Kültürel Farkliliklarin Vergi Ahlakina Etkisi: İtalya

BİLDİRİLER KİTABI
PROCEEDINGS BOOK
2015
www.balkankongre.org
Yayına Hazırlayan
Sakarya Üniversitesi
Editörler
Prof.Dr. Recai COŞKUN
Yrd.Doç.Dr. Sevda Yaşar COŞKUN
Ydr.Doç.Dr. Samet GÜNER
Arş.Gör. Naciye Güliz UĞUR
Arş.Gör. Muhammed Kürşad UÇAR
Aralık 2015
SUNUŞ
7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi 25-30 Ağustos 2015 tarihinde
Macaristan’da gerçekleştirildi. Başvuru ve katılım açısından en verimli kongrelerden birisiydi.
Daha önce de belirttiğimiz gibi medeniyet havzamızda yürütülen her etkinlik kendi anlam
dairesinin dışına taşar ve çok daha fazlasını ifade eder. Bu kongre de Türk medeniyetinin ulaştığı
en uç coğrafyalarda unutulmaya yüz tutmuş zamanlardan günümüze karışan hikâyelerimize
tanıklık etti. Macaristan’ın olağanüstü coğrafyasında güzel insanların muhteşem hikâyeleri bize
geleceği tasvir ve tahyil etmede nasıl bir gerçeklik zeminine sahip olduğumuzun ipuçlarını bolca
sundu. Bu kongre de diğerleri gibi sıradan bir bilimsel etkinlik olmaktan çok daha fazlasını
fısıldadı kulağımıza.
Kongre’ye yurtiçi ve yurtdışından 50’nin üzerinde farklı üniversiteden katılanlar oldu.
Toplamda 130 civarında bildiri sunuldu. Macaristan ile Türkiye arasında işbirliği potansiyelinin
ne denli yüksek olabileceğine dair bulgular tartışıldı. İki ülkenin sahip olduğu faktör donanımının
birbiriyle rekabetten daha çok birbirini tamamlar nitelikte olduğu ortaya konuldu. Bu türden
etkinliklerin çeşitlenerek ve artarak devam etmesi görüşünde birleşildi. Macaristan coğrafyası,
tarihi, kültürü ve insanları ile belleğimizde ayrıcalıklı yerine oturdu.
Kongremizin Üniversite ortakları olan Sakarya Üniversitesi ve Kaposvar Üniversitesi
kendi paylarına düşeni fazlasıyla yerine getirdi. Sakarya Üniversitesi kongrenin gerçekleşmesi,
kongre kitabının basılması için gerekenleri fazlasıyla yerine getirdi. Kaposvar Üniversitesi bizi çok
iyi karşıladı. Kongrenin düzenli bir şekilde yürütülmesi için imkânlarını sundu. İki üniversitenin
rektörlüklerine müteşekkiriz. Yine Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı ile Turan Eğitim
Yardımlaşma Derneği (TURDAY) kongrenin başarılı bir şekilde gerçekleşmesi için değerli
katkılarda bulundu.
Kongre Kurullarında görev alan bütün meslektaşlarımıza minnettarım. Özellikle Yürütme
Kurulu üyelerine kongrenin kusursuz bir şeklide gerçekleşmesi için gösterdikleri çaba nedeniyle
gönülden teşekkür ediyorum.
Kongrenin Macaristan ayağındaki faaliyetlerin yürütülmesi için verdikleri katkılardan dolayı
Sayın Osman Şahbaz’a, Dr. Varga József ve Dr. Pápai Gábor’a teşekkür ederim.
Türk medeniyet havzasını mefkûrelerinde yaşatmaktan asla vazgeçmeyen herkes bu
kongrenin adsız kahramanlarıdır, onların açtıkları yollardan yürüyenler de…
Saygılarımla.
Prof. Dr. Recai COŞKUN
Kongre Kurucusu/Koordinatörü
KONGRE KOORDİNATÖRLERİ
Prof.Dr. Recai COŞKUN
Doç.Dr. Osman ŞAHBAZ
DANIŞMA KURULU
Prof.Dr. Muzaffer ELMAS Sakarya Üniversitesi
Prof.Dr. Szávai Ferenc Kaposvár Üniversitesi
Sn. Közhan YAZGAN Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı
Prof.Dr. Recai COŞKUN TUR-DAY Başkanı
DÜZENLEME KURULU
Doç. Dr. Kutluk Kağan SÜMER, İstanbul Üniversitesi
Doç. Dr. Osman ŞAHBAZ, Macaristan Fahri Konsolosu
Doç. Dr. Fariz AHMADOV, Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi
Dr. Varga József, Kaposvári Egyetem
Y. Doç. Dr. Sevda Yaşar COŞKUN, Sakarya Üniversitesi
Y. Doç. Dr. Umut Sanem ÇİTÇİ, Sakarya Üniversitesi
Y. Doç. Dr. Adem AKBIYIK, Sakarya Üniversitesi
Y. Doç. Dr. Samet GÜNER, Sakarya Üniversitesi
Y. Doç. Dr. Ergin JABLE, Priştina Üniversitesi, Kosova
Dr. Pápai Gábor, Kaposvári Egyetem
Öğr. Gör. Gökhan GÜRLER, Sakarya Üniversitesi
Araş. Grv. N. Güliz UĞUR, Sakarya Üniversitesi
Araş. Grv. Merve TÜRKMEN, Sakarya Üniversitesi
Araş. Grv. Muhammed Kürşad UÇAR, Sakarya Üniversitesi
Sn Vildan YÜZDAĞ, Sakarya Üniversitesi
BİLİM HAKEM KURULU
Prof.Dr. Abdülkadir İLGEN Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi
Prof.Dr. Admir Muratović International University of Novi Pazar
Prof.Dr. Ahmet Vecdi CAN Sakarya Üniversitesi
Prof.Dr. Alaettin YALÇINKAYA Marmara Üniversitesi
Prof.Dr. Arber ÇELİKU Tetova Devlet Üniversitesi
Prof.Dr. Aylin GÖRGÜN BARAN Hacettepe Üniversitesi
Prof.Dr. Ayşe ÜSTÜN Sakarya Üniversitesi
Prof.Dr. Bećir Kalač International University of Novi Pazar
Prof.Dr. Ćamil Sukić International University of Novi Pazar
Prof.Dr. Cemaletttin TAŞKIRAN Gazi Üniversitesi
Prof.Dr. Cengiz ALYILMAZ Atatürk Üniversitesi
Prof.Dr. Erman COŞKUN Sakarya Üniversitesi
Prof.Dr. Enver AYDOĞAN, Gazi Üniversitesi
Prof.Dr. Fadıl HOCA International Vision University, Gostivar
Prof.Dr. H. Kürşat GÜLEŞ Selçuk Üniversitesi
Prof.Dr. Habib YILDIZ Sakarya Üniversitesi
Prof.Dr. Halil KALABALIK Sakarya Üniversitesi
Prof.Dr. Haluk SELVİ Sakarya Üniversitesi
Prof.Dr. Hasan TUTAR Sakarya Üniversitesi
Prof.Dr. İnci VARİNLİ Erciyes Üniversitesi
Prof.Dr. İrfan MORİNA Priştine Üniversitesi
Prof.Dr. Konstantin TAUŞANCI, Komrat Devlet Üniversitesi
Prof.Dr. Mehmet Akif ÇUKURÇAYIR Selçuk Üniversitesi
Prof.Dr. Mehmet KARAGÜL Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi
Prof.Dr. Mehmet Teyfik GÜLSOY Gaziantep Üniversitesi
Prof.Dr. Mehmet YÜCE Uludağ Üniversitesi
Prof.Dr. Muhsin HALİS Kastamonu Üniversitesi
Prof.Dr. Mustafa AKAL Sakarya Üniversitesi
Prof.Dr. Musa TAŞDELEN Sakarya Üniversitesi
Prof.Dr. Mustafa TAŞLIYAN, Kahramanmaraş Sütçü İmam Ü
Prof.Dr. Mustafa ÜNAL Erciyes Üniversitesi
Prof.Dr. Osman GASHİ Priştine Üniversitesi
Prof.Dr. Rahmi KARAKUŞ Manas Üniversitesi
Prof.Dr. Ramazan ŞENGÜL Kocaeli Üniversitesi
Prof.Dr. Rana Özen KUTANİS Sakarya Üniversitesi
Prof.Dr. Recai COŞKUN Sakarya Üniversitesi
Prof.Dr. Remzi ALTUNIŞIK Sakarya Üniversitesi
