Kiiresel Krrzde Dr$ Ticaret ve Istihdam

Transkript

Kiiresel Krrzde
Dr$ Ticaret ve Istihdam
MARION JANSEN
ERIK VON UEXKULL
Qeviren: Burcu
Hitit
KURESEL KRizDE Dr$ TIcARET
Genel Yoyrn Nu.:
vE IST|HDAM
l5l
-8
ISBN: 978-605- 457
9 -1 9
l.
20]2
Bosrm, Aoustos
EFLATUN Bosrm Do$rtrm Yoyncrlrk Donrsmonlrk Yotrnm
ve Tic. Ltd, $ti,O20l2
Efito20l2
Bu kitobrn tum hoklon soklrdrr.
Herhongi bir $ekil yo do yontemle eoooltrlomoz.
Serlif iko
Nu.: I 2l 3l
Soyfo ve Kopok Tosoilmr: Turkon Soil
Boskr ve Cilt: Aynntr Bosrm Yoyrn ve Motboocrlrk Hizmetleri Son. Tic. Ltd. Qti.
Tel: (+90) 3.l2 394 55 90
Sertifiko Nu,: 1 3987
Bu qohsmonrn orjinol boskrsr Uluslororosr Qolr$mo Orgutij, Cenevre torofrndon
Trode&employment ln the globol crlsls odrylo yoymlonmr$ir.
Copyright@2007, Uluslororosr Qohgmo Orgulu
K,resel Krtzde D$ tlcoret ve istthdom@2o12, Efil Yoynevi
izin olrnorok eevrilmls ve yoyrmlonmr$ir.
uygulomolonndo do olduou gibi ILO yoynlonndokl lfodeler ve herhongl bir
ulke, bdlge veyo toprok veyo bunlonn y6neticileri veyo srnrrloflno ili$kin burodo gosterilenler
Uluslororosr Qolrsmo OrgUtU'nun goruglerini yonsrtmomoktod[.
Birle$mi$ Milletler
Aro$firmolor ve dioer yozrlordo sunulon gorusler tomomen yozorlonno olttlr ve bunlonn
yoymlonmosr Uluslororosr Qolr$mo Orgutu odrno burodo ifode edilen goruglerin onoylondlOr
onlomrno gelmez,
Firmo odlon, ticori Urunler veyo sUreQlere yoprlon otrflor Uluslororosr Qoh$mo OrgUtU odrno
bunlonn onoylondror onlomrno gelmediQi gibi, herhongi bir firmo, ticorl urun veyo sUreglen soz
edilmemesi bunlonn onoylonmodror onlomrno do gelmez.
EFIL YAYINEVI
EFLATUN Bosrm Do$rfrm Yoyncrlrk
ReElt
Tel
Don. Yot, ve Tic, Lid. gti.
Golip Coddesi 2514 GOP, Qonkoyo/Ankoro, Turkiye
: (+90) 312 442 52 10
GSM: (+90) 541 232OO96
Foks : {+90} 312 442 52 12
www.ef ilyoyinevi.com
iqiruorrilen
1
2
Giri9.............
..,............1
Kriz siiresince ticaret akrgr ve iggiicii piyasalarr:
Kiiresel krizin bize anlattrklarr
2.1 Ticaret, istihdam
ve ekonomik krizin yayrlmasr.......................................5
2.2 Kriz si.iresince kiiresel ticaret
2.3 Kriz siiresince
............................5
ve fiyat egilimleri................... ....................9
ki.iresel istihdam ve iicret e$ilimleri................................ 18
Ulke dtieeyinde krizin etkisi ve yayrlma kanah olarak ticaret ...................31
3.1 ILOhun kriz ile ilgili olarak iilke bazrnda yaptrgr
nasrl?........
.......................31
3.2 Ukrayna: ihracatta yo$unlagmanrn rolii................
...........38
gahgmalara girig: Ne, nerede ve
3.3 Liberya ve Uganda:
200712008 yrllarrnda ktiresel
grda ve emtia fiyatlan enflasyonu le200812009
yrllan ktiresel ekonomik
3.4 Hindistan
kri2................
..............................52
ve Giiney Afrika:
Dr9 ticaret gokunun tali
etkileri
..................70
3.5 Brezilya; Kriz siiresince ticaretin dafrhmsal etkileri..............................85
3.6 Mrsrr: Kriz siiresince ticaretin toplumsal cinsiyet etkisi........................99
Politika
tepkileri.......
finansmam...
4.2 Sektorel ve girkete ozgii tegvik programlan....
4.3 Sektorler arasr tedbir1er.....................
4.4 Politika sonuglarr
4.1
Drq Ticaret politikasr ve ticaretin
...................1 13
.............114
................116
.........123
.................124
KURESEL KR|ZDE DI$ TICARET VE iSTiHDAN/
.
JANSEN VE VON UEXKULL
...................133
Ek1er.............
Ek 1 Krizin etkileri ve potansiyel yayilma kanallan ile ilgili
....................133
illkeler arav veri de{iSkenlerinin tarumr
Ek 2 Segilmis illkeler ana ilriin gruplanrun ihracah, 2008......................134
Ek i Giiney Afrika ve Hindistan gahsmalannda kullarulan
...........135
model ve verilerin tanrmt...,.......
Ek 4 Hindistan modelleme gahsmalanrun detayh sonu1\an....................139
Ek 5 Gilney Afrika modelleme gahsmalanrun detayh sonu91an..............142
Ek 6 Brezilya gahsmaxnda kulladan laboratuvar asamax model
......................'.'.'.144
ve SAM tantmr...........
Tablolar, $ekiller
ve Kutular Listesi
TABLOLAR
2.1
Kriz etkisi agrsrndan EKK regresyonu sonuqlan ve potansiyel yayrlma
kanallarrna etkisi..............
.............7
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
3.1
B6lgelere gcire diinyada mal ihracatr ve ithalatr, 2008-09 ..........................17
Qeyreklere gore diinyada sanayi iiriinleri ihracatr, 2008-09 Q3................17
Bolgelere gore GSYH ve istihdam artrgr, 2009-2007 kargrlagtrrmasr ........19
Bcilgelere gore igsizlik, 2009-2007 kargrIagtrrmasr.......................................20
Biilgelere gore iggi.icii,ne katrhm, 2009-2007 karqrlagtrrmasr......................22
ILO kriz gahgmalan kapsamrndaki iilkeler igin temel
ekonomik g<istergeler........
.........32
3.2
ILO kriz gahgmalan kapsamrndaki segilmig ii,lkeler igin iggticii piyasasr
istatistikleri (kriz oncesi)
..........34
3.3
3.4
Ukrayna: Krizin iggiicii piyasasr iizerindeki sektorel etkisi........................49
Hindistan: Segilmig sektorlerde istihdam de$igimi,
Nisan 2008den Haziran 2009hkadar.
............73
3.5
3.6
3.7
3.8
3.9
goku..............
.........91
Brezilya: Fakttir gelirlerindeki degigikiikler
..........................95
Brezllya: Faktcirlere odemeler
..........................97
Mrsrr: Dofrudan yabancr yatrrrm akrgr, 2004-09
...............102
3.10
Mrsrr: Kiiresel ekonomik krizin, sektoriin iggiicti talebi
iizerinde tahmini etkisi.............
3.1I
4.1
4.2
Brezilya: Modelde kullanrlan drg ticaret
Mrsrr: Emtia grubu ihracatr, 2008-09 (milyon ABD $) ...........................103
......................105
2007-09
.......................108
G-20 iiyelerinin ithalatr krsrtlayan yeni dnlemleri
kapsamrndaki ticari pay (ytizde)
..................117
Mrsrr: ig giicii, istihdam ve igsizlik,
Teqvik paketlerinde bulunan altyapr programlannrn ornekleri ..............122
vii
viii
KURESEL KR|ZDE Dr$ TiCARET VE iSTiHDAM
.
$EKiLLER
2.1
Qeyrek dtinemler itibari ile diinyada reel ve nominal
sanayi i.iri.inleri ihracatr, 2008-09 Q3 (Ql 2008 = 100) ..............................10
2.2
Segilmig grda maddeleri igin diinya piyasasrnda
fiyat endeksleri, 2005-09 (2000 1.ay = 100) ...........
...............12
2.3
Segilmig i.iriinler igin diinya piyasasrnda fiyat endeksleri, .............................
200s-09 (2000 1. aY = 100)
..............................14
2.4
Gelir grubuna g6re ortalamadoiz kuru dalgalanmalan
2007-09
2.5
2.6
2.7
3.1
3.2
3.3
(yi.izde)
.........................16
iktisadi faaliyetlere gdre istihdam deligiklikleri,
2008-09 (segilmig ekonomiler, milyon)
iktisadi faaliyetlere g<ire ticretlerde ortalama de$igiklikler,
Ql: QQ3 2008-09 (segilmig ekonomiler, yiizde)
3.6
............28
Ukrayna: Odeme pozisyon dengesine gore kiiresel
ekonomik krizin etkisi, 2007-09 (milyar ABD $)
...............41
Ukrayna: Uriin kategorisine giire ihracattaki
defiqiklikler, 2007-09 (milyar ABD $)
..........42
Ukrayna: ihracat iiriin yogunlugunun Herfindahl
(yiizde)
...............44
Ukrayna: ihracat portfiiyti kompozisyonu, 2000-08 (yiizde) ...................46
Ukrayna: Hedefe gore ihracatta degigiklikler, 2007-09
(milyar ABD $)
..........................47
tlkrayna: istihdam defigimine karqr ihrag edilen
iiriin
3.7
..................28
Haftahk ortalama gahgma saatlerinde de$igiklikler,
2008-09 (segilmig ekonomiler, yiizde)
endeksinde uluslararasr kargrlagtrrrlmasr
3.4
3.5
.........25
payr, sektore gore
(yiizde)
......................51
Liberya: Kauguk igin diinya piyasasrnda segilen
fiyat gdstergeleri, 2005-2014 (ABD $/kilogram)
.................56
3.8
Liberya: Piring igin dtnya piyasasrnda segilen
fiyat gostergeleri, 2005-14 (ABD $/ton)
3.9
Uganda: Kriz etkilerinin kanallarr, 2007-09 (milyon ABD $) ..................61
3.10
Uganda: Uriin gruplanna g<ire ihracatta yaganan
degigim 2008-09 (milyon ABD $)
3.11
Uganda: Uriin gruplanna gore kayrtdrgr ihracattaki
defiigim (milyon ABD $).........
..............................60
..................62
..........................64
3.12
Uganda: ihracatve ithalat fiyat endeksleri ile drg ticaret
hadleri, 2007 -09
..........................65
3.13
3.14
Uganda: Doviz kuru, enflasyon ve grda ihracatr, 2007-09..........................66
Hindistan: 2003 yrh sabit fiyatlarryla Avrupa Birli$ine
ve Amerika Birlegik Devletlerine ihracat, 2003-09 (milyar
rupi)
............76
TABLOLAR, SEKTLLER VE KUTULAR
L|STEST ix
3.15
Giiney Afrika: 2000 yrh sabit fiyatlanyla Awupa Birligine ve
Amerika Birlegik Devletlerine ihracat, 2003-09 (milyar rand) ................77
3.16
Gi.iney Afrika ve Hindistan: Drg ticaret gokunun vasrfa gcire
istihdam iizerindeki etkileri (yiizde)
3.I7
3.18
3.19
..............79
Hindistan: Drg ticaret gokunun, hanehalkr geliri
tizerindeki etkisi (yiizde)
..........80
Giiney Afrika: Drg ticaret gokunun, hanehalkr geliri
iizerindeki etkisi (yiizde)
..........80
Giiney Afrika ve Hindistan: Drg ticaret goklarrmn
cinsiyete gore istihdam iizerindeki etkileri (yiizde)
...........81
3.20
Hindistan: Drg ticaret ve istihdam goku arasrndaki korelasyon ................83
3.2I
Giiney Afrika: Ticari gok ve istihdam goku arasrndaki korelasyon...........84
3.22
3.23
3.24
3.25
3.26
Brezllya: Hedefe gore ihracatta krizin etkileri (milyar ABD $) ..,...,,...,....87
Brezilya: Odeme ve dtiviz kuru dalgalanmalan dengesi, 2005-09 ............88
Brezlya: Sektore gore istihdam endeksi, 2008-09 (2008 L2. ay = 1000) ..89
Brezilya: Reel makroekonomik bi.iyiikliiklerdeki degigiklikler (ynzde) ,93
Brezlya; Kigi baErna dtigen refah
(egde$er varyasyon, 2000 yrh reel defer)
3.27
3.28
4.L
Brezlya: Vergi gelirlerinde degigiklikler
...........
(yiizde)
...................93
................94
Brezlya: iggiicii gogiine bagh olarak istihdamda
gortilen deiigiklikler (yiizde)
..........................98
Hedeflenen iktisadi faaliyet kapsamrnda ahnan
ulusal tegvik planr dnlemleri
..........................1 19
EKLERDEKI $EKILLER
1
2
3
4
iligkileri
STAGE-LAB modeli igin miktar iliqkileri........
STAGE-LAB modeli iqin iiretim iligkileri: Miktarlar
STAGE-LAB modeli igin fiyat
........146
...................147
........148
STAGE-LAB modeli igin tiretim iligkileri: Fiyatlar.......,...........................151
KUTULAR
2.L
2.2
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
4.1
Diinya piyasalanndaki dalgalanmalarda uzun vadeli e$ilimIer................ I I
dalgalanmalarr........... .................. 15
Uganda ve Liberyada krize politika tepkileri........
................68
Giiney Afrika ve Hindistan'da krize politika tepkileri
.........75
........90
Brezilya'da krize politika tepkileri............
Fas: krize politika tepkileri.................
............101
.........................106
Mrsrr: krize politika tepkileri
Kriz siiresince dtiviz kuru
Krizin baglangrcrndan itibaren Ukraynahrn metaliirji ihracatlarrna
kargr anti damping ile
ilgili
<inci.i gahgmalar..............................................118
Onstiz
2008 yrhnda Amerika Birlegik Devletlerinde konut piyasasrnda ortaya grkan ekonomik kriz, krsa stirede diinyaya yayrldr ve gergek anlamda
bir kiiresel kriz haline geldi. Tiim diinyada i.iriin iyilegmesi gozlenmesine
rafmen, onceki krizlerden ahnan dersler bize istihdamm toparlanmaslnln yaya$ olaca$rnr soylemektedir. Sonug olarak, kriz siiresinde igini kaybeden go$u kigi, gelirlerini kriz oncesi seviyeye doniip donemeyecefini;
donecekse bunun ne zamar, olacafrnr bilmeden halen igsizdir. Qo[u vakada bu, hali hazrrda yi.iksek oranda goriilen geng igsizlifine ek olarak,
geng insanlann iggiiciine girmesi igin gerekli olan ig alanlarrnrn yaratrlamadr$r anlamrna da gelmektedir. Bu rapora gore, kriz si.iresince iqlerini
ellerinde tutmayr bagaran iggiler bile reel ticretlerde diigtig oldugundan
gelirlerinde ciddi kayrplarla kargr karErya kalmrglardrr.
ILO, Haziran 2009da Uluslararasr iggtcti Konferansrnca iggiler, igverenler ve i.iye i.ilkelerin hiikiimet temsilcileri tarafindan oy birlifii ile kabul
edilen Ktiresel ig Paktr ile krize cevap vermigtir. ILO'nun Diizgiin ig Giindemine dayanan bu gergevede, ILO igqilerin haklarrna saygmrn ihlalini
engellerken ve sosyal diyalo$u tegvik ederken; istihdamrn onarlmr ve sosyal gtivenli[in yayrlmasrna odaklanan politikalar ile krizin etkisine deginerek liye htikiimetlere ve sosyal ortaklarma teknik destek saglamrEtrr.
Her iilkenin kendine ozgti ozelliklerini hesaba katmak igin, ILO pek 9ok
tiye iilkede krizin istihdam iizerindeki etkisinin tek tek degerlendirmesini yapmrgtrr. Bu, krizin yaplmasrnda ve istihdam iizerindeki etkisi konusunda iilke bazrnda faydah bilgiler saflama olana$r sunmugtur (ozellikle
ticaret kanah dAhil olmak iizere). Bu kitap, bazr bulgularr bir araya getirmek ve krizin etkileri ile bag etme konusunda politika dersleri grkarmak
ve hatta belki de gelecege hazrrlanmak adrna daha fazlasmr yapmak gibi
zor ve onemli gorevleri tistlenmiq bulunmaktadrr.
xi
Xii
KURESEL KR|ZDE DI$ TICARET VE iSTiHDAM
'
ILO iilke gahgmalarrnda, ticaret siirekli olarak, ozellikle dtiqtik seviyelerdeki mali entegrasyonlarr nedeniyle mali sistemlere gelen ilk sarsrntrdan krsmen korunabilen geligmekte olan iilkeler igin krizin onemli
yayrlma kanallarrndan biri olarak ortaya grkmrgtrr. Pek gok geligmekte
olan iilke, ozellikle 2007 y:Jrnda ve 2008 yrh baglarrnda goriilen emtia fiyatlarrndaki patlamaya kryasla, iiriin ihracatrnda ciddi diigtigiin nedenini
diinya piyasa talebine ve fiyatlarrna bafilamrgt:,r..Yazarlar, bu dalgalanmanrn ailelerin ve girketlerin yatrnm kararlan tizerindeki etkisi ve iggilerin
ve hiiktimetlerin pazarhk giictini.i agmdrrma ile kahcr olumsuz etkilere
neden olabilecefini iddia etmiglerdir.
Kitap, kiiresel diizeyde ticari sarsrntr algrmza, ticari sarsrntrnrn ulusal iggiicii piyasalanna yayilmasma ve aileler tizerindeki etkisine katkrda
bulunmaktadrr. Bu kitap aynr zamanda, krizi hafifletmede ve krizin etkilerine karqr iggileri korumada en e&ili politikalarrn hangileri oldu$u
konusu ile de ilgilenmektedir. Yazarlar, bir tilkenin krizle baE edebilmesinde onemli faktoriin politika yapan mercilerin var olan sosyal giivenlik sistemine doniip donemeyecekleri oldufu sonucuna varmrglardu.
Ayrrca, sosyal iletigimin egit yiik paylagrmrnda, ozellikle hiikiimetlerin
krize mali geniqleme yoluyla tepki veremeyece$i durumlarda gi.iglii bir
arag olabilece$ini iddia etmektedirler. Bu nedenle bu sistemleri ytiriirItikte bulundurmak, iilkelerin gelecek krizlere hazrrlanmalan igin onemli
bir adrmdrr. ILO, boyle politikalar iqin giiglii bir savunucusudur ve bu
politikalarr gelecekte gtiglendirmek igin politika kurucular ile gahgmaya
devam edecektir.
-)os6
Manuel Salazar-Xirinachs
idari lbnetici
istihdam Sektorii
Uluslararasr Qahgma Orgtitii
Tegekktir
Bu kitap, ILO'nun Kiiresel iq Paktr adr altrnda yaprlan, ktiresel ekonomik krize cevap nitelifindeki qahgmasmrn bir iirtiniidiir. ILO istihdam
Sektorti (Ticaret ve istihdam Programr) gahganlan Marion |ansen ve
Erikvon Uexkull tarafindan yazrlmrgtrr, fakat pek gofunun gahgmasrndan onemli olgiide yararlanmrgtr. Temel iilke gahqmalannrn yazarlanna
tegekkiir ve sayg borgluyuz. Davis Kucera, Leanne Roncolato ve Erikvon
Uexkull ile ortaklaga yazdrklarr Gtiney Afrika ve Hindistan gahgmalarrnrn bagyazarrdu. Scott McDonald, bu kitabrn yazarlan ile birlikte Brezilyada yaprlan gahgma hakkrnda yazdrve |ames Heintz Liberya'da bulunan
ILO ekibinin gahgmasrnr yonetti ve sonuq raporunun bagyazarh$rnr yaptr. |ohn Sender Erikvon Uexkull ile birlikte Uganda'dayaprlan gahgmanrn
oncii yazarrdrr. Arne Klau, Mrsrr ile ilgili boltmtin arka plan yazrlarlrrr
yazmrgtrr. Ukrayna ile ilgili boltim, devam eden "Ukraynada Ekonomik
Qegitlili$i Tegvik Etmek Qevreyi, Yetenek Politikalannr ve ihracat Tegvikine Olanak Safilayan ig" baqhkh ILO projesinin sonucudur. Bu kitabrn
yazarlan tarafindan yazrlmrgtrr fakat aynr zamanda Yaroslav Zhalilo ve
Larysa Lisogor'un sa$ladrklan bilgi ve yorumlardan yararlanrlmrglardrr.
Bu kitap ayrrca, Boliim B2'de ticaret ve fiyatlar ile ilgili bilgilerin go$unu temin eden Michael Finger'rn de$erli katkrlarrndan da yararlanmr$trr. Tiran Nguyen ve Afshan Dar kitabrn pek gok boli.imtinde miikemmel qekilde aragtrrma asistanh[r destefii vermiglerdir. Elisa Gamberoni
gegmig krizlerin yayrlmasr ve istihdam iizerindeki etkisi ile ilgili kaynak
taramasma katkrda bulunmugtur. |ulia Urhausen, i.ilke qahgmalarrnrn pek
go$unda AB ticari verilerini daimi olarak sa$lamrgtrr ve Erick Zedillo ile
Stefanie Garry sektorel iggiicii piyasasr bilgilerini temin etmiqtir. Alana
Albee, Uganda ve Liberya ile ilgili gahgmalarda esin kaynagr olmuqlar ve
birlikte gahgmrglardrr.
Velhasrl, kitap Olivier Cattaneo, Ekkehard Ernst, David Lamotte,
Mark Levinve Ralf Peters'in yorumlarr kadar iig isimsiz referanstan ahnan yorumlar sayesinde de biiyfuk olgi.ide geligtirilmigtir.
xilt
1
Girig
Bu gahgma, 2010 yrh baglannda, Btiyiik Buhrandan bu yana dtinyanrn
biiyiik ki.iresel ekonomik ve mali krizinin yaralannr sarmaya baqladr$r
zaman yazrlmrgtrr. Kriz, Amerika Birlegik Devletleri'nde konut kopiifiiiniin patlamasryla tetiklenen mali krizle baglamrgtrr. Ki.iresel mali sistemle
yofun gekilde entegre olmug finans sektorlii ekonomileri, ozellikle Avrupadaki sanayilegmig ve gegig ekonomisi olan tilkeleri krsa siirede etkisi
altrna almrgtrr. Son yrllarda di$er ekonomik kriz olaylarrnrn kotii etkileri
-orne$in 1997de Asya krizi ya da 2001'de Arjantin krizi- bi.iyiik olgiide belirli bir bolgede srnrrh kalrrken bu kriz krsa si.irede krtalar boyunca
yayrldr ve gergek anlamda reel ekonominin kiiresel olarak gerilemesine
en
neden oldu.
Ktiresel tedarik zinciri ile karakterize edilen yo$un Eekilde entegre olmug piyasalarda, bir iilkedeki tiiketim kararlarr sadece o iilkedeki def,il
aynl zamanda yurt drgrndaki gahgmalarr da etkilemigtir. Amerika Birlegik
Devletlerinde tiiketicilerin araba ahm kararlarrnr ertelemeleri, yalruzca
Amerikan araba endiistrisindeki iggiler arasmda igsizli$e neden olmamtgtrr; aynr zamanda araba lastikleri igin ham madde iireten Liberya kauguk
sektorii de bu durumdan yara almrgtrr. Amerikan araba teknisyenleri ve
Liberyah kauguk ustalan arasrnda igsizliiin nedeni aynr olsa da geqimleri
iizerindeki etkisinin farkh olmasr muhtemeldir. Qo[u sanayilegmig iilkede kriz si.iresince iglerini kaybeden igqiler belirli bir siire igin gelir destefinden yararlanmrglardrr. Bu durum, Liberya'daki kauquk ustalan gibi
geligmig iilkelerde igini kaybeden binlerce iggi igin gegerli defiildir. Etkiler
ciddi boyutlarda olabilir ve e$er iqgiler evlerini satmak zorunda kalrr, gocuklarrnr okula gondermekten vazgeger ya da bagka bir yerde ig bulmak
iimidiyle gog ederlerse bu etki kriz si.iresinin otesinde de devam edebilir.
KURESEL KRIZDE DIS TICARET VE ISTIHDAM
.
Bu qahgma, baqlangrq noktasr olan sanayileqmiq di.inyadan, geligmekte
olan iiLlkelere ve gegig ekonomilerine krizin nasrl iletildigini ve bu tilke-
lerde iggiicti piyasalarrnrn krizden nasrl etkilendi$i konularrnda bilgiler
saglamaktadrr. Diinyada gozlenen krizin iggtcii piyasasr agrsmdan etkilerinin boyutunu ve ticaretin, dofrudan yabancr yatrnm (DYY) ya da
tesviye gibi di[er yayrlma kanallarr ile kryaslandr$rnda bu etkileri ortaya
grkarmada oynadr[r rolii belgelemektedir. Kiiresel diizeyde ticaret-istihdam ba$lanhsr ile ilgili fikir verilmigtir; fakat ttim bunlarm otesinde bu
gahgma, 2009 yrhnrn ikinci yarrsrnda altr tilke diizeyinde kapsamh bir
gekilde yaprlmrg gahqmalara dayanan ana bulgulan ortaya koymugtur.
Qahgmalar yedi iilkeyi kapsamaktadrr: iki diigiik gelirli iilke (Liberya ve
Uganda), tiq alt-orta gelir seviyeli iilke (Mrsrr, Hindistan ve Ukrayna) ve
iki tist-orta gelir seviyeli tilke (Brezilya ve Gtiney Afrika).
LIlke diizeyinde elde edilen bulgular, ticari sarsmtrlarrn istihdam etkisinin farkh iilkelerde nasil de$igti$ini gostermektedir. Bunlar ticari
qoklarrn toplam istihdam iizerine olan etkileri ile farkh alanlarda gahgan iggiler iizerindeki istihdam etkisini gostermektedir. Bazr gahqmalar,
ticari sarsrntrnrn tali etkileri ile ilgili bulgularr rapor etmektedir; bu ticari sektorlerde gelir kaybr ile tetiklenen ttiketim ya da tiretim kararlarr
aracrh$ryla kendilerine ticari sektorde yer bulamayanlardrr. Okuyucular
pazarhk gtictinde yaganan, kriz ile tetiklenmig de$iqim ile ilgili bulgularr
bulacaklar ve aynca kriz siiresince ya$anan ticari sarsrntrnrn yatrrrm kararlarrnr nasrl etkiledifi ile ilgili nitel ve nicel bulgulara ulagacaklar. ikincisi ile ilgili olarak, ailelerin krizle bag etme stratejileri konusunda elde
edilen bilgiler, gegici sarsrntilann goq ve efitim gibi konularda verilen
aile kararlarr iizerindeki etkisi nedeniyle krizin bi.iyi.ime iizerinde nasrl
uzun vadeli olumsuz etkilere neden oldufunu gostermektedir. Yedi iil-
kenin deneyimlerinin irdelenmesi, okuyucularakriz donemleri boyunca
ticari goklarla tetiklenen istihdam etkilerinin gofiunlugu ile ilgili genig,
ama aynr zamanda detayh aqrklama sunmaktadrr.
Burada irdelenen farkh iilkelerde yaganmrg vakalar igin segilen yontemler, kriz si.iresince gahgmalarrn politika tasarlmrna katlcda bulunmalan igin krsmen krsa bir siire igerisinde de[erlendirmeleri neticelendir-
me istefi ile segilmigtir. Brezilya, Hindistan ve Giiney Afrika igin kriz
oncesinde ticari akrg ve ticaret politikalardaki defigikliklerin istihdam
iizerindeki etkilerini deferlendirmek iizere tasarlanmrE detayh veri gruplannr ve uyarlanmrg modelleri kullanmak mi.imktin olmuqtur. Boylesi
araglarrn kullanrmr ile sadece krizin ihracat sektorlerini dofirudan nasrl
GrRrs
etkiledifini defil, aynr zamanda bu etkilerin yerli (yurtigi) ekonominin
farklr sektorlerine nasrl yayrldrfrnr da analiz etmek miimkiindtr. Bu araqlar; farkh tiirlerde hanehalkr, tiretim faktorleri, ekonomik sektorler ya da
co[rafi bolgeler gibi ekonominin farkh alanlarda ortaya grkan etkilerini
incelemeyi de miimkiin krlar. Buna ek olarak, krsmi etkileri algrlamak
miimkiindiir; orne$in bir hanehalkr ya da bir iiretim faktorii tiirtintin
kriz siiresince di$erlerine gore ne durumda oldufunu deferlendirebiliriz.
Mrsrr, Liberya, Uganda ve Ukrayna'da deferlendirmeler, ILO'nun iilke
diizeyinde etki de$erlendirmesi hakkrndaki krlavuzunda (ILO, 2009a)
belirtilen yontemler rehberli$inde yaprlmrgtrr. Bu yontem, bilgilerin eksik pargalannr tamamlamak igin mevcut verilere dayanan masatstti ana-
litik
gahgma ile ba$lamsal aragtrrmayr birlegtirir. ikincisi tipik olarak ana
ortaklar ile (ozellikle iggiler ve igverenler) odak grup tartrgmalan geklini
almrgtrr ki, bu tartrgmalar ozellikle krizin hanehalkr dtizeyindeki etkileri ve bunlarla baqa grkma stratejileri konularrnda mikro seviyede faydah
bilgiler saglamrgtrr. Ekonomik krizden en qok etkilenen sektorlere ozel
ilgi gosterilmigtir ve bazr vakalarda belirli sektorler ile ilgili ozel raporlar
hazrrlanmrgtrr. Seri bir Eekilde yaprlan iilke seviyesindeki deferlendirmeler, akademik incelemeye yeterli olmayabilirler ve genellikle ekonomide
neler oldugu ile ilgili krsmi bir resim gizebilirler; ancak sa$ladrklarr mikro seviyede bilgi zenginligi nedeniyle onemlidirler.
Bu qahgma, dayandrfr iilke diizeyinde gahgmalarrn dofasr gere$i, ekonomik sarsrntilarrn iggticii piyasasr etkisini seri bir gekilde de$erlendirmek igin kullanrlabilecek yontemler goz ontinde bulundurularak p olitika
yapanlara yararh fikirler sunar. Qahgmanrn ana amacr, ticari sarsmtrnrn
istihdamr nasrl etkiledigi ile ilgili anlayrgr geliqtirmek, aynr zamanda da
kriz ve gog politikalarmda rehberlik saflamaktrr. Ashnda bu amagla, gahgma gu gekilde yaprlandrrrlmrgtrr: 2. boliim ticaret ve istihdamrn ktiresel
ve bolgesel modelleri ile ilgili mevcut bulgularr gozden geqirirken krizin
yayrlmasrnda farkh makroekonomik etki tiirlerinin roli.ini.i de irdelemektedir. 3. boltmde, tilke diizeyinde bulgular, krizde ticaret ve istihdam ba[lantrlarmr goz oniinde bulundurarak belirli iilke deneyimlerinin belirgin
ozellikleri olarak ortaya grkan bir dizi tema ile ozetlenmigtir. Bu temalar,
ihracat yofunlufiunun rolii (Ukrayna), grda ve emtia fiyatlarrnda onceki
artrglar ile kiiresel ekonomik krizin etkilegimi (Uganda ve Liberya), tali
etkileriyle birlikte ekonomi aracrhfryla ticari sarsrnilnrn yayrlmasr (Giiney Afrika ve Hindistan) ve gelir da$rhmrnda ticari sarsrntrsrntn etkisi
(Brezilya) ve cinsiyet egitsizlifi (Mrsrr). 4. Boliim kriz siiresince bagvu-
KORESEL KRiZDE DI$ T|CARET VE |STIHDAM
.
JANSEN VE VoN UEXKULL
rulan farkh tiirlerdeki politikalarrn ticaret ve istihdam etkilerini analiz
etmektedir.
5. boliimde sunulan sonug, krizin ticaret yoluyla yayrlmasrnda gozlenen modeller ile uygun krize miidahale politikalarmm gergevesini
onermektedir. Krize cevaben Uluslararasr Qahgma Orgi.itii tarafindan
onerilen Ki.iresel ig Paktinrn giindemi ile birlikte Dtinya Ticaret Orgiitii (DTO) altrndaki gok tarafl ticaret sisteminin zorunluluklarrna u)rum
iqin bir qabayr da yansrtmaktadrr. Bu sayede, bu gahgma ticaret ve iggticti
piyasasr politikalarr arasrndaki uyum yolunda bir adrm daha atilmasr an-
lamma da gelmektedir.
Bu gahgma yazrya doktiltirken, diinyanrn kiiresel krizin yaralannr sarmaya bagladrfrna dair igaretler vardrr. Bu nedenle mevcut kriz ile ilgili
olarak, tasvir edilen politika tavsiyeleri, krizin son adrmlarrnda elde bulundurulmasr gereken politikalarla ilgili kararlar igin en kullanrgh olanlar
olabilir. Fakat bu gahgma, aynr zamanda gelecek igin de gtiqlii bir politika
mesajr igermektedir. Kiiresel anlamda ticari ve mali agrkhk saflanmasr
-ve kriz stiresince bunun korunmasr- ile bireysel ekonomiler drg sarsrntrlara kargr krrrlgan olmaya devam edecektir. Ki.iresel dalgalanmalarrn
yiikselip yi.rkselmedigi ile ilgili tartrgma goziilmemig olabilir, fakat drg sarsrntrlarm daha srk goriilmesi gergek bir ihtimaldir. Bu nedenle baglamasr
umutla beklenen (ancak kesin olmayan) ekonomik biiyiimenin adrmlarrna ekonomileri hazrrlamak hayati oneme sahiptir.
Kriz sii resi nce tica ret
akrgr ve iggUcU piyasalarr:
Kilresel krizin bize onlatfiklart
2.1 Ticaret, istihdam ve ekonomik krizin yayllmast
Son yrllarda, drg ticaret di.inya ekonomisinde giderek daha onemli bir
rol oynamaktadrr ve hem ki.iresel di.izeyde hem de tek tek iilkeler dtizeyinde ekonomik biiytimeye belirgin gekilde katkrda bulunmugtur. Pek gok kigi,
iicretler iicretlerde artrg ve hanehalkr geliri yoluyla ticaretten faydalanmrgtrr ve bu ozellikle ihracata yonelik faaliyetlerde bu durum ortaya grkmrgtrr.
Bu geligim dtinya ekonomisinde ekonomik btiyiimeyi garanti etmeyebilir,
fakat kiiresel iiretim ve mali a$larla alakasrz kalrrken, biiytime performanslarrnr cinemli derecede geliEtirmeyi bagaran irlke ornegi de pek gori.rlme-
migtir-
e$er varsa da qok azdrr.
Ancak ticaret ve mali agrkh$rn varh$r gibi tilkeleri drg sarsrntilara;
yani, bagka yerde ortaya grJrmrg ekonomik bunahmlara da maruz brrakmaktadrr.' 1990'lara iligkin olarak (Rodrik, 1998)'de drg dalgalanmalara
maruz kalmanrn olumsuz sonuglarrna karEr yerli ntifusu korumak igin
'hgrk ekonomilerin htiktimetleri de biytiktiir" geleneksel yargrsrrun altmr
gizmigtir. Dalgalanmalarrn iilkede iilkeye nasrl gegti$i ile ilgili daha iyi
bir anlayrg, politika yapanlara, uygun politikalar tasarlamalan konusunda yardrmcr olacaktrr.
Dalgalanmalarrn uluslararasr gegigi ile ilgili literatiiriin odagrnda doviz kuru ve bankacrhk krizi vardu. Orne$in; Glick ve Rose ( I 999) gegmig
doviz kuru krizlerinin nasrl yayrldr$rnr ve neden genellikle belirli bir bolgede yo[unlagtrklarrnr analiz etmiqlerdir. Finansal ya da makroekonomik
ba$lantrlardan ziyade ticaret baflantrlannln ana agrklama oldugu sonucuna ulagmrglardrr. Bu nedenle, makroekonomik benzerliklerdense doviz
kuru krizlerinin ticari baflantrlar ile yayrldrfr ile ilgili tespitlerde bulunan
Eichengreen ve arkadaglarlnln (1996) bulgulannr do$rulamaktadrrlar.
KURESEL KRiZDE DI$ T|CARET VE iSTiHDAM
.
Kaminskyve Reinhart (2000), yayrlmanrn tarihi modelini agrklamada ticari ba$lantrlan ve kredi vericileri kullanmrglar, fakat aynr zamanda ortak
fonlar ye gapraz piyasa tedbirleri gibi "yeni" mali kanallarrn yiikseliqinin
onemini de vurgulamrglardrr. Sachs ve arkadaglarr (1996) 1995 yrhnda
Meksika doviz krizinin yansrmalarmr analiz etmigtir ve geligmekte olan
difer piyasalarrn hangi oranda etkilendikleri esas olarak iig ortak ozellik
ile agrklanmrgtrr: yi.iksek reel doviz kurunun deferlenmesi, yakrn tarihli
bir borg verme patlamasr ve diigiik rezervler.
Mevcut kriz verilerini kullanan basit bir iliqki analizi, benzer sistemlerin mevcut kriz siiresince yine rol oynayabilme olasrh$r oldufunu gostermektedir2.2009 ve kriz oncesi yrllarr 2005-2007de gayri safi yurt igi
hasrlanrn (GSYH) artmasr ile bazr muhtemel kriz yayrlma kanallannda
ya$anan defiiEim gerilerken, ytzde 1'lik giivenirlilik oranr ile krsa vadeli
borglar istatistiksel agrdan onemli hale gelmigtir. Aynr durum, ba$rmh
defiigken igsizlik oldu$unda da gegerlidir. Tablo 2.l'de verilen sonuglar
aynr zamanda ticari mallarrn ihracatrnda GSYH daha ytiksek bir oranda
olmasmm gi.iglnbir GSYH daralmasrve yiizde 10 seviyesinde giivenirlilik
oranr ile belirgin olmasa da, igsizlikte daha gi.iglti bir artrg ile ilgili oldu-
[unu gostermiqtir3.
Mevcut ki.iresel ekonomik krizin yayrlmasrnr agrklama konusunda
hali hazrrda girigimde bulunmug birkag qahgma, aynl zamanda ticaretin
roltinti de vurgulamaktadrrlar. Ornegin, Baldwin (2009) ilk gegig mekanizmasrnrn ekonomi aracilarrnrn, iktisadi faaliyetleri diinya gaprnda ani
diigiige si.iri.ikleyen beklentileri oldu$unu iddia etmektedir. 2008'in iigtinci.i geyreginde Amerika finansal sektoriinde artan belirsizlifi dikkate
alarak (Lehman Brothers'm gokiigii ile tetiklenmig), tiiketiciler, girketler
ve yatrrrmcrlar tiiketim ve yatrnm kararlarrna kargr "bekleyelim gorelim"
yaklagrmrnr benimsediler -ki bu dayanrkh tiiketim mallarrnrn ve yatrnm
mallarrnrn ahmrnr ertelemek anlamrna gelmektedir. Ticaret bu durumda hayati bir rol oynamrgtrr; Amerika BirleEik Devletlerihde gelirlerin
azalmasrna neden olan ters talep sarsrntrsr, yabancr mallara talebin azal-
maslna yol agtr ve bu ticari ortaklardan yaprlan ihracatrn daralmasr ile
sonuglandr. Benzer gekilde, tiim dtinyada tilkeler mallarr igin ki.iresel talepteki dtiEiiEtinii gordtiler ve bu nedenle gelirleri azaldtve daha az ithalat
yapmaya bagladrlar. Etkileri, ticarette genel bir azalma, diinya iiretimini buhrana si.iriikleme ve kiiresel durgunlugu siirekli hale getirme oldu.
Escaith ve arkadaglan (2010) ticaretin gokiigii ile aynr giddette ve aynr
zamanda iiretim stiregleri ile ticari gelir esnekli$inde dikey ba$lantrlarrn
roli.iniin altrnr gizmigtir.
KRrZ SURESTNCE TTCARET AK|Sr VE r$GUCU PTYASALART
Tablo 2.1
Kriz etkisi agtsmdan EKK regresyonu sonuglart
y ay ilm a kan
ve
potansiyel
allar ma etkis i
(1)
(2)
GSYH artrqr: 2009 iqsizlik oranr:
ortalama2005-07
Mal Ticareti/2007 yrhnda GSYH
Hizmet Ticareti/2007 yrhnda GSYH
Dtiviz girigi/2007 yrhnda GSYH
Yardrm girigleri GSMH
Do$rudan yabancr yatrrrm stoku/2007 phnda GSYH
Krsa vadeli
borglail2}}7 phnda (ihracat + ithalat)
Ntifus gogunluguna gtire
Kigi bagrna diigen GSYH (ABD $)
Sabit defier
Grizlemler
D
eterminasyon kat sayrsr
2009-07
0.014
-0.032
(o.2lo)
(0.089)+
0.t62
-0.089
(o.ool)*1
(0.026)*
0.029
0.082
(0.680)
(0.28s)
-0.049
0.013
(o.e3s)
(0.64e)
0.015
0.010
(0.s61)
(0.s84)
{).095
0.062
(0.004)**
0.s98
(o.ool)**
-0.080
(0.787)
(0.180)
-2.546
-0.059
(0.7s2)
1.097
(o.eo2)
(o.oo2)**
3.694
(0.e23)
84
43
0.454
o.370
No!: parantez igerisindeki p deierleri: +%10 ile kayda def,er; *705 ile loyda de[er;**%
1
ile kayda deler
Kay nak: Regr esyon sonuglarr.
Ticarete konu olan nihai tirtinlerin iiretimi ve satrgr, yurtdrgrndan
pargalar ithal etmeyi ya da nihai iiriinii ihrag etmeyi gerektirebilir. Bu
nedenle, bir i.iri.iniin iiretim zinciri gegitli iiretim a$amalarmda srnrrlar
agabilir ve bu agamalardan her biri, nihai iiriin azalmr$ bir difer talebe
bafhdrr, sonug olarak bu durum ti.im tedarik zincirinde ara mallara olan
talebin azalmasrna yol agar. Burada sonug da, 1960'larda dtinya ticareti
GSYH esnekli$inin 2 civarrndan 3'e grktrfrndan ticaretin daha da defigken hale gelmekte, galkantrh zamanlardabu daha dafazlaolmasrdrr (Freund, 2009). Ozellikle ham maddeler ve benzin bu e$ilimden kuwetli bir
gekilde etkilenmig goriinmektedirler.
Bu gahgma ile ilgili bir di$er soru ise, ticari goklarrn ozellikle istihdam
di.izeyi ve gelir agrlarrndan iggiicii piyasalannr nasrl etkilemesinin beklen-
difidir. Krizlerin istihdam iizerindeki etkilerini goz oniinde bulundurarak, Reinhart ve Rogoff (2009) tarihte ya$anml$ bankacrhk krizlerinden
KURESEL KRIZDE DI$ TICARET VE ISTIHDAM
.
l4 orne$i incelemigler ve ortalama olarak igsizli$in kriz
oncesi seviyesinin yi.izde 7 puan iizerine ulagtr$r ve iggiici.i piyasalarrnrn yagadrfr sarslntrnrn yaklaqrk beq yrl kadar stirdi.i$ii sonuglanna ulagmrglardrr. Knoteck
ve Terry (2009)
iki duraklama
sonrasrnda (1990191ve 2001) Amerika
Birlegik Devletleri'nde iqsizlifin, iilke duraklama doneminde qrktrktan
sonraki yaklagrk 16 ila 20 ay boyunca artmaya devam etti$ini gormi.iglerdir. Furceri ve Mourougane (2009) Ekonomik Kalkrnma ve igbirligi
Orgtitii (OECD) iilkelerinde ya$anan onceki krizlerin yaprsal igsizlik ora-
nrnr arttrrdrfmr ve bu nedenle kahcr etkilere sahip oldu$unu ileri siirmi.iglerdir. Bu durum igin muhtemel bir aqrklama, Blanchard ve Summers
(1986) tarafindan ileri stirtlen ve son zamanlarda Ball (2009) tarafindan
kuwetli bir gekilde desteklenen histeri kawamr ile yaprlmrgtrr.
Fakat mali kriz donemlerinin istihdam i.izerindeki etkilerine odakIanmak, yalnrzca reel sarsrntrdan etkilenmig ve finans sektorleri yaraalmam$ tilkelerin soz konusu oldugu vakalarda yanrltrcr olabilir. Orne$in
ticari sarsrntrlaa iggiicii piyasalarrnr farkh gekillerde etkileyebilir. Ticaretin istihdam etkileri ile ilgili en deneysel nitelikteki gahgma, ticaret politikalarda yaprlan deSigikli$in etkilerini ve boylece ticari akrglarda kahcr
de$igikliklerianaliz etmiqtir. Ticaret politikalarda yaprlan de$igikliklerin,
hem ig kaybrnda hem de istihdam yaratmada artrga yol atmasr muhtemeldir ve genellikle hig ya da gok az istihdam etkisine sahip olmasr bekIenmektedir. Gegici ticari bir sarsrntrnrn, sektore ozgii doviz kurlannrn
gegici degerlendirilmesine benzer etkiye neden olmasr muhtemeldir.
Klein ve arkadaglarr (2003) ABD verilerine dayanarah doviz kurunda-
ki hareketlerin donemsel bilegeninde
yaganan defigikliklerin ig kaybrnr
arttrrdrfr ve istihdam yaratmayr etkisiz halde brrakmadrgr ve bu nedenle
net istihdamda dtiqtige yol agtr$r sonucuna varmrglardrr. Aynr olgu, gegici
ticari sarsrntilarrn olumsuz sonucu olarak da meydana gelebilir.
Klein ve arkadaqlarrnrn (2003) bulgularrnr dayandrrdr$r ABD iggticii
piyasasr, iktisadi faaliyetlerdeki de$igikliklere kargr tepki vermesi ile bilinmektedir. Sonug olarak, GSYHda orta dereceli bir dtigtig bile istihdam
ve artmrg igsizlikte, btiyiikve onemli bir diigiige yol agabilir. Fakat iktisadi
faaliyetler ile resmi igsizlik oranlarr arasrndaki bu iliqki genele uygulanamaz. Hoekman ve Winters (2005) ilgili literatiiriin agrklamasrndan,
-ticari politikalarda yaprlan bir de$igikligin neden oldufu- iktisadi faaliyet ile iqsizlik oranlarrndaki de[igiklik arasmdaki sistematik iligki ile ilgili
gok az bulgunun elde oldu$u sonucunu grkarmaktadrr. Bu, ig durumunda
yaganacak bir diigiigiin insanlann ig aramaya son verdikleri ve bu nedenle
KRIZ SURESINCE TICARET AKI$I VE ISGUCU PIYASALARI
igsiz olarak kayrtlara gegmedikleri ('tesareti krrrlmrg" iggiler olarak adlandrrrlan grup) ya da iggiiciinden tamamryla gekildikleri gerge[i ile agrk-
lanabilir. Biiyiik kayrtdrgr sektorler ile karakterize olmug geligmekte olan
iilkelerde, insanlar kayrth istihdamdan kayrtdrgr istihdama gegig yapmaya
bir son verebilira. Qo$u i.iLlkelerde, boyle hareketleri resmi veriler arasrna
almak oldukga zordur. Son olarak, fakat yine aynr derecede onemli, iktisadi faaliyetlerde herhangi bir azalma durumunda, eger iggiler diigtik
iicretlerle gahgmaya devam etme kararr alrlarsa ya da mevcut krizde kar$rmlza g&an Alman Kurzarbeif gemasr gibi (ILO, 200b) politika mtidahaleleri ile iicretler mali destek goriirse ig kaybr ile sonuglanmayabilir.
Yukandaki analiz, olumsuz bir ticari sarsrntrnrn istihdam iizerindeki
etkisinin iilkeye ozgii olabilece$ini gostermektedir. Aynr durum, sarsrntrnrn arkasrndan iicret ile ilgili gortilen etkiler igin de gegerlidir. Ashnda,
dtizeltme mekanizmalan bile aynr iilkede sektorler arasr farkhhklar gosterebilirs. iktisat teorisi, istihdam ya da iicretler ile ya da ikisinin kombinasyonu ile ilgili olarak politika miidahalelerinin yoklufiunda nerelerde
en genig etkinin ya$anmasmrn beklenecefine dair ipuglan vermektedir.
Heckscher- Ohlin modeline dayanan geleneksel drg ticaret modelleri, iilkelerin bol bulunmasr muhtemel iiretim faktorlerini yogun olarak
kullanan sektorlerde uzmanlagacaklarrnr tahmin etmektedir. Buna gore,
ihracatgr sektorleri vuran olumsuz bir ticari sarsrntrnrn i.ilkede bol olarak
bulunan iiretim faktorlerini; yani normal zamanlarda ticaretten en gok
karr yapan faktorleri giiglii bir gekilde etkilemesi muhtemeldir. Buna ek
olarak, olumsuz bir ticari sarsrntrnrn ozgiin faktor modeline gore, (Viner,
1931) di$er sektorlerde kolay kolay tekrar kullanrlamayacak i.iretim faktorleri iizerinde giiglii olumsuz etkilere neden olmasr olasrdrr. Bu nedenle
sektore ozel sermayenin de olumsuz etkilenmesi beklenmigtir. Ayrrca, etkilenmig ihracat sektorlerine ozel yetenekli i9gilerin, di$er iggilere tazaran ticari sarsmtmm bir sonucu olarak igsizlik, eksik istihdam ya da iicret
kesintisi tecriibe etmeleri daha olasrdrr.
2.2 KnzsUresince kiiresel ticaret ve fiyat e!ilimleri6
kriz, uluslararasr ticarette gegti$imiz 60
yrl igerisinde egi benzeri goriilmemig bir daralmayr tetiklemigtir. Kiiresel ticaret alagr, 2008 yrhnrn ilk geyregi gibi erken bir tarihte reel olarak
Ki.iresel ekonomik ve mali
diigtige gegmigtirT. Uluslararasr ticarette goriilen fiyat geligmeleri 2008 yrhnrn ikinci geyrefine kadar ticaretin defierini arttrrmr$tr, fakat neticede
1O
KURESEL KRiZDE DIS TiCARET VE iSTiHDAM
.
pek gok emtia fiyatrnrn diigtige gegtifi 2008 yrhnrn dordiincii geyre$inde
yizde 20'nin i.izerinde keskin bir diigtg yagamrgtrr ($ekil 2.1).Kiiresel ticarette gortilen dtigiig, 2009 yrhnrn ikinci geyre$inde, hem miktar hem de
de$er bakrmrndan durma noktasma gelmigtir ve iigtincii geyrekte GSYH
artrgmm dtinya gaprnda iyilegmesi ile tersine donmi.igtiir. Fakat ticaret
halen daha onceki yrllarda ulagtr$r diizeylerin oldukga altrnda kalmrgtrr.
$ekil2.r
Qeyrek ddnemler itibari ile dilnyada reel ve nominal sanayi
2008-09 Q3 (Ql 2008 = 100)
ilrilnleri ihracah,
2008Q1 2008Q2 2008Q3 2008Q4 2009QI 2009q2
2009q3
--XryMiktar 4Defer
Kaynak: Finger (2010), CPB (Kamu Yayrncrhfr Kurumu) Ticaret G6riiniim[i verilerine dayanmaktadrr.
Kriz si.iresince ihracat igin genel e[ilim agagr dofru iken, fiyat ve miktar geligmeleri tiriin gruplarr arasrnda belirgin farkhhklar gostermigtir.
Sonug olarak, i.ilkeler kriz ile ilgili ticari sarsmtilardan, ihracat yaprlarrna
baf,h olarak farkh gekillerde etkilenmiglerdir. Ayrrca, bu gahgmada hakkrnda yazian bazr iilkelerde, kiiresel kriz oncesi kiiresel grdalarda goriilen dalgalanmalar ve emtia fiyatlarr onemli etkiye neden olmugtur.
Ekonomik kriz iincesinde grda ve emtia krizi
Kiiresel ekonomik kriz, hakh bir gekilde diinya kiiresel grda fiyat krizi
olarak adlandrrrlan krizin tam ortasrndayken grkmrgtrr. 2007'de baglayarak birkag onemli temel grda maddesinin diinya qaprnda piyasa fiyatlarr,
igqilerin reel gelirlerini dtigiirerek ve gelirlerinin go$unu grda iqin ayran
yoksul kesimi orantrsrz gekilde etkileyerek, daha once benzeri gortilmemig
KRiz SURESiNCE TicARET AK|SrvE
igcucu piyASALABT
11
Kutu 2.1
--'=
"'
,l
Diinyapiyasai,u.r,.n
"nyatiarira"
!,1,,,4
_l*nm,otnrd4,,inii.i.
ful*
mm;rb1i.ig,Iiih';iun:,:oir;*torusu:'litiratrirde
tartrgmah bir konu olarak kalmrqtrr. Orne$in, 1700'lere d;tanan emtia {iyatlarmln uzun vadeli zaman serisi analiii ile ,tcks ve arkadaglan (2009) emtia fi',,'yatlanrun dalgalanmasrnda a6ry,nHu$l4a'dalr.az sayrda bulguya ulagmrglardrr.
Fakat emtia iirikrler igin dtinyi tiyas*i fiyitlannrn iiretilmig mallardan daha
dalgah oldu$unu do$rulamazlar. Dahi krsa Uii itireye odaklanan BirleEmig Mil: letler Ticaret ve Kalkrnma ronfeiansr_(u-N-qr4o){2008;='2009) petrol harici
emtia fiyatlanndaki dalgalanmanrn son on frtaa, 1980 ve 1990'h yrllarda oldu$undan daha ytiLksek fakat 1970'ti yrllardan daha diigiik oldu$unu tespit etmiglerdir. Uluslararasr Para Fonu (IMF, 2006) ise petrol harici emtia fiyatlanndaki
dalgalanmanrn son pllarda diigii5 yagadr$rnr ileri stirmektedir; fakat gelecelce
grda fiyatlanndaki dalgalanmanrn artacafr konusunda uyanda bulunur (IMF,
2009a). Diinya Bankasr (2010) ortavadede emtia fiyatlannrn nispeten sabitkalaca$ni; fakat emtla piyasalanndaki spektilasyonlar arttrfirndan uzun vadede daha
da dalgah hale gelebilecefiini
tahmin etmeltedir.
bir gekilde arttr. BM Grda ve Tarrm Orgiitiihe gore (FAO, 2OO9) 2OO42006 yrllarr arasrnda sayrsr 873 milyon olan yetersiz beslenen kigi sayrsmm artmasrna ve 2008'de 915 milyona ulaEmasrna yol agtr. Yetersiz
beslenen kigilerin toplam diinya niifusu igindeki payrnda, 1969 yrh temel
zaman serisinin baglangrcrndan bu yana gortilen ilk artrgtr. Bazr iireticiler yi.rksek grda fiyatlarrndan kar etseler de, geligmekte olan tilkelerde
niifusun go$unlufu -larsal bolgeler de dahi- net grda ahcrsrdrr. Yi.iksek
grda fiyatlarr, pek gok i.ilkede birgok kiginin oliimii ve ciddi yaralanmasr
ile sonuglanan kangrkhklar grkmasrna yol agmrgtrr ve bu durum htiktimetleri fiyat kontrolti ve grda ihracatrna getirilen yasaklar gibi acil durum tedbirleri almaya itmiEtir. Fiyat enflasyonu konusunda, grda tirtinti
olan tanm alanlarr ile rekabet eden hayvancrhk tiriinlerine artan diinya talebi; ytiksek benzin ve giibre fiyatlarr; tarrm alanlarrnda biyo yakrt
kullarummt geligtirmek igin yaprlan hiikiimet yardrmlan; onemli tiretici
iilkelerde ya$anan kurakhk (bazen iklim de[igiklifiine bafh olarak) ve vadeli iglemler ile emtia piyasalarrnda artan spekiilasyonlar gibi birtakrm
potansiyel nedenler literatiirde tartrgrlmrgtrr (Abott ve arkadaglarr, 2008;
FAO, 2008; Mitchell, 2008). Cooke ve Robles (2009) birtalam vadeli piyasalarda spekiilasyon ve ekonomik etkinlikler en tatmin edici agrklamayr
ana grda emtialarr igin zaman serisi analizini ve fiyat verilerini kullanarak
gordiiler. $ekil2.2 Diinya Bankasr Ki.iresel Ekonomi Monitori.inden ah-
12
runrsrr <nizor org ricRnrr vr isriuoRu . JANSEN vE voN UEXKULL
I
I
IAI6OOZ
6W 6002
/w 6002
9W 6002
a
8W 6002
rw
il
\
(s
I II^t 8002
'.i
o
o
o
N
6ht 8002
/w
o\
o
to
o
o
SIAI 8002
rF(
L
q)
.sd
q)
'. '.'hs
qJ
-
or ,5
N(s
-ys
oa ci
(,.i.
a.
\
'
IW 8002
IIW
]
6rAI
Sk''.
