hisan aldrlar. Orhan, Bizans
askerini hisardan qrkarrp kaleyi berkitti ve Konur Alp'u Uc verdi (Bu savaqa ait Agpz.
22. Bab, agafrda). Qaldag kaynak Pachymeres ve eski Osmanh rivdyetinde birbirini tamamlayan ayrrntrlarla bu savag hakkrndaki verilen bilgiler, Orhan'rn imamr
ishak Fakih'ten geldiSi tahmin olunan Osmanh rivdyetinin tamamryla guvenilir
nitelipini bir kez daha ortaya koymaktadrr. iki metnin kargrlagtrnlmasr, Kara-Qepug
kalesinin Katoikia oldulunu kesinlikle kanrtlamaktadr (bkz. aga*tda EXCURSUS).
Pachymeres, para ile tutulan askerden bir yarur gelmedi$ini, kaleye srlrnmak igin
kagan kadtn, qoluk qocuk halkrn kaleyi ele geqirmig olan Turklerin eline dugtufunu,
gehrin yakrldr$mr il6ve eder. Bu noktada, Btzansh tarihci qogu zarnan yaptr$r gibi,
daha onceki olaylara geqer, Osman'rn Bdlokdmis (Bilecik)'i aldrlrnr, sadece Bursa'nln direndiSini hatrrlatr. Bu son olaylar hakkrnda Osmanh menakrbn2mesine
gore Bilecik I299'da ele geqirilmig ve Bursa, Dimbos savagrndan sonra 7303'te
abluka altna ahnmrgtrr. Bu arada Pachymeres Marmara Denizi kryrsrnda Pdgai'in
aynr gtigltikler iqine dtigniltinu belirtir. Pdgai yarrmadasr (bugun Kara-Biga) antik
donemden muazzam surlarr ile (res. 10, 11, 12) Marmara kryrlannda en iyi korunan
kalelerden biri idi ve ancak 7371'de I. Murad tarafrndan eie gegirilmigtir (Agpz. 48.
Bab). Pachymeres'e gore Kara-Biga yarrmadasrna etraf halkr kaqrp srfrnmrg, kalabahktan salgrn hastahk grkmrg, hergun yiizlerce insan olume kurban gitmiq. Pdgai'ye
kaEan yedi halk, Osman'a veya Karesi beyine tAbi Ttirkmenlerin akrnlarr onunde
kagrgryor olmahdrr. Pachymeres, istanbul ile denizden devamh ulagrmr bulunan ve
bdlgenin tin-inlerini sevk eden bu zengin limanrn imparatorun ytikledigi para
cezalarryla ve yapian zultimlerle ayrrca neler qektiSini ayrrnu.larryla anlatmaktadrr.
Bizanslr tarihgi bu arada, tum Anadolu Rum halkrnrn Turkler kadar Bizans idaresinin
aqgozltilrilunden qok qektilini vurgulamaktan kendini alamryor. Imparator, ucretli
askere paru yetiEtiremiyor; hazine bog, qehirliden gonullu yardrm bekliyor, ucretli
asker kumpanyasr Katalanlardan Turklere kargr etkin bir ig sa$Ianamryor, Pdgal'daki general Maroulds, sildhslz yaya askeriyle Osman'rn adamlan kargrsrna qrkmak
zorunda kahyor.o, Katalanlann tek kaygrsr edindikleri ganimeti saklamak. Katal.anLar,,7303-t304 krgrnda Kyzikos (Kapudagr) da atrl oturuyorlar, ttim kaygtlan tmparatordan par^ koparmak. Ote yandan ucretli gruplar, ozellikle Katalanlarla Alan'lar
arasrndaki qekiqme, Turklere kargr hareketi geciktiriyordu.+g igte Bizans'ta bu durum
Osman'rn 7304 yaznda yaptrlr seferden oncesini gostermekte idi.
Buna kargr Trirkmen gazi beylerinin tistrin yan1 sadece ganimet vaadiyle Anadolu
iqinden binlerce gaziyi bayraklan altrnda toplayabilmeleridir. Bizans'a kargr Turkmen beylerinin asked tistunltigunU bu durum agrklayabilir. imparator, Katalanlarr
Pdgai ve dolaylannda Turk akrnlanna kargr gonderme imkdnrnr bulamadr; gtinku o
z,aman batr Anadolu'da daha 2cil bir durum orraya grkmrgu. Ttirkmen beylerinin en
gughisri Germiyan beyi Aliqir, Philadelphia'yr (Ala$ehir) kugatmrq, etraftaki kaleleri eline
geqirmig olup qehri aqhkla teslim almak tizere idi (1304). imparator Ka]u.lanlan
o tarafa
sevk etti.
iznik gehrine,
Sakarya kryrlarrnda kuzeydoludan Geyve, doludan Mekece ve
gtineydofudan Lefke uzerinden gelen trim yollar, Kara-Tigin (bugtin Karadin)
ovastnda birlegir. Kara-Tigin hisan "iznik'in kaprsr"drr. Bu zengin ova iznik'in
beslenmesi iqin de btiyrrk onem tagrr, gehre da$lardan su getiren antik suyolu ve
kemerler de bu ova uzerinden geqer. Hicri 705 tarihinde Osman, Kara-Qepug ve
Kara-Tigin'in fethi igin belli bagh kumandanlan, Konur-Alp, Akqa-Koca, Gazi Rahman ve Kose-Mihal'i Orhan'rn yanrna katarak Sakarya'ya gonderdi.
Osman Gazi, kendisi Eskigehir bolgesini Qavdar Tatarlarmn yeni bir akrnrna kargr
korumak uzere Karacahisar'da kaldr. Sakarya bolgesindeki fetihleri tamamlamak
uzere Orhan't gonderdi. Menakrbndme (Agpz. 22. Bab) der ki, "bir gtin Osman Gazi
Eyidur: 'OSul! Bu Tatar'a gerqi and verdtik [Negri,l, 724: ama Tatar and bekler ta'ife
olmazl ve illd bunlarrn Tatarhfr grtmez, gel, sen var bu gazller ilen Kara-Qepuq'e
(bkz. EXCURSUS) ve Kara-Tigin'e..... "' Orhan, Kara-Qepug ve Absul.u (Hypsu) hisarlannt fethetti. Arkasrnr emniyete almak amacryla Kara-Qeptig'de Konur-Alp ve
Absuyu'da Akqa-Koca'yr yerleqtirdi. "elh2srl Orhan Gazi kim bu ucu berkitti.....
