İşletme İktisatı Özet Anekdot Kapitalizm 101 Örnek

Neyin yanlış olduğunu nasıl anlarız?
• Sorunu tespit etmek için 3 soru sor:
1. Kötü kararı kim alıyor?
2. Onlar yeterli bilgiye sahipler mi?
3. Onlar doğru karar almak için yeterli teşviğe sahipler mi?
İşletme İktisatı
Murat A. Mercan, [email protected]
2
Özet
Anekdot
•
Gönüllü ticaret refah yaratır çünkü varlıklar düşük değer verenden yüksek
değer verene doğru hareket eder.
•
Bu hareketi engelleyen herhangi bir şey refahı azaltır, örneğin, vergi veya
fiyat kontrolu.
•
İktisadi analiz firmalar için faydalıdır çünkü onlar düşük değer verenleri
tanımlıyabilirler.
• Yakınlarda, Harvard Medical School Hastanesi
ve New York Üniversitesi Hastanesi iki hastaya
böbrek nakli yapmayı reddetti çünkü bağışlar
“doğrudan” yapılmıştı.
•
İşletme sanatı düşük değerli kullanılan varlıkları yüksek değerli hale getirip
kar etmedir.
• Organlar için talep, arzdan çok fazladır.
•
İyi dizayn edilmiş organizasyon çalışanlarını ödüllendirir eğer onlar kar
edecek işlemler yaparsa (ya da karı azaltıcı işlemleri azaltınca)
• Düşük arz ve yüksek talebe rağmen, organ alıp
satmak yasaktır.
• Neden?
4
Kapitalizm 101
Örnek
Para kazanmak için öncellikle zenginlik nasıl
yaratılır veya yok edilir onu anlamalıyız.
• Bir ev satılığa çıkıyor:
• Alıcı eve 130,000 TL değer biçiyor– en yüksek değer
• Tanım: Zengilik, varlıkların düşük kullanım
değerinden yüksek kullanım değerine
hareket etmesiyle oluşur.
• Satıcı eve 120,000 TL değer biçiyor – dip değer
• Alıcı ve satıcı mutlaka bir fiyat üstünde anlaşmalılar ki o fiyatta
alıcı ve satıcı “fazlaları” paylaşsınlar. Burda o fiyat 128,000 TL.
• Tanım: Değer = ödenmek istenen miktar
• Bu alişverişten hem alıcı hemde satıcı fayda sağlar:
• istek + gelir
• Alıcı fazlası= alıcının değeri eksi fiyat, 2,000TL
• Kapitalizmin temel erdemi zengilik
yaratabilmesidir.
• Bireyler ve firmalar arasındaki gönüllü
alışveriş zenginlik yaratır.
• Satıcı fazlası= fiyat eksi satıcının değeri, 8,000TL
• Toplam fazla = alıcı fazlası + satıcı fazlası, 10,000 TL=
değerler arasındaki fark
5
6
1
Birleşmeler zenginlik yaratır mı?
Zenginlik yaratan alışverişler
• Hangi varlıklar alış-verişte yüksek değere çıkar?
•
En yüksek değer kullanımına doğru hareket kapitalizmin motorudur.
•
Dell-Alienware Birleşmesi:
• En büyük ve en değerli varlığımız şirketlerdir
• Fabrika Sahibi
• Emlakçı
• 2006’da, Dell Alienware’i satın aldı, oyun bilgisayarları üreticisi.
• Sigortacı
• Dell dizayn, pazarlama, satış ve desteği Alienware’in eline bırakırken
üretim Dell’in eline geçti.
• Kendi üretim uzmanlığıyla, Dell Alienware’ den daha ucuz üretmeye
başladı
• Tartış: E-bay nasıl zenginlik yaratıyor?
•
• Tartış: Sizin yaşamınızda en çok zenginliği kim
yarattı?
Zenginlik yaratmak için, birleşen firmaların varlıkları alıcı için
satıcıdan daha değerli olmalı.
• Tartış: Zenginlik nasıl yaratılır?
7
Hükümet zenginlik yaratır mı?
8
İktisatın bir dersi
• Tanım: bir ekonomi etkindir eğer bütün zenginlik yaratıcı işlemler
tamamlanmışsa.
• Tartış: Zenginlik yaratmada hükümetin rolü
nedir?
• Bu ulaşılmaz ama bir göstergedir.
• Mülkiyet, telif hakları ve anlaşmaları uygulatmak
• Tartış: Neden bazı ülkeler fakir?
• İktisatın bir dersi: iktisat sanatı, politikaların sadece yakın
zamanda değil uzun zamandaki etkilerini de dikkate almaktır. O,
politikaların bir grup üzerinde değil bütün gruplar üzerinde ki
etkisini inceler.