Y':}
hll i
#r\b
9W /002
8W /002
rr{ /002
IIW 9OOZ
6ht 9002
/lÎ
L
d
..\d
L
q)
q)
\s
gw 9002
(nd
u
q)
(i
9O0Z
9W 9002
o.
d
h
/007,
/rÎ /o0z
!
lJ-
/OOZ
r'i
G'
v)
8002
9I I800Z
c\
bO
6002
'=
IhI 9002
- ii>'
=_oc ,bO
-o
e 5 *E
0..,2 P..9
.tZY=
=e5he'i'ryr
E
I II^r 9002
,*f
-=^N
il[,;fl1:
E
o
tr
o
6hr 900u
r!
lw9002
ta
V
9W 900U
,\
I
thr 9002
IW 9002
j
sl
cq
s
vs
KRiz SURESiNCE TicARET AKrSr vE
igcucu pivRsamnr 13
nan onemli grda emtialarr igin diinya piyasa fiyatlarrnrn ayhk verilerini
gostermektedir. Piring, darr, bugday, hurma yafr ve soya fasulyesi fiyatlarnda2O07l08 yrllannda ulagrlan nokta agrktrr. M:uzfiyatlan gok etkilenmemigtir. Qay ve kahve fiyatlarr krsmen artmrgtrr, daha sonra kiiresel ekonomik krizin baglangrcrnda orta derecede bir bozulma yagamrgtrr fakat
krsa siirede toparlanmrgtrr. Eyliil 2009 yrhnda kiiresel ekonomik krizin
baglangrcrnr takiben piring, darr, bufiday, hurma yafir ve soya fasulyesi
fiyatlarr onemli olgiide diigmiigtiir. Fakat yrhn sonlarrna dofru, 2007 yir
seviyelerinin iizerinde kaldrlar.
Kiiresel ekonomik krizin patlak vermesinin, kiiresel talebin azalmasrna;
benzin fiyatlannrn diiqmesine ve emtialar ile ilgili i9 karartrcr vade spekiilasyonlarr ortaya grkmasr nedeniyle grda fiyatlarrnda diigiigte payr oldufuna yaygm olarak inanrlmaktadrr. Onemli iiretici iilkelerde yaprlan birkaq
onemli hasat da aynca grda fiyatlarmm di.igmesinde rol almrEtrr. Genel olarak, krizin yoksul tilkelerdeki tirketiciler iizerindeki etkisi konusunda bazr
belirsizlikler soz konusudur. Grda fiyatlanndaki diigiigten bazr ttiketiciler
faydalansa da, getirdi$i ciddi gelir kaybr nedeniyle ki.iresel ekonomik krizin
net etkisinin olumsuz olmasr muhtemeldir. FAO (2009) yetersiz beslenen
kigi sayrsrnrn 915milyondan 1, 020 milyona grkacagrnr tahmin etmektedir
ki, bu artrgrn gogu igin ktiresel ekonomik kriz sorumludur.
Difier bazr onemli emtialar, kriz oncesinde ve kriz siiresince diinya
piyasa fiyatlarrnda onemli dalgalanmalar tecriibe etmek durumunda
kalmrglardrr ki, bu go$unlukla Qinin hammadde igin daha fazla talepte
bulunmasma baglanan bir durumdur. Ham petrol; bakrr, demir ve kalay
gibi bazr metaller ve kauguk gibi di$er hammaddeler igin dtinya piyasa
fiyatlarr 2005 ($ekil 2.3) itibari ile stirekli artrg gostermig ve kriz ortaya
grJ<trfrnda belirgin bir diigiig yagamadan once, 2008 yrh ortalarrndazirveye ulagmrgtrr.2009 yrh baglarrndan itibaren yaralarrnr sarmaya baqlamrglardrr ve 2008 yrhnda ulaEtrklarr zirvenin halen daha altrnda olmalarrna
ra$men bir kez daha tarihsel olarak daha once goriilen diizeylerin bir gekilde iistiinde kalmrglardrr. Grda fiyatlarrnda yaganan ve yrkarrda anlattlan sarsrntr ile birlikte bu durum, onemli hammadde ithalat ve ihracatgrsr
pek gok geligmekte olan tilkenin ticareti agrsrndan giiglii dalgalanmalara
yol agmrgtrr.
2007lOB pllarrnda yaganan kiiresel grda ve emtia enflasyonunun istih-
dam ve hanehalkr gelirleri [zerindeki etkisi ve ktiresel ekonomik kriz ile
etkilegimi bir dizi haneye -ve iilkeye- ozgti faktorler ile belirlenmigtir.
14
KURESEL KRIZDE Dr$ T|CARET VE iSTiHDAM
.
$ekil2.3
SegilmiS
ilrilnler igin dilnya piyasaxnda fiyat endel<sleri,
2005-09 (2000 1. ay
=
100)
.'....
;.r\
{ ,-o'*f
i.r*
tO
O\
tf)
O\
tn
O\
=EEEE=E=:=E:::=
tn
ro
ro ro \o \o \o F- i.- N € 6 6
ooooooooooooooo
ooooooooooooooo
cl
cl
cl
61 6l
cl
cl
6l
cl
6I
cl
6l
----- f{xrnysg
........Bakrr
-K"uquk
Kaynak: Dtinya Bankasr,
Kiiresel Ekonomi Giirtiniimii
tn
O\
O\
o\ o\
o\
cl
ei
Demirmadeni
6l
---
Kalay
-
Mesela ticaret balamrndan fiyat dalgalanmalarlnrn etkisi, tilkenin itha-
lat ve ihracat portfoyiiniin birlegimine bafh olarak gok farkh olacaktrr.
istihdam ve hanehalkr geliri i.izerindeki etki, biiyiik oranda yerel tiretim
modelleri ve ttiketici tercihlerine ba$h olacaktrr. Grda piyasalarr genellikle yiiksek oranda ayrrt edilmi$tir ve grdalarrn gof,u yerel ahm sahma
konu oldu$undan higbir zamar' diinya piyasalarrna ulagmaz, bu nedenle
de kiiresel fiyat dalgalanmalarr her durumda tam olarak yerel seviyeye
iletilmez. Aynr toplumda olsa dahi, fiyat dalgalanmalarrnrn etkisi hanenin net tiiketici mi yoksa grda maddelerinin net tireticisi mi oldu$una
gore de$igir.
Ayrrca, gelirin nakit olarak ya da grda olarak ahnryor olmasrna da bir
dereceye kadar baihdrr- ikinci durum geligmig i.ilkelerde gahgan iicretli
tarrm igqileri iqin yaygrn bir uygulamadrr. Liberya ve Uganda'da iilke seviyesinde elde edilen bulgulaa grda ve emtia enflasyonun kiiresel ekono-
KRiz SURESINCE TIcARET AKt$t vE
igcucu pivlsaLant 15
mikkrizin etkisi ile etkilegime gegtifi tilkeye ozgii modeller ile ilgili daha
detayh agrklamalar da yer aldrfr 3. Boliimde inceleyece$iz.
:'
Kq i,
,Kria,.s.iirffjtk[e:iibfu;iE,kiidalgalanmalarr
........
..-....,
rifii,A.iiiii,l'.,
ti,:
:,:,i,::"',i:"=
Iftietel ekonomikkriz, uluslararasrddvizklrlarrrrda ane ll dalgalanmalarayol..-:',
aqmrgtlr ve bu durum drg ticaret tizerinde biiytik etki yaratmt$tr. Bir para biriminin de$er kaybeunesi, yerei kur ile yapilan ihracatrn karhh$nr arttrnr ve ithalatr pahah hale getirii. Bu nedenle, iiLlke ihracatgrlannrn rekabetini arttuii, iakat
da en$!.yonda,parr 6,,!.A.gsrylalttlketiCi,ithalatgriara zarar,r,erir*,ve
lere de zarar verir. Thm tersine, bii para biriminin de$er kazanmasr, ithalatlarrn
ucuz'olmasrna sgb.ep.., olur fakat uluslararasi pilasalarda ihracatErlarrn rekabetini
krar:.Ddvitkrunda $tirtilCn dalgalanma, gelecekte liyatlarrn nasil olacp,$r,i!g,
ayni:::
ilgili belirsi"li$i arttudr$rndan, hem ihracatgrlar hem de ithalatqrlar
agrsrndan
K riskine&r$r korunmakigin,mall $t glara ulagamasi1,9,.,, t $rhibi
Fkt $ir,ktler iqin ii,.zellikle sorunlu bir
sorun b.rl$rumdur
az S;Iifmil
fdurumdur.
maU
{ilkCldrtn gelli'$i*plarrna 96 ,kia stiresincedtiviz,kl.+,f,g,Iafek tleiinin
agrklamasmr sunmaktadrr. Ornek, 161 iilkenin dtiriz kuru hareketleri ile ilgiF voilpri.,baz ahnarak haadaflrft$hr. Diiviz,kurlan yeret. iltizel qekme
$jkil ri4
I
hakkr (SDR) olarak tanrmlanmrglardrr, bdylece pozitif gubuk defier kaybetme
anlamrna gelmelcedir ve her grup igin basit agrrhksrz ortalamalar kullanrlmiftrr. SDR degeii, ddrt referans para birimi grubuna dayah olarak tanunlanmrgtr: ABD dolan, Euro, |apon ye* ve ingilii poundu. Bu gu anlama gelir, burada
gdsterilen hareketleri,buid$#:rdd, hlr
n[rrl{drortalamalarl:iE;ilintilikui
de$eri dalgalanmalarrnr temsil etmektedir.
Yililek,gelirli OECD
iiye.s.i g@tay?Il
regi4&rvani kizin patlak
v
iilkelet:.h#iq, zop,fi
flryn ;d6rdiincii gey-
i$i iamanlap.da,SDR karprsrnda ortalma
titn
gruplar,deger ka.ybetmigtir. Kurlann 2007;y{fbaglarrndaki,:de$erleri iizerinden
ynzde 12 oranrnda de[er kaybetti$ tst orta gClirli iilkelerdi itki en giiglti pekilde
gtirtilmtigttir ve dahi ionra tekrardan biraz de$er kazanabilrnigtir. Diigi,ik gelirli
ii{kelerde bagta ufak gitiiinen fakat deyam eden de$er kaybr ile ilgili ciddi yaralar almrqlardr ve 2009 yirnrn iigtncii geyregindi iirte y"p,p 2007 yrhnrn bagla{,llndaki:,de,ge{in ytizdE:l1 altrna ulaqtr!flar&r. $ksek gclirli OJCD tif!.,gJeri$$$,
krizin baglarurda de$erlenme ydniinde bir eflim otmug, fakat daha sonra tersine
ddnmti
;,2008 yrLmn'.iigiinql,yfl4.{fdilncti
ieyrekterf ciddi de$er kaybetme
'1.=+ yuzde oranur$an,,+a:'ortn*a\,,;;ilrgfupkarqry4,.!1{q1gtr've,'b1 durum,2009
yrhnrn ikinci yarrsrnda bir nebze de olsa geriye ddnmiigt0r. Bu ortalama sonuqlar izlanda Crown'un ciddi de$er kaybr tarafurdan yiinlendirilmigtir ve bundan
ingiliz poundu ve Kore won'u kazandr denebilir. Diigiik oru
krizin bagrndarybu yana 2O07
iilkelg.r;:fu.lta,az,zar.x.+i4mii$lefdiniF-akat
,geIrli
;defrerlerinin.,ffipf;, -;,'i;or.an{-{.4l altrnda:,!{gr$ardrr;.=Y4lnp5a141$,,9,,!.e91i$i ve
cp uyesihffiatan tAtUiiytitiiitgiide etkilenrn$E{i$lerdii;"'="=t,l'.,ilprr:
bii
:
dereceye kadar
:,:,
16
KURESEL KR|ZDE DI$ TICARET VE iST|HDAM
.
$ekil2.4
Gelir grubuna gdre ortalama ddviz kuru dalgalanmalarr 2007-09 (yilzde)
T4
t2
IO
Yiiksek gelirli:
-2
Dnqiik
gelirli (29)
OECD nyesi
4
Diiqiikorta
gelirli (41)
Yiiksek orta
gelidi (41)
olmayan (23)
hiksek gelirli:
-6
oECD (27)
m 2007
r
Ql a 2OO7 Q2
Ql
B 2009 ql
2008
E
2008
.2OO7
Q2 r
N 2009 Q2
Q3
.2OO7 Q4
2008
93 a 2008 Q4
@ 2oo9
QB n 2oo9 Q4
Nof: Qubuklar, her grup igin dciviz kurunu endeksin anlamrm vermeke, yerel kur/SDR olarak gristerilmektedir (2007 Ql = o).
Kaynak: IMF'den alman verilere dayanarak kitap yazarlarmrn yaptrgr hesaplama
Kriz stiresince bolgesel ve sekttirel ticaret modelleri
Kriz stiresince tecrtibe edilen ticari gok hem ani hem de ktiresel diizeyde etkili olmugtur, yani Tablo 2.2'de gosterildigi gibi diinya gapmda
ttim bolgeler bu goktan etkilenmigtir. Diinya mal ticareti 2008 yrhnda
yaklagrk yizde 15 oranrnda bir biiyiime ya$amr$, 2009 yrhnrn ilk i.iq geyrefiinde ise yiizde 30 oranrnda diigmiigti.ir. Ttim diinya bolgeleri yizde
20'den fazlaihracatdtigiigti ile kargr karqrya kaldr. Fakat bu diigiig ozellikle
2007 ve 2008 yrllarrnda yaprlan fiyat artrglarrndan nasibini almrg onemli
benzin ve metal ihracatgrlan bolgeler olan Ba$rmsrz Devletler Toplulu$u
(CIS) iilkeleri ve Afrika ile Orta Dofuda daha keskin olarak gozlenmi$tir.
KRiz SURESiNCE T|cARET AKr$r vE
igcucu pivRsRLanr
fi
Tablo2.2
Bblgelere gt)re dilnyada mal ihracatu ve ithalatu, 2008-09
(Dolar delerine dayah olarak dnceki yillarda yilzde delLSimi)
ithalat
ihracat
2008
2009
(Ocak-Eylill) 2008
2009 (Ocak-Eylill)
Diinya
l5
-30
15
-30
Batr Awupa
tl
-30
t2
-32
Asya
14
-24
20
-27
Giiney Amerika
11
-27
8
-30
Giiney/Orta Amerika
2t
-25
30
-32
CIS
35
-45
32
-41
Afrika ve Orta Do[u
3l
-50
26
-21
Kaynak:Finger (2010), DTO (Dihya Ticaret Orgiitii), CPB
ve
yazarlann hesapladr[r verflerine dayanarak
Uretim igerisinde (Tablo 2.3), otomotiv iiri.inleri ticareti 2008 yrhnrn
sonlanna dofru ve 2009 yilmm ilk yarrsrnda en keskin dtigiigiinii yagamlgtrr ve bu durum Almanya ve Japonya gibi baghca arag ihracatr yapan
iilkeleri ciddi gekilde etkilemigtir. Demir ve qelik, 2009 yrh ilk qeyre$i
sonrasrnda ortalama i.izerinde bir diigiig kaydetti ye 2009 yrh ikinci ve
iigtincii qeyreklerinde en gtiglii daralma ile imalat sektorii oldu. Bu daralma, 3. Boltimde hakkrnda yaztlan iilkelerden biri olan Ukrayna'yr biiy,ik
Tablo 2.3
Q,eyreklere gdre dilnyada sanayi
ilrilnleri ihracatu 2008-09
(yilzde de{iSirn,
yilar itibari
Q3
ile cari dolar de{eri)
2008 2008 2008 2008 2009 2009
Uretim
Dernir ve gelik
Otomotiv iiriinleri
Ofis ve telekom donanrmlarr
Kimyasallar
Tekstil ve giyim
2009
Ql C2 Q3 C4 Cl C2 C3
r5.4 17.9 12.5 -tl -28 -29.9 -20.8
13.8 2s.9 41.4 3.7 -38 -55.5 -54.8
14.8 15 2.6 -26.5 -47.t -45.8 -16.8
9.3 12.4 6.6 -14.7 -28.4 -22 -29.6
18.4 23.5 20.4 -6.7 -23.5 -24.6 -12.4
9.6 9.5 6 -7.2 -16 -19.8 -14.s
Kaynak:Finger (2010), DTO (Diinya Ticaret Orgiitii), verilerine dayanarak
18
.
ilgili olan sektorler de krizden etkilenmiglerdir; fakat bu etki otomobil gibi dayanrkh ti.i{<etim mallarr sektoriinden gok daha azdrr. Diinya tekstil ve giyim ihracatrnda rapor
olqi.ide etkilemigtir. Geligmekte olan iilkelerle
edilen diigiig, Tablo 2.3'te belirtildifi iizere 2008 ve 2009 yrllarr boyunca
ytizde 20'lik oranrn altrnda kalmrgtrr.
Hizmet ticareti de 2009 phnda dtigtti. Fakat mal ticaretinden daha az
oranda azaldrve ticaretin tiirleri arasmda farkh oranlarda azahg gosterdi.
Mali hizmetler, ulagrm ve turizm hizmetleri ticareti kriz stiresince belirgin qekilde diiqmtigttir. Buna kargrn geniE bir yelpazedeki teknik ve profesyonel hizmet ticareti biiyiimeye devam etmigtir (Borchert ve Mattoo,
2009). Ulagrm hizmetleri ticareti, mal ticaretinin donemsel durgunlu$unu takip etmigtir. Hava ulagtmmda, duraklama -$a$rrtrcr olmayan bir
gekilde- hava tagrmacilr[r ile baglamrgtrr. 2009 yrhnrn ilk dokuz aynda
uluslararasr yolcu trafigi sadece yizde 4.7 oranrnda azalmrg ve daha sonra Ekim 2009'da hafif bir gekilde artmtgttr. Hava yolcusu trafiginin nispeten erken toparlanmasr, turistlerin dolagrmrnr yansrtmaktadrr. Birlegmig
Milletler Diinya Turizm Orgtitii (UNWTO) 2009 yrhnrn ilk sekiz ayrnda
turist tagrmacrhfirnda yi.izde 7 oranrnda bir diigtig oldufunu rapor etmigtir ve 2009 yrh boyunca toplam di.iqi.iqtin yaklaErk ytizde 5 civarlarrnda
olacafrnr tahmin etmektedir. Dtinya turizminde 2009 yrhnda Afrika turizminin mlrazzam gekilde geligmesi kayda de$er bir geligmedir. 2009 yrlrnrn ilk sekiz aymda, ttim difier bolgeler yizde 5 ila yiizde 8 oranlarrnda
diigiig rapor ederken, Afrika'ya giden uluslararasr turist sayasr neredeyse
yizde4 oranrnda artmaya devam etmigtir (UNWTO, 2009).
2.3 Kriz siiresince kiiresel istihdam ve ticret egilimleri
Bu boliimde, kiiresel ekonomik kriz siiresince istihdamda; i$sizlikte;
iggiicii katrhmrnda ve iicretlerde ktiresel ve bolgesel e[ilimleri irdelenmektedir. Kriz 2008 yrhnrn ikinci yarrsrnda etkisini hissettirmeye bagladrfrndan, 2OO7 yfikryaslama igin krstas olarak kullarulmrgtrr. istihdamda
diigtig gabuk yaganmrgtrr. Fakat grktrlar iizerindeki gok etkisini takiben,
toparlanmasr uzun zaman alacak gibi gori.inmektedir.
Brilgesel modeller
Dtinya GSYH 2009 yrhnda yizde 1.1 oranrnda kiigiildti (Tablo 2.4).
Biiytimedeki duraklama 2007 yrlna oranla di.inyanrn ti.im bolgelerinde
azald15: igin kiireseldir. Fakat, yalnruca geliqmig ekonomiler ve Avrupa
KRiz SURESiNCE TicARET AKrgt vE
iqcucu pivasaLRRt 19
Birlifi (AB), Orta ve Gtney Awupa ve CIS, ve Latin Amerika ile Karayip 2009 yrhnda olumsuz bir btyiime tecriibe ederken difer bolgeler
dtigiik seviyelerde de olsa pozitif bir btiyiime yagamrglardrr. En ytrksek
biiytime oranlarr Dogu Asya'da (yiizde +6.1) ve Gtiney Asya'da (ytizde
+5.0) kaydedilmigtir. Ktiresel istihdam biiyiimesi 2009 yrhnda halen daha
pozitif iken (yiizde +0.7), Orta Asya harig diinyada tiim bolgelerde esash
bir duraklama yagadr ve en kotii gekilde etkilenmig bolgelerde; yani geligmig ekonomiler ve Avrupa Birlifi (AB), Orta ve Giiney Avrupa ve CIS
iilkelerinde; olumsuza dondti.
Tablo2.4
Bdlgelere gdre GSYI{ ve istihdam artry,2009-2007 karSiastffmasx
(yiizde)
Diinya
Geligmig Ekonomiler ve Avrupa
Orta ve Gi.iney Do$u Avrupa
(AB iiyesi degil)&ClS nlkesi
Dogu Asya
Birlifi
Reel GSYH artryr
lstihdam artqr
2007 2009 fark
2007 2009 fark
5.2 -l.l
2.6 -3.5
7.6
tt.2
-6.2
-6.2
1.9 0.7
1.4 -2.5
-6.5
-14.1
6.1
-5.1
2.1 -2.2
0.9 0.9
-1.2
-3.9
-4.3
0.0
Giineydogu Asya ve Pasifik
6.5
0.5
-6.1
2.5
1.7
-0.8
Giiney Asya
8.7
5.0
-3.7
2.4
1.8
-0.6
Latin Amerika ve Karayip
5.7
-2.5
-8.2
2.1
0.2
-1.9
Orta Do$u
6.1
1.4
-4.7
3.0
3.7
0.7
GiineyAfrika
5.8
3.7
-2.1
2.7
2.4
-0.3
6.8
1.2
-5.7
3.0
2.8
-0.2
Sahra
Altr Afrika
Kaynak: ILO (2010). Kiiresel istihdam Efilimleri, Ocak
ILO Ktiresel istihdam Efiilimleri (Ocak 2010) 2009 yrh ile ilgili en son
on tahminleri ktresel igsizli$in 0.9 yiizde puan artarak yizde 6.6 oranrna ulagaca$rnr soylemektedir (Tablo 2.5). Artrg Geligmig ekonomiler ve
Avrupa Birlifii (AB) (yiizde +2.6) ve Orta ve Giiney Avrupa ile CIS tilkelerinde (ytizde +2.0) en gtiglii Eekilde hissedilmigtir fakat diinyanrn tiim
bolgeleri, istihdam artrgr ve btiyiiyen iggiictinde duraklama nedeniyle igsizlik oranlarmda artrqa tantk olmugtur.
20
KURESEL KRIZDE DtS T|CARET VE iSTiHDAM
.
i
d)
N
N
*lill
F\
r)
N
\
NNAN
,re
\
\q
et
,lil:
E*
N
qJ
L
O\$o(\
\
e
o
o\
6
lql = \
cl
N
,ltl;
6
r;
vl
6
\o
\CJ
a
\o
O\6O\Oe{$ol
F\F\<1
oq
o
rf) c\
a.l o\
ti ^l
oq
oo
v)oqqq-1n\qn
..1
:4
c.l
vi
!aqq\gdl\9
F..
aI
L
ul
u)
$
,lill
r)
@
N
\
q
q
.l
e
h
oq
c]
N
-1 q9
onh
oq
@
ocn9
ao$tf
\
u)
@
cl
c\
cl9qeocq\lqaq
aOOtnhtl\ONoot\
bO
u
L
..1
q)
\
<,
6
$
\q
q
i
\t-\
\q
N
u
ha
a
q
l*l
c'r N
l€,1 o
" e
=l^l E
il*ll
Hl
o
i Ei
q
co
l\l .- \6
lRl '
a
o
:aI.---
E
AHOO
-{
c!
x
.J
nqqq-q
nhF.O\O@
a-
\s
a
>-
."9
v
,^
O
$9(!
6O
qr
O
N
e4E=ra
h ,she.P",L
;E esU
se .9=
E8"98.{.:
6 3=
.l^
'a
ta-u)
6
E
o
>x
,bo
X.- lxjz
:,do o:==
Ca'-
J=
i;,
o]
9-clnq.l
hh6o\9oo
q
h5
c.i
d
i !,P.D
'io 6l
o< o<-E
o
OrF=
\JO.
t,
,-]
O
-
i^
6
I
O
-
6
!
{
U
-l
U
U
th
q
iscucu pivasRuRl
21
Ktiresel di.izeyde, kadrn igsizlifii (ytizde +1), erkek igsizli$inden (ytizde
+0.8) biraz daha fazlabir oranda artmrgtrr; ancakbolgesel di.izeyde <inemli farkhhklar goriilmektedir. Kriz, iEsizlik oranlanndaki cinsiyet egitsizli$i
zaten ytiksek olan Gtiney Afrika (erkek yizde +1; erkek yizde +0.2),
Orta Doiu (kadrn: yizde +0.7; erkek de$igiklik yok) ve Latin Amerika
ve Karayip (kadrn: yi.izde + 1.4; erkek yizde + 1. 1) gibi bolgelerde kadrnlarr erkeklere nazarar, daha ciddi Eekilde etkilemigtir. Tam tersine, erkek
igsizlifinin kadrn iEsizlifiinden yiiksek oldu$u bolgelerde: Orta ve Giiney
Avrupa ve CIS i.ilkeleri (kadrn: yizde +1.7; erkek: yiizde +2.2) veDogtt
Asya'da (kadrn: ytizde +0.5; erkek: yi.izde +0.7) 2007 yrhnda erkekler krizden kadrnlara nazarar, daha ciddi gekilde etkilenmigtir. Bu nedenle, ktiresel diizeyde krizin igsizlik etkisinde gtiqlii bir cinsiyet onyargtst yokken
giiglii cinsiyet ayrrmcrh$rnrn hali hazrrda hAkim oldu$u yerlerde krizin
durumu daha da kottilegtirdifi gortilmiigtiir.
Gengler zaten 2007 yrhnda ciddi oranda yi.rksek igsizlik oranlarr ile
ytizlegmekteydiler. Bu durum kriz ile daha da kotii hale geldi ve bu genglerin istihdamr iizerinde orantrsrz etkiye neden olmugtur. Kiiresel dttzeyde, yetigkin igsizli$i 0.8 y{izde puan artarken, geng iqsizlifiyiizde 1.5 puan
artmrgtrr. Gengler iizerindeki orantrsrz etki diinyanrn tiim bolgelerinde
agrk bir gekilde goriilmiigtiir ve kriz donemleri siiresince srkhkla gozle'
nen bir durumdur (Islam ve arkadaglarr, 2000).
ig kayrplarr insanlann ig arayrp aramama konusunda verecekleri kararlarr e&iler. Bu nedenle iqgtici.ine katrhm oranlarrnr degigtirebilir (Islam ve arkadaglarr, 2000). Duraklama etkisi iki tiirli.i goriilebilir. Bir yandan, mevcut iglerin sayrsrndaki diigiig ig arayanlarm cesaretini krrabilir,
onlarr iggiicti piyasasrndan gekilmeye itebilir (iggtici.i tanrmrnrn hem iggileri hem de iE arayanlarr kapsadrgrnr hatrrlatahm). Verick (2010) bunun,
Gtiney Afrika iggticii piyasasrnda ya$anan krizin ana etkisi oldufiunu ileri
siirmektedir. Di$er yandan, bazr haneler, ozellikle gok yoksul illkelerde,
gelir kaybrna tepkilerini ig arayan hanehalkl iiyesini arttrrarak koymaktadrrlar.
Ktiresel ekonomik kriz siiresinde iggticiine katrhm ile ilgili bulgular
belirsizdir. Qtinkii toplam ktresel diizeyde belirgin bir de$igiklik gozlenmezken, bolgeler arasr farkhhklar goriilmektedir (Tablo 2.6). iggiiciine
katrhm Do[u Asya'da 0.3 ytizde puan, geligmig ekonomiler ve Avrupa
Birli$i'nde ise 0.2 yiizde puan azalmrgtrr. En gok Gtiney Afrika'da (yiizde +0.5) ve Orta Dofuda (yi.izde +0.4) yirkselmiqtir. Bulgular safilam bir
sonuca ulagmaya izin vermeyecek kadar da$rnrktrr. Fakat yukarrda bah-
22
.
KURESEL KR|ZDE DI$ TiCARET VE iSTiHDAM
+<
::N
.]
5
N.O\OSC)OO
uueaO
tltt
I
o\
"v
c.l
$O\col\€comF.trl
N6\O66O\OOF\O\
\o\oF\F\\o\ohnN
oi
\o
ru
f\
N
t
.(S
\
o\
o
r\
N
\q
N$
\o
c!
o\
\o
dl
\o
n9qnc'!\-1
C\n6O\@1.-O\
F.
-1-q-":er}.l\qq.1
tt
ee\qq\q\qenqla
OO\\Oe.l\OaON
\
F\
\O
\D
.r)
tn
F-
ttl
F\6O\OoOOhNn
ococl\o.n\oNts
6$6h$h606
N
L
q.-1
d!
ooooooooo
.t"
L
:-r
c]
...1 \I,1
e
I
q9q={q\nn\q
\
o\
9
C\t
h
c\
\o
gocqoqnogqeqq
o
"r<
I
o\
o
N
9R
os
c.lO\ON.$hNN
66\OnOrnNN\O
Ne)\ON<'.+F\
trlnn\oho6c{ct\D
a.l
r::
IFY
!aae--.:-lQc]qa
oooooooo
tttrt
.9
L
rs
"Sa
o\
rq
N
_v
!o
F.\
I
c\
bo
\
\qqnq\q\dlncl
COO\O\NO\t6\O
\O\ONCOoONF\F\oO
N
N
cOC{\OO\F\h
i-.ior;ui-.i
F-doioi
N\O\ONoo@€F\F\€
s
L
q)
q)
e!q.?
tt
.1
\$
u)cioo\6
\onN
qoqnrl0q\
\<'
\dl
OO\6
\ornN
,tL
ha
a
o\
g
Fr
o
c\
\
Gl
\o
\o
n
c\
x
(J
.j
g
.?=
l^
d A=
tbo
x
qir
3:-
{
\oh\ohrnN
ts
q
,O
4a
tri i?<P
vvll
nqcc'!d)n
O\cah
69(!
x>-r4
E l,Pp
'5 6
o
u<i o<i
o
=-
r!
o.q
>x
Aq
- u:==
=
E;hb
6H
-{
O\oohi
\oro\ohhN
!-
!i*r*^
c!
I
9)
,if
-Y
E
AHqO
"-:
'b*
g{ s Fi
qO-:06
-!
-6
a6s55,i
.9tA=L:a
O
N
t
o
F-l
.la
s
vs
KRiz SURESiNCE TicARET AKISI vE
igcucu pivRsRt-RRt 23
sedilen kargrt etkilere bakrldrfrnda, zengin iilkelerde cesaretin krnlmasr
durumunun goriilmesi daha kuwetlidir. Giiney Afrika drgrndaki tiim
bolgelerde, cesaretin krrrlmasr durumu kadrnlardan ziyade erkekler igin
srkqa telaffuz edilmigtir, ya da iggiictine eklenen aile bireyinin etkisi erkeklere nazaran kadrnlar igin daha giigliidtir. ikincisi, kadrnlar eqlerinin
iglerini kaybetmeleri durumunda kayrp geliri telafi etmek igin gelir getirici olarak deferlendirildikleri bir modeli kast ediyor olabilir. iggiiciine
katrhm oranr tiim bolgelerde yetigkinler iqin, gengler igin oldu$undan
daha belirgin gekilde yiiksektir, ancak 2007 ie 2009 yrllarr arasrndaki defiigimde belirgin farkhhklar vardrr. Orne$in, Latin Amerika ve Karayip'te
iggticii katrhm oranr yetiqkinler igin artmrg (yiizde +0.4), fakat gengler
igin azalmrgtrr (yiizde -0.7). Do$u Asya'da (gengler: yizde +0.3; yetigkinler: yizde -0.6) ve Giiney Afrika'da (gengler: yizde +0.9; yetigkinler:
defigiklikyok), model tam tersi gekilde oldu.
Krizin ticretler iizerindeki etkisini gosteren kapsamh kiiresel veriler
bu gahgma yazrya dokiiltirken heniiz hazrr de$ildi. Fakat ILO (2009c)
2010 yrh baglarrnda Ktiresel Ucret Veri Tabanrnda hali hazrrda hakkrnda
veriler mevcut bulunan 53 ornek tilke igin bazr gekiller sunmaktadrr. Bu
ornekteki reel iicretlerin ortalama artrg oranlan 2007 yrhnda yizde 4.3
iken 2008 yrhnda yizde 1.4'e diigti.i, bununla birlikte bu ornekteki iilkelerin geyreginden fazlast sabit ya da dtigen reel iicretlere tanrkhk etmiglerdir. 2009 yrhnrn ilk qeyrefinde, ornek iilkelerin yarrsrndan qo$unun,
2008 yrh ile kryaslama yaprldr$rnda, reel i.icretlerde dtigiig yagadr$r goriilmektedir. Raporda sunulan iilke dtizeyinde bulgular, fofu tilkede haftahk gahgma saatleri sayrsrnda bir diigiig oldu$unu ve iicret borglarrnda bir
artrg oldufunu one siirmektedir.
ILO (2008) geligmekte olan tilkelerde, gelirlerinin biiyiik krsmrnr gtda
igin harcayan yoksul iqgilerin reel i.icretlerinin kiiresel grda fiyat enflasyonuna bafh olarak 2008 yrhnda zaten baskr altrna girdi$i gerge$inin altrnr
qizmektedir. Qo$u grda i.iriinleri igin diinya piyasa fiyatlan 2009 yrhnda
bir gekilde diigerken, iggilerin reel iicretlerinde son zamanlarda gortilen
dtigtig trlkeler arasmda kuwetli defiigiklikler gosteren etkilegim; iki krizin birlegmig etkisi olarak algrlanmahdrr. Bu durum 3. Boltimde en ince
detaylarr ile birlikte sunulmugtur (Boltim 3.3). ILO (2008) aynl zamanda, gegen on yrl igerisinde reel iicretlerin kiqi bagrna diigen GSYH artrga
oranla esneklifi -yani, kigi bagrna diigen GSYH'da yizde 1 oranrndaki
defigiklik sonucu reel flcretlerde goriilen yizde de$igimi- pozitrf GSYH
artrgr zamanlarrnda 0.65 idi fakat olumsuz GSYH artrgt zamanlarrnda
24
KURESEL KRIZDE Dr$ T|CARET VE |STIHDAM
.
bir deyigle, artrg zamanlarrnda iicret kazancr kigi bagrna
dtigen GSYH'dan daha yavag bir gekilde artarken duraklama donemlerinde daha hrzh bir gekilde diigmiigttir. Bu durum, olumsuz bir GSYH
sarsrntrsrnrn ekonomik btiyiime eski hrzma kavugtu$unda telafi edilemeyecek i.icret kazanglarr agrsrndan kahcr kapplar anlamma gelebilece$ini
1.55 oldu. Di$er
gostermektedir.
Sekt<irel modeller
Kriz si.iresince istihdam de$igiklikleri, $ekil 2.5'te yansrtrldr$r gekilde
sektorler arasr belirgin farkhhklar gostermigtir. Aga$rdaki veriler kapsamrnda bulunan 56 iilke orne$inde, 2009 yrhnrn i.igiincti geyrefinde, bir
onceki yrhn aynr geyre$i ile kryaslandr$rnda i.iretimde ig kapplarr tek bagrna 9 milyona ulagmrgtrr. Egitim ve safhJ< gibi belirgin derecede kamu
istihdamr ile biitiinlegmig sektorler istihdam artrgr yagarken, yapr ve madencilik sektorlerinde ig kayrplarr ciddi oranlarda gergeklegmigtir. Sektorel istihdam modelleri de aynca bolgeler arasr farkhlklar gostermektedir.
Genel olarak, Asya ve Pasifik'te istihdam, pek gok iktisadi faaliyette Avrupa ve Amerika iilkelerinden daha fazla direng gostermigtir. Ornefin,
yapr ve madencilik istihdamrnrn etkileri Asya ve Pasifilite az olmugtur.
Yalnrzca iiretimde istihdam azalmasr boyutlarr Avrupa ve Amerika tilkeleri ile benzer olmugtur ki bu durum muhtemelen bu sektoriin kiiresel
i.iretim a[larrnda en qok entegre edilmig olan oldugunu gostermektedir.
istihdam seviyelerinde de$igiklikler, i.icret de$igikliklerinden daha belirgin olarak gozlenmigtir. $ekil 2.6 dokuz ornek i.ilkede iicretlerde goriilen yiizde degigimlerini gostermektedirs. Ucret kesintileri, Avrupa ya da
Asya ve Pasifikte istihdamda azalma yagamayan otel ve restoran sektorlerinde en belirgin gekildedire.
$ekil 2.5 ve $ekil 2.6'da rapor edilen bulgulara gore iiretim ile toptan
ve perakende ticaret hem ticret hem de istihdam krsrtlamalanna tanrkhk
etmiglerdir.
Ortalama haftahk gahgma saatlerinde krsrtlama yaprlmasr, tam tersikriz siiresince ti.im sektorleri bir gekilde etkiledi$inden genel nitelik
olarak goriinmektedir ($ekil 2.7). Genig istihdam azalmalan ile biit{inleqtirilmig iki sektor, iiretim ve ingaat sektorlerinde azalma en kuwetli
gekilde gergeklegmigtir. Emlak ve iq hizmetleri sektorti de ortalama haftahk gahgma saatlerinde krsrtlamaya gidilen sektorlerdir; fakat istihdam
seviyeleri ve ortalama iicretler hafif bir artrg gostermiqtir.
ne,
KR|Z SURESTNCE TTCARET AKt$t VE
t$cUCU ptyASALABt 25
+feo
?s
,"\
q)
,tA
r{t$,
o
*\.
qJ
'+r.
(>
q)
o\
'?,rr
dG
Od
Ncr
.<.
e.ib
rr)
.r{6
-':>'ll:s
o-Y
1.)
;
0(,>.'a i
,b.
s'
\
q)
L
bO
u
$q)
q)
uJ:,
4
:${$u
7:
""%'%
i?,
"'.ro*rr\
-\c
\
26
KURESEL KRiZDE DrS T|CARET VE |ST|HDAM
.
4ro
%$
?:,
?.*
0
+U
*
w
*"*.
,;,:*r"
d
U
cri
z"*""u
\\, ,rr"":rlV
5.'"r,:,
-"o
";v
+o.
u?+
2%
n'.to
d
o.
iU
OO
..;d
oo
.i-j
igcucu piyRsRmRr 27
KURESEL KR|ZDE DIS T|CARET VE |ST|HDAM
28
.
$ekil2.6
iktisadi faaliyetlere gi)re ilcretlerde ortalama de$iSiklikler, Q|: QQ3 2008-09
(segilmiS ekonomiler, yilzde)
5.0
5.0
4.0
3.0
2.0
1.0
0.0
-1.0
-2.O
""."Co";l*'$*"sr-""t']"{"'{r"s*+c*s+{*""'f."'9
'$
,L
'.""t::$'
*-"J"
o"o\
+*d
rrd
"-*.9
Kaynak: ILO (2010a) Sektiirel Faaliyetler Biiliimii, Ulusal iqgiicii Anketi; Eurostat ve 9 iilkenin resmi
tahminlerine dayanmaktadrr.
$ekil2.7
H aft ahk or t al am a g alrym a
s
a
atl er in de d eli Siklikl er, 20
0 8-
09
(segilmis ekonomiler yilzde)
0.4
0,2
0.0
-0.2
-0.4
-0.6
-0.8
-
1.0
-1.2
.a
4rtto.
(o.'^P"
''.d c
=.,-'"'-";"s
b.c".o$O\P'
I DefiiqimQl trDeiigimQ2
flDeg\imQ3
Kaynak:lLO ulusal iggiicii Anketi; Eurostat ve 37 iilkenin resmi tahminlerine dayanmaktadr.
igcucu pivRsamnr
Notlar
I
Tipik olarak dtigiik ya da orta gelirli iilkelerde bulunan tedarikgiler iktisadi
faaliyetlerde, nihai tiriiniin tiiketildigi ve genellikle iiretildigi ii'lkelerde denk
endiistrilerden daha fazla dalgalanma tecriibe etmektedir. Bu anlamda Meksika maquiladora (serbest ticaret biilgesinde iiretim iglemleri) endi.istrisinde
giiri.ilen dalgalanmalar ile ilgili son zamanlarda elde edilen bulgular dahi kiiresel ilretim aflanmn ihracat dalgalanmalan igin bir arag oldu[.unu ileri siirmektedir (Bergin ve arkadaglan; 2009)
2
Ek
I ahgtrrmada kullamlan
84 diigtik ve orta gelirli iiLlke
iirnefinin
<izet
istatis-
tiklerini sunmaktadrr
3
Tam tersi durum hizmet ticareti igin gegerlidir: daha ytiksek seviyelerde hizmet ihracatr/GsYH, GSYH'da daha ufak diigiigle ilgili olmugtur. Bu daha gok
gagrtrcr gcizlem igin bir neden de Borchert ve Mattoohun kriz siiresince ticaretin, mal ticaretinden gok daha fazla durgunlukyaqadr$rm sciyleyen bulgularr olabilir.
4
Kiiresellelme ve kaptdrgr ig konusunda literatiir ile ilgili daha kapsamh bir
bakrg agrsr igin Bacchetta ve arkadaglan (2009a) gahqmasrnr inceleyiniz.
5
Bu gahgmanrn 3. bolimiinde (Boliim 3.6) hakkrnda yazrlarrMrsrr gahgmasrnda gosterildi$i gibi.
6
7
Bu
bolim krsmen Finger (2010) dayanak ahnarak hazrrlanmrgtrr.
Aylkbazda uluslararasr ticaret ile ilgili olarak mevsimsel olarak diizenlenen
kapsamh veriler, Kamu Yayrncrhir Kurumu Hollanda Ekonomik Politika
Analizleri Biirosu tarafindan saflanmaktadrr, http://www.cpb.nl/eng/research/
s ector2 / data/ trademonitor.html adresinden bu verilere ulagabilirsiniz.
8
Orne$e dahil edilen iilkeler: Avustralya, Kanada, faponya, Rusya, Singapur,
Gtiney Afrika, Tayland, Birlegik Kralhk ve Amerika Birlegik Devletler.
9
Bu, 3. Boltimde yer alan Mrsrr vaka gahgmasrnda rapor edilen bulgular ile
uyumludur (Boliim 3.6)
Utte dtizeyinde krizin etkisive
yayrlma kanalr olarak ticaret
3.1 !LO'nun kriz ile ilgili olarak Ulke bazrnda yaptrlr
galrgmalara girig: Ne, nerede ve nasrl?
Kiiresel kriz stiresince ticaretin istihdam tizerindeki etkisi ile ilgili detayh bir resim sunmak igin, ILO gegitli yontem ve yaklagrmlar kullanarak
pek gok iilke temelinde gahgma yapmrgtrr ya da yiiri.itmiigtiir. Bu boltim,
yedi i.ilke -Brezilya, Mrsrr, Hindistan, Liberya, Giiney Afrika, Uganda ve
Ukrayna- igin yaprlan altr farkh gahgmanrn sonuglarr iizerine bilgi vermektedir. Yedi iilkeden altrsrnrn ortak noktasr, 2000-2007 doneminde
(Tablo 3.1) dtinya ortalama biiyi.ime performansmrn yanr srra gift haneli
ortalama ihracat btiyiimesi yagamalarrdrr. istisna, o zamanlarda gatrgma
donemi yaqayan Liberya'drr. Ulkeler, ticaret yogunluklarr (kigi bagrna diigen ticaret) konusunda belirgin gekilde birbirlerinden ayrrlmaktadrlar;
ABD Giiney Afrika igin 4,000 $ ve Ukrayna igin 3,000 $; di[er yandan
Hindistan igin 500 $'rn altrnda ve Liberya igin 230 $ civarlannda. Ticaretin GSYH'ye oranr bakrmrndan, Hindistan'da (yiizde 48) ve Brezlyzida
(yuzde 26) agrkhk en diiqtik sevideyken Liberya (ytizde 114) ve Ukrayna
(ytizde 98) en agri< iilkelerdir.l Ek 2, farkh iilkeler igin ana ihracat tiriinleri
hakkrnda bilgi sunmaktadrr.
Tablo 3.1de bulunan 2009 yrh verilerinin gogu ve hatta bazr vakalarda
2008 yrhnrn verileri, ilgili kaynaklann tahminlerine dayanmakta ya da
bu tahminlere on hazrrhk niteli$i tagrmaktadrr. Tirm tilkeler bir derecede krizden etkilenmiglerdir. Fakat sarsrntrnrn boyutlarr agrsrndan onemli
farkhlrklar gori.ilmektedir. 2009 yrh btiyiime ile ilgili IMF'nin yaptrgr son
tahminlere gore,2 Ukrayna (yi.izde -14.0), Giney Afrika (yuzde -2.2) ve
Brezlya (yizde -0.7) bir bi.itiin olarak yrl iginde durgunluk yagamrgtrr.
Di$er iilkeler biiyiimiigler ve hatta bazlan nispeten belirgin gekilde biiyiimiigtiir (Uganda yizde +7.0; Hindistan yiizde +5.4).
31
32
KURESEL KR|ZDE DI$ T|CARET VE iSTiHDAM
o\
-vss
e.l
I !s^
":o':"s _s
.6
S i,oo
co
E*t
!Et
s s.o\
3t-
c.l
t\
o
N
.
N60\6@F\O
cioiNd6iNcid
NOCI<1
e.l
c.i-1u)\\qoqq
.nN$C.trnrOrO$
f{c1606.4
\q\qoqqc.!f)n-1
\oo\ocnoN
iN6lalN
I
l-
.::
po
q)
bo
_\a
Ss**
s t sP
g{.u F
\*9Q
SJ*Y
=)rb
o
s3R
"v
\)
q)
U.
clq9ulul9eoq
\o
cI
F\
olF\$\Otrlo\h
o6$
$
l-.
co
\\-qqc'!qqn
o<rrn.+c.lN.$
ll:rl
q)
-L
<rF\C\F\C\N\OF\
h\oN6N\O
aoN<rN00Glocl
!
oo
l\
c\
oo
\o
I
-1c!dl-1-q-q
ht'.F\N6ol\c.l
6
U)
(iu
N
p
;(!s
-r t!
o
n<
c.l
{
u)\c!qc\cvl.l
6$NO<'t.t-.<r
L
J
Ea
a.
_aa
L
u'
N
L
*!a
L)
!i
N
oo>l
'S c{
-v
(gdd(!6
b5bb5
a
d
r>
s85
-s
-o
'xSN
v€
3 Ss.
z'i.(
bo
C.lO666\0
<1
C.<rhF\\OF\6O\
\OOF\6NOO\O\
O\rnNO\\OO\
F
H
ootn<'@tr\$
\o
\o
z
JI
6
eE
t!Sd<-E
iDatrX.=S^lr.=
.&
& > E = 5 55
o
.la
6
\<
ulre ouzrviuor
rRizitrt
rxisi vr YAYTLMA KANALT oLARAK TIcARET 33
Ancak ti.im iilkelerde 2009 yrh biiyiime oranr 2008 yrhndan daha dtigtikti.ir ve sadece Liberya'da biiyiime 2009 yrhnda 2000-2007 yrh ortalama
oranrndan daha yiiksektir. Uganda istisnasr ile birlikte3, ttim iilkeler 2009
yrhnda oldukga btiytik oranda ihracat daralmasr yagadrlar. Bu durum
2009 yrhnda pozitif GSYH biiyiimesini gergeklegtirebilen bu i.ilkelerin
bunu yerel ekonominin gi.igli.i performansrna dayanarak yaptrklarr fikrini vermektedir. ihracat daralmasr Ukrayna'da (ytizde -41) ve Liberya'da
(yiizde -38) en gtiglii gekilde hissedilmigtir. Pek gok iilkenin olafantsti.i derecede gok ihracat biiytimesini bagardr$r 2009 yrl ve 2008 yrhnda
gergeklegen ihracat biiytimesini kryasladr$rmrzda etki daha serttir. Qo[u
i.ilkede bu biiytime, 2007108 uluslararasr emtia fiyatlarrnda ya$anan Patlamanrn ardrndan miimkiin olmugtur (bildirilen rakamlarm defer defiigiklikleri oldu$unu unutmaymlz). Ornekte bahsedilen tiim iilkeler, 2008
yrirnda gift haneli ihracat btiyiime oranlarrna ulagmrglardrr ve baqr gekene
tilkeler Ukrayna (yiizde +36), Uganda(yizde +35) ve Hindistan'drr (ytizde +35).
Tablo 3.2 ILO iSgilcil Piyasalart igin Ana Gdstergeleinden (KILM) 9rkartilan yedi trlke igin segilmig iggiicii piyasalarrnrn mevcut en son yrllara
ait istatistiklerini sunmaktadrr. Bu bilgiler, kriz oncesine aittir ve amacr
igerik hakkrnda biraz fikir vermek ve gahgmalarda incelenen iilkelerde
istihdam gartlarrnda goriilen farkhhklann altrnr gizmektir. 2009 yrh verileri, bu gahgma yaztya dokiildiifiinde, hentiz KLIM veri tabanrndahaz:r
defildi. Ulusal kaynaklardan elde edilen kriz sonrasr iggi.icii piyasasr veriIerine gore bu, ilgili boli.imlerde sunulmaktadrr.
Giiney Afrika, kadrnlara kargr on yargr ile birlikte yedi tilke araslndayizde 23 oranla kriz oncesi en ytiksek igsizlik oranrna sahip i.ilkedir
(kadrnlar: yizde 26; erkek yizde 20). Ayrrca, ornekteki en biiytik iicretli
istihdam payrna da sahiptir (yiizde 83). Brezilyeida (ynzde 64), Mrsrr'da
(yiizde 62)ve Ukrayna'da (yiizde 81) mesleklerin go$unlu$u iicretli istihdamdrr. Bu iilkeler arasrnda, igsizlik Mtsrrda (yuzde 9) en yiiksektir, onu
BreziLya (yiizde 8) ve Ukrayna (yiizde 6) takip eder. Ukrayna'da igsizlik
erkekler arasrnda biraz daha yiiksekken Brezi|ydda ve ozellikle Mrsrr'da
igsizlik kadrnlar arasrnda daha yiiksektir. Hindistan (ytizde 5), Liberya
(yiizde 6) ve Uganda (yiizde 3) yedi iilke igerisinde en d0Etrk iqsizlik oranlarrna sahiptir. Uganda'da igsizlik durumu ile ilgili veriler iggtici.iniin yirksek oranr kendi hesabrna gahganlar (yizde 60) ya da aile fertlerine katkrda bulunanlar (yi.izde 26) olarak smtflandrrrlmaktadrr. Diigiik iqsizlik
oranlarr bu nedenle igsizlik odeneginin olmamasr durumunda, insanlarrn
34
KURESEL KRIZDE Dt$ T|CARET VE iSTiHDAM
.
N6N
.a:
CINN
{1:
-\
t\
ts
F\
{
q<,<rc\qd
Eb
L
E
s
N
\
i:E i-!,
i'-
J{
\lis
L
.v
L
q)
-
rSSs
stsE
.\a
vt
6
n
o
c.!
d)
c\t
N
-1
\oo -t
6l
o\:
hE
-;
U.:?
L
r)n.ci
JN6J
.i$o;
FiX
$o;
.$
o..
.Ji *
hn
d
'F*
ol
(f)
.slL
^S
.os
.u=
a
\o
ro
u'
\)
,Y
\
.sa
\OEE
<{rnN
6i<,o
@6
6
co@co
@6@
C{
NNC.I
e{
n\-
qqe
*Y
!
<.
\o
-F
cl
El
6:{
\q
\o
vtt
x
R
rn
ct
h00\o oc{
Nm\o
cooN\o
\ri
N
N\O6N
Y
\o
6
F\
n
s
r)
6
6tfN€6@
N
(\C{c.lolNN
-'
î
qqoqa
\o
t--
cl
N@6N
Nh00\o
Fr
o,Y
L
+
_\a
\>
r{
6a
d
N
N
.E
.ra
vt3
L
ts
cn.!nqq
.!.
\o
qqoqqul\
h.$\ooct\o
o\
\
EI
.o
ts
N
00
N
9qqn
tn
c.l
c.l
;to
o3 s
O
td
EM
'i'\
x
,.!
d-g
5.2
U4E
cazE
!i:-
,.J
6i
YqdE
e,:=hDl/
J(J33
\O
j-Y
tss
zq
ulrE ouzrviruoe
rRizirrr
exisi vr yAylLMA KANALT
oLARAK
TicARET 35
igsizlifie dayanamadrklarr ve bu yiizden de resmi ig bulamazlarsa sigorta-
durumunda kald&larr gergefiini yansttmaktadrr KLIM veri tabanrnda Hindistan ve Liberyada istihdam durumu ile ilgili veri mevcut de$ildia fakat nispeten dtigiik igsizlik oranlarmrn benzer
temel modelleri yansrtmasr muhtemeldir.
srz ig ti.irlerine baEvurmak
15-64 yag grubunun iggtictine katrhm Ugandada en ytiksek (yiizde
86) ve Mrsrr'da en dtigirktiir (ytizde 51). Bu oran tiim iilkelerde erkekler
igin kadrnlardan daha yiiksektir, fakat cinsiyet farkhhklan Hindistan ve
Mrsr'da ozellikle giigliidiir.
Bu boliimde hakkrnda yazrlan yedi trlkede ticaretin istihdam iizerindeki etkisini incelemek igin farkh yontemler segilmigtir. Yontem segimi
her iilke igin veri kullanrlabilirli$i ve htikiimetlerin istekleri tizerine ytirtittilen tilke analizlerinin zaman krsrtlamalarr goz oni.inde bulundurularak ve kriz siiresince acil politika kararlanna katkr saflayacak bir bakrg
ile yaprlmrqtrr.
Hindistan ve Gtiney Afrika gahgmalarr igin sayrsal analizler, Sosyal
Hesap Matrisi (SAM) tabanh Leontieff modeli temelinde yiiriittilmiigtiir. Bu yaklagrm, ekonominin bir sektortinden difierine bir ticari gokun
etkisini takip etmeyi mtimkiin krlmaktadrr. Ayrrca etkinin hanehalkr
iizerindeki etkisine ve gelir kaynakh tiiketim etkileri agrstndan sonuglarrna benzemektedir. Leontieff garpan modeli ticaret ve istihdam ile ilgili
literatiirde yaygm olarak kullanrlmaktadrr, fakat iyi bilinen ve ozellikle
do$rusal ve dinamik olmayan srnrrlara, sahiptir. Sonug olarak, ekonomik
btiyi.imenin olumlu dinamik etkileri ya da igin yerini alan teknik defigikliklerin negatif dinamik etkileri bu modeli kullanarak hesaplanamamaktadrr. Fakat gahgmanrn odagr olarak krsa donemli etkiler verilmigtir ve bu
srnrrlamalar ILO kriz gahgmasr baflamrnda yaprlan uygulamalar ile daha
az alakahdrr.
Brezlya qahgmasrnda, aynl zamanda SAM modeline de dayanan hesaplanabilir genel denge (CGE) modeli kullanrlmrgtrr. Hesaplanabilir
genel denge modelleri, dinamik ozellikler ile ilgilenmektedir. Drg ticaret
baglamrnda, boylesi modeller tipik olarak drg ticaret politikasrnda yapllan de$igikliklere tepki olarak drg ticaret akrgrnrn nasrl de$igecegine karar
vermek igin kullanrlmaktadrr. Bu yiizden, gu anki uygulamanrn amacr
igin, model drg kaynakh ticari goku hesaba katacak gekilde ayarlanmahdrr. Dahasr, Leontief garpan modelinden daha geligmiE olan CGE modelleri daha karmagrktrr ve bu durum onlarrn 9ok da kolay kullanrlrr olmamaslna neden olmaktadrr.
36
.
Hem Hindistan ve Giiney Afrika, hem de Brezilya gahqmalarrnda,
kriz ile ilgili ticari goklar sektorel diizeyde (SAM sektorlerini takiben)
$ubat-Nisan 2008 ve $ubat-Nisan 2009 donemlerinde ihracatta ya$anan
de[igiklikler temelinde tanrmlanmrglardrr. Gozlenen bu drg ticaret goklar,
istihdam ve gelir iizerindeki etkileri tahmin etmede kullanrlmrgtrr. Modeller, ilgili boliimlerde (3.4 ve 3.5) daha detayh gekilde agrklanmrglardrr
ve teknik belgeler Ek 3 ve Ek 4'te bulunabilir.
Kalan dort tilke gahgmalarr -Liberya, Mrsrr, Uganda ve Ukrayna- krizin ILO tarafindan Kiiresel ig Paktr altrnda desteklenen istihdam iizerin-
deki etkisi ile ilgili yaprlan hrzh de$erlendirmelere dayanmaktadrr. Bu
deferlendirmelere, kendi iilke di.izeyinde etki deferlendirmelerinde ILO
tarafindan geligtirilen yontemler rehberlik etmektedir (ILO, 2009a). Bu
dort adrmhk bir yaklagrmdrr: (1) mevcut zayrf noktalan da igeren, kriz
oncesi durum de$erlendirmesi (2) iggticti piyasasrnda oldu$u kadar anahtar sektorlerde kriz etkisinin makro seviyede de$erlendirmesi (3) hem
hanelerin hem de hi.iki.imetin hafifletme kapasitelerinin de$erlendirmesi
(4) qimdiye kadar alman hafifletme onlemlerinin deferlendirmesi. Deferlendirmeler farkh boliimlerden ILO personel ekipleri ve drg uzmanlar
tarafindan yaprlmrgtrr. Ulkelerde yaprlan roportajlarrn sonuglarr kadar
mevcut verilerin agrklayrcr analizlerine dayanmaktadrr. Ana paydaglarla
(iggiler ve iqverenler) yaprlan odak grup tarilgmalan, ozellikle krizin hane
dtizeyinde etkileri ve krizle bag etme stratejileri hakkrnda mikro seviyede
yararh bilgiler saflamrgtrr. Ekonomik krizden en gok etkilenen sektorlerle ozel olarak ilgilenilmigtir ve bazr vakalarda belli sektorler ile ilgili
ozel raporlar hazrrlanmrqtrr; ornefin Mrsrr ornefinde tekstil ve turizm
sektorlerinde; Ukrayna da ise metaliirji sektoriinde.