kendu Kara-Tigin i.izerine dugdtj. Hisarrn beyine haber gonderdi kim bu hisan bana
ver, gene seni hisarda koyayrn, dedi, hemin ad benim olsun, dedi. Benim garazum
iznik'dtir, dedi. Bu soz tekvura gug geldi lNegri, I, 126: kal'ayr vermedi]."cg Orhan
zorla (yagma ile) kaleyi fetheni, tekfurunu ele geqirip idam etti, "klzlnl mal ile
Orhan atastna gonderdi ve bu ahnan esirleri Orhan Gazi satun aldr, gene hisarda
kodr, ahd ii peymen ilen berkitti. Samsa Qavuq'u hisarda kodr, gene Orhan
Yeniqehir'e atasrna [Neqfi, I, 128: Atasi Osman yanna) geldi" [Negri, I, 728: Kara
Qepig'de Konur-Alp'a ve Kara-Tekin'de Samsa Qavug'al ve ol Kara-Qeptig'e dahr
adarn gonderdiler. Ol dahi iznik'e havdle gibi oldu [Negri, I, ],28: Ta ki iznik'e
havdle gibi olalarl. Gdh gdh varurlar idi, iznik'in ba$qelerin harab ederler idi." Draz
Ali ve Kara-Tigin havale hisarlanndan iznik'e bu akrnlar qeyrek ynzyi surdri. Daha
bu tarihte Osmanh uc kuwetleri Sakarya vadisinde Absuyu (Pachymeres'te Hypsu,
bugun Abcalar) ve Kara-Qepiig'ten ileride Begkopru-Adzpazan ovaslna inmig goriinmektedirler. O zamana kadar Absafi-Brqkr dag kitlesiniso agmak imk2nsrz g6rtinuyordu,
kuzeye tek yol sarp ve qok dar Sakarya vadisi idi. Bu vadide Akhisar, Geyve,
Absuyu ve Kara-Qepriq kaleleri bu yolu Osmanhlara kapatmakta idi. 1305'de Orhan
Akhisar't (Bizans Malagina savLlnma hattr)st ahp hareket merkezi yapmrgtr. KaraQepuq ve Absuyu fetihten sonra Konur-Alp'a Uc verildi. Begkopni, eski gaSlardan
beri istanbul igin gok onemli stratejik bir yol kavqafr idi. Justinianus, Sakarya
tizerinde unlti koprusrinti burada 553-561 yrllan arasrnda inga etti. Bu duzltiirin
do$usunda Bizans'a ait Akyazr, batlslnda Sapanca kryrlanndan varrlan izmit ve
kuzeyde Ada-Pazan bolgeleri Eimdi Osmanh akrnlanna aqrlmrg bulunuyordu.
Boylece, Osman'rn 7304, Orhan'rn 1305 seferleri istanbul yolu uzerinde Osmanlr
egemenli$ini saflaml$ ve iznik'e bu yonden bir yardrm gelmesini onlemigtir. Yeni
uclar kuruldu. Konur-Alp Akyazr taraftna, Akqa-Kocalzmit, Konur-Alp Bolu uzerine
surekli akrnlara bagladrlar, Konur-Alp, Akyazr'da Tuz-Pazar,'m aldr ve Bizans
kuwetleriyle Uzunce-Bel'de iki gtin iki gece Qetin bir savaqtan sonra bolgeyi ele
geqirdi. Tuz-Pazan'nr yeni uc merkezi yaptr, Akqa-Koca (Negri, I, 128: Osman'ln
yegeni Aktimur'la)sz ir^'r'. do$ru Akova'ya akrna baqladr. Zamanla Konur-Np
74
,"uirr!,*!r*r:.rl"w:*tilE"i;,;::
dofuda .\kyazt, Konurpa, Mudurnu ve Bolu'yrr ele gegirdi, Sakarya uzerinde KaraQeptg ve Absuyu'nda, sonra istanbul'a kargr Kocaeli'nde Gazi Abdurrahman'l
yerleqtirdi. AEpz. ve Negri'de ktsaca kaydedilen bu geligmelerin qo[u, kuqkusuz,
1305 seferinden sonraki yrllarda Orhan'rn ilk beylik yrllarrnda gerqeklegmiqtir.
Boylece, 1305'de iznik'e gelen ttim yollar, osman GazT'mn kontrolu altrna geqmigtir.
Guneyden Yenigehir'den gelen vadide Krzrlhisar ve Derbent, kuzeyden izmitSapanca'dan gelen yol uzerinde Akhisar, Geyve ve Kara-Qepiig (Katoikia) kaleleri,
doiudan gelen yollarr Sakarya uzerinde kontrol eden Mekece ve Lefke, hepsi bu
tarihte Osman'rn eline geqmig bulunuyordu.
Orhan'rn 7o5113O5 Sakarya Seferi: (Metin: AFpz. 22.B,ab1""
"Bir gtin Osman Gazi eyidtir: 'OPul Orban! Bu Tqtar'a gergi and uerdtik ue ill6. bunlann tatarl$t gitmezi, gel sen uar bu gaziler ilen Kara-QeptiS'e ue Kara-Tigin'e,
Allab sa.na uere deyr,i urnArlln,' dedi. Orban Gazi eyidtir: 'Hd.num! Her ne kim sen
buyurur isen kabAl ederin,'dedi. Akga-Koca'yt ue Konur-Alp't ue Gazi Rabman't ue
Kose-Mibal'i, bu dort azizi buna yarar yold.asdur, d,eyr,i koSdt,. Eyitdi kim: 'Gaziler!
Ha gorem sizi kim din yoh.nda nice deprenr.irsiz,' dedi. Orban Gazi'nin euuel
yalunuz seferi budur
Naztm
(Mefdilun mefdiltin failun)
Gazdya Orban Han bindi ata
Sfatt mazbar oldt ayn-i zAM
Tecelli nLr-i Abmed,'den gonindi
Gontil gozr,inde gdz ilen mir'dta
Bu nLr-i islilma burc oldr. Orban
Ayine dtisdi bil iki sr,fdta
'Atastndan du'd. ue bimmet kthctru kusandt, sefere niyyet-i gazd etd.i; dopru KaraQepu$'e yLirLidi' kim ona Osman Gazi dabi uaTmx$ idi. Bir konak yer kaldt kim bisarg
ttaralar, ol arada gazileri cig boltik etdiler; bir bc)lrifiti uardr, bisara dtisd,i kim
Orban kendti bilqtidi. Bir boluigi dabt geceyile bisantn otesine gegd.i. Bir boldgi
dabt. bisarun yantnda bir dereye gird.iler. Orban Gazi bu bisarda ceng eder. Birkag
grin ceng etdiler. Hisara zebunluk gosterdiler. Ceng ed.er iken kagdtlar. Kdfirler dabt
bisardan ghdilar. Ttirk kaEdr, d.ed.iler. Kd.firler dab i bisar onine Etkd.r,. Bir Tilrk
buldrlar. Dutdr,lar, tekur,ire gettirdiler. Sordr. kim: 'Dab t Tuirk uar mtdur? Ttirk
eyidtir: 'Yokdur, beman budur kim kagdt' d.edi. Tefuiir bu sozi igidicek begayet ferabn6.k old,t.. Qtkdt Gcizciler gondtirdi. Hig Ttirk gormediler. Hisar kapusun aEdt. Eyitdi kim: 'Varayum Tr,irktin ardtnt basayum. Tr.irki dereden gtkartmayayr,n', dedi.