• Telif hakkı yok, kanunların düzeni yok
• Tartış: Hükümet müdahalesine destek için
genellikle piyasa hataları gösteriliyor. Bir para
yönetcisi: “Piyasa iyi çalışıyor fakat insanlara
duymak istemedikleri cevaplar veriyor ve
insanlar piyasa hatası diye ağlıyor.”
• Politikalar bizi, etkinliğe yaklaştırıp,
yaklaştırmadıklarına göre değerlendirilmelidir.
9
İktisadın bir dersi
10
İşletmenin bir dersi
• Vergi zenginliği yok eder:
• Sübvansiyonlar zenginliği yok eder:
• Tanım: Etkinsizlik zenginlik yaratan alış-verişin
tamamlanmamış olmasıdır.
• Örneğin: sel sigortaları insanları normalde
yapmayacakları yerlerde ev yapmaya iter
• İşletmenin bir dersi: işletme sanatı düşük kullanım değerli
ürünleri bulup onları karlı bir şekilde yüksek kullanım değerli
hale getirmektir.
• Emniyet kemeri?
• Fiyat kontrolü zenginliği yok eder:
• Örnek: New York’ daki fiyat kontrol (tavan fiyat)
11
• Başka bir deyişle, tamamlanmamış zenginlik
yaratan alışverişleri bulup para kazanmaktır.
12
2
İşletmenin bir dersi
Şirketler zenginlik yaratır
• Vergi kar fırsatları yaratır.
• Şirketler işlemler koleksiyonudur:
• Onlar sermaye ve işgücü alıp (düşük
değerden)
• Tartış: 1983 %1 vergi İsveç Menkul Kıymetler Borsası
• Bitmiş ürün veya hizmeti satarlar (yüksek
değerden)
• Neden bazı şirketler zenginlik yaratmakta zorluk
çekiyorlar?
• Onlar varlıkları yüksek kullanım değerine
çıkaramıyor
13
14
Anekdot
Anekdot
• Sorunlar
• Zimbabve 1999 ile 2003 arasınada yıl başına
%30 luk küçülme yaşadı
• Robert Mugabe zamanında işsizlik oranı %80’e
ulaştı ve hayat beklentisi 20 yıl azaldı.
• Neden ekonomik büyüme bu kadar azaldı?
• Mugabe ticari çiftliklere el koydu
• O araziler hiç tecrübesi olmayan yandaşlara verildi.
Zirayi üretim azaldı.
• Bu problem bankacılık ve reel sektöre yayıldı
• Azalan üretim ülkenin yabancı para kazanma
yeteneğini azaltığı için yurtdışından yiyecek
alınamadı
• Ülke çapında kıtlık başladı
• Hükümetin mülkiyet hakkını ihlali, piyasaya daha fazla müdahaleyi
getirdi, o da politik özgürlükleri yok etti.
15
16
Özet Devam
MALİYETLER ÖZET
•
•
•
•
•
Muhasebe karı ekonomik kardan farklıdır.
Maliyetler, kararlar ile ilişkilidir, aktiviteler ile değil
Fırsat maliyeti o işi yapmak için vazgeçtiğiniz şeydir (kar).
Sabit maliyet çıktı miktarıyla değişmez
Değişken maliyet çıktı miktarıyla değişir. Çıktı miktarını değiştiren
kararlar sadece değişken maliyetleri değiştirir.
3
Özet Devam
•
•
•
•
Sabit maliyet hatası (batık maliyet hatası) ilgisiz maliyetleri
düşünmek demektir. Yaygın sabit maliyet hatasına örnek
amortismanın kısa dönem karar alımında etkili olmasına izin
vermektir.
Gizli maliyet hatası alakalı maliyetlerin analize dahil edilmemesiyle
oluşur. En yaygını, yatırım kararları alırken fırsat maliyetini dikkate
almamadır.
İktisadi İlave Değer (EVA®) gizli maliyeti açıkca belirten finanasal
performansın ölçüm metodudur.
Yöneticileri ödüllendirmek karda artış sağlar
Anekdot: Armadillo Araçları
• Armadillo Araçları çelik tedarikçisini
değiştiriyor çünkü yeni tedarikçi $0.01/kg
daha düşük fiyat veriyor.
• Yıllık 9 milyon kg çelik kullanıldığına göre, AA
$90,000 tassaruf etmeyi bekliyor
• Fakat maliyetler $77,000 artıyor.
• Niçin?
• Tartış: Problemi teşhis et!
• Tartış: Çözüm bul.
•
Armadillo’un taşıma maliyeti
arttı
Coil Steel Procurement
– Original Supplier
Yeni Tedarikçi
• $0.50/lb.