Kullanrlan her yontemin giiglii yonleri ve srnrrlan vardrr. SAM tabanh
modeller hangi sistemlerle ticari bir sarsmilnrn yayrldrfrnr agrklayabilir
ve genel dengenin istihdam ve gelir seviyeleri i.izerindeki etkileri hakkrnda tahminler yiirtitebilir. Aynca hane gruplarr i.izerinde krizin etkisinin
ne olacagr ile ilgili uygulama \ncesi fikir verebilir ve deneysel veri once-
sindeki tiim ekonomi mevcuttur ya da etkileri daha da gergeklegmigtir.
En belirgin olarak krizin mali etkisi ve di$er her tiirlti karrgrkhfrn yoklufiunda yalnrzca ticari sarsrntrnrn etkisi hakkrnda, yani diger biltiln her
Sey sabitken muhtemel senaryoyu hazrrlarlar. Farkh gruplarda sarsrntrnrn
etkilerinin olqiilebilir sonuglarrnr olugtururlar ve ilgili grktrlarr;yani farkh
bolgelerde, farkh hane tipleri ya da iiretim faktorleri tizerinde gelir ya da
istihdamrn etkilerini kryaslanmak miimkiindiir.
ULKE DUZEYINDE KRIZIN ETKISIVE YAYILMA KANALI OLARAK
TICARET 37
Fakat model tabanh uygulamalann, kriz siiresince farkh varhklarm
dawanrglan ile ilgili iinceden varsayrmlar tiretme zorunlulugu gibi bir
dezavantajr vardrr. Bu nedenle belirli varhklarrn davranrglannr de$igtirip degigtirmedikleri konusunda bilgi sahibi olmak iizere kullantlamazlar. Ornegin, Kang ve arkadaglarr tarafindan yakrn zamanda yaprlan bir
gahgma, Kambogyaida bulunan krrsal hanelerin gehirde ig bulmak zorlagmrgken aile fertlerini ig bulmak igin gehre gondermek gibi gortiniigte
mantrksrz bir gekilde krize tepki verdikleri ortaya grkmrgtrr. Bu davranrqrn nedeni, gehirde qahgan bir aile ferdi igini kaybettifi zaman hane gelirinde azalmayr telafi etmektir. Davranrgta boylesi bir de$igiklik standart
modeller ile tipik olarak tahmin edilememektedir. Standart modeller, Liberya'daki durumda oldufu gibi sarsrntrlarrn iggilerin pazarhk giiqlerini
etkileyip etkilemedi$i konusunda bilgi sa$lamayacaktr.
SAM tabanh model yaklagrmlarlnrn ama zorlu$u oldukga veri yogun
olmasr ve olugturma ve ayarlama igin onemli teknik bilgi ve zaman gerektirmesidir. Bu nedenle, e$er onceden geligtirilmig ve kriz ortaya grktrfrnda kullanrmahazr gekilde olursa kriz stiresince politika tasarrmrnda bilgilendirme amagh kullanilabilirler. Hrzh deferlendirme igin uygulanan
agrklayrcr veri analizi, roportajlar ve yaprlandrrrlmrg odak grubu tartrgmalan kombinasyonu 9ok daha esnek bir aragtrr. Fakat bu yontemin zayrf
yonleri de vardrr. Bu yontem, srkr zaman krsrtlamalarr altrnda uygulanmak iizere tasarlanmrgtrr ve bu nedenle kuwetle iilkede mevcut verilerin
kullanrlabilirli$ine ve niteliksel bilgiye ba$hdrr. Qahgmalaa genellikle bir
iilkede krizin etkilerinin kapsamh bir resmini gozler oniine sermek adrna
iyi igler yapmrgtrr. Krizin etkisi ile ilgili yalnrzca krizin tilkeyi etkileyece$i
gegitli kanallarr de$il aynr zamanda htiktimet, ozel sektor ve hanelerin
tepkilerini de hesaba katan genig agrklamalar getirmiglerdir. Bu, vakalarrn gogunda, krizin etkisi ile bag etmek igin deneyimli politika tekliflerinin formiile edilmesine yol agmrgtrr. Qahqmalar gok lasa bir si.irede
bir araya getirildiginden yontem, krizin tam ortasrnda ILO'nun analitik
destefini isteyen hiki.imetlere hrzh cevaplar iletmek igin uygundur. Fakat
yontemin belirtti$i gibi, bu gahgmalarda sunulan iddialar genellikle gtivenilirlifi Eiipheli sistematik olmayan verilere dayanmak durumundadrr.
Mikro dtizeyde detayh bilgi sunarlar fakat mikro ornekler her zaman tiim
ekonomi hakkrnda fikir vermediklerinden her zaman makro diizeyde
politika kararlan igin ongoriide bulunmaya uygun olduklarr soylenemez.
Qok onemli bir gekilde, elde edilen bulgulann kalitesi kesinlikle, gahgmalarr ytiri.itenlerin yaptrfr seqimlerin kalitesine ba$h olacaktrr. Bu aynr
38
KURESEL KR|ZDE Dr$ TICARET VE iSTiHDAM
.
zamanda modelleme uygulamalarr igin de gegerli iken, bulgular ile ilgili
hirkiimlerin ya da yorumlarrn etkileri sonrakinde daha kolay bir gekilde
fark edilebilir.
Agafrda detaylarr verilen altr i.ilke diizeyinde gahgma, gok farkh yontemlerin sonuglannr bir araya getirme gabasmr temsil etmektedir ve
kendi giiglerinden tamamlayrcr gekilde ortaya grkan birliktelikten fuydulanmaktrr. Sunum, son kriz donemi stiresince belirli bolgelerde ticaretin
istihdam etkisinin belirgin ozellikleri olarak tanrmlanan birkag tema etrafindan gekillendirilmiEtir.
3.2 Ukrayna: ihracatta yolunlagmanrn rolti
Bu boltim, kiiresel ekonomik krizin istihdam tizerindeki etkisi ile ihracat yofunlufu arasrndaki ba[lantryr mercek altrna almaktadrr. ihracat
yogunlu$u, biiyiime ve dalgalanma ile ilgili son zamanlarda mevcut literatiir hakkrnda genel bir agrklama ile baglar ve daha sonra kiiresel ekonomik krizin yayrhmrnda ihracat yo$unlu$unun rolii ile ilgili mevcut
veriler ve geleneksel bigimde sunulan gergekler sunmaktadrr. Akabinde,
Ukrayna'da krizin etkisinde ihracat yofiunlugunun oynadrgr roller ile ilgili iilke dtizeyinde bulgular sunulmaktadrr. Bu gahgmada incelenen yedi
iilke arasrnda, Ukrayna ihracatta en keskin diigtigii tecriibe etmigtir. Bagta
demir ve qelik olmak iizere metal ve metal iiriinler, Ukrayna ihracatrnrn
yizde 40'rndan fazlasrnr ve afrr sanayide neredeyse ihracatrn tamamml
temsil etmektedir.
ihracat yo!unlu!u, btiyilme ve dalgalanma
ihracat yofunlufiunun biiyi.imeyi ve bir tilkenin sarsrntilara kargr hassasiyetini etkileyip etkilemedi$i, etkiliyorsa nasrl etkiledifii sorusu, son zamanlarda ticaret ile ilgili literatiirde yogun ilgi gormi.igti.rr. Kallqnmada ge$itliligin roliinde, yenilenmig ilgi muhtemelen Imbs ve Wacziargrn (2003)
etkileyici katkrlarr ile tetiklenmiqtir. Ulkelerin, ilkkalkrnma siirecinde tipik
olarak tiretim yaprsmr gegitlendirdiklerini, daha sonra belirli bir seviyeye
ulagtrklarrnda yeniden uzmanlagtrklannr ortaya koymuqlardrr (Koren ve
Tenreyro, 2007 tarafindan dofrulanmrgtrr). Cadot ve arkadaglan (2007) ve
Klinger ile Lederman (2006) aynr durum ihracat yaprsr igin de gegerlidir.
Fakat sonrasrnda iilkelerin yeniden uzmanlaqmaya bagladrklarr doni.im
noktasmrn muhtemelen ihracat igin yerel iiretimden daha yiiksek kalkrnma seviyelerinde gergeklegti$i sonucuna ulaqmrglardrr.
urrc ouzrviNoe rniziru Exisive
yAyrLMA KANALI oLARAK
TIcARET 39
Bu ifade, qegitlilik ve btytime arasmdaki iiigki ile ilgili yeni bir aragtrrmaya yol agmaktadrr. 1990'h pllarda yaprlan bir talam gahgmalar, belirli
i.irtinlerin -genellikle dogal kaynaklann- yogunlu$unun btiyiime igin
kotii olup olmadrfir sorunu ile ilgilenmiqtir. Sachs ve Warner (1997) 19701990 doneminde GSYH'da goriilen ytiksek kaynak ihracatr oranlarrnrn
daha yavag ekonomik biiytime ile ilgili oldufunu ortaya grkarmrglardrr.
Hausmann ve arkadaglaru (2007) tilkenin ihracat yaprsrnrn gelecekte
gergeklegecek biiyiimeyi etkiledifini ve zengin i.ilkeler tarafindan ihrag
edilen tiriinlerin ihracatgrlarrnrn daha fazla biiyiime ihtimaline sahip olduklarmr ileri siirmektedirler. Bu bir gekilde, 1967-1992 doneminde toplam faktor verimlilifiindeki artrgrn tarrm sektori.inde tiretim sektoriinden
daha yirksek oldufunu ortaya koyan Martin ve Mitrahrn (1999) daha onceden elde ettifi bulgular geligmektedir. Yakrn tarihli makalelerin birinde, Feenstra ve Kee (2008) 48 iilke igin tiirdeg olmayan firmalar ile tekelci
bir rekabet modelini on gormiiqlerdir ve Amerika Birlegik Devletlerine
ihracatta yiiksek gegitlili$ini toplam faktor verimlili$i ile ilgili oldu$unu
ortaya grkarmrglardrr fakat bu durumun i.ilke gaprnda etkisi ktigiikken
esasmda a$rrhkh olarak firmalar arasrnda gegerlidir. Lederman ve Maloney (2007) yalnrzca birkaq tiriine agrrr ba[rmhhfrn toplam ihracatta
olumsuz etkiye sahip oldufiunu dogrulamak igin pek gok ekonometrik
test uygulamaktadrrlar. Hesse (2009) ihracat yo$unlufiunun kigi bagrna
dtigen gelir iizerinde negatif etkiye sahip oldu$unu ortaya koymugtur. Fakat ytiksek gelir sahibi iilkeler birkag iiriinde uzmanlagmada daha iyi ola-
bilirken diqiik gelirli irlkeler yiiksek ihracat gegitlili$inden yararlanmasr
yontinden etkinin do$rusal olamayabilecefiini iddia etmektedir.
Yo$unlufiun biiytimeyi negatif gekilde etkileyebilece$i kanallardan
birisi de gelir dalgalanmasrdrr. Mesela, |ansen (2004) ile Malik ve Temple (2006) ihracat yo$unlu$unun drg ticaretteki yi.iksek dalgalanmalarrn
gelirde yiiksek dalgalanmalara yol agtrfrnr gormiiglerdir. Bacchetta ve
arkadaglarr (2009b) iilke diizeyinde yaganan goklarrn sonucunda olugan
dalgalanmalarr azaltmada ihracatta co$rafi ge$itlilifin onemini vurgulamaktadrr.
Birkag gahgma, mevcut kriz siiresince ihracat yoiunlufunun rolii ile
ilgilenmigtir. Te Veldeve arkadaglarr (2009) ytiksek gelirli tilkelere yapr-
lan ihracatrn GSYHhin btiytik bir bilegenini olugturdu$u dtiqirk gelirli
tilkelerde, ticarette yaprlan krsrtlamalarrn ozellikle giiglii oldu[unu ortaya
grkarmrqlardrr. IMF (2009b) gegitlili$i olan ihracatgilarrn ozellikle ihracat
mallarrnrn nispeten gelir esnekli$i oldugundan, daha dafazla darbe aldr-
40
KURESEL KR|ZDE Dr$ T|CARET VE iST|HDAM
.
$rnr one siirmiigtiir. Daha gok petrol ihracatr iizerine odaklanmrg Sahra
altr Afrika iilkeleri (Angola, Kongo Demokratik Cumhuriyeti ve Nijerya)
Amerika Birlegik Devletlerinin petrol talebi diiqtii$iinden ihracatlarrnda
belirgin diigiigler gozlenmiEtir (Kandiero ve Ndikum ana, 2009). Dahasr,
dayanrkh tiiketim mallarr ve yatrnm mallan igin talep daralmasr ktiresel
tedarik zincirleri yoluyla demir ve gelik gibi mallarrn ihracat hacimlerini
azaltmrgtrr (Francois ve \Moerz, 2009). Bu durum, bu boliimde hakkrnda
yazlan tilke Ukrayna'da da, kargrlagrlan bir vakadrr. Basit mamul mallarrn
ihracatrnrn biiytik bir bilegeni oluEturdufu bazr geligmekte olan tilkelerde
(Laos ve Bangladeg), bu mallarrn talebinin yiiksek gelir esnekli$inin, ihracatta biiyiik bir diigtig olmasrnda pap vardrr (Meyn ve Kennani 2009).
Ukrayna: ihracat Ee$itliligive K[iresel krizin etkisi4
Krizin etkisi
En son IMF verilerine gores, Ukrayna GSYH 2009 yrhnda reel olarak
yizde 14 kiigtilmtigtiir. 2010 yrh igin, yaklagrkyiizde 3 oranlannda, biiyiimenin rhmh bir gekilde toparlanmasr ongortilmiigttir, fakat bu agamada
Ukrayndnrn 2008 GSYH seviyesine donmesi beg yrl almrgtr.
$ekil 3.1'de gosterildi$i gekilde, Ukrayna'da krizin ilk belirtileri, portfoy yatrrrmlannln net akrgr negatife dondii$iinde ve dofirudan yabancr
yatrrrmrn de ayrrca dtigtige gegtifi 2008 yrhnrn ikinci yarrsmda ortaya
qrJ<mrgtrr. Kategorideki di$er yatrrrmlar, tok giigli.i gekilde di.igiig ya$ayan
bankacrhk sistemi drgrnda Ukraynahlarrn elindeki yabancr parayl kapsamaktadrr. Yurtdrgrnda gahgan Ukraynahlarrn yaptr$r para havaleleri gibi
transferler, kriz stiresince durmug gibi goriinmektedir. Fakat reel ekonomide ana sarsrntr mal ihracatr degerlerinin ytizde 50, hizmet ihracatr
defierlerininse yi.izde 37 oranlarrnda dtigtti$i.i 2009 yrlnrn ilk yansrnda,
meydana gelmigtir.
$ekil 3.2 finans sektoriiyle ihracat sarsrntrsrnr listelemiqtir. Hem mutlak hem de nispi agrdan en giiglti etki 2008 yrhnda toplam ihracatrn
yizde 4f ini olugturan metal bazh sektorler ve miistahzarlarr tizerinde
goriilmiigtiir. 2009 yrhnrn ilk yarrsrnda, bu sektorde ihracat 2008 yrhnrn
ikinci yarrsrndaki de$erinin yiizde 55 oranrnda, 2007 yrhnda ise ikinci
yarrsrndaki de$erinin yizde 42 oranmda altrndaydr. Bu nedenle sarsrntr
sadece 2008 yrh
pozitif efiilimlerinin tersine donmesi de$il, aynr zamanda
Ukrayna ana ihracat endiistrisinde belirgin bir diigiigtiir. Benzer biiyokItikte bir diigtig de kimyasal tirtinler sektortinde gergeklegmigtir, bunun
ULKE DUZEYINDE KRIZIN ETKISIVE YAYILMA KANALI OLARAK
TICARET
41
yanr slra maden iiriinlerinde ya$anan diigiigiin de oldukga biiyiik olmasrna raf,men bu 2008 yrhnda agrn artrglarrn tersine donmesi geklindedir.
Makine, donanrm ve mekanizma sektorlerinde yaganan di.igtig oldukga
biiyiiktii, fakat ulagrm imkAnlannrn ihracail da giiqlii Eekilde diigmiigtiir.
Bitkisel tiriinler, agrrhkh olarak tahrl ve yafh tohumlar, 2008 yrhnda gok
giiglti bir artrg yagadr, bu artrg muhtemelen ktiresel grda fiyatlarrndaki artrgrn tarafindan tetiklenmigtir ve 2009 yrlmrn ilk yansrnda azalsalar da
2007 yindabunlar onemli olgiide ytrksekkalmrqtrr. Di$er ihracat sektorleri cismen gok smrrlandrrrlmrglardrr.
$ekil 3.r
Ukrayna: Odeme pozisyon dengesine gdre kiiresel ekonomik krizin etkisi,
2007-09 (milyar ABD $)
Mal
Hizmet
Tiansferler
DYY
ihracar,
ihracatr
(Para havalesi
net akrgr
dahil)
E
200Tyrlnrnilkyansr
$
200Tyrlrnrnikinciyansr
I
2008 yrlrrrrn ikinci yarrsr
ffi
2009 ydrnrn ilk yansr
Kaynak: tJlcayna Devlet istatistik Kurumu
Portfiiy
yaunml
net akrgr
!
Diier
yatrnmlrm
net akqr
2008yrlrnrnilkyarrsr
42
KURESEL KRIZDE DI$ TICARET VE ISTIHDAM
.
$ekil3.2
Ukrayna: Uriln kategorisine giire ihracattaki deliSiklikler
2007-09 (milyar ABD $)
810121416
I. CanL hayvan ve helvancrlk iiriinleri
II. Bitkisel 0riinler
III. Hayvmsal
veya bitkisel katr ve srvr yaglar
IV. Nihai grda sanayi iiriinleri
V. Maden iiriinleri
VI. Kimyroal ve miittefik smayi iiriinleri
VII. Phrik
VIII. Ham dcri
vc
kiirk
ve miistahzarlarr
IX. Alag
X. Ahgap veya
ve ahqap egya
diftr bitkisel liflerden iirctilen kilrt topu
XI. Tckstil vc tckstil
XII. Ayakkabr,
XIII. Tq,
2007 yrhnrn ilk yarrsr
I
2007 yrLnrn ikinci yansr
I
2008 yrlnrn ilk yarrsr
cqyalarr
E 2008 yrhnrn ikinci yarsr
E 2009 yrLnrn ilk yansr
gapka, qcmsiyc
Gyps, gimcnco, amyant, cam
XIV. Deierli
s
ve kauguk
iirtinleri
taglar, metaller ve miistahzarlarr
XV. Baz metaller ve bunlmn miistahzarlan
XVI. Makine, donanrm ve mekanizmalar,
elektrik ve teknik donanrm, ses ve video donanrmr, TV vb.
XVII.
Kara, hava ve su ulaqrm
XVIII. Optik, sinematografik,
imkinlan
cilgme, medikal ve
cerrahi cihaz ve aletler ve kameralar, vb.
XlX. Fukh smavi i.iriinleri
Kaynak: lJlcayna Devlet istatistik Kurumu
ihrocat YoQunluQunun Rolii
$ekil 3.3 Ukrayna igin Herfindahl endeksi tirtin yogunlu$unu, diger
birkag iilkeye kryasla sunmaktadrr. Ayrrca Herfindahl endeksinin sektorel diizeyde hesaplanan alternatif bir olgtimtinii de sunmaktadlr (yani,
iki haneli HS boliim baghklarrnda). Fark $udur ki, ilk Herfindahl endeksi farkhhklarr tiriin dtizeyinde olgerken -ihrag iiriinlerinin 6, 000 farkh
ti.ir iiriin arasrndan da$rtrldr$r- ikincisi sadece 100 sektorii mercek altma
ULKE DUZEY|NDE KRiZiN ETKiSiVE YAYILMA KANALI OLARAK
TICARET 43
almaktadrr. Eger, ornegin bir iilke birden gok alanda farkh iiri.inlerin bi.iyiik olgiide ihracatmr yapmaktaysa, fakat iiriinlerin gofiu aynr sektor grubunda ise ilk gosterge farkhhk bakrmrndan iyi bir kryaslama sunacaktrr,
ancak ikinci gostergede daha daazdn.
Qofiunun ihracat portfoyleri hidrokarbon iizerine yogunlagmrg bulunan CIS tilkeleri arasrnda Ukrayna tirtin seviyesinde en az ihracat yofunlufuna sahip olan iilkedir. Ukrayna iiriin yo$unlu$u seviyesi, Do[u
Avrupa ya da yeni AB Uyesi Devletlerin qo$una benzemektedir. Ancak
Almanya, italya, Fransa ve Amerika Birlegik Devletleri gibi OECD iilkelerinden ktigiik bir oranda daha ytiksektir. Ukrayna tiri.in bakrmrndan
Brezilyadan daha gok fakat Qin'den daha az qegitlidir. Fakat Herfindahl
endeksi sektorel diizeyde tanrmlanrrsa, Ukralma ihracat yofunlugu derecesi hem mutlak anlamda hem de di$er tilkelerle layaslandr$rnda belirgin
gekilde artmrgtrr. Bu endekste, CIS i.ilkeleri arasrna Ukrayna'nrn ihracat
yofunlufunu yalnrzca Beyaz Rusya ve hidrokarbon ihracatgrlarr Rusya
ve Kazakistan agmrgtrr ($ekil 3.3). Kargrlagtrrma yaprlan di$er tiim gruplarda, yalnrzca Macaristan sektorel Herfindahl endeksinde daha yiiksek
seviyelere ulagmrgtrr. Bu durum, gogu iilkenin dtigttrfii derecelerde Ukrayna ihracatlarr iirtin bakrmrndan nispeten gegitli olsa da yalnrzca birkag
sektoriin (bagta baz metaller ve bunlarrn preparatlarr, maden iriinleri,
makine ve kimyasal tirtinler) uluslararasr kryaslamada iist diizeylerde oldu$unu gostermektedir. Ne yazft ki Ukraynada bu sektorler diinya talebinde en giiglii daralmayr yagayanlar arasrndadrr. Baz metaller ve preparatlarr sektori.i aynl zamanda krsmen belirsiz ticari politika gevresi ile
karakterize olmugtur. Bu sektor her zaman anti damping aragtrrmalarmdan en gok etkilenen sektorlerden biri olmugtur. Kriz siiresince demir ve
gelik ithalatlarr ile ilgili anti damping aragtrrmalarr gofalmrEtrr ve Ukrayna ihracatta srkhkla hedef olarak belirlenen iiLlkelerden birisidir (boltim
4'ii inceleyiniz).
Gegti[imiz on yrl boyrnca, Ukrayna'nrn ttm biiyiik ihracat sektorleri
igin diinya piyasasmn ytiksek ortalamada yrlhk biiyiime oranlarrna (baz
metaller ve miistahzarlarr: yizde + 16; maden iiriinleri: yiizde +22; maloneler: ytizde +9; kimyasal tirilnler: ynzde +14) ulagmasr ile birlikte, dtinya
piyasa gartlan Ukrayna igin gok olumlu olmugtur. Sonuq olarak, Ukrayna bu donemde ortalama yrlLk ihracat biytmesi yizde 20 iizerinde olmugtur. Fakat biiyiime siireci, iilkenin ekonomik yaplsmr gegitlendirmek
tizere deferlendirilememigtir. Ashnda Ukrayna'nrn ihracat portfoyiiniin
dikkate deier ozelliklerinden birisi de gegtilimiz on yrl boyunca pratikte
44
K0RESEL KRizDE Dr$ TicARET vE isriHDAM
.
JANSEN vE
voN
UEXKULL
\NU
5
L
l'!
.v
L
L
q)
(i\
c'i
"v
q)
$
&T
s
E
,bo
o.
,u
,bo
\
o.
e
E
L
N
>S
ho
o
>.
(S'
L
,v
sr
u
&
F
o
Q
@
O
N
vs'
ulre
ouzryiruoE rniziN
rrrisi
VE YAYILMA KANALI OLARAK
TICARET 45
hig defiigmemig olmasrdrr. $ekil 3.4 Ukrayna'nrn 2000 ve 2008 yrllart arasrnda yeni herhangi bir hatrrr sayrlrr ihracat sektorii kurulmadrfrnt gostermektedir. Baz metaller ve miistahzarlar\ ile toplam ihracatrn yaklagrk
yizde 40inr olugturan demir iiriinler, aqrk ara en onemli ihracat sektorti
olarak kalmrgtrr. Maden iiri.inleri, makineler ve kimyasal tirtinler, toplam ihracatrn ytizde 10'u civarlanndadrr ve bu, en biiyiik dort sektoriin
birlegiminin toplam mal ihracatrnrn yaklagrk yiizde 70'ini olugturdufu
anlamrna gelmektedir. Tiim bu sektorler, tipik olarak biiyiik oranda a[rr
sanayiyi olugturmaktadrr.
Co$rafi farklhklar goz oniinde bulunduruldu$unda, iiriin ve sektorel
farkhhklar igin benzer bir iddia ileri siirtilebilir: Ukrayna ihracatt oldukga
ytiksek sayrda iilke arasrnda ge$itlilik oluqturmaktadrr. Ukrayna ve difer
CIS iilkelerinin gofu ile Do[u Avrupdnrn yeni AB tiye devletlerini karErlaqtrrmada toplam ihtacata iligkin olarak Herfindahl endeksinin aldr$r
deger goreli olarak sonuqlar vermektedir. Buna gore Ukraynahrn hedef
ihracatrnda yofiunlagma bulunmakta dr. 2007 yrhnda, CIS bolgeleri, Avrupa Birli$i ve Ttirkiye hep birlikte Ukrayna'nrn ihracatmrn yizde 73'iinii
olugturmuglardrr (Ukrayna Devlet istatistik Kurumu verileri). $ekil 3.5
kriz si.iresince hedef bolgelerde ihracatm nasrl gergeklegtirildifini gostermektedir. 2008 yrhnda, gofu bolgelerde halen biiyiime gozlenmekte
idi. 2009 yilrnda ya$anan diigiig, krizin do[du$u yer olan Amerika Birlegik Devletlerinde etkili olmugtur. Bunun sonucunda da Amerika Birlegik Devletlerine yaprlan ihracatta dramatik bir diigtig ortaya grkmrgtrr.
Ukrayna'nrn CIS bolgesindeki ana ticari ortaklarr olan Avrupa Birlifi'ne
ve Tiirkiyeye yaprlan ihracatta da gok keskin bir dtiqtiq yaqanmrgtrr ve bu
durum ihracatrn onemli oranda daralmasr igin ana neden olmugtur.
ilging bir gekilde, Ukrayna'nrn difier iilkelere yaptrfr ihracat, 2007 yfinrn ilk yarrsr ile kryaslandrgrnda qok daha az daralmrgtrr. Emtia fiyatlarrndaki artrg oncesinde ihracatta, ufak bir artrg gorirlmi.igtiir. Qin ve Hindistan gibi geligmekte olan onemli piyasalara yaprlan ihracat, kriz donemi
boyunca artmaya devam etmigtir. Fakat toplam ihracatta bir de$igikli$e
sebep olmak igin yeterli artrg gozlenmemigtir. Bu nedenle Ukraynanrn iki
gekilde $anssrz oldufu soylenebilir: hem ihracat tiirleri hem de daralmrg
iggiicii piyasalara belirgin bir gekilde maruz kalmrg olmast. Krizin o an
hissedilen etkisinin citesinde, ihracat iirtinleri igin yeni piyasalara girig
yapmrg olmasr Ukrayna'nrn gelecekte ihracatrndaki artr$r engelleyen bir
olgu olarak gori.ilebilir.
46
KUBESEL KRiZDE DI$ T|CARET VE |ST|HDAM
.
!+i
j
iE :iS i;E?
E,2F
kd
:r
-h
3
i,i
y
i;
s ,i
*
*
t,
I
;d
>=
I
s
-iEj
€dN
s;"
u-
'Z
c
',i
u
:
; E EEe
_ul
ru
*E EfE s i i;
:i ! a 'i -l i ;*E ,e
.=
q
Z
{ H i!;E '= =E
+- T in \2
E
sF^
+
Eit
{j qI qt
g
F
Z
vi
E
ijg
=
E
i i t
>.
i F i+t ; i f
U!!ffiIII
\Nu
=
EU
rslaPUa IPPuqraH
I
I
v6Ni
oo
o
o
o
c\
_i
t$8
(f)
6
(r.
=r
.\.
:s
>.
L
o
O
5..
O6
NT
ar
L
ao
o
N
,60
o.
>.
qt'
L
iY
O=
o
N6
5
N
N.!
5u
NO
o9
Nrl]
oZ
o
N
l-,
€
o
N
ssaa
OOOO
o6@N
H
d
F
Sh
n{o;uod rzrugl
v6d
-{
X
ULKE DUZEY|NDE KRIZiN ETK|SIVE YAYILMA KANALI OLARAK
TICARET 47
$ekil3.s
Ukrayna: Hedefe g6re ihracatta deliSiklikler, 2007-09 (milyar ABD $)
CIS ii'lkeleri
Avrupa Birligi
I urkrye
I
S
2007yrLnrn ilkyarrsr
W
2008 yrlnrn ilkyansr
E
E
2008 yrlnrn ikinciyarrsr
2007 yrLnrn ikinci yarrsr
2009 yrlnrn ilkyansr
Di[e r yerler
Kaynak: IJW ayna Devlet istatistik Komitesi
Krizi n i sti h d a m iizeri n deki etki si
Tablo 3.3 krizin Ukrayna iggiicti piyasasr tizerindeki etkisi ile ilgili olarak elde bulunan bilgileri sunmaktadrr. Ne yazrk ki, bu veri sektorel ticari
verilerden biraz daha farkh bir srnlflandlrma sistemi kullanrlarak rapor
edilmigtir. Bu nedenle do$rudan sektorler arasr bir kryaslama yapmak
miimkiin de$ildir. istihdam aglsmdan en genig sektorleri e$itim, saghk
ve sosyal hizmetleridir. Bu sektorlerde suasryla 1.6 ve 1.3 milyon kigi istihdam edilmigtir. Toplam istihdam 2009 yrhnda hafif bir gekilde arttr-
$mdan, bu
iki sektor krizden pek etkilenmig gibi goriinmemektedirler.
48
KUHESEL KRiZDE DI$ TiCARET VE iSTiHDAM
.
Bu sektorlerdeki istihdamrn go[unun kamu istihdamr oldu$u goz ontinde bulunduruldu$unda, efier kriz hiiLkiimetleri kamu harcamalarmda
kesinti uygulamaya zorlarsa, gecikmig bir etki ortaya grkabilir. istihdam
konusunda biiyiik nispi de$igiklikler yapr (yiizde -26), metalik olmayan
maden iiriinleri (ynzde -22), malone ve ekipmanlarr (yiizde -21), diger
i.iretimler (yiizde -22) ve motorlu tagrtlar ile ulagrm ekipmanlan (yiizde
-20) sektorlerinde kaydedilmiEtir. ingaat sektorii btiyuk oranda ticarete
konu olmayan bir sektordtir ve ticaret kanah ile bazr negatif tali etkiler
ortaya grksa da, krizin ana etkilerinin mali kanallarla ve krizi tetikleyen
uluslararasr konut piyasalarrnda ya$anan kargaqa yoluyla yayrlmasr daha
muhtemeldir.
bir durum, iicretlerde
yaganan defigikliklerde gorirlmtigti.ir.
Ucret de$igikliklerine yorum yaparken bunlarrn nominal i.icret de$igik-
Benzer
likleri oldufunu ve aynr donemde ti.iketici fiyat endeksinin ytizde 17 oranrnda artry gosterdi[ini dikkate almak gerekmektedir. Ayrrca Ukrayna
Devlet istatistikleri Kurumu verileri, iicretlilerin borglannrn 2008 phna
kryasla 2009 phnda ikiye katlanmr$ ve 1.6 milyar UAHh -Ukrayna para
birimi- (yaklagrJ< 200 milyon ABD $) ulagmrg oldugunu bildirmektedir.
Tablo 3.3 iicret bakrmrndan, ingaat sektoriiniin nominal olarak yizde
-22 oranla en biiytk kapp yagamakla karakterize olmug bir sektordiir.
Motorlu tagrtlar ve ulagrm araglan (ytizde -15), metalik olmayan maden
i.iriinler (yiizde -15) ve difier i.iretim sektorleri (yiizde -11) de nominal
olarak d,nemli daralmalar yagamrglardrr. Difler sosyal, toplumsal ve kigisel
hizmetler (yiizde +20) ve elektrik, gazye su temini (yiizde +17) sektorleri, nominal iicretler fiyatlardan daha az diigtii$iinden ya da arttrgrndan
reel iicret diigtigleri yagadrlar. Bu veriye dayanarak, ticretlerde belirgin bir
gekilde azalmaya$aml$ olan sektorlerin daha fazla iggi bulundurdugu bir
ornek yok gibi goriinmektedir.
$ekil 3.6 sektorlerin ihrag edilen iiretim paylarrna kargr sektorlere gore
istihdamda defiigikliklerinin grafi$ini gizmektedir.6 Her bir baloncugun
boyutu, ilgili sektordeki toplam istihdama kargrhk gelmektedir. Bu gekil,
iki onemli olguyu gostermektedir. ilki, ig kayrplannrn yalnrzca gokyiiksek
derecede kamu katrhmr olan sektorler (ef,itim, saf,hk ve sosyal hizmetler,
kamu yonetimi) harig, hemen hemen ttim sektorleri etkilemig olmasrdrr. ikincisi ise ytiksek ihracat pap olan sektorlerde kargrlagrlan ytiksek
oranda istihdam kayrplarr igin belirli bir efilim var gibi gortinmektedir,
fakat bu efiilime kargr onemli aykrrr deferler vardr. Ozellikle en yiiksek
istihdam kaybr yagayan sektot metalik olmayan maden iiriinleri Qnzde
-26) sektorti, en diiqi.ik ihracat yapan sektorler arasrndadrr.
ULKE DUZEYINDE KRIZIN ETKISIVE YAYILMA KANALI OLARAK TICARET
tPp s'
.30'$
s-oo <r
\O
I
s O.Y
PN
6mf\oOh\OoO
Ittntt
I
S
'-sB
SR.sS
s ::S
ix-<
o,S
rnF\300\
'Ji
D
rl)NO\oO6O0\0\66@O
ND\oh:traono\c.l
c{
cl
cI\
cI\
N
oo
sRs
S
=9
Ei:
*'Sd
O\ t..
lllillcrot
iss
<ro\oo\o\
ao .o
O\
N$$
d
s;sJ-L
6
\O
O\
F\
s -t Js;qJJJJ
\O
h
-t
qJ
q)
L
*
Oc.lOO\hC\t'\o
$Nrnul
ao
.+oo\
"ra
q)
$
oE
gEE
L
u
N
dr9
u=O
Eu,s"
5!oB
-?uqo
AYntrc
Gt .l\
Fi a,
Xôtr.j{
El>a-d
E=al.rtr
6q:I'd-::
>-FXodi
Xd=trtrcd
:our'=?
,.94 9j^==1
ba
14;
N
. -H i>-=.=x
5'3
L
.i
E Eg E e H
::o.rE-a=
A2
EE
E
a cd trj5
v
ct'
L
!Y
.= x,= ?tr
'E
:=.=.io::Liictr
:E:E
-la
=
jj=
{=
_
;
:E
Ie
!E:
5 tr!,A .si
'-
.=
ts ?
*
r:iE.E
o
::F.
'd g -o .=E E,5 'F
i I
iS.=E't'P i*E
bi ; ;H; ; E.E.E
- '= #
* E ')!.=
E h+
efE -ts ,E
EE
.a
., E
.= .o
i
H
Z
rieE$EiE:
Egr*;
ia;sE,$s,i€t'EEE
-=;
E 3E s.,E-q.l
ix E ilE:E
e >'e.5s
!EE;E I= _g
E 'q .u p, .E s.E ,s ,5 * a E E
,.E E q t i+EE Y i F E ,il { *
6 g s = dg =s N g g d E K :
$
2
j
<.
.':
\-/
n
r\
ri
6
r.
O\
>-O
idNtr
d
-
^
e{
o
N
$
c\
h
N
\O
c.l
N
N
O\
N
49
50
KURESEL KR|ZDE DIS T|CARET VE iSTiHDAM
.
r:p s
.30'9p
o-oo <
\o
i
t O.\d
P\
NhNN:trht-.oOi\O6$O
IiNN
'ltt
S
eaO
\lt
Lt
v::
'=
('\OcOolNo\OO\6h={€@
e{-$66O$O\O\nF\
\O6o€hNolF\O6<{h
NNMNE.I
!F-
A
_R^
rx s
*\:.\=Jp
(\oc{o\o6\oho\604
t :BX
,*oo
+:i
-LJJJJS;e-ts-s
;NnSo\o\6\o\o\oc.lo
e.
.i
€E
-:h
o=
>d
od
:!-6
E:
iau@
ts
.=r
co
c
d
d
x?
!o
s6
qi
^J
Ee
6
-t>
'o-Eo
;1
tra
.-trI
b;
>
o
I
-.2o
=
A@
,Eo
.i:
,Y
EE
*
i-qHE,i.:'a
Eb
E-o
E
E-tr "
fl5
'603- 't
5
x
E's*
€gEa,'* .,
t
I
:a.E,y
;€;
E
_.r
=
^6
660:6!.=n,G:liid
.-
E.1*
: TE
qE-E8;;
,!i*$:e
I+J*+;N
i;i 'Etr '9 '5 ?
^_eo.Jyt-cxs.a
ct!o
i
!i 'i
ttg
!I
x
=
'E
'F
E
E.
q
=
E
i
t.d
3.?
'E g
E
-9, =
E-E
e
H
g
iiu
€
E
tr
.j
s
;
E
N
E
"
* E
,e
N
';a ;F
-
a.,
a
,! !v=
e
H
T
Ei
E!E: ET
Ei
iEEi:E
Eq
€EEE
HE.
+A
Y t d G b
E
E
:
>
i
3
.=
'5
<
tr
.y
3
L
A H g g E I E ,E 5 s S B H
H
x
.v
"la
vB'
ulrr
ouzevinoe rniziu
rxisive
yAyrLMA KANALI oLARAK
TicARET
51
$ekil3.6
rJkrayna: istihdam degiSimine kary ihrag edilen ilriln payL sektdre g6re (yilzde)
t@^l
:i
l-M-"d.*tllk
!
E
.?
-l
-l
l- K"6"n.n.l*,b;-l
?
8
8
Nof: Her bir balonculun boyutu, ilgili sektitrdeki toplam istihdama kargrLk gelmektedir.
Kaynak:IJkrayna Devlet istatistik Kurumu verilerine dayanarak yazarlann yaptrfr hesaplamalar.
Bu iki olay igin dort agrklama ortaya konabilir:
.
Yukanda agrklandr$r gibi, bazr sektorlerde (orne$in ingaat) istihdam, ticaret drgrndaki kanallar yoluyla olumsuz gekilde etkilenmigtir.
. Kriz siiresince yapilan htrki.imet miidahaleleri, tiim
sektorleri
farkh farkh gekillerde etkilemigtir. Ozellikle, 2008 yrhnda Hiik0met ve metaliirji girketleri arasmda kargrhkh bir mutabakat protokolti imzalanmrgtrr. Bu protokolde, iireticiler anlaqrlan seviyelerde iiretim, istihdam ve i.icret saglama ytikiimltiliifiiini.i almrgtrr.
Kargrh$rnda Hiikiimet, sektore ucuz kredi kaynaklarr sa$layarak
metal iirtinlerin yurt igi kullanrmmr desteklemeyi, ulagtm tarifelerini dondurma elektrik tarife indirimini ve onceki ay bildirisi
yaprldrfrnda beq gtin iginde KDV iadesi yapmayr taahhiit etmigtir.
.
ihracatgr sektorlerinde azalan faaliyetler, aynr zamanda bu sektorlerin tedarikgilerini de etkilemigtir. Ticaretin bu dolayh etkisi,
Ukrayna'da onemli bir rol oynamrgtrr; metaltirji sektorii tekbagrna
52
KURESEL KR|ZDE DIS T|CARET VE |ST|HDAM
.
i.ilke kok komiirii iiretiminin yizde 88'ini, yaht- enerji maden
oca$r sektoriiniin yizde 25'ini, difer maden ocaklannrn yiizde
68'ini, metal olmayan maden iirtinlerinin yizde 15'ini, elektrik
dofial gaz ve suyun yi.izde 15'ini tiiketmektedir. Bunun otesinde,
metali.irji sektorii, ozellikle ulagrm ve yapr olmak i.izere altyapr
sektorlerinin geligimini belirgin gekilde etkilemigtir.
.
ihracat sektoriinde ya$anan dtigiik istihdam, diigiiriilmiig iicretler
ya da ticret odemelerinde gecikmeler gelirleri etkilemigtir ve bu
nedenle difer sektorlerin safladrfr iiriinlerin talebini "gelir kaynakh etki" yoluyla azaltmrghr.
Sonuqlar
Kriz gergek anlamda ki.iresel olmugtur ve drg ticareti hemen hemen
ti.imtiyle etkilemigtir, bu nedenle krizin etkisine kargr higbir ihracatgr sektore tam bir koruma safilanamamrgtrr. Yiiksek ihracat arhg evresi sonrasrnda, Ukrayna ana ihracat sektorlerinin yagadrgr qok biiyLk sarsmh da
dihil olmak izere, kriz ile a$rr yaralar almrgtrr. Ukrayna orneii, gtiglii
ihracat performansrrun her zamar. altta yatan giiglii ve esnek bir ekonomik yaprp yansrtmadrgrnr gostermektedir. Ukrayna'da krizi takip eden
on yrl igerisinde ihracat belirgin gekilde artmr$trr, fakat iilke hem iirtin
hem de ihracat hedefleri konularrnda qegitlenmede bagarrh olamamrgtr.
Bu durum ekonomiyi drgtan gelen saldrnlara kargr krrrlgan hale getirmigtir. Gelecekte yenilikgi ve dinamik bir ekonomi oluqturmak igin artan bir
qekilde bu konuya odaklanmak gerekmektedir. Bu boltimdeki analizler
aynl zamanda ihracat goklarmm istihdam etkilerinin, gegici olsalar bile,
do[rudan etkilenen sektorlerin igqileri ile smrh kalmadr$rnr, ekonomide
hrzh bir gekilde yayrlmasmrn muhtemel oldufiunu gostermektedir. Benzer
bir yapryr, yani ikincil etkilerin goreceli onemlerini Hindistan ve Giiney
Afrika vaka gahgmalannda da (Boliim 3.4) detayh olarak inceleyece$iz.
3.3 Liberya ve Uganda: 2OO7l2OO8 yrllarrnda kiiresel
grda ve emtia fiyatlan enflasyonu ile 200812OO9
yrllarr ktiresel ekonomik kriz
Boltim 2 (Boliim 2.2) grda iiriinleri ve maddelerinde yaqanan aqrn fiyat artrglarr ile ktiresel ekonomik Wizi izleyen goktiqiin kombinasyonunun nasil diinya piyasalarrnda onemli dalgalanmalara yol agtrirnrn altrnr
gizmigtik. Ekonomi literatiirii dalgalanmalann genellikle ekonomik bti-
ulre ouzevixor rnizin errisi ve yAyrLMA
KANALT oLARAK
T|CARET 53
yiime agrsrndan kotii oldufunu soylemektedir. Ornefin, Ramey ve Ramey (1995) 92 ornek iilkede dalgalanma ve btiytime arasrnda negatif bir
iiigki oldufunu ortaya koymugtur ve bunun, dalgalanmanrn belirsizli$i
de beraberine getirmesi nedeni ile yenilifii azaltmasmdan kaynaklandrfrnr ileri stirmtigttir. Aizenman ve Marion (1999), baghca geligmekte olan
irlkeleri kapsayan bir bagka gahgmada, dalgalanmanrn ozel yatrnma engel
oldu$u sonucuna ulagmrglardrr. Aghion ve arkadaglan (2004) e$er girketler kredi- krsrth ise, dalgalanmaya bafih olarak aragtrrma ve geligmede bir
azalma olacagmr tahmin eden igsel bi.iyiime modelini olugturmuglardrr.
Bu bulgular, geqici sarsrntrlarrn ve dalgalanmalardaki arttglarrn uzun do-
nem etkileri olabilece$ini gostermektedir.
ilgili literatiirtin go[u, girketlerin yatrrrm kararlanna odaklanrrken, bu
boltimde sunulan Liberya ve Uganda ile ilgili hazrrlanmrg defierlendirme
raporlan, kriz siiresince grda i.iriinleri ve maddelerinin fiyatlarrnda goriilen dalgalanmalarrn hanehalkr yatrrrm kararlannda da etkisi oldu$unu
gostermektedir. Negatif gelir goklan, bir iilkenin ekonomik yaprsr ya da
biiyilme performansr ile ilgili muhtemel uzun vadeli sonuglarr ile goge
yol agabilir ya da hane fertlerinin e$itimi hakl<rndaki bireysel kararlarr
etkileyebilir8. Qahgmalar aynrzamanda fiyat ve iicretlerin basrkhir ile yukan ve agafir do$ru esneklikte degigiklikler gibi dalgalanmanrn olumsuz
etkilerini stirdiirebilecek bagka bir olgu ya da de$inmektedir. Liberya ve
Uganda hem grda krizinden hem de sonraki ekonomik krizden yara aldrklarrndan, agafrdaki boliimlerde bu ikiz krizin etkilerini ve sonucunda
hanelerin kargrlagtrfr dalgalanmalarr kapsamaktadrr.
Liberya: Yanhg zamanda en Eok etkilenenlerden oldue
D6 ticaret goku
Liberya Merkez Bankastha gore, 2008 yrhnda toplam 254 milyon
ABD $ de$erinde Liberya ihracatr btiyiik oranda kauguk sektorti iizerine
yofunlagmrgtrr. Bu rakam 2008 yrhnda yaprlan toplam ihracattn yaklagrk
yizde 80'ini olugturmaktadrr. ihracatrn 768 milyon ABD dolarhk krsmr
grda iirtinleri (yiizde 26tr piring), makine ve teghizatr (yiizde 26) ve petrol iirtinlerinden (ytzde 20) olugmaktadrr.
ihracat agrsrndan, Liberya 2007108yrh emtia fiyat enflasyonu siiresince yiiksek kauguk fiyatlarrndan yararlanmrgtrr, fakat daha sonra kauguk
fiyatlannrn yizde 60'rn da tizerinde diigiig yagadr$r kiresel ekonomikkrizin baglangrcrnda son derece olumsuz gekilde etkilenmigtir. Difer emtia
54
KURESEL KR|ZDE Dr$ TICARET VE iSTiHDAM
.
fiyatlarr -mesela demir madeni, palmiye yafir ve prrlantalar- da ayru zamanda diigmiigttir. Bunlar Liberya ihracatrnrn toplam deferinin kiigiik
bir krsmrnr tegkil etmektedir. Fakat 2009/2010 yrllarrnda demir madeni,
palmrye ya$tve kereste tiretiminde belirgin bir artrg olmasr beklenmektedir.
Liberya igin higbir resmi drg ticaret istatistik verisi mevcut de$ildir ve
ticaret akrg hacmi ile ilgili bilgi hazrr defildir. Avrupa Birli$i ve Amerika Birlegik Devletlerinden ahnan veriler (ticari ortaklar tarafindan rapor
edilen Liberya ithalatr) 2007 y:.Jnda aynr aylara kryasla Afustos-Ekim
2008 igin ihracat gelirlerinde yizde 50 iizerinde bir artrgr gostermektedir ve nihayetinde Nisan-Haziran 2009'da yizde 55 oranrnda bir dtigtig
gozlenmigtir.
ithalat agrsrndan, Liberya 2OOTl}Byrllannda ham petrol ve grda fiyatlarrna yaprlan zam nedeniyle a$rr yaralar almrgtrr. Sonraki ki.iresel sil<rntr
donemi, ithalat fiyatlanna nazaran, en azrndan gegici rahatlama saglamrgtrr. Liberya'nrn ithalatrnrn kabataslak tig katr kadar ihracatr oldu$unu
(yardrmla finanse edilmig olan farkr) hesaba katmamz gerekmektedir, bu
yi.izden ticari kogullar goz oniinde bulunduruldu$unda, kiiresel ekonomik kriz kaynakh fiyat diigiigti ihracat iizerindeki negatif etkilerini iyi bir
gekilde dengelenebilmigtir.
Liberya Merkez Bankasr grda fiyatr enflasyonu, 2008 yrhnrn ikinci geyreginde yizde 24.6 oranrnda idi ve 2009 yrhnrn ikinci geyrefinde ytizde
3.2 oranrnda diigmtigtiir. Bu durum bir dereceye kadar grda konusunda
diinya piyasasrnda fiyatlann diigtigii kaynakh olabilir. Fakat Htrktimet de
yurt igi piring fiyatlarrnr kontrol etmek igin otuz yrldan fazla zamandn
kullanrlan Liberya politikalarr ile uyumlu olarak mtidahalede bulunmug,
piring fiyatlarrnr dtigiik tutmak igin ithalatgrlara baskr yapmrgtrr. Dahasr,
|aponya Hiikiimeti Liberydya 30 milyon ABD $ defierinde piring hibe
etmigtir. Grda fiyatlan eskiden oldu$u kadar hrzh bir gekilde artmaya devam etmemiq olsa da, enflasyonun onceki seviyelere donmedifini ya da
diigmedifini de goz oniinde bulundurmahyru.
Kriz sonucunda uluslararasr emtia fiyatlarrnda ortaya grkan diigiigtin, Liberya hiikiimet gelirleri iizerinde ciddi olumsuz etkileri olmugtur.
lJluslararasr ticaret vergileri toplam vergi gelirlerinin yaklagrk yansrnr
olugturmaktadrr ve ithalat iizerindeki katma de$er vergisi bu ticari vergilerin onemli bir pargasrnr temsil etmektedir. Bu nedenle, dtigirk ithalat
fiyatlan tiiketiciler agrsrndan iyi olsa da, bu fiyatlar hi.ikiimet gelirlerinde
belirgin bir azalmaya dontigmektedir. Dahasr, emtia fiyatlarrnda goriilen
urre ouzrviruor rniziru exisi ve yAytLMA
KANALT oLARAK
TIcARET 55
giiqlii defigiklikler bir iilkedeki biitge planlamastnda yaianan belirsizliklere ve karmagfthfia eklenmigtir, oyle ki aqrrr ytiklenme borg diizeyi ve
borg yardrmr stirecinin gereklilikleri goz onine ahndr$rnda, guanda gelir
kayrplarrnr telafi etmek iqin higbir araca sahip olmadr$r goriilmektedir.
Libya'da
krizin iggi.icii piyasalarr iizerindeki etkisi ile ilgili bilgiler her-
hangi bir resmi iggiicii piyasasr verisi olmadan dagrnrk kalmaktadrr. Ekonominin en onemli sektorlerinde ya$anan ig kayrplarr konusunda bazt
sistematik olmayan iggticii piyasasr bulgularr, gelecek alt boli.imlerde sunulacaktrr. Kiiresel ekonomik Wizbazr igten grkarma olaylarrna ve aynca
gahgma gartlannda kotiilegmeye neden olmugtur. Kimi vakalarda, iggiler
igten grkartrlmrg, daha sonra daha ytrksek gtivensizlik ve daha onceden
hak ettikleri karlar olmadan tekrar ige ahnmrglardrr. Ana etki, gelecek yrllarda istihdamda yaprlmasr beklenen hayati derecede tinemli yattnmlarda yaqanan gecikme ile goriilebilir.
Sonraki alt boliimler, diinya piyasa fiyatlarrndaki dalgalanmalarrn
mevcut istihdam ve gelecekte istihdam yaratma ihtimalleri i.izerindeki etkisini analiz edebilmek igin Liberya ekonomisinde birkag hayati derecede
onemli sektor (kauguk, demir madeni ve piring) iizerine yaprlan hrzh de$erlendirme sonuglannr sunmaktadrr.
Kauguk
Kauquk, gu anda Liberydnrn agrk ara en onemli ihracat sektori.idtirkauguk ihracatlannrn deferi 2008 yrh igerisinde toplam 266 milyon ABD
$'rna ulagmrgtrr. Bu aynr zamanda toplam ihracatrn yaklagrkytizde 80'ini
olugturdufu anlamrna gelmektedir. Liberya'da en btiytik beg girket, kauquk sektoriinde hizmet vermektedir ve 20.000'den fazla insanm ticari
kauquk ekim alanlannda istihdam edildi$i ve 60.000'e yakrn ktigi.ik hane
giftqisinin bir gekilde kauguk a$acr yetigtirmeye katkrda bulundufu tahmin edilmektedir. istenen dtinya piyasasr gartlarrnr takiben 2008 yrhnda
ihracat giiglti bir ytikselige gegmigtia fakat krizin bag gostermesi ile diinya
piyasasrnda kauguk fiyatlarr ve Liberyahrn kauguk ihracat miktarr ani gekilde diigmi.igttir. Lastik talebi, do$rudan kauquk talebini etkilemektedir,
bu nedenle talep; kriz ytizi.inden afrr yaralar almrg olan ktiresel otomobil
endiistrisinin sa$h$r ile srkr bir Eekilde ba$lantrhdrr diyebiliriz.
$ekil 3.7 Liberya kaugufu igin diinya piyasa fiyatlarrndan segilmig
gostergeleri sunmaktadrr. Dtinya Bankasr Ktiresel Ekonomik Goriintim
diinya emtia fiyatlan veri tabanma gore, dtinya piyasasr kauquk fiyatlarr
Haziran 2008'de kilogramr 3.22 ABD $'ma ulagmrg ve daha sonra 2008
56
KURESEL KR|ZDE DIS TiCARET VE iSTiHDAM
.
yrlmrn son qeyreginde onemli olqi.ide diigmiig ve Arahk 2008de 1.20 ABD
$inr gormiigti.ir. Daha sonra Mayrs 2009'da 1.69 ABD $'rna ulagarak toparlanmaya baglamrgtrr. Kiiresel Ekonomik Goriiniim raporunun tahminleri, fiyatlarrn yava$ yava$ artmaya devam edece$i fakat emtia patlamasr yrllannda ulagtrfr noktanrn altrnda kalacafr yontindedir. Liberya'dan
AB'ya yaprlan kauguk ithalatr birim deferlerindeki e$ilimler, yaklagrk bir
iiq ayl,k gecikme ile de olsa Liberya kaugu$u konusunda diinya piyasasr
rakamlanrun gegerlili$ini biiyi.ik oranda dofrulamaktadrr.
Avrupa Birlili ve Amerika Birlegik Devletlerinden alman verilere
gore,2009 yhnrn ilk aylannda Liberya kauguk ihracatrnda goriilen diigiig
belirgin de[ildia fakat bu durum sadece de$erler agrsrndan defiil aynr zamanda ihrag edilen miktar aqrsmdan da dofrudur. Verilerine ulagrlabilen
son tig ay igerisinde ($ubat-Nisan 2009), Avrupa Birli$ihe yapilan ihracatlar, 2008 yrhnrn aynr aylan ile kryaslandr$rnda deger agrsrndan yiizde
56; miktar agrsmdan ise ytizde 25 oranrnda dtiqmtigti.ir.
$ekil3.7
Liberya: Kauguk iqin dilnya piyasasmda seqilen fiyat giistergeleri, 2005-2014
(ABD $/kilogram)
..i rj
6b
oQ
oO
6td
q ;
rji
hh6oooho
ooooo
dddod
*--ll-:lr
.i
g
d rjN
egggoooo9
ooooo
ddddo
oi .j
...i dj
NN
oo
oo
dd
rjN 6 -l -; dj rj N 6 .-.i .i
NNN-€€ooo-6
oooNooooo@o
OOOo66666o6
dddQdddddod
djrj N oi.i
6666oooo6
6666o
ddddo
Diinya piyasasr kauEuk {iyatlarr lKiiresel Ekonomik Gdriiniiml
Diinya piyasasr kauEuk fiyatlan plhk ortalamasr ve <ing<iriilen gclccek fiyatlar
lKiiresel Ekonomik Gtiriiniim)
Liberya igin AB kauEuk ithalatr birim deleri (Eurostat|
Kaynak: ILO (2009d), Kiiresel Ekonomik Giiriiniim ve Eurostat verilerine dayanarak
- -
-
-
- -
ULKE DUZEY|NDE KRiziN ETK|SiVE YAYILMA KANALI OLARAK
TiCARET 57
Yaprlan de$erlendirmeler gore, kauguk sektori.inde faaliyet gosteren
qirketlerin fiyatlarda gortilen dtigiigten agrr gekilde etkilendi$ini ve drg
tedarikgiler ile yaprlmrg sozlegmeleri iptal ettiklerini ortaya koymugtur.