Hentan bindi. ue stirdi. Bu yantndap Tcirk kapuyt aldt. Yukarudap duran Ttirk
daht goztikdi. Tekutir eyitd,i: 'Hay! Dab i Ttirk uar imis' dedi. Dondi. Hisar oninde
duran Ttirke kendtiyi uurdr. Dutdilar. Hisara karEu gettirdiler. Hisan aldilar. Mah.n
gaztlere uerdiler. Sipabisin Etkardtlar. Hisan berkitdiler. TekutiN aldtlar. ASaPa
yanr.nda Apsuyu derler bir bisar d.abt. uar idi, ana gettirdiler. Ant. d.abt abd ilen
aldtlar. Ve bu iki bisara er kodtlar. Konur Alp'a Kara QebilSi uerdiler. Ve AkgaKoca'ya Apsuyu'nu uerdiler. Orban Gazi dondi. Tekur,iri aldt.. Bile gitdi. Sipahilerin
dabt Akbisar'a getrirdi. Vildyai kdfirlerini emn ti amhn ilen yerhi yerinde kodt. Konur
Alp gA.b gd,b Efuar, Ak Yazu'ya segirduir idi. Akga-Koca dabt 'Ayan golintin suyr, akdu$t
yerde, BeS-Kopri'de burguzcuk uar idi, orada duraklanfu. Ve oradan orynan arostnda
olan ile segirdtir idi. Elbdsth Orban Gazi kim bu uct berkitdi, bu kd.fideri atast Osman75
'a gdndtirdi. Kendti Kara-Tigin r,izerine dilSdi. Hisarun begine babar gondrirdi kim:
'Bu bisan bana uer. Gene seni bkarda koyaytn,'dedi.'Hemtn ad benaim olsun,'dedi.
iznik'dtir,'dedi. Bu soz tekutire gtic geldi. Orban Gazi dabt qtidtir:
gayretidr,ir. Y,irimek gerek kim bu bisan ya\ma edeuuiz,' ded.i.
'Bent'im garazum
'Gaziler! isld.m
Naztm
(Mefdiltin mefiilun faililn)
Dedi Orban ki yapmadtr bu kal'a
Duntsan ere bu kal'a (ki) kala
Qui kal'a kal' ola ftrsat biztimd.tir
Reuad,ur gaziler duntga kala
Hemandem ytkdtlar kal'a kapuxn
Boztldl. sanki Hayber idi kal'a
Cemt' maltnt (kim) gdziler aldt
Ganimet kenziyimis bil bu kal'a
Tekuuntn dutdr.lar fuztnt bile
Melekler menziline ddnd.i kal'a
Eslri bfib u nLzik nLzentnler
Gaziler eline enirdi kal'a
Tekur.iri ki dutdtlar, paraladtlar. ZfuA ki sauas etdi. O ktzr. hayli mal ile Orban Gazi,
a.tastna gondcirdi. Ve bu ahnan esirleri Orban Gazi satun ald.t,. Gene bisarda kod.r,.
Abd ti peym1n ibn berkitdi. Samsa
QauuS't, bisarun igine kodt,. Gene Orban,
Yenisebir'e atasrna geldi. Ve ol Kara-QepriE'e dabt, adam gondtirdiler. Ve Kara-Tigin'e, dabr. adam gondoirdiler. Ol dabt. iznik'e haudle gibi oldr. Gdb g6.b ua.rurlar idi,
iznik'tin bapEalann barab ederler idi. Elbdsilt iznik'e rabathk t)errnez oldtlar. Ve bir
tarafdan Konur-Alp, Ak-Yazu'ya meSghl ue bir tarafdan Akga-Koca, iznigmid
tarafina meSgAl ue bu uclar gdyet isler olch. Bu gaziler Soyle duntsurlar kimfetibler
mukarrer oltna. Geceler uyku uyurnazlar; guindciz at arkasr.ndan inmezler. Kdyint.
dururlar.
;E;'i''(et. r:;t;
Naztm
Konur-Alp ktltan Bolt,'ya saldt.
Uzunca-Bel' de kd.fire buh,gd.t
Oradan kAfiri d,ondtirdi koudr.
Ak-Oua'ya segirdr,ir oldl. Koca
Qrkar istanbul'un kdfiri dem(d.) dem
Velt Ak-Yazt.'da Dr,iz-Bazan
aldt
iki gtin iki gece boS durusdt
Konur-Alp dondi Dtiz-Bazar'a geldi
Gazi Rabman yaturmaz balfu gece
Ktrar bunlan gaziler ey boca
(bu nazmt, karStla: Negrf, I, 128)
Bu uclarda bunlar duntSurlar kim bu iklimleri mtistilmanhk edeler. Zaman ile
kend,tilen
Ve
in
adt, anr.la.
bufetbtin taribi bicrettin yedi ytiz besinde u6.ki'oldr. Hem Orban Gazi elinden."
Bu tarihte top olmadrfrndan, kaleler, uzun zaman abluka altrna almak,
qehrin
etrafinr tahrip etmek ve halkr aq brrakmak, suyunu kesmek yoluyla teslim olmaya
zorlanrrdr. Bursa (7326), iznik (1331) ve izmit Q337) bu suretle Osmanh'ya teslim
oldular. Batr Anadolu'daki gehirler gazi beyler tarafindan aynr yontemle feth edilmiqtir.sc
;t-,:tGor,-, ul
,tv
J,i:i'L,2t!ii
A\J .
b', ir-i_:L:
Pachymeres, 1307 yrhna doSru abluka altrndaki iznik'in nasrl guq durumda
oldu$unu qoyle anlattr: "Ote yandan durum dofuda, ozellikle iznik dolaylannda
dayanrlnraz kerteye vardr. Qtinkti Osman bolgeyi tedhiq altrnda tutuyor, ozellikle
imparatorun krz kardeqi olup Mo$ollar imparatoriqesi adr takrlanss Maria, iznik'e
geldikten sonra Osman'a karqr son derece kustah ga davranryor ve ilhan Olceytti'yti
0304-1316) Ealrrmakla tehdit ediyordu. imparator, abluka altrndaki izniklilere
cesaret vermek igin krz kardegi Maria'yr yeteri kadar kuwetle iznik'e gondermigti;
Maria, Moiol Hanr'nr bir Bizans prensesiyle evlendirme iqini de dilzenlemigti.se
ve
Gerrniyan dahil, Batr Anadolu'da Turklerin "dayantlmaz saldtrtst"
karqrsrndaBizans igin "durum tra;ik" idi.sz imparator, ister istemez Katalan ve Alan
ucretli askerini kullanmak zorunda idi. Bu durum karqrsrnda imparator'un buyuk
umutlarla bagvurdugu baqka bir gare, Uc Tr-irkmenlerine karqr, bu arada Osman'a
kargr iran Molol Hanr'nr harekete geqirmek oldu. Bu siyaset, Laskarid'ler ve VIII.