Prof.Dr. Remzi KILIÇ Niğde Üniversitesi
Prof.Dr. Reshat QAHİLİ Tetova Devlet Üniversitesi
Prof.Dr. Sedat KUÇİ Priştine Üniversitesi
Prof.Dr. Selahattin KARABINAR Sakarya Üniversitesi
Prof.Dr. Selahattin SARI Beykent Üniversitesi
Prof.Dr. Suat CEBECİ Kırgız Türk Manas Üniversitesi
Prof.Dr. Şaban KAYIHAN Hasan Kalyoncu Üniversitesi
Prof.Dr. Şermin ŞENTURAN Bülent Ecevit Üniversitesi
Prof.Dr. Şuayip ÖZDEMİR Afyon Kocatepe Üniversitesi
Prof.Dr. Tahir AKGEMCİ Selçuk Üniversitesi
Prof.Dr. Tayfun AMMAN Sakarya Üniversitesi
Prof.Dr. Vahit İMAMOĞLU Sakarya Üniversitesi
Prof.Dr. Vahit TÜRK İstanbul Kültür Üniversitesi
Prof.Dr. Veysel BOZKURT İstanbul Üniversitesi
Prof.Dr. Yonca ANZERLİOĞLU Hacettepe Üniversitesi
Prof.Dr. Zikri TURAN Sakarya Üniversitesi
Doç.Dr. Abdullah KÖK Akdeniz Üniversitesi
Doç.Dr. Abdülmecit NUREDDİN International Vision University, Gostivar
Doç.Dr. Ali AKSOY, İnönü Üniversitesi
Doç.Dr. Ali TAŞ Sakarya Üniversitesi
Doç.Dr. Ali YAVUZ Süleyman Demirel Üniversitesi
Doç.Dr. Fariz AHMADOV Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi
Doç.Dr. Giray Saynur DERMAN Sakarya Üniversitesi
Doç.Dr. Hasan MUJAJ Priştine Üniversitesi
Doç.Dr. Hayrettin ZENGİN Sakarya Üniversitesi
Doç.Dr. Kutluk Kağan SÜMER İstanbul Üniversitesi
Doç.Dr. Mahmut AKPOLAT Sakarya Üniversitesi
Doç.Dr. Mahmut HIZIROĞLU Sakarya Üniversitesi
Doç.Dr. Oğuz TÜRKAY Sakarya Üniversitesi
Doç.Dr. Ozan YILMAZ Sakarya Üniversitesi
Doç.Dr. Ömer Soner HUNKAN, Trakya Üniversitesi
Doç.Dr. Özer KÖSEOĞLU Sakarya Üniversitesi
Doç.Dr. Selçuk BALI Ordu Üniversitesi
Doç.Dr. Selim İNANÇLI Sakarya Üniversitesi
Doç.Dr. Serpil AĞCAKAYA Süleyman Demirel Üniversitesi
Doç.Dr. Tülay YENİÇERİ Aksaray Üniversitesi
Doç.Dr. Z. N. ARICOVA, Komrat State University
Y.Doç.Dr. A. Yılmaz SOYYER Sakarya Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Adem AKBIYIK McMaster University, Canada
Y.Doç.Dr. Adnan DOĞRUYOL Sakarya Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Cevdet ŞANLI Yıldız Teknik Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Ercan MASAL Sakarya Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Ergin JABLE Priştine Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Fatih Burak GÜMÜŞ Sakarya Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Filiz KONUK Sakarya Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Gökçen ÇATLI İstanbul Aydın Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Gülsemin HAZER Sakarya Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Köksal ŞAHİN Sakarya Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Mehmet ÖZDEMİR Sakarya Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Meral EKİCİ ŞAHİN Sakarya Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Muharrem ÖÇALAN Sakarya Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Neşide YILDIRIM Sakarya Üniversitesi
Y.Doç.Dr. K. Ozan ÖZER Nişantaşı Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Recep YILMAZ Sakarya Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Selçuk Kürşat KOCA Sakarya Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Serdar ORHAN Sakarya Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Sevda Yaşar COŞKUN Sakarya Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Umut Sanem ÇİTÇİ Sakarya Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Vefa KURBAN Dokuz Eylül Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Xhelajdin ZUMBERAJ Priştine Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Yasin ŞEHİTOĞLU Yıldız Teknik Üniversitesi
Y.Doç.Dr. Kamil TAŞKIN Sakarya Üniversitesi
Dr. Elshan BAGİRZADEH Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi
Dr. Muhsin KADIOĞLU, İstanbul Teknik Üniversitesi
Dr. Oqtay GULİEV Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi
Dr. Raqif KASIMOV Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi
Dr. Pápai Gábor Kaposvári Egyetem
Dr. Varga József Kaposvári Egyetem
7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi
KÜLTÜREL FARKLILIKLARIN VERGİ AHLAKINA ETKİSİ: İTALYA – TÜRKİYE ÖRNEĞİ
Arş. Gör. Işıl AYAS1
Prof. Dr. Naci Tolga SARUÇ2
Özet
Kültürel farklılıkların vergi ahlakına etkisini ölçmek amacıyla yapılan bu çalışmada İtalya ve Türkiye ele
alınmıştır. Anket çalışmasının sonucu elde edilen verilerle vergi ahlak skoru hesaplanmıştır. Türklerin
vergi ahlak skoru 3.70, İtalyanların ise 3.66’dır. Her iki grupta da en fazla destek gören ifade;
politikacıların kamu yararı yerine kendi yararlarını düşünmesidir. Türkler için vergi ahlakını en çok
etkileyen diğer faktörler, algılanan subjektif vergi yükü ve kamu kaynaklarının israfıdır. İtalyanlar için
ise, vergi sistemine güvensizlik, algılanan sübjektif vergi yükü ve kamu kaynaklarının israfıdır. Yapılan
test sonucuna göre kültürel farklılıklar ile vergi ahlakı arasında anlamlı bir ilişki tespit edilmemiştir.
Anahtar kelimeler: Vergi Ahlakı, Anket, İtalya, Türkiye
Jel kodları: H2
The Effect of Cultural Differences on Tax Morales: A Case Study of Italy and Turkey
Abstract
This study is covered to measure impact of cultural differences on tax morale by taking Italy and Turkey.
The results of the survey with data was calculated obtained tax morality score. Score tax morality Turkey
and Italy, 3.70 and 3.66,respectively. The most support expressed in both countries; politicians is
thinking their own benefit rather than the public interest. Other factors that most affect for Turkish tax
morality are subjective perceived tax burden and waste of public resources. For Italians are lack of
confidence of their tax systems, subjective perceived tax burden and waste of public resources. The test
result was no significant relationship between the tax morality and cultural differences.