Bu iptallea sozlegmeli iggilerin istihdamrndabazr kesintilere yol agmrgtrr. Bir tarla igin yaprlan tahminlerde, togu sozlegmeli iqgi olmak iizere
2.000'e yalan igginin igten grkarrldrgrnr goriildti. Bu durumda kiigtik ekim
alanlarr sahiplerinin kauguk ekim alanlarr da etkilenmigtir ve faaliyetlerde bir takrm kesinti ve lasrtlamalara gidilmesine yol agmrqtrr. Tanm Bakanhfr, daha kiigi.ik Liberyah iireticilerin insanlarr igten grJ<armak durumunda kaldrklannr ve onemli faaliyetlerini kiigirlttiiklerini belirtmigtir.
Bazr ekim alanlarr ile ilgili ig iligkileri, iki biiyiitk ekim alanmda yaganan
huzursuzluk orne$indeki gibi gok gergin bir hal almrgtrr ve bu gerginlik
bir sitede polis merkezinin yrkrlmasrna ve bagkalarrnrn arag filolarrnrn
tahrip edilmesine yol agmrgtrr. iggi temsilcilerine gore, igten grkartrlmrg
olan bazr iggiler konut, gocuklar igin iicretsiz egitim, pirinq yardrmr ve
trbbi destek olmadan, srradan gtinlirk iicretle yeniden ige ahnmrgtrr.
Kriz, Liberydyr kauguk endiistrisi agrsmdan kritik bir zamanda vurmugtur. Qiinkii Hiikiimet, ana ekim alanlanndan ikisi ile imtiyaz sozlegmeleri hakkrnda yeniden mtizakerelerde bulunmaya o donemde baglamrgtr. De$erlendirme igin goriigtilen bazr kaynaklar, girketlerin krizi ve
sonucunda diinya kauguk piyasasr fiyatlarrnda ortaya qrkan diigiigii istedikleri gartlarr dayatmak igin bir neden olarak kullandrfrnr ve krizin ortasrnda istihdamr giivence altma almanrn acil ihtiyacr ile Hi.ikiimetinpazarhk pozisyonunun zayrfladr$rm ileri si.irmiigtiir. Ozellikle endigelendiren
durum, girketlerin kauguk a$aglan dikmeleri igin kiigtik giftgilere finans
ve difer destekleri sa$lamalarrnr gerektirecek imtiyaz sozlegmesi hiiktimlerine direnmeleridir. Di.inya piyasasr kauquk fiyatlarrnda zaten iyilegme
varken, imtiyaz mi.izakerelerinden grkacak istenmeyen bir sonug sektoriin
gelecekte geligmesini etkileyebilir. Kiigiik iireticiler arasrnda giivensizlik
artmrgtrr ve bu durum fiyatlardaki yirksek dalgalanmalar goz ontine ahndrgrnda yeniden kauguk a$acr dikimine yatrnm yapmak ya da yapmamak
konusunda belirsizlik yaratmaktadrr. Kauguk a$aglarr hasat edilmeden
once yedi yrl gegmesi gerektiginden, uzun vadeli yatrnm olarak def,erlendirilmektedirlerro. Bazr ktigtrk iireticilerin, yerine baqka iiriinler ekmek
igin eski kauguk afiaglarrnr goktan kestikleri soylenmektedir.
Demir Modeni
Liberya, 2009 yrhnda demir madeni iiretmiyordu. Fakat onemli demir madeni rezervlerine sahipti ve ig savag oncesinde ise ihracatgrydr.
58
.
Bu de$erlendirme doneminde, hali hazrrda maden ruhsatma sahip iki
uluslararasr girket bulunmaktaydr ve iigi.incii ruhsat ihale ediliyordu. Bir
girket yatrrrmlarrna baglamrgtr ve 20Il yrhnda demir madeni sevkiyatrna
baglamaya hazrrlanryordu.
2. boltimde irdelendi$i izere,2007 ve 2009 pllarr arasrnda diinya demir piyasasrnda fiyatlar a$ln derecede dalgah idi ve ki.iresel ekonomik
krizin baglangrcrnda giglii artrglar sonrasl keskin dtiqtigleri yagryordu. i9
tarafindan ihrag edilen tiirde AB demir madeni
ithalatrnrn (diinyadaki difer bolgelerden) birim deferleri bu egilimi takip etmiglerdir ve Arahk 2008'de ton baEma 116 ABD $ ile tavan yaparken Mart 2009'da 89 ABD $'rna diigmtiEttir. Awupa Birli$i'nden ahnan
ithalat verileri, ekonomik krizin baglangrcr sonrasmda demir madeni talebinde etkili bir diigiig yagandr$rnr gostermektedir. Miktar balamrndan
2005 ve 2008 yrllarr arasrnda oldukga istikrarh kaldrktan sonra, Avrupa
Birligi'nden yaprlan ithalat 2008 yrhnrn ilk iig ayr ve 2009 yrhnrn ilk tig ayr
arasrnda defer bakrmrndan yizde 55, miktar bakrmrndan ise ytizde 46
savag oncesinde Liberya
o
ran lar rn da d i.i gm ii gti.ir.
Demir madeni iiretimi kriz bag gosterdifinde Liberya'da heni.iz baglamrg olsa da uluslararasr kredi daralmalarr kadar dtinya piyasasr fiyatlarrnda yaganan dtiqtig de, gelecekte yaprlacak tiretim igin yaprlan yatrrrmlarrn
tizerinde olumsuz etkiye sahip olmugtur. Bir imtiyaz sahibi, yatrrrmrnr
maden oca[rnrn rehabilitasyonuna ve maden ihracatr iqin ulagrm altyaprsr olugturmaya yapmrgflr ve bu durum 1,200 sozlegmeli yapr iggisinin
igten grkartrlmasrna yol agmrgtrr. Di$er bir girketin imtiyaz iqin ihaleyi
kazandrktan sonra, Hirkiimete yakrnlagtr$r ve di.inya piyasa kogullarrnrn
ihale stireqlerinden dolayr de[igti[ini one stirerek telif ticretlerinde azalma olmasr konusunda anlagtrklarr rapor edilmigtir.
$irketler goriiniigte, anlagrlan yatrnmlarda gecikmeleri onaylama ya
da daha diigiik telif iicreti igin baskr yapma konusunda Htikiimet ile
ilgili
kendi lehlerine bir savunma olarak diinya piyasa fiyatlannda krsa vadeli
dalgalanmalarr kullanmaktadrrlar. Bu savunmalarrn gegerlili$i, yatrrrm
projelerinin uzun vadeleri ve demir madeni igin di.inya piyasa fiyatlannrn
2007 ylndabulundugu seviyeden yukarrlarda oldu$u gerge$igoz oniinde bulunduruldufunda gi.ipheye diigerken; kriz, istihdamr ve htiki.imet
gelirlerini gi.ivence altrna almanrn acil ihtiyacr ile Hiikiimetin pazarhk
p ozisyonunu zayrfl atmr gtrr.
ulrr
ouzrviruor rniziru exisi ve yAyrLMA
KANALT oLARAK
ricanrr
59
Piring
Piring, Liberydnrn en onemli besin tiri.iniidiir ve 2006 yrhnda krrsal
niifusun yizde 8f inin grda gtivensizli$ine kargr savunmasrz oldu$u ve
yizde 10'luk krsmrn ise ciddi derecede bu durumdan etkilendifi bir iilkede (Liberya Cumhuriyeti, 2008) pirinq grda gi.ivenlifii ve politik istikrar
agrlarrndan btiyiik oneme sahiptir. 14 Nisan 1979 tarihli piring isyanlarrndan bu yana, pirincin "politilC' bir besin oldu$u diigi.iniilmektedirrl.
Diinya piyasa fiyatlarr ne olursa olsun, Liberya devlet baqkanlarr piring
fiyatlannrn halkrn btitgesine uygun oldu$undan emin olmak igin gaba
sarf etmektedir. Boylece, fiyatlar Hiikiimet tarafindan Ticaret ve Endiistri
Bakanhfir aracrhgryla belirlenmektedir.
Liberya Cumhuriyeti Tarrm Bakanhfir tarafindan rapor edilen gekillere dayanrlarak yaprlan gegici hesaplamalar (2006), piring ekiminde yaprlan istihdamrn 380, 000 tam zamanh ige egit oldu$unu g<istermektedir.
Pirincin genellikle birkaq farkh iiri.in birden eken kiigiik iireticiler tarafindan yetigtirildi$ini goz ontnde bulundurursak, goklu gegim faaliyetlerinde bulunan daha yiiksek sapda insan arasrnda bu mesle$in da$rlmrg
oldufiunu varsaymak mantrkhdu. Aynr raporda yer alan tahminlere gore,
Liberya pirinq iiretimi konusunda kendine yetecek seviyeye ulagrrsa (sabit emefi araziye oranladr$rmrzda), bu ekstradan 470,000 ige denk gelecektirr2. Bunlar son derece kabataslak olarak yapdan tahminler olsalar da
piring ekiminin yalnrzcagrda giivenli$i igin de$il, aynr zamandaistihdam
yaratma agrsrndan da biiyiik potansiyeli oldufiunu gostermektedir.
$ekil 3.8'de gosterildigi gibi, Kiiresel Ekonomik Monitor bir ton igin
piring fiyatrnrn (Thyland, yizde 5 komisyon) yrllarca 300 ABD $ civarlannda sabit kalmrgtrr daha sonra 2008 yrhnda tige katlayarak Nisan
2008'de 907 ABD $ina ulagmrgtrr. Fiyatlar daha sonra diigmiiq, yine de
500 $ iizerinde kalmrgtrr ve 2009 yrh ortalarrnda 2008 yrh oncesi seviyele-
re donmesi konusunda higbir iqaret bulunmamaktadrr.
Liberya, piring konusunda net ithalatgrdrr. Ticaret Bakanhfr'na gore,
2008 yrhnda uluslararasr grda fiyatlannda yaganan ani artrg ve yerli iiretim ile karqrlanamayan siirekli gi.igli.i talep yiiztinden pirinq ithal etmek
iqin yaklagrk 200 milyon ABD $ harcanmrgtrr.
Liberyah tig ana girket, kriz bag gosterdi$inde tilkeye piring ithalatrnr artrrdr. ithalatgrlar, kiiresel piring fiyatlarrnda ya$anan dalgalanmalar
ve Hi.iktimetin yurt igi piring fiyatlannr dtigtik tutmalarr yoni.inde yaptrfr
baskrlann sonucu olarak, 2009 ydrnrn ilk geyrefinde yaklagrk 20 milyon $
60
.
kaybettiklerini belirtmiglerdir. Sonrasmda girketler tedarikgilerine odeme yapamayacak duruma gelmiqlerdir. Bu odemeler, 2009 yilt sonlarrndan baglayarak {ig yrh aEkrn bir stire igin yeniden diizenlenmigtir, fakat
ithalatgrlar ana sevkiyatlan finanse edebilme konusunda daha da smtrlt
hale geldiklerinden gelecekte yaprlacak grda destefini ciddi gekilde tehlikeye sokmaktadrrlar.
$ekil3.8
Liberya: Piring igin dilnya piyasaxnda segilenfiyat g1stergeleri, 2005-14
(ABD $/ton)
1200
I
I00
1000
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
.:
rj
-i
ci
h60999NNN@@@q6q
ooooooooooooooo
6oooooooooooooa
ot
d
.l
^r
+
+
rj
o
-j
ui
oi
;
ui
oi
-j
ri
-
6l
.t
d
.l
d
d
.l
d
d
d
d
R
Diinya piyasasr piring fiyatlarr, Tayland,
%5 komisyon (Kiiresel Ekonomik Monitiir)
Diinya piyasasr piring Gyatlarr yrlhk onalamasr
ve 6ng6riiler, Tayland, %5 komisyon (Kiiresel
Ekonomik Monitiir)
Kaynak: ILO (2009d), Kiiresel Ekonomik Monitiir verilerine dayanarak
Bir zamanda grda ihracatgrsr olan Liberya'da tanm sektoriinii canlandrrmak, en yiiksek oncelikli konumunu korumaktadrr. Piring, grda giivenligi agrsrndan biiyiik onem arz etmektedir ve aynr zamanda belki de
iilkenin artan iggiiciinii yeterli bir olgekte istihdam yaratma kapasitesine
sahip olan tek sektordiir. Fakat sektor gu anda, tanlmslz arazi haklarr ve
R
ULKE DUZEYINDE KRIZIN ETKISI VE YAYILMA KANALI OLARAK
TICARET
61
bir
takrm problemlerden etkilenmig bulunmaktadrr. Diinya piyasalarrnda
piring fiyatlarrnda goriilen dalgalanmalar, bu meseleleri gozmenin acilligini gozler ontine sermigtir. Ongoriilemeyen fiyat dalgalanmalan igin
onemli ayarlama maliyetleri ile srkrntrlarr hane, iiretici ve ithalatgrlara
yiiklemiqlerdir ve bu durum Liberya'da yenilenen gatrqma ve giddet riskini de arttrrmaktadrr.
eksik krrsal altyapr ile verimlili$i artrrmak igin yatrnm gereklili$ gibi
Uganda: Drg ticaret $artlarrnr iyilegtirme ve di,i$en ficretlerl3
Dry ticaret goku
Uganda'nrn baghca ihracatr, bagta kahve (yiizde 24), sanayi mallarr
(ynzde 14), makine (yiizde 11), ham maddeler (yuzde 8), iqecek ve tiitiin
(yuzde 7) ve bahktrr (ytzde 7) ve2008 yrirnda toplam ihracatr 1.7 mlyat
ABD $ha ulagmrgtrr. Baghca ithalatlarr makine (yuzde 28), madeni yakrt (yi.izde 19), sanayi mallan (yiizde 18) ve kimyasallardrr (ytizde 14) ve
2008 yrhnda toplam 4.5 milyar ABD $ha ulagmrgtrrra.
$ekil3.9
Uganda: Kriz etkilerinin kanallan, 2007-09 (milyon ABD $)
r 200
t
A
g
D
I
a
000
800
Fhmn ilkyansr
2007yrhnrn ikinciyansr
2OO7
2008yrhnrnilkyansr
2008 yrhnrn ikinciyansr
2OO9yrhnrnilkyansr
600
400
200
0
Hizmet
ihracatr
20ru-
Hiikiimcte Di[er umsferler
iqqi diiviz
DYY net
iadcsi
akrgr
yaprlan (CSo'la
hibclcr uacrhlryla
(aqn borqlu yaprlm yudmla
fakir ve uluslauasr
ahEr
iilkcler dahil| orgmircyonlul
Kaynak: Sender ve von Uexkull (2009), Uganda Bankasindan ahnan verilere dayanarak
62
KURESEL KR|ZDE Dr$ TiCARET VE iSTiHDAM
.
\
%
{,9
t-]
a
7:*,
so
o\
o
oo
o
o
6l
,s
.iO
u=
){
'-
,M
r'-x
i6
d
!rE
?os
'os
(r. s
P
q)
L
o
q,.,
oa,
.>x
>
q!
-!-
r.r, ZA+
€^
Ê
6=
6^
+d^
d
d>
d
d
9tr
@!n
os
rs
",,-"
6
Tort
",-or.o
;.".;r'E
,Y
*ro,
E
,*
bo
L
a.
?q.
o
*
L
50
:5L
\;
ha
\.40,
oJ]*
r'o
;?;:
"%
nt"o
"o
u
D
o
O
N
vX
{
vB
ulre ouzrviruoe rniziu rr<isi vE yAyrLMA
KANALT oLARAK
ricaner
63
$ekil 3.9 krizin Uganda i.izerinde etkisini de ticaret ile difer uluslaroliinii gostermek iqin seqilen odemeler dengesi ile
ilgili genel bir agrklamayr sunmaktadrr. Krizin ilk etkisi, 2009 yrhnrn ikinci yarrsmda onemli derecede gergeklegen portfoy yatrnm akrqrdrr. Mal
ihracail 2008 yrhnrn ilk yansrnda ciddi derecede artmrg, fakat 2009 yrh
baglarrnda her nasilda di.igmtig; yine de 2007 yrb seviyelerinin [zerinde
kalmrgtrr. Bu durum, 2009 yrhnrn ilk yarrsrnda ihracatrn Uganda $ili'nin
giiglii bir defer kaybr ya$amasr ile kamgrlandr$rnr komgu iilkelere yaprlan
kayrtdrqr srnrr otesi ihracatta goriilen biiyiik artrg ile telafi edilmektenfazlasr olmugtur. Ozellikle turizm sektortinde yaprlan hizmet ihracatr, 2009
yrhnrn ilk yarrsrnda ciddi bir dtigiig yagamrgtrr.
rarasr transferlerin
$ekil 3.10 iiriin gruplarrna gore ihracatta gergeklegen de$igiklikleri detaylandrrmaktadrr ve aynr zamanda mi.imkiin oldugunda de$er ve miktar
etkilerini de birbirinden ayrrmaktadrrrs. $ekil, gofu bireysel iiriin grubu igin soz konusu olan defigiklikleri gostermektedirt6. En genig ihracat
iiriinii olan kahve, 2008 yrhnrn ilk yarrsrnda 210 milyon ABD $'Ift, 2009
yknrn ilkyarrsrnda ise
152 milyon ABD $'hk defer kaybr yagamrgtrr.
Bunun ana nedeni, diinya piyasa fiyatlarrnda ya$anan diigtgtiir, ancak
ihracat hacimleri de onemli olgtide daralmrgtrr; 2008 fiyatlarrdeferindeise 2009 phnda kahve ihracatr toplam 190 ABD $'rna ulagmrgtrr. Bahk,
altrn, gigek ve kobalt ihracatrnda yaganan ktigiilme, fiyat etkilerinden ziyade net ihracat hacimlerinde bir daralma ile iligkilendirilebilir. De$erlendirme, bahk ve gigek sektorlerinde ortaya grkan arz yonlii sorunlar konusundaki bulgularrn kriz ile alakah olmadrgrnr ortaya koymuqtur. Ti.im
difer sektorler belirgin olmayan kiigiilmeler ve hatta ihracatta artrglar
yagamrglardrr.
$ekil3.11 Uganda istatistik Biirosu tarafindan srnrr giimriik idarelerinde dizenli olarak yaprian ankete dayanarak kayrtdrgr ihracatta biiyume ile ilgili bilgi sunmaktadrr. Kayrtdrgr ihracatta ya$anan artrgm biiyirk
krsmrndan 2008 yrhnrn ilk yansr iie 2009 yilrnm ilk yansr arasnda 475
milyon ABD $indan 963 milyon ABD $'rna ytikselen endiistriyel iiriinler
sorumludur. Fasulye, darr, geker ve di$er tahrllar gibi tanmsal iirtinlerin
ihracatr da iilke artmrgtrr, fakat bu artrg daha diiEi.ik ve o kadar da etkileyici olmayacak seviyededir. Kaytdrgr bahk ihracatr azalmrgtrr. 2008 yrhnda
ana ticari ortaklan Sudan (ytzde 69), Kongo Demokratik Cumhuriyeti
(yiizde 15) ve Kenya'drr (ytizde 8).
Kayrtdrgr ihracat, dtinya piyasasr ihracatlannda yaqanan kayrplarrn et-
kisini hafifletmigtir ve Uganda ihracat portfoyirniin onemli bir
pargasr
64
.
$ekil 3.rr
Uganda: Uriln gruplarma giire kayfifuy ihracattaki de!$im (milyon ABD $)
I200
Industrial Other
products agricultural
Fish
Beans
Maize Other Bananas Sugar Other
grains
Products
Kaynak: Sender ve von Uexkull (2009), Uganda istatistik Btirosu verilerine dayanarak
olmaya da muhtemelen devam edecektir. Kayrtdrgr ticaretteki, ozellikle
Sudan ile yaprlan ticaretteki artrg gu anda gok kiignk bir iilke i.iretim kapasitesi ile biiyiik bir pazar olan Uganda ile yakrn tarihi ve etnik baflarr
olan bolge ile ticaret potansiyelini gostermektedir. Fakat 2009 yrhnrn ilk
yansrnda bolgesel ticarette gergekle$en biiyirk geniglemenin, tamamen
kaptdrgr ihracat kaynakh olmasr tarprcl bir durumdur.
Bu ticaret akrqrnrn siirdtirtilebilirlifi giiphelidir. Kayrtdrgr ticarette ya$anan geni$leme, Ugandanrn ihrag ettifi tiri.inlerin endistriyel iiretiminde belirgin bir artrg ile desteklenmemigtir ve bu, ticarette yaganan artrga
Uganda girketlerinin bolgesel piyasalara giriginin neden olmasmm muhtemel olmadr$r anlamrna gelmektedir. Daha ziyade, 2008 yrh sonlarr 2009
yrh baglarrnda Uganda gilinin keskin bir gekilde def,er kaybetmesine kargr
bu durumu kar gansr olarak goren bireyler ve kiigi.ik tiiccarlar tarafindan
bu amag iqin yaprlan hareketleri yansrtmaktadrr.
ulrr
ouzeyiNoE rniZiN ErriSiVE YAYILMA KANALI OLARAK T|CARET 65
$ekil 3.12
Uganda: ihracat ve ithalat
2007
Qr
2OO7
Q2
2OO7
fiyat endelcsleri ile fuS ticaret hadleri, 2007-09
Q3 2007 Q4 2008 Qr 2008 Q2 2008 Q3 2008 q4 2009
Ql
2OO9 Q2
Kaynak: Sender ve von Uexkull (2009), Uganda Bankasr'ndan ahnan verilere dayanarak
Kayrtdrgr ihracatta ya$anan hrzh genigleme belki de bu nedenle Uganda ekim alanlarr ve girketlerinin, gelecekte Uganda'da istihdam yaratmaya
yol agacak bolgesel marketlere ihracat yapma konusunda stirdiirtilebilir
bir rekabet avantajr oldu$unu yansrtmaktadrr. Bu aynl zamanda,2009
yrhnrn ikinci yarrsrnda de$erlenmeye baglayan doviz kuru goz oniinde
bulunduruldufiunda krsa omi.irlti olabilir.
Diiviz kuru ve enflasyon
ithalat ve ihracat fiyat endeksleri2O0T yrhnda ve 2008 yrhnrn ilk yarrsrnda neredeyse orantrh olarak artmrgtrr ve drg ticaret hadlerini sabit bir
diizeyde brrakmrgtrr. Kiiresel ekonomik kriz iilkeyi vurdugunda, ithalat
fiyat endeksi 2008 yrlmrn ikinci geyre$i ile 2009 yrhnrn ilk geyre$i arasrnda yiizde 43 oranrnda azalmrqtrr, bunun yanl srra ihracat fiyat endeksi
yizde 23 oranrnda diigmi.igti.ir ($ekil 3.12). Bu nedenle Ugandanrn drq
ticaret hadleri kriz siiresince iyilegmigtirlT. Belki de gagrrtrcr gekilde drg
ticaret hadlerinde goriilen bu iyilegme ile, Uganda'nrn doviz kuru kriz
stiresince onemli olgtide defer kaybetmigtir ($ekil 3.13), 2008 Afustos ve
2009 Mayrs arasrnda Uganda $ilihin ABD dolarr karqrsrndaki deferi yiizde 28 oranrnda diigmiigtiir ve bunun ana nedeni portfoy yatrtmlarrnda
ya$anan dalgalanmalardrr.
66
.
$ekil 3.13'te g<isterildi$i gekilde, Uganda'da grda fiyatlan kiiresel grda
fiyatlarrnda ya$anan kriz bailamnda 2007 yrhnrn ortasrnda keskin bir
gekilde artmrg ve kiiresel ekonomik kriz bagladrktan sonra da ktiresel
grda fiyatlarrndaki diiEiige rafimen artmaya devam etmigtir. Kiiresel ekonomik kriz oncesine dayanan hem kiiresel hem de yerel birgok faktor,
grda enflasyonunun hrzlanmasrna katkrda bulunmugtur. Buna, komgu iilkeler Kenya ve Sudan'da artmakta olan grda ithalat talebi ve difier
alanlarda ciddi kurakh$a yol agan bazr iiretim alanlarrnda sel olugmasr
ve yafrg sezonunun gecikmeli baglamasr gibi nedenlerle bolgesel tiretimde ortaya grkan srkrntrlarda dihildir. Doviz kurunun de$er kaybetmesi aynr zamanda, grda fiyatlannrn yerel para cinsinden yiiksek fiyat
diizeyinin korunmasma neden olmugtur. Uganda, grda sektoriinde net
ihracatqr olan bir tilkedir ve yerel grda fiyatlarrndaki gtiglii artrglara
\Sekil 3.13
Uganda: Dijviz kuru, enflasyon ve grda ihracatL 2007-09
t0
o
o
9
180
8
x
N
7
r60
o
---,
t40
to
c
o
o
o
t20
/n_.
:::'!!::1
100
n
jtt'..."
a
'l.jl-'
J
6
o
(
E
o
v
F{
ts1 $ r.1 ,r$ v.1 f
^\, ^).^6. ^
,oo' ,oo'root
"oot
S S d r.1 11 i$ Fl Fl F1 Fl
Pl
"s]s"""*isl*.'"*J".'"]...'islo'l.oi..'^r.o'
Tiiketici fiyat endeksi grda
Nominal driviz kuru endeksi ABD $
Grda ihracatr, 3 ay ortalama yrvarlama
Nominal do'viz kunr ardeksi, Sudan
Triketici fiyat endeksi/Nominal d6viz kuru endeksi, Sudan
Kaynak: Sender ve von Uexkull (2009), Uganda Bankasrhdan ve Uganda istatistik Biirosu'ndan ahnan
verilere dayanarak
ulrE ouzgviruor rnizitrt rxisi
vE yAyrLMA KANALT oLARAK
TicARET 67
ra[men komgu i.ilkelere artan miktarlarda grda ihracatr yapmaya devam etmiqtir. Aslmda, Uganda gilinin hem ABD dolarr hem de komgu
iilkelerin para birimlerine kargr belirgin gekilde de$er kaybetmesi ile
Uganda'dan bolgeye ihracat yapma konusunda artan tegvikler soz konusu
olmugtur. $ekil 3.13 bu durumu, Uganddmn grda sektori.inde ana bolgesel ortafr Sudan ile ikili doviz kuru ile boliinmi.ig tirketici fiyat endeksini
(CIP) sunarak gostermektedir. Eyliil 2008'de krizin baglangrcrndan itibaren, Uganda grda fiyatlarrnda giiqlii yerel grda fiyat enflasyonuna ra$men
Sudan para birimi cinsinden lasmen azalma gozlenmigtirt8.
Ho
neh al k iizeri nd eki
etki
Uganda igin higbir giiveniiir, yiiksek frekansh iicret ve istihdam verisi mevcut olmadr$rndan krizin iggiicii piyasasr iizerindeki etkisini sistematik olarak anlamak mtimktin defildir. Roportajlarda ve odak grup
tartrgmalarrnda, Sender ve von Uexkull (2009) dofrudan krizin etkisi ile
iligkilendirilebilecek ig kayrplarr konusunda gok az bulgu elde etmigtir,
fakat iggileri ig giivenli$i ya da gegitli olanaklar olmakszrn asgari ticretlerle gahgtrranbazt igveren ornekleri vardrr. Uganda'da pek 9ok igqi igin
nominal iicretlerin, ozellikle di.igiik ticretli sektorlerde, grda fiyatlannda
meydana gelen keskin artrylara ra[men 2007 yrhndan bu yana hiq artmadrfr konusunda sistematik olmayan bazr bulgulara ulagmrglardrr. Qogu
vakada, igverenler kiiresel ekonomik kriz nedeniyle iicretleri arttrmaya
maddi giiglerinin yetmeyecefini iddia etmiglerdir. Her bireysel vakada
bu durumun gegerli olup olmadrfrnr belirlemek miimkiin de$ildir, fakat genel olarak kiiresel ekonomik kriz sonucunda ortaya grkan karamsar
atmosfer, ticret pazarhk giiciinii Uganda'da igverenlerin lehine etkilemig
gibi gortinmektedir.
Yoksul hanehalke, toplam harcamalannrn b0ytikkrsmmr grda igin harcadrklarrndan, grda fiyatlarrnrn hrzh bir qekilde artmasr ile en gok yarayr almrglardrrle. Uganda'da yoksul hanehallanrn biiyiik gof,unlu$u klrsal
alanlarda yagamaktadrr ve bu bolgelerde yetiqkin bagrna yaprlan ortalama
tiiketim harcamalan, kentsel hanelerdekinin yarrsrna denk gelmektedir
(Uganda Cumhuriyeti Bagbakanlft Ofisi, 2009), ve krrsal hanelerin gofunlufiu (yaklagrk yizde 60i) temel grda maddelerinin net ahcrlandrlar.
2007108 yrllannda ya$anan fiyat qokundan once bile, yoksul hanelerde
ortalama tiiketim resmi yoksulluk srnrrmrn yiizde 28 altrnda idi; 2008
yrh baglarrnda piring fiyatlarrnrn artmasr yoksulluk giddetinin daha da
afrrlaqmasrna neden olmugtu ve bu ortalama yoksulluk srnlrrnrn ynzde
32 oranrnda altrna diigmiigtiir.
68
KURESEL KRIZDE DIS T|CARET VE |ST|HDAM
.
Kutu 3.1
Uganda ve Liberyalda krize politika tepkileri
Liberya nakit biitge kullanmaktadrr; yani HUkemA ne kazanirsa onu o mali pl
igerisinde harcayabilmektedir. Bu nedenle Liberya'da, belidi bir mali yrlda krize
kargr mali tegvikte buldma,durtimU,foktur:,n -:@inifuia vrrgiler ile diger
gelirlerinde dtgtg olmasr sonucu hiikiimeiin biitge gelirleri ciddi gekilde azaltmtgtrr. Ktresel ekonomikkrize ve grda,il{.effi fiyatlarlnln artma$rna bir tepki
olaralq Hfikiimet kurumsal ve kigisel gelir vergisi oranlannr azaltrmg, piring tizerinde ithalat tarifesini kaldrrmrgtrr. Yine de, Hiiktmet'in borqlanamama durumu
giiz iiniiurde bulunduruldugunda, bu durumun ya daha yuksek vergiler ile ya
da bagka alanlarda dtigiik harcamalar ile teldfi:'edilmisi gCrekecektir, bu yiizden
hane iizerindeki net etkisi agrk defiildir. Liberya aynr zamanda kriz dncesinde bir
dizi acil istihdam programrnr uygulamaya sokmugtur.
200S10, bttgelerinde, Uganda'da tie yrllfr bir zaman dilimi iginde planlanruq
ve drq borqlanma ile krsmen finanse edilmig bir alt yapr yatrrrm piogramt kabul edilmbtir. Bu nedenle, kriz vurdu$unda, belli dlEiide bir miti tegvit patceti
if*d piogfffirnin uygulanmasrnda 2008/0S pknda$Alanan geniil-m-y-tersiz kalmrgtrrve ekonomide canlanmanm 2009/10 ylliirtnda
gergeklegip ge.geklegmeyecegi belli defildi. 2009 yrhnrn yazrnda, IMF ek mali
tegvik paketini ul,gu" g6rdii (IMF, 2009c). Para politikasr agsrndan, Uganda
Bankasr, toplam 2.7 miyar ABD $'hk yabano rezeryin bir krsmrnr, 64 milyon
ABD,$ll satar Uganda $ilihin'deger:kayhmkontrbi altffid ah*admarsadece
mevc
ffidrrlara'mudahale etmigtirfalaidCgCr.laiybrmn
rinden daha fada olmasrna engel olamamrgtrr.
[BD doHrr degeiiriin iiste bi-
Altta yatan bir dizi uzun vadeli problemin de iggiictiniin a$1rr hassasiyetinde pap vardrr ve bu durum iggilerin krizin orantrsz pa)rtna katlanmalarrna yol aqmaktadr. Buna, hrzla btiyiiytin istihdam yogun anahtar
sektorlerde yeterli yatrrrmm yaprlamamasmdan kaynaklanan vasrfsz ig
arzr ve talebi arasmdaki tutarsrzhk; iyi ficret zemininin var olmadr$r ve
zayrf iggi sendikalanna sahip iggiicti piyasasr kurumlarr; meslefe yeni giren kigilerin iggiiciintin efiitiminin yetersiz olmasr ve yalntzca niifusun
gok kiigiik bir krsmrnr kapsayan sosyal gtivenlik sistemi de dihildir.
SonuElar
2007108 yrllarrnda grda ve emtia fiyatlarrndaki artrg ile 2008109 yrllannda meydana gelen kiiresel ekonomik krizin birlegimi, pek qok geligmekte olan iilke igin hayati onem tagryan iirtinlerin diinya piyasasr fiyatlannda giiglii dalgalanmalar yagamasrna yol agmrgtrr. Liberya ve Uganda
ul<e ouzrviruor rnizitrt
rxisi vr YAYTLMA KANALI oLARAK TIcARET 69
<irnekleri, bu dalgalanmalarm iggileri ve onlarrn hanelerini hangi bir dizi
sistem ile etkiledifini ortaya grkarmrgtrr. Qo[u vakalarda, etkiler negatiftir ve belli olqiide kiiresel ekonomik krizin otesinde son atamasrna kadar
siirmiiqtiir.
Ureticiler igin yatrnm belirsizli$i, ozellikle Liberyada, krizin etkilerini
kahcr hale getirmede son derece onemli bir rol oynamtqttr. Ki.iresel emtia
fiyatlarrnda kriz oncesinde ve kriz siiresince goriilen dalgalanmalar, ana
grda maddelerinin ithalatrna dayarurken ihracata yonelik do$al kaynak
sektorlerine odaklanan kalkrnma stratejilerinde esas olan riskleri gostermektedir. Liberya qahgmasr, gegici dalgalanmalartn kahcr etkilere neden
olabilece$i yatrnm ile alakah difer kanallara dikkat gekmigtir: orne[in
diinya piyasalarrnda fiyat dtigiigleri ve kriz siiresince istihdamr ve geliri giivence altma alma konusunda duyulan acil ihtiyag bazr sektorlerde
Hiikiimet'in imtiy az anlagmalan nda p azarhk giictinii zayrfl atmrgttr. Bu
imtiyaz anlagmalannrn genellikle 20 yrh agkrn bir omrii vardrr, bu nedenle mali hak bedellerinde azalma, ktdem tazminah, alt yapr yatrtmlarr, ya da geligim programlarma destek gibi Htki.imet'in yatrrrmcdara gu
anda vermek durumunda oldufu herhangi bir imtiyaz, gelecekte iilkenin
kalkrnmasrn a zarar verebilir. Yatrnm iizerinde dalgalanmalann etkisi ile
ilgili yukarrda belirtilen literatiir, esasen yattnm seviyelerinde dalgalanma etkilerine odaklanmaktadrr. Liberya ornegi, dalgalanmalann aynr
zamanda yatrrrm getirilerinin da$rhmrnr da belirgin gekilde etkileyebilece$ini gostermektedir.
Hem Liberya hem de Uganda 2007108 yrllannda grda fiyatlarrnda
onemli arilglara tanrkhk etmiglerdir ve dtinya grda fiyatlarrnda gortilen
diigiige ra$men, yurt igi grda fiyatlarr eski seviyelerine donmemig ve hatta
Uganda'da artmaya devam etmiqtir. Nominal i.icretler geqim masraflanndaki bu artrgr takip etmemigtir ve belki de bu durum iicretlerin GSYH
egiiimlerine kargr esnekliginin, GSYH arttgmdan ziyade negatif GSYH
sarsrntilanna kargr daha duyarh olma e$iliminde oldu$u gergeiini krsmen yansrtmaktadrr (ILO, 2008). Sonug olarak, her iki gahgma da hanehalla di.izeyinde, ozellikle hali hazrrda yoksul haneler igin reel gelirlerin
defer kaybetmesi ile ilgili sonuglara ulagmrglardrr. Bu sarsrntilar geqici de
olsa, beslenme yetersizligi ile saghga zarar verebilecekleri ve gocuklar aile
biitgesine katkrda bulunsun diye okuldan ahndr$rnda e$itim seviyesinde
diigiig olabilece[i igin ashnda uzun siireli olumsuz etkilere sahip olabilirIer. Bjorkmanh (2006) gore, Uganda'da, ozelliklel<rzlar igin, onceki ekonomik sil<rnil donemleri siiresince ya;anan durum bu olmugtur.
70
KURESEL KR|ZDE Dt$ T|CARET VE |ST|HDAM
.
iki vaka gahgmasrnda da grda fiyatlarrnrn uluslararasr grda fiyat artrgr
srrasmda bu artrqa gabucak ayak uydurmasrna rafmen, dtinya piyasalarr
normale dondiikten sonra bile onceki seviyelere donmedikleri sonucuna
ulagrlmrgtrr. Bunun igin birden gok sebep vardr, bu sebeplere doviz kuru
dalgalanmalarr ve bolgesel arz sorunlarr da dihildir. Ayrrca geligmekte
olan iilkelerde grda piyasalarrnrn, ozellikle efier grda ithal edilmek durumunda ise, rekabetqi olmaktan gok uzak oldufunu dagozoniinde bulundurmamz gerekmektedir. Her iki tilkede de grda fiyat enflasyonu, ticretli
gahganlann ahm giiciinii azaltmrg, yoksul kesimi gelirinin biiyiik krsmmr
grda igin harcadrfirndan orantrsrz qekilde etkilemigtir. Giiglti iggticii piyasasr kurumlan ve etkili bir sosyal koruma sisteminin yoklu$unda, toplumun en zay:,J idyeleri sarsrntrlardan ciddi yaralar alma durumundadrrlar.
3.4 Hindistan ve Giiney Afrika:
Drg ticaret gokunun tali etkileri
Tali etkilerin hik6yesi
Boliim 3.2'de sunulan Ukrayna qahgmasr, di$er sektorlerde ekonomik
kriz nedeniyle ya$anan ticari sarsrntrnrn gozden kagan etkileri konusuna
deiinmigtir. Fakat bu gahgmada uygulanan yontemler ile drg ticaret gokunun tiim etkilerini deferlendirmek ya da bu etkiyi krizin yayrldr$r difier
sistemlerin etkilerinden ayrrmak miimktin defildir. Hindistan ve Giiney
Afrika igin burada sunulan nicel yontemleri kullanarak, genel denge etkilerini yani dogrudan ticari sarsrntrdan etkilenmig olan sektorlerin otesinde istihdam etkilerini tahmin etmek m{imkiindiir.
Hindistan ve G[iney Afrika'da dlg ticaret Sokunun etkileri2o
Yiintem
Hindistan ve Giiney Afrika'da yaprlan qahgmada (Kucera ve arkadaglan, 2010) iki tilke igin de Sosyal Hesap Matrisi (SAM) tabanh Leontieff
modeli kullanrlmrgtrr. Modeller, ticarette daralmanm istihdam ve gelir
tizerindeki etkileri tahmin etmek igin $ubat-Nisan 2009 doneminde,
2008 yrhnda aynr donemle kargrlagtrrrldrfrnda, her sektorde sarsrntrlar
ihracat hacminde ya$anan de$igiklikler kullanrlarak gergeklegmigtir. Leontief goklu modeli statik olmasr nedeniyle elegtirilmektedir fakat burada sunulan analiz, kriz ile ilgiii sarsrntrlann krsa vadeli etkilerine odak-
UT<T OUZEY|TOE TNiZiII CTT|Si VE YAYILMA KANALI OLARAK
TiCARET
71
landrgrndan elegtiriler bu durumda onemli defildir. Boylesi modellerin
kurulumu da oldukga kolaydrr ve bu ozellikleri ile acil politika cevabrnrn gerekli oldu$u kriz durumlarmda politika tartrgmalartnr bildirmede
kullanrma uygundur. Segilen yaklagrm, ticaret akrgrnda kriz ile ba$lantrh
olarak yaganan defigimlerin etkileri konusunda faktor gelir dafthmr iizerinde deferlendirme yapmaya olanakvermektedir. Aynr zamanda sonuglarr gelir gruplarr ve cinsiyet gruplarma gore ayrr ayn sunmakta ve ticari
sarsrntrnrn dogrudan etkilerini, daha diigiik tiiketim harcamalan ile sonuqlanan sektorler ve gelir kaynakh etkileri arasmda girig-grkrg ba$lantrlarr aracilrfryla da do$rudan etkilerini birbirinden ayrrt etmektedir. Ek 3,
modelin teknik ozellikleri hakkrnda bilgi vermektedir.
Ulusal kaynaklardan ahnan yeterli diizeyde detay igin veri kullanriabilirli$inin olmamasr yiiziinden, simiilasyon igin kullanrlan ihracat gokunun, Avrupa Birlifii (Eurostat) ve Amerika Birlegik Devletleri (ABD
Uluslararasr Ticaret Komisyonu) tarafindan rapor edilmig Giiney Afrika
ve Hindistan'dan yaprlan ithalatlar temel almarak tanrmlanml$trr. Bu veri,
tarife diizeyinde rapor edilmiEtir ve miktar bilgisi igermektedir, boylece
ihracatta sabit fiyat de$igikliklerini hesaplamak da miimkiin olmaktadrr.
Tam si.ireq Ek 3te rapor edilmigtir.
istihdam ve gelir tizerinde drg ticaret etkilerini analiz eden benzer
modellere dayanan onceki gahgmalar, tipik olarak yaln:u,ca ihracatta de$igiklikler agrsmdan de$il, aynr zamanda yurt igi tiretim ile ilgili net ihracatta defiigiklikler agrsrndan da tanrmlanmrg drg ticaret talep vektoriinti
kullanmaktadrr (Sachsand Shatz, 1994; Wood, 1994; Kucera and Milberg, 2003). Difer bir deyigle bu gahgmalar, ticaretin degigen yaprsmrn
etkilerini modellemektedirler. Bu gahgmalardaki diigiinceye gore, ihracat geniglemesinde oldufu gibi, ithalatta azalma olmasr da yerli iiretim
ile ithalatrn yer de$igtirmesi anlamrna gelmektedir ve boylece istihdam
yaratmaktadrr. Fakat burada irdelenen konu kahcr yaprsal defigiklikler
defil, bir kereye mahsus ya$anan geqici sarsrntrnrn etkisidir. Kriz si.iresince ithalatta yaganan keskin azalmalann, yerli tiretim ile ithalatrn yer
deiigtirmesinden ziyade talepte goriilen genel bir diigtiqii yansrttrgrnr diigtinmek de mantrkh gortinmektedir. Bu nedenle ihracat azalmalarrnda
istihdam olugturma ve hane gelirleri konusunda olumlu bir etki ile kargrlagmayr beklememek gerekmektedir. Bu aqrdan de$erlendirildi$inde,
simiilasyonlar igin kullanrlan ticari talep vektorleri net ithalattan ziyade
ihracatta ya$anan de$igikliklere dayanmaktadrr ve bu nedenle ani gekilde
geligen ithalat daralmasr hesaba katrlmamaktadrr.
72
K0RESEL KRizDE Dt$ TicARET vE
isrHDAM . JANSEN vE voN
UEXKULL
Hindiston: Gegmi5
Ekim 2008 ve Nisan 2009 arasrnda (gahgmaya dAhil olan verilerin son
ayr), Hindistan ihracat de$eri gegen yrl aynr aylarda yaprlan ihracat ile
kargrlagtrrrldrfrnda her ay yiizde -20 ila y0zde -40 oranlarrnda daralma ya$aml$trr. ithalat biiyiimesi Arahk 2008'de aynr oranlarda olumsuza
donmtigttr. Fakat bu azalmanrn bir krsmr fiyat etkisi idi, bu nedenle gozlemler, yukarrda tanrmlanan modelleme ornefi igin kullanrlan drE ticaret
gokunun hacmi ile dofirudan kargrlagtrrrlabilir defiildir. Hindistan Merkez Bankasr'da2009 yrhnrn ilk geyre$inde hizmet ihracatrnda diigiig oldugunu saptamrgtr. Do[rudan yabancr yatrrrm akrgr lcsmen sabit kalrrken,
pek gok yabancr yatrnmcr Hindistan para piyasasrndan elini gekti$inden
net portfoy yatrnmr allgr giiglti olmuEtu.
Reel GSYH artrgr kriz bagladrfirnda yavaglamrE, onceki yrhn aynr geyreginde biiyi.ime oranr yiizde 8.6'hk orana sahipken, 2009 yrhnrn ilk geyre[inde ytizde 5.8 oranrna diigmiigttir. Pek gok sektor hafif de olsa, olumlu geligme kaydetmigtir. Buna ragmen iiretim 2008 yrhnda pozitif yizde
5.9 oranrnda iken, 2009 yrhnrn ilk geyrefinde yi.izde 0.5 oranrnda daralmrgtrr2l. Sistematik olmayan bulgular, kuyrmculuk ve de$erli taglar ve
tekstil gibi ihracata yonelik sektorlerin ozellikle ciddizararlar gordiigtinti
ileri stirmektedir. ingaat sektorii de esash bir gerileme yaEamrgtrr. Turizm,
ekonomik krizin baglamasr ve Kasrm 2008'de Bombayda teror saldrnsr
yaganmasrnr takiben belirgin gekilde azalmrgtrr.
Hindistan igin ekonomik krizin istihdam etkisi ile ilgili olarak yalnrzdokiildiigii
zamanda en giincel veri, Qahgma ve istihdam Bakanh[r Qahgma Btirosu
tarafindan yiiriitiilen segilmig sanayi sektorleri arasrnda gegici bir donem
anketidir. Bu sayrlar, Tablo 3.4'te sunulmaktadrr ve yarrm milyondan
fazla kigiye ig igin Ekim-Arahk 2008 doneminde istihdamda keskin bir
azalmayt, daha sonra Ocak-Mart 2009 doneminde hafif bir toparlanmayr, Nisan-Haziran 2009 doneminde ise istihdamda daha biiyiik bft azalmayr gostermektedir. Genele balaldrfrnda, dAhil olan ti.im sektorlerde ig
kayrplannrn Ekim 2008 itibariyle 827,000 oldufiu tahmin edilmektedir,
fakat yeni bir igin ortaya grktrfrnr goz ontinde bulundurursak, dihil olan
endtstriyel sektor gruplarr igin net istihdam etkisi -333.000'dir. En qok
etkilenen sektorler de$erli taglar ve kuyumculuk, otomobil ve tekstildir.
ca smrrh bazr deneysel bilgiler mevcuttur. Qahgmanrn yaztya
ouzrviruoe rnizitrt
ur-r<E
rxisi vr YAYTLMA KANALT oLARAK TIcARET 73
Tablo 3.4
Hindistan: Segilmis sektiirlerde istihdam deliSimi,
Nisan 2008den Haziran 2009'a kadar
Ekim
2008den
itibaren
Nk-Eyl
Sektiir
2008
Tekstil
206
Deri
8
000
Eki-Ara
2008
-107 000
000
6 000
Metaller
-1
000
-100 000
Otomobil
-8
000
-169 000
De$erli taglar ve kuyumculuk
22000 -159000
Ulagrm
000
258 000
-14 000
4 000
7
IT-BPO
El ve makine
dokumacrhir
66 000
-16 000
Toplam i9 kaybt
-23
000
-551 000
Toplam net de$iqim
478
000
-475000
\IT- BPO
--
Bilgi Teknoloj*i
Oca-Mar
2009
208
Nis-Haz
2009
000 -ls4 000
toplam
2008
-53 000
000 7 000 -20 000
-29 000 -1000 -130 000
23 000 -144 000
2 000
33 000 -20 000 -146 000
-4 000 -1 000 -1 000
92 000 -34 000 124 000
7 000
49 000 40 000
-33
000
276000 -131 000
-66
000
-210
-827 000
-330 000
ve iS Silregleri DrS KaynaB
Kaynak:Kucerave arkadaqlan. (2010), Hindistan'da ekonomikgerilemenin istihdam iizerindeki etkileri
ile ilgili Raporun ele aldrfr gegitli konulardan derlenmiqtir, i9 Ofisi, ig ve istihdam Bakanhgt, Hindistan.
Giiney Afrika:Gegmig
ABD dolan cinsinden, Gtiney Afrika ihracatr gegen yrl ile kargrlagtrrrldr$rnda, Kasrm 2008 ve Nisan 2009 donemi arasmda her ay yiizde 19 ila
yizde 35 oranlarmda dtigmiigttir (gahgmada yer alan verilerin son ayr).
Krizin baglangrcr aynl zamanda Gi.iney Afrika para biriminde onemli bir
devaltiasyon yaganmrgtrr (A$ustos 2008 ve Ocak 2009 arasmda ABD dolarrna kargr yiizde *24) ve bu durum $ubat 2009'a kadar trasmen tersine
donmtigtiir.
Giiney Afrika Merkez Bankasrndan alman verilere gore, krizin etkileri yalnrzca daha diigtik di.inya piyasasr fiyatlarr ile ilgili defildir, aynr
zamanda ihracat hacminde tiim sektorlerde diigiig ya$amr$tr. En giiglii
etki madencilikte hissedilmigtir. Maden iiretimi 2007 yrhnrn sonlan ve
2008 yrhnrn baglarrnda gori.iLlen keskin artrglar 2009 yrhnrn ilk geyre$inde
tersine donerken; tarrm, en az etkilenen sektor olmugtur.
]4
KURESEL KRIZDE DIS T|CARET VE ISTIHDAM
.
Giiney Afrika ithalatr da belirgin gekilde daralmrgtrr. Diigtig, ihracata
gore daha tedrici gekilde ortaya grkmrgtrr ve Nisan 2009'da yizde -45'e
ulagmrgtrr (Nisan 2008 ile kargrlagtrrrldrgrnda).
Merkez Bankasr verilerine gore, Giiney Afrika reel GSYH'sr 2008 yrlrnrn son geyreginde ()"lhk olarak hesaplanan yizde -1.8 oranrnda) ve
2009 yrhnrn ilk geyre$inde (yrlhk olarak hesaplanan ytizde -6.4veyiizde
-3.0 oranlarrnda) daralma ya$amr$trr. 2009 yrhnrn ilk geyre$inde yaganan daralma ekonominin iig ana sektori.intin hepsinde (birincil, ikincil,
tigiinctil) goriilmiigtirr. Birincil sektorde, 2009 yrhnrn ilk geyrefinde Tarrm 2008 phnda goriilen giiglii biiyiime sonrasmda gofiu yaz tiriinlerinde
kotii hasadr takiben krsmen daralmrg (yiizde -2.9) fakatdaha sonra ikinci
geyre$e gelindiginde, keskin bir dtigiig yagamrqtr (yltzde -17.1). Madencilik, 2008 yrhnda hali hazrrda kotii performans sergilemesinin sonrasrnda (yrl boyunca ynzde -6.55,2008 yrhnrn ilk geyreginde giiglii bir dtigiig)
2009 yrhnrn ilk geyre$inde toplam yizde -32.8 oranrnda daralmrg, fakat
ikinci geyrefinde hafif bir toparlanma yagamrgtr (yiizde +5.5). Uretimde
belirgin bir gekilde azalmrgtrr (2009 yrh Q1: yiizde -22.1;2009 yfi Q2:
yizde -10.9) ve kriz iiretime ekonominin difer sektorlerinde daha erken
vurmu$ gibi gori.inmektedir (2008 yrhnrn son geyrefinde -21.8). Ugtin-
ciil sektor, 2008 yrhnda krsmen yavaq da olsa yaEanan btiyiime sonrasrnda
(2008 yrhndayizde +3.5) en az etkilenmig olan sektordiir (2009 yrtr
Qi:
yizde -0.8; 2009 yfiQ2:yizd.e -1.2).
Uq Ayhk iggtici.i Anketi'nden istihdam ile ilgili olarak ahnan mevcut
en son veriler (2009 yrhnrn tigiincii geyrefii) qo$u sektorde olumsuz bir
ilerleme oldufunu gostermektedir. 2008 yrhnrn tigiincii geyre$i ve 2009
yrlrnrn iigiincii geyrefi arasrnda toplamda 770, OOO kigi igini kaybetmigtir. En biiyiik ig kayrplarr ticaret (-324,000), tiretim (-L94,000), tarrm
(-114, 000) ve hane igi istihdam (-108, 000) sektorlerinde ya$anmr$trr.
istihdamrn ytikseldifi rapor edilen sektorler yalnrzcafinans (+50, 000) ve
toplum hizmeti ile sosyal hizmet (+24,000) sektorleridir. Aynr donemde
igsizlik oranlan yizde 23.2'denyizde 24.5'e grkmrgtrr. (Verick, 2010) ig
kayrplannrn baghca etkisinin iggilerin ig arama konusunda cesaretlerini
krrdr$rnr, bu nedenle de krizin iggiicti katrhmr anlamrnda kendini gosterdifini ileri stirmiigtiir. Dtigi.ik efitim seviyesindeki iggiler arasrnda cesaretin krnlmasr durumun en yaygrn gekilde gortildtifiiinii ve cesareti krrrlan
igqilerin genellikle hane fertlerinden gelir yardrmr istedikleri ve bazen de
ev igi ya da ev sahibine ait bir arsada yardrmda bulunmak gibi faaliyetlerle
meEgul olduklarr sonuglarrna ulaqmrgtrr.
uL-re ouzrvirupe rnizirrr
rKisi vr
yAytLMA KANALI oLARAK
TicARET 75
Kutu 3.2
Giiney Afrilcn ve Hindistanlda krize politika tepkileri
Krizc..-rCpkil rdel $glat 20{9Ha Giiney Afrika Hiit{img,U yn$unl;p\$,,i*tihdqm
tizeiini oaaictanan bir tegvik paketi duyurmugtur. Pakette diirt unsur yei ilmatc-
tadrr:
.
iig yrl iqerisinde kamu altyaprsrnda, giiq Uretimi ve ulagrm odakh yo[un yatrrrm (kabataslak@ milyar ABD $) i
.
2010 yrhna kadar 20.000 ek polis memurunun ige ahnmasr
.
dihil
kamu is-
Sosyal transferde artrg; gocuk yardrm yagmm tS'e gftartrlmasr, yatrh okula
ahm yagrnda azalrna, okul yemeklerinde artrg ve HIV/AIDS ile savagmak
igin ek kaynaklar;
.
iirne$in genigletilrnig tatil ve e[,itim d<inemleri ile ilgili iizel sekttirde i9 sorunlarrm hafi.fletme amagh tasarlanan aktif $giicii piyasasr politikalarr;
f{indiqtan,.}{0 fneti,daha sonra'tegiik.iinlernlerin€ eklolarak bir dizi dnlpmi
duyltrtnugtur;,S
.
.
bank$crLk scktdriiniiristikc,ar+hvusturmak igin,,,ieqpqye aktanmi ile to]csin yarhklar ve teminat alrmu
otomobilden aknan 6zel tiiketim vergisinin ve otomobil alunlannda itibvanse edilen
.
.
kredilerin azaltrlmasr;
-
alt yapr.ya; iizellikle yol ve liman yaprmma ile gtig iiretimine yatrnm yaprlmaslnln yaru sra 350 yeni grda iqleme biriminin ingasr;
Hindistan Parklarr Yazrhm Teknolojileri gemalannrn, bir yrl igerisinde geniqletilmesi ve bciylece bili$im teknolojileri2009 yrhnda bitmesi planlanan
:'=
.
a1
,,desteklgnmesi;
dzellikle ihracatr amaglayan
p,eli gok
vergide,;:
gidil-
mesi,
,,kktil, elsanatlani,hqll deri, kuyumiulu,kve
deniz iiriiurler,tlselcilrl,e..,li krc-,
dileri igin htikiiLrnet siibvansiyonu; ve
Krizin ve etkihnininrhafiflqpm.ec.irko,q,qlarrnda
forum gibir,#}r6re irzel
sosy.al-.&-yalog:
ii$lilkomffiffikurffia$r:
kurmak igin
,,, .::::: ..::..:
Model simtilasyonu igin kullanrlon ticori verilerin tantmlart
Hindistan'da ihracat ile ilgili, gerekli frekansta ve detay seviyesinde
verilerin mevcut olmadrgrnr goz oniinde bulundurursak, Hindistan ihracat hacmi ile ilgili ayna veriler (Avrupa Birlifi ve Amerika Birleqik Devletlerinin rapor etti$i Hindistan ithalatlarr) modelleme gahgmalan igin
76
KURESEL KRTZDE Dr$ T|CARET VE iSTiHDAN/
.
kullanrlmrgtrr. Veri temizleme ve hazrrhk si.iregleri, Ek 3'te anlatilmrgbr.
Sabit fiyatlarda ihracat ile ilgili sonug verileri, $ekil 3.14'te sunulmugtur.
$ubat-Nisan 2008 ve $ubat-Nisan 2009 donemlerinde, ozellikle Amerika
Birlegik Devletlerine ihracatm daralmasr (ABD: yizde -14.7; AB: yiizde
-6.1) nedeniyle Avrupa Birlifine ve Amerika Birlegik Devletlerine ihracat yizde 1 1.4 oranrnda azalmrgtrr.