Maliyet türleri
• Tanım: Sabit maliyet çıktı miktarıyla değişmez.
• Tanım : Değişken maliyet çıktı miktarıyla değişir.
• Örneğin: Şeker Fabrikası
• Fabrikanın maliyeti sabit maliyettir.
• Girdilerin maliyeti değişken maliyettir.
– Eski Tedarikçi
• $0.50/kg
– Yeni Tedarikçi
• $0.49/kg
Maddi Maliyet Kazancı: $93,000/yıl
FAKAT, Ulaşım Maliyetinde ki artış
: $170,000/yr
Armadillo
Eski
Tedarikçi
$77,000 Toplam maliyetteki
artış
Toplam, Sabit ve Değiken Maliyetler
Sıra sizde
• Bunlar sabit mi değişken mi?
• Muhasebeciye vergi formlarını hazırlamak için
ödenen para.
• Şeker yapımında kullanılan elektrik.
• Çikolata ambalajlarını hazırlamak için ödenen
para.
4
Muhasebe vs. Ekonomik maliyet
Örnek: Cadbury (Bombay)
• Ekonomik kar gizli maliyetleri içerir; muhasebe
karı sadece açık maliyetleri içerir.
• 1978’de, Cadbury yöneticilere ücretsiz ev
(şirket sahip) sundu çünkü yaşam
maliyetlerini düşürmek için.
• 1991’de, Cadbury düşük faizli ev kredisini
çalışan paketine ekledi. Yöneticiler şirket
evlerini terk edip, ev satın aldılar. Boş evler
6 yıl boyunca Cadbury’un bilançosunda
yer aldı.
Örnek: Cadbury (Bombay)
Cadbury’in Muhasebe Maliyeti
•
Sıradan gelir belgesi açık maliyetleri içerir:
•
•
•
•
•
Tedarikçiye ürün girdileri için ödenen maliyetler
Genel operasyon harcamaları örneğin fabrika yöneticilerine ödenen ücretler
Amortisman
Alınan borçların faiz ödemeleri
Bu belgede ne eksik? Gizli Maliyetler:
• Diğer sermaye arz edenlere olan ödemeler (hissedarlar)
• Hissedarlar belli bir getiri bekliyorlar (başka yere yatırım yapabilirlerdi)
• “Kar” firmanın hissedarların beklentisinden daha yüksek getiri getirmesidir.
• 1997’de Cadbury İktisadi İlave Değer (EVA)®
yaklaşımını benimsedi.
• Sermaye hareketi bölümün gelir bilançosunda
gözükmeye başladı.
• Gizli maliyetleri gördükten sonra, üst
düzey yöneticiler evleri satmaya karar
verdi.
• Tartış: Bu nasıl karlılığı artırır?
Fırsat maliyeti ve kararlar
• Tanım: bir hareketin fırsat maliyeti onun için neden
vazgeçtiğindir.
• Amaç karlılığı artıran kararlar almaktır
• Bir hareketin karlılığı diğer bir hareketten fazla
ise onu yap.
İlgili maliyetler ve faydalar
• Karar alırken kararın sonucunda değişecek bütün maliyet
ve faydaları göz önüne almalısın.
• Bunlar, bir kararın ilgili maliyetler ve ilgili faydalarıdır.
• İki hata yapabilirsiniz:
• İlgisiz maliyetleri dikkate alabilir
• İlgili maliyetleri dikkate almayabilirsiniz
5
Saklı maliyet hatası
Sabit Maliyet Hatası
• Tanım: ilgisiz maliyetlerin karar almada etkili olması
• Tanım: karar alırken ilgili maliyetlari göz önüne almama
• Futbol maçı örneği – devre arasında maçı terk edip etmeme
kararını bilet fiyatı etkilemeli mi?
• Örnek: başka bir futbol maçı
• Tartış: İşçiyi kovmalı mısınız?
• Şirkete sağladığı gelir 2,500 TL/ay
• Maaşı 1,900 TL/ay
• Ofisi 800 TL/ay’ ye kiraya verilebilir.
• Tartış: Saklı maliyet hatasına örnek verebilir misiniz?
Sermayenin saklı maliyeti
Riskli mortgagelar
• Yeniden hatırla muhasebe karı ekonomik karla aynı
olmak zorunda değil.
• 2008’in riskli mortgage krizi saklı maliyete
iyi bir örnektir.
• Kredi derecelendirme kuruluşları riskli
borç verenlerin yaptığı kredilerin yüksek
maliyetini fark edemedi.
