Tavuk Çiçek Hastalığı

Difteri – Çiçek Hastalığı
(FOWL POX)
HAZIRLAYAN: Dr. Fethiye ÇÖVEN
Uzm. Vet. Hekim
Bornova VKAE-Kanatlı Hastalıkları Teşhis Lab.
Kanatlı pox virusu, çeşitli kanatlı türlerinde
(tavuk, hindi, sülün, vb.), pet ve yabani
kuşlarda ibik, sakal, kulak lobları, göz çevresi
ve derinin tüysüz bölgelerinde, özellikle larynx
ve trachea olmak üzere ağız boşluğu ve üst
solunum yollarında lezyon oluşumu ile
karakterize bir hastalık oluşturur.
Hastalık genellikle deri formu (çiçek, kuru) ve
difteri formu (ıslak) olmak üzere iki şekilde
görülür.
Kanatlı hayvanlarda aynı virustan ileri gelen
çiçek ve difteri, çok eski yıllardan beri
bilinmekte olup, tavuk, güvercin ve kanarya
yetiştiriciliğinde önemli ekonomik kayıplara
yol açan bir hastalıktır
Çiçek Lezyonları
Pox Virus (Elektron Mikroskpik görünüm)
Etkenin
kanatlılarda
hastalık
yapan
immunolojik yönden birbirine yakın olan 4
suşu vardır.
1. Tavuk çiçek virusu (Borreliota avium)
2. Hindi çiçek virusu (Borreliota
meleagridis)
3. Güvercin çiçek virusu (Borreliota
columbae)
4. Kanarya çiçek virusu (Borreliota
fringilae)
Farklı kanatlı türlerine ait olan bu çiçek
virusları
patojenite
yönünden
farklılık
göstermektedirler. Kanarya çiçek virusu sadece
kanaryalar için patojendir. Hindi çiçek virusu
hem hindiler hem de tavuklar için patojendir.
Tavuk ve güvercin çiçek
virusları tavuk, hindi ve güvercinler için
patojendir.
Hastalık etkeni olan pox virus ısıya çok
dayanıklıdır. Özellikle lezyonlu dokularda
virus partikülleri aylarca canlı kalabilmektedir.
Kurumuş kabuklar içerisinde 60 0C’de 90
dakika canlı kalabilir. Kimyasal maddelere
karşı oldukça dayanıksız olan bu virus, enfekte
materyalde kümes koşullarında 1 yıl,
dondurularak saklanan lezyonlu kabuklar
içerisinde 30-35 yıl canlı kalabilmektedir.
Çiçek Lezyonları
16.07.2010
Genellikle sonbahar ve kış aylarında
görülen bu enfeksiyona en duyarlı kanatlı
hayvanlar tavuk ve hindilerdir. Güvercin
ve kanaryalarda da büyük salgınlara neden
olmaktadır. Her yaştaki kanatlı hayvanda
görülebilen bu enfeksiyon broilerlerde ise
özellikle yaz aylarında etkili olmaktadır.
Güvercinde Çiçek Lezyonları
Güvercinde Çiçek Lezyonları
Hastalığın görülme sıklığı iklim, kümes
yönetimi, hijyen, biyogüvenlik ve düzenli
olarak kullanılan aşılama programlarına bağlı
olarak değişkendir. Özellikle mevsimsel olarak
sivrisineklerin
çoğalma
dönemlerinde
genellikle sıcak ve nemli yerlerde görülür.