$ekil 3.14
Hindistan: 2003 yfu sabit fiyatlartyla Avrupa Birligine ve Amerika BirleSik
Devletlerine ihracat, 2003-09 (milyar rupi)
B
FF€+
S+
++++ +" ???? ?" ???? ?o oooo oo.ooooo
o
I g $8638 g gS5rs g gs6 $ I g $s6 s8 g $8638 S$EEs8 g
f-___l Ortalama $ub-NisABveABD
tortalama
-ABveABD'f
-ABD'ye
Kay nak: Krcera ve arkadaglarr (20 I 0), USITC ve Eurostat
gub-NisABD
verileri da1'anarak
Ek 4, tahmin edilen istihdam etkileri ile birlikte ticari sarsrntmrn detayh bir aqrklamasrnr, sektorler bazmda sunmaktadrr. Mutlak de$igiklik
agrsmdan, en giiglii daralma kuyumculuk ve deferli taglar sektorlerini de
igeren gok yonlii iiretim sektortinde gortlmtigtiir (ytizde -30.6). Nispi
olarak, en giiglii daralma demir madeni, di$er madenleri (yiizde -53.6),
Hint keneviri, haghag, mesta tekstil i.irtinleri (ytizde -42.7) ve grda (ytizde
-32.8) takip etmektedir22. $agrrtrcr bir gekilde, ray teghizatr ihracatr ile
ulrE ouzeviruoe rnizitrt rxisi vr
yAytLMA KANALT oLARAK
TicARET 77
otomobilleri de kapsayan ulagrm ekipmanlarr sektoriinde yiizde 12 oranrnda artrg gozlenmigtir. Bunun nedeni, 2009 yrhnrn ilk aylarrnda Avrupa
Birli$i'ne yaprlan ihracatrn giiglti bir gekilde geniglemesinin Amerika Birlegik Devletleri piyasasrndaki daralmayr telafi etmekten daha fazla katkr
yapmasrdr ve bu genigleme bir dereceye kadar tegvik paketlerinin, bir
lasmr da Avrupa hi.ikiimetlerinin miigterileri eski arabalarrnr atrp yenilerini almalan konusunda cesaretlendiren teEvikler sunmalarr ve bunun
Avrupa'da araba sahglarrnda patlamaya yol atmasr ile de ag&lanabilir23.
$ekil 3.13, Giiney Afrika igin drg ticaret goklarmm sonuglannr, Hindistan ile aynr veri kaynafima temizleme ve hazrlama siireglerine dayandrrarak sunmaktadrr. Avrupa Birli$i'ne ve Amerika Birlegik Devletlerine
yaprlan ihracat, Amerika Birlegik Devletleri (ytizde -20.6) ile Avrupa Birli$i arasrnda oldukga egit dafirhm ile yiizde 24.I orannda azalmrgtrr.
$ekil3.15
Gilney Afrika: 2000 yilr sabit fiyatlarryla Avrupa Birli{ine ve Amerika BirleSik
Devletlerine ihracat, 2003-09 (milyar rand)
o o ooo
? ????
09
o+ + ++9
+6 6 666
9€99
?? ? ??? ?o o ooo oo oooo
I g $EE 38 E gE6,r8 g $SE$8
oo NNNN
oooo
9N
oooo
oo 666
N6
6 66
oo Ao
g$EE$8 g$85$8 $$86$8 s
f-___l Ortalama $ub-NisABveABD
lortalama
-ABveABD'ye
-ABD'ye
Kalmak: Kucera ve arkadaqlarr (2010), USITC ve Eurostat verileri dayanarak
$ub-NisABD
78
KURESEL KR|ZDE DI$ TiCARET VE iSTiHDAM
.
Sektorel gerileme, Ek 5'te verilmiqtir. En giiglti mutlak degigikliklea
demir ve gelik, demir olmayan metaller (yiizde -40.2), di$er iiretim sektorleri (y{izde -38.8) ve makine $nzde -36.5) sektorlerinde gozlenmigtir.
Nispi agrdan, metal olmayan madenler (ytizde -58.0) en gok daralmayr
ya$ayan sektordtir. Mobilya (yiizde -41.3) de btiyiik olgiide daralmrgtrr.
Daha ziyade gagrrtrcr olan ise grda ihracatmm artrgr (yiizde +20) olmugtur. Bunun ana nedeni, Nisan 2009'da Amerika Birlegik Devletlerine yaprlan qeker kamrgr ihracatrdrr.
Tahmin sonuElarr
senaryolara gore, ig kaybr yagayanlarrn toplam sayrsmm
Hindistan'da 4 milyona ulagmasr (ya da iggtictiniin yizde 1.f i orarunda),
Giiney Afrika'da ise 900, 000'e yakrn (ytizde 7.2) olmasr tahmin edilmektedir (Kucera ve arkadaElarr, 2010). Bu i9 kayrplarr tam zamanla egdeger
olarak tahmin edilmektedir; bir bagka deyigle, ig kayrplarr iicretli tam zamanh iglerin durumunu yansrtmaktadrr. Gergekte, ig kayrplan kendilerini gelirin kaybr ile oldu$u kadar ig ve ig zamail kayrplarr kombinasyonu
ile de gostermektedir. Modeller, dofrudan ticari sarsrntrnrn birlegik etkilerini, gelir ile ilgili etkilerin yanr srra sektorler arast giriq-grkrq baglantrlarr ile de dolayh etkilerini (bu iki etkinin kombinasyonu "birinci tiir" etki
olarak igaret edilmektedir) tahmin etmektedirler; mesela hanehalkr geliri
azaldr$rnda tiiketici harcamalannda diiqtig olmasr gibi. Hindistan'da toplam 4 milyon tahmini ig kaybrnrn yalnrzca 1.9 milyonuna birinci tiir etkiler neden olmugtur ve geri kalanrnda gelir kaynakh etkilerin rolii vardrr
(Kucera ve arkadaglarr, 2010). Giiney Afrika'da 510, 00 kiEi birinci tiir etkiler ile igini kaybetmigtir ve difer 390,000 iq kaybrna gelir kaynakh etkiler neden olmugtur (Kucera ve arkadaqlarr, 2010). Bu durum, drg ticarette
ve ticaret ile ilgili sektorlerde yaganan gelir kayrplannrn neden oldufu
istihdam etkilerinin iki i.ilkede de toplam istihdam kayrplarrnrn yansrna
yakrnrna temsil ettifi anlamrna gelmektedir. Bunlarrn onemi biiytiktiir ve
hanehalla gelirini sabitlegtirmenin krizin iletimini engellemede etkili bir
Bu
yol olabilece$ini gostermektedir.
Ticari sarsrntrnrn farkh tiirlerde ig alanlarrnda gortilen etkileri balammdan defierlendirildifinde ($ekil 3.16), tahmin sonuglan, Giiney
Afrika'da ya$anan istihdam daralmalarrnrn, igini kaybetmig olanlar arasrnda fazlasryla temsil edilen diigtik vasrflr iggilere kargr onyargrya sahip
olmasr ile karakterize oldufunu ileri siirmektedir. Hindistan igin, sonuglar belirgin bir onyargrya deginmemektedir.
ulre ouzryiNor rRiziru exisi
vE yAytLMA KANALI oLARAK
ticanrr lg
$ekil 3.16
Giiney Afrika ve Hindistan: Dry ticaret Sokunun vasfa gdre
istihdam ilzerin deki etkileri (y ilzde)
100
gg.7 Hindistan
89.6
70
60
Giiney' Afrika
47.6
50
l0
0
vasrfu % daha az vasrfh "/" daha az vasrflr o/o daha az vasrfu
2OO3/O4 AB + ABD ticareti 2000 AB + ABD ticareti
"/" daha az
Kaynak: Kucera ve arkadaglannrn (2010) simii{asyon sonuqlarr
$ekil 3.17 ile gekii 3.18 hanehalkr gelirleri iizerinde drg ticaret gokunun
ongortilen etkilerinin sonuglarrnr gostermektedir. Hindistan iqin, sarslntmrn etkileri biiyiik olgi.ide de krrsal ve kentsel haneler arah$rnda ve aynl
zamanda farkh gelir dilimlerindeki haneler i.izerinde goriilmirgtiir. Gelir
kayrplarr genellikle yizde 0.7 ila 0.8 oranlanndadrr (Kucera ve arkadaglarr, 2010).
Giiney Afrika igin, gelir kayrplarr daha genig gaptadrr ve aynr zamanda
farkh hane gruplarr arasrnda en farkh olandrr. Krrsal kesimdeki hanehalkr
(yiizde -4.7) kentte bulunan hanehalkrndan daha hafif bir kayrp ya$amr$trr. Farkhhklar, en diigi.ik hanehalkr geliri dilimin ytizde -3 ve en yi.rksek
hanehalkr geliri diliminin yi.izde -4.7 oldu$u krrsal alanlardaki hanehalkr
igin daha belirgindir (Kucera ve arkadaglarr, 2010).
BO
.
$ekil 3.r7
Hindistan: Dry ticaret Sokunun, hanehalkt geliri ilzerindeki etkisi (yilzde)
0.0
-0.5
-1.0
-1.5
-2.O
-2.5
-3.0
-3.5
-4.0
-4.5
-5.0
KentselKentselKentselKentselKensel
t.
2.
3.
4.
5
Kusal Itrsal Ihrsal l(rsal Itrsal
l2
3.
4.
5.
Kentsel Itmal
toplam toplam
Kay nak: Kucer a ve arkadaqlarrnm (20 I 0) simiilasyon sonu glart
$ekil3.18
Gilney Afrika: Dry ticaret Sokunun, hanehalh geliri ilzerindeki etkisi (yilzde)
0.0
,0.5
-1.0
-1.5
-2.0
-2.5
-3.0
-3.5
-4.0
-4.5
-5.0
Kensel Kentsel Kentsel Kentsel Kentsel
1.
Kay nak:
2.
3.
4.
Ktcer a ve arkadaglarrnrn
5.
Krsal
t.
I(rrsal
2.
(20 I 0) simii{asyon sonuglart
I(rsal Iksal Itrsal
3.
4.
5.
Kentsel I(rsal
toplam toplam
ulrr
ouzeyiNoe rnizill ErriSi
VE YAYILMA KANALI OLARAK
TICARET
B1
$ekil 3. 19 Gi.ineyAfrikave Hindistanda ig kayrplan konusunda cinsiyet
onyargrsrnrn sonuglarrnr gostermektedir. Kadrnlarrn toplam iggiiciinde
payrna kargrhk kadrnlarrn ongortilen ig kayrplarrnda payrnr gostermektedir. Hindistarida her iki yonde kadrnlara yonelik onyargr gozlenmemigtir
ve bu durum erkek ve kadrn iggilerin azya da gok ticari sarsrntrdan egit
gekilde etkilendikleri anlamrna gelmektedir. Gi.iney Afrika'da, kadrnlar ig
kaybr yagayan kiqiler arasrnda yeteri kadar temsil edilmemektedirler, bu
durum erkeklerin kriz nedeniyle iglerini kaybetme konusunda daha yiiksek risk tagrdrklarrnr gostermektedir.
$ekil3.re
Gilney Afrika ve Hindistan: Dry ticaret Soklarmm cinsiyete
g6re istihdam ilzerindeki etkileri (yilzde)
50.0
45.0
40.0
35.0
30.0
25.O
20.0
15.0
10.0
5.0
0.0
% iggncride
kadrnlar
%
igkaybrnda
kadrnlar
% iggtictde
kadrnlar
7o
igkaybrnda
kadrnlar
Kaynak: Kucera ve arkadaglanmn (2010) simtilasyon sonuglarr
Her iki iilkede de sektorler bakrmrndan, en genig gapta mutlak kayrplar tarrm sektoriinde yaganmrgtrr (Hindistan: -2.2 milyon kigi ya da
bu sektordeki iggiictiniin yiizde 1.1; Giiney Afrika -240,000 kiqi ya da
iggticiintin yizde 11.6's0. Tarrm igin, Hindistan'da kabataslak 0.8 milyon;
Gtiney Afrika'da ise 145, 00'den fazla ig kaybrna, gelir kaynakh etkiler neden olmugtur. Gtiney Afrika'da, tarrmsal ihracatmrn aslmda arttr$r diigi.i-
82
KURESEL KBiZDE DI$ T|CARET VE iSTiHDAM
.
niildiifi.inde, tarrm sektortinde ig kayrplan olmasr bir nebze gagrrtrcrdr,
fakat dolayh ve gelir kaynakL etkilerin neden oldufu azalmalar ile dengelenmekten fazlasrdr. Modelden grkan istihdam sonuqlarrnrn iicretli
iq talebi ile egde$er olan tam zamanh iElerde gori.ilen de$igimler olarak
tahmin edildi$ini unutmamak gerekir. Bunlar kendilerini sadece mevcut
ig kayrplan olarak de$il, aynr zamanda ig zamanrnda azalma ya da gelir
kaybr ile de gosterebilir. ikincisi, serbest meslefiin yiiksek oranda yaygrn
olmasr agrsrndan tanm sektori.i ile ozellikle alakahdrr- gegici gelir kayrplarr yagayan bir giftginin topra$rnr brrakmasr ve gahgmaya son vermesi
olasr defiildir fakat igi igin (i.icretli) talepteki azalma gergektir.
Hindistanda 37 sanayi sektoriinden yalntzca iki tanesinin (Kucera ve
arkadaglart, 2010) : balkgrLk (ytizde +1.4) ve ray teghizalu ve diger ulagrm araglan (ynzde +0.4), istihdam kazandr$r tahmin edilmektedir. Her
iki sektorde mutlak istihdam agrsrndan ki.igtikttir ve kriz siiresince gergek
anlamda ihracat geniglemesini yagamrgtrr. Nispi agrdan, Hindistan'da tahmini en genig istihdam azalmasr ya$ayan sektorler: muhtelif tiretim (yiizde -7.8), Hint keneviri, kenevir ve mesta tekstil tirtinleri (yiizde -4.3),
demir ve gelik ve demir haricindeki difer ana metaller (yiizde -3.9),
elektriksiz makineler (yiizde -3.2), mobilya ve orman iirtinleri (yiizde
-3.2) ve metal iiriinler (ytizde -3.1) sektorleridir. Tablo 3.4'te Hindistan
igin rapor edilen veriler ile kargrlaqtrrrldr$rnda, tekstil ve metal iiriinler
sektorlerinde ongoriilen ig kayrplarr krsmen dogrudur ve kuyumculuk
ile degerli taglar sektorlerinde en gtiglti istihdam kaybrnrn yaganmasr, bu
tirtinlerin planlandrgr SAM sektorii muhtelif iiretimde ongoriilen kayrplarrn yiiksek paya sahip olmasmr agrklayabilir. Giiglii farkhhklar, ray teghizatrna yonelik arag sektoriinde, di$er ulagrm ekipmanlarr sektoriinde
goriilmtigttir. Burada, giiglti ihracat performansr goz oniinde bulunduruldufunda, model istihdamda hafif bir artrg ongormektedir, fakat tablo
3.2'te rapor edilen anket verileri belirgin istihdam kayrplannr gostermektedir. Hindistan araba sektortniin ozellikle yurt igi piyasasrna iiretim
yaptr$rndan, en muhtemel agrklama ihracat artrglanrun yerli piyasada
satr$ta azalmalarr dengelemekten fazlasrnr yaptr$rdrr.
Giiney Afrika igin, yalnrzca ingaat sektoriinde istihdam kazanrmr tahmin edilmigtir (ytizde +0.6). Nispi olarak, en gok istihdam azalmasr ongori.ilen sektorler orman iirtinleri (2000 istihdamrn yiizde -141.5'i), cam
i.iriinleri (yiizde -60.9), basm ve yayrncrhk (ytizde -35.5) ve metal iiriinler (ytizde *29.6) sektorleridir. Toplam 886.000'lik ongoriilen ig kayrplarr,
2009 ve 2008 iigiincti geyrekleri arasrnda yaganan 770.000 ig kaybrnrn de-
ULKE DUZEY|NDE KRiZiN ETK|SiVE YAYILMA KANALI oLARAK
TiCARET 83
neysel bulgularrna gok yakrndrr. Deneysel verilere gore, model; pek qok
iiretim sektorlerinde oldufu kadar ticari hizmetler, oteller, yemek hizmeti ve tanm sektorlerinde belirgin ig kayrplarrnr ongormektedir. Fakat ingaat sektoriinde gozlenen ig kayrplan model tarafindan ongortilmemigtir.
$ekil 3.20 ve 3.2I bir sektorde ihracatta de$igikliklerin ytizdesi ve istihdamda yiizde defigiklikleri arasrnda korelasyonu gostermektedir. istihdam de$igikliklerinin ihracat gokuna dayanan simtilasyon sonuglan
oldugunu goz oniinde bulundurursak, bazr sektorlerin nasrl giiglii bir
gekilde direkt do$rusal iligkiden sapmasr krsmen dikkat gekicidir. Hindistan sonuglarr ihracat goku ile istihdam goku arasrndaki en az bir krsrm korelasyonu gostermekte iken, bu Gtiney Afrika igin gegerli olan bir
durum de$ildir. Bazr sektorlet ihracat ashnda artmrg olsa da istihdam
aqtsmdan giiglii bir gekilde etkilenmiglerdir. Bu, dolayh ve gelir kaynakh
etkilerin onemini ve politika tasarrmrnda bunlarr goz oniinde tutmanrn
gereklilifini go stermektedir.
$ekil3.20
Hindistan: Dry ticaret ve istihdam Soku arasmdaki korelasyon
b
o.o
;$
-z.o
v
t
(t
E
€
-4.o
0.0
50.0
100.0
ihracatta deggiklikler (%)
Kaynak: Kucera ve arkadaElarrmn
(20
1
0) simiilasyon sonuElarr
150.0
200.0
84
.
$ekil3.2r
Gilney Afrika: Ticari Sok ve istihdam Soku arasmdaki korelasyon
tse
o
x
!
'oo
o
-60.0
6
t
-80.0
6
-lo0.o
-120.0
-140_0
-r60.0
-70.o
-60.0 -50.0 -40.0 -30.0 -20.0 -I0.0 0.0
10.0 20.o 30.0
40.0
ihracatta deEisiklikler (%)
Kaynak: Kucera ve arkadaglarrnrn (2010) simiilasyon sonuglart
Sonuglar
Di$er bazr vaka gahgmalan gibi Giiney Afrika ve Hindistan igin elde
edilen modelleme sonuglarr da,yalntzca ticari sarsrntrdan do$rudan etkilenen sektorlere odaklanmaktan ziyade krizin etkileri anlayrgmrn hane
dtizeyinde onemini vurgulamrgtrr. ikincil ve gelir kaynakh etkiler yoluyla, drg ticaretteki bir gok -gegici bile olsa- gok krsa siirede yayrlabilir ve
ticarete konu olmayan sektorler dihil ekonominin difier sektorlerinde
gahgan iggileri etkileyebilir. Bu nedenle, ihracatta aktifolan sektorleri ve
bu sektorlere tedarikgi olan Eirketleri hedef alan politika onlemleri, yayrhmr durdurma konusunda etkili olabilir. ihracatgrlarr "her zamanki gibi
it''yapma konusunda desteklemenin etkileri de benzer olacaktrr fakat
ortaya grkan arz fazlasr nedeniyle nihai piyasalarda bozulmalara gozlenebilir. Ancak iggilera yonelik ahnan onlemler aynr negatif yan etkilere
sahip defildir.
ulre ouzeyiNoe rniZiN rrrisi Vr YAYILMA
KANALI OLARAK
TICARET 85
Bu boliimde yaprlan analizlerden qrkan bir difier sonuq, krizin etkilerini olgmek igin izin verdifi olgtide genel denge yaklagrmlarrnrn kullanrlmasr gerektiiidir. $oktan do$rudan etkilenmig sektorler iizerine odaklanan lasmi denge analizi,yalnrzca krsmr bir resim sunmaktadrr. Hindistan
ve Giiney Afrika igin ongortilen istihdam etkileri, gozlemlenenlere o1dukga yakrndrr ve bu durum burada uygulanan kullanrcr dostu Leontief
garpan modellerinin kriz analizi igin faydah bir arag sunabilecektir.
3.5 Brezilya: Kriz siiresince ticaretin da!lhmsal etkileri2a
Drg
ticaret ;okunun da$rhmsal etkileri
Hecksher-Ohlin modeline dayanan geleneksel drE ticaret modelleri,
bir iilkenin o tilkede bol bulunan iiretim faktorlerini yo[un olarak kullanan sektorlerde uzmanlagaca$rnr on gormektedir. Buna gore, iggticti bol;
geligen ve geligmekte olan ekonomilerin emek yo$un iiri.inleri, ozellikle yofiun olarak diigiik vasrflr iggi kullanmayr gerektiren iiriinleri ihrag
etmesi beklenmektedir2s. E$er ekonomi negatif bir drg ticaret gokundan
etkilenirse, diigiik vasrflr iglerin zor durumda kalmast muhtemeldir. Ticaretteki bir goktan a$r yarular almasr olasr olan difer tiretim faktorleri,
ihracat sektorlerine ozgii olanlardrr; yani iktisadi faaliyetler ile yeniden
istihdam edilemeyecek olanlardrr (Viner, 1931). Orne$in toprak, tarrmsal faaliyetlere ozgi.i bir unsur olarak dtigiiniilmektedir ve toprak fiyailarr, tarrmsal ticaretin yagadrgr negatif goklardan zarar gorecektir. Makine
geklinde sermaye, belirli bir sektor olabilir. Negatif ticaret goklarrn sektore ozgtt faktorler arasmda onemli seviyede de$er kayrplanna ya da gelir
kaybrna yol agmasr beklenmektedir. Burada yaprlan Brezilya qahgmasrnda kullanrlan yontem, faktor piyasalarrnda ayar mekanizmalarrnln analizine ve drg ticaret gokunun dafrhmsal etkilerinin deferlendirilmesine
izin vermektedir.
Brezilya: Kimler drg ticaret gokundan yara allr?
Ydntem
Brezilya gahgmasrnda STAGE-LAB hesaplanabilir genel denge (CGE)
modeli kullanrlmaktadrr. Bu model, gelir seviyesi ve bolgelere gore sonuglarrn doktimti de dAhil iggiicii piyasalarrnrn ve gelir etkilerinin detayh
bir gekilde incelenmesine izin vermektedir. Buna, bir dizi yenilik; tiim
86
KURESEL KR|ZDE DIS T|CARET VE |STiHDAM
.
ig tiirleri igin yurt iginde belirlenen igsizlifi modelleme olana$r ve farkh iqgiicii piyasasr kesimleri arasrnda ig gogti de dAhildir. Modelin smrfi,
genellikle ticari akrgrn drg politika de$igkenlerince belirlenen igsel degigkenler oldufunu diigiinmektedir. Bu gahgma igin, model kar degigkenleri
iizerinde drgsal bir ticari sarsrntrnrn etkilerini gostermek iizere yaprlandrnlmrgtrr. Ekte, modelin teknik agrklamalarmr sunulmaktadrr.
Model, Brezilya'da ticarette elde edilen kazanrmlarr ve ticaret politikalan igin bir dizi gelecek senaryosunu analiz eden bir onceki gahgmada
kullanrlan ti.ire benzerdir (Polaski ve arkadaqlarr, 2009). O gahgma, ticaretten toplamda krsmen ktigtik kazanglar elde edildi$ini, fakat ticaretin
serbestlegtirilmesi sonucunda kaynaklarrn belirgin bir gekilde yeniden
tahsis edildifini ortaya koymugtur.
Bu gahqma iqin model, ticari sarsrntrrun krsa vadeli etkilerini kargrlamak tizere yaprlandrrrlmrgtrr. iki ana ayarlama yaprlmrgtrr. ilki, Giiney
Afrika ve Hindistanda kriz si.iresince ihracatta ya$anan keskin dtigiiglerin ihracatrn yerel tiretimle yer de$igtirmesinden ziyade talepte diigiigii
yansrttr$r; bu nedenle de Brezilya'da istihdam ve gelir olugturmaya yol
agacaior varsayrlmaktadrr. Bu yiizden, drg ticaret goku yalnrzca ihracatta
gozlenen de$igiklikler bazrnda tanrmlanmrgtrr. ithalat miktarr, iq kaynakhdrr ve diinya piyasa fiyatlarrnrn ithalat igin de$igmedi$i varsayrmr altrnda ihracat goklarrna tepki olarak ayarlanabilir.
ikincisi, her sektoriin sermaye kullanrmr sabittir ve ekonomi, igin
yeniden tahsisi ile ayarlanrr. E[er gokun gegici olmasr makul bir gekilde
bekleniyorsa sermayenin yeniden tahsis edilemedigi sektorlerde bu, klasik bir lasa donen tepkisidir.
Giiney Afrika ve Hindistan iqin oldugu gibi, Brezilya ihracat deferleri
ve miktarlarr konusunda iiriin seviyesinde detayh ayhk veri mevcut defiildir ve bu nedenle Brezilyaithalatr konusunda Amerika BirleEik Devletleri ve Avrupa Birli$i tarafindan rapor edilen ayna veriler kullanrlmrgtrr.
Bunlar birlikte, Brezilya'nrn 2007 y:Jnda yaptrfr toplam ihracatrn ytizde
4f ini olugturmaktadr26. $ubat-Nisan 2009 donemi verileri, $ubat-Nisan
2008 donemi gekilleri ile kargrlagtrrrlmrg ve ytizde de$igiklikleri hesaplamalarr modeldeki ticari vektore uygulanmrgtrr. Verilerin hazrrlanmasr
ve anndrrrlmasr siireci, Brezllya igin SAM temel plh uyarmca 2OO7 yilt
sabit fiyatlarr iqin temel siire harig Ek 3'te Gtiney Afrika ve Hindistan igin
rapor edilenlerle aynrdrr.
TICARET 87
GeEmiS: Kriz siiresince Brezilya
gtglii biiyiime performansr sonrasrnda, yizde 5'i agarak, Brezilydnrn GSYH'sr 2009 yrhnda yaklagrk yizde 0.7 oranrnda azal2008 yrhndaki
mrgtrr. Brezlya ithalat ve ihracat de$erleri 2008 yrhmn son geyre[inde ve
2009 yrhnrn ilk geyreginde onemli olgtide diigmiigttir. O zamandan beri,
l<rsmen toparlanmrgfi.2009 yilrrun ilk geyrefinde, ihracat 2008 yrhnrn
aynr geyre$indeki de$erinin yiizde 19, ithalat ise y0zde 22 oranrnda altrndaydr. Bunlarrn bir dereceye kadar diinya piyasa fiyatlarrndaki defigikler
nedeniyle gergeklegen veri defiigiklikleri oldufunu goz ontinde bulun-
durmak gerekmektedir.
Brezilya Merkez Bankasr verileri, ihracatta dtigiigiin mamul iiriinler
igin ham ve yarr mamuller igin oldufundan daha keskin oldu$unu ileri
siirmektedir, fakat ti.im iiriin kategorileri bir azalma gozlenmigtir. Co$rafi
agrdan, en keskin diigiig Amerika Birlegik Devletleri ve Latin Amerika'ya
yaprlan ihracatta olmugtur ve bunu Avrupa Birlifi ile di[er bolgeler takip
etmigtir. Qine yaprlan ihracat artmaya devam etmigtir ($ekil 3.22).
$ekil3.22
Brezilya: Hedefe gtire ihracatta krizin etkileri (milyar ABD $)
Latin
Amerika
Diier
bolgeler
ABD
Armrpa
Birli[i
Qin
tr 2008 (Oca-$ub)
.2OO9 (Oca-$ub)
Kaynak: Mc Donald ve arkadaglan (20 1 0), Brezilya Merkez Bankasr verilerine dayanarak
BB
($ AgynmX)
.
nrn{ zrao6
u?qu?e
cl
cl
$^
ol
nt,
%oa
"f"
nt,%%
o\
o
no%o,
c\
nr^ oo+
I
to
o/
"J:"
o^
bo
\
q)
{1.
L
tar E
.l
ao S.
\s
!S
0)L
(,.s
N
\s
q)
u'".*
o?
?e
6 HaO
E b H5<
.ai=-::u
oyÊio
$;'E
€htrs6!
e1
q)
s
nl. to+
x
{:*
x
nrto+
E E E.AI
.=d^d
s,to+
q)
\
\:^
"oa
o)
'5EOdO
i;til
nl- to+
9
.,6
N
v
{*.,
." ^t%
N
so
Aa
o
x
N
ta
n""z
o/
nt
o
N
%o.
d
*"r+ t
6
6
H
oloo6oro
cl
(g redpru
ggy)
rsa8uap
nurunp aurep6
*
G
vc'
TICARET 89
$ekil 3.23'tin gosterdi$i gibi, tagrnmazlar ekonomik krizin bagrnda
biiyuk bir de$er kaybr yagamrEtrr. Agustos ve Arahk 2008 arasrnda, doviz kuru oranr ABD dolarr baqrna 1.6'dan 2.4'e yiikselmigtir. Sonrasmda
toparlanma yafanml$tr ve 2009 yrhnrn sonlannda kriz oncesi seviyelere
yakrn hale gelmigtir. $ekil 3.23 de bu dalgalanmalara neden olan odeme
dinamikleri dengesini gostermektedir. Kriz siiresince hem tiriinlerin hem
de servislerin ticari dengesi ve dogrudan yatrrrm dengesi krsmen istikrarh kalmrgtrr, doviz kurundaki dalgalanmalara portfoy yatrrrmrnrn iilke
drErna hrzh akrgr neden olmug gibi goriinmektedir. Bu akrg, o zamandan
bu yana 2009 yrhnrn ikinci geyrefi ve sonrasrndaki iilke igine gergeklegen
giigli akrglar ile tersine donmiigtiir.
$ekil 3.24 finans sektorlerinde krizin istihdam iizerindeki etkisi ile
ilgili mevcut verileri gostermektedir. Toplam istihdam 2009 phnrn ilk
geyrefiinde krsmen dtgtiE yagamrgtrr, Temmuz ayr verileri nispeten bir toparlanmayr igaret etmektedir. istihdamda goriilen azalmaya esas olarak
iiretimde ya$anan keskin diigiig neden olmugtur. ingaat sektortinde istihdamda krizin baglangrcrnda hafif bir azalma yagamrgtrr, fakat krsa stire
igerisinde toparlanmrgtrr. Hizmet ve ticaret istihdamr belirgin bir Eekilde
etkilenmemiq ve artmaya devam etmigtir.
$ekil3.24
Brezilya: Sektiire gdre istihdam endeksi, 2008-09 (2008 12.
al =
1000)
90
*Ticaret
--l-Toplam
* Uretim endtistrisi -.ro.. Himetler
88
86
+Yapr
84
2008
l.Ay
2008
4.Ay
2008
7.Ay
2008
lo.Ay
2009
l.Ay
2oo9
4.Ay
2oo9 7.Ay
Kaynak: Mc Donald ve arkadaglarr (2010), Brezilya i9 ve istihdam Bakanhfindan aLnan verilere dayanarak
90
.
Ortalama igsizlik oranr Arahk 2008'de yizde 6.8'den Mart 2009'da
yizde 9.0h ytikselmiqtia igsizlik oranr Kasrm 2009'dahrzh bir gekilde tekrardan yizde 7.7'ye diigmiigttir. Rio de |anerio bolgesinde igsizlik kriz siiresince yaklagrk yizde 6 civarlannda oldukga istikrarh kalmrgsa da, krizin igsizlik iizerindeki etkisinin, bazr aylarda igsizligin yizde 10'u gegtigi
Sao Paulonun endtistriyel bolgesinde ciddi derecede giiglii gekilde hiss edil difini goz oniinde bulundurm abyru. Br ezrly a Me rkez B ankasr'ndan
ahnan verilere gore, reel agrdan ortalama kazanqlar sabit kalmrqhr ve hatta Hiikiimet'in asgari ticreti arttrrdrgr 2009 yrhnrn baglarrnda artrg bile
gozlenmigtir. Bu durum, kayrth istihdam igin 2009 yrlrrun baElanndaki
arrgrn bir krsmrnrn takip eden aylarda tersine dondiifti yontinde ornek
gortilmiig olsa da, hem kapth hem de kayrtdrgr istihdam igin gegerlidir.
Para politikalan:;agi$md#, Brezilya krEe, faiz oranlarrnr azaltarak ve banhcrhk sisteminde likiditeyi arttrrmak igin gerekli olan rezervleri azaltarak cevap
vermigtir. BankacrLk sektiirii sermaye alsanmtnt, faul-varhklar ahmr ve devlet
,:,,,:,teminatr sa$lama
ilize edilmigtir. MalitryviktiriinletinC gu4lar dihildir:
ilc,
.
:E
,
Mevcut I l, I milyon iizerine ek olarakl, 3 milyon haneyi daha kapsayacak
Bolsa Familia (Aile yardrmr) $arth Nakit Transferi Programtnrn uzatrlmast;
Eogo krizaen'iffinmi$ sanayi alanlarmda;.Kasrm 2008 sonrasrnda iEini
r,r'kaybtdCn iggiler iq"ig igsizlik ddeneSinin iki ay uzatdmasr.ve.,asgari.iicrette
:$ide'tzoratmdaa(r$,yaprlmasr;,,,;...
-,,
,
Htikiimetin daha rlnceden kabul edilmiq :so$yalt,alty4pr, ula$im,;*e,;,Cnerji
,,, iizerine odaklanmrg 213 milyar ABD dotarl&y.afuln programrm korumayr
ve genigletmeyi taahhfit etmesi;
.
.
.
.
Bir dizi farkh sistemde lellanilmak ii,zere tanm selftirm igin 6.5 milyar ABD $;
Otomobil iireticileri igin igqileri igten grkarmamalarr gartryla vergi indirimIerli
Ingaat sekttiriinde vergilerin azaltrlmasu ve
Birdiii,sermayemallariiCiniffiattarifeletlndeaidtilmasr.
Kaynak: ILO (20 I 0b), Sektiirel Faaliyetler Biiliimii
Ticori veri tontmt
Tablo 3.5, drg ticaret qoku ile ilgili; modelleme ornefi igin kullanrlan
ve yontem boltimiinde tanrmr yaprlan detayh verileri sunmaktadrr. De$erlerdeki ilk si.itun, Avrupa
Birlifi
ve Amerika Birlegik Devletleri ile ih-
urrg ouzeviruoe rniziru eruisi vr
YAYTLMA KANALT oLARAK TicARET
91
Tablo 3.5
Brezilya: Modelde kullanilan dtS ticaret Soku
Ihracat
ihracat
hacminde
hacminde
dedigiklik:
deiisiklik:
AB&ABD
cCana
$eker kamrgr
cSoya
Soya
cOagr
cLstoc
cMinex
CPGex
Pertol ve gaz gtkarma
cNmetex
(o/o)
diinya
(o/o)
0.0
0.0
31.2
12.8
Diger tarrm tiriinleri
-21.5
-14.2
Qiftlikhayvanlan
-13.6
-4.3
Maden grkarma
-57.8
-18.3
39.0
21.9
Metalik olmayan madenler
-32.8
-19.1
clron
Demir
-62.6
-30.s
cNfer
Demir olmayan madenler
-56.9
-26.9
cOmet
Di$er metal iiri.inler
-39.0
-13.1
cMach
Makinalar
-4s.0
-16.5
cEmat
Elektrik malzemeleri
-22.5
-6.9
cEquip
Elektronik teghizat
-22.5
-6.9
cAuto
Otomobiller
-14.5
-2.5
cOveh
Diier araglar
-48.0
-17.8
cFurn
Ahgap ve mobilya
-29.9
-20.6
cPap
Kagrt ve grafik
20.2
5.9
cRub
Kauguk
-23.6
-8.6
cChem
Kimyasal elementler
-12.2
-5.0
cPetro
Rafine petrol
-17.3
-2.4
cOchem
Difier kimyasal iiriinler
6.8
l.l
66.7
1s.7
ve yedek pargalan
iiriinleri
iiriinleri
cPharm
ilag
cPIas
Plastik
-7.7
-2.0
cText
Telatil
-35.9
-r2.0
cApP
Grysi
-26_9
-17.2
cLeath
Deri tiriinleri
-26.9
-13.1
cCoff
iglenmig kahve i.iriinleri
-24.7
-21.0
clprod
Hayvancrhk tirtinleri
-8.2
-2.4
cSug
geker
-25.6
-1.3
cOfd
Di[er grda iiriinleri
-2.0
-1.1
cOman
Di$er tiretimler
-10.8
-6.7
Toplam
-23.0
-9.4
Kaynak:McDonald ve arkadaglan (2010), USITC, Eurostat ve COMTRADE verilerine dayanarak
92
K0RESEL KRizDE DrS TicARETVE isriHDAM
.
JANSEN vE
voN
UEXKULL
racat hacminde ytizde bazrnda goriilen de$igiklikleri sunmaktadrr. $ekil
3.25'in de gosterdi[i gibi, en azrndan defier bakrmrndan, Avrupa Birli$i
ve Amerika Birleqik Devletlerine yaprlan ihracatta goriilen daralma, difer bolgelerde yaganan ihracat daralmalarrndan daha giiglii oldufundan
basit bir qekilde bu ytizde defigikliklerini Brezilya'nrn toplam ihracatrna
uygulamak, drg ticaret goku ile ilgili tahminin oldugundanfazla grkmasr-
difer bolgelere yaprlan ihracatrn de$igmeyece$i varsayrhyorsa (Bu nedenle onceki siitunun iglevi ve her sektor
igin Avrupa Birlifi, Amerika Birlegik Devletleri ve difer bolgelerin payr)
son siitun ttim ticaret ortaklarr ile yaprlan ihracat igin varsayrmsal bir
qoku gostermektedir. Simiilasyonlarda, gok ile ilgili olarak yaprlan bu olgiilii tahmin kullanrlmrgtrr.
na yol aqabilir. Bu nedenle, gayet
ihracat, 31 sektorden 26'srnda azalmrgtrr. Avrupa Birlifi ve Amerika
Birlegik Devletlerihe yaprlan ihracatta en belirgin azalmalar demir (yi.izde -62), maden grkarma $nzde -58) ve demir olmayan metaller (ytzde
-57) sektorlerinde goriilmiigttir. Otomobil drgrndaki araglar (ytizde -48),
makine (yiizde -45) ve difier metal iiriinler (ytizde -39) sektorlerinde de
gok b elirgin gekilde azalma ya$amr$trr. Avrup a Birli$i ve Amerika Birle gik
Devletleri'ne yaprlan toplam ihracat hacmi yizde 23 orarunda azalmrgtrr.
Di$er bolgelere ihracatrn aynr kaldrfr varsayrldr$rnda, bu oran toplam ihracat payrndayizde 9'hk diigiige doniigecektir. Avrupa Birlifi ve Amerika
BirleEik Devletleri'ne ihracatta sahip olduklarr biiyi.ik pay diigtiniildii$iinde, daha once bahsedilen sektorlerden ahEap ve mobilya (yiizde -21) ve
iglenmiq kahve iiriinleri (ytizde -21) sektorleri en gok etkilenen sektorler
arasrnda goriinmektedir.
Tahmin sonuElart
Drq ticaret qokunun toplam etkisi $ekil 3.25'te ozetlenmigtir (reel agrdan). Bunlar, GSYH'da ongori.rlen kiigiik fakat kayda defer bir azalmayt
(ytizde 2.L) ve yurtigi tiretim ile ozel ttiketimdeki $nzde 8.7) azalmayr
gostermektedir (McDonald ve arkadaglarr, 20lO)27.
Ti.iketim harcamalarrnda belirtilen refahrn azalmasr, Brezilydnrn
lasmen daha zengin -daha geligmig-bolgelerinde belirgin bir e[ilim gostermektedir. Kigi bagrna di.igen refahm etkilerinin btiyiikltigii,
farkh bolgeler iqin $ekil 3.26'da sunulmugtur. $ekiller, ticaret gokunun
bolgeleri nasrl farkh farkh etkiledi$ini yansrtmaktadrr; ozellikle Sao
Paolo diger bolgelerden belirgin gekilde daha fazla srl<rntr ya$amgtrr. Kapplar aynl zamanda, Rio'da ve Orta Batr, Gtiney ve Giineydofu
ulre
ouzeviruoe rniziru eKisi ve YAYILMA KANALI oLARAK TicARET 93
$ekil3.25
Brezilya: Reel makroekonomik bilyilklilklerdeki de[iSiklikler (yilzde)
Ozel
tiiketim
ithalat
talebi
Net
ihracat
Kaynak: McDonald ve arkadaglarnn
(20
1
ihracat
^tzt
GSYH
Uretim
0) simillasyon sonuglart
$ekil3.26
Brezilya: KiSi basma dilSen refah (eSde[er varyasyon, 2000 yilt reel de$er)
Hanehalkr
0.00
Hanehallu Hanehalkr
Kwzey Kuzey Do[u
Orta
Batr
Hanehalkr
Geri kalan
Hanehalkr Hanehalkr Hanehalkr Giiney Doiu
Sao Paulo
-0.20
-0.40
-0.60
-0.80
-1.00
-r.20
Kaynak: McDonald ve arkadaqlannrn (20 10) simiilasyon sonuglart
Rio
94
.
bolgelerinde hanelerde belirgindir. Gi.iney ve Gtiney Do$u bolgeleri kigi
bagrna diigen mutlak refah seviyelerinde kiiqiik diiEtigler yaganmrgtrr.
Kullanrlan model aynL zamanda, krizinin tetikledifi biitge agrfr tizerinde yiiriitiilen tartrqma baglamrnda ilgisi bulunan krizin hiikiimet
gelirleri iizerindeki etkisini deferlendirmeye izin vermektedir. Model,
Hirkiimetin ithalat tarifeleri, satrg vergileri, dolayh vergiler ve do$rudan
alman gelir vergileri ile gelir topladrgrnr varsaymaktadrr. Model oyle bir
tasarlanmrgtrr ki, ithalat tarifelerinden; satg vergileri ve dolayh vergilerden elde edilen gelirler otomatik olarak, vergisi ahnan toplamlardaki
defigiklikler ile ayarlanmaktadrr. Fakat doirudan ahnan gelir vergileri,
dengeli bir btitge elde etmek iizere Hiikiimetge de$igtirilecektir. Vergi
gelirlerindeki degiEiklikleri gcisteren gekil 3.27, Htrktimet'in di$er kaynaklarla ticaret gokunun tetikledifi kayrplan dengelemek igin do$rudan ahnan gelir vergilerinde fazladan yiizde 5 oranrnda bir gelir artrqr
yapmasr gerektigini gostermektedir (McDonald ve arkadaglarr, 2010).
Yiizde 5 oranr yalnrzca bu modelde benzetimi yaprlan ihracat goku igin
ve bu model igin kullanrlan belirli varsayrmlarda gegerlidir. Yine de bir
ticaret gokunun yalruz baErna hiiktimet biitqesini dengede tutmak igin
vergi gelirlerinde yiizde 5 oranrnda gozle gori.rliir bir artrg yapma ihtiyacrnr tetiklemesi dikkat gekicidir. Bu, krizden nispeten rhmh bir qekilde
$ekil3.27
Brezilya: Vergi gelirlerinde de{iSiklikler (yilzde)
-10
-15
-20
ithalat
tarifesi
vergisi
gelirleri
SatrE
Dolayh
gelirleri
vergi
Kaynak: McD onald ve arkadaglarrrun (20 10) simiiLlasyon sonuglarr
Dogrudan elde edilen
gelir vergisi gelirleri
uL<E ouzeyiruoe rniziN ETKiSi VE YAYILMA KANALI OLARAK TICARET 95
zarar goren Brezrlya gibi bir tilke, finansal sistemi destekleme ihtiyacr
dihil olmadr$rnda bile hiikiimet btitgesinin iizerinde etkili
olabilmektedir.
varsayrmlara
Hanehalkr tiiketimi ve yukarrda bildirilen refahta gortilen defiiqikliklerin arkasrndaki ana itici giigler, faktor piyasalarrnda ve kazang elde
etmeleri igin hanelere aktarrlan faktor gelirlerine bagh etkilerde meydana gelen defigikliklerdir. Modelde, iggticii sektorler ve bolgeler arasr
hareketli iken, toprak ve sermayenin sabit ve sektore ozgii olduklarrnr
varsaymaktadrr. Bu nedenle varsayrm olarak sermaye ve topragrn (lilsa
donemde) ayarlamaya uygun olmadrklarr faktor ttirtindeki modelin kargrh$rdrr. Drg ticaret goku Brezilya'yr iiretim sektorii yoluyla vurmu$tur.
E$er Brezlya yoiunlukla diigtik vasrflr iggi gahgtrrrlmasr gereken mamul
tirtinleri ihrag ediyor olsaydr, diiqirk vasrflr iggilerin krizden en gok etkilenenler arasrnda olmasmr ve bunun ttim sektorlerde gegerli olmasmt
bekleyebilirdik, giinkii iggiler sektorler arast hareketlidir. Tahminlerimiz,
elde ettifiimiz bulgularda do$rulanmrgflr ve Tablo 3.6da sunulmuqtur.
Tablo 3.6
Brezily a: F akttir gelirlerindeki deliSiklikler
(yilzde)
Gilney
Giiney Orta
Do{u Bafi
Qok diigi.ik iicretler
-11.15
-7.27 -1.60 -6.00 -7.43 -7.71
-8.80
Dtigiik iicretler
-9.24 -6.78 -2.13 -5.64 -6.48 -6.80
-7.99
Orta seviyede iicretler
-7
-37 -5.09 -2.06 -5.94
-5.68
-5.96
-6.71
Yiiksek ticretler
-2.85 -2.48 4.95 -2.44
-2.56
-2.44
-2.86
Qok yiksek iicretler
-2.83 -2.L9 -1.08 -2.36 -2.77 -1.41
-2.94
Sermaye
-4.64 -3.73 -5.26 -4.75 -s.10 -2.39
-5.16
Toprak
-9.s1 -s.48 6.37 -1.01 -3.37 -8.69 -6.97
Giiney
Sao
Kuzey
Paul
Rio
Do{u
Kaynak: McDonald ve arkadaglannrn (2010) similasyon sonuglan
Farkh ttirlerde ig kayrplarrnrn, ozellikle qok dtigi.ik ticretli ve diigtik
iicretli ig tiirleri igin gegerlidir. Aynr durum, tiim bolgelerde diigiig ile
96
KURESEL KR|ZDE DI$ T|CARET VE iSTiHDAN/
.
sermaye igin de gergeklegecektir. Fakat yine de a$rrLkh olarak Orta Batr
bolgesinde iiretilen tarrm i.iriinleri talebindeki artrg oldu$undan bir bolgede -Orta Batr'da toprak artrgr gozlenmig olmasr onemlidir. Orta Batr
aynr zamanda, en diigiik ticretli iggilerin ticari sarsmtrda en gok kaybr
yagadrklarr tek yerdir.
Modelimizin kurgusu goz oniinde bulunduruldu$unda, simiilasyonlartmrz ticarette en giiglti dtigtigti ya$ayan sektorlerin sermaye gelirlerindeki belirgin kayrplan ortaya grkarmrgtrr. Tablo 3.7'de sunulan bulgular
aslmda maden grkarma, demir ve diger araglar, yani kriz siiresince ihracatta en onemli oranda diigiigii tecrtibe eden iig sektoriin belirgin kayrplannr yansrtmaktadrr.
Modelde, ytiksek vasrflr iggilerin tamamen istihdam edildifi, fakat igsizlife yol agacak gekilde diigiik ve orta vasrflr iggilerin agrrr oranda istihdam edildifi ongortilmektedir. Bu kurguda, ticaret goku diigirkve ortavasrflr iggiler arasrnda igsizlik konusunda defiqiklikler, yiiksek vasrflr iggiler
igin ise iicrette de$igiklikler meydana getirecektir. Model, yi.iksek vasrflr
iqgilerin ticret defigikliklerine cevaben bolgeler arasr gog etmelerine izin
verdifinden, simiilasyonlar benzetimi yaprlan ticari sarsrnl tarafindan
tetiklenen goq baskrlarrnr kontrol altrna almrgtrr. $ekil 3.28 sarsrntrnrn
bir sonucu olarak, kuzey bolgeleri, Giiney-Dogu ve daha az olgiide, Sao
Paulo nun yiiksek ve gok yiiksek ticretliler igin daha az gekici yerler oldufunu gostermektedir. En i.ist seviyede iicretler da Rio'da sorun olmugtur,
fakat sorunun seviyesi o kadar yi.iksek de$ildir ve sonuq olarak yiiksek vasrflr igqiler Rioya ve tarrmsal iiriinler iqin artan talepten faydalanan bolge
olan Orta Batr ya gog etmeye yonelmiglerdir.
Bu simiilasyonda gegen varsayrmlar nedeniyle iggiicii, drg ticaret qokundan ayarlanabilecek tek iiretim faktoriidiir. Bu varsayrmlara gore, igsizlikte defigiklikler ve gog agilarmdan iggi.iciinti ayarlama segenekleri,
tiim i.iretim faktorlerinin ayarlanmasma izin verilirse olacagrndan daha
genigtir. Burada verilen mutlak de$er de$igiklikleri, gori.indti$ii gekilde
deferlendiri]memelidir ve goreceli defigkenlerin farkh model varsayrmlarr ya da farkh sarslntr senaryolarr altrnda defiqtirme e$ilimde olmamahdrr28. Sunulan simi.ilasyon sonuglarr farkh bolgelerde negatif ticaret gokunun ve iiretim faktorlerinin neden oldufu kayrplarrn yayrhmr igin de
yararh bir rehberdir. 6rnek, aynr zamanda go9 karan gibi Uganda vaka
gahgmasrnda da bahsedilen boylesi kararlarrn toplam ve olgtilebilir ekonomi etkileri olugturmak igin nasrl modellenebilecefini gostermektedir.
ulre ouzrviNor
rniziru
rxisivr
YAYTLMA KANALI oLARAK TIcARET
91
Tablo 3.7
Br e zily a: F akt 6 rl er e ii dem eler
(yiizde deliSim)
iggilci)
X
x&M
goku
Soku
Electrik teghizatr
Elektronik teghizat
-1.88
-2.13
-t.46
-t.82
-r.82
-1.81
-1.99
-t.94
-1.95
Otomobiller
-2.15
Maden grkarma
Petrol ve gaz grkarma
Madenler
Demir
Metal olmayan demir madenler
Metal iiriinler
Makine
Di$er Araglar
Ahgap ve mobilya
Ka$rt
iiriinler
Kimyasal iir0nler
Kauguk
Petrol
iiriinleri
Kimyasal
iiriinler
ilag
Plastik
Tekstil
Giysi
Deri iiriinleri
iglenmiq kahve i.iriinleri
Haywancrhk i.irtinleri
geker
Diger grda iiriinleri
Di$er iiretimler
Kamu hizmetleri
inqaat
Ticaret
Ulagrm
iletigtm
Mali hizmetler
Aile hizmetleri
Kurumsal hizmetler
Konutlar
Kamu ytinetimi
Ozel hizmetler
-2.t3
-1.28
-1.13
-1.18
-0.86
-1.09
-1.08
-1.06
-1.16
-1.14
-1.15
t.27
-1.2s
-0.74
-1.89 -l.l I
-2.07 -1.2t
-1.78 -1.04
-2.10 -1.t7
-1.92 -1.13
-1.96 -1.15
-1.55 -0.91
-l.35 -0.78
-0.97 -0.s6
-1.00 -0.57
-r.36 -0.80
-1.3s -0.78
-1.36 -0.79
-1.34 -0.76
-t.64 -0.96
-1.90 -l.l I
-1.19
-1.58
-1.90
-1.90
-2.18
4.70
-1.52
-2.03
-0.88
-1.10
-0.93
-1.18
-1.69
-{.98
-1.89
-1.61
-0.92
-1.1 1
-1.10
-1.27
Kaynak: McDonald ve arkadaglanrun (2010) simiilasyon sonuglarr
x
Sermaye
x&M
Soku Soku
-5.38 -19.72
32.76 2s.24
-1.60 -1.78
-8.25 -l l.4l
-4.47 -2.40
3.84 2.77
8.82 19.74
3.47 3.85
19.70 20.93
-5.19 -1.37
-s.98 -10.19
-t2.61 -10.s8
-3.66 0.00
2.28
-r.75
6.24 6.37
4.10 10.26
7.33 4.42
-1.32 -12.1s
2.79 5.53
-4.77 -4.28
-7.15 -4.23
-8.O7
-1 1.09
-t2.77 -8.81
-7.77 -4.46
-3.89 -2.09
-4.57 -2.53
-5.69 -4.04
-6.45 -4.79
1.22 1.16
-4.42 -2.26
-3.s0 -2.72
-8.05 -4.32
-10.58 *5.97
-8.31 -4.69
-2.89 -3.67
-9.86 -5.28
-1.58 -1.23
-8.68 -4.82
98
.
!
.$! [s#
!
i
a
d=
.r.9 Ur.ts
V'P
', L .n
8f sEt
J
q
^J
U
E ': urE
\t
5L
OE
,5oo
.ox
:,
N
(..)h
.:t
b
92=
*\a
{9e
*\a
&
,s
.gEA
q)
9Be
860
'i9o
(),) -
q)
50
o-^
{E:
>Da)
L
:o
bo
3gg
\
*6E>
6i
Gt ri
,"i S
;'3
i*Vuc
'}l'*
o.Y
(,.E
,5
b.
U'3t)
-v,
O ii i
!e(
,a gFc
o
,60
#ur
",s
q)
,gEa
E
bO
i)o
. lv
J(-
x
Li'l
!
gu
-v
!ro--
E
'a
*6S
5.o
tr
tr
(>
s2uo
-v!r'1'*bx
:s
-vo
!2iia
s
N
a
tr
9-
5{ :=
.!lEo
oo-N
I
q
2
rL
.Yo>.6
o-ot
gEB
E,gV
c!
a
cc
O
\o
a
O
cl
O
.la9
ooo
d
S
E
q
?
o
tx
ve
ulrc
ouzeviNpE rniziu
exisivr
yAytLMA KANALI oLARAK
TIcARET 99
Sonuglar
bir dizi iilke gahgmalarr, krizin ve daha ozelde drg ticaret gokunun etkilerinin farkh hanelerde ve iiretim faktorleri arasrnda onemli
olgiide defigiklik gosterebilece$ini gostermigtir. Brezilya igin ayrrlan boliimde, CGE modelleme qerqevesi ba$lamrnda bu durum daha net bir
gekilde sunulmugtur. Simtilasyonlar, di{er unsurlann ayru kalmas durumunda, ki.iresel ekonomik kriz siiresince ya$anan drg ticaret gokunun,
Yaprlan
gofu bolgelerde istihdam ve gelir iizerinde belirgin bir baskr olugturdugu,
diigiik ve gok dtigiik iicretli iggileri orantrsrz gekilde etkiledi$i ortaya tft-
mqtu.
Brezilyada Hiikiimet, krize cevaben yoksul hanehalkrnr koruma altrna
almak igin politika onlemlerini hrzh bir gekilde uygulamaya sokmugtur.
Kriz oncesinde hali haarda mevcut bulunan bir dizi sistemin giivenilir
olmasr, hiikiimet igin avantajh bir durumdur. Toplumun en yoksul tiyelerine sosyal gi.ivenlifi sa$lama konusunda etkisini kanrtlamrg olan Bolsa
Familia (aile yardrmr) $arth Nakit Transferi Programr, geniqletilmigtir.
Benzer gekilde iqsizlik odenegi gibi var olan iggticii piyasasr politika araglarr, krizin etkilerini hafifletmek igin hrzh bir gekilde artttrilmtgtrr. Sosyal
altyaprda hali hazrrda yaprlmakta olan ana yatrrrmlar, kriz vurdugunda
gofialtrlmrgtlr ve var olan krrsal kesim geligtirme gemalart ek odenek almrgtrr (Kutu 3.3'e bakrnrz). Krizin baglangrcrnda igsizlifin hrzh bir gekilde
artrgr tersine dondiigiinden ve ticretler aynr kahp hatta reel agrdan 2009
yrhnda hafif bir artrg yagadr$rndan, bu onlemler iggiicii piyasalarrnda gortilen olumsuz baskrlara kargr koymada oldukqa etkili olmug gibi goriinmektedir. Modelleme sonuqlarr, istihdam ve gelir etkilerinin boyutlarrnrn politika mi.idahalelerinin yokluf, unda Br eziyiya zarar verebilecefi
diigi.incesini uyandrrmaktadrr. Bu nedenle Hiikiimet'in kabul edilen bazr
onlemlerde dtigiik gelirli haneleri ve iggileri korumaya odaklanmastnrn
yanr slra hrzh ve kararh miidahalelerini de do$rulamaktadrr.
3.6 Mrsrr: Kriz stiresince ticaretin toplumsal cinsiyet etkisi
Drg
ticaret ve krizin etkileri konusunda cinsiyet baklg aEIsl
Drg ticaretin cinsiyet tizerindeki etkisi ile ilgili gahgmalar genellikle
ticaretin iicretlerde egitsizlik ile erkekler ve kadmlar igin istihdam firsatlarr iizerinde etkisinin olup olmadt$t, varsa bu etkinin nasrl gergeklegti[i konusuna odaklanmaktadrr. Boliim 3.5'te anlatrlan manttk ile tutarl
1OO KURESEL KR|ZDE DI$ T|CARET VE iSTiHDAM
.
olarak, e[er iilke kadrn iggtictinii yo$un olarak kullanan iirtin ya dahizmetleri ihraq etmeye baElamrgsa kadrnlann drg ticaretten faydalanmasr
beklenebilir. Becker (I97L) ticaret dahafazla rekabete yol agtrirndan ve
bu nedenle girketler kadrnlarr ige alarak "aynmcilrk maliyetini" azaltmaya
gabaladrklarrndan, kadrnlarrn ortaya qrkan ihracat yaprsrndan ba$rmsrz
olarak ticaretten kazang saf,lamasrnrn beklenmesi gerekti$ini savunmaktadrr. Bu durum, farkh zeminlerde geligkiye diigmiigttir; ornegin bir ayrrmcilrk ortamrnda, ayrrmcrhk girketler igin bir maliyet defiil, bilingli bir
ig kararrdrr (Albelda ve arkadaglan,2004). Deneysel olarak, Weichselbaumer ve Winter-Ebmer (2005) konu ile ilgili genig bir literattir taramasrndan, kadrnlarrn efiitim seviyelerinde ilerlemelerin kontrolti sonrasrnda da
cinsiyete bafih i.icret farkrnrn kiiresel ticarette giiglii artrglar ile karakterize
olmug son yrllarda kapanmadrgr sonucunu grkarmrEtrr. Ticaretin cinsiyete bafih ticret farkhhklan iizerindeki etkisini agrk bir qekilde inceleme
amacryla son zamanlarda yaprlmrg iilkeler arasr bir gahgmada, Oostendorp (2009) ticaretin zengin iilkelerde cinsiyete bafh ticret farkhhklarr
i.izerinde daralan etkisi varken, yoksul iilkeler igin kanrtlarrn kesin olmadrfirnr ortaya koymugtur.
