Brezilya`da Su Tahsisi - Su Yönetimi Genel Müdürlüğü

Su Tahsisi
Dünya Bankası Çalıştayı
Ankara, 30-31 Ekim 2013
Brezilya’da Su Tahsisi:
Genel Bakış ve
Ceará Eyaleti Örneği.
Rosa Maria Formiga Johnsson
Credit: ANA
Özet
1. Brezilya’da su mevcudiyeti ve kullanımı
2. Kurumsal ve yasal çerçeve
3. Su tahsisi ve hakları : Brezilya uygulamalarına
genel bakış
4. Jaguaribe Havzası, Ceará Eyaleti Örneği
(yarı kurak bölgeler)
5. Brezilya deneyimlerinden çıkarılan dersler
 8,5 milyon km2
( Türkiye’nin yaklaşık 10 katı)
 Federal cumhuriyet, 26 eyalet
ve bir Federal Bölge
 5.570 belediye
Brezilya
 Nüfus (2012):
194 milyon, %84’ü
kentsel
GSYH: 2.435,20 milyar ABD$
(2012): Sanayi: %20; tarım: %20;
hizmetler: %60.
Brezilya’da su mevcudiyeti ve
kullanımı
Su mevcudiyeti
Amazon Nehir
Havzası
Kuraklık Poligonu
Yüzey suyu mevcudiyeti: ~ 180,000 m3/sn
Yeraltı suyu mevcudiyeti: ~ 11,500 m3/sn
Dünyanın su kaynaklarının %12’si
Amazon Bölgesi = %81
Ortalama yağış: 1.761mm
(yarı kurak bölgelerde 500 mm’den Amazon
Su mevcudiyeti (m3/sn)
Bölgesinde 3..000 mm’ye kadar değişiklik
göstermektedir.)
Ortalama kişi başına su: 36.000 m3/yıl
Brezilya’da yüzey suyu mevcudiyeti
Kaynak: ANA, 2013.
Su mevcudiyeti ve demografik yoğunluk
Amazon havzası:
558.000 m3/kişi/yıl
36.000 m3/kişi/yıl :
Ortalama değerler çok fazla değere
sahip değildir!!
< 2 kişi/km2
25-50 kişi/km2
Ancak yarı kurak
> 100 kişi/km2
bölgenin bazı
havzalarında:
500 m3/kişi/yıl
Brezilya’da başlıca su kullanımları
Hydrographic region
Public Irrigation
IRRIGATED AREA (ha)
0 ‐100
101 ‐ 500
501 ‐ 1,000
1,001 ‐ 2,500
2,501 – 5,000
5,001 ‐ 15,223
Brezilya’da sanayi sektörünün su talebi (ANA, 2013)
Brezilya’da mikro havzalara göre sulanan alanlar (ANA, 2013).
Hidroelektrik
-Kurulu hidroelektrik kapasitesi : 81 GW
-Potansiyel: 260 GW
Navigasyon, turizm, eğlence, ekolojik
ekosistem yavaş yavaş su gündeminde
kendilerine yer buluyorlar
Brezilya’da sulanan alandaki artış, 1970 – 2012 (ANA, 2013)
Mevcut su kullanım talepleri
Brezilya’da 2010 yılında toplam su çekişi : 2.373m3/sn
6% 1%
Irrigation
Sulama
17%
54%
22%
Urban supply
Kentsel su
Endüstriyel
Industrial supply
Hayvan iht.
Animal needs
Diğer
Others
2010 yılındaki toplam su tüketimi :
1.161 m3/sn Brezilya’da sektörlere göre su çekişi (2010)
Kaynak: ANA, 2013.
11% 1%
7%
Sulama
Irrigation
Kentsel su tem.
Urban supply
9%
72%
Industrial supply
Endüstriyel
Animal needs
Hayvan iht.
Rural supply
Kırsal su tem.
Su kalitesi
Başlıca kirlilik
kaynakları :
-Kentsel kirlilik
-Endüstriyel kirlilik
-Tarımsal kirlilik
Kanalizasyon (IBGE,
2011):
-Kentsel atık suyun
%52.5’i kamu tarafından
toplanıyor
Hydrographic region
Metropolitan region
-Arıtma: toplanan atık
suyun sadece %34’ü
WATER QUALITY
excelent good regular bad very bad
Yüzey suyu kalitesi (organik yük asimilasyon kapasitesi) Fonte: ANA, 2011.
Bir bakışta Brezilya’daki başlıca bölgesel su sorunları
Hidroelektrik artışı
Su
stresi
Sulama
(kuraklık)
artışı
Su
kirliliği
Su
stresi
(aşırı
kullanım)
Yasal ve kurumsal çerçeve
Su mülkiyetine ilişkin anayasal normlar
Tüm sular kamu malıdır
Eyalet suları
Federal sular:
eyalet
sınırlarından
veya
uluslararası
sınırlardan
geçen nehirler
Eyalet suları :
yeraltı su kaynakları ve
federal rezervuarlarda
toplananlar hariç olmak
üzere tamamen tek bir
eyaletin topraklarında
bulunan sular
Federal sular
Su tahsisi ve Entegre Su Kaynakları Yönetimi (ESKY)
için iki düzeyli politika ve kurumsal çerçeve!
Brezilya’da Su Hakları : Arka Plan
1997 yılına kadar, su yönetimi enerjinin bir alt
sektörü idi => resmi su tahsisi hidroelektrik
sektörü ile başladı
 Daha önce verilen su izinleri –birkaç eyalette –
çok az hukuki etkisi olan dokümanlardı
 1990’lı yıllarda çıkarılan su kanunları Entegre Su
Kaynakları Yönetimi doğrultusunda büyük
ilerlemeler sağladı ve su izinleri sistematik olarak
tüm su kullanımları için verilmeye başladı
Brezilya’daki su kanunlarının temel unsurları
Ulusal/Eyalet Su Politikalarının Temel
Amaçları :
Mevcut ve gelecekteki nesiller için
istenilen kalitede su mevcudiyetinin
güvenilirliği
Su kaynaklarının rasyonel kullanımı
İlkeler:
 Nehir havzası düzeyinde ESKY
 Sonlu ve hassas bir kaynak olarak su
 Ekonomik bir mal olarak su
 Merkeziyetçilikten uzaklaştırılmış yönetim
 Katılımcı yönetim
Brezilya’daki su kanunlarının temel unsurları (devamı)
Kurumlar:

Ulusal Su Konseyi

Eyalet Su Konseyi

Ulusal Su Kaynakları Sekreterliği – Çevre
Bakanlığı

Ulusal Su Ajansı (ANA) – federal
düzeydeki su yönetimi kurumu

Eyalet Su Yönetim Ajansları - eyalet
düzeyindeki su kurumu

Nehir Havzası Komiteleri

Genellikle, Nehir Havzası Ajansları
Brezilya’daki su kanunlarının temel unsurları (devamı)
Yönetim Araçları:
 Ulusal su kaynakları planı
 Nehir Havzası su kaynakları planları
 Su kullanım hakları
 Toplu su ücretleri
Su kütlelerinin hakim kullanım
türüne ve su kalite standartlarına
göre sınıflandırılması
 Ulusal Su Kaynakları Bilgi Sistemi
Su tahsisi ve hakları :
Brezilya’daki uygulamalara genel bakış
Su kullanım hakları izin sistemi
 Kullanımlar izne tabidir : çekiş,
derivasyon veya atık su deşarjları, ve
su altyapısı
 İnsan tüketimi ve hayvan ihtiyaçları
: öncelikle kanunla belirlenir
 İzinler 35 yıldan uzun süreli olamaz
 Alınıp-satılamayan su hakları
Brezilya’da su hakları: genel bakış
Brezilya farklı deneyimlerin bir mozaiğine
sahiptir:
 Federal düzeyde ANA ve bazı eyaletler nispeten
iyi yapılandırılmış su hakları sistemlerine sahiptir
Su hakları sistemleri arasında belirgin bir fark
bulunmaktadır : izin türleri, metodoloji ve
kriterler, geçerlilik süresi, vs.
Brezilya’da su hakları: genel bakış
Su Hakları Sayısı
Temmuz 2012 itibariyle
200.000’den fazla izin
verilmiştir (tüketim amaçlı
kullanımlar için)
Aralık 2004
Aralık 2007
Yeraltı
Kasım 2009
Yüzey
Temmuz 2010
Temmuz 2011
Toplam
İzin verilen akışların %70’ten
fazlası (7.400 m3/sn) sulamaya
tahsis edilmiştir; daha sonra kentsel
kullanıcılar ve sanayi kullanıcıları
gelmektedir.
Yaklaşık 350.000 kuyu
kullanılmaktadır
Akış Su Hakkı (m3/sn)
Brezilya’da verilen izin sayılarındaki değişim (ANA, 2012)
Aralık 2004
Aralık 2007
Yeraltı
Kasım 2009 Temmuz 2010 Temmuz 2011 Temmuz 2012
Yüzey
Toplam
Brezilya’da debi çekişi bakımından sullanım hakalrındaki artış (ANA, 2012)
Brezilya’da su hakları: ulusal genel bakış
 Genel olarak, su tahsisleri oldukça tutucu kriterlere
dayanmaktadır => referans akışlar oldukça düşüktür, ve
izinler mevcut akışın sadece belirli bir oranı içindir
 Mevcut su tahsis sistemleri hidrolojik koşulların
olumlu olduğu dönemlerde esnekliğe olanak
tanımamaktadır
 Sonuçta, mevcut kullanıcılar için güvenli arz
sağlamaktadırlar. Yeni kullanımlara ancak önceden
mevcut olan kullanımlar için bir tehdit oluşturmamaları
kaydıyla izin verilmektedir.
 Bu tahsis ve su hakkı sistemleri çok az nitel veya nicel
sıkıntının olduğu zamanlarda iyi işlemektedir.
Su stresi veya kıtlığı durumlarında su tahsisinde esneklik sağlanması
 Eyaletler arası havzalarda su dengesinin acil veya yakın
bir sorun olduğu durumlarda, ANA alternatif kurallar
belirler : Su Düzenleme Çerçevesi (WRF).
 Bu çerçeve hem mevcut kullanıcılar hem de yeni
kullanıcılar için bazı uyarlamalar önerir :