Mihal tarafndan denenmig ve yarail gorulmtigtu.se iran Mogollart Hant Keyhatu'nun
Mentege ve Denizli'den Kastamonu'ya kadar Uc Turkmenlerine kargr yaptlgr ve
destek verdili seferler ve kryrmlar, 1300'lerde Bizans'ta herhalde iyi biliniyor ve
umut veriyordu.
Osman
GazanHan'^ (Ekim 1295 - Mayrs 1304) bir Ilizans elgi heyeti gonderilmiq, kendisiyle
bir Bizans prensesinin rzdlacr ve ittifak kararlaqtrrrlmrgtr (Prenses II. Andronik'in
gaynmesru krzr Irene Palaiologina oldufu tahmin olunuyor).ss Han, kdtliluk yap^nlara (Tr-irkmenlere) kargr harekete geqileceSi hakkrnda srkt vaatte bulunmug,so bu
haber yayrhnca, ilgililer gimdilik kaygrlanmasalar bile faaliyetlerini krsrtlama yoluna
gitmiglerdi. Bunlar arasrnda Lydya'da faaliyette bulunan Alais, Sardes halkr ile
uzlaqma yapp erzak sallamalarrna izin verdi.sr Fakat Tatarlarn gelmesi gerqeklegmeyince Turkmenler saldrrrlarrna yeniden baqladiar. Gazan Han'tn ohJmu
rine Bizans buy.r-rk hayal krnkhlrna uSradr.ez
ize-
iznik'in Osmanlrlara Teslim Olmasr (2 Mart 1331)
Bursa Orhan'a teslim olduktan (6 Nisan 7326) sonra uzun yrllar abluka altrnda aqhk
qeken iznik'in de duqmesi bekleniyordu. Osmanh vakayinimesinin igaret ettili gibi,
uzun abluka srrasrnda iznik'ten Rum askerinin zaman zaman yaptr$r huruc harek2tr
sonuq vermiyordu (Neqri, I, 158). Osmanh kuwetleri dofuda Kara-Tigin hisannda,
guneyde Draz Ali kulesinde yerleqmi.Sler, kuq ugurtmuyorlardr. Osmanlt kroni$ine
inanmak gerekirse, Iznik etrafrndaki aqrk arazide koylerde Osmanhlar tam kontrol
kurmuglar, koylii ile iyi iliqkiler surdurmekte idiler; umutsuz kalan stradan iznik
halkr teslim olup srkrntrdan bir an once kurtulmayr duquntiyordu. iznik'teki Bizans
komutanr imparatora umutsuz durumu hildirmig ve acele yardrm istemig olmahdrr.
Enerjikbirimparatorolanlll.Andronicus(1328-7341)ilkin1328'dePegat(KaraBiga)'ya geldi ve Osmanhlarrn rakibi Karesi beyi ile bir anlaqma yapo ve ertesi
bahar ordusuyla Gebze kryrsrnda guqlu dort hisarrn bulundugu E.skihisar-Pelekanon
bolgesine geldi. Oradan korfezi geqip iznik'in yardrmrna gitnieyi planhyordu. Fakat
ondan once Orhan ordusuyla gelmiq, tepeleri tutmugtu. Burada yer alan Pelekanon
bir d6num noktasr olmuqtur (Mayrs
sonu - 1 Haziran 732y. Pusu ve sahte kaqrg takti$i uygulayan Orhan bu savaqr
sava$r Osmanh-Bizans iligkilerinde gerqekten
kazanch, imparator yaralandr, istanbul'a kaqtr. Marmara kryr hisarlan Osmanh ege-
menligini tanrdrlar.ss iznik (2 Mart 1331), Izmit 033D teslim oldular.
Iznik fethi uzerinde tum Osmanh rivlyetleri ortak bir kaynakran, Yahqi Fakih'in tarihinden gelmig goninmektedir. Yahqi Fakih Yrldrnm L Bayezid'e kadar gelen bir
tarih yazmlqtr. O, Osman ve Orhan zamanlarrna ait rivdyetleri Orhan'rn imamr olan
babasr ishak Fakih'ten, yani gagdaq bir rAviden almrg olmahdrr. Yahqi Fakih tarihi
bugtine kadar ele geqmemigtir.oc Negri, kugkusuz Aqpz,yi izlemektedir. Negri,
Aqpz,ye ait manzum bolumleri nesre qevirip tarihine almrgtrr. Anonimler-Oruc
grupu ve Dristurndme iznik fethinden bir kaq satrrla soz ederler. Aga$rda Agpz,nin
metnini aynen veriyoruz.
"Bu bAb anr beyan eder kim iznik ne sffret ile feth olunup ahndr, anr bildurur.
(Agpz. 32. Bdb)ss
ki almrglar idi ve bu iznik'e ol havdle gibi viki olmuq idi. Anun igin
idi;
kim bu Karatekin his2rr iqinde olan Gl,ziler dAyrm iznik'tin kapusrn
^Qtffmazlar
(Kal'a iEindekiler) be-gdyet aqhkdan bunalmrqlar idi. Anun iqin kim memleketindeki koyleri timdr-erlerine timdr vermigler idiss ve hiq vechen min'el-vric0h bu koylerin kdfirini incitmezler idi kim hisarlarr halkrnazevad vermezler idi. Vakt olur idi
kim mushimanlar ile bile sava$a varurlar idi. iznik halkrna eyidurler idi kirn: 'Gelun
bigareler,rahat olun kim biz rahat olduk,' derler idi. $ehrun halkr gole bahk avlamapa qrkmaz olup durur idi. b. Bazr k3,firler gl,zilere haber verurler idi kim, biz
gdyet bunalduk, derler idi. Ol zamanda cemi' viliyeti Ttirk almrg idi. timdr-erintin
elinde tasarruf olunur idi. Orhan Gdzi'ye kAfirlerun hallerini bildurdiler. Ol dahi
iznik'un uzerine geldi. c. Kifirler dahr bir i'timdd ettikleri kdfiri gonderduler kim:
'Biztim ile'ahd edtin kim bizi krrmayasn, gidenumriz gide, duranumuz dura; Hisan
a. O Karatekin
size teslim edeltim,'dediler. d. Orhan
Gizi dahi kabOl etdi. Anun iqin kim mtirtivvet
efdal-i gazldur, dediler; ve hemen bu murur,rret nicesine sebeb oldu, isldma geldiler.