• Tartış: İktisadi İlave Değer
• EVA®= vergilerden sonraki net operasyon karı eksi
sermayenin maliyeti çarpı kullanılmış sermaye miktarı
• Sermayenin saklı maliyetini görünür yapar
• Örnek: Long Beach Financial (Washington Mutual
sahipti)
• Kötü kredi tarihi olanlara, gelir belgesi istemeden
kredi verdi.
• Bakersfield, California’da bir meksikan asıllı ingilizce
bilmeyen çilek toplayıcısı $14,000 gelirle $720,000’lık
evi satın alabildi.
Teşvikler ve EVA®
• Hedef: “EVA hissedarların tanımladığı
şekliyle kardır.”
• EVA’nın temel faydası maliyetleri belirlemeye yarar. Eğer
bir şeyi ölçemiyorsanız, onu kontrol edemezsiniz.
EVA® işe yarıyor mu?
•
İktisadi karlılık planı (EPP’ler) uygulanmaya başladıktan sonra (+ 4 yıl)
• Varlıkların getirisi (ROA) 3.5’dan 4.7%’e
• Operasyon geliri/varlıklar 15.8’den 16.7%’e arttı
•
Lewis ve Hogan: uygulamıyanlarla fark yok
• EVA® firmaları için ikramiyeler 39.1% arttı
• Fakat kontrol group için 37.4% arttı
• Stern Stewart & Co.
•
EVA® ne iyi ne kötü
6
Psikolojik önyargılar
•
•
•
•
•
•
Yeterli olmayan bilgi yada kötü teşvikler işletme hatalarının sadece nedeni
değildir. Sıklıkla psikolojik önyargılar da rasyonel karar almada engel olabilir.
Tanım: sahiplik etkisi bir ürüne sahip olmak ona daha fazla değer biçmeye
sebep oluyor. Ör: sınıfta kupa sahipliği.
Tanım : kayıp nefreti– bireyler kayıptan kaçınmak için kazanç getirisinden
daha fazla öderler.
Tanım : onaylama önyargısı– önceki inançlarımıza uyan (çelişen değil)
bilgileri toplama eğilimi.
Tanım : çapa önyargısı– bilginin nasıl sunulduğuyla ilgilidir. Ör: Cengiz Han
ölüm tarihi ve telefonun son üç rakamı veya reklamlarda yüksek fiyatlar
Tanım : aşırı güven önyargısı– kendi analizinin doğruluğuna aşırı güvenme
Özet
• Ortalama maliyetle marjinal maliyeti karıştırma.
• Ortalama Maliyet (AC) toplam maliyetin ürün
sayısına bölünmesiyle bulunur.
• AC karar alımında ilgisizdir.
• Marjinal maliyet (MC) bir ilave ürünün sebep
olduğu ilave maliyetdir.
Ortalama Maliyet (AC)
Anekdot
•
•
•
•
•
1980lerde Coca-Cola çok çeşitli ürün yelpazesine sahipti. Ör: şarap. Bu diğer
işletmeler pozitif kar getiriyordu (yatırılmış sermayeyin getirisi %10’du).
Firma bu “düşük performanslı işletmeleri” satmaya karar verdi.
Neden?
O zaman gazlı içecek bölümünde yatırılmış sermayeyin getirisi %16’dıydı
“Fırsat Maliyeti”
Özet
• Marjinal gelir (MR) bir ilave satılan ürünün
sebep olduğu ilave gelirdir.
• Eğer MR > MC daha fazla sat; eğer MR <
MC, daha az sat. Eğer MR = MC, doğru
sayıda satıyorsun (max. profit).
Ortalama Maliyet (AC)
• Tanım: AC toplam üretim maliyeti bölü ürün sayısıdır.
AC = TC/Q
• AC genellikle miktar artıkça azalır çünkü
sabit maliyet yüzünden.
• AC = (VC + FC)/Q
• FC, Q artıkça değişmez
7
Marjinal maliyet
• MC ilave bir ürün için gereken maliyet.
MC = TCQ+1 – TCQ.
Karar
• Tanım: Marjinal maliyet (MC) bir birim daha
fazla üretmek için gerekli olan ilave maliyet.
• Tanım: Marjinal gelir (MR) bir birim daha fazla
satıştan gelen ilave gelir.
• Eğer bir ilave ürünün satışından elde edilecek
fayda (MR) maliyetinden (MC) büyükse, o ilave
ürünü SAT.
• Öyleyse, daha fazla üret eğer MR>MC; daha az
üret eğer MR<MC. Kar maksimumdadır eğer
MR=MC.
Karar Örneği
• Tartış: Ne kadar reklam?
• TV reklamlarındaki $50,000 artış 1,000 yeni müşteri getiriyor
• MCTV $50’dır.
• $50,000 / 1,000 = $50
• Eğer MR $50’dan fazlaysa, reklam VER!
8