Keywords: Tax Morale, Survey, Italy,Turkey
Jel Codes: H2
GİRİŞ
Geçmişten günümüze bakıldığında vergileme literatüründe “İnsanlar niçin vergi öder?” sorusuna verilen
cevapların niteliğinin değişmiş olduğu görülmektedir. Önceleri, vergilerin yasal zora dayalı olması,
denetleme ve ceza miktarının yüksek olması nedeniyle mükelleflerin vergisini ödediği düşünülmekteydi,
ancak günümüze bakıldığında mükelleflerin vergi ödemesini sağlayan faktörlerin sadece dışsal faktörler
olmadığı, içsel faktörlerinde bulunduğu ortaya çıkmıştır.
İnsanın sosyal bir varlık olması ve vergi ödeme güdüsünün psikolojik bir boyutu olduğunun ortaya
çıkması ile bireyin ya da toplumun vergi ahlakının da vergiye gönüllü uyumu önemli ölçüde etkilediği,
yapılan araştırmalarda genel kabul görmüş bir yaklaşım haline gelmiştir. İnsanların yakalanma riski
olmasa da vergisini ödemesinin sebebi vergi ahlakı ile büyük ölçüde ilişkidir.
1
Sakarya Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Maliye Bölümü, [email protected]
2
İstanbul üniversitesi, İktisat Fakültesi, Maliye Bölümü, [email protected]
1225
7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi
Bir toplumun vergi ahlakı ekonomik, sosyo-kültürel ve demografik faktörlerden etkilenir. Denetlenme
oranının yüksek, ceza miktarının büyük olduğu bir toplumda vergi ahlakı düşükse vergilemeden istenilen
randıman hükümetler tarafından sağlanamaz. Dolayısıyla vergi ahlakı, iyi dizayn edilmiş vergi sistemi
kadar önemlidir.
Bu çalışmanın amacı iki farklı kültüre sahip olan İtalya ve Türkiye’nin vergi ahlakını karşılaştırmak ve
kültürün vergi ahlakına etkisinin olup olmadığını belirlemektir.
Bu kapsamda bu çalışma üç kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda vergi ahlakı kavramı tanıtılmış, vergi
ahlakının belirleyen faktörler ele alınarak ilgili literatüre yer verilmiştir. Çalışmanın ikinci kısmında ise
472 katılımcı (266’i Türk, 206’sı İtalyan olmak üzere) ile gerçekleştirilen anket sonuçlarının frekans
analizi yapılmıştır. Kültürün vergi ahlakına etkisinin olup olmadığını nonparametrik analizler kullanılarak
incelenmiştir. Son kısımda ise çalışmaların sonuçları özetlenmiştir.
VERGİ AHLAKI
Mükellefin vergiyle ilgili davranışlarını ele alan ilk bilim adamı Alman Maliyeci Günter Schmölders’tir.
Schmölders’inde içinde bulunduğu vergi ahlakı konusundaki ilk çalışmalar Köln Vergi Psikolojisi Okulu
tarafından yapılan 1960-1970’li yıllarda yapılmıştır. (Torgler,2003:5) Schmölders vergi ahlakını, vergiye
ilişkin görev ve sorumlulukların zamanında ve eksiksiz olarak yerine getirilmesi olarak tanımlamaktadır
(Schmölders,1976:111).
Vergi ahlakıyla ilgili genel kabul görmüş diğer bir tanım ise; vergi ahlakının, vergi ödeme konusundaki
içsel bir motivasyon olduğudur.3 İçsel motivasyon, herhangi bir dışsal zorlama ve baskı olmaksızın
vergiyi gönüllü olarak ödemektir (Aktan,2006:126).
Mükellefin vergiye uyumu ilk kez Allingham Sandmo Modelinde (1972) formülleştirilmiştir. Beklenen
fayda modeli ya da caydırma modeli olarak bilinen bu yaklaşımda, bireyler vergi beyanına bireyler fayda
maksimizasyonu yaparak karar verirler. Mükellefin vergi beyanı ceza oranı, vergi oranı ve denetlenme
olasılığı (oranı) tarafından etkilenmektedir. Bireylerin beyan edilen geliri, ceza miktarı, denetim oranı
arttıkça artacaktır. Modelde kişilerin vergi kaçırması yakalanma ve cezalandırılma riski gibi bireyde
oluşacak korku gibi etkenlerle bireyin vergi uyumu sağlayacağı ileri sürülmektedir. Vergi kaçırma
davranışı, riskli bir hisse senedine yatırım olarak kabul edilen bu modelde, bireyler vergi oranı, ceza oranı
ve denetim oranı gibi faktörleri dikkate alarak vergi kaçırmaya karar vermekte ve beklenen faydasını
maksimize etmeyi amaçlamaktadır (Bayraklı, Saruç ve Sağbaş:2004).
Ancak gelişmiş ülkelerde denetim ve ceza oranlarının düşük olmasına rağmen mükelleflerin vergiye
uyumunun yüksek olması, vergiye uyumu etkileyen başka faktörlerin varlığını irdelemenin gerekliliğini
ortaya çıkarmıştır. Grasmik ve Bursik (1990) mükellefin vergi kaçırmasını etkileyen caydırıcı faktörleri
üç ana gruba ayırmaktadır: a) devletin uyguladığı yasal yaptırımlar, b) kişinin ait olduğu gruptaki sosyal
norma uygun davranmadığı zaman karşılaşacağı utanç ve kaybedeceği saygınlığı ifade eden toplumsal
etki, c) suçluluk duygusu.
3
Bkz Schwartz ve Orleans, 1967; Lewis,1982; Roth,Scholz ve Witte,1989; Alm, McClalland ve Schulze,1992,1999;
Frey 1997,Frey ve Feld 2002; Torgler 2003
1226
7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi
Vergi karşısında mükellefin gösterdiği davranış tamamen bireysel bir seçime dayalı değildir. Mükellefin
vergi bakımından davranışını, yani ahlâki durumunu belirleyen birçok sosyal ve kültürel faktör
bulunmaktadır. Devlete ve kurumlarına duyulan güven ile vatandaşlık bilinci bu faktörlerin başında
gelmektedir. Vergi ahlâkı bu yönüyle ekonomik olmaktan ziyade, sosyal bir norm olarak kabul
edilmelidir (Cullis ve Lewis,1997).
Vergi Ahlakını Etkileyen Faktörler
Vergi ahlakının belirleyen faktörler üç grupta incelenebilir; ekonomik faktörler, sosyo-kültürel faktörler
ve demografik faktörler. Ekonomik faktörler; vergi yükü, vergi adaleti, gelir düzeyi, kamu harcamalarının
algılanma düzeyi, yolsuzluk, kayıt dışı ekonominin yaygınlığı, vergi yapısı, vergi denetimi, vergi cezaları
ve vergi afları, çevresel faktörler (muhasebe meslek mensuplarının vergi ahlakına etkisi, vergi idaresinin
vergi ahlakına etkisi, diğer mükelleflerin vergi ahlakına etkisi)dir. Sosyo-kültürel faktörler; devlete
bağlılık, güven ve vatandaşlık bilinci, dini inanç, kültürel yapı (vergi kültürü), demokrasidir. Demografik
faktörler: yaş, cinsiyet, eğitim, medeni durum, mesleki durum’dur. (Demir, 2008). Verginin her toplumda
aynı şekilde algılandığı yanlış bir varsayım olabilir. Yapılan çeşitli araştırmalar, toplumların vergi
algılamalarının birbirinden ciddi şekilde farklı olduğunu, her toplumun kendine özgü bir vergi kültürü
olduğunun göstermektedir (Alm ve Torgler, 2006; 326).Başka bir açıdan bakıldığında vergi ahlakı genel
kültür düzeyinin bir fonksiyonudur. Kültür düzeyi ekonomik düzeye paralel bir seyir izlemektedir. Bu
yüzden ekonomik açıdan gelişmiş ülkelerdeki vergi ahlakı düzeyi gelişmemiş ülkelere kıyasla daha
yüksektir. Hatta aynı ülkelerin gelişmiş ve gelişmemiş bölgelerinin vergi ahlakı düzeyleri bile birbirinden
farklı olabilir. Örneğin, Fransa’nın ve İtalya’nın kuzey bölgeleri ile orta ve güney bölgelerinde vergi
ahlak seviyesi birinden farklıdır, Kuzey bölgelerinin vergi ahlakı ve ekonomik gelişmişlik seviyesi, diğer
bölgelerle kıyaslandığında daha yüksektir (Nadaroğlu, 1996, 279-280).