Tekvurunu istanbul kapusundan qrkardrlar. Hemin kendu ve halkr gitdi bile; kalan
gehir halkr ve sipdhi ekseri gitmediler. Orhan Gazi Tekvur'a adam kogdu; gemiye
ileniler; muradr oldufu iklime gitti. Tekfur kim kapudan qrkdr, Orhan Ga Yenigehir
kapusundan girdi. Kapunun iq yanrnda bir bagqe var, ikrilos (Aya Kelsos, Ebkelos,
ilktis, Eykelse) derler, gdyet hOb makamdur; Orhan GAzi'yi do!ru ol balgeye iletdiler. Bu gehrin kdfirleri karqu geldiler. Keenneh0 pddigahlarr oldi, o$unr tahta gequrur
gibi viki' oldu. Ve illi hAt0nlar qok geldiler. Orhan Gdzi sordu kim: 'bunlann eri
kanr? Cevdb verdiler kim: Krrrldrlar, kimi cenkden ve kimi aqhktan; e. ve illd giyet
mahb0blarr qo! idi. Orhan Gazi, gdAlere tilegdtirdi; emr efti kim: 'bu dul avratlarr
nik2h edtin, altn,' dedi; ve hem anun gibi etdiler. $ehnin dahi ma'm0r evleri var idi;
evlenen gdzilere verdiler. Hazt 'avrat ve hem evler ola, kim kabfil etmeye?"
Negri (1, 156-158) versiyonunda giiri,ilen iinemli farklar, ekler:ez
a. "iznik'in iki tarafrna iki havdle yapub zikrolunan sOretle bir nice yrl egritdiler, gih
gdh kifirin atlusu kal'adan qrkup gi.zilerle cenk ederlerdi; gl,ziler dahi kimini krrup ve
kimisi yine kaEupkal'aya girerlerdi. b. Orhan GaA dahi kal'a kAfirleri bunaldrirn bilup
iznik {izerine duqdti. c. Andan iznik'in Tek'u'ur'u bir i'timid etdugi kAfiri Orhan Gazi'ye gonderup eytti: "E!er bizimle 'ahd edup bizi incitmeyup gidenimiz gidup
durarumrz durup bu kavli kab0l edersenuzkal'ayr vereltim, dedi.d. Orhan GAzi dahr
'ahdi kab0l edrip Tek'rrur'u istanbul kapusundan qrkup halkryla istanbul'a gitdi, ammA
ekser sip2hi gitmeyup gehir halkryla Orhan'a kargu Erkup istikbdl edup Yenigehir
kapusundan qehre girdirup andan h0br0 hdrunlar geldiler, Orhan sordu kim bu
hdt0nlar nedir? Eyitdiler, Sultanrm bunlann ederi kimi aqhktan kimi cenkde krnlmrgtrr.
e. 2'ii evler de hdli kalmtslardr."
78
t(i;;wtv.r-:.:j'"tt&
't(+Jiti;;9iii;h;j-,
'2tz:;'"j;,J*,
j;:."+
t',YJC:-J/j,)}',+;
-io,2;-IlLgf,tii:X
;io;;;a'l:>l)-1';J7
9u--.j1;;r't,;:jt;,i+
N, i)qr,(j)'iit
t+i,il'4i;ie:,9;Fc;
{),;sti\i;rovjjti;
-jFJ,+;)"v;'/;,:
)';t'i V,i:u,' J) ( 7 !
)'
-cr
;
/,--6 ;i;';J-U't;lt'J
Negri'nin, iqgalden sonra Bizans askeri srnrfina mensup olanlarrn Eolunun kaldrsr
hakkrnda kaydr ilginqtir. Bu olayr Kara-Tigin kalesinde de gordtik. Bu, Osmanhlarrn
Rumlarla nasrl bir uzlaqma iQinde bulunduklarrnr avrrca tevit eder.
Speros Vryonis'e gore, "Orhan doneminde Bithynia'da fetihlerin tamamlanmasl ve
sa$lam bir yaprya erigmesi ile beraber Hrristiyanlarrn iqinde bulundulu kogullar,
hem gehirlerde hem krrsal alanlarda rahathpa kar,.ugtu (stabilized)."o4 Gregoras'rn
tespitine gore,se "bir zaman iqin halkr ve qehirleri tamamtyla yok etmekten
kaqrndrlar; zira krsa zamanda Turklere vergi odemek onlar iqin kolaydr." Bursa'ya
bakarak iznik'in durumu kotu idi."
XV. W'a ait bir piskoposluk listesine gore Anadolu'da yalnrz 7 metropolitlik
kalmrgtrr. O zaman Avrupa (Rumeli)'de ise 54 metropolitlik vardr. iznik bu metropolitlikler arasrnda degildir. iznik'te bir baEpiskoposluk vardr. Bu sayrlar, diyor S.
Vryonis, "Kuqtik Asya'da Hellenizmin tam qokrigunu" yansrtmaktadrr.zo Hrristiyan
ntifus; kaqma, isldmlagma dolayrsryla bir bolgede dugunce, kilise tegkildtr da qokiiyordu. Anadolu'da kilise gelirlerinin gok duguk olmasr da bu nufus azalmasryla
iligkilidir.zt Hrristiyan nufusunun ne kadar azalmry oldu$unu patriklik belgeleri
ortaya koymaktadrr. 1387 tarihli bir belgeye gore gehirde Muslumanlar arasnda
yagam (sosyal koqullar) birgokiarrna Hrristiyanh$a bafhhgr unutturmakta idi. iznik
Hrristiyanlannrn isldmd geqmelerini onlemek ve Mtisluman olanlarr yeniden eski
dinine dondtirmek igin yazrlmrg 1338 ve 1340 tarihli iki kilise belgesi.
islimlagmalartn kiliseyi hayli telaglandrrdrlrnr ortaya koymaktadr.tz Hrristiyanlann
gittikge azalmasr sonucu iznik metropolitligi o kadar fakirlegti ki, 1381'de gerekli
gelir sa$anamadrpr igin metropolitlili epidosis olarak Bursa metropolitligine
baflamak gerekti.