2. Boli.imde (Boli.im 2.3) sunulan veriler, son yrllarda kiiresel diizeyde gergeklegen kiiresel mali ve ekonomik krizin istihdam etkisinde
gtiglii bir cinsiyet cinyargrsmrn etkili olmadrfrnr ileri siirmektedir. Fakat
bu bulgular, ulusal dtizeyde cinsiyete ozgii istihdam etkileri arasmdaki
btiyiik farkhhklarr gizlemektedir. Cinsiyet onyargrsmrn dtizeyi ve yaprsr, biiytik olqtide, krizden en gok etkilenen sektorlerin neler oldu[una
ba$hdrr. Odaklanrlan yedi iilke arasrnda, farkh etkiler gozlemlenebilir.
Ukrayna'da, ana metal ve metal igleme sanayisi, krizden a[rr yaralar almrgtrr. Bu sanayi, iilkenin gahgan ntifusunun biiyi.ik bir krsmmr istihdam
etmektedir ve bu sektorde baskrn qekilde istihdam edilenler erkeklerdir.
Sonug olarak, Ukraynada krizin istihdam etkileri erkek iggilere kargr onyargrhdrr. Giiney Afrika iqin, model tahminleri kriz etkilerinin erkekler
iqin daha belirgin oldu$unu ongormektedir ve kadrnlar, iggiler arasrnda
yeterli gekilde temsil edilmedi$inden iggiiciindeki toplam pay ile kargrlagtrrrldrfirnda (yiizde 43.1'e yizde 40.7 orantnda), iglerini kaybetmele-
rinin olasr oldu$u tahmin edilmektedir. Hindistanda istihdam etkilerinin cinsiyet ayrrmr yaprlmadrfr gortilmtigti.ir (Boltim 3.4'e bakrnrz). Fas,
yo$un gekilde kadrn giictiniin kullanrldrfr tekstil ve giyim sektorlerinin
ihracatgrsrdrr. Fas'ta tekstil ve giyim sektorlerindeki iggiiciintin yaklagrk
yizde 60'rnr kadrnlar temsil etmektedir ve iggiicti diigtik vasrf seviyesinde
uxe
ouzeviruoe rniziu
exisi vr
yAytLMA KANALT oLARAK TicARET 101
yofunlagmaktadrr. ILO tarafindan son zamanlarda yaprlan sektore ozgii
gahgmada, sektordeki kadrnlar arasmdaki ig kayrplarrnrn, toplam sektorel
istihdamdaki oranlarrn a bakrldrfrnda beklenend en fazla oldu$unu ortaya grkarmrgtrr (Bensaid ve Ibourk, 2010). Yazarlar, diigiik vasrflr iqgilerin
kriz doneminde tampon olarak kullanrldr$rnr ve netice itibariyle sektor
yiiksek kadrn istihdamr ile karakterize olsa da kadrnlarrn ig kaybr yagayanlar arasrnda agrrr derecede temsil edildifini agrklamrglardrr. Ttim bu
klasik gergekler, krizin istihdam etkilerini anlamda cinsiyet bakr$ agrsrnm
onemini vurgulamaktadrr. Bu boltimiin geri kalan krsmr, cinsiyetci bakrg
agrsr Mrsrr vaka qahgmasrna incelenmekte ve dtg ticaret gokunun etkilerini cinsiyet aqrsrndan derinlemesine incelemektedir.
:
l\urll J.4r
F as: kr!@olitika tepkileri"";t"tt'ii1:'l
:::::::::::::::::::::
1.3
milyar,rdi#mlik
iiiittitl:
t:)::::'
:
:''
t'
paketii:kriiden iizellikle.etkilendikleri belirtilen iig
veotomobil endtistrisi igin uygun hale getirilmigtir.
unsur yer almalaadr:
teg.vik
sektcir; tekstil ve giyim, deri
Pakette beg
i '$gi
ur: HiikiimCffi,iigriqlerifllyfzde $.'i.teu fazla paltmayen qirketler
igin iqveren primlerinin tiim sorumlulu$unu almasrdrr.
:.
.
Jt{lil[iiunslrl, qir
Btl*_titr
etme kredisini.:.ii.dqyememesi duruntunffi, dniine
gegme amaghdu.
.
.
Ticari unsur : ihraca.t'kldif
il in;rayte$$J;
ulptma imkin r sqqqr@adr.
ldari unsur: ithalatqilarrn sdzleqmeleri iptal etmeleri durumunda girketlerin ihracat amagh mahn bir hissesini yerel Olgekte satmasrna iiin vermektedir.
.
E$itim unsuru: hali hazrrda istihdam edilnig igqilerin yeteneklerini geligtirmek iqin malii .hti :saf,larna bmaq1lagrmaktadu. ' :, ':
,
Duyurulan tln"J".in a*maslnln de$erlendirilmesi, sosyal unsurun en popiiler alan oldu$unu ve nitelikli qirketlerin yiizde 4Ohdan fazlasr iqin kullanrldr$rnr
ortaya q&armrgtr. E$itim unsurqofo oril erldiistrisiEdEry;riBJikli qirketlerin
1qklagrk geyrgginde kullamlmaktadr, fakat tekstil seK0rii$dbfti qirketlerde,4lm
qok.diigill{ii{;iNite}iHi girketlerin:: zde Tisinden de,azitlcari unsurdan;'feyd.a-2
hnmrstrit#.i;irft.1gm H}Hhl. mppn,;Fas'rn ihracatrnda diisii$e,neden olail ddi#r=
mun ihracalirfiiiranCmanruiry.e.,,Lq .derecede ulagaryamiiryry,,ziyade hedef,u!$"
lerde talepte'diigiig
oldupu$et'rp rt*4+44
Kaynak: Bensaid ve Ibourk (2010)
102
KURESEL KRIZDE DIs T|CARET VE iST|HDAM
.
JANSEN VE VoN UEXKULL
Ktiresel ekonomik krizde Mrsrr
Gegmig
Kiiresel kriz, Mrsrrin GSYH artrgmda diigiige yol agmrgtrr. GSYH artrpozitif kalmrgtrr, fakat kriz oncesi yizde 7 oranrnda iken kriz siiresince
yizde 4'e dtigmiigttir. Kriz, Mrsrrh esas olarak azalan ihracat gelirleri ve
yurtdrgrnda gahgan iggiler tarafindan gonderilen odemelerde dtigtig ile
yayrlmrgtrr. ihracatlar, Amerika Birlegik Devletleri ve Avrupa Birlifinde
yaganan srl<rntr donem nedeniyle afrr yaralar almrgtrr. Almr zamanda,
yabancr tilkelerde gahgan iggilerin biiytk krsmr, yurtdrgrndan; ozellikle Korfez iilkelerinden donmi.igtiir ve bu durum bu odemelerde dtiqtige
yol agmrqtrr.Odeme istatistikleri on dengesine gore, ozel net transferler
2007108 yrllannda 8.4 ABD milyar $'rndan 2008/09 yrllarrnda 7.6 ABD
milyar $'rna dtigmtigtiir.Ekim 2008-Afustos 2009 doneminde 75, 000'den
fazla Mrsrrhnrn Korfez Ulkelerihden dondtifiii tahmin edilmektedir (Ticaret Birligi ve igqi Hizmetleri Merkezi -Center for Trade Union and
Workers Services-, 2009). Bu sayr 2008 yrh gegici gog durumu ile Korfez
bolgesi iilkelerinde yagadrgr tahmin edilen 1 milyondan fazla Mrsrrhnrn
yaklagrk ytizde 7.5'ini temsil etmektedir2e.
gr
Tablo 3.8
Mrsr: Dolrudan yabanu yattrtm
aktSL 2004-09
(milyon ABD $)
2004105 2005106 2006107 2007108 2008/09
Toplam net dofirudan yabancr yatrnm
Ulke igine gergeklegen akrglar
Amerika Birlegik Devletleri
Awupa
3902
4 135
2040
69s
Arap iilkeleri
Diger iilkeler
Ulke drgrna gergeklegen akrglar
189
|
209
6
lll
11053 13237
9
098
13
4554
28s2
300
t 392
084
t7
681
2439
3298
2 666
6
4
802
448
5 105
2733
3 516
-233 -2987 -2031 -4566
8113
t2 836
3 515
3904
tTAt
3716
-4723
Kaynak: Klau (2010), CAPMAS (Kumu Mobilizasyon ve istatistik Merkez Ajansr) verilerine dayanarak
Tablo 3.8'de
goriildiifti gibi do$rudan yabancryatrnm
da (DYY) ktire-
sel krizden etkilenmigtir. Uzun yrllar devam eden artrg sonrasrnda, do$-
rudan yabancr yatrrrmrn Mrsrr ekonomisine giriginde, 2008109 yrllarrnda
2007108 yrllarrna kryasla yaklaqrk 5 milyar ABD $'Ift azalma yagamrgtrr.
Di$er kaynak tilkelerden akrg mutlak baflamda artrp 3.7 milyar ABD
ulre ouzeviruor rniziN
rTKisi vE yAyrLMA KANALI oLARAK TicARET 103
$'mm da tisttine ulagtrken, DYY akrgrnda diigiig yaganmaslnrn ana nedeni, Amerika Birlegik Devletleri ve Avrupa iilkelerince yaprlan yattrrmlarrn dtigmesidir. Ne yazft ki veri eksikli$i, do$rudan yatrrrmlarrn akrgr
konusunda sektorel bir analiz yapmayl engellemektedir. Sistematik olmayan bulgular; petrol, kumag ve tekstil ve turizm sektorlerinde dofirudan
yabancr yatrrrmrn onemine igarete etmektedir.
Dtg
ticoret goku ve istihdam etkileri
2009 yrhnrn ilk beq aymrn verileri drg ticaretin, krizin Mrsrrh yayrlmasmda onemli bir kanal oldu$unu gostermektedir. ithalat yiizde 17 i.izerinde azalrrken, ihracatytizde25 izerinde bir oranda dtigmiigtiir. Bu srl<rntrlt
donemin pozitif yonlii etkilerinden birisi ithalat talebinin azaltmasrdrr ki,
bu olgu drg ticaret agrfirnrn agafirya gekilmesine yardrmcr olmugtur. 2008
yrh baglangrcr ile 2009 yrh baqlangrcr arasmda hammaddeler harig ttim
iiriin gruplannda ihracatta giiglti bir azalma yagamrgtrr. Petrol drgrndaki
iiri.inler arasrnda, ozellikle istihdam yo$un tekstil ve giyim iiriinleri dAhil
nihai mallar igin keskin $nzde -26.6) bir dtigiiq olmugtur (Tablo 3.9).
Tablo 3.9
Mtstr: Emtia grubu ihracah,2008-09 (milyon ABD $)
200Y
2009/2008
de{ilim
Toplam ihracat
u 831
8 849
-25.2
Petrol ihracatr
3 942
2 369
-40.9
927
460
-50.4
Ham petrol
Di$er
3 015
I
909
-36.7
Petrol drqr ihracat
7 890
6 480
-17.9
1s1
16
-89.4
Hampamuk
I
Hammadde
Yan mamul
iirtinler
Nihai mallar
Not
010
t
226
21.4
r 442
I
358
-5.8
5 287
3 881
-26.6
(o/o)
a = Ocak-Mayrs
Kaynak: KIau (2010), CAPMAS (Kamu Mobilizasyonve istatistik Merkez Ajansr) verilerine dayanarak
Kriz si.iresince drg ticarette gergekleqen defigiklikierin sonucunda kaybedilen iglerin tam saylsmrn tahmini, istihdam artrgrnrn esnekligi ve (bu
galrgmanrn yaztya dokiildiigii zaman mevcut olmayan), her sektor igin
ihracat istihdamr bilgilerini sa$layabilir. Qahgmada gok basit bir alterna-
104
KURESEL KR|ZDE DrS TiCARET VE |ST|HDAM
.
tif olarak, daha niteliksel ve sektore ozgii yaklagrmlar kullanilmrgtrr: Bunlar sektore ozgti gaLgmalar (El-Haddad ve Klau, 2010; Zaytortn,2Ol0) ve
paydaglarla goriigmeler yoluyla veya tarihsel olarak bilinen elde edilen
istihdam esneklikleri kazanrlan bilgiler kullanrlarak her sektorde krizin
istihdam etkileri tartrgrlmrgtrr (Tablo 3. 10).
krizin drg ticaret ile ilgili istihdam etkisinin en fazla tekstil
turizm sektoriinde dillendirilmesi beklenmektedir.
Mrsrr tekstil ve giyim sektorft ile ilgili olarak son zamanlarda yaprlan etki
de$erlendirmesinde, tekstil ve giyim girketleri yeni sunulan ihracat stibvansiyonlarrnln ana kullanrcrlarr olsalar da, hem iiretim (yaklaErk yizde
25 oranrnda) hem de ihracatta (yaklagrk yizde 22 orannda) ekonomik
krizin bir sonucu olarak keskin bir diigiig gergeklegtifi sonucuna ulagrlMrcrr'da
ve giyim sektorleri ile
mrgtrr ( (El-Haddad ve Klau, 2010).Bu diiqiig, sektorde 70, 000 iq kaybr bu
da toplam istihdamrn yaklagrk ytzde 17'sine denk gelmektedir. istihdamda gortilen azalma, en gok kadrnlar ve diigiik vasrflr iggiler ile kayrtdrgr
girketler arasmda dillendirilmigtir. Kumag sektorii tiretim ve istihdam da
miitevazr bir artrg (+3000) ya$asa da, ig kayrplarl esas olarak tekstil girketlerinde gerqeklegmigtir (74, 000).
Turizm, Mrsrr'rn agrk ara en onemli doviz kayna$r ve onemli bir istihdam alanrdrr. Turizmden elde edilen kazanglar,l0.8 milyar ABD $ina
ulagtrfr 2003 ve 2008 yrllan arasmda giiglii bir gekilde artmrgtrr. Turizm
endtistrisinde toplam istihdam 2003 yrhnda i87,000 iken 2008 yrhnda
225,000b yiikselmigtir. Kiiresel ekonomik krizin bir sonucu olarak, uluslararasr ticaretten elde edilen gelir 2007108 pllarrnda 10.8 milyar ABD $
iken 2008/09 yrllarrnda 10.5 milyar ABD $'na ulagmrgtrr. Di.igtig, yrlhkbiiyiime oranrnrn yiizde -17.2'yigordtifii 2008/09'un i.igiincti geyrefinde en
fazla olmugtur (Zaytoun, 2010). Turist geliginde azalma, ingaat sektoriinii
ve grda endiistrisinin yerel satrglarmr da etkilemigtir. Qahganlannrn nispeten yiiksek vasrf seviyeleri ile karakterize olmug Mrsrr turizm sekt6rti
ile ilgili olarak son zamanlarda yaprlan etki de[erlendirmesind e,yalntzca
birkag girketin igten grkarmalarla kargrhk verdi$i; daha ziyade girketlerin yeni igler pegine diiqmi.ig, ticretleri ve ikramiyeleri azaltmrq, zorunlu
tatili gtindeme getirmigtir (Zaytoun, 2010). Krizin patlak vermesinin ardrndan, turizm sektorti mali tegvik paketi altrnda bir dizi ozel onlemlere
konu olmugtur. Buna turizm projeleri igin borcun yeniden planlanmasr,
yeni projeler igin kredi saglanmasr ve turizm iqin kamu pazarlamabiitgesinde artrq
dihildir.
ULKE DUZEYINDE KRIZIN ETKISI VE YAYILMA KANALI OLARAK TICARET 105
..
b
N
!.i
-l2L
*-Y
EE
'is
N.:
':s
OB
(S
-x
q)
L
.n
!g -F
be
E
E
eE
B {H:E
H
e
g €"8 S
€- *a
E
=
EE '*
6x
E
; S.'6 3
,3a
-t--
2
:iE E
[:B-EE
E
i{ 5o'i=E;
: q6
=i
E"
.9
=oB tE
tE:t;
6 =s
BE, €i
UE€ Ae
$=
E 9E E Ei
€ E,5" Ei
} E,il i, ;U: 9*
gf:FE
i
€=fE,;"€iEE€
A;..E€ F 3;Ei5H F FE€ dT
=
G
i
o.
=
F
u
q)
rpp
'r.
L
q)
dE
qo
N
6g
E.P
q)
o
a
,vf,
'$.
Iql--at
.o
:o
i:t
L
>b
d:o
N
L
.v
"ra
o
o
*
q)
;s
PN
v
+:B
u
x.9x
d
t-.t
UG
bD
d
!!
E u
'id
J<d
?4
d
o
uu
bD
oo
bO
g"
EE
65
bD
id
6d
x
bD
E
9U
d6
!!
o
r
-C
'id
Jd
Fi5
,u
E!
oo
b
6tr
X4
bo
v-Yd-}Z<d
=
oc
:!
AirNrJN =d
r-.1
;> 6
ac
=d
;i d
&
v)
u)
.v
6
-\a
-!.
:- ^\
afr.,;
c\
Xv.!
o=o
/
-:<t b
E? g"
'J=
=voo
r.<
=c
)mu
d':
trtr
.v
iJAi/
atr
E:
o V Y=
.cE
Fii
'Ji-@-6
Ec
N
L
L
v
qC
?60O
:^€d
.9
ca
()
Ji:/"
a,-i
*
E
id
6
.ra
v)
d
H
A
d
H
a
a
H
*
a
*
C
H
* <1
+ie
+iq er L),r sd r).- t).*
g€
d!
d"a E+
dq
sh
',{d
-U;
!N
!{
i
Ed;
a4
FX
L
io
rJ<
t
6
FS
OS
OS
O
OS
OS
'o
a
d
O
.v,
d
d .v
E
O
6
N
€
m
z
r!
>^
N=
3b:
=6'
-1"^C
E
'.
c=.?
;" €E F
Id 49;F =3
P
6
F
.,.:
E EE
o!
otta
go
F
r
o
E
E :6 'ao
.E
Y
g
tr
-c
.F
=
I
.iE
sJ
,4
q
5
;
F
=
.E
a
'5p
-v
=Ea o
fru
il*
{:
zv
106
,,.
.
Kutu 3.5
,:
IvItsr krize potitika
tepkileri
;
2009 ilkbaharrnda Mrsrr Hiik[meti yakla$ft 15 milyar Mrsrr poundu (2.7 miyar
ABD $ ya da GSYHhrn y0zde 1.5'i) degerinde bir mali tegvikpaketi hazrrlamrgtrr. Paket yo$unlukla kamu yatmmr ve kamu hizmetleii fizerine odaklanmrgtrr
(Tablo 3.11). Aynr zamanda pakete, bagta ihracatr kolaylagtrrmak ve turizm endiistrisini ve dzellikle afirr yaralar almrg [retim sekRiriinii desteklemek igin hedeflenen baa dnlemler de bulunuyordu, Diigiik:$elidi:haneleie yardtm ve asgari
ticrette zammr da igeren sosyal giivenlik ile ilgili bazr hiikiimler,2OATfiS gda
fiyatlarr krizi sonrasrnda zaten vardirirMar!:90081diii.;.ek;iiaii:a1rtalar Parlamento
tarafindarl,resmi olarak onaylanmrg 0l5t,fu:,,Fakei igiiilindeki pek qok proje
Eylul.2008'de zaten baglatrlmrg liitqe tedbifleri ilsfinan-e edilmigti. ikinci bir
teqyllpak*i,
Kasrm 2009 yrhnda diigiince agamasrndaydr.
M.uulr,.,M,,,,,l,li,.;rryi/kpnkeilnindaphru'r,rorrr!1,^,*npoundtt)
2008/0e
Toplam paket
15r53,
io arz
I. Yatrnm haremalan
iic:'riel.biitqe ..
.'.'..:..
::.:
'
,
tfi212
:,
Igme suyu ve kanalizasyon projelCri
,7
Yol ve k<iprii inqasr
r 000
Qegitli valiliklerde yerel geligim projeleri
I
030
000
400
uKu lntasr
150
652
DrEer
600
Demiryollarrmn etkinlilinin *1gr11sfit.;.'i,:i,,,,,,;1
,Dogr1 Port- Said limammn geligtuilmesi i6n
*ryipi
400
pro;elen uygulanmasr
50
Krzrl Deniz limanlannrn kapasitesinin iyilegtirilmesi
r50
n; cari har;gd*i{*ffiffii/$lfl$Ciyonlar)',
ivlrir llglcatr n ftkdbdt gilctinfi ffirrilmasr
270pi
Detrai*
I
lqkelefiriln
.,,..]00
ddlteklenmbsi
II. Giimiiik,viif{si nqll $4tlq vergilerinde indirim
giidilerinin ve sermaye mallan iizerindeki gtimriik
Baz,r sanayi
2 100
vergileri
azaIIma
Krlnrlq Klsq (?010),.MtsirMalilr'6akanhirndan ahnan'bilgilere dayanarak
,.,
: l;200
,:,,,1,
2,'000
i UOO
UITE OUZTY|TOE TNiZiN ETK|Si VE YAYILMA KANALI OLARAK TICARET 107
....danmt
Ek pla ak, MtstMtlkCz Bankq$r,bir gecelik teminatlan azaltarak ve $ubat ve Temi
muz 2009 tarihleii arasurda kredi faiz oranlarmt beq kez borg vererek ve slraslyU pzae 8.5 ve yiizde l0 oranlanna e.ti.riii p"otal tegvik Onlemleri sa$lamrgtrr.
eler (ROBIler) igin fi.na4smana
Bunun yanrnda,
Hg$k,v-e,p.rtC,ib
eriqimin kolay..laSdr iir"amaiitldicaii'bahkalirrn KoBj;laedilerindiaunzam
karylrqlar,
kol$q1*mryr.
Kalnalc Klau (2010)
Azalart genel biiytime oranl dofrultusunda, Mrstr'tn igsizlik oranr kriz
ktiresince artmrg; Hazftan 2009'da yizde 9.4'e ulagarak zirve yapmrgtrr
(Tablo 3.11). igsizlik, 2009 yrhnrn iigtincii geyreginde bu seviyede kalmrgtrr. Haziran 2008 ve Haziran 2009 arasr donemde iEe alman kigilerin toplam sayrsrnm artmasr ve 110, 0O'inin iizerine ulagmasma ra$men,
aynr donemde iEsizlik oranrnrn artmtg olmast ilging bir noktadrr. ige yeni
baglayanlarrn sayrsr 400, 000'in tizerinde olmasrna ra$men gegmig yrllara
kryasla bu sayr diigirktiir. Fakat dtigiik biiyiime orant nedeniyle, iggiicii
piyasalarr bu donemde bu kigilerin biiyuk krsmrnr alabilecek konumda
de$ildi. Bu durum, gok sapda kiginin ig arama konusunda cesaretlerinin
krnldr$rnr ya da e$itim almaya devam etmeyi tercih ettiklerini gostermektedir. Aynr donemde, toplam igsiz sayrsr 300, 000 kiqi artmrg, 2.lmilyondan 2.4 milyona qrkmrgtrr.
Daha once agrkiandr$r izere,kadrnlar krizden ozellikle a$rr yaralar almrglardrr. Bunun onemli olgiide nedeni tekstil ve giyim sektoriintin kotii
p e rformans go stermig olmasrdtr. Hazit an 2008'den Hazir an 2009' a kadar
gegen siirede, kadrn igsizlik oranr yiizde 18.8 oranrndan ytizde 23.2'ye
qrkmrgtrr, difer yandan erkekler arasrnda igsizlik yizde 5.4'ten yizde
5.2 ye dtigmiigtiir. iq arayan kadrn sayrst 300, 000 artmrgtrr.
Sonuglar
Goriiniiqe bakrlrrsa ki.iresel ekonomik kriz nedeniyle meydana gelen
drg ticaret gokunun, kiiresel seviyede giiglii bir cinsiyet onyargrsr yoktur.
Fakat onyargrnrn kadmlarrn lehine ya da aleyhine oldufu bazr iilkelerde
var olan cinsiyet farkhhfir sorunlart kotiiye gitmiqtir. Mrsrr'da, kadrnlara
kargr bir onyargrp igaret etmektedir. Bu vaka gahgmast, onyargr hangi sistemler aracrhfiryla gergeklegti ise, o sistemlerin bazrlartnrn altr gizilmigtir.
Vaka qahgmasl aynr zamanda, olumsuz bir drg ticaret gokunun iggiicti pi-
1OB
KURESEL KR|ZDE DI$ T|CARET VE |STiHDAM
o\
noqn
rn al
0\
N
:tro$o\N\oc\
\?aYa<l
60h\oao6
o\nrlco.{.c.rie{Ro\
.!G
Q.Q
NN
o\
6COHOnh66E
NO60nco66$
O\O6\c)o\66
O\ rn tO
oO <r et
NN
-o
L}Q
€
H
o\
F..
-': o\
6i e
6NO\
C!
\9O\hO\F\\ONNO\
qq,q,OF\coONO
N\OO\NhF\O-i6t
0\6<6$cjd6l
NN
N-
6
o\
o
NN$1r)-\oNi6
NCOOc)$S<r6
oaoc{oh6ocoo
O\hrncO<{NiN
ctN
.:\
rra
-q
.
60\0O
60\
99d
9
co
9\\o$Nco.niNN
\.?Q$VaOeto\61@-r
6i+6N-t\OO\-ri;
O\h$€.{rNN
6tN
qa
( U^Q
'i
,u
E
N
ra
N
oo
00r+o
ocl\o
6-6tONGl
N\OO6ON
r$\o$6
0\6<r@<tc{
NN
Q
.r
".r s
9o-
n
€
N\O
-q\
rn€
NN
d
cis
e(l
-d
00
::
eQO\O\NNOt-cO
YLQQOooic)hoco
\Ohdh$OO-;
6rn$N\FNi6l
Nc{
,lm
m
o\
\o
6l
t
(J
f'.
bO
L
tr'
CltnN6<N.$ih
a.!6NH<rF\c{o:\
O\\Oh€\O$OOo
F\h..|\OririiN
c.l
.oQ
...o\
9oN
c.r
\o9
nO\<r
oooc{
OOOhi\C)
N6NAOO
Ni6Orco\o$N$N
NN
nNrI*
OHN
\-rb
oi
a.l
q
i6t
\O
d
N
lnohc{N$oO\N
\LONO6oC\<O,
oo$om600aon..lNS-dN
NN
Q
,i E
co
qq
ho\
co
q
,y
b
,i
E<
--&
EO
:{v
J'a
'- i$
-:=
00
E''
c{hN$\oocoo\N
nNOC.lOOaOiC)
cOtn6N6c{6O=
t\nm\O$:iN
cl
N
.io
Ng
E95E
'r?'=er
.-r
n
\o co
oi
6
P
.iirl]}zFU.!aVF(.).rI.]lzF.g
€*
b{
3,;
ao
6N
q5
9d
-i1
E.-.-=
,it:Etrctd
:E*83*
'Felsui
'iq
!d<
a2
>L
b
r$
.H
rI]:z
ilx
F
zv
ulre ouzrviruor rniziN exisi vr
yAyrLMA KANALT oLARAK TicARET 109
yasasma etkilerini yaplsmm aynr iilkede farkh sektorler arasrnda farkhhk
gosterebilecegini gozler oniine sermigtir. Mrsrr'da hem tekstil ve giyim
sektorleri hem de turizm endiistrisi krizden negatif bir gekilde etkilenmigtir. iki sektor de istihdam yo$un sektorlerdir. Diigiik vasrflr, kadrn iggi
istihdamr ile karakterize olmug bir sektor olan tekstil ve giyimde, ticaret
goku belirgin ig kayrplarrna yol aqmtgtu. Diigiik vastflt iggiler ve ufak kayrtdrgr girketler, ozellikle ciddi bir gekilde etkilenmigtir. Difer taraftan,
daha yi.iksek vasrf seviyeleri ile karakterize olmug turizm sektorii, turizm
kazancrndaki azalmalara ra$men iggilerinin go$unu elinde tutmugtur. iggileri, gahgma saatleri ve iicretlerde azalmalar pahasrna iglerine devam
ettirmiglerdir.
Krizin negatif etkilerine ra$men, difer geligen ve geliEtirilen ekonomiler ile kargrlagtrrrldrfmda, Mrsrr ekonomisi krsmen direng gostermigtir
ve bu rapor yazrldrgr zamanda yaralarm sarrldrgrna dair igaretlerin aqrk
bir qekilde ortada oldugu goriilmiigtiir. Eger Mrstr, tilkeyi yabancr ticaret
ve yatrrrma aqma politikasrna devam ederse, politika yapan mercilerin
daha iyi ve daha fazla gtincel olan veri setlerinden ve muhtemelen daha
geligmig analitik araglardan yararlanmalarr mi.imktin olacaktrr. Bu durum sayesinde drgarrdan gelen goklarrn, i.ilkenin kagmrlmaz gekilde daha
fazla martz kalacaf,r etkilerini Hiikiimet'in krsa stirede degerlendirme
kabiliyeti geligecektir.
Notlar
Ktigtik ekonomiler, btiyiik ekonomilerden daha yiiksek ticaret-GSYH oranr
ile karakterize olmaya meyillidir (lansen, 2004)
$ubat 2010 tarihli IMF Diinya Ekonomisi Goriiniimii (World Economic Outlook-WEO) veri tabam
Uganda ile ilgili b<iliimde (Boliim 3.3) g6rtilece$i gibi, ihracat geniglemesinin
ana nedeni Uganda $ilihin krizin baglangrcrnda devaliiasyonunu takiben gegici kayrtdrgr srnrr <itesi ticarettir.
Bu boliim, ILO'nun Ukraynada Ekonomik QeSitlilila TeSvik Etme: iS olanagt
saglayan ortamm, beceri politikalanrun, ihracat teSvikinin rolil proiesi kapsamrnda Ukrayna'da devam eden gahgmastndan elde edilen bulgulara dayanmaktadrr.
5
$ubat 2010 tarihli IMF Dtnya Ekonomisi Goriiniimii veri tabanr
6
Veri srnrrlama nedeniyle yalnrzca iiretim sekt6rii gosterilmigtir ve bazr alt sektrirlerin kaldrrrlmasr gerekmektedir.
110
.
Kucera ve arkadaglan (2010) Hindistan ve Giiney Afrika vakalannda gelir
kaynakh etkilerin iinemine bir kanrt sunmaktadrr.
Kamboqya ile ilgili olarak son zamanlarda yaprlan bir qahgmada, bazr yoksul
lursal hanelerin gehirde gahgan akrabalardan gelen paranrn azalmasrna tepki
olarak daha fazla aile ferdinin qehirde gahgmak iizere giinderdi$i, boylece 9e-
hirlerde hali hazrrda bulunan vasrfsrz iggi fazlasma katkr sa$landrfr sonuglanna ulagrlmrgtrr.
9
Bu btili.im ILOya (2009b) dayanmaktadrr.
l0
Kiigtik giftgilerin akaju cevizi durumlannda verecekleri kararlar igin istikrarh
ve ringoriilebilir bir politika ve ekonomik gewenin iinemini gciz iiniinde bulunduran McMillian ve arkadaglan (2002) inceleyiniz.
l1
7979 ylmda piring fiyatlarrnda meydana gelen artrg, Liberya'nrn kaosa kaprlmaslna, krvrlcrm ayaklanmalarma ve Baqbakan Samuel Doe'yu iktidara getiren darbeye yol agan politik krize neden olmugtur.
t2
Rapora gore, gu anda 104, 100 hektar da[hk alan ve 75, 000 hektar batak-
hk alan piring ihetimi igin ekilmektedir. ig ve toprak oramnrn da$hk alanda
hektar bagrna 1.8, batakhk alanda ise hektar bagrna 2.6 kigidir. Aynr rapor,
Liberya'nrn piring iiretiminde kendine yeter dereceye gelebilmesi igin ekim
alanrnrn dafiIft alan igin 128, 000 hektar, batakhk igin ise 92, 000 hektar daha
artmasr gerektifini ongormektedir ki bu aymr ig ve toprak oranlnl kullanarak
ekstradan 470, 000 istihdam anlamrna gelmektedir.
13
Bu boltim Sender ve Uexkull (2009) gahgmasrna dayanmaktadrr.
t4
COMTRADEiIen (Birlegmig Milletler Emtia Ticaret istatistikleri Veri Tabanr)
allnan tiim ticari veriler.
l5
2008 fiyatlannda 2009 yhnrn ilk yansrnda ihracat de$erlerini gtisteren gubuk, 2008 yrhnda ihracat miktarr bolii 2008 yrhnda ihracat deferi, 2009 yrhnda ihracat miktarr ile garprlrr. Bu hesaplama, yalnrzca homojen iiriin gruplarrnda hacim de$igikliklerini gostermektedir ve bu nedenle homojen olmayan
iiri.inler igin $ekil 3.10da agrk bir gekilde sunulamamrgtrr.
16
ihracat yaprsr gegitlidir ve kolayhk olmasr igin sayrsrz iiriin arasrnda da$rlan
ihracatrn onemli payr, 'di[er" alt grubu altrnda toplanmrgtrr. Bu ihracatlar,
2008 yrhnrn ilk yansrnda 216 milyon ABD $ iken 2009 yrhnrn ilk yansrnda
205 milyon ABD $ olmugtur ve gekil 3.10'da bu kngiik dtigiig gortilebilmektedir.
t7
Liberya vakasrnda oldu$u gibi, ithalat neredeyse ihracattan iig kat fazla oldu[u iqin Uganda iizerinde ithalat fiyatlannda yaganan bir degigiklifin etkisi,
ihracat fiyatlarrnda yaganacak degigiklilin ektisinden daha giigli.i olacaktrr.
t8
$ekil 3.13'te bulunan grda ihracatr verileri, onemli miktarlarda yurt iginde
ULKE DUZEYINDE KRIZIN ETKISI VE YAYILMA KANALI OLARAK TICARET 111
tiiketilen; fasulye, dan, yerfistr$I, muz ve di$er meyveler gibi tanmsal grda
maddelerinin ihracatrm igermektedir, fakat kahve, 9ay ve tiiti.in drganda kalmaktadrr. $ekilde yalnrzca hakkrnda ayhk veri mevcut olan resmi ihracat goriinmektedir ve bu nedenle toplam grda ihracatr oldu$undan ciddi derecede
diigiik tahmin edilmektedir; fakat yurtigi grda fiyatlarr enflasyonuna ra$men
grda ihracatr agrk bir gekilde artmr$trr.
l9
ILO ya (2008) gore, Uganda'da en yoksul haneler gelirlerinin yiizde 60inr grda
igin harcamaktadrr.
20
Bu boliim Kucera ve arkadaglan (2010) gahgmasrna dayanmaktadrr.
21
Verilerin tamamr Hindistan Federal Merkez Bankasrhdan ahnmrgtrr.
22
Grda ihracatrnda diigtig yaganmasr, sunulan sayrlann reel ihracattaki de$igik-
likleri yansrttr$r (nominal agrdan, 2008 yrh baglannda ya$anan grda fiyatlan
artrgr sonrasrnda bir daralma olmasr beklenebilir) goz oniinde bulunduruldu-
funda oldukga gagrrtrcrdrr. Sektorel diizeyde toplama oncesinde mevcut olan
detayh veriler, AB piyasalarrnda diigtige neden olan ana unsurun Hint yafr ihracatrnda yaganan daralma olduiunu gcistermektedir. Ve bu durum, Hint ya$r
geleneksel olarak do$al ilag ve diyet deste$i olarak kullanilmasr ve giinii,rniiz-
de kozmetik ve endiistriyel mallann i.iretiminde girdi olarak kullamlmakta
oldu$undan Hindistan SAM'de yanhg srmflandrrmaya neden olabilece$ini
ortaya koymaktadrr. Bu nedenle, kriz nedeniyle endiistriyel i.iretimde giiglii
bir diigiig yaganmasrndan ihracatrn ciddi gekilde etkilenmig olmasr olasrdrr.
Hindistan SAM verilerinin srnrflandrrrlmasrnda de$igiklik yapmak miimkiin
olmadr$rndan, ticari verilerin srmflandrnlmasr de$igmeden kalmrgtrr, fakat
grda endi.istrisi igin sonuglar de$erlendirildigi zaman bu konu gciz oniinde
bulundurulmahdrr. Amerika Birlegik Devletleri vakasrnda, daralmanrn ana
nedeni Hindistan piring ihracatrnda keskin bir diigiig yaEanmasrdrr. Hindistan Hi.ikiimetinin Nisan 2008t1e, kiiresel grda krizinin etkilerini hafifletmek
adrna pirincin belirli gegitleri iizerinde ihracat yasair uygulamrq oldu$u ve o
zamandan bu yana bu yasagr kaldrrmadrirnr dikkate alrrsak, bu durum hig de
gagrrtrcr de$ildir.
23
Ornegin, Hi.ikiimet Ocak 2009'da eski arabalan atmak ya da defigtirmek igin
2, 500 Euro ltik prim sunduktan sonra, Almanya'da yeni arabalann kayrt olmasr neredeyse yiizde 40 oramnda artmrgtrr ve bu konuda bagr geken mini
arabalar (ytizde +140) ve kiigiik arabalardrr (yiizde +93) (kaynak: KraftfahrtBundesamt). Sonug olarak, Avusturya, Fransa, italya, Portekiz, Romanya,
Slovakya, ispanya ve Birlegik Kralhk benzer programlar hazrrlamrglardrr ve
aynrsrnr Amerika Birlegik Devletleri de yapmrgtrr (fakat Amerikan programr
verilerin gozlem periyodu sonrasrnda baglamrqtrr ve bu nedenle sonuglarda
yer verilmemigtir.)
24
Bu boliim McDonald ve arkadaglan, 2010) gahgmasrna dayanmaktadrr.
112
25
KURESEL KR|ZDE DIS T|CARET VE IST|HDAM
.
"Diigiik vasrflr" tabiri farkh iilkelerde farkh geyler anlamrna gelebilir. Mesela
Feenstra ve Hanson (1997), Amerika Birlegik Devletlerinde di.igi.ik vasrflr ola-
rak diigtintilen iglerin, Meksika ekonomisi ba$lamrnda daha ziyade yiiksek
vasrflr olabilece$inin altrnr gizmektedir.
26
COMTRADE veri tabanr.
)'7
Zamanlararasr ayarlamalara izin verilmediSi kanrst nedeni ile, sarsrntrnrn
ttim sonuglarr igin bir doneme odaklanrlmaktadrr. GSYHda simule edilen
azalmalar, iizel tiiketimin gergekte gozlemlenenden daha af,rr olmasrntn nedenlerinden biri de budur. Tahminler aynca, gu anda ithalatta g6zlemlenen
de[igiklikler ile sarsrlan ithalatm daha di.igtik kayrplara maruz oldufunu soylemektedir.
28
Sa[lamLk kontrolleri sonraki gahgmada sunulmuqtur (McDonald ve arkadaglarr, 2010).
29
Mrsrr Arap Cumhuriyeti, Kamu Mobilizasyon ve Istatistik Merkez Ajansrhdan
ahnan veriler.
Politika tepkileri
Bu krizde finansal sistemin gokiigiiniin korkusu yatrgtr$rnda, politikacilann dikkati finansal krizin reel ekonomiye neden oldufiu zararayonelmigtir. Finansal istikrarsrzhk daha ziyade co$rafi agrdan srnrrh kahp,
bagta sanayilegmig ekonomileri ve geqig ekonomilerini etkilerken, reel
sektor i.izerindeki etkileri diinyanrn her yerinde hissedilmig. Bu etkileri
biiyok olgi.ide, ekonomik krizi takiben diinya ticaretinde meydana gelen
dtigi.igler ve ktiresel yatrnm akrgr tetiklemigtir.
Diinya ticaretinin 2009 yrhnda yaklagrk yizde 12 oranlannda diigecefi ongoriilmektedir (OECD ve arkadaglarr, 2010). Aynr donemde, ktiresel igsizlifin yiizde 0.9 orarunda artmasr beklenmektedir (ILO, 2010a).
2009 yrhnrn ilk geyre$inde, hakkrnda ilgili veriler mevcut olan iilkelerin
yarrsrndan go$u, 2008 yrh ile kargrlagtrrrldrgrnda, reel iicretlerde diigiig
gozlemlenmigtir (ILO, 2009c). Geligmig ekonomiler ve gegig ekonomileri
iggiicii piyasalarrndaki olumsuz geligmelerden gtglti bir gekilde etkilenirken, gofiu geligmekte olan ekonomiler iqsizlik ve yetersiz istihdamda
artrga tanrkhk etmiglerdir. Bunun nedeni, istihdam artrgmda duraklama
ya$anmasr ve iggticiiniin biiyiimesinin giiglii bir gekilde devam etmesidir.
Ekonomik krizin yagandr$r iilkelerden krizin geligen ve geligmekte
olan bolgelere yayrldr$r ana sistemlerden biri drE ticarettir. iyi zamanlarda
drg ticarete agrJr olmak ekonominin biiyiimesi ve istihdamrn artmasr iqin
bir kaynak olurken, bu durum iilkeleri drg kaynakl sarsrntrlara maruz
brrakabilir ve mevcut kriz bunun nasrl gerqeklegtifi konusunda agrk bir
ornek tegkil etmektedir. Onceki boltimlerde, ticari sarsrntrnrn istihdamr
hangi yollarla etkiledi$i konusunda bilgi vermigtik. Aynr zamandabu boItimler, ticari etkilerin ekonominin do$rudan ticaret ile ilgili olmayan krsrmlarrna nasrl gegtifini analiz etmig, ilgili etkilerin biiyiikltik hacmi ko-
113
114
KURESEL KR|ZDE Dr$ T|CARET VE |ST|HDAM
.
nusunda tahminlerde bulunmugtur. Hindistan ve Gi.iney Afrika ile ilgili
gahgmalar, dolayh etkilerin dogrudan etkiler ile aynr btiyLkltik hacmine
sahip olabileceklerini gostermiqtir. Liberya ve Uganda ile ilgili gahgmalar, hanehalkr yatrrrm kararlarr etkisi nedeni ile hane diizeyinde etkilerin
giiglti olabilece$ini gostermektedir.
Onceki Boliimler, dtinyanrn 20OglO9 yrllarrnda yagadrgr gibi bu krize
uygun politika tepkilerinin mantr$r igin zemin hazrrlamrgtrr. Goriinen o
ki, artan korumacrhk dtigtincesinin baganh olmadrfr konusunda ktiresel
diizeyde hem fikir olunmugtur. Ulkelerin serbest ticaret politikalarr takip
etmesini mi.imki.in krlan politika birlegimlerinin yaprsr haklanda gok az
gey bilinmektedir, fakat buna ra$men bu birlegimler ktiresel sarsrntilara kargr iggileri koruma konusunda etkilidir. Bu boliim, bu soruya farkh
yaklagrmlar sunmaktadrr. Bu, ticari topluluklarda ve iggilerle birlikte politik tartrgma hakkrnda mevcut bilgileri birlegtirerek ve bunu yukanda
sunulan iilke vaka gahgmalar rgrgrnda irdeleyerek yaprlmaktadrr. Kriz zamanlarrnda drg ticarette agrkhk ve istihdam koruma gibi ikili bir amag
peginde olmanrn, ilk bakrgta beklenenden daha kolay olabilecefi sonucunu vermektedir.
4.1
Drg
Ticaret politikasr ve ticaretin finansmant
Mali piyasalardaki galkantrlann neden oldufu bir anhk korku, drg ticaretin finansman arztnda azalmaya yol agabilecektir. Ticari finansman
(kredi ve sigorta) kiiresel piyasalannrn 10 trilyon ABD $'nrn iizerinde
olacafr ve boylece toplam ticaret de$erin yizde 80'ini temsil edebilece$i on goriilmektedir. Ticari finansmanrndaki agr$rn 300 milyar ABD $h
ulaEabilecefi (Auboin, 2009) ongortilmtigttir ve Londra Zirvesi'nde G-20
iiyeleri bu tehlikeye iki yrl igerisinde en az 250 milyar dolarhk ticaret finansmanrnr kullanrlabilir hale getirme taahhtidtinde bulunarak tepki
vermigtir. Kiiresel ticaretin toparlanmasr ile drg ticaretin finansmanrnda
btiytik bir krizden kagrnrlmrq olacaktrr (Mora ve Powers, 2009). Diinya
Bankasrnrn; tek agamah dtinya ticaretinin de yaganan azalmanrn yiizde
85-90 oranlannda di.igen uluslararasr taleple ilgili oldufu konusundaki
tahminlerine gore ashnda, diinya ticaretinde azalma ithalat arzmm eksikli$i iqin qok daha onemli bir belirleyicisidir ve iilke diizeyindeki deneyimlere bu gahgmada yer verilmigtir.
Difer onemli bir endige ise krizin bir sonucu olarak artan korumacilrfirn kiiresel diizeyde sarmal yaprda bir tehdit olmasr ile ilgilidir. Koruma-
POLiTiKA TEPKiLERi
1
15
cr onlemlerin, artan igsizlik ve diigiik karhhk ile girketlerin kimi zamar.
yagadrgr garesizlifiin tetikledifi zayrf btiytime donemlerinde artmaya
meyilli olugu genellikle gozlemlenen bir durumdur. Asltnda, 1920'lerde
ekonomik krizin tetikledi$i korumacr tavrtn, krizin btiyiime ve istihdam
ile ilgili etkilerini kottilegtirdi$i ileri siiriilmiigtiir (Aiginger, 2009). Bu
durumun farkrnda olan politika yaprcrlat dtinyada ticaret ve yatrnm politikalannr kapsamh bir gekilde izleme ga$rrsrnda bulundu. G-20liderleri
OECD, Birlegmig Milletler Ticaret ve Geligim Konferansr (United Nations Conference on Tradeand Development -UNCTAD-) ve DTO'den
gtiglerini birlegtirmelerini ve politika liderlerini bilgilendirmek igin G-20
ticareti ve yatrnm onlemleri ile ilgili bir rapor hazrlamalannr istemigtir.
Kriz siiresince sunulan ticari onlemler ile ilgili gi.incel bilgiler veren Kiiresel Ticaret Alarmr (Global Trade Alert) gibi girigimler olugturulmugtur.
$imdiye kadar elde edilen bulgulaa korumacrhk diizeyleri bir miktar artrg
oldu$u, fakat korumacrhfirn giderek artan ve korkutan seviyelerinin onlendi$i yontindedir. Yine de bu gahgmanm rgr$rnda, kullanrlan onlemlerin ve sektorel kapsamlannrn yaplsril inceleniyor olmasr ilgingtirt.
Kriz donemlerinde ozellikle ilgi gekici olan tedbirler tig gekilde yaprlmrgtrr: anti-damping (AD), telafi edici vergi (CVD) ve korunma onlemleridir2. U9 onlem tiirii de DTO yasal sisteminin igsel pargasrnr oluqturmaktadrr ve adil olmayan ticari uygulamalar ya da kriz durumunda
ekonomik sarsrntilara muntazam i9 ayarlamalar yapma ihtiyacrnr iqin
dofrulayrcr onlemler olarak hakh goriilebilir. Fakat deneyim ve ekonomi
ile ilgili analizler boylesi onlemlerin korumacrhk aract olarak kullanrldrgrnr gostermigtir (DTO, 2009).Kullanrmlarr genellikle, ozellikle de AD
hareketleri vakasrnda, toplam ig durumu ile ilgilidir.
OECD, UNCTAD ve DTO tarafindan ortaklaga hazrrlanan ve G-20 ye
sunulan rapor, AD, CVD ya da 2008 ve 2009 yrllarrnda DTO'de korumacrhk ile ilgili ahnan onlemlerin sayriarr konusunda bilgi ahnmasrnr saglamaktadrr. Bu onlemler olgiilebilir defildir ve AD, CVD ve korumacrhk ile
ilgili qahgmalarrn tamamr mutlak onlemleri sonuglandrrmak durumunda defiildir. Fakat bu onlemler ticaretin akrgrnr de$igtirebilir, giinkti tehdit
edici bir etkisi vardrr.
Durgunluk yrL 2001 ve patlama yfi2007 arasrnda, rapor edilmig AD
onlemlerinin (engellemelerin) sayrsr rekor seviye olan 366dan 2007 ytlrnda 163'e dtigmiigttir. 2008 yrhnda,lg3'e ulaqan belirgin bir artrg oldufiu
gozlenmektedir, onlemlere iligkin diizenlemelerin saytst 2009 yrh boyunca 153'e kadar dtigmtigttir (OECD ve arkadaglarr, 2010).
116
.
Kamu siibvansiyonlarr nedeniyle meydana gelen bozulmalan dengeleme amagh CVD engellemeleri, her zaman igin AD bigimindeki dtizenlemelerden gok daha az sayrda yaprlmrgtrr. Bu nedenle, CVD geklindeki onlemlerin sayrsrnda 2008 ve 2009 yrllarr arasmda onemli bir artrg
kaydedilmesi gagrrtrcrdrr. OECD (2010) gore sayrlarr 2008 yrhnda 8 iken
2009 yrhnda 26 ya yiikselmigtir. Bu artrg,
biiyiik olgtide Amerika Birlegik
Devletlerinin politikalarda yaptrgr degigiklik ile agrklanabilir ki 2007 yrh
itibariyle Qin'den ithalata kargr CVD diizenlemeleri konusunda izin verilmeye baglanmrgtrr. Artrgm bir krsmr da CVD dtizenlemelerini tetikleme
konusunda Avrupa Birlifi ve Qin igin ytikselen olasrhk ile agrklanabilir.
Bu donemde korumacrhk geklindeki onlemler sapsr da belirgin gekilde artmrg,2008 yrhnda 5 iken 2009 yrhnda 12 ye yiikselmigtir. Bu dtizenlemelerin go$u, yrl boyunca onlemler dayatrlmadan once bitirilmi$tir.
Hem CVD hem de korumacrhk onlemleri ile ilgili gahgmalarrn 2009 ylt
baglarrnda artmasl goz ontinde bulundurulduiunda, OECD (2010) 2010
yrlmm her alanda azalan iktisadi faaliyetler gorecefini ongormiigttir.
Tablo 4.1. diinya ithalatrnrn yizde 0.4f inin ve G-20 ithalatrnrn yiizde
0.72'sinin krizin baglangrcrndan itibaren G-20 iiyeleri tarafindan dayatrlan ithalat krsrtlayrcr tedbirler kapsamrnda oldufu goriilmiigtiir. Bu onlemler, bu nedenle ticaret akrgrnrn yalnrzca ktigiik bir oranlnl etkilemigtir.
Kriz siiresince sunulan onlemlerin sektorel dafrhmr, OTO ZOOIh gore
geleneksel olarak gozlemlenene genig olgiide yanrt vermektedir. En srk
etkilenen i.iriinlere: demir ve gelik, elektrikli makineler ve pargalan, seramik ve cam, makine ve mekanik cihazlar ile kimyasal ve plastik iiriinler
dihildir. Tekstil ve giyim de bu onlemlerde hedeflenen sektorlerdendir.
Bu raporda irdelenen i.ilkelerden biri olan Ukrayna, demir ve gelik sektori.inde AD aragtrmalannrn hedefleri arasrndadrr (Kutu 4.1).
4.2 Sektiirel ve girkete iizgii tegvik programlan
Ticari akrgta def,igimin ilk srrada yer alan etkileri iizerine, genellikle
belirli sektorler yo$unlagmrgtrr. Onceki Boliimler, tekil vakalarda boylesi
sektorel sarsrntilar iiretimde, istihdamda ve/veya iicretlerde onemli azalmalan tetikleyebilir. Sonuq olarak kriz, qofu iilkede sektore ozgii politika
miidahaleleri igin tekrarlanan ga$rrlara yol agmrgtrr. Bazr vakalarda, bu
ga$rrlar korumacrhk geklini almaktadrr; digerlerinde ise sektorel teqvik
paketleri ya da qrrpman girketlerin kurtarrlmasr igin ga$rrda bulunulmugtur. Her iki tiir sektorel politikalarrn da ticareti bozma potansiyeline
POLiTiKA TEPKiLERI
11]
sahip oldufu yaygm Eekilde kabul edilmigtir. Standart ticaret modelleri
de boylesi politikalarrn, ozellikle diinya gaprnda tarife ya da prim "savaglannr" tetikliyorlarsa, refahr azaltabilece$ini ongormektedir. Fakat bu
onseziler, istikrarh ekonomik ortamda sektorel politikalann etkilerini
de$erlendiren modellere dayanmaktadrr. Bu gahgmarun odaklandrfir gibi
ktiresel bir kriz durumunda etkilerinin ne olacaft hakkrnda gok az gey
bilinmektedir.
Tablo 4.1
G-20 iiyelerinin ithalah kratlayan yeni \nlemleri
kapsammdaki ticari pay (yilzde)
^,,."-"
,Hfl,ffifJ;f
*:,?,?j;Xf# T,illft:::,fllji
Toplam e&ilenmig ithalat
0.41
0.72
100
Tanm (HS 01-24)
0.02
0.03
4.7
iirtinleri
firiinler
Katr ve srvr yaflar
0.02
0.03
3.9
0
0
0.7
0
0
0
0
0
0.1
0.39
0.69
95.3
Madenler
0.19
0.33
4s.7
Kimyasallar ve kimyasal
0
0.02
00
0
0.01
0.7
0.03
4.5
Canh hayvan ve
Bitkisel
Hazrr grda vb.
Sanayi
tirtinleri (HS 25-97)
iiriinler
Plastik ve kauguk
Deriler ve postlar
Agag ve agag egyalar
vb.
Tekstil ve tekstil iiriinleri
Ayakkabrlar,ba5hklar
Taq egyalar
De[erli taglar vb.
Baz metaller ve metal iiriinler
Ka$rt hamuru, ka[rt
Makinalar
Ulagtrrma ekipmanlarr
Hassas ekipmanlar
Silahlar ve
miihimmat
Qegitli iireticiler
Sanat igleri vb.
0.3
0.01
0.9
0
0
0.4
0.02
0.04
5.9
0
0
0
0
0.7
0
0
0
0
0.07
o.12
17
0.1
13.5
0.03
3.6
0.01
1.6
0
0
0.06
0.01
0_01
0
000.4
000
Kaynak: OECD ve arkadaglaro0lO'da rapor edilen DTO Sekreterli[i tahminleri
118
KURESEL KRiZDE DI$ T|CARET VE |ST|HDAM
o\c
oo
q\
u.,
!!'= c!
bo
c6
d
.
t"i,r
Ed
,::
:::::::
"iE
q!$
E
ril
'o
tn
:O\
O\
f\t (\
$F.
c.i N
ei'::q
e{
f'"1
({
::ro
.
01
C,\
G6
(\il:::::::,,
c.l
ell
rlr=
i
:,,:,::C) O)i:t., .
N j:::::::::el
,::::::::g\ o\::.::
(5
H
o\
(f
tt
O
6
iN
N:=
.v
u
*
:: tJ
:l:io
l't::$
l='i
:,,:: q)
'
t)
N
!il
!o
F
t
..r:=:,' tl
{}::
:o
lS
-rr:
::.tii
h
)
fS
:,,=:::,:
a'
S
S:,
+S
rE
=,'*
l4'F
::
(n
,E
U
:6
,!
dU
J1 6
,s
.:
.\ qi
::::t=:. 5l
3
s
rS).r
N.
L
v
E
€$
H E trEaEE il
€ f $€EEE *
E
3,.c
boo
lS
:,
d*
o:1
q)
'",,,.
frZ
e).
>.
s
l\'
U
*
BH
e sf r
il *$ 5 + EiEEHr
EC
GU
o-
t!
tl:::
*.f
!!!
-*
$EBflE$ssBgE
..o
;V
::.r' I
!l
,:illrrr{
Z^.e .t "t
:;:!F:1;.
,,,4,;;1""'
,L
:l::
ioooo
EE$ EgtE
bo
,,:El:
-(c
'j
L€*Pd
JHHHH
,oo
'o::::,:::
: qr::r::
,,
o
ll.l
(!E
EEEEigBgig€iE
6A
-6((
.EH
'E 9P
OH
> 'F.
(.c-i:
e)
UE
:od
ffi;T
;qtr
ro
_>.
XN
rh o
ql
,,\Ja:
{::
at6<6ad
Utr
o tr
N >*.rZ
>,
dor
6F
he
F5
Ts
o,s
:rq
lz6
o
rs
!o
F.
.\s
Ue
N >- o
Aro,*
-t
=
O\
N
F
=,E:;JGl
^6<
iJ
Pi;J (n <
tra
<E
gs**sggxgEaggggu
A4:::
-6='r
}.iJ.4
E;
E
az
I
9.d
>-d
>.