Türkiye ile İlgili Çalışmalar
Vergi ahlakı ile ilgili daha önce yapılmış başlıca çalışmalara bakıldığında, Muter, Sakınç ve Çelebinin
(1993) “Mükelleflerin Vergi Karşısındaki Tutum ve Davranışları Araştırması” adlı çalışma Manisa ilinde
505 vergi mükellefi ile anket yapılmıştır. Çalışmadan elde edilen konumuzla ilgili bazı sonuçlara
bakıldığında; vergi kaçıran bir meslektaşınızı nasıl değerlendirirsiniz sorusuna, katılımcıların %19’u
şiddetli tepki göstereceğini,%50’si hoş karşılamayacağını, %19’u zorunlu olduğu yaptığını, %4,4’ü ise
kurnaz bir tacir, %,4,4’ü ise normal karşılarım cevabı vermiştir. Ayrıca, vergi yükünün ağırlaşması ile
mükellefin vergi kaçakçılığına hoşgörülü yaklaştığı tespit edilmiştir. Konu ile ilgili başka bir çalışma
Yüce ve Gerçek (1998) tarafından yapılmıştır. Bursa ilinde 235 mükellef ile yapılan anket çalışmasının
en çarpıcı sonucu katılımcıların %98’lik bir kısmının vergisini tam olarak ödemediğini beyan etmesidir.
Mükelleflerin vergi karşısındaki davranışlarını ölçmek için Demir (1999) tarafından Afyon ilinde yapılan
çalışmada, devletin sunduğu mal ve hizmetlerin mükelleflerin beklenti ve isteklerine uymadığı ve
mükelleflere hizmet olarak geri dönmediği algısı oluştuğunda mükelleflerde vergi karşısında istenmeyen
davranışlarda bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır. Gelir vergisi kaçıran biri için mükelleflerin %40’ı hırsız,
%26,7’si kurnaz bir iş adamı, %20’si vatan haini, %13,3’ü çok iyi ediyor cevabını vermiştir.
1227
7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi
Çiçek (2006) tarafından 502 vergi mükellefiyle İstanbul’da yapılan bu çalışmada ise konu ile ilgili
bulgulara bakıldığında; mükelleflerin % 41’ı vergiyi kamu hizmetlerinin bir karşılığı, %28’si zorunlu bir
ödeme, %20 si bir ödev, %6’sı bir yük, % 4’ü teşebbüs kabiliyetini engellemek cevabını vermişlerdir.
Yine anket sonuçlarından yükümlülerin % 99,4’ü diğer yükümlülerin vergilerini tam olarak
ödemediklerine inanmaktadırlar. Yükümlülerin çevresi referans grubu olarak görülürse, bu bulgu daha
önceki bulgularla paralellik göstermektedir. Bu durumun doğuracağı sonuç için mükelleflerin %46’sı
çevresindekilerin vergi kaçırmasını herkesi vergi kaçırmaya ittiğini, % 44 ü ise vergi ödeme şevkini
kırdığını ifade etmişlerdir. Ankete katılan yükümlülerin %75’i ödemeleri gereken vergiyi tam olarak
ödedikleri inancı taşımakta, geriye kalan yaklaşık %25’lik yükümlü grubu ise, ödemeleri gereken vergiyi
tam olarak ödemediklerini itiraf etmektedirler.
Vergi mükelleflerinin vergiye bakışını ölçmek için yapılan bir diğer çalışma ise Tuay ve Güvenç (2007)
tarafından yapılmıştır. Yazarların 6546 mükellefle 18 ilde yaptıkları anket çalışması Türkiye’de en fazla
mükellefle yapılan ve en geniş alanı kapsayan bir çalışmadır. Ankette vergi ahlakına yönelik ifadeler
bulunmaktadır. Bu ifadeler “Bir tanıdığım vergi kaçırırsa onu bu konuda uyarırım”, “Herhangi bir
ortamda vergi kaçırıldığına tanık olursam bunu ilgili makamlara aktarırım”, ”Denetlenmeyeceğimi bilsem
dahi verdiğim mal ve hizmeti kayda geçiririm” gibi ifadelere mükelleflerin büyük bir çoğunluğu
katılmaktadır. Ancak bu sonuçlarda insanın takdir edilme ihtiyacı ve etrafındaki insanlardan sosyal kabul
görme ihtiyacının payı olabileceği göz ardı edilmemelidir. Çalışmada ulaşılan diğer bir sonuç,
mükelleflerin çoğu “Vergi kaçırmanın cezalandırılması gereken ciddi bir suç olduğunu düşünüyorum.”
ifadesine katılmasına karşın sektörel bazda bakıldığında, avukatların imalat sanayi mensuplarına göre bu
ifadeye daha az katıldıkları sonucuna ulaşılmıştır. “Ödenen vergilerin toplumun gelişmesi için önemli bir
katkı sağlamaktadır.” İfadesine ise katılımcıların yarısından fazlası katıldığı görülmüştür.
Afyonkarahisar’da 816 vergi mükellefiyle yapılan çalışmada, mükellefin vergiyi ve vergi sistemini nasıl
algıladığı, vergi ödeme isteğine etki eden faktörlerin neler olduğunun belirlenmesi amaçlanmıştır. Bunun
yanında mükellefin vergi kaçakçılığına bakışı ve vergi bilinci nasıl arttırılabileceği sorularına cevap
aranmıştır. Çalışmanın sonuçlarına mükellefler vergiyi bir vatandaşlık görevi olarak görmelerine rağmen,
vergi verme aşamasında verginin rekabet gücünü azalttığını düşünmektedirler. Mükellefler vergi
kaçakçılığının yaygın yapıldığına, kaçıranların toplumca ayıplanmaması gerektiğini düşünmektedirler.
(Cansız,2006).
Mükelleflerin vergiye karşı tutumunu ölçen diğer bir çalışma ise Çelikkaya ve Gürbüz (2008) tarafından
yapılmıştır. Eskişehir’de gerçek usulde vergilendirilen 1750 gelir vergisi mükellefi ile yapılan çalışmanın
sonuçlarına göre;
mükelleflerin yaşları ilerledikçe vergi affına karşı olma düşüncesi arttığı, eğitim
seviyesi yükseldikçe vergi affının olumlu politikalar üretmede, kayıt dışı ekonominin kayda alınmasında
bir araç olarak kullanılabileceği düşüncesi biraz daha belirginleşmektedir.
Çiçek, Karabaş ve Yıldız (2008) tarafından Güneydoğu Anadolu Bölgesinde (Adıyaman, Gaziantep,
Diyarbakır, Mardin, Şanlıurfa) faaliyet gösteren 1361 mükellefle yapılan çalışmada vergiyi bir yük,
zorunlu bir ödeme ve girişimciliklerini engelleyen bir unsur olarak görenler daha çok Diyarbakır,
Gaziantep ve Mardin’de yaşayan mükelleflerdir. Vergiyi kamu hizmetinin karşılığı olarak gören iller
Şanlıurfa ve Adıyaman’dır. Aynı zamanda bu görüşe katılım eğitim seviyesi arttıkça artmaktadır.