O
zaman Bizans'ta; kilise, devlet adamlarr ve halk arasrnda yaygln olan bozguncu
psikoloji patriklilin 1338 ve 1340 tarihli mektuplarrnda goyie ifade ediliyordu.;e
"Gtinahlanmrzrn qoklulunun bir sonucu olarak Tanrr'nrn izniyle Mtislumanlar bize
kargr tistilnltik kazandiar." Bunun sonucu birgoklarr zor ve baskr altrnda onlann
dinini kabul ettiler. Mektup bundan pigmanhk duyanlan tekrar eski dinlerine donmeleri iEin teqvik etmektedir. "Ahde" (dini yemine) sadrk kalarak teslimi
kolaylagnrmak igin, qehri terk edenlerin emniyetle gitmeleri hususunda Orhan Bey
dikkat ve titizlik gostermekte idi. Bursa (1326), iznik (1331) ve izmit (1,337) tesliminde aynr koruma onlemleri dikkatle yerine getirilmigtir. isldmlagma, Osmanh
kaynalrna gore "murtiwet"in (generosify), sonucudur. isldm dini zoila Mrisltiman
olanlarr gergek Mtisltiman saymaz isl2m'da niyyet, bilingli karur esastlr. Osmanhlar
dunyevi bir maksatla, mesel| cizye vergisinden kurtulmak iqin mtisltiman olanlan
ahriydn adryLa ayLrr etmekte, gerqek Mrisluman saymamakta idiler. Kilisenin Hristiyanhk adrna gtiglti tepkisi yanrnda, tabii, halk, hatta Bizans devletinin garesizlifini
goren asker ve idare adamlan (iznik ve Bursa'nrn teslimi srrasrnda goruldugii gibi)
Osmanhlar taraftna geqmekten gekinmiyorlardr. Osmanhnrn askerleri, dinlerini
degiqtirme gartlnl kogmadan kendi kadrolanna kolayhkla kabul etmesi (Hrristiyan
trmarlrlan hatrrlayahm) bu uzlagma ve kaynaSmayr kolaglagtrrmakta idi. Osmanhhk,
Mtislumanhk ve Turkluk ustunde bir kimligi ifade etmekte idi ve imparatorluSu
yapan ve ya1 tan bu temel siyasi kavramdr. Egemenlik, Ttirk-Mo$ol hakanhk
gelene$inde ve Hind-iran pratik devlet goruqtinde her geyin ustunde bir prensipti.
Devlet kurucusu olarak hanedan, bu pratik devlet gorugunu etnik ve dini prensipler
ustunde tutmakta
i6li.zc"
ibn
Battuta iznik'i, "sultan'rn hiznetinde bulunan birkaq kigi drgrnda niifusu
olmayan harap bir qehir" olarak tasvir etmigtir. Bu tasvire bak rsa, teslimden er.vel
abluka srrasrnda ve sonra Rum halkrn iznik'ten kitle halinde ayrrldrklan sonucu
qrkanlabilir. $ehrin boqalmasr uzun bir zaman alm$tr. Ozellikle otuz yrlhk abluka,
savag ve aghk, Osmanh rivayetinde sdylendi$i gibi, erkek niifusun krrlmasl sonucunu vermi$tir. Bununla beraber, 1354'de tutsak Baqpiskopos Gregory Palamas
iznik'e gelirken yolda birgok Rumla serbestge konugu.ro iznik'e gelirken Orhan'ln
emriyle bir Rum kasabasrnda kalmrg ve onlardan yardlm gormriftii. Piskopos'un
Iznik hakkrnda verdili bilgiler Ibn Battuta'yr teyit eder.Ta O biiytik bina bloklannr
tamamryla bog bulmuEtur. iznik, Qandarh Hayreddin Paga'mn kadrhk yaptrlr ve
ailenin bir yurtlugu gibi babadan olula yerleqtikleri ve ihya ettikleri bir Islim gehri
olarak krsa zamanda geliSmi$tir.T5
EXCURSUS
Kara$epiis (9epiS, 9ebig) ve Akhisar hakkrnda
Orlran'm 7305 Kara-Qepiig kugatmasr hakkrnda Pachymeres ile Agpz.'de mevcut
Osmanh menakrbnAme rivdyeti, kuqkusuz, aynr olayr anlatmaktadrrlar. Yukanda
anlatrldrlr gibi Kara-Qeptiq kalesi Pacl-rymeres'deki Katoikia'dan baqkasr defildir.zo
Katoikia/Kara-Qeptiq ve Kara-Tigin'in Osmanhlann eline gegmesiyle iznik qehri kuzeyden izmit-Sapanca iizerinden gelecek yardrmdan kesilmigtir.
MenakrbnLme'de Kara-QeptiE, Absuyu'na yakrn bir yerde, yani Sakarya vadisinde gosterilmiqtir. Absuyr-r. haritalarrmrzda Sakarya vadisinde Lbcalar/Abca'drr. Geyve'nin
hemen ust yanrndadrr. Gerqekten, Menakrbndme'de, "ol hisar (Kara-Qepug) Sakarya
kenannda, dere iqinde sarpca hisardrr," denmektedir. Bir vadiye bakan yr"iksekte sarp
bir kale oldulr-rndan,
Osman'rn 1304 seferinde Akhisar Tekvurr-r oraya kagrp
srfrnmrgtrr. Osman, 1305'de oElu Orh^n't Kara-Qeptiq ve Kara-Tigin kalelerini almak
iqin gondermigtir. Kara-Qepug ve Absuyu (Hypsu) kaleleri, Osmanhlarrn Sapanca
(Sophon) ve Adap:rzan ovalartna inmelerini onluyordu, boylece stratejik konumlan
Bizans iqin qok onemli idi. Orhan, K:rtoikia /Kara-Crepu$'u aldrktan sonra iznik'in kaprsr
sayrlan Kara-Tigin kalesi uzerine ninimuqttir (Kara-Tigin iqin bkz. aga$rda). Orhan teslinrde direnen tekfura, "benum garazum iznik'dtir," diyerek btittin bu harekitrn iznik'i
duqtirmek igin yaprldr$rnr aqrklamrEtrr.
Menakrbndme, Osman Gazi'nin Ortzr-Sakarya seferini 704 tarrltine, Orhan'rn KaraQeptrg seferini 705 tarihine koyar (A.Spz. 20. ve 22. tsab). Hicri 704 yil, 4 Alustos
I304'te baglar ve 25 Haziran 1305'te biter. Sefer, 1304 yfi 4 Alustos'tan sonra baqlamrq
olmahdrr.
Orhan'rn Hicri 705 sef-eri rse,24 Tenlntrz 13Oi - 14 Haziran 1306 arasrna diiqse gerektir.
Sefer 705/1305 yaztnda olmahdrr. Pachymeres, Orhan tarafindan Katotkia/KaraQepug'un zaptrnt, imparator X. Mihal'in Pdgai (Kara-Biga)'da ikameti tarihinde gosterir.
Clive Foss'a gore Kara-Qeptiq "Uztrnboylu bir kuqatnrayr pek hakh gostermeyen" bir
kule (fort) olmahdrr.zr Yukanda anlattriunrz gibi, Kara-Qeptiq'un, Osmanhlart
Llgragtran onemli Katoikia kalesi oldr-rfu kesinlik kazanmrgtrr. A. Failler'in, Arnakis'e
atfen Katoikia'yr Br-rrsa civannda Kite olarak tal-rrniniza kugkusuz yanhqtrr.