E
>,
gE
€E S.E
Efi
E
g
od
ott6
0r
E'g E &'g E,g \2
o
tt
Ln
'*o
v!s::
o;
t
dro
.vv
(o
,c{
6
$..:
d:t.:
?
,):,,
l)
F
.
U
oc
>d
-9n.9t
ii6
c
9d
&ff
E
sz
G
5
V
POLiTiKA TEPK|LERi
1
19
Bilgilerin toplanmasmrn ve yorumlanmasrnrn zorlu$u nedeniyle ve
etkiler genellikle paketin nasrl uygulandrgr ile ilgili olacagmdan sektorel tegvik paketlerinin etkisini gozlemek giigttir. Ki.iresel ekonomik kriz
siiresince, "tegvik paketi" ifadesi gogu zaman bankacrhk ve sigortaciltk
sektortiniin kurtarrlmasr ve mali istikrarr saglama ihtiyacr ile iligkilendirilmigtir. Fakat qo$u vakada, teqvik onlemleri difier sektorleri hedef almrg
ya da agrk bir qekilde ihracat faaliyetlerine yonelmigtir. Evenett (2009)
2008 yrlr G-20 kriz zirvesi sonrasrnda uygulanan kurtarma faaliyetlerinin go$unlufunun finans sektori.i ile ilgili olmadrfrnr ileri siirmiigti.ir.
Benzer bir tablo ILO Sektorel Faaliyetler Boltimti ($ekil a.1) tarafindan
elde edilen bulgulardan olugmaktadrr. Finans sektorii, onlemlerin sayrsr agrsmdan en gok hedef ahnan sektordiir. Fakat bu stralamada ingaat
sektorii (alt yapr onlemlerini kapsayan) finans sektori.inti yalandan takip
etmigtir. Tekstil, ingaat, otomobil, grda ve tarlm, ve turizm sektorlerine
yonelik onlemlerin toplamr finans sektortinden daha fazladrr3. Sunulan
onlemlerin sayrsrnr basit bir gekilde topladrfirmrzda, bu durumun do$ru
oldugunu gorebiliriz. Bu tablo, onlemlerin deferleri dikkate ahndr$rnda
farkh olabilir. Sektorel onlemlerin ekonomik etkilerini de$erlendirmek
iqin, de$erler ile ilgili bilgileri kullanmak daha uygun olacaktrr, ancak bu
bilgiteri toplamak da iilke gaprnda kryaslamak da ayrr ayn zordur.
$ekil4.1
Hedeflenen iktisadi faaliyet kapsammda alman ulusal teSvik planr iinlemleri
Otomotiv
--r-+Ttim
iilkeler
E[itim
Geligmekte olan/
-Geligmiq
n
-
Kaynak:lLO Sekttirel Faaliyetler Biiliimii, 2010b, ulusal tegvik planlarma dayanarak
120
KURESEL KR|ZDE Dt$ T|CARET VE |ST|HDAM
.
OECD ve arkadaglan (2010), boyle onlemlerde; ozellikle e$er onlemler, "yerel olanr allyatrr/odi.inq al ve kirald'gereksinimleri ile karakterize
olmug ise, siibvansiyon bilegenlerinin rekabeti bozan etkisi ile ilgili endigeleri ifade etmiqtir. OECD raporu ayrrr zamanda ilgili siibvansiyonlann,
gok uzun siire yiiriirliikte kalrrsa iiretimi ve yatrnm kararlarrnr bozaca$rnrn altrnr gizmektedir. Buna gore, rapor sektorel politikalarm kriz sonrasrnda goziilmesi gereken ilk politikalar arasrnda olmasr gerektifini ileri
stirmektedir. Daha net olmak gerekirse rapor, kriz ile ilgili onlemlerin
goziimtinde agafrdaki srranln takip edilmesini onermektedir:4
1. Srnrrdaki korumacr onlemler;
2. Yabancr ve yerli mallar ile firmalar arasrnda aynmcrhk yapan smrr
otesi htikiimler;
3. Sekt6re ozgii onlemler, ozellikle "iggiiciindense sermayeyi destekleyenler";
4. 6zel ttiketim stibvansiyonlarr;
5. Genel tiiketim siibvansiyonlarr.
Diger bir deyigle, rapor ekonomik bozulmalara neden olma konusunda giiglii potansiyeli oldu[undan, sektore ozgii politikalann oncelikle go-
ztilmesini onermektedir. Rapor ayrrca, istihdamr hedef alan onlemlerden
once sermayeyi hedef alan sektore ozgti onlemlerin goztilmesini onermektedir.
Bu noktada, sektore ozgii onlemlerin tasarlanabilecefii farkh yollarr
daha yakrndan incelemekte fayda vardr. Mesela bu yontemlea ilgili sektoriin ihracatr ile ilgili olabilir, tiretim siibvansiyonu olarak adlandrnlabilir,
bir sektorde diizenlemeleri kolaylagtrrabilir (ornefin daha temiz teknolojiler igin) ya da sektorde iggiicii maliyetleri azaltabilir. ihracat stbvansiyonlan, gok taraflr ticaret hukuku ile geligmektedir ve di$er tiim onlemler
"potansiyel olarak sorunludur" ve prensipte bu onlemler ile bu yasa altrnda
bag edilebilir. istihdam olugturma bakrg aqrsrndan, sektorel di.izenlemeleri kolaylagtrran ve istihdam maliyetlerini dtigi.iren onlemler, ozellikle kriz
ba$lamrnda tercih edilebilir. Drg ticaret agsrndan bakrldr$rnda igin, hedef
sermayeye nazarar, daha az sorunlu olacagr diigtiniilebilece$inden, OECD
(2010)tla belirtti$ iggiici.i hedefli sektore ozgti onlemler ile sermaye hedefli
sektore ozgii onlemler arasmdaki fark ilgingtir.
istihdam yaratma ve siirdtirmenin amacr, htikiimet; igveren ve igqi
delegasyonlan tarafindan Haziran 2009'da dizenlenen Uluslararasr ig
Konferansr'nda oy birlifi ile kabul edilen Kiiresel ig Paktinda yer alan
POLiTiKA TEPKiLERi 121
politika paketlerinin kalbidir. Bu kiiresel politika aracrnl, kiiresel ekonomikkrizin sosyal ve istihdam ile ilgili etkilerine yoneliktir. Toparlanmayt
ve Geligimi Teqvik Etme ilkeleri kapsamrnda sektorler arasrnda istihdam
olugturmayr tegvik etme ihtiyacrna vurgu yaprlmaktadtr. insana Yakrgrr
ig Tepkileri arasrnda Pakt aynr zamanda sektorler arast ig imkinr yaratmayr destekleme fikrini tegvik etmektedir ve bu paktta ig imkAnr yaratma
ve istihdam yogun sektorlerde yattrrmr tegvik etme konularrnda destek
saflanmasr igin agrk referanslar yer almaktadrr. Son referans, sektor ozgiinliisti ile ilgili bir unsur igeriyor olsa da, Kiiresel ig Paktindan gelen
politika mesajr OECD-UNCTAD-DTO tarafindan ortaklaga hazrrlanan
ve yukanda bahsedilen raporun verdifi mesaj ile aynr do$rultudadrr.
Pakt, ekonomi gaprnda onlemler ve agrk bir istihdam hedefi ile sektorel
politikalar igin gtiglti bir destek saflamaktadrr.
Bu baflamda, altyaprnrn geleneksel olarak istihdam yo$'un bir sektor
olarak diigiiniildiifii, fakat aynl zamanda huki.imetin klasik yattrtm alanlarrndan biri oldu$una dikkat gekmekte faydavardrr. ILO (2009b), Levine
(2008) gahgmasrnda sunulan bulgulara gore, I milyar ABD $'rnrn harcandr$r genig altyapr projesinin geligmiq ekonomilerde yaklagrk 28,000 yeni
ig olugturmasr beklendi[ini rapor etmigtir. istihdam etkisinin, geligmekte
olan iilkelerde daha ytiksek olmasr beklenmektedir (Tuck ve arkadaqlan,
2009). Qo$u iilkelerde, altyapr projeleri kriz stiresince uygulanan tegvik
paketlerinin bir unsuru olmugtur. ILO ([O Sektorel Faaliyetler boliimii,
2010b) 30 kadar irlke ornefinin boylesi programlar sundu$unu rapor etmektedir ve tablo 4.2 bazr ornekleri gostermektedir. Altyaprnrn kendisi
ticarete konu olmadr$mdan, altyapr projelerinde yatrrrma yaprlan destek,
ticari bozulma kaynafr olarak diigi.iniilmemektedir. Dofrusu, yfiksek kaliteli altyaprnrn ticari masraflarr azaltmasr ve boylece de ticareti kolaylagtrrmasr bekienmektedir ve gogu vakalarda bu, uzun stireli biiyiime
iizerinde dogrudan olumlu bir etkiye yol aqmrgtrrs.Altyapr projeleri bu
nedenle, istihdam yaratma ve orta vadede ekonomiyi bozmadan ticaret
yapilmasmr sa$lama potansiyeline sahip sektorel kriz politikalarrndan olmaya aday goriinmektedir. Belki de en bi.iyiik problem, kriz siiresince etkin hale gelecek kadar hrzh bir gekiide faydah yatrrtm projelerini belirleme ve baglatmanrn zor olmasrdtr. Krizin etkiierini yatrgtrrma aracr olarak
altyapr yatnmlarmrn difier muhtemel sorunu, ana etki alanrnrn, genelde
erkek istihdamrnrn baskrn oldufu ingaat sektorii olmastdrr. Bu nedenle
boyle onlemlerin cinsiyet etkisi, ozellikle krizin ana etkisinin kadmlarrn
istihdamrnda gortildiifi.i i.rlkelerde dikkatli bir gekilde incelenmelidir.
122
KURESEL KR|ZDE DtS T|CARET VE |ST|HDAM
TeSvik
.
Tablo 4.2
paketlerinde bulunan altyapr programlanrun iirnekleri
Uke
De[eri
Qin
556.70 milyar ABD
Hindistan
20 milyar ABD $
+maksimum.5.l5
milyar ABD $
Ag*lama
$
Teqvik paketinin vurgusu: krrsal alanlarda altyapr
ingaatr, demiryolu genigletme, havalimanr yaprmr
ve hastaneler ile okullara daha fazla harcama.
Finansmanrn, karayolu sektdrti ve liman ve enerji
projelerinde 20 milyar ABD $'hk bir PPP programrnr desteklemesi beklenmektedir. Altyapr finansmanr sa$layan banka drgr finans girketleri,
9ok taraflrya da brilgesel kuruluglardan yardrm
toplama konusunda izinlidir ve bu kuruluglar 5,
15 ABD milyar $ina kadar finansmal seglanacaktrr.
2l2.6milyar ABD
Brezilya
$
Lojistik, enerji ve sosyal altyapr alanlarr "Bi.iyiime
Ivmesi Programi' (PAC) projeleri 503, 9milyar
BRIj den (2L2, imllyar ABD $) oluqmaktadrr.
Buna ek olarak, Hiikiimet 2009 ve 2010 yrhnda
I milyon ev inga etmeyi amaglayan bir program
baglatmrgtrr.
Amerika
200 milyar ABD $
Toparlanma ve istihdam olanagr yaratma gabalarrmn bir pargasr olarak altyapryr modernlegtirmekve geligtirmek igin yaklagrk 200 milyar ABD
$. Kurtarma ve Yeniden Yatrnm Yasasr da federal
binalarrn modernizasyonu ve yenilenmesi igin 5,
55 milyar ABD $ igermektedir.
3 milyar f,
Ulagtrrma, okul, konut ve gewe verimliligi amagl
birden fazla girigim ile 20l0lll diineminden <ine
grkarrlmasr gereken 3 milyar f, sermaye (20 milyar €,'luk tegvik paketinden).
Birleqik
Devletleri
Birleqik
Kralhk
Kenya
Enerji, yol, su tedariki ve sulama konularrnda ya-
trrrmr kolaylaStrran harcamalar <jnceki yrla gdre
yiizde 83 oranrnda artml$trr.
Giiney
Afrika
60
milyar ABD
$
Demiryolu altyaptsrnrn geligtirilmesi de dAhil
olmak iizere ulagrm, geniqleyen liman ve liman
ve srvr yakrtlann boru hattrnrn ingasr, elektrik
santralleri ve iki yeni krimtir yakrth santralinin
yeniden canlandrrrlmasr de dahil olmak tizere
altyapr igin <intimiizdeki 3 yrl igerisinde 60 milyar
ABD $.
Kaynak: ILO Sekt<irel Faaliyetler B<ihimii (2010b)
4.3 Sekt6rler
arasr
tedbirler
Kriz ile miicadele eden endiistriyel sektorlere hedeflenen yardrmt sa[lamanm drgrnda, qo$u irlke yaplsr gere$i sektorlerarast olan onlemleride
uygulamrglardrr. Bu yardrmlarda ozellikle krizden zarar gormiig kigileri;
orne$in igsizler, igini kaybetme riski tagryanlar, yoksullar ile savunmasrz gruplar olarak tanrmlanan gengler ve yaglilan, hedeflemigtir. Ticareti
bozma konusunda daha az etkileri oldu$u diiEiintildiiftinden qok yonlii
ticaret sistemleri agrsrndan boylesi onlemlerin sorunlar yaratmadrklarr
gozlenmigtir. Ayrrca boyle programlarrn genellikle negatif sarstntilar kargrsmda etkili bir tampon gorevi gorece$i di.igtintilmektedir (Pacive arkadaglarr, 2009).
Bu politikalarrn gofunun talep iizerinde olumlu etkiye sahip olmasr
beklenebilir, ancak belirli sistem ve hedefleri ciddi derece gegitlenmektedir. istihdam iizerindeki etkilerin de onlemler arasr farkhhklar gostermesi muhtemeldir, bireysel onlemler genellikle kategorilerin tamamtndan
unsurlar iqeriyor olmasrna rafmen yaprlan qaltgma, bu onlemleri yoksullan hedef alan harcamalar, vergi indirimleri ve iggiicii piyasasr politikalan olarak iig gruba ayrrma konusunda bir girigimdir. Farkh tiirlerde
yaklagrmlann gtiglii ve zayf yonleri de krsaca irdelenmigtir6.
Ekonomide iggticii piyasa, hedefli ornekler, asgari iicrette artrg ve iggiici.i maliyetlerinde diigiig (orne[in sosyal giivenlik primlerinde azalma geklinde) saflamaya yonelik onlemler uygulanmrgtrr. Kriz siiresince
kullanrlan tegvik paketlerinde yer alan en yaygrn iggiicii piyasasr politika
araglarr, igsizlik odene$inin arttrrrlmasr ve siibvansiyonlar aracrhgryla
yan zamanh ig ayarlamalarr ile genigletilmig tatil ve efitim donemleri ile
iggileri desteklemedir. Orne$in Almanya Kurzarbeit igin hiikiimet si.ibvansiyonlarrnr genigletmigtir ve buna gore kriz siiresince 6 ay ile 18 ay
arasrnda iEgiler daha az si.irede daha az iicret igin gahgmaktadtrlar. Bu
galrgmada analiz edilen Fas ve Ukrayna gibi iilkelerde, siibvansiyonlar istihdam seviyelerinin azya da gok bir gekilde devam ettirilmesi gartryla
iireticilere da$rtrlmrgtrr. Fakat boylesi garth siibvansiyon programlarr genellikle birkag sektor igin srnrrh kalmaktadrr. Kriz siiresince iggileri iglerinde tutma amagh iggiicii piyasalan politikalarr, iggileri igten grkarma ve
sonunda yeniden ige almalarr sonucundan iggilerin ve igverenlerin odemesi gereken iglem maliyetinden kurtulma avantajr sunmaktadrr. Fakat
tehlike gudur, bu politikalar krize gore ayarlanma konusunda engel tegkil
edebilir ve bu nedenle toparlanma si.ireci yavaglayabilir.
124
KUBESEL KRiZDE DI$ T|CARET VE |ST|HDAM
.
Qo[u tegvik paketi nakit transferi geklini alan, onlemler igermektedir.
Ornefiin, Brezilya ve Meksika nakit transferi programlannr geligtirmiglerdir; Amerika Birlegik Devletleri kamu sagkgr, ig g<iremezlik odene$i
ve grda kuponu programlarr harcamalarrnr genigletmigtir. Giiney Afrika
emeklilik ya$lnr aga$rya gekmig gocuk yardrmr igin maksimum yagr 18
olarak belirlemigtir. Qo$u onlemler nakit transferi, konut destefi, gocuk
yardrmlan ve emeklilik alanlannda ahnmrqtrr. Talep iizerindeki etkileri
agrsrndan, yoksullara yonelik olarak hedeflenen harcama onlemlerinin
avantajr ortalama diizeydedir, yoksul hanehalkr tiiketim igin gelirlerinin
biiyiik bir krsmrnr ayrrmakta, kenara ise daha az para koyabilmektedir.
Sosyal gi.ivenlik onlemleri ile ilgili problem, ozellikle onceden var olan
zapf sosyal koruma aflarrna sahip geligmekte olan iilkeler igin, verimli
bir odeme sistemi olugturma konusunda yaganmaktadrr. Onceden gi.iglii
odeme sistemlerine sahip iilkeler bunu gok daha hrzh bir gekilde geligtirebilmiglerdir.
Bireysel gelir vergisi, dolayh vergiler ve kurumsal vergilerin gegitli gekilleri gibi pek gok vergi aracrnda yaprlan indirim de tegvik paketlerinde
yaygrndrr. Ornefiin Amerika Birlegik Devletleri bireysel gelir vergisi igin
vergi kredileri vermigtir ve Birlegik Kralhk katma de$er vergisini yi.izde
17.S'ten yiizde 15'e gekmigtir. Kurumlar vergisi onlemleri genellikle belli sektorlere yonelik iken, bazilarl srnlr otesi uygulanm$ ya da ozellikle
KOBi'ler hedeflenmigtir. Vergi kredilerinin avantajr, nispeten krsa siirede
hazrr olmasr ve geri odemede kolayhk saflamasrdrr. Fakat yalntzcavergiye tabi gelir sahipleri vergi kredilerinden faydalanabilmektedirler ve bu
nedenle toplumun yoksul tiyeleri bu durumun drgrnda kalmaktadrr. Bu
durum talep iizerindeki garpan etkisini azaltr. Qiinkii zengin hanehalkrnrn ek gelir artrgrndaki harcama efilimi zayrftr, ti.iketimden gok tasarrufa
yonelirler.
4.4 Politika sonuglan
Htikiimetler tarafindan kriz siiresince dtinyanrn her yerinde gok gegitli
ve farkh politika paketleri sunulmugtur; her paketin boyutu ve karakteristik ozellikleri biiyiik olgiide htikiimetin mali faaliyet alanr ve kriz onlemlerini hrzh bir gekilde uygulama konusunda kurumsal kapasitesinin ne
oldu$u ile belirlenmektedir. Bu zamana kadar, farkh onlemlerin istihdam
ve drg ticaret tizerindeki etkileri ile ilgili detayh bir araqtrma ytirtittilmemigtir. OECD (2010) belirli sektorler iizerine odaklanan ya da korumacr
ozellik tagryan onlemlerin ticareti bozmasrnrn muhtemel oldu$unu vurgulamaktadrr. Yukarrdaki tartrgmalar, genelde lasa vadede drg ticaretin
bozulmasr konusunda daha diigi.ik potansiyel sahibi olmalarr ve uzun vadede ticareti tegvik etmelerinin muhtemel olmasr nedeniyle altyapr pro-
jelerinin difer sektorel politikalardan farkh olabilece[ini belirtmektedir.
Son zamanlarda yaprlan, ILO mali tegvik paketlerinin degerlendirmesi,
altyapr harcamalannr bagarrh bir tegvik paketinin standart unsuru olarak
tarumlamrg ve istihdam olana[r yaratma konusundaki genig potansiyelini
ovmiiqtiir (iLO, 2010b)7. Aynr de$erlendirme, kriz oncesinde yiiriirli.rkte
bulunan sosyal giivenlik sistemlerinin pozitif yoniine de vurgu yapmrqtrr.
Boyle sistemler kriz donemlerinde otomatik bir dengeleyicidir. Bir kez
yi.irtirlii$e girdiler mi, kolayca geniqletilebilir ve dtigiik gelirli haneler ya
da gengler gibi toplumun en hassas gruplarrna yonelebilirler.
Nasrl sektore ozel onlemlerin, genellikle bu gahqmada sunulan kanrtlann rgrfirnda, ticaretin toplam istihdamrn negatif etkileri igeren bakrg
agrsryla gergeklegmesi mtimkiin olmaktadrr? 3. Boliimde rapor edilen
bulgular, ticari sarsmtrya tepki olarak ortaya grkacak iig ttir istihdam et-
kisi oldu[unu belirtmektedir: ticari sarsrnildan dofirudan etkilenen sektorlerde istihdam etkileri; sektorler arasr ig ve drg ba$lantrlar ile dolayh
istihdam etkileri ve gelir kaynakh etkiler-mesela ilk iki etkinin sonucu
olarak hane geliri azaldrgrnda ti.rketici harcamalarrnda gortilen azalmalar. Bulgular ayrrca gelir kaynakh etkilerin, di$er iki etkinin toplamrndan
daha kiigiikboyutlarda olabilece$ini belirtmigtir. Ticaret sektoriinde iiretimi tegvik eden sektorel onlemler (mesela tiretim siibvansiyonlarr geklinde) prensip olarak negatif drg ticaret gokunun etkilerini yok edebilir
ve boylece negatif istihdam etkilerinin her tiiriinii engelleyebilir. Fakat
-kiiresel talebin gokiigii ba$lamrnda- nihai iiriinlerin arz fazlauna yol
agan onemli bir dezavantaja sahiptir. Drg ticaret sektortinde istihdamrn
siirdiirtilebilirlifini hedefleyen sektorel onlemler o sektordeki istihdam
kayrplannr engellemekte, gelir kaynakh etkileri azaltmaktadrr. Uretimin
ihracat sektoriinde azaltrldrfr olgtide, ig ve drg bailantrlar etkileri ile dolayh istihdam etkilerinin hayata gegmesi mtimkiindtir. Bu nedenle sektorel istihdam onlemleri, drE ticaret qokunun istihdam tizerindeki olumsuz
etkilerinin yalntzca bir krsmrnr iEaret etmektedir. Bu nedenle sektorel
destektense, istihdamr ya da igsiz kigileri hedef alan sektorler arasr onlemler daha gok tercih edilmektedir.
126
KURESEL KR|ZDE Dr$ TiCARET VE |STIHDAN4
.
Notlar
1
Uygulanan tarifelerde artrg kriz siiresince gok nadiren yaganmrgtrr ve burada
aynca irdelenmemi gtir.
2
DTO (2009) gahgmasrnda bu ti.ir 6nlemler haklcrnda resmi ve ekonomik tartrymalan detayh bir qekilde bulabilirsiniz.
3
4
ingaat sektdrii her
5
tiirli
altyapr faaliyetlerini igermektedir.
Politikalar bu srrayla OECD tarafindan iiretilen ve OECD (2009) da yayrnlanan hesaplanabilir genel denge simiilasyonlanna dayanmaktadrr.
Benzer argiimanlar kalkrnma amagh yatrrlm ve temiz teknolojilerin benimsenmesi igin yaprlabilir.
6
7
Bu boltimde yogun olarak Iha (2009) gahqmasrndan yararlanrlmrgtrr.
Belge, kriz srrasrnda Avustralya, Brezilya, Kanada, Mrsrr, Almanya ve Kore
Cumhuriyeti deneyimleri ozetlemektedir.
Sonuqlar
Bu gahgma, Btiyok Buhrandan bu yana diinyanrn ekonomisine en ciddi zarar veren finansal ve ekonomik kriz sonrasrnda diinyada btiyiimenin
yava$ yava$ toparlanmaya bagladrfr zamar, yazrlmrgtrr. Kriz giddetlidir
ve gerqekten kiiresel diizeyde gergeklegmigtir. Biiyiik ekonomilerde mali
sektorlerin felg olmasr ile birlikte, ki.iresel ticaret ve do$rudan yabancr ya-
trrrm akrglarr hrzla etkilenmigtir ve bunun sonucunda diinyadaki birqok
i.ilkede bu krizin etkilerini hissetmigtir.
Ekonomik duraklama, istihdam dtizeyi ve kogullarr iizerinde etkisini
derhal gostermigtir ve biiyiime toparlanrrken, pek gok tilkede istihdam
di.izeyi hentiz dibe vurmamtgtr. Ozellikle krizin hem mali hem de ticari etkilerini ya$ayan OECD ve Eski Sovyet iilkelerinin iggiicii piyasalarr
krizden a$rr yaralar alanlar arasmdadrr. Aynr zamanda nispeten korunmug finansal sisteme sahip iilkeler de, istihdam etkilerini ciddi Eekilde
hissetmiglerdir. Buna benzer gekilde kriz, ktiresel iggtcii piyasalarma
agrkhk ve entegrasyonun, yurt igi iggiicii piyasalarrnr yabancr kaynakh
qoklara maruz brraktrfr gerge$ini apagrk ortaya koymuqtur.
Agrkhk iyi zamanlarda istihdamrn artmasrna katkr saglama potansiyeline sahiptir ve i.ilkeleri yerel ve bolgesel sarsrntilara kargr tampon gorevi
gormektedir. Bu durum goz ontinde bulunduruldu$unda, dtinya gaprnda
politika iiretenler kriz siiresince korumacrhfia bagvurmayacaklarrnt taahhiit etmiglerdir. ILOhun krize tepkisi, Kiiresel ig Paktr, korumacrhgr
arttrrmanrn iggticii piyasalarrnrn toparlanmasr igin karh olmayacafir goriigiinii yansrtmaktadrr. Kriz siiresince "ne yapmamak" gerektif,i konusunda yaygm bir anlapga ulagmak nispeten kolay olsa da, "ne yapmah?"
sorusunun cevabrnr vermek daha zordur.
127
128
KURESEL KRiZDE DI$ T|CARET VE |ST|HDAM
.
Drg goka maruzkalmrg iggiicti piyasalarrnrn nasil desteklenecefini anlamak igin bir drg sarsmtrnrn ulusal ekonomiyi hangi sistemler yoluyla
etkiledi$ini, istihdam diizeylerinde goriilmesi muhtemel etkileri ve hem
genelde hem hanehalkr diizeyinde gartlarrn neler oldu$unu anlamak gerekmektedir. Bu gahgma, 2009 yrhnrn ikinci yarrsrnda ILO tarafindan
yaprlan ve yiiriitiilen, yedi tilkeyi kapsayan altr derinlemesine gahgmaya
dayanan her iki durum ile ilgili de gortig belirtmektedir. Qahgmalar, iki
diigtik gelirli iilke (Liberya ve Uganda), i.ig diigtk orta gelirli iilke (Mrsrr,
Hindistan ve Ukrayna) ve iki yiiksek gelirli tilkeyi (Brezilya ve Giiney
Afrika) kapsamaktadrr ve kriz si.iresince ticari akrqlarda yaganan defigikliklerin istihdam tizerindeki etkisine odaklanmaktadrrlar.
Ulke diizeyinde yaprlan gahgmadan grkartrlabilecek ilk sonug, kriz ile
ilgili ticari sarsmtilann istihdam tizerindeki etkisinin yedi iilkede belirgin
gekilde farkhhk gosterebilece$idir. istihdam etkilerinin diizeyi ve yaprsl
biiyiik olgiide tilkenin agrkhk derecesi ve ihracat yaplsl ile ba$lantrhdrr.
Drg ticaret goku nedenli iggticii talebi azalmaslnrn kendini nasrl gosterdifii ile ilgili gtiglii farkhhklar soz konusudur; bazr vakalarda (Uganda ve
Mrsu'da turizm sektorii) bu ozellikle iicretlerde ya da gahqma saatlerinde azalma agrsrndan tecri.ibe edilmigtir. Brezilya, Mrsrr ve Giiney Afrika
tekstil sektoriinde istihdam miktarr agrsrndan belirgin bir daralma yaganmrgtrr. Ukrayna ve Liberya gahgmalarr artan iicret borglanrun yanl slra
hem istihdam hem de iicret diigiigii ile ilgili bulgular sunulmugtur. Ayrrca
Liberya ve Uganda'da, geqici iglerde artrg ile ilgili bulgular mevcuttur.
Bu farkhhklara ra$men, yedi tilkede yaprlan i.ilke vaka analizleri bazr
genel sonuglara izin vermektedir:
Drg ticaretteki qoklarrn istihdam i.izerinde etkileri ttim iilkelerde
belirgindir ve goiunda genig gaph olmugtur, drg ticaret-istihdam
baflantrsrnr hesaba katmak igin politika tepkilerinin gerekli oldufunun altrnr gizmek gerekmektedir. istihdam iizerindeki etkilerini, demir ve gelik ile otomobil ile ilgili iiri.inler gibi, kriz siiresinde
en btiyi.ik dtiqtiglerin yagandrfr sektorlerde ihracata yo$unlaEmrg
i.ilkelerde ozellikle giddetli olmugtur.
Drg ticaret goklarr, iggilerin pazarhk gi.iglerini baltalayarak genellikle nominal iicretler iizerinde artan baskrya katkrda bulunmugtur. Mali ve ekonomik krizin ki.iresel grda fiyatlarrndaki artrglardan once geldi$ini goz oniinde bulundurursak, bunun sonucunda
reel gelirlerde yaganan kesintiler bazr vakalarda, ozellikle gelirle-
SoNUQLAR 129
rinin bi.iyiik krsmrnr grda igin harcayan yoksul iggiler iqin giddetli
olmugtur.
.
Dr$ ticaret goklarrnrn istihdam tizerindeki etkileri yalruzca ticari
sektorlerle srnrrh defiiidir, ekonominin tiim alanlartnr etkilemektedir. Etki gu iki kanalla gergeklegmektedir: ihracat qirketleri tarafindan tedarik igin azalan talep ve ihracat sektortinde azalan gelirler nedeniyle talepte genel bir azalma ile. Bu gahgmada sunulan
tahminler, drE ticaret goklartrun tetikledifi istihdam etkilerinin
yarrsrndan go$unun boyle gelir kaynakh etkinin sonucu olabilecefini gostermigtir.
.
Dl$ ticaret goklarr gelirin iglevsel ve cinsiyete gore aynmr iizerinde
etkiye sahip de$ildir. Bu etkinin yonii, geleneksel ticaret modelleri
dayanafr ile makul bir gekilde tahmin edilebilir.
.
Kiiresel piyasalarda dalgalanmalarrn girketler ve hanehalkr tarafin-
dan verilen yatrnm kararlarr i.izerindeki etkisi nedeniyle, ekonomiler iizerinde uzun vadeli etkiler brrakmasr olasrdrr. Etkilenmesi
en muhtemel hanehalkr kararlarr go9 ve e$itim ile ilgili olanlardrr.
Yatrrrmdan elde edilen gelirlerin da$rtrmr iizerinde dalgalanmalarm uzun vadeli etkisi vardrr. Ornefiin bu durum, imtiyaz sozlegmeleri ya da iicretler ile iigili mi.izakerelere katrlan taraflann
pazarhk giigleri tizerindeki etkisi yoluyla gergekleqmektedir.
Hiikiimetler krize farkk ti.irlerde kriz onlemleri sunarak tepki vermigIerdir. Krizden etkilenen gogu iilkelerde mali sektorii hedef alan onemli
tegvik paketlerine ek olarak, tiim diinyada hiikiimetler reel ekonominin
krizle bag edebilmesine yardrmcr olmak adma onlemler almrglardrr. Bu
gahgmanrn i9in, bu onlemler ii9 baghkta gruplandrrrlmrgttr: yerli iireticileri ithalata kargr korumak igin onlemler, sektore ozgii onlemler ve
sektorler arasr onlemler. ilk tiir onlem, qok taraflr ticaret anlagmalanntn
amacr ile agrJ< bir gekilde geliqmektedir ve istihdam tizerinde olumlu bir
etkiye sebep olmasr beklenmez. ikinci tiir onlem de ticareti bozma potansiyeline sahiptir ve bu nedenle yine gok taraIL ticaret anlaqmalarr ile
geligmektedir. Qok taraflt ticaret anlaqmalarrnrn iig ana tarafi; OECD,
LTNCTAD ve DTO istihdam hedefli sektorel onlemlerin sermayeyi hedef
alanlardan daha az sorunlu olmasrnrn muhtemel oldugunu belirtmiglerdir. Altyapr projeleri de ticareti bozmasr o kadar olasr degildir ve giiglii
garpan ve istihdam etkilerine sahip geklinde tanrmlanmrgtrr. Boyle pro-
130
.
jeler bu nedenle hem ticaret hem de istihdam bakrg agrsrndan bagarrh
tegvik paketleri olma konusunda giiqli adaylardrr.
Tiiketim (gelir destegi geklindeki gibi) ya da genelde istihdam hedefli onlemler mevcut kriz siiresince gok olumlu bir rol oynamt$tr. Bu tiir
onlemler sosyal gtivenlik sistemleri ya da yiiriirltikte olan iqgticti piyasasr
mevzuatrna dayanmakta olduklanndan, hrzh bir gekilde geliEtirilebilir ve
toplumdaki hassas gruplara yonlendirilebilirler. Ticaret akrgr bozma konusunda kiigiik bir potansiyeli olan boylesi onlemler hem istihdam hem
de ticari amaglar dofrultusunda son derece iyi gekilde uygulanmrglardrr.
$imdiye kadar agrklanan gogu onlem, kaynak gerektirmektedir ve bu
nedenle bunlarr sunmak igin mali faaliyet alanr bir on garttrr. iyi kriz yonetiminin gimdiye kadar agrklanmamrg mali faaliyet alanr gerektirmeyen
bir unsur: l<riz zamanlarrnda uygun politika paketleri tasarlamak igin igverenler, iggiler ve hiikiimetler arasrnda kurulacak giigl{i sosyal diyalog
gok faydah olabilir. Sosyal diyalog, mali faaliyet alanr hig olmayan ya da
az alan iilkelerde kriz yonetiminin hayati onem tagryan bir unsuru olabilir. Para transferi ya da vergi indirimleri yoluyla ekonomiyi tegvik edemeyen tilkelerde, hiiktimet negatif drg sarsrntilarda kayrplarrn agn seviyede
sosyal srkrntrya neden olmayacak gekilde dafrtrldrfrndan ve btiytimenin
uzun vadeli negatif sonuqlannrn minimize edildi$inden emin olma konusunda onemli bir role sahiptir. igverenler ve iggiler ile ve bu gruplar
arasrnda diyalofu tegvik etmek, hem kurumlarrn ayakta kalmasmr hem
de tek bagrna haneler igin en az kaybr garantileyen goziimler bulma gansrnr artilrmaktadrr. Boyle qoziimlerin mutlakhedefi mevcut durumukorumak olmamah, bagarrh bir kriz stratejisinin kurumlar ve iggiler arasrnda
dtizenlemeyi tegvik etmeyi gerektirebilece[ini de hesaba katrlmahdrr.
Bu gah gman rn y azty a dokiildiigii zamanlarda, diinyanr n top arlanmaya
bagladr$rna dair igaretler vardr. Bu nedenle mevcut kriz ile ilgili olarak bu
gahgmada verilen politika tavsiyeleri kriz goztim paketlerinde oncelikleri
gostermek igin faydah olabilir. Biiyuk olgi.ide ttiketim ya da istihdamr hedefleyen onlemler, ozellikle toplumun en hassas gruplannr hedef alanlar
en uzun siire siirdiiriilmesi gerekenler olmahdrr. Fakat bu gahgma ayrrca
gelecek igin giiglii bir politika mesajr da igermektedir. Ulagrlan -ve kriz
siiresince korunan- kiiresel mali ve drg ticaret agrkLk diizeylerine ra[men, bireysel ekonomiler drg sarsmtrlar kargrsrnda hassas olmaya devam
edecektir. Ktiresel dalgalanmalarm artrp artmadr$r konusunda tartrgmaIar heniiz neticeye ulagmamrgtrr, fakat drg ticaret goklannrn daha srk yaganmasr konusunda
bir ihtimal vardrr. Ekonomik biiyiime donemlerinde
SoNUQLAR 131
ekonomileri boyle goklara hazrrlamak hayati onem ta$ryan bir konudur.
Btiytme zamanlarrnda mali faaliyet alanr olugturmak, ulusal ve uluslararasr seviyelerde politika iiretenler igin oncelik tegkil etmelidir. Fakat
genelde idari kapasiteyi, ozelde sosyal gtivenlik sistemlerini gtiglendirmenin de iizerinde ozellikle durulmasr gerekmektedir. Sosyal giivenlik
sistemleri Wiz zamanlarrnda otomatik dengeleyici rolti oynamaktadtr ve
eger kriz oncesinde yiiriirliife girmiglerse ve idari kapasite izin verirse
hrzh bir gekilde geligtirilebilir ve yeniden hedeflenebilirler. Bu yiizden
mali faaliyet alanr olugturmak, sosyal giivenlik sistemlerini giiglendirmek
igin bir kogul olarak dtigtintilmemelidir. Gtiqlti sosyal gtivenlik sistemleri, ktiresel ticaretin siirdiirirlebilirli$i igin hayati onem tagrmakta, kiiresel
dalgalanmalann negatif biiytime etkilerini minimize etmede katkr safilamaktadrr.
Ekler
Ekl
Krizin etkileri ve potansiyel yayilma kanallan ile ilgili illkeler arasr veri
degiSkenlerinin tqrumr
De{igken
2OO5-07
#ahl
84
Kaynak
IMF
Orta Minimum Maksimum
o/o-5.9 o/o19.2
Vo3.5
ortalamasrna
kryasla 2009
yrhnda Reel
GSYH'da
de[igiklik
Ekonomi istihbarat
yrllan arasrnda Birimince girilen
igsizlik C)ranrnda Qegitli Ulusal
ve tlluslararast
de$igiklik
Kaynaklar
2007
ve2009
Mal ticaretii2007 Diinya
yrhnda
GSYH
Hizmet
ticaretil2}}7
yrhnda GSYH
GSYH
girigi
12007 ylnda
GSYH
Yardrm
Diinya
84
o/o7.0
%0.0
o/o45.5
84
o/o5.0
o/o0.0
Kalkrnma
84
0/o36.3
o/ol.l
o/oll7 .5
Kalkrnma
84
%15.3
o/o0.0
Yol24.6
Kalkrnma
Gdstergeleri
(Dtinya Bankasr)
Diinya
Kalkrnma
Dinya
GSYH
%47.9
G<istergeleri
(Diinya Bankasr)
Nifus
Biiyiikliigii
diigen
o
(Diinya Bankasr)
Gdstergeleri
(Diinya Bankasr)
olarak
84
Yoll3.l
Giistergeleri
(ihracat&Gelir)
$
0/o69.8 Yo2l.5
o/o92.9
Diinya
kigi bagrna
84
o/o10.6
o/o4.0
Krsa vadeli
ABD
o/o-1.7
19.7
Kalkrnma
Do[rudan Yabancr Diinya
Yatrrrm stoku/2007 Giistergeleri
(Diinya Bankasr)
yrhnda
GSYH
borg/
o/o0.9
G6stergeleri
(Diinya Bankasr)
Havale girigi/2007 Diinya
yrhnda
Kalkrnma
43
Kalkrnma
84 46,300,000
103'066 1,320,000'000
G<istergeleri
(Diinya Bankasr)
Diinya
Kalkrnma
84
3,341
125
13,201
Gostergeleri
(Dnnya Bankasr)
133
134
KURESEL KRIZDE DtS T|CARETVE |STiHDAM
sF
q-Str
6ao\ot\\o$
ihNtn00
.
cl\oc^l€6N
<cl@\oi6
dH
3.s
ssL
\\aq\\e
\oe{ooo*
\ac.!e\g
*iE
c{@NN.$o
OdHiN
wd
C\iO\NOd
<cnooo
gn_agoq
oio.n
.o .s
O\oiN\oO
q-1 -eno
.qOOO..)
i=
< +'s
c.rN$i$O
iioc.l
N
9\nc.!qo
Naois
ii i
<' o's
O\NNiiO
$.rfNiC)
e!.lQdlclo
H\oac)-o
6iiNhN
rvN
r.E
*i .gSS
<5t
si.5
<()
co
c\
S
Ft
(J
L
c.r
B
L
G
O's
s
L
o-
6l
S-
*.\!Y
d st
sed6
L
e.lNO\hNi
i6C.6iO
.$\o9c!qq
O\C)N.n
an
e.l
B
rs'
H:S
L
oS 5
+:t
ra
q)
q)
,v
u'
q)
ca
s!
s**
+ E,\
<,s
E
;$
sE
< i,s
!<i '^ \i
'X.,<
\o<\ddd
6i
iao.+
iiNOCOrn
O€l'.n\Oo
<r6<r6iN
.'l\n\9-
w)d)9q-qq
hO\OOoo
i*6iC{
c.l$<\ON\O
.:E
d6s
L
N
s
.nO@0O-O
<r+N
c.,liF\66d
j
N
\o
a
o
o
S
\qqanoqc\
-.j ci
N\ONOrnOr
N
a.l
6tqqr}dln
oN\oo\o\6
\[email protected]'N
N6*N$c{
F\O\oO\ON
E
\L
s'
.E
i:l
S
\acc.!.1\g
O\\O.n<,r6N
s
s
oooooo
ts\c{O\cO$
ci
c.l
j
{J
=N
F
H
.i
H!
E €E HEsXi
H. f
E.
SEeli
€*
g
g
: Es5E
$i I
E
s5
s $i
N
I{
vc'
EKLER 135
Ek3
Gilney Afrika ve Hindistan gahsmalarmda kullarulan model ve verilerin tarumt
Modeltanrmr
bir iilkede ekonomik iglemlerin iki yonlii
akrgmr gosteren ulusal hesaplann ifadesidir. Hindistan ve Giiney Afrika
igin -2003/04 ve 2000 yrllarrna ait- SAM'ler krizde istihdam ve gelir iizerinde ticari daralmanrn etkilerini ongormek amacryla Leontieff garpan
modelinde kullanilmrgtrr. Ana sonuglarda, yalnrzca do$rudan ve dolayh
etkilere (1. Ti.ir garpanlar ile oldufu gibi) de$il aynr zamanda hane geliri
harcamalannda yaganan de$igiklikler sonucunda meydana gelen etkilere de igaret eden 2. Ttir garpanlar kullanrlmrEtrr. Bu SAM'lerinin yaprsr,
krrsal ve kentsel haneler arasrnda gelir dilimine gore gelir etkileri kadar
cinsiyet ve egitim ile bozulmug ticarete konu olan ve olmayan endiistriler
igin endiistri dtizeyinde istihdam etkileri ile ilgili detayl tahminlerde bulunmayr miimkiin krlar.
Sosyal hesap matrisi (SAM)
istihdam igin, Leontieff garpan modeli 9u gekilde tanrmlanmrgtrr:
L:
EIQ
- A)'Tl,
L
= Ticaretin de$igen yaprsr ile ilgili istihdamda endiistri dtizeyinde
ya$anan defiigikliklerin vektorii, bir yrl siiren tam zaman egdeger
(FTE) olarak ifade edilmigtir;
f
= Sanayl dtizeyinde emek katsayilarmrn kogegen matrisi (grktr bi-
rimi bagrna istihdam)
f
A
T
;
= Kavramsal matrisi;
= Matrisi siirdiirmek igin ortalama e$ilim; ve
= endiistri dtizeyinde ihracat talebinin vektort2.
Olmak koquluyla: T her bir endiistri igin kriz siiresince ozellikle ticaretin hrzh bir gekilde daraldr$r donem olan 2008 yrh baElan ile 2009 yrh
baglarr arasrnda ihracatta ya$anan defiigiklik olarak tanrmlanmrgtrr. Daha
belirli bir gekilde, T bu yrllarda $ubat'tan Nisan'a iig ayhk donemler arasmda ihracatta yaganan de$igikli$in yrlhk hale getirilmig gekiini sunmaktadrr. T iqin endiistri defierleri esasen negatiftir, Leontieff tarpan modelinde Tkullanmak kriz stiresince ticari daralma sonucunda "ig kayrplarr"
olarak tanrmladrfrmu tahminleri elde etmemizi saflar.
136
KURESEL KR|ZDE DrS T|CAnET VE |STiHDAM
.
Endtistri seviyesinde son zamanlarda elde edilen verilerin srnrrh derecede ulagrlabilirlifii nedeniyle, T Hindistan ve Giiney Afrika'dan di.inyaya
yaprlan ihracattan de$il Avrupa Birli$i ve Amerika Birlegik Devletleri'ne
yaprlan ihracattan olugturulmaktadrr. Avrupa Birligi ve Amerika Birlegik
Devletleri, Hindistan ve Gi.iney Afrika igin onemli ihracat piyasalarrdrr
ve krizde afrr yaralar almrglardrr. Bu nedenle drg ticaretteki daralma yoluyla olugan krizin etkilerinin krsmi hesaplanmasr bizim agrmrzdan faydah olacaktrr.
Sonuqlar erkek ve kadrn iggiler ile gok ve az egitimli iggiler arasrnda
boliinmtigtiir. Bu anlamda, kullanrlan yaklagrm ticaretteki daralmanrn
gelir eqitsizligi kadaa istihdam eqitsizlifi ile de ilgili etkilerinin deferlendirilmesine olanak sa$lamaktadrr. Az efitimli igqilea orta ofiretim sonrasr e$itim almamrq kigiler olarak tanrmlanmaktadrr ve bu Hindistan'da
sekiz, Giiney Afrika'da ise dokuz yrlhk e$itime egittir.
Leontieff garpan modeli, ticaret ve istihdam ile ilgili literatiirde yaygm
olarak kullanrlsa da, yine de ozellikle dogrusal ve dinamik olmadrfr gibi
iyi bilinen smrrlara sahiptir. Ekonomik bi.iyiime yoluyla pozitif dinamik
etkilere ya da ticaret kaynakh iggiicti yerine teknik defigiklik yoluyla negatif etkilere (|onsson ve Subramanian, 200I; Wood, 1994) bu nedenle
deiinilmemektedir. Fakat verilen I.r:rsa zaman dilimi ve genel olarak krizin daraltrcr etkileri goz oniinde bulunduruldufunda biz bu durumu,
tahminlerimizin oniinde ciddi srnrrlamalar olarak gormiiyoruz. Ayrrca,
Ehin krizden birkag yrl oncesi SAM'in esas ahnan yrllarrna ait istihdam
ve grktr verilerine dayandrfrnr unutmayrnrz. iggticti yerine teknik de$igikli[e (dahaaz istihdam ile daha qok grktr) yonelik e[ilimler goz oniinde
bulunduruldufiunda, istihdam tahminlerimizin bu anlamda biraz iist seviyede oldu$unu diigiindiirmektedir.
Bu orne$in kapsamr, analizde kullanrlan veri tabanr ile srnrrh kalmak
zorunda defildir. Kullanrlan SAM ve iggiicii anketleri, hem resmi hem de
kayrtdrgr sektorleri igerme amaqhdrr ve bu anlamda kapsamhdrr. Fakat
Avrupa Birli$i (Eurostat'tan ahnan) ve Amerika Birlegik Devletleri (ABD
Uluslararasr Ticaret Komisyonuhdan ahnan) ile ilgili elimizde bulunan
veriler hizmet ticaretini igermemektedir. Analiz yine de hizmet endiistrisi iizerinde dolayh ve gelir kaynakh etkilerine defigmektedir. Amaca uygunluk adrna, ticarete konu olan mallar endiistrisini hakkrnda ticari veri
sahibi olduklanmrz olarak tanrmhyoruz ve hizmet endiistrileri de d6hil
di$er tiim endtistrileri ticarete konu olmayanlar olarak nitelendiriyoruz.
EKLER 131
Drg
ticaret veritanrmr
Drg ticaret talep vektorti igin kullanrlan verileri elde etme, haarlama
ve temizleme siireci agagrda belirtildi$i gekilde yaprlmrgtrr:
1. Her SAM esas alman yrhna geri giderek (Hindistan igin 2003, Gtiney Afrika igin 2000) Hindistan ve Gi.iney Afrika'dan yaprlan ithalat
hakkrnda HS 8 haneli (HS8) diizeyde ayhk ithalat verilerini Avrupa
Birlifi (Eurostat) ve Amerika Birleqik Devletlerinden (ABD Uluslararasr Ticaret Komisyonu) indiriniz.
2.
birim deger olarak HS8 diizeyinde her bir tiriin igin
sabit fiyat hesaplayrnrz. Eger esas alman yrl igin herhangi bir girzlem
sonucu yoksa veri igin mevcut olan bir sonraki yrh kullarunrz (bu durum toplam ticaret de[erinin ynzde 25'i oranmdadrr). E[er bu tirtiLn
ile ilgili olarak higbir yrlda higbir miktar belirtilmemig ise, mevcut
de$erleri kullanrnrz (bu durum toplam ticaret de$erinin yi.izde 3'ii
Esas ahnan yrlda
oranrndadrr).
3. ithal edilen i.iriin miktarr ve iiriin
kategorisinde hesaplanan sabit
fi-
yat olarak her ay igin ticaret akrg sabit fiyat de$erini hesaplayrnrz.
4. AB verileri igin
Euro de$erlerini, esas alman yrlda ki ortalama dciviz
kurunu kullanarak ABD dolarrna geviriniz.
5.
HS8 dtizeyindeki verilere, SAM'de kullanrlan sektcir dtizeyinde elde
mevcut verilere ekleyiniz.
birim de[erler tizerinde gahgrrken yaygm gekilde gtiriiLldiifii iizere, ilk veri hazrlama si.ireci aykrrr de$erler ile onemli problemlere yol agmrgtrr. Aga[rda belirtilen temizleme adtmlart uygulanmrgtr. Uri.in ve sektor diizeyinde ya$anan dalgalanmalarr titizlikle
inceleyerek ve miirnkiin oldu$u zamanlarda birim de$erlerde gori.ilen dalgalanmalan Kiiresel Ekonomik Monitor (Diinya Bankasr) tarafindan rapor edilen uluslararasr emtia fiyatlannda dalgalanmalar
Drg ticaret
ile karqrlagtrrrlarak stireg incelikle ayarlanmtgtr.
6. Qo[u aylcn de$erler, gok ktgirk ticaret akrglara dayah olarak
hesap-
lanan birim de$erlerden grkmaktadrr. Bu nedenle birim de$erleri hesaplama amactyla, ticaret akrg gu durumlarda dikkate almmamahdr:
a.
b.
E[er miktar (hangr tirtinde birim olgiiLliirse rilqi.rlsiin) f in altrnda ise;
Srfir olmayan ticaret akrgr bir yrl iginde az
ig
ay igin rapor edilmig
ise; ve
c.
Verilen yrl igerisinde ticaret ak4t, tiim gozlem donemlerinde bu
iiriin iqin toplam ticaretin 1/15'inden azrna tekabirl ediyorsa.
138
KURESEL KR|ZDE DI$ T|CARET VE |ST|HDAM
.
Bu stirecin bir sonucu olarak, esas alman yrl drgrnda bir yrhn birim
defier hesaplamasmda kullanilmasr gerektifinde ticaret deferi ytizde toplam ticaretin yizde 25'inden ynzde 42'ye grkmrgtrr ve higbir
birim de$er hesaplamasr yaprlamazken ve mevcut degeri kullanmak
durumunda kahndr$rnda ticaret de$eri yizde 3ten yiizde 25'e yiikselmigtir.
7. Kalan birkag aykrn de[erin giigli.i etkisinden kagrnmak igin,
her-
hangi bir ay igerisinde mevcut fiyattan sabit fiyatrn sapmasrna yizde
maksimum 5, minimum ise 1/5'i orarunda vergi uygulanmrgtrr.
8. ihracat verilerinde miktar bilgisinin tutarsrz oldugu ve inandrrcr olmadr$r zamanlarda, dikkatli bir gekilde gdzden gegirildikten sonra
ihracat sektorlerine amaca uygun iki temizleme adrmr uygulanmrgtrr. Bu durumlarda, sabit deferler yerine mevcut de$erler kullanrlmrgtr.
a. Giiney Afrika:
deri tirtinlerin Amerika Birlegik Devletlerine ihra-
catr igin (Amerika Birlegik Devletleri toplam ihracatmm <0.5'i).
b. Hindistan: muhtelif tiretim sektorlerinin Awupa Birlifihe ihracatr igin (Awupa Birli$ihe toplam ihracatrn yi.izde 9'u).
ekonomikkrizin etkisini analiz etmek igin,
2009
donemini
segtik
ki, o donemle 2008 yrhnrn aynr aylarr
$ubat-Nisan
Drg ticaret iizerinde ktiresel
ile kryaslandrfirnda kiiresel ticaret kanrtlanabilir gekilde dtigiik bir noktada idi. SAM'de kullanrlan difier veriler ile uyumlu hale getirmek igin,
her sektor igin verileri yrlhJ< hale getirdik. Bunu, esas ahnan yrla kadar
gegmiq yrllarda $ubat-Nisan aylarrnda yaprlan ihracatr, bu aylann toplam ihracatta ortalama payrna bolerek yaptrk. Bu si.ireg, Giiney Afrika'dan
Amerika Birlegik Devletleri'ne yaprlan komiir ihracatrnda gozlem siiresi
boyrnca sadece bir kag ay igerisinde gok dtiqtik ve gok da$rnrk gekilde
yaprlmrg olan komi.ir ihracatr artrk deferlerin ortaya grkmasrna yol agmrgilr. Bu problemden kaqrnmak igin, Giiney Afrika'dan Amerika Birlegik Devletlerihe komtir ihracatrnr srfir olarak ayarladrk. Drg ticaret talep
vektortinde ya$anan defigiklik, yrlhk hale getirilmig $ubat-Nisan 2009
donemi ihracatlarr ve yine yrlhk hale getirilmiq $ubat-Nisan 2008 donemi ihracatlarr arasrndaki fark olarak agrklanmrgtrr. Tahminlerden ortaya
grkan sonuglar, Amerika Birlegik Devletleri ve Avrupa Birli[ihe yaprlan
ihracatta ya$anan daralma nedeniyle kaybedilen igler olarak yorumlanabilir.
EKLER 1 39
'-!
tr 'bo-Yd^
r-=
L
'ErJ-9Jl
Br:l
=t'-c,q==
a
4 0x
'-€"'
'=
.r
.i
tr
tgp
6
!,
rtl
f-; :4h.
=
E;
E,BOC
'E* r
=E^
E}E"EgH
n\q\f|oqeer:\e\
ooctociooi6NN
ll>Qllt>ettlll
sssss-sssss
hncO\OC\O\<rOcloo
[email protected]$<l
h
m cO C.l \O tji
oi
Fa ui ui <a J
NtNt66t\flstlNg
t'.llli<
rll
,-1nnc!nle\nqe\cl
tt>Pttltttlll
N
hotnr+
O\
N
.n
O
O
.d d
.d
O
a.l c.l
'$
c'l o
t-.
Cl
$
.O
J
C.l
Fa vi
Eie*'se
.g
.,ho
r e oXH
$-
,uoe
?F'd-o,tE -o:4!-..
t>
cO @
<' 6
N".a@oo\oa\oF\o6
Oi@\OO\N6F\NO\
ollo6N\oolh\o
qlllll
Nll
\O
\O
6
.i
I
@hO\OO\$c.l@I.\O\Nc{
\0o60N$.n\oNot-..6
N \O O
F-. O\ c.l 4..
qo\-jNUlo"\uio\qd)
.! irr'
e
E;H
f'.
0O
o
\O
(S.
N
q)
-v.9
",
L
II
,S
F* *Er,sR E
=
#EEEE,aEEi
-5?
4
-c1
u
Xa
q)
9*
$-+'E€
A E tE ,7>q S-c(" r
'\o ?HEESH!3E
q)
-1ae\49eqc\-1\\c.1
F\OO\.+6Oi\00\$Ol6
C{\O6O\oGtNsfle.l
O\etcl6o\O@c{hmO
oOO\COONNhO\F\\O
.!dI\\e.c.tqo^..Iq
O\O\O\O\O$i\Oc.l
;l
l-lllnl
ltt
srBsBlHE"
o,C
>.-ooo^
)d>d
Ec.-:
P''iro-=6trE
!o=
< 6O-Y
OncOC.ltOor\ClOcOOc.l
mF.@$N\OOO\\O1.6
\\oo-.o^€^c.Iqqulo:q
O\NclctcoOC'IoO.O
<r
d6HN=IaZ
cq:.9 aE6l)
<iz'
NOOOOhc{\OI'\6$
N@olc{F\oh\O\fooc.l
4qc(,1
tro
j:o2
orN
tr
-1 6^ \ -ti \ vr n
\o\o\oo\oooo.nohc{
@- o-
.o" o^
o.
i{o\h<io\cro\F.6e{\o
6\0q\O\o6\O
\cl
\ON
F:
E :$ E"
E
.ESa.
.E,E
?
i
". Eu:
'j.,2
'it
g€
>$E
E'7
o== E
::
: o
-9,=
=?.c
EE=rgE-EE;-EE
t,El,
H
ESEfEEEEsgES;EEEEEgf
140
KURESEL KR|ZDE DI$ TiCARET VE |ST|HDAM
'=
c
.
nqn-:q\\qq\q9
ooooN60N
iEo.s<
LrLL!-LILr:i-5
EE-EeEs
t.=
^>.
4
E -: E
'Bo-:3
'-E"6
n
h
;iffla
I
LOQ
q
a
'E* s
=B^
s
I
53Bi$B
t
OIH
F i_ e :4k,
o -q ,bo3
?