Yükümlülerin yarısından fazlası ödedikleri vergi ile kamu hizmetleri arasında bağ kuramamaktadır. Vergi
1228
7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi
yükümlülerinin yarısından çoğunun (% 54.9) vergi kaçıran diğer yükümlülerin bu davranışını hoş
karşılamamaktadırlar. Ayrıca mükelleflerin büyük bir çoğunluğu kamu harcamalarında savurganlık
olduğu görüşündedirler
Mükelleflerin vergi kaçırmayı etkileyen belirlenmesi amacıyla Bayraklı, Saruç ve Sağbaş (2004)
tarafından Afyon ilinde 481 mükellefle anket çalışması yapılmıştır. Sıralı probit yöntemi ile uygulanan
regresyon sonuçlarına göre; adalet, vergi yükü, referans grup, toplumsal etki ve vicdan azabı değişkenleri
vergi kaçırma eğilimi etkileyen faktörler olarak tespit edilmiştir. Yapılan logit regresyonda ise bu
bulgulara ilaveten mali ceza değişkeni de istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Çoban (2004)
tarafından Denizli’de 1200 vergi mükellefi ile yapılan çalışmada ise mükelleflerin büyük bir çoğunluğu
vergi oranlarını yüksek bulmalarına rağmen, o sırada yürürlükte olan vergi oranlarını bilmediklerini ifade
etmişlerdir. Ödedikleri vergiyi kamu hizmetlerinin karşılığı olarak gören mükelleflerin, geri dönüş
sağlanmadığı takdirde vergiden kaçınma ve vergi kaçırma gibi yollara başvurabileceği sonucuna
ulaşılmıştır.
Literatürde mükelleflerin vergiye yönelik tutumlarını tespit etmeye yönelik çalışmaların yanı sıra vergi
ahlakının belirleyenlerini tespit etmek amacıyla yapılan çalışmalara da rastlanmıştır. Gökbunar, Selim ve
Yanıkkaya (2007) tarafından yapılan çalışmada Avrupa Değerler Araştırması verileri kullanılmıştır.
Çalışmada demografik ve sosyokültürel faktörler regresyon (probit model) yönteminde bağımsız değişken
olarak kullanılmıştır. Demografik faktörler olarak bireyin yaşı, cinsiyet, sosyokültürel faktörler olarak
istihdam durumu, demokrasiye bağlılığı, dindarlık düzeyi vergi ahlakı ile istatistiksel olarak anlamlı bir
ilişki bulunmuştur. Diğer bir çalışma ise Demir (2008) tarafından yapılmıştır. Çalışmada Ege Bölgesinin
vergi ahlakının belirleyenleri saptamak amacıyla 640 kişiyle yapılan alan araştırmasının sonuçlarına göre,
vergi ahlak düzeyi ortanın biraz üzerindedir. Kurumsal kalite, kamu harcamalarının algılanması, subjektif
vergi yükü, vergi idaresi, yolsuzluk algısı, vergi afları, formel ve informel eğitim, inanç ve cinsiyet, vergi
ahlakını belirleyen en önemli faktörlerdendir. Vergi ahlakının belirleyenlerini tespit etmek üzere yapılan
diğer çalışma Kaynar (2010) tarafından yapılmıştır. Bu çalışmada Dünya Değerler Araştırması’nın
Türkiye verileri kullanılmıştır. Sıralı probit yöntemi ile tahmin edilen bu çalışmada bağımlı değişken
olarak vergi ahlakı, bağımsız değişken olarak; demografik ve sosyokültürel değişkenler kullanılmıştır.
Çalışmanın sonucuna göre vergi ahlakının belirleyenleri olarak, siyasete verilen önem, demokrasiye
verilen önem, hükümete güven, dindarlık, din, ulusal onur gibi değişkenler istatistiksel olarak anlamlıdır.
İtalya İle İlgili Çalışmalar
İtalya’da vergi ahlakı ile ilgili yapılmış çalışmalar da vergi ahlak düzeyinin tespit edilmesi ve vergi
ahlakının belirleyenleri olmak üzere iki grupta toplanabilir. Week (1983:aktaran Torgler,2003:157)
tarafından 1960- 1978 yılları arasında ülkelerarası vergi ahlakını tespit edilmesi amacıyla yapılan
çalışmada, ülkelerin vergi ahlaksızlık skorunu hesaplamıştır. Buna göre ABD, Kanada, Japonya ve
İrlanda, İskandinav ülkeleri, Hollanda ve İngiltere en düşük ahlaksızlık skor aralığında (2.2 ile 3.8
arasında) olduğu için yüksek vergi ahlakına sahiptir. En yüksek vergi ahlaksızlık skor aralığında (10.4 ile
20.4 arasında) olan ülkeler ise Fransa, İtalya ve İspanya’dır. (Bkz Tablo 1).
1229
7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi
Tablo 1: Ülkelerin vergi ahlaksızlık skoru
Avusturya
Belçika
Danimarka
Almanya
Finlandiya
Fransa
İngiltere
İrlanda
İtalya
Japonya
Kanada
Hollanda
Norveç
İsveç
İsviçre
İspanya
Amerika
Yıllar
1960
5.5
7.1
2.2
5.5
2.2
8.7
2.2
3.8
10.4
3.8
3.8
5.5
2.2
2.2
0.6
7.1
3.8
1965
6.7
8.6
2.7
6.7
2.7
10.6
2.7
4.7
12.6
4.7
4.7
6.7
2.7
2.7
0.7
8.6
4.7
1970
9.0
11.6
3.6
9.0
3.6
14.3
3.6
6.3
17.0
6.3
6.3
9.0
3.6
3.6
1.0
11.6
6.3
1975
10.6
13.7
4.2
10.6
4.2
16.9
4.2
7.4
20.1
7.4
7.4
10.6
4.2
4.2
1.2
13.7
7.4
1978
10.9
14.0
4.4
10.9
4.4
17.3
4.4
7.6
20.6
7.6
7.6
10.9
4.4
4.4
1.2
14.0
7.6
1960-1978
5.4
6.9
2.2
5.4
2.2
8.6
2.2
3.8
10.2
3.8
3.8
5.4
2.2
2.2
0.6
6.9
3.8
Kaynak: (Weck,1983; aktaran Alm ve Torgler,2006:238 )
Alm ve Torgler (2006), tarafından yapılan çalışmada Dünya Değerler Araştırması kullanılarak öncelikle
Amerika ve İspanya’nın vergi ahlakı incelenmiş, daha sonra 14 Avrupa ülkesini regresyona dahil ederek
vergi ahlakının karşılaştırılması amaçlanmıştır. Çalışmanın sonuçlarına göre Amerika’nın vergi ahlakı,
diğer Avrupa ülkelerinin vergi ahlakından daha yüksektir. Vergi ahlak sıralamasında Amerika’dan sonra
İsviçre ve Avusturya gelmektedir. İtalya ise 7. sırada yer almaktadır. Çalışmadan elde edilen diğer bir
sonuç ise bu ülkeler arasında kayıt dışı ekonominin büyüklüğü ile vergi ahlakının derecesi arasında güçlü
bir negatif korelasyon olduğudur.
İtalya ilgili yapılmış diğer çalışma ise, Barone ve Mocetti (2009) tarafından yapılan çalışmada kamu
harcamalarının verimsizliği ile vergi ahlakı arasındaki ilişki incelenmiştir. Kamu harcamalarının
verimsizliği ölçüsü için, İtalyan belediyelerinin bilançoları, harcamaları ve çeşitli göstergeler
kullanılmıştır. Bireylerin vergi ahlakı ölçüsü ise 2004 yılında Banka D’italia tarafından yapılan
Hanehalkları Gelir ve Refah Araştırmasının yurtseverlik ve vergi ile ilgili kısımlarından alınan bilgilerle
oluşturulmuştur. Çalışmanın sonucuna göre, kaynakların etkin kullanılması ile vergiye uyum artmaktadır.