Deride şekillenmiş olan kabuklu lezyonlar çok
sayıda virus içermektedir. Bulaşma enfekte
derideki
lezyonların
veya
kabukların
dökülmesi ile yine deri ve mukoza yolu ile
olur. Ancak sağlam deri ve mukozadan bu
etken giremez. Ayrıca kümesteki virus ile
bulaşık yem, su veya araçlar bu etkenin duyarlı
hayvanlara bulaşmasını sağlar. Bulaşmada
mekanik olarak tavuk bitleri ve sivrisinekler de
önemli rol oynamaktadır. Sivrisineklerin çiçek
viruslarını bünyelerinde 210 gün canlı
tuttukları saptanmıştır. Güvercinlerde özellikle
difteri şeklinde bulaşma, güvercinlerin
yavrularını beslemeleri sırasında ağızlarındaki
difteri
lezyonlarında
bulunan
virusun
yavrularına bulaşması ile olmaktadır. Horozlar
bu enfeksiyona tavuklara nazaran daha
duyarlıdırlar. Kavgacı yapıları nedeniyle
horozlarda deride yaralanmalar ve deri
bütünlüğünün bozulması daha çok şekillenir,
ayrıca bu yaraların üzerine sivrisinekler daha
fazla gelerek hastalık riskini arttırmaktadır.
Hastalıktaki mortalite ve morbidite oranı
virusun virulansına, kümes şartlarına ve
sürüdeki diğer hastalıklara (gagalama, tüy
çekme gibi) bağlı olarak değişmektedir. Tavuk
ve hindilerde mortalite oranı genelde düşüktür.
Kanaryalarda hastalık çok şiddetli seyreder.
Kuluçka süresi 4-10 gün arasında değişir.
Hastalık sürü bazında genellikle 6-10 hafta
kadar sürmekle beraber, bireysel vakalarda 10
gün - 2 hafta hafif seyreder. Đyi bakım ve
beslemenin uygulandığı sürülerde 1-3 hafta
içerisinde iyileşme görülebilir
Çiçek Lezyonları
16.07.2010
Semptomlar: Hastalık ibik, sakal, gaga
çevresi ve derinin tüysüz bölgelerinde lezyon
oluşturan kuru formu, deri formu ya da çiçek
hastalığı olarak adlandırılan form ile ağız
boşluğu mukozası ve özefagus ile üst solunum
yollarında lezyon oluşturan ıslak çiçek formu
veya difteri formu olarak adlandırılan 2 form
şeklinde karşımıza çıkar. Bazen bir sürüde her
iki formu da bulunabilir.
Hastalığın deri formunda özellikle derinin
tüysüz bölgelerinde, yüz, gaga ve göz kenarları
ile ibik ve sakallar, bacaklar kloaka çevresi ve
vücudun diğer tüysüz bölgelerinde sarıdan
kahverengiye doğru değişen çiçek lezyonlarına
rastlanılır.
Difteri Lezyonları
Virusun epitel hücrelerine girmesinden sonra,
papüller, bu papüllerin içinde sıvı toplanması
ile de veziküller oluşur. Zamanla bu sıvının
rengi koyulaşır ve yoğunlaşarak kabuklanma
şekillenir. Enfeksiyonun sonunda kabuklar
dökülür.
Trachea’da kazeöz birikinti
Difteri formu daha ziyade ağız mukozasında
görülür. Ağız boşluğu, dil, yemek borusu ve /
veya soluk borusunda önceleri kırmızı odaklar
şeklinde olan ve daha sonra sarımtırak renge
dönen nodüller şekillenir. Tavuklarda larynx
ve tracheaya kadar uzanan lezyonlar,
hindilerde kursakta da şekillenir. Difterik form
güvercinlerde daha fazla görülmekte ayrıca
derinin tüysüz bölgelerinde de çiçek
lezyonlarına da rastlanılmaktadır. Difterik
membranlar ya da kabuklar kaldırıldığında
erozyonlu hemorajik dokular gözlenir. Difterik
lezyonlar genellikle A vitamini noksanlığı
sonucu oluşan lezyonlar ile karışabilir, fakat A
vitamini noksanlığı sonucu oluşan lezyonlar
yerlerinden kaldırıldığında alttaki dokuda
herhangi bir lezyon görülmez.
Bu hastalığın oculonazal formunu gösteren
kanatlılarda, özellikle burun ve gözde kazeifiye
kitlelere rastlanılır. Hasta hayvanların burun ve
gözleri kapalıdır. Görme bozukluğu ve körlük
oluşabilir. Başlangıçta sulu olan burun ve göz
akıntısı koyulaşır ve fena kokuludur.