Daha fazla sayıda kullanıcının taleplerinin kısmen karşılanması

Rezervuar işletme kurallarının geliştirilmesi

Mevsimsel izin kavramının uygulamaya konulması
(özellikle sulama sektörü için)

Özellikle sulamacılar arasında su kullanımında daha fazla
verimlilik
Su stresi veya kıtlığı durumlarında su tahsisinde esneklik sağlanması
Piranhas‐Açu Havzası
Poti‐Longá Havzaları
 Daha fazla şeffaflık ve su kullanıcılarının
daha fazla katılımı (kendi kendini izleme
dahil olmak üzere)
Javaés Nehir Havzası
 Su Düzenleme Çerçevesi yeni taleplerin
geri çevrilmesinden kaçınır
Paraná Nehir Havzası
Preto Nehir Havzası
 Su kullanımında verimliliğin kademeli
olarak arttırılmasına yardımcı olur
Pipiripau Havzası
Verde Grande Havzası
São Marcos Havzası
Quaraí Havzası
 2004’ten bu yana Su Düzenleme
Çerçevesi kapsamında 9 deneyim
Piracicaba‐Capivari Havzaları
Su Düzenleme Çerçevesi: Brezilya’daki Deneyimler
Kaynak: ANA, 2011.
 Su kullanıcıları ve eyaletler arasındaki
çatışmaları azaltmıştır
ANCAK
Su Düzenleme Çerçevesinin geliştirilmesi
gerekmektedir; özellikle yapılan
anlaşmaların izlenmesi ve kontrolü
bakımından.
Yarı kurak bölgelerde su tahsisi :
Jaguaribe nehir havzası, Ceará Eyaleti
Konumu ve temel özellikleri
 Yoksul bir havza
Ceará Eyaleti
Jaguaribe Havzası
 2 milyon nüfus,
%55’i kırsal
 Yağış oldukça
değişken : 400 ile
1.200 mm arasında
Kuraklık
Poligonu
 Yeraltı kaynaklarının
sınırlı öneme sahip
olduğu kabul ediliyor
 Su mevcudiyeti
büyük ölçüde su
rezervasyonuna ve
altyapısına bağlı
Su sektörü reformu öncesinde önemli sorunlar mevcuttu
1) Su kıtlığı
 Tekrarlayan kuraklıklar ve su mevcudiyeti ile ilgili
belirsizlikler :
en az 5 yılda bir yaşanan ve birkaç yıl sürebilen kuraklık
durumları
 Yoğun sulama (su çekişlerinin %83’ü) & Artan kentsel su
talebi & Eyalet başkentine havzalar arası transferler
2) Arza dayalı yaklaşım -- solucão hidráulica (‘hidrolik
çözüm’) -- federal kurumlar tarafından
3) Su altyapısının yetersiz işletme ve bakımı
Su sektörü reformu öncesinde önemli sorunlar mevcuttu (devamı)
4) Yukarıdan-aşağıya yönetim
(merkezi, katı ve şeffaf değil)
 Gerçek su mevcudiyeti hakkında bilgi yok
 Kuraklıklar azaltılmıştır ancak çiftçileri ve
şehirleri etkilemeye devam etmiştir
Ceará’da Su Sektörü Reformu…
…Brezilya’daki diğer örneklerden derin bir şekilde farklı:
 Yönetim, izleme ve uygulama fonksiyonlarını yerine
getirmek üzere Eyalet Su Yönetim Kurumu’nun (COGERH)
kurulması
 COGERH’in asgari finansal sürdürülebilirliğinin ve su
altyapısının işletme ve bakımım güvence altına
alınabilmesi için toplu su ücretlerinin merkezileştirilmesi
(1996 yılında 107.000 ABD$ iken, 2012 yılında ~20milyon
ABD$)
Daha merkezi bir model ancak alttan güçlü bir
cevap söz konusu (yerel kuruluşların etrafındaki kilit
paydaşların rolü)
Su kullanıcı birlikleri ve “Müzakereli su tahsisi”
 1994’ten bu yana: 51 ‘Rezervuar
Komisyonu’ ve ‘JaguaribeBanabuiú Vadiler Komisyonu’
 Bileşimi oldukça esnek:
kullanıcılar, sivil toplum,