Kamu harcamalarında verimsizliğin azaltılması, vergi ahlakını arttırır. Hükümet harcamalarının seviyesi
düşük ya da mali özerklik seviyesi yüksek olduğunda, harcamalardaki etkinsizliğin negatif etkisi daha da
büyük olduğu görülmüştür.
Lubian ve Zari (2011), vergi ahlakının belirleyenlerinden sosyo-ekonomik ve demografik faktörlere ek
olarak mutluluk değişkenini modele dahil etmişlerdir. İtalyan hanehalkı (2004) verilerini kullanarak
yaptıkları bu çalışmanın sonucunda; mali dürüstlüğün vergi kaçırmaktan daha çok haz yarattığı,
insanların ceza miktarı ve denetim oranı çok düşük olsa bile vergilerini, vergi ödemeyi sevdikleri için
ödedikleri ve vergi ahlakı yüksek insanların diğerlerinden mutlu olduklarını tespit etmişlerdir.
Russo (2013) tarafından yapılan çalışmada İtalyan websitesiden (evasori.info) elde ettiği bildirimlere göre
vergi ahlakı ölçüsü geliştirmiştir.
Yasaya uygun olmayan davranışların rapor edildiği bu sitede rapor
sayısı arttıkça vergi ahlakının yüksek olduğu kabul edilmiştir. Bu ölçü ile literatürde vergi ahlakının
1230
7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi
belirleyenleri olarak kabul edilen değişkenler arasında yapılan regresyon sonucuna göre vergi ahlakı ile
sosyal sermaye, politik katılım ve göç arasında pozitif korelasyon bulunmuştur. Vergi ahlakı ile kamu
hizmetlerinde tatminsizlik ve işsizlik arasında negatif korelasyon olduğu gözlemlenmiştir.4
Kültürel farklılıkların vergi ahlakına etkisini ölçmek üzere literatürde yapılan çalışmalara bakıldığında,
Brands ve diğerleri (2004) tarafından ABD, Japonya, Hollanda ve İspanya için yapılan çalışmada vergi
ahlâkı ile kültürel farklılıklar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunamamıştır.
ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ VE BULGULAR
Vergi ahlakının kültürel farklılıklardan etkilenip etkilemediğinin belirlenmesi amacıyla 10 sorudan oluşan
ve 5’li Likert ölçeği kullanılarak hazırlanan anket çalışması Türkiye’nin Sakarya ve İtalya’nın Foggia
ilinde uygulanmıştır. Katılımcılardan anketteki ifadelere kendilerine en uygun yanıtı vererek cevaplaması
istenmiştir (Tamamen katılıyorum, Katılıyorum, Kararsızım, Katılmıyorum, Kesinlikle Katılmıyorum).
Olasılığa dayalı olmayan Kolayda Örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Anketörlere eğitim verilmiş,
herhangi bir nedenle denekler arasında kişi ve grup tercihi yapılmamıştır.
Çalışma, 266 Türk vatandaşı, 206 İtalyan vatandaşı olmak üzere toplamda 472 kişi ile gerçekleştirilmiştir.
Verginin hassas bir konu olmasından dolayı katılımcılardan sadece yaş ve cinsiyet bilgileri istenmiştir.
İsim ya da gelir düzeyi sorulmamıştır. Böylece katılımcıların anketteki sorulara cevap verme oranının
arttırılması amaçlanmıştır. Anketteki katılımcılara ait genel bilgiler Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1: Katılımcılar Hakkındaki Genel Bilgiler
Cinsiyet
Yaş
Sıklık %
Türk
İtalyan
35
57
65
43
54
40
34
38
12
22
Kadın
Erkek
25 ve altı
26 - 45
46 ve üzeri
Ankete katılanların toplamda % 56’si Türk, %44’ü İtalyan’dır. Türk katılımcıların çoğunluğu erkek,
İtalyanların ise çoğunluğu kadındır. Ankete katılan Türklerin yaş ortalaması 29 iken, İtalyanların yaş
ortalaması 34’tür.
Anketteki yer alan ifadelere, katılımcıların katılma yüzdeleri Tablo 2’de gösterilmektedir.
Tablo 2: Anketteki İfadelere Katılımcıların Katılma Yüzdeleri
4
Bu site, herhangi bir fatura almadan ya da vergi otoritesinden gizli olarak yapılan işlemleri, kullanıcıların rapor
etmesine olanak sağlamaktadır.
1231
7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi
Kararsızım
Katılmıyorum
Kesinlikle
Katılmıyorum
Tamamen
Katılıyorum
Katılıyorum
Kararsızım
Katılmıyorum
Kesinlikle
Katılmıyorum
Bir vergi mükellefi
başkalarının vergi
kaçakçılığı konusunda
gönüllü bilgi vermek
zorunda değildir.
Günümüzdeki hayat
pahalılığı dikkate
alınırsa, mükellef
vergi kaçırdığı için
hapse atılmamalıdır.
Önemli olan vergi
kaçırmak değil,
yakalanmamaktır.
Zenginler için çok
fazla yasal boşluk
bulunmaktadır bu
yüzden vergi
mükelleflerinden
bütün vergi
kurallarına uyması
beklenmemelidir.
Bir kişi, vergi kaçıran
herhangi birini, bu
kişi ailesinin bir üyesi
olsa bile, hükümete
bildirmelidir.
Hükümet vergi
gelirlerini akıllıca
kullanacağına israf
etmektedir.
Günümüz vergi
sistemi dürüst vergi
mükelleflerini
cezalandırmaktadır.
Genelde, politikacılar
kamu yararından çok
kendi yararlarını
düşünürler.
Düşük ve orta
gelirlilerin vergi yükü,
yüksek gelirlilerin
vergi yükünden daha
çoktur.
Katılıyorum
Vergi kaçırmak devlet
dışında kimseye zarar
vermediği için ciddi
bir suç değildir.
İtalyan
Tamamen
Katılıyorum
Türk
7%
5%
4%
22%
62%
10%
8%
4%
30%
48%
12%
15%
15%
27%
31%
11%
12%
9%
40%
28%
14%
19%
11%
27%
29%
11%
12%
19%
28%
30%
9%
6%
3%
26%
56%
5%
6%
2%
29%
58%
17%
19%
9%
27%
28%
16%
26%
13%
24%
21%
36%
21%
23%
11%
9%
20%
29%
26%
21%
4%
34%
31%
18%
11%
6%
61%
28%
7%
3%
1%
26%
30%
19%
16%
9%
60%
29%
7%
4%
0%
57%
28%
6%
4%
5%
70%
20%
8%
1%
1%
46%
25%
14%
11%
4%
65%
24%
7%
3%
1%
“Vergi kaçırmak devlet dışında kimseye zarar vermediği için ciddi bir suç değildir.” ifadesine Türklerin
ve İtalyanların büyük bir çoğunluğu katılmamaktadır. İki topluma göre vergi kaçırmak ciddi bir suç
1232
7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi
olarak görülmektedir. “Bir vergi mükellefi başkalarının vergi kaçakçılığı konusunda gönüllü bilgi vermek
zorunda değildir.” ifadesine verilen yanıtlar iki toplum içinde aynı doğrultudadır. Türklerin %58’i ve
İtalyanların %68’i, başkalarının vergi kaçırdığını bildikleri takdirde gönüllü olarak vergi dairesine ya da
ilgili makama gönüllü olarak bilgi vermenin doğru olacağını düşünmektedirler. “Günümüzdeki hayat
pahalılığı dikkate alınırsa, mükellef vergi kaçırdığı için hapse atılmamalıdır.” ifadesine Türkler ve
İtalyanların yaklaşık yarısı karşı çıkarken, Türklerin %33’ü İtalyanların ise %23 olumlu bakmaktadır. Bu
ifadeye destek oranı Türklerde daha fazladır. “Önemli olan vergi kaçırmak değil, yakalanmamaktır.”