LP.-O
.E
i
VG
.,-= c
ao
o Bo
HEE}:EZJR
fE'fiEE"+8i'
;53* o6Pt
4
d)eul-1q-.1\soq
ttltttt ooo.nooF\
\O
\O
\O
\O
O@O\aOO\F\6O\6\O
\ON\OOhF\O\O\O\$O\
N66O\OF\6etel@
oooo\06\060<1
oO
F\
6
O
!q==:
t?
\O
\O
\O
tRl
\O
I
eSrlr
E;ts
i.
ttttl
N\O6Nc)@6@O\CO
O\O6O\O@cOroO\h
OO6CO.ON6OF\F\
O\O6al.nF\\OC{6
-Nll$\o$tnmm
lllllttc.l
'=--tgp
/
F.OOO\\O\OI\66
F\O\F\c\oONbF\\Oo
ao6\on\lo€o\$
.+clNc)N:fcO@
llo\O$oc.l6
-:?
o
O
.o66
:f
o
O\
N
h
-L
;RJ
0o^
ao^ -1:
\O\O
6
vldl-cl-q4c!d)ne\q
hN$NO\i.NNc.lo
ll>e>Rnnc.l6
S S
J JJJ
a(N
oN\ohoroo66
rn$O\O:trF\O6O€
Nro0\0\6\[email protected]
lcrloo\
lttt
$:BEHEge
o,ts
->.-Ooo6.
d tr
,-.1 .-^f
cd
^
a-^2;F.n.E
gx=';H>
d
ca:.9 tE6l)
<=z
&a
etr(.-)
tro
io2
QN-
d
@ooooroN.n.n$
NN60\OCO<r60
ul
o:
q
\
O\6N\ON<1
O\\Ootnnc{or\\OO
cl
.1
ol
co^ q
O\$m$4066@\Ocn\O
t\@\Ot-.co.+h6lh\O
t'.C\NOOnoO€\Omo
\O\O$oOO\OO\ot
$nlrnq-fco@q€
NN
-ov
F
o
d
E
t:E
-:qo
F
E
,*flr*.
[E=-u
gEEE's€"
EHEE-E
,bo
(d
.Y
\
o
o
N
bD
,E ,EE=
gtEHg=
Br*
***-B'E
EKLER 141
'=
e q c.j e rl n e n e \c n q q q I cl
s -5 -5 -5 -5 -5 -5 -t s -3 .! s s .','
c i&-v
EEfeEF
ul
'.= ;bb:3
F .e3x
? ..i
\O
i .O \O F\
6 \O <1r
6l
O\ O
$
O t'\
:
\O @
.O n cO F\
cO
cO O\
O
$I h cl
Fcl
c{
F\ 6 N
o o i O\
O\ €
$ N
O N o @
j
joi
l-id
I od vi l<i.dci-j
cdl{
lll.nlol-lm.{6N
'lnll\oe{co
'=
.=,i c,bo
EEa
Ets H''-F
6;!;&3
'E* r
r-ir-i
i
=B^
@ cl or
3 <1
O\
N i
N
|
tl
\o
@
Or
ct o\
o\ 6 6 @ $ O\ $ .o
i
o\ O
O\ N N h @ c! n
l'.. l'., O\ O O\ \O \O \O c.l i
ld.d!a..i<r"rid-ioi6i<i
doi
-i.d
NiOiO\6all:trNO6O\$
otH
?F-oE.4H
o -c ,oo3
ll
tO O\ *
O N Of
N cO C{ <' \O O
c{ ao
$ N af h
vi
d \d ad d
6i
C{ O\ @ $
q oo * or rO
0oâO
e{N-i<{i6t\.nO1rqrh
= d;,r
YFi
=
-.9
,,i
e
4m -
d
\o
O
6
d
II
F.
N
6
\d
H
O\
O\
\o
-i
\O
\O
:
:
ct
.O
Ot
\O
o\
ui
ts\
O
6
tui
i
\o- q q q,n
i
$
N
\d
C{
@^
No-K=t)G
O
N
O
lliN\oo\
l?ll'rllrrldild
'd
t
tn
lltlttttlttttllll
s sssssssssssss
sss
,m
t
F.
a eqqq\-1qq\\q\-r
nnn
oiooooooioooo*oi
EfEIEE
.-
\O
Or
.O
<
Fa
ts\
h
O\
@
ci
6
O
O
o\
.d
i
O
6
\o
od
.l
.n
rn
rn
Ii
g. \q. uI c! a
qqq
q eqqqqqqqqc9e9
ooooooooooooooioi
B€ETiz-ERs sss
s sassssssssTsT
$E,sEt+{5:
t=iSt*FRu
ooooooooooooooatoc.r
*:
00o
i.O\
et
dN
gu=
$EaE
q'C
^>-!oo6-.
oooooooooooooo
eaSE'E#.-
-{
O\
c.l
F\tr
\o
\o
@€
O\
O\
4EEaffis
(iE( --)
i6 tr
i.R a
t:
o6a.\
F\olO
oo- 1
oo\o
<66
oo^ d)
o^
N
N
,o"
6
e't
Ooi<rO\O@OOhOh6
iO\OcO@iaOhmnNoOh
icihOih6-OoONo
cohioo\ocl@:hoNF\
h c{ ao ao o\ cl ao o\
qhclr..€oôd}
F\ O
o^qqo:n
O
o
Nalg
m
-a\
'i*
o==
6
d
N
spE
rE*
\
6-:Zr:
?2
,,: t!
t
E8-
.S di
.ct
ON
A'=
F
i:
I
E
:
-*
-ii
g::
EE
s- $sEsE u
?E*E!jEAIfggs
HSE # t E rE,eHg f; g v
El
?Po=o,boil11
L:
6
6dF-h-
142
KURESEL KRiZDE DI$ T|CARETVE |ST|HDAM
.E:5*"tF
P';.S
E
F.
ErE'SS3.
'= riS
'=,E a!A
EF X.AF
E -i E;gcg
'=..<
s'8,3
a
s.4!:
-e o -<
,bo3
Lero
EStl
\
q)
L
@
;$
-l
-t
o\
<1
N
I
I
s ssssssl**s
I
I
I
I
I
I<f
ro
I
\o
O@$F\F\6OO\cI\OO\t'.
O\ cO \O i $ f-. O\ H O N <!
@OF\cO$c.lOO\-HN.O
-t
F\$$Oc)ClaOr+f)-O6
l1ill-le.llc.llll
Il-l
I
dl
I
s
s
\O
aO
I
I
0o<{:$\OtnmO\N6@O
oON$OictHoNOO\
oi
ddctbiuirijiui<i
cl cl F.. O\ cl i m
nc{ct
O\ 6
\O c{
06
oi
6
n
6l
o:--
,93?ES
.^-!?J
A N 2
A 3"+
h
I
t'\ F\
o"_c t--
r:Pv
>.
q 9
;9 ;s
ut .{ u} c,l \q og e q -1 q q oq
\o\o<r$d\o*..lLnnn6
N\O
NN
L
()
\oo<rio\Nitno\o\o6\o
O\
$mhc\tO\O\(!C{raF\
O\\OoN<\Ooc.lO\$Nh
$NOO tt^t^r
ll
lc.rl.jll
oo
OiH
Ft
$o
hN
o€o
$l
6$
'=--t9P
a
q \\oc99-1edt-1q
;Q ;R;R><;e*><"lJ-CS
\o o\ o\
OOOOOOGIO\OcIN.r)N
I
E d-,:l
E
.E S s
NGi
\o \o
I
- - iS
EE€EEF
6
.=
.
h@
-a*=
q q9q\f|1\nc!-':
O\O\OrniNN\O*$$
NNNiCIH\o-F\o6l\c
l>e>ell
c!
-1
l)S--l
Se;f*,8
Fa e i:ih.o
;
d u=A
16
rox -ES eH8
'}(s
r,] sd@
PO
q)
q)
q)
E? o59
9T=N
i:-Y'r PclH
E=g;;9 >.aQX
6i
4'd-.222
>.
q)'
r\
.n*hhNOOit-.N$O\O\
F\OONF\oO$cOO\OO
o\$o\-lll-N
rl
ll
I
tr
Ex5=
cOlZi=.=
"ra
.L
o\o
$F\
G
* '* t".aax*
?!
x.gtr'O
-'E
>.Fi
7\
! =C-=
Hp
^.-
tr
d^
O\@
O\i
o$
od oi
<r i O\ O\ rO \O $
OOO\aOh\O-$SS$66
\OOoN6$c.l\O@O\O\
.d cidi
$
r
c.l 0O F..
J
6
ri
*3g$Es
? g3?s9
'-c N -q
\O cn O O\ O\ a{ tn F\ OO O
c{ \O O .+
ON
O r+ N o N O O\ @ O 6 m O
<ri3N66N<t\oHNo6
$taS
s
dd
hN
Gi
ciodcic<ioioidridvt
\O Cl i
H N
6
**
9.s,
r9P.:
=
EEE"!
.2o
i'r'o'U
i
o
O
6
i\O
\d
I
'F
-Y.-
E ]ire
.)
.-rS
h€ tr
,5Eiis:E
EiE.E"Esz=E;x,'= E
:i€i,E$;5EE!t
EEgiHEgE6EBEgEi55JE
EKLER 143
.E
- EPX^
E':fAtH
ErE'BoSU
'= c ;5o
H
'-
L
.-
F
H=^-r,
6
F; :4!:
'
'i,*
'= i: r =S^
uj14
=
€ { -}:;sE
i
F
e
o5H
I I I'd
6lc?loi.i
tt
q 9--19q-1r}qr|q9
F\
€
ho6
oO\F\
coo\N
^^t
N\O
IN
,l
ott
q'll .{
n
N
@ o\6clic{or.oro$o
lNlllllllll)elll
5
O
oi
o\
o\
o\
oq q ri\qo
s lsssssssss-
s s
6NiOiNoO\O€@:
o
o
ONN<1N+\Oa{<tnN
E r$COO\HiO
^ttt^l
F\c{=;m$\ON(hl$lllllNcr66lo
O
F6
'
e :6!:.
?
ot,bo5
o
Ei e'r
'€
\O <r O\ tn c{ ci i N N N Sr \O
hN(\ml6NOF\hF\OoO
6\Oi<rl
O\l6.Ool\F\GlN
q
<r
s
$<io
Itt
a
.lJ
,bo
r
-3 $-3-5-3G-ti-!.lis
I
hati
-i
q
-5 -l
-
t..coioooiooiii-lo
I
.rl
,boe
E -j'E
'-€
Fi
. o\ e'i
cl dlqqnrlclqqeqq
N
O\
f..
tr E^
6r!
tA xF<
I 66O\i
I
T
6 c! N O <' N a\ .O .n $
O\
iOmic\t$N@6icl
O\tOelN@@hm$Oi
<r
oi ad ui
o'\ m6<r
od wi <r
N
<r
od <a
<a
cO6ol\O\
.i
N
\O
F\
ttr
6
6
O
m
tr
oOO€
cO.O*
N$\O
I
I
lT
c{
\O
O
O\
$
\O
$@
\d
vi
tr
@
\ooLrl0\
od
cO
\oo
\o \o
d
--i
F\6
oi
c! qulee\9qeoqee
yao
q
a6\oco6ni.niooooo
,=E?EE T
TTTTTTTTTSS
aB; s sssssssss
h s=
<: ?.eg
d6I-lE;c
Eq.d u=2no
s
c
\o
<ri
6
î
ooooo
s s sss
H
R
"E€EFi
6\ EO'- v
=
.dm
PO
oEE
E?
9T=NgdH
E-1.!
=i 9"o,Qa
O\:NC)c{O<1
NcOhN@i6c)<rN
O6\ONc.l:OioO:
ril*illl.illoi
lilll
oooo
\OoOooQQOO
I
aR Eg
*i
4'd-.7 z z
cO!=.=.n
*;st"Jt -Y*
?'d
*Ex.?*
*i
h.a
ca-?c.7d;E^
o 00
<r $ F.. co o\ c.l \o o o o
F\O\OcOOt'\Ohc.l
6QhF..NC\b€Orn
j
vi
F,:
ci di
Fi
oiN -l
o
\O oOaOOcOhNNOO\\O\O
h
hhaONGIO\\O@O\Oh
cO F\F\NNl'.6O\cO\OoO
O\
O
6
"r;E
{? Et?s,
*s =
--ce{-q
E--
- -,-
EBSES
ri
6
h \doiduiJn{d\ddJui
c.lc.ld
.::
d-O
=!d
go
u - c
g
-rF\
O
F\
N
n
cl
O
O6O
tn-o
el\OO
F.a <a
-iod.-i
oo
<' si
x -$3
o^ E
'A
.-
f
E Ei=,il E
u;*
;E.
5-EE E
B Eit
'iEi
*€-q
Q, ,aE';I
.!ri .= 6
t-iE
Ei !
E
=
* -E T .E=9'E'UEE
ggg$E BEEgE#E $$E
EgE E E E#
I:'E
\
;Et
S
E
a
.N
&
v
vs'
144
KUBESEL KR|ZDE DI$ T|CARETVE |ST|HDAM
.
Ek6
Brezilya gahsmasmda kullarulan laboratuvar agamast model ve SAM tarumt
Laboratuvar a$amasr (STAGE LAB) hesaplanabilir genel denge (CGE)
modeli (McDonald ve Thierfelder,2009)a, faktor piyasalannr daha detaylr ele alan agamah modelin (McDonald, 2007) geliqtirilmig geklidir.
Modelin pek gok ayrrt edici ozellifi vardrr. ilki, modelin drg ticarete konu
olmayan (ihracat ve ithalat) ile ilgili hiikiimler igererek ticari iligkiler
konusunda kapsamh bir incelemeyi mtimki.in krlmasrdrr. ikincisi, ihrag
edilen mallar igin kiigtik iilke varsapmlarrnrn rahath$rna izin vermesidir. Uqiinctisii, goklu iiriin faaliyetleri hakkrnda hiikiimler igermesidir.
Dordtnci.isti, (katma defier) iiretim teknolojileri, kiimelenmig CES iglevlerinin genellegtirilmiq sistemi olarak belirtilmigtir ve b<iylece tiim faktorler igin iqsizlik modellemesi yaprlabilir ve yarr vasrflr ve vasrfsz iqgi.icii
arasmda gibi; faktorlerin bolgeler/alanlar ve/veya faktor"srnrflandrrmast"
arasmda hareket edebilmesine izin vermektedir. Begincisi, hanehalla tiiketim harcamalarr Stone-Geary yardrmcr iglevler kullanarak modellenmigtir. Model, sosyal hesap matrisi (SAM) tabanh bir CGE modelidir ve
SAM ekonomide temsilcileri tanrmlama hizmeti verirken, modelin dayandrgr veri tabanrnr da sunmaktadrr.
Davranrgsal iligkiler
Hanehallanrn, Stone - G eary fay da fonksiyonunda, fayd ayr maksimize
etmek igin tiikettikleri iiriinler gegitlerini segmeleri ongortilmtigttir. Hanehalla, ttiketim tirtinlerini yurtiqinde i.iretilen ve ithal edilen mallarrn
toplamr olan "karma" mallardan segmektedirler. Bu karma mallar, yurt
iqinde iiretilen ve ithal edilen mallarrn kusurlu ikame oldufiu varsayrmr
somutlagtrran sabit ikame esnekli[i (CES) toplamlan olarak olugmaktadrr. ithal ve yerli tiriinlerin optimum oranlarr, ithal ve yerli mallarrn
goreli fiyatlan ile belirlenmektedir. Agrrr uzmanlagma ve dif,er ticaret
varsayrmlar ile iliqkili fiyat dalgalanmalannr onleyerek modeli pratik bir
gekilde uygulama avantajrna sahip olan scizde'Armington gortigti" di.ir
(Armington,1969). Bu modelde iilkenin, ithal edilen ttim mallarrn fiyatlarrnr kabul ettigi varsayrlmaktadrr.
Yerli tiretim, gok agamah bir i.iretim stireci kullanmaktadrr (agaf,rda
gorebilirsiniz). Talep edilen mallann vektorii, yerli olarak iiretilen mallar
igin yerli talep ve yerli olarak iiretilen mallar igin ihracat talebi ile belirlenmektedir, sabit doniigi.im esneklik (CET) fonksiyonu formunda. iq
EKLER 145
talep ve ihracat talebi arasrnda kusurlu dontiEtim oldu$u varsaylmr kullanrlarak yurtigi ve ihracat pazarlal arasrnda yurtiginde iiretilen mallann
optimal dafrhmr alternatif piyasalardaki nispi fiyatlara gore belirlenmektedir. Model, fiyatlarr kolayca kabul eden kiigiik bir tilke olarak belirlenebilir; tiim ihracat piyasalarrnda ya da segiii ihracat mallarr igin agafr
e$imli ihracat talep fonksiyonlarr ile ytizlegmek kabul edilebilir.
Modeldeki di$er davranrgsal iligkiler genelde dofrusaldrr. Ancak birkag ozellik agrklamayr hakh grkarmaktadrr. ilk olarak ttm vergi oranlan,
maliye politikasr krsrtlamalarrnr tamamlamak igin igsel olarak ayarlanabilen de[igkenler olarak aqrklanmrgtrr. Benzer ayar sistemleri, hanehalla ve kurumsal tasarruf oranlarr ve kurumlar arast transfer gibi birgok
ana parametre igin mevcuttur. ikincisi, teknoloji de$igiklikleri faaliyete
ozgti etki de[igkenlerinde yaganan defigiklikler ile sunulabilir-diizeltme
velveya olgekleme faktorleri verimlilik parametreleri igin de kullanrlabilir. Ugiinciisii, geginme amagh tiiketimi olugturan tiri.inler igin yaprlan
giincel harcamalarrn oranlarr qegitlendirilebilir. Dordtincti, model; esnek
makroekonomik sonlandrrma kurallarr ve piyasa takas kogullarr ile kurulmugtur. Esas ahnan model standart neoklasik model sonuna sahiptir
(ornefin; tam istihdam, tasarruf odakh yatrrrm ve dalgah doviz kuru),
fakat bu sonlandrrma kurallarr kolayca defigtirilebilir.
Fiyat ve miktar iligkisi
$ekil 1 ve 2, malve faaliyetler igin fiyatlar ve miktarlar arasrndaki iligkiler hakkrnda ayrrntrh bilgi sunmaktadrr. Karma mallar igin arz fiyatlan
(PQSc) yurt iginde iiretilen ve yurt iginde tiiketilen (PDc) mallann a[rLkh ortalamalarr olarak tanrmlanmaktadrr ve ithal edilen mallarrn prrt
iqi fiyatlarr (PMc), diinya emtia fiyatlarrnrn iiriinleri (PWMc) ve krymet
esasrna gore ahnan ihracatvergrleri(TMc) ile yi.ikseltilen doviz kuru (ER)
olarak tanrmlanmaktadrr. Bu def,erler, modelin en uygun durumu igin
ilk srrada yer alan gartlarla giincellenmektedir. Ortalama fiyatlara, satrg
vergileri dAhil de[ildir ve bu nedenle ortalama fiyatlarrn karma ti.iketim
fiyatlarrnr (PQDc) yansrtmasr igin (laymet esasrna gore ahnan) satrg vergileri (TSc) ve gider vergisi (TEXc) eklenmelidirs. Benzer gekilde iiretici
emtia fiyatlan (PXCc) yurt iqi piyasalarr ve ihracat piyasalarrnda (PEc) satrlan yerli i.iretim mallar igin ahnan fiyatlarrn a$rrhkh ortalamalan olarak
tanrmlanmaktadrr. Bu deferler, modelin en uygun durumu igin ilk srrada
yer alan gartlarla gtincellenmektedir. ihracat piyasalarrnda alman fiyatlar,
ihracatm dtinya fiyatlarr tiriinii (PWEc) olarak tanrmlanmaktadrr ve do-
146
K0RESEL KRizDE Dr$ T|CARET vE |STIHDAM
.
JANSEN vE
voN
UEXKULL
viz kuru (ER) krymet esaslna gore ahnan ihracatvergisi oranlan (TEC) ile
tanrmlanan tiim ihracat vergilerinden bu nedenle azdr.
Bir faaliyette elde edilen grktr birimi bagrna ortalama fryat (PXa), deferler sabit iken yerli tiretici fiyatlarrnrn agrrhkh ortalamasr olarak tanrmlanmaktadrr. Dolayh vergileri/iiretim vergileri/ grktr vergisi (TXa) oden dikten sonra, odemeler arasmda toplam katma de$ere boltinmektedir
(PVAa); orne$in birincil girdiyi odeyebilen miktar ve toplam ara girdiler
(PINTa). Toplam ara girdi birimi bagrna ara girdiler igin toplam odemeler, girdi fiyatlarrnrn afrrhkl toplamr (PQDc) olarak tanrmlanmaktadrr.
$ekil r
STAGE-LAB mo deli igin fiyat iliskileri
N)D"
o*,-l
TS.
--+
IrQS"
=
I
PWE,'ER
T,,
\
PD.:
I
PM,= |
I
L
I
PD":1
PE"= |
I
t\,,
I
PWM"'ER
PXC"
=|
Ir{,2
1- *,
Ar
PINT"
PUA,
EKLER 147
Karma mallann toplam talebi, QOc, ara grktrlarrn talebinden, QUlNTDc, hanehalklarmrn ttiketiminden, QCDc, kurumlardan, QEDc, ve
htikiimetten, OGDc, gayri safi sabit sermaye olugumundan, QINVDc, ve
stok defigikliklerinden, dstocconst olugmaktadrr. Denge kogullarr tiim
karma iiriinler igin toplam arz ve talebin egit olmasmr saflamaktadrr.
Toplam arz; sabit ikame esneklifi (CES), yerli tireticilerden arz toplamr,
QDc, ikame esneklifi olarak ocve ek olarak ithalatlar, QMc. Hem yurt
igine hem ihracata ulagan emtialar, QEc, ya yurt iginde tirketilmek ya da
ihrag edilmek iizere yaprlan tiim yerli emtia iiretimini gerektiren denge gartlanna konu olan piyasalar, QXCc. QXCc defiigimin sabit esnekli$i
(CET) ihracat toplamr ve yerli tireticilerin de$igim esnekli$i olarak O.
ile arzlarr.
$ekil2
STAGE-LAB modeli iqin miktar iliSkileri
Q/rYIA
QCD.
QED.
aG4
Q/NID.+
dstocconst,
a
QE.
QD.
QM,
\e/
\/
QXC.
t>
A2\
/\
QXAC","
\O/
QXAC"U
QX*
QXAC"Z,2
148
KURESEL KRIZDE DIS T|CARET VE |STiHDAM
.
Qoklu iiriin faaliyetlerinin varh$r, yerli olarak iiretilen mallarrn goklu
faaliyetlerden gelebilecegi anlamrna gelmektedir; mesela bir mahn toplam tiretimi, her aktivitede iiretilen mahn toplamr olarak tanrmlanmrghr.
Bu nedenle, bir mahn yerli tiretimi (QXC) bir dizi farkh aktivite (QXAC)
ile iiretilen mal miktarrnrn CES toplamrdrr ki bu mallar her faaliyette faaliyete ozgii sabit oranlarda iiretilmektedirler; mesela QXAC grktrsr her
faaliyetin (QX) Leontieff (sabit oran) toplam grktrsrdrr.
$ekil3
STAGE-LAB modeli igin ilretim iliSkileri: Miktarlar
QX"
/\
,6..
AA
QD\/?,
QUA,
ioqtdqd.,"
'QINT,
FD,. FD,.
FD,.
FD^, FD,. FDtu
Faaliyetlere gore tiretim iliqkileri, bir dizi ktimelenmig CES iiretim
fonksiyonu ile tanrmlanmrgtrr. Matematiksel olarak, ktime di.izeylerinin
sayrsr i.izerindeki smrr, yalnrzca veri tabanrnda mevcut olan farkh faktor
ttirlerinin sayrsr ile uygulanabilir. Fakat ekonomik anlamhhk ve faktorlerin alt gruplarr arasrnda, igerisinde var olan ikame olanaklarr hakkrnda bilgilerin eklenmesine (ikame esnekli$i) izin veren deneysel verilerin varhgr agrsrndan dayatrlan ek smrrlar vardrr. $ekil 3'te bulunan gizim
miktar aqrsmdan dort seviyeli iiretim kiimesi igindir; anlatrm basitlegtirmek igin, iki ara girdi, dokuz do$al/gerqekbirincil girdi ve iig birincil girdi toplamr tanrmlanmrgtr ve sadece emek hesaplarr ikinci dizey otesinde
kiimelenmigtir.
Faaliyet grktrsr, toplam ara girdilerin (QU/NT) ve katma de$er (QVA)
miktarlannrn CES toplamrdrr. Toplam ara girdiler, (bireysel) ara girdilerin Leontieff toplamrdrr ve toplam katma defiea her faaliyette (FD) talep
EKLER 149
edilen "birincil" girdi miktarrnrn CES toplamrdrr ki birincil girdiler dofal faktorler -iq tiirii, var olan sermaye ve toprak- olabilece$i gibi dofal
faktorler ve/ya da di$er toplam faktorlerin biitiinii olan toplam faktorler
de olabilir. $ekil 3'te bulunan her dahn sonundaki tiim faktorler, tanrma
gore do$al bir faktordiir; yani toplam de$ildir. Bu nedenle tiim faktorler
FDro.,, FD1r,o, FD"oo.o ve FD,*,o gibi dofial faktorlerdir; di$er yandan
FD1r,r,o ve FD^,, toplamdrrlar. Modelde, ff gtub:unrtn alt grubu olan
grubu ttim dofal faktorler grubu olarak tarumlantrken "ff ttim do-
;f
fial faktorler ve toplamlar grubu olarak tanrmlanmrqtrr; kiime yaprsrnda
ff 'nin difer alt gruplarr her faktortin -dofal ya da toplam- seviyesini
tanrmlamaktadrr.
$ekil 3'te katma deger ktimelerinin en altmdan baglayarak do$al iggticii altr tiirii (/4) iki grup olugturmaktadr ve bu gruplar iki toplam
(FDyr,r,) olugturmak tizere alt grup iqinde ikame edilebilirler. Bu iki
toplam, diger do[al faktor (FDlr') ile birlikte, da aynca toplam iggiicti
faktortinti (FD,"o,) ikame etmektedir ve bu faktor, toplam katma de$eri
(QyA) olugturmak igin sermayenin (FD*,.,) ve toprafn (FDna,) do}al
faktorleri ile birlegmektedir. Her CES toplamrndaki her bir do$al ve/veya
toplama uygun birlegim, goreceli fiyatlara dayah birinci derece kogullarr
tarafindan b elirlenmektedir.
Boyle ki.ime yaprsr kullanmanrn avantajt, katma de$eri olugtururken
tiim dogal faktorlerin egit derecede ikame edilebilir oldu$u yoniinde tahminde bulunmaktan kagrnryor olmastdrr. $ekil 3'te tabloya dokiilen vakada, farkh tiirlerde iqgticiiniin egit derecede ikame ediiebilir olmadrgr fakat
toplam iggiicii, sermaye ve topragrn egit gekilde ikame edilebilir oldufiu
konusunda dolayh bir ongorii bulunmaktadrr. Mesela, seviye 3 iEgticii
toplamr, FDyrur,o, belirli bir bolgede bir faaliyet srnrfinca istihdam edilen
toplam kigi olarak tammlanabilir ve bu seviye farkh vasrf gruplarrna sahip
tig tiir iggticiinden -vastflr, yan vasrflr ve vasrfsrz- olugmaktadtr, ancak bu
iggiici.i yalnrzca belirli bir bolgede istihdam saglanmaktadrr. Fakat faaliyet
srnrfi, farkh bolgelerde gergeklegen iiretim arastndaki dengeyi de$igtirerek "ikamd' iggticti farkh bir bolgeden segebilir.
Bu durum, onemli bir konuya dikkat gekmektedir. Ktime yaPrsmrn
benimsenmesi, faktor piyasalarrnrn boliinmiig oldufiu varsayrmrnr da
beraberinde taqrr; mesela vastfsz iggiici.i, o bolgenin toplam iEgticii faktortiniin pargasr olabilirken bir baEka bolgenin olamaz. Gergekte, insanlarrn geligmig istihdam arayl$r igerisinde gog etmeye hazrr oldufuna dair
giiglii kanrtlar varken bu yaprdaki gizli mesaj iggiictini.in, bolgeler arasr
150
KURESEL KR|ZDE Dr$ TiCARET VE iSTiHDAN/
.
konusundaki ongortidiir. Bu konuya de$inmek igin,
laboratuvar a$amasl (STAGE LAB) modeli, iiretim yaplsmm alt kiimeleri arasrnda iiretim faktorlerinin gegigine izin veren bir dizi gegig iglevini igermektedir; orne$in vasrfsz iggi istihdam firsatlan karqrsrnda farkh
bolgeler arasrnda gegig yapabilir. Go9 tegviki, alt ktimelerdeki farkh faktorler tarafindan alman goreceli iicretlerdeki defigiklikler tarafindan belirlenmektedir.
gegi$ yapamayacalt
Model, her faktor tiirii igin sabit esnekli arz fonksiyonu kullanmaktadrr. E$er alt kiimede yer alan faktor ile ilgili iicret artar ya da diigerse, o
faktoriin bir alt ktimeye olan arzt da ekonomide o faktor tiiri.i igin toplam
arzrn sabit olmasr qartrna ba$h olarak artabilir ya da diigebilir: goriilen
geqigler, ilgili i.icretlerdeki de$igikliklere cevap olarak krsmi ayarlamalar
sunmaktadrr. iggiicti piyasasr temizlenme krsrtlamalarr ile birlegtirildi$inde, emek arzrnrn artmamasrnr sa$layacaklardrr. Hareket dereceleri, her
bir sektorde defigiklik gosterebilecek olan arz esnekli$i tarafindan kontrol edilmektedir: mesela, bir bolgedeki vasrfsrz iggi, diger bolgelerdeki
vasfsrz iggilerde azya da gok hareketli olabilir. Uygulamada, modelin bu
versiyonunda; iggticti arzr fonksiyonlarrnrn, alt kiimeler arasr ikili gegiqtense havuza gelen ya da havuzdan giden arzya da talep geklinde havuz
sistemi olugturulmugtur; bu nedenle yalnrzca net gegigler modellenmigtir. iggticii goqii, tam ikili izleme ile kolayca yaprlabilir, hakkrnda srnrrh bilgi var olan arz esnekliklerinden gok daha fazlasmrn dayatrlmasrna
gerek olacaktrrT. Buna gore havuz sistemi tercihi, detay ve gozlemlenen
smrrh drqsal bilginin dayatrlmasr arasrnda bir denge sa[lama konusunda
verilen karar ile yaprlmaktadrr.
Gegig fonksiyonlarrnrn iglemesi igin
belirli bir havuzdan hangi iqgticii tiirleri temin edilebilecekse onlar hakkrnda uzmanhk gerekmektedir.
Bunun igin de belirli havuzlarla faktorlerin iligki kurmasrnr gerektirmektedir ve bu iligkilerin anlamh olmasrnr saglamak da onemli bir husustur.
Yukarrda bolge bazrnda verilen <irneklerde, farkh bolgelerde istihdam
edilen benzer vasrfta iggiiciiniin bolgeler arasr gegig igin uygun olabilecegi konusundaki tahminler agrk bir gekilde potansiyel gegerliliktedir.
Dahasr, gegig kolayhgr yone ba$hdrr- yani yarr vasrflr kolay bir gekilde
vasfsz olabilirken vasrfszrn yarr vasrflrya dontigmesi o kadar da kolay
de[ildia yine de bir bolge igerisinde yan vasrflr ile vasfsrz ig arasrnda oldufiu gibi vasrf ttirleri arasrnda bazr geqigler yaganabilecefini ileri siirmek
de mantrkh olabilir. Fakat difer geqigler uygun dtigmeyebilir.
+....
Iggiicii piyasasrnda,
-lrk,
cinsiyet ya da bolge
gibi- kolayca gozlem-
EKLER
1
51
lenebilir ozellikler temelinde ayrrmcrhk oldufu ve bir vasrf srnrfinda igin
ayrrmcrhkta kullanrlan ozelliklere gore gruplara ayrrldrfr geklinde bir senaryo diigiiniin. Boyle bir senaryoda ayrrmda kullanrlan ozellikler de$igmeyecefinden, alt ki.imeler arasr gegig agrk bir gekilde ya$anmaz. Sonug
olarak gegigin muhtemel kanallarrnr tanrmlarken biiytik ozen gosterilmelidir.
$imdiye kadar, iggticii arzrnLn sabit oldugu varsayrlmrgtrr. Fakat uygulama agamasrnda (STAGE-LAB) modeli, her faktor ve tiim faktorlerin
yaprsr iqin igsizlik ihtimaline izin vermektedir. Bu, mevcut toplam talebe
ek olarak o andaki igsiz faktor stokuna igaret edilerek her faktortin arzLnt
tanrmlayarak yaprlmrgtrr. iggiicii ornefiinde, bir iggiicfl srntfinda (mesela
vasrfsrz) mevcut bir igsizlik durumu varsa, o smrfin reel iicretleri, igsiz
vasrfsz iggilerin iggticii piyasalarr tarafindan kabul ediligine kadar sabitlenmektedir ondan sonra faktoriin reel iicreti esnek olmaktadrC. iggticii
piyasalarrnrn modellemesinde gergekqilifi arttrrdrfrndan, diizenin defiiqebilir olmasr ilgi gekicidir, fakat ig ge9i9i modellemesi igin bazr gizli
anlamlar mevcuttur. ig gegigi kararlarmrn goreceli ticret oranlannda ya$anan de$igikliklere ba$h oldu[unu goz oniinde bulundurursak, bir gegig
havuzunda faktOr tam olarak iglendifinde net geqig olabilir ve ancak o
zamar. goreceli iicretler degigebilir.
$ekil4
STAGE-LAB modeli igin ilretim iliSkileri: Fiyatlar
PX,
A
PIMI,
PQD,
PVA"
pQD,
FD
wF"qo WF*.,\NF hd,
/J\
wFs, vwfu
A
FD,.^,
*""
wFf4"
FD*"
wFA, vwf,," wFfi,
152
KURESEL KR|ZDE DI$ T|CARET VE IST|HDAM
.
Uriin sistemleri iqin fiyat iligkiler, $ekil 4'te gristerilmigtir. Ara girdiler (PQD) igin odeme nasrl yaprldrysa, nihai talep iqin odenen fiyatlarla
aynr oldufunu unutmayrnrz; ornefin bir fiyat iliqkisi tiim yerli talep igin
gegerlidir. Faktor fiyatlarmrn, faktor ve faaliyete ozgijr (lAFo,,) oldufunu
da goz oniinde bulundurunuz. Bu da demektir ki rakip faaliyetler arasrnda olgiilebilir faktor arzffLtn (FS) temini, en ryr durum igin birinci srrada
gerekli qartlar ile ilgili faktor fiyatlarrna bafihdrr.
iggiicii piyasasrndaki geligmeler, iggiici.i piyasasr iglemlerinin modellemesinde ulaqrlan gergekgilik derecesini arttrrmaktadrr. Artan bu gergekgilifin bir boyutu da modelin, faktor piyasasrnrn fiyatlardaki defiigikliklere tepkisinin giddetini azaltmasrdrr. Bu pek gok gekilde gergeklegmigtir;
ilk olarak kiime yaprsr ikame olasrlklarrnr daraltmaktadrr; ikincisi faktcirler arasr ikame kolayh$r kiime yaprsr ile azalmrghr; ve tigiinctisi.i gegig
fonksiyonlarrnrn, iicret oranlannda goriilen defiEikliklere yaprlan krsmi
ayarlamalar ile ikame kolayhfrnr daha da azaltmasrdrr.
Sosyal hesap matrisi
Sosyal hesap matrisi (SAM) belirli bir yrl igerisinde ekonomide ttim
aracrlarrn yaptrfr ttim ekonomik iglemleri (gelir ve gider akrglarr) rapor eden verilerin birlegtirilmesidir. Bu aracrlar, iiretim sektrirleri, sosyal gruplar (hanehalkr), girketler, hi.iki.imet ve yabancr aracrlar. Bu akrglar, ttiketim, ara kullanrm, yatrrrm ve befieni amaglarr ile kurumlar arasl
transferler yolu ile aracrlar arasrnda yaprlan emtia iglemleri (ahg ve satrg)
nedeniyle gergekleEmektedir.
Bu gahgmada kullanrlan SAM, |oasquim Bento de Souza Ferreira
Filha tarafindan yaprlandrrrlmrgtu. Ekonomik verileri 2004 yrhna kadar
gi.incelleyerek Brezilya ekonomisi igin onceki SAM'ler tizerinden geligtirilmigtir. Bu SAM igin bir di$er ozellik ise bolgesel detay seviyesidir,
ziraBrezlyida2T bolge (Federal Bolgeye ek olarak 26 eyalet) hakkrnda
bilgi igermektedir. iggticii ve hanehalkr ite ilgili 10 farkh iggiicii tiirii ve 10
farkh hane grubu ile boltimlere ayrrlmrg gekilde bilgi sa$lamaktadrr. Bu
gahgmanrn amaglarr dofrultusunda, SAM; yedi bolgenin,43 emtia hesabr, 45 faaliyet, (bolgeye ozgn) 7 arazi ttirti, (bolgeye ozgn) 7 sermaye tiirii,
35 qegit iq (7 farkh bolgede 5 farkh vasrf tiirti) ve (bolgeye ozgi) 7 har;,e
ve bunlarrn yanrnda diger kurumsal hesaplar ve goklu vergi araglannrn
ozeti geklindedire.
EKLER 1 53
Notlar
1
Bu boli.im Kucera ve arkadaglarr (2010) gahgmasrndan ahnmrgtrr.
2
Hindistan ve Giiney Afrika igin SAM'ler ayrr emtia ve tiri.in hesaplarr sa$ladrgrndan, T emtia hesabr ve iiretim hesabr ile yerli ekonomi (yurt igi gelir ve
istihdam) iizerindeki etkiler yoluyla girmigtir.
3
Bu boliim McDonald ve arkadaglarr (2010) gahgmasrndan ahnmrgtrr.
4
STAGE modeli, Dervis ve arkadaqlan (1982) gahgmasrnda tammlanan CGE
modelleme yaklagrmrmn gegmiginden gelen tek iilke hesaplanabilir genel
denge (CGE) modelleri srmfinrn bir iiyesidir.
Anlaqrlrr olmasr iqin, yerli emtia satrglan iizerindeki vergilerden yalmzca biri
$ekil 1'e dahil edilmigtir.
Perroni ve Rutherford (1995) kiimelenmig CES fonksiyonlarrnrn herhangi bir
esnek fonksiyon gekline yaklagrk oldu$unu gostermigtir; orne$in translog
"Cofrafi olarak' yakrn bolgeler arasr gegigin, birbirinden uzak olanlara gcire
daha fazla olacagr ileri siirti,lebilir. Fakat aym zamanda igin aym bolgeye aniden girdi$i ve grktr$r yerlerde bir dizi gegiq karan verilmesinin olasrdrr.
Model konusunda, modelin igsizlik oldu$unda bir diizeni; tam istihdam oldufu zaman ise di$er dtizeni iglemesi gerekmektedir. Diizen de$iqimi, modeli
karrgrk biittinleyici sorun olarak tammlama ile gergeklegtirilmektedir. Burada
kullamlan de$iqken, iki boltimli.i iggticii arzr fonksiyonunu tam istihdama kadar yatay ve daha sonra dikey olarak iglemektedir. Daha karmagrk segenekler
de mtimkiindiir, mesela iig b6ltimlti gibi: igsizlik oranr belirli bir derece altrna
diigene kadar yatay, tam istihdama ulaqana kadar yukanya e$ilimli ve daha
sonra dikey.
Emtialar iizerinden dort gegit, faaliyetlerden iki gegit vergi ahnmaktadrr, aynca hanehalkrndan ve kurumlardan ahnan gelir vergileri ve istihdam faaliyetlerine gdre qegitlenen faktore ozgii kullamm vergileri de ahnmaktadrr. Esas
ahnan verilerde tiim vergi araglan aktifdeSildir.
Yararlanrlan Kaynaklar
Abott, P., C. Hurt and
W
Tyner (2008). "What's driving foodprices?", Farm
Foundation Issue Report, lr;Jy.
Aghion, P., M. Angeletos, A. Banerjee and K. Manova (2004). "Volatility and gr
owth: Financial development and the cyclical composition of investment",
NBER Working Paper No. 11349 (Cambridge, MA, National Bureau of
Economic Resear ch).
Aiginger, K. (2009). "The Great Recession vs. the Great Depression: Stylised facts
on siblings that were given different foster parents", WFIO Working Paper 354
(Vienna, Austrian Institute of Economic Resear ch).
Aizenman, S. and N. Marion (1999). "Volatility and investment: Interpreting
evidence from developing countries", in Economica 66 (262)t 157 -79 .
Albelda, R., R. Drago and S. Schulman (200a). Unlevelplayingfields: Understanding
wage inequality and discrimination (Cambridge, MA, Economic Affairs
Bureau).
P.S. (1969). 'A theor y of demand for products distinguished by place
of production', in IMF Staff P apers 16: 159 -7 8.
Armington,
Auboin, M. (2009). "Boosting the availability of trade finance in the current crisis:
background analysis for a substantial G20 package'l inCEPRPolicy Insight35.
Bacchetta, M., C. Ernst and f. Bustamante (2009a). Globalization and informal jobs
in developing countries (Geneva: ILO and WTO).
-, C. Lennon and R. Piermartini (2009b). "Exposure to external shocks and the
geographical diversification of exports", in R. Newfarmer, W. Shaw and
P. Walkenhorst (eds.), Breaking into new markets: Emerging lessons for
diversification (Washington, DC, World Bank).
Baldwin, R. (2009). "The great trade collapse: What caused it and what does it
mean?", in R. Baldwin (ed.), The great trade collapse: Causes, consequences and
prospects (L ondon, Centre for Economic Policy Resear ch).
155
156
KURESEL KR|ZDE DIS T|CARET VE |STiHDAM
.
Ball, L. (2009). "Hysteresis in unemployment Old and new evidence'l NBER
Working Paper 14818 (Cambridge, MA, National Bureau of Economic
Research).
Becker, G. (1971). The economics of discrimination (Chicago,
Chicago Press).
Bensaid,
IL, University of
M. and A. Ibourk (2010). "Impact de la crisesur le secteur Textileau Maroc: Quelles implications pour I'emploi?'l Study
Habillement
commissioned by ILO, (mimeo).
P., R. Feenstra and G. Hanson (2009). "Offshoring and volatility: Evidence
from Mexico's maquiladoraindustr y", in American Economic Review 99 @):
Bergin,
t664-71.
Bjorkman, M. (2006). Income shoclcs and gender gaps in education: Evidence from
Uganda (Stockholm University, Institute for International Economic Studies).
Blanchard, O. andL. Summers (1986). "HysteresisandtheEuropeanunemployment
p robleml NBER Working Paper 1950 (Cambridge, MA, National Bureau of
Economic Research).
Borchert, I. and A. Mattoo (2009). "The crisis-resilience of services tradd', Woild
Bank Policy R esearch Working Paper 4917 (Washington, DC, World Bank).
Cadot, O., C. Carrdre and V. Strauss-Kahn (2007). "Export diversification: What's
behind the hump?'l CEPR Discussion Paper 6590 (London, Centre for
Economic Policy Research).
Center for Trade Union and Workers Ser vices (2009). Impacts of the globalfinancial
crisis on Egyptian workers.
Cooke, B. and M. Robles (2009). "Recent food price movements: A time series
analysis", IFPRI Discussion Paper Series 00942 (Washington, DC, International
Food Policy Research Institute).
Dervis, K., ). de Melo and S. Robinson (1982). General equilibrium models for
development poliry, (Washington, DC, World Bank).
Eichengreen, B., A.K. Rose and C. Wyplosz (1996). "Exchange market mayhem:
The antecedents and aftermath of speculative attacks", in Economic Policy l0
(2r):249-3r2.
El-Ehwany, N. and N. El-Megharbel (2009). "Employment intensity of growth in
Egypt with a focus on manufacturing industries'l ECES Working Paper 130
(Cairo, Egyptian Center for Economic Studies).
El-Haddad, A. (2010). "Implications of the global financial and economic crisis for
the textile and clothing sector in Egypt'i Working Paper (Curo, ECES and IL
O DWT/CO -Cairo).
YARARLANILAN KAYNAKLAR 157
Escaith, H., N. Lindenberg and S. Miroudot (2010). International supply chains and
trade elasticity in times of global crisis (Geneva, World Trade Organization,
Economics Research and Statistics Division).
Evenett, S.J. (2009). "The landscape of crisis-era protectionism one year after the
first G20 crisis-r elated summit'l in S.J. Evenett (ed.), The unrelenting pressure
of protectionism: The ird G TA Report (L ondon, Centre for Economic P olicy
Research).
Food and Agriculture Organization (FAO). (2009). The state of food insecurity in
the world (Rome).
-. (2008). "soaring food prices: Facts, perspectives, impacts and actions r equired",
Document prepar ed for the HighJevel Conference on World Security: The
Challenges of Climate Change and Bioenergy, Rome, 3-5 fune,
Feenstra, R.C. and G. Hanson (1997). "F oreign direct investment and relative
wages: Evidence from Mexico's maquiladoras", in lournal of lnternational
Economics 42 (3 -4): 37 | -93.
- and H. Kee (2008). "Export variety and country productivity: Estimating
the
monopolistic competition model with endogenous productivity"' in lournal
of International Economics 74 (2): 500-18.
Finger,
M. (2010). 'World trade developments before and during the financial
crisis 2008/09'i Study commissioned by ILO (mimeo).
Forbes, K. (2004). "The Asian flu and Russian virus: The international transmission
of crises in firm-level datd' in lournal of International Economics 63 (L):59-92.
Francois, J. and J. Woerz (2009). "Follow the bouncing ball: Trade and the great
recession redux",
in R. Baldwin
consequences and prospects
(ed.), The great trade collapse: Causes,
(London, Centre for Economic Policy Resear ch).
Freund, C. (2009). "The trade response to global downturns: Historical evidence",
World Bank Policy Research Working Paper 5Ol5 (Washington DC, World
Bank).
Fu rceri, D. and A. Mourougane (2009). "How do institutions affect structural
unemployment in times of crisis?", Economics Department W orking Paper
730 (Paris, OECD).
Glick, R. and A. Rose (1999). "Contagion and trade: Why are currency crises r
egional?'l in Journal of International Money and Finance 1 8 (4) : 603
-
1
7.
Hausmann, R., |. Hwang and D. Rodrik (2007). "What you exPort matters", in
Journal of Economic Growth L2 (l): l-25.
Hesse, H. (2009). "Export diversification and economic growth'l
W
Shaw and
P.
in
R. Newfarmer,
Walkenhorst (eds.), Breaking into new markets: Emer ging
158
KURESEL KRiZDE DIS T|CARET VE iSTiHDAM
.
lessonsfor diversification (Washington, DC, World Bank).
Hoekman, B. and L. Winters (2005). "Tiade and employment: Stylized facts
and research findings'l World Bank Policy Research Working Paper 3676
(Washington, DC).
International Labour Office (ILO). (2010a). Global Employment Trends, fanuary
(Geneva).
-. (2010b). "Promoting employment recover y while meeting fiscal goals", PollcT
Brief (Geneva, International Institute for Labour Studies),
-. (2009a). Country level rapid impact assessment of crisis on employment: A guide
(Geneva).
-. (2009b). Protecting people, promoting jobs,lLO Report to G20 Leaders' Summit,
Pittsburg, 24-25 September (Geneva)
-. (2009c). Global Wage R eport: 2009 Update (Geneva).
-. (2009d), A rapid impact assessment of the global economic risis on Liberia
(Geneva).
-. (2008). Global Wage Report 2008/09 (Geneva).
ILO Sectoral Activities Department. (2010a).
Sectors at a glance: Coverage of the
global economic crisis (Geneva).
-. (2010b). "Review of sector-specific stimulus packages and policy responses to
the global economic crisis'l (mimeo).
Imbs, ]. and R. Wacziar g (2003). "Stages of diversificatiod'in, American Economic
Review 93 (1):63-86.
International Monetary F und (IMF). (2009a). World Economic and F inancial
Survey (Washington, DC).
-. (2009b). The Implications of the Global Financial Crisis for Low-lncome Countries
(Washington, DC).
-. (2009c). Uganda: Fifih review under the policy support instrument and request
for
modification of assessment criteria: Staff report, Country Report No. 09/202
Washington, DC).
-. (2006). Wofld Economic and Financial Survey (Washington, DC).
Islam, R., G. Betcherman and A.N. Luinstra (2000). East Asian labor markets and
the economic crisis: Impacts, responses and lessons (Washington, DC, World
Bank).
|acks, D., K. O'Rourke and ]. Williamson (2009). "Commodity price volatility
YARARLANILAN KAYNAKLAR
1
59
and world market integration since 1700", NBER Working Paper 14748
(Cambridge, MA, National Bureau of Economic Research).
|ansen, M. (2004). "Income volatility in small and developing economies:
Export concentration matters", Discussion Paper 3 (Geneva, World Trade
Organization).
Jha, V. (2009). "The effects
offiscal stimuluspackages on employment",Employment
WorkingPaper 34 (Geneva, ILO, Employment Sector).
)onsson, G. and A. Subramanian (2001). "Dynamic gains from trade: Evidence
om South Africa" in,IMF Staff Papers 48 (l): 197 -224.
fr
Kaminsky, G. and C. Reinhart (2000). "On crises, contagion, and confusion" in
Journal of International Economics 5 1 ( 1 ) r 145-68.
Kandiero, T. and L. Ndikumana (2009). 'Africa, the trade crisis and WTO
negotiations?'l in R. Baldwin (ed.), The great trade collapse: Causes,
consequences and prospects
(London, Centre for Economic Policy Resear ch).
Kang, C., S. Sok and D. Liv (2009). "Rapid assessment on the impact of the financial
crisis in Cambodia", ILO Asia-Pacific Working Paper Series,ILO Subregional
Office for East Asia (Bangkok).
Klau, A. (2010). "Impact of the economic crisis on trade, foreign investment, and
employment in Egypt'] IfO SRO Cairo WorkingPaper Series (Geneva, ILO).
S. Schuh and R. Triest (2003). "|ob creation, job destruction, and the
real exchange ratd', in Journal of International Economics 59 (2):239-65.
Klein, M.W.,
Klingea B. and D. Lederman (2006). "Diversification, innovation, and imitation
inside the global technology frontier ", World Bank Policy Research Working
P ap
er 387 2 (Washington DC).
Knoteck, E. and S. Terr
recession?",
y (2009). "How will unemployment fare following the
Reserve Bank of Kansas City, Economic Review, third
in Federal
quarter, pp.5-33.
Koren, M. and S. Tenreyr o (2007). "Volatility and development",
Iournal of Economics 122 (l):243-287.
in Quarterly
D. and W. Milberg (2003). "Deindustrialization and changes in
manufacturing trade: Factor content calculations for 1978-1995",in Review of
Kucera,
World Economics, 139 (4):601-24,
-, L. Roncolato and E. von Uexkull (2010). (Forthcoming). "Trade contraction in
the post- 2007 crisis: Employment and inequality effects in India and South
A frica'l Employment Working Paper 54 (Geneva, ILO, Employment Sector)'
Lederman, D. and W. Maloney (2007). Natural resources: Neither curse nor destiny
160
.
(Washington, DC, World Bank; Palo Alto, CA, Stanford University Press).
Levine,
L. (2008). Iob
loss
and infrastructure job creation during the
recession
(Congressional Research Service).
Malik, A, and |. Temple (2006). "The geography of output volatility'l
CEPR
Discussion Paper 5516 (London, Centre for Economic Policy Resear ch).
Martin, W and D. Mitra (1999). "Productivity growth and convergence in
agriculture and manufacturing", World Bank Policy Research Working Paper
2717 (Washington, DC).
McDonald, S. (2007).
'A
static applied general equilibrium model: Technical
documentatiod: STA GE Version
l, (mimeo) f www.cgemod.org.uk/stagel.
- and K. Thierfelder (2009). "ST AGE model with labour market module", (mimeo)
fw ww. cgemo
d. o rg.
uk/ st age _l ab].
-, M. fansen and E. von Uexkull (2010). (Forthcoming). "The impact of crisisrelated changes in trade flows on employment, incomes, regional and
sectoral development in Brazil", Employment WorkingPaper 55 (Geneva, ILO,
Employment Sector).
McMillan, M., D. Rodrik and K. Welch (2002). "When economic reform
goes
wrong: Cashews in Mozambique': NBER Working P aper 9117 (Cambridge,
MA, National Bureau of Economic Research).
Meyn, M. and f. Kennan (2009). The implications of the global financial crisis
for developing countries' export volumes and values (London, Overseas
Development Institute).
Ministry of Agriculture of the Republic of Liberia. (2006).
assessment of the
Comprehensive
agriculture sector.
Mitchell, D. (2008). 'A note on rising food prices'l World Bank Policy
Research
Working Paper 4682 (Washington, DC).
Mora, f. and W. Powers (2009). "Did trade credit problems deepen the gr eat trade
collapse?'l in R. Baldwin (ed.), The great trade collapse: Causes, consequences
and prospects (London, Centre for Economic Policy Resear ch).
Office of the Prime Minister of the Republic of Uganda (2009). Gender and
productivity sur vey: Analytical report.
Oostendorp, R. (2009). "Globalization and the gender wage gapl
Economic Review 23
(l):
in
World Bank
161-61.
Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) (2009).
Trade and economic effects of responses to the economic crisis: Preliminar y
re sult s,
OECD document T AD
IT C I
2009/2 (Paris).
YARARLANILAN KAYNAKLAR 161
-; World Trade Organization (WTO) and United Nations Confer ence on Trade
and Development (UNCTAD). (2010). Report on G20 Trade and Investment
Measures.
Paci, P., A. Revenga and B. fujkers (2009)' "Coping with crises: Why and how
to protect employment and earnings", World Bank Policy Research Working
Paper 5094 (Washington, DC).
Perroni, C. and T, Rutherford (1995). "Regular flexibility of nested CES functions",
in European Economic Review 39:335-43.
Polaski, S. et al. (2009). Brazil in the global economy (Geneva, ILO; Washington,
DC, Carnegie Endowment for International Peace).
Ramey, G. and V. Ramey (1995). "Cross-country evidence on the link between
volatility and growth'l in American Economic Review 85 (5): 1138-51.
Reinhart, C. and K. Rogoff (2009). "The aftermath of financial crises'l NBER
Working Paper 14656 (Cambridge, MA, National Bureau of Economic
Research).
Republic of Liberia (2008). Liberia Poverty Reduction Strategy.
Rodrik, D. (1998). "Why do more open economies have bigger governments?", in
Journal of Political Economy 106 (5): 997-1032.
H. Shatz (1994). "Trade and jobs in US manufacturing", in Brookings
Papers on Economic Activity 25 ( 1): I -84.
Sachs, J. and
resource abundance and economic gr owth'l
NBER Working Paper 5398 (Cambridge, MA, National Bureau of Economic
Resear ch).
- and A. Warner (1997). "Natural
-, A. Tornell and A. Velasco (1996). "Financial crises in emerging markets: The
lessons from 1995", in Brookings Papers on Economic Activity 27 (l): L47 -216.
Sender, J. and E. von Uexkull (2009). A rapid impact assessment of the global
economic crisis on Uganda. Study supported by the ILO for the Government
of Uganda (Geneva, ILO).
te Velde, D. et al. (2009). The global financial crisis and developing countries: Phase
2 synthesis (London, Overseas Development Institute).
Tuck, L., f. Schwartz and L. Andrea (2009). "Crisis in LAC: Infrastructure
investment and potential for employment generationl ICR Crisis Briefs
(Washington, DC, World Bank).
United Nations conference on Trade and Development (UNCTAD) (2009). Trade
and Development Report, 2009 (Geneva).
162
KURESEL KRIZDE Dtg T|CARET VE |STIHDAM
.
-. (2008). Trade and Development Report, 2008 (Geneva).
United Nations world rourism organization (UNWTo). (2009). world rourism
Barometer, October.
verick, s. (2010). "unravelling the impact of the global financial crisis on the South
African labour market'l Employment Working Paper 48 (Geneva, ILO).
Viner, R. ( l93l ). "Cost curves and supply cur ves", in Zeitschrif[filrNationalokonomie
3:23- 46.
D. and R. Winter-Ebmer (2005). 'A meta-analysis of the
international gender wage gapl in lournal of Economic Sur veys 19 (3): 4795l 1.
Weichselbaumer,
Wood, A. (1994). North-south trade, employment and inequality: Changingfortunes
in a skill-driten woild (Oxford, Clarendon P ress).
World Bank (2010). Global Economic P rospects (Washington, DC).
World Trade Organization (WTO) (2009). World Trade Report: Trade policy
commitments and contingency measures (Geneva).
zaytoun,M. (2010). "Effects of the global crisis on the Eglptian textile and clothing
sector: A blessing in disguise?'l Working Paper (Cairo, ILO DWT/CO-Cairo).

Kiiresel Krrzde Dr$ Ticaret ve Istihdam

Transkript

Benzer belgeler

genel kurul ilanı,gündem,tutanak,hazirun cetveli