belediyeler ve eyalet
 Bazen Havza Komiteleri ile ilişkili
 Ana faaliyet: COGERH’in teknik
desteği ile su tahsisi için daimi
müzakere
Jaguaribe Banabuiú
Vadiler komisyonu
“İzole stratejik
rezervuar” komisyonu
“Müzakereli su tahsisi”
 Kullanıcı komisyonları/ havza komiteleri
su mevcudiyetini ve talebini
değerlendirmek için her yıl kurak
mevsim öncesi toplanır
 Suyun kurak mevsimde tüm talepleri
karşılamak için yetersiz olduğu
durumlarda, oransal tahsis gerekir.
 Oransal tahsis tüm kullanıcı grupları
için eşit olarak uygulanır; örneğin su
birikiminin yüzde 15’i (halka su temini
diğer kullanımlara göre önceliğe
sahiptir).
 Tüm bu müzakere süreci COGERH
tarafından üretilen teknik bilgilere ve
simülasyonlara dayalı olarak
gerçekleştirilir.
Jaguaribe Banabuiú
Vadiler Komisyonu
“İzole stratejik
rezervuar” komisyonu
 Bazen su büyük zararları önlemek için
yeterlidir.
Neler işe yaradı?
Neredeyse 20 yıllık bir sürecin sonunda elde edilen
büyük başarılar :
 Su kullanıcılarının ve sivil toplumun katılımı
 Su tahsis sisteminde daha fazla esneklik ve verimlilik
 Su tahsisine ilişkin daha şeffaf kararlar ve tüm
kullanıcılar için su güvenliğinin arttırılması
 COGERH tarafından sağlanan teknik bilgi sisteminde
önemli iyileşmeler
 Su kalitesinin ve çevresel sorunların daha ciddi ele
alınması
Çözülmeyi bekleyen sorunlar
 Su tahsisinde ‘kayıt dışılık’ halen devam ediyor
(tüm kullanıcıların su hakkı yok)
 Tahsis yönteminde iyileştirme yapılması gerekiyor :
 Simülasyonlara hava durumu ile ilgili özelliklerin dahil edilmesi;
 Suyun genel olarak oransal tahsisi yerine çeşitli kullanımlarda su
verimliliğinin göz önünde bulundurulması
 Kullanıcı Birliklerine karşı Havza Komiteleri: dahili kurumsal
düzenlemelerin iyileştirilmesi gerekiyor
 Daha fazla sulamacının ücretlendirilmesi gerekiyor
Brezilya deneyimlerinden çıkarılan bazı deneyimler
 Pragmatik ve değişen yaklaşımlar politika değişikliği
ve kullanıcı katılımı için anahtar öneme sahip :
 Nicel veya nitel sıkıntının çok az olduğu durumlarda daha
basit su tahsisi ve su hakkı sistemleri uygulanabilir
 Entegre Su Kaynakları Yönetimi doğrultusunda bir
paradigma değişimi için özellikle sulamacılar ve küçük
ölçekli çiftçiler arasında kültürel değişim gerekli => bu
zaman alır
 Uygulama kapasitesine sahip ilgili kurumlar
tarafından yenilikçi su tahsisi ve su hakkı politikaları
desteklenmelidir (örn. ANA ve COGERH)
Brezilya deneyimlerinden çıkarılan bazı deneyimler
 Ceará Eyaleti örneği, ESKY’ni bölgesel koşullara
uyarlamanın önemini göstermektedir.
 Ceará Eyaletinde nehir havzası ölçeği ESKY amaçları
için daha az uygundur; nehir havzası düzeyinde
eyalet düzeyindeki yönetim ile alt havzalar,
düzenlemeye tabi nehir vadileri ve rezervuarlar gibi
daha küçük bölgesel düzeylerde karar vermenin bir
araya getirilmesi
 Hatta, daha merkezi bir model yerel paydaşların su
tahsisine ve yönetimine dahil edilmesinde daha fazla
ilerleme sağlayabilir.
End
Çok Teşekkürler!
[email protected]