ifadesine Türklerin (%82) ve İtalyanların (%87) büyük bir çoğunluğu karşı çıkmıştır. “Zenginler için çok
fazla yasal boşluk bulunmaktadır bu yüzden vergi mükelleflerinden bütün vergi kurallarına uyması
beklenmemelidir.” ifadesi her iki toplumunda yaklaşık yarısı karşı çıkmıştır. “Bir kişi, vergi kaçıran
herhangi birini, bu kişi ailesinin bir üyesi olsa bile, hükümete bildirmelidir.” ifadesine iki toplumunda
yaklaşık %50’si destek vermektedir “Hükümet vergi gelirlerini akıllıca kullanacağına israf etmektedir.”
ifadesi ile Türklerin %65’ü, İtalyanların %89’i aynı fikirdedir. Bu durum, her iki toplumunda kamu
harcamalarının
dağılımında
memnun
olmadıklarının
göstergesi
olarak
yorumlanabilir.
Bu
memnuniyetsizlik oransal olarak İtalyanlarda daha fazladır. Türklerin %56’sı günümüz vergi sisteminin
dürüst vergi mükelleflerini cezalandırdığını düşünmektedir.
İtalyanların ise %91’i vergi sisteminin
kendilerini cezalandırdığını düşünmektedir. Bu görüşe katılım oranının yüksekliği, vergi sistemine olan
güvenin de düşük olduğunun bir göstergesi olarak yorumlanabilir. Politikacılar kamu yararından çok
kendi yararlarını düşündüğüne Türklerin %84’ü, İtalyanların ise % 90’ı destek vermektedir. Bu durum
politikacılara güvenin düşük olduğunun göstergesidir. “Düşük ve orta gelirlilerin vergi yükü, yüksek
gelirlilerin vergi yükünden daha çoktur.” ifadesine Türklerin %71’i İtalyanların %90’ı ise olumlu
bakmaktadır. İfadeye katılım oranının yüksek olması algılanan sübjektif vergi yükünün yüksek olduğunun
göstergesi olarak yorumlanabilir.
Türkler (%23) ve İtalyanlar (%26) için en fazla kararsızlığın yaşandığı ifade; “Bir kişi, vergi kaçıran
herhangi birini, bu kişi ailesinin bir üyesi olsa bile, hükümete bildirmelidir.” olmuştur.
Vergi Ahlak Skoru
İki ülkenin vergi ahlakını ölçmek ve vergi ahlak skorunun oluşturulabilmesi amacıyla 6 ifadeden oluşan
endeks geliştirilmiştir. Bu indeksin güvenilirliği Cronbach Alpha Katsayısı Yöntemi ile test edilmiştir.
Endeks için oluşturulan ifadelerde, ters soruların cevapları yeniden kodlanmıştır. Oluşturulan endeks’te
bulunan ifadeler, ifadelerin ortalamaları, soru bütün korelasyon katsayıları ve Cronbach Alfa Katsayısı
Tablo 3 ve Tablo 4’te verilmiştir.
1233
7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi
Tablo 3: Güvenirlik Analizi (Türkler)
Cronbach Alpha: 0,735
Vergi kaçırmak devlet dışında kimseye zarar vermediği için ciddi
bir suç değildir. (1→5)
Bir vergi mükellefi başkalarının vergi kaçakçılığı konusunda
gönüllü bilgi vermek zorunda değildir. (1→5)
Günümüzdeki hayat pahalılığı dikkate alınırsa, mükellef vergi
kaçırdığı için hapse atılmamalıdır. (1→5)
Önemli olan vergi kaçırmak değil, yakalanmamaktır. (1→5)
Zenginler için çok fazla yasal boşluk bulunmaktadır bu yüzden
vergi mükelleflerinden bütün vergi kurallarına uyması
beklenmemelidir. (1→5)
Bir kişi, vergi kaçıran herhangi birini, bu kişi ailesinin bir üyesi
olsa bile, hükümete bildirmelidir. (5→1)
Soru-Bütün
Korelasyonları
Soru
Silindiğinde
Alfa
Katsayısı
0,589
0,669
0,458
0,702
0,542
0,676
0,569
0,671
0,377
0,728
0,326
0,737
Soru-Bütün
Korelasyonları
Soru
Silindiğinde
Alfa
Katsayısı
0,543
0,689
0,577
0,678
0,605
0,670
0,531
0,697
0,400
0,733
0,350
0,743
Türkler
Ortalama
4,26
3,48
3,37
4,14
3,31
3,62
Tablo 4: Güvenirlik Analizi (İtalyanlar)
Cronbach Alpha:0,744
Vergi kaçırmak devlet dışında kimseye zarar vermediği için ciddi
bir suç değildir. (1→5)
Bir vergi mükellefi başkalarının vergi kaçakçılığı konusunda
gönüllü bilgi vermek zorunda değildir. (1→5)
Günümüzdeki hayat pahalılığı dikkate alınırsa, mükellef vergi
kaçırdığı için hapse atılmamalıdır. (1→5)
Önemli olan vergi kaçırmak değil, yakalanmamaktır. (1→5)
Zenginler için çok fazla yasal boşluk bulunmaktadır bu yüzden
vergi mükelleflerinden bütün vergi kurallarına uyması
beklenmemelidir. (1→5)
Bir kişi, vergi kaçıran herhangi birini, bu kişi ailesinin bir üyesi
olsa bile, hükümete bildirmelidir. (5→1)
İtalyanlar
Ortalama
4,01
3,62
3,53
4,29
3,08
3,42
Tablo 3 ve Tablo 4’te görüldüğü üzere Cronbach Alpha katsayısı 0,7’nin üzerindedir. Bu katsayı 1’e
yaklaştıkça ölçeğin güvenilirliği artmaktadır. İtalyanlar ve Türkler için oluşturulan vergi ahlakı ölçeğinin
güvenilir olduğu görülmektedir.
Vergi ahlak skorunun oluşturulabilmesi amacıyla, Tablo 3 ve 4 verilen soru ortalamalarının aritmetik
ortalaması alınmıştır. Bu skor likert ölçeği ile oluşturulan sorulardan elde edildiği için 3 orta değer kabul
edilmekte, ortalama 1’e yaklaştıkça vergi ahlakı düşük, 5’e yaklaştıkça vergi ahlakı yüksek kabul
edilmektedir.
Tablo 5: Vergi Ahlak Skoru
Türkler
Vergi Ahlak Skoru:
(Aritmetik Ortalama)
Standart Sapma:
Minimum Değer:
Maksimum Değer:
İtalyanlar
3,70
3,66
0,884
1
5
0,841
1
5
1234
7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi
Tablo 5’te görüldüğü üzere Türklerin vergi ahlak skoru, İtalyanların skorundan yüksektir. Ancak arada
büyük bir fark görülmemektedir. Her iki skorda orta değerin üstündedir. Türkiye’nin vergi ahlakı skoru,
daha önce Demir (2008) tarafından Ege Bölgesi için hesaplanan vergi ahlak skoruna (3,46) oldukça
yakındır.
Tablo 6: Kolmogrov-Smirnov (K-S) Normal Dağılım Testi Sonuçları
Skor
Türkler
İtalyan
Kolmogrov-Smirnov
Statistic
df
Sig.
,110
264
,000
,113
201
,000
Statistic
,941
,961
Saphiro-Wilk
df
264
201
Sig.