Sinus yangısı nedeniyle hayvanın yüzünde
şişkinlikler oluşur. Ağız boşluğundaki yaralar
Sinuslarda Yangı
16.07.2010
nedeniyle yem yemede güçlük ve buna bağlı
olarak da zayıflama görülür. Soluk borusunda
şekillenen yaralar nedeniyle solunum güçlüğü
oluşur, bazen bu lezyonlar ve şekillenen
peynirimsi birikinti soluk borusunu tıkayarak
hayvanın
boğulmasına
ve
ölümlerin
şekillenmesine neden olabilir.
Yarkalarda
yemden yararlanmada azalma, yumurtacılarda
yumurta veriminde %15’e varan geçici bir
verim düşüklüğüne sebep olur.
Difterik form, benzeri lezyonlar oluşturan
diğer
solunum
sistemi
hastalıklarıyla
karıştırılabilir.
Çiçek Lezyonları
Difteri Lezyonları
Bulaşma: Hastalık oldukça yavaş yayılır.
Çiçek virusunun bulaşması çeşitli yollarla olur.
Virus mekanik vektörlerle özellikle sivrisinek,
bit ve pirelerle yayılabilir. Normalde virus
sağlam deriden giremez, ancak bütünlüğü
bozulmuş deriden ya da konjuktivadan vücuda
girerek enfeksiyon oluşturabilir.
Çiçek virusu hasta hayvanların duyarlı
hayvanlarla teması sonucu direk olarak
hayvandan hayvana, kafesten kafese kolaylıkla
yayılabilir. Çiçek virusunun indirek bulaşması,
hasta hayvanların vücutlarında şekillenmiş
olan çiçek lezyonlarından dökülen ve virus
taşıyan kabukların yem ve su kaynaklarına
karışması sonucu sindirim yolu ile alınmasıyla
olabilir. Virus kuruluğa oldukça dirençlidir ve
kurumuş çiçek lezyonlarındaki kabuklarda
aylarca hatta yıllarca canlılığını muhafaza eder.
Enfekte vücut döküntüleri, tüyler ve havadaki
partiküllerin solunum yoluyla alınması sonucu
da bulaşma şekillenebilir.
Sivrisinekler, tavuk bitleri hastalığı lokal
olarak yayarken yabani kuşlarla taşınma çok
daha uzak mesafelere olmaktadır.
Pox viruslar insanlarda da hastalık oluştururlar.
Sürüde hastalık çıktığında virus, kümes
çalışanlarına da bulaşarak deride döküntü
oluşumuna sebep olur.
Mortalite: Ölüm oranı değişkendir. Deri
formu şekillendiğinde % 1-2 dolayında olan
ölüm oranı difteri formunda özellikle aşısız
sürülerde % 50 – 60 dolayına çıkabilir.
Difteri Lezyonları
16.07.2010
Teşhis: Baş bölgesinde, ibikte ve göz
çevresinde, vücudun tüysüz bölgelerinde
karakteristik siğil benzeri lezyonlar, ağız ve
burun boşluğunun mukoz membranlarında
sarımtırak peynirimsi lezyonlar çiçek / difteri
hastalığı için tipiktir. Kesin teşhis laboratuvar
muayeneleri ile yapılır.
Viscerotropic velogenic Newcastle hastalığı
(VVND), Enfeksiyöz Laryngotracheitis (ILT),
Avian
Influenza
(AI),
Mycoplasma
gallisepticum (MG), Mycoplasma synovia
(MS), Coryza ve Kolera gibi diğer üst solunum
sistemi hastalıkları benzeri solunum sistemi
lezyonları oluşturmasından dolayı difterik form
ile karışabilir ve hastalığın ilk döneminde
teşhisi zorlaştırabilir.
Korunma ve Kontrol: En başarılı kontrol
metodu canlı aşılar kullanılarak yapılan
koruyucu aşılamadır. Aşılar prospektüslerine
uygun olarak kullanılmalıdır.