Kara-Qepti,s, Kara-Tigin gibi Siileymanqah (1075-1086) doneminde Katoikia'yr ilk
80
defa ele geqirmig olan bir Selquk emiri olabilir. Onun Sinop'u bu tarihlerde elinde
tuttulunu biliyoruz (bkz. yukarrda). Qepuq (Qebiq) "bir yagrnda erkek keqi," kigi adr
olarak geng teke gibi vurugkan biri anlamlndadrr,zs l{ara-Qeptig adr arkalk bir addrr,
Osmanh doneminde rastlanmaz. Uc Trirkmenleri arastnda Katoikia, Osmanltlara
kadar Kara-Qebig adryla anrlagelmig olmahdrr. Tahrir Defterleri'nde Kara-Qepig
olarak kayrthdrr.
Bir Kara-Qepug (Qepiq) koyii,
892/7487 tarihti Htidavendigdr
tatrir defterinde ve
sonraki defterlerde aynL adla inegol kazasrnrn koyleri arasmda kayrtltdr.ao Fakat,
Menakrbndme'de Kara-Qeptig ve Absuyu birbirine yakrn gosterilmigtir. Absul.u
(bugun Abcalar) Geyve'nin hemen kuzeyindedir. Abcalar'a yakrn bir Eski-Kale
(Kiepert haritast) veya Qoban-Kale (Kiepert ve C. von der Goltz) vardr. KaraQeprig/Katoikia kalesi bu Qoban-Kale olmah. Bu b6lgede eski tahrirlerde birEok
koy, Rum-Ermeni adlan taqtmaktadrr (Hordoni, Kirlas, Gelene, Genci, Akdamar,
Srile, Bednos-Alanr, Istavros). XD(.W'da bu Rum ve Ermeni adlan yerine Kemaliye,
Kdzimiye, Fevziye gibi adlar konmugtur. Akhisar kazasrnda padigah haslanndan
Desbina (Tespina) koy admm Fevziye'ye qevrildigini tespit edebildik.
Akhisar
Osman, 7304 seferinde Akhisar'r "yagma," yani zorLa feth etmiqti. Orhan,
L305
seferinde bu 6nemli kaleyi harekdt ussti yaptl. 1530 tarihinde Anadolu tahrir defterlerini ozetleyen 165. No.'lu Muhasebe-i Vildyet-i Anadolu Defiertndear Akhisar
Kazast'na ait koylerin, vakrf ve mulklerin bir dokrimti vardr. Kale, orada "Akhisar,
nam-l diier Karag6z" olarak kayrthdrr. Karagoz, Eskihisar'a 2 km gtineydo$uda haritalarrmrzda yol J;zerl^ Kara-Ptnar olarak gosterilen koy olmahdr (krq. Goz-pffian:
Tarama Sozltifri III, 1830). Hisar, herhalde Akhisar halkr ovaya inip kasabayt ovaya
nakletmeden once da|yamacnda bir yerdedir. Bu bolgede Pagalar'a yakrn bir kale
harabesi eski ve yeni haritalarda tespit edilmigtir. C. Foss, Akhisar kalesini Metabole
olaraktespite e$ilim gosterir.az Metabole ise, C. von der Goltz'rn 1889'da igaret ettigi
Eskihisar olmahdrr; (Buyut< bir kale olan Eskihisar'm fotos iqin bkz. Lefort, Tableau,
I13, L16, bu hisan Nikdtiata diye tahmin eder).
Akhisar kazastna ba$b ug koy, Desbina (Tespina), Ahr ve Kirasya koyleri, Padigah
haslan olarak ayrrlmrgtrr. Desbina koyu buytik bir kdydur. 1530'a doSru Akhisar
kasabasr, Cami ve Mescid-i Kethu da adryla iki mahalleden ibaretti ve ntifusu 49
hane ve 28 bek2r (mricerred) ile bir hatib, iki mriezzinden ibaret ktiquk, fakat
onemli bir kasab a olarak gortinmektedir. Akhisar kazastndaki Osmanh btytiklerine
ait emlAk ve evkaf gofunlukla Iznik tarihiyle yakrndan ilgilidir. Ozellikle, Orhan
taraftndan iznik'e vali atanan Srileyman Paga (Orhan'm o$lu) ve Qandarhlann bu
bolgedeki vakrflan dikkati geker. Bu bolgede mtilk sahipleri ve vakrf kuranlar
arastnda Stileyman Paqa, I. Murad, Sinan B"y, iznik'teki imaretlerine vakrf yapan
(Timurta$ o!lu),
Qandarh ailesinden Hayreddin Paga, ibrahim Paga, Umur Bey
Yorgtig Paga, Qoban Mustafa Paqa gonihir. Sakarya tizerindeki kopni hizmetleri iEin
birgok koylerden srirgun getirilen bir cemaat, Koprubagr koytinti kurmuglardrr.
Srileyman Paga bu kopru iqin vakrfl ar yapmrqtrr. Defterde Orhan'm $erefeddin Paga
zaviye vakrflan, vakfiye ozetiyle kayrthdrr. Mekece , bu zaviye vakrflaflna dahildir.
Bu "$erefeddin Paga," Sultan Orhan'm Mekece zaviyesi vaKiyesinde adr geqen
"tavaqi $erefeddin Mukbil"den bagkasr delildir.as Akhisar'da, Yorgtig Paga Camii
vakrflan, iznik'te Suleyman Paqa'mn Karaollan zaviyesi iqin vakrflan dikkate defer. Akhisar
kazasnda vakflan olan obtir zaviyeler: Tavagi $erefeddin (Mukbtl) zaviyesi (Orhan
tarafndan), Ahi ilyas zavryesi (Orhan
tarafndan), Oruq Bey zaviyesidir. Bu
vansaray vardr, tamiri iqin bir mezraa
Bizans doneminde oldugu gibi Osmanh
tarafndan), Ahi Hrzr zavryes (f. Murad
bolgede Sakarya nehri kryrsrnda bir kervakfedilmigtir. Herhalde Akhisar bolgesi,
doneminde de onemini korumustur.
a;itit tB;,vi;,$.
--**N:,,v;w):Y3,-'.t-
,rt|LL., .. "ai
,L;;i:X.,t-ri+tLlJ
)Gt:lljSo:i'ttY'o:l
i
''
:'el:;,i, "(iy"y*
a.b,*.1)ti'itjut"i
us;1!;;'-V:*'si
*-S+*s;,"i--
!
€-,r'(t";ir";+r
t:;)tJwq:
'r
I
.1
l.