,000
,000
İtalyanların ve Türklerin vergi ahlak skorları K-S değeri anlamlılık değerlerin 0,05’in altında olduğu için
dağılımı normal dağılım özelliği göstermemektedir. Saphiro-Wilk anlamlılık değeri de bu sonucu
desteklemektedir.
Vergi ahlakına kültürel farklılıkların etkisini ölçmek ve İtalyan ya da Türklerin vergi ahlak skorlarının
birbirinden farklı olup olmadığını belirlemek amacıyla Mann Whitney U testi yapılmıştır. Buna göre,
İtalyan ve Türklerin vergi ahlak skorları arasında p değeri 0,05’ten büyük olduğu için istatistiksel olarak
anlamlı bir farklılık olmadığı görülmüştür (U = 25452 p =0,451 Z = -0,754). Dolayısıyla kültürel
farklılıklar ile vergi ahlakı arasında bir ilişki saptanmamıştır.
SONUÇ
Vergi uyumunu etkileyen önemli faktörlerden biri de vergi ahlakıdır. Vergi ahlakı vergi ödeme
konusunda mükelleflerde oluşan içsel motivasyon olarak tanımlanmaktadır. Vergi ahlakını ekonomik,
sosyo-kültürel ve demografik faktörler etkilemektedir. Bu çalışmanın amacı kültürel farklılıkların vergi
ahlakını etkileyip etkilemediğini ölçmektir. Bu kapsamda iki farklı kültüre sahip olan İtalya ve Türkiye
seçilmiştir. Ankete katılanların toplamda % 56’si Türk, %44’ü İtalyan’dır. Hesaplanan vergi ahlak skoru
yaklaşık olarak aynıdır. Türklerde bu skor 3.70, İtalyanlarda ise 3.66’dır. Her iki grupta da en fazla destek
gören ifade, politikacıların kamu yararı yerine kendi yararlarını düşünmesidir. Türkler için vergi ahlakını
en çok etkileyen diğer faktörler, algılanan subjektif vergi yükü, kamu kaynaklarının israfıdır. İtalyanlar
için ise, vergi sistemine güvensizlik, algılanan sübjektif vergi yükü, kamu kaynaklarının israfıdır. Yapılan
test sonucunda kültürel farklılıkların vergi ahlakı üzerinde etkisi saptanmamıştır.
KAYNAKÇA
1235
7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi
Aktan, C. C. (2006) Vergi Psikolojisinin Temelleri ve Vergi Ahlakı, Vergileme Ekonomisi ve Vergileme
Psikolojisi (ss.125-136), Ankara: Seçkin Yayıncılık
Allingham M.G. ve Sandmo A. (1972), “Income Tax Evasion: Theoretical Analysis”, Journal of Public
Economics,1, 323-338
Alm, J. ve Torgler B. (2006), “Culture Differences and Tax Morale in The United States and in Europe”,
Journal of Economic Psychology 27, s:224-246
Barone,G. ve Mocetti, S. (2009), “Tax Morale and Public Spending Inefficiency”, Banca
D’italia,Working Paper, Number:732, November
Bayraklı, H. H., N. T. Saruç , ve İ. Sağbaş, (2004), “Vergi Kaçırmayı Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi
ve Vergi Kaçaklarının Önlenmesi: Anket Çalışmasının Bulguları”, 19. Maliye Sempozyumu, 10-14
Mayıs, Antalya, Belek.
Brandts, J., T. Saijo ve A. Schram, “How Universal is Behavior? A Four Country Comparison of Spite
and Cooperation in Voluntary Contribution Mechanisms”, Public Choice, v. 119, 2004, ss. 381–424.
Cansız, H. (2006); “Vergi Mükelleflerinin Vergiyi Algılama Hakkındaki Görüşleri: Afyonkarahisar İli
Örneği,” Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 2, ss.
115-138.
Çiçek, H. (2006) Psikolojik ve Sosyal Yönden Yükümlülerin Vergiye Karşı Tutumları ve Tepkileri
(İstanbul İli Anket Çalışması). İstanbul: İSMMMO Yayını, No:65
Çiçek,H., M. Karabaş, ve A. Yıldız, (2008), Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Vergi Yükümlülerinin
Vergiyi Algılama Ve Tutum Analizi, T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı,Yayın
No:2008/381
Çelikkaya, A. ve H.Gürbüz, , (2008), “Mükelleflerin Vergiye Karşı Tutum ve Davranışlarını Etkileyen
Çeşitli Değişkenler Arasında İlişkinin Analizi”, Sosyoekonomi 2008-2, Temmuz-Aralık
Cullis, J.G. ve Lewis A. “Why People Pay Taxes: From a Conventional Economic Model to a Model of
Social Convention”, Journal of Economic Psychology, v. 18, 1997, ss. 305-321.
Çoban H. (2004) Vergi Mükelleflerinin Vergi Uygulamaları Karşısında Göstermiş Oldukları Davranışlar:
Denizli İli Örneği
Demir, İ. C. (1999); “Mükelleflerin Vergi Karşısındaki Davranışları Afyon İli Örneği Anket Çalışması,”
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon.
Demir, İ. C. (2008), Vergi Ahlakı ve Belirleyenleri Ege Bölgesi Örneği, Yayınlanmamış Doktora Tezi,
Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Grasmick, H. G. ve Robert J. B. (1990), “Conscience, Significant Others, and Rational Choice: Extending
the Deterrence Model”, Law and Society Review, Vol.24, No.3, pp:837-862.
Gökbunar, A. R., Selim, S., Yanıkkaya H. (2001); “Türkiye’de Vergi Ahlakını Belirleyen Faktörler
Üzerine Bir Araştırma,” Yaklaşım Dergisi, Cilt: 18, Sayı: 63, ss. 69-94.
Kaynar, H., (2010), “Vergi Ahlakı ve Türkiye Açısından Bir Değerlendirme”, Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi,Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana
Lubian, D., Zarri, L. (2011), “Happiness and Tax Morale: an Empirical Analysis”, Working Paper Series
Department of Economics University of Verona, WP Number: 4, March
1236
7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi
Muter, N. B., S. Sakınç ve A. K. Çelebi (1993), “Mükelleflerin Vergi Karşısındaki Tutum ve Davranışları
Araştırması”, Celal Bayar Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Maliye Bölümü, Manisa.
Nadaroğlu, H. (1996), Kamu Maliyesi Teorisi (9. Baskı), İstanbul: Beta Yayınları
Russo, F.F., (2013) Tax Morale and
http://dx.doi.org/10.1016/j.econlet..17.08.2013
Tax
Evasion
Reports,
Economics
Letters
Schmölders, G. (1976), Genel Vergi Teorisi, (Çev. Salih Turhan), İstanbul: İÜ YAYINI No:2149
Torgler, B., (2003), Tax Morale: Theory and Empirical Analysis of Tax Copmliance, Yayımlanmamış
Doktora Tezi, Bazel: Universitat Basel
Torgler, B. ve F. Schneider, (2004) “Does Culture Influence Tax Morale? Evidence from Different
European Countries”, CREMA Working Paper, No: 2004-17, Basel,.
Tuay, E. ve İ. Güvenç (2007); “Türkiye’de Mükelleflerin Vergiye Bakışı,” Gelir İdaresi Mükellef
Hizmetleri Daire Başkanlığı, Yayın No: 51, ss. 3-153.
Weck, H. (1983), Schattenwirtschaft: Eine Möglichkeit zur Einschränkung der öffentlichen
Verwaltung?,Lang, Frankfurt 1983.
Yüce, M. ve Gerçek, A. (1998); “Mükellefin Vergiye Yaklaşımını Belirleyen Faktörler ile İlgili Ampirik
Bir Çalışma,” Sayıştay Dergisi, Sayı: 28, ss. 20-31.
1237