Çiçek Aşısı Uygulaması
Aşı Reaksiyonu
Çevrede etkili bir insektisit kontrol programı
uygulanmalıdır. Kümeslerde biyogüvenlik
önlemleri arttırılmalı ve sanitasyon kurallarına
uyulmalıdır.
Hasta
hayvanlar
sağlam
olanlardan ayrılarak izole bir ortama alınmalı,
ölü hayvanlar usulüne uygun olarak imha
edilmelidir. Yemlik, suluk, kafesler ve diğer
ekipmanlar iyice temizlendikten sonra %
10’luk Sodyum hipoklorit solüsyonu ile
dezenfekte edilmelidir. Çiçek hastalığı görülen
kümeslere
suya
iodinli
dezenfektanlar
uygulandığında
kümeste
mortalitenin
azalmasına yardımcı olduğu görülmüştür. Yine
kümese sprey ya da dumanlama ile
dezenfektan uygulanması ortamdaki virusu
inaktive edeceğinden çevredeki virus yükünü
azaltır.
Aşılama:
Aşılama risk durumuna göre uygulanır. Bir kez
uygulanan
aşı
ömür
boyu
koruma
sağlamaktadır. Bununla beraber yıl boyunca
sivrisineklerin bol olduğu riskli bölgelerde
sürekli korunma sağlamak için biri erken,
diğeri geç dönemde uygulanmak üzere
genellikle iki aşılama yapılır.
Çiçek
enfeksiyonu genellikle yavaş yayıldığından bir
salgın söz konusu olduğunda, hastalığın
başlangıcında sürüye aşı uygulanabilir, bu
şekilde
hastalığın
çevreye
yayılması
engellenmiş olur.
16.07.2010
Çiçek aşıları genellikle aşı virusunun bacak
derisine fırça ile sürülmesi ya da aşı solüsyonu
içeren çift oluklu iğnenin kanat zarına
batırılması ile uygulanır. Hindilere tüy
folliküllerine sürme yöntemi ile aşı
uygulanması tavsiye edilmektedir. Çünkü
hindiler uyurken başlarını kanatlarının altına
aldıklarından kanat zarına batırma yöntemi ile
aşı uygulandığında canlı aşı virusunun
özellikle gözlere ve yüze bulaşma riski olabilir.
Aşılamadan 6-8 gün sonra aşı uygulama
yerinde lokal şişlik ya da kabuklanmaların
görülmesi aşılamanın başarılı olduğunun
göstergesidir.
Sinuslarda Yangı
Tedavi: Hastalığın spesifik bir tedavisi yoktur.
Sekonder bakteriyel enfeksiyonları önlemek
amacıyla geniş spektrumlu antibiyotikler
kullanılabilir. Hayvanların yemlerine ek olarak
mineral maddeler, vitaminler katılabilir ve
hayvanlara
iyi
bakım
ve
besleme
uygulanmalıdır.
Çiçek hastalığı çok fazla ölüm oluşturmamakla
beraber sebep olduğu depresyon, canlı ağırlık
kaybı ve yumurta veriminde düşme nedeniyle
önemli ekonomik kayıplara sebep olduğundan
önemli bir hastalıktır.
Kaynaklar:
TRIPATHY D.N. & REED W.M. (1998). Pox.
A Laboratory Manual for the Isolation and
Identification of Avian Pathogens, Fourth
Edition, Swayne D.E., Glisson J.R., Jackwood
M W., Pearson J.E., & Reed W.M., eds.
American Association of Avian Patholo
Pathologists, University of Pennsylvania, New
Bolton Center, Kennett Square, PA 193481692, USA, 137–140.
TRIPATHY D.N. & REED W.M. (2003) Pox.
Diseases of Poultry, 11th Edition, Saif, Y.M.,
Barnes, H.J.Glisson, J.R. Fadly, A.M.,
McDougald L.R. & Swayne, D.E., eds. Iowa
State University Press, Ames, Iowa, USA, 253269.
16.07.2010