",
#.u'"iF:ui;.4ru\"
i":.5
j:
frr;€:;_e-(itt.:al
"*.,!liV):r,.ir;;tt
.+uL.ib:,9;j
;t-*t:t$i'ttwq4
')i"'
IWX
'r
o{
e
.
3
-r;s
BF{*"
-:4
q
at
?,*;j
l:.
l.-
s:i
€
rt
H
t
,;5'':*'
a
nt,
ET
il
4
'F&ftr.,-4-*
,.t.Y,ts
v
\l
qb*
f.
1
-e
i-G
afi
-J
ior
I
E.
c
t
.f
:.{
,'.."A,
'otl
r'?\
?.:.
-of
,ir! .51
",
a
lff
$:- l
'fct) Xc
9
II--
. t
3c
ttL,
P
H
6
ai"
lr.
,:l Y
o
,n
tE
Fo,!
il
TP
-rl,
7*
13
5-l
z'#
?.r"r
3
;
r
-€
(G
2E
g\
s
L
o
rad
!"
':"*:c
i==--=s]
N
GI
\.L
=O
.u.
Halil Inalc& tarafindan gizilm istir
Bizans te Osmanh Donemleinde Bitbynia'da kaleler
KAYNAK9A
Ahrweiler, I{.G
:"La politique agraire des ernpereurs de Nic€e", Byzantion, s. 2g, 51-6j.
Aksarayi, K.M.
:Musdmaratu'l-Ahbdr (in Persian), published by
Anhegger,
:"iznik", islam Ansiktopedlsi, MEB.
R.
Arnakis, G.
O Turan,
Ankara, 1944.
:"Gregory Palamas among the Turks", Speculum, xxvr, 1!!1, s. 104-118.
:Teudrth-i Al-i Osman (History of the Orroman Dynastyy), ed.
Aqrkpaqazdde
Q. N. Atsrz, Istanbul, 1947.
Balivet, M.
:Romanie Byzantine et pays de Rfrm turc, istanbul: ISIS, 1994.
Die altosmaniscben anorxyftrcn Chroniken, ed. F. Giese, Breslau, 1922.
Dtisturndme, ed., M. Halil, Istanbul, 1922.
Failler, A.
:"Les €mirs turcs e la conqu€te de I'Anatolie au d6but
52, 7994, s. 69-ttZ.
du 14e sidcle",
Reuue d'Etudes Byzantines,
Foss, C.
:"Byzantine Malagina and the Lower Sangarius", Anatolian Studies, 40,
s. 161-183.
Foss,
C.
:Cities, Fortresses
Varionrrn,
and
Villages of Byzantine Asia Minor, Aldershot:
1996.
Foss,
C.
:"Dorylaion: Bulwark of the Byzantine Frontier", The Greek Ortbodox
Tbeological Reuiew 41, 7996, s. 39-55.
Foss,
C.
:i{icaea, Brookiine, 2000.
von der Goltz,
von Hammer,
C.
J.
:Anatolische Ausflrige. Berlin: Verein der Bucherfreunde, s. 118.
:Gescbicbte des Osmaniscben Reicbes, Pest, 1835.
Hilclauencligdr Liudst Tabrir Defterleri, ed. O. L. Barkan ve E. MeriEli, Ankara, 1988.
ibn Bibi
:"al-Avdmiru'l-'Aldiyye", Ankara: TTK, s. 4IB-42A.
inaicrk,
H.
:"How to Read 'Ashik Pasha-zide's History",
istanbul: Eren, 1998, s. 31-53.
inalcrk,
H.
:"Osman Ghazi's Siege of Nicaea and the Battle of Bapheus", Tbe
Ottoman Emirate 1300-1389, editor E. Zachariadou, Rethymnan, 1991.
inalcrk,
H.
:"The Ottoman Empire", The Cambridge History of Islam, ed. E. Holt
ve B. Lewis, Cambridge: Cambridge University Press, ).970, s. 298.
R.
Kaplanoflu,
Essays
in Ottoman History,
:Osmanh Deuletinin KuruluSu (Founding of the Ottoman state),Istanbul,
2000.
Langdon,
J.S.
:"Byzantium's Initial Encounter with the Chinggisids", ViAtor 29, 7998,
s. 95-140.
Langdon,
Lefort,
J.S.
:"Tableau de Bithynie an XIII e sidcle", Tbe Ottoman Emirate, s. 101, 117.
J.
Lippard, B.
:Byzantium's Last Imperial Offensiue in Asia Minor, New Roche\le, 7992.
G.
:Tbe Mongols and Byzantium,7243-7341, Ann Arbor, 1948.
Mubasebe-i Vildyet-i Anadolu Defteri,l, Ankara, 1993.
Mubasebe-i Vil1yet-i Anadolu Defteri,Il, Ankara, 7994.
Mubasebe-i Vil1yet-i Anadolu Defteri,III, Ankara, 1995.
Negri,
M.
Pachynrdr€s,
:Kifib-i Ciban-Ntimd, I, Ankara,
G.
7949.
:Relations Historiques, ed. Albert Failler, French qev. Vitalien
Laurent, Les tselles Lettres, Paris, 1999.
Rebber, Prime Ministry, General Directorate of Arcbiues, Ottoman Archive, Ankara, 1995.
Runciman.
schreiner,
S.
P'
Sevim, A. and Mergil,
:Die Byzantiniscben Kreincbroniken, yienna, 1976
E.
-
r97g.
\!!e,uk Deuletl.eri Tarthi(History of the Seljukid States), Ankara: TTK,
1995.
Tafib-i Al-i selguk (History of tbe seliukid Dynasty), Topkapr
sarayr Ktiniphanesi, Revan, no:1390.
:,ltt:,
:;
Tbe ottoman
Ernirate, ed. zaclnnadou, 8.A., Rethymnon,
1993.
Una[,F.R',Koymen,M.A.:Ne5rf,sKitdb-iCiban-Ntimi,Ankara,TTK,1'949.
Vryonis,
S.
:Tbe Decline of Medieual Hellenism in Asia
Minor, Berkeley 1971.
zur Gescbicbte Westkleinasi'ens im
\7ittek, P.
:Das Fr)rctentum. Mentescbe, Stud.ie
13.-15. Jb., Istanbul, 1934.
Yi.icel, Y.
:"Qoban-o$u11an Beyli$i", Anadohl Beylikleri Hakkm4a AraEhrmalar
(researches on Anatolian Belilics), Ankara: TfK, 1991., s. 3T57.
Zachaiadou, E.A.
:"Pachymeres on the 'Amourioi'
Greek Studies 3, 1977, s. 57-7I.
of Kastamonv", Byzantine
and.
Modem
rzNir<
iqix
OSA/t{N GAZI
VE
BIZANS vIUCADELESI
HAt-it- ix,tLCIK